Dr. Vehbetu Zuhejli, Usuli fikhu islam.

Prktheu: Dr. Musli Vrbani.

Shkenca e Usuli fikhut dhe dobia e studimit t saj

Dijetart e Usulit e kan br zakon q shkencn e Usulit ta definojn n dy aspekte:
-Aspekti i par: n baz t togfjalshit.
-Aspekti i dyt: n baz t saj si shkenc.
Sa i prket aspektit t par, shkenca e Usuli Fikhutprbhet prej dy fjalve,
kshtu q ka nevoj pr sqarimin e komponenteve.
Sa i prket aspektit t dyt , Usulul Fikhu kalon prej kuptimit prbrs dhe
bhet kuptim i veant n vete, pra sht shkenc apo lmi e posame, e cila m
pastaj nuk ka nevoj pr pjest me t cilat sht formuar. Ka nevoj vetm pr
definicion si term n vete.5
Shkenca e Usuli Fikhut nga aspekti i prbr prej dy komponenteve
Quhet shkenc, ndrsa ka pr qllim tri kuptime:
1. shtjet, pra jan shtjet t cilat zbrthehen n kt shkenc.
2. Perceptimi i ktyre shtjeve, q do t thot njohja e dispozitave t tyre n mnyr
prfundimtare dhe bindse. Kjo sht e patjetrsueshme n shtjet e besimit.
Prderisa i prket dispozitave t fikhut, nuk kushtzohet kjo shtje, por i mjafton q
t jet prioritare (mendim prioritar).
3. Posedimi t cilin e arrin studiuesi prej ktyre shtjeve dhe zbatimi i tyre.
Kuptimi i par ka qllim se shtjet jan tem e studimit dhe, zakonisht,
qllimi ka t bj me shtjet, si p.sh. Lmi i gramatiks ka pr qllim shtjet e lmit
t gramatiks si f.v.: Kryefjala, kallzuesi, emri, ndajfolja etj.

Lmi i Fikhut: sht trsi praktike e dispozitave t sheriatit.

Termi Usul sht shumsi i fjals esl-baz. Gjuhsisht ka kuptimin ajo
ka mbshtet dika n t, pa marr parasysh se ajo ka mbshtet sht abstrakte apo
konkrete.
N terminologji fjala Usul prdoret pr njrn prej pes kuptimeve6:
1. Baz. N kuptim t argumentit. Kt kuptim ia japin fukahat. Ata thon: Baza e
obligimit t namazit sht thnia e Zotit t Lartmadhruar:Falni namazin. E, baz
e ksaj shtjeje sht Kurani dhe suneti, pra argumenti i tyre, e prej tyre Usulul
Fikhu ka kuptimin argument pr t (argument i fikhut).

2. Parimi i prgjithshm. Shembull: Islami sht ndrtuar n pes baza. Mos

dmtoni dhe mos u dmtoni jan parim prej parimeve t sheriatit.
3. Primare, si f.v. Primare te fjala sht kuptimi i saj i drejt, pra dgjuesi kur ta
dgjoj nj fjal, n rend t par, i jep kuptimin e drejt, e jo alegorik.
4. Mas matse dhe krahasuese, si f.v.: Alkooli sht baz e dehjes. Dehja sht
prodhim i bazs, e ai prodhim sht alkooli.
5. Gravituese. Pr at q sht i sigurt me abdes, por dyshon n prishjen e abdesit
thuhet: Bazike sht pastrtia (abdesi). Pra, graviton dispozita e abdesit, prderisa
nuk vrtetohet saktsisht se sht prishur, e kjo nga shkaku se e dyshimta nuk e
asimilon t sigurtn.
N rastin ton, me fjaln Esl-Baz kemi qllim kuptimin e par, i cili sht
argument.
Pra Usulul Fikhuka kuptimin: Argumentet e fikhut si jan: Kurani,
suneti, ixhmai, Kijasi e t tjera7.
Disa dijetar t Usuli Fikhut mendojn se fjala Esl prdoret n kuptim
gjuhsor (etimologjik), pra ka kuptimin: baza, themeli mbi t ciln ndrtohet
dika, sepse konvertimi prej kuptimit etimologjik n at terminologjik sht e
kundrta e bazs. E, n kt rast nuk kemi nevoj pr nj konvertim t till, nga
shkaku se ndrtimi sht i njjt me ndrtimin (prpilimin) ligjor, me argumentimin e
tij, pra bn pjes n prbrjen e brendis s ndrtess, meq ndrtesa prfshin
elementet konkrete, si muri i cili mbshtetet n bazn (themelet) e saj. Ngjashm me
kt mendim logjik (abstrakt) sht se ligji ndrtohet mbi bazn e argumentit t saj.
Pasi q fjala esl-baz sht bashkdyzuar me fjaln fikh, ktu ka kuptimin logjik,
tregon se qllimi sht pr ndrtimin logjik. Un mendoj se prdorimi n kuptim t
argumentit sht m i prshtatshm, nse i bashkngjitet fjals fikh, sepse kshtu
qllimi dhe kuptimi tregohet m qart.
ka nnkuptohet me fjaln argument?
N etimologji argument do t thot: udhzues.
N terminologjin e dijetarve t Usulit: argument do t thot: Ajo ka mund t
arrihet me analiz t drejt shtja praktike e krkuar 8.
Shembull: Bota: ajo mund t arrihet (kuptohet) duke analizuar gjendjen e saj prej
krijimit dhe ndryshimit praktik t saj. Shkencrisht sht vrtetuar se Gjithsia
patjetr duhet ta ket Krijuesin e saj. Thuhet: Gjithsia sht e krijuar. do gj e
krijuar duhet ta ket patjetr edhe Krijuesin. E krkuara n praktik:Gjithsia
patjetr duhet ta ket Krijuesin e saj9.
Shembull tjetr: Falni namazin. Rezultati arrihet duke analizuar rrethanat:
se kjo form e formulimit t fjalis sht urdhr, e q arrihet e krkuara n praktik,
sepse sht vrtetuar se Falni namazin nnkupton urdhrin pr obligueshmri.
Thuhet: Falni namazin. sht urdhr pr falje t namazit, e urdhri pr falje tregon
se namazi sht farz.

