Professional Documents
Culture Documents
socialuri Teoria
2008
s a r C e v i
Tavi I.
Tavi II.
zimeli) --------------------------------------------------------------------------------------------------------
11
Tavi III.
22
Tavi IV.
subieqtze/agentze
orientirebuli
socialuri
Teoriebi (maqs veberis kritikuli Teoria, eTnomeTodologia)
Tavi V.
Tavi VI.
Tavi VII.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
42
struqturaze/sistemaze
orientirebuli
socialuri
Teoriebi (talkot parsonsi, niklas lumani) ------------------------------
58
agentsa
da
orientirebuli
struqturas
socialuri
Soris
Teoriebi
mediaciaze
(p.
burdies
sinTezuri Teoria da e. gidensis struqturaciis Teoria) ---------
66
83
pozitivisturi
paradigmis
farglebSi
SesaZleblad
miiCneva
individualur
qcevebze
dakvirvebis
Sedegebi
gavrceldes
mTel
mosaxleobaze. pozitivistebi iziareben princips, rom socialuri da
bunebrivi samyaroebi emorCileba dadgenil da ualternativo kanonebs
mizezobriobis usasrulo jaWvSi. mecnieruli kvlevis ZiriTadi mizania
am kauzaluri kanonebis dadgena, romlebic saSualebas mogvcems, avxsnaT
da viwinaswarmetyveloT specifikuri fenomenebi. amgvari midgomis
farglebSi, socialuri Teoria warmogvidgeba rogorc empiriulad
dasabuTebuli debulebebis deduqciuri, aqsiomaturad struqturirebuli
sistema, romelsac SeuZlia gazomos socialuri faqtebi. es pozicia
Tavis ukidures gamoxatulebas Semdeg msjelobaSi poulobs:
rodesac SegiZlia gazomo is, ris Sesaxebac laparakob da gamoxato es ricxvebSi, maSin
Sen marTla mogipovebia codna; magram rodesac ar SegiZlia gazomo da gamoxato igi
ricxvebSi, Seni codna mwiria da aradamakmayofilebeli 2.
pozitivisturi midgomis erT-erT yvelaze gavlenian mxardamWerad gvevlineba emil
diurkemi, romelic amtkicebda, rom sociologia sabunebismetyvelo mecnierebas unda
daemsgavsos, romelic raodenobriv meTodebs gamoiyenebs cvladebs Soris mizezobrivi
kavSirebis dasamyareblad. SromaSi sociologiuri meTodis wesebi diurkemi amtkicebs,
rom socialuri mecnierebis warmomadgenelma imave wesiT unda Seiswavlon socialuri
fenomenebi, rogorc fizikosma, qimikosma an fiziologma. Tavis ZiriTad SromaSi
(TviTmkvleloba) diurkemi swored socialur fenomenebs Soris mizezobrivi
kavSirebis moZebnas ganizraxavs: igi adarebs TviTmkvlelobis sixSiris oficialur
statistikas sxvadasxva evropul saxelmwifoebSi da arkvevs am monacemebis mimarTebas
sxva cvladebTan, rogoricaa aRmsarebloba (religiuri kuTvnileba), sqesi, ojaxis
struqtura da sxv. am mimarTebebidan, diurkemis azriT, sabunebismetyvelo mecnierebebis
kanonebis msgavsad, gamoiyvaneba mizezobrivi kanonebi, romelebic xsnian, Tu ratom
sCadian sxvadasxva jgufebis warmomadgenlebi TviTmkvlelobas.
Siedman, E. (1977): Why not qualitative analysis, Public Management Forum, July/August, p. 415.
klasifikaciis
sistemebis
ganviTarebisaTvis.
socialur
sivrceSi
gadawyvetilebis
miRebis
procedurebi
datvirTulia
aqtoris
implicituri saRi azris mosazrebebiT, xolo kvleva _ damkvirveblis
piradi mosazrebebiT yoveldRiur cxovrebaze; (2) Teoriuli cnebebi
arasakmarisad zustia, rac zRudavs maT warmatebul gazomvas; (3)
gazomvisaTvis aucilebelma formalizaciam da simartivem SeiZleba
gamoiwvios socialuri fenomenebis fundamenturi sirTulis ignorireba;
(4) aqsiomaturi msjelobebis formulireba socialur mecnierebebSi
rTuldeba, vinaidan socialuris Sesaxeb codna mudmivad moiTxovs
mimarTvas empiriisadmi (socialuri da kulturuli konteqstisadmi).
amdenad, Teoriis enidan monacemebis enaze gadasvla aucilebelia. aqedan
gamomdinare,
mizezobrivi
kanonebis
paradigma
naklebad
identificirebadia da ar CaiTvleba socialuri procesis maxasiaTeblad 3.
zemoTqmulidan gamomdinare, humanisturi midgomis momxreebi amtkiceben,
rom
socialuri
mecnierebebis
sagani
Zireulad
gansxvavdeba
sabunebismetyvelo mecnierebebisagan. kulturis (socialuri) mecnierebebi
swavloben adamianis socialur qcevaSi da socialur institutebSi
realizebul mniSvnelobebs, Rirebulebebs, ganzraxvebs, atitudebs da
ideebs. am ukanasknelT yovelTvis atyvia kulturuli da istoriuli
konteqstis kvali. amdenad, maTi Sefaseba SeuZlebelia erTi zogadi
mizez-Sedegobrivi principis safuZvelze. socialuri arsebebi ar arian
WanWikebi, romlebic moqmedeben raRac zeadamianuri (obieqturi)
Zalebis gavleniT. isini mizanmimarTuli, mgrZnobiare, mniSvnelobebis
velSi myofi arsebebia. aqedan gamomdinare, adamianis qcevis gasagebad
aucilebelia movlenebis Sesaxeb aqtorebis warmodgenebis gamomzeureba
da imis dadgena, Tu rogor exmianeba es warmodgenebi maT qcevebs.
interaqciaSi myof individTa qcevebis mniSvnelobebis wvdomisaTvis,
aucilebelia im socialuri konteqstis gageba, romelSic es interaqciebi
mimdinareobs. bunebrivi samyarosagan gansxvavebiT, socialuri samyaros
adekvaturi
aRwera
mkvlevrisagan
moiTxovs
Sesaswavl
obieqtSi
SeRwevas ise, rom aRiqvas da gaigos igi rogorc sakuTari Sinaarsi.
amas is faqti aadvilebs, rom mkvlevari Tavad aris socialuri arseba da
iziarebs Tundac zogierT socialur sazriss (mniSvnelobas), rasac
swavlobs. mkvlevars uSualod uxdeba gamocados analogiuri motivebi,
reaqciebi, emociebi da gancdebi. swored aseTi empaTiis meSveobiTaa
SesaZlebeli gagebis uzrunvelyofa da wvdomis imgvari xarisxis miRweva,
rasac veberma uwoda Verstehen 4.
humanistur midgomis Tanaxmad, adamianis qcevis wvdoma mxolod imitomaa
SesaZlebeli, rom
mkvlevars
da
kvlevis
sagans aqvT saziaro
adamianuroba (anu, arsebiTad, erTi rigis fenomenebia). Tumca, isic
cxadia, rom ramdenadac msgavsi wvdoma an codna miiRweva subieqturad,
SeuZlebelia miRweul iqnes is obieqturoba, rasac socialuri
mecnierebis pozitivisturi modeli moiTxovs. humanistur Tvalsazriss,
rom mkvlevari moziarea im socialuri procesis, romelsac ikvlevs,
sabolood codnis relativistur interpretaciamde mivyavarT. mkvlevari,
3
sociologiuri
Mouzelis, Nicolas, The Poverty of Sociological Theory. Sociology Vol. 27, #4, November 1993; pp. 676-695.
talkot parsonsis Teoria ufro dawvrilebiT gadmocemuli iqneba me-5 TavSi.
10
sociologia,
10
, .: ; :
; , 1961; . 15-52.
11
Teoriis
ganviTareba
SeiZleba
gaiyos
or
damoukidebel
jgufad:
a) socialuri Teoriis rigi moazrovneebi cdilobdnen dakvirvebadi
socialuri movlenebi aexsnaT iseT faqtorebze dayrdnobiT, rogoricaa
geografiuli pirobebi, klimati, fizikuri da qimiuri urTierTobebi da
zebunebrivi Zalebi. es iyo socialur movlenaTa arasocialuri,
reduqcionistuli axsna. miuxedavad imisa, rom socialuri Teoriis es
nakadi wingadadgmuli nabiji iyo socialur filosofiasTan SedarebiT,
gamoyenebuli konceptualuri saSualebebi ar iyo sakmarisi imisaTvis,
rom moexdinaT socialuri sferosTvis adekvaturi ganzogadebebi.
boskovs, am SemTxvevaSi, mxedvelobaSi aqvs geografiuli determinizmis,
naturalizmis, social-darvinizmis da a.S. warmomadgenlebi.
b) socialuri Teoriis meore variantis warmoSoba daaxloebiT miewereba
me-19 saukunis Suaxanebs, kerZod, ogiust kontis Sromebs. sazogadoebrivi
azris es faza, romelsac SeiZleba protosociologia ewodos,
xasiaTdeba ori niSniT: pirveli da Zalze mniSvnelovani niSani isaa, rom
xdeba mzardi gaTavisufleba fizikuri da biologiuri mecnierebebis
cnebebisagan da
socialuri sferos maTze reduqciisgan. TandaTan
socialuri movlenebi aRiwereba specifikurad socialur terminebSi,
rogoricaa, magaliTad, SeTanxmeba, sazogadoeba, socialuri jgufi.
protosociologia ogiust
kontidan iwyeba. 15 kontis
garda
mas
warmoadgenen spenseri, marqsi da uordi.
Tumca, me-19 saukunis bolo aTwleulis ganmavlobaSi protosociologiis
Seviwroeba daiwyo gacilebiT viwro mimarTulebam, romelic warmoadgens
ZiriTads
Tanamedrove
sociologiuri
pratikisaTvis
analitikuri
socialuri mecnierebis saxiT. Tanamedrove sociologiuri Teoria iwyeba
iq, sadac sociologiuri kvlevis safuZvlad cxaddeba sami problema: 1)
socialuri procesis an procesebis buneba; 2) socialur jgufTa
struqtura da klasifikacia da 3) individebs, jgufsa da socialur
procesebs Soris urTierToba. analitikuri socialuri Teoriis erT-erT
pirvel warmomadgenelad iTvleba ferdinand tionisi. Semdeg emil
diurkemi, georg zimeli da maqs veberi.
15
Tumca, rogorc pirveli Tavis $1-Si aRiniSna, o. konti pozitivistia, anu sociologias
ganixilavs rogorc pozitiur mecnierebas, romelic unda aigos sabunebismetyvelo
mecnierebebTan analogiiT (da ara maTze reduqciiT). amave poziciazea h. spenseri.
kontisa da spenseris Sexedulebebi ganxiluli iqneba me-2 Tavis $1 da $2-ebSi.
12
16
Ritzer, George (2000): Classical Sociological Theory, 3rd edition. McGraw-Hill Company, USA; p. 149.
13
1.1. pozitivizmi
konts xSirad uwodeben sociologiis mamas. man 1839 wels pirvelad
Semoitana termini sociologia. man pirvelma gadawyvita gamoeyenebina
mecnieruli meTodi sazogadoebis Sesaswavlad. konti ilaSqrebda
ganmanaTleblobis
epoqis
metafizikuri
Sexedulebebis
winaaRmdeg,
romlebic batonobda safrangeTSi revoluciamde. man mkveTri sazRvari
gaavlo socialur filosofiasa da socialur movlenaTa mecnierul
Seswavlas Soris.
raSi mdgomareobs sazogadoebis Seswavlis mecnieruli meTodi, romelsac
sociologia mimarTavs? konti sociologias pozitivistur mecnierebas
uwodebda. pozitivizmi, rogorc cnobilia, moiTxovs, rom socialuri
samyaros kvleva moxdes bunebis kvlevis analogiurad. anu, SesaZlebelia
arsebobdes invariantuli kanonebi rogorc bunebrivi, ise socialuri
samyarosaTvis. Sesabamisad, socialurma mecnierebebma kvlevis meTodebi
bunebis mecnierebebisgan unda isesxos.17 konti sociologias adarebda
swored fizikas, uwodebda ra mas socialur fizikas. ai, ras wers igi:
17
zogadad pozitivisturi midgomis Sesaxeb ufro dawvrilebiT ix. I-li Tavis $1-Si
14
sociologia
gamovigone. 18
...
aris
termini,
romelic
me
socialuri
fizikis
aRsaniSnavad
Comte, Auguste (1855): The Positive Philosophy of Auguste Comte. New York: Calvin Blanchard; p. 444.
ix. magaliTad, Ritzer, George (2000): Classical Sociological Theory, 3rd edition. McGraw-Hill Company,
USA; p. 89.
19
15
socialuri
statikis
20
Comte, Auguste (1968): System of Positive Polity, Vol. 3. New York: Burt Franklin; p. 535.
16
konti
Comte, Auguste (1855): The Positive Philosophy of Auguste Comte. New York: Calvin Blanchard; p. 515.
17
saukune
istoriis
axali
etapis
dasawyisia,
saidanac
metafizikuri stadia iwyeba. Teologiis gavlena TandaTan sustdeba.
kaTolicizms TandaTan Caenacvleba protestantizmi, romelic sabolood
Camoyalibebul doqtrinad me-17 saukuneSi iqceva. protestantizmi erTgvari
negatiuri doqtrinaa, ramdenadac uaryofs Zvel socialur wesrigs. es
protesti socialur filosofiaSic grZeldeba me-18 saukunis frangi
ganmanaTleblebis (volteri, ruso da sxv.) spekulaturi filosofiis saxiT.
es erTgvari gardamavali periodia Teologiur da pozitivistur etapebs
Soris, romelic, kontis azriT, gamoirCeva krizisiT da qaosiT xelovnebis,
mecnierebisa da filosofiis sferoebSi. xelovneba gaxda umizno,
mecniereba zedmetad specializebuli, xolo filosofia _ carieli. am
krizisma moamwifa socialuri revoluciebi, gansakuTrebiT, safrangeTis
revolucia, romelmac saTave daudo saerTod dasavleT evropis
sazogadoebis pozitivistur reorganizacias. es reorganizacia gamoixata
industriaSi, xelovnebaSi, mecnierebasa da filosofiaSi.
