O AUTORZE

Giles Tremlett jest madry ckim korespondentem The Guardian. Przez ostatnie dwadziecia lat
mieszka w Hiszpanii i pisa o swy m rodzinny m kraju. Jest autorem ksiki Ghosts of Spain:
Travels Through Spain and Its Silent Past.
 Ty tu ory ginau:
Catherine of Aragon: Henrys Spanish Q ueen

Copy right 2010 by Giles Tremlett

First published by Faber & Faber 2010

Wszy stkie prawa zastrzeone. Poza uczciwy m, osobisty m korzy staniem w celu nauki, bada,
analizy albo oceny, przewidziany m w Ustawie o Prawach Autorskich, Projektowy ch
i Patentowy ch z 1988 r., adna cz tej publikacji nie moe by reprodukowana,
przechowy wana w bazach dany ch ani transmitowana w adnej postaci ani adny mi rodkami
przekazu elektronicznie, elektry cznie, chemicznie, mechanicznie, opty cznie, przez fotokopie ani
w aden inny sposb bez uprzedniej, pisemnej zgody waciciela praw autorskich.

Copy right for the Polish edition by

Wy dawnictwo Astra s.c.
Krakw 2013

Przekad:
Emilia Skowroska

Przy gotowanie edy cji:

Jacek Makowski

Redakcja i wery fikacja mery tory czna:

Aleksandra Marczuk
Jacek Makowski

Skad:
Wy dawnictwo Astra s.c.

Fotografia na okadce:
Fragment portretu Katarzy ny Aragoskiej
autorstwa Michela Sittowa.
Agencja BE&W

Wy danie I
Krakw 2013
 ISBN 978-83-89981-97-4

Wy dawnictwo Astra
31-026 Krakw
ul. Radziwiowska 26/2
tel. 12 292 07 30, 602 256 638

www.wy dawnictwoastra.pl
www.facebook.com/Wy dawnictwoAstra
wy dawnictwo@astra.krakow.pl

Prowadzimy sprzeda wy sy kow

www.sklep.wy dawnictwoastra.pl
Dla Edwarda i Berenice Tremlett,
moich rodzicw
Pwysep Iberyjski pod koniec XV wieku
 Tudorowie

Przy poszczeglnych osobach podano daty ycia

Czonkowie rodw krlewskich Kastylii i Aragonii

Przy poszczeglnych osobach podano daty ycia

Poezja historii tkwi w niezwy ky m fakcie, e niegdy na ty m wiecie, niegdy po tej tak dobrze
znanej ziemi chodzili inni mczy ni i kobiety, tak realnie jak my dzisiaj, majcy wasne my li,
opanowani przez wasne namitnoci... Ale ju ich nie ma, jedno pokolenie przechodzi w kolejne
i znika tak cakowicie, jak i my wkrtce znikniemy, niczy m duchy o brzasku.

G.M. Trevely an,

An Autobiography and Other Essays (1949)
 WSTP

Katedra w Saragossie
11 czerwca 1531 roku

S alvador Felipe, stanwszy przed drzwiami wielkiej katedry w Saragossie, rozpocz czy tanie
na gos. By a poowa czerwca 1531 roku i miejsce przenikliwego, zimowego wiatru, hulajcego
po hiszpaskiej dolinie Ebro, zaj nieznony upa. Podczas niedzielnej porannej mszy wierni
wy penili wity ni po brzegi, tote Felipe mia wielu wiadkw, gdy podnis gos, by
wy powiedzie imi krla Anglii: Henry ka VIII. Angielski monarcha oznajmi zosta oto
wezwany przed sd miejski. Jeli zechce usy sze, co mawia si na jego temat, niechaj zjawi si
w krugankach katedry w nastpn rod. Nie musi przy by osobicie w jego imieniu moe to
uczy ni rwnie oficjalny krlewski wy sannik1.
By to wy jtkowy nakaz stawiennictwa. Z reguy nie wzy wano bowiem monarchw, wbrew
ich woli, przed sdy kocielne. W ten sposb wielu przekonao si jednak, e sy tuacja jest
niecodzienna. Mieszkacy stolicy krlestwa Aragonii dobrze znali imi krla Anglii: polubi
przecie hiszpask ksiniczk Katarzy n Aragosk, ktra wprowadzia nazw ich monarchii
do historii Anglii. Opucia ojczy zn przed wieloma laty, ale nie zapomniano, e by a crk
dwch wy bitny ch osobistoci Ferdy nanda Aragoskiego oraz Izabeli Kasty lijskiej.
Katarzy na, wbrew swej woli, zostaa uwikana w jeden z najwikszy ch skandali, o ktry m
mwiono w caej Europie. Henry k nie chcia ju kobiety, ktr poj za on 22 lata wczeniej.
Teraz zapragn modej, ambitnej Angielki Anny Boley n i robi wszy stko, by pozby si
Katarzy ny, lecz krlewska maonka okazaa si godn przeciwniczk.
Wanie dlatego Miguel Jimnez de Embum, opat potnego zakonu cy stersw Veruela,
lecego u stp olbrzy miej gry Moncay o w odlegoci osiemdziesiciu kilometrw od
Saragossy, wnis spraw przed try buna. Dziaa na prob Paola Capizucchiego dziekana
waty kaskiego Sdu Apelacy jnego Try bunau Roty Rzy mskiej czy li rwnie samego papiea.
Otrzy ma zadanie zebrania dowodw i wy dania opinii o ty m, co w Anglii okrelano ju mianem
wielkiej sprawy . Nie chodzio jednak o rozwd w dzisiejszy m znaczeniu (chocia najczciej
uy wano wanie takiego sformuowania), lecz raczej o prb nakonienia Biskupa Rzy mu do
uznania maestwa angielskiej pary krlewskiej za nielegalne. Determinacja Henry ka, by
zakoczy zwizek, ktry odgry wa tak donios rol w europejskiej polity ce, rania dum
Hiszpanw. Katarzy na Aragoska by a bezsprzecznie wzorow maonk. Gdy Henry k prowadzi
wojn we Francji, pozostawi Koron pod jej nadzorem. Jako krlowa regentka podczas jego
nieobecnoci odniosa history czne zwy cistwo nad Szkotami.
Katedra w Saragossie, wy twornie zdobiona niebieskimi, turkusowy mi i zielony mi py tkami
ceramiczny mi pokry ty mi fantazy jny mi wzorami w sty lu mudejar, stanowia niezaprzeczalny
dowd bogactwa i ogromnego znaczenia miasta usy tuowanego na brzegu rwcej rzeki Ebro,
w samy m sercu krlestwa zarzdzanego niegdy przez ojca ksiniczki. Katarzy na pochodzia
z najznakomitszego hiszpaskiego rodu. Jej matka, niezwy ciona i pobona krlowa Izabela,
wadaa wspaniay m krlestwem Kasty lii. Rodzice infantki podbili pozostaoci mauretaskiej
Hiszpanii i poczy li swe siy, tworzc nowe, potne imperium. Po mierci maonkw zarzdza
nim jej siostrzeniec Karol, wadca witego Cesarstwa Rzy mskiego, ktrego ziemie obejmoway
niemal ca Europ. Uniewanienie zwizku z kobiet, za ktr staa potna dy nastia, a drzewo
genealogiczne przy pominao o niezwy ky ch osobistociach jej rodu, nie by o spraw codzienn.
Sama angielska krlowa rwnie nie miaa zamiaru do tego dopuci. Jej zacita obrona
spowodowaa, i draliwa i delikatna kwestia maestwa angielskich monarchw miaa zosta
rozsdzona w samy m Rzy mie. W rzeczy wistoci w cigu czterech lat Katarzy na swoim uporem
nie dopucia do rozwodu z Henry kiem.
Salvador Felipe, odczy tawszy pozew sdowy po acinie, a nastpnie jego tumaczenie
w jzy ku hiszpaskim, przy bi cenny ory gina do drzwi katedralny ch. Po godzinie zdj go,
zastpujc kopi, i opuci budy nek. W ten oto sposb prawne formalnoci zostay zakoczone.
Jeeli krl Anglii si nie zjawi a poinformowanie monarchy o nakazie stawiennictwa w cigu
trzech dni by o zwy czajnie niemoliwe postpowanie rozpocznie si bez niego.
Przesuchania w sprawie maestwa Katarzy ny Aragoskiej odby way si nie ty lko
w Saragossie. Najbardziej doniose w skutkach dochodzenie, o dramaty czny m przebiegu, miao
miejsce w Blackfriars, w Londy nie. Angielscy wiadkowie wstawili si za swoim krlem i stanli
przeciw jego hiszpaskiej maonce, twierdzc, e nie moga by dziewic po pierwszy m,
trwajcy m pi miesicy maestwie ze starszy m bratem Henry ka, Arturem, ktry pozostawi
j jako szesnastoletni wdow. Wedug Henry ka VIII fakt, e ona utrzy my waa kontakty
seksualne z jego bratem, wy starczy , by uniewani ich zwizek przed Bogiem, bez wzgldu na to,
i sam papie wy stosowa przed laty pisemne zezwolenie na lub. Jednake Ojciec wity
twierdzi angielski monarcha nie mia racji, udzielajc rzeczonej dy spensy. Tre Biblii,
zdaniem Henry ka, nie pozostawiaa adny ch wtpliwoci: lub z Katarzy n Aragosk zosta
zawarty wbrew prawu Boemu, wic krl mg ponownie si oeni.
Mimo to w Saragossie zapad inny wy rok. Wrd wiadkw nie brakowao osb, ktre przed
trzy dziestoma laty wy py ny z pitnastoletni Katarzy n w potworny rejs z pnocnej Hiszpanii
do Ply mouth. Moda potomkini Wadcw Katolickich miaa doczy do swojej przy szej rodziny.
Zeznania wsptowarzy szy ksiniczki, spisane po acinie i zachowane w poky m,
pergaminowy m rkopisie, przechowy wany m w klasztorny m archiwum przez stulecia, by y do
tej pory niedostpne lub w duej mierze ignorowane 2. 100-stronicowy ory gina lub
przy najmniej jego kopia znajdujca si w klasztorze zosta przeniesiony do Madry tu w XIX
wieku. Od tego czasu przechowy wany jest w archiwum Krlewskiej Akademii History cznej,
bdc jedy ny m istniejcy m spisem zezna wiadkw Katarzy ny, przesuchiwany ch w kilku
inny ch miejscach3 podczas tzw. procedury rozwodowej.
W manuskry pcie zawarto cakiem odmienn wersj historii opowiedzianej przez angielskich
wiadkw. Wedug Hiszpanw bowiem noc polubna zakoczy a si niepowodzeniem. Krzepki,
mody Artur, ktry zgodnie z opisem Anglikw wy szed nad ranem z maeskiej sy pialni
prny m krokiem, przepeniony modziecz dum, zosta w ich relacjach zamieniony
w chorowitego i zmizerowanego 15-latka. Sudzy Katarzy ny ujrzeli modego mczy zn
przy toczonego sw niemonoci wy penienia ogromu seksualny ch i dy nasty czny ch
obowizkw w tak wan i uroczy st noc.
Oczy wicie, hiszpascy uczestnicy tamty ch wy darze mogli skama lub ubarwi
rzeczy wisto, by chroni swoj ksiniczk. Mogli te mwi prawd. W efekcie jednak ich
zeznania nie by y ani mniej, ani bardziej prawdopodobne ni deklaracje skadane przez Anglikw,
zgodnie z ktry mi try skajcy energi Artur da piwa, by zaspokoi pragnienie po nocy
przepenionej mioci. Swoimi zeznaniami wiadkowie Henry ka obciy li szal moralnoci
Katarzy ny. Okrelaa ona, czy kobieta by a pobon ofiar okrutnego, samolubnego ma, czy
moe misty fikatork skry wajc si za mask witej. Na przestrzeni wiekw na temat pierwszej
ony Henry ka VIII pojawiay si skrajnie rne opinie, ktre do dzi nie doczekay si
ujednolicenia. Maonka krla, ktrej decy zje by y kluczowe dla morderczy ch przewrotw
polity czny ch i rewolucy jny ch zmian w XVI-wiecznej Anglii, nikogo nie pozostawia obojtny m.
Hiszpascy wiadkowie uzupenili rwnie jej y ciory s o kilka szczegw. Ich gosy zostay
uwzgldnione w niniejszej ksice w celu przy blienia czy telnikowi postaci Katarzy ny take przez
pry zmat jej rodakw i hiszpaskiej rodziny, a nie wy cznie potomkw rodu Tudorw.
Oczy wicie angielska krlowa moe by oceniana z rny ch punktw widzenia, nie ty lko pod
ktem jej prawdomwnoci czy konfabulacji. Najwaniejszy mi cechami charakteru Katarzy ny
nie musz by uczciwo lub nieprawo. Najistotniejsza jest bowiem sia ksiniczki. Bezpieczne
dziecistwo w rodzinie, spdzone wrd przepeniony ch emocjami i wy magajcy ch Hiszpanek,
wy jania pochodzenie tej duchowej mocy. Katarzy na wy rosa na kobiet pen nazby t
intensy wny ch uczu. Skomplikowane i nieszczliwe pierwsze lata spdzone w Anglii, nieustanne
problemy z chorobami, jedzeniem i surowy mi pisemny mi instrukcjami od papiea,
nakazujcy mi zaprzestania samookalecze i przerwanie postu, obrazuj pocztkowy okres z y cia
przy szej krlewskiej maonki. By y to reakcje modej perfekcjonistki, samotnej i niekochanej
w obcy m kraju.
Uczuciowo i skrupulatno po czci wy janiaj rwnie sukces i popularno, jakie
osigna, bdc on krla, oraz jej pniejsz gotowo na potencjalne mczestwo. Nie ma
pewnoci, czy planowano straci Katarzy n lub skaza j na mki. Nie ty lko ona uwaaa, e
zginie potworn mierci, a Henry k nie mia przecie skrupuw, cinajc swoje kolejne ony.
Oczy wisty jest jednak fakt, e gotowa by a zgin w imi wasnej sprawy, a sama my l o ty m
wrcz j uszczliwiaa. W owy ch czasach podobna postawa wiadczy a o wy jtkowej sile
uczu, czcy ch w sobie mio, wiar i cierpienie, a nade wszy stko przekonania religijne.
Kobieta o wiadomoci Katarzy ny, ktra odebraa tak starann edukacj, miaa pewno, e
najwspanialszy m przy kadem bezgranicznej mioci by a historia Jezusa Chry stusa sprzed jego
mczestwa oraz w trakcie mierci. Na Jego pasji skupiaa si podczas godzin spdzony ch na
modlitwie. Dla osoby pokroju krlowej Katarzy ny nie by o nic wspanialszego czy bardziej
prawego ni mier za wiar nawet jeli w XVI wieku wikszo chrzecijaskich mczennikw
naleaa ju do mrocznej i odlegej przeszoci. Angielska monarchini by a wic pena zapau,
ktry pozwoliby jej na stawianie pokojowego oporu a do wy konania wy roku mierci. W historii
wiata nieczsto spoty ka si podobne osobowoci.
Dla autora niniejszej ksiki, ktry nie jest wy znania rzy mskokatolickiego, maonk krla
wy rnia wanie intensy wno jej uczu. Czy ni j kim wicej ni biern ofiar, wcignit
w burzliwy wir historii. Katarzy na Aragoska podja konkretne decy zje ze wiadomoci, i
wy bory te mog przy nie straszliwe skutki dla niej i Anglii. Jej sia przejawia si zarwno
w czy nach, jak i w zrozumieniu ich konsekwencji. Henry k VIII nigdy nie spotka silniejszego
przeciwnika ani na polu walki, ani poza nim.
Nie ulega wtpliwoci, e Katarzy na wy wara ogromny wpy w na histori Anglii i caej
Europy nie ty lko dlatego, e wy trwaa u boku monarchy duej ni pozostay ch pi on Henry ka
razem wzity ch. Panowanie Henry ka VIII wprowadzio do historii kraju cztery wy bitne kobiety :
Katarzy n Aragosk i jej crk, Krwaw Mari, oraz Ann Boley n i jej potomkini Elbiet,
zwan Krlow Dziewic. Z tego pojedy nku midzy dwiema matkami oraz ich crkami zrodziy
si religijne namitnoci i przemoc, jakie miay wstrzsa Angli przez cae stulecia 4, pisa
history k David Starkey. Bez Katarzy ny Aragoskiej reformacja, rewolucja i historia Tudorw
potoczy y by si zupenie inaczej, a Anglia mogaby dzisiaj by inny m krajem.

1 Manuskry pt Krlewskiej Akademii History cznej MS 94674 (Veruela). Veruela (Monasterio

 de). Un volumen en folio, encuad. en pergamino. Ms. Siglo XVI. Documentos relativos a la
visita del Cardenal Adriano cuando pas de Espaa a Roma, elegido Papa. Proceso de la
reina Da Catalina de Aragn, reina de Inglaterra. Registrum abbatis monasterii verolen.
1480. Transkry pcja i tumaczenie na hiszpaski, wy konane przez Ruth Miguel Franco,
znajduj si w posiadaniu autora.
2 Manuskry pt Krlewskiej Akademii History cznej MS 94674 (Veruela). Transkry pcja
i tumaczenie na hiszpaski, wy konane przez Ruth Miguel Franco, znajduj si w posiadaniu
autora.
3 L&P: Letters and Papers, Foreign and Domestic, of the reign of Henry VIII preserved in the
Public Record Office, the British Museum and elsewhere in England (Krajowe i zagraniczne
listy i dokumenty z czasw panowania Henryka VIII, przechowywane w Biurze Archiww
Pastwowych, Muzeum Brytyjskim oraz w innych miejscach w Anglii).
4 D. Starkey, Krlowe. Sze on Henryka VIII, s. 552.
 1

KRLEWSKIE OE

Londyn, Paac Biskupi

14 listopada 1501 roku

M oda Hiszpanka o dugich, lekko kasztanowy ch wosach, spoczy wa w ou, oczekujc

wy darze, ktre niebawem nastpi. Ma za sob szczeglnie wy czerpujcy dzie. Braa udzia
w doniosej uroczy stoci, a gdy po raz pierwszy wy sza z Paacu Biskupiego na zimny, londy ski
poranek, obserwoway j ty sice par oczu. Postpia zgodnie z postanowieniami umowy,
zachowujc cierpliwo podczas niekoczcy ch si godzin ceremonii lubnej i mszy witej.
Ona, ju jako panna moda, przechadzaa si z gracj po podwy szony ch pomostach i podecie
katedry, spogldajc to w jedn, to w drug stron, by pokaza si morzu gw zwrcony ch w jej
kierunku. Obserwowano j z okien i lektoriw, podziwiajc bia hiszpask sukni lubn na
osobliwy m kole. Na ulicy gromadziy si tumy wiwatujcy ch, nieustannie wzmagajc i tak ju
przejmujcy haas. Angielscy monarchowie nie kry li zadowolenia 1.
Jednak w dzie nie dobieg jeszcze koca. Od niespena dwch godzin w paacowej
komnacie sy pialnej panowao oy wienie. Hiszpaska hrabina i angielska ksina spieray si
o sposb cielenia oa. Niebawem zjawi si angielski hrabia, by sprawdzi, czy dobrze
wy konay swoje zadanie. Kadc si na jednej i drugiej stronie chcia si upewni, czy ko jest
wy starczajco wy godne i prawidowo zacielone. Ostatecznie nie by o to zwy ke posanie, lecz
jak okreli kronikarz, opisujc owo najgoniejsze wy darzenie oe wy sokiego stanu 2.
Ksiniczka, nieustannie obserwowana przez kobiety i pozbawiona jakiejkolwiek pry watnoci,
pooy a si. Jej pomocnicy upewnili si, e przy braa odpowiedni poz w nabony m skupieniu
i odpocza 3. Zrelaksowana, oczekiwaa na przy bladego, wskoustego 15-latka o kasztanowy ch
wosach, ktrego wanie polubia.
W kocu wkroczy do komnaty. Modzi spdzili razem wikszo czasu, ale zamienili ze sob
ledwie kilka sw. Artur przy by do niej w towarzy stwie orszaku zoonego z podekscy towany ch
przy jaci, sucy ch i urzdnikw. Wczeniejsze spotkania z ty m powany m modziecem
o agodny ch oczach Katarzy na moga policzy na palcach jednej rki. Mimo to jego imi
stanowio cz jej y cia, odkd ty lko sigaa pamici. Zwa si Arturo bd Artur ksi
z kraju, ktry podarowa wiatu egzoty czne legendy o zamku Camelot. By rwnie najstarszy m
sy nem Henry ka VII i nastpc tronu. Zakadano, e pewnego dnia ona, Katarzy na jako jego
maonka zostanie krlow.
Wiksz cz wieczoru towarzy sze Artura spdzili raczc si wy mienity mi trunkami, nie
stronic od tacw, dobrej zabawy i mirtw 4. Mona przy puszcza, e i sam ksi rwnie
skosztowa nieco wina bd piwa. Modszy brat Artura energiczny, pobudliwy, krzepki
i rumiany 5 dziesicioletni ksi Henry k zosta prawdopodobnie uznany za zby t modego na
udzia w wieczornej czci uroczy stoci. To wanie on uj wczeniej rk Katarzy ny
i wy prowadzi j po platformie ze starej katedry w. Pawa ponad zgiekiem i tumem
zebrany ch w niej osb.
Jeden z towarzy szy ksicia twierdzi, i zastali Katarzy n lec pod nakry ciem w
odpowiedniej do sy tuacji pozy cji krlowej 6 nie wiadomo jednak, co mia na my li.
Nastpnie, wci w otoczeniu gapiw, Artur pooy si obok swej maonki. W ksidze krlewskiej
ety kiety okrelono (cho opis ten odnosi si do nieco inny ch okolicznoci), e w tak uroczy stej
chwili pan mody winien by w koszuli i zarzuconej na szacie 7.
Para wspara gowy na specjalny m przecieradle, przy kry wajcy m poduszki. Maonkowie
spoczy wali na warstwach somy, ptnach, materacu wy peniony m pierzem (wszy stko zostao
odpowiednio zwinite i ubite, aby pozby si nierwnoci) i mocno nacignity m przecieradle.
Zostali przy kry ci kolejny mi przecieradami, kocami, pledami i prawdopodobnie narzut ze skry
gronostaja. Mona przy puszcza, e krlewskie oe wieczy baldachim lub pbaldachim,
a wok okalay je ozdobne zasony.
Stojcy obok Katarzy ny biskupi i praaci recy towali aciskie teksty 8. Ten jzy k ksiniczka
by a w stanie zrozumie. Niemal przez cay dzie, ktry spdzia w okazaej katedrze i poza
wity ni, sy szaa ty lko mow angielsk z ktr dopiero si osuchiwaa. Wikszo rozmw
w jej komnacie rwnie odby waa si w ojczy sty m jzy ku ksicia Artura, chocia cz
Anglikw wiedziaa, i naley zwraca si do niej po acinie lub francusku. Kilka osb, pomijajc
jej sucy ch, mwio rwnie po hiszpasku.
Z aciskich formu, wy powiadany ch przez biskupw, py no pokrzepienie. Katarzy na znaa
t modlitw. Gdy wkroczy a w wiek nastoletni, najczciej otaczaa si ksimi, guwernantami
i spowiednikami. Wanie teraz zanoszono za ni mody, aby tutaj, w krlewskim ou, by a
bezpieczna z dala od demonw mrocznej angielskiej nocy. W mszale okrelono sowa, ktre
naleao wy powiedzie: Custodi famulos tuos in hoc lecto quiescentes ab omnibus phantasmaticis
daemonum illusionibus: custodi eos vigilantes ut in praeceptis tuis medi- tentur dormientes, et te
per soporem sentiant: ut hic et ubique defensionis tuae muniantur auxilio 9. Oto wezwano
Abrahama, Izaaka i Jakuba znany ch Katarzy nie ze Starego Testamentu by ich sia wspomoga
bogosawiestwo.
Obecno biskupw, kropicy ch ksice oe wod wicon, oznaczaa, e zblia si
najwaniejsza cz uroczy stego dnia. Obowizkiem pary modej, jak przy pomnieli ksia, by o
crescant et multiplicentur in longitudine dierum rozwj i rozmnaanie si przez cae y cie.
Wkrtce biskupi opucili komnat. Haaliwi modzi mczy ni, pokrzepieni na poegnanie y kiem
wina i ostro przy prawiony mi akociami10, urzdnicy krlewscy, wadcza guwernantka i inni
zgromadzeni rwnie pozostawili nowoecw samy ch.
Ksiniczka, ktra nie moga przy zwy czai si do szorstko wy mawianej przez Anglikw goski
w sowie Catherine, za miesic miaa skoczy szesnacie lat. By a lub powinna by dziewic:
tak informacj przekazali posacy jej rodzicw, Izabeli i Ferdy nanda, potny ch Rey es
Catlicos angielskim monarchom 24 godziny przed lubem 11. M Artur, ksi Walii i nastpca
angielskiego tronu, by modszy od swej ony, ale ukoczy czternacie lat ponad rok wczeniej
(W umowie lubnej zastrzeono, e do maestwa moe doj dopiero po rzeczony ch
czternasty ch urodzinach krlewicza 12). Rwnie Katarzy na moga ju wstpi w zwizek
maeski i by a, jak przy puszczano, dojrzaa seksualnie. Nic zatem, wedle zapatry wa epoki, nie
stao na przeszkodzie w skonsumowaniu zwizku. Sam krl Henry k VII, te Katarzy ny, zosta
poczty, gdy jego matka Magorzata Beaufort by a zaledwie dwunastoletni dziewczy n.
Wy danie na wiat potomstwa zawsze stanowio kwesti kluczow. Swoj modo Katarzy na
spdzia na oczekiwaniu. Po miesicach przeprawy przez ojczy ste gry, doliny i Sierry nastpiy
dwie prby przedostania si do Anglii przez burzliwe morze. Podr obcy m, ciemny m
i deszczowy m krajem trwaa cay mi ty godniami. Podczas uroczy stoci na wielk niespoty kan
dotd w Londy nie skal wy sza w kocu za m. Wszy stkie doty chczasowe wy darzenia miay
suy jednemu celowi: poprzez maestwo z ksiciem Walii Katarzy na miaa poczy ojczy st
Hiszpani z Angli Henry ka VII, dopiero od niedawana bdc pod berem nowej dy nastii,
i wy da na wiat dzieci najlepiej pci mskiej w ktry ch py naby krew nie ty lko Tudorw,
lecz take krlewska krew rodw Kasty lii i Aragonii. Realizacja owego szczy tnego zadania miaa
rozpocz si w oficjalny m maeskim ou, tu po wy jciu wszy stkich sucy ch i przy jaci.
Czy owej nocy maonkowie spenili sw dy nasty czn powinno? Czy ich mode ciaa
a by moe i dusze zostay poczone si podania, nadziei lub zwy kego poczucia obowizku?
Czy te moe para wy czerpany ch, niedowiadczony ch, podenerwowany ch i nazby t
podekscy towany ch mody ch ludzi nie poradzia sobie z ty m obowizkiem? Niebezpodstawne
pozostaje py tanie, czy w ogle wiedzieli, w jaki sposb mieli dokona tego, czego od nich
oczekiwano? Przebieg pniejszy ch wy darze znali jedy nie Katarzy na i jej drobny, cho
powanie wy gldajcy maonek. Czy moda kobieta podzielaa opini, e Artura wy rniao
dobre i opty misty czne usposobienie, jak zapamita go jeden z przy jaci? A moe pod ksic
koszul by zdumiewajco saby jak opisa krlewskiego potomka jeden z Hiszpanw,
podrujcy ch z Katarzy n? Podczas pniejszy ch przesucha w Saragossie hiszpascy
wiadkowie, sucy Katarzy nie w Anglii, by li przekonani o impotencji modego Artura. Ku
zaskoczeniu wszy stkich w wy krad si z sy pialni wczesny m rankiem, a moda maonka wskazaa
pono pniej na jednego ze sucy ch i mrukna do swoich dam dworu: Chciaaby m, aby mj
m, ksi, by tak silny i peen energii, [w przeciwny m razie] obawiam si, i nigdy nie bdzie
w stanie odby ze mn stosunku [seksualnego] 13.
Zasadniczy, cho z pozoru niezby t istotny problem, stanowia kwestia wy raania swy ch
pragnie. Podrcznikowa acina, utrwalana przez guwernantki czy ksiy, by a jedy ny m
jzy kiem, za pomoc ktrego modzi maonkowie mogli si ze sob porozumie. Jak brzmiaa
jednak ta mowa w tak inty mnej sy tuacji?
Wy dawao si, i nawet doa Elvira, wadcza guwernantka o nieatwy m charakterze, ktra
wraz z Katarzy n przy by a do Anglii, nie ingerowaa w ich noc polubn. Pniej twierdzia
jednak, i doskonale wie, co zaszo tamtej nocy. By moe to ona zeznaa po stronie hiszpaskiej,
e na przecieradle nie by o ladw krwi14.
Poniewa Artur zmar, nie wstpiwszy na tron Anglii, to co wy darzy o si w maeskim ou
w 1501 roku, po upy wie wierwiecza stao si przedmiotem zaartego sporu. Katarzy na,
owdowiaa i bezdzietna, w 1509 roku polubia modszego brata swego pierwszego ma, Henry ka
VIII. Po wielu latach krl poprosi papiea o zgod na uniewanienie ich zwizku, argumentujc
sw pety cj przeszoci Katarzy ny i faktem, e odby a stosunki seksualne z jego starszy m
bratem, Arturem. Szanse na odwoanie maestwa zaleay od tego, co przed laty wy darzy o si
na krlewskim materacu ze somy, ptna i pir.
Krlewskie oe by o bowiem osobliw aren, na ktrej splatay si ze sob inty mno,
wy sokie urodzenie, sia i europejska polity ka. Zarwno zwy kli plotkarze, jak i intelektualici od
Bristolu po Boloni mieli wasne zdanie na temat wy penienia przez mody ch ich obowizkw
oraz ewentualnego grzechu, jakiego dopucia si Katarzy na, polubiajc brata swego zmarego
ma. Krlowa przedstawia wasn wersj pamitnej nocy polubnej dopiero wwczas, gdy
szczegy jej y cia seksualnego zostay nagonione w trakcie jawny ch posiedze sdu
w Londy nie i Saragossie. Uparcie twierdzia, e nie doszo do poy cia. Ty m samy m Katarzy na,
usilnie dca do perfekcjonizmu, daa do zrozumienia, e zaniedbaa swoje maeskie
obowizki, sprawiajc zawd midzy inny mi czonkom rodu, z ktrego si wy wodzia.
1 Kipling, Receyt, 32, 3947. L&P, 4-3, 5774.
2 Kipling, Receyt, 46.
3 Tame.
4 Tame.
5 http:// www.roy alcollection. org.uk/eGallery / object.asp?category = BASCULPTURE &
object=73197 &row=0& detail=magnify
6 L&P, 4, 5774
7 Grose, Antiquarian Repertory, t. 1, 322
8 Kipling, Receyt, 47.
9 Dickinson, Missale, 844845. Chro swe sugi, gdy odpoczy waj w ty m ou, przed wszelkimi
wy my lony mi i nierzeczy wisty mi demonami. Chro ich, aby podczas snu mogli rozmy la
nad Twoimi przy kazaniami aby by li cakiem bezpieczni pod Tw opiek.
10 Kipling, Receyt, 47.
11 Tame, 37.
12 CSP Hiszpania, Calendar of Letters, Despatches and State Papers relating to the negotiations
between England and Spain preserved in the archives of Simancas and elsewhere (Zbir listw,
depesz i dokumentw pastwowych, dotyczcych negocjacji midzy Angli i Hiszpani,
zachowane w archiwach w Simancas i w innych miejscach), 1, 163, 179.
13 L&P, 4, 5774 Krlewskiej Akademii History cznej, MS 94674 (Veruela). Transkry pcja
i tumaczenie na hiszpaski, wy konane przez Ruth Miguel Franco, znajduj si w posiadaniu
autora.
14 CSP Hiszpania, 4, 572.
 2

KRLOWA

Pakt z Toros de Guisando

19 wrzenia 1468 roku

C ztery by ki z Guisando ustawiono na bulwarze, w miejscu gdzie pogrza Sierra de Gredos

opadaj na poudnie, ku rozlegej rwninie centralnej Hiszpanii, Mesecie. Potne granitowe
bestie o dugich grzbietach od wiekw trwaj pogrone w grobowej ciszy. Jeli cztery by ki
z Guisando pierwsza rzeba, nawizujca do dugich i zoony ch powiza ojczy zny Katarzy ny
Aragoskiej z woem i by kiem zdaj si by zagadkowe w dzisiejszy ch czasach, to w roku 1468
musiay by zjawiskiem wy jtkowo tajemniczy m.
Pewnego chodnego, cho pogodnego poranka, 17 lat przed narodzinami Katarzy ny, magia
i sia owego miejsca przy cigny grup jedcw. Przy by li, by zawrze pokj. Ogromne
zwierzce rzeby miay sta si niemy mi wiadkami wy pracowanego wczeniej porozumienia
decy dujcego o przy szoci Kasty lii. Krlestwo, trawione od dawna przez wewntrzne spory, po
raz kolejny prbowao zakoczy wojn domow. Miejsce na uzgodnienie przy mierza zostao
starannie wy brane. Krl jak zwy kle zorganizowa na t okoliczno okaza uroczy sto na
otwartej przestrzeni nieopodal maego strumy ka, kilka kilometrw od najbliszego miasta czy wsi.
Gdy do miejsca, w ktry m nieruchomo trway granitowe by ki, Henry k IV (krl Kasty lii i Lenu)
przy prowadzi niewielk, liczc 1300 zbrojny ch armi, rozlegy si fanfary. Monarcha by
wspaniay m, wy sokim i dobrze zbudowany m mczy zn o blond wosach, cho zamany
w dziecistwie nos przy dawa mu teraz wtpliwej urody. Z tego powodu wy gld wadcy jak
mawiano przy wodzi na my l przeraajcego lwa lub, co mniej chwalebne, bezrozumn
map.
Jego ry walki nie cechowa tak charaktery sty czny wy gld. W owy ch czasach krlowe lub
kobiety aspirujce do sprawowania wadzy nie by y w Europie ani czsto spoty kane, ani
popularne. Nieco anemiczna niewiasta o niezwy kle jasny ch wosach1 i zielononiebieskich oczach
nie przy by a o dziwo konno, lecz na mule. Celem nie by o jednak okazanie krlowi pokory.
Dziewczy na jadca na pikny m zwierzciu, ktremu zaoono drog uprz, by a crk
poprzedniego wadcy, przy rodni siostr aktualnie panujcego monarchy i zarazem pretendentk
do tronu. Nazy waa si Izabela Trastamara. Majc 17 lat i cztery miesice, by a kobiet
niezwy kle mdr jak na swj mody wiek. Podao za ni okoo 200 jedcw, za mua
prowadzi arcy biskup Carrillo z Toledo, pry mas Hiszpanii i sprzy mierzeniec Izabeli budzcy
respekt wojownik, kapan i jeden z najbogatszy ch oraz najpotniejszy ch polity kw w kraju.
W zapiskach nie pozostawiono informacji, czy w owej chwili nosi ten sam szkaratny paszcz
z biay m krzy em, ktry zwy k zarzuca na zbroj, prowadzc swy ch ludzi do walki.
Poprzedniego wieczoru, pno w nocy, usiowa przekona ksiniczk do zmiany decy zji
doty czcej spotkania z Henry kiem. Tego ranka po mszy witej kobieta wrczy a mu pisemn
deklaracj, w ktrej zapowiadaa, i dopilnuje, aby jej brat nie ukara duchownego za lojalno
wobec niej. Carrillo i jego posiadoci miay pozosta bezpieczne.
Izabela wy braa pokj. Nie wszy stkie warunki sojuszu by y dla niej korzy stne, ale w zamian
za to krl przy sta na jedno, najwaniejsze ustpstwo: to wanie j mia ogosi swoj
nastpczy ni i przy sz krlow Kasty lii. Przed wy jazdem Izabela prosia Boga: jeli
przy suguje mi takie prawo, obdarz mnie rozumem, si i podaj Twoj do, aby m osigna
i sprowadzia pokj do tego krlestwa 2.
Izabela staa si ry walk krla przez zwy ke zrzdzenie losu. Jej ojciec, saby i podatny na
wpy wy Jan II Kasty lijski, umieci j na licie sukcesorw tronu, majcy ch przejmowa wadz
po jego mierci (ktra nastpia w 1454 roku). Pierwsi w kolejnoci by li nie ty lko Henry k
i rodzony brat Izabeli, Alfons, lecz take dzieci obu krlewskich potomkw. Brutalna i agresy wna
ary stokracja Kasty lii, kierowana przez rody grandw (grand najwy szy ty tu szlachty
kasty lijskiej, pniej hiszpaskiej przy p. red.), od dawna prowadzia ze swoimi monarchami
okrutn gr, w ktrej osoby wy wierajce wpy w na krla by y tak samo wpy wowe (lub nawet
bardziej) jak sam wadca. Henry k okaza si kolejny m nieskuteczny m dy nast. Jego przy domek
Bezsilny najlepiej oddawa niemono skonsumowania przez niego kolejny ch maestw,
w efekcie czego zdradzia go druga ona, krlowa Joanna. (Jednak przezwisko to mogo rwnie
odnosi si do braku kontroli nad krlestwem).
W jedny m z najmniej chwalebny ch okresw panowania Henry ka umieszczono jego
podobizn, ubran w aobny strj, na tronie ustawiony m na rusztowaniu, wzniesiony m poza
imponujcy mi, blankowany mi murami vili. Pniej, pewnego letniego dnia 1465 roku, grupa
najpotniejszy ch ludzi w kraju wraz z arcy biskupem Toledo poniy a ow kuk przed
szy dzcy m tumem. Z gowy krla cignito koron, z doni wy rwano bero i miecz. Marszaek
Kasty lii, Diego Lpez de Estiga, powali manekina na ziemi, wy raajc si o monarsze
w wulgarny sposb, za ary stokraci w cikim obuwiu poczli kopa i depta kuk, wy krzy kujc
w szale: A tierra, puto! 3 (Na ziemi, ajdaku!). Nie darzc swego suwerena najmniejsz
nawet atencj, obrali nowego wadc: ich kandy datem do tronu by zaledwie jedenastoletni,
przy rodni brat Henry ka, Alfons.
Wedug jednej z pogosek (przekazy wanej czsto przez kronikarzy, ktry ch opacaa Izabela,
chcc mie pewno, e przetrwa ty lko jedna wersja historii) wadca mia skonnoci
homoseksualne. By moe ten wanie fakt mia na my li kronikarz Galndez de Carvajal, piszc
z przeksem, i [krl] by otoczony mczy znami, ktrzy y li zgodnie z jego zwy czajami. Pod
ty m wzgldem redniowieczna Hiszpania nie wy kazy waa najmniejszej tolerancji. Niezalenie
od tego, czy plotki te kry y w sobie cho ziarno prawdy, nie wzmocniy pozy cji krla. Mogy by
jednak zosta zignorowane, gdy by Henry k by potny m wadc lub speni inne doniose zadanie
redniowiecznego suwerena: spodzi mskiego nastpc tronu. Z ca jednak pewnoci kobiety
stanowiy cz jego y cia seksualnego. Mia oficjaln kochank i chlubi si by moe nazby t
czsto korzy staniem z usug kurty zan. Jednake, prawdopodobnie bdc fety szy st, podniecenie
eroty czne zdawa si osiga jedy nie w okrelony ch okolicznociach. ony nie zaspokajay go
seksualnie. Gdy po 13 latach maestwa rozwid si ze swoj pierwsz maonk, Blank
z Nawarry, przy zna, i zwizek ten nigdy nie zosta skonsumowany, cho wedug krla
niemono ta by a skutkiem czarw. Nadworni medy cy z pewnoci zdoali doprowadzi do
udanego krlewskiego orgazmu. Efekt zosta jednak okrelony jako rozczarowujco wodnisty
i jaowy . Wedug wspczesny ch kolejny problem stanowi fakt, i krlewski fallus by cienki
u podstawy, za potny na grze, co utrudniao utrzy manie go w pionowej pozy cji. Nieporadne
prby przeprowadzenia sztucznego zapodnienia, poprzez wprowadzenie do ciaa krlowej
cienkiej, zotej rurki, spezy na niczy m 4.
Nie mogo zatem dziwi powszechne przekonanie, i cie krlowej Joanny nie miay nic
wsplnego z Henry kiem, o czy m zdaje si wiadczy choby imi krlewskiej potomkini: crka
monarchy, Joanna, otrzy maa bowiem przy domek la Beltraneja, najpewniej po swoim
domniemany m ojcu najbliszy m przy jacielu krla, don Beltrnie de la Cueva. By to pretekst,
by rzuci krlowi wy zwanie w imieniu Alfonsa. W y ach dziedziczki korony nie py na
krlewska krew, tote zbuntowana ary stokracja twierdzia, jakoby monarchia znajdowaa si
w niebezpieczestwie. Rozptaa si wojna domowa, a pitnastoletnia Izabela, zmuszona dokona
wy boru, wspara Alfonsa. Od dziesitego roku y cia by a zobowizana do przeby wania na
dworze Henry ka. Ona i jej rodzony brat Alfons zostali, jak pniej oznajmia, si i w nieludzki
sposb wy rwani z rk ich portugalskiej matki, gdy by li may mi dziemi5.
Izabela nie tolerowaa ony krla. Bratow zapamitaa jako nienawistn macoch, ktra
odebraa jej rado dziecistwa. Maonka Henry ka by a znana ze swoich napadw szau,
powodowany ch zazdroci. Jeden z kronikarzy opisa jej brutalny atak na kochank krla, do
Guiomar, przy pomocy cikiego buta na grubej, drewnianej koturnie, zwanego chapn. Gdy
[krlowa] j ujrzaa, zakla szpetnie, i chwy ciwszy za wosy, pocza wy mierza ciosy butem po
gowie i ramionach 6, zanotowa.
W Kasty lii szalaa zaraza. Izabela i Alfons spdzili kilka szczliwy ch miesicy ze swoj
matk w Arvalo. Znaleli nawet czas na uczczenie urodzin Alfonsa za pomoc momos, czy li
pantomimy, w ktrej szczliwa dziewczy na odegraa rol klasy cznej muzy. Jej brat broni si
przed zaraz, ale w lipcu 1468 roku nagle zachorowa. Przeby wa wtedy w Cardeosa, miecie
pooony m na pnoc od vili. Jego nieoczekiwana mier przy czy nia si do powstania plotek
o otruciu. Poniewa zmar bezdzietnie, Izabela zostaa naty chmiast okrzy knita jego nastpczy ni
i ty m samy m ry walk Henry ka.
Jako potencjalna krlowa moga sta si celem ataku, jednak najwy raniej doskonale
odnalaza si w nowej sy tuacji. Odmawiajc probie Carrilla, udowodnia, i jest niezalena od
ary stokracji i biskupw, ktrzy wprawdzie j poparli, ale dbali jedy nie o wasne interesy.
Wy kazaa si niezomny m uporem, po latach przekazujc t cech tak charaktery sty czn dla
swego rodu crce Katarzy nie. Jeli zbuntowani ary stokraci by li przekonani o moliwoci
kontrolowania Izabeli, srodze si my lili.
Sojusz, jaki Izabela planowaa zawrze z Henry kiem, skada si z kilku ogniw: on pozostawa
krlem, ona za miaa by jego prawn nastpczy ni zamiast szecioletniej Joanny la
Beltraneja. Krlowa Joanna nie zachowaa czy stoci w ostatnim roku i zostaa odesana do
Portugalii. Od kilku miesicy by a brzemienna, noszc w swy m onie dziecko kolejnego kochanka,
Pedra de Castilla. To ostatnie upokorzenie (krlowie mogli mie kochanki, ale ich ony musiay
dochowa wiernoci) pomogo Henry kowi w podjciu decy zji o sojuszu z siostr. Umowa
przewidy waa take, i kluczowa decy zja o wy borze ma dla Izabeli zostanie podjta wsplnie.
W midzy czasie siostra miaa zosta ksin Asturii ktry to ty tu stanowi odpowiednik
angielskiego ksicia Walii i otrzy ma dobra ziemskie.
Spotkanie przy zwierzcy ch rzebach w Guisando by o doskonale zaplanowane. Kada ze
stron przestrzegaa kolejny ch punktw ustalony ch w poprzednich dniach przez negocjatorw.
Najpierw Antonio de Veneris, legat papieski, anulowa wszy stkie przy rzeczenia poddastwa
z przeszoci. Nastpnie Izabela i jej zwolennicy wy razili uznanie dla Henry ka. Kobieta schy lia
si, by ucaowa piercie brata, ten jednak podnis j i jego szarmancko z pewnoci
zostaa uwieczniona w kronikach uciska. Rozgory czony Carrillo jako ostatni przy rzek swoje
posuszestwo czowiekowi, przeciw ktremu podnis bro. Brat i siostra odjechali razem,
a wojna domowa dobiega kresu, przy najmniej na pewien okres.
Z czasem kada ze stron zamaa kluczowe warunki umowy. Mimo wczeniejszy ch obietnic
Henry k nawet nie prbowa przedstawi Izabeli jako nastpczy ni tronu Kortezom kasty lijskiemu
parlamentowi skadajcemu si z ary stokracji, oraz duchowny m i przedstawicielom miasta.
Siostra natomiast zignorowaa prawo krla do weta w sprawie wy boru jej maonka. Kierujc si
woln wol potajemnie zdecy dowaa si polubi Ferdy nanda, nastpc tronu ssiedniej
Aragonii. To od niego najmodsza crka, Katarzy na Aragoska, przeja przy domek, pod ktry m
znana jest na kartach historii. Z czasem Henry k IV wy cofa si z umowy, potwierdzajc prawo
crki Joanny la Beltraneja do dziedziczenia tronu. Ty mczasem mnoca kopoty, wy buchowa
szlachta wci podsy caa chaos, starajc si utrzy ma swoj pozy cj. Nic jednak nie zmienio
biegu wy darze. Gdy Henry k zmar sze lat pniej, przeforsowano postanowienia umowy
z Guisando. Spotkanie przy tajemniczy ch rzebach zmienio bieg historii Hiszpanii. Pniejszy
splot wy darze mia rwnie przemony wpy w na losy Izabeli i Ferdy nanda oraz co oczy wiste
ich crki Katarzy ny Aragoskiej.
Jej rodzice pobrali si w niepewny ch czasach. Przy sza krlowa, Izabela, zmuszona by a
ratowa si ucieczk z miasta Ocaa, w ktry m przetrzy my wano j jako winia, podczas gdy
Henry k usiowa znale dla odpowiedniego maonka. (Na jego licie kandy datw znalaz si
m.in. Ry szard III z dalekiej Anglii). Gdy Izabela zbiega, Ferdy nand poinformowany
o niebezpieczestwie, w jakim si znalaza wy jecha po ni skry cie z krlestwa ojca, Aragonii,
na rwniny Kasty lii. (Ferdy nand mia wiadomo, e po przekroczeniu granicy moe zosta
pojmany, a nkana rozruchami Aragonia nie by a w stanie zapewni mu armii. Zasugerowano
zatem, aby wy ruszy w przebraniu poganiacza muw. Uprzednio naleao uzy ska zgod krla
Jana II Aragoskiego leciwego wadcy, ktrego Ferdy nand by jedy ny m sy nem i sukcesorem.
Gdy by podczas podry straci y cie na niebezpieczny ch pustkowiach Kasty lii, dla Aragonii
oznaczaoby to niechy bn katastrof. Po uzy skaniu zgody ojca Ferdy nad wy ruszy w drog
w towarzy stwie czterech przy boczny ch i chopca Juana, ktry pieszo potrafi pokony wa znaczne
odlegosci szy bciej ni przecitny dorosy piechur).
Izabela i Ferdy nand by li wiadomi polity cznej wartoci przy szego maestwa. Wiedzieli
rwnie, e partnerstwo, przy piecztowane lubem, umocni ich przy szo jako monarchw
dwch narodw, zajmujcy ch znaczn cz Pwy spu Ibery jskiego. Spotkali si w Valladolid
w padzierniku 1469 roku. Jedy n podobizn Ferdy nanda, ktr wczeniej widziaa Izabela, by
medalion z brodat twarz modego mczy zny. Relacje mwice o ty m, jakoby rozpoznaa go
ze swego okna spord grupy omiu towarzy szcy ch mu jedcw, wy krzy kujc z radoci: To
on! To on! s mao wiary godne 7. Jak wiele apokry ficzny ch historii, skry waj jednak pewn
prawd. Umierajc, Izabela stwierdzia, e polubienie dziwacznego i nieustannie snujcego
intry gi Ferdy nanda ktrego uwielbia Machiavelli to najlepsze, co mogo spotka j w y ciu.
Ceremonia lubna miaa miejsce 19 padziernika 1469 roku w kaplicy paacu lokalnego
dy gnitarza, Juana de Vivero. Tej samej nocy maestwo zostao skonsumowane: pierwszy
kontakt seksualny Izabeli i Ferdy nanda odby si w otoczeniu tumu ludzi oczekujcy ch pod
drzwiami komnaty sy pialnej. Przecierada z nocy polubnej, splamione krwi, zostay zaniesione
do ssiedniej sali i zaprezentowane zebrany m przy akompaniamencie trb i bbnw8. Gdy
Henry k Bezsilny zmar pi lat pniej, niewielu opakiwao mier monarchy. Jego y cie
naznaczy o pasmo tragiczny ch wy darze, i nawet na ou mierci by pono zastraszany przez
ludzi, chccy ch wy musi na nim zmian dziedzica. Wy chudzone ciao krla bezceremonialnie
wy wieziono na drewniany ch deskach.
Izabela, odziana w czarn sukni, przewodzia mszy aobnej w kociele San Martin
w Segowii. Jednak gdy ty lko opucia wity nne mury, cigna aobn szat, odsaniajc jasn,
kolorow i bogato zdobion kreacj. Krlowa nagle zjawia si w urzekajcy m stroju,
zdobiony m olniewajc biuteri ze zota i drogich kamieni, ktre podkrelay jej niezwy k
urod, wspomina kronikarz Alfonso de Palencia 9.
Istot zachowania Izabeli by o nie ty lko okazanie jawnego lekcewaenia, lecz take
osignicie polity cznego celu. Dla wszy stkich osb, bdcy ch wiadkami owego incy dentu,
oczy wisty m by o, i s to prawdziwie krlewskie szaty. Izabela nie miaa chwili do stracenia. Na
placu przed kocioem wzniesiono scen, dto w trby i grano na bbnach, przy ktry ch wtrze,
stanwszy przed swy mi zwolennikami, Izabela obwoaa si krlow Kasty lii. Dziaaa szy bko,
aby unikn reakcji ry wali zwaszcza ukochanego ma, ktry przeby wa wanie w Aragonii,
niezadowolonego z takiego obrotu spraw.
Ferdy nand zaniepokoi si usy szawszy, e Izabela wzia udzia w miejskiej procesji, za
przed ni poda jej maestresala (sucy na krlewskim dworze, ktrego powinnoci by o
dostarczanie posikw na st i sprawdzanie, czy jado nie by o zatrute przy p. red.), Gutierre
Crdenas, z nagim mieczem w prawej doni, dzierc go na sposb hiszpaski, za wierzchoek,
rkojeci do gry, tak aby wszy scy, nawet ci stojcy najdalej, mogli zobaczy , e osoba
zmierzajca w ich kierunku, miaa prawo kara winny ch z ramienia wadzy krlewskiej. By a to
demonstracja siy, wsparta jawn grob uy cia przemocy, niestosowanej nigdy wczeniej przez
adn Hiszpank. Widok ten wzbudzi w obserwatorach niepokj. Ferdy nand obawia si, i
zachowanie takie nie przy stao kobiecie. Powiedzcie mi, czy w przeszoci narodzia si
niewiasta, ktra uy waa tego sy mbolu groby wobec swoich wasali? py ta Palenci
i pozostay ch, gdy poinformowano go o zuchwaoci ony. Nigdy nie sy szaem o krlowej
zachowujcej si jak mczy zna 10.
Izabela, ktra moe ubiega si o ty tu najwaniejszej monarchini w historii Hiszpanii,
rozpocza swoje rzdy w charaktery sty czny i odwany sposb. Najmodsza z jej czterech crek,
Katarzy na Aragoska, bdzie okrelana przez sobie wspczesny ch jako ta, ktra najbardziej
przy pominaa matk 11.

1 Pulgar, Chronica, 27.

2 Surez Fernndez, Los Reyes Catlicos, 53.
3 Valera, Memorial de diversas hazaas, 33.
4 Mnzer, Viaje, 263. Fernndez-Armesto, Ferdinand and Isabella, 34.
5 Alvar Ezquerra, Isabel la Catlica, 191, cy tat z: Coleccin diplomtica, 63039.
6 Galndez de Carvajal, Crnica, 144, cy towana przez Alvar Ezquerra, Isabel la Catlica, 35.
7 Fernndez-Armesto, Ferdinand and Isabella, 41.
8 Valera, Memorial, 54.
9 Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I, 368, cy tat z: Palencia, Crnica, 155.
10 Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I, 368, cy tat z: Palencia, Crnica, 155, 162.
11 Zurita, Historia, libro 8, 35.
 3

NARODZINY

Alcal de Henares
15 grudnia 1485 roku

M iasto Alcal de Henares, pooone na pokry tej py em, nieosonitej rwninie na wschd od
Madry tu, to miejsce pene skrajnoci. Latem wy suszane na wir przez bezlitosne kasty lijskie
soce, zim smagane przenikliwy m wiatrem. Na ziemi padaj blade promienie soneczne,
przegry wajce bitw z ostry m, dokuczliwy m chodem i przeszy wajc zawieruch.
Zima 1485 roku, gdy urodzia si Katarzy na, by a nie ty lko chodna, lecz take niespoty kanie
deszczowa. Dziki temu temperatura nieco wzrosa, ale wilgo sprawiaa, e zib przenika do
szpiku koci. Miasto Alcal de Henares, o gruby ch murach z czerwonej cegy i jasnego kamienia
oraz potny ch wieach obronny ch zapewniao Izabeli bezpieczestwo. Sy tuowao si nieopodal
centrum jej krlestwa, ktre wci wy magao staej uwagi krlowej, powoli przejmujcej
kontrol nad niegdy niepokorn ary stokracj. By o to rwnie dogodne miejsce, by urodzi
kolejnego potomka.
Rodzina krlewska miaa za sob wy jtkowo wy czerpujcy rok. Izabela i Ferdy nand
rozpoczli go w Sewilli. Zamieszkali w okazay m krlewskim alkazarze mauretaskim
kompleksie paacowy m, rozbudowany m przed stuleciem przez jednego z poprzednikw krlowej,
Piotra I Okrutnego. Budowle z patiami i ogrodami by y jedny mi z klejnotw kasty lijskiej korony,
dodatkowo wzbogacany mi wpy wami wy rafinowanego muzumaskiego wiata. Architektura
hy bry dowa pojawia si w rny ch regionach Hiszpanii, podbity ch przez chrzecijan zwaszcza
tam, gdzie zamieszkiwao najwicej muzumanw nazy wany ch Mudejarami. Chrzecijascy
wadcy, tacy jak Piotr czy Izabela, zatrudniali rzemielnikw mauretaskiego pochodzenia, a ty m
samy m w chrzecijaskich czciach Hiszpanii rozwin si odrbny sty l mudejar. Delikatne
stiukowe kraty, ozdobne mury i barwne py tki ceramiczne zawdziczay swoje pochodzenie
wanie Maurom. Fry zy na cianach, pokry te zarwno pismem goty ckim, jak i kufickim,
przy pominay, i na przestrzeni ostatnich siedmiu stuleci Hiszpania zostaa podzielona pomidzy
krlestwa chrzecijan i muzumanw.
Zim przed narodzinami Katarzy ny Izabela spdzia na przy gotowaniach do kampanii
przeciw ostatniemu krlestwu Maurw, z gwny m orodkiem w Grenadzie. Tery torium
znajdujce si pod panowaniem muzumanw zajmowao niemal cae poudniowe wy brzee
Morza rdziemnego na Pwy spie Ibery jskim, cznie z portami w Maladze i Almeri. Krlow
pasjonowao planowanie wojen, a nieco wczeniej wprowadzia do uy cia arty leri. Zamwia
te znaczne iloci prochu z Sy cy lii, Flandrii i Portugalii. W odlewniach wy twarzano podstawowe
wersje armat; przy gotowy wano rwnie amunicj do nowy ch rodzajw broni, ktr Izabela
zamierzaa zastosowa w walce z mauretaskimi miastami i zamkami.
Muzumaskie tery toria w Afry ce Pnocnej by y oddalone od Sewilli zaledwie o 160
kilometrw (przez Cienin Gibraltarsk). Posacy przy by li z Fezu przy nieli krlowej nie ty lko
zapewnienia o pokoju, lecz take zoy li w darze jedwabie i perfumy 1. Finezja, pielgnowana
i chroniona przez muzumanw, by a wszechobecna w wiecie Izabeli, na ktry m wkrtce miaa
pojawi si Katarzy na. Kunszt ten stanowi wiato padajce na Hiszpani w okrutny ch i trudny ch
dla Europy czasach redniowiecza.
Izabela i Ferdy nand opucili Sewill w popiechu w marcu 1485 roku, jako e miasto
opanowaa zaraza. Dwr przenis si do Kordoby, podajc w gr rzeki Gwadalkiwir. Tutaj
ponownie wiele elementw przy pominao krlowej o mauretaskiej przeszoci Hiszpanii. Nad
miastem wci growa ogromny meczet, a monarchowie zamieszkali tu obok kolejnej budowli
w sty lu mudejar, kordobaskiego alkazaru z arabskimi aniami i ogrodami. Ogromne koa wodne
dononie skrzy piay, unoszc z rzeki wod, wy korzy sty wan do nawadniania gruntw rolny ch.
Samo miasto pozostao miejscem wielokulturowy m, chrzecijanie bowiem przemieszali si
z muzumanami i rozwijajc si star spoecznoci y dowsk.
Izabela by a o wiele bardziej zdeterminowana, by podbi krlestwo Grenady, ni jej
maonek. Latem 1484 roku, zdecy dowana osign swj cel, wy ruszy a na wojn bez niego.
Ferdy nand pragncy walki z Francuzami, wrogami jego aragoskiej rodziny, przekony wa on,
by najpierw skoncentrowa si na dugotrway m konflikcie, trawicy m m.in. przy graniczne
ziemie Roussillon. Krlowa, pozostawiwszy mu kilku swoich ludzi do pomocy, wy ruszy a
z pozostay mi na poudnie. W kocu Ferdy nand doczy do niej i poprowadzi wojska do walki.
W owej podwjnej monarchii, w ktrej dwoje Wadcw Katolickich wsplnie wadao
Kasty li, jedy n sabo Izabeli stanowia jej pe. W Aragonii by a ty lko maonk krla, a jej
sia polegaa na ty m, i odziedziczy a wiksz, bogatsz i bardziej zaludnion Kasty li. Wedug
szacunkw, liczba ludnoci Aragonii wy nosia jedn czwart spoecznoci Kasty lii, zatem
zamieszkiwao j okoo 4 lub 5 milionw mieszkacw. M Izabeli mg kierowa jej sercem, ale
ona czsto pomagaa mu w manewrach na bitewny ch polach. Krlowa jest fakty czny m wadc,
a krl jej sug, skomentowa z lekk przesad pewien zaskoczony go z zagranicy. Ferdy nand
naty chmiast uczy ni to, co postanowi Izabela 2.
W rzeczy wistoci ich zwizek opiera si na czuoci i rwnowadze. W celu uniknicia
potencjalnej brutalnej walki o pry mat w zarzdzaniu Kasty li, zawarli korzy stn dla obu stron
umow, podsumowan takimi oto sowami: Tanto monta, monta tanto, Fernando [Ferdy nand]
como Isabel, Isabel como Fernando, co oznaczao tak sam donioso ich rl w owy m
przedsiwziciu. W prakty ce Izabela miaa wikszy wpy w na losy Kasty lii, Ferdy nand za
dominowa w Aragonii. Krlowa wspomagaa go w rozpatry waniu strategii wojenny ch, ale
z reguy to on prowadzi armie do walki, biorc rwnie na siebie ciar polity ki zagranicznej,
ktrej fundamentaln cz stanowiy maestwa ich crek.
By a to swoista forma wsplnego zwierzchnictwa, gdzie rozkazy wy dawano wsplnie, ale
nigdy nie doszo do zjednoczenia dwch krlestw ani formalnie, ani administracy jnie. Fakt ten
pocztkowo drczy Ferdy nanda. W Aragonii kobiety nie mogy sprawowa rzdw: te, ktre
dziedziczy y tron, zrzekay si wadzy na rzecz ma. Jednake korzy ci przy czenia si do
Kasty lii by y zby t kuszce, aby je zignorowa. Ferdy nand nie mia zamiaru ry zy kowa,
kwestionujc odziedziczone przez swoj on prawo do korony. Izabela by a najpotniejsz
kobiet w Europie i wy jtkow jak na owe czasy matk. Kilka dekad po jej mierci pewien
Wenecjanin wy mienia wielkie europejskie monarchinie, do ktrej to grupy naleay Anna
Wgierska, dwie Joanny, krlowe Neapolu oraz inne niewiasty w rny ch krajach, ale adna
z nich nie moga rwna si z Izabel 3. A do czasw jej wnuczki, Marii Tudor, koronowanej na
krlow Anglii, a zwaszcza do momentu wadania jej przy rodniej siostry, Elbiety I, w Europie
nie pojawia si adna kobieta pokroju Izabeli.
W 1484 roku kasty lijska krlowa wy graa spr o ustalenie nowego militarnego celu dla
podwjnego krlestwa. Walka z Maurami by a bardziej opacalna ni batalie z Francuzami.
Absorbowaa ona ary stokracj, wci dorzucajc trzy grosze w nieswoje sprawy, zapewniajc
jej bogactwo, poparcie i si. By a rwnie moralnie uzasadniona, a wrcz prawa, albowiem
wojna przeciw Grenadzie stanowia wit krucjat, jednoznacznie wspieran przez papiea.
Izabela za, wedle wasnej opinii, by a co najmniej kobiet wit.
34-letnia krlowa po raz kolejny zasza w ci na pocztku 1485 roku, ale mimo ry zy ka
utraty dziecka czego dowiadczaa w przeszoci nie zamierzaa rezy gnowa ze swojej
wy prawy. Przez cae lato niestrudzenie prowadzia kampani przeciw Grenadzie.
Popularne niegdy wy obraenia o Izabeli chwy tajcej za miecz i pdzcej konno ku
szeregom wroga na pierwszej linii frontu s dalekie od prawdy. Rola ta bowiem przy pada
Joannie dArc. Izabela staa si za to niekwestionowany m specjalist w strategii, logisty ce,
planowaniu, a nawet medy cy nie na polu bitwy. By a generalny m kwatermistrzem swojej armii,
stanowic dla niej inspiracj i moralne wsparcie. Pn wiosn i latem 1485 roku przeniosa si
z Kordoby do Baeny, a nastpnie do Jan, wci nie tracc kontroli nad kampani. Zatrwoy a j
klska jej wojsk, ktre wpady w zasadzk Maurw w dolinie Velillas. Ku wielkiej saty sfakcji
monarchini bardzo uy teczna okazaa si nowa arty leria i zapasy prochu, dziki ktry m wojska
zmusiy do ulegoci fortec pod miastem Ronda i pomogy w przejciu ponad 90 inny ch
mauretaskich zamkw i osad. By to dopiero trzeci rok wojny o Grenad (konflikt w sumie bdzie
trwa 10 lat), ale wiele wskazy wao na to, e ostateczne zwy cistwo jest pewne.
Walk zaprzestano wraz z wrzeniowy mi uroczy stociami w Jan. Spory mogy poczeka do
wiosny, gdy pogoda ulegnie poprawie. Dwr rozpocz powoln, uciliw podr na pnoc,
przemierzajc ostatnie gaje oliwne Andaluzji, a pniej, w padzierniku, pokonujc rwniny La
Manchy. Rodzina krlewska zamieszkaa w okazay m zamku warowny m w Alcal de Henares,
odnowiony m w ostatnim czasie przez kardy naa Mendoz. To wanie tam, dziesi dni przed
Boy m Narodzeniem 1485 roku, przy sza na wiat Katarzy na Aragoska ostatnie z piciorga
dzieci monarchw.
Najpewniej podczas porodu Izabela jak zwy kle wy kazaa si odwag i opanowaniem.
Kobiety, ktre suy y w jej komnacie, oznajmiy, i nigdy nie sy szay, aby si skary a, gdy
chorowaa lub rodzia dziecko [...], ale znosia wszy stko z niezwy ky m mstwem, relacjonowa
pniej jeden z goci na jej dworze 4. Dziewczy nka by a bardzo mile widziany m, chocia nie
wy jtkowy m, darem dla rodziny obdarzonej jak dotd ty lko jedny m mskim potomkiem i a
trzema crkami. Nadano jej imi na cze angielskiej prababki, Katarzy ny Lancaster, crki Jana
z Gandawy i maonki krla Henry ka III Kasty lijskiego, ktra staa si koregentk swojego sy na,
Jana II.
Kronikarze Izabeli i Ferdy nanda musieli w pewny ch momentach odda swoje prace do
krlewskiej korekty, sumiennie donieli wic o wy darzeniu, ale nie okazali adnego
podekscy towania faktem narodzin ksiniczki. Bd co bd, by to ju pity potomek krlewskiej
pary, a do tego dziewczy nka. Katarzy na miaa niewielkie szanse na odegranie jakiejkolwiek roli
w przy szej sukcesji korony Kasty lii lub Aragonii. Monarchowie bardziej pragnliby chopca,
jako e fakt posiadania ty lko jednego sy na by dla nich niemay m zmartwieniem, odnotowa
kronikarz5.
Jedy n osob, ktra przy wizaa wiksz wag do narodzin maej Katarzy ny, okaza si
Gonzalo de Baeza, tesorero (skarbnik) Izabeli. To wanie on skrupulatnie kontrolowa wszy stkie
wy datki przeznaczone na infantk, poczwszy od dnia jej narodzin. Ze starannie prowadzony ch
przeze ksig rachunkowy ch dowiadujemy si, e dziewczy nk ochrzci biskup Palencji, a jej
szat do chrztu uszy to z biaej brokatowej tkaniny, podszy tej zielony m aksamitem i wy koczonej
zot koronk. Baeza zapaci za varas (czy li okoo 75 centy metrw) delikatnego ptna olanda
sprowadzonego z Holandii, z ktrego uszy to dziecice koszulki nocne, liniaki, przecierada
i poszewki na poduszki, a take opaci grube, granatowe ptno z Bretanii, ktre rwnie posuy o
do wy konania przecierada. Ze szkaratnej tkaniny z Florencji uszy to mae tuniki i szerokie szarfy.
Materac niemowlcia wy pchano kilogramem wieej baweny (poniewa nie pojawia si on
w rachunkach, naley przy puszcza, e by ju wczeniej uy wany ). Ponadto zakupiono ma,
mosin miednic, aby dziecko zay wao w niej kpieli, a poniewa dwr przy wizy wa du
wag do zapachw, jedny m z pierwszy ch podarunkw dla ksiniczki by y perfumy. Wy konano
te nowe ko dla pokojwki, ktra sprawowaa piecz nad dzieckiem, chocia niemal
naty chmiast kobieta rozchorowaa si i zostaa odesana do swojego miasteczka na poudniu kraju.
Przy jto rwnie mamk, a poniewa nie ty lko karmia ona dziecko, ale take, ju po odstawieniu
od piersi, braa udzia w jego wy chowaniu, musiaa by kobiet urodziw, wy wodzc si
z dobrego rodu i ktr natura hojnie obdarzy a du iloci mleka 6. Brat Katarzy ny, Jan, do tego
stopnia przy wiza si do swojej mamki, i traktowa j niemal jak matk i, co wicej, napisa
nawet list z prob, by go polubia 7.
Beaza zapewnia nam wgld w pocztkowe lata y cia ksiniczki. Jej narodziny by y
szczliwy m, chocia niegodny m uwagi wy darzeniem w kopotliwy ch czasach. Uroczy stoci
zbiegy si ze witami Boego Narodzenia. Kardy na Hiszpanii uwietni je wspaniay m
przy jciem dla ary stokracji i dam dworu. Zorganizowano walki na kopie, celebrujc wspaniae
wy darzenie na chodny ch, botnisty ch ulicach miasta. Nastpnego roku ponownie trzeba by o
wy ruszy na wojn, ale monarchowie bardzo powanie podchodzili do kwestii odpoczy nku
w wita. Swoje pierwsze Boe Narodzenie Katarzy na Aragoska spdzia na ciepy m dworze,
a krlestwo miao chwil wy tchnienia.

1 Pulgar, Chronica, 145 (410 w Crnicas de los Reyes de Castilla Tomo III).
2 Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I, 74, cy tat z: Nicolas de Popplau in Viajes de
Extranjeros, 319.
3 Robert Barrington, A Venetian Secretary in England: An unpublished diplomatic report in the
Biblioteca Marciana, Venice, Historical Research 70, no. 172 (June 1997).
4 Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I, 76.
5 Palencia, Crnica, t. 5, 221.
6 Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I, 150.
7 Fernndez de Oviedo, Libro de la Camara, 197.
 4

ZARCZYNY

Medina del Campo

14 marca 1489 roku

A ngielscy ambasadorowie, Thomas Savage i Richard Nanfan, nigdy nie by li wiadkami

podobnego wy darzenia, a z pewnoci nie na przy jciach wy dawany ch w obcy m kraju na cze
zagraniczny ch dy plomatw. Nasta marcowy wieczr w kasty lijskim miecie Medina del Campo
i rzekie dni szy bko przeobraay si w lodowate noce. Delegaci przy by li tutaj w celu spotkania
si z par krlewsk jedn z najpotniejszy ch w Europie. Przede wszy stkim jednak zjawili si
po to, aby pozna ich crk, ma ksiniczk Katarzy n.
Wy sannicy angielskiego krla spdzili dwa dni w miecie w okazay ch kwaterach o cianach
obity ch tkaninami. W kocu udao im si odzy ska siy po trudach podry, rozpocztej dwa
miesice wczeniej w porcie Southampton, podczas ktrej wiatry i gwatowne sztormy
dwukrotnie zepchny statki z powrotem do angielskich portw. Zatrwoeni, zanosili modlitwy do
Boga i wity ch w raju, gdy ich jednostka niemal zatona w Zatoce Biskajskiej 1.
W ciemnociach nocy silne wiatry mocno rozkoy say okrt, a na pokad wlao si ty le wody, i
przez moment jeden bok statku niemal cakowicie zanurzy si w odmtach, a wspaniay agiel
znalaz si pod wod. Na ldzie by o jednak niewiele bezpieczniej. Przez ty dzie podrni
musieli chroni si przed niey c, oczekujc na popraw nieprzy jaznej aury
w pnocnohiszpaskim miecie portowy m Laredo. W kocu wspili si na odsonite zbocza Gr
Kantabry jskich i wjechali na trakt prowadzcy do Burgos i Medina del Campo. Po drodze
heroicznie stawili czoa rozgniewanej hiszpaskiej gospody ni, ktra chciaa wy rzuci ich na
zewntrz ty lko dlatego, e by li na ty le zuchwali, aby wej do jej domu, gdy ona w nim
przeby waa. Bez ogrdek zwy my laa przy by szw od piekielny ch istot i sprony ch ajdakw.
Przy ja jednak od podrny ch pienidze, a po okropnej nocy ambasadorowie wstali bardzo
wczenie, umy kajc spod dachu niegocinnego domostwa 2.
 Teraz dotarli w kocu do jednego z najwaniejszy ch centrw wy twarzania weny i tkanin
Mesety ogromnej rwniny pooonej w rodkowej czci Hiszpanii. Medina del Campo by o
wany m miastem handlowy m Kasty lii, z targami, ktre przy cigay dobra i ludzi niemal z caej
Europy. W ty m obwarowany m murami bogaty m miasteczku, widoczny m z okien ogromnego
zamku, ambasadorowie mieli spotka si z hiszpask par krlewsk. 15 lat po przejciu tronu
przez Izabel i dziesi lat po odziedziczeniu przez jej ma aragoskiej korony wieci
o podbojach pary i coraz wikszej potdze maonkw docieray do caej Europy. Jednak dualizm
hiszpaskiej monarchii wci intry gowa angielskich goci.
By moe niektrzy bd y wi do mnie uraz za to, i mwi o krlach ; mog by
zaskoczeni i py ta jake to? Czy Kasty lia ma dwch monarchw? , zauway herold Roger
Machado, bdcy w grupie osb podrujcy ch z ambasadorami, gdy opisy wa swoje wraenia
z wy prawy. Nie [mwi], ale pisz krlowie , poniewa krl jest krlem, a z uwagi na prawo
maestwa krlowa te jest monarch oraz dlatego, e sami o sobie mawiaj krlowie , za
listy swoje podpisuj jako Krl i Krlowa , poniewa to ona jest nastpczy ni [tronu] 3.
Izabela i Ferdy nand by li niety powy mi monarchami jak na swoje czy te kade inne
czasy. Mimo to wszy scy szanujcy si europejscy wadcy musieli si z nimi liczy . Henry k VII,
krl Anglii, kolejny monarcha, ktry przej wadz podczas zawirowa panujcy ch
w ogarnity m niepokojami krlestwie, ceni ich do tego stopnia, i skonny by do zawarcia
jednego z najpotniejszy ch sojuszy moliwy ch do osignicia drog pokojow. Protoplasta
dy nastii Tudorw pragn zarczy swojego najstarszego sy na, Artura, z czwart crk
hiszpaskiej rodziny krlewskiej, Catalin. Fakt, i chopiec mia zaledwie dwa lata, a dziewczy nka
trzy, nie mia adnego znaczenia. Biorc jednak pod uwag niepokoje na europejskiej scenie
polity cznej, zawsze istniaa moliwo zerwania zarczy n i czsto taki by fina pierwotny ch
ustale, ale zarazem stanowiy one najlepszy sposb zoenia obietnicy. Wanie dlatego
Thomasowi Savage, pniejszemu arcy biskupowi Yorku, i Sir Richardowi Nanfanowi powierzono
rol ambasadorw. Hiszpanie nie dy li tak uparcie do sojuszu z najwy raniej niestabiln
dy nasti Tudorw, ale doczekali si a czterech crek i pragnli dla nich korzy stny ch mariay.
Jeli Wasza Wy soko urodzi nam jeszcze dwie lub trzy dziewczy nki w cigu kolejny ch 20 lat,
bdzie moga zobaczy swoje dzieci i wnuki na wszy stkich tronach Europy , przepowiedziano
Izabeli wiele lat wczeniej. Bez problemu mona wic by o uwzgldni dalek Angli w owy ch
planach.
O godzinie sidmej wieczorem, o zmierzchu, w kwaterach Anglikw zjawili si posacy
pary krlewskiej. Wrd przy by y ch osb by li dwaj biskupi, hrabia, comendador, odpowiadajcy
za przekazy wanie rozkazw ry cerzom biorcy m udzia w bitwie o Grenad, i grupa pozostay ch
ary stokratw, oficjeli oraz wany ch osobistoci. Nie by li to zwy kli posacy, ale i spotkanie
wy gldao na niecodzienne. Ta sama krlowa, ktra zrzucia z siebie czarny aobny strj,
ukazujc mieszkacom Segowii wspaniae szaty krlewskie, wci potrafia organizowa potny
teatr polity czny. Pragna wy wrze jak najlepsze wraenie na swoich gociach, oszoomi ich
i zademonstrowa swoj potg. wczeni kronikarze twierdzili, jakoby obecno ty lu czonkw
kasty lijskiego dworu oniemielia angielskich goci.
Uczestnicy procesji, uwietnionej pochodniami, zaprowadzili ambasadorw do drzwi paacu
krlewskiego, w ktry m monarchowie prowadzcy jak zwy kle wdrowny try b y cia
ulokowali swoich dworzan. Skromny paac w Medina del Campo, w ktry m 15 lat pniej zmara
Izabela, by sieci holw, dziedzicw i galerii. Gocie zostali odprowadzeni do wspaniaej sali,
a w niej, jak pniej relacjonowa podekscy towany Machado, zastali krlw [...] siedzcy ch pod
kosztowny m zoty m baldachimem. Na rodku tej okazaej tkaniny widniaa tarcza herbowa
z wy obraeniem zbroi uy wanej w Aragonii i Kasty lii. Para krlewska ubrana by a w stroje
utkane w caoci ze zota. Szaty krla podszy to najkosztowniejszy m sobolim futrem, jednak to
strj krlowej wprawi Machada w prawdziwy zachwy t. Wspaniaa kreacja i biuteria, ktre
miaa na sobie tego wieczoru, oraz pozostae suknie, zakadane przez ni w cigu nastpny ch dni
wizy ty ambasadorw podczas wy stawny ch biesiad, poty czek na kopie, walk by kw i tacw,
by y jego zdaniem warte szczegowego opisu.
Na zot szat Izabela przy wdziaa kaptur jedziecki z czarnego aksamitu z otworami, przez
ktre przebijao zoto, ozdobiony lini gruboci palca skadajc si z prostoktny ch blokw ze
zotej nici, inkrustowany ch klejnotami tak wspaniay mi, e ludzkie oko takich dotd nie widziao.
Biay, skrzany pas z sakw, wy gldajcy zdaniem Machada na mski, zosta ozdobiony
czerwony m spinelem [z Persji] o rozmiarach piki tenisowej, picioma wy borny mi diamentami
oraz inny mi drogimi kamieniami wielkoci fasoli.
Biuteria krlowej wy woy waa podobny zachwy t. Na szy i miaa pikny zoty naszy jnik,
zoony wy cznie z biay ch i czerwony ch r, a kada z nich zdobiona duy m klejnotem; poza
ty m dwie wstgi, zawieszone po obu stronach piersi, upikszone wielkimi diamentami, spinelami
oraz rubinami, perami i wszelkimi inny mi kamieniami szlachetny mi w liczbie stu lub wicej. Na
sukni zaoy a przepikny krtki paszcz ze szkaratnej saty ny, podszy ty gronostajowy m futrem.
Zosta on zarzucony [niedbale] ukonie na lewe rami. Rwnie okazale prezentowa si stroik
z ty u gowy (ory g. coiffe de plaisance). Machado, ktry potrafi oceni warto odziey
i biuterii, oszacowa, e zoto krlowej by o warte okoo 200 ty s. koron.
Kady rubin, diament i fragment drogocennej tkaniny czy futra podkrela przewag Izabeli
nad uczestnikami doniosy ch wy darze. W rzeczy wistoci ustalone prawa anty zby tkowe
zabraniay osobom ze cile okrelonego otoczenia krlowej przewy szania jej w dostojestwie.
Nakazy te reguloway wszy stko: od stosowania jedwabiu i brokatu, a po posrebrzanie lub
pozacanie mieczy czy ostrg. Nikt nie mg przy mi rodziny monarszej.
Formalne zoenie pocaunku na doni i przemwienie przecigny si nieco w czasie, jako e
czowiek wy znaczony do wy goszenia mowy w imieniu monarchw, sdziwy Diego de Muros,
biskup Ciudad Rodrigo, nie mia ju wikszoci zbw. Angielscy gocie nadstawiali uszu, ale nie
by li w stanie zrozumie aciskich sw, ktre wy doby way si spomidzy bezzbny ch dzise
staruszka. By a to jednak drobna niedogodno w porwnaniu z ty m, co przey poprzedni
angielski ambasador, Thomas Langton. Zosta on oddelegowany do Madry tu w 1477 roku, aby
spotka si z rodzin krlewsk. Monarchowie dopiero ugruntowy wali sw pozy cj, a pastwo
ogarnite by o wojn domow przeciwko zwolennikom Joanny la Beltraneja, konkurentki Izabeli
do korony. Z uwagi na panujce w kraju niepokoje nie sposb by o przy j gocia w naley ty
sposb i dla ambasadora wzniesiono jedy nie prowizory czne rusztowanie, ktre zawalio si
w czasie przemowy, a Langton upad na ziemi. Sumienny dy plomata wsta jednak, otrzepa si
i niewzruszenie konty nuowa swoj mow.
Teraz na kasty lijskim dworze podobne dy plomaty czne faux pas by y nie do pomy lenia.
Podczas spotkania z nowy mi wy sannikami krla Anglii adne z wy darze nie mogo by jedy nie
dzieem przy padku. Kolejny ch 12 dni negocjacji i rozry wek zaplanowano z najwiksz
starannoci. Ambasadorowie by li na przemian oczarowy wani, zabawiani, oniemielani
i prowadzeni do stou negocjacy jnego. Spotkali si te z ma dziewczy nk, ktr Machado
okrela jako ksin Anglii i ksin Walii Katarzy n Aragosk.
Trzy latk ominy walki na kopie i bankiety, chocia jej starsze rodzestwo, Jan i Izabela,
zabawiao ambasadorw tacami wraz ze swoimi portugalskimi nauczy cielami. Podczas walk
krlowa miaa na sobie hiszpask manty l ozdobion rombami ze szkaratnego i czarnego
aksamitu, a na kady m z nich naszy to du per [i] czerwony spinel wielkoci bukwy . Na
Machadzie ubir ten wy war tak niezwy ke wraenie, i stwierdzi, jakoby nikt nigdy nie widzia
czego podobnego. Nakry cie gowy krlowej zdobiy dwa rubiny wielkoci gobiego jaja
i okazaa pera o wartoci 12 ty s. koron. Ogromna rnorodno klejnotw na naszy jnikach,
manty li i szatach sprawiy, e herold nie by w stanie oszacowa ich wartoci. Suknia, ktr miaa
na sobie tego dnia, by a tak bogata, i nikt nie by by w stanie oceni, ile jest warta, napisa4.
Pierwsze spotkanie ambasadorw z donn Katarzy n, jak nazy wa j Machado, zostao
zorganizowane tak, by przy pominao ty powy zjazd rodzinny. Szy kownie ubrana krlowa
(oniemielonemu kronikarzowi zabrako ju sw na opisy ), Ferdy nand i troje starszy ch dzieci
zaprosio ich do galerii, ktr zdobiy okazae tkaniny. Maa ksiniczka i jej szecioletnia siostra
Maria by y ubrane rwnie bogato jak ich matka. Towarzy stwa dotrzy my wao im 14 dwrek (w
wieku lat czternastu lub modszy ch), a kada z ty ch crek ary stokratw by a ubrana w zote
szaty . Katarzy na by a zby t moda, by taczy dla swoich goci, ale maa Maria odwanie
wkroczy a na parkiet z mod dam w swoim wieku, prowadzc j do taca.
Ta relacja z krtkiego spotkania z Katarzy n jest jedn z niewielu z owego czasu, pomijajc
rachunki skarbnika Baezy. Podobnie jak reszta rodziny, dziewczy nka by a wy stawiona na swego
rodzaju pokaz. Jednake w wieku trzech lat nie moga mie nic wanego do powiedzenia. Sam
Machado nie prbowa opisa przy szej krlowej Anglii. Hiszpascy ambasadorowie, wy sani do
Londy nu rok wczeniej, by li bardziej drobiazgowi w przedstawianiu malutkiego, nagiego,
picego Artura. Ukaza nam si tak godny podziwu, i w ty m przy padku kada pochwaa,
komplement czy pochlebstwo, napisane czy te wy powiedziane, musiay by odpowiada
prawdzie, napisali5.
Nastpnego dnia ambasadorom ponownie udao si zobaczy Katarzy n, ty m razem
w mniej formalny ch okolicznociach. By to dzie zabaw i gier. Angielskim przy by szom
zaprezentowano najpopularniejszy rodzaj rozry wki w Hiszpanii, czy li walk by kw. Razem
z walk na kopie oraz inny mi pozorowany mi poty czkami ry cerskimi zwaszcza gr zwan
caas, przejt od Maurw, w ktrej kije zostay zastpione strzaami i lancami stanowia
niekaman atrakcj dla ary stokracji. W tamty ch czasach walka by kw przy pominaa raczej
pogo jedcw za zwierztami (ten rodzaj zabawy, ale pieszo, wci jest prakty kowany
w Pampelunie; odby wa si rwnie konno w kasty lijskim miecie Tordesillas) ni ty powe dla
czasw obecny ch wy machiwanie pacht. Walczcy atakowali by ki lancami. By a to rozry wka
niezwy kle krwawa i po jednej z walk, w ktrej zgino dwoje ludzi i pady trzy konie, Izabel
ogarn tak wielki smutek, i postanowia zmieni zasady. Zadaa, aby do by czy ch rogw
mocowano odwrcone o 180 stopni krowie rogi, ktre wy winite do dou staway si ty m
samy m nieszkodliwe. Tego dnia walka by kw by a poczona z pozorowany mi poty czkami
i biegiem z psami w sposb, w jaki walczono z Saracenami [np. Maurami]. Izabela zabraa ze
sob Katarzy n i prawdopodobnie zaprezentowaa si jako czua i troskliwa matka. Wspaniale
by o spoglda, jak wadczy ni braa na rce swoj najmodsz crk, wspomina Machado6.
Dwa dni pniej, po uciliwej, finalnej sesji negocjacy jnej, podpisano traktat z Medina del
Campo: Anglia i Hiszpania zawary sojusz. Francja, ktra w walce o kasty lijsk koron popara la
Beltranej, zostaa odrzucona jako hiszpaski sprzy mierzeniec. Ze wzgldu na spory tery torialne
zarwno angielska, jak i hiszpaska monarchia miay powody do konfliktu z Francj. Izabela ju
dawno stwierdzia, jakoby Francja by a krajem odraajcy m dla kasty lijskiego narodu 7.
Jeszcze tego samego dnia ambasadorowie poegnali si z monarchami i ma ksiniczk,
chocia to rodzina krlewska opucia miasto jako pierwsza. Izabela i Ferdy nand po raz kolejny
zamierzali uda si w podr po swoich krlestwach, a ich nastpny m przy stankiem miaa by
wizy ta w pobliu Arvalo u babki Katarzy ny ze strony matki, ktr krlowa regularnie
odwiedzaa.
 Ambasadorowie wy jechali obdarowani wieloma prezentami. Wrd nich znajdowa si
hiszpaski ko bitewny, mniejszy mauretaski ko rasy Jennet, kilka muw, metry jedwabiu i po
60 sztuk srebra. Ludzie mawiaj o honorze, jaki czy niono ambasadorom w Anglii, ale z ca
pewnoci nie da si go porwna z zaszczy tem, jakiego dostpili dy plomaci w krlestwie
Kasty lii, zwaszcza za czasw szlachetnego krla i krlowej 8, podsumowa Machado, by moe
starajc si podkreli hiszpask dum i krew, na ktre wskazy wao jego nazwisko. Naley
przy puszcza, i Henry k VII zosta poinformowany o potdze i majestacie przy szy ch teciw
swojego sy na. Hiszpania by a doskonay m sojusznikiem przeciwko Francji odwiecznemu
wrogowi. Katarzy na Aragoska stanowia wietn parti. Los trzy letniej ksiniczki zosta
przy piecztowany.