N t dy rastet, Gjithsia n vetvete, po ashtu namazi n vetvete, te

dijetart e Usuli Fikhut jan argumente, q do t thot se te ta sht vetm argument,
pra si dispozit e sheriatit, prderisa te dijetart e shkencs s logjiks patjetr duhet
t jet e prbr prej dy shtjeve: shtja e vogl dhe e madhe.Vshtro: Te shembulli
i par paraqiten dy shtje: Bota sht e krijuar dhe do shtje e krijuar ka krijuesin.
Tregueshmria e argumentit t Usuli Fikhut pr ligjsime mund t jet:
-Ose i prer, si sht: Bota ka krijuesin,
-ose jo i prer, si sht: Falja e namazit sht obligim-farz.
Argumentet e fikhut jan dy llojesh:
-Argumentet e prgjithshme, q do t thot argumentet globale. Ktu bjn
pjes argumentet, t cilat kan t bjn me dika t veant si f.v.: Urdhri i
prgjithshm, apo ndalesa e prgjithshme. Kto prodhojn ligjet e prgjithshme, si
jan: vaxhibi, farzi, prderisa nuk paraqitet ndonj fakt q i konverton nga baza e tyre.
-Argumentet parsore quhen argumente t sqaruar. Ktu bjn pjes
argumentet, t cilt tregojn pr dispozitn e nj shtjeje, si f.v.: Urdhri pr namaz
tregon se namazi sht farz. Matja e orizit me grur, n form kamate, tregon pr
dispozitn haram, pasi q ve zbulohet shkaku i kamats 10.
Usuli Fikhu studion argumentet e prgjithshme, ndrsa Fikhu studion
argumentet e veanta. N kt mnyr, Usuli Fikhu sht argument baz i Fikhut
(argument i prgjithshm).
Fikhu: N etimologji, Fikh do t thot: kuptim, perceptim. Kt e dshmon
thnia e Zotit t Lartmadhruar.: Than: O Shuajb, nuk po ti kuptojm
shumicn e fjalve q po i thua.
Po ashtu, edhe thnia tjetr e Zotit t Lartmadhruar: Po, sht ky popull
q nuk po mund t ti kuptoj fjalt.
N terminologji, Ebu Hanife r.a. e definon kshtu: Njohuria e njeriut, ka i
takon atij, dhe ka u takon t tjerve kundrejt tij11. N kt kontest, fjala
njohuri ka pr qllim: perceptimin e shtjeve parsore me argument, q n kt
rast ka pr qllim njohjen e shkaqeve, si jan shtjet poseduese, t cilat jan si
rezultat i rregullave, q ndrlidhen dhe e pasojn njra tjetrn.
Ky definicion sht definicioni i prgjithshm, i cili prfshin shtjet e besimit,
si f.v:
-Patjetrsueshmria e besimit e t ngjashme,
-shtjet e moralit dhe misticizmit, si dhe
-shtjet praktikuese, si f.v. namazi, agjrimi, shitblerja e t ngjashme.
Ky definicion sht definicion gjeneral, pasi q n kohn e Ebu Hanifes, fikhu
nuk ka qen lmi e pavarur nga lmit tjera t sheriatit. Tek m von jan themeluar
Shkenca e Tevhidit, e cila merret me studimin e shtjeve t besimit, Shkenca e
etiks, e misticizmit, n t ciln bjn pjes temat e misticizmit, durimit, knaqsis
ndaj Allahut, prqendrimit n namaz e t ngjashme, t cilat merren me studimin e
shtjeve t ekzistencs. Ndrkaq, Fikhu, n terminologji, bhet si shkenc, e cila
merret me studimin vetm t shtjeve praktike, q kan t bjn me njeriun. Kshtu,
Hanefijt e shtojn pasusin shtjet praktike, q t zhvishet nga shtjet e besimit