23
18
20
27
28
Spencer, Herbert (1908): The Principles of Sociology, Vol. 1. New York: Appleton; pp. 447-8.
Spencer, Herbert (1908): The Principles of Sociology, Vol. 3. New York: Appleton; p. 181.
21
sporadulad
organizebuli
_
arastabilurad
organizebuli
_
stabilurad organizebuli), an sazogadoebis mkvidrobis wesis (modes of
settlement) mixedviT (etapebi: momTabare (nomaduri) _ nawilobriv
Camoyalibebuli _ Camoyalibebuli). 29
amis Sesaxeb ix. Coser, Lewis (1977): Masters of Sociological Thought. 2nd ed. New York: Harcourt Brace
Jovanovich; p. 93.
23
Tavisi
oficris
nebis
agenti,
aseve
moqalaqis
neba
samxedro
sazogadoebaSi, nebismier, kerZo Tu sajaro, asparezze xelisuflebis
mier imarTeba. es aris iZulebiTi kooperacia, iseve rogorc biologiur
organizmSi garegani organoebi mTlianad fokusirdeba mTavar nervul
centrze. sazogadoebis samxedro tipSi armia da nacia (sazogadoeba)
erTia. ai, ras wers spenseri:
jari aris mobilizebuli nacia, maSin rodesac nacia aris gauaqtiurebeli jari da
romelsac, swored amitom, gaaCnia struqtura, romelic saerToa jarisa da naciisaTvis. 30
piriqiT,
industriuli
sazogadoeba
dafuZnebulia
nebayoflobiT
kooperaciasa
da
individualur
TviTSezRudvaze.
industriul
sazogadoebaSi,
rogorc
iTqva,
dominanturia
Semnaxavi
sistema.
maregulirebeli kontroli ufro metad negatiuria, vidre pozitiuri.
xelisufleba
despoturis
nacvlad,
demokratiulia.
Sesabamisad,
kontroli am sazogadoebaSi decentralizebulia. mas kontraqtuli saxe
aqvs, rodesac am kontraqts nebayoflobiT uerTdebian individebi.
individis interesebi wamyvania, individualuroba daculia da umaRles
Rirebulebas warmoadgens. samxedro sistema emorCileba industriuli
sistemis saWiroebebs.
spenseris TeoriaSi sazogadoebis es ori tipi idealuri tipebia,
romlebic realobaSi wminda saxiT ar arsebobs. realurad arsebobs
mxolod ama Tu im sazogadoebis midrekileba romelime tipisaken, rasac
sxvadasxva faqtorebis zemoqmedeba (teritoria, eTnikuri Semadgenloba,
mosazRvre sazogadoebebi da sxv.) ganapirobebs.
spenseri
kidev
erTxel
usvams
xazs,
rom
samxedro-samrewvelo
sazogadoebebis
dixotomia
ar
aris
damokidebuli
sazogadoebis
kompleqsurobis xarisxze. SedarebiT aradiferencirebuli sazogadoebebi
SeiZleba iyvnen industriuli, xolo maRalganviTarebulebi _ samxedro.
30
Spencer, Herbert (1908): The Principles of Sociology, Vol. 1. New York: Appleton; p. 557.
24
biografiuli cnobebi:
karl marqsi daibada 1818 wlis 5 maiss germaniis qalaq trierSi, saSualo klasis
ebraul ojaxSi. misi mama iZulebuli gaxda mieRo protestantizmi, raTa SeenarCunebina
mosamarTlis pozicia. marqsi samarTals, filosofiasa da istorias swavlobda bonisa
da berlinis universitetebSi, sadac is hegelis memarcxene mimdevarTa moZraobis _
axalgazrda hegelianelebi _ wevri gaxda. misma radikalizmma igi akademiur karieras
CamoaSora, marqsma 1842 wlidan xeli mihyo Jurnalistobas da gaxda redaqtori
liberaluri gazeTisa Rheinische Zeitung (reinis gazeTi). prusiis xelisuflebam male
iZulebis wesiT daxura gazeTi. 1843 wels marqsi emigraciaSi midis parizSi, sadac igi
aqtiurad ebmeba germanel emigrantTa da frang socialistTa radikalur politikaSi.
1844 wels parizSi Cadis f. engelsi, sadac is xvdeba marqss da isini uaxloesi
megobrebi xdebian.
1844 wels marqsi muSaobs Tavis ekonomikur da filosofiur xelnawerebze, sadac eweva
kapitalizmis filosofiur kritikas. amave wels marqss safrangeTidan sdevnian da igi,
f. engelsTan erTad, briuselSi gadadis. am periodSi gamoqveynda germanuli
ideologia, romelic marqsma engelsTan erTad dawera. 1848 wels gamodis maTi
erToblivi komunisturi manifesti, romelic komunisturi aCrdilis gamoCenas
winaswarmetyvelebs evropaSi. es is droa, rodesac kontinentur evropas revoluciebis
talRam gadauara. amave wels marqsma SeZlo germaniaSi dabruneba, sadac (kerZod, q.
kiolnSi) afuZnebs Tavis radikalur gazeTs Neue Rheinische Zeitung (axali reinis gazeTi),
magram am gamocemamac igive bedi gaiziara da marqsi iZulebuli gaxda emigraciaSi
wasuliyo londonSi, sadac man mTeli darCenili cxovreba gaatara. britaneTSi marqsi
da engelsi agrZeleben TavianT politikur aqtivobas komunistur ligaSi da cdiloben
komunistur moZraobas TavianTi mecnieruli ideebi gaaziarebinon. londonSi marqsi
filosofiuri Sexedulebebidan inacvlebs ekonomikuri Teoriebisken. misi yuradReba
fokusirdeba Sotlandiur da inglisur politikur ekonomiaze, gansakuTrebiT, adam
smitisa da david rikardos Teoriebze. swored am periodSi _ 1850-60-ian wlebSi _
ganaviTara man kapitalizmis zogadi Teoria, romelic dagvirgvinda misi fundamenturi
naSromis kapitalis pirveli tomis dagvianebuli gamocemiT 1867 wels. marqsis
janmrTeloba mkveTrad Seirya 1870-ian wlebSi da mxolod misi sikvdilis (1883 wlis 14
marti) Semdeg ixila dRis sinaTle kapitalis meore da mesame tomebma, romlebic
engelsma gamosca.
karl
31
Marx, K. (1975): Prefece to A Contribution to the Critique of Political Economy, in: Early Writings, trans. R.
Livingstone and G. Benton, repr. London:Penguin; p. 389.
32
istoricizmi unda ganvasxvavoT istorizmisagan, rom socialuri da kulturuli
cxovreba istoriulad ganpirobebulia da rom adamianis gamocdilebaSi mniSvnelovan
rols TamaSobs istoriuli dro.
26
27
aqtze ixarjeba. anu, esaa is, rac rCeba im obieqtSi, romelic muSam
awarmova. marqsi aRniSnavs, rom mogeba, romelsac kapitalisti iRebs,
rodesac
produqti
gatanilia
bazarze,
saboloo
angariSiT
damokidebulia imaze, Tu rogoria am damatebis wili aucilebel Sromis
ZalasTan SedarebiT. es wili SeiZleba gaizardos sxvadasxva gziT
ubralod xelfasis SemcirebiT, anda, adamianebis CanacvlebiT teqnikuri
saSualebebiT. maSasadame, Sroma kapitalizmis pirobebSi Tavad xdeba
saqoneli, rac SeiZleba garkveul fasad iyido an gayido bazarze.
daqiravebuli Sroma aerTianebs muSebs, romelTac ar gaaCniaT arsebobis
saSualebebi da iZulebulni xdebian kapitalis mflobelebs miaqiraon
Tavi. marqsi Tvlida, rom kapitalis mflobelebi, anu kapitalistebi
mmarTvel klass qmnian, xolo daqiravebuli muSebi _ marTul klass, anu
proletariats.
kapitalis
mflobelebi
da
daqiravebuli
muSebi
damokidebulebi
arian
erTmaneTze,
ramdenadac
kapitalistebs
aucileblad
sWirdebaT
samuSao
Zala,
xolo
daqiravebul
muSebs_xelfasi. aseTi urTierT ganpirobebulobis miuxedavad, am or
klass Soris arsebobs mkveTri asimetria, ramdenadac klasobrivi
urTierTobisaTvis damaxasiaTebelia eqspluatacia: muSebs ara aqvT
aranairi SesaZlebloba, rom gaakontrolon TavianTi Sroma, xolo
kapitalistebi, mogebis miRebis mizniT, iTviseben sxvaTa Sromis
produqts. kapitalizmi eqsploataciis sistemaa, romelSic damatebiTi
Rirebuleba amorTulia saxelfaso Sromidan da romelSic sasaqonlo
forma dominantobs mSromelis cxovrebaze. muSebi eqsploatirebulni
arian maTi unaris gamo, rom awarmoon saqoneli da Seqmnan damatebuli
Rirebuleba, xolo maTi SromiTi Zala Tavad aris qceuli saqonlad.
amrigad, sasaqonlo forma axorcielebs garegan zwolas adamianze.
marqsi am process gaucxoebas (Entfremdung) uwodebs (es termini marqsma
hegelidan aiRo). gaucxoeba socialur-fsiqologiuri mdgomareobaa
rodesac individi gaeTiSeba Tavis socialur garemos. individebi
gaucxovdebian maTi samyarosagan, ramdenadac am samyaros ganicdian
rogorc
eqsternuls
(garegans)
da
obieqtivirebuls
maTTvis.
kapitalizmis
pirobebSi
muSa
gaucxoebulia
Tavisi
Sromisagan,
ramdenadac, jer-erTi, misi Sroma ara nebayoflobiTi, aramed iZulebiTia,
meorec, Sromis produqti, romelSic man Tavisi cxovreba Cado, mas ar
ekuTvnis. marqsi amtkicebs, rom eqsploataciis da gaucxoebis pirobebSi,
socialuri cxovreba moCans iseTi, razec dominantobs nivTebis
(saqonlis) gacvla, romelSic mediumis rols fuli asrulebs. fuli
aris individTa Soris obieqtivirebuli urTierToba. individebs Soris
socialuri
kavSiri
transformirdeba
nivTTa
Soris
socialur
urTierTobad. amas marqsi sasaqonlo fetiSizmsac uwodebs. es aris
fsevdo obieqturoba, romelic mZimed awveba kapitalizms da uciloblad
iwvevs mis transformacias.
kapitalizmi konkurentuli sistemaa da Sinagani dinamizmi gaaCnia. man
unda moaxdinos sawarmoo Zalebis mudmivi ganaxleba. winaaRmdeg
SemTxvevaSi igi damarcxdeba bazris konkurentuli meqanizmebis winaSe.
amdenad, kapitalistebma mudmivad unda eZion axali bazrebi da Sromis
ufro iafi da efeqturi wyaroebi. xelfasis mudmivi dawevis mcdelobis
gamo mSromelebis udides nawili veRar SeZlebs SeiZinos is produqti,
romelsac Tavad awarmoebs. amas mivyavarT gardauval klasobriv
28
33
Marx, K. and Engels, F. (1964): The German Ideology, repr. London: Lawrence and Wishart.
29
ix. magaliTad: Frisby, David (1992): Simmel and Since: Essays on Georg Simmels Social Theory. London:
Routledge; pp. 20-41); Ritzer, George (2000): Classical Sociological Theory, 3rd edition. McGraw-Hill Company,
USA; pp. 260-1.
35
zimelis es Tvalsazrisi amJRavnebs pirdapir analogias veberis idealur tipebTan,
romelTa Sesaxeb saubari iqneba me-4 TavSi.
36
Simmel, Georg (1959): The problem of Sociology. In K. Wolff (ed.), Essays in Sociology, Philosophy and
Aesthetics. New York: Harper Torchbooks: 310-336; p. 317
37
germanul terminsVergesellschaftung inglisurad Targmnian rogorc Sociation an Association,
xolo rusulad _ . warmodgenil naSromSi gamoyenebulia termini sociacia.
31
ase
magaliTad,
yovelgvari
Semecneba
Tavdapirvelad
warmoadgens
arsebobisaTvis brZolis saSualebas. saganTa namdvili bunebis codna
Zalze mniSvnelovania sicocxlis SenarCunebisa da ganviTarebisaTvis.
Tumca, mecnierebis warmoSoba mowmobs, rom Semecneba mowyda praqtikul
miznebs, iqca Rirebulebad TavisTavad (TavisTavSi), damoukideblad irCevs
Tavis sagans da gardaqmnis mas Tavisi sakuTari moTxovnebis Sesabamisad.
aseTive viTarebaa samarTalTan dakavSirebiT. sazogadoebrivi cxovrebis
aucilebloba axdens adamianTa qcevis garkveuli xerxebis legitimacias.
isini Tavdapirvelad arseboben mxolod mizanSewonilobis gamo. Tumca,
samarTlis gaCenasTan erTad maTi sazrisi xdeba sruliad sxvagvari:
axla isini realizdeba mxolod imitom, rom mxardaWerilia samarTliT,
Tundac im sicocxlisgan damoukideblad, romelmac isini Sva: dae,
Sesruldes marTlmsajuleba, Tundac daiRupos samyaro. maSasadame,
samarTali misi wminda saxiT aRar ukavSirdeba aranair cxovrebiseul
mizans, igi aRar warmoadgens saSualebas, aramed, piriqiT, sakuTari
Tavidan gansazRvravs cxovrebis organizebis wess.
maSasadame, zimeli ara mxolod sociaciis wminda formebis arsebobas
aRiarebs, aramed imasac calsaxad ambobs, rom forma, mas Semdeg rac
iwyebs TavisTvis arsebobas, Tavad gansazRvravs realuri cxovrebis
organizebis wess. movusminoT zimels:
aq yvelaze ukeT Cans 180 gradusiT Semobruneba materiis saSualebiT sicocxlis formis
gansazRvridan, formis meSveobiT materiis gansazRvramde... amas SeiZleba TamaSic ewodos:
cxovrebis realurma Zalebma, moTxovnilebebma da impulsebma Seqmnes Cveni cxovrebis iseTi
mizanSewonili formebi, romlebic Semdeg TamaSis saxiT gadaiqcnen TavisTavad Sinaarsad:
nadiroba, sxeulisa da sulis varjiSi, Sejibri, riski da a.S. yvelaferi es gamovida wminda
cxovrebis nakadidan, gawyvita kavSiri mis materiasTan da moipova ra realuroba sakuTar
TavSi, daiwyo iseTi sagnebis SerCeva da Seqmna, romlebSic sakuTar Tavs inaxavs da axdens
sakuTari Tavis wminda asaxvas. 39
, . (1996): ; : . : . . ; . 487
, . (1996): ; : . : . . ; . 488.