1 Gairdner, Memorials, 332.

2 Tame, 338.
3 Tame, 336.
4 Tame, 349351.
5 CSP Hiszpania, 1, 21.
6 Gairdner, Memorials, 351.
7 Fernndez-Armesto, Ferdinand and Isabella, 41.
8 Gairdner, Memorials, 350351.
 5

INFANTKA

Burgos
18 marca 1497 roku

K atarzy na staa na podecie w wielkiej sali paacu w Burgos, przy wodzc na my l ma

krlow. Jedenastoletnia dziewczy nka, podobnie jak matka i starsza siostra Maria, miaa na sobie
brokatow zot szat i zdobion zotem szkaratn szarf przy czarnej manty li. Odkd pamitaa,
by a przy najmniej w teorii nie ty lko hiszpask infantk, lecz take ksiniczk odlegej krainy,
zwanej Gali bd Wali. Porozumienie zawarte w Medina del Campo wci obowizy wao.
Miao zosta potwierdzone nieco pniej, ale jeszcze tego roku. Ustalono rwnie posag
w wy sokoci 200 ty s. skudw. Wy jazd krlewskiej crki do nowej ojczy zny mia nastpi
w momencie, gdy jej narzeczony ukoczy czternasty rok y cia.
Jednak owego marcowego dnia to ona podejmowaa przy by szw. Jej osiemnastoletni starszy
brat, Jan, majcy dziedziczy tron po mierci rodzicw, zamierza polubi Magorzat Habsburg.
Na dworze Izabeli i Ferdy nanda, tak bardzo dbajcy m o ry tuay i manifestowanie potgi,
przy jazd sy nowej przy szej maonki ksicia by wielkim wy darzeniem. Hiszpascy
monarchowie czsto rozpoczy nali witowanie o zmierzchu, jako e wtedy rodzimy krajobraz
prezentowa si najpikniej. Gdy grupa przy by szw z Magorzat na czele dotara do Burgos,
zapadaa noc. W oknach zapalono powitalne wiece, a na ulicy zapono ponad ty sic pochodni
ustawiony ch na specjalny ch stojakach.
Zaproszono rwnie ambasadorw z inny ch europejskich krlestw i ksistw. Jeden z nich,
wy sannik Wenecji, zauway Katarzy n stojc na pitrowy m podecie, wzniesiony m
w wielkiej paacowej sali1. Czonkowie rodziny krlewskiej zostali ustawieni stosownie do roli,
jak odgry wali. Infantka staa o stopie niej ni jej siostry Maria oraz Izabela, ale o stopie
wy ej od swej przy rodniej siostry z nieprawego oa, Joanny. Ta ostatnia by a crk Ferdy nanda
oraz jednej z jego kochanek i prawdopodobnie urodzia si przed zawarciem przez niego
maestwa (pniej Ferdy nand mia jeszcze kilkoro nielubny ch dzieci). W ty m okresie malarz
Juan de Flandes stworzy obraz przy puszczalnie bdcy portretem Katarzy ny, powanie
wy gldajcej modej dziewczy ny z kwiatem ry w doni. Odbite promienie soneczne
rozwietlaj charaktery sty czne miedziane wosy ksiniczki, ktre zaczesano delikatnie do ty u,
akcentujc przedziaek na rodku gowy.
Magorzata wesza do paacu, by spotka si z czekajc na Izabel. Chciaa uklkn, ale
przy sza teciowa podniosa j. Nastpnie 60 szy kowny ch dam dworu Izabeli po kolei ucaowao
do nowej ksiniczki. Choreografia ta zrobia ogromne wraenie na Wenecjaninie,
zachwy cony m dziewcztami. Nie wiemy, co rozumiaa z tego Katarzy na. Z pewnoci
wiedziaa, i w stosowny m czasie bdzie uczestniczy w podobny ch ceremoniach. By moe
przy patry waa si wspaniay m szatom Magorzaty, uszy ty m na mod francusk. Jej bratowa
wy stpia w zoto-szkaratnej brokatowej sukni, wy koczonej gronostajowy m futrem,
udekorowanej czarny m filcem i okazay mi perami.
Przy jazd Magorzaty stanowi cz wikszego planu sojuszniczego midzy dy nastiami.
Izabela i Ferdy nand postanowili wy korzy sta wielodzietn rodzin do scementowania
midzy narodowy ch porozumie. Najstarsza crka, Izabela, polubia ju dziedzica portugalskiego
tronu, Alfonsa, jednak w chwili przy by cia Magorzaty by a ju wdow. Dzieci Izabeli troszczy y
si o swoje zwizki maeskie. Do sztuczny ch i teatralny ch zasad dworskiej mioci czy te
bardziej pragmaty czny ch oczekiwa wobec mariay polity czny ch doszy intensy wne uczucia.
Po tragicznej mierci ma, ktry zgin w wy niku upadku z konia, Izabela pogry a si
w aobie: obcia wosy, lubujc, e bdzie opakiwa go do koca swy ch dni. Nie chce sy sze
o adny m inny m mczy nie, pisa Pedro Mrtir de Anghiera 2. Nadmiar postu i czuwania
(wprowadzone w y cie wsplnie przez crki Izabeli) sprawiy, e by a chudsza ni wy schnite
drzewo. Jednak rodzice mieli inne plany, i siedem lat pniej owdowiaa crka polubia
kolejnego przy szego krla Portugalii, Manuela (panowa jako Manuel I Szczliwy przy p. red.).
Zmara wkrtce potem, speniajc sw najwaniejsz powinno wy dajc na wiat mskiego
nastpc tronu. Na razie jednak wci nosia wdowi habit, wy ranie kontrastujc ow aobn
szat ze swoimi siostrami, ubrany mi podczas odwiedzin Magorzaty w jasne stroje. Ojciec
Magorzaty, Maksy milian, by cesarzem witego Cesarstwa Rzy mskiego. Kolejna z sistr
Katarzy ny, Joanna, polubia ju nastpc Maksy miliana, Filipa Piknego, za Katarzy n,
przy obiecano sukcesorowi krla Anglii, i ty m samy m sie europejskich powiza Ferdy nanda
by a wreszcie ostatecznie zaplanowana.
Zwizek Jana i Magorzaty by wprawdzie sojuszem polity czny m, lecz nowoecy lgnli do
siebie z nieoczekiwany m zapaem. Nadworni lekarze trapili si, i modzi spdzali wikszo czasu
w ou. Obawiali si, czy aby ksi nie jest zby t mody i wty na tak intensy wne uciechy
cielesne. Podanie, jakie odczuwa nastpca tronu, musiao martwi nawet jego samego,
poniewa wy zna to swemu spowiednikowi, ten za pociesza Jana, zapewniajc, e nie jest to
powodem do zgry zot ani poczucia winy. Magorzata uwielbiaa zabaw i odznaczaa si
inteligentny m poczuciem humoru. Wy chowaa si na francuskim dworze i przez pewien czas
by a przy rzeczona Karolowi VIII. Jej drugie narzeczestwo, z Janem, przez pewien czas by o
zagroone, gdy podczas podry do Hiszpanii, w felernej Zatoce Biskajskiej, rozptaa si burza.
Magorzata, wy korzy stujc t bd co bd nieweso okazj, uoy a dla siebie drwice
epitafium na wy padek gdy by nie dotara do Hiszpanii: tu ley Magorzata, niedosza
oblubienica,/dwa razy matka zmara jako dziewica 3.
Chocia w ty m czasie Jan mia swj wasny dwr, rodzina, do ktrej Magorzata (w
przy szoci oddana przy jacika Katarzy ny ) doczy a, wci podrowaa. W rezultacie
dziecistwo infantki przy pominao y cie wdrowca. Szesnacie wit Boego Narodzenia,
spdzony ch w Hiszpanii, witowano w trzy nastu rny ch miastach.
Dorastanie Katarzy ny w latach cigy ch podry najlepiej przeledzi na podstawie
skrupulatny ch wy licze Baezy. Wikszo z nich zawiera zamwienia materiaw na odzie.
Pord zakupw tkanin i ozdb mona jednak znale wy cinki z y cia dojrzewajcej ksiniczki:
podczas pierwszego roku po jej przy jciu na wiat zamwiono na przy kad 13 kilogramw wosku
w celu wy konania plasty cznej podobizny dziecka. Baeza pokry koszty wy konania popiersia [lub
posgu] z wosku, wacego ty le co infantka czy li trzy nacie kilogramw i za namalowanie
twarzy . Niestety nie wspomnia, czy woskowa figura miaa by lalk naturalny ch rozmiarw,
czy te by a przeznaczona na prezent, by moe dla jednego z kociow4. Nastpnego roku
Katarzy na postawia swoje pierwsze kroki, wic podarowano jej may chodzik, aby uatwi
dziecku t czy nno. Polubia rwnie sody cze, tote Baeza regularnie zamawia galaretk
z pigwy oraz cukier i wod ran, niezbdne do sporzdzenia sodkiego napoju zwanego azcar
rosado. Gdy miaa pi lat, otrzy maa tkaniny na ubranka dla lalek oraz monet ducado, by
moga odda j w Wielki Pitek. W kolejny m roku zamwiono zot biuteri, na ktr skaday
si opaska na gow i cztery bransoletki. W wieku lat dziewiciu miaa ju wasne szachy
i pierwsze wy sokie buty (cikie, na drewnianej koturnie, zapobiegajce zabrudzeniu stp
botem). Dwa lata pniej otrzy maa kolejn par obuwia na koturnach, ktre by y rnej
gruboci: jeden trzech palcw, za drugi doni 5.
Grono sucy ch i dam dworu Katarzy ny powikszao si z roku na rok. Ju jako niemowl
infantka moga pochwali si wasn suc do cielenia ka, pokojwk i odwierny m oraz
niewolnicami. O jednej z nich wspomniano w rachunkach z 1491 roku, wraz ze wzmiank o trzech
dugociach wenianej tkaniny zamwionej do uszy cia ubra. Niewolnica z niedawno
skolonizowany ch Wy sp Kanary jskich, pochodzca prawdopodobnie z plemienia Guanczw,
potrzebowaa odziey na kolejny rok. W XV-wiecznej Hiszpanii niewolnicy nie by li zjawiskiem
niespoty kany m. Flamandzki malarz Christoph Weiditz, ktry odwiedzi Hiszpani dwie dekady
pniej, wy kona obrazki mauretaskich niewolnikw z elazny mi acuchami, przy kuty mi do ich
nadgarstkw i kostek. Dwie mode niewolnice, w ty m jedna mauretaska dziewczy na o imieniu
Catalina, uday si z Katarzy n w podr do Anglii6. Niewolnica ta staa si z czasem
nierozerwaln czci wiata ksiniczki do tego stopnia, i by a wany m wiadkiem pniejszy ch
wy darze.
Wraz z dorastaniem najmodszej ksiniczki maa dziecica komnata, ktr dzielia ze swoj
siostr Mari, stawaa si coraz bardziej wy szukana. To wanie Maria ze wszy stkich sistr by a
Katarzy nie najblisza, a w rachunkach Baezy dziewczy nki czsto figuroway pod jedn pozy cj.
Dwie infantki (nad ktry mi piecz sprawowaa guwernantka, Ines de Vanegas) miay coraz
wicej dam dworu i umundurowany ch lokajw. W wieku 11 lat Katarzy na miaa do swojej
dy spozy cji p tuzina rzeczony ch mody ch damas7. Jedn z nich by a crka Vanegas, ktra stanie
si wiern towarzy szk i przy jacik infantki podczas poby tu w Anglii. Na rok przed podr do
przy szego maonka ksiniczce przy dzielono wasnego jamunika duchownego, ktry mia
kontrolowa jej dziaalno chary taty wn. By Anglikiem i zwa si John Reveles. Baeza
odnotowa nawet, e Katarzy na podarowaa mu mua.
Z czasem pojawiy si dodatkowe wy datki na acmilas, juczne zwierzta uy wane przez
Katarzy n i jej siostr. Stworzenia te poruszay si z trudem, przemierzajc Hiszpani od
Valladolid do Jan, od Sewilli po Kordob, z Madry tu do Burgos czy z Cavii do Tortosy, uciliwie
spowalniajc podr.
Droga z pewnoci nie naleaa do przy jemnoci. Rodzina krlewska poruszaa si konno i na
muach albo na platformach, niesiony ch przez zwierzta bd ludzi. Prba wprowadzenia
czterokoowy ch karet, przy wieziony ch przez Magorzat Habsburg, speza na niczy m, gdy nowe
pojazdy nie radziy sobie w stromy ch grach, na wy boisty ch drogach i nierwny ch
pozostaociach po rzy mskich szlakach. S przy datne jedy nie na paskich terenach, zauway
z wy ran pogard pewien starszy krlewski suga 8. Dwr Izabeli i Ferdy nanda podrowa tak
czsto, i koszty transportu pochaniay jedn czwart wszy stkich wy datkw. Zwierzta poday
w dugich karawanach, dwigajc majtek w pakach i skrzy niach.
Na podstawie ksig rachunkowy ch Izabeli mona okreli, kiedy Katarzy na zacza lub
przy najmniej prbowaa jedzi na wasny m mule. Miaa wwczas sze lat. Zamwiono dla
niej due, wy cieane siodo ze zoty mi gwodziami, pokry te jedwabny mi poduszkami i kapami.
Przy mocowano do skrzy owane ty czki, prawdopodobnie po to, by mona by o w nim wsadza
i zdejmowa Katarzy n z mua lub nie j osobno. W Hiszpanii, poprzecinanej liczny mi
pasmami grskimi i dugimi, szerokimi rzekami, wy prawy nie zawsze by y atwe. Gdy podrni
pokony wali przecze lub przedzierali si przez rwce potoki, grozio im stae niebezpieczestwo.
Podczas jednej z podry w 1494 roku, gdy rodzina krlewska przeprawiaa si przez rzek Tag
w Aranjuez, mu, na ktry m jechaa starsza siostra ksiniczki, Joanna, potkn si i zniosa go
woda. Joanna dzielnie trzy maa si sioda i kiedy uratowa j chopiec stajenny, by a czerwona
jak ra, a zarazem podekscy towana.
Podczas podobny ch ekspedy cji Katarzy na musiaa dowiadczy rnorodnoci zwy czajw
mieszkacw, y jcy ch w krajach jej rodzicw. Regionalne stroje by y bardzo podane,
zwaszcza wrd kobiet, i pono pewnego razu sama Izabela wy sy aa ktrego ze sucy ch po
ubrania, aby wy gldem upodobni si do ludnoci danego regionu. Jednego dnia przy pominaa
Galicjank w Galicji, kolejnego za kobiet mieszkajc w prowincji Vizcay a, relacjonowa
po upy wie wieku jeden z hiszpaskich history kw9.
Katarzy na z pewnoci poznaa czonkw wielkiej hiszpaskiej populacji Mudejarw i jednej
z mniejszy ch, cho rwnie zadomowiony ch spoecznoci y dw. Zastanawiano si, czy
zauway a, e ci ostatni zniknli po masowy m przepdzeniu z kraju w cigu trzech miesicy
w 1492 roku. Nie wiadomo, ilu ich by o, ale po liczny ch badaniach ustalono, i wy gnano okoo 53
ty s. rodzin. Mieli swe domy, pola, winnice i by do, a wikszo z nich by a rzemielnikami,
relacjonowa pewien woski y d kilka lat pniej. Aby si ratowa, sprzedawali swoje domostwa,
majtek i by do po bardzo niskich cenach. Krl nie pozwoli im wy wie z kraju zota ni srebra,
musieli wic wy mieni je na tkaniny, skry oraz inne towary . By moe Izabela wy tumaczy a
to Katarzy nie, uy wajc sw, ktre wy powiedziaa do y dowskich negocjatorw, prbujcy ch
obali dekret o wy gnaniu. Uwaacie, i to ja jestem sprawczy ni owego incy dentu? To Pan
obudzi t my l w sercu krla 10, rzeka pono, przerzucajc odpowiedzialno na swojego ma
i ostatecznie na samego Boga. W rzeczy wistoci prawdopodobnie to Izabela lub ksia w jej
otoczeniu by li najbardziej zagorzay mi zwolennikami idei przepdzenia y dw, ktry ch
spoeczno stanowia integraln cz hiszpaskiej gospodarki XV wieku. y dowscy kupcy
bogacili si, czerpic take dochody z lichwy (czego katolikom zabrania Koci). Torquemada,
przeor klasztoru w Santa Cruz, za jeden z celw obra walk z y dami, ktrzy nie chcieli przej na
katolicy zm, ale jako e nie mg przeladowa osb jawnie wy znajcy ch sw wiar (nie
pozwalay mu na to uprawienia nadane przez Waty kan), a jedy nie y dw prakty kujcy ch
potajemnie, postanowi uy rodkw polity czny ch. W ty m celu pragn nakoni hiszpaskich
monarchw do wy dania edy ktu nakazujcego y dom przy jcie katolicy zmu lub opuszczenie
Hiszpanii, ci za chcc udaremni wy siki duchownego zaproponowali krlewskiej parze
wy sok danin w celu wy kupienia si od dekretu. Torquemada wpad we wcieko,
dowiedziwszy si, e Ferdy nad skania si do przy jcia oferty. Judasz Iskariota sprzeda swojego
Pana za trzy dzieci srebrnikw, krzy kn rzekomo do monarchw, wy machujc w ich kierunku
krucy fiksem. Wasza Wy soko chce go sprzeda za trzy dzieci ty sicy. Oto on, wecie go
i sprzedajcie. Anty semity zm i czy stki etniczne stay si wic elementem wczesnego etapu y cia
Katarzy ny oraz wy jtkowo nietolerancy jnego, bezlitosnego wiata.
Jak niemal wszy scy monarchowie europejscy, Izabela walczy a z Kocioem o wadz
wieck. Mimo to by a wielk reformatork. Wiele uczy nia, aby z hiszpaskiego Kocioa pozby
si korupcji, ktra doprowadzia do kwestionowania wadzy kleru w inny ch czciach Europy.
Cakowicie jednak zaakceptowaa duchowy autory tet ksiy pokroju Torquemady. Gdy po raz
pierwszy spowiadaa si u Friary Hernanda de Talavery, by a wstrznita, widzc, e duchowny
siedzi, zamiast klcze przed ni, jak czy nili to jego poprzednicy. Oboje winnimy by na
kolanach rzeka krlowa. Nie, seora, ja musz siedzie, podczas gdy Wasza Wy soko klczy,
poniewa jest to sd Boga, a ja jestem jego reprezentantem, odpar Talavera. Takiego wanie
spowiednika szukaam, odrzeka Izabela 11. Im bardziej restry kcy jna by a religia, ty m wikszy
wzbudzaa w niej podziw nawet jeli oznaczao to palenie na stosach herety kw lub
przepdzanie Hiszpanw inny ch wy zna. Katarzy na, ktra bdc 10-latk 12 otrzy maa swj
pierwszy brewiarz, takiego wanie podejcia do religii nauczy a si od matki.
Musiaa zatem by wiadoma dziaalnoci hiszpaskiej inkwizy cji, ktrej autodafe
z barwny mi procesjami oskarony ch i udziaem zarwno duchowny ch, jak i ary stokracji
stanowiy spektakle publiczne. W rzeczy wistoci nieatwo by o unikn inkwizy cji. Na krtko przed
przy by ciem infantki do Saragossy w czerwcu 1498 roku z rozkazu inkwizy tora, ktry
przeprowadza w miecie okoo szeciu aktw wiary rocznie, spono na stosie trzech herety kw.
Infantk chroniono przed podobny mi informacjami, jednak musiay do niej dociera dworskie
plotki na temat wy darze rozgry wajcy ch si poza murami paacu. Ofiarami inkwizy tora mogli
sta si nawet ludzie majcy bezporedni kontakt z rodzin krlewsk. Jeden z lekarzy
Ferdy nanda, Maestre Ribas Altas, zosta rzekomo spalony na stosie za to, i nary sowa swoj
podobizn na niewielkim obrazku przedstawiajcy m ukrzy owanie, w taki sposb, by zdawao
si, e santa Imagen, wity obraz, caowa jego ciao 13. Barbarzy skie kary wcznie
z paleniem na stosie by y w owy ch czasach powszechne.
Dzieci krlowej wchony anty semity zm i lep nienawi do herezji. Przed polubieniem
swojego drugiego ma, Manuela Szczliwego, siostra Katarzy ny Izabela zadaa od niego
najwy raniej bez porozumienia z matk czy ojcem aby oczy ci swj kraj z herety kw. Nie
przy by a do Portugalii, nim tego nie uczy ni. Manuel pospiesznie podpisa dekret o przepdzeniu,
i po przy musowy m wy gnaniu portugalscy y dzi (wrd ktry ch znajdowao si wielu
hiszpaskich uchodcw) oficjalnie przestali istnie. Czy Katarzy na postpiaby podobnie? Na to
py tanie nie znamy odpowiedzi, chociaby dlatego, i Edward I wy dali y dw z Anglii dwa wieki
wczeniej. Henry k VII by wiadom gorliwej natury hiszpaskiej rodziny krlewskiej i przy rzek
na wiar swego serca jednemu z jej wy sannikw, i zamierza surowo kara wszy stkich
angielskich y dw i herety kw14.
W wielu miastach, od dawna znajdujcy ch si w rkach chrzecijan, muzumanie budowali
wasne getta zwane moreras. Na wschodnich obszarach, takich jak Aragonia czy Walencja
(Wsplnota Walencka, katal. Comunitat Valenciana, hiszp. Comunidad Valenciana przy p. red.),
by li oni niezwy kle uy teczni dla miejscowego rolnictwa, jako e muzumascy rolnicy oddawali
jedn czwart swy ch zbiorw miejscowy m chrzecijaskim panom. Kto nie ma Maurw, ten
nie ma pienidzy brzmiao popularne powiedzenie, zapisane przez niemieckiego podrnika,
Hierony smusa Mnzera. W pierwszej poowie XVI wieku ich wizerunki uwieczni na ptnie
Christoph Weiditz, malujc nogi kobiet owinite pasami tkanin, za twarze na wp zakry te przez
kwefy 15.
Katarzy na z pewnoci miaa do czy nienia z ciemniejsz stron y cia w kraju, w ktry m
sprawiedliwo czsto przy bieraa brutalne i mciwe oblicze. Czy kiedy kolwiek tak jak Mnzer
podczas swojej piciomiesicznej podry w 1494 i 1495 roku natkna si na grup skazacw
stracony ch przez powieszenie na wy sokich kamienny ch supach u bram hiszpaskich miast? Gdy
wy jedalimy z Almerii, ujrzelimy kolumn z kamieni i szeciu woskich chrzecijan,
powieszony ch za stopy ; tak bowiem ukarano ich za sodomi, napisa Mnzer. Poza murami
Madry tu rwnie widzia ludzi zabity ch z tego samego powodu: oto wisiao dwch mczy zn,
a do szy j przy wizane by y ich jdra, relacjonowa16.
Rodzina krlewska nieustannie si przemieszczaa. Gdy rodzice Katarzy ny pragnli podkreli
swoj wadz, dziewczy nka odwiedzaa nawet kilkanacie rny ch miast i klasztorw w cigu
miesica. Oznaczao to wy suchiwanie prb i wy mierzanie sprawiedliwoci wszdzie, gdzie
podrowano. Paace, klasztory, domy ary stokratw czy obozy wojskowe wszy stko to stanowio
cz koczowniczego y cia. Zdarzy o si, e caa rodzina zmuszona by a ucieka z obozu pod
Grenad, gdy jedna z pokojwek przewrcia wiec i namioty zajy si ogniem. Przy tak wielu
podrny ch zachowanie podstawowy ch rodkw ostronoci by a spraw nieatw. W kraju,
w ktry m ziemia nie zawsze przy nosia plony, a woda nie wszdzie by a dostpna, zawie moga
nawet najbardziej podstawowa logisty ka. Podczas jednej z wy praw, gdy omioletnia Katarzy na
jechaa do Arvalo w odwiedziny do babki ze strony matki, z pragnienia zmarli dwaj gospodarze
i czarnoskry niewolnik.
Oczy wicie dwr mia rwnie swoje y cie inty mne. W rzeczy wistoci wspaniao
i przepy ch, demonstrowane przed obcy mi, stanowiy raczej wy jtek ni regu, przy najmniej
dla Katarzy ny. Podczas wit pastwowy ch organizowano wspaniae przedstawienia w nadziei, e
zostan zapamitane lub opisane w kronikach. Inny mi sowy, stanowiy cz krlewskiej
propagandy. Codzienne y cie wy gldao zupenie inaczej.
 Izabela by a zaskakujco troskliw matk i z crkami czy y j bliskie kontakty. Krlowa
artobliwie okrelaa swoj nieugit najstarsz crk, rwnie noszc imi Izabela, mianem:
moja teciowa, jednak gdy kobiety po raz pierwszy spotkay si po jej drugim lubie,
zaprzestay przestrzegania jakichkolwiek protokow. Matka i crka poczy ciska si z tak wielk
si, e upady na ziemi. Za to do swego ukochanego sy na Jana Izabela zwracaa si
pieszczotliwie mj aniele, nawet jeli zmuszona by a go skarci. Wobec Joanny (ktrej zmienne
i niecodzienne zachowanie przy czy nio si do powstania jej przy domka, la Loca Szalona) by a
najbardziej zaborcza. Staraa si zatrzy ma j w Kasty lii, gdy crka w 1502 roku powrcia ze
swoim mem z Flandrii. By o to przy czy n scy sji, ktre przy sporzy y Joannie zej sawy : staa
na zewntrz waw fortecy La Mota niczy m afry kaska lwica w przy py wie wciekoci do
drugiej nad ranem, szokujc wszy stkich, ktrzy j ujrzeli17. Stosunek Izabeli do Katarzy ny by
mniej problematy czny, lecz najmodsza crka by a jej rwnie bliska. Matka wci odkadaa
wy jazd infantki do Anglii. Miay podobne charaktery i czy y je ciepe uczucia. Crka
podziwiaa Izabel.
Ten sam upr, cechujcy matk oraz crk, mia swoj ciemn, autodestrukcy jn stron,
czasem obracajc si przeciwko nim. Izabela popadaa w depresje i miewaa gwatowne ataki
zazdroci, gdy jej mowi zdarzao si zbdzi. Kochaa go w zaborczy sposb, by a tak
stroskana i czujna w swojej zazdroci, wic gdy zauway a, i spoglda z podaniem na
ktrkolwiek z dam dworu, dy skretnie pozby waa si niechcianej niewiasty z domostwa,
zanotowa wczesny humanista, Lucio Marineo Sculo. Crki by y wiadome stara Izabeli,
chccej poskromi swoj zazdro. W kolejny ch latach im rwnie przy szo zmaga si
z podobny mi demonami. Pasja ta znajduje si nie ty lko we mnie, powiedziaa pniej Joanna.
Moja krlowa [...] by a rwnie zazdrosna. Jednak czas uleczy Jej Wy soko, dlatego, na Boga,
mam nadziej, e uzdrowi rwnie i mnie 18.
Do wy ksztacenia Katarzy ny Izabela przy kadaa szczegln wag. Crka rozpocza nauk
czy tania i pisania w wieku szeciu lat. Miao to miejsce stosunkowo wczenie, jako e ksztacenie
dziewczt rozpoczy nano z reguy, gdy miay siedem lat (i to ty lko w domach, gdzie edukacja
crek by a bardzo powanie traktowana).
Formalnie krlowa nie moga poszczy ci si imponujcy m wy ksztaceniem, ale z ty pow dla
siebie determinacj opanowaa acin jako osoba dorosa. Jej dzieci nauczy y si tego jzy ka
z pomoc utalentowanej acinnistki, Beatriz Galindo, la Latiny, ktra ksztacia rwnie Izabel.
Katarzy na znaa w jzy k do tego stopnia, by swobodnie si porozumiewa. Monarchini przeja
now humanisty czn mod z Woch i zatrudnia dla dzieci woskich wy chowawcw. Edukacj
infantki nadzorowa Alessandro Geraldini, ktry wy jecha wraz z ni do Anglii. W efekcie
troskliwy ch zabiegw matki Katarzy na i siostry by y czterema najlepiej wy ksztacony mi
kobietami w Europie. Jej wiedza wy wieraa oczy wicie wraenie na osobach spotkany ch
w pniejszy ch czasach, w ty m na holenderskim humanicie Erazmie z Rotterdamu. Cho
uczony ten znany by jako pochlebca potencjalny ch protektorw, wy rni Katarzy n. Krlowa
jest znakomicie wy ksztacona nie ty lko w porwnaniu z inny mi niewiastami, skomentowa19,
a jej pobono i erudy cja musz by tak samo powaane [jak u mczy zn]. Wiedza
zdoby wana na dworze obejmowaa zwy kle acin i program nauk domowy ch, czy li szy cie
i robtki rczne. W przy padku Katarzy ny edukacj poszerzono o sokolnictwo, jazd konn
i polowanie; wielk wag przy wizy wano te do muzy ki, nauki gry na instrumentach oraz taca.
Katarzy na i Maria uczy y si tej nieodzownej w dworskim y ciu sztuki pod okiem
Portugalczy kw, a zabawa na fiestach u Izabeli moga trwa do samego rana.
Jeli uwzgldnimy spostrzeenie, i ma dla najmodszej ksiniczki wy brano, gdy miaa trzy
lata, zaskakujcy jest fakt, e nie prbowano nauczy jej angielskiego. Trzy lata przed wy jazdem
do Anglii przy sza teciowa Katarzy ny, Elbieta York, zasugerowaa, aby moda kobieta
wy korzy staa obecno Magorzaty i przy swoia sobie jzy k francuski, zaznaczajc jednoczenie,
i acina nie jest powszechnie uy wana w Anglii, a hiszpaskim nikt si nie posuguje.
Zaproponowaa rwnie, aby dwunastoletnia ksiniczka przy zwy czaia si do spoy wania wina,
jako e angielska woda nie nadawaa si do picia. Nie wiemy, czy Izabela, bdc absty nentk,
wy cigna jakiekolwiek wnioski z ty ch rad. Trzy lata pniej Elbieta daa do zrozumienia, e jest
zadowolona, gdy Katarzy na znaa w pewny m stopniu francuski20. O piciu wina nie wspominaa.
Krlowa bez reszty zaangaowaa si w moraln i religijn edukacj swoich crek i, biorc
pod uwag zasoby krlewskiej biblioteki, mona przy puszcza, e dziewczta spdziy duo czasu
na poznawaniu y wotw wity ch i studiowaniu inny ch nabony ch dzie. Carro de las donas,
ksika napisana przez Francesca Eiximenisa, by a jedny m z wielu podrcznikw na temat
wy chowy wania crek, znajdujcy ch si na krlewskim regale.
Eiximenis by do postpowy m uczony m, poniewa nie podziela opinii, wedle ktrej
cechami wrodzony mi kobiet by y zazdro, chciwo i plotkarstwo. w pogld nie uchroni go
jednak przed zabobonami tamty ch czasw. Da si pozna midzy inny mi jako zwolennik
wy mierzania kar cielesny ch niesforny m dziewcztom. Ukarz je i bij rzg po plecach, ale nie
po gowie, radzi. Dziewczta powinny nosi przy sobie race i modli si kadego dnia.
Kontakt z chopcami, y dami i Maurami mia na nie zy wpy w; ponadto musiay odmawia
y wnoci, ktr czstowali je wy znawcy innej wiary ni chrzecijaska. We wszy stkich
podrcznikach akcentowano konieczno dy skrecji i opanowania, za odpowiednimi rozry wkami
by o tkanie, szy cie i modlitwa. Ich najwikszego wroga upatry wano w szalestwie mioci.
Z tego powodu Katarzy na niewiele wiedziaa na temat pci przeciwnej. Matka gorliwie
przestrzegaa zasad przy zwoitoci. Z determinacj bronia reputacji swojej, crek oraz dam
dworu. Jej by bratow, skandalistk krlow Joann, wskazy wano jako przy kad nagannego
i bezwsty dnego prowadzenia si. Nie ty lko ona znana by a ze swy ch liczny ch przy gd miosny ch
zgorszenie budzio rwnie zachowanie jej dam dworu, ktre nosiy szty lety, gustoway
w gbokich dekoltach i nazby t czsto przy padkowo upaday, zsiadajc z wierzchowcw,
odsaniajc przy ty m uda, modnie pomalowane na biao21.
Na dworze ry gory sty cznej Izabeli mczy ni i kobiety mieszkali osobno. Katarzy na oraz jej
siostry spay w komnatach Izabeli. Lekarze i pozostali mczy ni nie mieli tam wstpu, dopki
wszy stkie przedstawicielki pci piknej nocujce w nich nie wstay i nie ubray si. Rwnie posiki
spoy way w zaciszu komnat krlowej. Infantki oraz ich matka wy chodziy z owego eskiego
schronu na poczstunek z inny mi ty lko wtedy, gdy zjedali prominentni gocie, na ktry ch
dwr musia zrobi jak najlepsze wraenie.
Ale i wtedy take zasiaday przy osobny ch stoach. Katarzy na zrozumiaa, e cay
ceremonia moe wy glda inaczej jedy nie podczas wizy t osb zaproszony ch ze znacznie
bardziej koedukacy jny ch dworw. Sama Izabela by a szczliwa, mogc odrzuci na moment
owe surowe reguy, gdy w 1492 roku odwiedzili j przedstawiciele francuskiej ambasady, chocia
otrzy maa za to repry mend od swojego starego spowiednika Friara Hernanda de Talavery.
Krlowa przy pomniaa mu, e podobnie postpia w przy padku ambasady angielskiej,
portugalskiej i burgundzkiej. Nie zrobilimy niczego nowego, odpara. Talavera skry ty kowa
rwnie dugotrwae tace podczas innej wizy ty. Skargi duchownego sugeruj, jakoby za jego
plecami dwr potrafi wietnie si bawi. Jednak na czas przy jazdu Magorzaty Izabela polecia,
by unika spoufalania si i nieoficjalnego zwracania si do siebie, tak jak to robi krlowe
i ksiniczki w Austrii, Burgundii czy Francji. Dwr mia zachowy wa si z powag [...] jak to
[zwy kle] by wa w Hiszpanii 22.
Podzia obowizy wa nie ty lko przy stole krlewskim. Roger Machado odnotowa, e jako
gocie w gospodarstwie w Plasencii take musieli jada osobno. Pan domu wy bra towarzy stwo
ony. Kobiety w ty m kraju nie zwy ky spoy wa posikw w towarzy stwie obcy ch, wy jani
Machado23.
Pewien Burgundczy k, przeby wajcy na kasty lijskim dworze, spy ta jedn z kobiet, dlaczego
okazaa tak okrutn obojtno wobec trzech niedoszy ch kochankw, ledzcy ch najmniejszy jej
gest i suchajcy ch kadego sowa. Gdy oczekujemy na zampjcie, postpujemy wedle
wasnego uznania i traktujemy [mczy zn] w taki wanie sposb, odpara. A gdy ju
wy jdziemy za m, zostaniemy zamknite w zamkowej komnacie. W ten sposb mszcz si na
nas za to, i tak wy mienicie bawiy my si jako panny 24. Hiszpanie, ktrzy udali si do
Burgundii, gdy na lubny m kobiercu stana siostra Katarzy ny, Joanna, by li zbulwersowani
swobodny mi oby czajami, rozrzutnoci i ekstrawagancj autochtonw. Powrcili
z przekonaniem, i mieszkacy Burgundii wol dobrze wy pi, anieli dobrze y .
Nie oznaczao to jednak, e u boku matki nie by o adny ch rozry wek. Po kolacji snuto
opowieci o ry cerzach lub piewano o nich pieni, a sama Izabela wzdy chaa w dramaty czny ch
momentach25. Katarzy na sy szaa midzy inny mi historie o dawny ch bitwach z czasw wojny
o Grenad. Musiaa rwnie pozna sy nne legendy o kraju, do ktrego miaa wy jecha.
W bujnej wy obrani czonkw hiszpaskiego dworu krlewskiego zagociy ry cerskie opowieci
o Arturze, okrgy m stole, wity m Graalu, Lancelocie i Merlinie. Nie brakowao o nich
wzmianek w ksikach Izabeli, a ich wizerunki widniay na krlewskich gobelinach.
Bardziej ry gory sty czni dworzanie kry ty kowali barwne i romanty czne przy gody, opisane
w tzw. ksigach o ry cerstwie. Niekiedy oficjalnie potpiano je jako bezuy teczne, baniowe,
pene kamstw i oparte na podaniu, mioci i przechwakach [...], z ktry ch to przy czy ny sabe
kobiety dopuszczaj si lubieny ch czy nw i grzechw, ktry ch w inny m razie nie
popeniy by 26. Te same ksiki miay pniej doprowadzi do szau literackiego Don Kichota.
Izabela posiadaa rwnie kopi dziea archiprezbitera z Hity, Juana Ruiza, niewy bredn i niekiedy
bluniercz Libro de Buen Amor (Ksig o dobrej mioci).
Chtnie spdzano czas przy grach planszowy ch, sowny ch, kartach czy szachach, za przy
stole czsto muzy kowano. By moe w obecnoci Izabeli rozmawiano ty lko o ry cerstwie
i dworskiej mioci, ale niewy kluczone, e Katarzy na moga kiedy zasy sze fry woln Dale si le
das z Cancionero de Palacio (piewnika paacowego), z ukry ty mi aluzjami do wosw
onowy ch i kobiecy ch oraz mskich narzdw rozrodczy ch (carajo i coo). Muzy cy,
w rzeczy wistoci bdc jedny mi z najlepiej opacany ch ludzi na dworze, wszdzie towarzy szy li
krlewskiej rodzinie. Ju wtedy Hiszpania moga pochwali si dug trady cj sztuki trubadurw
i popularny ch pieni, ktre przy by y gwnie z pnocno-zachodniej Galicji i muzumaskich
tery toriw Al-Andalus.
Moda Katarzy na miaa kontakt z islamsk kultur nie ty lko dziki muzy ce. Chrzecijascy
Hiszpanie przez cae wieki zamieszkiwali obok Maurw i zasmakowali w niektry ch z ich
upodoba; by li bardziej zwizani ze Wschodem ni ze stosunkowo zacofan redniowieczn
Europ. Nawet Izabela od czasu do czasu zakadaa szaty z mauretaskimi ozdobami, a jej
maonek lubi przy pasa muzumaski miecz. Gdy Katarzy na miaa dwa lata, zamwiono dla
niej medio sayo morisco rodzaj mauretaskiej kamizelki. Krlewskie zamiowanie do
jedwabny ch poduszek i chodnikw by o kolejny m, napy wowy m elementem obecny m na
dworze.
Pomimo napomnie Eiximenisa infantka miaa regularny kontakt z muzumaskimi
niewolnikami i sucy mi. Dworscy Maurowie by li pierwszy mi, ktrzy zostali nawrceni na
chrzecijastwo po zwy cistwie nad Grenad. Gdy Katarzy na i siostry wy jeday z kraju
w celu zampjcia, zatrzy may przy sobie swoje niewolnice. Mauretanki Joanny podobno
kpay j i my y jej wosy tak czsto, i m obawia si o zdrowie kobiety 27.
W hiszpaskich spoecznociach rozwijajcy ch si pod wpy wem kultury arabskiej, do
ktry ch naleeli chrzecijanie i y dzi pod panowaniem muzumaskim, higiena stanowia
zagadnienie zasadnicze. W Kasty lii produkowano jedno z najbardziej ceniony ch w Europie
my de, znane w Anglii jako Castell. Twarde i biae, podobnie jak wiele inny ch nowoczesny ch
rodkw czy stoci, produkowane na bazie oliwy z oliwek, tak naprawd stanowio kolejny
podarunek arabskiego wiata dla Hiszpanii. Hiszpaskie poradniki doty czce higieny by y pene
najrniejszy ch wskazwek, poczwszy od sposobu my cia wosw i czy szczenia zakatarzonego
nosa, koczc na my ciu zbw i pozby waniu si niewieego oddechu. Na dworze Izabeli
zatrudnienie znalaz nawet alimpiador de dientes czy li specjalista od szorowania zbw! Trudno
jednak stwierdzi, w jakim zakresie rodzina krlewska korzy staa z imponujcy ch ani
w paacach przejty ch od Maurw.
Kolejny m istotny m problemem by zapach: perfumeros dbali, by charaktery zowa si
moliwie najwspanialsz sody cz. Take i w ty m wy padku signito do spucizny Maurw. W ich
butlach i sojach znajdoway si woda rana, pimo, balsamy, wonne drewno oraz zapachy
kwiatu pomaraczy lub cy try ny. Na dworze hodowano rwnie cy wety (cy weta, cy beta: ssak
drapieny z rodziny aszowaty ch przy p. red.); z gruczow apokry nowy ch znajdujcy ch si
w ich odby tach perfumiarze uzy skiwali lepk, bia substancj o dranicy m zapachu pima.
Jeli region Al-Andalus wy war niewielki wpy w na codzienne y cie Katarzy ny, bez
wtpienia jej najbarwniejsze wspomnienia, zwizane z domem, doty czy y najbardziej
mauretaskiego miasta: Grenady. By o to ostatnie, jeli nie jedy ne miejsce w Hiszpanii, ktre
naprawd moga nazwa domem. To wanie tutaj, w Alhambrze, kompleksie wy tworny ch
paacw o czerwony ch, orientalny ch murach, spdzia ostatnie lata przed rozpoczciem y cia na
angielskiej ziemi.

1 Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I, 402, cy tat z: Sanuto, Diarii, t. 1, 620623.
2 Alvar Ezquerra, Isabel la Catlica, 132. Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I,
867.
3 Mattingly, 22.
4 Cuentas de Gonzalo de Baeza, t. 1, 15657.
5 De la Torre y del Cerro, Cuentas de Gonzalo de Baeza, vol. 1, 203, 381,vol. 2, 29, 262, 300, 370.
6 CSP Hiszpania, 1, 246. CSP Hiszpania, 4, 572574.
7 De la Torre y del Cerro, Cuentas de Gonzalo de Baeza, t. 2, 381. Fernndez de Crdova
 Miralles, La Corte de Isabel I, 162.
8 Fernndez de Oviedo, Libro de la Camara, 164.
9 Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I, 79.
10 Jewish History Sourcebook: The Expulsion from Spain, 1492 CE, http://www.fordham.edu/
halsall/jewish/1492-jews-spain1.html, cy tat z: Jacob Marcus, The Jew in the Medieval World:
A Sourcebook, 3151791 (Nowy Jork: JPS, 1938), 5155.
11 Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I, 183.
12 De la Torre y del Cerro, Cuentas de Gonzalo de Baeza, vol. 2, 333.
13 Lea, A History of the Inquisition, t. 1, dok. 12. Auto 29. Memoria de diversos autos de
inquisicion celebrados en aragoa desde el ao 1484 asta el de 1502 en que se refieren las
personas castigadas en ellos na http://libro.uca.edu/lea1/ 1lea.htm.
14 CSP Hiszpania, 1, 205. Archiwum Narodowe, PRO 31/11/3.
15 Mnzer, Viaje, xvi, 209.
16 Tame, 83, 279.
17 Aram, Juana the Mad, 7273.
18 Fernndez-Armesto, Ferdinand and Isabella, 108. Alvar Ezquerra, Isabel la Catlica, 156.
19 Nichols, Epistles of Erasmus, vol. 3, 421.
20 CSP Hiszpania, 1, 203: 156, 294: 255.
21 Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I, 5961.
22 Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I, 254, 275. Zurita, Anales, 3, 4.
23 Gairdner, Memorials, 355.
24 Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I, 112.
25 Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I, 299.
26 Snchez Cantn, Libros, 23. Edwards, Isabel la Catlica, 136.
27 Aram, Juana the Mad, 77.
 6

KSINICZKA ALHAMBRY

Grenada
2 lipca 149921 maja 1501 roku

O rszak wjecha do Grenady od strony pnocnej. Mia za sob miesiczn podr po

rwninach La Manchy i wy boisty ch drogach Andaluzji. Pierwszy m elementem krajobrazu, jaki
w lipcowy m upale ujrzaa trzy nastoletnia Katarzy na, by o wznoszce si w oddali pasmo grskie
Sierra Nevada. Gdy zbliy li si do miasta, jej wzrok przy kuy rdzawoczerwone mury i wiee
Alhambry, pooonej na skalistej grani. By moe jeszcze o ty m nie wiedziaa, ale jej
koczownicze y cie wanie dobiego koca. Czekaa j jeszcze ty lko jedna duga podr: do
dalekiej Anglii.
Moda infantka dotara do Grenady latem 1499 roku z rodzin, dowiadczon w ostatnich
latach wielkimi tragediami. Zdawa by si mogo, i wisiaa nad nimi kltwa, nieubaganie
zadajc cios za ciosem. W cigu miniony ch trzech lat odszed zarwno brat Katarzy ny Jan, jak
i siostra Izabela, ktra zmara podczas porodu, osierocajc swego nowonarodzonego sy nka,
Miguela. Jan umar krtko po lubie z Magorzat. Stwierdzono, e powodem tragedii by o
wy cieczenie nadmierny m y ciem seksualny m, zby t intensy wny m jak na chorowitego 18-latka
chocia bardziej prawdopodobn przy czy n jego mierci zdaj si by suchoty. Wierny pies
krlewicza, lurcher Bruto, pozosta na dworze (podczas czuwania w gwny m kociele Salamanki
usiad przy jego trumnie) i wci przy pomina o niey jcy m ju krlewskim potomku. Dziecko
Jana zmaro w dniu swoich narodzin, ju po mierci ojca, a fakt ten jeszcze bardziej zwikszy
rozpacz rodziny.
Izabela i Ferdy nand mieli wic nadziej na przekazanie swoich krlestw mskiemu
potomkowi w linii prostej, malekiemu wnukowi Miguelowi. Jako mae dziecko zosta
zaprzy siony na nastpc tronw zarwno Aragonii, jak i Kasty lii. Ojcem chopca by Manuel,
monarcha portugalski, wic Miguel dziedziczy rwnie Portugali. Na jego barkach spoczy wa
zatem ciar zjednoczenia Iberii. May siostrzeniec infantki wy chowy wa si na kasty lijskim
dworze, pod czujny m okiem babki, a nastoletnie siostry, Katarzy na i Maria, zy skay ty m samy m
maego brata. Jednak ponure fatum nie opucio krlewskiej rodziny : niespena dwuletni Miguel
zmar w Alhambrze, w ramionach Izabeli, na krtko po przeprowadzce w 1500 roku. By to, jak
zrelacjonowa Bernldez, trzeci bolesny cios wy mierzony prosto w serce krlowej 1. Woski
humanista, Pedro Mrtir de Anghiera, ktry na dworze Izabeli prowadzi szko dla dzieci
ary stokratw, zanotowa, e mier malekiego ksicia miaa ogromny wpy w na jego dziadkw.
Wy ranie nie by li w stanie znie tak wielu tragiczny ch przeciwnoci losu 2.
Rodzinny dramat rozegra si take we Flandrii. Do Hiszpanii dotary wieci, e Joanna nie
by a szczliwa ze swoim okrutny m, uganiajcy m si za kobietami maonkiem, ksiciem
Burgundii, Filipem Pikny m. Jedy na dobra nowina doty czy a narodzin kolejnego wnuka Karola.
Po tak wielu tragediach dziedziczk tronu Kasty lii by a teraz Joanna Szalona, za nastpny
w kolejnoci oczekiwa na sched jej sy n Karol. On rwnie mia przej po dziadku
Ferdy nandzie koron aragosk, by w ten sposb utrzy ma jedno Hiszpanii. Poza ty m, od
swojego drugiego dziadka, cesarza Maksy miliana Habsburga, otrzy maby dodatkowo kraje
pnocnej Europy. Malutki siostrzeniec, w ktry m Katarzy na pokadaa najwiksze nadzieje, mia
w przy szoci wada jedny m z najwspanialszy ch imperiw, jakie kiedy kolwiek widzieli
Europejczy cy.
Izabela, coraz bardziej wy cieczona, popadaa w depresj. Od tamtej pory nie odczuwaa
radoci y cia, zanotowa jeden z kronikarzy 3. Czsto szukaa ulgi w odpoczy nku, kadc si do
ka. Chocia nigdy nie stracia rwnowagi psy chicznej (jak jej matka, Izabela Aviz, czy crka
Joanna), otcha depresji i choroba psy chiczna pooy y si ponury m cieniem na wy wodzcy ch
si od krlowej przy szy ch pokoleniach.
Katarzy na nie mieszkaa ju na radosny m dworze. Dramaty czne wy darzenia poprzednich lat
wy wary ogromny wpy w na jej y cie. Okazae aksamity, sukna, weniane tkaniny czy arabskie
jedwabie, baweny i len z Londy nu, Flandrii i Florencji zamawiane w celu wy konania z nich
ubra, miay zwy kle czarn barw 4. Niegdy bogactwo kolorw, ktry m si otaczaa, by o
urzekajce: uwielbiana przez hiszpask ksiniczk ziele czy purpury, szkaraty, bkity i cie
wodziy pry m. Te y we i radosne kolory widniay na kapeluszach i zdobiony ch spdnicach,
tunikach, sukienkach, legginsach, narzutach czy paszczach, podszy ty ch gronostajowy m lub
krliczy m futrem. Teraz, gdy monarchowie dowiadczali tak wielu tragedii, starajc si
jednoczenie utrzy ma publiczny spokj, w krlewskiej garderobie zacza panowa czer.
Ostatnie lata przeby te w rodzinny m domu Katarzy na spdzia z coraz bardziej zdruzgotan
rodzin, ale mieszkaa w miejscu magiczny m. Na reszt y cia miaa zapamita jeden obraz
Grenady. Jej sy mbol, owoc granatu z purpurowy m miszem ukazujcy m si sugesty wnie
poprzez pknicie w skrce by z przy sz krlow do koca jej dni. (Katarzy na, wy bierajc
owoc granatu jako swj emblemat, oddaa w pewien sposb hod swoim rodzicom, ktrzy
wspomniany owoc umiecili w godle Hiszpanii, nawizujc ty m samy m do podboju Grenady
nazwa owocu oraz rzeczonego emiratu ma podobne brzmienie w wielu jzy kach. Owoc ten
poprzez swoj budow nawizuje rwnie do dwch wy miarw kobiecej pciowoci: zewntrzna
twarda, nieco zrogowaciaa skrka jest sy mbolem cnoty, za wewntrzne, soczy ste nasiona
sy mbolizuj kobiec podno. Co warte uwagi, granat jako emblemat Katarzy ny zawsze
wy stpuje z sugesty wny m naciciem ukazujcy m krwistoczerwony misz przy p. red.).
Bogat Grenad, miasto dwustu meczetw, Izabela i Ferdy nand zdoby li na pocztku 1492
roku. Podbj ten zakoczy istnienie na hiszpaskiej ziemi ponad 700-letniego muzumaskiego
krlestwa. Pnocnoafry kaskie plemiona, ktre najechay Hiszpani w 711 roku, przetoczy y si
przez Pwy sep Ibery jski, zdoby wajc niemal wszy stko. Chrzecijaska rekonkwista trwaa cae
stulecia. Sam Grenad muzumanie rzdzili od niemal omiu wiekw. Wedug legendy, Boabdil
(Muhammad XII Abu Abdallah przy p. red.), ostatni krl, paka, gdy opuszcza miasto. Na
prno roni zy jak kobieta, skoro nie potrafie broni si jak mczy zna zorzeczy a rzekomo
jego matka.
Po zdoby ciu Grenady monarchowie pospieszy li do inny ch spraw. Ferdy nand zby t dugo
przeby wa poza granicami Aragonii. Naleao powici uwag pozostaej czci Kasty lii, a take
podzieli nowe zamorskie tery toria Hiszpanii i rozpocz administrowanie nimi. W ty m samy m
czasie Krzy sztof Kolumb wy ruszy w odkry wcz podr i powrci w nastpny m roku,
przy woc czerwonoskry ch, barwnie wy malowany ch Indian, papugi, zoto oraz informacje
o niezwy ky ch i wspaniay ch nowy ch ldach, ktre planowa podbi. Siedmioletnia nawczas
Katarzy na prawdopodobnie widziaa w Barcelonie jego triumfaln procesj egzoty ki z Nowego
wiata. Z takim bagaem spraw konieczny ch do rozstrzy gnicia wdrowny dwr uda si na
pnoc od Grenady w 1492 roku i powrci do miasta dopiero latem 1499 roku.
Jednak rodzice dziewczy nki rozkochali si w Alhambrze, nim jeszcze naleaa do nich. Przed
planowany m podbojem z rozmy sem odwiedzali miasto, aby przy glda si jego cianom
o ciepej, rdzawej barwie. Gdy je zdoby li, stao si klejnotem w ich koronie, orodkiem, na ktry
oono znaczne sumy pienidzy. Krlowie traktowali Alhambr zarwno jako dar od Boga,
kierujcego ich krucjat, jak i sy mbol wasnego sukcesu w podnoszeniu morale podczas
okrutny ch w prakty ce prb przeobraenia Hiszpanii w cakowicie chrzecijaski kraj. Po
przepdzeniu y dw rozpoczli czy stki etniczne i religijne w Grenadzie. Wy gnano lub stopniowo
nawrcono 80 ty s. mieszkajcy ch tam muzumanw, ktrzy pocztkowo cieszy li si znaczn
swobod. aden z nich nie zosta zmuszony do przy jcia chrzecijastwa, twierdzili z uporem
Izabela i Ferdy nand5, starajc si pniej zaagodzi konflikt z muzumanami z Afry ki Pnocnej.
Jednak druga strona zapamitaa w epizod zupenie inaczej. Zostalimy si, w bezwzgldny
sposb zmuszeni do przejcia na chrzecijastwo, palono nasze ksiki i habiono nas, a mimo i
kada ksiga traktowaa o wy znawanej przez nas religii, wszy stkie by y z szy derstwem wrzucane
w pomienie, donosi wiadek, ktry uciek na dwr tureckiego cesarza Bajazy da II 6.
Z wntrza zamknitego raju Alhambry Katarzy na nie moga wiele zaobserwowa. Widziaa
miasto z murw oraz ogrodw lub z paacu zwanego Ay n dar Aisha okiem domu Aishy . Dy m
i swd palony ch muzumaskich ksig nie dotarby tak wy soko. Z pewnoci znacznie bardziej
zapad w jej pamici sodki zapach kwiatu pomaraczy i cy try ny.
Po raz pierwszy w wdrowny m y ciu, po dotarciu do Grenady, Katarzy na osiada
w miejscu. Przez niemal dwa lata przeprowadzaa si ty lko dwukrotnie, podrujc midzy
Grenad a Sewill (odlego midzy ty mi dwoma miastami wy nosia jedy nie 210 kilometrw).
Alhambra staa si jej domem.
Wspomniany Pedro Mrtir de Anghiera by zdania, e Grenada to najpikniejsze miasto
Hiszpanii. Atmosfera tutaj jest czy sta i zdrowa, to miejsce moe poszczy ci si nie ty lko grami,
lecz take rozleg rwnin; ma wspaniae sady, a jego ogrody mog konkurowa
z Hespery jskimi zwy k mawia 7. Z pokry ty m niegiem i majaczcy m w oddali pasmem
Sierra Nevada i y zn ziemi, pen ogrodw lecy ch u jej stp, Grenada i jej rwnina by y
urzekajce niczy m Pola Elizejskie. De Anghiera, ktry sta si pierwszy m history kiem z czasw
powstawania imperium hiszpaskiego (by rwnie pierwszy m opatem Jamajki, jednak nigdy
tam nie popy n) ostatecznie zmar w ty m wanie raju na ziemi.
Hierony mus Mnzer odwiedzi miasto w 1494 roku, gdy muzumanie wci mieli nad
chrzecijanami przewag liczebn co najmniej w stosunku cztery do jednego. Nie ma
pikniejszego miasta na naszy m konty nencie, oznajmi z zachwy tem 8. Dla mieszkaca Europy
Pnocnej by to egzoty czny wiat fig, szafranu, purpurowy ch wini, karczochw, migdaw,
rodzy nek, dzikich zielony ch palm, oliwek, granatw, pomaraczy, cy try n, jabek, gruszek
i niezrwnanego w smaku pstrga. Kozy, owce i woy obok dzikw, saren i kuropatw
zapewniay due iloci poy wnego misa.
W pitki rozbrzmiewao w miecie nawoy wanie do modlitwy. Trudno by o uwierzy w to
wezwanie z wie meczetw, napisa. W gwnej wity ni muzumaskiej podrnik doliczy si
ponad 2 ty s. osb; wspomina rwnie poranne zawoania do modlitwy oni s naprawd
poboni oraz kobiety ukry te za kwefami, w dugich biay ch szatach z jedwabiu, baweny czy
weny 9.
Wedug szacunkw Mnzera w miecie, w ktry m przy wskich uliczkach sy tuoway si mae
domki, mieszkao niewiele ponad 50 ty s. osb. Niemal wszy scy mogli cieszy si [biec]
wod i zbiornikami, relacjonowa. S dwa rodzaje rur i akweduktw: jedny mi py nie czy sta
woda do spoy cia, drugie za zabieraj nieczy stoci, ekskrementy etc [...]. Na kadej z ulic
znajduj si specjalne kanay, aby mieszkacy domw, nie majcy ch dostpu do rur, mogli noc
wy lewa do nich brudn wod. Wok gwnego meczetu znalaz oprcz standardowy ch
miejsc do ablucji pisuary i kompleksy toalet tureckich, poczony ch bezporednio
z podziemny m kanaem.
To, co naprawd zadziwio jego samego oraz pokolenia wczeniejszy ch i pniejszy ch
podrnikw, by y paace Alhambry. My l, i w caej Europie nie ma niczego rwnie
niezwy kego, relacjonowa. Wszy stko jest tak znakomicie, tak wspaniale i tak piknie
zbudowane, i na my l przy wodzi rajsk krain.
Alhambra ujrzana przez Mnzera, w ktrej mieszkaa Katarzy na, by a znacznie wiksza
i wy tworniejsza ni obecnie. Widzielimy niezliczone paace, pokry te wspaniay m biay m
marmurem, przepikne ogrody, pene drzew cy try nowy ch i mirtw, z marmurowy mi basenami
oraz misami, pisa Mnzer. Sy pialnie by y okazae, a w kady m paacu znajdoway si miednice
z biaego marmuru z kry stalicznie czy st wod. Lnicy marmur by niemal wszdzie, zarwno
we wntrzu, jak i na zewntrz budowli, wznoszono z niego kolumny i tworzono podogi z wielkich
py t o dugoci czterech i p metra. Woda by a dostpna w ogrodach i pokojach dziki sy stemom
rur i kanaw, ktry ch czsto podrujcy Mnzer nigdy wczeniej nie widzia. A ania c to
za cudo! ze sklepiony m dachem, relacjonowa peen zachwy tu. W aniach znajdoway si
sale z gorc, ciep i zimn wod o wiele wspanialsze anieli renesansowe paace imitujce
Alhambr, zamwione w XVI wieku przez cesarza Karola V10.
W czasach Katarzy ny paacowe stropy i stiuki pokry wano wy razisty mi barwami. We
wszy stkich paacach budziy zachwy t kasetonowe sufity ze zota, lapis lazuli, koci soniowej
i drewna cy pry sowego odznaczajce si tak wielk rnorodnoci sty lw, i nie da si tego
wy jani ani opisa nie mg wy j z podziwu Mnzer. Jasny mi kolorami pomalowano nawet
sy nne kamienne zwierzta na Dziedzicu Lww11.
Dziedziniec Mirtw wy oono biay m marmurem. Noc bio od niego agodne, a zarazem
zjawiskowe wiato. W ksiy cowy m i gwiezdny m blasku lnienie marmuru wzmacniay
by szczce tafle czy stej wody w basenach.
Alhambra suy a wadcom w celach rekreacy jny ch: by a miastem paacw, parkw
i ogrodw, ktre umilay czas kadej rodzinie krlewskiej rzdzcej Grenad. W cigu ostatnich
dwch lat, spdzony ch przez Katarzy n w Hiszpanii, to wrcz bajkowe miejsce by o
w posiadaniu rodzicw, siostry Marii i jej samej. Generalife, paac i kompleks ogrodw nad
Alhambr, nalea do ulubiony ch miejsc monarchw. Mnzer zapamita go jako prawdziwie
krlewski ogrd z fontannami, basenami i uroczy mi may mi kanaami. Wenecjanin Andrea
Navagero by urzeczony wodospadem, spadajcy m do zbiornika z wy sokoci dziesiciu brazas,
czy li dugoci rki, zraszajcy m kroplami przy jemnej, chodnej wody wszy stkich stojcy ch
w pobliu. Wrd mirtw podry giway krliki, a dziki akweduktowi i mdrze przemy lanemu
sy stemowi rur oraz kanaw woda by a oglnodostpna.
Navagero twierdzi, e Generalife potrzebowa jedy nie kogo, kto wiedzia, jak cieszy si
y ciem, odpoczy wa i wy ciszy si, porzucajc nauk: przede wszy stkim by o to przecie
miejsce kontemplacji. Przy bd tutaj ze spokojem, mw z namy sem, wy powiadaj zwize
zdania i odejd w pokoju, gosi arabski napis w pnocny m pawilonie Dziedzica Dugiego
Stawu. Szanuj ty ch, ktry ch sowa s pikne, gosi kolejna inskry pcja. Katarzy na, bdc jak
si wy daje osob zarwno mdr, jak i spokojn, by a jedn z ostatnich ksiniczek
zamieszkujcy ch tak wanie Alhambr.
Jednak idy lla modej dziewczy ny dobiega koca pn wiosn 1501 roku. Na przy sz ksin
Walii wy czekiwano w Anglii ju od omiu miesicy (gdy jej przy szy m skoczy czternacie
lat), ale Izabela zwlekaa. Woski wy sannik, ktry przy jecha do Grenady pod koniec 1500 roku,
relacjonowa, i Katarzy na by a chora, chocia czua si na ty le dobrze, by przy j go w Nowy
Rok 1501. Mimo to przy gotowania do podry trway kilka miesicy.
Izabela nie chciaa rozstawa si ze swoim najmodszy m dzieckiem. Gdy jej pozostae crki
opuszczay rodzinny dom, by y starsze ni obecnie Katarzy na. Osiem miesicy wczeniej
infantka udaa si wraz z rodzicami do starego krlewskiego obozowiska Santa Fe nieopodal
Grenady by poegna si z Mari. Siostra, z ktr czy y j najcieplejsze relacje i z ktr si
wy chowaa, wy jechaa, aby polubi krla ssiedniej Portugalii, zastpujc u jego boku zmar
Izabel.
By moe to Ferdy nand nie chcia poegna si z crk. Jego wczeniejsze pragnienie, by jak
najszy bciej wy sa j do Anglii, wy woane przez pogoski o manewrach na dworze Henry ka,
majcy ch rzekomo na celu odwoanie maestwa z Katarzy n i zastpienie jej lepsz parti
z Flandrii, wy ranie zmalaa. Wy buch zarazy na wy spie dodatkowo ostudzi jego zapdy. Pniej,
na pocztku 1501 roku, Ferdy nand musia nagle wy jecha z Grenady, aby stumi rebeli
w Rondzie.
Czy ojciec infantki obawia si utraty swojej ostatniej crki? Z pewnoci nie
powstrzy my wa Izabeli, wy najdujcej coraz to nowe wy mwki w celu opnienia wy jazdu
dziewczy ny. Pniej Ferdy nand mia zwrci si do Katarzy ny sowami: ze wszy stkich crek to
ciebie kocham najbardziej 12. Jego okazjonalne lekcewaenie potrzeb ksiniczki w cigu
nastpny ch lat nie wy klucza prawdziwoci owego stwierdzenia, wrcz przeciwnie: pewien epizod
z czasw jej dziecistwa sugeruje, e w istocie darzy j najwikszy m szacunkiem. Zdarzy o si
bowiem, i prbowa przekona aragoski parlament ary stokracji las Cortes by pozwolono
Katarzy nie zastpi go podczas jednego z wy jtkowy ch spotka w miecie Calatay ud.
Wprawdzie nigdy nie doszo do rzeczonego spotkania, po czci dlatego, i ary stokracja uwaaa
ten pomy s za oderwany od rzeczy wistoci, jednake nie by to jedy ny przy padek, gdy
przebiegy Ferdy nand prosi Katarzy n, by zostaa ambasadork.
Jeden z hiszpaskich kronikarzy donosi, i angielscy moni przy by li na pocztku 1501 roku, by
dowiedzie si, kiedy infantka wy ruszy w podr. Prawdopodobnie, korzy stajc z okazji, oddali
si przy jemny m rozry wkom w komfortowy m otoczeniu ogrodw Generalife, jednak nie istniej
adne inne raporty, potwierdzajce wy sy anie lub przy jmowanie goci z ambasady.
Ten wy jtkowy wiat Katarzy na zmuszona by a opuci. Gdy 21 maja 1501 roku wy ruszy a
wreszcie w dug, powoln podr na pnoc, by a jedn z ostatnich ksiniczek Alhambry.

1 Azcona, Isabel la Catlica, 526.

2 Alvar Ezquerra, Isabel la Catlica, 165, cy tat z: Mrtir de Anglera, Epistolario, carta 216.
3 Alvar Ezquerra, Isabel la Catlica, 23638, cy tat z: Bernldez, 692693.
4 De la Torre y del Cerro, Cuentas de Gonzalo de Baeza, t. 2, 385, 425, 499.
5 De la Torre y del Cerro, Documentos, 269.
6 Barrios Aguilera, Granada Morisca, 81.
7 Garca Lujn, El Generalife, 11.
8 Mnzer, Viaje, 97.
9 Tame, 103, 127.
10 Tame, 9397.
11 Tame.
12 Llanos y Torriglia, Catalina, 20. Mrquez de la Plata y Ferrandiz, Mujeres renacentista.
 7

ADIOS

AlhambraLaredo
21 maja27 wrzenia 1501 roku

K atarzy na wy jechaa z Alhambry w majowy poranek 1501 roku. Dla rodzicw, ktry m
zabrako w kocu pretekstw do dalszego zatrzy my wania jej przy sobie, rozstanie musiao by
bardzo bolesne. Z upy wem czasu para krlewska organizowaa coraz mniej pompaty czne
poegnania crek. Zaledwie pi lat wczeniej infantka widziaa, jak Joanna wy ruszaa do Flandrii
w asy cie 133 statkw, wiozcy ch armi zoon z 15 ty s. ludzi z ktry ch wikszo zmara
z powodu zimna, godu i burgundzkiej niey czliwoci. Rodzina podrowaa przez ca Hiszpani,
by poegna j w porcie w Laredo. Mari odwieziono natomiast do Santa Fe, oddalonego od
Grenady zaledwie kilka kilometrw tam spdzono z ni ty dzie, nim dziewczy na wy ruszy a do
Portugalii. Do czasu wy jazdu Katarzy ny energia rodzicw niemal zupenie si wy czerpaa:
Izabela i Ferdy nand po prostu poegnali najmodsz crk w Santa Fe, wy janiajc, e i tak by a
ju spniona, a dalsza wsplna podr ty lko spowolniaby ca wy praw.
Ekscy tacja panowaa gwnie po stronie angielskiej. Izabela wy saa nawet wiadomo do
Henry ka VII, oznajmiajc, i monarcha popada w przesad z weselny mi planami. Okazanie
radoci w oczekiwaniu na przy by cie mej crki oczy wicie jest dla mnie wielk pociech. Mimo
to wolaaby m [...], aby wy datki by y skromniejsze, napisaa do swojego ambasadora
w Londy nie, Rodriga de Puebli. Nie chcemy, by nasza crka by a przy czy n jakichkolwiek strat
dla Anglii. Wrcz przeciwnie, pragniemy, aby staa si rdem wszelkiego szczcia 1. Jeli krl
zechce obdarowa czy m nasze najmodsze dziecko, to najlepiej mioci miaa powiedzie
krlowa Izabela.
Pierwotnie matka planowaa towarzy szy Katarzy nie do portu w La Corui. Biorc pod
uwag czas, w jakim dziewczy na dotara na pnocne wy brzee, nietrudno zauway , i
argumenty krlowej, wedle ktry ch jej obecno ty lko spowolniaaby podr, by y nietrafione.
By moe 50-letnia wadczy ni znowu czua si nie najlepiej. Katarzy n oddano zatem pod opiek
Elviry Manuel, wadczej guwernantki, oraz jej ma, Pedra Manrique, apody kty cznego
i dumnego pana pnocnego miasta Ezcaray. W podry do Anglii towarzy szy li Katarzy nie
rwnie arcy biskup, biskup oraz hrabia. Po lubie mieli powrci do Hiszpanii, natomiast ku
przeraeniu infantki wy niosa Elvira Manuel i jej prny m pozosta wraz z ni. Anglicy
zwrcili si z prob, aby krlewska crka przy wioza ze sob damy z dobry ch rodzin, niewiasty
urodziwe lub przy najmniej niebrzy dkie 2. Zabraa wic sze mody ch Hiszpanek, ktre zdaway
si spenia stawiane wy magania.
Grupa podrujca z Katarzy n nie spieszy a si, chocia w Anglii oczekiwano jej ze
zniecierpliwieniem. Henry k VII najchtniej sprowadziby dziewczy n do siebie ju w dniu
zarczy n w Medina del Campo. Upiera si, i dorastajce narzeczone winny by wy sy ane do
kraju, w ktry m miay wy j za m. Data jej przy jazdu zawsze stanowia rdo trosk.
Poproszono nawet o specjaln papiesk dy spens, by w razie potrzeby para moga wzi lub
przed czternasty mi urodzinami Artura. Gdy min pierwotnie ustalony termin wrzesie 1500
roku angielski monarcha zacz traci cierpliwo. Izabela tumaczy a ow niezrczn
opieszao rozliczny mi chorobami (gorczk lub febr, na ktr zapada Katarzy na), aby go
zniechci, ale Henry k wci przy sy a zaproszenia na majowy lub. By moe to matka krla,
Magorzata Beaufort, kobieta o trudny m charakterze, przy sparzaa mu zgry zot. Przed
ukoczeniem pitnastego roku y cia dwukrotnie ju by a matk i zdy a wy da na wiat
potomka. Zapewne Katarzy na by a wiadoma faktu, i jak relacjonowa de Puebla matka ma
na krla ogromny wpy w [...] w sprawach osobisty ch i wszelkich inny ch 3. Mogo rwnie do
niej dotrze, i dla Elbiety York Magorzata by a ty pow, nieprzy chy ln teciow. Matce krla
z reguy nic si nie podoba, doda de Puebla.
Podr do La Corui okazaa si niespodziewanie duga: trzy miesiczn wdrwk
urozmaicay jednak emocjonujce wy darzenia, wrd nich wizy ta w Santiago de Compostela.
Katarzy na, wy kazujca ju silne przy wizanie do religii, pragna odby pielgrzy mk do miejsca
domniemanego pochwku w. Jakuba. (By to rok jubileuszowy i pielgrzy mi, ktrzy wwczas
przy by li do miasta, otrzy mali odpust: dziki rozgrzeszeniu odpuszczono im czas, ktry mieliby
spdzi w czy cu). Piekce kasty lijskie soce dodatkowo spowalniao podr, sprawiajc, e
nieodzowny sta si odpoczy nek w klasztorze w Guadalupe. Nie oby o si bez kolejny ch, liczny ch
postojw, jako e miasta organizoway na cze Katarzy ny walki by kw i bankiety ; infantk
zapraszano te, by zobaczy a doczesne szcztki miejscowy ch wity ch. W usy tuowany m na
pnocy miecie Zamora z okazji wizy ty ksiniczki ubito dziesi cielt, trzy by ki oraz 12 tuzinw
sztuk drobiu; ponadto przy gotowano osiem pokany ch beczek wy bornego wina. Katarzy na moga
odwiedzi te Salamank, ktrej ulice przemierza niegdy jej brat, w okry ciu ze sodko
pachncy ch zi. Rodzice infantki utrzy my wali wprawdzie, i rozkazali jej towarzy szom poda
przed siebie tak szy bko, jak to moliwe, jednake biorc pod uwag zaistniae okolicznoci, by o
to mao prawdopodobne 4.
Duga podr by a dla modej dziewczy ny okazj do rozmy la na temat przy szoci. Chocia
maestwo zostao zawarte ze wzgldw polity czny ch, Henry k VII i Elbieta York by li
zachwy ceni przy sz on najstarszego sy na. Jedno z wczesny ch wy darze rzuca znamienne
wiato na sy mpatie y wione przez angielskich monarchw wzgldem hiszpaskiej ksiniczki:
ot gdy Katarzy na wy saa do Anglii dwie kopie listu, przy szli teciowie spierali si, kto winien
zachowa jeden z duplikatw, poniewa drugi przekazano ksiciu. Krl wy kca si z krlow
o zachowanie dla siebie jednego z listw, pragn bowiem nosi go przy sobie, relacjonowa de
Puebla, ale maonka nie chciaa na to przy sta 5. Henry k, sy n kobiety o niezomny m
charakterze, by zafascy nowany si osobowoci czonki hiszpaskiej rodziny krlewskiej.
Jednemu z goci oznajmi pono gotowo oddania poowy krlestwa za to, by infantka okazaa si
by wierny m obrazem swej matki. W pniejszy ch latach fascy nacja ta przeniosa si na
Joann, ktra obudzia w stary m czowieku namitno, stajc si wrcz jego obsesj.
Podczas poby tu w Alhambrze Katarzy na wy mieniaa ze swoim narzeczony m miosne listy.
Artur pisa do niej z zamku Ludlow, miejsca o tajemniczo brzmicej nazwie:
Przeczy taem wikszo sodkich listw od Waszej Wy sokoci, przekazany ch mi ostatnimi
czasy, w ktry ch z atwoci zauway em Wasz pen mio do mnie, napisa w padzierniku
1499 roku6. Wasze listy, pisane wasnorcznie, bardzo mnie zachwy ciy, czy nic tak pogodny m
i radosny m, i wy obraziem sobie Wasz Wy soko, rozmawiaem z wami i objem was, moja
najdrosza ono. Nie potrafi uj w sowa tego, jak bardzo pragn Was ujrze i jak wielce
iry tuje mnie opnienie waszego przy jazdu. Jestem winien waszej wspaniaoci podzikowania za
pikne listy, zapewniajce o arliwej mioci. Bagam, nie zaprzestamy tego; i tak jak ja dzie
i noc nosz w sercu sodk pami o was, tak wy zawsze o mnie pamitajcie.
Artur i Katarzy na mieli wtedy po 13 lat (Katarzy nie zosta nieco ponad miesic do
czternasty ch urodzin przy p. red.). Mio, wy raona w ich modzieczy ch listach pisany ch po
acinie, by a swoist gr. Powtarzalne, wy szukane zapewnienia o uczuciu ociekay namitnoci,
ale musiay mieci si w granicach okrelany ch przez dworsk mio. Ju wtedy modzi zdawali
sobie jednak spraw, e owa gra miosna by a szczeglnie istotna. Trafnie ukazuje to sposb,
w jaki Artur zakoczy swj list: niechaj wasze przy by cie do mnie zostanie przy spieszone, gdy
zamiast y osobno, moemy by obok siebie, a mio midzy nami i upragniona przy jemno
zdoa zebra swoje owoce, napisa. Rzeczone owoce, ktre mia na my li, miay zosta wy dane
przez ono Katarzy ny : jej powinnoci by o przecie przeduenie dy nastii Tudorw.
Dopilnowano, by hiszpaska ksiniczka znaa histori europejskich rodzin krlewskich.
Katarzy na by a wiadoma, i Henry k VII wy szed zwy cisko z wojny Dwch R dugotrwaej
walki pomidzy rodami Lancasterw i Yorkw. By zaoy cielem nowej dy nastii, zatem
przeduenie rodu dziki potomkom Artura by o dla monarchy kwesti kluczow.
Obowizkiem Katarzy ny by o wy danie na wiat dzieci, najlepiej pci mskiej, aby Tudorowie
mogli przetrwa.
Rodzice przy szej krlowej Anglii, ktry ch potga rwnie unaocznia si w czasach kry zy su
i wojny domowej, z zaciekawieniem przy patry wali si poczy naniom Tudorw na europejskiej
scenie polity cznej, rozwaajc, czy nowa dy nastia zdoa utrzy ma si przy wadzy. Ich
szczegln obsesj by oszust Perkin Warbeck. w pretendent do angielskiej korony pisa
bezporednio do Izabeli, oznajmiajc, i jest ksiciem uwiziony m w Tower, jedny m z dwch
zaginiony ch sy nw Edwarda IV. (Chopcw nigdy ju nie ujrzano po ty m, gdy w 1483 roku
Ry szard III zamkn ich w londy skiej twierdzy ). Warbeck, bdcy prawdopodobnie
Flamandczy kiem, donosi Izabeli, jakoby zosta uratowany przez mczy zn wy najtego, by
pozbawi go y cia. Nazwisko wy bawcy musia zachowa w tajemnicy.
De Puebla na bieco informowa rodzicw Katarzy ny o aferze Warbecka. Henry k
uwiadomi sobie, e Hiszpanw niepokoia owa kwestia, i kiedy Warbeck ktrego aresztowano
prbowa zbiec w 1498 roku, naty chmiast po schwy taniu uciekiniera krl powiadomi de Puebl
o cay m incy dencie. W tej samej godzinie, w ktrej go pochwy cono, krl Anglii wy sa do mnie
jednego z dentelmenw z komnaty sy pialnej, aby o ty m poinformowa donis w pilnej
depeszy 7 de Puebla, ktry pniej uspokaja rodzin krlewsk, mwic, i samozwaniec jest
przetrzy my wany pod ochron w wiey, pozbawiony widoku soca i ksiy ca 8. Henry k VII
osobicie przesuchiwa winia w obecnoci de Puebli9. Std wnosimy, e jego y cie bdzie
bardzo krtkie, oznajmi pniej. Przy puszczenia te okazay si suszne. W sty czniu 1500 roku, ju
po egzekucji Warbecka (stracono go w listopadzie 1499 roku przy p. red.) i prostodusznego
modego hrabiego Warwick, ktrego roszczenia do tronu by y bardziej uzasadnione, triumfalnie
poinformowa Izabel i Ferdy nanda, i w Anglii nie by o ju ani kropli wtpliwej krlewskiej
krwi. Uzurpatorzy zostali zamordowani po czci dlatego, by rozwia hiszpaskie obawy. Pniej
oznajmiono Katarzy nie, i obie egzekucje miay wy eliminowa niewy godny ch uzurpatorw,
a ty m samy m przy spieszy jej przy jazd do Anglii. Jej maestwo z ksiciem przy piecztowano
krlewsk krwi hrabiego Warwick.
Ksiniczka prawdopodobnie sy szaa rwnie o chciwoci Henry ka VII. W jedny m z listw
de Puebla wspomina, i jeli do skarbca krla trafia zota moneta, rzadko by a z niej ponownie
wy jmowana. Sudzy wadcy posiadali zdolno znajdowania cudzy ch pienidzy 10, pisa
ambasador, nie ukry wajc swojego podziwu. Inny hiszpaski pose, Pedro de Ay ala, twierdzi, e
spadek obrotw w angielskim handlu by czciowo spowodowany zuboeniem ludnoci
w wy niku naoenia wy sokich podatkw 11. Henry k nie zdawa si by ty m nadto przejty. Sam
krl powiedzia mi, e ubstwo poddany ch jest dla niego niekaman pociech, jako e bogactwo
ty lko uczy nioby ich bardziej wy niosy mi 12, relacjonowa.
Podczas gdy wadca nie cieszy si sy mpati ludu, Elbieta York budzia cakiem odmienne
emocje. De Puebla tumaczy to ty le cy nicznie, co trafnie faktem jej bezsilnoci. Inny
hiszpaski przy by sz twierdzi, i bardzo szlachetna maonka monarchy by a podporzdkowana
swojej teciowej 13. Elbieta czsto pisy waa w ciepy ch sowach do Izabeli w nadziei na
regularn wy mian informacji o biecy ch wy darzeniach i dzieciach.
Wedug de Puebli, Artura lud darzy mioci gwnie z uwagi na fakt, i by wnukiem
Edwarda IV ze strony matki. Dziki krwi Yorkw narzeczony Katarzy ny ucielenia now uni
stary ch, zmagajcy ch si ze sob rodw r Anglii 14. De Puebla doda, najwy raniej pod
wpy wem refleksji, e ci, ktrzy znali ksicia osobicie, uznawali go za prawego mczy zn.
Depesze de Puebli stanowiy dla Katarzy ny niecodzienn moliwo poznania wy darze
rozgry wajcy ch si w Anglii. Obraz kraju, jaki wy ania si spod jego pira, pokry wa si
z dzisiejszy mi stereoty pami doty czcy mi tego narodu. Podczas gdy Kasty lijczy cy uchodzili za
powcigliwy ch i powany ch, Anglikw poczy ty wano jako lekkomy lny, niegodny zaufania
i pory wczy nard. De Puebla uty skiwa midzy inny mi na czste zmiany opinii wy spiarzy
w wielu kluczowy ch kwestiach15. W pniejszy ch czasach Katarzy nie nieatwo by o poradzi
sobie z t przy war. Uspokaja j jednak fakt, i Anglicy, podobnie jak Hiszpanie, by li wrogami
krla Francji 16.
Jedy ne dowiadczenia infantki z ludmi tej narodowoci ograniczay si do spotka
z jamunikiem, Johnem Revelesem, i ambasadorami. Na dworze Izabeli i Ferdy nanda miaa
rwnie okazj zamieni kilka sw z inny mi przy by szami z dalekiej wy spy, w ty m z pieniarzem
zwany m Porrisem oraz malarzem znany m jako Mistrz Antoni. Prawdopodobnie zasy szaa wieci
rwnie o pewny m angielskim ry cerzu krzy owy m, Conde de Escalas (lordzie Scales), ktry
podbi serca Izabeli i Ferdy nanda, gdy jako ochotnik wzi udzia w wojnie o Grenad, wiodc ze
sob stu ucznikw i pieszy ch onierzy, uzbrojony ch w topory i lance. Pono Scales zdoa
odwrci losy bitwy pod Loj. W ferworze walki straci dwa zby wy bite kamieniem co stao
si dla przy czy n wielkiego utrapienia z powodu szpetoty, jakiej przy dao mu owe feralne
wy darzenie. Ferdy nand zapewni go, e by a to rana odniesiona w walce o pokj i dobro, efekt za
czy ni go jeszcze pikniejszy m 17.
Nie wiemy, jak wielki strach ogarn Katarzy n, gdy pierwszy statek, na ktry m
podrowaa, napotka sztorm. Niezwocznie odprawiono j wwczas z powrotem do Laredo. Do
zielony ch wy brzey Anglii przy bia w kocu na pokadzie drugiego statku. Czy pozwolia sobie
w owej chwili na wspomnienia z wizy ty w rzeczony m porcie sprzed piciu lat, kiedy podczas
okazaej uroczy stoci egnaa swoj starsz siostr, Joann? Czy porwny waa wasn,
stosunkowo skromn wy praw, do ogromnej floty, ktra czekaa na siostr i jej armi
zwolennikw?
Prawdopodobnie dziewczc uwag Katarzy ny bardziej zaprzta sam bezmiar morza.
Henry k przy sa jednego z najlepszy ch angielskich kapitanw, Stephena Bretta, ktry mia stan
u sterw drugiego statku. Jednak Zatoka Biskajska budzia przeraenie kadego, kto wpy n na jej
wody.
Okrt wy ruszy z Laredo o pitej po poudniu w poniedziaek 27 wrzenia 1501 roku. Podczas
jesiennego zmierzchu dziewczy na po raz ostatni moga spojrze na Hiszpani prawdopodobnie
widziaa Szczy ty Europy (Picos de Europa), wpadajce niemal prostopadle do Zatoki Biskajskiej.
Kilkanacie lat od momentu, w ktry m angielscy ambasadorowie przy by li do Medina del
Campo, Katarzy na wreszcie wy ruszy a w drog. Ju nigdy nie ujrzaa swojej ojczy zny.