dhe rregullave t moralit. Ebu Hanife nuk e ka parapar shtojcn shtjet praktike,
sepse ai ka dshiruar q fikhu t jet lmi gjithprfshirse. Ai fikhun e llogarit si lmi
pr t gjitha shtjet e lartprmendura dhe e ka quajtur Fikhu Ekber- Fikhu i
madh.
Dijetari Kesaniu Fikhun e definon kshtu: Njohja e hallallit, haramit dhe
shkencn e ligjeve e t dispozitave.
Definicioni m i preferuar sht definicioni, t cilin e ka definuar Shafiiju r.a.,
sepse sht m i njohuri dhe m i prpikt pr dijetart e Usulit. Ai e ka definuar
kshtu:
sht shkenc e ligjeve praktike t sheriatit, t prfituara nga argumentet
parsore (t veanta) ose: sht koleksion i dispozitave praktike t sheriatit, t
prfituara nga argumentet parsore (t veanta) 12. N definicion, fjala shkenc
ka pr qllim perceptimin, i cili prfshin njohuri jo t sigurta (teorem). Kjo nga
shkaku se: dispozitat praktike formulohen edhe me argumente t prera dhe jo t
sigurta, por edhe me argumente jo t prera dhe jo t sigurta.
T gjitha argumentet jo t sigurta llogariten n dispozita jo t sigurta. Nga ky
shkak, dijetart e Usulit deklarojn: Fikhu sht tem e pasigurt.
Me fjaln shkenc-njohuri nuk sht qllimi te perceptimi i prer
(definitiv), n mnyr prfundimtare, por q prfshin edhe t dyshimtn: pra ajo q e
ligjson dispozitn pas analizs dhe dhnies prioritet asaj shtjeje, pasi q edhe
argumenti argumenton n mnyr jo t sigurt.
Kadiu Ebu Bekri Bakilaniu dhe prkrahsit e tij refuzojn deklarimin se Fikhu
sht lmi me argumente jo t sigurta. Dihet se shkenca ka kuptimin e perceptimit
t prer, e shtojca e pasigurt sht e papranuar n definicion. Un edhe m hert
kam prmendur se kjo shkenc ne vete prfshin edhe perceptimet e prera (teorit)
edhe jo t prera (teoremat).
Kadiu Bejdevi zgjedh kundrprgjigje tjetr. Ai thot: Ne nuk e pranojm se
Fikhu sht i pasigurt, por prkundrazi sht i prer, dhe i sigurt. Kjo nga shkaku se
Muxhtehidi kur ta mendoj (jep iden pr) nj dispozit, ajo fetva i bhet obligative
n vepr, q do t thot argumenti sht br i prer, pasi q sht br vaxhib pasimi
i jo t sigurts; ndrsa dispozita sht br e sigurt, e hamendja (jo e sigurt) ka qen
rruga deri te vendosja e ligjit.
Ky argument i prer sht Ixhmai i umetit se: do muxhtehid e ka obligim
(vaxhib) q t veproj me fetvan e tij. Po ashtu, ky sht edhe argument logjik, si e
cekm m par, kur t paraqitet rasti i dy alternativave, njrs patjetr i jepet
prioritet.
Prderisa sa i prket t dyshimts: N mendje sht barazim i dy anve dhe
shtjeve, t cilat nuk dospozitohen pr shkak t balancimit (barazimit) n mes t dy
alternativave, sepse do t ndodhte dhnia prparsi, pa t drejt prparsie.
Kryesore sht se me iluzion nuk ka dispozit, sepse dispozita n mes t dy
t kundrtave sht absurde. Iluzioni sht perceptimi i ans joprioritare, ndrsa e
kundrta e saj, dyshimi me t ciln ligjsohet.

Ligjet, shums i fjals ligj. N etimologji ligj sht mbshtetja e nj shtje n

tjetrn ose n formn pohuese. Si ligji : se agoi hna, ose nuk agoi hna.
Ndrsa, n terminologji: ligji sht Ligjrimi i Allahut, q ka t bj me
veprat e t obliguarve a si obligim, ose me t drejt zgjedhjeje a vendosse.
Mirpo, ligji, n kuptim t lartprmendur, sht ligji te dijetart e Usulit. Zoti i
Lartmadhruar ka thn: Falni namazin. sht ligj i Ligjvnsit. Prderisa te
fukahat ligji sht gjurma (rezultati), i cili buron nga ligjrimi i Ligjvnsit, e
nuk sht vet ligjrimi, t cilin ligjrim e konsiderojn vetm argument pr
ligjsim. Thuhet: Ligji i namazit sht obligueshmria, e argument i obligueshmris
sht thnia e Zotit t Lartmadhruar: Falni namazin. Me nj fjal: Qllimi me
njohurin e ligjeve sht q t prjashtohet dituria pr cilsi, vepra dhe dituria pr
individ.
Pjesa e definicionit me ligjet e Sheriatit, pra q kan t bjn me sheriatin.
Kjo pjes sht precizuar q t prjashtohet:
-dituria pr ligjet natyrore si f.v. Lindi dielli
-po ashtu, edhe dituria pr ligjet logjike si f.v.: Numri nj sht gjysma e numrit dy,
ose sendi sht m i madh se nj pjes e saj, e raste t tjera t medicins e t
inxhinieris,
-po ashtu, n definicion nuk bjn pjes edhe ligjet (rregullat) e gjuhs, ose ligjet
vendosse (rregullative), si jan: kjo sht e kundrta e ksaj, apo ana pozitive
sht e kundrta e ans negative, ose Zejdi qndron n kmb ose Zejdi nuk
qndron n kmb, apo Aktivi sht n rasn emrore.
Pjesa e definicionit me ligjet praktike potencohet q t mnjanohen lmit
shkencore apo t besimit, t cilat jan baz e fes, si jan:
- Dituria se Zoti sht Nj, Zoti Sheh, Zoti Dgjon etj,
- po ashtu, sipas mendimit t Imam Razijut, shkenca e Usulul fikhut, e definuar me
fjaln ligjeve praktike nuk sht qllimi se t gjitha ligjet e fikhut jan
praktike, por q shumica e ligjeve t fikhut jan praktike, e jo q t gjitha, sepse ka
ligje t Fikhut, t cilat nuk jan praktike, por jan ligje teorike, si pr shembull:
Lirimi nga robria, apo vrasja sht penges (padenjsi) e trashgimis.
Atributi se kjo shkenc sht e prfituar, sht atribut q nga definicioni
prjashton diturin e melaqeve q kan t bjn me ligjet praktike,
-po ashtu prjashtohet edhe dituria e t Drguarit t Allahut s.a.v.s., e arritur pa
ixhtihad, por nprmjet frymzimit.
-Po ashtu, nga definicioni prjashtohet dituria jon pr shtjet e patjetrsueshmris
t fes, si jan: obligueshmria e pes kohve t namazit e t ngjashme. T gjitha
kto njohuri nuk jan njohuri t Fikhut, sepse nuk jan t prfituara (prodhuara). Kt
pjes t tekstit t definicionit, Ibni Haxhibi e ka zvendsuar me nj pjes tjetr. Ai
thot: Fikhu sht shkenca, e cila merret me studimin e ligjeve dytsore t
sheriatit, t prfituara prej argumenteve parsore me argumente.
Te atributi argumentet t sqaruara prjashtohet dituria pasuese nga
dijetart dhe njerzit e rndomt t medhhebeve n kto ligje. Kjo nga shkaku se
dituria e ktyre sht si rezultat i argumentit global; sepse do ligj pr t ciln ka
thn Imami, i cili pasohet apo q ka dhn fetva, sht ligji i Allahut. N kt rast,
me fjaln dituri nuk sht qllimi te dituria e t gjitha shtjeve t ksaj shkence,