32
Ritzer, George (2000): Classical Sociological Theory, 3rd edition. McGraw-Hill Company, USA; pp. 267-8.
Simmel, Georg (1950): The Significance of Numbers in Social Life. In K. H. Wolff (ed.), The Sociology of Georg
Simmel. New York: Free Press; pp. 87-104.
41
33
42
ix. Simmel, Georg (1971): The Stranger. In D. Levine (ed.), Georg Simmel. Chicago: University of Chicago
Press; pp. 143-149.
34
socialur
35
Sesavali
am TavSi ganxiluli iqneba is fundamenturi cnebebi (konceptebi), riTac
socialuri Teoria operirebs. TiToeul konceptTan mimarTebaSi moxdeba
misi ara imdenad enciklopediuri gansazRvreba, aramed problemuri
interpretacia. es am konceptebs uTuod SesZens analitikur Rirebulebas.
Sesabamisad, mocemuli TavisTvis Tavisuflad SeiZleboda gvewodebina
socialuri Teoriis ZiriTadi problemebi.
is cnebebi, romlebic am TavSia ganxiluli, cxadia, socialuri Teoriis
sakuTreba ar aris. isini zogadad socialuri (da ara mxolod)
mecnierebebis analitikuri instrumentebia. Tumca, isic araa sadavo, rom
aRniSnul cnebebs mecnierebebisaTvis saziaro mniSvnelobebis garda,
TiToeuli maTganisaTvis specifikuri datvirTva gaaCnia. magaliTad, iseT
cnebas, rogoricaa deviacia, fsiqologia sxva ganaserSi ganixilavs,
vidre socialuri Teoria. fsiqologia deviacias fsiqikur anomaliebs
daukavSirebs, xolo sociologia _ qcevis maregulirebeli socialuri
normebis Sesustebas. Tumca, socialuri Teoriac da fsiqologiac
Tanxmdebian imaze, rom deviacia gadaxriTi qcevaa. aseve, iseTi cneba,
rogoricaa
kultura,
gansxvavebulad
interpretirdeba
sxvadasxva
mecnierebis mier. Sesabamisad, arsebobs kulturis sociologiuri,
fsiqologiuri, filosofiuri, istoriuli da a.S. interpretaciebi.
Sesabamisad, qvemoT gadmocemuli ZiriTadi kategoriebis analizs uTuod
atyvia socialuri Teoriis kvali.
ufro meti: TviT socialuri Teoriis farglebSic ki esa Tu is cneba
gansxvavebulad ganixileba imis mixedviT, Tu ra paradigmazea agebuli
esa Tu is Tvalsazrisi. magaliTad, funqcionaluri paradigmis
farglebSi struqturis kategoria koleqtiur fenomenebs aRwers rogorc
obieqturad arsebul nivTebs (socialur faqtebs), maSin rodesac,
arafunqcionaluri
paradigmis
farglebSi
struqturebi
mxolod
analitikuri modelebia, an, kidev ufro uaresi _ usargeblo kvazikonstruqciebi. qvemoT gadmocemul analizs ara aqvs pretenzia, rom
ganxiluli
kategoriebis
yvela
sociologiur
interpretacias
gaiTvaliswinebs. aq sxva principia arCeuli: gaanalizebulia is
Tvalsazrisebi, romlebic ama Tu im cnebis met-naklebad kompleqsur
suraTs iZleva, anu axdens mocemuli cnebis garSemo dagrovili
pozitiuri codnis Senaxvas da ganviTarebas. Tumca, isic naTelia, rom
SerCeuli midgomebi mainc subieqturobis, ufro zustad, inteleqtualuri
tendenciurobis velSi rCebian.
socialuri Teoriiskonceptualuri aparati sakmaod farToa. Tu maTgan
yvelaze fundamntur cnebebs SevarCevT, diapazoni mniSvnelovnad
daviwrovdeba. da mainc: qvemoT ganxiluli cnebebis CamonaTvali arc
daviwroebuli diapazonisTvisaa adekvaturi. Tumca, isini socialuri
Teoriis birTvis nawilia. es cnebebia: sazogadoeba, kultura, socialuri
struqtura, deviacia (anomia), socialuri moqmedeba.
36
$1. sazogadoeba 43
Znelia moinaxos socialuri Teoria, romelic Taviseburad ar upasuxebda
kiTxvas, ra aris sazogadoeba? sazogadoebaze refleqsia yvela
socialuri Teoriis savaldebulo amocanaa, ramdenadac isini sxvas
arafers ikvleven, Tu ara sazogadoebas da mis movlenebs. sazogadoebis
cnebis gansazRvrisas SesaZlebelia ori gza avirCioT: a) analizuri, anu
movaxdinoT sazogadoebis im niSnebis identifikacia, romelic mas sui
generis miewereba. am niSnebs adamianTa gansazRvruli erToba unda
atarebdes yvela SemTxvevaSi, Tu mas aqvs pretenzia, sazogadoebad
iwodebodes; b) sinTezuri, rodesac sazogadoebis gansazRvra xdeba imis
mixedviT, Tu ra socialur konteqstSi, garemoSi arsebobs igi. am
SemTxvevaSi, sazogadoebas miewereba is niSnebi, romelic mocemul
konteqstSi (anu, realobaSi) mis arsebobas gansazRvravs. 44 am or xerxs
Soris gansxvavebis gamosaxatad SeiZleba g. zimelis terminologiasac
davesesxoT: sazogadoeba SeiZleba daxasiaTdes: a) rogorc wminda
forma, anu nimuSi da b) rogorc gansxvavebuli Sinaarsis mqone, rac
ukavSirdeba konkretul motivebs, interesebs da miznebs. pirvel
SemTxvevaSi laparakia sazogadoebis invariantul maxasiaTeblebze,
romlebic mas yvela realobaSi miewereba, xolo, meore SemTxvevaSi
SesaZlebelia vilaparakoT sazogadobis am Tu im konkretul (realur)
tipze da, magaliTad, davaxasiaToT misi Sinaarsi rogorc Ria an
daxuruli,
tradiciuli
an
modernuli,
demokratiuli
an
totalitaruli, agraruli an industriuli da a.S.
sazogadoebis cnebis adekvaturi gansazRvrisaTvis umjobesia mivmarToT
mis analizur, wminda formalur daxasiaTebas. am mimarTulebiT
saintereso analizs axdens pitirim sorokini.45
sorokini iwyebs sazogadoebis yvelaze elementaruli niSnidan da
aRniSnavs, rom rodesac sazogadoebas moviazrebT, mxedvelobaSi gvaqvs
ara erTi calkeuli erTeuli, aramed erTeulTa garkveuli simravle.
magram, cxadia, nebismier erTeulTa simravle ver iqneba sazogadoeba.
magaliTad, qvebis grova, an irmebis jogi simravlea, magram maT
sazogadoebas ver mivakuTvnebT. maSasadame, sazogadoeba specifikur
erTeulTa
simravlea.
amasTan,
es
erTeulebi
ermaneTis
mimarT
izolirebul mdgomareobaSi ki ar imyofebian, aramed uerTierTqmedeben
erTmaneTTan.
Tumca,
urTierTqmedeba
zogadad
samyarosTvisaa
43
37
damaxasiaTebeli.
amitom,
saWiroa
dazustdes,
kerZod,
ra
tipis
urTierTqmedeba xdeba im specifikur erTeulebs (urTierTqmedebis
centrebs) Soris, romlebic sazogadoebas Seadgenen? sorokini gamoyofs
sami saxis urTierTqmedebas: araorganuls, organuls da fizikurs.
araorganuli
urTierTqmedeba
fizikur
samyaroSi
mimdinareobs
materialur sxeulebs (nivTebs) Soris. organuli urTierTqmedebis
centrebi cocxali sxeulebi, anu organizmebia. rac Seexeba fsiqikur
urTierTqmedebas, isic organulia, anu, cocxal struqturebs Soris
mimdinareobs,
magram
urTierTqmedebis
centrebi
specifikuri
organizmebia. kerZod, esaa umaRlesi nervuli sistemis mqone arsebebi, anu
adamianebi.
fsiqikuri
urTierTqmedeba
socialur
samyaroSi,
anu
sazogadoebaSi
mimdinareobs.
maSasadame,
rodesac
sazogadoebaze
vsaubrobT, mxedvelobaSi gvaqvs ara araorganuli, an biologiuri, aramed
_ fsiqikuri urTierTqmedeba.
urTierTqmedebis TiToeul tips gansxvavebuli disciplinebi Seiswavlis:
materialur sxeulebs Soris urTierTqmedeba fizikis da sxva fizikuri
mecnierebebis Seswavlis sagania; organul (biologiur) urTierTqmedebas
iseTi sabunebismetyvelo disciplinebi swavloben, rogoricaa biologia
da qimia. rac Seexeba fsiqikur urTierTqmedebas, masze socialuri
mecnierebebi fokusirdeba (maT Soris, sociologia).
sorokini kidev ufro detalurad ganixilavs fsiqikur urTierTqmedebas,
raTa sazogadoebis adekvaturi definicia Camoayalibos. is aanalizebs
fsiqikis Sinaarss da masSi sam dones gamoyofs: SemecnebiTs, grZnobademociurs da nebelobiTs. fsikis SemecnebiT doneze adamiani amyarebs
Teoriul mimarTebas garemomcvel samyarosTan. am mimarTebis mizania
mopovos obieqturi, anu WeSmariti codna sagnis (obieqtis) Sesaxeb.
codnis yvelaze elementaruli safexuri SegrZnebebis doneze miRebuli
informaciaa, xolo yvelaze umaRlesi _ cnebiTi codna (SegrZnebasa da
cnebas Soris aRqma da warmodgena monawileobs). SegrZnebebis doneze aq
da amJamad mocemuli sagnis elementarul niSnebs vswavlobT, xolo
cnebebis doneze sagnis arsebiTi niSnebis wvdoma xdeba. es iseTi niSnebia,
romlebic romelime konkretul sagans unikalurad ar miewereba. cneba
abstraqcias axdens sagnis individualuri niSnebisagan da ganixilavs mas
iseT
ganaserSi,
romelic
sagans
garkveuli
klasis
(gvaris)
warmomadgenlad aqcevs. cnebiTi codna SemecnebiTi moRvaweobis yvelaze
rTuli
da
saboloo
produqtia.
rac
mTavaria,
Seemmecnebel
(gnoseologiur) subieqts evaleba Semecnebis procesSi daiviwyos
sakuTari Tavi da sagani Seimecnos misi emociebisagan da grZnobebisagan
damoukideblad. fsiqikis grZnobad-emociur doneze individis ganzraxva
Semecnebisagan diametralurad gansxvavdeba. am doneze sagani ganixileba
mis mimarT simpatiis, anu emociuri damokidebulebis prizmaSi. am doneze
adamianebi raRacas iwoneben an iwuneben, uyvarT an sZulT, siaxloves
ganicdian an gaucxovdebian da a.S. adamianebi mxolod Semmecnebeli
subieqtebi ar arian; isini emociebs, gancdebs xarjaven da garemomcvel
sinamdviles subieqturad aRiqvamen. grZnobebis da gancdebis samyaro
uaRresad mravalferovania, magram, sorokinis azriT, maTi formalizeba
SesaZlebelia tkbobisa da tanjvis kontinuumis farglebSi. fsiqiks
nebelobiTi done gamoxatavs individis unars, garemomcvel sagnebTan
38
46
, . (1992): , , . , ; . 29.