1 CSP Hiszpania, 1, 293. Archiwum Narodowe, PRO 31/11/3.

2 CSP Hiszpania, 1, 268. Archiwum Narodowe, PRO 31/11/3.
3 CSP Hiszpania, 1, 210. Archiwum Narodowe, PRO 31/11/3.
4 CSP Hiszpania, 1, 300. Archiwum Narodowe, PRO 31/11/3.
5 CSP Hiszpania, 1, 202. Archiwum Narodowe, PRO 31/11/3.
6 Wood, Letters, t. 1, 122.
7 CSP Hiszpania, 1, 198.
8 CSP Hiszpania, 1, 203. Archiwum Narodowe, PRO 31/11/3.
9 CSP Hiszpania, 1, 221.
10 CSP Hiszpania, 1, 239.
11 CSP Hiszpania, 1, 210.
12 Archiwum Narodowe, PRO 31/11/3. CSP Hiszpania, 1, 210.
13 CSP Hiszpania, 1, 205, 210.
14 CSP Hiszpania, 1, 210.
15 CSP Hiszpania, 1, 282.
16 Pulgar, Chrnica, 344, 346, 347.
17 Pulgar, Chrnica, 226230.
 8

NA ANGIELSKIEJ ZIEMI

Plymouth
2 padziernika 1501 roku

W Zatoce Biskajskiej panowa wy jtkowy spokj. Kopoty zaczy si jednak, gdy podrni
minli wy sp Ouessant i okry li Bretani. Ostry, poudniowy wiatr miota na nich by skawice,
grzmoty i olbrzy mie fale, gdy co cztery czy pi godzin przetaczay si nad nimi sztormy. Nie
sposb by o zachowa spokoju, relacjonowa jeden z czonkw zaogi1.
Wieci o wy py niciu Katarzy ny z Laredo musiay dotrze do Anglii przed ni. Magorzata
Beaufort, przy gotowujc powitalne przy jcie w swoim wasny m domu w Londy nie, zakrelia
dzie 27 wrzenia w swojej Ksidze Godzin, w ktrej odnotowy wano jedy nie informacje
o najwaniejszy ch wy darzeniach. Dugo oczekiwane przy by cie infantki zostao wy znaczone na 2
padziernika. Wszy scy odczuli ogromn ulg, cho Henry ka VII nie opuszczaa obawa, e
sztormy i huragany mogy zatopi statek, zabierajc na dno ca zaog wraz z niecierpliwie
wy czekiwan sy now nim w ogle zdoa ona ujrze Angli 2.
O trzeciej po poudniu jej okrt w kocu zawin do portu w Ply mouth. Miaa przy by do
Southampton, jednak w owej chwili najmniejszy nawet kawaek ldu wy dawa si darem od
Boga, dlatego zdecy dowano o zakoczeniu rejsu w rzeczony m miecie, bdcy m portem
wy starczajco zamony m, by powita hiszpask infantk, cho nie do dobrze znany m przez
Hiszpanw, by by li w stanie przy pomnie sobie jego nazw, gdy wiele lat pniej py tano ich o t
podr3. Na brzegu czeka zaniepokojony i rozradowany tum mieszkacw Devon. Nawet jeli
[Katarzy na] by aby zbawczy ni wiata, nie mogaby zosta lepiej przy jta, donosi Izabeli
dy plomowany lekarz ksiniczki, Alcaraz4.
Ponad cztery miesice po wy jedzie z Alhambry Katarzy na wreszcie postawia stop na
angielskiej ziemi. Uczy nia to, czego w zaistniay ch okolicznociach oczekiwano by od kadej
crki Izabeli: swe pierwsze kroki skierowaa do kocioa, chcc podzikowa Bogu za przey cie 5.
Przy jazd sy nowej z odlegej Hiszpanii by dla krla wany m wy darzeniem. Katarzy na
stanowia gwarancj konty nuacji dy nastii Tudorw, a na arenie midzy narodowej zapewniaa
angielskim monarchom uznanie. Jej obecno staa si wic dowodem prestiu Tudorw rodu
odpowiedniego dla potny ch monarchw Hiszpanii. Przed szesnastoma laty Henry k pokona
Ry szarda III na polach Bosworth. Ry szard zosta rzekomo zabity w walce, w ktrej mnie stawi
czoa swoim wrogom 6. Bitwa ta by a swoisty m sprawdzeniem woli Boga. Zwy cistwo
oznaczao zgodnie z zamiarem Najwy szego e prawo Henry ka do rzdzenia zostao uznane
przez samego Stwrc. Niewiele osb by o w stanie przewidzie, i w pretendent, o nieco
mroczny m charakterze, ktry przy by do Walii zaledwie dwa ty godnie wczeniej, spdziwszy
wikszo swojego y cia na wy gnaniu w Bretanii, zagarnie tron i utrzy ma go z takim sukcesem.
Przy jazd Katarzy ny by wy darzeniem doniosy m, wy magajcy m stworzenia specjalnego
sprawozdania. Zadanie opisania jej podry do Anglii spado na poet Stephena Hawesa, ktry
niemal na pewno otrzy ma je od samego Henry ka VII. Poeta spisa kronik w sty lu
redniowiecznego romansu, nadajc jej ty tu The Receyt of The Ladie Kateryne (Przy by cie lady
Katarzy ny ) 7.
Przy jazd infantki wy woa w szeregach ary stokracji West Country nage oy wienie
i wzmoon akty wno. Popieszono z dobry mi manierami i naprawd wspaniay mi darami,
aby wy nagrodzi szlachetnej ksiniczce wy czerpujc podr, czy tamy w raporcie. Wkrtce
wiadomoci dotary do Londy nu. Kronikarze odczuli wielk ulg, gdy po kilku falstartach
w ostatnich ty godniach pogoski o przy by ciu Katarzy ny w kocu okazay si prawdziwe 8. Rada
krlewska wy znaczy a czterech heroldw, by suy li ksiniczce 9, a krl wy stosowa do niej list
powitalny, zapewniajc w nim o swojej radoci i uldze z powodu jej obecnoci, ktrej tak bardzo
pragnli 10. Katarzy na by a w stanie zrozumie pierwsze, skierowane do niej przez tecia sowa,
gdy napisa je po francusku. Henry k oznajmia w licie: od tej pory traktujcie mnie jak
szanowanego, dobrego i [kochajcego] ojca, tak [...] jakby krl i krlowa by li waszy mi
rodzicami, poniewa z naszej strony pragniemy traktowa was, przy jmowa i wy rnia jak
wasn crk, nie mniej ani bardziej ni ktrekolwiek z naszy ch dzieci. Jednake nie mg si
powstrzy ma, by nie wy pomnie jej opnienia i zwoki z przy by ciem do Anglii.
Podr do Londy nu trwaa niemal ty le co przejazd przez Hiszpani. W cigu 33 dni udao si
dotrze zaledwie do Dogmersfield w Hampshire. W oczach obcokrajowca Anglia moga jawi
si niczy m bezkresny obszar lasw i bagien. Napoty kano liczne stada zwierzt, a uwagi
podrny ch nie umkn fakt, i angielskim chopom powodzio si lepiej ni gospodarzom
w inny ch krajach. W zdumienie wprawiaa ich szata rolinna wy spy : y wopoty, dby i wiele
gatunkw drzew tworzy y swoisty zielony baldachim, ktry, wedle sw pewnego Francuza,
sprawia wraenie, jakoby podrowao si jedny m wielkim lasem 11. Inny podrnik zwrci
uwag na rnorodno dzikiej zwierzy ny : niezwy k krain zamieszkuj niedwiedzie i winie,
wilki i lisy, a z trawoerny ch zwierzt napotka mona jelenie, zajce i inne tego rodzaju
stworzenia 12.
Po drodze przy by sze odby li liczne spotkania z wielkimi osobistociami kadego hrabstwa,
przez ktre przejedali jednak z uwagi na sab znajomo jzy ka Katarzy na nie moga
pozwoli sobie na dusze konwersacje. Anglikw zgodnie uznawano za przy stojny ch, cho nie
cieszy li si dobr opini wrd mieszkacw poudniowej Europy, m.in. z uwagi na zby t wy sokie
mniemanie o sobie. Wy spiarze s dumn ras, pozbawion szacunku dla przy jezdny ch,
i poczy tuj si za najlepszy ch pord wszy stkich inny ch narodowoci, zauway pewien
Woch13. Anglicy twierdz, jakoby nikt nie mg im dorwna 14, dorzuci inny. Gdy spotkaj
urodziwego obcokrajowca, mawiaj, i wy glda jak Anglik. Rodacy ksicia Artura cieszy li si
rwnie opini nerwowy ch i nieuczciwy ch. Rankiem s poboni jak anioowie, ale po kolacji
przeobraaj si w istoty prawdziwie piekielne 15, stwierdzi pewien mediolaski ambasador,
ktry darzy ich szczegln anty pati.
Oczy wicie, poruszano rwnie kwesti pogody. W Anglii zawsze jest wietrznie i niezalenie
od temperatury powietrza jej mieszkacy stale nosz futra, relacjonowa przy by sz z krajw
rdziemnomorskich o agodny m klimacie 16. Lata nigdy nie s tam upalne.
Ten sam pisarz, Wenecjanin, zauway liczne osobliwoci w zachowaniu Anglikw oraz
niecodzienno ich strojw, ktre przy kuy uwag rwnie samej Katarzy ny. Kobiety by y
dobroduszne i cieszy y si godn uwagi wolnoci publiczny ch zachowa. Ich zwy ka szata
wy konana jest ze szty wnej halki na lunej sukni, podszy ta futrem z szarej wiewirki lub innego
zwierzcia. Na halk nakadaj dug sukni, podbit wy brany m futrem. Wy soko urodzone
niewiasty nosz pod rk tren od swej szaty, z reguy przy pinaj go z ty u, z przodu bd z boku.
Rkawy sukni s obcise, dugie i nieponacinane, a mankiety podszy te futrem. Gowy angielskich
dam przy ozdabiaj rne rodzaje aksamitny ch modny ch czepkw ze wstkami, zwisajcy mi
poniej ramion na ksztat dwch kapturw, a z przodu upikszaj je dwie inne, podszy te
jedwabiem, powiedzia. Pozostae kobiety nosz na gowach obszerne muliny, opadajce im
na plecy. Cz z nich wy doby wa wosy spod chustek i zakada biae, okrge zazwy czaj czepki,
inne znw narzucaj fadowane chustki, jednak niezalenie od mody, nigdy nie wida wosw.
Kobiece poczochy s czarne, na nich za buty o podwjnej podeszwie, w przerny ch kolorach;
nikt jednak nie zwy k nosi chapin [obuwia na wy sokiej koturnie, ktre Katarzy na czasem
zakadaa w Hiszpanii], poniewa w Anglii panuje inna moda.
Rwnie panowie nosili si wedug najnowszy ch trendw. Mczy ni s dobrze ubrani,
wy socy i postawni: paraduj w sukniach zwany ch dubletami, pleciony ch na ramionach,
sigajcy ch do poowy ng i podszy ty ch rny mi rodzajami delikatnego futra; na gowach nosz
czapki z jedny m lub dwoma ornamentami. Ich wosy, krtko przy strzy one, podobnie jak u ksiy
w Wenecji, s wy cite nad czoem, relacjonowa Wenecjanin.
Jednak najwiksze zdziwienie budzio publiczne zachowanie angielskich kobiet. Gdy spoty kaj
przy jaci na ulicy, podaj sobie rce, cauj si w usta, po czy m udaj si do karczmy na uczt,
a ich krewni nie bior im tego za ze, taki jest bowiem oby czaj, doda pisarz17. Na targach
i ulicach miasta mona zobaczy matki i panny, parajce si sztuk, handlem wy mienny m oraz
zwy ky m, wcale si z ty m nie kry jc, relacjonowa kolejny przy by sz. Anglicy wy kazuj wielk
prostot i brak zazdroci wobec kobiet. Kraj ten nie mgby chy ba bardziej rni si od
surowego i podzielonego wiata, ktry ujrzeli Machado oraz inni angielscy ambasadorowie, gdy
odwiedzili Katarzy n przed ponad dziesicioma laty.
Pierwsze, znamienne zderzenie oby czajw nastpio 6 listopada, kiedy ksiniczka i jej wita
dotarli do Dogmersfield. Hiszpanie ochoczo wprowadzili si do wielkiego domu; by li pod
wraeniem jego wspaniaego parku18 z rozlegy m stawem, z ktrego poawiano wiee ry by.
Henry k VII mia ju do oczekiwa na swoj sy now, wy ruszy wic, aby osobicie j
odszuka, po drodze spoty kajc si z ksiciem Arturem. Na otwartej przestrzeni zostali jednak
przy uwaeni przez zatroskanego hiszpaskiego protonotariusza. Poinformowa on monarch, i
jego y czenie, by spotka si z ksiniczk, nie moe zosta spenione. Surowe zasady kasty lijskich
formalnoci kolidoway z angielskimi normami, w oczach Hiszpanw wrcz ordy narny mi. Przed
ceremoni zalubin hiszpaska infantka nie moga podejmowa ani swojego przy szego ma, ani
tecia. Jej cnota, chroniona przez tak dugi czas, by aby zagroona. Izabela i Ferdy nand wy dali
wy rane rozkazy. [Hiszpanie asy stujcy Katarzy nie] od suwerennego pana swojego kraju
otrzy mali cise zakazy i nakazy, aby pod adny m pozorem nie dopucili do krzy wdy pani
i ksiniczki Hiszpanii [...] nie wolno jej spotka si z nikim ani przeby wa w towarzy stwie inny ch
osb a do dnia uroczy sty ch obchodw zawarcia maestwa, wy jani kronikarz Henry ka
VII 19.
Monarcha nie kry rozczarowania. Po dugich miesicach oczekiwa pragn w kocu
przekona si, czy warunki umowy z hiszpaskimi monarchami zostay spenione. Naty chmiast
wic zawezwa swoich doradcw, biskupw i ary stokratw, by wsparli go porad. Nie zsiadszy
nawet z konia, odby z nimi narad. Co mg uczy ni jako suweren w swoim wasny m krlestwie?
Czy nie mg postpi wedle swej woli? orzekli zgromadzeni. Bd co bd Katarzy na
znajdowaa si teraz na terenie krlestwa Anglii, bez wtpienia wic podlegaa jego suwerenowi
i obowizy way j tutejsze zwy czaje 20. Takie zapewnienie by o dla Henry ka wy starczajce.
Zostawi Artura w ty le, gnajc konia co si w kierunku Dogmersfield, dokd infantka przy by a
kilka godzin pniej.
 Hiszpanie uparcie blokowali mu przejcie. Arcy biskup Santiago, biskup Malagi i hrabia Cabry
prbowali wy perswadowa mu pomy s spotkania z ksiniczk, twierdzc, e wanie zay wa
odpoczy nku. Zniecierpliwiony Henry k nie zwaa na to, czy moga go przy j. Zagrozi, i jeli
zaistnieje taka konieczno, uda si na spotkanie wprost do jej sy pialni. Taki bowiem by cel jego
przy jazdu 21. Ponuro brzmice sowa protoplasty Tudorw musiay wy woa panik w grupie
Hiszpanw. Jeli spotkanie z krlem przed lubem by o czy nem haniebny m, to krlewska wizy ta
w sy pialni ksiniczki by aby nieopisan nikczemnoci. Wy daje si jednak, e Katarzy na
zareagowaa na bulwersujce wieci ze spokojem, proszc o chwil czasu na stosowne
przy gotowania. Nie czekao j jednak wspaniae powitanie w kasty lijskim sty lu, na ktre nadziej
nosia w sercu. Zdoaa jednak ukry swoje rozczarowanie i okaza uprzejmo.
Krl wci mia na sobie strj jedziecki, prawdopodobnie w nieadzie po podry, ale
spotkanie by o zaszczy tne 22. Katarzy na przy ja go w jednej ze swoich najdalej
usy tuowany ch komnat. Pierwsze spotkanie z teciem zdawao si by nieco krpujce, chocia
obie strony miay dobre intencje. Nie rozumieli si jednak wzajemnie. Mona przy puszcza, e
Henry k zwraca si do niej py nn francuszczy zn, ktrej nauczy si na wy gnaniu w Bretanii.
Ty mczasem Katarzy na mwia po hiszpasku. Moliwe, e wezwano jej angielskiego jamunika,
Revelesa, aby wspomaga ich w niewy godnej konwersacji. Z pomoc mg rwnie zjawi si
William Holly brand, hiszpaski mwca, pniej bdcy w subie na dworze Katarzy ny jako
skarbnik. Boskie sowa by y wy powiadane w obu jzy kach, gdy infantka i krl starali si
przekaza wielk rado i szczcie, ktre odczuwali.
Wy dawao si, e Henry k wy jecha ze spotkania usaty sfakcjonowany. Nie ma adny ch
zapiskw informujcy ch jak Katarzy na lub towarzy szcy jej Hiszpanie potraktowali fakt, i ich
formalnoci zostay zdeptane przez krla w jedzieckich butach. Gdy monarcha odjecha, aby
zmieni ubir, Katarzy na i jej dworzanie zaczli szy bko analizowa sy tuacj. Do tego czasu
ksi Artur zdy przy by do Dogmersfield. Wkrtce mia zjawi si razem ze swoim ojcem.
Po latach korespondencji i y cia z jego imieniem w my lach, infantka miaa wreszcie pozna
ma, pitnastoletniego ksicia Walii.
wczesne portrety przedstawiay wy sokiego, szczupego modzieca o delikatny ch ry sach
twarzy. W pewny m stopniu przy pomina swego modszego brata Henry ka, ale jego wskie usta
i wy smuke oblicze przy daway mu agodnoci, kontrastujcej z ty zn brata. Twarz modego
mczy zny zdradza rwnie y czliwe usposobienie i poczucie humoru, gdy na jedny m
z portretw widnieje on z bia jak jego skra lewkoni w doni sy mbolem zarczy n
i czy stoci23.
Pewne cechy charakteru Artura uwy puklaj pisane przez niego listy miosne do Katarzy ny :
nakrelone schludny m i prosty m pismem bez przekrele, pozwalajce wnioskowa, i pomaga
mu skry ba, albo pisanie i przepisy wanie korespondencji by o jego prac domow. Kontrastuj
one z peny m zakrtasw, energiczny m i niekiedy nieczy telny m pismem infantki, ktrej pne
listy czsto rozpoczte od sw z mojej strony 24 sprawiaj wraenie, i jej rka staraa si
kontrolowa sowa i emocje, ktre dziewczy na pragna przela na papier. Artura uczono nowej
humanisty ki; jego edukacj zajmowali si midzy inny mi by skotliwy poeta Bernard Andr
i uczony Thomas Linacre. Modzieniec przy swoi na pami lub przeczy ta i dotkn wasny mi
rkoma 25 dzie Homera, Wergiliusza, Owidiusza, Cy cerona, Cezara, Liwiusza i Tacy ta. Po
odebraniu tak starannej edukacji nie musia y wi obaw, i jego wietnie wy ksztacona hiszpaska
ona wprawi go w oniemielenie. W pewny m sensie oboje modzi by li do siebie bardzo podobni
w swoim deniu do perfekcjonizmu.
Jeszcze tego samego popoudnia w mody czowiek ukaza si w komnatach Katarzy ny
w towarzy stwie swego ojca. Ty m razem wszy stko zdawao si nieco atwiejsze, a konwersacj
prowadzono po acinie. Zarczy ny, ktry ch przebieg przewiczono wczeniej kilkakrotnie
z udziaem oniemielonego i nieco skrpowanego de Puebli, wcielajcego si w rol Katarzy ny
po raz kolejny zostay pobogosawione przez obecny ch duchowny ch. Modzi zostali sobie
przy rzeczeni 26. To saty sfakcjonowao Hiszpanw, y wicy ch przekonanie, e od tej chwili ich
ksiniczka by a matk 27. Jednake sama noc polubna zostaa odoona w czasie, zaplanowano
j bowiem dopiero po wielkiej ceremonii, zorganizowanej w Londy nie kilka dni pniej. Ale
Katarzy na jeszcze tego wieczoru urzdzia przy jcie, zapraszajc swoich bardw i ruszajc do
taca z damami dworu. Artur rwnie odda si owej dworskiej sztuce z chci i szacunkiem,
jednak nie dotkn swej ony, jako partnerk biorc sobie tego wieczoru maonk jednego
z urzdnikw ojca, lady Jane Guildford28. (Ksi nie zdoby si na adn blisko wzgldem
Katarzy ny na pewno nie z powodu braku mskoci. Podobnie jak ojciec mia wiadomo, e
samo wczeniejsze spotkanie z infantk by o naruszeniem ety kiety gdy by wic pokusi si
choby o niewinny taniec z narzeczon, mogoby to zosta poczy tane nawet jako zniewaenie
modej kobiety przy p. red.).
Nastpnego ranka Katarzy na wy ruszy a w ostatni cz podry w kierunku Londy nu,
zatrzy mujc si w Chertsey, a nastpnie podajc ku Lambeth. Przy Kingston upon Thames
doczy o do niej 300 lub 400 jedcw, odziany ch w czarne i czerwone szaty, ktry m przewodzi
dumny Edward Stafford, ksi Buckingham, najbogatszy oraz najbardziej wy niosy
monowadca w Anglii czowiek, ktry doskonale pasowa do wy obrae ksiniczki
o ary stokracie z krwi i koci. Nastpnego dnia ksi zaprowadzi j do kwatery w Lambeth, gdzie
miaa oczekiwa na rozpoczcie wielkiej gali, ceremonii lubny ch, zabawy i witowania.
Henry kowi VII bardzo zaleao, aby jak najhuczniej uczci jej przy by cie.
1 CSP Hiszpania, 1, 305.
2 CSP Hiszpania, 1, 304.
3 Molins, Crnica, 332.
4 CSP Hiszpania, 1, 305. Archiwum w Simancas, bdce pod krlewskim patronatem, leg. 53,
dok. 43.
5 Kipling, Recey t, 4.
6 Guy, Tudor England, 3.
7 Kipling, Receyt, xiiixlviii.
8 Thomas and Thornley, Chronicle of London, 296.
9 Kipling, Receyt, xlv.
10 Brewer, Gairdner and Brodie, Letters and Papers, 12729.
11 Grose, Antiquarian Repertory, 4, 512.
12 Nicander Nucius, Second book, 19.
13 CSP Mediolan, Calendar of State Papers and Manuscripts in the archives and collections of
Milan (Zbir dokumentw pastwowych i manuskryptw, znajdujcy si w archowach i zbiorach
Mediolanu), 331.
14 Loades, Henry VIII, 15.
15 CSP Mediolan, 240, 553.
16 CSP Wenecja, Calendar of State Papers Relating to En glish Aff airs existing in the archives and
collections of Venice and in other libraries of northern Italy (Zbir dokumentw pastwowych,
dotyczcych spraw angielskich, znajdujcych si w archiwach i zbiorach Wenecji i innych
bibliotekach w pnocnych Woszech), 2, 219.
17 Nicander Nucius, Second book, 10.
18 Molins, Crnica, 322.
19 Kipling, Receyt, 6.
20 Tame, 7.
21 Tame.
22 Tame.
23 Starkey and Doran, Henry VIII, 38. At http://www.historicalportraits.com/InternalMain.asp.
24 Biblioteka Bry ty jska, Egerton, MSS 616, no. 28.
25 Scarisbrick, Henry the Eighth, 5.
26 Kipling, Receyt, 7.
27 Molins, Crnica, 332.
28 Kipling, Receyt, 8.
 9

WIDOWISKO

Southwark, St Georges Field

12 listopada 1501 roku

N adszed czas, aby Katarzy n zaprezentowa londy czy kom. lub mia si odby za dwa dni,
ale przed ceremoni, w pitek, ksiniczka musiaa oficjalnie wjecha do stolicy Anglii. To
wy darzenie nie stanowio dla niej nowoci. W przeszoci wielokrotnie by a wiadkiem, jak jej
rodzice uroczy cie przekraczali bramy hiszpaskich miast. Nie wiedziaa jednak, ile wy siku
wadze Londy nu woy y w zabiegi, by jej przy jazd uczy ni jedny m z najwikszy ch wy darze
za panowania Henry ka VII. Przy gotowania do uroczy stoci, jakich jeszcze nie widziano, trway
ty godniami: miasto zostao przeksztacone w prawdziw scen, a hiszpaska ksiniczka miaa sta
si dugo wy czekiwan gwiazd.
Infantka dooy a wszelkich stara, troszczc si m.in. o swj ubir, by wzbudzi podziw
Anglikw. Zafascy nowani londy czy cy zachwy cali si okazaoci jej szat, a za szczeglnie
godne uwagi uznano nakry cie gowy. By to niewielki kapelusz, wy gldem zbliony do
kardy nalskiego 1, relacjonowano. Przy trzy my waa go zota koronka, za pod spd ksiniczka
zaoy a czepek w kolorze godzika, spod ktrego na jej dziewczce ramiona spy way dugie,
jasnokasztanowe wosy, ktre jak mona si przekona spogldajc na portrety Katarzy ny
opaday na ramiona i plecy, tworzc gste, poy skujce fale.
Przejazd infantki przez miasto zosta starannie przemy lany. Jej hiszpascy towarzy sze
ustawili si na St Georges Field w Southwark, a kademu z nich przy dzielono Anglika o podobny m
statusie. Wszy scy z wy jtkiem hiszpaskiego hrabiego, arcy biskupa i biskupa przemierzy li
London Bridge w parach. Katarzy na dosiada mua o bogato dekorowanej uprzy (w ten sposb
podkrelia swoje hiszpaskie pochodzenie, nie chcc wjeda do miasta w sty lu angielskim, tj.
w lekty ce przy p. red.). Towarzy szy li jej legat papieski i Henry k, ksi Yorku, dziesicioletni
brat przy szego ma by o to pierwsze spotkanie ksiniczki z niskim, peny m energii
i rumiany m chopcem, ktry w przy szoci mia zasi na tronie jako Henry k VIII.
Przed nimi kroczy li krlewscy heroldowie, odsuwajc na bok zby t natrtny ch gapiw.
Infantka prawdopodobnie nie zwrcia uwagi na mroczn stron Southwark, sy ncego z tuzina
domw publiczny ch, przy noszcy ch pokane zy ski ich wacicielowi, biskupowi Winchesteru. (Ta
niesawna cz poudniowego brzegu Tamizy zy skaa pniej popularno z uwagi na swe areny,
na ktry ch organizowano walki psw z niedwiedziami oraz inne przedstawienia). Konie
i mundury angielskich ary stokratw, podajcy ch za Katarzy n, ozdobiono pawimi pirami
i srebrny mi dzwonkami; grupa jej wasny ch muzy kw, przy gry wajcy ch na trbkach, puzonach
i instrumentach podobny ch do obojw, prowadzia towarzy stwo z Hiszpanii, za nimi za podali
jedcy.
Zarwno Angielki, jak i Hiszpanki jadce konno, podroway w damskich siodach. Autor
dziea Przybycie lady Katarzyny zwrci uwag, i te drugie by y jak odnotowa skierowane w
z stron, co przy dawao nieco humoru caej sy tuacji: z powodu odmiennego dosiadania
wierzchowcw osoby jadce w parach by y odwrcone od siebie Angielki podroway
zwrcone w lewo, Hiszpanki w prawo2. Wszy stkie hiszpaskie kobiety ubray czarne suknie
z dugimi, czarny mi manty lami, by nie przy mi uroku swej ksiniczki. W ty m przy padku
ponownie nastpio zderzenie kultur, albowiem ich angielskie towarzy szki, siedzce z ty u, lniy
zotem. Hiszpanki o niszy m statusie poday na wozach, na kocu pochodu, przy obleczone
w skromniejsz odzie, i nie by y one najpikniejszy mi kobietami z caej grupy . Konni
wojskowi w liberiach, sudzy ksicia Buckingham i hrabiego Northumberland, przy dawali
procesji najrniejszy ch barw, jadc na samy m kocu.
W owy m czasie Londy n stanowi wielkie centrum handlowe, tote obecno Hiszpanw nie
by a dla mieszkacw nowoci. Jednake tumy zwy ky ch ludzi wy chy lajcy ch si
niebezpiecznie z wy sokich miejsc, okien i dachw, by przy jrze si widowiskowej procesji
jak dotd nigdy nie widziay tak imponujcej liczby kasty lijskich goci. Ich reakcje by y jednak
rne. Autor Przybycia lady Katarzyny uwaa Hiszpanki za dziwne niewiasty, po czci dlatego, i
siedziay odwrcone w zy m kierunku, w siodach z osobliwie skrzy owany mi kijami, a po trosze
z powodu ich czarny ch szat. Uczony humanista Sir Thomas More opisa je w okrutny m sty lu:
Nie sposb by o na spoglda. Poza trzema, moe czterema z owego grona wszy stkie by y
garbate, rachity czne i bose, przy pominajc Pigmejki z Etiopii. Mona by pomy le, e to
uciekinierki z pieka, napisa do przy jaciela 3. Zapewne nie uy by tak ostry ch sw, wiedzc, e
po upy wie 34 lat od tej doniosej chwili lojalno wobec pigmejskiej ksiniczki bdzie
kosztowaa go y cie.
Wok Londy nu zorganizowano sze wy my lny ch parad, zwy kle w pobliu fontann lub
budy nkw zaopatrujcy ch podrny ch w wod. Pierwsz z nich Katarzy na napotkaa porodku
London Bridge, gdy grupa jej towarzy szy kroczy a wsk, przy pominajc tunel ulic,
zabudowan po obu stronach sklepami. Kolejne sceny i prezentowane na przedstawienia miay
wy wiera niezwy ke wraenie na zwy ky ch obserwatorach oraz gociach z Hiszpanii. Ci ostatni
nie pojmowali ani sowa, bowiem aktorzy mwili wy cznie po angielsku. Wy ksztacona infantka
by a za to w stanie zrozumie cz astrologiczny ch i religijny ch sy mboli. Kobieta trzy majca
zbate koo, stojca na dwupoziomowej scenie, by a wy rany m nawizaniem do imienniczki
ksiniczki, w. Katarzy ny, ktra wy jania jej, e widowiska, ktre dla niej przy gotowano,
sy mbolizuj drog od Cnoty do Honoru. wita Urszula oznajmia natomiast, e imi jej
maonka Artur nawizuje nie ty le do wadcy Camelotu, co do gwiazdy Arktur, najjaniejszej
w gwiazdozbiorze Wolarza. (Trafia rwnie do Ksigi Hioba w alegorii, ktra staa si jedny m
z gwny ch punktw chrzecijaskiej kosmologii papiea Grzegorza Wielkiego przy p. red.;
rdo: David Starkey, Sze on Henryka VIII). Wikszo utworw pochwalny ch na cze
Artura, Anglii i jej samej by a jednak niezrozumiaa dla przy szej ony ksicia.
Burmistrz Londy nu, ubrany w szkaratn saty now szat, ktremu towarzy szy suga nioscy
miecz, wid ich do kolejny ch scen. Za nim podali odziany na czarno protokolant oraz dwa
tuziny reprezentantw wadz i radni wraz z poddany mi; wszy scy mieli na sobie szkaratne stroje.
Zmierzali w gr Gracechurch Street, robic postj na Cornhill, po czy m udali si w kierunku
Cheapside, zatrzy mujc si przy kady m przedstawieniu, a nastpnie kierujc swe kroki ku
katedrze w. Pawa. Wszy stkie pokazy by y organizowane na wielobarwny ch, udekorowany ch
nierzadko pitrowy ch scenach, zdobiony ch postaciami lww, smokw, koni, ry b, by kw,
dziewczt, baranw, sy ren oraz wielkimi rami. Przepy chu dodaway im okazae schody,
latarnie i maszy ny napdzane si mini, a przemwienia aktorw wprowadzay widzw
w niepowtarzalny wiat Tudorw. Poruszay rwnie atrakcy jny wtek kosmologiczny
Katarzy na moga podziwia midzy inny mi ruchomy model cy klu ksiy cowego. Mwic nieco
prozaicznie, ksiniczka przemierzaa wanie najwspanialsze miasto Anglii, kierujc si do
najwaniejszego miejsca kultu, starej katedry w. Pawa.
Infantce przy pomniano rwnie cel jej przy jazdu. Niechaj bdzie bogosawiony owoc
waszego ona/Wasze wsparcie i owoce niechaj wzrastaj i mno si, zadeklamowa jeden
z aktorw. Ksiniczka nie by a w stanie w peni zrozumie sw, jakie pady w jej kierunku na
London Bridge, gdzie oznajmiono, i bdzie miaa dwch mw. Nie chodzio jednak
o dziesicioletniego chopca, jadcego konno u boku infantki, lecz o samego Chry stusa.
Kochajcie nad y cie swego pierwszego ma, a pniej ma nowego/Potem za nastpi
nagrody y cia czowieczego:/Z drugim macie zapewnion cze ziemsk/z pierwszy m chwa
zbawienia wiecznego 4. Dla Katarzy ny chwaa zbawienia zawsze by a istotniejsza od czci,
niezalenie od tego, jak cen miaaby za to zapaci.
 Trudno jednoznacznie stwierdzi, jakie wraenie wy war na niej Londy n. Katarzy na
zamienia Grenad okazae miasto dwustu minaretw na stolic Anglii, chlubic si
najwiksz liczb kociow w Europie, z setk dzwonnic, iglic i wie kocielny ch, nieodczny ch
elementw londy skiego pejzau. W prnie rozwijajcy m si orodku mieszkao okoo 50 ty s.
osb; w cigu wieku jego populacja zwikszy a si trzy krotnie. Jednak atrakcy jno samego
miasta przy sania brud znacznie bardziej uciliwy ni w Grenadzie. Poboczami lub rodkami
wielu ulic biegy rury kanalizacy jne i kanay ciekowe. Powy kaczane drewnem domy z kady m
pitrem staway si coraz szersze, a mieszkacy wy szy ch kondy gnacji wy rzucali mieci
wy chy lajc si z wy sunity ch okien wprost na miejskie ulice: zatoczone, ciemne i czsto
cuchnce (nawet jeli nieczy stoci wy woono z miasta co dnia). Domy przy saniaj nam
wiato i nie pozwalaj ujrze niebios, za na linii hory zontu widniej wy niose dachy , skary
si Thomas More 5. Pewnego razu humanista ujrza czowieka kucajcego przy cianie,
wy prniajcego si na ulicy 6. Stay m elementem miejskiej scenerii by y winie, wolno
przechadzajce si po ulicach i zjadajce odpadki, powodw do uczty nie zabrako take dla
krukw i jastrzbi. Niderlandzki uczony, Erazm z Rotterdamu, nie kry przeraenia takim
widokiem, dobitnie zaznaczajc potrzeb wy znaczenia ludzi do uprztania z ulic bota i ury ny 7.
Tamiz py na brudna, mierdzca woda, dodatkowo zanieczy szczana przez wpadajce do
odpady, za na brzegach zalegay ludzkie i zwierzce ekskrementy, zabierane pniej na specjalne
odzie. Pewien go z Niemiec, ktry odwiedzi Londy n, zauway z niesmakiem, i mieszkacy
miasta mieli w zwy czaju pra odzie w Tamizie, tote wszy scy nosili na sobie w nieznony odr.
C naley uczy ni, aby w ty m miecie y z godnoci? Gdy czowiek wy sila si, by
wspina si po stromej ciece cnoty, ono kae mu zawrci na ty sice sposobw i wabi
ty sicami pokus, twierdzi More, opisujc miasto swojemu przy jacielowi, humanicie Johnowi
Coletowi. Gdzie nie spojrze, tam cukiernicy, sprzedawcy ry b i drobiu, rzenicy, kucharze,
ry bacy i my liwi polujcy na dzikie ptactwo, ktrzy namawiaj do obarstwa. Czy to nie w ten
sposb diabe staje si panem wiata? 8.
Jednak w dniu przy jazdu Katarzy ny Londy n ukaza swe najpikniejsze oblicze. Budy nki
udekorowano zoty mi, srebrny mi, jedwabny mi i saty nowy mi tkaninami. Do czuy ch uszu infantki
musiay dotrze pieni, nazwane pniej przez pewnego angielskiego kronikarza boskimi
balladami, sodkim wspgraniem instrumentw muzy czny ch, ktre rozbrzmieway na kadej
ulicy 9. Moga rwnie doceni pikno angielskich kobiet, wspania postaw mody ch dziewczt
i zakochane twarze kawalerw.
Londy czy cy wy stroili si na przy by cie ksiniczki. Z pewnoci zauway a ona kosztowne
futra mieszkacw, stojcy ch na rusztowaniach 10, aby mc si jej przy jrze. Podczas parady,
obok kamiennej fontanny widziaa rwnie liczn grup ary stokratw, umundurowany ch sug
i gospodarzy, stojcy ch po obu stronach ulicy bd siedzcy ch na parapetach, ry nnach
i blankach. By li to ludzie krla. Henry k VII niepostrzeenie zakrad si do domu kupca Whitinga,
aby obejrze procesj. Katarzy n obserwowali take narzeczony, przy sza teciowa Elbieta York
i matka monarchy, Magorzata Beaufort.
Londy czy cy by li pod wraeniem ksiniczki. Nawet More wy chwala infantk: ach, c to
za kobieta! Wierzcie mi na sowo, zachwy cia serca caego kraju. Posiada wszy stkie cechy, ktre
przy dawa mog dziewczy nie pikna i czaru, napisa. Wszdzie mawia si o niej z uznaniem,
lecz kada z ty ch pochwa jest nieodpowiednia. Mam nadziej, i ten publiczny zwizek bdzie dla
Anglii szczliw wrb 11.
Z uwagi na pewne opnienia podczas procesji, Katarzy na musiaa zrezy gnowa z co
najmniej jednego przedstawienia, podczas gdy aktorzy wci wy gaszali swoje kwestie. W kocu
dotara do ostatniej sceny, usy tuowanej przy katedrze w. Pawa. Burmistrz i urzdnicy miejscy
zaprezentowali dary dla infantki, wrd nich miednice i dzbany, wy penione cenny mi
monetami 12, otrzy mane od kupcw.
Ksiniczka przy ja podarunki z uprzejmoci, w wy uczony sposb dzikujc im za
prezenty i mie sowa z y czliwoci i dobroci. Nie wiedziaa, e ci sami ludzie zagrozili, i
zabior cz swoich uprzednio darowany ch pienidzy, gdy wadze chciay zmusi ich do
pokry cia kosztw jednego z przedstawie. Spod ostatniej sceny zostaa zaprowadzona do katedry
przez arcy biskupa Canterbury i grup duchowny ch. Wanie tutaj za dwa dni miaa wzi lub.
Przy wtrze chru zoy a ofiar przy sy ncy m z cudw grobowcu w. Erkenwalda biskupa
Londy nu y jcego w VII wieku. (W owej chwili autor Przybycia lady Katarzyny odetchn
z ulg, albowiem jak dotd oby o si bez nieszcz: aden z zaciekawiony ch gapiw nie wy pad
z okna, nikt nie zosta poturbowany przez okrutne i uparte konie, przemierzajce zatoczone
ulice Londy nu. aden mczy zna, kobieta ani dziecko 13 nie ulego wy padkowi, co
poczy ty wano za znak boskiego bogosawiestwa dla maestwa).
Po zoeniu ofiary przy biskupim sarkofagu Katarzy na zostaa wy prowadzona przez zachodni
kamienn bram pokry t rzebami, z mosiny mi kolumnami obok Wiey Lollarda (w ktrej
biskupi wizili herety kw) do jej kwater w Paacu Biskupim. Widowisko dobiego koca. Sdzc
po pniejszy ch wy darzeniach, ju pierwszego dnia infantka zdoby a serca mieszkacw
Londy nu.

1 Kipling, Receyt, 32.

2 Tame.
3 More, Selected Letters, 2.
4 Kipling, Receyt, 14.
5 Lochman, Between Country and City .
6 Ackroy d, Life of Thomas More, 25.
7 Brewer, Reign of Henry VIII, t. 1, 2391.
8 Cy tat w: Lochman, Between Country and City .
9 Hall, Halls Chronicle, 493.
10 Tame.
11 Marius, Thomas More, 4546.
12 Kipling, Receyt, 35. Thomas i Thornley, Great Chronicle of London, 304.
13 Kipling, Receyt, 36.
 10

CEREMONIA ZALUBIN

Stara katedra w. Pawa

14 listopada 1501 roku

W ntrze katedry w. Pawa zostao cakowicie zmienione. Wzdu nawy dugiego budy nku
z wy niosy m drewniany m dachem i strzelist, niemal 150-metrow iglic, wzniesiono drewnian
scen o imponujcy ch wy miarach: szeroka na ponad 3,5 metra estrada zostaa ustawiona niczy m
ogromna rampa na caej stumetrowej szerokoci od zachodniej bramy a pod drzwi chru, na
drewniany ch, ponadmetrowy ch podporach. Balustrady wzdu kadego boku zdobiy tkaniny
z cienkiej weny lub jedwabiu. Na podwy szony m, okrgy m podecie wzrok przy kuwaa
intensy wna czerwie dy wanu, przy bitego do podogi gwodziami o by szczcy ch gwkach.
Kamienne ciany wity ni dekoroway arrasy, najwspanialsze z krlewskiej kolekcji, na ktry ch
mona by o podziwia pikne wzory i barwne sceny 1.
To wanie tutaj mia si odby ostatni akt lubu Katarzy ny, obserwowany przez ty lu
mieszkacw, ilu ty lko zdoa pomieci budy nek. Krl pragn, by infantka i Artur stali na
rodkowej scenie. Po jednej stronie, naprzeciw miejsca wy znaczonego na ceremoni,
wzniesiono sekretne pomieszczenie, przy pominajce wy gldem pokan szaf z okratowany mi
drzwiami. Henry k i jego maonka mieli zamiar ukry si w nim i obserwowa uroczy st
ceremoni. Nie chcieli, aby ich obecno odcigaa uwag od najwaniejszego wy darzenia,
dzie ten bowiem mia nalee do ich sy na i jego ony.
Katarzy na przy by a do Paacu Biskupiego pn noc, kilkanacie godzin przed pamitny m
wy darzeniem. Popoudnie i wieczr spdzia w niedawno przebudowanej krlewskiej rezy dencji
Bay nards Castle, sy tuujcej si na brzegu rzeki, gdzie poznaa sw teciow. Spotkanie z y czliw
Elbiet York przebiego pomy lnie, a tace trway do pnej nocy ; po ich zakoczeniu Katarzy na
zostaa odprowadzona do paacu w asy cie procesji, ktrej pochodnie rozwietlay ulice
angielskiej stolicy 2.
 Tego ranka, odziana w bia saty now szat lubn, spotkaa si przy drzwiach paacu
z dziesicioletnim Henry kiem, majcy m poprowadzi j do bram katedry. Tren sukni niosa jego
ciotka ze strony matki, lady Cecily. Trbacze, stojcy na sklepieniach wy soko nad zachodni
bram, zadli w trby na powitanie ksiniczki3.
Na zewntrz i w rodku wity ni zgromadziy si tumy. Na widok niektry ch strojw,
zdobiony ch pawimi pirami, autor Przybycia lady Katarzyny pisa o ich wacicielach z pogard
jako o nietaktowny ch i niewy ksztacony ch ludziach, ktrzy przy by li jedy nie po to, aby samemu
si pokaza lub zwy czajnie gapi 4. Z ca jednak pewnoci pikny ch widokw nie brakowao,
jako e kry nolinowa, zjawiskowa wrcz suknia Katarzy ny wzbudzaa podziw, zwiastujc ty m
samy m nadchodzc mod epoki Tudorw. Okazae obrcze, uwy datniajce spdnic, zostay
prawdopodobnie wy konane z gitkiego zielonego bambusa. Damy dworu infantki by y ubrane
podobnie, poniej bioder majc charaktery sty czne okrge piercienie, niepozwalajce, by
tkanina doty kaa ciaa 5.
Wiksz cz oblicza ksiniczki przy kry wa biay, jedwabny welon, zdobiony zotem,
perami i drogimi kamieniami, opadajc a na biodra kobiety. Wy gld lubnej szaty Katarzy ny
by dla Anglikw zaskoczeniem. W pisemny ch relacjach zostaa ona przedstawiona jako bardzo
obszerna, o szerokich rkawach oraz liczny ch zakadkach. Jeden z angielskich obserwatorw
powiedzia nawet, i na my l przy wodzi strj mski 6.
Pierwsza cz ceremonii lubnej odnosia si do zagadnie polity czny ch i finansowy ch:
odczy tano publicznie umow zawart midzy Angli i Hiszpani, informujc rwnie o posagu
Katarzy ny. Nastpnie wrczono jej dokument patentowy od krla i ksicia Artura,
z wy szczeglniony mi darowiznami oraz zawarty m porczeniem.
Po omwieniu spraw wieckich nadszed czas na kwestie natury duchowej, rozpoczte dug
przemow 18 biskupw w infuach oraz opatw. Mody ksi ktry zjawi si wczeniej, by
wy czekiwa przy by cia panny modej by ubrany w biae atasowe szaty. Katarzy na i Artur
wsplnie zoy li luby. By a to jednak dopiero pierwsza cz ceremonii. Po uroczy sty ch
obrzdach maonkowie rka w rk przemiecili si po scenie ku otarzowi gwnemu. Przy
drzwiach chru odwrcili si najpierw w kierunku pnocnej, nastpnie poudniowej czci sceny,
aby zgromadzony lud mg ich zobaczy 7. Zgodnie z trady cj lubn babka Artura, lady
Magorzata, zalewaa si zami podczas ceremonii8. Przy otarzu gwny m odprawiono msz
wit, po ktrej zakoczeniu Katarzy na opucia wity ni bez ma, jako e mody maonek
popiesznie odjecha, by przy wita sw oblubienic pod drzwiami jej komnaty. Gdy z katedry
wy prowadzi j mody Henry k, ponownie uroczy cie rozbrzmiay trby. Katarzy na by a odtd
penoprawn on, chocia maestwo nie zostao jeszcze skonsumowane.
Ludno stolicy rozpocza ju witowanie. Przy zachodniej bramie wzniesiono scen, na
ktrej przedstawiono gry, strumienie, skay, burszty ny i korale oraz najrniejsze gatunki rolin,
drzew i zwierzt. Uwag przy kuwao ich niecodzienne umiejscowienie: w jedny m z miejsc chart
zdawa si wy ania z ry, podczas gdy ona sama rosa na drzewie. Na scenie by li te trzej
krlowie, czerwony smok, lew i biae serce; nie brakowao rwnie sy mboli Anglii, Hiszpanii
i Francji. Jednake najwaniejszy m elementem dla wikszoci uczestnikw wita by a fontanna,
w ktrej py no wino. Gdy spragnieni napeniali szlachetny m trunkiem dzbany, z przodu sceny
otwieray si i zamy kay niewielkie wrota 9.
Bankiet, podczas ktrego Katarzy na i hiszpaski arcy biskup zasiadali przy najwy szy m stole,
odby si w wielkiej sali Paacu Biskupiego. Dla wikszoci biesiadnikw rozpocza si zabawa
trwajca dwa ty godnie. W cigu kolejny ch czternastu nocy organizowano bale przebieracw,
bankiety i walki na kopie (w Westminsterze konieczne okazao si zwiezienie wiru i piachu, aby
naley cie przy gotowa teren do poty czek). Podczas jednej z nich Katarzy nie i krlowej
towarzy szy o 300 dam. Londy skie pry watne paace konkuroway ze sob w zapewnieniu jak
najciekawszy ch rozry wek. Od domostwa Magorzaty Beaufort przy Coldharbour a do
posiadoci hrabiego Derby organizowano przednie bankiety, a wino lao si strumieniami.
Podczas jednego z przy j Katarzy na taczy a z dam dworu, a ksi Artur ze swoj ciotk,
lady Cecily. W pewny m momencie serca uczestnikw skrad jednak haaliwy mody Henry k,
taczcy ze swoj jedenastoletni siostr Magorzat, ktry z modzieczy m entuzjazmem nagle
zrzuci swoj szat i bawi si w samy m kaftanie 10, twierdzc, jakoby przy cika szata ze
zotogowiu przeszkadzaa mu w zabawie. Cho by o to oczy wiste naruszenie zasad wczesnej
ety kiety, rodzice chopca spogldali na to z pobaliwy m rozbawieniem, a taniec sy na sprawi im
niekaman przy jemno. Gdy krl przerwa na chwil zabaw, zwoujc wszy stkich na msz
dzikczy nn, do katedry w. Pawa 11 przy by o ponad 500 ary stokratw. (Cz z nich z ca
pewnoci moga ju odczuwa znamienne dolegliwoci z powodu nadmiernego spoy cia wina).
Ty m razem to Katarzy na zaja miejsce w okratowany m pomieszczeniu, by obserwowa
zgromadzony ch.
Jeden z kronikarzy relacjonowa pniej, i przy jcie zorganizowane w dzie lubu, podczas
ktrego zaprezentowano krlewskie zote i srebrne naczy nia, by o tak okazae, e zachwy tu tego
nie sposb wy razi sowami. Szkocki humanista Walter Ogilvie, jeden z goci, w takich oto
sowach uj pikno sreber i zota, umieszczony ch na krlewskich kredensach: podziwialimy
kielichy inkrustowane drogimi kamieniami, naczy nia ze szczerego zota i najwspanialsze wy roby
zotnikw oraz mistrzw grawerstwa 12. Wy razy uznania naleay si take krlewskim
kucharzom, ktry ch autor Przybycia lady Katarzyny wy chwala za wy szukane dania, twierdzc
z dum, i Anglia przewodzia na wiecie w dziedzinie gastronomii: wy rafinowane potrawy
wy spiarzy wci zdoby way wy rnienia we wszy stkich krajach na ziemi 13.
 Czy po uroczy stociach maestwo zostao skonsumowane? Py tanie to pozostaje najwiksz
tajemnic y cia Katarzy ny. Wiele lat pniej angielska krlowa bdzie trwa na stanowisku, e do
stosunku z Arturem nigdy nie doszo. Podczas przesuchania w Saragossie Juan de Gamarra,
sucy ksiniczki, w dniu lubu 22-letni mczy zna, zezna, e noc polubn pary krlewskiej
spdzi w przedsionku komnaty modej maonki. Ksi Artur wsta zaskakujco wczenie, co
wprawio wszy stkich w niezwy ke zdumienie, oznajmi. Po wejciu do komnaty Katarzy ny
uwag Gamarry zwrciy damy dworu strapione sy tuacj swej pani i zawiedzione postaw
Artura. Francisca de Cceres, ktrej powinnoci by o zakadanie szat ksiniczce i rozbieranie
jej, darzona przez Katarzy n serdecznoci i zaufaniem, wodzia po komnacie smutny m
wzrokiem, opowiadajc pozostay m damom, e midzy ksiciem Arturem a jego on do
niczego nie doszo. Dla wszy stkich by o to wielkim zaskoczeniem, a niektrzy zaczli nawet drwi
z pana modego 14.
Czy Gamarra, dobrze pamitajcy wy buchow suc Katarzy ny, wspomnian Francisc
de Cceres, zoy rzeczone zeznania jedy nie po to, by chroni sw pani? Czy pozostali
wiadkowie postpili w Saragossie podobnie? Czy te infantka, o ktrej pobonoci mawiano
z wielkim uznaniem, skamaa?
Po wielu latach jeden z angielskich kronikarzy wy razi przekonanie, e tak wanie by o: z
kocem kadego dnia, gdy zbliaa si noc, krzepki ksi i jego urodziwa ona by li zaprowadzani,
nieodziani w adn szat, nadzy do jednego oa i dokony wali aktu, niezbdnego do cakowitej
konsumpcji maestwa [...]. Rankiem ksi zawsze prosi o napj, czego nigdy wczeniej nie
robi. Jeden z jego szambelanw dziwi si, prbujc zarazem dociec przy czy ny owego
pragnienia. Mody maonek mia pono odpowiedzie: Tej nocy by em w samy m rodku
gorcej Hiszpanii i podr ta bardzo mnie wy cieczy a. Jeli ty znalazby si kiedy w tak
upalny m klimacie, odczuwaby jeszcze wiksze pragnienie 15.

1 Kipling, Receyt, 3943. Anonim, The Chronicle of the Grey Friars, 2429.
2 Kipling, Receyt, 3738.
3 Kipling, Receyt, 42. Starkey, Sze on, 81.
4 Kipling, Receyt, 41.
5 Tame, 43.
6 Tame.
7 Tame, 44.
8 Dowling, Fisher of Men, 81.
9 Kipling, Receyt, 4445.
10 Tame, 4748, 5758.
11 Tame, 4849.
12 Tame, 148.
13 Tame, 46.
14 Manuskry pt Krlewskiej Akademii History cznej MS 94674 (Veruela). Transkry pcja
i tumaczenie na hiszpaski, wy konane przez Ruth Miguel Franco, znajduj si w posiadaniu
autora.
15 Hall, Halls Chronicle, 494.
 11

CISZA I SMUTEK

Londyn, Paac Biskupi

15 listopada 1501 roku

A rtur chepi si i domaga piwa, wy szedszy nad ranem z sy pialni ony. Maonka jednak
zdawaa si mie zupenie inne zdanie na temat minionej nocy. Tego dnia jej komnata
przeobrazia si w swoisty hiszpaski bunkier. W Paacu Biskupim zapada cisza. Do Katarzy ny
mogy wej ty lko najbardziej zaufane damy dworu. Panowa cakowity zakaz wstpu do
komnaty , czy tamy w Przybyciu1. Jedy n osob poza najbliszy mi sucy mi ktra moga
zobaczy si z ksin, by hrabia Oksford. Jako Wielki Szambelan Anglii zosta przy sany, by
dopy ta o jej zdrowie i na jej rce zoy podarek od krla. Niezalenie od samopoczucia,
Katarzy na przy ja gocia z uprzejmoci. Jeli Gamarra mia racj, w czci nalecej do
ksinej panowa pospny nastrj. By moe wanie w ty m okresie doa Elvira, bdca oczami
i uszami Izabeli, stwierdzia, e Katarzy na wci by a dziewic. Hiszpaska trady cja nakazy waa
przy jrze si przecieradom maeskiego oa, wy stawiajc je na widok publiczny, aby kady
mg zobaczy dziewicz krew nowo polubionej maonki. Elvira z ca pewnoci wy py taa
o rzeczone przecierada niewolnic Catalin, odpowiedzialn za cielenie ka ksinej. Trudno
orzec, czy dy plomowany lekarz Katarzy ny Alcaraz napisa do krlowej, donoszc o ostatnich
wy darzeniach. Siostrzeniec, ktry wraz z nim uda si do Anglii, zezna podczas przesuchania
w Saragossie, e wuj by prawdziwie zdumiony kondy cj fizy czn Artura: [] ksi mia
bardzo wte koczy ny. [Alcaraz] nigdy nie widzia czowieka, ktrego nogi i pozostae czci ciaa
by y by tak wy chudzone 2.
By moe Katarzy na po prostu przestrzegaa ety kiety. Zasady y cia na dworze,
przekazy wane z pokolenia na pokolenie w tak zwanej Krlewskiej Ksidze, jednoznacznie
nakazy way, by na ty m etapie angielska ksina pozostawaa w swej komnacie przez cay dzie
[...], nie wpuszczajc do niej adnego mczy zny 3. W przy padku gdy w noc polubn nie doszo
do wspy cia, nie mona przecie by o wy kluczy sukcesu w tej kwestii, ktry mg nastpi
w inny m terminie. Ostatecznie czas by sprzy mierzecem 15-latkw.
Nowa ksina Walii, bdc teraz jedn z najwaniejszy ch kobiet w Anglii, szy bko odzy skaa
dobry nastrj. W cigu kolejny ch dwch ty godni nie stronia od zabawy, taczc (cho wci
ty lko ze swy mi damami dworu) i przy patrujc si walkom na kopie. Midzy ni i Arturem nie
by o jednak adnej bliskoci pono na jedny m z bankietw modzi maonkowie zostali
posadzeni przy osobny ch stoach4.
Przemiana z hiszpaskiej infantki w angielsk ksiniczk nie nastpia ostatecznie z chwil
zawarcia lubu: Katarzy n czekao teraz przy swajanie zwy czajw i ety kiety panujcy ch
w nowy m domu. Dwa dni pniej rozpocza nauk spoy wania posikw, tak jak przy stao
angielskiej ksiniczce. Jak dotd serwowano jej dania na sposb hiszpaski, teraz za w sty lu
angielskim 5, czy tamy w Przybyciu... Katarzy na musiaa zapozna si z nucy mi zasadami
doty czcy mi formy obsugiwania jej, gdy przeby waa wrd ludzi powszechnie uwaany ch za
nieznajcy ch umiaru w jedzeniu i raczeniu si trunkami. Jeden z cudzoziemcw wy razi pogld,
i Anglicy jadali miso, nigdy nie mogc si nim nasy ci oraz zby t czsto pili, wy rniajc si
przy ty m nieokieznany m apety tem 6. Nie wiadomo, czy nauka angielskiej ety kiety obejmowaa
rwnie stopniowe oswajanie si z cisz panujc przy stoach osb czcigodny ch i mdry ch 7,
kulty wowanej pniej przez Tudorw, oraz z faktem, i podczas posiku biesiadujcy nie
odczuwaj wsty du i nie zachowuj powcigliwoci w gony m okazy waniu, e posiek jest
rozkosz, nawet w obecnoci prominentny ch osb 8, jak zauway pewien francuski go.
Niebawem ucztowanie przenioso si nad Tamiz. Floty lla jaskrawo udekorowany ch barek
zabraa goci w gr rzeki, do Westminsteru. Muzy k zapewniaa orkiestra piskliwy ch
instrumentw podobny ch do obojw, metaliczny ch puzonw, fletw i trbek. Autor Przybycia
jak zwy kle stosujc hiperbol okreli w py wajcy odeon jako najwspanialsze
i najbarwniejsze zjawisko kiedy kolwiek odby wajce si na londy skiej rzece. Tutaj ponownie da
si we znaki spr midzy krlem a miastem: The Mercers Company gildia londy skich kupcw
handlujcy ch tkaninami zostaa ukarana grzy wn w wy sokoci 10 funtw, poniewa jej barka
nie by a przy ozdobiona [...] tak piknie jak pozostae 9.
Pod koniec uroczy stoci jej uczestnicy przemiecili si jeszcze dalej w gr Tamizy, poza
Londy n, do niedawno przebudowanego nabrzenego paacu w Richmond dumy Henry ka VII.
Parada ponownie przy pominaa nawodny festiwal muzy czny. Py nc w gr rzeki, Katarzy na
coraz mocniej oddalaa si od swojego starego y cia, wkraczajc w nieznany dla wiat Anglii
Tudorw. W Richmond przy szo jej poegna si z wikszoci osb, ktre przy jechay wraz z ni
na wy sp.
 Wy tworne wiee z szarego kamienia i okazae ogrody paacu Richmond musiay wy wrze na
gociach ogromne wraenie, gdy wy oniy si zza zakola rzeki. Robotnicy, wy gry wajc wy cig
z czasem, zdoali zakoczy prace i Henry k mg poszczy ci si sw rezy dencj przed sy now
i Hiszpanami. Sala gwna zostaa przeszklona, za w paacu wspaniale wy koczono okazae izby
do taca, sekretne pomieszczenia oraz boskie komnaty dla Katarzy ny i Artura 10. Nie by a to
wprawdzie Alhambra, jednak monarsza rezy dencja moga pochwali si fontann na
wy brukowany m marmurem wewntrzny m dziedzicu i najpikniejszy mi ogrodami. Hiszpascy
towarzy sze Katarzy ny z pewnoci spdzili niezapomniane chwile w najnowoczeniejszy m,
najwy godniejszy m paacu Anglii, oferujcy m mnstwo rozry wek, wrd nich rwnie pamitne
polowania. Hiszpaski hrabia Cabry mia szczcie ustrzeli jelenia, celujc z kuszy, po czy m
nastpi wielki ubj jeleniny 11. Nie brakowao okazji, by zagra w krgle czy tenisa, jako e
Henry k nakaza wy budowa odpowiednie hale, strzela z uku do tarczy lub zasi przy stoach,
aby umili czas gr w szachy, koci czy karty. W pewny m momencie midzy dwoma wy sokimi
supami rozpito lin i hiszpaski akrobata, podrujcy z Katarzy n, zabawia wszy stkich swoimi
sztuczkami onglujc pikami tenisowy mi, dzwonkami i mieczami, popisujc si tacem,
skokami i zwisem na linie, zaczepiajc si na niej jedy nie palcami u stp. Punktem
kulminacy jny m okazao si jednak uczepienie na zbach, stanowic najbardziej emocjonujc
chwil 12. Ostatniego dnia obdarowano Hiszpanw upominkami. Arcy biskup, biskup, hrabia
i jego brat otrzy mali po zoty m i srebrny m talerzu o wartoci ponad 300 marek. Gocie
wy jechali do swojego kraju 29 listopada, dwa ty godnie po lubie, a z Katarzy n pozostao okoo
60 osb w ty m niewolnicy i sucy. Wizi z domem zostay zerwane. By o to bolesne
przey cie dla modej kobiety, rozstajcej si z rodakami w ogromny m blu. Tego dnia by a po
czci rozdraniona i zamy lona 13.
Wkrtce Henry k zwrci uwag na smutek i ponury nastrj sy nowej. Zawezwa j zatem do
nowo wy budowanej biblioteki w Richmond, wraz z jej hiszpaskimi i angielskimi damami dworu.
Wy bra dogodne miejsce, Katarzy na bowiem kochaa ksiki. By moe hiszpaski dwr by
bardziej zaawansowany w krzewieniu idei humanizmu i kwestiach nauczania, lecz w posiadaniu
angielskiego monarchy rwnie znajdowao si wiele cenny ch manuskry ptw i ksig z okresu
kurateli pierwszego krlewskiego bibliotekarza 14 tego kraju. Henry k pokaza jej dziea mdre,
z odpowiedni doz humoru i naprawd interesujce, napisane po acinie i angielsku 15. Nie
wiadomo, czy widok ty lu wspaniaoci mg przy nie pociech strapionej Katarzy nie. Na
wszelki wy padek krl przy gotowa dla niej niespodziank, nawizawszy uprzednio kontakt
z pewny m flamandzkim jubilerem. Wy konana przez rzeczonego zotnika biuteria zostaa
zaprezentowana ksinej w celu uradowania jej, zmniejszenia smutku i podniesienia na duchu.
Pord drogocennoci by zestaw piercieni z kosztowny mi kamieniami, wielkimi diamentami
oraz inne klejnoty. Katarzy na jako pierwsza miaa prawo wy boru najpikniejszego z nich,
a nastpnie dokonay go jej damy. Autor Przybycia... zauway z opty mizmem, i ty m samy m
Katarzy na zagodzia swe troski, przy jmujc maniery i zwy czaje panujce w Anglii 16.
Jednak w rzeczy wistoci midzy Hiszpanami a Henry kiem zacz narasta konflikt, a szy bko
nastpujca seria awantur i nieporozumie miaa znaczcy wpy w na kolejny etap y cia modej
kobiety. W cigu dwch ty godni oszoomionej ksinej przy szo stan twarz w twarz
z rozwcieczony m krlem Henry kiem, starajc si zrozumie jego gniew. Wadca uskara si na
hiszpaskiego ambasadora, Rodriga de Puebl, ktry zrobi z niego gupca i okpi go, namawiajc
do wy stpienia o naty chmiastow zapat ostatniej czci posagu: pere, biuterii, tkanin oraz
zoty ch i srebrny ch talerzy, chocia termin wniesienia nalenoci wy znaczono na kolejny rok.
Urzdnicy Katarzy ny odmwili przekazania wiana, co dla krla stao si powodem wielkiego
upokorzenia.
Jest mi niezmiernie przy kro, e wy stpiem o te klejnoty 17, powiedzia ze zoci. Nie
powinienem by uwaany za czowieka, ktry prosi o zapat przed czasem. Chwaa Bogu, nie
jestem w potrzebie, a jeli by oby to konieczne, mgby m, z mioci do nich i do ciebie, moja
pani crko, wy da milion zota bez spisy wania dugu. To powiedziawszy, Henry k wy szed, cho
nie by usaty sfakcjonowany. Mimo wszy stko zoto zabrano mu sprzed nosa.
Jeli chodzi o ostatni cz posagu, zauway inny hiszpaski ambasador w Anglii, Pedro
de Ay ala, krl pragnie, aby postpi wedle ustale i aby skarby te zostay mu dostarczone 18.
Doda te, e Henry k by gotw na wszy stko, by leby je otrzy ma. Gdy konflikt midzy
Hiszpanami a monarch narasta z kady m dniem, Ay ala nakoni krlow do zatwierdzenia
zapaty. Jego proba zostaa jednak zignorowana. By to pierwszy i nie ostatni incy dent, gdy
Katarzy na znalaza si w niewy godnej sy tuacji midzy swoimi rodzicami a Henry kiem
spierajcy mi si o majtek.
Ksiniczka miaa powd do konsternacji. Z jednej strony monarcha twierdzi, e proba
o klejnoty wprawia go w zakopotanie, z drugiej za nalega na szy bk zapat. Zaczy naa
rozumie, e te nie zawsze by uczciwy.
Do krla dawno przy lgna opinia skpca. De Puebla, majcy za sob wieloletni poby t
w Anglii, ju kilkanacie lat wczeniej ostrzega rodzicw Katarzy ny, przedstawiajc wadc jako
czowieka, ktry nieustannie, gdy akurat nie przeby wa w miejscu publiczny m ani w radzie,
wasnorcznie spisy wa swoje wy datki 19. Okazaa, pena przepy chu ceremonia lubna miaa na
celu zademonstrowanie swoim rodakom bogactwa i siy oraz upewnienie si, e Hiszpanie
powrcili do kraju, sawic Henry ka za jego szczodrobliwo. Podarunki w postaci biuterii by y
rzadkoci. Sama Katarzy na ju nigdy nie miaa dowiadczy podobnej hojnoci z jego strony.
W niedugim czasie ksina ponownie zostaa wpltana w sie intry g, gdy Henry k po raz
kolejny usiowa oczy ci si z zarzutw, obarczajc win inny ch. W ty m przy padku rwnie
pada ofiar coraz wikszy ch podziaw wrd jej wy rachowany ch i dumny ch hiszpaskich
dworzan. U podstaw problemu lea dy lemat, czy powinna towarzy szy Arturowi do jego domu
w zamku Ludlow, czy te pozosta na dworze Henry ka. M zmuszony by powrci, aby
zadouczy ni swy m obowizkom jako ksicia Walii. Jednak kwesti wy jazdu Katarzy ny naleao
starannie przemy le. Zamek Ludlow by wielk rezy dencj usy tuowan w wilgotnej i chodnej
czci Anglii. Otoczona luksusami Richmond, Katarzy na zdawaa si by zmartwiona i stskniona
za domem. Jak zatem ksiniczka Alhambry miaa sprosta ry gorom Ludlow, zwaszcza gdy
maonek planowa spdza wikszo czasu poza domostwem, dokonujc objazdu swoich ziem?
Skry cie obawiano si rwnie, e dwoje mody ch kochankw moe bez opamitania rzuci si
sobie w ramiona i zatraci w cielesny ch uciechach. Doskonale pamitano, e wy czerpanie
seksualne wy woao przedwczesn mier osiemnastoletniego brata Katarzy ny, Jana, zatem
niebezpodstawnie obawiano si o bezpieczestwo niezby t krzepkiego mczy zny majcego
zaledwie pitnacie lat.
Henry k zdecy dowa, e przedstawi sy nowej w dy lemat, pozwalajc jej dokona
samodzielnego wy boru. Dziewczy na, nie potrafic lub nie chcc czy ta w my lach wadcy czy
te narzuca mu wasny ch zamiarw, zrcznie unikaa odpowiedzi. Zgadzaa si z jego wol
i bdzie zadowolona z kadej decy zji monarchy 20. Krl, ukry wajc swoje plany, oznajmi, i
uczy ni to, czego zay czy sobie Katarzy na. Niebawem sam Artur, najwy raniej na prob
ojca, zacz namawia on do wy jazdu. Henry k nie by szczery w stosunku do sy nowej, jednak
jego wiara w dar przekony wania sy na zdaje si wskazy wa na pewn wi rodzc si midzy
nowoecami.
Ostatecznie zdecy dowano o wy jedzie Katarzy ny. Wadca, pozorujc cierpienie, wy razi
swj al z powodu odesania jej z mem. Na szczcie pod rk by de Puebla, zawsze gotw do
walki, gdy spr doty czy Katarzy ny. Krl obarczy win de Puebl. Wy sa spowiednika
Katarzy ny, woskiego duchownego, humanist Alessandra Geraldiniego, aby mu przekaza, i
dziewczy na by aby zrozpaczona, gdy by zostaa 21.
Wadcza doa Elvira, popierajca pozostanie Katarzy ny w Richmond, wszczy naa awantury,
knujc zemst. Niewielki, hiszpaski dwr ksinej ogarno przy gnbienie. Bezzwocznie
powinnicie wy da nam wszy stkim mczy znom i kobietom rozkazy jednomy lnego dziaania
[...] teraz kady czy ta i mawia to, co chce, a to dziaa na nasz niekorzy 22, napisa Ay ala do
hiszpaskich monarchw.
W zarzewiu konfliktu znajdowali si Elvira i jej m, Pedro Manrique, rozpoczy najc
z Henry kiem spr odnonie wy nagrodze. Krl, rozjuszony niedawn sy tuacj doty czc
ostatniej czci posagu, nie mia zamiaru rozmawia o pienidzach. Nie kry (by moe
sy mulowanego) oburzenia, twierdzc, i nigdy wczeniej nie spotka si z podobny mi daniami.
Czy Hiszpanie nie wiedzieli, e ich sprawami zajmowa si jego sy n? Za kogo si uwaali, aby
porusza kwestie majtkowe i samodzielnie negocjowa?
Nie sposb dociec, kto rozpocz t swoist wojn midzy Anglikami a hiszpaskimi sugami
Katarzy ny. Manrique i Elvira by li ludmi dumny mi. W Hiszpanii naleeli do grona
prominentny ch osb i Henry k mia tego wiadomo, jednak w Anglii ich autory tet niewiele
znaczy . Obaj maestresala Katarzy ny, Alfonso de Esquivel i Juan de Cuero, mczy ni, ktrzy
odmwili wy dania klejnotw, zostali zdegradowani do statusu odwierny ch, Manrique zosta za
poinformowany, i jego hiszpaskie stanowisko Lorda Wielkiego Stewarda nie istnieje w Anglii23.
Izabela i Ferdy nand by li wiadomi, e podobna zniewaga i utrata twarzy mogy przy nie
powane skutki. Naty chmiast napisali do de Puebli, rozkazujc mu, aby zapobieg jakiemukolwiek
upokorzeniu Pedra Manrique czy afrontowi wobec niego 24. Ale na podobne kroki by o ju za
pno.
Katarzy na nie by a w stanie narzuci dy scy pliny swoim poddany m. Zamiast tego poprosia
Ay al, aby rozwiza konflikt midzy jej dworzanami i teciem. Ambasador oznajmi w licie do
Izabeli: ksina kilkakrotnie wy dawaa mi rozkazy wczenia si w negocjacje, jednak nie
posuchaem jej dy spozy cji, gdy nie zostaem do tego upowaniony przez Wasz Wy soko 25.
Katarzy na czua si bezsilna, by dziaa na wasn rk. Wy sza za m zaledwie kilka ty godni
wczeniej, a sprawy ju przy bray niepodany obrt. W ponury m nastroju, kilka dni przed
Boy m Narodzeniem, wy ruszy a wraz ze swoim dworem na zachd, w kierunku Ludlow.

1 Kipling, Receyt, 47.

2 Manuskry pt Krlewskiej Akademii History cznej MS 94674 (Veruela). Transkry pcja
i tumaczenie na jzy k hiszpaski, wy konane przez Ruth Miguel Franco, znajduj si
w posiadaniu autora.
3 Grose, Antiquarian Repertory, 1, 322.
4 Kipling, Receyt, 59.
5 Tame, 49.
6 Nicander Nucius, Second book, 16.
7 Harrison, Elizabethan England, 95.
8 Grose, Antiquarian Repertory, 4, 501, 512. Lay nesmith, Last Medieval Queens, 118.
9 Kipling, Receyt, 150.
10 Thurley, Royal Palaces, 2829.
11 Kipling, Receyt, 71.
12 Tame, 75.
13 Tame., 77.
14 Carley, Books of King Henry VIII, 41.
15 Kipling, Receyt, 77.
16 Tame, 78.
17 CSP Hiszpania, Suplement 1, 1.
18 Tame.
19 CSP Hiszpania, 1, 210.
20 CSP Hiszpania, Suplement 1, 1.
21 Tame.
22 Tame.
23 Starkey, Sze on, 88. Gairdner, Memorials, 408.
24 Gairdner, Memorials, 408.
25 CSP Hiszpania, Suplement 1, 1.
 12

YCIE W MAESTWIE

Zamek Ludlow
Koniec grudnia 1501kwiecie 1502 roku

N owy dom Katarzy ny wznosi si na wzgrzu, nad zakolem rzeki Teme, a ogromna bry a
zamkowa growaa nad okazay m, otoczony m murami miastem z dominujc w jego miejskim
pejzau wy sok kocieln wie. Zamek Ludlow, budzca groz, a zarazem imponujca budowla
o masy wny ch szary ch wieach i wy sokich blankach, bdcy ch oznak krlewskiej potgi, zosta
wzniesiony w celu odpierania atakw zbuntowany ch Walijczy kw. To wanie z tego miejsca
krlowie Anglii kontrolowali Marchie Walijskie. Teraz stao si ono domem Artura i jego ony, by
jak uj to wspczesny im kronikarz zachowa liberaln gocinno i suy sprawiedliwoci,
obojtnej pry mity wny m Walijczy kom 1.
Mona sobie jedy nie wy obrazi, jak w wilgotny m i mroczny m krajobrazie angielskiej zimy
w monochromaty czny, surowy zamek zosta odebrany przez mod kobiet, spragnion widoku
rodzinnego domu, przy wy k do dy skretny ch luksusw i barwnego, kojcego dla oczu otoczenia
Alhambry. Katarzy na zamieszkaa w jedny m z budy nkw przy pnocnej cianie, z widokiem na
rzek. Wielka sala by a otoczona komorami z jednej strony oraz komnatami mieszkalny mi
z drugiej, ktre z kolei prowadziy do wie wznoszcy ch si coraz wy ej nad rzek i otaczajcy ch
wok zamek. Z latry n w rzeczony ch basztach wy prowadzono ry nny, wy lewajce sw zawarto
poprzez ciany zamku dziesitki metrw niej. Wod pompowano ze studni, usy tuowanej ponad
trzy dzieci metrw poniej poziomu rzeki. Porodku wewntrznego dziedzica, na planie koa
wzniesiono ma, urocz kaplic pod wezwaniem w. Marii Magdaleny. w niewielki klejnot
normaskiej architektury prawdopodobnie by schronieniem dla Katarzy ny i jej spowiednika
Geraldiniego. wiece, delikatnie dranicy zapach dy mu i poblask kielicha, poczone z obrazami
i kojcy m sowem liturgii, wraz z muzy k (lub niekiedy bez oprawy muzy cznej), kadzidami oraz
wieloma inny mi dodatkami sprawiay, e kapliczka staa si dla Katarzy ny dogodny m miejscem
na rozmy lania o najwaniejszy ch zmy sowy ch dowiadczeniach tego czasu. Infantka chowaa
si tutaj przed szary m, chodny m wiatem. By moe jak rzekomo zaleci jej lekarz modlia
si tu rwnie o odzy skanie witalny ch si przez swego ma.
Niewiele wiadomo o samy m poby cie Katarzy ny i Artura w Ludlow. To wanie tutaj
Katarzy na zaprzy jania si z Margaret Pole, siostr hrabiego Warwick, ktrego stracono w 1499
roku, by przy spieszy czy wrcz umoliwi lub infantki. M Margaret, Sir Richard Pole, by
szambelanem Artura, a wiele lat pniej sama Margaret zostaa guwernantk crki krlowej,
Marii. Katarzy na, przy najmniej w opinii maestwa Polew, miaa ogromne poczucie winy
z powodu mierci Warwicka. Ich sy n Reginald wspomina pniej, e czua si zobowizana do
zrekompensowania szkody, ktr ponieli z jej powodu 2. Z czasem nawizaa si midzy nimi
oboplna przy ja. Jak wielu najbliszy ch zwolennikw Katarzy ny, Margaret Pole miaa pniej
zgin potworn mierci z rk kata 3.
Trudno sobie wy obrazi, aby koniec zimy i pocztek wiosny by w Ludlow czasem
radosny m. Na przestrzeni czterech miesicy spdzony ch w zamku Katarzy na dowiadczy a
smutku, choroby, samotnoci, a w kocu tragedii. Jak twierdzili po latach angielscy wiadkowie,
ona i jej m nigdy nie zrezy gnowali z prb spodzenia potomka. Artur okazjonalnie przy chodzi
w nocy do komnaty ony. Wedug Katarzy ny nastpio to ty lko siedem razy, jednake niemal trzy
dekady pniej, gdy y cie seksualne pary maeskiej nagle stao si przedmiotem
zainteresowania caego wiata, jeden z osobisty ch sucy ch Artura zezna, jakoby ksi wiele
razy chadza w nocnej szacie do komnaty maonki 4.
Tego roku, podczas obchodw Wielkiego Czwartku, Artur obmy stopy dwunastu lub pitnastu
biedakom (wczeniej uczy ni to jego jamunik), obdarowujc ich jamun. Prawdopodobnie
Katarzy na rwnie braa udzia w ty ch wy darzeniach, cho w jej przy padku trady cja
nakazy waa obmy cie stp ubogim kobietom.
Przed wy jazdem z Richmond Artur otrzy ma od ojca ludzi i pienidze. Najwy si rang
hiszpascy urzdnicy nie ty lko stracili swe pozy cje, lecz take zmuszeni by li podporzdkowa si
Poleowi, kontrolerowi finansw Artura, Sir Williamowi Ovedallowi i jego stewardowi, Sir
Richardowi Croftowi. Hiszpanie, coraz bardziej upokarzani, chcc okaza niezadowolenie,
uprzy krzali y cie swojej pani.
Jedy ne informacje o Walijczy kach, jakie dotary do Katarzy ny przed jej przy jazdem do
Ludlow, pochodziy od Ay ali. Hiszpaski dy plomata kilka lat wczeniej opisa w lud rodzicom
dziewczy ny, twierdzc, i jego czonkowie by li sy nny mi wrbitami, i porwnujc ich
z mieszkacami hiszpaskiego, prawdopodobnie celty ckiego, poudniowo-zachodniego rejonu
Galicji. Musicie wiedzie relacjonowa e Wali zamieszkuje wielu ludzi, ktrzy
przepowiadaj przy szo, podobnie jak Galicjanie, czy tajc ze znakw na plecach. Potrafi
przewidzie wiele wy darze i chlubi si swoimi wasny mi prakty kami w tej dziedzinie. Anglicy
by li rwnie wy jtkowo przesdni. Wierz, e proroctwa s prawdziwe 5, donosi. (By moe
Katarzy na wiedziaa, e Henry k VII zwrci si do walijskiego ksidza, znanego z przepowiadania
mierci poprzednich angielskich monarchw, aby pozna swoj przy szo).
Ksina zostaa w zamku a do wiosny. Tego roku aura by a srodze niesprzy jajca, zmuszajc
pniej goci do nieprzy jemny ch wspomnie: panoway wwczas najzimniejsze, najbardziej
wietrzne i deszczowe dni. Nie widziaem jeszcze tak zej pogody 6. W zamku wielkie kamienne
kominki sy tuoway si na obu pitrach rodkowej hali o drewniany ch podogach, ktrej okna
przeszklone lub po prostu zasonite, by wiatr nie by tak dojmujcy wy chodziy na rzek.
W relacjach cudzoziemcw czsto pojawiaj si zapiski o brudny ch angielskich domach.
Naprawd nie wiem, jak mog godziwie mieszka w Anglii, napisa pewien Woch, Andrew
Ammonius, pozostajcy w subie angielskiej rodziny krlewskiej 7 a do mierci (zmar
w wy niku choroby zwanej angielskimi potami). By moe zamek Ludlow mg si poszczy ci
wiksz czy stoci ni przecitny angielski dom, w ktry m, jak opisano, na pododze pokry tej
sitowiem zalegay plwociny, wy miociny, py ny ustrojowe psw i ludzi, resztki piwa, ry b oraz inne
obrzy dlistwa 8. Listy do domu, pisane przez Katarzy n, Elvir i pozostay ch czonkw
hiszpaskiego dworu, by y pene skarg9.
Kiepskie warunki sanitarne okazay si znakomity m podoem dla rozwoju chorb. W owy m
czasie w tej czci Anglii panowaa epidemia angielskich potw budzca w ksinej coraz
wiksze przeraenie miertelna pandemia, ktra kilkakrotnie nawiedzaa ojczy zn jej ma, odkd
Henry k VII zasiad na angielskim tronie. Jeden z kronikarzy opisa j jako najboleniejsz
i najbardziej miercionon chorob, jakiej kiedy kolwiek dowiadczy a ludzko. Nagle ciaa
[chory ch] obleway si palcy m potem, relacjonowa. Krew niemal gotowaa si od aru
obejmujcego brzuch i gow. By skawicznie rosnca gorczka sprawiaa, e chorzy zry wali
z siebie ubranie, w desperacji wy krzy kujc bagania o zimn wod, by ugasi ogromne
pragnienie i ochodzi si. Inni, ktrzy [...] zdoali znie gorco i fetor (chorobowy pot
rzeczy wicie odznacza si nieprzy jemn, siln woni), owijali si moliwie najwiksz iloci
materiaw, aby wchony pot. Choroba albo zabijaa w cigu 48 godzin, albo ustpowaa,
chocia wielu ludziom przy szo pniej dowiadczy jej drugiego i trzeciego nawrotu. Wskanik
przey cia by bardzo niski. Kronikarze prawdopodobnie wy olbrzy miali spraw, twierdzc, e
przey waa jedna osoba na sto, lecz miertelno w wy niku angielskich potw, ktre przetoczy y
si przez nieszczsn wy sp wy starczy a, by w cigu zaledwie omiu dni pozbawi y cia dwch
burmistrzw Londy nu i szeciu radny ch. Wedug wielu wiadkw najwiksz szans na przey cie
dawa odpoczy nek w ku, spoy wanie letnich py nw, utrzy my wanie umiarkowanej ciepoty
ciaa i szczelne okry wanie si kocem bd przecieradem, tak aby nie dopuci do wy chodzenia
koczy n ciaa, albowiem lepiej lee pod kocami, ni szy bko umrze 10.
Katarzy na zapada na t tajemnicz chorob podczas poby tu w Ludlow11, podobnie jak
ksi Artur, ktremu miaa wy znaczy kres y cia. (W przy padku ksicia jako przy czy n mierci
podaje si rwnie raka jdra). Ksina okazaa si by bardziej odporna na zowrog
dolegliwo 12. Lekarz ksinej stwierdzi, i jej m cierpi na tisis, pod ktry m to pojciem
ukry way si wszy stkie choroby od grulicy puc po kade wy niszczajce i wy woujce gorczk
schorzenie, powodujce owrzodzenie narzdw ciaa. On [lekarz] czsto mawia, e mody
ksi nie mia siy niezbdnej do obcowania z kobiet, jakby by wy kuty z zimnego kamienia [...]
poniewa znajdowa si w ostatniej fazie tisis, twierdzi siostrzeniec medy ka, gdy w Saragossie
poproszono go o wy janienie kwestii nienaruszonego dziewictwa Katarzy ny 13. Artur z pewnoci
walczy w owy m czasie z najgorsz i najbardziej ndzn chorob 14. 2 kwietnia 1502 roku
cakowicie zniszczy a ona czy st i przy jazn krew modzieca, ktra przecie tak anemicznie
py na w jego y ach. Ksi zmar w wieku 15 lat. (Wedug jednej z hipotez przy czy n mierci
ksicia Artura mg by rak jder, co potwierdzaoby rwnie by skawiczne tempo choroby, ktra
u mody ch osb rozwija si wy jtkowo szy bko. Wedug wiadkw i zachowany ch relacji 8 lutego
ksi by jeszcze krzepki w ciele i w mstwie, a 2 kwietnia odda ducha przy p. red.).
Niektrzy o tragedi obwiniali Katarzy n. Szeptano, e przy czy n dramatu by jakoby jej
hiszpaski seksualny temperament, a nieszczsny Artur nie potrafi trzy ma si z daleka od swej
y wioowej maonki, w wy niku czego opad z si. Odkd lady Katarzy na przy by a do tego
krlestwa, nasta dla niego zy czas powiedzia rzekomo jeden z dentelmenw poniewa by a
ona przy czy n mierci najszlachetniejszego ksicia 15.
Do Londy nu niezwocznie pospieszy li posacy. Doradcy krla nie mieli miaoci, by od razu
przekaza mu tragiczne wieci. Jego spowiednik, obserwant, odczeka do nastpnego poranka, nim
odway si zapuka do drzwi monarszej komnaty. Poprosi wszy stkich, aby opucili
pomieszczenie. Do poinformowania o nieszczciu posuy si sowami Ksigi Hioba: Si bona de
manu dei suscipimus mala autem quare non sustineamus, przemwi. Skoro otrzy malimy od
Boga dobre rzeczy, czemu nie mieliby my dosta take ty ch zy ch? Poraony tragedi Henry k
posa po Elbiet York, by przekaza maonce makabry czne wieci. Widzc jego bl, kobieta
opanowaa wasny smutek, starajc si pocieszy ma. Monarcha musia pamita, e
w porwnaniu z jego wasn matk i tak dowiadczy li szczeglnej askawoci losu. Sam Henry k
VII by jedy nakiem, ale mia jeszcze uczciwego i dorodnego sy na oraz dwie crki. Co wicej,
powiedziaa krlowa, oboje by li jeszcze wy starczajco modzi, by mc doczeka si kolejnego
potomka. Pocieszy wszy ma, krlowa wy cofaa si do swoich komnat. Tam jednak zaamaa si
i daa ogarn rozpaczy. Ta niewy obraalna strata bardzo j dotkna, czy tamy w Przybyciu
lady Katarzyny. Posano zatem po krla i teraz on prbowa ukoi bole maonki, mwic, e ze
swej strony bdzie dzikowa Bogu [za doznane aski] i pragnie, aby ona uczy nia podobnie 16.
Z ciaa Artura usunito jelita, zabalsamowano je i wy peniono specjaln mieszanin zi, soli
oraz przy praw korzenny ch (by to skuteczny sposb zabezpieczenia ciaa, ktry w ty m wy padku
nie wy maga zoenia zmarego w oowianej trumnie, bdcej dodatkow ochron), po czy m
ksice zwoki wy stawiono na widok publiczny w jego komnacie w Ludlow w drewnianej
trumnie. By li tu teraz niektrzy z biedakw, obdarowani przez ksicia jamun w Wielki Czwartek.
Kareta, ktr wieziono jego ciao, cignita przez konie i woy, brna w strugach deszczu, po
zabocony ch walijskich drogach w ostatni podr Artura w kierunku katedry w Worcesterze.
Tam odby si pochwek. Szlochajcy oficer armii zerwa swj kaftan i rzuci na trumn,
oznajmiajc ty m samy m, e nie ma ju swojego pana. Ovedall, Croft i odwierni poszli jego
ladem, amic nad gowami swoje laski, sy mbolizujce penione przeze funkcje, i wrzucajc je
do grobu. Chocia dwch dentelmenw z dworu Katarzy ny asy stowao podczas przewoenia
ciaa do kocioa parafialnego w Ludlow, stanowicego pierwszy etap ponurej podry zmarego
Artura do Worcesteru, sama ksina pozostaa w domu (podobnie jak rodzice zmarego krlewicza
nakazy waa im to bowiem wczesna ety kieta). Z nieba lay si strugi deszczu, a wicher szala
wok szarego, samotnego zamku.
Krtkie maestwo ksinej z dziedzicem angielskiego tronu dobiego koca. Zaczto
spekulowa, czy przy padkiem ksina nie jest w ciy, jednak wszelkie podejrzenia szy bko si
rozwiay. Katarzy na zawsze y a przewiadczeniem, e jej przeznaczeniem jest zosta krlow
Anglii, ale teraz, po raz pierwszy w y ciu nie wiedziaa, jaka czeka j przy szo.