por qllimi sht dituria n prgjithsi prej ligjeve t sheriatit, t cilat jan formuluar
pr ti kuptuar ligjet tjera. Dijetart muxhtehid jan pyetur pr disa shtje dhe secili
prej tyre ka pasur rast t thot: Nuk di. Kshtu ka ndodhur me Imam Malikun kur
sht pyetur pr katrdhjet shtje. Ai sht prgjigjur n katr prej tyre, ndrsa n
tridhjet e gjasht pyetje sht prgjigjur Nuk e di.
Me pjesn El shquese kemi pr qllim llojin. Pr kt arsye, Amediu
thot: Fikhu posarisht sht shkenc e arritur si rezultat global prej ligjeve dytsore
t sheriatit, pas analizave dhe argumenteve. Amediu dhe t tjert definicionit ia kan
shtuar pasusin nprmjet elaborimeve dhe argumenteve, nga shkaku q t
prjashtohet:
- dituria e Allahut t Lartmadhruar n ligjet e sheriatit,
- dituria e Xhibrilit dhe
- dituria e Pejgamberit s.a.v.s., si rezultat i frymzimit, sepse dituria e tyre n
ligje nuk quhet fikh n shkencn e Usulit.
Un nuk shoh se sht e domosdoshme t shtohet ky pasus, meq, si e kam
cekur m par, prjashton diturin e tyre.

Definicioni i Usulul Fikhut nga aspekti shkencor

Ne edhe m hert kemi sqaruar fjaln e Usuli Fikhut, nga aspekti i prbr nga
dy fjal, mirpo nga aspekti si togfjalsh n vete, si shkenc n vete, do ta shpjegojm
tani.
Dijetart Shafiij t Usuli Fikhut e kan definuar kt shkenc kshtu: sht
studimi i argumenteve t fikhut globalisht, mnyra e prfitimit prej atyre
argumenteve, dhe gjendja e prfituar.
Nga definicioni i prmendur n t kaluarn, kta bjn prjashtime nga shkaku
se fjala dituri tregon se i ka paraprir injoranca, e q nuk sht kshtu me fjaln
njohuri-shkenc. Njohuria pa argumente sht njsoj si lmia e fikhut e t
ngjashme. Njohuria e disa argumenteve t fikhut shtsi t ishte kapitull i Usuli
fikhut. Usuli Fikhu nuk prbhet vetm me nj pjes t saj. Me fjaln njohuria e
argumenteve qllimi sht q t njihet se Kurani, Suneti, Ixhmai dhe Kijasi jan
argumente me t cilat bhet argumentimi dhe se urdhrori tregon ligj obligativ e t
ngjashme.
Me fjaln globale qllimi sht se e drejt e dijetarve t Usulit sht q ti
njohim argumentet n mnyr globale si sht rasti kur thuhet se: Ixhmai sht
argument.
Fjala njohuria e mnyrs s prfitimit ka kuptimin: prfitimi i fikhut nga
argumentet e tij, q do t thot: prpilimi i ligjeve t sheriatit prej saj. Kjo krkon
njohuri mbi kushtet e argumentimit, si f.v. Fjals tekstuale i jepet prparsi ndaj