39
aucilebelia,
mniSvneloba.
rom
meore
adamians
esmodes
gamoyenebuli
sityvebis
40
$2. kultura47
2.1. kulturis definicia
socialur TeoriaSi arsebobs tendencia, romelic kulturis da
sazogadoebis cnebebs identuri mniSvnelobiT moixmars. Tuca, maT Soris
gansxvavebasac bevri sociologi atarebs. maT Sorisaa n. smelzeri. 48
kultura, misi azriT, ukavSirdeba sazogadoebis wevrTa cxovrebis wess.
am ukanasknels komponentTa mravalferovneba axasiaTebs: sxvadasxva
ritualebi _ qorwinebis ritualebi, religiuri ceremoniebi, ojaxuri
cxovreba, SromiTi saqmianoba, TviTprezentaciis stilebi, Tavisufali
drois struqturireba (sufra, garToba, dasveneba da a.S), TamaSebi da
sxva. kulturas Seadgens, agreTve, adamianis saqmianobis Sedegad Seqmnili
materialuri faqtebi (e. w. artefaqtebi): sacxovrebeli nagebobebi,
taZrebi, Zeglebi, wignebi, manqanebi, kompiuterebi da a.S. xSirad isini
adamians mzamzareulad xvdeba sazogadoebaSi da maT SeqmnaSi is ar
monawileobs. rac Seexeba sazogadoebas, igi gulisxmobs erTi kulturis
SigniT mcxovreb adamianTa urTierTobebis, anu interaqciebis sistemas.
kulturasas da sazogadoebas Soris mWidro kavSiri arsebobs: verc erTi
kultura ver formirdeba sazogadoebis gareSe da, Tavis mxriv, verc
erTi sazogadoeba ver ifunqcionirebs kulturisagan damoukideblad.
kultura sazogadoebis kvlavwarmoebisa da SenarCunebis erT-erTi
ZiriTadi meqanizmia. kultura adamians rogorc socialur cxovels
sTavazobs sazogadoebaSi cxovrebis orientirebs: azrovnebis, moqmedebisa
da qcevis standartebsa Tu sqemebs, romelTa gareSec adamiani qaoturi
instinqtebis
tyveobaSi
Caketili
asocialuri
arseba
iqneboda,
moklebuli TviTgamoxatvisa da komunikaciis unars.
smelzeri kulturis aseT gansazRvrebas iZleva (aqve gansazRvravs is
subkulturasac):
kulturis
elferi. is
gamoiyeneba
jgufisTvis;
qvejgufebis
41
ZiriTadad
ganpirobebulia
instinqtiT,
romlis
safuZvelzec
SesaZlebeli xdeba cxovelis qcevis mizanSewonili koordinireba
garkveul situaciaSi. adamianuri qceva, piriqiT, yvelaze mcired
ganisazRvreba pirdapiri genetikuri kontroliT. marTalia, adamianebs
axasiaTebT refleqsebi anu avtomaturi reaqciebi stimulebze. magram
adamianuri qcevis ganxorcieleba moiTxovs operaciaTa gacilebiT
rTuli mimdevrobis Sesrulebas. magaliTad, SimSilis dakmayofileba
moiTxovs bankidan fulis gamotanas garkveuli finansuri operaciebis
xarjze, Semdeg mis gadacvlas sakveb produqtebze, romelTa garkveuli
damuSavebis Semdeg miiReba saWmelad vargisi sakvebi. am moqmedebaTa
Sesruleba SesaZlebelia daswavlis gziT. ramdenadac adamians aqvs
nebismieri tipis qcevisadmi daswavlis unari, maT SeuZliaT SeimuSavon
reaqciaTa da qcevis uamravi tipi. adamianTa cxovrebaSi kultura
mniSvnelovanwilad
imave
funqcias
asrulebs,
rasac
cxovelebSi
genetikurad daprogramebuli qceva anu instinqtebi. swored amitom
adamianis qcevas samyaros mimarT SedarebiTi Riaoba axasiaTebs. adamianis
qceva plastikuri da variaciulia, anu misi realizebis diapazoni farTo
SesaZleblobebis mqonea. aqedan gamomdinare, adamians gaaCnia unari ar
iyos Caketili (mijaWvuli) Tavis sasicocxlo garemoSi, gavides mis
farglebs gareT (trancedentirdes) da Seqmnas sazrisebis, miznebis,
mniSvnelobebisa Tu simboloebis sistemebi. am simboluri sistemebis
safuZvelze adamianis moqmedeba ganixileba rogorc orientirebuli ama
Tu im mniSvnelobaze. ufro metic, adamianebma SeiZleba uari Tqvan
TavianTi moTxovnilebebis dakmayofilebaze sxva ufro mniSvneladi
Rirebulebebis gamo, rasac cxovelTa samyaroSi analogi ar gaaCnia. mag.,
religiuri mosazrebiT adamianebma SeiZleba imarxulon garkveuli drois
manZilze, Tavi Seikavon qorwinebisgan an saerTodac uari Tqvan masze.
marTalia,
adamiansac
axasiaTebs
TviTSenaxvisken
miswrafeba
da
TviTgadarCenis instinqti, magram cxovelebisgan gansxvavebiT adamianebs
SeuZliaT am miswrafebasTan dapirispireba. adamianebi Segnebulad
igdeben sicocxles safrTxeSi, magaliTad, siyvarulisa an patriotuli
movaleobis gamo (omSi moxalised wasvla) da a.S.
2.2. kultura da socializacia
ramdenadac kulturis SeZena ar xdeba biologiuri gziT, yoveli Taoba
axdens mis kvlavwarmoebasa da momaval Taobaze gadacemas. es procesi
warmoadgens
socializaciis
safuZvels.
Rirebulebebis,
rwmenebis,
normebis, wesebisa Tu idealebis aTvisebis Sedegad mimdinareobs bavSvis
pirovnebis formireba da misi qcevis regulireba. socializaciis
procesis SeCereba gamoiwvevs mniSvnelovan wyvetas kulturaSi da,
SesaZloa, TviT kulturis daRupvasac.
kultura axdens sazogadoebis wevrTa pirovnebis formirebas da, amdenad,
maTi qcevis regulirebas. kultura maregulirebeli meqanizmebis
erTobliobaa, romelic moicavs moqmedebaTa sqemebs, receptebs, wesebs,
instruqciebs da a.S. yvelaferi es adamianTa qcevis marTvas emsaxureba.
kulturis gareSe adamianebi sruliad dezorientirebulni iqnebodnen.
maTi qceva sruliad umarTavi, spontanuri da emociurad mouTokavi
iqneboda, rac SeuZlebels gaxdida adamianis gamocdilebis formirebas.
swored imis gamo, rom kultura axdens adamianTa qcevis regulirebasa
42
43
45
3.
4.
dafuZnebulia
romeliRac
mocemul
periodSi
erT
an
ramdenime
sazogadoebaSi, agreTve, sxvadasxva tipis pirvelad da meorad jgufebSi
TviTmkvlelobis analizze. statistikuri modeli validuri iqneboda: a)
TviTmkvlelobis
ramdenime
formisaTvis;
Bb)
sxvadasxva
sazogadoebisaTvis da g) socialur movlenaTa sxvadasxva tipisaTvis.
sociologia imiT gansxvavdeba eTnografiisa da istoriisagan, rom Tu es
ukanasknelni kavdebian masalebis SekrebiTa da sistematizaciiiT,
sociologia ufro dakavebulia modelebis SeswavliT, romlebic
agebulia am monacemebis safuZvelze da maTive daxmarebiT.
47
48
Elster, Jon (1983): Explaining Technical Change. Cambridge: Cambridge University Press; pp. 69-70.
Lawson, T. and Garrod, J. (1996): The complete A-Z Sociology Handbook. Hodder & Stoughton; pp. 2, 18.
49
59
, . (1990): , : . , .
, ; . 603.
50
60
61
veberis socialuri moqmedebis tipebis Sesaxeb ufro detalurad ixileT me-4 Tavis $1-Si.
Lawson, T. and Garrod, J. (1996): The complete A-Z Sociology Handbook. Hodder & Stoughton; p. 252.
51
Teoria da socialuri struqtura. ix. Merton, Robert (1968): Social Theory and Social Structure. New
York: Free Press.
aseTi arCevani ganapiroba iman, rom mertonis koncefcia garkveulwilad inaxavs da
aviTarebs am cnebis analizis garSemo socialur TeoriaSi arsebul gamocdilebas (aq,
pirvel rigSi, igulisxmeba emil diurkemis mier anomiis analizi).
63
, ., . . ., 1992, 2,3,4.
64 rogorc mertoni wers, amerikul kulturaSi, magaliTad, damkvidrebulia fuladi
warmatebis miRwevis mizani. fuli es aris maRali mdgomareobis, prestiJis simbolo.
fuladi warmatebis xarisxi ganusazRvrelia (amerikelebs surT qondeT Tundac 25%iT meti, vidre maT aqvT). ojaxi, skola da samsaxuri pirovnebis struqturis da
amerikelTa miznebis formirebis ZiriTadi faqtorebi uzrunvelyofen intensiur
aRmzrdelobiT zemoqmedebas am TvalsazrisiT. skola warmoadgens gabatonebuli
Rirebulebebis gadacemis oficialur saSualebas. igi iyenebs didi raodenobiT
saxelmZRvaneloebs,
romlebic
Riad
amtkiceben,
rom
ganaTlebas
mivyavarT
52
arc
erTi
sazogadoeba
ar
arsebobs
misi
wevrebis
qcevebis
maregulirebeli normebis gareSe. Tumca, sazogadoebebi arsebiTad
gansxvavdeba am normebis (institucionaluri wesebis) gaTvaliswinebis
xarisxis mixedviT. rodesac sustdeba qcevis instituciuri xerxebi,
sazogadoeba
xdeba
arastabiluri,
daSlili,
uunaro
moaxdinos
urTierTobaTa regulacia. masSi viTardeba movlena, romelsac diurkemma
anomia (anu unormoba) uwoda.
SeiZleba
moviyvanoT
trivialuri
magaliTi
_
anomia
sportul
SejibrebebSi,
rodesac
gamarjvebisken
svlis
gzebi
ar
aris
instutuciurad ganmtkicebuli da warmateba ganixileba rogorc mogeba
TamaSSi, vidre mogeba TamaSis wesebis mixedviT. am SemTxvevaSi
gamarjvebas
aRweven
arakanonieri,
Tumca,
teqnikurad
efeqturi
saSualebebis (mag., dopingis) gamoyenebiT. miznis aqcentirebis Sedegad,
mkveTrad mcirdeba SejibrebaSi ubralo monawileobiT miRebuli
siamovneba. sportuli konkurencia mikro ilustraciaa socialuri
makrokosmosis.
miznis
gandideba
warmoSobs
demoralizacias,
e.i.
saSualebaTa deinstitucionalizacias. am ukanasknels adgili aqvs
nebismier jgufSi, sadac socialuri struqturis ori komponentis
(miznisa da instituciuri normebis) integracia ar aris maRali.
53
Seguebis formebi
kulturiT gansazRvruli
miznebi
instituciuri saSualebebi
1, konformuloba
+
+
2. inovacia
+
3. ritualizmi
+
4.retritizmi
5. amboxi
+_
+_
SeniSvna: + niSnavs miRebas (gaziarebas), _ uaryofas, xolo + _ gabatonebuli
miznebis/instituciuri normebis uaryofas da maT Secvlas axliT.
54
problemas.
CaiTvleba
gadaxvevas,
socialur
Tavi
IV.
subieqtze/agentze
orientirebuli
socialuri
Teoriebi
Sesavali
subieqtze (agentze, aqtorze) orientirebuli socialuri Teoriebi eqceva
im
paradigmis
farglebSi,
rasac
aqtori/struqturis
dixotomiis
paradigmad moixsenieben. aRniSnuli dualizmis safuZvelze, socialuri
Teoriebis
klasifikacia
SesaZlebelia
or
zogad
jgufad:
makroTeoriebad
da
mikroTeoriebad.
socialuri Teoriis
sfero,
66
ZiriTadad, swored am ori tipis Teoriebs Sorisaa ganawilebuli.
socialuri
Teoriis
mkvlevrebi
or
66
57
70
Outhwaite, William (2005): Interpretivism and Interactionism. In: Modern Social Theory (edited by Austin
Harrington), Oxford University Press; p. 111.
71
Tumca, unda aRiniSnos, rom zogierTi mkvlevari eTnomeTodologias ar ganixilavs
ara mxolod makrosociologiis, aramed, mikrosociologiis nawiladac. ase fiqrobs,
magaliTad,
r.
hilberti.
misi
azriT,
eTnomeTodologia
gadis
mikro/makro
dapirispirebis miRma da ikvlevs socialur moqmedebebs, romlebic arian rogorc
mikrostruqturebis, ise makrostruqturebis (agreTve, nebismieri am or sferos Soris
dasaSvebi kavSiris) Seqmnis meTodebi (Hilbert, Richard A. (1990): Ethnomethodology and the MicroMacro Order. American Sociological Review 55:794-808; p. 794).
58
59
60
61
74
62
63
75
Weber, M. (1968): Economy and society: An Outline of Interpretive Sociology, eds. G. Roth and C. Wittich. New
York: Bedminster; pp. 225, 244.
65
(deviaciis) zoma.
vebers mohyavs aseTi magaliTi: samxedro brZolis idealuri tipi
mxedvelobaSi iRebs am brZolasTan dakavSirebul yvela ZiriTad
komponents: mowinaaRmdegeTa Zalebs da strategias, maTi daZlevis
saSualebebs, resursebs da damxmare Zalebs, Zalauflebis centrebs da
liderobis Tvisebebs. realuri brZola, rogorc wesi, ar iTvaliswinebs
yvela am elements. magram, amis dadgena da gaanalizeba mxolod maSinaa
SesaZlebeli,
Tu
cnobilia
samxedro
brZolis
idealur-tipuri
76
Weber, Max (1949): The Methodology of the Social Sciences, Edward Shils and Henry Finch (eds.) New York:
Free Press; p. 90.
66
67
Poggi, Gianfranco (2005): Classical Social Theory, III: Max Weber and Georg Simmel, in: Modern Social
Theory (edited by Austin Harrington), Oxford University Press; pp. 67-9.
79
, . (1990): , : . ,
. , ; .70-71.
68
80
69
70
isini erTvebian) Seswavlis saSualebiT, da rom mas da mis studentebs SeuZliaT am wesebis
ganzrax gamowveva maTi kategorizaciisaTvis. 82
konkretdeba
eTnomeTodologiis
Outhwaite, William (2005): Interpretivism and Interactionism. In: Modern Social Theory (edited by Austin
Harrington), Oxford University Press; p. 117-8.
83
Garfinkel, Harold (1967): Studies in Ethnomethodology. Englewood Cliffs, NJ: Prentice- Hall, 1967; p.1.
84
termini indeqsuri gamonaTqvamebi garfinkelma lingvistebisagan aiRo.
85
Garfinkel, Harold (1967): Studies in Ethnomethodology. Englewood Cliffs, NJ: Prentice- Hall, 1967; p.11.