1 Hall, Halls Chronicle, 495.

2 Pierce, Margaret Pole, 33. CSP Wenecja, 5, 257258.
3 Pierce, Margaret Pole, 178.
4 L&P, 42, 4875. L&P, 43, 5774/5/2. Starkey, Sze on, 98.
5 Archiwum Narodowe, PRO 31/11/3. CSP, 1, 239.
6 Kipling, Receyt, 87.
7 Nichols, Epistles, t. 2, 39.
8 Brewer, Reign of Henry VIII, t. 1, 239.
9 Archivo General de Simancas, Patronato Real, leg. 53, doc. 45.
10 Hall, Halls Chronicle, 425.
11 Archivo General de Simancas, Patronato Real, leg. 53, doc. 52. CSP Hiszpania, 4, 572.
12 Starkey, Sze on, 98.
13 Manuskry pt Krlewskiej Akademii History cznej MS 94674 (Veruela). Transkry pcja
i tumaczenie na hiszpaski, wy konane przez Ruth Miguel Franco, znajduj si w posiadaniu
autora.
14 Kipling, Receyt, 79.
15 L&P, 7, 128. L&P, 4, 5774.
16 Kipling, Receyt, 8081.
 13

BRAT MOJEGO MA

Durham House, ulica Strand, Londyn

Maj 1502 roku

N osze, pokry te czarny m aobny m aksamitem, rozoono wewntrz zamkowy ch murw

Ludlow. Uoy a si na nich Katarzy na, szesnastoletnia wdowa odziana w aobne szaty. Jej
maestwo by o krtkie, bolesne i jaowe. Przez pierwsze ty godnie po mierci Artura chora
ksina i jej zrozpaczeni dworzanie posy ali do Hiszpanii listy pene skarg na nieprzy jazny
zamek, sprowadzajcy niemal same katastrofy 1. Wiele lat pniej powiedziano hiszpaskim
urzdnikom, e ksina gdy spoczy waa na swy m ou boleci miaa bardzo niewiey oddech.
Po mierci Artura lady [...] rozchorowaa si i bardzo cierpiaa, pisali, a z jej ust wy py way
rne py ny 2. Teciowa Katarzy ny, Elbieta York, wy saa w kocu nosze z czarnego aksamitu,
obszy te czarn tkanin i wy koczone falban o takiej samej barwie, na ktry ch ksina zostaa
zabrana z Ludlow do Londy nu. Krlewska maonka przesaa rwnie dwie czarne ozdoby na
gow wy konane z tego samego materiau, z czarn wstk i falban 3. Powrt ksinej do
stolicy i wiadomo niepewnej przy szoci nie mg mocniej kontrastowa z peny m chway
i uniesienia wjazdem do miasta, ktre miao miejsce zaledwie sze miesicy wczeniej.
Katarzy na musiaa poczu ulg, gdy zostaa umieszczona w nowy m domu nad brzegiem
rzeki, ktry przeznaczy dla niej Henry k VII. Durham House potny, solidny Paac Biskupi
sy tuowa si w najbardziej eleganckiej czci londy skich przedmie. Stanowi jeden z p tuzina
imponujcy ch, ary stokraty czny ch domostw z rozlegy mi ogrodami, roztaczajcy mi si wzdu
Tamizy i ulicy Strand. Mapy z kolejny ch lat tego stulecia nakrelaj krtk drog do
dwukondy gnacy jnego paacu o szerokiej fasadzie urozmaiconej dwoma trzy pitrowy mi
wieami, rozlokowanego bezporednio na rzece. Porodku gwnego budy nku znajdowa si
dziedziniec, a paacowy ogrd by skierowany w stron Tamizy i bagiennego Lambeth. W ty m
miejscu wodn arteri mkny lekkie statki, suce pracujcy m przy London Bridge, wrd nich
barki i szy bkie odzie wiosowe, przewoce mieszkacw wzdu gwnego traktu stolicy.
Nieopodal Durham House wy rastay domy najznamienitszy ch osb, zamieszkujcy ch
londy skie przedmiecia, w ty m York House i paac Savoy. Wikszo z rzeczony ch budowli
zostaa wzniesiona przez potny ch biskupw, stanowic teraz ich siedziby. Katarzy na miaa
wasny pomost, po ktry m naleao przedosta si na bark i zwiedzi dwr Henry ka VII
w Richmond lub Greenwich. Rejs do Westminsteru trwa krtko. W porwnaniu z mroczny mi,
cuchncy mi ulicami miasta, ktrego bramy znajdoway si w odlegoci zaledwie ptora
kilometra na wschd, rezy dencja modej wdowy zdawaa si prawdziw ziemsk idy ll.
W paacu urzdowa cay dwr liczcy okoo 60 osb, odzy skujcy ch teraz swoje dawne
pozy cje, ty tuy, honory i, na nieszczcie, rwnie pompaty czno. Katarzy na nie miaa ju
ma, ktrego mogaby przy wita w swoim ou, jednak nie spaa sama: Mara de Rojas, jedna
z jej najbliszy ch dam dworu, wspinaa si na wielkie oe, by Katarzy na nie czua si tak
samotna 4.
Doa Elvira odzy skaa dawn wadz i wy zby a si ulegoci. Zacza te cile przestrzega
zasad aoby i stosowa w prakty ce hiszpaski zdrowy rozsdek. Obecno tej gronej
i zasadniczej kobiety, o do pospny m charakterze, nie pomagaa Katarzy nie przegna smutku
i przezwy ciy frustracji nastoletniego wdowiestwa. Ponura, klaustrofobiczna atmosfera
ogarna zamek. W midzy czasie ludzie z otoczenia ksinej planowali jej now przy szo.
Katarzy na nie miaa wiadomoci, e jej dalsze losy by y przedmiotem gorcy ch debat.
Izabela i Ferdy nand nosili aob po utracony m ziciu, ale nie zamierzali traci czasu, i rozpoczli
poszukiwania nowego. Jeszcze przed napisaniem do Henry ka VII listu z kondolencjami, wy sali do
Anglii nowego czowieka, Hernna Estrad, zaopatrzonego w sekretne instrukcje. Hiszpaski
dy plomata musia bowiem dokona dwch pozornie sprzeczny ch rzeczy. Najpierw mia
oznajmi angielskiemu monarsze, e szalejcy z rozpaczy rodzice pragn mie swoj ukochan
crk z powrotem w domu, zatem krl winien j naty chmiast odesa do Hiszpanii. Jego misj
by o rwnie przy pomnie wadcy o smutny m losie najstarszej siostry Katarzy ny, Izabeli, ktra
tak mocno przey a swoje wdowiestwo w mody m wieku, e obcia wosy 5. Wy sannik
hiszpaskiej pary krlewskiej mia te zada od skpego Henry ka zwrotu posagu. Ale by to
jedy nie podstp w rzeczy wistoci bowiem monarchowie pragnli nowego maestwa. Wci
wierzy li, e przeznaczeniem ich crki by los angielskiej krlowej. Jej przy szy m mem mia
zosta nowy nastpca tronu brat Artura, ksi Henry k. Fakt, e dziesicioletni nawczas
chopiec by od niej modszy o sze lat, nie mia znaczenia. Katarzy na musiaa na niego
zaczeka.
Gdy moda wdowa przeniosa si do Durham House, rozpocza si skomplikowana partia
szachw. Henry k i Ferdy nand (po stronie hiszpaskiej to on by prawdziwy m graczem)
przesuwali swoje figury powoli, lecz z namy sem, czasem za z faszy wy m zachwy tem. By li
twardy mi i uparty mi negocjatorami. Z uwagi na chopicy wiek ksicia Henry ka nie by o
popiechu. Katarzy na by a jedy nie bezsilny m pionkiem na ich szachownicy, miaa jednak
moliwo przeobraenia si w krlow. Krlewska duma, zmienna europejska polity ka i skpstwo
obu mczy zn sprawiay, e w pionek przestawiano na jedn i drug stron krlewskiej planszy
przez kolejny ch siedem lat. Uczucia i pragnienia kobiety rzadko by y brane pod uwag: teraz
miaa si sta archety pow nieszczsn ksiniczk, zamknit w wiey z koci soniowej
w Durham House.
Nim jednak osobliwa gra moga si w ogle rozpocz, naleao odpowiedzie na kluczowe
py tanie: czy Katarzy na by a brzemienna? Ewentualna cia i nadzieja na nastpc tronu
narodzonego z jej ona zmieniy by wszy stko. Anglicy odroczy li ogoszenie dziesicioletniego
Henry ka nowy m ksiciem Walii na miesic lub duej [...] w ty m czasie bowiem prawda [...]
mogaby wy j na jaw 6. Nawet krlewscy lekarze nie zawsze by li w stanie potwierdzi
bogosawiony stan kobiety. Rok wczeniej genueski medy k bdnie orzek ci u Elbiety York
na podstawie wy ranego przy brania na wadze i powikszony ch piersi 7. Nie pomg rwnie
ferment wok y cia seksualnego Katarzy ny. Jej skonfliktowany hiszpaski dwr nie by nawet
w stanie zgodzi si co do kwestii, czy wci by a dziewic.
Doa Elvira twierdzia z uporem, e dziewczy na jeszcze nie wspy a. Nie by o to rozsdne,
nawet jeli zgodne z prawd. Skoro maestwo nie zostao skonsumowane, by y podstawy do
polemiki, czy w wietle prawa zwizek ten w ogle by maestwem. Mwic prozaicznie,
istniao ry zy ko uzasadnienia, i w takiej sy tuacji Katarzy na nigdy nie by a ksin Walii, a ty m
samy m nie miaa prawa do znacznej kwoty stanowicej wiano.
Gdy by dziewczy na wci by a dziewic, umoliwioby to Izabeli i Ferdy nandowi zadanie
zwrotu posagu, ktry ju wy pacili. Informacje Elviry mogy jednak by oparte na konkretnej
wiedzy o y ciu seksualny m jej podopiecznej. Komnata sy pialniana i samo ksice oe ju od
dawna by y podstawowy mi pozy cjami w wewntrzny ch protokoach wikszoci krlewskich
domw zarwno angielskich, jak i hiszpaskich. Kady ewentualny krok Artura w ou
Katarzy ny oznacza wejcie na tery torium Elviry : pierwszej damy komnaty sy pialnej.
Wy powiedzi guwernantki mogy rwnie stanowi podstaw pniejszy ch zapewnie Hiszpanw,
e na przecieradach z nocy polubnej nie by y ladw krwi Katarzy ny 8.
Niezalenie od swoich powodw, guwernantka moga potajemnie cieszy si z przy pinania
krlewskiemu sy nowi atki impotenta. By a rozwcieczona wczeniejsz degradacj ma.
Kamstwo nioso jednak ze sob ry zy ko. Dziewictwo mona by o dowie chocia wy niki testw
nie zawsze by y wiary godne badajc bon dziewicz, piorc odzie kobiety w wodzie ranej
lub wy machujc skrzy dem kurczaka nad jej onem 9. Jedy n osob, ktra moga wy jani
spraw, by a sama Katarzy na. Ona jednak zachowy waa milczenie w tej kwestii. Dopiero niemal
trzy dekady pniej wy znaa: Quod [non] fuit carnaliter a dicto Arthuro cognita 10. Nigdy nie
poznaa Artura w cielesny sposb.
Jednak Izabela i Ferdy nand by li ju peni wtpliwoci. W poowie czerwca napisali do
Estrady z daniem, by upewni si, czy Katarzy na wci by a dziewic. Podejrzewali nawet
spisek, majcy na celu zatajenie prawdy. W razie koniecznoci wy sannik mia uy faszy wego
pochlebstwa, aby nie ukry wano przed nim adny ch faktw 11. Kto zasia w ich sercach
niepewno. W poowie lipca nadesza odpowied. Wedug Elviry Katarzy na pozostaa taka, jak
w dniu wy jazdu.
Niejasna jest rola woskiego spowiednika dziewczy ny, Alessandra Geraldiniego, ktrego
prawdopodobnie szpiegowaa Elvira. Przechwy cono nawet jeden z jego listw, po czy m wy sano
do Izabeli i Ferdy nanda, nie wiadomo jednak nic na temat treci owego pisma ani jego adresata,
jednak monarchowie naty chmiast nakazali powiernikowi powrt do domu. By moe stwierdzi
on, e Katarzy na nie by a ju dziewic. Sama zainteresowana nigdy nie wy baczy a mu
wy jawienia sekretw powierzony ch w konfesjonale i uwaaa go za zdrajc. 15 lat pniej, gdy
powrci do Anglii jako biskup i sawny literat, poiry towana odmwia spotkania z nim, mimo
protestw papiea Leona X, ktry nalega, aby zechciaa okaza uprzejmo staremu
nauczy cielowi i wspaniaemu history kowi 12.
Relacje Katarzy ny ze spowiednikiem by y tak samo (lub nawet bardziej) skomplikowane jak
wizi z matk; mogy nawet wzbudza podejrzenia i wy woy wa plotki. Oceniajc ludzi,
Katarzy na potrafia okaza bezwzgldno i nieustpliwo. W ty m przy padku zdecy dowaa, e
Geraldini by zdrajc. Jego odesanie z Anglii sprawio, e struktura wadzy w caej hiszpaskiej
enklawie Durham House staa si przejrzy sta. Niepodzielnie rzdzia Elvira, na drugi plan
usuwajc nawet ma, Pedra Manrique, piastujcego funkcj majordomusa Katarzy ny
i pierwszego szambelana.
Rodrigo de Puebla ktrego autory tet ponownie wzrs, gdy wikszo wy szy ch rang
hiszpaskich wy sannikw powrcia do domu patrzy z niepokojem na przejmowanie wadzy
przez guwernantk. Sowa, ktry ch uy wa najczciej, opisujc poby t ksinej w Durham
House, brzmiay : regua, posuszestwo i odosobnienie 13. Nie sposb nie zauway , e s to
okrelenia charaktery sty czne dla poby tu w klasztorze, a nie y cia w krlewskim paacu. Inny mi
sowy, Durham House mona by o porwna do zamonego odizolowanego eskiego klasztoru
z nieugit Elvir w roli matki przeory szy.
Nietrudno wy obrazi sobie Katarzy n i sze dam jej dworu, grajcy ch w karty i szachy,
zaczy tany ch w ksikach i suchajcy ch przerny ch historii. By moe czas umila im basse
danse i dworskie muzy kowanie. Latem paacowe ogrody kusiy wizj przy jemny ch przechadzek,
za zim mio by o spoglda na Tamiz, na ktrej wodach, midzy barkami i odziami
wiosowy mi, py way stada abdzi. Nie wiadomo, jak dugo Katarzy na nosia aob, ale istnieje
mae prawdopodobiestwo, aby w ty m okresie zakadaa ju zote szaty lub pomaraczowe
jedwabne rkawy, ubierane pniej tego lata przez Elbiet York lub dwunastoletni siostr
Artura, Magorzat.
W noc witojask do zacisznego Durham House dotary z pewnoci dy my ognisk i dwiki
huczny ch zabaw, jako e londy czy cy haaliwie obchodzili rzeczone wito. Ksina nie wzia
jednak udziau w tej jednej z najwikszy ch uroczy stoci w Anglii. Trady cja nakazy waa, aby
tego dnia w miecie zawisy lampy, a drzwi udekorowano zielony mi rzgami, dziurawcem,
biay mi liliami, koprem woskim, rozchodnikami i girlandami barwny ch kwiatw. Rodzice Artura
rwnie rozpalili ogniska tej nocy, podobnie jak ty dzie pniej, w wigili w. Piotra. W noc
witojask teciowa przy wdziaa podszy t futrem, zot szat 14.
Krl Henry k VII i Elbieta rzadko wy jedali. Jeli ju tak si stao, przewanie udawali si do
Westminsteru, Richmond lub Greenwich. Matka Artura troszczy a si o sy now. We wrzeniu
przy saa jej ksiki, za w padzierniku po Katarzy n przy py na barka z 16 wiolarzami. Mod
wdow zabrano do pobliskiego Westminsteru, gdzie pozostaa przez kilka ty godni15, poznajc
zwodnicze uroki y cia na krlewskim dworze, wy kazujcy m ju pierwsze cechy wietnoci, ktr
mia osign za panowania Henry ka VIII. Maskarady z okazji Boego Narodzenia czy te
inny ch wit umoliwiay aktorom ujawnienie swoich talentw. Take dworska muzy ka bdca
przecie jedn z najwikszy ch pasji Katarzy ny rwnie wkraczaa w nowy etap. Jednak moda
kobieta nie braa udziau w boonarodzeniowy ch uroczy stociach (by moe Elvira uznaa je za
niestosowne).
y czliwo Elbiety York skoczy a si nagle dziesi miesicy po mierci Artura. Zgodnie
z jej deklaracj, e ona sama i maonek s jeszcze wy starczajco modzi, krlowa
niespodziewanie okazaa si by brzemienna. Poniewa udao jej si to w tak krtkim czasie od
pamitnej rozmowy z maonkiem, naley przy puszcza, e potrafia zapobiega ciy. Na wiat
przy sza dziewczy nka, otrzy mujc imi Katarzy na (dziecko urodzio si 2 lutego 1503 roku
przy p. red.). Elbieta nigdy nie odzy skaa si po porodzie. Zmara dziewi dni pniej, dokadnie
w dniu swoich 37. urodzin, stajc si ty m samy m kolejn mczennic, powicajc y cie
urodzeniu nastpcy tronu. Nie przey a take creczka, maa Katarzy na. Zgon matki mia
ogromny wpy w na chopca, przy szego ma ksinej. Ksi Henry k pisa pniej, e kolejna
mier, ktra nastpia po czterech latach, przy pomniaa mu jego najukochasz matk [...].
Zdawaa si ponownie rozry wa ran, zablinion przez czas 16.
Henry k VII szy bko zacz rozglda si za now on. Nie naley upatry wa w podobny m
dziaaniu braku szacunku wobec Elbiety, lecz przekonania, e skoro zosta mu ty lko jeden mski
nastpca tronu, ewentualni kolejni sy nowie by liby zabezpieczeniem dla przy szoci angielskiej
Korony. Monarcha potrzebowa kobiety w wieku rozrodczy m, majcej jednoczenie znaczenie
w polity ce midzy narodowej. Niemal bez namy su przy sza mu do gowy moda kobieta, ktr
mia na wy cignicie rki. Jednak Izabela ostro si temu sprzeciwia. By aby to niedopuszczalna
rzecz nigdy nie widziano czego podobnego, a ju samo wspomnienie o ty m jest prawdziw
ran dla ucha 17, oznajmia.
Jednak mier Elbiety otworzy a przed krlow moliwo sprowadzenia crki do domu.
Uznaa, e po mierci teciowej, ktra za y cia otaczaa Katarzy n opiek, honor i reputacja
modej wdowy by y zagroone. Poza ty m nie do przy jcia by fakt, aby hiszpaska infantka
wci przeby waa w Anglii, bagajc sw obecnoci o kolejne zarczy ny. W poowie kwietnia
1503 roku Izabela napisaa do crki, by spakowaa swoje rzeczy 18. Flota hiszpaskich kupcw
wracaa wanie z Flandrii, nic zatem nie stao na przeszkodzie, by odebra j w jedny m
z angielskich portw. Dziewczy na musiaa by gotowa do wejcia na pokad, gdy ty lko statek
zrzuci kotwic.
Nawet jeli Katarzy na oddaa si marzeniom o powrocie w objcia matki i rozkoszach
utraconej Alhambry, wkrtce jej sny zostay brutalnie przerwane. Wy bieg okaza si zwy ky m
podstpem. Izabela chciaa, aby Henry k VII skoncentrowa si na szy bkich zarczy nach swego
sy na. Plan poszed po jej my li: 23 czerwca 1503 roku w Londy nie uzgodniono warunki lubu.
Pionek Katarzy ny po raz kolejny zosta przesunity na szachownicy.
Obie strony zgodnie uznay, e konieczna by a dy spensa papiea. Gdy infantka polubia
Artura, Henry k sta si dla niej przy najmniej w teorii krewny m pierwszego stopnia.
Ponownie podjto kwesti y cia seksualnego Katarzy ny, jeli bowiem zachowaa dziewictwo, nie
istniao adne powinowactwo. Traktat maeski wy ranie akcentowa konieczno uzy skania
papieskiej dy spensy, poniewa maestwo z ksiciem Arturem zawarto zgodnie z trady cjami
Kocioa katolickiego, a nastpnie zostao ono skonsumowane 19. Jednak dwa miesice pniej
Ferdy nand przekaza swojemu ambasadorowi w Waty kanie ktrego misj by o zdoby cie
rzeczonego przy zwolenia e wszy stko to by o kamstwem. Zgodnie z prawd maestwo nie
zostao skonsumowane i nasza crka ksina jest taka, jak by a przed lubem, napisa. I cho
fakty te s wszy stkim znane, szaleni Anglicy [wierz], i w dy spensie winnimy wskaza, e
maestwo to zostao skonsumowane. Z zaskakujc zdolnoci przewidy wania wy jani, i ma
to na celu wy kluczenie wszelkich przy szy ch wtpliwoci, doty czcy ch [prawa] sukcesji dzieci,
ktre, jeli Bg da, zrodz si z nowego zwizku 20. Wedug niego Anglicy chcieli, by papie
wy ranie orzek, i udzielajc Katarzy nie dy spensy na lub z Henry kiem i wy danie na wiat
dzieci, wzi pod uwag jej inty mne zwizki z Arturem.
 Jednak papiee XVI stulecia by li zrczny mi graczami polity czny mi. Juliusz II wiedzia, w jaki
sposb zabezpieczy swoje interesy, piszc w dy spensie wy stosowanej do Anglii21, e
maestwo by moe zostao skonsumowane. O to jedno stwierdzenie spierano si przez
kolejne wieki. (Papieska bulla zawieraa sformuowanie, e zwierzchnika Kocioa
poinformowano, i maestwo angielskiego ksicia i hiszpaskiej ksiniczki by moe zostao
skonsumowane. W ory ginale to stanowisko oddano za pomoc sowa forsan, gdzie rdze fors
tumaczony jest jako przy padek. Zwy kle wspomniane sowo jest przekadane jako by moe,
ale czasem o czy m wspomina w swojej ksice David Starkey stosuje si go, chcc
zaakcentowa pewien fakt, e co si trafio albo stao si przy padkiem. W takim rozumieniu
sowa znaczenie fragmentu bulli by oby zgoa inne: e ksice maestwo zostao przy padkiem
skonsumowane. Owa dwuznaczno by a wwczas dla Juliusza II ogromny m uatwieniem
i pozwalaa odoy rozstrzy gnicie niewy godnego problemu na przy szo przy p. red.).
Dwa dni pniej ustalono w Londy nie warunki lubu, a siedemnastoletnia Katarzy na udaa si
do paacu biskupa Salisbury na Fleet Street22, gdzie zostaa oficjalnie zarczona z jedenastoletnim
ksiciem Henry kiem. Jej rodzice obawiali si ry chego wy buchu wojny z Francj, tote z coraz
wiksz desperacj starali si podpisa nowy akt maestwa. Jak si miao okaza, nie by on
korzy stny dla Katarzy ny. Cena 200 ty s. skudw posagu, jaki miaa wnie, nie zmienia si od
czasu lubu z Arturem. Henry k VII zaakceptowa poow tej sumy, poniewa zapacono ju
pierwsz rat za maestwo z jego starszy m sy nem. Ty mczasem Katarzy na musiaa pozosta
w Anglii. Jej utrzy manie by o zalene od Henry ka. Monarcha nie mia zamiaru odda jednej
trzeciej pienidzy, naleny ch wdowie z dbr Artura, a fakt, e jej posag nigdy nie zosta w peni
wy pacony, zapewnia mu podstawy do takiego dziaania 23. Inny mi sowy, rozpoczy nay si
problemy.
Przy szo Katarzy ny w kocu by a zabezpieczona. Jednake nie moga polubi Henry ka
ktry ukoczy dopiero dwanacie lat trzy dni po zarczy nach do czasu, gdy osignie on
czternasty rok y cia ona sama wwczas miaa ju by dziewitnastoletni kobiet 24. Ty m
samy m dziecistwo ksinej zostao na si i w sztuczny sposb przeduone o kolejne dwa lata.

1 CSP Hiszpania, 1, 322. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.

2 CSP Hiszpania, 4, 572.
3 Nicolas, Privy Purse expenses of Elizabeth of York, 103.
4 CSP Hiszpania, 4, 577.
5 CSP Hiszpania, 1, 278. Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I, 86.
6 Hall, Halls Chronicle, 497.
7 Gairdner, Letters and papers, t. 2, 102.
8 CSP Hiszpania, 1, 246. CSP Hiszpania, 4, 572.
9 Chaire, Physicians. Perry, Sisters to the King, 62.
10 L&P, 43, 2579.
11 CSP Hiszpania, 1, 325. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
12 L&P, 22, 33745, 4196.
13 CSP Hiszpania, 1, 420. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
14 Nicolas, Privy Purse expenses of Elizabeth of York, 33, 179.
15 Tame, 48.
16 Weir, Henry VIII, 4.
17 CSP Hiszpania, 1, 360. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
18 Tame.
19 CSP Hiszpania, 1, 364.
20 CSP Hiszpania, 1, 370. Archivo General de Simancas, Patronato Real, leg. 53, doc. 77.
21 Scarisbrick, Henry the Eighth, 18788.
22 Thomas i Thornley, Great Chronicle of London, 323.
23 CSP Hiszpania, 1, 364, 375385. Starkey, Sze on, 102.
24 CSP Hiszpania, 1, 364.
 14

UPU MI KRWI

Durham House, Londyn

Sierpie 1504 roku

D oktor Juan szuka y y na ciele Katarzy ny. Ksina by a blada, nie chciaa je i po raz
kolejny rozchorowaa si. Nadszed zatem czas na upuszczenie jej krwi. Juan mia odpowiednie
kwalifikacje, a podopieczna wy braa t wanie metod leczenia. Wolaa to ni inny, ulubiony
sposb lekarzy przeczy szczanie. Najprawdopodobniej Katarzy na by a przy zwy czajona do
upuszczania krwi przez niewielkie nacicie y y na rce, nodze lub szy i, z ktrego krew kapaa do
niewielkiej miski. Angielscy medy cy korzy stali z podrcznika 1, wzorujc si na zamieszczony m
w nim ry sunku nagiego mczy zny z zaznaczony mi 24 y ami, przeznaczony mi do upuszczania
krwi z ktry ch kada miaa by odpowiedzialna za okrelone dolegliwoci. W jedny m z woskich
manuskry ptw, pochodzcy m z pocztku XVI wieku, dodano 20 kolejny ch punktw2 na cay m
ciele od czoa, przez pachwin, a po stopy. Przy tej okazji doktor Juan otrzy ma rozkaz
dwukrotnego przeprowadzenia zabiegu na rce i kostce. Rzeczony medy k nalea do dworskiej
wity Katarzy ny i wrd Hiszpanw cieszy si opini osoby dobrze wy konujcej t prac 3.
Jednak ku zaskoczeniu wszy stkich krew nie pojawia si. Zdawa by si mogo, e ksina
osamotniona i pogrona w depresji miaa upuszczon ju ca krew.
Ta sy tuacja by a ty lko jedny m z wielu dramaty czny ch objaww choroby, atakujcej mod
kobiet w cigu siedmiu dugich, niespokojny ch lat wdowiestwa. Nage dreszcze, szalestwa
brzucha 4, oblewajce nieszczsn gorce i zimne poty, dugotrwaa gorczka, przezibienia
i kaszel w rodku lata wprawiay medy kw nie wy czajc genueskich ekspertw, przy sany ch
do niej przez krla Henry ka w zakopotanie. Trudno nie zauway , e przy czy n ty ch schorze
by y nieszczcie, samotno i wraliwo dziewczy ny, niemogcej znale porozumienia
z mczy zn, ktry winien zapewni jej opiek Henry kiem VII. Jada niewiele. Jej cera
cakowicie si zmienia, relacjonowa w 1504 roku strapiony Estrada 5. Chocia wczeniej czsto
chorowaa, jej y cie nigdy nie by o z tego powodu zagroone. Za to tego samego dnia potrafia
narzeka, i odczuwa zarwno zimno, jak i gorco.
Upuszczanie krwi miao na celu wy rwnanie nastroju i by o standardow prakty k
medy czn, szczeglnie zalecan w czasie gorczki. Otwieramy y , aby ciao wy dalio z
krew, a reszta posoki si schodzia, wy jani XVI-wieczny francuski chirurg, Ambroise Par 6.
Medy czne ry tuay upuszczania krwi i przeczy szczania, czce potencjalnie siln lub gwatown
fizy czn reakcj z sy mboliczn moc krwi, wy miocin i ekskrementw, miay t zalet, e pacjent
znajdowa si w centrum zainteresowania. Katarzy na, o ktr wiat zdawa si w ogle nie
troszczy , przy najmniej podczas choroby by a otoczona opiek, czujc zainteresowanie lekarzy
oraz inny ch czonkw dworu. W poredni lub bezporedni sposb moga skupi na sobie uwag.
Jeli przy pomnimy sobie wy mwki7 Izabeli, majce na celu opnienie wy jazdu crki do
Anglii (jako powd tej zwoki krlowa wskazy waa na kolejne choroby Katarzy ny przy p. red.),
nie sposb nie zauway , e kopoty zdrowotne dziewczy ny zaczy si o wiele wczeniej gdy
miaa pitnacie lat i towarzy szy a jej wiadomo ry chego rozstania z rodzin oraz
przy jacimi, a take wy jazdu do obcego, odlegego kraju. Wspczeni jej uwaali, e potrafia
rozchorowa si na y czenie, odnajdujc sposb na pojawienie si dany ch dolegliwoci
w zaprzestaniu jedzenia. Nieregularne spoy wanie posikw oraz pokarmy, ktre przy jmuje,
sprawiaj, e nieprawidowo miesiczkuje 8, relacjonowa w 1510 roku pewien zaprzy janiony
obserwator. Jej niewaciwe ody wianie si 9 przy sparzao zmartwie osobom z najbliszego
otoczenia ksinej. Pojawio si wiele klasy czny ch objaww chorobowy ch, ktre dzi
zaliczy liby my do zaburze ody wiania, jak choby jadowstrt psy chiczny. Henry k VII by
coraz bardziej zaniepokojony zaistnia sy tuacj, poprosi wic sy na o wy stosowanie proby do
papiea, by Ojciec wity nakaza Katarzy nie regularne przy jmowanie poy wienia. Pismo,
odesane przez zwierzchnika Kocioa, zostao wprawdzie opatrzone bdn dat, ale nie
pozostawiao wtpliwoci co do faktu, e najblisi coraz bardziej niepokoili si o ksin. Na jego
podstawie ksi Walii mg zmusi Katarzy n do przerwania postu, absty nencji i modlitwy,
w ktry ch przejawiaa niezwy k gorliwo, zagraajc ty m samy m swemu zdrowiu
i moliwoci zajcia w ci 10.
Juliusz II zosta poinformowany, e jej powicenie by o wy jtkowe: nieustannie wy znawaa
i przestrzegaa wity ch przy sig i modlitw, postw, absty nencji i nakazu pielgrzy mek, i zamierza
je konty nuowa. Moda kobieta przejawiaa ju intensy wno dozna i perfekcjonizm,
zwikszajcy ch jej upr i determinacj. W owy m czasie wy woay one u niej chorob.
ona nie ma penej kontroli nad wasny m ciaem, rzek papie do ksicia. A powicenie
i post, jeli stan na drodze do odzy skania zdrowia fizy cznego czy urodzenia dzieci [...] mog
zosta zakwestionowane przez inny ch. Poniewa mczy zna jest przewodnikiem kobiety,
a wy chowy wanie dzieci stanowi jedn z najwaniejszy ch powinnoci maestwa [...],
przy znajemy Wam wadz w celu powstrzy mania Katarzy ny przed dalszy m powicaniem si
konty nuowa papie. Bez Waszej zgody nie wolno jej bra udziau w naboestwach
i modlitwach, postach, absty nencji i pielgrzy mkach ani adny ch inny ch przedsiwziciach, ktre
mogy by stan na drodze do spodzenia dzieci, doda. Nadmieni rwnie, e ksi Walii mia
prawo na podstawie obserwacji wy darze przeszkodzi jej w rozpoczciu postu czy te inny ch
czy nnoci lub zapobiec zamaniu zakazu.
Zaburzenia ody wiania wy woay u Katarzy ny nieregularne miesiczkowanie. W wieku
dwudziestu kilku lat okres miaa raz na ponad dziewi ty godni. wczesne problemy z jedzeniem
mogy ty m samy m wpy n na pniejsz zdolno do wy dania na wiat nastpcw tronu11. Co
pewien czas godzia si, inny m razem narzekaa na brak jedzenia zwaszcza w dni, kiedy
spoy wano wy cznie ry b. Skoro nie czuj si dobrze, a wolno zje ty lko ry b, niemoliwe
by oby podanie mi misa, nawet gdy by m umieraa w paacu krla, skary a si w marcu 1509
roku. Na kadego, kto spoy wa piecze, spoglda si niczy m na herety ka 12.
Choroba i depresja stay si niemal trway m elementem y cia Katarzy ny, wy penionego
niecierpliwy m wy czekiwaniem na to, co przy niesie przy szo. Opanowao j nieodparte
odczucie porzucenia przez ty ch, ktrzy mieli si o ni zatroszczy rodzicw i tecia 13. Jedna
z najduszy ch chorb, jak zdiagnozowa u niej hiszpaski lekarz, trwaa kilka lat. Dopiero w lipcu
1507 roku wspomniany medy k wy sa raport, donoszc, e twarz kobiety nabraa rumiecw po
raz pierwszy odkd przy by a do tego krlestwa pi i p roku wczeniej 14. Nawet on by
zdania, e gwne przy czy ny dolegliwoci tkwiy w umy le i sercu dziewczy ny. Odczuwa teraz
bl duchowy, a jej lekarz nie potrafi uleczy ty ch dolegliwoci, wy jani. Lekarstwem, jakie
omieli si zasugerowa ojcu modej damy, by a po prostu rodzicielska troska, ktrej brak
Katarzy na dotkliwie odczuwaa. Owa opieka, twierdzi, by a jedy n nadziej. Jej hiszpascy
zwolennicy twierdzili pniej jakkolwiek brzmi to wrcz nieprawdopodobnie i po spotkaniu
wielkich medy kw zawy rokowano, jakoby przy czy n choroby modej kobiety by o dziewictwo
i brak [inty mny ch] kontaktw z Arturem. Jeli Katarzy na polubi czowieka, ktry potrafi
obchodzi si z kobietami, jej dolegliwoci min 15. Uwaano, e w rzeczy wistoci potrzebowaa
jedy nie prawdziwego mczy zny w swoim ou, pragnc zarazem, co zrozumiae, odrobiny
mioci.
Oczy wista przy czy na choroby ksinej leaa w psy chice. Teraz staa si opuszczon
i bezsiln wdow, w obcy m kraju, nie znajc jzy ka. Jej ojciec i te spierali si o pienidze, za
planowany lub z Henry kiem by spraw niepewn, uzalenion od burzliwy ch wd europejskiej
polity ki. Naturalnie Katarzy na miaa skonnoci do dramaty zowania i wy olbrzy miania
problemw. Upr, skupienie na wasnej godnoci i jednoczesne posuszestwo wobec Boga
i rodzicw mogy jedy nie pogorszy sy tuacj.
Katarzy na staa si polity czn kart przetargow o zmiennej wartoci. Matka i ojciec
wy magali od niej cakowitej lojalnoci i w razie potrzeby akty wnego wspierania ich celw.
I tak oto w padzierniku 1503 roku Izabela przy saa crce instrukcje. Jeli krl Anglii nie odpowie
na hiszpaskie dania odnonie militarnego wsparcia w konflikcie z Francj, zadaniem ksinej
by o zebranie dwch ty sicy piechoty 16. Katarzy na miaa 17 lat ty le co Izabela, gdy zawara
pokj ze swy m bratem przy zwierzcy ch posgach z Guisando. Polecenie to w drasty czny
sposb przy pominao dziewczy nie, e by a dorosa, cho zdawaa si tego nie akceptowa.
Pienidze od pocztku by y problemem. Matka nauczy a j, e hojno stanowia zalet
i oznak wy sokiej rangi. Katarzy na powinna zatem oddawa szaty damom dworu, obdarowy wa
je prezentami i zapewnia odpowiednie posagi, by mogy godnie wy j za m. Sama rwnie
musiaa nosi si stosownie do okazji. Gdy by owdowiaa ksina jak j nazwano otrzy my waa
pienidze z terenw nalecy ch do zmarego ma, mogaby robi to wszy stko z prawdziw
dum. Zamiast tego staa si pozy cj na licie w ukochany ch przez Henry ka VII i cile przeze
kontrolowany ch ksigach rachunkowy ch. By to zwiastun niechy bnej katastrofy. Katarzy na nie
miaa pojcia o wy sokoci majtku i swobodnie nim dy sponowaa. Strapiony de Puebla
kilkakrotnie ostrzega rodzicw o wielkiej szczodroci ich crki17. Ksina jest niezwy kle hojna,
a tutaj nie brak ludzi, ktrzy ochoczo zerwaliby z niej srebro i klejnoty , donosi18.
Izabela i Ferdy nand oczekiwali od angielskiego wadcy naley tej opieki nad ich crk.
Trudno nam uwierzy , e krl nie wy penia swoich zobowiza wobec niej, zwaszcza w tak
trudny m okresie 19, odpisali de Puebli po mierci Artura. Dy plomata, wiadomy skpstwa
Henry ka, ju wczeniej przestrzega hiszpaskich monarchw przed zostawieniem dziewczy ny na
jego asce.
Niemniej rodzice Katarzy ny nakazali jej posuszestwo wobec krla. Przede wszy stkim nie
powinna zaciga dugw czy te wy dawa zotej i srebrnej zastawy, ktr przy wioza ze sob
(wedug ich zamy su miaa zosta wliczona w zapat ostatniej czci posagu). Skoro ksina
potrzebowaa pienidzy, powinna wy doby je od Henry ka. Niebawem po mierci Artura
oznajmili: kilka osb donioso nam, i w ich opinii ksina Walii nie powinna przy jmowa od krla
Anglii adny ch datkw na utrzy manie jej domostwa i dworzan. Nie rozumiej jednak, e ona
nie ma innego wy jcia 20. Katarzy na, nadal bierna i posuszna, przy staa na danie rodzicw.
W rzeczy wistoci Henry k zacz ogranicza budet sy nowej. Wedug raportw pochodzcy ch
z jego ksig przy dziela jej pienidze, odkd zjawia si w Londy nie. Latem wy sa 300 funtw na
trzy miesice 21 (co w przeliczeniu na warto dzisiejszy ch pienidzy wy nosio okoo 40 ty s.
funtw miesicznie). Jeli co zostao, powinno by oddane ksinej, by moga wy da pienidze
zgodnie z upodobaniem 22. W listopadzie 1503 roku ustalono jej budet na ty sic funtw rocznie
lub 831,6 szy lingw i 8 pensw miesicznie, bez moliwoci wy dania pienidzy, ktre zostay 23.
Henry k zatroska si rwnie o zdrowie sy nowej, przy sy ajc najlepszy ch lekarzy w Anglii,
zapewniajc jednoczenie o swoim uczuciu, ktr darzy j jak wasn crk. Gdy zby t dugo nie
otrzy my wa od niej dobry ch wieci, wy raa w listach do niej piszc po acinie, w jzy ku ktry
oboje rozumieli swoje zmartwienie jej stanem zdrowia 24.
Henry k najpewniej nie spodziewa si, e utrzy mujc Katarzy n, bdzie musia poradzi
sobie z uciliwy mi dworzanami sy nowej zamieszkujcy mi Durham House. Sama ksina nie
umiaa okiezna ich warcholstwa. Po wy eksmitowaniu Geraldiniego, Elvira wioda teraz spory
z Juanem de Cuero, ktry to przechowy wa klucze do skrzy z biuteri i srebrem Katarzy ny. M
guwernantki, Pedro Manrique, wy kca si ze wszy stkimi, stajc ty m samy m na drodze lubny m
negocjacjom 25. Elvira otrzy maa instrukcje z Hiszpanii z daniem, by wy ciszy a rozptan
burz najlepiej jak potrafi 26. Nietrudno wy obrazi sobie, e bdc surow guwernantk, rwnie
ry gory sty cznie postpowaa w roli maonki. Od tej pory m, z ktry m kiedy procesowaa si
o wasny posag27, nie pojawia si ju w listach.
Elvira i jej ary stokraty czny maonek gardzili de Puebl mczy zn, ktry czy ni co w jego
mocy, by doprowadzi do kolejnego lubu Katarzy ny. Problemem by a proweniencja
dy plomaty. Nie by y to bowiem dobre czasy dla hiszpaskiego marrano, wy wodzcego si
z rodziny nawrcony ch y dw. Gdy przeby wa w Anglii, jego jedy na crka zostaa aresztowana
w Sewilli przez inkwizy cj 28. De Puebla wy baga u Izabeli wstawienie si za ni. Krlowa by a
podejrzliwa wobec dy plomaty i przy puszczalnie ignorowaa jego listy. Katarzy na
prawdopodobnie pod wpy wem Elviry podzielaa jej uprzedzenia 29, niesprawiedliwie nim
gardzc podobnie jak cz moniejszy ch ary stokratw, stale wy sy any ch z Hiszpanii przez
Izabel i Ferdy nanda.
Moda wdowa cakowicie stracia kontrol nad swoim dworem. W sierpniu 1504 roku
poprosia Henry ka o ingerencj, on jednak wola unika spotkania z ty m osobliwy m gniazdem
os. Ubolewa, e jej sucy nie potrafili y w zgodzie, lecz nie mg pozwoli sobie na
rozstrzy ganie ich sporw. Zamiast tego wy sy a Elvirze cenne prezenty, wrd nich nakry cia
gowy i zot figurk w. Piotra, w nadziei, e w ten sposb pomoe jej w rozwizaniu
problemw30. W kocu zosta zobligowany do interwencji, cho nie chcia, by informacja ta
dotara do ksinej. y czy sobie raczej, by dziewczy na dorosa i skoncentrowaa si na swoich
obowizkach.
Pniej tego roku Katarzy n zacza martwi inna kwestia. Podpisawszy porozumienie
o lubie, rodzice nagle zamilkli. Stroskan crk doszy suchy o ich chorobie. Siostra Joanna
doniosa jej o dreszczach i gorczkach matki. 26 listopada 1504 roku Katarzy na napisaa do nich
obojga, proszc o informacje. Twierdzia, e od Ferdy nanda nie miaa wieci od roku31, poza
ty m nie odczuje zadowolenia ani radoci 32, dopki nie ujrzy listu od matki z zapewnieniem
o powrocie do zdrowia. Owego tragicznego dnia w Medina del Campo gdzie 15 lat wczeniej
angielscy ambasadorowie negocjowali zarczy ny infantki z Arturem krl napisa list do crki.
Ukochana matka Izabela wanie zmara. Jej mier przepenia nas najgbsz aob, jaka ty lko
moe spotka w ty m y ciu, poniewa stracilimy najwspanialsz on, jak kiedy kolwiek mg
mie krl, powiedzia. Nasze serca przeszy smutek 33.
By to podwjny cios. Moda kobieta nie ty lko utracia matk, lecz take status nie by a ju
bowiem crk potnej krlowej Kasty lii. mier Izabeli moga wstrzsn polity czny mi
sojuszami w Europie i traktatami lubny mi czoowy ch dy nastii. Now krlow Kasty lii zostaa
siostra Katarzy ny Joanna mimo faktu, e zarwno wedug ma, jak i ojca jej niestabilno
emocjonalna stanowia przeszkod w naley ty m sprawowaniu rzdw. Za to status modej
wdowy ogranicza si teraz jedy nie do pozy cji crki krla Aragonii. W porwnaniu z potn
Izabel Ferdy nand by stosunkowo saby m europejskim monarch.
Jednak w 1505 roku rozpocz z Henry kiem negocjacje w sprawie odnowienia i rozszerzenia
ich sojuszu. Ojciec da Katarzy nie do zrozumienia, i od tej pory w kwestiach utrzy mania miaa
cakowicie polega na krlu Anglii. Przekacie mojej crce ksinej, i w ty ch wszy stkich
sprawach winna by posuszna krlowi Anglii i pena szacunku dla niego [...] w ten sposb
bardziej j pokocha i zapragnie uczy ni dla niej wicej, napisa do de Puebli w czerwcu tego
roku34. W rzeczy wistoci Ferdy nand udzieli Katarzy nie nagany. Poniewa Henry k cay czas
ogranicza jej finanse, skonna do ugody dziewczy na zacza si buntowa.
Ksina zignorowaa zakaz poy czania pienidzy. Mam w Londy nie dug i nie wy daam ty ch
pienidzy ani na ekstrawaganckie zachcianki, ani nawet na pomoc moim ludziom, ktrzy bardzo
jej potrzebuj, lecz na poy wienie, odpisaa ojcu35. Krl Anglii, mj panie, nie spaci owy ch
dugw, chocia rozmawiaam z nim przed jego rad, caa we zach.
Henry k okazy wa jej wszy stkie uczucia oprcz mioci. Powiedzia, e nie jest zobowizany
do ofiarowania mi czegokolwiek, a y wno zapewnia mi z dobrej woli, poniewa Wasza
Wy soko nie dotrzy mae obietnicy, nie spaciwszy mojej czci posagu. Odparam
z przekonaniem, e w najbliszy m czasie uregulujecie t naleno, krl jednak by peen
scepty cy zmu.
Dla Katarzy ny zaistniaa sy tuacja oznaczaa ubstwo. Jedy ny m sposobem na zdoby cie
pienidzy, ktry ch tak potrzebowaa, by o wy przedawanie jej przedmiotw. Mam same halki,
dlatego, zaklinam na y cie Waszej Wy sokoci, sprzedaam kilka bransoletek, by kupi sobie sukni
z czarnego aksamitu, gdy nie miaam si w co ubra. Zachowaam ty lko dwie nowe brokatowe
kreacje, przy wiezione z Hiszpanii 36.
Katarzy na skary a si, uy wajc najbardziej dosadnego jzy ka, jakim miaa zwraca si
do ojca, i nakazaa de Puebli przy pomnie krlowi o swojej ndzy. Mia przekaza mu
w prosty ch sowach, e ubstwo jego crki i niemono zapaty za jedzenie jest plam na jego
honorze 37. Moliwe, e kobieta wy dawaa pienidze na suknie, jednak sw ndz opisaa
w najbardziej dramaty czny sposb. Pienidze na y wno stay si najwaniejszy m rdem
skarg. Cay wiat wie, e mam [dugi] ty lko z tego powodu, e jem 38, twierdzia.
By a w ty m pewna przesada, ale Katarzy na po raz pierwszy w y ciu wy kazaa si
walecznoci. Wspomniaa nawet w licie, e jeli zechce wy zwoli si z sy tuacji, bdzie musiaa
sama znale rozwizanie. Nie zdawaa sobie sprawy, do jakiego stopnia i jak szy bko cakowicie
zmieni swoje postpowanie. Gocie, ktrzy mieli brutalnie obudzi j z bezwolnej biernoci, by li
ju w drodze.

1 The Physicians Handbook, Biblioteka Wellcomea, WMS. 8004.

2 Anonim., Collecta Jacobi, w: Articella de Partibus in medicina pro anothomia.
3 CSP Hiszpania, 1, 398. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
4 Tame.
5 Tame.
6 Seigworth, Bloodletting.
7 CSP Hiszpania, 1, 300.
8 CSP Hiszpania, Suplement 1, 8.
9 Tame.
10 Ehses, Rmische Dokumente, xliii. Scarisbrick, Henry the Eighth, 910.
11 CSP Hiszpania, Suplement 1, 8.
12 CSP Hiszpania, 1, 603. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4. Molins, Crnica, 383.
13 Berwick y de Alba, Fuensalida 435, cy towany w: Prez, La Espaa, 24.
14 CSP Hiszpania, 1, 398, 517. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
15 CSP Hiszpania, 4, 572.
16 CSP Hiszpania, 1, 385.
17 CSP Hiszpania, 1, 401. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
18 CSP Hiszpania, 1, 439. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
19 CSP Hiszpania, 1, 321. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
20 CSP Hiszpania, 1, 321. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
21 Archivo General de Simancas, Patronato Real, leg. 52, doc. 185. CSP Spain, 1, 395.
22 Archivo General de Simancas, Patronato Real, leg. 52, doc. 185. CSP Spain, 1, 395.
23 Bentley, Excerpta Historica, 127, 129.
24 CSP Hiszpania, 1, 397.
25 CSP Hiszpania, 1, 360, 401.
26 CSP Hiszpania, 1, 354. Archiwum Narodowe, PRO 31/11/4.
27 Archivo General de Simancas, RGS, 149708, 170.
28 CSP Hiszpania, 1, 410.
29 Berwick y de Alba, Fuensalida, 493.
30 CSP Hiszpania, 1, 400401. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
31 CSP Hiszpania, 1, 412. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
32 CSP Hiszpania, 1, 413. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
33 Gairdner, Memorials, 415416.
34 Wood, Letters, t. 1, 134.
35 Tame, 139.
36 Tame, 138.
37 CSP Hiszpania, 1, 427. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
38 CSP Hiszpania, 1, 427. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
 15

ZDRADZONA

Durham House, Londyn

Sierpie 1505 roku

K atarzy nie nie podoba si aden z dwch portretw olejny ch ani ten namalowany na
drewnie, ani ten wy konany na ptnie 1 dostarczony ch jej do Durham House. Obrazy
przy woy way jednak szczliwe wspomnienia z dziecistwa. Na obu malowidach widniaa
podobizna Magorzaty Habsburg, towarzy skiej ksiniczki z pnocy, ktra na krtko rozweselia
surowy hiszpaski dwr podczas swego maestwa z bratem Katarzy ny, Janem. Na rzeczony ch
portretach przedstawiono bratow ksinej po omiu latach od momentu, gdy powrcia do
Niderlandw jako moda wdowa. Magorzata by a teraz kandy datk na on Henry ka VII, cho
by najmniej nie pragna tego lubu. Malarskie przedstawienia miay przy bliy krlowi wy gld
przy szej maonki. Ksina chciaa, aby wy kona je ulubiony jej arty sta Michel, co te
oznajmia de Puebli. Prawdopodobnie miaa na my li wdrownego estoskiego malarza Michela
Sittowa 2, ktry w przeszoci malowa na dworze Izabeli Kasty lijskiej. Katarzy na pozowaa
arty cie po przy jedzie do Anglii. Z pewnoci akna kontaktu z czowiekiem, ktry zna jzy k
hiszpaski i mg opowiedzie o wy darzeniach na kasty lijskim dworze.
Michel Sittow stworzy subtelny, pikny obraz ksinej. Oczy kobiety spogldaj w d, jakby
w zamy leniu, podczas gdy usta ukadaj si w niemiay, tajemniczy umiech. Jej cera jest
nieco przy blada, a twarz troch okrglejsza ni na wczeniejszy ch, bardziej wy sty lizowany ch
portretach z dziecistwa, namalowany ch przez Juana de Flandesa 3. Kasztanowe wosy, zakry te
wedug angielskiej mody, nabieraj zotorudego blasku powy ej czoa, na ktre pada wiato. Brwi
modej wdowy s delikatnie zary sowane. Szy j ksinej zdobi gruby zoty acuch, skadajcy
si z liter K (w jzy ku angielskim jej imi zaczy nao si wanie od tej litery ) i biay ch oraz
czerwony ch kwiatw, uoony ch naprzemiennie. Kwadratowy dekolt szkaratnej sukni zosta
upikszony may mi zoty mi muszelkami, co stanowio swego rodzaju hod dla
najpopularniejszego witego w Hiszpanii w. Jakuba, ktrego grobowiec Katarzy na odwiedzia
przed wy py niciem do Anglii. Co ciekawe, arty sta namalowa nad gow Katarzy ny delikatn
aureol. Sittow najprawdopodobniej uy jej portretu jako wzorca podczas tworzenia dwch
kolejny ch, niezwy kle podobny ch obrazw, przedstawiajcy ch Mari Magdalen i Dziewic
Mary j 4, by moe dostrzegajc w osobie ksinej ten sam kontrast sualczoci i silnej woli. Na
obu portretach miedziane wosy kobiet spy waj gsty mi falami na ramiona. Wizerunek Marii
Magdaleny przedstawia kobiet try skajc eroty czn zmy sowoci, stanowic przeciwwag
dla skromnej Katarzy ny, ktr ogldali londy czy cy podczas publiczny ch wy stpie.
Portrety Magorzaty by y czci przewrotu, jaki dokona si w sierpniu 1505 roku w nieco
drtwy m y ciu Durham House. Przy wieli je prominentni gocie, okazujcy modej wdowie
szacunek i obsy pujc j komplementami. Owi wy sannicy zostali oddelegowani przez rd
Habsburgw, ktrego gow wci by ojciec Magorzaty, Maksy milian, majestaty czny cesarz
witego Cesarstwa Rzy mskiego. Posacy przy nosili nowiny z jednego z najbardziej
wiatowy ch, europejskich dworw, nalecego do cesarskiego sy na ksicia Burgundii. Ksina
nie zapy taa o przy czy ny odwiedzin, uznajc, i wspomniany ksi Burgundii, jej szwagier Filip
Pikny, pragn po prostu j wy rni. Ambasadorowie przy wieli take informacje o siostrze
Katarzy ny, Joannie, ktra ponownie by a w ciy i oczekiwaa rozwizania w cigu najbliszy ch
ty godni. Pniej planowaa wraz z maonkiem Filipem opuci Flandri, by domaga si swoich
praw do kasty lijskiego tronu.
aoba w Durham House dobiega ju koca. Poprzedniego lata moda wdowa doczy a do
dworu Henry ka VII 5 i wraz z nim podrowaa midzy Richmond, Windsorem, Westminsterem
i Greenwich. Krl chtnie odwiedza swoje posiadoci i urzdza owy. Ksina uwielbiaa
polowania zwaszcza z sokoami i zdawao si, e mio spdzaa w czas, cho pniej nagle
zachorowaa. Zacza rwnie spoty ka si ze swoj ponad dziesi lat modsz szwagierk,
ksiniczk Mari oraz inny mi damami angielskiego dworu. Mimo to y cie w Durham House
wci nie by o zajmujce. Emisariusze Filipa Piknego ubarwili nagle to prozaiczne miejsce.
Skadali pocaunki na doniach Katarzy ny, padajc przed ni na kolana. Nikt nie interesowa si
ksin w takim stopniu od czterech lat od pamitnego lubu z ksiciem Arturem. Posacy
traktowali j nie ty lko jak doros kobiet i przy sz angielsk krlow, lecz take jak osob wielce
wpy wow. Twierdzili, i posiada wadz czenia najpotniejszy ch ludzi w Europie. Jeli
chciaaby zobaczy si z siostr a oczy wicie Katarzy na wy razia takie pragnienie
sugerowali, aby zaproponowaa Henry kowi spotkanie, w ktry m wziby udzia on sam,
Katarzy na, Joanna oraz jej m, Filip. Ksina mogaby towarzy szy angielskiemu krlowi i w
ten sposb doprowadzi do szczliwego rodzinnego zjazdu. Pomy s uradowa Katarzy n.
W takim razie oznajmili delegaci winna wy stosowa wiadomo do Filipa. Katarzy na,
zachcana dodatkowo przez Elvir, napisaa list. De Puebla zauway z niepokojem, i zamorscy
gocie wy wierali na ni ogromny wpy w6.
Odpowied od Filipa, wasnorcznie przeze napisana, nadesza bardzo szy bko ksi
Burgundii pochwala tak wspania inicjaty w. Z caego serca 7 pragn zobaczy si
z Henry kiem, zapy tujc jednoczenie, czy krl przy staby na spotkanie pomidzy angielskim
miastem Calais a flamandzkim Saint-Omer. Zachwy cona Katarzy na obiecaa jak najszy bciej
napisa do angielskiego monarchy.
Nie wiedziaa, e wanie zostaa wy korzy stana i w niedalekiej przy szoci jej dziecistwo
bezpowrotnie dobiegnie kresu, a problemy pojawi si z cakiem nieoczekiwanej strony. W jej
domostwie bowiem mieszkaa zdrajczy ni kobieta, ktr traktowaa niemal jak zastpcz matk
Elvira Manuel. Katarzy na miaa si niebawem przekona, e guwernantka by a lojalna wobec
obcy ch. Epizod ten stanowi znaczcy zwrot w y ciu modej kobiety, przy noszc pocztkowo
jedy nie bl i upokorzenie.
Poniewa po mierci krlowej Izabeli Kasty li miaa przej rzekomo obkana siostra
Katarzy ny, Joanna, rozgorza konflikt midzy jej mem Filipem Burgundzkim a ojcem
Ferdy nandem. Dla najmodszej siostry by oby najkorzy stniej, gdy by sporne tereny pozostay
przy ojcu, wwczas bowiem, jako crka wadcy Kasty lii, miaaby wiksze szanse na kolejny
korzy stny maria. Inteligentny, przebiegy brat Elviry, Juan Manuel, by przy wdc grupy
popierajcej Filipa. Wkrtce guwernantka zacza manipulowa naiwn dziewczy n,
podburzajc j przeciw wasnej rodzinie. Sam krl Henry k nie kry zdziwienia, przekonawszy si,
jak dalece jego sy nowa wspieraa ksicia Burgundii8.
Zarwno Ferdy nand, jak i Filip potrzebowali sojusznikw. Obaj te pragnli poparcia Anglii.
W opinii Juana Manuela najlepszy m sposobem na zawarcie sojuszu by o spotkanie Filipa
z Henry kiem VII. Katarzy na zostaa wy brana na mimowolnego porednika. Ambasadorowie
burgundzkiego ksicia mieli upi czujno dziewczy ny. W cigu ostatnich lat nikt nie by dla niej
tak uprzejmy nic zatem dziwnego, e wpada w spry tnie zastawione sida.
Ksiniczka, otrzy mawszy list od Filipa, nie posiadaa si z radoci. Naty chmiast te posaa po
de Puebl 9, zdradzajc mu swoje zamiary wy sania pisma do angielskiego monarchy z prob
o spotkanie z Joann i Filipem, nim siostra powije potomka 10.
De Puebla, lojalny wobec Ferdy nanda, by przeraony. Zaproponowa, e osobicie dorczy
list, planujc skry cie, i albo zgubi fataln przesy k po drodze, albo wy jani Henry kowi ca
sy tuacj. Katarzy na, ktra nagle okazaa sw wadczo, nie wy razia zgody, owiadczajc, e list
zostanie dostarczony do Richmond przez jednego z jej sucy ch. Elvira zapewne zdradziecko
upomniaa Katarzy n wci niewiadom powstaej wok niej sieci intry g by nie
przekazy waa listu wy sannikom Ferdy nanda. Gdy de Puebla poprosi, by daa mu troch czasu
na rozmow z Elvir o sprawach domowy ch, przy staa na to z radoci. Mczy zna uda si
wraz z guwernantk do innej komnaty, po czy m, zebrawszy ca odwag potrzebn, by stawi
czoa owej budzcej groz kobiecie, zdecy dowa si na szczer rozmow. Bez ogrdek oznajmi,
e brat jej by zwy ky m zdrajc, a list adresowany do ksicia Filipa nie moe zosta wy sany.
Przy parta do muru Elvira, zgodzia si z nim.
Nie miaa jednak zamiaru dotrzy my wa sowa. Gdy ty lko de Puebla uda si do swoich
komnat, wy sano goca z listem do burgundzkiego ksicia. Ambasador, powiadomiony o sy tuacji,
pospiesznie zawrci do Durham House, po czy m wbieg do komnaty oszoomionej Katarzy ny,
nalegajc, eby wy suchaa prawdy. Wiedzia doskonale, e ksina podatna na sowa Elviry
psujcej mu opini przez cae lata uwaaa go za czowieka gorszego. Ary stokraty czni
wy sannicy z Hiszpanii rwnie wpy wali na Katarzy n, by ta spogldaa na marrano z gry.
W owej chwili ten niski mczy zna, w ktrego y ach py na y dowska krew, sta przed ni, a po
jego policzkach spy way zy. Baga j, by przy siga, i nie zdradzi Elvirze ani sowa z ich
rozmowy, po czy m przedstawi ca histori oszustwa.
Katarzy na musiaa nagle podj najtrudniejsz decy zj w y ciu, wy bierajc midzy
kobiet, ktr przez ostatnie cztery lata traktowaa jak matk, a mczy zn, ktrego pochodzeniem
i postaw tak dalece gardzia. By moe by a osob naiwn, ale na pewno nie bezrozumn.
Stosownie wy ksztacono j midzy inny mi w ty m celu, by bronia interesw swy ch rodzicw.
Ma wspaniae serce i kocha ojca bardziej ni siebie sam 11, relacjonowa pniej de Puebla.
Naty chmiast te Katarzy na napisaa do Henry ka z prob, aby zignorowa wczeniejszy list,
albowiem zostaa wprowadzona w bd. Bagaa rwnie, by ceni interesy jej ojca, krla
Hiszpanii, nad sprawy kadego innego wadcy na wiecie 12. Katarzy na zawara potajemny pakt
z de Puebl, w my l ktrego musiaa pozorowa przed Elvir, e niezmiennie pragnie spotkania.
Guwernantka nie moga si dowiedzie o przejrzeniu jej zdradzieckich planw. W midzy czasie
Katarzy na wrczy a ambasadorowi jeszcze jeden list, ktry mia zosta dorczony do rk
wasny ch Henry ka VII. To ja zaproponowaam spotkanie... [a] poniewa teraz wiadoma
jestem, co Wasza Wy soko wie, zanosz bagania, aby Wasza Wy soko ju o ty m nie
my la 13, napisaa.
W cigu zaledwie kilku godzin Katarzy na wy dorolaa. Majc dziewitnacie lat, w kocu
zrozumiaa, e ulego nie zawsze jest opacalna. lepe posuszestwo i bierno Katarzy ny
sprawiay, e staa si kobiet bezbronn. Teraz dostaa od losu cenn nauczk. Ty lko ona sama
moga zadba o wasne interesy.
Po zdradzie guwernantki moda ksina przy pomniaa sobie wczeniejsz sy tuacj. Dla
najbliszy ch zawsze staraa si robi, co ty lko moga, angaujc si midzy inny mi w plany
maeskie dam dworu. Jej matka, Izabela Kasty lijska, czsto swataa ludzi, otaczajc szczegln
opiek kobiety z najbliszego krgu i nadzorujc sojusze zawierane wrd ary stokratw.
Katarzy na pragna czy ni podobnie, jednake uniemoliwiaa jej to osabiona pozy cja w Anglii
oraz skromne zasoby finansowe. Oprcz tego dwaj mczy ni, odpowiedzialni za jej przy szo,
powicali dziewczy nie coraz mniej uwagi, nie posiadaa wic wy starczajcy ch rodkw, by
wnie wkad w posagi swoich dam dworu. Powinny wy j za m, pisaa w jedny m z listw
do domu, a ja nie mam niczego, co mogaby m im podarowa 14.
O jej ukochan dam dworu, Mar de Rojas, z ktr nawet spaa w jedny m ou, zabiega
sam przy szy hrabia Derby. Katarzy na uwaaa go za dobr parti. By , jak powiedziaa, jedn
z najwaniejszy ch osobistoci w ty m kraju 15. Dama dworu odwzajemniaa zreszt jego
uczucia. Pod koniec 1504 roku podekscy towana Katarzy na napisaa do domu, e modzi by moe
wstpi w zwizek maeski. Obie kobiety y wiy nadziej, i po lubie Mara bdzie moga
wci zamieszkiwa w domostwie ksinej. Katarzy na poprosia ojca o pozwolenie na
maestwo i gwarancj wy paty posagu dla damy dworu. Nie spodziewaa si jednak, i na
drodze stanie Elvira. Mara by a wspania parti jedy ny m dzieckiem i dziedziczk bogatego
hiszpaskiego waciciela ziemskiego. Guwernantka umiejtnie nie dopucia wic do lubu
z Anglikiem, aranujc maestwo dziewczy ny ze swoim sy nem, Antoniem 16.
Osobiste interesy zaguszy y w niej poczucie obowizku. Nakonia Katarzy n na wy mian
zotej i srebrnej zastawy, chocia Ferdy nand surowo tego zabroni. Skarby te miay przecie
stanowi cz posagu, nalenego Henry kowi za drugie maestwo. Jednak Elvira szy bko
udowodnia, i potrafi nagi nienaruszalne wczeniej zasady. Wkrtce wic Juan de Cuero
mczy zna, ktry mia strzec pienidzy odkry , e znikno pi najokazalszy ch srebrny ch
talerzy i nieco biuterii. Elvira i don Pedro de Ay ala namwili ksin do oddania kilku osobom
naszy jnika, brokatowego materiau i srebrny ch naczy 17, relacjonowa de Puebla w licie,
zgaszajc brak drogocennoci. Poinformowa rwnie o zarczy nach Mari de Rojas z sy nem
Elviry. Jestem zaskoczony , skomentowa rzeczone zdarzenie 18. Mona zaoy , e kosztownoci
skry cie przeznaczono dla zarczonej pary.
Natomiast afera doty czca spotkania z Joann i Filipem Pikny m rozerwaa ostatecznie kokon,
w ktry m y a Katarzy na.
Niestety, de Puebla by pierwsz osob, ktra miaa odczu te zmiany. Wprawdzie obroni
mod wdow przed omieszeniem si, jednak ona wci obwiniaa ambasadora o wiele
problemw. W kocu Henry k VII zdecy dowa o jej wy prowadzce z Durham House. Stao si to
niebawem po wy jedzie Elviry do Flandrii (ktra umkna do brata, rzekomo chcc szuka
u tamtejszy ch medy kw porady w kwestii swojego sabego wzroku). Wedug jednego z czonkw
dworu w y ciu mieszkacw domostwa nastaa straszna godzina 19. Infantka twierdzia, e nie
miaa ju adny ch pienidzy. Odkd przy jechaam do Anglii nie otrzy maam ani jednego
maraved [hiszpaska waluta] poza ty mi, ktre dawano mi na poy wienie, a i tak suma ta nie
uchronia mnie od zacignicia dugw w Londy nie 20, skary a si w licie do ojca w grudniu
1505 roku. Najbardziej martwi mnie fakt, i moi sucy i damy dworu s w rozterce, nie maj
bowiem jak zaopatrzy si w ubrania. Staraa si pozy ska pomoc od de Puebli, on jednak
potrafi wskra jedy nie ty le, by zostaa przeniesiona z Durham House do paacu w Richmond.
Kilka powany ch atakw gorczki, ktre nastpiy w cigu dwch ostatnich miesicy, by y
spowodowane najpewniej postpowaniem wy sannika. Ksina nalegaa, aby naty chmiast go
zwolni i przy sa na jego miejsce bardziej kompetentn osob.
Katarzy na spotkaa si z Joann przez zwy ke zrzdzenie losu. Gdy w sty czniu 1506 roku jej
siostra i Filip w kocu wy py nli z Flandrii do Hiszpanii, niekorzy stne wiatry zepchny ich statek
do portu w Melcombe Regis, w pobliu Wey mouth w Dorset. Przeznaczenie sprawio, e
spotkanie, ktre Katarzy na najpierw staraa si zorganizowa, pniej za odwoa, wreszcie
doszo do skutku. Oczy wicie Henry k wy korzy sta sy tuacj, by rozmwi si z Filipem. Ksi
pozosta w Anglii niemal trzy miesice. Bez wiedzy Katarzy ny krl podpisa tajny traktat
windsorski, zobowizujc si w nim strzec Filipa przed wrogami, czy li wspiera go w walce
o przejcie kontroli nad Kasty li 21. Dla Katarzy ny jednak przy jazd Burgundczy kw oznacza
spotkanie z siostr niewidzian od dziewiciu lat. Miaa rwnie pozna swojego szwagra,
sy ncego z trudnego charakteru.
Ksina dotara do Windsoru w cigu dwch godzin od przy jazdu Filipa, jednak Joanny
nigdzie nie by o, jako e m pozostawi j z ty u, na wy brzeu. Katarzy na i jej szwagierka Maria
czy niy co mogy, by zabawi zrzdliwego, aroganckiego mczy zn. Zaprowadzono wszy stkich
do krlewskiej jadalni, w ktrej lady ksiniczka taczy a z hiszpask lady w wy tworny ch
hiszpaskich szatach. Po kilku tacach lady Katarzy na odesza, a [...] lady Maria rozpocza
zabaw z angielsk dam dworu. Ksina staraa si zabawi szwagra, wci trzy majcego si
na uboczu. Katarzy na poprosia krla Kasty lii [jak nakaza si ty tuowa] do taca. Odmwi
jednak dwukrotnie, po czy m odpar, i by przecie mary narzem, a [...] mimo to namawiano
[go] do tej rozry wki. I nie zataczy ani razu. Po takim afroncie wczeniejsza sy mpatia modej
wdowy do szwagra znikna bezpowrotnie. (Ta osobliwa bd co bd odpowied Filipa nie zostaa
wy janiona, cho zapewne naley j wiza ze zdradzieckim dziaaniem Juana i Elviry. Filip
wiedzia, e Katarzy na wiadoma od pewnego momentu caej intry gi robia wszy stko, by
uniemoliwi mu wy praw do Hiszpanii i wczeniejsze spotkanie z angielskim monarch.
Arogancja Filipa i sugesty wne ty tuowanie siebie mary narzem miay da do zrozumienia
Katarzy nie, e szwagier nie wy baczy jej, i pragna zapobiec jego morskiej podry przy p.
red.). Katarzy na usiada razem z ksiniczk Mari na kobiercu pod baldachimem, w miejscu
przeznaczony m dla wy soko sy tuowany ch osb. Filip i Henry k wci rozmawiali o swoich
sprawach, a szwagierka Katarzy ny oczarowaa pniej wszy stkich gr na flecie 22.
Joanna przy by a ponad ty dzie pniej, 10 lutego, na dzie przed wy jazdem siostry. Spotkanie
by o do osobliwe i pozostawio pewien niedosy t. Wraz ze swy mi dworzanami Joanna
wkroczy a do Windsoru przez niewielki park i potajemnie przesza na ty ln stron zamku, do
nowej wiey krla, gdzie u podna schodw Henry k ucaowa j i uciska. Filip oznajmi
wadcy, aby nie kopota si tak dalece wedug niego angielski krl nie musia wita Joanny w tak
godny sposb. W kocu doszo do spotkania obu sistr. Gdy krl j odpowiednio przy j, ksina
przy witaa sw siostr. Pozdrowiy j rwnie damy dworu oraz inne niewiasty 23.
Po raz pierwszy od niemal szeciu lat Katarzy na zobaczy a jednego z czonkw swej rodziny.
Po raz pierwszy i zarazem ostatni. Spotkanie by o zby t krtkie i zakoczy o si niezrczn
sy tuacj. Poniewa moda wdowa miaa wy jecha nastpnego dnia wraz z Mari do Richmond,
moga spdzi w towarzy stwie siostry jedy nie kilka godzin a Joanna odczuwalnie skrcia ich
rozmow. (Do Richmond niebawem wy ruszy take krl Henry k, pragnc moliwie najszy bciej
pokaza znamienity m gociom swoje okazae domostwo. Owy ch krlewskich wspaniaoci nie
ujrzaa jednak Joanna arogancki maonek odesa j na wy brzee, po czy m sam wy ruszy
w gocin do angielskiego suwerena przy p. red.). Najsmutniejszy by jednak fakt, i starsza
siostra Katarzy ny przy pominaa niemal swj cie. Ksina bez trudu spostrzega, jak bardzo
cierpiaa z powodu prnego i pory wczego ma. Filip tolerowa maonk ty lko przez wzgld na
jej ty tu krlowej Kasty lii. Pragn przej kontrol nad krlestwem Joanny i zorganizowa y cie
tak, by moliwie najrzadziej widy wa swoj poowic. Po upy wie przeszo roku Katarzy na
wci rozmy laa o ty m wy darzeniu. W licie do Joanny wspominaa o wielkiej radoci, ktr
sprawio spotkanie [jej] i olbrzy mim cierpieniu, przepeniajcy m dusz kilka godzin pniej, gdy
musiaa wy jecha 24.
Gdy starsza siostra dotara wreszcie do Hiszpanii z Filipem u swego boku, Ferdy nand
uwiadomi sobie, e utraci szanse przejcia kontroli nad Kasty li. Wadca, tak bardzo wielbiony
przez Machiavellego, wiedzia, jak wy cofa si z dum. Udzieliwszy swemu ziciowi ojcowskiej
rady doty czcej rzdw w swoim kraju, zacz planowa wy jazd do Woch25. W czerwcu 1506
roku zawarto traktat o bliskiej przy jani i sojuszu, potwierdzajcy wadz Filipa nad Kasty li.
(Jednake w celu asekuracji Ferdy nand naty chmiast rozkaza sporzdzi tajny dokument,
stwierdzajc w nim, i podpisa porozumienie ty lko ze strachu o swe y cie). Obaj mczy ni
bezwzgldnie zabronili Joannie penienia obowizkw krlowej, poniewa ich zdaniem
przy czy niaby si ty m samy m do zguby i zrujnowania ty ch ziem 26. Twierdzili, e nie by a
w stanie rzdzi z powodu swoich saboci i cierpie. Inny mi sowy, Joann oficjalnie uznano za
obkan. W ty m czasie pozy cja samej Katarzy ny stracia na znaczeniu. Priory tetem stay si
teraz zarczy ny crki Henry ka VII Marii z sy nem Joanny, przy szy m cesarzem witego
Cesarstwa Rzy mskiego, Karolem V, co oznaczao, i najwaniejsze sojusze midzy Angli
i Hiszpani nie zaleay ju od modej wdowy. Teraz staa si ona ksiniczk drugiej kategorii.
Katarzy na nie wiedziaa, e rok wczeniej, w przededniu czternasty ch urodzin jej
narzeczonego, doszo do incy dentu, ktry mg spowodowa jeszcze powaniejsze skutki. Na
rozkaz swego ojca, ksi uroczy cie wy powiedzia przed biskupem Winchesteru Richardem
Foxem zawart wczeniej umow maesk. Jako e by wtedy nieletni, zarczy ny stay si
niewane. Nie majc zamiaru ich raty fikowa 27, oznajmi: ja, wy ej wspomniany Henry k,
ksi Walii, niemal osignwszy dojrzao, po latach zgody [...] nie aprobuj wspomnianego
traktatu maeskiego ani wstpienia z lady Katarzy n w prawowity zwizek maeski.
Rzeczona deklaracja nie wy kluczaa wprawdzie mariau (zwaszcza e utrzy my wano j
w tajemnicy ), ale umoliwiaa zerwanie zarczy n. Inny mi sowy, ksina wdowa znalaza si
w swoisty m zawieszeniu.
28 czerwca 1505 roku ksi Henry k skoczy czternacie lat, zatem wedle pierwotnej wersji
lubnego traktatu modzi mogli si pobra 28, chocia w umowie zastrzeono, e maestwo to
mogo nie doj do skutku w przy padku nieuregulowania wy sokoci posagu w postaci stu ty sicy
skudw. Ferdy nand jednak nadal nie mia zamiaru tego uczy ni.
Gdy przy szo Katarzy ny stawaa si coraz mniej pewna, we wrzeniu 1506 roku Filip
Pikny nieoczekiwanie zachorowa i zmar. Brat Elviry, Juan Manuel, ktry rzdzi u boku krla
Filipa wedle wasny ch upodoba 29, wy prawi nieco wczeniej w Burgos przy jcie na jego
cze. Maonek Joanny, bawic si wy mienicie, skosztowa zimnej wody, by co nieco si
ochodzi, po czy m zaniemg i zmar (najprawdopodobniej w wy niku ataku serca, wy woanego
szokiem przy p. red.). Wedug relacji niektry ch kronikarzy przy czy n mierci krla mogy by
rwnie kontakty z kobietami i udzia w liczny ch zabawach. Odszed z powodu zego sposobu
y cia, donosi jeden z obserwatorw30. Po zgonie zicia Ferdy nand przej kontrol nad Joann
i krlestwami. Sy tuacja Katarzy ny ulega naty chmiastowej poprawie.
Ty mczasem jej siostra pogry a si w gbokiej aobie, ktra przekroczy a wszelkie granice
rozpaczy. Najpierw odmwia rozstania si ze zwokami ma, nakazujc wozi je ze sob
w trumnie, nieustannie te urzdzaa nocne procesje po okolicy. Z czasem stawaa si coraz
bardziej nieobliczalna. Bardzo czsto oddaje mocz czciej ni ktokolwiek inny... Mawiaj, e
jej twarz i ciao s pokry te brudem. Jada na pododze, bez obrusa i zastawy stoowej,
relacjonowa jej by y spowiednik, Diego Ramrez de Villaescusa 31.
Podczas gdy siostra, bdc ofiar Ferdy nanda i choroby umy sowej, podrowaa po
Hiszpanii, Katarzy na postanowia przedsiwzi kroki dla poprawy swej sy tuacji. Zdecy dowaa,
by skoncentrowa uwag na teraniejszoci wy datkach na y cie oraz przy szoci, czy li
dopilnowaniu, by ojciec zapaci jej posag. Jednak najistotniejsze by o zapewnienie sobie y cia
wiecznego, co wizao si ze znalezieniem odpowiedniego spowiednika. W wy niku ty ch
poszukiwa Katarzy na zostaa uwikana w jedy ny w swy m y ciu miosny skandal. Gboko
zaniepokojony ambasador ostrzega, i niebezpiecznie zbliy a si do modego mczy zny,
przeby wajcego w paacu pord kobiet 32.

1 CSP Hiszpania, 1, 439.

2 Tame.
3 http://www.museothy ssen.org/thy ssen/ficha _obra/32.
4 http://www.dia.org/the_collection/overview/full.asp?objectID=61540&image=1.
http://www.kaiserfriedrich-museum-verein.
de/cms/upload/bildergalerie/gemaelde/maria_mit_dem_kind.jpg
5 CSP Hiszpania, 1, 398.
6 CSP Hiszpania, 1, 440.
7 CSP Hiszpania, 1, 440. Archivo General de Simancas, Patronato Real, leg. 54, doc. 19, f64R.
Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
8 CSP Hiszpania, 1, 439.
9 CSP Hiszpania, 1, 440.
10 Archiwum Gwne w Simancas, Patronato Real, leg. 54, doc. 19, f64R. CSP Hiszpania, 1, 440.
11 Archiwum Gwne w Simancas, Patronato Real, leg. 54, doc. 19, f65R. CSP Hiszpania, 1, 440.
12 Archiwum Gwne w Simancas, Patronato Real, leg. 54, doc. 32, f87R. CSP Hiszpania, 1, 441.
13 Archiwum Gwne w Simancas, Patronato Real, leg. 52, doc. 159, f841R. CSP Hiszpania, 1,
443.
14 Wood, Letters, t. 1, 129.
15 CSP Hiszpania, 1, 413. National Archives, PRO 31/11/4.
16 CSP Hiszpania, 1, 439. National Archives, PRO 31/11/4.
17 Tame.
18 Tame.
19 CSP Hiszpania, 1, 539.
20 Wood, Letters, t. 1, 130134.
21 CSP Hiszpania, 1, 452, 453.
22 Wood, Letters, vol. 1, 136.
23 Tame.
24 CSP Hiszpania, 1, 533. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
25 CSP Hiszpania, 1, 472.
26 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1. (Joanna) 11.
27 Herbert, Autobiography, 389.
28 CSP Hiszpania, 1, 364.
29 Aram, Juana the Mad, 87.
30 Aram, Juana the Mad, 87, cy tat z Anonima, Continuacin de la crnica de Pulgar,
31 Aram, Juana the Mad, 97100.
32 CSP Hiszpania, CSP Hiszpania, 1, 364.
 16

WYZNANIA

Paac Richmond
Kwiecie 1507 roku

K atarzy na klczaa przed czowiekiem, budzcy m w niej arliw lojalno. W y ciu nauczono
j, by suchaa przede wszy stkim krlw, ma i ksiy. Na monarchw nie moga liczy , m by
dla niej na razie nieosigalny, pozosta wic wy sannik Boga, ktremu w kocu moga zaufa.
Spowiedzi kobiety wy sucha mody hiszpaski zakonnik, Diego Fernndez. Ksina powierzy a
mu swoje sekrety, a duchowny mia pomc jej w odnalezieniu drogi do Nieba.
Katarzy na prosia o przy sanie nowego hiszpaskiego spowiednika przez ponad dwanacie
miesicy. W kwietniu 1506 roku, cztery i p roku od momentu przy by cia do Anglii, napisaa do
ojca z nowego domu w Richmond, i potrzebuje hiszpaskiego spowiednika, jako e nie rozumie
jzy ka angielskiego ani nie wada t mow 1. Cho od jej przy jazdu mino wiele lat, wci by a
odizolowana od reszty dworu. Gorco pragna, by przy sano mnicha z zakonu obserwantw,
ktry czsto pisuje listy . Niebawem te znalaza odpowiedniego czowieka.
Nie ma pewnoci, skd pojawi si mody zakonnik Diego Fernndez, ale w kwietniu 1507 roku
mia ju pewn pozy cj u boku Katarzy ny 2. Po maonku i ojcu sta si najwaniejszy m
mczy zn jej y cia. Wy znaczenie spowiednika by o pierwszy m niezaleny m dziaaniem
ksinej, a zarazem przy czy n jednego z najsilniejszy ch zaurocze kobiety. O ile Geraldini zosta
uznany za zdrajc, o ty le brat Diego to najlepszy spowiednik, jakiego moe pragn niewiasta
o mojej pozy cji 3. Katarzy na twierdzia, i mody mnich by niezawodny w wy kony waniu
swy ch czy nnoci i udzielaniu rad. Niezmiennie te suy dobry m przy kadem. Zaczto
podejrzewa, e Katarzy na darzy go uczuciem 4.
Duchowny mg by dobry m spowiednikiem, niemniej cechoway go prno, arogancja
i despoty zm. Nie stroni te od plotek i pono by mizoginist. Z czasem udowodniono przed
angielskim sdem, i czsto oddawa si rozpucie. Wy korzy sta fakt, e Katarzy na tak bardzo
pragna spowiednika, ktry potrafiby y zgodnie z wy magajcy mi standardami jej rodziny.
Krlowa Izabela by a pod wraeniem zachowania duchownego, kacego jej pozosta na
kolanach, podczas gdy on siedzia. Crk kasty lijskiej monarchini przepeniao szczcie, gdy
moga wy penia wskazwki surowego, kapry nego czowieka, majcego dobr opini o sobie
i niepochlebn o kobietach. Nie umiaa na razie zbuntowa si przeciwko swej naturalnej
ulegoci wobec mczy zn i wci pozostawaa lepo posuszna czowiekowi reprezentujcemu
samego Boga. Wy starczy o, aby brat Diego zaledwie okreli co mianem grzesznego,
a Katarzy na naty chmiast posuszna by a jego wy rokowi, w przy szoci unikajc powtarzania
tego przewinienia. W luty m 1508 roku Gutierre Gmez de Fuensalida, jeden z wy sannikw
Ferdy nanda, relacjonowa po swoim przy jedzie: w mody mczy zna twierdzi, e grzechem
jest wszy stko, co mu si nie podoba, przez co ksina popenia wiele bdw 5. Fuensalida skary
si, e zachowanie modego, wiatego i wy niosego mnicha by o skandaliczne. Kolejni
hiszpascy ambasadorowie potwierdzali ogromny wpy w zakonnika na Katarzy n 6.
W my l jego nakazu kobieta potrafia zlekceway nawet samego Henry ka, chocia w ten
sposb dziaaa na swoj szkod to przecie od angielskiego krla zaleay jej utrzy manie
i przy szo. Podczas jednej z okazji w marcu 1509 roku, gdy wadca potrzebowa obecnoci
Katarzy ny w Richmond, brat Diego cofn monarszy rozkaz, w ostatniej chwili oznajmiajc, e
stan zdrowia kobiety nie pozwala jej podrowa. Czuj si dobrze, nie chc zosta tutaj
sama 7, zaprotestowaa. Rzeczy wicie, poprzedniej nocy mczy y j wy mioty, jednak rano nic
jej nie dolegao, wzia wic udzia w mszy witej, za po niej spoy a niadanie. Pod grob
grzechu miertelnego nakazuj wam pozosta dzi w domu, odpar Diego. Katarzy na nie miaa
go denerwowa, a ponadto, obawiajc si popenienia grzechu miertelnego, posza za namow
zakonnika, nie wy konujc polecenia krla. Ksiniczka Maria oraz jej dworzanie, ktrzy czekali na
ksin dwie godziny, a wczeniej widzieli j na mszy i podczas niadania, wy ruszy li sami.
Henry k wpad we wcieko. Gdy Katarzy na przy jechaa nastpnego dnia z mnichem i kilkoma
sucy mi, zignorowa j. Wwczas ponownie si rozchorowaa, jednak ty m razem wadca nie
okaza wspczucia. Zacz z ni rozmawia dopiero po upy wie trzech ty godni. By to pierwszy,
lecz nie ostatni przy padek, gdy Katarzy na wy braa posuszestwo wobec Boga (lub te jego
wy sannika), a nie krla 8.
W ty m incy dencie po stronie Henry ka opowiedzia si rwnie Fuensalida. Krl Anglii nie
ponosi odpowiedzialnoci za to zdarzenie. I nie dziwi si, i postpi tak a nie inaczej, lecz
zaskoczy mnie fakt, e nie uczy ni nic ponadto 9, powiedzia. Wedug kamliwy ch plotek relacje
midzy zakonnikiem i Katarzy n przekroczy y granice przy zwoitoci. Fuensalida nigdy nie mia
napisa o ty m w swoich listach do Ferdy nanda, jednake posdzano ich o potajemny romans. Co
zrozumiae w takiej sy tuacji nietrudno o skandal. Krlewska krew, religia i niedozwolone relacje
zawsze stanowiy podatny grunt dla pomwie. Diego by jedy ny m mczy zn, do ktrego
Katarzy na moga zbliy si pod wzgldem emocjonalny m, a w dodatku przeby waa z nim sam
na sam przez dugi czas. Przecie spowied stanowi jedn z najbardziej inty mny ch czy nnoci.
Z ca pewnoci mnich zauroczy Katarzy n. Jednak crka Izabeli nie wdaaby si
w niebezpieczny zwizek ze swoim powiernikiem, nawet gdy by mczy zna ten by mody, silny
i atrakcy jny. Bardziej prawdopodobny jest fakt, i przelaa sw namitno na religi, nie za na
gorcy, zakazany i grzeszny romans. Z drugiej strony inty mne relacje z kobiet, zarczon
z sy nem krla, by y by krokiem dalece nierozsdny m ze strony samego duchownego. Tak czy
inaczej, spoty kali si na gruncie religijny m, chocia Diego zy ska wy ran wadz take nad jej
wieckimi sprawami.
Krlowa Izabela wpoia swy m crkom przekonanie, e wizerunek jest niemal tak istotny jak
sama rzeczy wisto. Rwnie wan rzecz jest by cie niewinn, jak i to, by ludzie za tak ci
uwaali. Henry k wy chodzi z podobnego zaoenia. Wpad we wcieko. Nieustannie my la
o zaistniaej sy tuacji10, relacjonowa Fuensalida. Krl Anglii czu tak wielk odraz do mnicha
[...] przeby wajcego pord kobiet, doda. Nic nie mogo zdenerwowa go bardziej.
Katarzy na zostaa wezwana przed oblicze monarchy, gdzie w ostry ch sowach11 udzielono
jej nagany. Kobieta zignorowaa jednak tecia. Wadca, wiadom swej bezsilnoci w tej materii,
najwy raniej by gotw pozwoli, aby ksina popsua sobie reputacj. Dla Henry ka,
szukajcego sposobw na wy pltanie si z postanowie traktatu maeskiego, brat Diego by
prawdziwy m darem od losu. Przy okazji te krl przekona si, i jego sy nowa potrafia by
wy jtkowo upart kobiet.
Zamiast pozby si przy czy ny ewentualnego skandalu, Katarzy na uskaraa si na ludzi
rozgaszajcy ch plotki i zacza broni swego spowiednika. W listach dawaa wy raz swej
ekscy tacji, a czasem wrcz desperacji. Trapia si, nie mogc wy paci mu odpowiedniej sumy
pienidzy 12. Nie potrafia znie jego nieobecnoci, a duchowny majc tego wiadomo
kadego dnia grozi swoim odejciem. Ksina zwrcia si nawet z prob do ojca, by zechcia
wpy n na Henry ka. Krl powinien okaza wiksz serdeczno mnichowi. Nie zgadzam si, by
obchodzono si z moim spowiednikiem w podobny sposb, pisaa. Poprocie go, na mio
Waszej Wy sokoci, aby nakaza bardzo dobre traktowanie zakonnika i udobruchanie go 13.
Sam Diego arogancki i zarozumiay gardzi swoimi wrogami. Podczas bezporedniej
konfrontacji z Fuensalid oznajmi bez ogrdek: w ty m domostwie roi si od zy ch jzy kw,
rzucajcy ch na mnie oszczercze oskarenia, w odniesieniu nie do najniszy ch, lecz ty ch
najwy szy ch rang [mia na my li Katarzy n], i nie jest to dla mnie wsty dem 14. Fuensalida
z trudem powstrzy ma si przed uderzeniem mnicha.
 Jedn z niewielu sfer y cia, w ktrej ksina moga wy razi swe danie, by wanie wy br
spowiednika. Miaa szans wy gra t walk i uczy nia to. Gwny konflikt rozgorza w 1509 roku,
dwa lata po przy by ciu duchownego, cho Katarzy na by a od niego zalena ju na samy m
pocztku. Tak silna wi z powiernikiem oznaczaa, e inni mczy ni, ktrzy mieli sprawowa nad
ni opiek, penili swoje obowizki w nieodpowiedni sposb. Henry k i Ferdy nand niezmiennie
zabawiali si w kotka i my szk. Zamiast przy sa sto ty sicy skudw, ojciec Katarzy ny
wnioskowa o przeduenie ustalonego terminu, by zebra pienidze na posag. Angielski monarcha
przenosi swj gniew na sy now. Gdy po raz kolejny nie mg doj do porozumienia
z Ferdy nandem, kobieta znw zaniemoga 15. Na manewry hiszpaskiego wadcy Henry k
odpowiada ograniczeniami narzucany mi jego crce. Mia nadziej, e jej coraz goniejsze
skargi nakoni ojca do szy bszego uregulowania dugu. Jeli tak si nie stanie, mody ksi
Henry k pojmie za on inn kobiet, a na europejskim ry nku matry monialny m odpowiednich
kandy datek nie brakowao.
Katarzy na rzadko widy waa ksicia, jako e by on pod nieustann kontrol. W kwietniu 1507
roku uskaraa si, e trzy mano ich z dala od siebie przez cztery miesice 16. Henry k oszala na
punkcie bezpieczestwa swego jedy nego mskiego nastpcy tronu. W opinii Fuensalidy krlewicz
by traktowany jak nadmiernie chroniona hiszpaska dama. Krl bardzo ograniczy sy na,
pilnujc, by nigdzie nie chodzi sam. Rok pniej Fuensalida relacjonowa, i nikomu nie wolno
by o rozmawia z krlewskim potomkiem, ktrego przetrzy my wano w komnacie pozbawionej
wy jcia. Jedy ne znajdujce si w niej drzwi wiody wprost do pokoju krla 17. Nie by o nawet
mowy o wy saniu modego Henry ka do Ludlow, tak jak niegdy starszego brata, by zarzdza
Wali. Ksi by tak poddaczy, i nie odzy wa si ani sowem, chy ba e odpowiada na py tanie
krla, relacjonowa posaniec. Doda rwnie, e Henry k VII popada w coraz wiksze
malkontenctwo i nieustannie gani sy na.
W poowie 1507 roku w osobowoci Katarzy ny nastpia pewna zmiana. Poczua si
atrakcy jna pod wzgldem fizy czny m, wy dorolaa i zacza postpowa zgodnie ze swoj wol.
By moe metamorfoza ta dokonaa si pod wpy wem brata Diego, ktrego rady kobieta wci
braa sobie do serca.