fjals s qart, Hadithit mutevatir i jepet prparsi ndaj hadithit t vetmuar e t

ngjashme.
Pjesa e definicionit dhe gjendja e prfituar do t thot: njohuria pas
gjendjes prfituese, e ajo nnkupton krkimin e ligjit t Allahut t Lartmadhruar,
nga shkaku se muxhtehidi prfiton ligje prej argumenteve. N definicion prmendet
edhe pjesa e fundit njohuria e kushteve t ixhtihadit dhe kushteve t pasimit, t cilat
jan kushte t Usuli Fikhut. Kjo nga shkaku se tregueshmria e argumenteve n t
shumtn e rasteve sht e pasigurt. N t shumtn e rasteve, e pasigurta dhe
tregueshmria e saj ka nevoj pr ixhtihad (hulumtim).
Me fjal t shkurtra, kjo ishte analiza e definicionit t Usuli Fikhut te Shafiijt.
Diejtart e Usulit Hanefij, Malikij dhe Hanbelij
Usuli Fikhun e kan definuar kshtu: Usuli Fikhu sht: rregulla me t cilat,
duke i studiuar, arrihet deri te zbrthimi (prpilimi) i ligjeve nga argumentet
parsore. Ose sht shkenc e ktyre rregullave25.
Rregulla sht shums i fjals rregull, sht ajo prej s cils kuptohen ligjet
parsore, t renditura n baz t tematikave, ose n mnyr t prer, apo n mnyr jo
t prer.
Nga definicioni prjashtohen shtjet parsore, t cilat nuk jan rregulla, si
f.v.: argumentimi pr lejimin e shitblerjes dhe ndalimin e kamats me fjaln e Zotit t
Lartmadhruar. Allahu e ka lejuar shitblerjen dhe e ka ndaluar kamatn, nga
shkaku se dijetari i Usulit nuk merret me argumentet parsore, as me argumentimin e
tyre, por me studimin e argumenteve gjenerale, argumentimin e atyre argumenteve,
pr ti vendosur rregullat e prgjithshme, si pr shembull:
-Kurani dhe suneti jan argumente me t cilat bhet argumentimi.
- Fjala tekstuale ka prparsi ndaj fjals s qart.
-Hadithi mutevatir ka prioritet ndaj hadithit t vetmuar.
-Fjala e paprcaktuar konvertohet n fjal prcaktuese.
-do urdhr i Ligjvnsit llogaritet obligim (vaxhib).etj 26.
Te cilsimi i rregullave se me to arrihet deri te prpilimi (zbrthimi) i
ligjeve, prjashtohen dy shtje:
-Rregullat, me t cilat, edhe nse bhet studimi, nuk sjellin ndonj rezultat,
sepse ato n vetvete kan qllimin e caktuar si f.v.: Drejtsia sht baz e
studimit.
-Ose si sht fjala me rregullat e fikhut rregullat me t drejt zgjedhjeje n
shitblerje, dmshprblimet etj., sepse me kto nuk arrihet deri te ndonj prpilim i
ligjit.
-Po ashtu edhe rregullat me t cilat arrihet deri te prpilimi i ndonj rregulli, por jo te
prpilimi i ligjeve si f.v.: Rregullat e shkencave tjera. Shembull: Rregullat e
matematiks, inxhinieris.
-Po ashtu, prjashtohen edhe rregullat me t cilat arrihet deri te kto ligje, por nga nj
largsi e madhe. Shembull: Rregullat e gramatiks.
-Sa i prket rregullave me t cilat arrihet deri te ligjet, me to nnkuptohet se kto
rregulla jan mjete t muxhtehidit pr ti perceptuar ligjet dhe pr ti pasur si

argument. Ktu bjn pjes edhe rregullat me t cilat merret qndrimi pr t arritur
deri te qllimi i dshiruar, si f.v. moslejimi i shfuqizimit, apo moslejimi i
kundrshtimit t argumentit m t fuqishm, e po ashtu, edhe kushtet, t cilat
kushtzohen q argumenti t na sjell deri te qllimi i dshiruar. Ka edhe shtjet t
tjera, t cilat, nse do Allahu, do ti shpjegojm m von.
Argument sqarues: -Jan argumentet parsore, pra argumentet, t cilat kan
t bjn posarisht me nj shtje, ashtu q secili argument argumenton pr ligjin e
caktuar n mnyr t posame, si f.v:
Thnia e Zotit t Lartmadhruar: Ju jan ndaluar juve nnat e juaja dhe
vajzat e juaja.
Pastaj thnia e Zotit t Lartmadhruar: Dhe mos iu afroni prostitucionit.
Ajeti i par argumenton pr ligjin e posam, ndalimin e martess me nnat ose me
vajzat.
Ajeti i dyt argumenton pr ndalimin e prostitucionit.
Ndrkaq, sa u prket argumenteve gjenerale apo globale, ato nuk kan t bjn
posarisht pr ndonj shtje dhe nuk argumentojn pr nj ligj t posam, si jan
katr burimet e sheriatit: Kurani, Suneti, Ixhmai dhe Kijasi, si dhe shtjet q jan t
ndrlidhura me to. Shembull: Urdhrori sht pr t obliguar. Ne kemi sqaruar
edhe m hert se kto jan fusha e studimit t Usulit, ndrsa argumentet parciale jan
fushstudimi i Fikhut.
Imam Shevkaniju pasusin parcialenuk e pranon, e ai thot: Ska nevoj t
prmendet pasusi parciale, sepse kjo vetvetiu nnkuptohet; e kjo pr shkak se
qllimi me prpilimi (zbrthimi) parsor i ligjeve nuk mund t bhet pa argumente
t sqaruara. N librin Irshadul Fuhul, ai definicionit ia shton pjesn n mnyr
analitike, me qllim q t prjashtohet lmia e kundrshtimeve dhe e
konfrontimeve, sepse kto veprime, edhe pse bjn pjes n rregullat me t cilat
arrihet deri te shtja e Fikhut, jo n formn e komentimit, por qllimi sht q me
fjaln t detyrohet kundrshtari q t pranoj nj shtje prej shtjeve. dhe pse
eksperti hulumton n mnyr t hollsishme, qllimi i tij nuk sht q n mnyr t
drejtprdrejt t vrtetoj shtjen me argument, por q kundrshtarit tia paraqes
argumentin vetm pr ta elaboruar dhe pr ta studiuar.