71
nawilobriv
formulirebuli
rCevebi,
nawilobrivi
aRwerebi,
arapirdapiri gamonaTqvamebi, situaciuri SeniSvnebi, alegoriebi da a.S.
eTnomeTodologiis
amocanaa
aseTi
gamonaTqvamebis
racionaluri
Tvisebebis kvleva. garfinkeli gansakuTrebul yuradRebas aqcevs
indeqsuri gamonaTqvamebis Taviseburebebs da komunikaciis procesisaTvis
maT mniSvnelovnebas.
rogorc
garfinkeli
aRniSnavs,
indeqsuri
gamonaTqvamebis
qveS
logikosebi gulisxmoben garkveul lingvistur simboloebs, romelTa
Sinaarsis
gamoaSkaraveba
mxolod
garkveul
ambavTan
kavSirSia
SesaZlebeli.
garfinkeli
miuTiTebs,
magaliTad,
huserlze. 86
igi
saubrobs gamonaTqvamebze, romelTa sazrisi ar SeiZleba gagebul iqnes
gamoTqmis gamomyeneblis biografiisa da miznebis, gamoTqmis garemoebebis,
wina msjelobis mimdinareobis an gamomTqmelsa da msmenels Soris
interaqciis konkretuli Taviseburebebis codnis (gaTvaliswinebis)
86
72
73
87
89
Garfinkel, Harold (1967): Studies in Ethnomethodology. Englewood Cliffs, NJ: Prentice- Hall; p. 22
Garfinkel, Harold (1967): Studies in Ethnomethodology. Englewood Cliffs, NJ: Prentice- Hal; p. 26.
74
qmari:
danam
warmatebiT
SeZlo
Caegdo
fuli
manqanis
parkingis drois gamzomSi
ise, rom ar dasWirda xelSi
ayvana.
coli:
igi firfitebis
waiyvane?
qmari:
coli:
risTvis?
qmari:
coli:
Sens
yoveldRiur
fexsacmelebs
Zalian
sWirdeba axali quslebi.
maRaziaSi
90
Garfinkel, Harold (1967): Studies in Ethnomethodology. Englewood Cliffs, NJ: Prentice- Hall; chapter IV.
76
Sesavali
socialur struqturaze/sistemaze orientirebuli Teoriebi amodis im
mtkicebidan, rom koleqtiuri socialuri formebi (struqturebi da
sistemebi) gansazRvravs adamianis moqmedebas da mis Taviseburebebs,
zRudavs aqtoris avtonomiurobas da mis sazogadoebaSi arsebobas
gansazRvrul mimarTulebas uZebnis. aseT Teoriebs sxvanairad makro
Teoriebis an socialuri sistemis sociologiis saxelwodebis qveS
aTavseben.
ufro konkretulad, ra socialuri fenomenebi igulisxmeba struqturaze
orientirebuli Teoriebis kvlevis diapazonSi? am kiTxvas ase pasuxoben
Tanamedrove
mkvlevrebi:
stuqtura
exeba
socialuri
cxovrebis
regularul, SedarebiT myar, obieqtur da generalizebul Tvisebebs.
rogorc wesi, struqtura moicavs socialur institutebs, an sistemebs,
Zalebs an nakadebs... am azriT, struqtura exeba socialur faqtebs,
romlebic damoukidebelia individebisgan da SeuZliaT gansazRvron da
SezRudon individis moqmedeba. 91
makro Teoriebis Tanaxmad, pirovnuli identifikacia da socialuri
interaqciebi
determinirebulia
socialuri
sistemis
moTxovnebiT.
individebi socializdebian sazogadoebis centralur RirebulebaTa da
normaTa sistemaSi, asruleben am sistemis Sesabamis socialur rolebs
Sromis ganawilebaSi da ikaveben socialur pozicias, romelic
gamomdinareobs socialuri sistemis funqcionaluri saWiroebebidan.
amdenad, individi totalurad manipulirebadi aqtoria sufTa dafaa
(tabulae rasae), romelzedac TviTkmari da TviTgansazRvradi socialuri
sistema aRbeWdavs Rirebulebebs da qceviT standartebs. isini yovelTvis
inarCuneben prioritets misi wevrebis mimarT. am sazRvrebSi aqtori
socialuri
sistemis,
rogorc
manqanis,
pasiuri
nawilia,
xolo
socialuri moqmedeba arsebiTad warmoadgens socialuri sistemis
produqts.
struqturaze orientirebuli Teoriebis Taviseburebebi xazs usvams maT
obieqtivistur xasiaTs. aq is igulisxmeba, rom struqturebi ar
reducirdeba individis cnobierebaze an moqmedebaze. aseT midgomas,
rogorc cnobilia, safuZveli emil diurkemma Cauyara, romelmac
socialuri faqtebi gansazRvra rogorc nivTebi. aq ori ram
igulisxmeba: a) socialuri faqtebi garegania individTan mimarTebaSi da
b) maT maiZulebeli zemoqmedeba aqvT individis mimarT. 92 ai, ras wers
diurkemi:
91
King, Anthony (2005): Structure and Agency. In: Modern Social Theory (edited by Austin Harrington), Oxford
University Press; p. 215.
92
diurkemi erTmaneTisagan ganasxvavebs materialur da aramaterialur socialur
faqtebs. erT-erTi aramaterialuri socialuri faqtia, magaliTad, koleqtiuri
cnobiereba, romelsac diurkemi gansazRvravs rogorc erTi da igive sazogadoebis
saSualo moqalaqisaTvis saerTo Sexedulebebisa da atitudebis erTobliobis
77
socialuri faqti aris qmedebaTa yoveli wesi mdgradi an aramdgradi, romelsac ZaluZs
moaxdinos individze gavlena gare iZulebis saSualebiT an sxvagvarad: rac gavrcelebulia
mocemuli sazogadoebis mTel sivrceze da imavdroulad gaaCnia sakuTari, Tavisive
individualuri gamovlinebisagan damoukidebeli arseboba. 93
determinantul sistemas, romelsac Tavisi sakuTari arseboba aqvs (Durkheim, Emile (1964):
The Division of Labor in Society. New York: Free Press; p. 79). aramaterialur socialur faqtebs
unda mivakuTvnoT, agreTve, sazogadoebaSi moqmedi Rirebulebebi da normebi, an, ufro
farTo azriT, kultura (Ritzer, 2000).
93
diurkemi, emil (2001): sociologiuri meTodis wesebi. Tbilisi, ioane petriwi; gv. 47.
94
Ritzer, George (2000): Classical Sociological Theory, 3rd edition. McGraw-Hill Company, USA; p. 185.
78
95
79
96
ai, ras wers diurkemi: rodesac saWiroa socialuri fenomenis axsna, Cven cal-calke
unda moviZioT efeqturi mizezi, romelic mas warmoSobs da funqcia, romelsac is
asrulebs (Durkheim, Emil (1982): The Rules of Sociological Method. London: Macmillan).
80
analizis
sistemuri
done
parsonsis
sociologiaSi
Semodis. manamde misi interesi erTeuli aqtis da misi
analizs ukavSirseba. aq parsonsi aviTarebs Tvalsazriss,
moqmedebis voluntaristul Teorias uwodebs. 99
Parsons, Talcott (1937): The Stucture of Social Action: A Study in Social Theory with Special Reference to a Group of
81
Tomas hobsi (1588-1679) _ me-17 saukunis ingliseli filosofosi, romelic amtkicebda, rom
adamianebis bunebrivi mdgomareoba isaa, rodesac isini miyvebian TavianT egoistur
miznebs, rasac mosdevs omi yvelasi yvelas winaaRmdeg. hobsi monarqis absoluturi
suverenobis damcvelia, ramdenadac mxolod mas SeuZlia sayovelTao konfliqtis Tavidan
acileba da wesrigis damyareba. hobsi cnobilia Tavisi wigniT leviaTani (1651), romelic
man inglisis 1640-50 wlebis samoqalaqo omis konteqstSi dawera.
82
winaaRmdeg,
anu
dezintegrirebul
sazogadoebas.
sazogadoebas
yovelTvis SeuZlia da unda flobdes integraciis da, aqedan
gamomdinare, wesrigis garkveul xarisxs. wesrigi mxolod moqmedebaTa
koordinaciis gziTaa SesaZlebeli. sxvanairad es niSnavs, rom moqmedeba
sistemis saxiT moiazreba, sistema ki wesrigs gulisxmobs. parsonsi
gaarCevs moqmedebis saerTo sistemis sam dones: pirovnuls, socialurs
da kulturuls (mogvianebiT igi meoTxesac umatebs bihevioruli
organizmis saxiT 102). ufro zustad Tu vityviT, es realuri sistemebi ki
ara, moqmedebis sistemuri analizis gansxvavebuli doneebia.
a) pirovnuli
organizebuli
sistema
garSemo
83
standartebia.
rogor
Talcott, Parsons (1951): The Social System. New York: Free Press; p. 15.
, (1996): . :
, , ; . 469.
106
84
86
obieqtze
87
88
Luhmann, Niklas (1994): '"What Is The Case" and "What Lies Behind It?" The Two Sociologies and The Theory
of Society', in Sociological Theory Vol.12, No. 2.
109
Luhmann, Niklas (1999): The Concept of Society, in: Anthony Elliot (ed.) Contemporary Social Theory,
Blackwell Publishers; p. 152.
89
Luhmann, Niklas (1999): The Concept of Society, in: Anthony Elliot (ed.) Contemporary Social Theory,
Blackwell Publishers; p. 144.
111
Luhmann, Niklas (1999): The Concept of Society, in: Anthony Elliot (ed.) Contemporary Social Theory,
Blackwell Publishers; p. 145.
112
autopezisis (autopoiesis) cnebis Semotana, lumanisave aRiarebiT, dakavSirebulia
umberto maturanas (Humberto Maturana) saxelTan, romelmac es termini cocxali
organizmebis mimarT gamoiyena. biologiur organizms, rogorc sistemas, aqvs sakuTari
Tavidan misi Semadgeneli nawilebis kvlavwarmoebis unari.
90
operaciulad
daxuruli
autopoezisuri
sistemaa. 113
es ar niSnavs
sistemis izolaciurobas, avtarqias. lumanis azriT, is im trivialur
viTarebas gamoxatavs, rom arcerT sistemas ar SeuZlia operireba mis
sazRvrebs gareT.
marTalia, lumani saubrobs sazogadoebis cnebaze, magram sistemebis
operaciuli Caketilobis mizeziT, sazogadoeba, rogorc aseTi, arc
arsebobs. is, rac arsebobs, aris mxolod socialur sistemebs Soris
komunikacia. sazogadoebis cneba lumanTan mxolod saxelia socialur
sistemaTa erTobliobis aRsaniSnavad. lumani amtkicebs, rom Tanamedrove
sazogadoebas ara aqvs centri da ar arsebobs erTi centraluri
subsistema,
rogoricaa,
magaliTad,
saxelmwifo
an
samoqalaqo
sazogadoeba. Tanamedrove sazogadoebebs axasiaTebs kompleqsuroba, rac
funqcionaluri
diferenciaciis
Sedegia.
diferenciaciis
da
ara
integraciis saSualebiT xdeba sazogadoebis funqcionireba. socialuri
cvlilebebi
SesaZlebelia
swored
funqcionaluri
gansxvavebebis
wyalobiT. swored amitom, lumanis mixedviT, sazogadoeba ukve aRar
SeiZleba warmovidginoT rogorc mTliani. SeuZlebelia laparaki
sistemur integraciaze. autopoezisis cneba ukavSirdeba nebismier
sistemas _ ekonomikas, politikur sistemas, sakanonmdeblo sistemas,
samecniero sistemas, biurokratias da a.S.
autopezisuri sistemebi, rogorc iTqva, adgenen Tavis sakuTar sazRvrebs
imiT, rom atareben gansxvavebas imas, rac Tavad sistemas miekuTvneba da
garemos
Soris. kargad
wers ritceri:
autopezisuri sistemebi
TviTorganizebadia ori azriT: isini axdenen, erTi mxriv, Tavisi
sakuTari sazRvrebis da, meore mxriv, Tavisi Sinagani struqturis
organizebas... magaliTad, ekonomikuri sistema yvelafers, rac iSviaTia
da rasac SeiZleba fasi daedos, Tvlis ekonomikuri sistemis nawilad.
haeri yvelgan uricxvi raodenobiT arsebobs, amitomac mas fass ar adeben
da is ar warmoadgens ekonomikuri sistemis nawils. Tumca, haeri garemos
aucilebeli nawilia. 114
operaciulad
daxuruli
sistema
sakuTari
Tavidan
gamoricxavs
adamianebs, rogorc cocxal da cnobier arsebebs, iseve rogorc _
gansxvavebul
qveynebs,
Tavisi
geografiuli
da
demografiuli
TaviseburebebiT. es ar niSnavs imas, rom adamianebi da qveynebi
uCinardeba sistemebis TeoriisaTvis. es mxolod imas niSnavs, rom isini
ara sazogadoebis (sistemis), aramed misi garemos nawilebia. lumanisaTvis
mxolod sistemebi da ara socialuri aqtorebia CarTuli komunikaciaSi.
lumani moiTxovs, rom subieqtis
filosofiam adgili dauTmos
TviTaRmweri sistemebis Teorias. igi wers:
Tu Zalze mkacri formiT CamovayalibebT, individis monawileoba sazogadoebaSi
gamoricxulia. ar arsebobs araviTari komunikacia individsa da sazogadoebas Soris,
ramdenadac komunikacia yovelTvis aris socialuri sistemis Sinagani operacia.
sazogadoebas arasodes SeuZlia gavides sakuTari Tavis gareT Tavisi sakuTari
procedurebiT da moicvas individi. mas SeuZlia mxolod misi sakuTari procedurebis
113
Luhmann, Niklas (1999): The Concept of Society, in: Anthony Elliot (ed.) Contemporary Social Theory,
Blackwell Publishers; p. 146.
114
, (2002): (5- ). .: ; . 221.
91
2.3. komunikacia
115
Luhmann, Niklas (1999): The Concept of Society, in: Anthony Elliot (ed.) Contemporary Social Theory,
Blackwell Publishers; p. 152.
, (2002): (5- ). .: ; . 221.
Luhmann, Niklas (1994) '"What Is The Case" and "What Lies Behind It?" The Two Sociologies and The Theory
of Society', in Sociological Theory Vol.12, No. 2.
116
117
92
118
Luhmann, Niklas (1999): The Concept of Society, in: Anthony Elliot (ed.) Contemporary Social Theory,
Blackwell Publishers; p. 149.