1 Wood, Letters, 140.

2 CSP Hiszpania, 1, 513, 514.
3 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 3.
4 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 4.
5 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 2.
6 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f458. CSP Hiszpania, 2, 201.
7 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 4.
8 Tame.
9 Tame.
10 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 4.
11 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 2.
12 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 3.
13 Tame.
14 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 2.
15 CSP Hiszpania, 1, 497, 506, 517.
16 CSP Hiszpania, 1, 513.
17 Berwick y de Alba, Fuensalida, 449.
 17

AMBASADOR

Paac Richmond
Kwiecie 1507 roku

K atarzy na staa przed krlem, suchajc sw monarchy. Jej wiat nagle si rozsy pa. Henry k
zdecy dowa, i nadszed czas poinformowania ksinej o zerwaniu zarczy n. Ojciec jak dotd nie
przy sa pienidzy, tote o lubie nie mogo by mowy. Wadca oznajmi, e ksi Henry k jest
stanu wolnego i nie ma adnego obowizku, by mnie polubi, napisaa pniej do Ferdy nanda,
bagajc go o wy sanie wiana 1. Kobieta zostaa upokorzona. Wsty dzia si rwnie swego
ubstwa. Przez cae y cie nauczono j nie ty lko ulegoci, lecz take i dumy. Nie potrafia przesta
my le, e jest crk Jego Wy sokoci 2.
Katarzy na zwrcia si z prob do ojca, by wy sa nowego ambasadora, czowieka
szczerego, majcego dowiadczenie w oby ciu z Anglikami3. W jej opinii by to kraj inny od
pozostay ch4. Niecodzienne, osobliwe zachowanie wy spiarzy wy magao bowiem obecnoci
dy plomaty, ktry potrafiby naley cie obchodzi si z nimi. Wkrtce nadeszo potwierdzenie
o wy borze przez Ferdy nanda nowego dy plomaty 5. Kt broniby interesw krla lepiej ni
lojalny, oddany i szlachetny czowiek, ktry mieszka ju w Londy nie i mia bezporedni dostp do
Henry ka VII? Rzeczony m ambasadorem miaa zosta sama Katarzy na 6.
Ze strony jej ojca by o to niezwy ke posunicie. Mimo wy sokiego statusu niewiast rzadko
spoty kano je w wiecie siy i dy plomacji. Katarzy na miaa doczy do grupy XVI-wieczny ch
kobiet, z ktry ch wikszo zawdziczaa swoje pozy cje wizom krwi bd maestwom. By
moe Ferdy nand podobnie jak inni dostrzega w Katarzy nie si Izabeli. Jego crka miaa
wsppracowa z coraz bardziej ju schorowany m de Puebl, zanoszony m od jakiego czasu do
paacu na noszach. Na pocztku lata 1507 roku ksina zaprezentowaa Henry kowi swj list
uwierzy telniajcy 7.
 Korespondencja wy sy ana do domu by a coraz bardziej dramaty czna. Katarzy na twierdzia,
jakoby jej dworzanie chodzili w achmanach i y li w ndzy 8. Ponownie zacza sprzedawa
zastaw przeznaczon na posag, bagajc ojca o pienidze. Skoro jednak zostaa dy plomatk,
moga sprbowa powzi kroki, ktre zmieniy by t nieweso sy tuacj.
W 1506 roku, po mierci Filipa Piknego, Henry k od razu okaza Katarzy nie wicej sy mpatii,
proponujc jej dom w Fulham, zarezerwowany dla flamandzkich ambasadorw, lub kade inne
miejsce, aby jak najszy bciej wy zdrowiaa 9. Status modej wdowy ponownie wzrs i po raz
kolejny staa si ona dogodn parti dla krlewskiego sy na. Co istotne, samego Henry ka
zafascy nowaa inna hiszpaska ksiniczka. Uroda siostry Katarzy ny, Joanny, rzucaa na kolana
wielu mczy zn, a jej szalestwo by o dla swego rodzaju ekscy tacj. Jak si okazao,
oczarowaa ona wadc podczas krtkiego poby tu w Anglii. Henry k twierdzi nawet, e powinna
sta si woln kobiet 10 po przejciu przez Filipa kontroli nad jej krlestwem. Nie bez znaczenia
by rwnie ty tu krlowej Kasty lii. Jeeli krl polubiby j, miaby u boku pikn, zajmujc
on, za jego potga jako monarchy znacznie by wzrosa. Przekaza de Puebli, i Ferdy nand
ktry musia wy razi zgod na zawarcie maestwa wci mg by regentem 11. Henry k
pragn ty lko polubi Joann, spodzi z ni potomkw i cieszy si zy skami, jakie czerpaby
z przeduenia rodu12. Zdajc sobie spraw, e by aby to idealna sy tuacja, woy wiele wy siku
w realizacj ty ch planw. Rwnie Ferdy nand oznajmi, jakoby umieci angielskiego monarch
na pierwszej pozy cji dugiej listy kandy datw na ma Joanny 13. Chodzio jednak ty lko
o upienie czujnoci Henry ka hiszpaski wadca nie mia zamiaru ponownie wy dawa crki za
m. Dopki by a wdow owadnit obsesj na punkcie zmarego maonka to Ferdy nand
wada Kasty li.
Katarzy na naty chmiast wy czua, e nadarzy a si okazja do zmiany swego pooenia.
Poredniczy a w przekazy waniu wiadomoci midzy Henry kiem a ojcem. Daam krlowi
nadziej na polubienie Joanny i schlebiaam jemu oraz jego doradcom 14, poinformowaa
Ferdy nanda w zaszy frowany m licie, wy sany m potajemnie w padzierniku 1507 roku. Napisaa
rwnie bezporednio do siostry, i jej pospieszny wy jazd sprawi wadcy bl oraz e nie podoba
mu si sposb, w jaki Filip traktowa j w Anglii. Nie potrafi ukry gniewu, jednake rada
ostrzega go, by nie ingerowa w relacje ma i ony 15. Katarzy na przekazaa Joannie, i
Henry k by krlem peny m namitnoci. Wielkie uczucie, jakim zapaa od tamtej pory
i wci je y wi wzgldem Waszej Krlewskiej Moci jest wszy stkim dobrze znane dodaa.
Dziki roli dy plomaty Katarzy na rozpocza nowe y cie. Sowne utarczki z wadc uwaaa za
wy soce sty mulujce. Moja przemowa by a tak doskonaa, i powinnam j opisa, chwalia si
ojcu po kolejnej rozmowie z krlem. Bardzo mdrze mwicie, przy zna wadca podczas
jednego ze spotka z Katarzy n. Obawiam si jednak, e wasz ojciec i krl, a mj brat, jest zby t
przebiegy 16.
Katarzy na z entuzjazmem przy stpia do nauki dy plomaty czny ch sztuczek. Wiedziaa, e
wikszo listw by a przechwy ty wana 17. Szpiedzy Henry ka usiowali dowiedzie si, o czy m
pisaa do ojca, a take co istotniejsze pozna jego reakcj na tre korespondencji crki.
Katarzy na zacza wic szy frowa wiadomoci, stosujc hiszpaski sposb kodowania. Niektre
z szy frw przy sany ch jej przez Ferdy nanda zastpoway poszczeglne litery sy mbolami
przy pominajcy mi chiskie znaki, inne, w miejsce kluczowy ch sw zwaszcza imion
wprowadzay aciskie cy fry 18 lub wy my lne wy raenia. Goniec wy sany przez ma kaczk
do sokoa wrci niedawno zadowolony z odpowiedzi sokoa 19, napisano w jednej
z wczeniejszy ch wiadomoci do de Puebli, zaszy frowanej hiszpaskim kodem. Maa kaczka
i fuzarco s tak radzi, e wedug nich nic nie mogoby lepiej srokato ni lot z sokoem. Dlatego
wszy stko ukada si pomy lnie i to psujca pokojwka przesdzi o korzy ciach dla kukuki
i modego ora. Nietrudno wy obrazi sobie Katarzy n siedzc w swej komnacie w Greenwich
lub Richmond z tabel kodw, z mozoem przepisujc listy, ktry ch tre dla inny ch by a
niedorzecznoci 20. Niekiedy wersja finalna tak dalece absurdalna wzbudzaa obawy
Katarzy ny, i nikt nie zrozumie jej przesania. Inny m razem szy frowanie i odszy frowy wanie
ekscy towao ksin do tego stopnia, e przez kilka dni ogarnia j niebiaski wrcz nastrj 21.
Relacje z Anglikami frustroway Katarzy n. Mieszkacy wy spy s tak opieszali
w negocjacjach, jak nikt inny na wiecie 22, wy jania. Do obrony przy szego maestwa
wy korzy staa dy plomaty czne sztuczki i swoj now pozy cj na dworze. Doradzia nawet
Ferdy nandowi, by nie godzi si na maestwo Joanny z francuskim hrabi Foix23, albowiem
rozzocioby to Henry ka i rzucio cie na lubne plany jej samej. Pisz te sowa, poniewa
upatruj w ty m ewentualny ch korzy ci dla siebie 24, przy znaa. W sierpniu 1507 roku skary a
si w licie do ojca, e adna kobieta, niezalenie od swej pozy cji spoecznej, nie cierpiaa tak jak
ona 25. Kocham ci bardziej ni jakikolwiek ojciec kocha sw crk 26, odpar Ferdy nand
w odpowiedzi. Nie robi jednak nic, by dowie prawdziwoci swy ch sw.
Mimo wy sikw Katarzy ny przez nastpne ptora roku sy tuacja ty lko zmieniaa si na
gorsze. Kobieta na przemian prosia o pienidze, uskaraa si na ze traktowanie, kry ty kowaa
ojca za bezczy nno i jak zawsze o ca t sy tuacj oskaraa de Puebl 27, majcego do niej
anielsk cierpliwo. Niektre wiadomoci musiay przeby okrn drog przez Flandri,
wy sy anie bowiem ty lu posacw bezporednio do Hiszpanii by oby niebezpieczne
i podejrzane 28. Pragna, by wszy scy nadal uwaali j za pasy wn i niczego niewiadom
ofiar. Przy puszczaj, e jestem taka, jak prezentuj si na zewntrz, i nie przejrzaam jego
zamiarw 29, wy jania. Pozoruj, i tak wanie jest 30. Podobna takty ka by a rozwany m
krokiem. Wedug Katarzy ny nieszczsny de Puebla, ktrego to zamiary miaa na my li, by
w zmowie z Henry kiem.
W stosunku do krla stosowaa naprzemiennie podstp i upr. Gdy monarcha zasugerowa, e
jej ojciec rozwaa odstpienie od planw maeskich, stwierdzia ze stanowczoci, i tego
uczy ni nie mona 31, i zagrozia angielskiemu wadcy. Oznajmiam, e nawet jeliby tak by o,
to Wasza Wy soko zna me y czenie: nie chc, by zabrano mnie od potnego krla Anglii, nawet
gdy by m musiaa umrze w imi tej sprawy 32. Ty m samy m Katarzy na zapowiedziaa, e
opuci Angli jedy nie w trumnie. Jeeli obaj wadcy nie doszliby do porozumienia w sprawie
maestwa ksinej, ona sama nie miaa zamiaru pomaga im w odnalezieniu prostego wy jcia
z impasu. Pewnego razu, gdy Henry k zasugerowa, e zarwno on, jak i hiszpaski monarcha
wci mogli zerwa traktat maeski, pozorowaa cakowite niezrozumienie zasy szany ch
sw 33.
Ferdy nandowi udao si przekona krla do podtrzy mania umowy i przeduenia czasu
wy paty brakujcej czci posagu crki34. Na pocztku 1508 roku ojciec zapewni Katarzy n, e
traktat nadal obowizy wa. Pochwali rwnie jej dy plomaty czne wy siki. By a tak prawa
i roztropna w relacjach z wadc, i od tej pory Ferdy nand obieca traktowa jej sowa niczy m
wy roczni 35.
Katarzy na zorientowaa si jednak, e w zaistniaej sy tuacji by a stron przegran. Gdy ty lko
Ferdy nandowi udao si wy negocjowa przeduenie terminu uregulowania nalenoci, Henry k
coraz bardziej kontrolowa sy now. W ten sposb nic nie traci, wrcz przeciwnie, napisaa ojcu.
Wiele zy skuje, poniewa jak sam powiedzia dopki nie zostanie cakowicie spacony, bdzie
uwaa m obecno za ciar, a swego sy na traktowa jako mczy zn stanu wolnego. On [jego
sy n] nie osign jeszcze wieku, w ktry m zerwanie traktatu maeskiego by oby niewskazane.
Dlatego to ja jestem w gorszej sy tuacji 36.
Nasta lipiec 1508 roku, a Ferdy nand wci nie zapaci posagu. Wcieky Fuensalida, ktry
przy by w luty m, aby pomc Katarzy nie, dodatkowo pogorszy spraw, owiadczajc
Henry kowi, i krlewski honor nakazuje mu przestrzegania warunkw umowy, chocia hiszpaski
monarcha wci je narusza 37. W odpowiedzi angielski suweren zada gotwki, albowiem jak
oznajmi zastawa i biuteria ksinej straciy na wartoci.
Fuensalida by zbulwersowany sposobem, w jaki traktowano jego pani. Ksina nie czuje
si dobrze, jest bardzo chuda i blada 38, donosi. Z biegiem czasu, gdy Henry k stawia coraz to
nowe dania, kobieta zacza traci nadziej. Jest przy gnbiona i pospna relacjonowa
wy sannik i cho wszy stkim okazuje serdeczno, przede mn nie potrafi ukry swy ch
prawdziwy ch uczu 39.
W midzy czasie Henry k VII okazjonalnie wzy wa do siebie ksin, by pozorzeczy na jej
ojca 40. Podczas ostatniego z takich spotka nakaza opuci sal swojemu sy nowi41. Zacz
rwnie ogranicza kontakty Katarzy ny ze swoj crk, Mari 42. Niechcianej ksinej przy znano
odrapane, cuchnce komnaty, a Fuensalida zarzeka si, i nawet suba moga liczy na lepsze
poy wienie ni to przy sy ane Katarzy nie przez krla 43. Wedug ambasadora, ktry szczerze
nienawidzi Henry ka i jego kraju, z polubienia modego ksicia nie mogo dla Katarzy ny
wy nikn nic prcz cierpienia. By moe pewnego dnia zostanie krlow Anglii, ale ty m
samy m bdzie najbardziej nieszczliw kobiet na wiecie, oznajmi44.
W owy m czasie Maksy milian, dziad Karola, sy na Joanny i przy szego nastpcy tronu,
planowa przy szo swego wnuka. Zaaranowa maestwo chopca, ty tuowanego ju jako
ksi Hiszpanii, z crk Henry ka VII, Mari. Krl by zachwy cony. Dopilnowa, by Katarzy na
uwiadomia sobie, e stosunki midzy Angli i Hiszpani nie zaleay ju ty lko od niej 45.
Gdy w marcu 1509 roku Ferdy nand wci nie zapaci posagu, Katarzy na stracia nadziej.
Jak sama stwierdzia, wsppracujcy z ni ludzie jedy nie pogarszali sy tuacj. Doktor de Puebla
podchodzi do wszy stkich spraw nazby t ostronie, za w drugi ambasador [Fuensalida] traktuje
krla i jego sucy ch zby t obcesowo, przekazaa swemu ojcu46. Nie jestem w stanie
skorzy sta na adny ch dy plomaty czny ch zabiegach, jeli nie wy konano ich z umiarem.
W midzy czasie ojciec Diego nakoni j do sprzeday kolejny ch czci zastawy. Uczy nia to
mimo gwatownego sprzeciwu Juana de Cuery, ktrego niebawem rwnie zapragna zwolni.
Ksina zachowuje si tak, jakby dopuci si najgorszej zdrady, ty lko dlatego, e co dnia usiuje
powstrzy ma j przed wy zby waniem si zoty ch talerzy, aby speni ty m samy m nonsensowne
dania mnicha, relacjonowa Fuensalida 47. Mimo to w cigu pitnastu dni Katarzy na sprzedaa
zoto o wartoci dwustu dukatw. Nie wiedziano, na jaki cel przeznacza pienidze, poza kupnem
ksiek i wy datkami na zakonnika 48. Najwy raniej znajdowaa oparcie jedy nie w mnichu
i literaturze.
Najbardziej mczy mnie fakt, e nie jestem w stanie zadouczy ni cikiemu losowi
mojego spowiednika 49, skary a si ojcu. Za to brat Diego znalaz kilka rozwiza: nieustannie
doradza jej zaciganie dugw50. Do drzwi modej kobiety zaczli puka wierzy ciele wrd
nich bankier, zwany Grimaldem (ktry wszed w bliskie relacje z lady Francisc de Cceres, co
doprowadzio do kolejnego powanego sporu). W ty m czasie Diego wspiera Katarzy n
w dy plomaty czny ch wy sikach. Duchowny zosta nawet wy sany do Henry ka z prob
o sporzdzenie kopii niektry ch arty kuw traktatu maeskiego. Posunicie to zadziaao na krla
niczy m przy sowiowa czerwona pachta na by ka. By wielce wzburzony , donosia Katarzy na
z iry tacj. Pozwoli sobie uy wy jtkowo szorstkich sw, ktry ch nie wy pada przy tacza
Waszej Wy sokoci 51. Krl wy korzy sta obecno mnicha, chcc wy py ta duchownego o plotki
na temat jego rzekomego romansu z ksin. Pniej ksina skary a si, e Henry k zwtpi
w jej dobr cze i szerzy kamliwe informacje.
Teraz Katarzy na nie kry a wzburzenia. Jej Wy soko ju nie udaje swej zoci w stosunku do
mojej osoby, ona jest naprawd zbulwersowana, skary si Fuensalida po ostrej repry mendzie
otrzy manej od ksinej 52. Kobieta nie moga ju znie obecnoci wy soko postawiony ch osb ze
swojego otoczenia. Po stokro wolaaby m umrze anieli jeszcze raz dowiadczy cierpie,
ktre kadego dnia spoty kaj mnie ze strony ambasadora i wszy stkich moich sucy ch,
obwiecia ojcu53.
Od momentu przy by cia do Anglii mino ju osiem nieszczliwy ch lat, a sy tuacja ksinej
wci nie ulegaa poprawie. Wiosn 1509 roku napisaa do Ferdy nanda: nie jestem w stanie ju
duej znosi nieprzy chy lnoci krla i sposobu, w jaki mnie traktuje 54. Henry k zacz by
mciwy. Odreagowy wa na mnie swoj potrzeb mioci skary a si. Oznajmi, i nie musi
y wi ani moich sucy ch, ani mnie samej 55.
Katarzy na poczua, e signa dna. Nic, czego dokonaa w roli ambasadora, nie miao
znaczenia. Wy przedawszy niemal ca zastaw i biuteri, nie moga ju pokry wa kosztw
swoich potrzeb56. Ojciec rwnie zwtpi w maestwo z mody m Henry kiem i zacz planowa
powrt crki do Hiszpanii57, stwierdziwszy, e angielski monarcha nie pragn wcale tego lubu58.
Zrozpaczona Katarzy na oczy ma wy obrani ujrzaa sw ry ch mier 59. Obawiam si, i
z uwagi na problemy moje y cie bdzie krtkie 60, napisaa do Ferdy nanda. Jedn z niewielu
opcji, jakie jej pozostay, by o samobjstwo. Lkam si, i mog uczy ni rzecz, ktrej nie
bdziecie mogli zapobiec ani Wasza Wy soko, ani krl Anglii, chy ba e na co nalegam
przy lecie po mnie 61, oznajmia w licie do ojca.
Do gosu ponownie dochodzia melodramaty czna natura dziewczy ny. Zawsze ilekro tak si
dziao, insty nktownie szukaa ukojenia w religii. Skoro nie moga polubi mczy zny, pragna
zosta oblubienic samego Chry stusa. Poprosia ojca o zabranie do domu i zgod na wstpienie
do klasztoru, aby te dni, ktre [jej] pozostay, spdzia w subie Bogu [...]. By oby to najwiksze
szczcie, jakie mogoby spotka [j] na ty m wiecie 62.
Jednak w cigu kilku ty godni rzeczy wisto zmienia si w zaskakujcy sposb. 21 kwietnia
1509 roku, prawdopodobnie z powodu grulicy puc, zmar Henry k VII 63. Mimo liczny ch spiskw
przeciw jego osobie i stosowania przeze niepopularny ch metod sprawowania rzdw zdoa
przeduy rd Tudorw. Jego siedemnastoletni sy n nieoczekiwanie postanowi, e pragnie jak
najszy bciej polubi Katarzy n. Po latach cierpie crka Monarchw Katolickich w kocu miaa
zosta krlow Anglii.
1 Archiwum Gwne w Simancas, Patronato Real, leg. 54, doc. 41. CSP Hiszpania, 1, 514.
2 Archiwum Gwne w Simancas, Patronato Real, leg. 54, doc. 40. CSP Hiszpania, 1, 513.
3 Tame.
4 Tame.
5 CSP Hiszpania, 1, 520. Gairdner, Memorials, 424.
6 Wood, Letters, vol. 1, 159.
7 CSP Hiszpania, 1, 520, 523, 526.
8 CSP Hiszpania, 1, 513.
9 CSP Hiszpania, 1, 495.
10 CSP Hiszpania, 1, 432.
11 CSP Hiszpania, 1, 511.
12 Tame.
13 CSP Hiszpania, 1, 523.
14 CSP Hiszpania, 1, 551. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
15 CSP Hiszpania, 1, 533. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
16 Berwick y de Alba, Fuensalida, 419.
17 Tame.
18 CSP Hiszpania, 1, 224.
19 CSP Hiszpania, 1, 196.
20 CSP Hiszpania, 1, 513, 514, 541, 604.
21 Wood, Letters, vol. 1, 14854.
22 Tame.
23 Tame, 145-147.
24 Tame.
25 CSP Hiszpania, 1, 422.
26 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, (Joanna) 13.
27 CSP Hiszpania, 1, 551. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
28 Tame.
29 Tame.
30 Tame.
31 Tame.
32 Tame.
33 Tame.
34 CSP Hiszpania, 1, 555
35 CSP Hiszpania, 1, 575, 577. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4.
36 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 21.
37 CSP Hiszpania, 1, 586.
38 Berwick y de Alba, Fuensalida, 423.
39 Tame, 430.
40 Tame, 442, 468, 482, 483.
41 Tame, 468.
42 Tame, 454.
43 Tame, 454, 463.
44 Tame, 484.
45 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 3.
46 CSP Hiszpania, 1, 603. CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 3.
47 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 4.
48 Tame.
49 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 3.
50 Tame.
51 Tame.
52 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 4.
53 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 6.
54 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 3.
55 Tame.
56 Tame.
57 CSP Hiszpania, 2, 1.
58 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f4. CSP Hiszpania, 2, 1.
59 CSP Hiszpania, 1, 604.
60 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 6.
61 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 3.
62 Tame.
63 Cunningham, Henry VII, 115.
 18

DRUGIE MAESTWO

Greenwich
11 czerwca 1509 roku

W porwnaniu z pierwsz uroczy stoci zalubin, drugi lub Katarzy ny i Henry ka by

w pewny m sensie potajemny. Ty m razem w katedrze w. Pawa nie rozstawiono olbrzy miej
sceny. Na pry watn uroczy sto zaproszono jedy nie kilku wy brany ch goci. Z pewnoci te nie
uczestniczy w niej aden kronikarz, mogcy spisa dla potomny ch przebieg lubu, podczas
ktrego dwudziestotrzy letnia Katarzy na zostaa w kocu maonk osiemnastoletniego Henry ka
w jego paacu w Greenwich. Ceremonia zalubin odby a si prawdopodobnie w krlewskiej
kaplicy, bdcej pniej ulubiony m miejscem monarszej pary. Nie ma te pewnoci, ktry
z duchowny ch by celebransem uroczy stoci.
Jednake tre przemwienia z gry wy magaa ustalenia. Ksina miaa przecie wstpi
w zwizek maeski z bratem swego zmarego ma, co wizao si z koniecznoci wy janienia
owego kroku w obecnoci Boga i powoania si na papiesk dy spens.
Zapewne przestrzegano pierwszej deklaracji podpisanej kiedy przez Katarzy n, gdy
wy razia zgod zawarcia w przy szoci maestwa z jedenastoletnim nawczas Henry kiem.
Najsawniejsza ksiniczko, czy wasz wol jest [...] polubienie obecnego tu ksicia na mocy
dy spensy, wy danej przez papiea [...]? spy tano j po acinie. Kobieta powtrzy a sowo,
wy powiedziane chwil wczeniej przez Henry ka w odpowiedzi na to samo py tanie. Volo [chc]
odpara, wy raajc pragnienie polubienia przy szego krla Anglii1.
Mczy zna, ktry sta u jej boku, wci mia chopice ry sy twarzy. Ani wiek, ani
dowiadczenie nie zostawiy jeszcze ladu na obliczu Henry ka, jednake by on ju frapujcy m
modziecem. Krl to najprzy stojniejszy mczy zna, jakiego widziaem: to czek susznego
wzrostu, o wspaniale wy rzebiony ch y dkach. Wy rnia go jasna, promienna cera, krtkie i proste
kasztanowe wosy, obcite wedle francuskiej mody, a okrga twarz jest tak urodziwa, i zdaje si
przy pomina oblicze adnej kobiety. Ma dug, masy wn szy j, relacjonowa kilka lat pniej
woski przy by sz. Wada jzy kiem francuskim, angielskim, acin i mwi nieco po wosku,
wietnie gra na lutni i klawesy nie, potrafi piewa z nut, naciga uk mocniej ni jakikolwiek
Anglik i zwy cia w walkach na kopie 2.
Zachwy ty nad urod silnego, modego monarchy by y powszechne. Jest najprzy stojniejszy
spord wszy stkich chrzecijaskich wadcw, o wiele bardziej urodziwy ni sam krl Francji.
Jego ciao jest nadzwy czaj proporcjonalne 3, opiewa wdziki Henry ka dekad pniej pewien
Wenecjanin. Godziny spdzone w siodle kadego dnia i trenowanie walki na kopie, umoliwiajce
wy zby cie si frustracji wy woanej okresem dojrzewania, musiay mie doskonay wpy w na
kondy cj ksicia. Sprawno fizy czna modzieca, a zwaszcza fakt, i w trakcie caodziennego
polowania potrafi zajedzi nawet dziesi koni, zadziwiaa wielu. Uwielbia gra w tenisa,
przedstawiajc przy ty m najpikniejszy widok na wiecie: jego jasna skra przeby skuje przez
koszul, uszy t z najdelikatniejszego materiau, zachwy ca si wspomniany Wenecjanin.
Szczodrobliwa Natura obdarzy a go wszy stkim, czy m ty lko moga.
W y ciu Katarzy ny nastpi kolejny zwrot. W cigu kilku ty godni po mierci Henry ka VII,
gdy renegocjowano warunki maestwa, samotno, zgorzknienie i cige oczekiwanie znikny
bezpowrotnie. Na owe okropne lata, ktre miaa za sob, nie by a przy gotowana. Rodzice
wy chowy wali j przecie na maonk krla Anglii. Nie miaa pojcia, jak poradzi sobie w roli
odtrconej, niekochanej ksinej, niechcianej na dworze Henry ka VII jednak doskonale
wiedziaa, jak by krlow.
Jej maonek, ktry by wa ju na lubach, nie pragn przesadnie wy stawnej uroczy stoci.
Prawdziwa okazja do witowania miaa bowiem nastpi dwa ty godnie pniej. Polubiajc
Henry ka 11 czerwca 1509 roku Katarzy na zostaa krlow, jednake to koronacja obojga
mody ch miaa by najwaniejszy m wy darzeniem.
Na dwa dni przed oczekiwan intronizacj Katarzy na przeniosa si do Tower of London. Gdy
Henry k zajty by odznaczaniem Orderem ani dwudziestu czterech ry cerzy, ona
przy gotowy waa si do powrotu w glorii na scen y cia publicznego.
Nastpnego dnia modzi maonkowie przemierzy li w procesji londy skie ulice do
Westminsteru. Katarzy na podaa za orszakiem ma, zoony m z ary stokratw oraz urzdnikw,
odziany ch w szkaratne i purpurowe szaty. Na piersiach towarzy szy Henry ka by szczay
masy wne, okazae zote acuchy. Osiem lat wczeniej, podczas pamitnej triumfalnej procesji,
Katarzy na przejedaa przez miasto ty mi samy mi ulicami. Take i ty m razem zawisy okazae
gobeliny i arrasy. Ze srebrny ch kadzielnic doby wa si dy m. Przy trasie procesji czuway
dziewice w bieli, dzierce w doniach laski biaego wosku4. Istotna rnica polegaa jednak na
ty m, e teraz Katarzy na moga si cieszy towarzy stwem ma. Szy bko dostrzega wielkie
upodobanie Henry ka do barwny ch strojw. M ubra kosztowne szaty ze szkaratnego aksamitu,
wy koczone gronostajowy m futrem, zdobione zotem, diamentami, rubinami, perami
i szmaragdami. Jego wspania postur zdobi ukonie przewieszony szeroki, masy wny pas.
W oglnej ekscy tacji, wy woanej nowy mi rzdami oraz koronacj nowego krla i krlowej,
Katarzy na pozostawaa jednak nieco na uboczu, cho prezentowaa si rwnie okazale. Tego dnia
ubraa lnic bia szat z haftowanej saty ny. Zaja miejsce w lekty ce wy posaonej w koa,
cignitej przez dwa biae rumaki, pod ktry ch siodami rozoono zdobione zotem biae czapraki.
Gste kasztanowe wosy nowej monarchini, namalowane niegdy przez Sittowa w tak
sugesty wny sposb, opaday swobodnie na plecy kobiety. By a to jedna z niewielu okazji, gdy
angielska krlowa lub jakakolwiek Angielka moga pokaza swe pukle. Od tej bowiem pory aden
mczy zna wy jwszy ma nie mg ich oglda. Kronikarz Edward Hall, tworzcy za
czasw Henry ka, wspomina peen zachwy tu dugie, przepikne wosy krlowej, ozdobione
diademem, inkrustowany m orientalny mi klejnotami5. Za Katarzy n poda jej dwr,
skadajcy si teraz gwnie z Anglikw. W karecie cignitej przez sze biay ch koni zasiadali
starsi czonkowie hiszpaskiego dworu oraz damy, wszy scy ubrani w zote szaty. Gronostajowy m
futrem i zoty mi tkaninami ozdobiono nawet koskie uprze. Przebieg procesji ty lko na chwil
zakcia naga letnia ulewa, zmuszajc now krlow do zatrzy mania si i schronienia
w sukiennicach przy ulicy Cornhill6.
Nastpnego dnia nadszed czas uroczy stoci witojaskich. Tego ranka Katarzy na i Henry k
przemaszerowali pod baldachimami, podtrzy my wany mi przez baronw z Cinque Ports (franc.
pi portw konfederacja angielskich miast portowy ch, zobowizany ch w zamian za
przy wileje do wy stawiania floty wojennej na potrzeby Korony przy p. red.). Maonkowie
mieli do pokonania krtki dy stans z Paacu Westminsterskiego do opactwa. By uczy ni przemarsz
okazalszy m, rozwinito przed nimi dy wan w pasy. Gdy maonkowie weszli do budy nku,
pry mity wny, prosty lud w szale rzuci si na tkanin, rozry wajc j na strzpy, jako e kady
chcia mie w domu tak osobliw pamitk z koronacji7. Zachowanie londy czy kw by o
kolejn oznak entuzjazmu, jaki zapanowa z pocztkiem nowej ery. Modzi zostali namaszczeni
i ukoronowani przez arcy biskupa Canterbury, Williama Warhama. Gdy zapy tano goci obecny ch
na ceremonii, czy pragnli obwoania Henry ka nowy m krlem, zewszd rozlegy si gromkie
okrzy ki aprobaty. Prosty drzewory t z tamtego okresu ukazuje Katarzy n i modego wadc ze
zgolon brod, spogldajcy ch na siebie z mioci, podczas gdy uradowani biskupi trzy maj
korony nad ich gowami.
Nastpnie Katarzy na, bdca teraz krlow w oczach Boga, powrcia do Westminster Hall,
kroczc po pozostaociach rozoonego wczeniej dy wanu. Niebawem te rozpoczto ucztowanie.
Nim podano pierwsz potraw, zadto w trby i do sali o wy sokoci dwudziestu omiu metrw
wjechali konno bogato ubrany ksi Buckingham i Lord Steward. Rumaki obu mczy zn by y
przy strojone zoty mi tkaninami. Nastpnie podano posiek. witowanie, ktre miao sta si
codziennoci Katarzy ny w pierwszy m okresie y cia z Henry kiem, wanie si rozpoczo.
Thomas More nie kry zachwy tu z nastania nowej ery. w dzie to koniec naszego
niewolnictwa i pocztek wolnoci, koniec smutku i pocztek radoci 8, napisa. Nadszed czas
otarcia ez i dugiego okresu chway .
Henry k pragn, by podczas koronacji maonka towarzy szy a mu u jego boku. Nie by
zwizany adn umow, jednake w cigu kilku dni po mierci ojca zdecy dowa o polubieniu
Katarzy ny. Infantka musiaa dowiedzie si o nieoczekiwany m postanowieniu ksicia do
szy bko, jako e 6 maja napisaa do Ferdy nanda, pragnc podzieli si z nim t wiadomoci.
Moga to by jedna z decy zji podjty ch pod wpy wem impulsu, z ktry ch poza tendencj do
odkadania spraw na pniej sy n mody Henry k. Mona rwnie przy puszcza, e podobne
sugestie zasy sza od czonkw rady. Tak czy inaczej posunicie to by o logiczne. Nieco wczeniej
krl udowodni, e potrafi odnale si w trudny ch okolicznociach, i nakaza aresztowa dwch
gwny ch doradcw swego ojca. Richard Empson i Edmund Dudley zostali odesani do Tower of
London niemal naty chmiast po mierci Henry ka VII. By to swego rodzaju ponury przewrt.
Mody wadca osadzi w wizieniu ludzi, ktrzy pomogli staremu krlowi w zebraniu bogactwa,
przekazanego teraz jego sy nowi. Nieuzasadnione gromadzenie pokanego majtku wy woao
zazdro ary stokratw, bunt skpcw, lament biedakw, nagany i kazania duchowny ch pod
krzy em w. Pawa, oburzenie i nienawi w wielu inny ch miejscach 9. Aresztowanie mczy zn
spotkao si z radoci wielu z osb, ktre przez nich doznay liczny ch cierpie 10. Szesnacie
miesicy pniej ministrw niey jcego monarchy stracono (egzekucje obu krlewskich
doradcw wy konano 17 sierpnia 1510 roku przy p. red.). Stali si oni kozami ofiarny mi,
zmuszeni zapaci najwy sz cen za grzechy Henry ka VII i jego niepopularno wrd
poddany ch. Lud nie roni ez za zmary m krlem, odnotowa Fuensalida. W rzeczy wistoci
[poddani] raduj si tak bardzo, jakby wanie zostali oswobodzeni z wizienia 11. Co zrozumiae,
mody krl zaprezentowa si swoim ludziom jako przeciwiestwo ojca. By nowy m suwerenem,
owadnity m nowy mi ideami sprawowania rzdw, zdeterminowany m, by pokaza wiatu nie
ty lko wasny geniusz, lecz take zaimponowa cay m angielskim narodem. Jedny m ze sposobw
na osignicie wspomnianego celu by o pozbawienie gw doradcw Henry ka VII. Nowa
krlowa i nowy sojusz rwnie dowodziy nadchodzcy ch przemian.
W gbi duszy m Katarzy ny by prawdziwy m idealist. Marzy o przy wrceniu Anglii
militarnej wietnoci sprzed stulecia, z czasw zwy cistwa Henry ka V pod Azincourt, kiedy ludzie
wiedzieli, kim by ich wrg. Oczy wicie, nieustannie chodzio o Francj. Mody marzy ciel
traktowa swoje namitnoci bardzo powanie. Wkrtce wy krzy cza francuskiemu ambasadorowi
prosto w twarz, i krl Francji nie mie spojrze [mu] w oczy, a ty m bardziej wy powiedzie
wojny ! 12. Henry k VII by przebiegy, nieufny i pamitliwy. Nie prowadzi wojen, lecz tworzy
swoj potg, ograniczajc prawa zarozumiaej, sprawiajcej problemy szlachty. Obdarza za to
wadz ludzi wy ksztacony ch zarzdcw gromadzcy ch jego majtek, ktrzy zawdziczali
stanowiska krlowi, a nie swojemu urodzeniu. Jednak sy n Henry ka by marzy cielem. Nieustannie
pragn ekscy tacji, ry cerskoci i sportu, pod ktry m to mianem prawdopodobnie kry si swoisty
sport ary stokratw i krlw wojna. Lubowa si w walkach na kopie, muzy kowaniu
i witowaniu. Ary stokraci, ktrzy nie cieszy li si sy mpati jego ojca, by li zachwy ceni. Magia
nowej ery urzeka take pozostay ch poddany ch.
Ach, mj Erazmie, gdy by widzia, jak wiat raduje si z posiadania tak wspaniaego ksicia
[...]. Nie ma ju chciwoci. Ludzie si bogac, nasz krl nie poda zota ni srebra, lecz cnoty,
chway i niemiertelnoci, pisa intelektualista William, baron Mountjoy 13, do wy bitnego
holenderskiego humanisty, ktry po raz pierwszy spotka Henry ka, gdy przy szy monarcha by
omioletnim chopcem. Mountjoy mia wicej powodw do radoci ni pozostali. Wanie
polubi Ines de Venegas, crk leciwej mamki Katarzy ny i jedn z kilku hiszpaskich damas
przy by y ch z infantk do Anglii. Sy tuacja y ciowa dam dworu rwnie znacznie si poprawia.
Mara de Salinas, kolejna z towarzy szek ksinej, by a ulubienic dworu i zawara korzy stny
maria, zostajc lady Willoughby. Blisk przy jacik Katarzy ny pozostaa a do mierci.
Gdy krlowa odzy skaa wadz, szy bko przy stpia do wy rwny wania stary ch porachunkw.
Fuensalida popad w nieask i zosta odesany do Hiszpanii, gdy wy rzdzi [jej] krzy wd, [...]
poruszajc niewaciwe tematy . Wy gldao na to, e brat Diego w kocu wzi odwet. Odesano
rwnie wielu konfliktowy ch sucy ch. Katarzy na napisaa ojcu: ukarz jego samego
[Fuensalid] i pozostay ch, ale pniej [...] wy bacz im i wy daj polecenie, by traktowani by li
z szacunkiem jako osoby, ktre przeby way w moim domu 14.
Katarzy na nigdy nie wy baczaa zdrad. Hiszpaska dama, zajmujca si ubieraniem swej
pani i zdejmowaniem jej garderoby ta sama Francisca de Cceres, ktra porzucia sw pani
dla bankiera Grimaldy i by a miertelny m wrogiem brata Diega spotkaa si z surow odmow,
gdy poprosia pniej o rekomendacje. To prawda, e przed zampjciem by a moj dam,
jednak odkd si wy prowadzia, nie znajduje si ju pod m opiek, odpara Katarzy na. Cceres
nie powinna przeby wa rwnie na adny m inny m dworze, poniewa jest bardzo niebezpieczn
kobiet 15 dodaa wadczy m tonem moda krlowa.
Nieulky ry cerz za jakiego teraz uwaa si Henry k potrzebowa u boku pani, ktrej
mgby dedy kowa swoje zwy cistwa i szlachetne uczy nki. Katarzy n rwnie cechowao to
nieco staromodne podejcie, chocia jej rodzice postpowali podobnie jak Henry k VII,
zatrudniajc wy kadowcw uniwersy teckich i prawnikw, by doradzali im w kwestii rzdzenia
pastwem i pomagali nabra ary stokraty czny ch manier. Zarwno ona sama, jak i maonek
odebrali staranne wy ksztacenie humanisty czne, ale osobowo Katarzy ny przenikna take
opowieciami o ry cerstwie. Nawet jej budzca szacunek matka potrafia odegra rol
redniowiecznej damy, jeli zaistniaa taka potrzeba. Katarzy na insty nktownie potrafia
zachowy wa si bardzo dostojnie. Inny mi sowy idealnie wpasowaa si w rol wy znaczon
przez ma.
Poza ty m zapewnia mu znaczcy sojusz przeciwko wrogowi: Henry k planowa przecie
wojn z krlestwem Francji. Ojciec Katarzy ny by nie ty lko naturalny m sprzy mierzecem w tej
delikatnej materii, ale take wy gra wit wojn, przepdzajc z Hiszpanii niewierny ch
muzumanw. Ferdy nand niezmiennie przy pomina o ty m swoim poddany m i sojusznikom. By
czoowy m krzy owcem Europy a to czy nio go monarch tak znamienity m jak Henry k V czy
te inny wielki angielski bohater, krl Artur. Cz owego prestiu odziedziczy a take Katarzy na.
Na decy zj modzieca odnonie lubu mg rwnie wpy n fakt dugoletniej znajomoci
z Katarzy n. By a ona przecie czci jego wiata, odkd skoczy dziesi lat. Jako otoczony
zby t troskliw opiek i sfrustrowany nastolatek y ze wiadomoci, e prawdopodobnie polubi t
wanie kobiet i bdzie dzieli z ni oe.
By moe Katarzy na odegraa wiksz rol w dotrzy maniu umowy maestwa ni
powszechnie si uwaa. Z pewnoci Ferdy nand ufa crce do tego stopnia, by pozwoli jej na
samodzielne prowadzenie negocjacji. Tu przed mierci krla powiedziaa, e jego odejcie
zapewnioby ci zawarcie lubu, przy pomnia. Po pogrzebie Henry ka Katarzy na miaa
doprowadzi swj plan do koca. Musisz uy wszelkich sposobw oraz caej swej mdroci
i powiedzie memu wy sannikowi, co moe uczy ni, by jak najszy bciej doprowadzi umow do
skutku 16.
Przy sza krlowa Anglii nie potrzebowaa ojcowskich instrukcji. Decy zja zapada, nim jeszcze
do niej napisa. Ferdy nand nie kry zachwy tu. Przeczuwa, e rola crki w przekonaniu do siebie
Henry ka by a niebagatelna. Tak mocno wierz w tw cnot i mdro, i nie ty lko pozwalam ci
na samodzielne zrealizowanie tak doniosy ch spraw, lecz take powierzam ci zbawienie mej
duszy 17, przekaza jej. By wiadom powagi sy tuacji i zaprzesta sporw o pienidze. Jeli nowy
monarcha zadaby posagu w wy sokoci stu ty sicy skudw w gotwce, otrzy maby je. Gdy by
Henry k VIII zapragn, aby w przy padku jego mierci Ferdy nand i jego crka zrzekli si
jakichkolwiek praw do posagu, rwnie spotkaby si z aprobat tecia. Ojciec Katarzy ny nakaza
Fuensalidzie podpisanie prakty cznie kadego traktatu pod warunkiem naty chmiastowego zawarcia
maestwa. W razie koniecznoci mia przekupi krlewskich doradcw18.
Wci jednak spokoju nie dawaa mu my l, e wczeniejszy lub z ksiciem Arturem
mgby w ostatniej chwili pokrzy owa plany. Fuensalida zasy sza pono od kogo, i mody
Henry k mia wy rzuty sumienia z powodu polubienia ony swego zmarego brata 19. Ferdy nand
nakaza swemu wy sannikowi przy pomina, e sam papie wy da stosown dy spens 20. Dwie
siostry Katarzy ny polubiy przecie tego samego krla Portugalii, ktry jak podkrelano y je
teraz szczliwie otoczony gromadk dzieci. Edward Hall relacjonowa, jakoby pocztkowo
szeptano z oburzeniem z powodu lubu z on brata 21. W rzeczy wistoci swoje niezadowolenie
wy razi ty lko arcy biskup Canterbury, William Warham, zignorowany przez wikszo
spoeczestwa 22.
Po lubie z listw Katarzy ny bia rado. Ksina pokochaa swego penego energii,
ry cerskiego, modego maonka i wci czcia ojca, ktry umoliwi jej tak korzy stny maria 23.
Pord wszy stkich powodw, nakazujcy ch mi kocha go bardziej ni siebie sam, dostrzegam
jeden najwaniejszy : chocia jest moim mem, jest take prawdziwy m sy nem Waszej
Wy sokoci, napisaa Ferdy nandowi, i pragnie by wam posuszny oraz suy [wam] bardziej,
ni jakikolwiek sy n [suy ] swemu ojcu 24. Ferdy nand by rwnie zadowolony. Waciwe
maestwo to najwiksze bogosawiestwo na wiecie [...] i rdo wszelkiego innego szczcia,
odpowiedzia. Bg okazuje askawo dobry m mom i onom 25.
Henry k rwnie napisa do swego hiszpaskiego tecia, by przekaza mu, jak bardzo by
zakochany. Odrzuci wszy stkie inne kobiety na wiecie, ktre mu zaprezentowano 26, aby
polubi Katarzy n. Krl nie aowa swojej decy zji, albowiem wy bitne cnoty krlowej
rozkwitay coraz bardziej z kady m dniem. Po szeciu ty godniach maestwa stwierdzi pono,
i jeli zostaby poproszony o podjcie ponownej decy zji, wy braby Katarzy n przed
wszy stkimi inny mi kobietami. Mody wadca by zafascy nowany Ferdy nandem, co zdaj si
powiadcza jego dugie listy do tecia. Ten wprawdzie odpisy wa mu szorstko, by hamowa sw
wy lewno, lecz zarazem okazy wa uczucia w czy nach. Henry kowi, ktry kocha konie, przy sa
w darze trzy wspaniae rumaki hiszpaskiego Jenneta, sy cy lijskiego kuca i konia
neapolitaskiego. Katarzy na napisaa, e to maonek poprosi j, aby bagaa o te wspaniae
zwierzta Jego Wy soko 27. Ferdy nand doda, i w razie jakichkolwiek wtpliwoci odnonie
relacji z Hiszpani, zawsze mg negocjowa bezporednio z jego osobisty m reprezentantem,
ktremu naleao wierzy tak jak mnie samemu 28. Owy m reprezentantem by a ona Henry ka
Katarzy na.

1 Starkey i Doran, Henry VIII, 50. CSP Hiszpania, 2, 17.

2 L&P, 21, 395.
3 Giustinian, Four years, 312313.
4 Hall, Halls Chronicle, 508.
5 Tame.
6 Thomas i Thornley, Great Chronicle of London, 340.
7 Hall, Halls Chronicle, 508509.
8 Marius, Thomas More, 51.
9 Hall, Halls Chronicle, 503.
10 Tame, 505.
11 Berwick y de Alba, Fuensalida, 517.
12 CSP Wenecja, 2, 11.
13 Loades, Politics of Marriage, 17, cy tat z Erazma, Opus Epistolarum, t. 1, 450.
14 Wood, Letters, vol. 1, 160161.
15 Ellis, Original letters, ser. 1, t. 1, 81.
16 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f34. CSP Hiszpania, 2, 11.
17 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f58. CSP Hiszpania, 2, 22.
18 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f16. CSP Hiszpania, 2, 3. Berwick y de Alba, Fuensalida,
522523, 527.
19 Berwick y de Alba, Fuensalida, 516.
20 Archiwum Generalne w Simancas, Patronato Real, leg. 54, doc. 87.
21 Hall, Halls Chronicle, 507.
22 Scarisbrick, Henry the Eighth, 13. L&P, 4, 5774.
23 Wood, Letters, t. 1, 158159.
24 Tame.
25 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f5557. CSP Hiszpania, 2, 22.
26 Halliwell, Letters, t. 1, 196198.
27 Wood, Letters, t. 1, 161.
28 Biblioteca Nacional, man. no. 9408, ff 5657.
 19

KRLOWA BIESIAD

Paac w Greenwich
Lipiec 1509 roku

P i ty godni po lubie Katarzy na pisaa do ojca z paacu w Greenwich, jednego z jej liczny ch
nowy ch domostw1: spdzamy czas na cigy m witowaniu. Przy jcie, ktre rozpoczo si,
gdy ksi Buckingham wjecha konno do Westminster Hall, trwao nieustannie. W mniejszy m
lub wikszy m stopniu ucztowano przez cay pocztkowy okres maestwa Katarzy ny i Henry ka.
Mody wadca uwaa, e splendor by cnot, a przy jemno stanowia krlewski przy wilej.
Pragn wic, by biesiady trway jak najduej. Uroczy stoci koronacy jne, jak napisa kronikarz
Edward Hall, by y okazalsze ni u Cezara 2. Podano tak wielorakie potrawy z Anglii i zza mrz,
i urzeczony kronikarz przeprasza, nie bdc w stanie ich opisa. W ksigach rachunkowy ch
Henry ka widnieje Pero, francuski kucharz, stanowicy gwarancj jakoci serwowany ch da.
Pniej ary stokracja czsto chepia si, e ich kucharzami s muzy kalni Francuzi
i cudzoziemcy 3.
Moda maonka nie moga jednak prowadzi liczny ch rozmw podczas witowania. Przy
krlewskim stole zajy miejsce ty lko trzy osoby. Henry k i Katarzy na zasiedli porodku; po jednej
stronie, dwa metry od nich, usiad arcy biskup Canterbury. U stp krlowej, aby dy skretnie jej
suy , czekay co najmniej dwie damy dworu: pod stoem... [...] podczas caego przy jcia 4.
Od czasu do czasu rozkaday wok niej duy fragment ptna, aby moga wy plu co 5
niepostrzeenie. Nowo koronowana krlowa rozgldaa si po ogromnej, wy sokiej sali, penej
haaliwy ch goci, sucy ch roznoszcy ch potrawy, pokrzy kujcy ch heroldw i trbaczy
wy gry wajcy ch fanfary. Gdy podano drugie danie, do sali wjecha konno kolejny ry cerz.
Mczy zna by w penej zbroi, a na jego hemie widnia wielki piropusz ze strusich pir. Sir
ry cerzu, skd przy by wacie i czego dacie?, krzy kn herold. Sir, nie jest wane miejsce,
z ktrego pochodz, brzmiaa odpowied. Po chwili herold ry cerza wy jani, i by to Sir Robert
Dimmock, krlewski mistrz, dziedziczony przez kolejny ch wadcw. Jeli ktokolwiek, niezalenie
od stanu i stopnia, orzeknie lub sprbuje udowodni, i krl Henry k VIII nie jest prawowity m
spadkobierc i wadc tego krlestwa, ja, Sir Robert Dimmock, zdejm rkawic, by z nim
walczy , obwieci6. Dimmock, zsiadszy uprzednio z konia, obszed ca sal. Ry cerz rzuca
rkawic i wy zy wa na pojedy nek kadego, kto uwaaby, e Katarzy na polubia nieprawowitego
krla Anglii. Nikt nie omieli si podj wy zwania. Skoczy wszy posiek, Henry k i Katarzy na
umy li rce i wci kroczc pod baldachimami udali si do swy ch komnat.
Rola krlowej w ty m niezwy ky m ry cerskim wiecie staa si oczy wista, gdy dwa dni pniej
przy Paacu Westminsterskim rozpoczy si walki na kopie wedle krla najwaniejsza cz
uroczy stoci. Przy gotowano dwa wozy paradne. Na jedny m z nich umieszczono fontann na tle
zamku, ktrego blanki ozdobiono rami Tudorw i sy mbolem rodu Katarzy ny owocem granatu
z odlegej i tak ukochanej przez krlow Grenady. Na zamkowy ch cianach zawisy zielone i biae
romby, udekorowane rami, granatami oraz inicjaami H i K. Z paszcz paacowy ch gargulcw
obficie lao si biae i czerwone wino oraz wy kwintne trunki z regionu Bordeaux.
Nawet kropierze koni, na ktry ch jechali modzi postawni mczy ni i dostojni ary stokraci,
by y ozdobione rami i owocami granatu. Gdy dwa zespoy po omiu walczcy ch ry cerzy
zaprezentoway si we wspaniay ch zbrojach, przy wdca jednej z grup zbliy si do modej
krlowej i owiadczy , i jego wojownicy mieli walczy o mio niewiast, dlatego prosi o jej
ask, by mowie ci mogli sprawdzi si w walce z inny mi. Krlowa udzielia im swej aski
i rozpocz si turniej 7 relacjonowa Hall. Rola Katarzy ny jako pierwszej damy angielskiego
ry cerstwa zostaa potwierdzona. Podczas walk na kopie i turniejw krlowa by a t kobiet,
w imi ktrej ry cerze pragnli odda y cie. Podczas dwudniowego turnieju walczcy mczy ni
wci ofiarowali swe wy czy ny onie monarchy i damom dworu. Kolejnego dnia przed krlow
stan drugi wz paradny z akcesoriami do polowa. Przez bram wy puszczono y wego jelenia,
a nastpnie uwolniono charty, ktre go zagry zy , wspomina Hall. Zabite zwierz zostao
podarowane krlowej i jej damom. Ry cerze by li tak zapaleni do walki, e Henry k zmuszony by
ustali liczb ciosw, jakie mogli wzajemnie sobie zada. Obie grupy walczcy ch na miecze
mczy zn naleao rozdzieli si, z wielkim trudem 8.
Cige organizowanie uczt nie stanowio jedy nie kapry su nastoletniego krla, ale element
polity ki. W pierwszy ch dniach po mierci ojca Henry k zwoa rad w Tower of London w celu
przedy skutowania kwestii, czy powinien zosta wy chowany w sposb wiatowy, czy
w zadowoleniu i wolnoci, pod opiek rady . Po wielu latach jeden z uczestnikw owego zebrania
oznajmi9, e podjto wwczas decy zj o wy chowaniu go w zadowoleniu, aby nie by nazby t
surowy dla swy ch poddany ch tak jak jego krl ojciec, i t decy zj utrzy mano w mocy . Inny mi
sowy mody Henry k winien korzy sta z y cia. Sudzy i doradcy mieli wzi na siebie
codzienny trud sprawowania rzdw nad krajem oraz przekazy wania i wy peniania polece
wadcy. Nie zwalniao go to rzecz jasna od nadzorowania wielkich wy darze polity czny ch,
oznaczao jednak, e wiksz cz swego dnia mg powici jak okrelono w jedny m
z opisw jego dziaalnoci w lecie 1511 roku na piewy, taniec, zapasy, pchanie kul, granie na
flecie i wirginale, wy kony wanie pieni i ballad, a take walk na kopie oraz turnieje. Pozostay
czas powica polowaniom (zwy ky m lub z sokoami) i strzelaniu 10. Na licie powinna pojawi
si take gra w tenisa, obserwacja gwiazd, maskarady oraz inne formy rozry wek. W jednej ze
swy ch najsy nniejszy ch ballad muzy cznie uzdolniony Henry k wy liczy czy nnoci, ktre
sprawiay mu najwicej radoci:

Rozry wk w dobry m towarzy stwie

kocham i pragn po kres y cia...
polowa, piewa, taczy . Me serce tskni
za sportem dla pokrzepienia, kt tego nie aknie?

Modzi musz sobie poartowa, doda w tej samej popularnej balladzie zaty tuowanej
Pastime with Good Company (Rozry wka w dobry m towarzy stwie), ktr napisa w pierwszy ch
latach maestwa z Katarzy n. Z pewnoci kobieta czsto j sy szaa. Krl niejednokrotnie
spiera si, e skoro lenistwo jest wy stpkiem, to czas spdzony z odpowiednimi ludmi na radoci
i zabawie powinno uwaa si za cnotliwy.
Jednak zachowanie krlewskich towarzy szy czasem pozostawiao wiele do y czenia. Doszo
nawet do koniecznoci wy dalenia z dworu hazardzistw Francuzw i Lombardczy kw,
sprowadzony ch przez pewne potne osoby 11, sdzce, i na mody m wadcy mona by o zbi
majtek. Mogo chodzi o mczy zn takich jak Peter Roy, Peter le Negro i Bartholomew
Costopolegrino, ktrzy przy apani na oszustwie podczas gry w karty i koci w angielskim porcie
Calais mwili na swoj obron, i grali z [wieloma wany mi osobistociami] w Anglii 12. Za
to towarzy stwo krlewskiej maonki gwarantowao cnotliwe zachowanie.
W dwudziestotrzy letniej krlowej wci pozostaa jeszcze odrobina modzieczego entuzjazmu,
cho nieporwnanie mniej ni w Henry ku, ktry kilka dni po koronacji skoczy osiemnacie lat.
Rwnie Katarzy nie nie brakowao czasu na zabaw. Podczas gdy Henry ka VII nie opuszczay
zmartwienia zwizane z krlewskimi rachunkami, jego sy n otwarcie przy znawa, e nawet pisanie
listw by o dla niego uciliwe czy wrcz bolesne 13. Swoj korespondencj zwy k czy ta
podczas mszy, co musiao wprawi w zakopotanie religijn Katarzy n 14. W kaplicy jej matki
karano niechlujnie odziany ch, nieuwany ch lub chichoczcy ch podczas naboestwa wierny ch.
Krlowa Izabela przy wizy waa tak wielk wag do szczegw, i notowaa bdy swy ch
kapelanw, mwicy ch po acinie, by nastpnie pouczy ich w tej kwestii15. Ferdy nand rwnie
zajmowa si kady m zagadnieniem zwizany m z penieniem wadzy. Kadego dnia organizowa
audiencje, aby zasy sze o wszy stkich sprawach krlestwa [...] nawet ty ch najbardziej
bahy ch 16.
W Anglii oczekiwano, e Katarzy na bdzie braa udzia w rozry wkach krla. Charaktery jej
i ma by y jednak cakiem odmienne. W sy tuacjach, w ktry ch Henry ka przepeniaa
ekscy tacja i pragnienie rozry wki, Katarzy na pozostawaa powana, cho radosna. Na szczcie
krlewskich maonkw czy o wiele wsplny ch zainteresowa: od polowa po muzy k, od
pozornie pobonej religijnej ortodoksji po pogldy na sprawy zagraniczne ich zapatry wania
w znaczny m stopniu si pokry way. Oboje by li ludmi oczy tany mi i odebrali staranne
humanisty czne wy ksztacenie. Katarzy na moga zarwno szy maonkowi koszule, jak
i przedy skutowa kwesti wojny z Francj. On potrafi spdzi cay dzie w siodle na polowaniu.
Ona by a crk kobiety, zatrudniajcej niegdy 450 ludzi do utrzy my wania w gotowoci
domostw, wy korzy sty wany ch podczas polowa, i mczy zny zabierajcego 120 sokolnikw na
jednodniowe owy 17. Jej ojciec ignorowa nawet uwagi towarzy szy, ktrzy martwili si o jego
zdrowie wola y krcej, ale bra udzia w polowaniach, anieli doy nudnej staroci
pozbawiony ukochany ch rozry wek. Sama Katarzy na przepadaa za polowaniami z jastrzbiami
i przekonaa do nich ma.
Modzi zgadzali si take w maeskim ou. Henry k nie mia jeszcze takich problemw ze
wspy ciem jak jego brat. Dwr zwy k chodzi spa pno, czsto po pnocy. Regularnie
odby way si procesje z komnat modego krla do sy pialni maonki. Mczy zna ubiera nocn
szat i prawdopodobnie czerwony saty nowy lub czarny, aksamitny nocny czepek. Za monarch,
po spiralny ch schodach pochy lonego stopu w Richmond, przez dziedzice i kory tarze czce ich
komnaty w Greenwich lub inny m zamku, podali sucy z pochodniami. Mino nieco czasu
nim zorientowano si, e Katarzy na ma problemy z utrzy maniem ciy. W pocztkowy m okresie
krlowa by a brzemienna co kilka miesicy. Oddawaa si wwczas radociom i rozry wkom.
Rzeczy wicie, zdawao si, i mio midzy maonkami kwita, wy kraczajc poza
konwencjonalne normy dwornej mioci. Jej Wy soko cieszy si zdrowiem i jest
najpikniejsz, najradoniejsz i najszczliwsz kobiet na wiecie, pisa brat Diego, wci
trwajcy u boku krlowej. Mj pan krl wielbi j, ona za odwzajemnia jego uczucie 18.
Hiszpan Juan Viny ol, ktry rok po lubie Katarzy ny przy jecha na dwr angielski z jedny m
z ambasadorw Ferdy nanda, wspomina pniej podczas przesuchania w Saragossie e krl
Henry k bardzo kocha sw on i krlow, przy znajc publicznie po francusku, i by szczliwy,
majc tak piknego anioa i [...] tak wspaniay kwiat [u boku] 19.
 Modzi maonkowie witowali Boe Narodzenie w Richmond, gdzie na pocztku sty cznia
ponownie zorganizowano walki na kopie. Jak dotd wadca nie bra w nich udziau. Jego doradcy
obawiali si, aby rzucajc si z entuzjazmem w wir walki, nie zosta ranny. Henry k stara si
pohamowa swoj pasj do turniejw. W kocu w Richmond stan jednak w szranki ze swoim
przy jacielem Williamem Comptonem. Obaj podali faszy we nazwiska i skry li si pod zbrojami,
tak by nikt nie wiedzia, kto naprawd mia walczy . Tum spoglda z podziwem, jak krl niszczy
lanc za lanc na zbroi przeciwnika. Istota tej walki polegaa na takim kierowaniu i utrzy my waniu
kopii, by zrzuci z sioda ry wala lub skruszy j na jego pancerzu bd tarczy Henry k by
przecie jedny m z najlepszy ch. Monarcha musia si ujawni, jako e Compton zosta powanie
ranny i grozia mu mier. Jeden z uczestnikw, wiedzc o kamuflau, zakrzy kn: niech Bg ocali
krla! 20, po czy m Henry k musia odsoni sw twarz, aby zapewni poddany ch, i to nie on
lea ranny na ziemi. Odtd mody wadca rzuca si w wir walki przy kadej okazji. By a to
rozry wka nie ty lko dla krla, lecz take dla ludu. Wedug szacunkw nuncjusza papieskiego,
w pniejszy m czasie, gdy Henry k odnosi zwy cistwo ju nad wszy stkimi, na jedny m
z turniejw pojawio si pidziesit ty sicy ludzi. Obliczenia te by y oczy wicie znacznie
zawy one. Wadca i jego ulubiony przeciwnik, Karol Brandon, poty kali si ze sob tak
heroicznie, e widzowie mieli wraenie, jakoby ogldali walk Hektora z Achillesem,
relacjonowa nuncjusz Francesco Chieregato21. Walka trwaa niezmiennie przez trzy godziny,
przy wtrze dwikw trb i bbnw. Krl pokona wszy stkich, skruszy wiele kopii i zrzuci z sioda
jednego ze swy ch ry wali. C za wspaniae przedstawienie! 22, zachwy ca si pewien
zagraniczny przy by sz. Uwielbiane przez Henry ka zajcie by o naprawd niebezpieczne. W 1524
roku Katarzy na niemal ponownie nie owdowiaa, kiedy jej m odnis bardzo powane rany, nie
zamknwszy przy bicy w nowej zbroi23.
Gdy dwr powrci do Westminsteru, krlewska para wci oddawaa si rozry wkom.
Pewnego ranka Katarzy na przeby waa w swej komnacie z damami dworu, gdy do sali wpada
grupa mczy zn z mieczami, ukami i strzaami. Nieznajomi przy by sze mieli na sobie krtkie
paszcze z kapturami z szorstkiej zielonej weny, przy wodzc na my l mieszkacw z lasu
Sherwood pod przy wdztwem Robin Hooda. By to wy my lny art Henry ka i jego niesforny ch
ary stokraty czny ch przy jaci, dla ktry ch Robin Hood by legendarny m bohaterem. Katarzy na
nie kry a zaskoczenia lub te potrafia pozorowa zdziwienie. By a speszona zarwno
niecodzienny m widokiem, jak i nagy m przy by ciem mczy zn 24. Nie przeszkodzio jej to
jednak w urzdzeniu spontanicznego przy jcia z tacami i radosn zabaw.
Niemal miesic w 1510 roku krlowa przewodzia u boku ma gwny m uroczy stociom
walkom na kopie i miecze, turniejom, pojedy nkom na ringu, najrniejszy m rozry wkom dla
ambasadorw, procesjom z pochodniami i obchodom wita majowego. Pewnego razu ona i jej
damy zostay zaprowadzone do krlewskiego parku w Greenwich, by mogy obserwowa
Henry ka i jego ludzi wiczcy ch walk na topory. Mody wadca wy zwa na pojedy nek
potnego Niemca zwanego Gy otem.
W maju hiszpaski ambasador Luis Caroz odnotowa, i krl niemal kadego dnia walczy na
ringu, na kopie i bra udzia w turniejach pieszy ch 25. Te ostatnie, podczas ktry ch dwaj
mczy ni rzucali w siebie kopiami, zakoczony mi tpy mi, elazny mi gwkami, a nastpnie,
oddzieleni barierk, walczy li na miecze dwurczne, by y organizowane dwa razy w ty godniu.
Najlepszy z nich, najwy trwalszy i peen energii jest sam krl, oznajmi Caroz. Przy okazji
poskary si, e dotrzy manie krlewskiej parze kroku podczas witowania by o dla
zagranicznego dy plomaty bardzo kosztowne. Henry k take musia oprnia skrzy nie, tak
skrupulatnie zapeniane przez jego ojca.
Dla Katarzy ny, wy chowanej na ascety czny m hiszpaskim dworze, ktry demonstrowa swe
bogactwo jedy nie sporady cznie, wy stawne y cie na co dzie by o wielk odmian. Po smutny ch
latach wdowiestwa moga teraz wy dawa pienidze i paci za swoje przy jemnoci bez
zmartwie o kolejny dzie. Podczas dwch pierwszy ch miesicy maestwa Henry k
wy asy gnowa ty sic funtw na spacenie jej dugw, 200 na kieszonkowe i kolejne 860 na
zuboay ch hiszpaskich sucy ch swej ony. Zapaci rwnie za biuteri, konia i nowy
personel, obsugujcy jej garderob, ktry zamieszka w zamku Bay nard. Zamwione w ty m
czasie u hiszpaskiego kupca szkaratne i bladorowe pozacane tkaniny z jedwabiu i saty ny
rwnie mogy by przeznaczone dla krlowej 26.
W listopadzie ucztowanie zeszo na drugi plan w obliczu nowy ch, doniosy ch wieci:
Katarzy na by a brzemienna. Nad gow maonkw zajaniaa szczliwa gwiazda. Ferdy nand
przy sa im gratulacje, podkreli zarazem znaczenie potomka dla krlowej, Henry ka i Anglii
i baga crk, by naley cie troszczy a si o swe zdrowie. W oczekiwaniu na pierwsze dziecko
kobieta musi dba o siebie znacznie bardziej ni przy kolejny ch ciach 27, napisa. Powinna
unika wszelkiego wy siku. Wzy wa j przede wszy stkim do zaprzestania najwy raniej bardzo
mczcej czy nnoci, jak by o wasnorczne pisanie. Henry k nie posiada si z radoci. Wkrtce
dla swojej najukochaszej ony i krlowej zamwi materiay, konieczne do ozdobienia koy ski
i dziecicej komnaty 28. W czasie wit Boego Narodzenia i Nowego Roku dzieci z krlewskiego
chru pieway, minstrele Katarzy ny wy gry wali Gloria in excelsis, a Lord of Misrule (dos.
Pan Zy ch Rzdw), dworzanin wy znaczony specjalnie do nadzorowania zabaw w okresie
witeczny m, dba o rozry wki w paacu Richmond29.
Na pierwszy rok maestwa krlowej cieniem rzuciy si ty lko dwa wy darzenia. Zacza
podejrzewa, e pomimo wy ranego zachwy tu jej osob, Henry k wodzi oczy ma take za
inny mi niewiastami. Jedn z dworskich fawory t by a siostra dumnego ksicia Buckingham,
Elbieta, pochodzca z najmoniejszej rodziny w krlestwie. Sy tuacja staa si napita, gdy
rodzestwo zaczo martwi si o drug siostr, Ann, ktra rzekomo wdaa si w miosn
intry g 30 z przy jacielem Henry ka, Williamem Comptonem. Mawiano jednak, jakoby Compton
by ty lko przy kry wk, poniewa w rzeczy wistoci to sam krl nawiza z ni romans. Anna by a
matk. Rozgniewany ksi skonfrontowa si z Comptonem, a wcieky Henry k zacz broni
przy jaciela. Ksi wy bieg z paacu i nie pokazy wa si przez kilka dni. Niepokorna Anna zostaa
wy gnana przez ma do zakonu, oddalonego niemal sto kilometrw od Londy nu. Wwczas
rozzoszczony wadca usun z paacu drug siostr, bdc jednoczenie fawory t Katarzy ny,
i zacz uskara si na przy jaci swej ony. Podejrzewajc, e w zamku mieszkay inne
kobiety, ktre [...] szpiegoway wszy stkich, by pniej donie o ty m krlowej, krl najchtniej
wy rzuciby je wszy stkie, lecz wizaoby si to z ogromny m skandalem, stwierdzi Caroz.
Wadca przekona si, e jego z reguy ulega maonka potrafia by take nieustpliwa. Pniej
niemal cay dwr wiedzia ju, e krlowa by a za na krla, a i on sam nie kry gniewu, a konflikt
midzy nimi wci trwa, relacjonowa Caroz. Katarzy na miaa wiadomo, e mczy ni
zwaszcza krlowie bdzili w sferze seksualnej, ale i tak czua ukucia zazdroci. Cudzostwo
pojawiao si w chwili, gdy miosne gry przy zwoita rozry wka nawet dla osb po lubie
ustpoway miejsca seksualnej pokusie. Krlowa z pewnoci y wia nadziej, e nie bdzie
musiaa zaprzta sobie ty m gowy w pocztkowej fazie maestwa zwaszcza e wszy stko
ukadao si pomy lnie. Podczas lektury dokumentw z tamtego okresu mona wy wnioskowa, e
by a wcieka. W adny m razie nie ukry wa swej zoci przed Comptonem, a krl bardzo za to
przeprasza 31, powiedzia Caroz. Jednak w przeciwiestwie do swej siostry Joanny Katarzy na
potrafia zatai lub pohamowa zazdro. Pod ty m wzgldem wy kazy waa podobiestwo do
matki.
Drugie wy darzenie, uniemoliwiajce ksinej osignicie peni maeskiego szczcia,
miao miejsce ostatniego dnia sty cznia 1510 roku: krlowa stracia ci. Jej samozwaczy
stranik, brat Diego, twierdzi, jakoby poronienie przebiego bez najmniejszy ch dolegliwoci,
poza ty m e poprzedniej nocy krlow bolao kolano 32. Niebawem nasta pewien zamt
spotgowany niewiedz krlowej na temat wasnego ciaa poniewa podejrzewano u niej ci
bliniacz. Wedug mnicha, krlewski medy k wy jani, i Jej Wy soko nadal by a brzemienna,
noszc w onie drugie dziecko. Zarwno Katarzy na, jak i Henry k pragnli zwieczy swe
szczcie narodzinami nastpcy tronu chocia szansa na to, by krlowa wci spodziewaa si
drugiego dziecka, by a nika. Podejrzewa si, e lekarz postawi niewaciw diagnoz
z rozmy sem, w reakcji na entuzjazm i upr pary maeskiej zwaszcza Henry k okazy wa pod
ty m wzgldem wy jtkowy opty mizm. Wierzono w ci, nawet gdy krlowa zacza
nieregularnie miesiczkowa. Caroz by zaskoczony chaosem, jaki powsta, kiedy Katarzy na
oficjalnie udaa si do Greenwich, by przy gotowa si do narodzin dziecka 33.
Powiedziano mi, e pi miesicy po zajciu w ci ponownie miaa menstruacj, zatem
jakkolwiek zdarza si to brzemienny m kobietom zaczem si martwi 34, powiedzia.
Nieregularny cy kl miesiczkowy Katarzy ny i ze nawy ki y wieniowe dodatkowo pogarszay
sy tuacj. Caroz podejrzewa, e modzi maonkowie i mnich nie mieli pojcia o biologicznej
stronie czowieka. Po ty m, co nazwano poronieniem i w obliczu wielkiej nadziei, i krlowa nadal
nosia w onie drugie dziecko, Bg sprawi, e po pewny m czasie Jej Wy soko przestaa
miesiczkowa, a jej brzuch spuch. Wwczas wszy scy by li ju przekonani o ciy , odnotowa
ambasador. Pniej jednak menstruacja wrcia, a opuchlizna ustpia. Rzekoma cia moga
zosta podwiadomie wy woana przez Katarzy n-perfekcjonistk, zawsze dc do tego, czego
od niej oczekiwano. Pragna uszczliwi krla i poddany ch, wy dajc na wiat ksicia 35,
stwierdzi wy sannik.
Donoszc o ty m, co nazwano poronieniem, Caroz zasugerowa, jakoby w ogle nie by o
adnej ciy. Jednak caa sprawa skomplikowaa si jeszcze bardziej, poniewa krlowa dopiero
w maju napisaa do ojca o rzekomy m niedawny m poronieniu36. Kamstwo to potwierdziy
potajemne listy Caroza i mnicha, wy sane do Ferdy nanda. Zaistniaa sy tuacja dowioda, e
Katarzy na nie by a tak prawa i pobona, jak powszchnie si uwaa (fakt ten zosta pierwotnie
zatajony przez hiszpaskich archiwistw, chccy ch broni reputacji swej krlowej, ktrzy ukry li
dokumenty Ferdy nanda przed wiktoriaskimi history kami). Wy daje si, i bardzo niewiele kobiet
i mczy zn, biorcy ch udzia w y ciu publiczny m sprzed trzy stu lub cztery stu lat, zachowuje
w naszy ch oczach nieposzlakowan opini, stwierdzi history k Gustav Bergenroth, gdy w 1868
roku37 w kocu pokazano mu rzeczone listy. Powiedzia rwnie, e Katarzy na zwy czajnie staa
si tego kolejny m dowodem.
By o to jednak biae kamstwo, majce na celu uniknicie koniecznoci przy znania si do
swoich bdw. Katarzy na wraz z mem zastanawiaa si, w jaki sposb wy jani ci de facto
nieistniejc, a mimo to ogoszon publicznie. Gdy krlowa znikna w Greenwich, by powi
potomka, towarzy szy y jej liczne dworskie ry tuay. Obawiano si, e kobieta si omieszy.
W marcu 1510 roku Henry k zamwi nawet czerwon tkanin, wstk, pozacane gwodzie,
haczy ki, ptno i materia z Niderlandw, aby udekorowa specjaln srebrn chrzcielnic
przy san z Canterbury. Zakupi rwnie meble do komnaty dla dzieci, jeli Bg da 38.
Katarzy na by a tak zrozpaczona pomy k, e odmwia publicznego pojawiania si a do koca
maja. Nieuy wan chrzcielnic odesano. Poczucie winy krlowej jest wy ranie widoczne
w licie do Ferdy nanda. Katarzy na bagaa ojca, by nie wini jej za to, co czy ni Bg 39. Czy
hiszpaski wadca, bdcy mistrzem polity cznego faszu, naprawd przejby si takim
niewinny m kamstwem? By moe podziwia nawet swoj crk. Katarzy na by a dobrze
przy gotowana na odrzucenie niewy godnej dla niej prawdy.
Faszy wa cia moga by skutkiem infekcji. Nie ma wtpliwoci, e krlowa podobnie jak
po wielu latach jej crka Maria rwnie wy kazy waa niektre z klasy czny ch psy chologiczny ch
i fizjologiczny ch cech przy padoci, zwanej w dzisiejszy ch czasach ci rzekom. Cho bez
dziecka, ono Katarzy ny powikszy o si do rozmiarw nigdy niewidziany ch u kobiety w ciy .
Objawy towarzy szce czsto obejmuj nieregularne miesiczki, niecodzienne nawy ki
y wieniowe (obie cechy zaobserwowano u krlowej ju wczeniej) i silne pragnienie
brzemiennoci, a przecie wy jtkowo uczuciowa i pena emocji Katarzy na bardzo pragna
podarowa swemu mowi i Anglii najwspanialszy prezent mskiego nastpc tronu.
Obawy, i rzekoma cia omieszy Katarzy n i wy woa plotki, by y uzasadnione. Snuto ju
domy sy o jej bezpodnoci, gdy nagle wszy stko si odmienio. Pod koniec maja 1510 roku
nastpio kolejne zawirowanie. Krlowa by a brzemienna zasza w ci prawdopodobnie
jeszcze przed wy jazdem do Greenwich. Marzenia Katarzy ny w kocu miay si speni. By to
wspaniay koniec pierwszego roku jej maestwa.

1 Wood, Letters, t. 1, 159.

2 Hall, Halls Chronicle, 510.
3 L&P, 22, 1441. Harrison, Elizabethan England, 88.
4 Hall, Halls Chronicle, 509.
5 Ives, Life and Death, 180.
6 Hall, Halls Chronicle, 509.
7 Tame, 511.
8 Thomas i Thornley, Great Chronicle of London, 343.
9 Ellis, Original letters, ser. 3, t. 3, 370.
10 Hall, Halls Chronicle, 515.
11 Tame, 520
12 Archiwa Narodowe, SP 1/9, f. 221. L&P, 12, 3567.
13 L&P, 3, 1.
14 Weir, King and Court, 134.
15 Fernndez de Crdova Miralles, La Corte de Isabel I, 28990.
16 L&P, 1 (ory ginalnie cz. 1 Brewera, wy danie z 1862 r.), xxxi i przy pis 490.
17 Fernndez de Oviedo, Libro, przy pis 134 (Univ. de Valencia ed.).
18 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 7.
19 Manuskry pt Krlewskiej Akademii History cznej MS 94674 (Veruela). Transkry pcja
 i tumaczenie na hiszpaski, wy konane przez Ruth Miguel Franco, znajduj si w posiadaniu
autora.
20 Hall, Halls Chronicle, 513.
21 Paul, Catherine of Aragon, 4243. Starkey, Sze on, 136.
22 Brewer, Reign of Henry VIII, t. 1, 4, cy tat z: Giustinian, Four years, 81.
23 Hall, Halls Chronicle, 674.
24 Tame, 513.
25 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f133. CSP Hiszpania, 2, 45.
26 L&P, 22, 1442, 1445, 1451.
27 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f76. CSP Hiszpania, 2, 28.
28 L&P, 11, 394.
29 L&P, 2 2, 1444.
30 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 8.
31 Tame.
32 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 7.
33 CSP Hiszpania, Uzupenienie 1, 8.
34 Tame.
35 Tame.
36 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f119. CSP Hiszpania, 2, 43.
37 CSP Hiszpania Uzupenienie, 1, xiii.
38 L&P, 11, 381, 395.
39 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f119. CSP Hiszpania, 2, 43.
 20

NASTPCA TRONU

Richmond
Grudzie 1510 roku

W szy scy mczy ni opucili izb. Miny ty godnie, nim Katarzy na ponownie ujrzaa
ktregokolwiek z nich. W tajemniczy m, otoczony m cis ochron wiecie komnaty krlewskich
narodzin istniay teraz ty lko kobiety. Nawet m krlowej nie miaby przekroczy progu tej sali
przed narodzinami dziecka, albowiem tego wanie wy maga ry tua narodzin.
Po raz ostatni krlowa widziaa msk twarz, gdy zostaa uroczy cie doprowadzona do drzwi
swego pokoju w paacu w Richmond po specjalny m naboestwie, przy gotowujcy m j do
zajcia komnaty . Wszy stkie ty powo mskie role lokajw, stolnikw, krawcw czy czenikw
by y ty mczasowo penione przez kobiety. Jeli Katarzy na potrzebowaa czego innego,
zostawiano niezbdn rzecz pod drzwiami komnaty, po czy m przejmoway j kobiety suce
krlowej. Zasada zapisana w Krlewskiej Ksidze by a wy rana: aden mczy zna nie mg
przestpi progu jej komnat. Przez cay okres poprzedzajcy narodziny dziecka przy szej matce
towarzy szy y ty lko akuszerki oraz inne kobiety. Mczy znom pozostay modlitwy, by na wiat
przy szo zdrowe dziecko1.
Pokj Katarzy ny przeobrazi si w przy tulne pomieszczenie, ozdobione gobelinami, zasonami
i dy wanami. W komnacie naley zawiesi arrasy [...] na suficie, cianach i oknach poza
jedny m, by przez nie wpadao wiato dzienne, jeli krlowa sobie tego zay czy . Dopilnowano,
aby wzory na arrasach nie by y nazby t krzy kliwe, poniewa nie jest to przy jemne dla kobiety
w takiej sy tuacji. Aby pomieszczenie by o jeszcze bardziej nastrojowe, na pododze
wy cielono kilka warstw dy wanw 2.
Najwaniejsze w komnacie by o krlewskie oe, dopasowane do potrzeb Katarzy ny,
wy starczajco pokany ch rozmiarw, by pomieci ca rodzin, o rwny ch bokach dugoci
dwch i p metra kade. W przedmiotach nalecy ch do ksinej znaleziono pniej specjalne
narzuty do poogu, [...] w ty m jedn ze szkaratnej purpury . Obie zostay pokry te [...] futrem
z gronostaja; uszy to te do nich odpowiednie poszewki na poduszki. By y one czci rozliczny ch
skarbw zebrany ch przez krlow w okresie narodzin dziecka. W oczekiwaniu na rozwizanie
krlowa moga odpoczy wa i zay wa snu na ou. Prawdopodobnie wraz z ni kady si jedna
lub dwie najblisze suce 3.
Tu obok staa wspaniaa koy ska o dugoci ponad ptora metra. Owa krlewska kolebka
zostaa zbudowana dla przy szego krla i prawdopodobnie to w niej spoczy wao niemowl, gdy
prezentowano je gociom. W mniejszej koy sce, o dugoci zaledwie okoo dziewidziesiciu
centy metrw, dziecko ukadano do snu. Wrd przedmiotw zebrany ch przez Katarzy n
w pniejszy ch latach znalaz si baldachim uszy ty z dugich, czerwony ch i niebieskich
jedwabny ch zason oraz narzuta dla noworodka wy konana ze szkaratnego aksamitu i wy koczona
zot tkanin 4.
Ty m razem krlowa by a bardzo ostrona. Smutek i wsty d wy woane utrat blinit zostay
szy bko wy mazane przez fakt, i w kocu naprawd spodziewaa si dziecka. Nie chciaa jednak
podejmowa niepotrzebnego ry zy ka. Dziki rzekomej bliniaczej ciy przeprowadzono prb
odpowiednich ry tuaw i duo wczeniej przy gotowano si do narodzin. W mody ch maonkach
obudzi si ogromny lk. Latem mody wadca odby trady cy jn podr po poudniowej Anglii.
Krlowa spdzia cz lata w Elthan w domu, w ktry m dorasta Henry k. Z wielk trosk dbaa
o dziecko rozwijajce si w jej onie.
Pn jesieni 1510 roku dwr przenis si do Richmond. Komnaty Katarzy ny sy tuoway
si na pierwszy m pitrze krlewskiego domostwa, bdcego czci imponujcego kompleksu
mieszkalnego o szary ch cianach, przebudowanego jeszcze przez jej tecia. Okna pokojw
wy chodziy na poudnie, na otoczony murem wspaniay pry watny ogrd i Tamiz.
Gdy w przeddzie Nowego Roku rozpocz si pord, krlowa musiaa wy bra midzy
krlewskim oem a oddzielny m oem z siennikiem. To ostatnie nie by o jednak przy kry te
zwy ky m materacem, wy pchany m som, lecz wy posaono je w wy godny, duy siennik
wy peniony mikk wen i puchem. oe nakry te saty nowy m, szkaratny m baldachimem,
miecio si w ty m samy m pokoju do narodzin. Trzy takie materace, owinite w materia, zostay
pniej znalezione w osobistej garderobie Katarzy ny na zamku Bay nard w Londy nie. Kady
z nich, wy peniony pirami oraz puchem, mia wy miary okoo trzech na dwa i p metra,
zapewniajc mnstwo miejsca nie ty lko krlowej, lecz take kadej innej kobiecie wezwanej do
pomocy. W komnacie znalazy si te poduszki z ptna i weny, zwane roullers, w ktre owijano
dziecko tu po narodzinach.
Podczas porodu krlowa miaa na sobie prawdopodobnie jedn z dwch podwjny ch halek
lub jedn z trzech luny ch sukni z delikatnej tkaniny z Niderlandw z ozdobny mi konierzy kami,
obszy ty mi zotem lub jedwabiem, przetrzy my wany mi w garderobie na czas spoczy wania
w ou przed porodem. Nie zabrako te paszcza ze szkaratnego aksamitu z zaokrglony mi
brzegami, pokry tego gronostajowy m futrem, aby Katarzy na nie odczuwaa zimna i niezmiennie
czua si jak krlowa 5.
Rodzcej towarzy szy a akuszerka, mogca oczekiwa sowitego wy nagrodzenia, jeli wszy stko
przebiego bez komplikacji. W pobliu przeby way take inne dowiadczone kobiety, wrd nich
Elizabeth Denton, przy sza guwernantka dziecka, opiekujca si wczeniej take Henry kiem, jak
rwnie wy soko urodzona mamka Elizabeth Poy ntz, sy nowa wiceszambelana. Akuszerka potrafia
zagodzi ble porodowe w bardzo niewielkim stopniu. Nie by o rwnie gwarancji sukcesu
wszy stko zaleao od samego Boga. W komnacie umieszczono zatem Pas Mary i relikwi
przechowy wan w Opactwie Westminsterskim, majc przy nosi szczcie podczas porodu
(rzeczon relikwi Katarzy na poy czy a pniej swojej ciarnej szwagierce, Magorzacie
Tudor, krlowej Szkocji). Zawsze brano pod uwag komplikacje, jakie mogy wy stpi podczas
porodu, tak wic duchowni zostali postawieni w stan gotowoci, na wy padek gdy by sabowita
dusza dziecka musiaa zosta ocalona przez naty chmiastowy chrzest. Do Richmond zjechali take
reprezentanci rodzicw chrzestny ch. Zdrowie i y cie Katarzy ny rwnie by o zagroone:
powszechnie wiedziano, e czasem matki nie przey way porodu lub umieray w poogu. Krlowa
wietnie zdawaa sobie z tego spraw w wy niku powika porodowy ch zmary przecie jej
siostra Izabela i teciowa, Elbieta York. Henry k, rwnie majc t wiadomo, nakaza
mczy znom zebrany m w jego kaplicy zanosi mody o bezpieczne rozwizanie 6.
Tej chwili wy czekiwaa krlowa. Od pierwszy ch lat y cia wiedziaa, e jej przeznaczeniem
by o poczenie Anglii i Hiszpanii poprzez maestwo i krlewsk krew. Gwarancja mozolnie
wy pracowany ch i wy negocjowany ch traktatw oraz przy szoci jej samej znajdowaa si
w jej matczy ny m onie. Gdy nasta 1511 rok i dwr przy gotowy wa si na witowanie, krlowa
spenia swoje marzenia. O pierwszej trzy dzieci w nocy by o po wszy stkim: Katarzy na urodzia
sy na. Anglia doczekaa si nastpcy tronu.

1 Grose, Antiquarian Repertory, t. 1, 304305. Anonim, Ordinances, 125.

2 Grose, Antiquarian Repertory, t. 1, 304305.
3 Grose, Antiquarian Repertory, t. 1, 304305. Anonim, Wardrobe Stuff, 3036.
4 Anonim, Ordinances, 127. Grose, Antiquarian Repertory, t. 1, 336337. Anonim, Wardrobe Stuff,
3036. L&P, 11, 381, 395.
5 Anonim, Ordinances, 125126. Anon., Wardrobe Stuff, 31, 40.
6 L&P, 22, 1449. L&P, 11, 465, 670, 674, 885. Anonim, Ordinances, 125.
 21

MACIERZYSTWO

Westminster
Luty 1511 roku

J ako pierwszy przy by pustelnik, kusujc przed ni na koniu. Jego twarz i ciao by y czciowo
zakry te dug, rudobrunatn pelery n. Nastpnie zjawio si dwch pielgrzy mw odziany ch na
czarno, w kapeluszach o szerokich rondach. Mieli ze sob laski Jakuba. Muszle przegrzebkw na
paszczach mczy zn, ktre dostrzega Katarzy na, oznaczay, e podrni znajdowali si wanie
na drodze witego Jakuba i zmierzali do hiszpaskiego miasta Santiago de Compostela. Teraz
jednak pragnli odda hod maonce krla i matce ksicia.
Katarzy na nigdy dotd nie cieszy a si tak wy sok pozy cj. Jej zdolno wy dania na wiat
potomstwa by a nie ty lko rdem osobistej saty sfakcji, lecz take publicznej radoci. Gdy
rozeszy si wieci o narodzinach, na ulicach Londy nu zapony ogniska, a wino polao si
strumieniami. Z twierdzy Tower wy strzeliy na wiwat armaty, zuy wajc ponad dziewidziesit
kilogramw prochu. Henry k, nie posiadajc si ze szczcia, wy ruszy z dzikczy nn pielgrzy mk
do wity ni Mary i Dziewicy w Walsingham w Norfolk i posa Katarzy nie prezent w postaci
dwch a.
Nieustannie odprawiano naboestwa, by oczy ci krlow z brudu narodzin. wieo
upieczona matka, zasoniwszy twarz welonem, klczaa u drzwi kaplicy w oczekiwaniu na ksidza,
ktry mia zabra j do wntrza, by moga podzikowa Bogu za bezpieczne przeby cie bolesnego
i gronego dla y cia porodu. Po naboestwach krlewscy maonkowie zostawili dziecko
i przenieli si do Westminsteru. Tam Henry k zorganizowa uroczy sto na cze Katarzy ny. Nie
by o to jednak zwy ke witowanie.
W opinii wspczesny ch turniej, ktry mia wwczas miejsce, by najbardziej
niespoty kany m przedstawieniem, jakie kiedy kolwiek widziano jedn z trzech najdroszy ch
uroczy stoci1 podczas dugich rzdw Henry ka (najwicej kosztw pochon pogrzeb ojca
i ogromny obz reprezentacy jny, zwany pniej Polem Zotogowia). Podczas rzeczonej
uroczy stoci pustelnik odziany w pelery n i dwch pielgrzy mw by li jedny mi z uczestnikw
biorcy ch udzia w skomplikowany m pojedy nku. Gdy pustelnik zrzuci sw szat, by odsoni
wspania zbroj, okazao si, e by to sam Karol Brandon (przy szy maonek ksiniczki Marii,
siostry Henry ka VIII). Wraz z Nicholasem Carew, Sir Thomasem Kny vetem i samy m
Henry kiem tworzy grup najwspanialszy ch angielskich ry cerzy tamty ch czasw. Pielgrzy mi
rwnie by li przebrany mi wojownikami. Jedny m z nich by Sir Tomasz Boley n, jakkolwiek jego
nazwisko w tamtej chwili najpewniej nic jeszcze nie znaczy o dla Katarzy ny.
Tu przy szrankach w Westminsterze dla krlowej i jej dam zbudowano specjalny balkon.
Uroczy sto rozpocza si 13 lutego od przejazdu wielkiego wozu paradnego. By o to
najwspanialsze i najbardziej pomy sowe przedstawienie, jakie doty chczas widziano. Utworzono
malowniczy las ze skaami, wzgrzami i dolinami, z rozmaity mi drzewami, kwiatami,
paprociami i trawami. Nie zabrako te leniczy ch, odziany ch w paszcze i kaptury z zielonego
aksamitu. Na rodku widnia zoty paac, a mczy zna u jego bram ukada girland z r 2. Wz
o wy miarach osiem na pi metrw, cignity przez srebrn anty lop i zotego lwa, zatrzy ma si
przed Katarzy n. Leniczy zadli w rogi, wz otworzy si ze wszy stkich stron, po czy m
wy jechao ze czterech zbrojny ch ry cerzy z kopiami, w hemach zdobiony ch piropuszami. Na
ich czele sta sam monarcha. Sowa, wy haftowane na zotej szacie i kropierzu jego konia, by y
oficjalny m wy znaniem mioci. Henry k sta si Cure loial lojalny m sercem swej ony. Jeli
ktokolwiek miaby wtpliwoci, ktra z kobiet by a obiektem jego westchnie, mg rozwia je,
spogldajc na krlewski namiot z licznie haftowany mi literami K.
Turniej, ktry odby si tamtego dnia, zosta uwieczniony na zwoju z Westminsteru. Ukazy wa
on Katarzy n i jej damy oraz samego wadc na koniu. Kropierz zwierzcia by przy ozdobiony
literami K i zoty mi sercami. Krl kruszy kopi na przeciwniku. John Blanke, ciemnoskry
trbacz sucy na dworze Henry ka i jego ojca, wy gry wa fanfary. Towarzy sze krla rwnie
oddawali cze modej matce, a hafty na ich kostiumach wy raay rado z faktu, e krlowa
sy mbolizowana przez wieniec z szeciu tuzinw r moga teraz osign wszy stko, co ty lko
chciaa.
Kompani Henry ka biorcy udzia w niezwy ky m widowisku zwali si Bon Espoir, Bon Voloire
i Valiaunt Desire Dobra Nadzieja, Dobra Wola i Odwane Pragnienie. Inny z ry cerzy obra
przy domek Joyous Panser, co znaczy Radosne My li. Odwane Pragnienie, w ktr to rol wcieli
si owego dnia Sir Thomas Kny vet, mistrz konny ch poty czek, przy stroi swj kostium setkami
zoty ch ozdb, z ktry ch jedna sugesty wnie pokry waa saczek. Tego dnia turniej wy gra wanie
Odwane Pragnienie, a Katarzy na wrczy a mu nagrod dla najlepszego czowieka czy nu 3.
Uwielbiajcy konie Henry k przejecha dwadziecia pi odcinkw, o wiele wicej ni
ktry kolwiek inny uczestnik, i zakoczy dzie okazay m przedstawieniem dla krlowej,
wy konujc na swy m koniu seri akrobaty czny ch figur, w ty m podskoki, nawroty i gwatowne
ruchy . Na koniec monarcha zmusi zwierz do uderzenia kopy tami w drewnian ciank,
dzielc szranki na dwie czci, tak by odgos ten przy pomina wy strza z armaty. Nastpnie
skoni si nisko Katarzy nie i opuci pole bitwy. Nieco pniej zauwaono, jak caowa j czule 4
w jej namiocie.
Nie by to jednak koniec uroczy stoci. Turniej trwa nadal, a po wieczorny m naboestwie
rozpocz si bankiet. W White Hall Paacu Westminsterskiego umilano sobie czas piewami
i tacem. Przy jciu przy patry wa si tum londy czy kw. W pewny m momencie Henry k
wy mkn si i po niedugim czasie, przy dwikach pitnastu trb, wjecha kolejny wz paradny
pokry ty literami H i K. Kurty na nowy wy nalazek i jednoczenie prekursorka kurty n teatralny ch
zostaa odsonita, a oczom goci ukazali si mody wadca i jego przy jaciele w purpurowy ch,
saty nowy ch szatach, rwnie ozdobiony ch wspomniany mi literami, wy konany mi
z najdelikatniejszego zotego kruszcu. Zjawili si take muzy cy i sze dam, ktre stany do taca
z mczy znami. wiadkowie, tak podekscy towani wy darzeniami, podbiegali do wozu, po czy m
zaczli zry wa ze tkaniny i niemale rozkada niezwy ky pojazd na czci. Doszo nawet do
bjki, podczas ktrej dwaj mczy ni, odpowiadajcy za bezpieczestwo, odnieli rany.
Nastpnie sam Henry k jeszcze bardziej rozjuszy rozentuzjazmowany tum, zachcajc
sucy ch obecny ch na przy jciu ambasadorw do zerwania zoty ch liter z ubra jego
i pozostay ch tancerzy. wiadkowie uznali wwczas, e kady z nich moe zatrzy ma co na
pamitk. Podbiegli zatem do krla, rozbierajc go do spodni i dubletu. Nastpnie ochoczo
zabrano si za pozostae osoby biorce udzia w przedstawieniu. Kny vet usiowa schroni si na
scenie, lecz i tak zosta niemal cakowicie pozbawiony swoich szat, a jego zoty saczek ukradziono.
Gdy podekscy towany tum zacz zdziera ubrania z dam, krlewskie strae zareagoway,
odpy chajc natrtw. W krlowej i towarzy szcy ch jej dwrkach musiao wzbudzi to
przeraenie, jednake krl nie straci dobrego nastroju i zabawa trwaa w najlepsze. Londy czy cy
udali si do domw szczliwi, bogatsi o ponad sze kilogramw zrabowanego zota. Pewnemu
eglarzowi udao si zdoby siedem zoty ch liter, ktre nastpnie odsprzeda zotnikowi za trzy
funty, dziewi szy lingw i osiem pensw jak na zwy kego wy robnika by a to ogromna kwota 5.
Katarzy na nie widy waa zby t czsto swego nowonarodzonego sy na. Cztery dni po przy jciu
dziecka na wiat zabrano je, podajc drog poronit sitowiem, do kaplicy obserwantw
naprzeciw ogrodu w Richmond. Tam te krlewski potomek zosta ochrzczony, otrzy mujc imi
po swoim ojcu i dziadku. Jego matka, ktra nie zostaa jeszcze pobogosawiona po porodzie, nie
moga uczestniczy w uroczy stoci. Maleki Henry k wrci do niej wraz z procesj dostojnikw
nioscy ch dary w ty m ogromny zoty puchar i sl otrzy man od francuskiego ojca
chrzestnego, Ludwika XII. Gdy krlowa wy jechaa do Westminsteru, chopiec pozosta pod
piecz Elizabeth Poy ntz oraz inny ch opiekunek i suby, w ty m czterech osb, do ktry ch zada
naleao wprawianie w delikatny ruch ksicej koy ski. May nastpca tronu mia do dy spozy cji
swoich gospodarzy i stajenny ch, pilnujcy ch, by poy wienie dla mamki by o zawsze
sprawdzone [aby wy kluczy obecno ewentualnej trucizny ], poniewa to ona karmi dziecko.
Podczas kadego posiku pozostawaa pod okiem nadworny ch medy kw6.
Nieoczekiwanie jednak nastpi tragiczny koniec: may ksi Henry k zmar ty dzie po
uroczy stociach w Westminsterze, nie osignwszy wieku dziewiciu ty godni. Katarzy na
wiedziaa, e mier niemowlt by a rzecz powszechn, ale cios ten by dla niej wy jtkowo
bolesny. Krlowa, jak kada kobieta, nie moga opanowa rozpaczy 7, relacjonowa Hall.
Wadca ukry wa sw zgry zot, by nie martwi ony, ale przy chodzio mu to z ogromny m
trudem. Katarzy na stracia sy na, Anglia natomiast wy czekiwanego nastpc tronu.