Tematika e shkencs s Usuli Fikhut dhe e shkencs

s Fikhut
Tematik e do shkence sht shtja, t ciln e studion ajo shkenc pr rastet
e paraqitura, pra studimin e gjendjes dhe rrethanave, t cilat i paraqiten 27.
Me fjaln ka paraqitet kemi pr qllim shtjen, e cila i mvishet nga
28
jasht . Thuhet: rasti i paraqitur n t, nga shkaku se bhet ndrlidhje e fort n mes
t gjendjes s paraqitur dhe vet qenies, si f.v.: perceptimi (njohuria) pr njeriun,
- bhet edhe si lidhje reciprociteti, si f.v. t qeshurit e njeriut, kur sheh dika
qesharake.

-bhet edhe nprmjet shtjes gjenerale, ndrsa vet sht specifike, si f.v. njeriu lviz
gishtin, meq sht gjalles.
Me fjaln studim t rasteve t paraqitjes qensore kemi pr qllim ti
japim vlern e lmis shkencore, si sht rasti kur themi: Kurani argumenton
ligjin,
-ose kur tregojm llojet e ligjit. Urdhrori tregon pr obligueshmrin,
-ose shtjet qensore t tematiks, si sht rasti kur themi: Teksti tregon me
tregueshmri t prer,
-ose kur tregojm llojet e shtjes qensore, si sht rasti kur themi: Fjala e
prgjithshme prej s cils veohen disa njsi; njsit tjera tregojn se kan
tregueshmri jo t sigurt.
Nga kjo paraqitje e shkurtr e tematiks s Usulit vrejm se t gjitha
tematikat e Usuli Fikhut kan nj pik: Vrtetimin e vetvetes me argumente dhe me
dispozita, pr t vrtetuar argumentet e ligjeve, si dhe pr t miratuar ligjet me
argumente29. Kshtu tematika e Usuli Fikhut sht: Argumentet e prgjithshme t
sheriatit me t cilat bhet vrtetimi i ligjeve t prgjithshme dhe vrtetimi i
ligjeve me argumente. Ky sht prkufizimi m i drejt i tematiks s Usulit, i cili
definicion bn argumentimin e prgjithshm t sheriatit, t ciln e bjn shumica e
dijetarve t Usulit30. Nuk sht shtja q dijetari i Usulit ti paraqes ligjet e
sheriatit n mnyr amatore, po me ekspertiz dhe n mnyr profesionale, q e
kundrta sht me programin e dyt me t ciln prkufizohet tematika e Usulit, pra
vetm me argument t prgjithshm, dgjimor, ku dituria (dshmia) arrihet duke
shikuar faktet, rrethanat, dhe at n baz t mundsive pr ti miratuar ligjet pr
veprimet e njerzve. Ather paraqitja(zbulimi), apo vendimmarrja e atyre ligjeve nuk
sht prej tematiks s Usulit, duke pasur parasysh se studimi pr Ligjin, Ligjvnsin,
t Ligjsuarn dhe Ligjsimin sht nj fush e madhe me t ciln merret Usuli, pasi
q nuk ka baz t studimit t argumenteve, pa qen baza e studimit t ligjeve; derisa
t jet qllimi baz i ksaj shkence, tematikat tjera jan shtes pr t. Kt mendim e
ndajn dijetari Shevkaniju dhe dijetari Sadru Sheria, autor i librit Et Tehvil .
Mendim tjetr ka dijetari Amediju, i cili paraqitjen e ligjeve n Usul e konsideron si
rrug t rregullt dhe vazhduese.
Me shembuj ne kemi ilustruar tematikn e Usulit, kur kemi thn se:
-Urdhri tregon obligimin,
-Ndalesa tregon haramin.
-Fjala e prgjithshme i prfshin t gjitha njsit q kan t bjn me t.
-E paprcaktuara tregon pr njsin e nj mesi, pa qen e prcaktuar.
T gjitha kto jan rregulla krejtsisht t kundrta me rregullat parsore, t cilat i
studion fikhu. Ne e kemi sqaruar kt m edhe m hert.
Duke shpjeguar tematikn e Usuli Fikhut, shfrytzoj rastin q t citoj thnien e
Shatibiut n librin Muvafekat. Ai thot: do shtje e arkitektuar n Usuli Fikh
nuk gjendet n degt e fikhut, apo rregulla t fikhut, apo nuk jan ndihmse t Usulit.
Usuli Fikhu sht trsi n vete, me fjal t tjera, shkenc n vete.
Duke u bazuar n kt, prjashtohen shum shtje, t cilat dijetart e
mvonshm i kan konsideruar si pjes t Usuli Fikhut, si sht rasti me:
Zanafilln e emrtimeve: a sht e para apo pas veprimit?! 31.