93
119
Delanty, Gerard (2005) Modernity and Postmodernity: Part II, Modern Social Theory (edited by Austin
Harrington), Oxford University Press; p. 285
94
Sesavali
agentsa da struqturas Soris mediatorul Teoriebad isini moiazreba,
romlebic cdiloben daabalanson subieqtisa da struqturis gavlena da
sociumis es ori erTeuli urTierTganmapirobeblad dasaxon.
aseT Teoriad miiCneven pier burdies sinTezur midgomas da mis
fundamentur cnebas _ habitusa, romelic mowodebulia gadaWras
dapirispireba obieqtivizmsa da subieqtivizms Soris da moaxdinos
struqturisa da subieqtis sinTezi. habitusi qmnis kognitur da
motivaciur sistemaTa struqturas. igi, erTi mxriv, arsebuli istoriuli
pirobebis produqtia (da, am azriT, obieqturia), Tumca, meore mxriv,
inkorporirebulia individis cnobierebaSi (am azriT, is socialuri
moqmedebis agentis ganuyofeli nawilia).
mediatorul Teoriad iTvleba, agreTve, entoni gidensis struqturaciis
Teoria, romelic yuradRebas amaxvilebs socialuri moqmedebis ara
subieqtur sazrisze (rogorc, magaliTad, maqs veberi), an, miT ufro,
moqmedebis obieqtur mniSvnelobaze, aramed moqmedebis Sesrulebaze,
socialuri cxovrebis mimdinareobaze, performaciaze. swored moqmedeba
rogorc procesi, anu rogorc yoveldRiuri cxovrebis kvlavwarmoeba
xdis SesaZlebels, rom struqtura moqmedebis gareT ki ar iqnes
gatanili, aramed mis organul nawilad iqces rogorc misi produqti.
maSasadame, is, rac burdies da gidensis Teoriebs erTmaneTTan
anaTesavebs isaa, rom miuxedavad maT mier gansxvavebuli terminologiis
gamoyenebisa, orive cdilobs socialuri struqturebis kvlavwarmoeba
axsnas individebis moqmedebebis saSualebiT, romlebic SesabamisobaSia
kulturul wesebTan da resursebTan. 120
arsebiTi msgavsebis miuxedavad, Tanamedrove mkvlevrebi (mag., e. kingi)
imasac aRniSnaven, rom burdie, romelic franguli sazogadoebis
stratifikaciul models ikvlevda, bolomde erTguli darCa empiriuli
monacemebis, maSin rodesac gidensis Teoria moklebulia empiriul
sociologiur sicxades.
qvemoT swored es ori Teoria iqneba gadmocemuli. 121
120
King, Anthony (2005): Structure and Agency. In: Modern Social Theory (edited by Austin Harrington), Oxford
University Press; p. 217.
121
agentsa da struqturas Soris mediaciaze orientirebul yuradsaReb Teoriebs
miakuTvneben, agreTve, Tanamedrove britaneli sociologis margaret arCeris (Margaret S.
Archer) morfogenetikur midgomas.
95
96
iseT
97
1.2. habitusi
habitusis cneba centraluria burdies praqtikis TeoriaSi. 124 am cnebis
saSualebiT burdie cdilobs daZlios praqtikis ori, erTmaneTis
sawinaaRmdego
gageba:
erTi
gageba
ekuTvnis
meTodologiur
da
ontologiur individualizms (fenomenologia), romelic praqtikas
makonstruirebels.
meore
gageba
ganixilavs
rogorc
mxolod
dakavSirebulia struqturalizmTan (levi-strosi) da struqturulfunqcionalizmTan (diurkemi da misi mimdevrebi), romlis Tanaxmadac
praqtika
mxolod
konstruirebuli
SeiZleba
iyos.
burdiesTvis
socialuri
cxovreba
(praqtika)
iseTi
interaqciaa
struqturebs,
ganwyobebsa da moqmedebebs Soris, romelic ormxrivi konstruirebiT
xasiaTdeba. kerZod, socialuri struqturebi rogorc moqmedebis
ganmeorebadi orientaciebi qmnis am struqturebis Sesaxeb empiriul
(amdenad, lokalur) codnas, xolo, es codna, Tavis mxriv, aris
socialur struqturaTa makonstruirebeli. amdenad, socialuri praqtika
iseTi xanieri orientaciebisagan Sedgeba, romlebic erTsa da imave dros
mastruqturirebelicaa da struqturirebulic. aseTia praqtikis
Sinaarsi. habitusi, burdies mixedviT, swored praqtikis struqturirebis
unaria. igi zogadi kognituri sqemebis sistemaa. esaa ganwyobaTa
(dispoziciaTa) sistema, romelic obieqturicaa da subieqturic. es
niSnavs, rom igi arsebobs moqmedi subieqtis (selfis) konstituciaSi,
Tumca, amave dros, intersubieqturicaa. habitusi subieqtis (sxeulebriv)
moZraobebs obieqtur socialur Zalas uTavsebs. sxvanairad es niSnavs,
rom subieqturi aqtebi datvirTulia farTo socialuri da kulturuli
mniSvnelobebiT. individTa moqmedeba mowesrigebulia im kulturiT,
romlis wevrebic isini arian. maSasadame, kultura ar SeiZleba gagebul
iqnes voluntaristuli gziT. mas gaaCnia obieqturoba, romelic
xelmZRvanelobs individualur codnas da gagebas. habitusi swored im
kognitur struqturebs da cocxal ganwyobebs moicavs, romlebic
123
Bourdieu, Pierre (1977): Outline of a Theory of Practice. Cambridge: Cambridge University Press; pp. 14-15.
es termini burdiem klasikuri memkvidreobidan aiRo, kerZod, maqs veberisgan da
norbert eliasisgan.
124
98
axdenen
individis
organizebas.
moqmedebis
da
samyaroze
misi
Sexedulebis
habitusi ar aris aprioruli unari. is amozrdilia obieqturi socialurekonomikuri pirobebidan. ufro zustad, habitusis saSualebiT individebi
axdenen obieqturi socialuri pirobebis internalizebas. individebi
TavianTi socialuri poziciis Sesabamis socialur praqtikebs asruleben.
maSasadame, habitusi ibadeba im struqturuli socialur-ekonomikuri
poziciebidan, romlebSic individebi sakuTar Tavs naxuloben. burdie wers:
kognituri struqturebi, romelTa implimentaciasac socialuri agentebi axdenen
socialuri samyaros Sesaxeb maT praqtikul codnaSi, internalizebuli, xorcSesxmuli
socialuri struqturebia. 125
Bourdieu, Pierre (1984):Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. London: Routledge; p. 468.
99
visaubroT
iseT
praqtikebze,
romlebic
moiTxovs
simboloebiT
manipulacias. magaliTad, wera, geometriuli dasabuTebis ageba da sxv.
Secdoma iqneboda gvefiqra, rom es moqmedebebi sruldeba mxolod
cnobierad da ganzraxuli wesrigiT. mweralic da mecnieric aucileblad
moixmaren metainstrumentebs: mwerals exmareba ritmisa da frazeologiis
(diqciis) mosmena, xolo mecniers _ argumentebis SegrZneba.
amdenad, habitusi aris struqturisa da moqmedebis, sazogadoebisa da
individis
dinamikuri
gadakveTa.
agentis
moqmedeba,
erTi
mxriv,
obieqturad koordinirebuli da regularuli wesebis produqtia, xolo,
meore mxriv, gaucnobierebeli da improvizirebuli.
burdie Taviseburad scems pasuxs kiTxvaze: ra igulisxmeba socialuri
(an sociologiuri) Teoriis qveS? logikur terminebSi gamoTqmuli
pasuxi am kiTxvaze aseTia: Teoria logikuri erTeulebis (cnebebis,
cvladebis, aqsiomebis, winadadebebis da sxv.) struqturaa; am erTeulebs
axasiaTebs garkveuli logikuri Tvisebebi (zogadoba, abstraqtuloba,
sizuste da sxv.) da imyofebian erTmaneTTan garkveul logikur
urTierTobaSi (igiveoba, dapirispirebuloba, implikacia da a.S.); am
erTeulebze SesaZlebelia garkveuli logikuri operaciebis (deduqcia,
generalizacia, kodifikacia da sxv.) Catareba. burdie miiCnevs, rom
Teoriis aseT logocentrul interpretacias ar SeuZlia naTelyos misi
praqtikuli mimarTuleba da mwarmoebluri (generaciuli) Zala. Teoriis
praqtikuli
efeqturobis
naTelyofa
mxolod
mis
sociologiur
interpretacias SeuZlia. am interpretaciis Tanaxmad, Teoria mxolod
maSinaa legitimuri, Tu is imarTeba praqtikuli da ara Teoriuli
logikiT,
Tu
is
Sedgeba
internalizebuli
ganwyobebisagan
(dispoziciebisagan) da ara kodificirebuli winadadebebisagan. anu,
burdies mixedviT, Teoria mxolod maSin xdeba Rirebuli, Tu is
gajerebulia (gansazRvrulia) sociologiuri habitusis mier. nebismieri
habitusis msgavsad, sociologiuri habitusi aris xanieri da mobiluri
dawerili,
an
sxva
xerxiT
CaniSnuli
teqsti,
romelic
Riaa
inspeqciisaTvis. dawerili produqcia SesaZlebels xdis davubrundeT
imas, rac ukve iTqva vinmes mier, rac, Tavis mxriv, diskursis Tanmdevi
momentebis mimarT konfrontaciis SesaZleblobas iZleva. naweri axdens
praqtikis sinqronizirebas da, amdenad, SesaZlebels xdis gakontroldes
praqtikebis
Tanmdevi
momentebi.
amdenad,
logikuri
kontroli
amavdroulad socialuri kontrolic aris. kontrolis Semdgomi
gaumjobeseba xdeba publikaciis meSveobiT. kodificirebuli, sajaro
naweri, burdies Tanaxmad, socialuri da logikuri kontrolis efeqturi
saSualebaa.
kodificireba
niSnavs
imas,
rom
Semotanil
iqnes
eqsplicituri normatuloba, praqtikuli sqema transformirebul iqnes
lingvistur kodad, sagnebi gaxdes martivi, naTeli da transmisiuri. 126
Tumca, socialur da logikur kontrols TavisTavad aqvs dispoziciuri
(iseve rogorc teqnikuri da instituciuri) safuZveli. naweri (miT ufro,
kondensirebuli
da
kodificirebuli)
Seadgens
Teoriebis,
anu
analitikuri
paradigmebis
(mertoni)
Sinaarss.
maTi
kontrolis
efeqturi ganxorcieleba damokidebulia mecnieruli sferos paternebze
(etalonebze), rasac burdie kritikul an refleqsur ganwyobas uwodebs.
sxva sityvebiT rom vTqvaT, sociologiuri habitusis socialuri da
logikuri kontroli, unda aigos Tavad habitusSi. mecnieruli habitusi
sxva habitusebisagan gansxvavdeba swored refleqsurobiT, Sesabamisad,
refleqsurobaa is, rac ganasxvavebs mecnierebas sxva praqtikebisagan.
refleqsurobas SeuZlia da unda iyos inkorporirebuli habitusSi,
dispoziciis formaSi, raTa ganaxorcielos misi sakuTari produqtebis
monitoringi da Cawvdes codnis warmoebis sakuTar principebs. es niSnavs,
rom kriticizms da codnis zrdas aqvs dispoziciuri, iseve rogorc
instituciuri, safuZveli, rac kidev erTxel usvams xazs imas, rom
habitusis aracnobieri samuSaos refleqsuri regulacia sruldeba
rogorc Tavad habitusis Semadgeneli nawili.
1.3. kapitali
kapitalis
126
Bourdieu, Pierre (1990): In Other Words: essays toward a reflexive sociology, trans. M. Adamson. Cambridge:
Polity; Stanford: Stanford University Press; pp. 98-99.
101
velis
cneba
burdiesTan
gulisxmobs
socialur
poziciaTa
multiganzomilebian
sivrces,
romelSic
agentebs
gansxvavebuli
poziciebi ukaviaT. veli qmnis farTo instituciur garemos, struqturas
im socialuri urTierTobebisaTvis, romlebSic individia CarTuli.
burdie acxadebs, rom socialur urTierTobaTa struqtura ar aris
mibmuli
velSi
CarTul
individebze.
es
struqtura
arsebobs
individebisagan damoukideblad da gansazRvravs maT Soris brZolas.
maSasadame, vels aqvs obieqturi statusi. burdie wers:
is, rac arsebobs socialur samyaroSi, urTierTobebia _ ara interaqciebi agentebs Soris
da intersubieqturi kavSirebi individebs Soris, aramed obieqturi urTierTobebi, romlebic
arsebobs, rogorc marqsi ambobs, individualuri cnobierebisa da nebisagan damoukideblad...
analitikuri azriT, veli SeiZleba ganisazRvros rogorc poziciaTa Soris obieqtur
urTierTobaTa qseli, an konfiguracia. 127
Bourdieu, Pierre, and Wacquant, Loic J. D. (1992): An Invitation to Reflexive Sociology. Cambridge: Polity
Press; p. 97
102
104
Sztompka, P. (1994): Evolving Focus on Human Agency in Contemporary Social Theory. In: P.Sztompka (ed.)
Agency and Structure, Reorienting Social Theory. Gordon and Breach; p. 39.
106
129
: Giddens, Anthony (1979): Central Problems in Social Theory: Action, Structure, and Contradiction in Social
Analysis ( London: Macmillan/Berkely: University of California Press. gv. 69.
107
SeiZleba
moqmedebis refleqsuri
monitoringi
moqmedebis
araaRiarebuli
pirobebi
warmodgenil
iqnes
ise,
moqmedebis
ganuzraxveli
Sedegebi
moqmedebis racionalizacia
moqmedebis motivacia
130
Giddens, Anthony (1979): Central Problems in Social Theory: Action, Structure, and Contradiction in Social
Analysis ( London: Macmillan/Berkely: University of California Press; gv..56-7.