1 Thomas i Thornley, Great Chronicle of London, 374.

2 Hall, Halls Chronicle, 517.
3 Starkey and Doran, Man and Monarch, 69.
4 Thomas i Thornley, Great Chronicle of London, 370. Hall, Halls Chronicle, 517518.
5 Hall, Halls Chronicle, 51819. L&P, 22, 1449, 1495.
6 L&P, 11, 670. Anon., Ordinances, 127.
7 Hall, Halls Chronicle, 519.
 22

POLITYKA SYPIALNIANA

Opactwo Westminsterskie
Koniec lutego 1511 roku

Z kocem lutego uczestnicy pogrzebu wy py nli z Richmond w d rzeki trzema barkami

przy brany mi czarny mi tkaninami. Ciao dziecka spoczo w niewielkim karawanie w Opactwie
Westminsterskim. W komnacie piewa chr krlewski, a wok trumny pony i topiy si wiece
o cznej wadze okoo 440 kilogramw. May ksi zosta pochowany, a ty m samy m sen
Katarzy ny o zjednoczeniu Anglii i Hiszpanii jeszcze nie mia si speni. Henry k stara si ukry
przed on sw rozpacz, lecz naga tragedia zaamaa go do tego stopnia, i jednemu
z ambasadorw poradzono, by nie skada krlowi kondolencji, to bowiem ty lko zwikszy oby al
monarchy 1. Krlowa jednak by a wci moda i podna, podobnie jak on sam mieli zatem
duo czasu na spodzenie kolejnego nastpcy tronu.
mier dziecka nie miaa wpy wu na uczucia pomidzy maonkami. By moe wsplne
dowiadczenie tragedii dodatkowo je pogbio. Rola Katarzy ny w oczach Henry ka z ca
pewnoci nie ograniczaa si jednak do powinnoci wy dania na wiat krlewskich nastpcw.
Naleaa ona do grona jego najwaniejszy ch, chocia nieoficjalny ch, doradcw. Umoliwiaa
mu dostp do jednego z najpotniejszy ch ludzi w Europie. Podczas pierwszego roku maestwa
niemal nieustannie penia rol ambasadorki swego ojca i nawet gdy do Anglii przy by nowy
dy plomata, wci pomagaa Ferdy nandowi w bezporednim komunikowaniu si z ziciem.
Mody krl, planujc rozpoczcie wojny, uwaa si za wy braca losu. Gdy ty lko doszed do
wadzy, da wy ranie do zrozumienia, e pragnie zaatakowa Francj. Publicznie zniewaa te
posacw Ludwika XII, a gdy jeden z czonkw rady napisa do francuskiego monarchy
pojednawczy list, Henry k wpad we wcieko 2. Wiedzia jednak, i samotne wy stpienie
przeciw wrogowi nie by oby mdry m posuniciem. Kluczem do caej sprawy by Ferdy nand.
Zawsze, ilekro mody Tudor zwoy wa swy ch kompanw, nakazujc im towarzy szy mu
w drodze do sy pialni maonki, jego celem by o nie ty lko jej oe, lecz take zawarcie sojuszu
z teciem. Pniejsze relacje krla z kobietami by y bardziej zoone. W modoci pozwala, by
wpy w na niego wy wieray jedy nie niewiasty z najbliszego otoczenia. Niekiedy twierdzono
wrcz, i zby t czsto korzy sta z ich rad.
Pozy cja Katarzy ny nie by a jednoznacznie okrelona. Tu po lubie jej ojciec napisa, e od
tej pory Hiszpani i Angli cz wsplne 3 interesy. Monarcha pozwoli sobie jednak na
kamstwo. W owy m czasie Ferdy nand by sojusznikiem Francji, przede wszy stkim zwracajc
uwag na swoje korzy ci. Modego krla cechowaa natomiast naiwno. Jego te by
prawdziw legend krzy owcw, walczy z Maurami, a jednoczenie mia swj udzia
w zaaranowaniu jego maestwa z Katarzy n. Ona oczy wicie pragna, aby interesy obu
krajw wzajemnie si przenikay. Oboje zaufali Ferdy nandowi. Swj bd zrozumieli dopiero po
pewny m czasie.
Mimo wszy stko wadca Hiszpanii traktowa krlow Anglii z godnoci. Crka, porzucona
niegdy przez niego i pozostawiona wasnemu losowi, staa si teraz gosem angielskiej Korony,
podszeptujcy m mu do ucha. On sam obieca na bieco informowa j o wy darzeniach
w Wenecji jedny m z kluczowy ch miast europejskiej areny polity cznej. Wenecja by a
gwny m rdziemnomorskim miastem handlowy m, kontrolujcy m pas woskich ziem, na
ktry ch wy jtkowo czsto wy buchay konflikty zbrojne. Uchodzia rwnie za jedno
z najwspanialszy ch centrw kulturalny ch na konty nencie 4.
Ferdy nand zacz nadsy a Katarzy nie instrukcje upowaniajce j do zawarcia z Angli
drugiego potajemnego, dwustronnego sojuszu. W jego listach mona odnale rodzicielsk trosk
i rady dla modej pary, kroczcej zdradliw ciek dy plomacji i polity ki. Crka miaa nakoni
ma do utrzy mania drugiego sojuszu w sekrecie przed Francj. Tajemnica i ostrono to
zasadnicze elementy wielkich przedsiwzi, ostrzeg j w listopadzie 1509 roku. Czasem
niezbdne by o te oszustwo. Poradzi, by zi pozorowa przy ja z francuskim krlem do czasu,
gdy bdzie gotw do wojny, by powstrzy ma Ludwika przed czy nem, ktry pniej mgby
zaszkodzi wszy stkim. Mieli wy korzy sta potajemny ch posacw, aby stworzy potny
europejski sojusz przeciw Francji, do ktrego doczy by sam cesarz Maksy milian. Ferdy nand
ostrzega rwnie przed szpiegami mogcy mi przechwy ci korespondencj, zaprzestano zatem
pisania otwarcie o wzajemny ch zamiarach. Wane informacje miay by odtd przesy ane za
porednictwem Katarzy ny, ktra opanowaa ju szy frowanie wiadomoci. Sam Ferdy nand
planowa postpowa podobnie, za w niezakodowany ch listach donosi ty lko o ty m, co Francuzi
powinni przeczy ta. Ty mczasem maonkowie mieli odsun od siebie obawy ataku ze strony
Francji i nie martwi si o bezpieczestwo Anglii. Dopki y j, Francja nie odway si na
podobny krok 5, chepi si Ferdy nand.
 Krlowa pomoga w negocjowaniu traktatu. W korespondencji z koca 1509 roku ojciec
potwierdzi jego otrzy manie. Dotary do nas wasze listy [...] a wraz z nimi traktaty, ktre
wy salicie, informowa. Mogy to by wczesne projekty umowy podpisanej w kolejny m roku6.
Doradcy Henry ka rwnie powstrzy my wali go przed wojn z francuskim krlestwem.
W marcu 1510 roku krl posucha rady tecia i podpisa z nieprzy jacielem traktat pokojowy.
Drogi polity ki i narodzin ewentualnego nastpcy ponownie si skrzy oway. Pierwsza cia
rzekoma Katarzy ny zmierzaa ku kocowi. Doradcy, ktry ch pewn cz Hiszpanie podejrzewali
o profrancuskie sy mpatie, oznajmili, e wojenna wy prawa to zby t due ry zy ko dla krla, ktry
nie doczeka si jeszcze mskiego potomka. Powinien wstrzy ma si do czasu narodzin sy na 7.
Poniewa krlowa przeby waa w odosobnieniu przed spodziewany m porodem, ciar
wy negocjowania z Henry kiem oficjalnego sojuszu spad na kolejnego posaca Ferdy nanda,
Luisa Caroza, ktry przy by do Anglii midzy sty czniem a majem 1510 roku. Zadanie wy dawao
si atwe, ale ambasador spostrzeg, e skonny do zabawy krl nie lubi zaprzta sobie gowy
podobny mi sprawami 8. Jednak Katarzy na i jej ojciec zdy li przy gotowa podoe do zawarcia
rzeczonego sojuszu. Gdy Caroz wreszcie zasugerowa Henry kowi, i nadszed dogodny czas na
podpisanie traktatu, mody krl zareagowa z ogromn radoci i wy ranie rozemocjonowany,
cieszy si, mogc suy 9 teciowi. Poniewa nie lubi ustala szczegw, zleci to swoim
doradcom.
Wspomniana sy tuacja miaa miejsce pod koniec maja, jednak angielski monarcha a do
listopada nie znalaz ani czasu, ani ochoty na osobiste raty fikowanie traktatu. Wwczas Ferdy nand
ponownie popad w konflikt z Francj. Raportowano, e armia francuska maszerowaa przez
Wochy. Ojciec Katarzy ny zacz si niepokoi, i wkrtce moe zosta uwikany w wojn
z Francj. Pozorowanie przez Henry ka przy jani z wrogiem to jedna kwestia, natomiast
uchy lanie si od dziaa zbrojny ch przeciw niemu w decy dujcy m momencie to druga. Po raz
kolejny kluczem do caej sprawy by a Katarzy na. Jeli krl Anglii nie zechce zapobiec
francuskiej ty ranii, postaraj si, by krlowa przekonaa go do tego 10, rozkaza Ferdy nand
Carozowi. Gdy by obawiaa si wojny, wy sannik mia zwrci si do brata Diego i wy wrze na
ni wpy w poprzez jego osob. Nawet w takiej sy tuacji min kolejny rok, nim Henry k
zdecy dowa si na wojn z Francj 11.
W ty m te czasie hiszpaski krl wy powiedzia sowo, ktre przy prawio o dreszcze emocji
zarwno jego crk, jak i zicia: Afry ka. To wanie tam pragn prowadzi wojn z Maurami.
Monarcha planowa przekroczy Morze rdziemne, by walczy na afry kaskiej ziemi, na ktrej
odnis ju kilka niewielkich sukcesw, potraktowany ch nazby t powanie przez zapalczy wy ch,
rozmarzony ch Anglikw. Krla i krlow raduj dobre wieci o zwy cistwie w Afry ce,
relacjonowa Caroz12. Maonkowie wy obraali sobie, e niebawem Ferdy nand podbije cay
konty nent. Henry k, wielce podekscy towany, pozwoli na ekspedy cj lorda Darcy ego, ktry
wy ruszy do poudniowej Hiszpanii z ty sicem ucznikw, by wspomc tecia w jego szlachetnej
wy prawie z wielk armi przeciw Maurom i niewierny m wrogom wiary chrzecijaskiej 13.
Rozentuzjazmowany krl Anglii rozwaa osobiste poprowadzenie rzeczonej ekspedy cji. Kiedy
jednak ucznicy dotarli na miejsce, nie spotkali hiszpaskiego wadcy : termin afry kaskiej wojny
zosta przeoony na pniejszy czas. Angielskie oddziay przy by e na miejsce zaczy mocno
naduy wa alkoholu, napada na kobiety i mordowa miejscow ludno. Ta poraka kosztowaa
Henry ka ty sic funtw. W podobny sposb pienidze monarchy s marnotrawione w kady m
miejscu 14, skomentowa jeden z obserwatorw. By to pierwszy znak, e przebiegy Ferdy nand
moe atwo oszuka zicia, wci przepenionego modzieczy m entuzjazmem.
Jednake ekspedy cja wojsk do Afry ki stanowia jedy nie zapowied wielkich marze
angielskiego krla o ofensy wie we Francji. Wiosn 1512 roku Henry k i Ferdy nand wreszcie doszli
do porozumienia w kwestii wsplnego ataku na Akwitani (ktrej prowincja zgodnie z prawem
naley do krla Anglii 15). M Katarzy ny wy sa do tecia sze ty sicy onierzy, aby podczas
ataku na francusk granic doczy li do takiej samej iloci Hiszpanw.
Rzeczona wy prawa rwnie zakoczy a si porak, cignc za sob pokane koszty. Oddziay
Henry ka oczekiway w przy graniczny m miasteczku Fuenterrabia, ale Ferdy nand rozkaza swojej
armii przeprowadzi atak z zaskoczenia na ssiadujc prowincj Nawarr. Gburowaci Anglicy
narzekali na brak domowej wy gody i nie zostali dobrze przy jci przez miejscowy ch.
Najbardziej brakuje tu piwa 16, zauway John Stile, angielski ambasador w Hiszpanii,
poniewa tutejsze grzane wino szkodzi [Anglikom], a od cy dru choruj. Z czasem angielscy
onierze stali si agresy wni, co ponownie doprowadzio do konfliktu z mieszkacami. Gdy
oczekiwane hiszpaskie oddziay nie doczy y do nich, ry cerze Henry ka zmusili swy ch
dowdcw do powrotu na wy sp. Hiszpaski krl po raz kolejny zwid swego zicia,
wy korzy stujc jego armi do upienia czujnoci mieszkacw Nawarry. Poprzesta na podbiciu
ich terenw. W rzeczy wistoci Akwitania nigdy nie by a prawdziwy m celem aragoskiego
wadcy to Nawarra stanowia dla najwaniejsz nagrod, pozwalajc mu ustali granice
wspczesnej Hiszpanii. Jednoczenie, ku wielkiemu zakopotaniu Katarzy ny i Henry ka, ich
ry cerze okazali si by niezdy scy plinowani, a dowdcy wy soce niekompetentni. Moda para
krlewska nie ty lko zostaa oszukana: te take upokorzy swojego zicia.
O nieudany atak na Francj Ferdy nand obwinia Anglikw. Mody duchowny Thomas
Wolsey z Ipswich, ktry rozpocz by skawiczn karier u boku angielskiego wadcy, mia inne
pogldy na ten temat. Wedug niego fiasko by o skutkiem biernoci krla Aragonii 17. Stile,
majc bezporedni kontakt z ojcem Katarzy ny, rwnie przejrza zamiary krlewskiego tecia.
Jego polity ka i powolne dziaanie doprowadzaj do problemw inny ch ludzi 18, zauway .
 Crka zacza buntowa si przeciw wasnemu ojcu. Nie kry a zoci, zrozumiawszy, e nie
by wobec nich w porzdku. Gdy by miaa wy bra midzy dwulicowy m rodzicem i peny m
entuzjazmu, naiwny m, upokorzony m mem, wy br by by oczy wisty. We wrzeniu 1512 roku
napisaa do ambasadora Anglii w Rzy mie peen emocji list, stwierdzajc w nim, jakoby jej m
poprzy sig zniszczy schizmaty ckiego krla Francji nawet bez wsparcia Ferdy nanda 19. Nie
chciaa ju duej suy ojcu mimo jego instrukcji dla posaca, ktry niezmiennie mia szuka
z ni bezporedniego kontaktu jednak nadal dziaaa wbrew woli niektry ch doradcw Henry ka
i nakaniaa go do wojny. Krl pragnie wojny, krlowa go wspiera, a rada jest temu przeciwna,
zauway Wenecjanin20.
Wadca mwi, e wiosn zaatakuje Francj, relacjonowa inny wenecki przy by sz, krlowa
za sprzy ja ty m planom 21. Katarzy na pragna wojny. Zaangaowaa si rwnie
w przy gotowania do konfliktu zbrojnego. Wzorem swej matki oddawaa si logisty ce wojskowej;
dzielia te pasj ma mary nark wojenn (jednemu z najwikszy ch statkw krl nada nazw
Peter Pomegranate, chcc prawdopodobnie nawiza do sy mbolu, jaki przy ja Katarzy na
owocu granatu) i niepokoia j sia okrtw zasilajcy ch francusk flot. Katarzy na pragnie od
Signorii Wenecji (Signoria wieloosobowy organ rzdzcy niektry ch miast woskich w wiekach
XIIIXVI, np. w Wenecji Najjaniejsza Signoria Wenecka skadaa si z doy, czonkw Tajnej
Rady i przewodniczcy ch try bunau karnego przy p. red.) dostarczenia czterech duy ch
galeasw [szy bkich, dobrze uzbrojony ch, trzy masztowy ch okrtw, wy posaony ch zarwno
w agle, jak i wiosa, ktry ch by o okoo 70] i dwch szerokich galer [do transportu],
zaraportowa wenecki wy sannik Andrea Badoer 22.
Henry k niemal codziennie oglda nowe okrty. Ich wodowanie by o znakomit okazj do
zademonstrowania gociom i ambasadorom rosncej potgi morskiej Anglii. Gdy w kwietniu
1513 roku nowa flota wy py na w morze, atakujc Francj, admira Sir Edward Howard napisa
do Thomasa Wolsey a z okrtu Mary Rose: Sir, bagam was, polecie mnie Jej Krlewskiej
Moci. Niechaj zanosi modlitwy, by nasz okrt przy pieszy 23. W ty m przy padku bagania
Katarzy ny o pomy lno wy prawy okazay si nieskuteczne. Howard, stajcy w szranki przed
obliczem krlowej po jej koronacji, zgin jeszcze tego samego miesica, kiedy przedosta si na
francuski statek, a pniej prbowa ze uciec. Pozostali wy bitni wojownicy krlowej, cznie
z Sir Thomasem Kny vetem, rwnie stracili y cie na morzu, gdy tego lata ich kraj szy kowa si
do inwazji na Francj.
Henry k niezmiennie zachwy ca si sw waleczn maonk. Hiszpaska delegacja, ktra
w 1512 roku spotkaa si z krlewsk par w Winchesterze, by a wiadkiem, jak otwarcie
komplementowa Katarzy n, okazujc jej mio. Obejmowa j i publicznie caowa, traktujc
z trosk i uczuciem, wspomina pniej jeden z czonkw delegacji, Hernando Lpez24.
Wszy scy obecni na spotkaniu ary stokraci, w ty m biskupi i ry cerze, by li zaskoczeni wielk
mioci, jak krl darzy krlow. Pewnego razu inny hiszpaski przy by sz, Juan de Lanuza,
dorczy Katarzy nie list od ojca. Krlowa woy a kopert midzy sukni i piersi, wspomina
wy sannik. Gdy Henry k ujrza ukry ty w ten sposb list, poczu zazdro, jako e koperta
znajdowaa si przy piersiach maonki. Krl, w tamty m czasie bardzo zakochany w swej
wy brance, poprosi nawet Lanuz o dokadne przy jrzenie si jego maonce, aby zobaczy jej
niezwy k urod. Z okazji Boego Narodzenia i Nowego Roku podarowa ukochanej dwa okazae
pozacane dzbany, wace okoo 16 kilogramw. Ich twrca, zotnik William Holland, narzeka
pono, i gdy by mia czciej wy kony wa tak pracochonne zadania, z pewnoci
doprowadziy by go one do bankructwa 25.
Ferdy nand wci wy sy a swy ch ludzi w celu nawizania bezporedniego kontaktu
z Katarzy n, jednak okres przy jani midzy Hiszpani i Angli dobieg koca. Obserwujc
zachowanie ojca, krlowa zrozumiaa wreszcie, e interesy obu krajw nie przenikay si
wzajemnie. Ona by a wadczy ni Anglii. Jeli to oznaczao, e nie moga ju duej by posuszn
crk Hiszpanii, podwignie ten ciar. Wkrtce nowa ojczy zna Katarzy ny miaa doceni t
decy zj. Na przestrzeni kolejnego roku krlowa udowodnia, jak mocno pokochaa angielsk
ziemi i jak zagorzale potrafia jej broni.

1 L&P, 11, 734.

2 CSP Wenecja, 1, 9423. CSP Wenecja, 2, 11.
3 CSP Hiszpania, 2, 22.
4 CSP Hiszpania, 2, 23.
5 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f7172. CSP Hiszpania, 2, 27.
6 Archiwum w Simancas, Patronato Real, leg. 54, doc. 104, f279R. CSP Hiszpania, 2, 28, 36, 39.
7 National Archives, PRO 31/11/5, f130. CSP Hiszpania, 2, 36, 44.
8 CSP Hiszpania, 2, 44.
9 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f128. CSP Hiszpania, 2, 44.
10 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f144. CSP Hiszpania, 2, 50.
11 CSP Hiszpania, 2, 53, 56, 58, 59.
12 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f133. CSP Hiszpania, 2, 45.
13 L&P, 11, 730, 734.
14 L&P, 11, 880.
15 CSP Hiszpania, 2, 59.
16 L&P, 1 (ory ginalnie pierwsza cz relacji Brewera czciowo zmieniona w. 1862 r.), xl.
17 Fiddes, Collections, 8.
18 L&P, 1 (ory ginalnie pierwsza cz relacji Brewera czciowo zmieniona w 1862 r.), xli.
19 CSP Wenecja, 2, 203.
20 Sanuto, Diarii, vol. 15, 462.
21 Sanuto, Diarii, vol. 15, 461462.
22 Tame.
23 L&P, 11, 1748.
24 Manuskry pt Krlewskiej Akademii History cznej MS 94674 (Veruela). Transkry pcja
i tumaczenie na hiszpaski, wy konane przez Ruth Miguel Franco, znajduj si w posiadaniu
autora.
25 L&P, 11, 1549.
 23

WOJNA...

Dover
30 czerwca 1513 roku

L atem 1513 roku Anglia by a wreszcie gotowa do wojny. 15 czerwca Katarzy na wy ruszy a
z Greenwich z mem i szeciuset ucznikami, ubrany mi w kapelusze i dugie biae paszcze
gabardy nowe o szerokich rkawach. Powoli przemieszczali si w kierunku Dover. W tamtejszy m
zamku, z ktrego rozpociera si widok na morze, kobieta zostaa oficjalnie mianowana krlow
regentk Anglii. Gdy m wy ruszy do angielskiego portu Calais, skd planowa rozpocz
kampani przeciw Francji, ona miaa sprawowa wadz w jego imieniu.
Katarzy na zostaa regentk oraz gubernatorem Anglii, Walii i Irlandii na czas naszej
nieobecnoci [...] w celu obrony religii katolickiej i przy wrcenia naszy ch praw [...] a take
w celu wy dawania upowanie, wasnorcznie przez ni podpisany ch [...] moe te wy paca ze
skarbca sumy, jakich bdzie potrzebowa. Krlowa otrzy maa zezwolenie na gromadzenie
armii, powoy wanie szery fw, akceptowanie wikszoci kocielny ch nominacji i rozporzdzanie
pienidzmi wedle wasnego uznania. Henry k ogosi, e pozostawia Anglikw pod opiek kobiety,
w ktrej honor, [] roztropno, przezorno i wierno nie mona by o wtpi. Nakaza swoim
poddany m by posuszny m jej rozkazom. Regentk miao wspiera rwnie kilku doradcw1.
Wikszo armii by a gotowa do przekroczenia kanau. 30 czerwca Henry k dotar do Calais,
a jego flota zdominowaa wody kanau La Manche. Mody wadca wy posay sw armi
w dwanacie wielkich armat, znany ch jako dwunastu apostow. Maj ty le arty lerii, jakby
zamierzali podbi samo pieko 2, donosi jeden z Wenecjan.
Katarzy na popieraa kampani wojenn, lecz obawiaa si, i jej dny chway maonek
bdzie zachowy wa si lekkomy lnie i niepotrzebnie naraa na niebezpieczestwo. Wkrtce po
wy jedzie ukochanego napisaa list (posugujc si ju jzy kiem angielskim) do jamunika,
Thomasa Wolsey a, bagajc go o coty godniowe raporty, ktre miay by zapewnia j
o bezpieczestwie pory wczego ma. Mistrzu Jamuniku, majc na wzgldzie fakt, e po
wy jedzie krla z Calais nie bd otrzy my wa od Jego Wy sokoci czsty ch wieci o postpach
i sukcesach wy prawy, wy sy am mego sug, by przy wiz mi [...] sowo krla. Suga ten winien
pozosta z Wami przez ty dzie, do przy jazdu kolejnego, by m w ten sposb moga otrzy ma
coty godniowe wieci [...] donocie mi o zdrowiu i zamiarach krla, poniewa nie zaznam spokoju,
dopki bdzie tak blisko wroga 3.
Niektrzy z angielskich duchowny ch by li przeciwni wojnie. Krlowa pragna jednak, by
Henry k wiedzia o jej nieustajcy m poparciu zwaszcza odkd papie przeobrazi t wy praw
w wit wojn, przy czajc si do ataku na Ludwika XII (tzw. Liga wita by a koalicj
o charakterze anty francuskim, zawizan w 1511 roku z udziaem papiea, Wenecji, Hiszpanii
i cesarza, majc na celu przeciwstawienie si francuskiej ekspansji we Woszech przy p. red.).
Angielski krl pragn konfliktu zbrojnego jeszcze nim doszo do sporu midzy Ludwikiem
a papieem. Krl Francji zagrozi zwoaniem schizmaty ckiego soboru powszechnego, by go
obali. Jednak Katarzy na uznaa t wy mwk za gwn przy czy n konfliktu, twierdzc, e to
sprawa z Kocioem 4 przekonaa ich do wy powiedzenia wojny Francji. Dla pary krlewskiej
sdy papiea na temat dobra i za by y decy dujce. adne z nich nie zamierzao podwaa jego
autory tetu.
Z listw krlowej mona wnioskowa, jak dalece zmieniy si jej pogldy. Kilka miesicy
przed wy ruszeniem na wojn Henry k, papie i cesarz Maksy milian zawarli porozumienie o ataku
na Francj. Ambasador Ferdy nanda w Londy nie zobowiza si do nich doczy . Podczas gdy
on planowa z sojusznikami obustronny atak na Francj, krl Hiszpanii podpisa traktat pokojowy
z francuskim monarch. Uczy ni to, jak twierdzi, z uwagi na stan zdrowia. Podczas polowania
mocno si przezibi. Choroba zaatakowaa klatk piersiow i wy woaa wy sok gorczk 5.
Poniewa y cie wadcy by o zagroone, spowiednik nakoni go do podpisania rocznego
rozejmu. Nastpnie Ferdy nand prbowa obarczy win Henry ka, piszc, i angielski monarcha
nie zapaci mu za przy czenie si do wojny. Krl Anglii [...] nie przy sa mi ani ludzi, ani
pienidzy ; nie sugeruje rwnie, e to uczy ni 6, skary si. Mody wadca by u kresu
wy trzy maoci. Przy pomnia teciowi o jego obietnicy ataku na Francj i baga go, aby jako
dobry ojciec nie ama danego sowa 7. Niestao hiszpaskiego krla wkrtce staa si
tematem dy skusji w Londy nie i Pary u. Gdy Henry k dowiedzia si o sojuszu Ferdy nanda
z Ludwikiem, wpad we wcieko relacjonowa florencki ambasador we Francji8.
Katarzy na czua coraz wikszy al do swego ojca. Zawid jej ma ju po raz trzeci. Ufam
Bogu, e z Jego ask krl szy bko powrci do domu, radujc si najwikszy m sukcesem, jaki
kiedy kolwiek osign ksi jego pokroju. Modl si, aby Bg zesa mu wiktori bez koniecznoci
wy patry wania pomocy inny ch ksit 9, napisaa do Wolsey a. Sowo inni wy ranie odnosio
si do ojca.
Dni Katarzy ny wy peniao teraz zarzdzanie krajem w zastpstwie ma. Naleao uaskawi
przestpcw, ustali prebendy, mianowa kanonikw i komornikw, rozda ziemie i okreli opaty
roczne, postanowi o przy szoci majtku niedawno zmarej hrabiny Somerset i zaegna ducy
si spr administracy jny midzy arcy biskupem Canterbury i biskupem Winchesteru. Dodatkowo
krlowa zdalnie musiaa zajmowa si sprawami Calais, zabezpieczajc Henry ka. Listy, patenty,
granty i pisma by y teraz opatrzone podpisem: teste Katerina Angliae Regina (powiadczone
przez Katarzy n, krlow Anglii), w miejsce uprzedniego: teste me ipso (powiadczy em
to), czy li komentarza samego krla. Teraz urzdowe pisma podpisy waa Katherine [Katherina]
the Qwene krlowa Katarzy na.
Regentka martwia si o bezpieczestwo ma. Gdy Henry k otoczy francuskie miasto
Throuanne, ponownie napisaa do Thomasa Wolsey a, z niepokojem wy gldajc informacji
doty czcy ch oblenia 10. Po raz kolejny te poprosia Wolsey a o sta wy mian listw
i zapewnienie jej o bezpieczestwie Henry ka. Dobro krla, pisaa, by o ponad wszy stko.
Ostrzegaa, e jeli wy darzy oby si co tragicznego, doprowadzi to do samy ch niepodany ch
konsekwencji. Wy saa list rwnie do swej by ej szwagierki Magorzaty Habsburg, bdcej
teraz regentk Niderlandw, bagajc j, by przy saa mowi medy ka, ktry sprawowaby nad
nim nieustann opiek 11.
Katarzy na poczua si bezpieczniej, gdy do wojny doczy ojciec Magorzaty, cesarz
Maksy milian wprawdzie peni on rol patnego najemnika, ale by o wiele bardziej
dowiadczony m wojownikiem ni krl Anglii. Krlowa y wia nadziej, i za jego dobr rad
Jego Wy soko [Henry k] nie bdzie naraa si na niebezpieczestwa, czego wczeniej tak bardzo
si obawiaa 12.
Gdy Henry k rozkoszowa si wojenny mi przy godami we Francji, maonka musiaa
poradzi sobie z dalece powaniejszy mi wy zwaniami. Problemy day bowiem o sobie zna na
granicy ze Szkocj. Krlowa planowaa poprowadzi wasn wojn, ktra miaa si okaza
o wiele bardziej krwawa ni kampania krla. Ze strony Szkotw, sojusznikw Francji, naleao
spodziewa si kontrakcji. Zdawao si, e Katarzy na nie moga doczeka si rzeczonego konfliktu.
W poowie sierpnia 1513 roku napisaa beztrosko do Wolsey a, proszc go o przekazanie wieci
Henry kowi, i dziki Bogu wszy scy jego poddani s uradowani, mogc zaj si Szkotami,
poniewa poczy tuj to za znakomit rozry wk 13. Dla kobiety, ktrej rola regentki najwy raniej
bardzo przy pada do gustu, rozry wka, jak stanowia wojna, sprawiaa dodatkow rado.
Katarzy na niewtpliwie odziedziczy a waleczno po swej matce Izabeli.
Jako regentka miaa prawo do walki z kady m [] wrogiem pod nieobecno [krla].
Zostaa upowaniona midzy inny mi do zwoy wania i gromadzenia, gdy bdzie to konieczne
i dogodne dla krlowej, kadego z oddziaw, ktre bd najbardziej odpowiednie i zdolne do
obrony krlestwa Anglii [...] uzbrojenia ich i wy posaenia, przy gotowania i poprowadzenia na
wojn 14.
W lipcu Katarzy na zacza przy gotowy wa ludzi, dowiedziawszy si, e Jakub IV zbiera
liczn armi. Na pocztku sierpnia zadaa informacji, dlaczego burmistrz i szery f Gloucester
nie odpowiedzia na jej listy z zapy taniem, ilu ludzi i koni mogli dostarczy . Wieci z granicy
oznaczaj, e krl Szkocji planuje wojn, oznajmia. Naleao podj niezwoczne dziaania.
Burmistrzowi nakazaa udzieli odpowiedzi w cigu pitnastu dni15.
Herold Jakuba IV by ju w drodze do Francji, by osobicie wy powiedzie Henry kowi wojn.
Pienidze od Ludwika XII pomogy przekona szkockiego krla do wszczcia zbrojnego konfliktu.
Francuska krlowa odwoaa si do ry cerskoci Jakuba, wy sy ajc mu sw rkawiczk
i turkusowy piercie z prob, by zosta jej wojownikiem. Obiecaa rwnie dostarczy mu
czternacie ty sicy francuskich koron. Szkocki herold przy by do obozu Anglikw 11 sierpnia
i dorczy wiadomo od swego wadcy. Donoszono w niej, e angielski krl winien naty chmiast
wrci do domu. Posaniec zosta odesany do Szkocji, a w uszach wci brzmia mu wcieky
gos Henry ka: to nie przy stoi, by krl Szkocji rozkazy wa suwerenowi Anglii. Mody wadca
y wi przekonanie, i jego ona i hrabia Surrey, ktry zosta, by mie na oku poczy nania Szkotw,
bd w stanie pokona wroga. Przeka swojemu panu, e ufam w potg Anglii, ale niechaj
czy ni, co uwaa za stosowne, powiedzia. Ry zy ko ataku z jego strony zostao wzite pod uwag
i powinien o ty m wiedzie 16.
Katarzy na nie czua oniemielenia. Rozkoszowaa si wy zwaniem, jakie otrzy maa od losu,
i cakowicie powicia si organizowaniu obrony Anglii. Moje serce bardzo si z tego raduje,
napisaa podekscy towana do Wolsey a. Dziewi dni pniej Jakub przeprowadzi przez rzek
Tweed swoje wojska, zoone z trzy dziestu ty sicy ludzi17. Jedn z jego pierwszy ch akcji by atak
na zamek Norham, nalecy do biskupa Durham. Rok wczeniej krlowa, podekscy towana
nadchodzc wojn, podkrelaa, e jej m podbije i zniszczy krlestwo Szkocji, tak jak krl
katolicki [Ferdy nand] postpi z krlem Nawarry 18. Teraz miaa okazj do spenienia owej
groby.
Do dziaa przy gotowaa si starannie. By a pochonita nie ty lko, jak powiedziaa Wolsey owi
z faszy w skromnoci, organizowaniem sztandarw, chorgwi i odznak. Znaczn kwot
dziesiciu ty sicy funtw przekazaa na pnoc do opactwa Marii Panny w pobliu Yorku, by
ukry je w bezpieczny m miejscu (i, by moe, pokry z ich pomoc koszty zwizane z wojn).
Na granic ze Szkocj skierowaa arty leri, kanonierw i flot omiu statkw, cznie z Mary
Rose, na ktrej umieszczono dodatkowe oddziay. Na pnoc posano take ziarno, piwo i lekkie
zbroje. Pierwsza linia obrony miaa opiera si na oddziaach hrabiego Surrey, zgromadzony ch
przez niego w pnocny ch hrabstwach, oraz na armii, ktra przeprawia si przez morze.
Wojsko Jakuba by o jednak liczne, wzmocnione nowoczesn francusk arty leri. Katarzy na,
w obawie e szkocki krl mg pokona Surrey a i przebi si dalej, rozkazaa zgromadzenie
kolejny ch oddziaw z hrabstw Midlands, od Nottinghamshire do Staffordshire, Rutland
i Lincolnshire. Ostrzegaa take przed ewentualn koniecznoci zebrania ludzi rwnie
z ssiednich hrabstw, chocia mogo to nastpi jedy nie na rozkaz krlowej regentki. W ty m
czasie sporzdzono dokumenty, uznajce za wrogw wszy stkich Szkotw y jcy ch w Anglii. Ich
doby tki miay zosta przejte, oni sami za wy gnani pod grob utraty y cia 19.
Katarzy na, skoncentrowana na Szkotach, by a poiry towana, gdy Henry k uszczliwiony
niewielkimi sukcesami we Francji wy sa do niej jednego ze swy ch najznakomitszy ch jecw,
ksicia Longueville. Krlowa miaa na gowie waniejsze sprawy ni zabawianie starszego
francuskiego ary stokraty. Bdzie on dla mnie ogromny m ciarem, skary a si. Poza ty m
planowaa wanie osobicie wy ruszy na pnoc. Ksi wraz z szecioma inny mi osobami mia
pozosta w Tower of London przez kilka ty godni, zwaszcza e wy jazd krlowej mg nastpi
w kadej chwili. By moe zasugerowaa Wolsey owi ry cerze we Francji, ktrzy w przerwach
midzy bitwami by li zabawiani przez Henry ka tacem oraz gr na lutni i kornecie, mogliby
pomodli si do Boga, by zesa nam szczcie w walce ze Szkotami, by sprzy jao nam tak jak
Henry kowi we Francji 20.
Na pocztku wrzenia krlowa napisaa do Great Wardrobe (centralnego skadu krlewskiej
odziey i wy posaenia, znajdujcego si nieopodal zamku Bay nard w Londy nie), dajc
dostarczenia chorgwi, sztandarw i proporcw dla ludzi majcy ch wy ruszy na pnoc wraz
z ni. Katarzy nie zaleao przede wszy stkim na dwch sztandarach ukazujcy ch lwa w koronie,
wzorowany ch na chorgwiach i szablonach [Henry ka] 21. Konieczno osobistego
zaangaowania w zbrojn kampani zrodzia pragnienie, by na sztandarach widniay rwnie jej
sy mbole. Poprosia zatem o dwie chorgwie, na ktry ch znajd si zbroje [...] Anglii i Hiszpanii
oraz o sztandary z krzy em w. Jerzego, wizerunkiem Mary i Dziewicy, Trjcy witej i samego
w. Jerzego. Wraz z krlow mia wy ruszy take herold, odziany w angielski wojskowy paszcz.
Jego zadaniem by o dorczenie oficjalnego wy powiedzenia wojny lub inny ch wiadomoci
wy stosowany ch przez Katarzy n do krla Szkocji. Wreszcie, by okaza sw wietno, zabraa ze
sob szeciu trbaczy z instrumentami ozdobiony mi chorgwiami oraz sto niewielkich
proporczy kw przy mocowany ch do powozw.
Krlowa wy ruszy a na pnoc z wojskami opisy wany mi jako potne i liczne 22. W ty m
czasie zamwia rwnie zoty hem z koron 23. Posiadaa take lekk salad i okrgy hem
o szerokim rondzie, przy pominajcy raczej uzbrojony kapelusz przeciwsoneczny. Oba
elementy zbroi by y odpowiednio przy ozdobione, prawdopodobnie zotem i klejnotami. aden
z uczestnikw tamty ch wy darze nie odnotowa wprawdzie, e widzia j w zbroi, ale zachoway
si raporty doty czce strzelcw, ktrzy udali si na pnoc z Jej Krlewsk Moci 24. Inny mi
sowy, najpewniej Katarzy na jechaa w trzeciej linii obrony i dowodzia lub wy braa si na
pnoc, by doczy do armii w Midlands. Nie oznacza to jednak, e przy gotowy waa si do
bezporedniej walki tak jak Joanna dArc. Od tego miaa feldmarszakw. Jej matka Izabela
wy ruszy a bez ma do walki z Maurami. Katarzy na nie widziaa powodu, dla ktrego nie
miaaby uczy ni podobnie w bitwie przeciw Szkotom. Nasza krlowa udaa si wic na wojn
z liczny m wojskiem do miejsca oddalonego o sto szedziesit kilometrw std 25, raportowa
Wenecjanin mieszkajcy w Londy nie, najwy raniej zauroczony on monarchy.
Wieci o bohaterskich czy nach regentki rozeszy si po caej Europie, docierajc rwnie do
Hiszpanii. Po drodze zostay uzupenione o dodatkowe informacje. Pedro Mrtir de Anghiera
w Valladolid zasy sza tak oto wersj opowieci o jej dokonaniach: krlowa Katarzy na,
naladujca matk Izabel i przepeniona duchem swego ojca [...] wy gosia wspania
przemow do angielskich kapitanw, proszc ich o gotowo do obrony ojczy zny, przy pominajc,
e Pan wspiera ty ch, ktrzy bronili swej ziemi i e odwaga Anglikw winna przewy sza heroizm
wszelkich inny ch narodw. Ostrzega, i Anglia by a otoczona przez wrogw i co gorsze
ssiadw, chccy ch j zniszczy , prbujc gnbi wbrew wszelkiemu prawu
i sprawiedliwoci 26.
Jednak wojna nie trwaa bezustannie. Krl Szkocji by szwagrem Henry ka. Dziesi lat
wczeniej polubi najstarsz siostr przy szego monarchy, Magorzat. Sama Katarzy na wy saa
do niej pas Mary i z Opactwa Westminsterskiego, kiedy ta oczekiwaa narodzin dziecka. Gdy by
krlowa Anglii pozostaa bezdzietna, Magorzata i jej sy n Jakub (przy szy Jakub V, urodzony
w 1512 roku) by li w pierwszej linii do dziedziczenia angielskiego tronu. Jeszcze przed narodzinami
potomka ciarna kobieta by a drczona koszmarny mi wizjami, w ktry ch maonek spada
w przepa, ona za tracia oko. Pono bagaa go, by zaniecha najazdu na Angli. Szkocki wadca
uwaa te ostrzeenia za mrzonki27. Magorzata jednak doskonale znaa Anglikw. Po drugiej
stronie bary kady znajdowao si teraz wielu jej przy jaci z dziecistwa. Jak wielk
niedorzecznoci i zalepieniem jest gaszenie poaru w domu francuskiego ssiada, a wzniecanie
ognia we wasny m, przestrzegaa. Czy listy krlowej Francji (Anny Bretoskiej przy p. red.)
kobiety dwukrotnie zamnej [pierwsze maestwo wy niko z cudzostwa, drugie by o
zwizkiem niemal kazirodczy m], ktrej nigdy nie widzielicie i nie ujrzy cie s waniejsze ni
pacz mj i waszego maego sy na, ni zy, skargi i przeklestwa sierot i wdw, ktre niedugo
usy szy cie?.
Powy sza wersja historii, prawdopodobnie apokry ficzna, sugeruje, i gdy by obie kobiety
miay rozwiza konflikt, by moe nie doszoby do rozlewu krwi. Jeli pozwolicie, by m wam
towarzy szy a bagaa Magorzata ma moe moi rodacy oka mi wicej aski ni wam
i uda si zapewni pokj. Pono moja siostra krlowa [Katarzy na] bdzie dowodzia armi pod
nieobecno swego krla. Jeli si spotkamy, kto wie, co moe si wy darzy .
Katarzy na i Magorzata nigdy nie miay okazji do pokojowej, siostrzanej rozmowy. Wkrtce
po wy marszu krlowej Anglii na pnoc armia Jakuba IV zostaa poprowadzona pod Flodden Field
w pobliu wsi Branxton w Northumberland. Zacita bitwa, do ktrej doszo 9 wrzenia 1513 roku,
zmienia si w prawdziw rze dokonan przez ludzi Surrey a. Krl Jakub IV zgin na polu walki.
By a to jedna z najwikszy ch poraek w historii Szkocji. Pod Flodden Field y cie stracio
wikszo szkockich ary stokratw. To z pewnoci pory wajca mowa krlowej, przy toczona przez
Pedra Mrtira de Anghier, przy czy nia si do wy granej Anglikw. Peni zapau, po ty ch
sowach ary stokraci ruszy li na Szkotw [...] koczc batali swy m chwalebny m
zwy cistwem 28, napisa.
W rzeczy wistoci Katarzy na nie przeby waa nawet w pobliu Flodden Field. Gdy dotary do
niej wieci o zwy cistwie, wci by a w Buckingham. Jako wojenne trofeum Surrey przy wiz
jej kawaek wojskowego paszcza szkockiego monarchy. Katarzy na napisaa do Henry ka
triumfalny list. Bitw t bowiem wy grano dziki waszej asce i cae krlestwo cieszy si
wikszy mi zaszczy tami, ni gdy by cie zdoby li wszy stkie korony Francji 29, oznajmia.
Powiniene zobaczy , Wasza Wy soko, jak dotrzy muj swy ch obietnic. Posy am wam
krlewski paszcz Jakuba IV, ktry moecie umieci na sztandarze. Pocztkowo rozradowana
i nazby t dna krwi Katarzy na pragna wy sa mu co wicej ni ty lko rzeczony paszcz.
Najchtniej bowiem posaaby mu ciao krla Szkocji (odpowiednio wy patroszone,
zabalsamowane i owinite w tkanin, nasczon woskiem). Okazao si jednak, e pod ty m
wzgldem niewaciwie oceniaa mieszkacw swej przy branej ojczy zny, albowiem jak
odkry a serca Anglikw nie zniosy by tego.
Katarzy na wy saa mowi rwnie dokument odebrany jednemu ze Szkotw, w ktry m
zawarto wiadomoci od krla Francji dla monarchy Szkocji majce na celu wy woanie wojny
z Angli 30. W sposobie, w jaki wy raaa sw rado z powodu mierci Jakuba, nie by o
najmniejszej delikatnoci. Dla mnie to [...] najwikszy zaszczy t, jakim mgby cieszy si
ksi; podczas jego nieobecnoci poddani nie ty lko odnieli zwy cistwo, lecz take pozbawili
y cia krla i wielu wy soko postawiony ch ludzi, oznajmia Wolsey owi. Zasugerowaa mu
rwnie, by przy pomnia swemu mistrzowi o podzikowaniu prawdziwemu twrcy rzeczonego
zwy cistwa. [Wy darzenie to] jest tak niezwy ke, e zdaje si, i sprawi to sam Bg. Krl winien
pamita o ty m, by zoy Mu dziki.
Katarzy na nie wspomniaa, e odniosa wiksze zwy cistwo ni jej dny zbrojny ch
konfliktw maonek ktry wy gra jedn ma bitw kawalerii, podczas ktrej wrg zbieg, i jak
dotd przej jedy nie niewielkie miasto Throuanne (chocia pniej opanowa waniejsze
miasto Tournai z jego okazay mi murami, wieami i mostami). Anglicy by li wiadomi ironii
caej sy tuacji. Woski ksi Ferrara twierdzi, jakoby krlowa napisaa do Henry ka, gratulujc
mu zwy cistwa i schwy tania ksicia Longueville. Dodaa pono, i pojmanie przez uzbrojonego
ma innego ry cerza, takiego jak przy sany Francuz, to aden istotny wy czy n. [Ona bowiem
posaa] trzech Szkotw, ujty ch przez jedn kobiet 31.
W adny m z zachowany ch listw krlowa nie obnosia si ze swoim zwy cistwem w tak
oczy wisty sposb. Za to do czasw obecny ch przetrwaa wiadomo, w ktrej bagaa ma, by
wrci do domu. W midzy czasie Katarzy na pragna uda si na pielgrzy mk do sanktuarium
w Walsingham. Miaa za co dzikowa.

1 Archiwa Narodowe, C 82/393. L&P, 12, 2055 (46/47/60). Hall, Halls Chronicle, 539.
2 Sanuto, Diarii, vol. 16, 456, vol. 15, 530. Hall, Halls Chronicle, 539. Scarisbrick, Henry the
Eighth, 32, 35.
3 Ellis, Original letters, ser. 1, t. 1, 7980.
4 Tame.
5 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f248. CSP Hiszpania, 2, 111.
6 Archiwum generalne Simancas, Patronato Real, leg. 54, doc. 110, f307. CSP Hiszpania, 2, 118.
7 Archiwum generalne Simancas, Patronato Real, leg. 54, doc. 74. Archiwa Narodowe, PRO
31/11/5, ff 27879. CSP Hiszpania, 2, 125.
8 Archiwa Narodowe, PRO 31/14/129, f37. CSP Venice, 2, 248, 255.
9 Ellis, Original letters, ser. 1, t. 1, 80.
10 Ellis, Original letters, ser. 1, t. 1, 8283
11 L&P, 12, 2138.
12 Ellis, Original letters, ser. 1, t. 1, 8385.
13 Ellis, Original letters, ser. 1, t. 1, 83.
14 Archiwa Narodowe, C 82/393.
15 L&P, 12, 2143.
16 L&P, 12, 2157. Hall, Halls Chronicle, 545.
17 Ellis, Original letters, ser. 1, t. 1, 83.
18 CSP Wenecja, 2, 203.
19 Ry mer, Foedera, t. 13, 4434. L&P, 11, 2226, 2330/3/i.
20 Ellis, Original letters, ser. 3, t. 1, 152154. L&P, 11, 2226. L&P, 22, 1462.
21 L&P, 12, 2243.
22 Hall, Halls Chronicle, 545. CSP Wenecja, 2, 340.
23 L&P, 22, 1462.
24 L&P, 12, 2831 (9).
25 Sanuto, Diarii, t. 17, 201204. CSP Hiszpania, 2, 340.
26 Anghiera, Opus epistolarum, DXXVII. L&P, 1, 2299.
27 Drummond, History of Scotland, 143144.
28 Anghiera, Opus epistolarum, DXXVII.
29 Ellis, Original letters, ser. 1, t. 1, 8890. Hall, Halls Chronicle, 564.
30 Tame.
31 Sanuto, Diarii, t. 17, 163, 233234. CSP Venice, 2, 328.
 24

... I POKJ

Anglia i Francja
Jesie 1513 roku

P o raz pierwszy i na pewien czas Wy spy Bry ty jskie znajdoway si w rkach dwch kobiet.
Katarzy na sprawowaa rzdy w Anglii w imieniu ma. Miaa czerpa jak najwiksze korzy ci
z odniesionego zwy cistwa. Niedawno owdowiaa Magorzata, jej szwagierka, zarzdzaa Szkocj
jako protektorka w imieniu rocznego sy na Jakuba V, koronowanego wkrtce po mierci ojca.
Z uwagi na morze ez wy lany ch z powodu mierci szkockich mczy zn na Flodden Field
uroczy sto ta zy skaa miano koronacji aobnej.
adna z kobiet nie miaa zamiaru przedua wojny. ona Henry ka nie by a tak bezlitosna, jak
mogaby to sugerowa y wioowa, pocztkowa rado ze zwy cistwa. Wy saa te wiadomo do
Magorzaty, chcc pocieszy j po mierci ma, zabitego przez angielskich ry cerzy. Z mioci
do krlowej Szkocji wadczy ni Anglii pragnie wy sa jej ku pokrzepieniu swojego sucego,
napisaa. Wkrtce w drog wy ruszy jeden z najbliszy ch Katarzy nie mnichw, brat Langley.
W ty m te czasie angielscy oficerowie stacjonujcy na granicy ze Szkocj otrzy mali rozkazy, by
informowa krlow o wszy stkich wy darzeniach 1.
Po upy wie dwch ty godni od bitwy mwiono ju o rozejmie. Dowdcy kwaterujcy na
pnocy napisali do krlowej, sugerujc zakoczenie konfliktu. Biskup Durham, mimo oczy wistej
wciekoci spowodowanej zniszczeniem jego zamku w Norham, twierdzi, e alternaty wa nie
istniaa. Pogoda nie sprzy jaa wojenny m dziaaniom, a angielskim oddziaom zaczy nao
brakowa poy wienia. Zapasy piwa skradzionego Szkotom, ktre wedle sw biskupa
wy jtkowo odwieao ludzi 2, prawdopodobnie si skoczy y. Ulewny deszcz utrudnia najazdy
na szkockie ziemie podejmowane w celu palenia upraw, kradziey owiec i atakowania
farmerw. Mimo to wielu ocalay ch szkockich ary stokratw rozpalaa dza zemsty i Katarzy na
musiaa zdecy dowa, czy jej oddziay winny na stae stacjonowa na okrelony ch terenach
przy graniczny ch. Tak czy inaczej, niestabilna sy tuacja w kadej chwili grozia ponowny m
wy buchem wojny. Langley poredniczy w negocjacjach pokojowy ch. Stosowny traktat
podpisano dopiero w luty m.
Henry k rwnie przy czy ni si do poprawy stosunkw, proszc papiea o zgod na
pochowanie Jakuba IV w katedrze w. Pawa, chocia szkocki monarcha zosta ekskomunikowany
za zamanie sankcjonowanego przez papiea paktu o nieagresji z Angli 3. Szkocja, ktrej mska
populacja znacznie si zmniejszy a, bory kaa si z wasny mi problemami. Naleao jak
najszy bciej wy stosowa krlewskie odezwy zapobiegajce grabiey majtkw i molestowaniu
kobiet oraz dzieci. Gwaty na wdowach i sierotach miay by odtd karane mierci. Rodziny
ry cerzy polegy ch pod Flodden Field zostay wy rnione specjalny m prawem, zgodnie z ktry m
ony s pogrony mi w smutku wdowami, a crki, bdce jeszcze pannami, staj si ich
spadkobierczy niami 4.
Katarzy na nadzorowaa wy cofy wanie wojsk, wy pacanie odw ry cerzom oraz
mary narzom i podpisy waa rozliczenia kosztw arty lerii, eglugi i transportu. Nawet
w Walsingham, gdzie przesza bos stop ostatnie ptora kilometra do sanktuarium Mary i
Dziewicy, musiaa stale kontrolowa funkcjonowanie pastwa. Na pierwszy plan wy suny si
nowe problemy, z ktry ch najpowaniejsza okazaa si zaraza, zabijajca kadego dnia od trzy stu
do cztery stu londy czy kw.
ona Henry ka by a prawdopodobnie ostatni angielsk krlow odwiedzajc sanktuarium
w Walsingham. Od XI stulecia nowe Nazaret Anglii stanowio jeden z gwny ch celw
pielgrzy mek. To tutaj wierni w cudowny sposb odzy skiwali wzrok, a lunaty cy, trdowaci
i optani przez ze duchy doznawali uzdrowienia. Wadca, jak kady pobony Anglik, kocha to
miejsce. To on nakaza oszkli okna. Gdy spojrzy sz w gb siebie, zrozumiesz, e jest to siedziba
wity ch tak wspaniale by szczy klejnotami, zotem i srebrem 5, napisa holenderski humanista
Erazm z Rotterdamu po wizy cie w sanktuarium. Dziewica Mary ja stoi w zacieniony m miejscu
po prawej stronie otarza [...] jest to niewielki wizerunek, nieprzy cigajcy szczeglnej uwagi ani
wielkoci, ani materiaem, ani nawet wy jtkowy m wy konaniem. Jednak sanktuarium czekaa
zagada. Przy szo Walsingham, podobnie jak losy caego Kocioa w Anglii, by a
nierozerwalnie zwizana z pniejszy m y ciem Katarzy ny.
Tu po rozbiciu obozu pod murami Tournai, Henry k otrzy ma wieci o zwy cistwie na
Flodden Field. Angielska armia rozpalia wielkie ogniska, by uczci t wiktori, a nastpnie
odprawiono msz wit z udziaem chrzy stw wadcy, ktrzy odpiewali dzikczy nne Te Deum.
Uroczy stoci odby y si w okazay m, zoto-purpurowy m namiocie 6. Kilka dni pniej otrzy mano
wy sany przez Katarzy n paszcz Jakuba IV. Krl Anglii nie kry zachwy tu.
24 wrzenia pado Tournai, podobnie jak miesic wczeniej Throuanne. To Henry kowi
wy starczy o. Odnis wprawdzie ty lko trzy niewielkie zwy cistwa, ale rola wojownika ju go
wy czerpaa i bitewny sezon dobieg koca. 21 padziernika, po trzech ty godniach walk na kopie,
rozry wek i turniejw krl wy py n z Calais do Dover. Popieszy ku Richmond, do Katarzy ny,
gdzie czekao go cudowne spotkanie, ktre ucieszy oby kadego czowieka 7. Znowu by li razem,
stanowic teraz par mody ch zwy cizcw. Plotkowano, e pod nieobecno maonka krlowa
spodziewaa si dziecka, jednak stracia t ci. Niewiele ponad p roku pniej ponownie by a
przy nadziei.
Podczas kampanii Henry k wy da ogromn ilo pienidzy, ale udowodni ksitom ze swego
kraju, e potrafi zorganizowa wy praw wojenn w konty nentalnej Europie. Planowa te
rozpocz kolejn nastpnego lata, ale wiedzia, e ju nigdy nie bdzie mg zaufa ojcu
Katarzy ny. Wadca Hiszpanii by bardzo chory i stara si teraz jak najlepiej wy korzy sta czas,
jaki mu jeszcze pozosta, powicajc si ukochany m polowaniom. Jego powierzchowno
zmienia si, z trudem przy chodzi mu suchanie i nie ma w nim dawnej agodnoci, wy jani
Pedro Mrtir de Anghiera 8. W odzy skaniu si przeszkadzaj mu trzy kwestie: wiek, poniewa ma
ju szedziesit dwa lata, ona [oeni si po raz drugi z Germaine de Foix], ktrej nigdy nie
pozwala odej od swego boku, oraz polowania i pragnienie y cia poza dworem, przez co
nieustannie przeby wa w lasach. Hiszpaski wadca czy ni prby odzy skania zaufania zicia.
W padzierniku podpisano nawet projekt traktatu, w ktry m Henry k, Maksy milian i Ferdy nand
zadeklarowali ponowne wy powiedzenie wojny Francji latem nastpnego roku. adnemu
z sy gnatariuszy nie wolno by o zawrze pokoju z wrogiem na wasn rk. Te krla Anglii
raty fikowa traktat w grudniu, jednake w cigu trzech ty godni ponownie prbowa dobi targu
z Ludwikiem XII korzy ci z rzeczonego sojuszu czerpaby on sam, cesarz Maksy milian oraz ich
wsplny wnuk i spadkobierca, Karol Habsburg. Ferdy nand twierdzi z przekonaniem, e Anglikom
nie mona ufa 9.
Francuska kampania przy niosa kolejn, wielk zmian. Thomas Wolsey, czowiek, do ktrego
Katarzy na pisaa listy podczas wojny, sta si praw rk monarchy. Peen energii, pracowity
jamunik krla, suc jako minister wojny, okaza si by uczciwy m, lojalny m zarzdc.
Drzemay w nim jednak daleko wiksze ambicje. Chocia oficjalnie peni funkcj jamunika
i rozdawa pienidze w imieniu Henry ka, zasiada rwnie w radzie krlewskiej. Trafnie oceni
swego wadc. Monarcha by mody i silny, pragn rozry wek i przy jemnoci, spenia swoje
zachcianki i niezby t interesowa si najwaniejszy mi sprawami krlestwa [...]. Nie lubi by
zmuszany do robienia czegokolwiek wbrew swej krlewskiej woli 10, opisa wadc odwierny
Wolsey a, George Cavendish. Gdy inni doradcy wzy wali Henry ka do zainteresowania si
sprawami Korony, Wolsey widzia, jak dalece nuy o to modego krla. Jamunik zacz zatem
namawia go do speniania swoich zachcianek, co wprawio wadc w zachwy t i zrodzio w nim
ogromn sy mpati do rzeczonego sugi, napisa Cavendish. Zaproponowa przejcie na swoje
barki najwaniejszy ch spraw, uwalniajc krla od monotonii dnia powszedniego. M Katarzy ny
by zachwy cony. Mg teraz oddawa si polowaniu jednej z najwikszy ch namitnoci,
uczestniczy w przy jciach, spdza czas na muzy kowaniu i planowa wojny, nie trapic si
iry tujcy mi szczegami kopotliwy ch interesw swego kraju. I kt odnis z tego najwiksze
korzy ci, jeli nie Mistrz Jamunik?, spy ta Cavendish. I kt mia najwiksz wadz poza
krlem, jeli nie Mistrz Jamunik?. Kariera Wolsey a potoczy a si by skawicznie, zarwno
w sferze wieckiej, jak i kocielnej. W cigu niespena roku ze stanowiska zwy kego dziekana
awansowa do godnoci arcy biskupa Yorku. Po dwch latach zosta kardy naem. We wstpie do
podsumowania piciu lat panowania Henry ka, kronikarz Edward Hall zauway , i czowiek ten,
urodzony w Ipswich, by doskonay m filozofem, elokwentny m i inteligentny m, przewy sza
jednak wszy stkich pod wzgldem dumy, chciwoci i ambicji11. Sam Cavendish napisa, e
fortuna umiechna si do, ale czas pokae, co przy niesie mu u kresu y cia. Dlatego niechaj
wszy scy ludzie, cieszcy si jej ask, nie ufaj jej kapry ny m nastrojom 12. Gdy wpy w
Wolsey a wzrasta, malao znaczenie inny ch ludzi z otoczenia Henry ka. Take samej krlowej.
Po zakoczeniu regencji Katarzy na powrcia do obowizkw maonki, pomagajc midzy
inny mi w przy gotowaniach do lubu siedemnastoletniej siostry ma, Marii Tudor. Uparta
ksiniczka miaa polubi siostrzeca Katarzy ny, czternastoletniego Karola. Jako sy n Joanny
Szalonej i wnuk Ferdy nanda oraz cesarza Maksy miliana by bodaj najlepsz parti w Europie.
Maria, podekscy towana swy m przy szy m statusem, wzdy chaa pono do portretu modego
Karola, ktry nosia przy sobie. Modzi mieli pobra si w Calais, w poowie maja. Dla przy szej
panny modej naleao wy bra sukni lubn i ca niezbdn wy prawk. Do zada krlowej
naleao rwnie wy znaczenie guwernantki oraz inny ch dam, ktre miay wy ruszy z Mari do
Flandrii. Nie by o nic dziwnego w ty m, e Katarzy na tak nagle skierowaa sw uwag z dziaa
zbrojny ch na przy gotowania do lubu. Bd co bd, sprawy te by y ze sob cile powizane.
Anglia pozostawaa na wojennej ciece przez ca zim, ku ogromnej iry tacji kapry nego
holenderskiego uczonego, Erazma z Rotterdamu13. Przy gotowania do wojny szy bko zmieniaj
oblicze tej wspaniaej wy spy. Ceny s coraz wy sze, a hojno ludzi maleje. To przecie
naturalne, e oby watele, paccy tak wy sokie podatki, oszczdzaj na darach. A nie tak dawno,
w zwizku z ograniczon iloci wina, niemal zabi mnie kamie, powstay po wy piciu ndznego
alkoholu, skary si, uwaajc prawdopodobnie, e kamica nerkowa by a efektem uboczny m
raczenia sie piwem niskiej jakoci. Co wicej, jako e kada wy spa jest w pewny m sensie
miejscem wy gnania, jestemy teraz jeszcze bardziej ograniczeni wojn, napoty kamy zatem
trudnoci nawet przy wy sy aniu listw.
Wojenna gorczka jeszcze wzrosa, gdy po raz kolejny wy sano do Calais ludzi i wy posaenie
w celu przy gotowania kampanii w przy szy m sezonie. Marzenie o wspaniay m sojuszu przeciwko
Francji upado jednak ostatecznie, gdy Ferdy nand i Maksy milian odwrcili si od krla Anglii.
W ty m te czasie mody Karol zacz uty skiwa na wiek swej narzeczonej Marii, twierdzc, e
nadawaa si raczej na jego matk ni przy sz maonk. W kocu nowy papie, Leon X,
zaagodzi spr midzy Waty kanem a Francj. Znikn zatem najistotniejszy pretekst, dziki
ktremu Henry k mg wy powiedzie Francji wojn.
W marcu 1514 roku Ferdy nand i Maksy milian zawarli caoroczny rozejm z nieprzy jacielem,
obiecujc, e przekonaj do sojuszu take krla Anglii. Ten usiowa najpierw konty nuowa
realizacj swy ch planw, ty m razem z pomoc Szwajcarii. Nagle jednak zmieni takty k.
Osobicie stwierdzi, jakoby Wolsey wy jtkowo si napracowa nad zawarciem pokoju
z Francuzami14. Niebawem podpisano traktat. Maria nie zostaa ksin Kasty lii. Zamiast tego
miaa polubi zgrzy biaego, wy niszczonego podagr krla Ludwika XII i zosta krlow Francji.
Katarzy na nie wy saa wic modszej szwagierki, by polubia jej siostrzeca, lecz udaa si do
Greenwich, gdzie wzia udzia w ceremonii zawarcia maestwa z penomocnikiem (miejsce
krla Francji zaj ksi Longueville). Na pocztku padziernika 1514 roku osiemnastoletnia
Maria okrelana przez jednego z Francuzw jako niebiaska nimfa by a ju we Francji,
gdzie zorganizowano oficjalny lub. Zmiany na europejskiej arenie polity cznej dokonay si.
Henry k prowadzi z Ferdy nandem podwjn gr. Nie by to dobry moment, aby popiera tecia.
Hiszpaski ambasador nigdy nie pojawia si na przy jciach, zawsze zostawa w domu,
relacjonowa Wenecjanin15.
Sowo Hiszpania stao si sowem plugawy m. Zo Henry ka na ojca maonki przy wodzia
go do niecny ch marze o brutalnej zemcie. Prbowa nawet nakoni Francj do wsplnej
wojny przeciw Hiszpanii. Jedny m z najdziwniejszy ch powodw wy woania konfliktu zbrojnego
z teciem by a sama Katarzy na. Krl Anglii chcia podbi t cz Kasty lii, ktra jak raptem
zacz twierdzi naleaa do jego ony i zarazem crki niey jcej krlowej, Izabeli. Argument
ten brzmia absurdalnie, ale znakomicie obrazowa ogrom wciekoci Henry ka. Kada wy mwka
by a odpowiednia do wy woania wojny z Ferdy nandem. Na szczcie dla krlowej, dziaania
ma nie miay adny ch nastpstw. Zrozumiaa jednak, e ukochana Hiszpania staa si nowy m
wrogiem Anglii.
Nie wiemy, czy Katarzy na zaakceptowaaby prowadzony w jej imieniu zbrojny konflikt
z wadc Aragonii i jednoczenie ze starsz siostr, Joann Szalon, w ktrej imieniu Ferdy nand
zarzdza Kasty li. Dla krlowej taki obrt spraw by by ogromny m cierpieniem. Jednak
oburzenie, wy woane zachowaniem ojca, doprowadzio w niej do ogromnej przemiany. By a
teraz Angielk w stopniu wikszy m ni kiedy kolwiek wczeniej. W grudniu, gdy
w zaawansowanej ciy po raz kolejny wy jechaa, by urodzi potomka, ambasador Ferdy nanda,
Caroz, skary si, e cakowicie go ignorowaa 16.
Krlowa potrzebuje dy skretnej, wy ksztaconej osoby, ktra umiaaby zaopiekowa si nie
ty lko jej dusz, lecz take zarzdzaniem dworem i ludmi, tak aby moga jak najlepiej suy
swemu krlowi, napisa do brata Juana de Eztunigi, prowincjaa Aragonii. Jej Wy soko
zachowuje si do osobliwie, poniewa spowiednik, brat Diego, powiedzia, aby w celu zdoby cia
mioci angielskiego krla oraz jego poddany ch postpowaa tak, jakby zapomniaa o Hiszpanii
i wszy stkim co z ni zwizane. Przy zwy czaia si do takiego sposobu postpowania i nie chce tego
zmieni.
Kilku hiszpaskich przy jaci Katarzy ny rwnie przy jo nagle proangielsk postaw, wrd
nich ukochana Mara de Salinas (wwczas ju lady Willoughby ), bdca jej najblisz
przy jacik. Mara de Salinas okazaa si by naszy m wrogiem, relacjonowa Caroz,
podejrzewajcy j o spiskowanie z Elvir Manuel. Widzicie zatem, jak niewiele mog zdziaa
podczas negocjacji z krlow 17.
Wadca Anglii rwnie ignorowa Caroza, a gdy ty lko wspomniano Ferdy nanda, wy rzuca
z siebie najgorsze obelgi. Wy sannik Hiszpanii skary si, e traktowano go niczy m tarcz, do
ktrej wszy scy rzucali strzakami. Jeli Bg nie zmieni umy su Henry ka VIII, w zrealizuje swe
plany i rozwcieczy naszego krla do granic moliwoci, ostrzega Eztuniga. Nadszed czas, by
Ferdy nand kategory cznie powstrzy ma modzieca, nim zupenie straci kontrol. Zrozpaczony
Caroz baga hiszpaskiego wadc o zwolnienie go ze suby. Wedug niego nie stao si tak
jedy nie z uwagi na listy otrzy mane od Katarzy ny 18.
Chocia krlowa ponownie spodziewaa si dziecka, we Woszech zaczy kry pogoski,
jakoby Henry k zastanawia si nad rozwodem i polubieniem Francuzki. Cho by to jedy nie
wy my s, przy pomnia jednak o dwch wany ch sprawach. ona wadcy musiaa wy da na
wiat zdrowego nastpc tronu, a zadanie poczenia interesw Hiszpanii i Anglii nie zostao jak
dotd wy konane. Nie naleao za to wini Katarzy ny, ale mimo okazanego przez ni wsparcia dla
nowej ojczy zny i ogromnego sukcesu, jaki odniosa w roli regentki, obserwatorzy wiedzieli, i
dwa najwaniejsze cele maestwa wci nie zostay osignite.
Ty m razem cia krlowej rozwijaa si prawidowo. W padzierniku Henry k podpisa dla
Great Wardrobe nakaz dostarczenia koy ski pokry tej szkaratny m aksamitem do pokoju dla dzieci,
jeli Bg da. Wiedzia, e nigdy nie by o gwarancji prawidowego przebiegu porodu. Ludwik XII
pragn by ojcem chrzestny m, ale ty lko w przy padku narodzin sy na. Chcia te wy sa na dwr
angielski zaufane, uczciwe kobiety, ktre asy stoway by podczas rozwizania 19. W poowie
listopada krlowa by a gotowa uda si do swy ch komnat. W grudniu urodzi si chopiec. Po raz
kolejny okazao si, e tragiczne fatum nie opuszczao Katarzy ny. Dziecko przy szo na wiat
przedwczenie i ku wielkiej rozpaczy caego dworu narodzio si martwe lub zmaro tu po
porodzie. Pedro Mrtir de Anghiera, przeby wajcy w Hiszpanii, postawi pewn tez.
Przedwczesny pord krlowej Anglii zosta wy woany blem, spowodowany m sporem midzy
mem a ojcem, oznajmi. Maonek gani niewinn Katarzy n za zachowanie jej rodzica
i odreagowy wa na niej swj gniew. Uwaa, e rozalenie Katarzy ny doprowadzio do porodu
przed czasem 20. Krlowa nie by a winna, jednak po raz kolejny sprawy nie ukaday si
pomy lnie. W grudniu skoczy a dwadziecia dziewi lat. Jej maestwo nie wy dawao si ju
tak szczliwe.

1 L&P, 12, 2279, 2323.

2 L&P, 12, 2283.
3 CSP Hiszpania, 2, 137.
4 Perry, Sisters to the King, 105.
5 http://www.walsingham.org.uk/romancatholic/history. html.
6 Hall, Halls Chronicle, 564. L&P, 1, 2391.
7 Hall, Halls Chronicle, 567.
8 Anghiera, Opus epistolarum, DXXIX.
9 CSP Hiszpania, 2, 148, 154, 155.
10 Cavendish, Life and death, 3942.
11 Hall, Halls Chronicle, 567.
12 Cavendish, Life and death, 40.
13 Allen, Erasmus, Opus epistolarum, t. 1, 551, 552, letter 288. L&P, 12, 2724. Nichols, Epistles
of Erasmus, 121.
14 L&P, 12, 3140.
15 CSP Wenecja, 2, 500. Archiwa Narodowe, PRO 31/14/129, f62.
16 CSP Hiszpania 2, 201.
17 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f458, 480. Molins, Crnica, 46870. CSP Hiszpania, 2, 201.
18 Tame.
19 L&P, 12, 3332, 3333, 3416.
20 Anghiera, Opus epistolarum, DXLIV. CSP Wenecja, 2, 555. L&P, 12, 3581.
 25

KRLEWSKA CRA

Greenwich
Dzie Boego Narodzenia 1514 roku

N iewielka grupa pieniarzy, bbniarzy, zamaskowany ch lordw i osb z pochodniami udaa si

do odlegej czci dziedzica paacu w Greenwich, usy tuowanej nad wod 1, kierujc si ku
komnatom krlowej. By o Boe Narodzenie 1514 roku, ale Katarzy na nie miaa powodw do
witowania. Narodziny martwego sy na jedy nie zwikszy y jej rozpacz. Relacje midzy
Henry kiem a Ferdy nandem jeszcze nigdy nie by y tak wrogie. Teraz znajdowaa si midzy
dwoma nieprzy janie do siebie nastawiony mi mczy znami, ktry ch powinna kocha
i zjednoczy .
Jednak podczas uroczy stoci boonarodzeniowy ch jej m by w wy mienity m nastroju. Nie
potrafi zby t dugo tumi swego pragnienia, by odda si rozry wkom, a witeczny czas by
znakomit okazj do zorganizowania ulubiony ch zabaw. witowanie, prowadzone trady cy jnie
przez dworzanina zwanego Lord of Misrule, trwao a do dnia Trzech Krli. W ty m okresie
muzy kowano, taczono i odgry wano tematy czne scenki. Z setek metrw saty ny, jedwabiu
i aksamitu uszy to kostiumy dla mimw, pieniarzy i chrzy stw2, zbudowano wozy paradne
i przeprowadzano liczne prby tacw. Gotowe by y te listy sezonowy ch prezentw, ktry mi jak
zwy kle wy mieniano si w Nowy Rok. W ty m czasie do mieszkacw Greenwich doczy li gocie
z Hiszpanii, Francji i Niemiec. Dwr zgromadzi si w eleganckim paacu, pooony m wzdu
poudniowego brzegu Tamizy.
Henry k przy gotowa dla ony prezent witeczn maskarad. Sam przy bra niebieski,
aksamitny czepek, po czy m przeprowadzi przez jej komnaty muzy kw i siedem zamaskowany ch
osb: lordw oraz kobiet. Trzy lata wczeniej, po trady cy jny m bankiecie z okazji okresu
boonarodzeniowego i noworocznego, zjawio si szeciu zamaskowany ch mczy zn, ktrzy
poprosili damy do taca. Podobne wy darzenie w Anglii nie miao wczeniej miejsca i niektre
mocno zdumione niewiasty odmwiy taca z nieznajomy mi dentelmenami3. Od tej pory
jednak maski stay si wy jtkowo modne, a mimowie, towarzy szcy teraz Henry kowi podczas
rnorodny ch rozry wek w komnatach Katarzy ny, zakry li swe twarze i szy je ty mi,
jedwabny mi caunami 4. Krl uwielbia si przebiera na wita pastwowe zakada zoto
i biuteri, na uroczy stoci majowe ubiera si w rusty kaln ziele, za do taca, maskarad
i pantomimy przy wdziewa wielobarwne, by szczce stroje. Trzej zamaskowani lordowie i krl
mieli na sobie pelery ny bez rkaww ze srebrnej tkaniny podszy tej niebieskim aksamitem
i okazae czapki. Cztery kobiety by y odziane w dopasowane szaty z niebieskiego aksamitu,
srebrne pelery ny i ciemnozote nakry cia gowy. Henry ka, mierzcego ponad metr i osiemdziesit
pi centy metrw wzrostu, mona by o atwo rozpozna.
Te dziwne stroje przy pady do gustu kademu, za najbardziej krlowej 5, relacjonowa
Hall. Cztery kobiety i czterej mczy ni wkroczy li do komnaty krlewskiej maonki w wietle
pochodni i zaczli taczy . Nastpnie, gdy zdjli w kocu swe maski, wszy scy poznali ich
tosamo, krlowa za z caego serca dzikowaa Jego Krlewskiej Moci za t rozry wk i zoy a
na jego ustach pocaunek.
Do grupy przebrany ch osb naleaa jedna z dam dworu, Elbieta Blount, wy ksztacona
urodziwa kobieta, gustujca w poezji, ktra posiada umiejtno wy twornego taca oraz gry na
instrumentach. Podczas uroczy stoci z okazji Nowego Roku, ktre ty m razem odby way si
w wielkiej sali, wprowadzono wz paradny z czterema lordami w purpurowej saty nie
z wy haftowany mi zoty mi wiecami i literami H oraz K. Mowie ci walczy li przed obliczem
krla i krlowej w zajadej, pozorowanej walce z dzikimi mczy znami, odziany mi w zielony
mech [...] w odraajcy ch maskach 6. Dzieci pieway, minstrele grali na puzonach,
szaamajach ze stroikami oraz instrumentach przy pominajcy ch skrzy pce. Cz z nich taczy a
przed par krlewsk. Henry k wy jtkowo przy glda si witecznej zabawie u boku ony. Nie
spostrzeono, aby wodzi oczy ma za inny mi kobietami. Zdawa si wci darzy sw wy brank
gbokim uczuciem.
Nastrj krlowej szy bko uleg poprawie 7. Niebawem jednak gocie na dworze zaczli
komentowa wy gld Katarzy ny, twierdzc jakoby stracia ona modzieczy wy gld i by a
raczej nieatrakcy jn kobiet, zwaszcza w porwnaniu ze swy m urodziwy m mem. (Mimo to
peni patrioty zmu Hiszpanie twierdzili po latach, podczas przesuchania w Saragossie, e
odznaczaa si wwczas wy jtkow urod, niczy m druga Helena [Trojaska] 8). Henry k wci
odwiedza maonk w jej alkowie i niebawem krlowa po raz kolejny by a brzemienna.
ono Katarzy ny stao si przedmiotem zainteresowa take poza granicami Anglii. W marcu
1515 roku we Francji mawiano, jakoby krlowa miaa powi chopca w cigu roku. Wieci
o kolejnej ciy ponownie pojawiy si w maju, a we wrzeniu zaczto niecierpliwie dopy ty wa
si o potencjalnego potomka krlewskiej pary. Zaciekawiony cesarz Maksy milian dwukrotnie
py ta Katarzy n, czy spodziewa si dziecka, a wadze Tournai upraszay o informacje, czy
naleao ju rozpocz modlitwy za ni i nienarodzone niemowl. Jednak bolenie dowiadczeni
przez los maonkowie unikali publicznego ogoszenia radosnej nowiny. Krlowa najpewniej
zasza w ci w maju, jednak nie poinformowano o ty m poddany ch do padziernika lub nawet
listopada 9.
Katarzy na, obserwujca nieustanne zmiany polity czne w Europie, miaa wiadomo, jak
istotne by o wy danie na wiat potomka. 1 sty cznia 1515 roku zmar krl Francji Ludwik XII. Jego
nastpca, Franciszek I, mia wwczas dwadziecia lat. By modszy od Henry ka VIII, lecz
cechowao go podobne usposobienie: ambicja, y wotno i marzenia o podbojach. Siostra
angielskiego krla, Maria o ktrej mwiono, e zataczy a swego starszego ma na mier
zostaa nagle uwolniona od maestwa trwajcego jedy nie dwanacie ty godni. Osiemnastolatka
zapewne potraktowaa to jako cudowne ocalenie. W akcie prowokacy jnej i prawdopodobnie
pody ktowanej dz samowoli potajemnie polubia Karola Brandona, ksicia Suffolk
mczy zn, ktry zosta wy sany do Francji, by sprowadzi j z powrotem do ojczy zny.
Ostatecznie Henry k wy baczy maonkom ow imperty nencj, a krlowa Francji, jak nazy wano
Mari, doczy a do dworu w Anglii10. Siostry Tudor by y rwnie impulsy wne i uparte jak ich
brat. Magorzata, krlowa Szkocji, take wy braa uczucie zamiast polity ki i rok wczeniej polubia
Archibalda Douglasa, hrabiego Angus, tracc ty m samy m prawo do stanowiska regentki swego
sy na. W kocu ucieka z kraju, co oznaczao jak w padzierniku 1515 roku artowa jeden
z weneckich kupcw e w Anglii y y teraz jednoczenie trzy krlowe. W pewny m okresie
zamt z ty m zwizany by tak mczcy, i Hall uzna za stosowne wy rnienie Katarzy ny
mianem krlowej dzielcej los z krlem 11.
Maonka angielskiego wadcy zacza z wolna wy cofy wa si ze wiata polity ki. Thomas
Wolsey ukoronowa sw wspinaczk po szczeblach kariery kocielnej i administracy jnej, gdy
w poowie 1515 roku zosta kardy naem i Lordem Kanclerzem. Jego sia, oparta na kontroli
mechanizmw zarzdzania krajem, zastpia gos Katarzy ny, szepczcy Henry kowi wskazwki do
ucha. Dy plomaci wiedzieli jednak, e krlowa wci moga wy wiera wpy w na ma.
Ambasadorowie wielokrotnie otrzy my wali instrukcje, w my l ktry ch powinni rozmawia
bezporednio z ni. Jeden z Wenecjan zachwy ci Katarzy n, zwracajc si do niej w jzy ku
hiszpaskim, co sprawio jej ogromn rado i rozmawiaa [z nim] o sprawach Hiszpanii i swej
matce, wy mieniajc wszelkie moliwe uprzejmoci 12, relacjonowa. Krlowa ubrana
w hiszpaski strj, w towarzy stwie dwudziestu piciu dam dosiadajcy ch biay ch rumakw,
zaprosia go pniej do lasu nieopodal Greenwich w ktry m rozstawiono altany pene
piewajcy ch ptakw by przy jrze si, jak monarcha obchodzi wito Majowe. M
Katarzy ny mia na sobie zielony strj, a jego ludzie, dziercy uki i strzay, przy wdziali zielone
liberie. Wraz z giganty czny mi, kartonowy mi figurami, przemieszczany mi na wozach, utworzy li
orszak skadajcy si rzekomo z dwudziestu piciu ty sicy osb.
Wenecjanin, ktry wczeniej odwiedzi Pary , uwiadomi sobie, e zarwno prno
Henry ka, jak i trady cy jna potrzeba ry walizacji z Francj zostay uraone, gdy na francuskim
tronie zasiad mody Franciszek. Jego Wy soko [Henry k] wszed do naszej altany i, zwracajc
si do mnie po francusku, rzek: zechciejcie zamieni ze mn kilka sw przez chwil. Czy krl
Francji jest tak wy soki jak ja? , zapy ta Henry k dociekliwie, ja za odpowiedziaem mu, e
rnica by a zdecy dowanie niewielka. [Monarcha] konty nuowa: czy jest on rwnie silny ?
Odparem, e nie. Nastpnie spy ta: jakie ma nogi? , a gdy odrzekem: szczupe , [Henry k]
rozpi przd dubletu, pooy do na swy m udzie, mwic: spjrzcie, ja rwnie mam pikne
y dki 13.
Chocia Katarzy na niemal nie braa udziau w polity ce, ochoczo popara ambicje swego
ma pragncego stworzy program budowy statkw i zapewni Anglii sta flot. 29
padziernika 1515 roku krlowa zapocztkowaa dug angielsk trady cj wodowania okrtw
mary narki przez wy soko urodzone kobiety. Pierwsz jednostk by a Princess Mary wielki,
najeony armatami czteromasztowiec. Zwodowano nieprawdopodobnie wielki galeas []. Na
jego pokadzie umieszczono ty le armat, e zdaje si, i adna nawet najpotniejsza forteca
nie bdzie w stanie stawi mu oporu, skomentowa rzeczone wy darzenie wenecki ambasador.
Okrt wy posaony w 207 dzia i 120 wiose by trzy krotnie wikszy ni najokazalsza galera
Wenecji14.
Francuzi tak dalece martwili si budow wspomnianego statku, e ostatecznie Wolsey
zmuszony by ich uspokoi, informujc, e galeas nie zosta skonstruowany w celu ataku na
Francj, lecz mia sprawi przy jemno krlowej Katarzy nie i krlowej Marii, siostrze Henry ka
VIII 15. Przy zna, i obie monarchinie, Henry k oraz jego rada zasiadali do stou na pokadzie
statku, wiwatowali i cieszy li si ze swego zwy cistwa najbardziej jak si dao. Z okazji
wodowania odby a si nie ty lko oficjalna, uroczy sta kolacja, lecz take msza wita na pokadzie
wy sy pany m wirem. M Katarzy ny, wy jtkowo zachwy cony sw now zabawk, specjalnie
na t okazj przy wdzia zoty mary narski paszcz, spodnie o takiej samej barwie i szkaratne
rajtuzy. Na szy i, na gruby m zoty m acuchu zawiesi zoty, zdobiony klejnotami gwizdek, ktrego
dwik by niemal tak gony jak trbka czy klarnet. Niebawem te, z ogromnej pasji do
okrtw, wadca zleci wy konanie pierwszego krlewskiego jachtu Anglii. Barka, ktrej kabiny
obito deskami i umeblowano specjalnie dla pary krlewskiej, zostaa ukoczona w 1518 roku
i nazwana na cze krlewskiej maonki Katherine Pleasaunce.
W ty m czasie Ferdy nand, starajc si odzy ska zaufanie zicia, wy sy a mu wspaniae
prezenty, cznie z konierzem wy sadzany m klejnotami, dwoma pikny mi komi i cenny m
mieczem. Hiszpaski wadca twierdzi, jakoby ich wzajemne relacje ochodziy si z powodu
zwy kego biegu ziemskich spraw, ktre z czasem si pogorszy y, po trosze przez szczero przy
zawieraniu poprzednich umw 16. Jednak gniewu Henry ka nie sposb by o zaagodzi tak atwo.
Gdy na pocztku nowego roku na francuskim tronie zasiad nowy monarcha, pierwsz reakcj
angielskiego wadcy by a my l, czy zechciaby on dopomc w ataku na Kasty li. Jednak Henry k,
nauczony dowiadczeniem, odpowiedzia teciowi w podobny m miy m tonie, jakiego uy wa
sam Ferdy nand, twierdzc, e gorca mio ojca Katarzy ny by a dozgonna i wy rzuci
z pamici wszelkie przy kre zdarzenia, ktre w przeszoci zaszy midzy nimi17. Podczas gdy
pry watnie wy raa nieufno wobec tecia 18, w padzierniku 1515 roku podpisa z nim traktat
o harmonii i przy jani, w ktry m uznano, e wszy stkie krzy wdy, obrazy i szkody zostay
wy baczone 19.
Krlowa po raz kolejny penia rol mediatora midzy oboma mczy znami. Z pewnoci
odczuwaa potrzeb wy janienia Ferdy nandowi, dlaczego Anglicy zareagowali tak wielk zoci
na fakt, ktry dla niego by jedy nie chodn kalkulacj na drodze do zy skania przewagi
polity cznej w Europie. W jej wy janieniach po raz kolejny pojawia si wzmianka
o stereoty pach (ktre od tego czasu si zmieniy ). Anglicy by li rzekomo pobudliwi i wy jtkowo
szy bko popadali w przesad, podczas gdy Hiszpanw cechoway spokj, powaga i chodne
usposobienie. Na wiecie nie ma ludzi, na ktry ch dobry lub zy los ich nieprzy jaci miaby
wikszy wpy w, powiedziaa. Nawet niewielkie powodzenie przeciwnikw sprawia, e staj si
apody kty czni 20.
Katarzy na martwia si zy m stanem zdrowia swego ojca i jak napisaa modlia si za
niego. Jej mody jednak na nic si zday. Podpisanie traktatu z Angli by o jedn z ostatnich
wany ch kwestii, jakie zrealizowa Ferdy nand. Zmar 23 sty cznia 1516 roku, utrzy mujc, e
pozostawi Hiszpani silniejsz ni by a przez ostatnich siedemset lat: I to wszy stko, dziki Bogu,
jest moj zasug, oznajmi umierajcy monarcha. Ambasador Anglii zauway , e krl z
wasnej woli skrci swoje y cie, nieustannie wy ruszajc na polowania i czciej suchajc
doradcw od spraw my listwa anieli wasny ch lekarzy 21. Jego nastpc zosta niemal
szesnastoletni Karol Habsburg, siostrzeniec krlowej Katarzy ny. Sprawowa rzdy ju
w Niderlandach, a w przy szoci mia przej kontrol nad wikszoci germaskiej, rodkowej
czci Europy. Po mierci swego dziadka Maksy miliana w 1519 roku zosta mianowany wity m
cesarzem rzy mskim. Zmiana pokoleniowa na najpotniejszy ch tronach Europy niemal si
dokonaa. Zawio relacji midzy trzema mody mi i ambitny mi mczy znami, wadajcy mi
najwikszy mi pastwami Starego Konty nentu, miaa zdominowa najblisze dekady i odegra
donios rol w y ciu samej Katarzy ny.
 Krlowej nie informowano o mierci ojca przez dwa ty godnie, albowiem oczekiwaa wanie
narodzin dziecka i obawiano si, aby szok nie wy woa przedwczesnego porodu tak dugo
oczekiwanego potomka.
18 lutego 1516 roku na wiat przy sza dziewczy nka. Krlowa urodzia zdrow crk 22,
napisa pewien anonim do Erazma z Rotterdamu. Ksiniczce nadano imi Maria. Rodzice
dziecka by li zachwy ceni, cho jednoczenie nie ukry wano faktu, e narodziny chopca by y by
dla nich wiksz pociech. Anglia nigdy wczeniej nie miaa samodzielnie rzdzcej krlowej.
Crka by a jedy nie czciowy m rozwizaniem problemu sukcesji. Wenecki ambasador Sebastian
Giustinian relacjonowa, e z pewnoci popieszy by zoy gratulacje krlowi, gdy by na wiat
przy szed chopiec. Poniewa jednak krlewska para moga poszczy ci si na razie ty lko
dziewczy nk, mia zamiar poczeka do chrzcin dziecka. Wedle sw dy plomaty narodziny
ksiniczki by y przy kr niespodziank, nigdy bowiem w ty m krlestwie nikt tak bardzo nie
pragn narodzin ksicia i kademu zdawao si, e kraj bdzie bezpieczniejszy, jeli Jego
Wy soko zostawi po sobie mskiego potomka, a jeli tak si nie stanie, zapanuje chaos 23.
Pniej Giustinian bez ogrdek oznajmi Henry kowi, e Wenecjanie odczuliby wiksz rado,
gdy by Katarzy na powia chopca. Odpowied krla by a zarwno grzeczna, jak i pena
opty mizmu: jestemy jeszcze modzi. Ty m razem jest to crka, ale jeli Bg da, jako nastpni
urodz si sy nowie.