-Pastaj shtja mubahi: a sht ligj obligativ apo jo?!.

-Pastaj shtja: A ka qen Pejgamberi s.a.v.s. vet Ligjvns apo jo?!.
- Po ashtu, edhe shum tema t gramatiks, si jan: kuptimi i shkronjave, llojet e
shkronjave, folja, pjesza, fjala n kuptim t drejt dhe fjala alegorike, fjala
dykuptimshe, sinonimi, infinitivi etj etj.
Mirpo, pas gjith ksaj ka deklaruam, msimi i ktyre shtjeve nuk sht i
panevojshm dhe i padobishm n Usuli Fikh. N fakt, kto tema jan hyrje n Usuli
Fikh, nga shkaku se nga nj aspekt jan lnd t gjuhs arabe dhe nga kto
pasqyrohen dispozitat e sheriatit32.
Ndrsa, ajo q i prket tematiks s Fikhut sht vepra e t obliguarit, t
vendosura prej dispozitave t sheriatit, me fjal tjera, detyrat praktike t marra nga
argumentet e sheriatit. Dijetari i Fikhut studion shitblerjen, t ngarkuarit, qiradhnien
e tij, namazin e tij, agjrimin e tij, haxhin e tij; detyra e tij sht t kuptoj dispozitn
e sheriatit pr do veprim t veprimeve, do kontrat, do aktivitet dhe do
veprimtari, e cila rezulton prej atyre kontratave. Vetm se kjo nuk sht detyr e
shkencs s Usulit, sepse ne sqaruam m par se Usuli studion argumentet e
prgjithshme.

Qllimi i studimit t Fikhut dhe Usuli Fikhut

Qllimi i shkencs s Fikhut sht praktikimi i dispozitave t sheriatit prej
veprave dhe fjalve t njerzve. Fikhu sht baza e dijetarve pr t kuptuar
dispozitn e sheriatit, e cila buron nga vepra dhe fjalt e njerzve. sht baz e
gjykatsit pr t gjykuar, ndrsa baza e myftiut pr t dhn fetva.
Pra, qllimi i studimit t shkencs s Usuli Fikhut sht fusha ku fillon dhe
prfundon studimi (analiza). Nga dijetart eminent t mi t lnds s Usuli Fikhut t
universitetit t famshm kam dgjuar se shkenca e Usulit sht shkenc fillestare q t
profesionalizon, e pastaj t sjell deri n pikn e fundit. Kur e kam dgjuar kt, jam
befasuar dhe kam thn: Po, ather, cila sht arsyeja (dobia) e studimit t ksaj
shkence?
Pas nj analize dhe elaborimi prfundova se kjo shkenc ka rndsi t madhe,
sa q kam dgjuar se kjo sht shkenca m e krkuara dhe se pr kt shkenc kan
nevoj prokurort, gjyqtart, bile edhe profesort e Fakultetit Juridik n Egjipt. Ata
dshironin t prqendroheshin dhe t thelloheshin n elaborime t shkencs s Usuli
Fikhut, pa u interesuar t msonin shkencat tjera t sheriatit, nga shkaku se kjo
shkenc i ka vendosur teorit e saj, ka dhn frytet e saj, dobit dhe rezultatet e saj t
shkencs dhe t teoris t s drejts, si dhe n fushn e praktikimit t teorive t s
drejts pr prokurort dhe avokatt. Kur ndonj person tregonte ndonj rregull t
Usuli Fikhut, shtja prfundonte dhe nuk kishte ka t diskutohej n shum, nga
shkaku se shkenca e Usuli Fikhut sht e bazuar n argumente logjike, shkencore dhe
transmetuese (Kurani, Suneti dhe Ixhmai) dhe se nuk ka hapsir tjetr pr t
diskutuar; nuk l hapsir pr ti mbyllur syt dhe q t mos shikohet vlera e saj,
rndsia e saj dhe shtja e saj. Un do ti prmend dobit m t rndsishme t saj.

E para: -Dobia historike.

Kjo dobi vrehet n rregullat e Usulit, perceptimit t fukahave e t
muxhtehidve dhe rruga e prligjsimit, e me to arritja deri te njohja e prpikt e
ligjeve t sheriatit, t cilat e qetsojn zemrn dhe mendjen. Kjo vler, edhe pse sht
historike, nuk mund t injorohet rndsia e saj, pasi q askush nuk mund t injoroj
vlerat e studimit t historis, e cila sht e ndrlidhur me t kaluarn e umetit ; t jet
msim pr t ardhmen, ashtu q t bhet planifikim m i mir i s ardhmes, n dritn
e trashgimis kulturore.

E dyta: -Dobia teorike dhe praktike.

Kjo sht dobia e profesionalizimit pr t prpiluar ligjet me argumente. Kjo
dobi sht pr muxhtehidin, ndrsa sa i prket pasuesit, dobia e ksaj shkence shihet,
si sqarova te dobia historike, e ajo sht ndalja deri te pika: ashtu si i kan kuptuar
shtjet ekspertt dhe n ka jan bazuar ata n prpilimin e ligjeve, ashtu i pranon
shpirti dhe qetsohet zemra, duke i pranuar, pra, ato ka kan thn. E qetsimi i
shpirtit t detyron pr ta praktikuar dhe pr ta zbatuar dhe me vendosjen e ligjit t
sheriatit, e cila sht rrug e lumturis n kt bot dhe n botn tjetr.