108
moqmedebis
racionalizacia
exeba
moqmedebis
rogorc
procesis
intencionalobas. danarCeni ori ganzomilebis msgavsad, is aris
adamianuri qcevis rutinuli maxasiaTebeli, romelic TavisTavad
nagulisxmevi
gziT
sruldeba.
moqmedebis
racionalizaciis
qveS
igulisxmeba is, rom aqtorebi rutinulad aRweven maTi moqmedebis
safuZvlebis uwyvet Teoriul gagebas. es fenomeni sabazisoa moqmedebis
interpolaciisaTvis
dro-sivrcul
mimarTebebSi,
rasac
gidensi
"Tanayofnas" uwodebs. moqmedebis racionalizacia mTavari safuZvelia
sxvaTa mier aqtorTa kompetenciis Sesafaseblad.
refleqsuri
monitoringi
yoveldRiuri
moqmedebis
mudmivi
maxasiaTebelia. misi saSualebiT aqtorebi ara mxolod akontroleben
maTi qmedebebis nakadis mimdinareobas (da amis gakeTebas sxvebisganac
moelian), aramed, agreTve, rutinulad akontroleben im socialur da
fizikur pirobebs, romelTa konteqstSic isini moqmedeben. xazgasmiT
unda aRiniSnos, rom refleqsuri monitoringi gidensTan ar aris qcevis
kerZo aspeqtebis mizezebis diskursuli wvdoma. aqtorebis mier kiTxvebis
dasma (anu, diskursuli cnobierebis Careva) xdeba mxolod maSin,
rodesac qcevis raRaca nawili gansakuTrebiT bundovania, an rodesac
arsebobs Cavardna movlenaTa rutinul mimdinareobaSi. maSasadame,
Cveulebriv, Cven ar vekiTxebiT sxva adamians, Tu ratomaa igi CarTuli
saqmianobaSi, romelic sayovelTaod miRebulia im jgufis an kulturis
mier, romlis wevric is aris.
gidensi refleqsur monitoringsa da moqmedebis racionalizacias
ganasxvavebs moqmedebis motivaciisagan. Tu pirveli ori exeba moqmedebis
safuZvlebs, motivebi exeba survilebs, romlebic iwvevs moqmedebas.
motivacia ar aris uSualod mibmuli moqmedebis uwyvetobasTan, rogorc
moqmedebis refleqsuri monitoringi an racionalizacia. motivacia ufro
metad exeba moqmedebis potencias, vidre im gzas, romliTac moqmedeba
rutinulad sruldeba agentis mier. Cveni yoveldRiuri qcevebis didi
nawili ar aris uSualod motivirebuli. motivebi moqmedebaze uSualo
gavlenas mxolod SedarebiT uCveulo garemoebebSi axdens _ situaciebSi,
romlebic, garkveuli azriT, Sordeba rutinas. umetes SemTxvevaSi
motivebi
uzrunvelyofs
mTlian
gegmas
an
programas,
romlis
farglebSic qcevis jaWvi sruldeba.
agentis
ganuzraxvel
yoveldRiuri
cxovreba,
gidensis
Tanaxmad,
warmodgeba
rogorc
moqmedebebis nakadi. xSirad miiCneoda, rom adamianis
moqmedeba SeiZleba ganisazRvros mxolod ganzraxvebTan mimarTebaSi. es
niSnavs, rom qcevis nebismieri forma, imisaTvis, raTa mas moqmedeba
ewodos, unda ganizraxavdes raimes gakeTebas. sxva SemTxvevaSi qceva
mxolod reaqtiuli pasuxi iqneba gamRizianebelze. zogierTi moazrovne
kidev ufro Sors midis da amtkicebs, rom imisaTvis, raTa raime
xdomileba moqmedebis magaliTad CaiTvalos, sul mcire, aucilebelia,
rom is iyos intencionaluri gansazRvruli aRweris ZaliT, Tundac
agenti cdebodes am aRwerisas. wyalqveSa gemis oficeri, romelsac
ganzraxuli aqvs Secvalos kursi, eqaCeba berkets, magram, nacvlad amisa,
SecdomiT awveba ra sxva berkets, iwvevs gemis CaZirvas. man raRac
ganzraxuli
109
Giddens, Anthony (1976): New Rules of Sociological Method. London: Hutchinson/New York: Basic Books. gv. 76
110
Merton, R. (1963): Manifest and latent functions in Merton Social Theory and Social Structure (Glencoe: Free
Press, 1963, gv. 64-5.
111
112
133
Giddens, Anthony (1979): Central Problems in Social Theory: Action, Structure, and Contradiction in Social
Analysis ( London: Macmillan/Berkely: University of California Press; Tavi 1.
134
idi, ego, super-ego froidis fsiqoanalitikur TeoriaSi aRniSnavs individis
fsiqikuri cxovrebis sam dones. idi instinqturi, aracnobieri safexuria, romelic
Seesabameba SiSvel seqsualur energias (libido). am umimarTulebo swrafvas zRudavs
ego, romelic, ZiriTadad, kognitur procesebs moicavs. es procesebi damcavi
meqanizmebia, romlebic Suamavlis rols asrulebs idis instinqtur swrafvasa da superegos akrZalvebs Soris. es ukanaskneli dakavSirebulia eTikur da moralur
standartebTan, romlebsac individi socializaciis procesSi iTvisebs rogorc
kulturis mier nakarnaxev maqsimebs.
113
Smart, Barry (2005): Modernity and Postmodernity: Part I. In: Modern Social Theory (edited by Austin
Harrington), Oxford University Press; p. 256.
136
Ritzer, George (2000): Classical Sociological Theory, 3rd edition. McGraw-Hill Company, USA; p. 79.
137
Harvey, David (1999): Postmodernism. In: Anthony Elliot (ed.) Contemporary Social Theory, Blackwell
Publishers; p. 305-6.
138
Hassan, I. (1985): 'The culture of postmodernism'. In: Theory, Culture and Society 2, (3); pp.119-32.
114
modernizmi
forma (mowesrigebuli, Caketili)
mizani
dagegmva
ierarqia
xelovnebis obieqti/dasrulebuli samuSao
distancia
qmna/totalizacia/sinTezi
daswreba (presence)
centrirebuli
Janri/sazRvari
paradigma
metafora
siRrme
interpretacia/analizi (reading)
aRniSnuli
narativi/grandistoria
tipi
metafizika
determinacia
transcendencia
postmodernizmi
antiforma (mouwesrigebeli, Ria)
TamaSi
SemTxveva
anarqia
procesi/performansi/xdomileba
monawileoba
dekreacia/dekonstruqcia/antiTezisi
ardaswreba (absence)
dispersiuli
teqsti/interteqsti
sintagma
metonimi
zedapiri
interpretaciis sawinaaRmdego/misreading
aRmniSvneli
antinarativi/mcire istoria
mutanti
ironia
indeterminacia
imanencia
postmodernizms
ase
gansazRvraven
Tanamedrove
"postmodernizmi aRniSnavs
azrovnebis
Tanamedrove
moZraobas, romelic uaryofs
totalobebs, universalur Rirebulebebs, diad istoriul narativebs, adamianuri arsebobis
uryev safuZvlebs da obieqturi codnis SesaZleblobas. postmodernizmi skeptikuradaa
ganwyobili WeSmaritebis, erTianobis da progresis mimarT, ewinaaRmdegeba elitizms
115
rac
Seexeba
postmodernulobas,
rogorc
iTqva,
is
miuTiTebs
gansazRvrul periodze sazogadoebis ganviTarebaSi, romelic agrZelebs
modernul epoqas. postmodernizmis msgavsad, rodesac "postmodernul
eraze" saubroben, mxedvelobaSi yovelTvis ara aqvT fundamenturi, anu
kulturuli,
socialuri
da
ekonomikuri
wesrigis
eqstensiuri
paradigmatuli
cvlileba. 140
sakmarisia
vilaparakoT
garkveul
kulturul
transformaciaze,
romelsac
mohyva
mniSvnelovani
cvlilebebi socialuri praqtikebisa da diskursis formirebaSi, rac
postmodernul gamocdilebas ganasxvavebs modernuli periodisagan.
sazogadoebis postmodernul transformacias bevri indikatori gaaCnia..
Tu, magaliTad, arqiteqturasTan mimarTebaSi ganvixilavT, modernulobis
dasasruls ukavSireben 1972 wlis 15 ivliss, rodesac sent luisSi 3.32
saaTze
aafeTqes
Pruitt-Igoe-s
samosaxlo
kompleqsi,
rogorc
arasacxovrebeli garemo dabali Semosavlis mqone xalxisaTvis. es iyo
amboxi
xelovnebaSi
abstraqtuli,
Teoriuli
da
doqtrinaluri
idealebis winaaRmdeg da popularuli, provinciuli arqiteqturuli
garemos dacva, romelic gamiznulia Cveulebrivi adamianebisaTvis da ara
zekacebisaTvis. axali (postmodernuli) arqiteqturisaTvis yvela
abstraqtuli ornamenti Seuarcxyofis (danaSaulis) tolfasi iyo,
individualobaze xazgasma sentimentaloba, xolo romantizmi _ kiCi.141
arqiteqturaSi postmodernizmi im SenobaTa esTetikis aRsaniSnavad
gamoiyenes, romelic asaxavda istoriis sxvadasxva periodidan aRebuli
konkretuli arqiteqturuli stilebis ekleqtur kolaJs. igive tendencia
SeimCneoda qalaqdagegmarebaSi 1960-iani wlebis bolodan. es iyo qalaqis
ganviTarebisaTvis pluralisturi strategiis Zieba. es strategia qalaqs
warmoadgenda rogorc gansxvavebuli sivrceebisa da kombinaciebis
kolaJs, rac uaryofda funqcionalur dagegmarebas da monumenturobas.
yvelaferi es aRwerda im negatiur reaqcias, romelic arsebobda
esTetikuri modernizmis kulturaze.
saboloo jamSi, j. ritceri, f. jeimsonze dayrdnobiT, ase axasiaTebs
postmodernul sazogadoebas:
"pirveli, postmodernuloba siRrmis armqone, zedapiruli samyaroa. esaa simulaciis samyaro
(magaliTad, disnei lendis junglebSi kvazimogzaureba). meore, esaa samyaro, romelic
moklebulia afeqtsa da emocias. mesame, esaa istoriaSi vinmes adgilis Ziebis usazrisoba;
Zneldeba erTmaneTisagan warsulis, awmyosa da momavlis gansxvaveba. meoTxe, modernulobis
cvalebadi,
mzardi
da
produqtuli
teqnologiebis
(magaliTad,
saavtomobilo
sakonstruqcio xazebis) nacvlad postmodernul sazogadoebaSi dominirebs moxerxebuli,
reproduqciuli teqnologiebi (magaliTad, televizia). am da sxva niSnebiT, postmodernuli
sazogadoeba Zalze gansxvavdeba modernuli sazogadoebisagan". 142
139
116
Mouzelis, Nicolas: The Poverty of Sociological Theory. Sociology Vol. 27, #4, November 1993; p. 689.
Harvey, David (1999): Postmodernism. In: Anthony Elliot (ed.) Contemporary Social Theory, Blackwell
Publishers; p. 304-5.
145
Mouzelis, Nicolas: The Poverty of Sociological Theory. Sociology Vol. 27, #4, November 1993; p. 684.
144
117
j.
ritceri
ase
axasiaTebs
* * *
socialuri Teoriis postmodernuli interpretaciis mimarT orgvari
damokidebuleba arsebobs: sociologTa erTi, pozitiurad ganwyobili,
nawili fiqrobs, rom tradiciuli socialuri Teoriis postmodernulma
kritikam daangria "miTebis" gansazRvruli raodenoba da aiZula socialuri
Teoretikosebi gadaefasebinaT TavianTi zogierTi ZiriTadi postulati.
Tumca, meore mxriv, zogi sociologi imasac aRiarebs, rom postmodernul
relativizms da nihilizms uciloblad mivyavarT Teoriul Cixamde,
romelic ufro aferxebs, vidre exmareba socialuri Teoriis progress. n.
mouzelisis azriT, postmodernistebis Seteva empirizmze gaumarTlebel
ukidures relativizmSi vlindeba. idea imis Sesaxeb, rom socialuri
fenomenebi simboluri konstruqciebia da rom, saboloo jamSi, socialuri
TeoriisaTvis araferia gareT, rasac asaxavda da warmoadgenda _
aucileblobiT ar iwvevs Teoriasa da mis empiriul referents Soris
nebismieri gansxvavebis gauqmebas. kerZod, Tu, magaliTad, vinme CaTvlis, rom
socialur fenomenebs safuZvlad udevs "Teoriebi", romlebic Seqmnilia
araprofesionali
adamianebis
mier
maTi
erTmaneTTan
komunikaciis
mcdelobisas, maSin socialuri Teoriebi ubralod meore rigis Teoriuli
konstruqciebia _ isini "Teoriebia Teoriebis Sesaxeb". es formulireba ar
iwvevs arc relativizms da arc postmodernul nihilizms, rac uaryofs
empiriuli dadasturebis nebismier ideas.
postmodernuli socialuri Teoriis yvelaze cnobili warmomadgenlebi
frangi moazrovneebia: J. f. lioTari. m. fuko, J. bodriari, j. derida, r.
barti, g. deliozi; agreTve, amerikelebi: f. jeimsoni, r. rorti;
polonuri warmoSobis britaneli z. baumani da sxv.
qvemoT gadmocemulia postmodernuli socialuri
klasikosis, Jan-fransua lioTaris naazrevi.