1 Thurley, Royal Palaces, 34, plany 3 i 4.

2 L&P, 22, 15002. Thurley, Royal Palaces, 34, plany 3 i 4.
3 Hall, Halls Chronicle, 526.
4 L&P, 22: 15015. Hall, Halls Chronicle, 580.
5 Hall, Halls Chronicle, 580581.
6 Hall, Halls Chronicle, 580. L&P, 22: 1501.
7 L&P, 22: 1466.
8 Manuskry pt Krlewskiej Akademii History cznej MS 94674 (Veruela). Transkry pcja
i tumaczenie na hiszpaski, wy konane przez Ruth Miguel Franco, znajduj si w posiadaniu
autora.
9 L&P, 21, 285, 807, 890, 1198. CSP Wenecja, 679.
10 L&P, 4, 1939.
11 Hall, Halls Chronicle, 602. CSP Wenecja, 2, 661.
12 L&P, 21, 410, 411.
13 Tame.
14 CSP Wenecja, 2, 659, 662. L&P, 2, 1086, 1113.
15 L&P, 2, xlix.
16 CSP Hiszpania, 2, 215, 229, 234.
17 Archiwum Generalne Simancas, Patronato Real, leg. 55, doc. 20. Archiwa Narodowe, PRO
31/11/5, f474. CSP, 2, 231. L&P, 2, 1524, zacznik, przy pis 4.
18 CSP Wenecja, 2, 665.
19 Archiwum Generalne Simancas, Patronato Real, leg. 55, doc. 4. CSP Hiszpania, 2, 229. CSP
Wenecja, 2, 665.
20 Biblioteka Narodowa, MS 1490, ff 402404. Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f480. CSP
Hiszpania, 2, 238.
21 L&P, 2, cxxxi.
22 Nichols, Epistles of Erasmus, t. 2, letter 377.
23 Giustinian, Four years, t. 2, 240, Oct. 31, 1515. CSP Wenecja, 2, 690, 691.
 26

NARZECZONY
KSINICZKI MARII

Komnata krlowej, Greenwich

5 padziernika 1518 roku

P rzed Katarzy n siedziaa przy sza panna moda ubrana w zot szat. Na gwk dziewczy nki
naoono czapk z czarnego aksamitu poy skujc klejnotami. Ksidz wy gosi mow. Maa Maria
poczua, jak silne rce unosz j do gry i przy trzy muj przed kardy naem. Obok niewielkiej,
dwuletniej rczki duchowny pooy nieduy zoty piercionek z okazay m bry lantem. Nastpnie
admira Francji wy cign rk, wzi piercie i zaoy go na palec serdeczny dziewczy nki.
Krlowa, spodziewajca si kolejnego dziecka, przy gldaa si zarczy nom swojej crki Marii.
Wczeniej poproszono j o zaaprobowanie narzeczonego. Z najwiksz przy jemnoci dajemy
nasze krlewskie sowo, oznajmia, prawdopodobnie przez zacinite zby 1.
Nie wiadomo, co maa Maria sdzia o uroczy stoci odby wajcej si w komnacie matki.
W najwczeniejszy ch raportach ksiniczka by a opisy wana jako wawe, radosne dziecko. Kilka
miesicy wczeniej zalepiony mioci do niej Henry k z dum prezentowa j ambasadorom,
z ktry ch jeden wy rni dziewczy nk bardziej ni sam krlow 2. Do organisty Diony siusa
Memo z Bazy liki w. Marka w Wenecji, ktrego gra tak zachwy cia Katarzy n i Henry ka, e
suchali jej przez kilka godzin, Maria krzy kna pono rezolutnie: ksie! ksie, proszc go ty m
samy m, by zechcia dla nich zagra. Rodzice by li szczerze zakochani w swej crce. Zgodnie ze
zwy czajem ambasadorowie mieli pocaowa jej ma do, a dumny wadca chepi si,
mwic: Ista puella nunquam plorat 3 (ta dziewczy nka nigdy nie pacze).
Podczas ceremonii zarczy n krlowa zachowy waa si stosownie i obiecaa zrobi wszy stko,
by lub si odby , cho z pewnoci nie zaakceptowaa narzeczonego crki delfina Francji.
W jednej z relacji z uroczy stoci w Greenwich opisano, jakoby maa Maria pragna dowiedzie
si, czy mczy zna, ktry zaoy jej piercie na palec, lord Bonivet, admira Francji, by
delfinem. Czy jestecie delfinem Francji? Jeli tak, to chc was pocaowa 4, rzeka
dziewczy nka. Narzeczony ksiniczki, Franciszek, by od niej modszy. Nastpca francuskiego
tronu przy szed na wiat siedem miesicy przed uzgodnieniem maestwa z Mari. Ustalono, e
lub odbdzie si, gdy ksi ukoczy czternasty rok y cia. W samej ceremonii nie by o dla
Katarzy ny nic nadzwy czajnego uroczy sto przy pominaa jej wasne zarczy ny z ksiciem
Arturem.
Pragnienie Henry ka, by olni francuskich goci splendorem krlewskiego dworu sprawio, e
urzdzono najbardziej wy stawne przy jcia w historii jego rzdw. Ucztowano wiele dni. Wolsey,
wy negocjowawszy pokj ktry nasta wraz z zarczy nami zaprosi znaczn cz francuskiej
delegacji do swej rezy dencji York House nad Tamiz, znanej pniej jako Whitehall Palace.
Zasiedlimy do uroczy stej kolacji, ktra jak sdz by a wspanialsza anieli posiek dla
Kleopatry czy Kaliguli 5, napisa jeden z goci, zachwy cony srebrny mi i zoty mi wazami
prezentowany mi przez coraz bogatszego kardy naa Wolsey a. Katarzy na wy mwia si
zaawansowan ci i wczenie posza na spoczy nek6, a Henry k i jego siostra Maria poprowadzili
tace. Rodzestwo Tudorw stanowio cz trzy dziestoosobowej grupy przebieracw, ktrzy
odziani w zdobione zotem stroje z zielonej saty ny zabawiali Francuzw w York House.
Wy ksztacona dama dworu krlowej, Elbieta Blount, taczy a razem z nimi7. Cho najpewniej
nikt tego nie zauway , prawdopodobnie ju wtedy nosia w onie dziecko Henry ka. Poczy ich
przelotny romans, a niedugo pniej kochanka znikna z dworu.
Bonivet by zachwy cony przy jciem. Rachunek z Greenwich8 z 7 padziernika wy kazuje, e
do przy gotowania da zuy to 10 tusz woowy ch, 17 wi i tucznikw, 56 porcji baraniny, okoo 500
kurczt i kaponw, a take mnstwo abdzi, urawi, skowronkw, gsi, gobi oraz pawi. Spoy to
rwnie 3000 bochenkw chleba, 3000 gruszek, 1300 jabek, 60 litrw mietany, 60 litrw mleka,
26 litrw twarogu i oprniono 367 pojemnikw masa. Podano take 3 mniejsze i 2 wiksze beczki
wina oraz 6 mniejszy ch i 7 wikszy ch beczek ale 9 niemal 3700 litrw wina i dwukrotnie wicej
piwa. Uroczy stoci by y nazby t wspaniae, by mc je opisa 10, relacjonowa Bonivet w licie
wy sany m do ojczy zny.
Francuski admira mg nie zdawa sobie sprawy, e Katarzy na nie popieraa zarczy n. Krl
Franciszek, ktry zawar sojusz z Angli i przy obieca swego sy na Marii, by oczy wisty m
ry walem nowego fawory ta krlowej siostrzeca Karola wadajcego Hiszpani. Spr ten
martwi rwnie Wolsey a pragncego pokoju z Francj wbrew stanowisku krlowej,
sekundujcej Hiszpanii. Ty m razem zaufany doradca monarchy wy gra nieformaln walk, ale
crka Ferdy nanda nie zamierzaa si podda.
Katarzy na zamanifestowaa swe pogldy, gdy w 1517 roku Karol wy sa do Londy nu swy ch
dy plomatw. Podjto ich w komnacie krlowej z honorami godny mi monarchy, zapewniajc
take rozry wki wszelkiego rodzaju, w ty m koncert uwielbianego Memo, podniesionego nagle do
rangi krlewskiego kapelana. Rzeczony wy stp trwa cztery godziny i sprawi ogromn rado
caej widowni. Katarzy na i jej damy zabawiay rwnie ambasadora Hiszpanii po jedny m
z bankietw. Tace trway dwie godziny. Krl Anglii jak zwy kle nie szczdzi si, taczy i skaka,
udowadniajc, e by niestrudzony 11.
Podczas uroczy stoci po zarczy nach Marii odegrano przed gomi komedi, w ktrej wzi
udzia skrzy dlaty Pegaz. Dosiadajcy go jedziec przy bliy widzom w przemowie sy mbolik
najwikszy ch europejskich wadcw, wy janiajc te, dlaczego dla hiszpaskiego monarchy
wy bra akurat owoc granatu. Granat jest okrgy, podobnie jak wiat, ktry m wada krl
Hiszpanii 12. Nieco wczeniej tego roku Katarzy na otrzy maa dary, bdce oczy wisty m
dowodem rosncej potgi jej ojczy zny. Krlowej przy wieziono egzoty czne prezenty z wy spy
Hispaniola na Karaibach dwadziecia lat wczeniej Krzy sztof Kolumb zaoy tam sw
pierwsz koloni. Wrd podarunkw znalazy si paszcz i krzeso uy wane przez karaibskich
wadcw. Nadawca bdcy gwny m skarbnikiem jej siostrzeca Karola w Indiach ubolewa,
nie mogc wy sa papugi, obawia si bowiem, e ptak nie przey by w angielskim klimacie 13.
Potga Hiszpanii wzrastaa i Karol jak pniej Katarzy na miaa przekona si na wasnej skrze
by wany m sojusznikiem dla kadego, kto zdoa go pozy ska.
Gdy koca dobiegaa pierwsza dekada rzdw Katarzy ny w Anglii, rozpocz si jeszcze
jeden pocztkowo niezauwaalny proces. Popularno krlowej sy stematy cznie rosa.
Pocztek lata 1518 roku Katarzy na spdzia w Woodstock. Wieczorem 5 lipca Henry k, po
przy by ciu do domu z wy prawy, zosta przy witany przez szczliw maonk. Jeden ze sucy ch
zauway z radoci, e krlowa spotkaa si z Jego Wy sokoci przy drzwiach do komnaty
i oznajmia mu, e spodziewa si dziecka 14. Podczas nieobecnoci ma odwiedzia take pobliski
Oksford. Gdy wjedaa do miasta, okazy wano jej szacunek i cze, co skonio arcy biskupa
Cantenbury do stwierdzenia, e stanowia najwspanialszy przy kad wszelkich kobiecy ch cnt15.
Podczas dziesiciu lat panowania Katarzy na zawsze staraa si podbi serca zwy ky ch
oby wateli. By a ich regentk. Wy saa mczy zn na wojn, podczas ktrej ginli w chwale.
Zajmowaa si dziaalnoci chary taty wn, co w przy szoci miao doprowadzi nawet do
oskare o kupowanie popularnoci. Braa udzia w uroczy stociach Wielkiego Czwartku,
rozdawaa jamun i obmy waa stopy ubogim. Na ofiar przeznaczaa blisko dwiecie funtw
rocznie okoo piciu procent wszy stkich jej wy datkw. Cz pienidzy pokry waa rwnie
zobowizania wy nikajce z ty tuu dziedziczenia przez ni ziem regularnie opacaa zakony
w Marlborough i Sheen oraz franciszkanw w Grantham. Jako e sam Katarzy n cechowaa
skonno do ascezy, nic dziwnego, e czua si zwizana z samotny mi, srogimi, y jcy mi
w odosobnieniu anachoretami przy najmniej dwm z nich przekazy waa regularne jamuny 16.
Prezenty i nagrody kosztoway okoo ty sica funtw rocznie i stanowiy jedn czwart
wszy stkich wy datkw krlowej. Kolejne sto funtw przeznaczaa na podzikowania dla osb, ktre
obdarowy way j prezentami podczas jej podry po kraju. Upominki chocia skromne by y
sposobem na okazanie wadczy ni szacunku. Katarzy na akceptowaa nawet najmniejszy prezent
i kady mg j czy m obdarowa. Z raportw, prowadzony ch przez dworzan wy nika, e krlowa
przy jmowaa tak proste podarunki jak ciasta, przepirki, krliki czy te bukiety r17. W zamian
wrczaa nagrody, okazujc ty m samy m sw ask.
ona Henry ka dbaa rwnie o swj dwr w sposb, jaki z pewnoci pochwalaaby jej
matka Izabela. Katarzy na przekazy waa damom ubrania, a take idc za przy kadem swej
teciowej kopie piknie wy danej Ksigi Godzin18. Modlitwy przy jaci s bardzo mile
widziane, napisaa w ksidze przeznaczonej dla jednego ze swy ch wielbicieli, a poniewa
uwaam was za swego przy jaciela [...] modl si, by cie pamitali o mnie w rozmowach
z Bogiem. Nie ty lko opacaa sucy ch, lecz czsto pomagaa czonkom dworu w uzy skaniu
dodatkowy ch pienidzy od swego ma lub cenny ch licencji na eksport weny czy ale. Dziki
hojnoci okazy wanej zarwno przy jacioom, jak i obcy m Katarzy na zy skaa sy mpati wrd
oby wateli.
Jednak najwikszy m uznaniem 19 cieszy a si w maju 1517 roku, gdy odegraa kluczow rol
w zamieszkach okrelany ch pniej mianem Evil May Day. W owy m czasie londy czy cy
zwrcili si przeciwko mieszkajcy m w stolicy obcokrajowcom, chocia ju wczeniej y wiono
uraz do zamony ch zagraniczny ch kupcw. Uczucia te by y podsy cane przez kaznodziej
rozpowszechniajcego oszczerstwa na temat imigrantw, ktry m udao si odnie sukces.
Twierdzi on, jakoby cudzoziemcy lekceway li londy czy kw. Nie ty lko podkradali ich klientw,
lecz take brali sobie ich ony i crki. Od tej pory relacjonowa wenecki ambasador Sebastian
Giustinian obcy m groono, i 1 maja zostan powiartowani, a ich domy ograbione.
Wieczorem przed rzeczony m dniem majowy m tum zoony z okoo dwch ty sicy mczy zn
ruszy przez ulice miasta, atakujc obcokrajowcw i zamy kajc bramy, by uniemoliwi
interwencj oddziaom krla. 1 maja, dzie wonny ch bukietw kwiatw oraz szalony ch tacw,
ktre pniej sprawi, e pury tanie bd uskara si na cuchnce boki, zamieni si
w potworne, pene przemocy widowisko. Buntownicy zmusili siy Lorda May ora oraz radny ch
do otwarcia lochw i wy puszczenia winiw 20.
Zamieszki zostay szy bko stumione przez ludzi Henry ka. Zatrzy mano kaznodziej, kilkunastu
prowody rw i siedemdziesit inny ch osb niektre w wieku zaledwie trzy nastu lat. Ujty ch
zwizano parami, po czy m przeprowadzono przez miasto do otwarty ch bram, by rozpocz sd.
Gdy wzniesiono szubienice, rozpoczto wieszanie, makabry czne wy pruwanie wntrznoci
i wiartowanie (ang. drawing, hanging and quartering metoda egzekucji polegajca na
powieszeniu [chwilowy m, nastpnie uwolnieniu z ptli jeszcze y wej ofiary ], kastracji i rozciciu
brzucha z wy doby ciem wntrznoci, ktre palono przed wci y wy m skazacem, po czy m
odciciu gowy i rozczonkowaniu zwok. Kar t stosowano wobec zdrajcw stanu pci mskiej.
Niektrzy history cy (np. Ian Mortimer) twierdz, e nie zawsze naley pojmowa jedn
z sentencji wy roku (drawing) jako wy prucie wntrznoci; egzekucje w tej najbrutalniejszej
formie rzeczy wicie si zdarzay, lecz wwczas w oficjalny ch dokumentach najczciej
opisy wano ten element kani w formie niepozostawiajcej wtpliwoci. Sowo draw czciej
znaczy bowiem cign i w ty m kontekcie oznacza cignicie za koniem przy wizanego do
drewnianej ramy skazaca na miejsce egzekucji, co traktowano jako dodatkowy, habicy
element kary przy p. red.). Wy konano kilkanacie wy rokw. Podczas zamieszek nie zabito
adnego obcokrajowca, ale pniej ary stokraci, penicy rol katw, wy kazy wali si
wy jtkowy m sady zmem wzgldem inicjatorw zamieszek. Wedug Halla modzi buntownicy
by li zabijani w najbardziej okrutny sposb. Oprawcy, jak relacjonowano, nie znali litoci dla
nieszczsny ch modziecw 21. Okaleczone ciaa zostay wy stawione na widok publiczny, by
kady mg je obejrze. U bram miasta wida ty lko szubienice i powiartowane ciaa, przejcie
obok nich jest rzecz straszliw, opowiada jeden z goci22.
Setki osb zamknito w wizieniu. Jeszcze w ty m samy m miesicu pozostali oskareni zostali
doprowadzeni przed oblicze Henry ka, ktry zasiad na podwy szeniu w Westminster Hall. By o to
formalne zgromadzenie, w ktry m obok liczny ch ary stokratw i biskupw braa udzia take
Katarzy na oraz obie jej szwagierki Magorzata, krlowa Szkotw, i Maria, owdowiaa krlowa
Francji. Krl rozkaza wprowadzi wszy stkich winiw. Do sali wkroczy li wic jeden po drugim
biedni modziecy i starzy ry cerze zwizani linami, odziani w koszule. Kady z nich mia na szy i
stry czek. By o 400 mczy zn i jedenacie kobiet. Wolsey poprosi krla o ask dla nich, jednak
monarcha odmwi. Litoci! 23 krzy czeli skazacy, pewni, e wszy scy zostan zaprowadzeni na
szubienic.
Wwczas zainterweniowaa Katarzy na, padajc na kolana. Podobnie uczy niy Magorzata
i Maria. Trzy krlowe klczay przed wadc przez dugi czas, bagajc o przebaczenie. Wspiera
ich kardy na Thomas Wolsey i [...] krl uleg, wspomina jeden z kronikarzy. Nuncjusz papieski,
Francesco Chieregato, nie mia wtpliwoci, kto przy czy ni si do zmiany stanowiska wadcy.
Wedug jego relacji krlowa uprosia dla nich o ask, klczc na ziemi ze zami w oczach24.
Winiowie pakali z ulgi i szczcia. By to niezwy ky widok. Kady zdj stry czek z szy i
i wy rzuci go w powietrze, radujc si, uniknwszy najwikszego zagroenia, zauway jeden ze
wiadkw25. Chocia szubienice wok Londy nu rozebrano, a do miasta powrci spokj mino
wiele czasu, nim obcokrajowcy czuli si bezpiecznie na miejskich ulicach w wito Majowe.
Istnieje wielkie prawdopodobiestwo, e caa sy tuacja zostaa wy rey serowana przez Henry ka,
Katarzy n i Wolsey a, ktrzy chcieli zmniejszy niezadowolenie panujce wrd mieszkacw.
Jednak zwy kli oby watele nie mieli tej wiadomoci. Pewien by skotliwy obserwator uzna, e
pokazano ludziom pikny, doskonale odegrany spektakl. Tum (niezliczony lub w liczbie 15
000 londy czy kw 26) zebra si, aby obejrze to wy darzenie. Popularno Katarzy ny wzrosa
jeszcze bardziej.
Tego i kolejnego roku mieszkacy Londy nu wy jtkowo cierpieli, zmagajc si z epidemi
angielskich potw. W opinii niektry ch osb zaraz zesa sam Bg. Londy czy cy, mieszkajcy
w zakaony ch domach, zmuszeni by li w nich pozosta, na drzwiach zawiesi wizk somy,
a jeeli odway li si opuci sw siedzib nosi przy sobie biae kije jako znak dla inny ch, aby
unika kontaktu z nimi27. Pniej zasady te obowizy way take mieszkacw Oksfordu.

Pokany brzuch, ktry m Katarzy na moga si pochwali mowi w Woodstock w 1518 roku,
spowodowa kolejn fal modlitw, aby ty m razem w kocu urodzi si zdrowy chopiec. Kady
poczwszy od papiea i ambasadora Wenecji po zwy ky ch Anglikw mia nadziej na
narodziny nastpcy tronu. Jeli Bg da, [Katarzy na] powije sy na i krl, majcy potomka, nie
bdzie ju musia rezy gnowa z wielkich przedsiwzi, oznajmi ambasador Wenecji,
Giustinian28.
Para krlewska nie wracaa do Londy nu. Wy jechaa, chcc unikn epidemii, ktra dotara
do krlewskiego dworu i zabia kilku giermkw. Ju w listopadzie 1517 roku maonkowie uciekali
z terenw dotknity ch zaraz, przemieszczajc si midzy swoimi rezy dencjami w towarzy stwie
jedy nie trzech sucy ch i ukochanego Memo. Latem 1518 roku oboje obawiali si o y cie, za
Henry k dodatkowo martwi si o ciarn maonk 29.
Katarzy na zabronia mu powrotu do stolicy. Uwaaa, e potrafia lepiej oceni sy tuacj
w miecie, a jeden ze wiadkw ich rozmw relacjonowa: chocia nie jest prorokiem, da sobie
uci palec, i jeli krl wrci teraz do Londy nu, przy trafi mu si co tragicznego 30. Wedug
Henry ka take Katarzy na w takiej chwili nie powinna naraa si na niebezpieczestwo. Krl
Napisa do Wolsey a, informujc go o ciy, bdcej gwn przy czy n [jego] niechci do
powrotu do Londy nu 31. Przey li ju zby t wiele rozczarowa. Dowiadczenie mwio mu, e
ona przechodzia trudny okres, zatem [powinni] jak najmniej podrowa. Oboje bagali
Wolsey a, ktry wci trwa na swoim stanowisku, aby ucieka z Londy nu i szuka bezpieczestwa
z dala od morowego powietrza 32.
Wprawdzie krlowa obawiaa si potw, ale cia nie powstrzy my waa jej przed
rozry wkami. I tak w lipcu wy braa si bez ma na caodzienne polowanie prawdopodobnie ze
swy mi ukochany mi jastrzbiami do posiadoci Sir Johna Peachy ego. Henry k przy zna, e ty m
razem cia nie by a pewna, ale y wi ogromne nadzieje na szczliwe rozwizanie 33.
W listopadzie 1518 roku los po raz kolejny nie okaza askawoci: na wiat ponownie przy sza
dziewczy nka, a jakby na potwierdzenie fatum, ktre zdawao si nie opuszcza Katarzy ny, dziecko
wkrtce zmaro. Brak mskiego potomka dziaa na niekorzy sojuszu z Francj, ktremu krlowa
by a tak bardzo przeciwna. Giustinian uwaa, e jeli narodziny miay by miejsce przed
zarczy nami Marii z delfinem, mogoby do nich nie doj z powodu obaw, i w wy niku tego
maestwa krlestwo zostaoby przejte przez Francj 34. Na t my l Katarzy n ogarnia
jeszcze wikszy smutek.

1 CSP Wenecja, 1085, 1088. Giustinian, Four years, t. 2, 226. L&P, 2, 448081. Dokumenty
pastwowe, 1, 2. Archiwa Narodowe, PRO 31/8/137, f113117.
2 L&P, 2, cci.
3 CSP Wenecja, 2, 1287. Prescott, Mary Tudor, 28.
4 CSP Wenecja, 2, 1088.
5 Dillon, Per for mance and Spectacle, 212. L&P, 2, przedmowa, clxi.
6 CSP Wenecja, 2, 1088. Dillon, Per for mance and Spectacle, 212. L&P, 2, clxiii.
7 L&P, 2, 151415, przedmowa, clxii.
8 L&P, 2, 151418.
9 L&P, 2, clxiii.
10 L&P, 2, clxiiii.
11 L&P, 2, 3455, 3462.
12 CSP Wenecja, 2, 1088.
13 L&P, 2, 3871.
14 National Archives, SP 1/16, f318. State Papers, 1, 2. L&P, 2, 4288.
15 Fiddes, Life of Cardinal Wolsey, 16769. Fiddes, Collections, 28. L&P, 2, 1543, Uzupenienie,
przy pis 46.
16 L&P, 3, 429. L&P 43, 6121.
17 Nicolas, Privy purse expenses, ci.
18 Duff y, Marking the Hours, 52.
19 L&P, 2, 3259.
20 L&P, 2, ccxix i przy pisy 3204, 3259. CSP Wenecja, 887.
21 Hall, Halls Chronicle, 590. Starkey, Sze on, 184.
22 L&P, 2, 3259.
23 L&P, 2, 3259. Hall, Halls Chronicle, 591. CSP Wenecja, 887.
24 Paul, Catherine of Aragon, 4243. Starkey, Sze on, 185. CSP Wenecja, 2, 887. L&P, 2,
ccxxix.
25 L&P, 2, ccxxi, przy pis 3259.
26 L&P, 2, 3259. CSP Wenecja, 2, 887.
27 L&P, 2, 3781, 4125 i ccxi.
28 L&P, 2, 4529, 4398. CSP Wenecja, 1093.
29 L&P, 2, 4279. Ellis, Original letters, ser. 1, t. 1, 125.
30 L&P, 2, 4060.
31 L&P, 2, 4279. Ellis, Original letters, ser. 1, t. 1, 125.
32 L&P, 2, 4054, 4124.
33 L&P, 2, 4279. Ellis, Original letters, ser. 1, t. 1, 125.
34 L&P, 2, 4568.
 27

SYN MOJEJ SIOSTRY

Pole Zotogowia, Guisnes i Ardres

Czerwiec 1520 roku

W iosn 1520 roku my li Katarzy ny zaprztn urok i czar. Nie martwia si jednak o swj
wy gld chocia jej blask zacz nieuchronnie gasn. Miaa ponad trzy dzieci lat, ale uznawano
j za niezby t urodziw. Jej modszy m by o wiele przy stojniejszy, chocia jeden
z Francuzw zauway , e krl rwnie troch przy ty 1.
Krlowa zaangaowaa si w najwaniejsze sprawy Europy, ktre wy magay od niej
niety powy ch powice dla przy branej ojczy zny. Przy gotowy waa si do jednego z najbardziej
niezwy ky ch wy darze w owy m czasie siedemnastodniowego, wy stawnego spotkania
przy wdcw Anglii i Francji, ktre przeszo do historii pod nazw Pole Zotogowia. By to
niecodzienny, wy my lny sposb na okazanie swej narodowej py chy. Obie strony pragny za
wszelk cen wy gra t walk pretensjonalnoci i ry cerskoci. Do Anglii dotary wieci, jakoby
francuska krlowa Klaudia przemierzaa kraj w poszukiwaniu pikny ch dziewczt, ktre
towarzy szy y by jej podczas rzeczonego wy darzenia. Oczekiwano, e Katarzy na rwnie
zgromadzi przy sobie kobiety o najwspanialszej urodzie i jak to okreli pewien mczy zna,
uwaajc Angielki za niezrwnane piknoci zawsze zachwy cajce oblicze Anglii 2
zatriumfuje raz jeszcze. Sam orszak angielskiej krlowej na Polu Zotogowia, olniewajcy m
miejscu peny m kolorowy ch, wy kwintny ch namiotw oraz ty mczasowo wzniesiony ch
drewniany ch paacw, rozcigajcy m si na angielsko-francuskiej granicy skada si z 1175
ludzi i 778 koni.
Pomagajc Anglii wy gra z Francj w konkursu piknoci i splendoru, Katarzy na staraa si
jednoczenie podway sojusz, ktry planowano wzmocni. Podczas gdy Henry k lub
przy najmniej Wolsey chcia spotka si z krlem Franciszkiem, krlowa miaa inne zamiary.
Pragna bowiem zobaczy si ze swoim siostrzecem Karolem, zarzdzajcy m ju nie ty lko
Hiszpani, Sardy ni, Sy cy li, Neapolem i Niderlandami, lecz take ziemiami dziadka
Maksy miliana. W dodatku nie tak dawno zosta on obwoany cesarzem witego Cesarstwa
Rzy mskiego.
Nie chodzio ty lko o senty ment, jakkolwiek z ca pewnoci mody siostrzeniec mia
zapewnione miejsce w sercu Katarzy ny. Oboje wiedzieli, e sojusz z Francj dziaa na
niekorzy jego samego i Hiszpanii. Zawizali wic spisek i starali si dopilnowa, aby Karol
spotka si z Henry kiem zarwno przed, jak i po rozmowach z Franciszkiem. Krlowa tak dalece
pragna stan po stronie siostrzeca, e po raz kolejny wczy a si w angielsk polity k
zagraniczn i obok swego ma oraz Wolsey a odegraa w niej jedn z gwny ch rl.
W efekcie Karol (i jego ciotka Magorzata Habsburg, niegdy szwagierka Katarzy ny, bdca
teraz regentk Niderlandw z ramienia swego bratanka) zwrci si do niej o pomoc. By to
pocztek relacji, ktra w przy szoci, w nieatwy ch dla niej czasach, miaa okaza si wy jtkowo
wana. Nagrod oferowan Karolowi by a rka crki krlowej, Marii. Jej zarczy ny z delfinem
zawsze mona by o anulowa.
Katarzy na nie zaangaowaa si w ry walizacj Karola i Franciszka o ty tu cesarza jednak
ambasador Wenecji zauway , e Henry k w naturalny sposb [...] popiera Hiszpani.
Krlowa Anglii, jako Hiszpanka, cieszy si z sukcesu swego siostrzeca, doda3.
Pord ludzi drwicy ch z oczy wistego fawory zowania cesarza przez ciotk znajdowaa si
matka krla Francji, Ludwika Sabaudzka, sy nca z citego jzy ka, ktra postawia w niezrcznej
sy tuacji niejednego angielskiego dy plomat. Nie spodobao si jej, e wadca Anglii nie
dotrzy ma umowy z pewny m siebie, mody m Franciszkiem, chocia uzgodnili, e przed
spotkaniem nie bd goli swoich brd. Wy daje mi si, e takie by o y czenie krlowej,
wy jani ambasador Tomasz Boley n. Poprzednim razem, gdy krl mia dug brod, Jej
Wy soko codziennie prosia go, by j dla niej zgoli 4.
Czy Jej Wy soko nie jest ciotk krla Hiszpanii? spy taa Ludwika przebiegle. Madame,
[Karol] jest sy nem jej siostry , odpar. Jednak krl Anglii ma wikszy senty ment do waszego
sy na ni do jakiegokolwiek innego y jcego krla. Ludwika, cho nie by a przekonana do
zasy szany ch wanie sw, odrzeka inteligentnie: Ich mio znajduje si nie w brodach, lecz
sercach.
Matka krla wci podejrzewaa, e Katarzy na staraa si osabi sojusz, ktry mia zosta
przy piecztowany podczas nadchodzcego spotkania. Od innego angielskiego ambasadora
zadaa informacji, czy krlowa Anglii by a pena oddania dla zgromadzenia [na Polu
Zotogowia]. Odpowiedziaem, rzek ambasador, i wedug mnie nie by o bardziej cnotliwej
ani rozumniejszej ksiniczki ni moja pani krlowa, dla ktrej najwiksz przy jemnoci na ty m
wiecie by o czy ni wszy stko, co wy woaoby rado krla 5. Nawet on nie potrafi pozorowa,
e Katarzy na wemie udzia w uroczy stociach jedy nie z poczucia obowizku.
Krlowa wy gosia przed sw rad przemwienie na temat niebezpieczestw, jakie nioso ze
sob spotkanie z francuskim krlem. Rozmowa z Francuzami bdzie przeprowadzona bez
wtpienia wbrew woli krlowej i wszy stkich ary stokratw, stwierdzi jeden z posw Karola 6.
Przewodzi im potny ksi Buckingham, szczerze nienawidzcy Wolsey a z uwagi na jego
pochodzenie spoeczne.
Relacje te odzwierciedlaj kolejn cech charakteru krlowej, dziki ktrej Anglicy pokochali
sw pani. W jej oczach Francja by a wrogiem podobnie jak w oczach wy spiarzy. Ci sami
angielscy oby watele y wili przekonanie, e sojusz z Francj nie by korzy stny m posuniciem.
Wszy scy tutaj obecni s przeciwni spotkaniu z krlem Francji, potwierdzi posaniec. W ich
opinii oznacza to porzucenie stary ch przy jaci na rzecz odwieczny ch wrogw. Bardziej
wy mownie zabrzmiay sowa jednego z ary stokratw, skierowane do przy jaciela: jeli miaby m
w sobie cho kropl francuskiej krwi, bez namy su rozciby m swe ciao i pozby si jej 7. I ja
uczy niby m podobnie, odpar jego towarzy sz. Odpowied ta wy raaa zreszt przekonanie wielu
wy spiarzy.
W Wolsey u Katarzy na odnalaza godnego ry wala. Kardy na jest czowiekiem, ktry rzdzi
zarwno krlem, jak i cay m krlestwem 8, zauway jeden z woskich obserwatorw. Krlowa
by a zby t rozsdna, by naraa si na konfrontacj. Tak czy inaczej, duchowny mia wiadomo
korzy ci wy nikajcy ch z przeciwstawienia sobie dwch wielkich europejskich potg. Zachca
wic do tego swojego pana. Angielski wadca moe i by sabszy ni Franciszek czy Karol, mia
jednak wy starczajc si, by przechy li szal na stron jednego z wielkich europejskich
monarchw.
Kampania krlowej na rzecz siostrzeca przy niosa oczekiwane owoce. Ostateczna decy zja
zapada podczas spotkania Henry ka, Wolsey a i Katarzy ny w jej komnatach w Greenwich.
Ambasadorowie Karola oczekiwali z zaparty m tchem w ty m samy m pomieszczeniu. W kocu
krl Anglii przemwi do nich. Jestem wy jtkowo rad z takiego obrotu spraw i uwaam, e
wszy stko pomy lnie si zakoczy , oznajmi9. Nastpnie zwrci si do Katarzy ny : niechaj
cesarz, mj brat, a wasz siostrzeniec, przy bdzie tutaj. Mam nadziej na rozmow z nim przed
spotkaniem z krlem Francji, inaczej nie odczuj zadowolenia.
Aby zapewni cesarzowi wicej czasu, napisaem do krla Francji z zapy taniem
o przeoenie naszy ch obrad, chocia nie podaem mu przy czy ny mojej proby , doda. Nie
moe dowiedzie si o sprawach midzy mn i cesarzem [...] naley trzy ma to w tajemnicy tak
dugo, jak bdzie to moliwe.
Katarzy na nie kry a zachwy tu. Na te sowa krlowa zoy a rce, wzniosa oczy ku niebu
i zacza wy chwala Boga [...] za to, i bdzie moga ujrze swego siostrzeca, by o to bowiem
jej najwikszy m pragnieniem, relacjonowali wy sannicy Karola. To rzekszy, podzikowaa
take krlowi, oddajc mu gboki pokon. Krl zdj nakry cie gowy i zapewni Jej Wy soko, e
ze swej strony uczy ni wszy stko, co ty lko bdzie w jego mocy .
Czuo i szarmancko Henry ka by a dla Katarzy ny dowodem wy granej. Porozmawiamy
inny m razem 10, powiedziaa tajemniczo ambasadorom, gdy opuszczali jej komnat.
W kocu Francuzi dowiedzieli si o caej sprawie. Wolsey, ktremu podobaa si rola
porednika midzy najwikszy mi europejskimi potgami, odpowiedzia krtko. Powiem
uczciwie: jeli wadca Kasty lii proponuje spotkanie w Sandwich lub okolicach, jak to uczy ni, by
zobaczy si z krlem i krlow, jego wujem i ciotk, i aby przy by na to widzenie, musi
przeprawi si przez morze, to odmowa ze strony mego pana by aby ogromn
niewdzicznoci, oznajmi11.
Jednak cesarz mg nie dotrze na czas przez kapry ne wiatry szalejce nad Atlanty kiem.
Gdy jego statek osiad na mielinie w La Corui, napisa do Katarzy ny, bagajc j, by
zatrzy maa Henry ka do czasu jego przy by cia. Przekazano mi, e w zaaranowanie tego
spotkania woy y cie mnstwo wy siku i dobrej woli12. Poniewa jednak morze jest tak zmienne,
e nie zawsze mona na jego wodach postpowa wedle wasnej woli [...] bagam, aby cie
w razie opnienia uczy niy to co wczeniej i prboway nakoni mego brata i wuja, krla Anglii,
by zechcia na mnie poczeka.
26 maja 1520 roku przy by w kocu do Dover, jak stwierdzi Sir Thomas More, ku ogromnej
radoci krla, ary stokratw i nawet prosty ch ludzi. Widok cesarza sprawi Anglikom ogromn
przy jemno, zgodzi si Hall13. Radowali si jeszcze bardziej, gdy w tak potny m ksiciu
dostrzegli wielk agodno i dobro. Katarzy na i jej maonek jechali ju w stron wy brzea
z zamiarem przekroczenia kanau i udania si na Pole Zotogowia, lecz dotarli ty lko do
Canterbury. Henry k naty chmiast popdzi ku Dover i nastpnego ranka powrci z Karolem.
Celem cesarza by o spotkanie krlowej Anglii, jego ciotki, wspomina Hall.
Katarzy na z niecierpliwoci oczekiwaa swego siostrzeca, ktrego nauczy a si kocha,
cho nigdy dotd go nie widziaa. Wadc przy witano w katedrze w Canterbury, a arcy biskup
wy machujcy kadzielnic pokropi go wod wicon. W kocu Karol mg spotka si z ciotk,
oczekujc siostrzeca w paacu arcy biskupa. W przedsionku zosta przy jty przez urodziwe
damy, a nastpnie poprowadzony kory tarzem biegncy m do marmurowy ch schodw, wzdu
ktrego ustawili si giermkowie w atasowy ch strojach w zoto-szkaratn kratk. Tam czekaa ju
na niego Katarzy na, odziana w sw najokazalsz krlewsk szat. Po raz pierwszy ujrzaa go, gdy
zacz wchodzi po pitnastu schodach na ppitro, na ktry m staa ona ubrana w sukni uszy t
z gronostajowego futra, zotej tkaniny, ze sznurami pikny ch pere na szy i. Widok siostrzeca
wy trci z rwnowagi zwy kle opanowan kobiet. Ucisna go serdecznie 14, relacjonowa
wiadek, po czy m si rozpakaa.
Powierzchowno przy bladego modzieca w osobliwy m, zby t obszerny m stroju, nie robia
wraenia, jednake jak na swoje dwadziecia lat by bardzo dojrzay m, ostrony m, powany m
i mdry m wadc, ktrego dy skretny sposb rzdzenia kontrastowa z romanty czn ostentacj
i okazjonaln pory wczoci jego dwch najwikszy ch ry wali: Henry ka i Franciszka.
Proporcjonalne ciao, uminione nogi, silne ramiona, orli nos, jasne, powane oczy, jednak bez
cienia okruciestwa czy surowoci opisa cesarza jeden ze wspczesny ch mu ludzi. Do reszty
jego ciaa nie mona mie zastrzee, poza podbrdkiem i doln czci twarzy, tak szerok
i dug, i mogoby si wy dawa, e naley do kogo innego (by a to tzw. warga habsburska
zaburzenie genety czne, przy ktry m dolna warga przy biera rozmiar wikszy od grnej, a uchwa
jest zby t rozwinita przy p. red.). Gdy zamknie usta, nie moe zczy grnej i dolnej szczki
[...]. Oznacza to, e kiedy mwi, zwaszcza pod koniec zdania, zdarza mu si znieksztaci sowo,
ktre wwczas trudno zrozumie. Jednak Karol mia wicej [roztropnoci] w gowie, ni mona
by o wy czy ta to z jego twarzy 15.
Katarzy na cieszy a si towarzy stwem swego siostrzeca o szerokiej szczce przez trzy dni.
Przy wiz on ze sob liczn grup Hiszpanw, cznie z dwustoma damami ubrany mi
w hiszpaskie stroje i opisany mi przez weneckiego ambasadora raczej jako pene wdziku anieli
urodziwe. Kobiety te z pewnoci obudziy w krlowej wspomnienia z dziecistwa. Z Karolem
prawdopodobnie rozmawiaa po hiszpasku w jzy ku, ktrego niedawno si nauczy . Bdc
wadc, czcy m pod swy mi rzdami tak wiele czci Europy, zwy k twierdzi, i z Bogiem
[rozmawia] po hiszpasku, z niewiastami po wosku, z mczy znami po francusku, ze swoim
koniem za po niemiecku 16.
W owy m okresie Katarzy na preferowaa eleganckie i powane stroje. Nosia bogate, ciemne
ubrania z aksamitu i saty ny w kolorach czarny m, purpurowy m, szkaratny m, powy m lub
brunatny m. Jednak na bankiety i msze z udziaem swojego siostrzeca zakadaa wspaniae,
kolorowe suknie i drog biuteri. Jedna ze zoty ch szat z by szczc srebrn halk z tkaniny
zwanej lam by a podszy ta fioletowy m aksamitem, a wy golone wosie tworzy o ksztat
pozacanej ry Tudorw. Inna halka zostaa wy konana ze zotej tkaniny z czarn podszewk,
wy koczonej sznurkami, na ktry ch zawisy pery oraz inne kosztownoci. Krlowa nosia rwnie
wspania biuteri: pewnego dnia zaoy a naszy jnik z ogromny ch pere z drogocenny m
diamentowy m krzy em pod czarny m aksamitny m nakry ciem gowy, pokry ty m klejnotami
i perami. Nastpnego dnia jej szy j zdobio pi sznurw okazay ch pere z wisiorem
z diamentw, przedstawiajcy m witego Jerzego walczcego ze smokiem. Ubierajc
najwspanialsze stroje Katarzy na daa do zrozumienia, e Karol by jej ulubiony m tu po mu
europejskim ksiciem.
 Garderoba zostaa nieco wczeniej uzupeniona, aby krlowa moga wy wrze wraenie na
Francuzach. W cigu miniony ch szeciu miesicy zamwiono kilkadziesit metrw kosztowny ch
tkanin, w ty m trzy nacie metrw srebrnego adamaszku z wy szy ty m zoty m wzorem 17,
wy korzy stany ch do uszy cia jednej szaty. Trzy metry drogiej i delikatnej zotej tkaniny , take ze
zoty m adamaszkowy m wzorem, zostay wy korzy stane do wy konania kolejnej kreacji. Ty lko
w jedny m miesicu zakupiono ponad szesnacie metrw czarnego drogocennego jedwabiu,
przeszy tego zot lub srebrn nici, ozdobionego koami Katarzy ny Aleksandry jskiej (atry but
witej nawizujcy do koa, na ktry m by a amana przy p. red.) oraz jedenacie jardw
czarnego jedwabiu ze zoty m adamaszkowy m wzorem, prawdopodobnie na dwie kolejne szaty.
Zamwiono rwnie szkaratn tkanin, skrcon ze zoty mi nimi na jeden ze wspaniale
dekorowany ch bawetw o ksztacie litery V, wszy wany ch lub przy pinany ch do sukni tak, by
zakry way klatk piersiow i brzuch.
W my l zasad dwornej mioci, podczas jednego z czterogodzinny ch bankietw waleczni
i spragnieni mioci Hiszpanie gromadzili si wok stow, przy ktry ch zasiaday damy. Cz
z nich odgry waa swe role w prawdziwie mistrzowski sposb18, jak okreli to jeden z weneckich
biesiadnikw. Hrabia Cabry by w stanie uniesienia i zemdla, znalazszy si pod wpy wem
odurzajcej mocy jednej z dam. Od razu wy niesiono go z komnaty bankietowej za rce i nogi,
aby doszed do siebie. Tace prowadzi kochliwy szedziesiciolatek, ksi Alby, majcy na
gowie pow czapk zdobion frdzlami. Za nim w tany uderzy hrabia Cabry i jego partner.
Podczas przy jcia trwajcego do witu bawi si rwnie Henry k. Katarzy na prawdopodobnie
napawaa si widokiem angielsko-hiszpaskiego towarzy stwa. Tak rnorodny ch goci nie widziaa
od czasu swojego pierwszego lubu dwie dekady wczeniej.
Po upy wie trzech dni wszy scy wy jechali z Canterbury i skierowali si ku poudniowemu
wy brzeu. W Dover Katarzy na i Henry k weszli na pokad niedawno pomalowanego
i pozoconego okrtu Katherine Pleasaunce, rozpoczy najc spokojny rejs do Calais w asy cie
dwudziestu szeciu inny ch statkw. Dla krlowej zbudowano specjaln kabin obit deskami,
z oszklony mi oknami, na ktry ch umieszczono jej herb. W pomieszczeniu ustawiono take tuzin
stokw 19 dla dam i goci. W midzy czasie Karol wy py n z Sandwich w kierunku swy ch ziem
w pobliu Flandrii. Zarwno on, jak i Katarzy na wiedzieli, e to, czego nie udao si osign
podczas pierwszego spotkania, mona ustali pniej, poniewa kolejne rozmowy miay odby si
po zakoczeniu Pola Zotogowia.
witowanie w niecodzienny m obozie wy peniay walki na kopie oraz konne i piesze turnieje.
Polem podczas owy ch zmaga by y szranki, zbudowane na granicy angielskiego miasta
Guisnes i francuskiego Ardres. Angielscy i francuscy ry cerze mogli umila sobie czas
pozorowan walk, podczas gdy Katarzy na i krlowa Francji Klaudia obserwoway ich ze swy ch
specjalny ch oszklony ch komnat. Pod wieloma wzgldami spotkanie to by o sposobem na wy jcie
z history cznego konfliktu midzy dwoma ssiadami. Dziki kodeksom ry cerskim udao si
zapobiec wszelkim wy buchom prawdziwej przemocy, ktra wci czaia si w obu narodach. Nie
powstrzy mao to wprawdzie plotek o francuskich zasadzkach czy wzajemny ch podejrze
o amanie zasad. Konkurs nie doty czy jedy nie imitowany ch walk w szrankach (aby unikn
konfrontacji, obaj wadcy mdrze poczy li siy podczas poty czek, chocia w czasie
improwizowany ch zapasw midzy dwoma krlami zapanowaa niezrczna atmosfera, kiedy
Franciszek rzuci Henry ka na ziemi), co by o doskonale widoczne po wielomiesiczny ch
przy gotowaniach wizerunkw obu pastw: znacznie bardziej bowiem ry walizowano pod
wzgldem przepy chu. Krlewskie ksigi rachunkowe dowodz, e Katarzy na wy jtkowo dugo
sposobia si do tego wy darzenia.
Krlowa osobicie nadzorowaa proces wy posaenia pidziesiciu piciu czonkw swej
wity, siedmiu pomocnikw oraz lokajw, stajenny ch, giermkw, tragarzy i sucy ch, ktrzy
dbali o jej karety, konie i lekty ki. Odrzucia wczeniejszy model zielonego paszcza dla stranikw,
poniewa nie przy pad jej do gustu 20. Gdy zaakceptowaa nowe fasony, zamwiono odzie
uszy t z setek metrw tkaniny. Na dublety i paszcze dla czonkw wity zuy to ponad 440 metrw
biaej saty ny i zielonego aksamitu oraz ogromne iloci gadkiej wenianej tkaniny kersey do
wy konania rajstop (ktre prawdopodobnie by y nieprzy jemne dla ciaa i mwic potocznie
gry zy ). Pomocnicy Katarzy ny otrzy mali wy jtkowo barwne stroje fantazy jne
pomaraczowe buty, czarne aksamitne pelery ny, dublety z tego aksamitu, zielono-
rudobrunatne aksamitne paszcze i czapki przy pominajce berety, uszy te wedug mediolaskiej
mody. Sioda koni krlowej obrbiono zot i srebrn tkanin, a jej krzeso zadaszona kareta
zostao przemalowane. By przemieszcza si ze swoimi damami po Polu Zotogowia, Katarzy na
potrzebowaa czterdziestu doroek, szeciu wozw i wasnej, bogato zdobionej lekty ki.
ciany komnaty krlowej pokry way delikatne, srebrne i zote gobeliny w skomplikowane
wzory z lici, a ty mczasowy paac zbudowano z drewna, cegie i grubego ptna. Pry watne
kaplice osobne dla Katarzy ny i Henry ka wy peniono zoty mi obrazami, wiecznikami,
kielichami i miednicami. Na rodku swojej kaplicy krlowa prowokacy jnie przy kazaa umieci
tarcz z herbami Anglii i Hiszpanii. Obserwatorzy zauway li rwnie, e zaoy a sukni uszy t
wedug hiszpaskiej mody , a jej warkocze opaday na ramiona 21.
Zgodnie z ustalony m wczeniej planem, komnaty Katarzy ny miay by tak przestronne jak
pokoje Henry ka i poczone z nimi. Poniewa to ona by a odpowiedzialna za rozry wk, jej
gwna komnata miaa by okazalsza ni White Hall w Westminsterze, a druga co do wielkoci
sala by a obszerniejsza ni jakakolwiek w wy budowany m ostatnio paacu Bridewell (w pobliu
Fleet Street w Londy nie). Trzecia i ostatnia komnata szczy cia si wy miarami osiemnacie na
dziesi i wy sokoci omiu metrw. To wanie w ty ch pomieszczeniach Katarzy na zabawiaa
krla Francji, podczas gdy jej m uda si do Ardres, by spoy obiad w towarzy stwie
francuskiej krlowej. By to nie ty lko wy szukany sposb zabawy i chlubienia si bogactwem.
Chodzio rwnie o okazanie uprzejmoci i zachowanie dobry ch oby czajw. Kiedy zatem
odprawiano msz na wiey m powietrzu, obie krlowe zaczy nalega, aby ta druga jako
pierwsza zoy a pocaunek na Biblii, i w kocu ucaoway si wzajemnie. Na niebie nad ich
gowami ukaza si potny, ponad siedmiometrowy smok z fajerwerkw wy strzelony ch przez
Anglikw, ktry przej strachem wszy stkich obecny ch na Polu. Zdawao si, e cae
przedsiwzicie odnioso ogromny sukces. Tematem kazania by pokj, a dwaj monarchowie
zobowizali si do wy budowania w miejscu spotkania kaplicy Matki Boskiej Pokoju.
Wy stawno Pola Zotogowia oczarowaa wspczesny ch obserwatorw, okrelajcy ch je
mianem smego cudu wiata. Uroczy stoci przy cigny sy mpaty kw wszy stkich narodowoci
i klas spoeczny ch. Do uczestnikw owej wietnoci zaliczali si take podchmieleni wczdzy,
oracze, robotnicy [...] wonicy i ebracy , ktrzy wedug relacji Halla, leeli niemal wszdzie,
oraz ry cerze i damy, zmuszeni do spania na dworze, na somie i sianie 22.
Wadcy mieli nadziej, e siedemnacie dni spdzony ch na uprawianiu sportu i zabawach
przy czy ni si do zawarcia pokoju i dugoletniej przy jani. Gdy dwa ty godnie pniej Karol
odwiedzi ciotk Katarzy n i wuja Henry ka w Calais i Gravelines, krl Anglii sprzeciwi si
stworzeniu militarnego sojuszu z Francj. Dla krlowej spotkanie to oznaczao midzy inny mi
moliwo zobaczenia si ze swoj by szwagierk Magorzat Habsburg, ktrej Katarzy na nie
widziaa, odkd ta wy jechaa z Hiszpanii po mierci Jana. Kiedy pewnej lipcowej nocy w Calais
wszy scy zasiedli do wieczerzy, Katarzy na i Magorzata miay do omwienia wy darzenia z okresu
dwudziestu lat. Francuzi przy gldali si temu z niepokojem. Mimo stara Wolsey a relacje
pomidzy Angli i Francj znowu ulegy pogorszeniu. Midzy monarchami nie ma pokoju,
zauway Wenecjanin, i szczerze si nienawidz 23. W rzeczy samej, latem 1521 roku
zarczy ny Marii i delfina Francji zostay zerwane. W sierpniu tego roku podpisano w Brugii tajny
traktat, wy pracowany przez Wolsey a i Magorzat. Wkrtce crka Katarzy ny miaa nowego
narzeczonego samego Karola. By a to ponowna prba zblienia do siebie Anglii i Hiszpanii.
Krlowa osigna swj cel.

1 Giustinian, Four years, t. 2, 313. CSP Wenecja, 2, 1287. L&P, 3, lxxvi.

2 L&P, 3, 698.
3 L&P, 3, 371, 402, 407.
4 L&P, 3, xxxiii i przy pis 514.
5 L&P, 3, 721.
6 L&P, 3, liiii i przy pis 728.
7 CSP Wenecja, 3, 108.
8 Giustinian, Four years, t. 2, 314.
9 L&P, 3, 689.
10 L&P, 3, xlviii i przy pis 689.
11 L&P, 3, 735.
12 Monumenta Habsburgica, 173.
13 Hall, Halls Chronicle, 604. L&P, 3, 838.
14 Archiwa Narodowe, PRO 31/14/139, f226. CSP Wenecja, 3, 50.
15 Hay ward, Dress at the Court, 2023. Mignet, El Emperador Carlos V, 35.
16 Hay ward, Dress at the Court, 20.
17 Hay ward, Dress at the Court, 178.
18 CSP Wenecja, 3, 50.
19 L&P, 3, 1009.
20 L&P, 3, 852.
21 CSP Wenecja, 3, 85, 94.
22 Hall, Halls Chronicle, 620.
23 Scarisbrick, Henry the Eighth, 79. CSP Wenecja, 3, 119.
 28

NIEPODNO I NIEWIERNO

Opactwo Syon
Okoo 1523 roku

d suna po Tamizie, zostawiajc z ty u opactwo Sy on i kierujc si w gr rzeki ku

pooonemu nieopodal Richmond. Katarzy n ogarna melancholia. Mieszkacy bogatego
klasztoru, zarwno zakonnice jak i ksia, znani by li ze swej pobonoci i wy ksztacenia. Wizy ta
w owy m miejscu zmusia krlow do refleksji. Na szczcie w drodze do domu towarzy szy jej
genialny hiszpaski humanista, Luis Vives. By jedy n osob, z ktr moga prowadzi
inteligentne, a czasem nawet inty mne rozmowy w ojczy sty m jzy ku. Jej ukochany brat Diego
wy jecha z kraju w atmosferze podejrze niemal dekad wczeniej reputacja duchownego
zostaa nadszarpnita po ty m, jak oskarono go i uznano winny m cudzostwa. W cigu ostatnich
lat nie miaa przy sobie adnego zaufanego Hiszpana, z ktry m mogaby rozmawia w podobny
sposb. Ich wy miana pogldw z tego dnia pozostaa Vivesowi w pamici na dugo. Niegdy
wasza matka, najmdrzejsza z kobiet, powiedziaa mi [...] e wolaa umiarkowane i stateczne
y cie od wielkich wzlotw i upadkw, przekaza jej crce Marii w ksice napisanej dla niej
w 1524 roku, w rok po jego przy by ciu do Anglii1. Gdy by jednak musiaa dokona wy boru,
skoniaby si ku najsmutniejszemu, nie ku najwspanialszemu z losw, poniewa w nieszczciu
mona zosta pocieszony m, podczas gdy osoby cieszce si w y ciu najwikszy m powodzeniem
czsto nie s w stanie roztropnie osdzi rzeczy wistoci.
Prawdopodobnie senty mentalne przemy lenia mona wy tumaczy nowy m etapem, ktry
nasta w y ciu Katarzy ny po przy jedzie Vivesa. Krlowa by a ju bezpodna. Po raz ostatni
zasza w ci w 1518 roku. Wprawdzie miaa wwczas dopiero trzy dzieci pi lat, jednak
wczeniejsze liczne poronienia mogy doprowadzi do trway ch uszkodze w jej organizmie.
Zdawaa si akceptowa t sy tuacj ze spokojem, by moe poniewa dowiadczy a blu
podczas porodw pomagaa jej my l, e taka by a wola Boga. Nieprecy zy jne raporty
z tamtego okresu wspominaj, e na wiat przy szo troje zdrowy ch dzieci. Co najmniej trzy razy
Katarzy na urodzia martwe potomstwo lub poronia. Cie udowodniy, e nie uchy laa si od
obowizkw wobec ma, rodzicw czy Anglii. Jednak ono krlowej nie by o ju w stanie jej
suy . Na wiecie pozostao jedno dziecko, crka Maria, nastpczy ni tronu. Taka by a wola Pana.
Zatem przy najmniej w teorii nastpi koniec prb poczcia potomka.
Matka Katarzy ny, Izabela, by a samodzielnie panujc krlow. W owy ch czasach rzadko
spoty kano kobiety wadajce cay mi krlestwami, nie istnia jednak aden powd, dla ktrego jej
wnuczka rwnie nie miaaby przej wadzy. Wprawdzie Anglia nigdy nie miaa samodzielnie
rzdzcej krlowej, ale nie by o ku temu adny ch przeciwwskaza. Jeli Maria wy szaby za m,
jej potomkowie nie mogliby mianowa si Tudorami. Jednak czonkowie rodu Henry ka nie mieli
obsesji na punkcie swego walijskiego nazwiska. Chcieli, aby poddani traktowali ich rzdy jako
ostateczne i zgodne z prawem zjednoczenie rodzin Lancasterw i Yorkw, walczcy ch niegdy ze
sob w wojnie Dwch R.
Katarzy na by a troskliw matk. Maria, jak wiele jedy nakw, czua, e rodzicielka miaa
wobec niej wy sokie wy magania. Z pewnoci czy y je bliskie relacje, chocia zdarzay si
dugie okresy, podczas ktry ch nie widy way si. W pniejszy m czasie crka wy kazaa si
ogromn odwag i dowioda, e ich uczucia by y w stanie przetrwa nie ty lko rozk, lecz take
przeladowania.
Od samego pocztku Katarzy na pooy a ogromny nacisk na wy ksztacenie Marii. Sama
zabraa si do zapoznania dziecka z podstawami aciny i zachwy caa si, gdy dziewczy nka zacza
piknie taczy i gra na pianinie czy flecie.
Krlowa nie zapomniaa wasnego humanisty cznego wy ksztacenia, odebranego w Hiszpanii,
i zwrcia si do Vivesa, by doradzi jej w kwestii nauczania crki. Mczy zna pochodzi z rodziny
przeladowanej przez inkwizy cj. Jest prawdopodobne, e w jego domu prakty kowano
kry ptojudaizm. By powany m, rozsdny m chrzecijaninem, ktry powici si zarwno religii,
jak i edukacji. Katarzy na zamwia u niego napisanie przeomowej i popularnej ksiki
zaty tuowanej The Education of a Christian Woman (Edukacja chrzecijaskiej kobiety ).
W pniejszy ch latach tamtego stulecia rzeczona pozy cja pomoga utorowa drog dla mody ch
wy ksztacony ch kobiet. Chocia Vives zawar w niej liczne starodawne uprzedzenia, by
nowatorski w swy m my leniu dziki zaleceniu, aby dziewczta pobieray edukacj w znacznie
szerszy m zakresie, wy chodzc poza umiejtnoci prowadzenia domu i taca. Jeli matka potrafi
czy ta, powinna przekaza t wiedz dzieciom, gdy s jeszcze mae, radzi. Poza nauk
czy tania, crki winny posi kwalifikacje niezbdne dla ich pci i wiedzie, jak obrabia wen
i len, prz, tka, szy i nadzorowa sprawy gospodarstwa. Istotny m celem twierdzi
powinno by wpajanie im znaczenia sprawiedliwoci, pobonoci, mstwa, umiarkowania,
wy ksztacenia, askawoci, miosierdzia i mioci do ludzi 2.
Katarzy na sprowadzia Vivesa z pomoc Wolsey a, Sir Thomasa Morea i pracownikw
uniwersy tetu w Oksfordzie. Kolejny ch pi lat uczony w duej mierze spdzi w Anglii. Hiszpan
zosta wy chowany przez surow matk. Nigdy nawet si do mnie nie umiechna, powiedzia.
To przed ni najczciej uciekaem, gdy by em dzieckiem, unikajc jakiejkolwiek bliskoci.
Biorc pod uwag jego dowiadczenia, mona by o si spodziewa zalece innego podejcia do
krlewskiej crki. On jednak mia takie same pogldy na wy chowanie jak matka. Odstawienie
rzgi oznaczao rozpuszczenie dziecka, szczeglnie w przy padku dziewczy nki, jako e mogy
spotka j rne (przy puszczalnie seksualne) nieszczcia. To wanie crka winna by
traktowana bez troskliwoci tkliwo bowiem pomaga sy nom, lecz moe cakowicie zniszczy
kobiet 3.
Katarzy na i Henry k zignorowali te wskazwki. Kierowali si za to radami uczonego w kwestii
edukacji Marii. Pomy s, e kobiety zasuguj na takie samo wy ksztacenie jak mczy ni, by
rewolucy jny jak na owe czasy. Vives mia nawet sugerowa, i niewiasty czsto by y
rozumniejsze anieli ich mowie. Dla krlewskiej crki opracowa zestawienie literatury,
obejmujcej dziea Erazma czy Utopi Thomasa Morea, a take codzienn lektur Nowego
Testamentu. Zakazane by y zarwno redniowieczne romanse, jak i zabawa lalkami. Wedug
uczonego mogy one sprowadzi dziewczy n na manowce przez pobudzanie wy obrani. Jego
teorie by y surowe i niekiedy nieodpowiednie ale bd co bd powanie traktoway edukacj
kobiet. Katarzy n tak dalece zadowalay jego pomy sy, e przeznaczy a pienidze na tumaczenie
The Education of a Christian Woman z aciny na jzy k angielski. W XVI stuleciu wersja ta miaa
ju osiem wy da, co sugeruje, e ksika trafia na podatny grunt w odpowiednim czasie 4.
Oczy wicie krlowa zdy a ju zaczerpn wiedzy, ktra w przy szoci zupenie zmienia
starodawne oby czaje. Nasze czasy widziay cztery crki krlowej Izabeli [...] kada z nich by a
utalentowana 5, wspomina Vives. Wedug niego Joanna Szalona wy wieraa wraenie na swy ch
rodakach, odpowiadajc po acinie na wszy stkie moliwe przemowy, wy gaszane gdy
przekraczaa granice miast. Anglicy mawiaj to samo o krlowej Katarzy nie, doda. Jeszcze
nigdy poddani nie kochali i nie wielbili tak dalece swej krlowej. Wiedza nie stanowia wic
zagroenia dla kobiet. Wbrew twierdzeniom czci spoeczestwa, nie by a przeszkod
w osigniciu cnotliwoci, ale pomagaa w deniu do niej. T wiadomo Vives czowiek
twierdzcy, e nie zna ani jednej wy ksztaconej niewiasty, ktr cechoway by niecne uczy nki
przekaza Katarzy nie i Marii na pimie. Nastpia zatem pewna rewolucja w wiecie, w ktry m
niepodzielnie rzdzia teoria o niszoci kobiet6.
Ten pozornie prosty pomy s pomg w stworzeniu atmosfery wolnoci intelektualnej, do
ktrej kobiety (oraz ich mczy ni) nie by y przy zwy czajone. W istocie, dla Erazma
z Rotterdamu i inny ch uczony ch godny m uwagi by fakt, e krlowa (czy kobiety pokroju
wy edukowany ch crek Sir Thomasa Morea) wczaa si w debaty przed Jego Wy sokoci 7.
Uwaano, e po czci wy nikao to z wy ksztacenia, jakie krlewskiej maonce zapewnia matka
Izabela. Kt by nie chcia, spy ta Erazm, y na takim dworze jak jej? 8. Humanista
wy chwala rwnie sam Katarzy n, dla ktrej wy ksztacenie i religia musiay i w parze.
Nazy wa j wy jtkowy m w naszy ch czasach przy kadem [...] osoby y wicej niech do
spraw nie majcy ch znaczenia, tak uwielbiany ch przez inne niewiasty. Znaczn cz dnia
powica czy taniu wity ch dzie 9. Powana i pobona krlowa stanowia kontrast dla kobiet,
ktre marnoway wikszo swego czasu na malowanie twarzy lub gry losowe czy podobne
rozry wki, mawia Erazm z uznaniem. Izabela by aby dumna ze sposobu, w jaki Katarzy na
przekazaa swej crce mio do nauki. Jeden z francuskich goci okreli wprawdzie dziewczy nk
jako szczup, sabowit i nisk 10, lecz godn podziwu ze wzgldu na wspaniae i niespoty kane
zdolnoci umy sowe.
Krlowa wierzy a, e niezalenie od odebranego wy ksztacenia, Maria polubi jednego
z wielkich europejskich ksit. Nie oznaczao to rezy gnacji z jej praw jako panujcej krlowej.
Kobieta obawiaa si jednak, i w kocu zagraniczny maonek przejby wadz nad krlestwem.
Niektrzy Anglicy uwiadomili sobie z niepokojem, e maestwo z Francuzem mogoby
oznacza rzdy francuskiego krla. Jednak nowe zarczy ny z Karolem speniay oczekiwania
Katarzy ny, stanowic sposb na osignicie jej wasnego y ciowego celu. Anglia i Hiszpania
mogy poczy swe siy dziki jej crce.
Krlowej tak dalece podoba si ten pomy s, e pozwolia popuci wodze swej fantazji
i zacza wy obraa sobie idealne maestwo Marii chocia do zampjcia dziewczy nki
miay jeszcze min dugie lata. W dzie w. Walentego 1522 roku do piersi szecioletniej
creczki przy pito zot, wy sadzan kamieniami broszk z imieniem cesarza. Jej matka pragna,
aby wszy scy wiedzieli, e Karol jest walenty nk dziewczy nki nawet jeli by od niej starszy
o szesnacie lat. Dwa ty godnie pniej, gdy do Greenwich przy by li ambasadorowie jej
siostrzeca, krlowa upewnia si, czy brosza by a na swoim miejscu. Miaa rwnie mie sowa
dla Karola. Gdy przy witalimy si z ksiniczk, Katarzy na ponownie zacza zadawa py tania
o Jego Wy soko w tak samo miy i roztropny sposb. Rozmowa by a niezwy kle przy jemna 11,
relacjonowa jeden z ambasadorw. Rozprawiano gwnie o urodzie i wdziku ksiniczki, ktra
co naley podkreli miaa na swej piersi zot broszk zdobion drogimi kamieniami,
tworzcy mi imi Jego Wy sokoci, doda. Gdy kilka dni pniej ambasadorowie przy by li, by si
poegna, Katarzy na ponownie okazaa im wiele serdecznoci. Zacza te w dobry ch sowach
mwi [o jego Wy sokoci], oznajmiajc, e jej najwikszy m pragnieniem by o ujrze [go]
tutaj 12, relacjonowa. Nastpnie stwierdzia, i nie mog wy jecha, nie zobaczy wszy
uprzednio, jak taczy jej crka ksiniczka. Marii nie trzeba by o prosi dwa razy. Wy konaa basse
dance i wirowaa tak piknie, e adna kobieta na wiecie nie mogaby uczy ni tego lepiej.
Nastpnie krlowa poprosia j, aby zaprezentowaa galiard, a [krlewska latorol] zrobia to tak
wspaniale, i przy jemnie by o spoglda na ni. Pniej zagraa dwie lub trzy pieni na pianinie i,
Najjaniejszy Panie, jej umiejtnoci i gracja s rzeczy wicie wy jtkowe. Poza ty m kontroluje
si lepiej ni niewiasta lat dwudziestu. I co wicej jest urodziwa i bardzo wy soka jak na swj
wiek [...] doprawdy, to wspaniaa kuzy nka.
Ostatni etap uwodzenia Karola nastpi latem 1522 roku, gdy wadca ponownie odwiedzi
Angli ty m razem na sze ty godni. Z tej okazji Katarzy na i Maria powitay go w drzwiach sali
w Greenwich, gdzie jak relacjonowa Hall Karol poprosi o bogosawiestwo krlowej [...]
taki jest zwy czaj w Hiszpanii, ktry ustala relacje midzy ciotk a siostrzecem 13. Henry k
przeprowadzi cesarza ulicami Londy nu i jak nakazy wa oby czaj zaprosi na turniej ry cerski.
Karol wola jednak ty lko obserwowa owe bitewne poczy nania i sta na balkonie z Katarzy n,
podczas gdy jej m rzuci si w wir walki. W pewnej chwili dotara do nich wiadomo
z Francji, ktra wy woaa wrd widzw fal wojennej ekscy tacji. Podczas gdy krl i cesarz
patrzy li na list, wrd poddany ch zapanowao wzburzenie, poniewa by a to prowokacja wy sana
do obu [wadcw] przez krla Francji 14. Zdawao si, e wszy scy zgromadzeni rwali si do
sporu z Francj. Ucztowano i bawiono si. Maria zataczy a ponownie ty m razem dla swego
wy branka. Sojusz przeciw Francji zosta umocniony.
Zarczy ny Marii i Karola obowizy way jeszcze trzy lata pniej, gdy dziewczy nka
pozowaa do miniaturowego portretu15, malowanego przez Lucasa Horenbouta. Miaa broszk
z dumny m ty tuem, noszony m przez jej narzeczonego: Cesarz. Ozdoba zostaa przy pita tak
blisko jej serca, jak by o to moliwe. Jednak dzie lubu nadal by odlegy i nikt nie mg
zagwarantowa, e gdy nadejdzie, gwiazdy na polity czny m niebie Europy wci bd tworzy y
konstelacj podan przez Katarzy n.
Miniatura ukazy waa rudowos i rumian dziewczy n o jasnoniebieskich oczach Maria
przy pominaa bardziej angielsk r ni wnuczk odlegej Kasty lii czy Aragonii. W tamty m
czasie jej matka dwukrotnie zasiadaa przed Horenboutem. By a ju wwczas zauwaalnie tsza
i miaa mocniej zary sowan lini szczki ni na wczeniejszy ch portretach jednak wci
szczy cia si pikn cer. Nadal by a krlow w kady m calu16. Na jedny m z obrazw ma na
sobie trjktny czepiec (czepek zwany Tudor popularne w Anglii nakry cie gowy skadajce si
m.in. z opaski ze zotogowia i opadajcego na plecy welonu [u panien] lub naladujcego trapez
albo trjkt kapturka z szersz, spaszczon gr [u matek]. Czepce te przy bieray rne formy
i stanowi jeden z rozliczny ch nakry gowy w XVI-wiecznej Europie. Popularny m ty pem
tudorowskiego czepca by narzucony na kaptur szty wny, trzy krotnie zaamany nad czoem czepek
ze zotogowia, ktry cakowicie zakry wa wosy. Niektre czepce spy way szty wny mi fadami
na ramiona, inne zdobiono dodatkow falban materiau zwieszonego po obu stronach gowy pod
brod. Wszy stkie czepce ty pu Tudor stanowiy swoiste obramowanie dla twarzy, ktra zgodnie
z goty ck jeszcze mod miaa przy biera ksztat wy duonego, smukego trjkta przy p. red.),
a rkawy jej czarnej szaty s wy koczone ctkowany m gronostajem. Na jej rku siedzi maa,
wesoa, mapka, do ktrej nadgarstka przy czepiono delikatny acuszek. Na drugim portrecie
Katarzy na ma na sobie czerwon szat, ktrej kwadratowy dekolt jest wy koczony klejnotami,
a bardziej dy skretny francuski czepek odkry wa gste miedziane wosy.
W wiek redni krlowa wkroczy a z zadowoleniem. Moe i stracia sw wieo,
modzieczo czy zdolno wy dania na wiat potomstwa, lecz udao si jej podarowa krlestwu
nastpc czy te raczej nastpczy ni tronu. Wprawdzie m nie by jej wierny w kwestiach
seksualny ch, ale wy kazy wa lojalno pod inny mi wzgldami. Druga miniatura Horenbouta
podpisana Krlowa Katarzy na, jego ona 17 by a jedny m z wielu tego dowodw. Vives
rwnie pochwala postaw dobrej ony (a bdca perfekcjonistk wy branka Henry ka
z pewnoci ni by a), ktrej organizm starza si i zmierza ku menopauzie. Naprawd dobra
kobieta bdzie mie wadz nad mem i jednoczenie okae mu posuszestwo 18, powiedzia.
Najwaniejsz przy czy n jej szczcia by jednak fakt, e dziki crce zdoaa ustabilizowa
stosunki z Hiszpani. W ten sposb Katarzy na odegraa rol swatki w szerszy m znaczeniu.
Z Karolem czy a si nie ty lko Maria, lecz take jej ojciec.
Krl Anglii okazy wa prawdziwe chocia w zmienny m nateniu zaangaowanie w tej
kwestii. Interesowa go nie ty le Karol, ile wspaniae plany, ktre razem snuli. Wierzy , e wsplnie
mogli zrwna Francj z ziemi. Dziki tak zwanemu Wielkiemu Przedsiwziciu (Great
Enterprise) Anglia miaa wreszcie odzy ska stare ziemie utracone podczas wojny stuletniej.
Henry k marzy nawet, e pewnego dnia upomni si o swe staroy tne prawo do francuskiej
korony i ty tuu 19. By oby to najwiksze osignicie w angielskiej historii od czasw Azincourt
jego autorem by by krl Anglii, podczas gdy odwieczny wrg staby si ofiar.
Katarzy na naty chmiast wy czua niebezpieczestwo. Widziaa, jak Ferdy nand omiesza
i upokarza jej ma. Chopicy entuzjazm Henry ka dla wspaniay ch i zarazem nazby t
ambitny ch pomy sw by wci zby t duy, chocia Wolsey czsto go hamowa. On te mia
pewne podejrzenia. Wiele lat wczeniej krlowa ostrzegaa, e Anglicy ulegali nadmierny m
emocjom, dalece ekscy towali si niemoliwy mi do zrealizowania pomy sami i atwo by o ich
urazi, zrani i sprawi, by stali si nieufni.
Inny mi sowy jej siostrzeniec igra z ogniem. Proponowa Henry kowi gwiazdk z nieba.
A przecie angielski krl ju prbowa po ni sign. Jeli Karol nie sprawdziby si w tej roli,
niech monarchy do Hiszpanii przy bray by na sile jeszcze bardziej. To ambasador siostrzeca
jako pierwszy mia do czy nienia z city m jzy kiem Katarzy ny, gdy ta zorientowaa si, e jego
pan mg obieca zby t wiele. Powiedziaa ze stanowczoci, i jedy ny m sposobem na
utrzy manie przy jani krla i caej Anglii by o spenienie wszy stkich [waszy ch] przy rzecze,
napisa do Karola (w sty czniu 1523 roku). O wiele lepiej by oby obieca mniej i wy wiza si
z tego, ni zoy wiele obietnic i poowy z nich nie dotrzy ma 20.
Od samego pocztku Wielkie Przedsiwzicie stanowio zarazem wielk niewiadom. Henry k
by na przemian rozemocjonowany i oziby, a do tego coraz bardziej sfrustrowany, jako e
jego entuzjazm nie pokry wa si z odczuciami Karola. W midzy czasie Wolsey czsto szuka
sposobw na zawarcie ugody z Francj. Katarzy na rozpocza wasne potajemne dziaania
dy plomaty czne. W marcu 1524 roku ostrzega cesarskiego ambasadora, Louisa de Praet, e
cierpliwo angielskiego wadcy zaczy naa si koczy . Krl jest bardzo rozczarowany , napisa
de Praet. Przed swy mi domownikami wy raa niezadowolenie tak gono i sprawy zaszy tak
daleko, e krlowa w tajemnicy wy saa swego spowiednika, by ostrzeg mnie przed zoci
Henry ka i poprosi, aby m do was napisa i poinformowa o zaistniaej sy tuacji. Jest jej bardzo
przy kro, e Wasza Wy soko tak wiele obieca w owy m traktacie i obawia si, e pewnego dnia
moe to doprowadzi do osabienia przy jani midzy wami i krlem Anglii. Bagam Wasz
Wy soko, by cie utrzy mali w tajemnicy to porozumienie z krlow. Niektrzy Anglicy nie
powinni si o nim dowiedzie 21. Wkrtce stao si jasne, kto kry si pod okreleniem niektrzy
Anglicy . Kardy na by coraz bardziej ostrony wobec Katarzy ny. Kobieta, ktra robia
wszy stko, by poczy Henry ka i Karola i wpltaa w to Wolsey a powoli zaczy naa co
podejrzewa. Doradca krla obserwowa kady jej ruch, traktujc j jako zagroenie dla
wasny ch posuni. Skontaktowaby m si z krlow wczeniej, jednak jej przy jaciele ostrzegli
mnie, e nasze skomunikowanie si mogoby zosta ujawnione, napisa de Praet 17 listopada
1524 roku. W rzeczy samej, czsto by em wiadkiem wielkiego zaniepokojenia kardy naa, gdy
ty lko zaczy naem z ni rozmawia, a i on sam czsto nam przery wa 22.
W ty m okresie Anglia odgry waa dla Karola rol drugoplanow. Cesarz by zajty walk
z Franciszkiem we Woszech i mia zby t mao czasu oraz pienidzy na przy gody z Henry kiem.
Frustracja tego ostatniego zmniejszy a si czciowo w wy niku konfliktu krla Francji i cesarza.
W listopadzie 1524 roku wadca Anglii triumfalnie przeczy ta Katarzy nie wiadomo, e
Franciszek, ktry stan na czele swej armii, wda si w spr z oddziaami Karola stacjonujcy mi
we Woszech. Odczy ta te wieci na gos Jej Wy sokoci oraz inny m obecny m. Dla wszy stkich
by y one pomy lne, relacjonowa jeden ze wiadkw. Jej Krlewska Mo [Katarzy na]
odrzeka, i by a zadowolona, poniewa Hiszpanie uczy nili co [dobrego] we Woszech 23.
Wadca spekulowa, e Franciszek posun si za daleko i jego prba powrotu do domu mogaby
zakoczy si niepowodzeniem. Jego Wy soko zamia si, oznajmiajc, e bdzie mu ciko
tam dotrze [do domu].
Rado Anglikw by a jeszcze wiksza, gdy w luty m nastpnego roku Franciszek zosta
pojmany w Pawii (po przegranej bitwie, ktra miaa miejsce 24 lutego 1525 roku przy p. red.)
i odesany do Hiszpanii. Ulicami Londy nu lao si wino, rozpalono ogniska i grano na trbach, by
uczci t nowin. Henry k biesiadowa i w radosny m orszaku uda si z Katarzy n na uroczy st
msz do katedry w. Pawa, zupenie tak, jakby rzeczone zwy cistwo naleao do niego, nie do
cesarza. Szczliw krlow niepokoi jednak fakt, e siostrzeniec zdawa si o niej zapomnie.
Napisaa do niego z Greenwich, bagajc o wy janienie milczenia. Czy by jego listy topiy si
w kapry ny ch wodach morza? Nic nie boli mnie tak bardzo jak my l, e o mnie zapomnielicie,
napisaa, dodajc zarazem, e jej m zorganizowa w kraju uroczy ste procesje, by uczci triumf
nad Franciszkiem 24. Mio i stopie pokrewiestwa wy magaj, aby my czciej do siebie
pisy wali.
Rado by a krtkotrwaa. Zwy cistwo Karola zmienio rozkad si w Europie. Na jego
korzy . Henry k czy raczej kardy na nie by ju kluczem do sukcesu, zatem cesarz straci
zainteresowanie Wielkim Przedsiwziciem. Zarczy ny z Mari zerwano i wkrtce Karol
zdecy dowa si polubi portugalsk ksiniczk, jako e preferowa zawieranie sojuszw bliej
ojczy zny. Wrogo wobec Hiszpanii ody a. Wolsey obrazi cesarza, publicznie nazy wajc go
kamc, ktry nie mia pojcia o zaufaniu i obietnicach. Wedug zawsze szczerego angielskiego
kardy naa ciotka Karola Magorzata to nieprzy zwoita kobieta, a jego brat Ferdy nand by
jedy nie sprawujcy m wadz dzieckiem. Niedy plomaty czny wy buch duchownego zosta
skry ty kowany przez jego wasny ch ambasadorw. Wasza szczero nie zostaa odebrana tak
dobrze, jak powinna, dlatego lepiej jest da im dobre sowo za dobre sowo i utrzy my wa swe
my li w tajemnicy, tak jak czy ni to oni 25, powiedziano mu. Wkrtce okolicznoci zmieniy si
tak dalece, e w sierpniu 1525 roku Henry k podpisa z Francj traktat pokojowy.
Relacje Katarzy ny z Wolsey em by y coraz bardziej napite, podobnie jak stosunki
z Hiszpani. Jak dotd sporady cznie spierali si, czy krl Anglii powinien wesprze Francj czy
Hiszpani. Krlowa rozsdnie unikaa konfrontacji z kardy naem i zawsze by a uprzejmie
zatroskana o jego dobro. I tak na pocztku 1525 roku wedug jednego z korespondentw kardy naa
na dworze py taa o [jego] zdrowie [...] bardzo troskliwie, zarwno w sowach, jak i na
obliczu 26. De facto skoczy y si jednak czasy, gdy Henry k mg do napisa: krlowa i ma
ona poprosia mnie, by m przedstawi wam jej serdeczne zalecenia jako czowiekowi, ktrego
bardzo kocha 27.
Dokonaa si wielka przemiana. Wolsey by teraz u szczy tu wadzy. Z niezrozumiay ch dla
Katarzy ny powodw zaczy na zachowy wa si tak, jakby ona sama nie miaa ju adnego
wpy wu na ma. Tajemniczy i arogancki, zacz traktowa j z pogard.
 W kocu kwesti sporn dla nich obojga sta si nawet jej rodak Vives, ktrego nauki oboje
chtnie przy jmowali. Jednak w opinii krlowej konflikty wy woy wane przez Wolsey a by y
swoisty m darem od Boga. [Stwrca] wie, co jest korzy stne dla wszy stkich, i zmieniajc sody cz
w gory cz czsto sprawia, e sy tuacja ulega znacznej poprawie, napisa pniej do Katarzy ny
Erazm z Rotterdamu, przy taczajc jej wasn rozmow z Vivesem przeprowadzon w drodze
powrotnej z Sy onu, gdy krlowa skonia si ku najsmutniejszemu z losw, a nie ku
najszczliwszemu y ciu 28.