E treta: -Dobia n ixhtihad(hulimtim).

Dobia e ksaj shkence te muxhtehidi shihet ather kur i ndihmon atij n
prpilimin e ligjeve, ashtu q studimi i shkencs s Usulit ti prgatit studiuesit pr t
arritur deri te suksesi, dhnies t prioriteteve dhe analizave t mendimeve t fukahave
t mhershm, ose n miratimin e ligjeve t sheriatit, me t cilat i prmbush nevojat
individuale dhe shoqrore; e kjo pr shkak se tekstet e Kuranit dhe t sunetit jan
tekste t prkufizuara dhe definitive, ndrsa ndodhit dhe shtjet tjera, q i paraqiten
njerzve jan t pafund. Ajo ka sht prfundimtare nuk mund t prfshij at q
sht joprfundimtare, prpos nprmjet rrugs s ixhtihadit. Ixhtihadi as q mund t
paramendohet pa njohjen e rregullave t Usulit dhe perceptimin e urtsive t ligjeve t
sheriatit. Me thellimin n kt shkenc mund t shkundim nga vetja pluhurin e
pasimit t verbr dhe ta rivendosim fikhun Islam prsri 33.

E katrta: Dobia n fushn e krahasimeve.

Nuk mund t bhet krahasimi i suksesshm pa u mbshtetur n argumentet
tekstuale a logjike, ose t Usulit. N kohn e sotme, krahasimi i medhhebeve ka
rndsi t veant, pa marr e parasysh at n fushn e sheriatit n mes t
medhhebeve mes vete, ose ndrmjet medhhebeve dhe kushtetutave njerzore. N t
dy rastet, nuk mund t anashkalohen rregullat e Usulit, sepse kjo shkenc na udhzon
te argumentet e ligjeve dhe na shpie deri te kandari i prpikt n mes t mendimeve t
ndryshme dhe dhnies prioritet argumentit m t fuqishm prej tyre. Nga kjo shihet
dobia e Usulit edhe te pasuesi (imituesi), q t ket mundsi t vendos n peshoj
argumentet e medhhebeve t tij dhe argumentet e medhhebeve tjera.

E pesta: -Dobia e ksaj bote.

Kjo dobi sht rruga e piksimit t bazave t ligjeve t sheriatit dhe
argumentet e saj dhe zgjimin e t ngarkuarit pr ti kryer detyrat fetare. Pr kt arsye,
dijetart e Usulit kan deklaruar: Dobia e Usuli Fikhut sht te njohja e ligjeve t
Zotit t Lartmadhruar. Ky sht shkak, i cili sjell lumturi n kt bot dhe n botn
tjetr.
Pra, shihet qart se ska vend mendimi se: Ligjet e sheriatit jan miratuar dhe
skan ka t angazhohen muxhtehidt, se njerzit i kan pranuar kto mendime dhe e
kan mbyllur dern e ixhtihadit; se Usuli fikhu studiohet pr ti hapur dern
ixhtihadit. Mirpo, me at q kemi msuar nga dobia e ixhtihadit, mund tu
kundrprgjigjemi se: shkak i mbylljes s ders s ixhtihadit ka qen barrikada n
mes t atyre q e kan quajtur veten Fekih, pa i plotsuar kushtet e krkuara t
ixhtihadit. Argument pr kt e kemi at se dijetart e mvonshm, t cilt e kan
mbyllur dern e ixhtihadit, prapseprap kan vazhduar zbatimin e Usuli Fikhut,
ngaq shumica prej tyre jan prgatitur dhe jan specializuar, pasi q i kan korrur
frytet dhe dobit e ksaj shkence.
Prfundim: -Ska dyshim se Usuli Fikhu sht nj prej shkencave t
domosdoshme pr do muxhtehid, pr do myfti, si dhe pr do studiues, i cili
dshiron t dij se si jan prpiluar ligjet. Ata q nuk kan nevoj pr kt shkenc
jan njerzit e rndomt, t cilve u mjafton vetm ti pranojn mendimet e t tjerve
dhe nuk krkojn fakte e argumente. Nuk sht e thn q t gjith njerzit t jen t
knaqur kshtu. Dijetari sht ai, t cilit nuk i mjafton vetm ti lexoj ligjet nga
dijetart dhe ta konsideroj si shtje t kryer, por t hulumtoj pr argumentimin e
secilit ligj, e pastaj, nga hulumtimi i tij, t nxjerr n shesh frytet e ixhtihadit t tij, gj
q sjell dobi n njohjen e ngjarjeve, ndodhive dhe shtjeve t reja.
Me kaq po e prfundoj kt rezyme t shkurtr, pa u thelluar n paraqitjen e
zanafills s shkencs s Usuli Fikhut, themelimin e saj, zhvillimin e saj, dhe rrugt e
prpilimit t rregullave t Usuli Fikhut te mutekelimint dhe te Hanefijt, sepse t
gjitha kto jan t njohura dhe se jan sqaruar n librat tjer t mhershm.