Teoriis
erT-erTi
146
119
biografiuli cnobebi:
Jan-fransua lioTari (Jean-Franois Lyotard) daibada 1924 wels, safrangeTis qalaq
versalSi. 1950 wels man miiRo xarisxi (agrg) filosofiaSi da 1950-52 wlebSi Tavisi
kariera daiwyo skolis filosofiis maswavleblad alJirSi, q. konstantineSi. 1959 wels
igi ikavebs pozicias parizis sorbonis universitetSi da Semdgomi 39 wlis manZilze
eweva akademiur da kvleviT moRvaweobas safrangeTis sxvadasxva universitetebSi. 12
wlis ganmavlobaSi (1954-66 wlebi) is aqtiuri wevri iyo memarcxene orientaciis
revoluciuri jgufisa, saxelwodebiT "socializmi an barbarizmi". 1955 wlidan am
jgufis Jurnalis alJirel komentatoradac ki muSaobda, vidre alJirma ar gaimarjva
damoukideblobisaTvis brZolaSi 1962 wels. 1966 wels LlioTari kavSirs wyvets am
jgufTan, tovebs sorbonis universitetsac da gadadis nanteris (Nanterre) universitetSi,
romelic 1968 wlis studenturi protestis centri xdeba. igi aqtiurad exmareba
demonstraciebis
organizebas
da
kvlav
ganicdis
frustracias
memarcxeneebis
pasiurobis gamo. 1970 wels lioTari tovebs nanteris universitets da gadadis parizi
VIII - vinsenis universitetSi (University of Paris VIII-Vencennes). erTi wlis Semdeg igi
asrulebs sadoqtori disertacias da aqveynebs Tavis pirvel ZiriTad filosofiur
naSroms "diskursi, figura". 1979 wels lioTari aqveynebs Tavis saxelganTqmul wigns
"postmodernuli mdgomareoba: raporti codnis Sesaxeb", romelic bevr mkvlevars
postmodernuli azrovnebis dasawyisad miaCnia. 1983 wels lioTari TanadamfuZnebeli
xdeba filosofiis saerTaSoriso kolejisa (Collge Internationale de Philosophie).
J. f. lioTari gardaicvala 1998 wels.
lioTaris ZiriTadi Sromebi:
diskursi, figura (Discours, Figure) _ 1971 w.
conomie libidinale _ 1974 w.
postmodernuli mdgomareoba: raporti codnis Sesaxeb (La Condition postmoderne) _ 1979 w.
Le Diffrend _ 1983 w.
lioTari
sininimuri
mniSvnelobiT
moixmars
postindustriuli
sazogadoebis da postmodernuli kulturis cnebebs. sazogadoebisa da
kulturis am tipad transformacias is ukavSirebs 1950-iani wlebis
bolos evropaSi momxdar mniSvnelovan transformaciebs, rac ZiriTadad
Seexo teqnologiur cvlilebebs. aman, Tavis mxriv, saTave daudo enasTan
da komuniciasTan dakavSirebuli axali problemebisa da Teoriebis
gaCenas (komiuteruli enisa da Targmanis problemebi, informaciis
Senaxvisa
da
monacemTa
bankis
problemebi,
informatikisa
da
lingvistikis Tanamedrove Teoriebi da a.S). transformacia gamoixata,
agreTve, 1930-60 wlebSi kapitalizmis reorganizaciiT liberalizmis
mimarTulebiT, ramac biZgi misca individualuri warmoebisa da
momsaxurebis sferos ganviTarebas.
120
Lyotard, J-F. (1984). The postmodern condition: A report on knowledge (trans. G. Bennington and B. Massumi).
Minneapolis: University of Minnesota Press; p. 39.
149
Bauman, Zygmunt (1999): Postmodernity, or Living with Ambivalence, in: Anthony Elliot (ed.) Contemporary
Social Theory, Blackwell Publishers; p. 363.
121
politikuri
wesrigis
legitimizacia
unda
ganxorcielebuliyo
koleqtiuri
emansipaciisa
da
bednierebis
garantiiT.
Tumca,
es
ganuxorcielebeli proeqti aRmoCnda. rogorc a. elioti wers wers:
modernizmis narativebi wesrigis Seqmnisa da qaosis damarcxebis Sesaxeb Tavad
Seiryvna modernulobis bneli mxariT. holokostiT dawyebuli da monopolisturi
kapitalizmis krizisiT damTavrebuli, modernizmma Tavad gaiTqva Tavi ZalmomreobiT,
sisastikiTa da agresiiT. modernizmis amgvarma diskreditaciam Sva iseTi atitudebi
rogoricaa eWvi da ambivalenturoba, romlebic lioTars centralurad miaCnia
postmodernizmis mdgomareobaSi Sesasvlelad. 150
ra emarTeba "grandnarativebs" postmodernizmis pirobebSi? riTi xdeba
maTi Canacvleba? lioTaris azriT, postmodernizmi, uaryofs ra
absolutur standartebs, universalur, zeistoriul kategoriebs, ixreba
lokaluri, istoriulad konteqstualizebuli da pragmatuli tipis
naraciisken. aseTi codna tolerantulia socialuri diferenciaciis,
gaurkvevlobis,
konfliqtebis
mimarT.
universaluri
gonebis,
racionaluri codnis da misiT SeiaraRebuli subieqtis adgils iWers
"mravali" goneba, subieqti da codna, romlebic asaxavs
gansxvavebul
socialur lokaciebs da istoriebs. maSasadame, nebismieri narativi esaa
mxolod sxvadasxva (uamravi) socialuri gamocdilebis (praqtikis)
reprezentacia da interpretacia.
lioTaris naazrevSi (iseve rogorc zogadad postmodernul socialur
TeoriaSi) centralur adgils iWers subieqtis decentrirebis idea.
modernul metanarativebs Soris erT-erTia _ logocentruli, romlis
Tanaxmadac subieqti humanistia da samyaros centrSi imyofeba. aseTi
versia subieqts ganixilavs rogorc suverenul, racionalur, logikur,
koherentul arsebas, romelic qmnis moqmedebas da komunikaciur
praqtikebs. lioTari angrevs subieqtze aseT Sexedulebas: subieqti aRar
ganixileba rogorc mTliani, stabiluri da moqmedebisTvis mniSvnelobis
mimcemi. subieqti lingvisturi konstruqciaa, ideologiuri fiqciaa. enaa
is, rac akonstruirebs subieqts, axdens mis interpretacias. subieqti
danaxulia rogorc is, rac aigeba enobriv diskursSi an formirdeba
sxvadasxva
ideologiis
mier.
amitom
subiqti
unda
Canacvldes
diskursuli
praqtikebiT.
es
praqtikebi
(Sesabamisad,
subieqtebi)
bevrnairia _ winaaRmdegobrivi da iracionaluri.
grandnarativebis kvdomis process lioTari sxvanairad delegitimacias
uwodebs, rac yvelaze kargad Cans mecnieruli codnis magaliTze.
150
Elliot, Anthony (1999): Introduction, in: Anthony Elliot (ed.) Contemporary Social Theory, Blackwell
Publishers. gv. 25.
122
151
Lyotard, J-F. (1984). The postmodern condition: A report on knowledge (trans. G. Bennington and B. Massumi).
Minneapolis: University of Minnesota Press; pp. 40-41.
123
124
125
citirebuli literatura
1. diurkemi, emil (2001): sociologiuri meTodis wesebi. Tbilisi,
ioane petriwis gamomcemloba.
2. kaWkaWiSvili, i. (2001): socialuri moqmedebis Teoriebi. Tbilisi,
mecniereba.
3. kodua, e. (1998): sociologia. nakveTi I, Tbilisi, Tsu.
4. , .: ; :
; , 1961.
5. , . (1990): , : . ,
. , .
6. , . (1990): , : . ,
. , .
7. , . (1996): ; : . : . .
8. , ., . . ., 1992, 2,3,4.
9. , (1996):
. : , , .
10. , (2000): . :
, , .
11. , ., :
, . :
. , 1996.
12. , (2002): (5- ).
.: .
13. , . (1998): ; . .
14. , . (1992): , , . ,
15. Bauman, Zygmunt (1999): Postmodernity, or Living with Ambivalence, in: Anthony
Elliot (ed.) Contemporary Social Theory, Blackwell Publishers.
16. Blumer, H. (1969): Symbolic interactionism: perspective and method, Englewood Cliffs,
Prentice-Hall.
17. Bourdieu, Pierre, and Wacquant, Loic J. D. (1992): An Invitation to Reflexive Sociology.
Cambridge: Polity Press.
18. Bourdieu, Pierre (1990): In Other Words: essays toward a reflexive sociology, trans. M.
Adamson. Cambridge: Polity; Stanford: Stanford University Press.
19. Bourdieu, Pierre (1984):Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste.
London: Routledge.
20. Bourdieu, Pierre (1977): Outline of a Theory of Practice. Cambridge: Cambridge
University Press.
21. Comte, Auguste (1855): The Positive Philosophy of Auguste Comte. New York: Calvin
Blanchard.
22. Comte, Auguste (1968): System of Positive Polity, Vol. 3. New York: Burt Franklin.
23. Coser, Lewis (1977): Masters of Sociological Thought. 2nd ed. New York: Harcourt
Brace Jovanovich.
24. Delanty, Gerard (2005) Modernity and Postmodernity: Part II, Modern Social Theory
(edited by Austin Harrington), Oxford University Press.
25. Durkheim, Emil (1982): The Rules of Sociological Method. London: Macmillan.
26. Durkheim, Emile (1964): The Division of Labor in Society. New York: Free Press.
27. Eagleton, T. (2003): After Theory. New York: Basic Books.
28. Elliot, Anthony (1999): Introduction, in: Anthony Elliot (ed.) Contemporary Social
Theory, Blackwell Publishers.
29. Elliot, Antony: Psychoanalitic Social Theory. In: Modern Social Theory (edited by
Austin Harrington), Oxford University Press.
126
30. Elster, Jon (1983): Explaining Technical Change. Cambridge: Cambridge University
Press.
31. Frisby, David (1992): Simmel and Since: Essays on Georg Simmels Social Theory.
London: Routledge.
32. Garfinkel, Harold (1967): Studies in Ethnomethodology. Englewood Cliffs, NJ: Prentice- Hall.
33. Giddens, Anthony (1979): Central Problems in Social Theory: Action, Structure, and
Contradiction in Social Analysis ( London: Macmillan/Berkely: University of California Press.
34. Giddens, Anthony (1976): New Rules of Sociological Method. London: Hutchinson/New York:
Basic Books.
35. Harvey, David (1999): Postmodernism. In: Anthony Elliot (ed.) Contemporary Social
Theory, Blackwell Publishers.
36. Harrington, Austin (2005): Introduction. What is Social Theory? In: Modern Social
Theory (edited by Austin Harrington), Oxford University Press.
37. Hassan, I. (1985): 'The culture of postmodernism'. In: Theory, Culture and Society 2, (3).
38. Huyssens, A. (1984):'Mapping the post-modern', New German Critique, 33.
39. Holmwood, John (2005): Functionalism and its Critics. In: Modern Social Theory (edited
by Austin Harrington), Oxford University Press.
40. King, Anthony (2005): Structure and Agency. In: Modern Social Theory (edited by
Austin Harrington), Oxford University Press.
41. Lawson, T. and Garrod, J. (1996): The complete A-Z Sociology Handbook. Hodder &
Stoughton.
42. Luhmann, Niklas (1999): The Concept of Society, in: Anthony Elliot (ed.) Contemporary
Social Theory, Blackwell Publishers.
43. Luhmann, Niklas (1994) '"What Is The Case" and "What Lies Behind It?" The Two
Sociologies and The Theory of Society', in Sociological Theory Vol.12, No. 2.
44. Luhmann, Niklas (1999): The Concept of Society, in: Anthony Elliot (ed.) Contemporary
Social Theory, Blackwell Publishers.
45. Lyotard, J-F. (1984). The postmodern condition: A report on knowledge (trans. G.
Bennington and B. Massumi). Minneapolis: University of Minnesota Press.
46. Marx, K. (1975): Prefece to A Contribution to the Critique of Political Economy, in:
Early Writings, trans. R. Livingstone and G. Benton, repr. London:Penguin.
47. Marx, K. and Engels, F. (1964): The German Ideology, repr. London: Lawrence and
Wishart.
48. McHale, B. (1987): Postmodernist Fiction. London.
49. Merton, Robert (1968): Social Theory and Social Structure. New York: Free Press.
50. Merton, R. (1963): Manifest and latent functions in: Merton Social Theory and Social
Structure. Glencoe: Free Press.
51. Mouzelis, Nicolas: The Poverty of Sociological Theory. Sociology Vol. 27, #4,
November 1993.
52. Outhwaite, William (2005): Interpretivism and Interactionism. In: Modern Social Theory
(edited by Austin Harrington), Oxford University Press.
53. Poggi, Gianfranco (2005): Classical Social Theory, III: Max Weber and Georg Simmel, in:
Modern Social Theory (edited by Austin Harrington), Oxford University Press.
54. Parsons, Talcott (1937): The Stucture of Social Action: A Study in Social Theory with
Special Reference to a Group of Recent European Writers. New York: McGraw-Hill.
55. Ritzer, George (2000): Classical Sociological Theory, 3rd edition. McGraw-Hill
Company, USA.
56. Siedman, E. (1977): Why not qualitative analysis, Public Management Forum,
July/August.
57. Smart, Barry (2005): Modernity and Postmodernity: Part I. In: Modern Social Theory
(edited by Austin Harrington), Oxford University Press.
127
58. Simmel, Georg (1971): The Stranger. In D. Levine (ed.), Georg Simmel. Chicago:
University of Chicago Press.
59. Simmel, Georg (1950): The Significance of Numbers in Social Life. In K. H. Wolff
(ed.), The Sociology of Georg Simmel. New York: Free Press.
60. Simmel, Georg (1959): The problem of Sociology. In K. Wolff (ed.), Essays in
Sociology, Philosophy and Aesthetics. New York: Harper Torchbooks.
61. Spencer, Herbert (1908): The Principles of Sociology, Vol. 1. New York: Appleton.
62. Spencer, Herbert (1908): The Principles of Sociology, Vol. 3. New York: Appleton.
63. Spencer, Herbert (1958): First Principles. New York: DeWitt Revolving Fund.
64. Sztompka, P. (1994): Evolving Focus on Human Agency in Contemporary Social
Theory. In: P.Sztompka (ed.) Agency and Structure, Reorienting Social Theory. Gordon
and Breach.
65. Talcott, Parsons (1951): The Social System. New York: Free Press.
66. Weber, Max (1949): The Methodology of the Social Sciences, Edward Shils and Henry
Finch (eds.) New York: Free Press.
67. Weber, M. (1968): Economy and society: An Outline of Interpretive Sociology, eds. G.
Roth and C. Wittich. New York: Bedminster.
128