1 Vives i Watson, On Education, lxxx. De tradendis disciplinis?

2 Vives, Education of a Christian Woman, 27072.
3 Vives i Watson, Tudor school-boy life, 9. Prescott, Mary Tudor, 26.
4 Vives, Education of a Christian Woman, 2, 76, 78. Prescott, Mary Tudor, 33. Fernndez Surez,
Luis Vives, 148.
5 Vives, Education of a Christian Woman, 70.
6 Vives, Education of a Christian Woman, 2. Fernndez Surez, Luis Vives 149152.
7 Watson, Luis Vives: El gran valenciano, 68, cy tat z: John Palsgrave.
8 Watson, Renascence Education of Women, 9.
9 Vives, Education of a Christian Woman, 45.
10 CSP Wenecja, 4, 105.
11 CSP Hiszpania, Uzupenienie 2: 71. Archiwa Narodowe, PRO 31/18/1, ff 202.
12 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/1, f211. CSP Hiszpania, Uzupenienie 2: 7374.
13 Hall, Halls Chronicle, 635.
14 Hall, Halls Chronicle, 636.
15 Narodowa Galeria Portretw, zob.: http:// www.npg.org.uk/collections/search/portrait. php?
search=ap&npgno=6453.
16 http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/
Horenbout_Catherine_of_Aragon_with_a_monkey.jpg/107px-Horenbout_Catherine_of
_Aragon_with _a_monkey.jpg.
17 Starkey, A European Court, 91.
18 Vives, Education of a Christian Woman, 294.
19 Scarisbrick, Henry the Eighth, 130, cy tat z: Rogers, Correspondence of Sir Thomas More, 300.
L&P, 3, 3485.
20 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/1, f578. CSP Hiszpania, Uzupenienie 2: 185.
21 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/1, f1075 i 1077. CSP Hiszpania, Uzupenienie 2: 325.
22 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/1, f1341. CSP Hiszpania, Uzupenienie 2: 411.
23 Ellis, Original letters, ser. 1, t. 1, 254. L&P, 4, 882.
24 Whitelock, Mary Tudor, 30, cy tat z: CSP Hiszpania, 3, 60.
25 L&P, 4 137980. Ellis, Original letters, ser. 3, vol. 2, 13.
26 Ellis, Original letters, ser. 3, t. 2, 47.
27 Ellis, Original letters, ser. 1, t. 1, 270.
28 Erazm z Rotterdamu, Correspondance, t. 7, 402.
 29

BKART

Anglia i Walia
Lato 1525 roku

K atarzy na zwy kle przy my kaa oczy na zdrady Henry ka. I to nie ty lko w czasie owy ch trzech
ostatnich nierozwany ch czy nw krla, lecz take wczeniej, powiedzia potem ksi Norfolk,
wy chwalajc jej wy rozumiao. Jego Wy soko wci jest uwikany w miosne intry gi 1.
Staromodny ary stokrata taki jak Norfolk (sam cieszcy si towarzy stwem kochanki) docenia
postaw krlowej, ktra wiedziaa, kiedy zamkn oczy. Pniejsze plotki, jakoby Henry k sy pia
z matk i dwiema crkami z jednej ary stokraty cznej rodziny, by y ty lko czciowo przesadzone.
Teraz jednak miejsce wy rozumiaoci zaja wcieko. To, e krl ugania si za jej damami
dworu to jedno. Ale czy m zgoa inny m by o obnoszenie si ze swoim dzieckiem z nieprawego
oa przed cay m dworem i co gorsza obdarowy wanie nielubnego sy na ty tuami
i zaszczy tami. Tak wanie dziao si latem 1525 roku.
Sze lat wczeniej Elbieta Blount zostaa wy sana do klasztoru w Essex, by urodzi dziecko,
ktre nosia pod sercem. Udao jej si to, czego Katarzy na nie dokonaa przez wszy stkie lata. Na
wiat przy szed sy n Henry k Fitzroy. Blount znikna z dworu, jednak krl uzna dziecko i upewni
si, e jego by kochank otoczono naley t opiek. Teraz jednak chopiec przesta by
panonimowy i zosta przedstawiony jako potencjalny nastpca tronu.
W czerwcu 1525 roku krl nagle obdarowa swego sy na najwy szy mi honorami
i najwaniejszy mi ty tuami w kraju. W krtkich odstpach czasu chopiec zosta Kawalerem
Orderu Podwizki, hrabi Nottingham, ksiciem Richmond oraz Somerset, gwny m generaem
marchii na granicy ze Szkocj i wreszcie Lordem Admiraem Anglii. W cigu zaledwie szeciu
ty godni szeciolatek sta si jedny m z najwy ej postawiony ch i najbogatszy ch ludzi w kraju. Co
waniejsze, czy nio to z niego ry wala dla dziecka krlowej. Jeli jej m postanowiby, e nie
przekae korony kobiecie, mia pod rk potencjalnego mskiego nastpc tronu.
 Reakcja Katarzy ny by a gwatowna. Ojciec podkopy wa pozy cj wasnej crki. Krlowa nie
wahaa si wy razi swej opinii. Henry k by zszokowany nagy m wy buchem jej kasty lijskiego
temperamentu wczeniej maonka rzadko doprowadzaa do konfrontacji, za to krl nieczsto
napoty ka opr. W dziecistwie Henry ka wy jtkowo rozpieszczano i kochano. Teraz by ju
mczy zn, otoczony m sucy mi i pochlebcami. Niewiele osb jeli w ogle miao to miejsce
miao kry ty kowa jego decy zje. Mg zrobi i robi niemal wszy stko, na co mia ochot. Teraz
jednak natrafi na zdecy dowany sprzeciw ony.
Ogarna go rwnie wielka wcieko. Krlowa nie moga dy ktowa mu warunkw. Jednak
wikszo swej zoci skierowa na trzy damy dworu Katarzy ny, uznajc je za inicjatorki
wy buchu gniewu swej pani najwy raniej poczy tanego za niestosowny. W rzeczy wistoci owe
damy by y kozami ofiarny mi. Kierujc sw frustracj na nie, stara si unikn bezporedniej
konfrontacji z on, ktra nagle staa si nieugita. Trzy kobiety zostay wy dalone z dworu. Dla
Katarzy ny kara ta by a wy jtkowo bolesna. Zagraniczni ambasadorowie uznali to za surow
publiczn nagan, ktr musiaa cierpliwie znie 2.
Henry Fitzroy otrzy ma trady cy jne nazwisko krlewskich bkartw. Niebezpieczne
niemowlce lata spdzi w domu w Lincolnshire, nalecy m do Gilberta Tailboy sa, za ktrego
w popiechu wy dano matk chopca. Kobieta nie sprzeciwiaa si tej decy zji. Tailboy s by
sy nem obkanego ary stokraty, rwnie znajdujcego si kiedy pod opiek krla. Naturalny
potomek monarchy chepi si, e jego ojcem chrzestny m zosta kardy na Wolsey.
Nie wiemy, jaka by a pierwsza reakcja krlowej na dziecko. Kardy na stwierdzi kiedy , e
zazdro by a oznak serdecznej mioci 3, jednak miaa ona destrukcy jny wpy w na kobiety
w rodzinie krlowej. Jakie tortury i cierpienia mona z ty m porwna?, spy ta ten sam Juan
Luis Vives, ktry ustali zakres edukacji Marii. Zazdro, ostrzega, by a bezwzgldn
i niepohamowan ty rank 4. Wedug niego lepiej by o umrze, anieli j okaza. Jeli kobieta
pozwalaa sobie na cierpienie z jej powodu, musiaa robi to potajemnie. Uczucie to nie mogo
by przesadne i gwatowne, nie mogo burzy spokoju domu i sta si niemoliwy m do
zniesienia ciarem dla ma.
Jeli tak jest, rozmy la Vives, to w mojej opinii naley poda jej odpowiednie lekarstwa.
Przede wszy stkim kobieta powinna pamita, i jej m jest panem domu i nie wszy stko, co
wolno jemu, przy stoi take jej samej. Ludzkie prawa nie wy magaj od mczy zny takiej
niewinnoci jak od kobiety 5. Czowiek tak skupiony na swy ch przy jemnociach jak Henry k
z pewnoci nie stanowi wy jtku. Zreszt, niemal wszy scy krlowie by li kobieciarzami. Zazdro
Katarzy ny o pe nielubnego dziecka moga by wic wiksza ni zazdro o samego
mczy zn, ktrego darzy a uczuciem.
Niezalenie od tego co czua, potrafia ukry emocje. Gdy z czasem przy boku jej ma
pojawia si kolejna kochanka, ktra znacznie bardziej zagraaa krlewskiemu maestwu, jego
on chwalono za to, e skry waa to z wielk mdroci i cierpliwoci 6. Podobnie zachowaa
si wobec Elbiety Blount, swej by ej damy dworu. Krlewskie bkarty nie by y rzadkoci.
Katarzy na przy zwy czaia si do widy wania na dworze ojca jego nielubnego potomstwa. Gdy
jej szwagierka Magorzata przy jechaa do Szkocji, by polubi tamtejszego monarch, ujrzaa
siedmioro pozamaeskich dzieci swego ma biegajcy ch po krlewskiej komnacie zabaw. Po
zawarciu zwizku Jakub wci spoty ka si ze swoj kochank, Janet Kennedy. Najwaniejszy nie
by jednak fakt, e krl mia dzieci z nieprawego oa, lecz to, co zdecy dowa o ich losie. Poniewa
Elbieta Blount zostaa wy dana za m i mieszkaa ze swy m sy nem daleko w Lincolnshire,
krlowa nie miaa powodw do zmartwie.
Jej wcieko czciowo osaba, gdy Henry k zdecy dowa si powierzy dziewicioletniej
Marii zarzdzanie Wali. Zgodnie z trady cj zadanie to otrzy my wa nastpca tronu. Dziewczy nka
by a jeszcze dzieckiem, zatem wszy stkie wy nikajce z rzeczonej funkcji obowizki sprawowaa
jej rada, jednak Maria miaa ju teraz i w lady swego niey jcego wuja Artura, pierwszego
ma matki. Odnowiono dla niej stary, poszarzay zamek w Ludlow.
Ry walizacja midzy Wolsey em i Katarzy n przeniosa si na walk o prawa dwojga may ch
dzieci. Kardy na namawia swego pana do nobilitowania nielubnego sy na tak przy najmniej
my leli doradcy dziecka. Nakonili modego ksicia, by napisa do duchownego list
z podzikowaniem za nag zmian w statusie, ktr w wikszoci zawdzicza [jego]
y czliwoci 7. Fitzroy lub osoba dy ktujca siedmiolatkowi tre listu stwierdzi, e adna inna
istota nie odczuwa rwnie wielkiej wdzicznoci za przy chy lno Wolsey a. By mody m
ksiciem to cika praca. Nieszczsne dziecko szczerze nienawidzio czasu spdzanego na
czy taniu, pisaniu i nauce aciny. Do jego nowego domu w Yorkshire przy by wao mnstwo listw
od opatw i skpy ch osb. Wedug guwernanta, ktrego chopcu przy dzielono razem z du
posiadoci, zadanie udzielania odpowiedzi na nie osabiao jego umy s, ducha i pami, ale nie
wy woy wao u niego blu gowy, brzucha czy caego ciaa. Przy najmniej w tej kwestii nie by
konkurencj dla swej mdrej i utalentowanej przy rodniej siostry Marii.
Gwatowny sprzeciw Katarzy ny wobec awansu chopca mg spowodowa, e jej m
wy sa Mari w celu sprawowania wadzy nad Wali. W ten sposb crka dotara na sam szczy t,
chocia jej przy rodni brat znajdowa si niebezpiecznie blisko. By o to jednak py rrusowe
zwy cistwo. Po wy gnaniu hiszpaskich dam dworu krlowa zostaa pozbawiona ostatnich
wany ch wizw czcy ch j z ojczy zn. Teraz na dodatek miaa straci take crk.
Katarzy na poegnaa sw jedy naczk w sierpniu 1525 roku. Maria dzielnie wy ruszy a na
zachd ku Marchiom Walijskim w towarzy stwie sucy ch w nowy ch liberiach, uszy ty ch
z niebieskiego i zielonego adamaszku, oraz dworu zoonego z dam i dentelmenw w czarny ch
aksamitny ch lub adamaszkowy ch strojach. Korowd wozw wy sany za nimi zawiera wszy stko,
czego ksiniczka moga potrzebowa: od garnkw i patelni po skrzy ni z elazem, by [za jego
pomoc] wizi skazany ch 8. Nad jej dalsz edukacj mieli czuwa zaufana guwernantka lady
Salisbury (ta sama Margaret Pole, ktra udaa si do Ludlow z Katarzy n) i nauczy ciel Richard
Featherstone. To oni okazali si pniej jedny mi z najwierniejszy ch i najbardziej lojalny ch
przy jaci krlowej.
Szczliwe rzdy Henry ka zaczy traci swj zoty blask. Katarzy na jako pierwsza miaa
odczu zmiany i dowiadczy coraz wikszej nieufnoci i poczucia niepokoju. Tsknia za
creczk, a jej m czsto wy jeda. Duga nieobecno krla i twj wy jazd bardzo mnie
trapi 9, napisaa do Marii. Martwia si o zdrowie crki i z niepokojem wy py ty waa o lekcje
aciny. Chwy taa si kadego sposobu, aby ich relacje nie ulegy rozlunieniu. Jeli chodzi
o twoj znajomo aciny, to ciesz si, e w nauczaniu ciebie zastpi mnie mistrz Featherstone,
albowiem nauka poprawnego pisania na pewno wy jdzie ci na dobre 10, napisaa w czuy m licie,
tuszujc swj al zachcaniem dziecka do dalszego ksztacenia. By aby m jednak zadowolona,
gdy by czasami napisaa do mistrza Featherstonea wasny list, ktry przeczy taby i on, i ja,
stwierdzia. Bardzo pragnaby m zobaczy twoje postpy w acinie i w pisaniu. Inny mi sowy,
samotnej matce wy starczy y by nawet aciskie teksty, czy tane ju wczeniej przez kogo innego.
Sy ndrom pustego gniazda zosta wkrtce spotgowany przez jeszcze groniejsze zjawisko,
ktre pogbio samotno krlowej. Nie chodzio o brak towarzy stwa, lecz o sta kontrol nad
krlow. Wolsey zacz umieszcza w jej otoczeniu szpiegw i informatorw. Na niegdy
szczliwy m angielskim dworze zapanowaa nieufno i atmosfera podejrzliwoci. Wczesne
ostrzeenie przed ty m, co mogo nastpi, miao miejsce ju w maju 1521 roku, gdy Henry k,
podejrzewajc, e jego najwy si rang ary stokraci spiskowali przeciw niemu, nakaza ci
potnego i nienawidzcego Francuzw ksicia Buckingham (Edwarda Stafforda). Cho ty m
samy m krlowa stracia naturalnego sojusznika, egzekucja zdawaa si by jednorazowy m
wy darzeniem, a nie zapowiedzi tego, co miao nastpi. Teraz jednak na osoby najblisze
Katarzy nie zaczto wy wiera nacisk: by y one obserwowane i podsuchiwane, a nastpnie
donoszono na nie Henry kowi. W otoczeniu krlowej by o coraz wicej informatorw. Jedna
z dam by a tak nieszczliwa z tego powodu, e opucia dwr, nie mogc ju duej zdradza
swej pani 11.
Gdy pod koniec 1526 roku do Anglii przy by nowy posaniec Karola, Iigo de Mendoza, stary
znajomy rodziny, by zaskoczony dowiedziawszy si, e nie wolno mu rozmawia z Katarzy n
sam na sam. Ku jego zdziwieniu mg si z ni komunikowa jedy nie porednio przez
spowiednika krlowej, bojaliwego Hiszpana, Jorgego de Athequa, ktry zosta biskupem
Llandaff. Duchowny przekazy wa im wzajemne informacje, a w kocu kobieta poinformowaa
zaskoczonego Mendoz, i kada oficjalna rozmowa musiaa by aranowana przez Wolsey a.
Poinstruowaa go take, w jaki sposb powinien prosi o rzeczone spotkanie: zmuszony by
pozorowa, e pragn jedy nie porozmawia o stary ch hiszpaskich przy jacioach.
Plotkowano, jakoby Henry k i kardy na planowali wy da Mari za owdowiaego krla
Francji12, poniewa lub z Karolem nie by ju moliwy. Katarzy na nie pochwalaa tego
pomy su13. Pomijajc oddalenie si od Hiszpanii, istnia jeszcze inny powd, dla ktrego
Franciszek nie stanowi odpowiedniej partii. Jego matka by a zawistn kobiet 14, traktujc swe
sy nowe jak sub tak przy najmniej powiedziano doradcom jednej z potencjalny ch ry walek
Marii. Przeraona kandy datka zostaa ostrzeona, e uganiajcy si za kobietami krl nie ty lko
wy woaby u niej wy buchy szaleczej zazdroci, lecz take prawdopodobnie zaraziby j ki, na
ktr zmara jego pierwsza ona.
Jakie by nie by y obawy Katarzy ny, Mendoza nie mg zapy ta o nie w bezporedni sposb.
Pewnej wiosennej niedzieli 1527 roku wreszcie udao mu si spotka z krlow, oczy wicie
w obecnoci Wolsey a. Rozmawiali przez chwil, wy mieniajc si informacjami o ludziach,
ktry ch znali, gdy oboje mieszkali na dworze w Hiszpanii. Nim zdy li poruszy jakikolwiek
draliwy temat doty czcy polity ki, wtrci si kardy na. Wasza Wy soko z pewnoci wy baczy
nam, e musimy ju i, rzek. Spotkacie si inny m razem 15. Mendoza by wstrznity
oficjalny m wy proszeniem go z komnaty.
Katarzy na nie chciaa si ju spoty ka z ambasadorem swego siostrzeca. Mendoza zgodzi
si, e doprowadzioby to do kolejny ch przy kroci i plotek na jej temat 16. Mimo wy ranej
obojtnoci Karola, jego ciotka wci pisaa do czue listy, a wy sannik by pewien, e kobieta
uczy ni wszy stko co w jej mocy, by utrwali stary sojusz midzy Hiszpani a Angli. Jednak
wszechpotny i bezwzgldny kardy na pozbawi j polity cznej siy. Chocia jej marzenia s
wielkie, moliwoci zrealizowania ich nike, zauway Mendoza. Wolsey obawia si wpy wu
Katarzy ny i w kocu udao mu si j odizolowa. Jej podejrzenia s uzasadnione, relacjonowa
wy sannik Karola. Ty lko kardy na i Henry k wiedzieli, co tak naprawd si dziao. Chodzio
o znacznie wicej anieli ty lko nag zmian ukadu europejskich sojuszy Anglii.

1 CSP Hiszpania, 42, 1077.

2 Sanuto, Diarii, t. 39, 217.
3 L&P, 41, 1240.
4 Vives, Education of a Christian Woman, 230.
5 Vives, Education of a Christian Woman, 232.
6 Cavendish, Life and death, 65.
7 Ellis, Original letters, ser. 1, t. 1, 267.
8 Prescott, Mary Tudor, 35.
9 Ellis, Original letters, ser. 1, vol. 2, 1920.
10 L&P, 4, 1519.
11 Scarisbrick, Henry the Eighth, 151.
12 CSP Hiszpania, 32, 36.
13 CSP Hiszpania, 32, 37.
14 CSP Wenecja, 3, 1066.
15 CSP Hiszpania, 32, 37.
16 Tame.
 30

ROZWD: WIELKA SPRAWA KRLA

York Place, Westminster

17 maja 1527 roku

I mi Katarzy ny by o wy powiadane z najwiksz czci. Nazy wano j Serenissima Domina

Catherina Najjaniejsza Lady Katarzy na. Ludzie rozmawiajcy o niej w luksusowy m
i ostentacy jny m miejskim paacu kardy naa Wolsey a musieli stwarza pozory. Duchowny jak
zwy kle nad wszy stkim sprawowa kontrol. Krl zasiad po jego prawicy. Czonkowie domostwa,
ktrzy zostali po drugiej stronie drzwi, mogli odczuwa pokus podsuchiwania tej dy sputy :
przecie do komnaty wszed nie ty lko ich pan przy sadzisty kardy na z wy sokim, potny m
i wci wy wierajcy m wraenie krlem. Na spotkanie przy by li take arcy biskup Canterbury,
archiwista i kilku doktorw prawa. Jeli ktry kolwiek ze sug Wolsey a zdoaby podsucha
rozmow, by by wstrznity rzeczon konwersacj prowadzon po acinie w zamknitej
komnacie 1.
Za drzwiami toczy si proces samego krla Anglii. O podobny m wy darzeniu mieszkacy
Korony jeszcze nie sy szeli. Istniay dowody na to, jakoby Henry k popeni straszliwy grzech.
Obawiano si, e nie mia prawa y z on swego zmarego brata. Jego dusza by a
w niebezpieczestwie grozia mu kara boska. Czy by gotw, spy tali zebrani, zaakceptowa
proces przed kocielny m sdem? Krl wy razi zgod. Odczy ta lub przekaza sw pisemn
odpowied. Czu wielkie zadowolenie z przy znania si do wszy stkich win. Od tej pory mia go
reprezentowa jego obroca, dr John Bell. Rozprawa zostaa odroczona z pitku do poniedziaku.
Proces by oczy wicie fars. W rzeczy wistoci zadaniem Bella nie by a obrona monarchy.
Tak zwany oskarony chcia, by wy sunite wobec niego zarzuty okazay si suszne. Co wicej,
druga oskarona Katarzy na nie zostaa nawet powiadomiona o potajemny m spotkaniu. Sd
zebra si, albowiem Henry k pragn zakoczy swoje maestwo, twierdzc e drczy y go
wy rzuty sumienia. W starotestamentowej Ksidze Kapaskiej napisano: ktokolwiek bierze on
swojego brata, popenia kazirodztwo. Odsoni nago swojego brata bd bezdzietni (Kp, 20,
21). Czy by to dlatego wci nie mia mskiego nastpcy tronu? Czy Bg ukara go za
przestpstwo popenione niewiadomie? Gdy mia polubi Katarzy n, papie uy swej wadzy,
by uchy li to staroy tne biblijne prawo. Na y czenie rodzicw obojga mody ch wy stosowa
specjaln bull, dziki ktrej maestwo mogo zosta zawarte. A jeli jednak papie przekroczy
granice swojej wadzy lub zosta nakoniony do podpisania dokumentu przy pomocy oszustwa?
A jeli zakaz by niepodwaalny i nawet Ojciec wity nie mg go uchy li? Czy to oznaczao, e
on, krl, y w grzechu? Czy w ogle by onaty ?
Nagy atak moralnej paniki nakaza zastanowi si nad py taniem, kto lub co wy woao
u Henry ka tak gwatowne wy rzuty sumienia. Przecie jego lub mia miejsce przed
osiemnastoma laty, gdy wadca by znacznie modszy ni teraz.
Opracowano ju odpowiedni argumentacj. Wedug oficjalnej wersji to Gabriel de
Grammont, francuski biskup Tarbes, zada py tanie o prawomocno krlewskiego lubu2. Wanie
wy jecha z Anglii do Francji, by omwi moliwe wy danie Marii za m za czonka francuskiej
rodziny krlewskiej. Zgodnie z logik skoro maestwo wadcy by o niewane, jego crka nie
dziedziczy a ju angielskiej korony, poniewa by a bkartem. W ten sposb jej znaczenie jako
potencjalnej panny modej znacznie zmalao.
Henry k umia przekona samego siebie, e to, co odczuwa, by o pody ktowane wy rzutami
sumienia, a nie pragnieniem. Jednak nie naley mie wtpliwoci, e to ostatnie rozpalao jego
umy s, serce oraz inne czci ciaa. Krl nadzwy czaj pragn dwch rzeczy, z ktry ch nie mg
mie adnej. Pierwsz z nich by mski nastpca tronu, drug jedna z mody ch dam dworu
jego ony. Nazy waa si Anna Boley n.
Katarzy na ujrzaa j po raz pierwszy prawdopodobnie sze lat wczeniej, gdy Anna wrcia
do Anglii po dugim poby cie za granic. Crka Tomasza Boley na spdzia swoj modo na
dwch najbardziej wy rafinowany ch europejskich dworach w Mechelen z Magorzat
Habsburg oraz we Francji u boku krla Franciszka i krlowej Klaudii. ona Henry ka zauway a
Ann, gdy kobieta wrcia do ojczy zny pod koniec 1521 roku i kilka miesicy pniej wcielia si
w rol Wy trwaoci podczas widowiska zwanego Chteau Vert (fr. zielony zamek). Trzeba
przy zna, e nie chodzio o zwy k crk angielskiego lorda, ktra przy by a ze wsi. Anna by a
mdr kobiet, mwia po francusku, potrafia piewa, gra na instrumentach i taczy . Co
wicej, przy wioza ze sob atmosfer, wdzik i mod francuskiego dworu, ju tsknicego za ni
po jej wy jedzie. Inny mi sowy by a niezwy kle wy rafinowana. Jedna ze wspczesny ch osb
stwierdzia, e sdzc po jej manierach, nikt nie wziby jej za Angielk, lecz rodowit
Francuzk. Miaa abdzi szy j, wspaniae, ciemne wosy i pocig twarz. Nie uchodzia za
pikno, jednak uznawano j za wy starczajco adn. Krlowa zwrcia uwag przede
wszy stkim na sty l Anny, nie na wy gld. Musiaa rwnie zauway mody ch mczy zn, takich
jak nieszczsny lord Henry Percy, ktry przy by do komnaty krlowej i rozpoczy na igraszki
z damami, zaznajamiajc si na kocu z pann Ann Boley n bardziej ni z ktrkolwiek inn
niewiast, a pniej, gdy pojawio si midzy nimi uczucie, zarczajc si z ni potajemnie 3.
Ku rozgory czeniu mody ch, ich rodziny (z poparciem Wolsey a) wkrtce zakoczy y ten zwizek.
W owy m czasie, gdy kardy na i Henry k spotkali si w Westminsterze na sekretnej rozprawie
sdowej, krl by bez pamici zakochany w Annie. W jedny m z siedemnastu pomienny ch listw
wy zna jej, e min ju ponad rok, odkd trafia go strzaa mioci 4. Dwanacie miesicy
wczeniej, w 1526 roku, przy by do Greenwich na uroczy stoci z okazji ostatkw, przebrany za
torturowanego kochanka. Na zoto-srebrny m kropierzu konia wy haftowano ponce, cinite
serce. Wy szy to rwnie tajemnicze sowa: declare ie nose 5 nie miem ogosi. Komu
i czego krl nie mia wy zna? Wszy scy wiedzieli, i by y to zwy kle niewinne, miosne igraszki.
Oczy wicie zastanawiano si, kogo krl mia na my li (jednake bez wtpienia widzw spektaklu
bardziej zaprztaa posta Sir Francisa Bry ana, ktry tego dnia straci oko podczas walki), jednak
niewiele osb widziao w owy m napisie co niestosownego. Litery H i K, zdobice wczeniej
stroje podczas turniejw, znikny, ale tej nocy podczas bankietu Henry k jakoby chcc uspokoi
Katarzy n i cay wiat usugiwa swej onie.
Anna, bardziej przez przy padek ni umy lnie, odkry a sposb na podbicie prnego
krlewskiego serca. Odrzucaa awanse mczy zny. Widziaa, jak wy korzy sta i porzuci sw
ostatni kochank jej rodzon siostr Mari, ktra teraz by a ju matk. Odtrcenie
i frustracja miay ogromny wpy w na krla, rozpalajc w nim namitno. Ca sw niespoy t
energi i si woli skierowa na zdoby cie czego, czego rzekomo nie mg otrzy ma. Anna
prawdopodobnie zwrcia na siebie jego uwag przez przy padek, a nastpnie zacza z nim dug
i powoln gr, a w kocu Henry k zapa si w jej sie a ona w jego. Postawia mu ultimatum:
albo maestwo, albo nic.
Aby speni y czenie Anny, Henry k musia pozby si Katarzy ny. Jego sposb na wy pltanie
si z maestwa znany jest pod nazw rozwd, jednak krl nigdy go nie pragn
a przy najmniej nie we wspczesny m znaczeniu tego sowa. W rzeczy wistoci jego celem by o
udowodnienie, e de facto nigdy si nie oeni, a zwizek z hiszpask infantk od samego pocztku
by niewany.
Krl uwaa si za dobrego czowieka i uczciwego chrzecijanina. W kocu w 1521 roku
papie Leon X nada mu ty tu Fidei defensor (obroca wiary ) za napisanie, wprawdzie z pomoc
innej osoby, wspaniaej rozprawy naukowej przeciw herety kowi Lutrowi, zaty tuowanej Obrona
siedmiu sakramentw (Assertio Septem Sacramentorum). Krl musia przekona si, e separacja
z Katarzy n nie skompromitowaaby jego pozy cji i wasnego wy obraenia o sobie jako prawy m
chrzecijaskim ksiciu. Wszy scy wiedzieli, e tak naprawd krl pragn zamieni star on na
mod, jednak jego umy s by zarwno egocentry czny, jak i wy jtkowo prny. Henry k szy bko
doszed do wniosku, e prowadziy go znacznie wzniolejsze my li wy woujce prawdziwe
skrupuy u rozsdnego, religijnego czowieka na temat tego, czy jego maestwo kiedy kolwiek
by o zgodne z prawem. Nic nie mogo zmieni raz podjtej przeze decy zji. Postanowienie to
bardzo utrudnio uwolnienie si od maestwa, poniewa jego ona przy najmniej w teorii
miaa szans na podjcie walki i zwy cistwo w sporze. Jednak krl mia o sobie bardzo wy sokie
mniemanie, dziki czemu jeszcze dalej posun si w rozwaaniach. Nie ty lko wierzy w swoj
wspaniaomy lno, lecz take swoj racj. Mg przecie znale bardziej bezporedni czy
brutalny sposb na pozby cie si Katarzy ny (jak pniej robi to z kolejny mi onami), mia jednak
pewno, i potrafi przekona do swej teorii kadego nawet papiea.
Moliwe e sam Wolsey mimowolnie podsun mu pomy s podwaenia legalnoci
maestwa. By moe dlatego pniej ostrzega, e w przy padku Henry ka naley by pewny m
i dobrze poinformowany m o propozy cji, jak skada si krlowi, poniewa on nigdy ju o niej nie
zapomni 6. Niezalenie od tego, czy by a to sugestia kardy naa, jego zadaniem by o zapewnienie
krlowi tego, czego on pragn. I tak oto wszechwadny, arogancki i zatwardziay Wolsey znalaz
si midzy dwiema potny mi kobietami Katarzy n i Ann.
Ci, ktrzy podczas widowiska rozpoznali, kim by krlewski obiekt podania zakadajc, i
chodzio o Ann Boley n nie by li oburzeni. C z tego, e wadca ugania si za drug crk
Boley na? Wszak ju zaspokaja swj seksualny apety t z siostr Anny, Mari. Rzeczy wicie,
pocztkowo krlowa zaakceptowaa relacje Henry ka z dam dworu. Gdy francuska delegacja
pod przy wdztwem biskupa Tarbes przy by a na angielski dwr w maju 1527 roku, ona wadcy
zabawiaa go w swy ch komnatach w Greenwich. Bawiono si i na polecenie krla M. de
Touraine taczy z ksiniczk, a krl z pann Boulan [Boley n], ktra wy chowaa si we Francji
u boku krlowej 7, relacjonowa pniej Francuz. Niczego jednak nie podejrzewano. Czy sama
Katarzy na co zauway a? Wedug sugi i biografa Wolsey a, Georgea Cavendisha, nie ty lko
wiedziaa o wszy stkim, lecz take mimo tego okazy waa Annie specjalne wzgldy. Nie ma
wtpliwoci, e dobra krlowa, kadego dnia przeby wajc ze sw dam, zarwno sy szaa relacje
inny ch, jak i sama by a tego wiadkiem, napisa. Niezalenie od tego, nie okazaa adnej urazy
ani pannie Annie, ani krlowi, lecz zaakceptowaa wszy stko, przy ja w dobrej wierze i zataia
z mdroci i ogromny m spokojem. Dla dobra wadcy miaa dla Anny jeszcze wikszy szacunek
ni wczeniej. W jego opinii Katarzy na by a idealn Gry zeld 8 cierpliw, posuszn
i cierpic on, rodem ze redniowieczny ch poda ludowy ch, ktra pojawia si w Dekameronie
Boccaccia i Opowieciach kanterberyjskich Chaucera.
By moe krlowa szy bko zrozumiaa, e Anna ma wiksze ambicje ni poprzednie kochanki
Henry ka. Wiele lat pniej opowiadano, e gdy pewnego dnia obie kobiety gray w karty, dama
dworu odkry a krla. Moja lady Anno, macie dobr okazj zatrzy ma si przy krlu, ale wy nie
jestecie takie jak inne i zdobdziecie albo wszy stko, albo nic 9, rzekomo zaartowaa krlowa.
Gdy moda kobieta by a tu obok, atwiej by o j obserwowa.
Potajemny try buna w York Place zbierajcy si przez kolejne dwa ty godnie
diametralnie zmieni sy tuacj. Henry k zdecy dowa, e jego maestwo dobiego koca, jednak
wskazanie przy czy ny moliwej do zaakceptowania przez Koci nie by o atwe. Nawet czowiek
tak pory wczy jak krl odczuwa potrzeb usprawiedliwienia wy jtkowo rady kalny ch krokw. By
przekonany, e idealn wy mwk stanowia tre Ksigi Kapaskiej. Jednak czy Koci wy razi
na to zgod? Aby tak si stao, najpierw naleao uzna, e poprzedni papie, Juliusz II, popeni
bd, legalizujc rzeczone maestwo. Kwestia ta by a tak dalece draliwa, e sd, ktry zebra
si 31 maja, nie doszed do adnego wniosku. Wolsey natomiast stwierdzi, i pragnie skonsultowa
si z prawnikami i teologami. Chcia poczeka na ich raporty. Henry k obra trudn ciek. Wiele
miao te zalee od reakcji Katarzy ny. By moe nawet oszukiwa samego siebie, ufajc, i
w kocowy m akcie lojalnoci i posuszestwa ona zrozumie jego nieatw sy tuacj i z pokor
wy razi zgod na uniewanienie maestwa.
Trudno jednoznacznie stwierdzi, kiedy krlowa poznaa prawd o wstrzsajcy ch
wy darzeniach rozgry wajcy ch si wok niej. Mczy ni, ktrzy zebrali si w York Place 17
maja, by li zdecy dowani utrzy ma ca spraw w tajemnicy. Mawiano o niej, uy wajc
eufemizmw: by a to wielka sprawa krla oraz jego doniose i tajemne wy darzenie 10.
Katarzy na jednak by a krlow przez osiemnacie lat, a dodatkowo jej popularno stale
rosa. Miaa te wielu przy jaci. W miniony m roku, gdy Wolsey zwikszy nad ni kontrol,
potajemnie komunikowaa si z ludmi takimi jak ambasador Karola, Mendoza. [Katarzy na]
zdaje sobie spraw, e w ty ch czy inny ch kwestiach nie mwi si jej prawdy 11, zauway
posaniec kilka miesicy wczeniej, majc na my li determinacj kardy naa, by trzy ma
krlow z daleka od dy plomacji.
To, czego jej nie powiedziano, zawsze moga wy doby od przy jaci lub dziki swoim
damom od inny ch mieszkacw dworu. Hiszpaskie niewiasty s dobry mi szpiegami 12,
skomentowa jednooki Francis Bry an przy jednej z okazji. Kobieta musiaa dziaa ostronie,
poniewa kardy na zadba o to, by szpiegw nie brako nawet w jej komnacie.
By wy wiedzie si o zajciach podczas pierwszego spotkania w York Place 17 maja,
Katarzy na nie potrzebowaa nawet dwudziestu czterech godzin. Wy jtkowo krtki czas, w jakim
odkry a tajemnic maonka, mgby sugerowa, e w krlowej ju wczeniej zrodziy si
pewne podejrzenia. Nastpnego dnia jej sojusznik, hiszpaski ambasador Mendoza, wiedzia ju
o wszy stkim.
 Dobry legat [Wolsey ] prbuje przy piecztowa swe winy i stara si uczy ni z krlowej
kobiet niezamn, a ona jest tak zlkniona, i boi si ze mn o ty m rozmawia, napisa tego
dnia w licie do cesarza Karola 13. Krl tak dalece pragnie rozwodu, i potajemnie zgromadzi
kilku biskupw i prawnikw, ktrzy mog podpisa deklaracj stwierdzajc, e maestwo
z krlow jest niewane, jako e wczeniej by a on jego brata. Std naley obawia si, i albo
papie zostanie nakoniony do wy stpienia przeciw Jej Wy sokoci z faszy wy m stwierdzeniem,
albo kardy na posiadajcy wadz legata podejmie kroki, ktre oka si fatalne dla
krlewskiego maestwa. Jestem cakowicie wiadom faktu, e chocia sama krlowa nie
zary zy kowaa i nie zary zy kuje rozmowy ze mn na rzeczony temat caa nadzieja, po Panu
Bogu, spoczy wa w Waszej Cesarskiej Moci 14.
Nieustanne zapewnienia Mendozy, wedle ktry ch Katarzy na nie rozmawiaa z nim
o wspomnianej sprawie ani twarz w twarz, ani porednio, wiadcz o jego ostronoci.
Dy plomata zna bowiem ry zy ko przechwy cenia jego korespondencji przez szpiegw. Niedugi
czas, w jakim udao mu si poinformowa Karola o zaistniaej sy tuacji, wiadczy o ty m, e
kobieta prawdopodobnie uwanie obserwowaa ma i by moe spodziewaa si takiego rozwoju
wy darze. Mendoza i Katarzy na chcieli ostrzec papiea nie mg zosta zmuszany przez
Anglikw do nagego wy stpienia przeciw jej maestwu. W midzy czasie ambasador Hiszpanii
zasugerowa, e papie winien powstrzy ma Wolsey a przed dziaaniem na wasn rk. Jeli
Henry k zdecy dowaby si na konty nuowanie owej sprawy, wszelkie wice decy zje powinny
zapa w Rzy mie.
Gdy krl zrozumie, e nie uda mu si osign celu, nie bdzie chcia, by ludzie zostali
poinformowani o jego pierwszy ch posuniciach. Jeli jednak nadal zechce kroczy obran
ciek, jego poddani bd nadzwy czaj oburzeni, jako e w ty m kraju krlowa jest
uwielbiana 15, donosi Mendoza. Jednak Katarzy na wietnie znaa swego ma. Nie chciaa
zmusza go do publicznej obrony swoich poczy na, gdy w ten sposb zapdziaby go w kozi rg,
z ktrego nie mgby si wy dosta. Krlowa pragnie cakowitej dy skrecji w tej sprawie,
przy najmniej na t chwil, poinformowa ambasador, gdy wci udawao im si utrzy my wa
kontakty rodem z filmw paszcza i szpady. y czenie to zostao mi przekazane przez osob
trzeci, twierdzc, e nie przy sza od niej, cho ja podejrzewam, e spotkaa si ze mn za zgod
krlowej.
W dniu, w ktry m oficjalnie ruszy o postpowanie majce na celu uniewanienie
maestwa, krlowa rozpocza ju rozwaanie strategii pokonania ma. Z jednej strony Henry k
z pewnoci obawia si jej popularnoci. Z drugiej za, czego Katarzy na by a wiadoma,
ostateczna decy zja doty czca jej maestwa nie moga zosta podjta przez Wolsey a jako
kardy naa ani adn osob przeze mianowan. Jeli chciaa ocali swe maestwo, musiaa
przenie t bitw na teren Rzy mu. Jej najwikszy m sojusznikiem by siostrzeniec, wpy wowy
cesarz. Pierwsza runda zacitej i zoonej walki, ktra miaa cign si przez kolejny ch sze lat,
okazaa si zwy cistwem Katarzy ny. Henry k sdzi, e maonka nie miaa o niczy m pojcia.
Jego ignorancja i pragnienie utrzy mania wszy stkiego w tajemnicy dziaay na korzy krlowej,
a on sam da jej czas na przy gotowanie linii obrony.

1 L&P, 4, 3140.
2 L&P, 4, 3231.
3 Cavendish, Life and death, 59.
4 Starkey, Krlowe. Sze on Henryka VIII, 279
5 Hall, Halls Chronicle, 707.
6 Cavendish, Life and death, 225.
7 Ives, Life and Death of Anne Boleyn, 88.
8 Cavendish, Life and death, 65.
9 Ives, Life and Death of Anne Boleyn, 100.
10 L&P, 4, 3311, 3283.
11 Brewer, Reign of Henry VIII, t. 2, 201.
12 L&P, 7, 248.
13 CSP Hiszpania, 32, 193.
14 L&P, 4, cclxxvii.
15 Tame.
 31

DZIEWICTWO

Windsor
22 czerwca 1527 roku

Z oczu Katarzy ny py ny gorce zy wciekoci. Jej m sta przed ni, prawdopodobnie

czujc zarwno lk, jak i ulg, e w kocu udao mu si zebra w sobie siy i osobicie
poinformowa on o przy szoci, jaka czekaa ich maestwo. Poda te same argumenty, jakich
uy wa do przekonania siebie o zasadnoci wielkiej krlewskiej sprawy . Wedug monarchy by a
to powana kwestia sumienia. Przez wszy stkie minione lata jak powiedzieli mu kanonicy
i teolodzy y li z Katarzy n w miertelny m grzechu. Dla dobra ich dusz musieli si rozdzieli a
mensa et thoro od stou i oa. Krlowa miaa wskaza miejsce, do ktrego pragnie si
wy cofa. W odpowiedzi na zasy szane informacje ona wy bucha paczem. Nie znalaza
odpowiednich sw. Henry k stara si pocieszy kobiet, dzielc z nim y cie przez niemal
osiemnacie lat. Mimo wszy stko urodzia mu dzieci y we i martwe i trwaa u jego boku od
czasw, gdy by jeszcze niedowiadczony m, mody m krlem. Teraz twierdzi z uporem, e to
wszy stko powinno dokona si dla ich dobra. Bd co bd, wci oficjalnie by jej mem,
a ty m samy m panem. Baga j o zachowanie sprawy w tajemnicy. zy Katarzy ny by y
wy mown form ciszy. Nie przeciwstawia si mowi, ale nie wy razia te na nic zgody 1.
Wspomniana rozmowa miaa miejsce prawdopodobnie w Windsorze. 22 czerwca 1527 roku
Henry k zaatwia tam pewne sprawy, chocia cz tego dnia spdzi take w Westminsterze.
W zaistniaej sy tuacji proba o dochowanie tajemnicy by a czy sty m absurdem. Sugeruje to, e
krl zaczy na ju obawia si elaznego charakteru swej miej i ulegej maonki.
W zdumiewajcy sposb lekceway wy woany przez siebie skandal. O jego tak zwany m
sekrecie wiedziano ju w Hiszpanii, a w Londy nie oraz inny ch miastach by tematem plotek
i przedmiotem oburzenia. Mieszkacy Anglii nie ignoruj intencji krla, jednake caa ta sprawa
wy glda tak, jakby inicjatorem jej by zwy ky awanturnik, a nie wadca, zauway Mendoza.
A trudno uwierzy , e przy szo mu do gowy realizowanie tak przedziwnego pomy su 2.
Wadca ba si ony z innego jeszcze powodu jej wy jtkowej popularnoci. Wedug
Mendozy krl mg spodziewa si kopotw, jako e przy wizanie Anglikw do krlowej jest
wy jtkowe. Przepowiada te, e rozwd wy woa skandal. Pniej jeden z ambasadorw
Henry ka zgodzi si z ty m i powiedzia w Pary u pewnemu Wochowi, i Jej Wy soko kochano
tak bardzo, jakby w y ach [jej] py na krlewska krew Anglii 3. Poza ty m by a matk
nastpczy ni tronu. Jeeli maestwo zostaoby uznane za niewane, crka ksiniczka Maria
nie ty lko straciaby swe prawa do tronu, lecz take zostaaby ogoszona bkartem. Kady
wy jtkowo przey wa to, co mwi si o odsuniciu krlowej, zarwno ze wzgldu na ni, jak
i ksiniczk, ktr wwczas uznano by za dziecko z nieprawego oa 4, relacjonowa Mendoza.
Jeli rzeczy wicie sprawy przy bior taki obrt, a na wy brzee Kornwalii przy by oby sze lub
siedem ty sicy Hiszpanw, by stan w obronie matki i crki, doczy oby do nich czterdzieci
ty sicy Anglikw. Doda jednak, e popularno czsto zawodzi, gdy jest wy stawiona na
prb. Poniewa angielscy oby watele nie mieli adnego konkretnego przy wdcy, do ktrego
mogliby si zwrci o wsparcie, mogo si okaza, i poprzestaliby jedy nie na narzekaniu
zwaszcza na niepopularnego Wolsey a, wedug wielu bdcego zwolennikiem krlewskiego
rozwodu.
W rzeczy wistoci determinacja Henry ka, by pozby si Katarzy ny, sprawia duchownemu
wiele rnorakich problemw nie ty lko dlatego, e piastowa urzd kardy naa. Musia by
przecie posuszny papieowi. Dlatego te doradza swemu panu, by w stosunku do ony by
delikatny i miy 5, jednoczenie manipulujc ni i przekonujc do swego pomy su. Wolsey
wiedzia, e w przeszoci papiee czsto by wali pobaliwi dla krlewskich kapry sw.
Jednak na delikatno i uczucia by o ju za pno. Katarzy na kipiaa ze zoci, chocia nie
okazy waa tego. By posuszn on to jedno, ale biernie przy glda si swemu upadkowi to
zupenie inna kwestia. Nie zadeklarowaa wprawdzie gono swego buntu, ale nie miaa zamiaru
si podda. y cie nauczy o j, e atwiej by o radzi sobie z mczy znami, jeli uwaali j za
nierozumn, ustpliw i naiwn kobiet. Henry k powoli przy jmowa postaw osoby cierpicej
w milczeniu katusze i ty m samy m dawa swej onie czas do namy su. Wkrtce zrozumia, i
nioso to za sob due niebezpieczestwo.
Pierwszy cios, zadany przez Katarzy n, by prosty, ale straszliwy w skutkach. Wedug krla
grzeszy li oboje, poniewa maonka poznaa jego starszego brata pod wzgldem cielesny m.
Krlowa oznajmia mu zatem, e by w bdzie: mimo i przy wiadkach legli w krlewskim ou
w noc polubn, ona i Artur nigdy nie wspy li.
Prawda o dziewictwie Katarzy ny pozostanie ju tajemnic. Niezalenie od tego, co
wy darzy o si przed laty w krlewskiej alkowie, kobieta miaa wiadomo, e nikt nie by
w stanie zaprzeczy jej sowom. Jednake po aferze z pierwsz rzekom ci wiedziano rwnie,
i w razie koniecznoci krlowa potrafia kama. Dowd na jej dziewictwo, przedstawiony po
latach w Londy nie i Saragossie, by wtpliwy. Teraz jednak twierdzia, jakoby Henry k wiedzia
o jej niewinnoci, gdy po raz pierwszy miao doj midzy nimi do inty mnego poy cia. Wolsey
nie kry wciekoci, zasy szawszy, e krlowa jak to okreli utrzy muje, i nigdy nie poznaa
[krlewskiego] brata w cielesny sposb 6. Jeli sowa te by y prawd, wy trcay konkurentowi
z rki najwaniejsze argumenty. Kobieta zadaa rwnie, by m pozwoli jej zwrci si do
zagraniczny ch doradcw, ktrzy mieliby podpowiedzie, jak postpowa w rzeczonej sprawie.
Wedug kardy naa by o to dowodem na to, e kobieta otrzy muje wskazwki z zewntrz. Sama
nigdy nie pomy laaby w ten sposb, oznajmi. Duchowny dalece nie docenia swego
przeciwnika. By moe Katarzy na przez cae y cie zachowy waa si w ten wanie sposb,
pozorujc, e nie ma [w niej] niczego wicej ponad to, co wida na zewntrz, i nie pojmuje
zamiarw inny ch ludzi 7. Podobne wraenie zrobia przed laty na Henry ku VII i jego doradcach.
Katarzy na zniszczy a szanse na atwe i dy skretne rozstanie z mem. By y to najgorsze
argumenty [przeciw rozwodowi], jakie mona by o sobie wy obrazi 8, przy zna Wolsey.
Przewidujc kopoty, stara si wy perswadowa swemu panu uporczy we obstawanie przy
twierdzeniu, e jego ona i Artur wspy li ze sob. Wedug niego wy starczy o, e by li
maestwem. Krl zignorowa jego sowa.
Czonkowie rady dostrzegli jeden z zasadniczy ch problemw, ktry mgby udaremni
uniewanienie lubu. W innej z ksig Starego Testamentu Powtrzonego Prawa zaprzeczano
tezie z Ksigi Kapaskiej, twierdzc w niej, e obowizkiem mczy zny jest polubienie wdowy
po swy m bracie, jeli z pierwszego maestwa nie narodzi si sy n: [...] lecz szwagier jej zbliy
si do niej, wemie j sobie za on (Pwt 25, 5), powiedziano.
Wolsey by bdnie przekonany, i Katarzy na nie bdzie w stanie si broni, i ty m samy m
wpad we wasn puapk. Wedug jego podejrze, to potajemni doradcy krlowej doprowadzili
do jej niezomnoci i uporu. Wkrtce zacz oskara j o brak rozsdku9.
Zarwno on, jak i Henry k nabrali podejrze. Zrozumieli, e Katarzy na musiaa dowiedzie
si o wielkiej sprawie krla na dugo nim Henry k poinformowa j o swy ch zamierzeniach.
Niewierny m pragn dociec, kim by jej informator. Przy puszcza rwnie, e przekazy waa te
wieci dalej, burzc w ten sposb jego plany utrzy mania caej sprawy w tajemnicy. [Mona to
wy wnioskowa] po jej sposobie zachowania, sowach i wiadomociach, ktre wy saa, ujawnia
i przedstawia 10, powiedzia Wolsey. W midzy czasie kardy na zacz nakania biskupw do
poparcia monarchy i wy stpienia przeciw krlowej. Wedug niego wadca wy kazy wa si
rozsdkiem, podczas gdy jego ona sprawiaa wraenie podejrzanej i celowo wzbudzaa
wtpliwoci 11. Nawet starszy, bezstronny i nieprzekupny John Fisher, biskup Rochester,
pocztkowo zgodzi si, e krlowa zachowy waa si w sposb ry zy kowny i niebezpieczny 12.
Celem kardy naa by o postawienie wszy stkiego na gowie: Katarzy na, bdc de facto ofiar,
miaa by ukazana jako intry gantka, za Henry k prowody r caej intry gi mia przeobrazi si
w ofiar, wy magajc ocalenia przed y ciem peny m cierpienia 13, ktre wid, odkd
uwiadomiono mu nielegalno maestwa. Wedug nich nieodpowiedzialna i prowokujca plotki
postawa krlowej zagraaa zarwno stabilnoci Korony, jak i pokojowi w Europie. Powinna
milcze, okaza posuszestwo mowi i czeka na decy zje podjte przez wane osobistoci.
W midzy czasie Wolsey pragn dowiedzie si, czy Katarzy na zabiegaa potajemnie
o jakiekolwiek wsparcie. Wizy ta u Fishera potwierdzia jego najgorsze obawy. Biskup
powiadczy , e przy by do niego posaniec od krlowej. Katarzy na napisaa Fisherowi, i
by aby zadowolona, gdy by zechcia doradza jej w sprawie z krlem. Wy sannik nie
sprecy zowa, dlaczego potrzebowaa pomocy duchownego, lecz ten si domy li, albowiem jego
brat zasy sza ju plotki o rozwodzie krce w Londy nie. Jednake nawet biskup zapowiedzia
Wolsey owi, e nie odpowie na jej prob bez otrzy mania zezwolenia monarchy. Inny mi sowy
Katarzy na pozostaa na polu bitwy sama. Gdy potrzebowaa pomocy, zmuszona by a szuka jej
potajemnie i jeli to by o konieczne za pomoc podstpu i oszustwa.
Kardy naa trapi jednak inny problem. Krl zacz wtpi w jego dziaania, cho zarazem sta
si tak bardzo zaleny od niego. Wrogowie duchownego na dworze, bdcy w bliskich relacjach
z rodzin Boley n, zasiali w Henry ku niepewno, mwic, e jego suga wcale nie pragn
rozwodu. Wolsey by wzburzony, otrzy mawszy wiadomo, w ktrej wadca sugerowa, jakoby
doradca stara si utrudnia osignicie celu. Bg mi wiadkiem, e najbardziej na wiecie
pragn wanie postpw w sekretnej sprawie 14, odpar. Czy si to kardy naowi podobao,
czy nie jego przy szo zaleaa teraz od umiejtnoci zrealizowania planw krla. Razem
z Katarzy n, Henry kiem, ksiniczk Mari i Ann Boley n sta si stron zainteresowan w tej
sprawie. Stawka dla niego by a tak samo wy soka o ile nie wy sza jak dla pozostay ch. Krl nie
wy bacza niczego, co chociaby pachniao zdrad.
Kolejny m problemem duchownego by fakt, i ona wadcy miaa potencjalnego sojusznika,
silniejszego nie ty lko od kardy naa, lecz take od samego krla. Jej siostrzeniec Karol odnosi we
Woszech militarne sukcesy. Podczas gdy monarcha Anglii i Wolsey potajemnie planowali
strategi rozwodu, 6 maja 1527 roku oddziay cesarza przejy i ograbiy Rzy m. Papie Klemens
VII by teraz zdany na ask Karola. Nakonienie gowy Kocioa do atwego, prostego uwolnienia
Henry ka od maestwa, stao si nagle zadaniem wy soce zoony m.
Katarzy na by a wiadoma, e jej zbawienie znajdowao si w Rzy mie, i pragna, by papie
ogosi, e ty lko on mg uchy li decy zj swego poprzednika. Wiedziaa take, i najlepiej bdzie,
jeli przekona go o ty m jej siostrzeniec. Listy Mendozy do Karola udowadniaj, e nikt nie musia
wskazy wa jej odpowiedniej drogi. Robia wszy stko, by zaangaowa w spraw zarwno Rzy m,
jak i cesarza. W jaki jednak sposb Katarzy na kobieta znajdujca si prakty cznie pod sta
kontrol miaa wy sa list bezporednio do niego? Udao jej si to na pocztku lipca, gdy Wolsey
wy jecha z kraju, by poprowadzi we Francji negocjacje z Franciszkiem. Jej ma by o o wiele
atwiej zwie ni kardy naa.
Pod nieobecno duchownego Henry k musia radzi sobie sam. Nie by przy zwy czajony do
zwracania uwagi na szczegy, jednak zauway , a przy najmniej tak mu si wy dawao, podjte
przez maonk prby wy sania listu do siostrzeca. Jedny m z najbliszy ch powiernikw
Katarzy ny by Francisco Felipez, hiszpaski suga, ktrego oficjalny m zadaniem by o
nadzorowanie jej sucy ch podczas posikw. Wy rniay go cechy ty powe dla
najwierniejszy ch przy jaci krlowej by intelektualist i przy jacielem Erazma z Rotterdamu.
Sam wadca uwaa, e Felipez jest i zawsze by powiernikiem spraw i sekretw Jej Wy sokoci.
To wanie jego Katarzy na wy braa na swego posaca. Wprowadzia w y cie misterny plan
z podwjny m blefem.
W lipcu Felipez zacz rozpowiada, e jak najszy bciej musia wy jecha do domu, by
odwiedzi chor matk. Katarzy na, udajc swj sprzeciw, poprosia ma, by nie wy razi na to
zgody. Henry k pewien, e ona prbuje go oszuka, postanowi j przechy trzy . Jego Wy soko
zauway , i krlowa jest jedy ny m powodem wy prawy tego mczy zny do Hiszpanii 15, napisa
do Wolsey a William Knight, krlewski sekretarz. Widzc wielk zmow midzy nimi, [krl]
uczy ni wic tak, jakby y czenie Philipa [Felipeza] by o zrozumiae i z atwoci przekona
krlow, aby cieszy a si z jego wy jazdu. Wadca zobowiza si nawet do wy kupienia
posaca, jeli ten zostaby porwany po drodze jakby w ogle istniao podobne
niebezpieczestwo. Jego Wy soko oznajmi, e jeli Philip [Felipez] zostaby uprowadzony przez
wrogw, on uwolni go i zapaci za okup, napisa Knight. W rzeczy wistoci Henry k pragn, aby
Wolsey lub Franciszek doprowadzili do zatrzy mania posaca w areszcie we Francji. Kardy na
mia dopilnowa, aby nikt nie dowiedzia si o rozkazie krla. Angielski wadca y wi przekonanie,
e dziki temu spry tnemu posuniciu nie ty lko powstrzy ma wy sannika, lecz take pozna tre
wiadomoci, ktr ten zabra ze sob do Hiszpanii. Felipez wy ruszy wic na spotkanie z matk.
W midzy czasie Katarzy na zawara z mem swego rodzaju pokj. Wkrtce po wy jedzie
Felipeza krlowa, krl i Maria wy ruszy li z Hunsdon w Hertfordshire do Beaulieu w Essex. Ku
uldze wszy stkich, ona Henry ka by a w dobry m nastroju. Na jej obliczu znowu malowaa si
rado, przekaza Wolsey owi dziekan kaplicy krlewskiej, Richard Sampson. Miaa rwnie
przy jemny wy raz twarzy, w mej opinii mniej lub mao podejrzany 16. Najwy raniej kobieta
nie zapomniaa, jak skutecznie udawa.
Sampson stwierdzi, e wszy stko szo w dobry m kierunku. Realizacja wielkiej sprawy
przy braa pomy lny obrt, relacjonowa z podekscy towaniem. Krl Anglii take odgry wa sw
rol, bdc dla ony delikatny i miy , trzy majc j w ten sposb w ry zach. Zwy kle
niecierpliwy wadca poczeka nawet na krlow, ktra przy gotowy waa si w Hunsdon, poniewa
chcia, aby razem wy ruszy li do Beaulieu. W rzeczy wistoci kade z nich prowadzio wasn gr.
Anna Boley n albo wy jechaa razem z nimi, albo doczy a do krlewskiej pary w Beaulieu.
Henry k podarowa jej tam piercie ze szmaragdem, bdcy jedny m z liczny ch prezentw
wrczony ch wy brance po wy raeniu zgody na zampjcie.
Krl musia zaufa kardy naowi. Katarzy na by a za to zdana na Felipeza. Po raz kolejny to
ona zatriumfowaa. Felipez, zamiast pojecha przez Francj, zignorowa ostrzeenia wadcy
o niebezpieczestwie, jakie czy hao na morzu, i wsiad na pokad statku. W ten sposb unikn
puapki i z kocem lipca dotar na dwr Karola w Valladolid, w pnocnej Kasty lii. Cesarz
naty chmiast wy da swoim ludziom w Rzy mie odpowiednie rozkazy. Napisa do papiea, dajc,
by Wolsey zosta odsunity od podejmowania decy zji w sprawie maestwa. Stwierdzi, e sd
powinien odby si nie w Anglii w ktrej ona wadcy nie miaa szans na sprawiedliwy
proces lecz w Rzy mie. Moecie sobie wy obrazi, jak wielki wpy w na naszego ducha bdzie
miao co tak dalece skandalicznego, majcego tak straszliwe konsekwencje co, co przy niesie
ze sob nieskoczone zo [...]. Nie moemy porzuci krlowej, naszej ciotki, w potrzebie,
i musimy uczy ni wszy stko, aby jej pomc 17, napisa Karol do Mendozy, odesawszy Felipeza
z powrotem do Katarzy ny z wiadomoci. Nie wolno nam dopuci do tego, eby Jego
Wy soko [Henry k] okry tak hab j [Mari] lub jej matk. Tak potworne wy darzenia jeszcze
nigdy nie miay miejsca ani w historii staroy tnej, ani nowoy tnej.
Druga ciotka Karola, Magorzata Habsburg, ze swoich rde dowiedziaa si o aferze i z
Niderlandw (wci sprawujc wadz w imieniu cesarza) prbowaa zmusi Wolsey a do
wy janie. Wielk spraw angielskiego wadcy odarto z resztek tajemnicy. W rozwizanie
problemu zaangaoway si najwiksze europejskie potgi, wy wierajce nacisk na papiea, by
nie dopuci do uniewanienia maestwa Katarzy ny. Niczy m bajkowy krl w nowy ch szatach,
Henry k sta teraz przed wiatem zupenie nagi chocia jeszcze o ty m nie wiedzia.

1 CSP Hiszpania, 32, 276. L&P, 4, cclxxix.

2 L&P, 4, cclxxix.
3 L&P, 4, ccxxi, citing CSP Wenecja, 4, 393.
4 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, f243. CSP Hiszpania, 32, 113.
5 Dokumenty pastwowe, 1, 194.
6 Tame.
7 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/4. CSP Hiszpania, 1, 551.
8 Dokumenty pastwowe, 1, 194.
9 L&P, 4, 3231.
10 Dokumenty pastwowe, 1, 196. L&P, 4, cclxvii i przy pis 3231.
11 Tame.
12 Tame.
13 Burnet, History of the Reformation, vol. 6, 19.
14 Dokumenty pastwowe, 1, 194.
15 L&P, 4, 3256.
16 L&P, 4, 3302.
17 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, ff 25455. CSP Hiszpania, 32, 131.
 32

CHOROBA

Londyn
6 grudnia 1527 roku

K rlowa by a chora. Autor listu oznajmi, i z uwagi na dobre wy chowanie przy puszczalnie
pozorowane nie podawa szczegw tak zego stanu zdrowia Katarzy ny. By jednak zdania, e
papie Klemens VII powinien wiedzie, dlaczego Henry k uznawa j teraz za fizy cznie
odpy chajc. Istniej przy czy ny, ktre objte s tajemnic i nie mog zosta ujawnione 1,
relacjonowa. Niektry ch dolegliwoci krlowej nie sposb zwalczy medy kamentami. Z tego,
a take z inny ch powodw krl nigdy nie bdzie y z ni jak z on. Autor nie uchy li rbka
tajemnicy, nie zdradzajc, czy m by a owa przy pado, najwy raniej zby t odstrczajca, by j
opisa, i znana jedy nie mczy nie dzielcemu z Katarzy n oe. Przy puszczalnie dolegliwo
kobiety by a zwizana z jej narzdami rozrodczy mi.
Kardy na Wolsey, autor wspomnianej korespondencji, pragn, by jego reprezentant
w Rzy mie, Gregorio Casale, przekaza Klemensowi t wanie informacj. Zarwno gowa
Kocioa, jak i sama krlowa musieli zrozumie, e Henry k zdecy dowa z ca stanowczoci
nigdy ju nie posi ciaa 2Katarzy ny i nakaza swoim ambasadorom, aby to postanowienie
powtrzy li papieowi. Ojciec wity powinien wiedzie, jak wielkie niebezpieczestwo czy hao
na krla, jeli w wci odwiedzaby komnat krlowej. Nie ma pewnoci, co wadca chcia
przez to powiedzie. By moe sugerowa, e rozwcieczona maonka mogaby wy rzdzi mu
fizy czn krzy wd (jak pniej zezna) lub obawia si, e seksualna pokusa ze strony kobiety
zagrozi jego moralnoci, podczas gdy nowo odkry te skrupuy nakazy way mu trzy manie si
z daleka od jej alkowy. Tak czy inaczej pragn, aby papieowi doniesiono, e angielski monarcha
nigdy ju nie odwiedzi komnaty swej maonki.
Argumentacja Wolsey a posuwaa si znacznie dalej. Kardy na sugerowa, jakoby Katarzy na
nie potrafia poradzi sobie bez monarchy. Lubiene pragnienie, najniebezpieczniejsza
i najbardziej przeraajca z kobiecy ch cech, przejo nad ni kontrol i j zdradzio. Dlatego tak
bardzo pragna zatrzy ma Henry ka. Wedug Wolsey a taka postawa by a niemoralna i haniebna.
Ch oddawania si cielesnej przy jemnoci z bratem by ego ma zostaa wkrtce uznana za
grzech miertelny. aowa teraz, i kiedy kolwiek zauway doskonao i cnot w kobiecie
majcej tak bezbone cele zwaszcza gdy zaprzeczy a utrzy my waniu kontaktw seksualny ch
z pierwszy m maonkiem, podczas gdy on, Wolsey, wiedzia, e posacy Ferdy nanda wy sali do
Hiszpanii zakrwawione przecierada z nocy polubnej. Krtko mwic, Katarzy na by a winna,
poniewa nie czy nia niczego oprcz ogaszania swego zmy sowego przy wizania. Zarwno
prawo boskie, jak i ludzkie [...] susznie potpio 3 jej pragnienia.
Wolsey by zdesperowany. Krlowa wcale nie chorowaa. Do Hiszpanii nie wy sano adny ch
zakrwawiony ch przecierade. Kobieta nie bronia rwnie swego maestwa z powodu
podania seksualnego czy te zwy kej rozpaczy. Potrafia kontrolowa pragnienie, jakie czua
wobec wspaniaego ciaa swego ma. Wkrtce zostaa zreszt oskarona o niespenianie
maeskich obowizkw (chocia pojawi si rwnie my lce doniesienia, jakoby wadca
ponownie puka do drzwi jej alkowy ) 4. Kardy na jednak walczy o swoj przy szo. W brutalny
sposb uwiadomiono mu, i w kwestii rozwodu nie by o ju odwrotu i musia wy korzy sta
przeciw krlowej wszy stkie moliwe argumenty, zarwno te racjonalne, jak i urojone. Mia
wiadomo w przeciwiestwie do Henry ka e zy skanie papieskiego poparcia bdzie trudne,
jeli w ogle moliwe. Zacz sobie rwnie uzmy sawia, e jeli nie speni wy maga swego
pana, wrogowie zniszcz go do cna.
Wolsey zrozumia to wszy stko we wrzeniu 1527 roku, po powrocie z podry do Francji.
Podczas jego nieobecnoci wadca wy sa do Rzy mu swoich ambasadorw, nie konsultujc tego
posunicia z kardy naem. Podobny krok by by nie do pomy lenia na jakimkolwiek etapie przez
wiksz cz poprzedniej dekady, jednake tego lata w Beaulieu oraz w inny ch miejscowociach
Henry k mia sty czno z ludmi z otoczenia Anny Boley n. Oddelegowanie ambasadorw by o
oczy wisty m dowodem, e Wolsey zacz traci wadz. Duchowny bezzwocznie napisa
z Francji pojednawczy, przy milny list. Nigdy aden kochanek nie patrzy na sw lady z wiksz
mioci i pragnieniem, ni ja spogldam na wasz najszlachetniejsz i najwspanialsz osob,
napisa do swego pana 5. Niestety, uy niefortunnego porwnania. Krl, zauroczony Ann
Boley n, by a nadto wiadom, jak sfrustrowany kochanek moe pon z podania.
Najwiksze upokorzenie nastpio po powrocie Wolsey a do Dover. Kardy na spodziewa si
ciepego przy jcia i wy stawnej uczty na ktrej obecni by liby oczy wicie inni ary stokraci i by
moe sam wadca. Zamiast tego musia uda si do krla do Richmond. Dotarszy tam,
naty chmiast wy sa do Henry ka swego sug z zapy taniem, kiedy i gdzie mog si spotka.
Mendoza zauway , i zgodnie ze zwy czajem gdy ty lko legat [Wolsey ] mia do przekazania Jego
Wy sokoci informacje zwizane ze sprawami krlestwa, monarcha zaprasza go do pry watnej
sali. Ty m razem jednak, kiedy przy by posaniec, wadca spdza akurat czas z Ann Boley n.
Nim Jego Wy soko zdy cokolwiek odpowiedzie, relacjonowa Mendoza, [Anna]
wy krzy kna: A gdzie indziej miaby przy jecha kardy na? Powiedzcie mu, aby przy by tam,
gdzie przeby wa krl 6.
By to doniosy moment: wspaniay kardy na zosta przy woany przez kochank swojego
wadcy. Katarzy na nigdy nie by a tak despoty czna. Wolsey, nie majc wy boru, musia
przy chy li si do polecenia. Mimo ogromnego oburzenia, zauway Mendoza, [Wolsey ] ukry
swj al. By to wy mowny znak, e u wadzy nastpoway zmiany. Przenikliwy ambasador
wy snu dwa wnioski: po pierwsze nowa mio krla zdaje si nie przepada za kardy naem 7,
po drugie takie traktowanie by o oznak niezadowolenia monarchy . ona wadcy z pewnoci
dowiedziaa si o cay m zdarzeniu, co mogo ty lko zwikszy jej niepokj.
Wedug pogosek Wolsey poszukiwa dla Henry ka francuskiej ony. Z ca pewnoci obawia
si, e jeli Anna Boley n zostaaby krlow, miaby kopoty, nawet jeli zdoaby uzy ska zgod
na rozwd. Wrogowie stali si jego sojusznikami. Kardy na nie znajdowa innego rozwizania.
Anna Boley n, rwnie zdeterminowana co Katarzy na, by a ju wtedy potajemnie zarczona
z krlem.
Histori czy stego szalestwa wadcy na jej punkcie mona odnale w szeregu
niezwy ky ch listw miosny ch, ktre w nieznany sposb zachoway si w waty kaskim
archiwum. Siedemnacie listw nie zostao niestety opatrzony ch dokadny mi datami, lecz ich
powstanie naley najpewniej datowa na okres midzy 1526 a 1528 rokiem. Na pocztku kobieta
jeszcze odrzuca awanse monarchy, w kocu jednak zgadza si zosta jego on.
W pierwszy ch listach krl przekomarza si z wy brank. Posy ajc ukochanej zajca, ktrego
ubi poprzedniego wieczoru, wy znaje: wolaby m, aby cie by y tutaj zamiast swego brata.
W ten sposb Henry k, postpujc w my l zasad dworskiej mioci, deklarowa, e pragnie czego
wicej. Na pocztkowy m etapie prawdopodobnie akn ty lko inty mny ch kontaktw. Anna
pocztkowo odmwia, po czy m zacza wy sy a sprzeczne sy gnay. Jestem w ogromnej
rozpaczy [pisa Henry k], nie wiedzc, jak je rozumie, czy na moj niekorzy , jak to kilka razy
pokazaa, o pani, czy na mj poy tek, skary si. Jeli zadowoli was pozy cja wiernej
krlewskiej kochanki i przy jaciki oraz oddanie mi swego ciaa i duszy [...] obiecuj, e nie ty lko
zy skacie reputacj, ale take bdziecie moj jedy n naonic, a ja wy rzuc ze swy ch my li
i uczu wszy stkie inne 8. Chocia pragn jej ciaa i duszy, nie zaproponowa maestwa.
Henry k wy wiera na Ann zby t du presj. By moe w swej nadmiernej nachalnoci
usiowa zaprowadzi j do swego oa w nieudolny sposb i oczekiwa na to przy zwolenia. Jednak
crk Tomasza Boley na cechowa ogromny upr. W odpowiedzi Anna pisaa, i by a pewna, e
Henry k wy powiedzia te sowa w artach, by [j] sprawdzi, nie chcc skala si grzechem,
albowiem dla [niej] jest to niegodziwo, ktra sprowadziaby [na ni] nienawi Boga i dobrej
krlowej 9. W ty m samy m licie kobieta informowaa, e wci by a dziewic y jc nadziej
na znalezienie ma, ktremu mogaby podarowa sw niewinno. Nie powinna te
przeciwstawia si Katarzy nie, bdcej wszak jej pani, dodaa. Z punktu widzenia krlowej nie
by wany fakt, czy Anna Boley n walecznie odrzucaa nachalne zaloty krla, czy te snua
intry g, by osign jeszcze wspanialsze korzy ci. Najistotniejsza by a ekscy tacja Henry ka, ktra
wy woaa w nim niekontrolowan, szalon namitno. Pragn [wieczoru] spdzonego
w ramionach mej ukochanej, caujc jej [piersi], zakoczy jeden z listw krl. By moe na to
Anna daa mu przy zwolenie, lecz najpewniej na nic innego. Jakkolwiek by nie by o, Henry k
pragn dosta wszy stko. Skoro maestwo stanowio jedy n drog, niechaj bdzie i tak. A jeli
Anna powiaby mu sy na, sprawy przy bray by jeszcze korzy stniejszy obrt. W ten sposb m
Katarzy ny zarczy si w tajemnicy z inn kobiet.
Czy oznacza to, e Anna tak dalece zmanipulowaa Henry ka, e po osiemnastu latach zostawi
sw on? Czy moe to on podj t decy zj, otwierajc drzwi dla ambitnej kobiety ? Nie sposb
odpowiedzie na to py tanie z absolutn pewnoci. Dowody w tej kwestii nie s jednoznaczne,
a uczeni nie potrafi doj do porozumienia. By moe ch porzucenia krlowej i ponownego
oenku mogy rozwija si rwnoczenie, a jedno pragnienie ty lko wzmagao drugie. Bd co
bd, obie te sprawy poczy y si ze sob tak niespodziewanie nie ty lko w gowie krla e pod
koniec lata 1527 roku stay si niemal jednoci. Katarzy na obudzia si nagle w nowej,
niepokojcej rzeczy wistoci, ktra zaskoczy a rwnie samego Wolsey a, gdy we wrzeniu zszed
z pokadu w Dover. Co waniejsze, krl potrzebujcy czasem utwierdzenia si w swy ch
przekonaniach znalaz kolejn kobiet o silny m charakterze, by trwaa u jego boku. Gdy ju raz
zobowiza si do przeprowadzenia rozwodu, ona zrobia wszy stko, by osign swj cel. Krlowa
Katarzy na trafia na godn przeciwniczk.
Henry k spoglda w przy szo z opty mizmem. y wi przekonanie, e papie uzna logik jego
argumentw i naty chmiast anuluje maestwo. Z pewnoci tak wanie poinformowa Ann,
owiadczajc si jej. Nie bra pod uwag ani uporu Katarzy ny, ani jej umiejtnoci zebrania si
do przeprowadzenia kontrataku. Wojna, ktr krl spodziewa si wy gra w cigu kilku miesicy,
miaa trwa sze lat. Jego zwy cistwo jeli mona tak je nazwa wy magao przedsiwzicia
drasty czny ch rodkw, ktre zmieniy bieg dziejw Anglii.

1 Burnet, History of the Reformation, t. 4, 55. L&P, 4, 3644.

2 L&P, 4, 4977.
3 Fiddes, Collections, 17172.
4 Pocock, Records, 1, 212. L&P, 4, 2096.
5 Ives, Life and Death of Anne Boleyn, 109.
6 CSP Hiszpania, 32, 224. L&P, 4, cccxxi.
7 Tame.
8 Ives, Life and Death of Anne Boleyn, 8485. L&P, 4, 3218.
9 Ives, Life and Death of Anne Boleyn, 85, cy tat z: British Library Sloane MS 2495, f3.
 33

Z MATK NIGDY

Anglia i Rzym
Lata 15271528

S ir George Throckmorton by szczery. Zaniepokojony pomy sem ponownego oenku krla, nie
omieszka go o ty m poinformowa. Problemem nie by o jednak porzucenie Katarzy ny, lecz
polubienie Anny Boley n. Doszy go suchy, jakoby Henry k sy pia ze wszy stkimi kobietami z rodu
Boley n, i postanowi spy ta o to swego pana bez ogrdek cho w ty powy dla siebie, niezdarny
sposb: mawia si, e mielicie kontakty zarwno z matk, jak i crk, a powiedziawszy to,
usy sza opry skliw, odkry wcz odpowied: Z matk nigdy 1.
Throckmorton poruszy kolejny powany problem doty czcy planw zamiany Katarzy ny na
Ann. Henry k nie romansowa z jej matk, ale mia za sob inty mne relacje z siostr Anny,
Mari. Throckmorton niepokoi si, i na dusz met sumienie [krla] bdzie jeszcze mocniej
cierpie po lubie z Ann Boley n. Wedug Leviticua, grzechem by o polubienie ony brata.
A jeli tak sam niegodziwoci by oenek z siostr by ej kochanki? De facto, w obu
przy padkach doszo przecie do cielesnego kontaktu.
W zwizku z ty m pozamaeski seks by rwnie istotny jak maeski, co oznaczao, e Anna
by a spowinowacona z Henry kiem. Krlewscy ambasadorowie w Rzy mie otrzy mali wic
podwjne zadanie: mieli nie ty lko doprowadzi do anulowania lubu z Katarzy n, lecz zarazem
oczy ci drog dla jej ry walki. Wy magana by a papieska dy spensa na polubienie Anny, mimo
uprzednich stosunkw seksualny ch utrzy my wany ch z jej siostr. Sugerowano, e dokument
powinien zezwoli mu na maestwo z kobiet, ktra moe by z nim poczona [...] pierwszy m
stopniem spowinowacenia, powstay m w wy niku legalnego lub nielegalnego stosunku 2. Z jednej
strony przekony wano papiea, e Katarzy na nie powinna przed laty otrzy ma dy spensy na
polubienie brata swego by ego ma; z drugiej za proszono go o kolejn, zgodnie z ktr
Henry k bdzie mg oeni si z siostr by ej kochanki.
 Krl by przekonany o swej racji i wy chodzi z zaoenia, e w kocu kady bdzie musia si
z nim zgodzi w rzeczonej kwestii. Argumentacja wadcy zostaa najlepiej podsumowana przez
Wolsey a, gdy w luty m 1528 roku kardy na wy stpi zarwno o dy spens dla krla na polubienie
Anny, jak i o pozwolenie dla siebie, aby najlepiej samodzielnie, ale jeli nie, to w towarzy stwie
innego kardy naa mg wy sucha sprawy rozwodowej w Londy nie. Angielscy dy plomaci,
ktrzy udali si do Rzy mu, mieli przekona papiea, i krl nie dziaa z powodu prnego uczucia
czy niewaciwej mioci do kobiety o niedoskonay ch cechach, lecz z uwagi na swe szlachetne
sumienie, znajdujce si w stanie zagroenia. Pragnienie monarchy opiera si na
sprawiedliwoci i nie wy py wa z adnej urazy lub niezadowolenia z krlowej, szanowanej
i kochanej przez Jego Wy soko, ktren bdzie j miowa i traktowa jak siostr, z dobroci
wszelkiego rodzaju. Katarzy na by a przecie pamitk po jego najukochaszy m bracie.
Jednak i Annie Boley n nie brakowao przy miotw. Z drugiej strony godne uznania, wspaniae
i cnotliwe (cechy ) wspomnianej ju niewiasty [Anny Boley n], czy sto jej y cia, dziewictwo,
dziewczca i kobieca niewinno, powaga, cnotliwo, agodno, pokora, mdro, prawdziwie
ary stokraty czne pochodzenie i wy soka pozy cja, wy ksztacenie we wszy stkich dobry ch
i chwalebny ch dziedzinach, oczy wista zdolno do wy dawania na wiat dzieci [...] stanowi
powody, ktre czy ni pragnienie krla zasadny m 3.
Wolsey nie podziela przekonania Henry ka. By wiadom zarwno saboci jego
argumentacji, jak i wadzy siostrzeca Katarzy ny nad papieem. Jego prby perswazji by y
zatem nie ty lko ograniczone do opisy wania krlowej jako chorej, oszalaej na punkcie cielesnoci,
samolubnej kobiety. Ostrzega rwnie Ojca witego, e jeli pokrzy uje plany angielskiego
wadcy, ten moe odwrci si od Kocioa katolickiego. Herezja Lutra zatoczy coraz szersze
krgi, doda, i zagroone bdzie y cie samego Wolsey a 4.
W midzy czasie Katarzy na bory kaa si z inny mi problemami. Henry k nie ty lko pragn
polubi Ann Boley n, lecz take mie j jak najbliej siebie do czasu uzy skania pozwolenia na
rozwd. W efekcie zdarzao si, e y li we trjk jeli nie pod jedny m dachem, to
przy najmniej w ty m samy m kompleksie mieszkalny m w krlewskich paacach,
porozmieszczany ch wok Londy nu. W ten oto sposb w maju 1528 roku Anna otrzy maa swe
wasne pokoje w przepiknej Tilty ard Gallery w Greenwich. Zostaa tutaj umieszczona w celu
ochrony jej przed osp, jako e choroba ta zacza szerzy si pord dam dworu. Krl wy sa te
do niej ambasadora, ktry niedawno powrci z Rzy mu, by przekaza jej najnowsze wieci.
Katarzy na dzielnie znosia wszy stko w nadziei, e m znuy si Ann lub pojmie, i nazwisko
Boley n mogo sta si jedy nie kolejn pozy cj na licie krlewskich kochanek. Krlowa nie
poddawaa si nawet wtedy, gdy pojawiao si coraz wicej dowodw na rozwj sy tuacji
w przeciwny m kierunku. y cie Katarzy ny nabrao specy ficznej dwoistoci. Nie brakowao chwil
wzgldnego spokoju, gdy Anny nie by o na dworze, ale zarazem momentw dziwnej
i przy puszczalnie bolesnej nienaturalnoci, kiedy ry walka na nim przeby waa. Jeszcze wikszy
chaos wprowadza fakt, e ona i Henry k wci czuli si zobowizani do publicznego
zachowy wania si tak, jak gdy by nie wy darzy o si nic niestosownego. Gdy w 1528 roku
w okolicach Londy nu ponownie wy bucha epidemia angielskich potw, krl i krlowa razem
uciekli ze stolicy. Doszo do paniki, a notariusze mieli rce pene roboty, jako e wszy scy pragnli
spisy wa swe testamenty. Anna Boley n udaa si do domu ojca w Hever, gdzie wprawdzie nie
ustrzega si przed chorob, ale udao jej si przey . Wadca posa do niej lekarza, piszc, i
z najwiksz radoci oddaby swe wasne zdrowie, by j wy leczy , poza ty m obawia si, e
bdzie jeszcze duej drczony przez wroga [jej] nieobecno 5.
Poty nie zabiy wprawdzie ry walki Katarzy ny, ale podaroway krlowej namiastk
normalnoci. Nie pierwszy raz uciekali przed epidemi. Take i ty m razem liczebno dworu
mocno ograniczono, aby unikn zaraenia. Kadego ranka wadca uczestniczy z on we mszy.
Codziennie, gdy ty lko wraca od krlowej, py ta, czy mam jakie wieci od Waszej Wy sokoci,
napisa Sir Thomas Heneage do Wolsey a, kiedy ten wy jecha do swego nowego okazaego paacu
w Hampton Court6. Co ty dzie Henry k zay wa piguki Rasisa na przeczy szczenie i poleca sodki
proszek manus christi (do Chry stusa), ktry rzekomo zwalcza chorob. Oboje z Katarzy n
kadego dnia przy stpowali do sakramentu pokuty, na wy padek zaraenia si chorob 7. Jednak
pod koniec lata Anna Boley n wrcia. Krl jest tak zakochany, i ty lko Bg moe pomc mu
wy dosta si z tej matni, skomentowa francuski ambasador 8.
Sdowa strategia krlowej by a jasna od samego pocztku. Sprawa miaa zosta rozpatrzona
w Rzy mie. W Anglii kobieta nie moga spodziewa si sprawiedliwego procesu, jako e sdziowie
z pewnoci przy chy liliby si do woli monarchy zwaszcza jeli jedny m z nich by by kardy na
Wolsey prawa rka Henry ka. W takim przy padku Katarzy na planowaa odmwi stawienia si
przed sdem. W midzy czasie chciaa sprowadzi prawnikw z Hiszpanii i Flandrii, albowiem
angielskich adwokatw nie sposb by o obdarzy zaufaniem. Czua si samotna i bezbronna. Nie
miaa bezporedniego kontaktu z ambasadorem cesarza w Rzy mie, zatem wieci o postpach
swej sprawy otrzy my waa jedy nie z drugiej rki, przez Mendoz, a do tego ze znaczny m
opnieniem. Niektrzy z jej wasny ch doradcw dziaali przeciw niej, podczas gdy cz
zwolennikw j porzucio skuszeni korzy ciami zapewniony mi przez krla lub w obawie o swoje
dworskie kariery.
Ku ogromnemu rozgory czeniu Katarzy ny papie Klemens zgodzi si, by Wolsey wy sucha
sprawy w Londy nie, ale ty lko w towarzy stwie drugiego kardy naa, oddelegowanego z Rzy mu
Lorenza Campeggia. By o to lepsze rozwizanie ni zdanie si na samego Wolsey a lub jego
angielskich biskupw, ale gdy we wrzeniu 1528 roku poamany artrety zmem i zrzdliwy
Campeggio rozpocz sw podr do Anglii, krlowa spanikowaa. By a pewna, e papie nakaza
mu ustpi Henry kowi we wszy stkim, w czy m sobie zay czy, i przekazaa Mendozie, jakoby
papie zosta oszukany, jeli powiedziano mu, e nie ty lko Anglicy wspierali rozwd, lecz take ona
sama i jej siostrzeniec 9. Wszy scy by li pewni, e zbliajcy si przy jazd Campeggia oznaczao
sfinalizowanie caej sprawy. Henry k i Anna Boley n y wili przekonanie, e ich narzeczestwo
wkrtce przeobrazi si w maestwo.
Katarzy na niemal szalaa z niepokoju. Po raz kolejny poczua, e jest cudzoziemk, porzucon
i pozbawion przy jaci w obcy m kraju. Wci jednak by a krlow Anglii i oznajmia Mendozie,
e pozostao jej zaufanie do Boga, siostrzeca Karola i grupy ludzi niezadowolony ch ze sposobu,
w jaki j traktowano mieszkacw Anglii10.

1 L&P, 122, 952.

2 Kelly, Matrimonial Trials, 4243, 47.
3 L&P, 4, cccxxxviii i 3913n.
4 L&P, 4, 2113, 2120, 3912.
5 Henry VIII, Love Letters, 22.
6 L&P, 4, ccclxxvi i 4486n.
7 L&P, 4, 4409, 4429, 4542. Woolgar, Senses, 265.
8 L&P, 4, 4649.
9 CSP Hiszpania, 32, 562.
10 CSP Hiszpania, 32, 550.
 34

BG I MJ SIOSTRZENIEC

Bath Place, Londyn

26 padziernika 1528 roku

O wego chodnego, padziernikowego poranka Katarzy na wsiada na bark. d z dwoma

tuzinami wiolarzy suna Tamiz, mijajc okazae budy nki Westminsteru. 26 padziernika 1528
roku o dziewitej rano zacumowano przy najbliszy m pomocie przy Bath Place. To wanie tutaj
poiry towany i zamany cierpieniem kardy na Lorenzo Campeggio lea w ou, odpoczy wajc
gdy ty lko mg po nagy m, ostry m i rozdzierajcy m ataku blu, przy pominajcy m rozgrzane
igy wbijane w jego kolano.
Tego ranka woski duchowny mia dodatkowe powody do rozdranienia. Nie ty lko drczy go
fizy czny bl, lecz take zbudzono go ju o wicie. Drugi legat, Wolsey, przy by , by przekaza mu
kolejne informacje na temat problematy cznej sprawy, ktrej mieli wsplnie wy sucha.
Angielski kardy na przy bliy mu ostatnie spotkanie Henry ka i jego ony. Katarzy n
poinformowano wwczas, i jedy ny m hiszpaskim doradc, mogcy m wspomaga j swy m
dowiadczeniem, by jej przy jaciel Juan Luis Vives. Suy rad krlowej mogli rwnie
angielscy biskupi, cznie z Johnem Fisherem i Williamem Warhamem, arcy biskupem
Canterbury. Nastpnie Wolsey oznajmi, e Katarzy na by a ju w drodze do nich. Chciaa si
wy spowiada 1.
Jeli kobieta miaa zamiar zawierzy swe sprawy Bogu, to Campeggio majcy bezporedni
kontakt z najbardziej zaufany mi doradcami papiea by jedn z najbliszy ch mu osb, z ktry mi
wolno jej by o przeby wa. Mieli za sob ju jedno nieprzy jemne spotkanie sprzed dziesiciu dni,
gdy dopiero co przy by y Campeggio poszed spotka si z ni w towarzy stwie drugiego legata.
Ku swemu przeraeniu krlowa odkry a wwczas, e w opinii obu mczy zn problem mona
atwo rozwiza, gdy by zoy a luby wiecznej czy stoci, zostaa zakonnic i przeniosa si do
klasztoru. Takie rozwizanie saty sfakcjonowaoby Henry ka, lecz ty lko wtedy, jeli pozwalaoby
mu na ponowny oenek. Co wicej, szy bko zniknby rwnie kopot dla papiea, przeraonego, e
znalaz si w puapce w samy m rodku zacitego sporu midzy krlem Anglii a cesarzem
Karolem. Campeggio oznajmi Katarzy nie, e Ojciec wity radzi jej, raczej poddajc to pod
rozwag ni naciskajc na proces, aby sama z siebie obraa inn drog, ktra przy niosaby
zaspokojenie potrzeb ogu, a jej samej wspaniae korzy ci 2. Chy trze nie doda nic wicej,
unikajc wzmianki o zakonnicach czy klasztorach i czeka odpowiedzi.
Jednak krlowa po raz kolejny wy przedzia przeciwnika i znw udao jej si ustali, co dziao
si za zamknity mi drzwiami. Sy szaa, e chcielimy namwi j do wstpienia [do
klasztoru] 3. Campeggio napisa do Rzy mu, informujc o rozmowie z Katarzy n. Krlowa
oznajmia mu bez ogrdek, i wierzc w szczero wasnego sumienia, postanowia umrze
w wierze i posuszestwie wobec Boga oraz Jego witego Kocioa.
Wwczas rzy mski kardy na prbowa uy siy perswazji. By oby najlepiej, gdy by
Katarzy na po prostu wy cofaa si z honorem. Henry k powiedzia mu, e nie sy pia z on od
dwch lat. Z ca pewnoci krlowa powinna ustpi jego niezadowoleniu, ni czeka na
niewiadomy wy rok w jej sprawie. Woch ostrzeg, e jeli on i Wolsey stan przeciw niej, jej
reputacja bdzie utracona na zawsze, wy buchnie skandal, a wiano przepadnie. Z drugiej strony,
gdy by zechciaa si dostosowa, zachowaaby posag, opiek nad ksiniczk [Mari], pozy cj
i wszy stko, czego ty lko by zadaa, i nie urazioby to ani Boga, ani jej sumienia, relacjonowa.
Za przy kad podaem krlow Francji, ktra uczy nia to samo i wci jest szanowana przez Boga
i [francuskie] krlestwo 4.
Nie zdy jednak powiedzie nic wicej. [Krlowa] zakoczy a rozmow, napisa,
mwic, e by a tutaj samotn i obc kobiet, pozbawion przy jaciela czy doradcy i miaa
zamiar prosi krla o wy znaczenie osoby, ktra mogaby jej radzi podczas spotkania z nami.
Upr Katarzy ny i determinacja Henry ka zaczy nay go niepokoi. Kiedy kilka dni wczeniej krl
osobicie odwiedzi Campeggia, wy buchowy i podekscy towany, zada naty chmiastowej
decy zji sdu. Wy obracie sobie mj stan, gdy poza niedy spozy cj ciaa cierpi z powodu
cigego wzburzenia, donosi5.
Papieski wy sannik nie wiedzia, e przed kilkoma dniami Henry k i Katarzy na pokcili si,
a kontrolowany impas midzy nimi zacz zanika wanie dziki obecnoci Campeggia
w Londy nie. Krl prbowa zastraszy on, twierdzc, jakoby woski kardy na otrzy ma
wy rane instrukcje uniewanienia ich maestwa. Wedug niego papie by rozwcieczony na
cesarza za oblenie Rzy mu i chcia j ukara, mszczc si ty m samy m na jej siostrzecu.
Doda, e zwracajc si o pomoc do Karola i angaujc go w rzeczony spr, krlowa wy kopaa
dla siebie grb. Powinna zatem jak najszy bciej wstpi do klasztoru, albo on Henry k zmusi j
do tego. Jakim prawem papie mg potpi mnie bez rozprawy ?, zapakaa. Wiem doskonale,
e jeli sdziowie bd bezstronni i zostan wy suchana, wy gram t spraw, poniewa aden
sdzia nie znajdzie takiej niesprawiedliwoci, by mnie obwini 6. Dziki temu spotkaniu oraz
angielskim biskupom, przy sy any m w celu nakonienia jej do wstpienia do klasztoru, kobieta
ty lko zwikszy a swj upr. By a teraz gotowa na udzielenie odpowiedzi woskiemu kardy naowi.
Nalegaa, aby rozmowa zostaa objta tajemnic spowiedzi. Przebieg spotkania mia zosta
zachowany w sekrecie przed Wolsey em, krlem i niemal wszy stkimi inny mi osobami. Katarzy na
wy ranie uchy lia obowizek dotrzy mania tajemnicy wobec papiea tak naprawd jej sowa
by y skierowane wanie do niego.
Jej przemowa obejmowaa okres od przy jazdu do Anglii a do chwili obecnej, napisa
pniej Campeggio. Najpierw przy rzeka na swe sumienie, e od dnia jej maestwa z ksiciem
Arturem 14 listopada a do jego mierci 2 kwietnia nie spaa z nim w jedny m ou wicej ni
przez siedem nocy oraz e by a tak niewinna i nienaruszona jak w chwili, w ktrej opucia ono
swej matki. Potem, gdy wezwaem j do zadania sobie trudu i pozby cia si ty ch wszy stkich
problemw [], przedstawiajc jej wszelkie argumenty, jakie mogy by do niej przemwi,
zapewnia mnie, e nigdy si na to nie zgodzi, e postanowia y i umrze w stanie maeskim,
do jakiego powoa j Bg, oraz e nie zmieni swej decy zji 7.
Campeggio mg by zaskoczony kolejny mi zdaniami wy powiedziany mi przez zwy kle
skromn i weso Katarzy n. Mogli rozry wa j na strzpy , rzeka, a ona i tak bdzie trwa
przy swy m stanowisku. Gdy by pniej zostaa przy wrcona do y cia, wolaaby umrze raz
jeszcze, ni zmieni zdanie. Nie by y to czcze pogrki. Krlowa by a przy gotowana na
ewentualn mier za swe pogldy i w imi swego honoru. Sowa te miay by przestrog dla
papiea, e kobieta by a w stanie podnie stawk bardzo wy soko.
Katarzy na de facto pragna, aby Klemens VII nakoni Henry ka do cofnicia czasu,
zaakceptowania swego maestwa i postpowania tak, jakby nic si nie wy darzy o. W jej
sowach skry waa si obietnica niewielkiej nagrody jeli krl zoy by bro, ona wpy naby na
swego siostrzeca cesarza, by zawar powszechny pokj.
Mendozie oznajmia, e Bg by jedn z jej trzech najwikszy ch nadziei wraz z cesarzem
Karolem i Anglikami. Zdawao si jednak, i Pan, ktrego rozkazy wy kony wa Campeggio, nie do
koca by po jej stronie. Na ratunek przy by jednak nieoczekiwanie siostrzeniec kobiety czy te
raczej biedny, sponiewierany ambasador marrano, de Puebla, ktry zza grobu udowodni sw
lojalno. W dokumentach de Puebli, przechowy wany ch przez jego sy nw, znaleziono kluczowy
i nieznany wczeniej dokument. By y to papieskie instrukcje z czasw pocztku maestwa
Katarzy ny i Henry ka, wzmacniajce ory ginaln bull papiesk umoliwiajc im zawarcie
zwizku.
Dokument ten cechowa nieco mniej formalny charakter, jednake by prawomocny. Nie
wiedziaa o nim nawet krlowa. Brewe zostao opatrzone t sam dat co bulla umoliwiajca
infantce polubienie brata swego zmarego ma. Najwy raniej zostao ono wy sane przez
papiea do krlowej Izabeli, lecej ju na ou mierci, aby moga umrze ze wiadomoci, e
przy szo jej crki by a zabezpieczona.
Sy nowie de Puebli przekazali brewe cesarzowi Karolowi pod koniec 1527 roku. Katarzy na
wiedziaa o nim przy najmniej od maja 1528 roku. Po przy gotowaniu notarialnie powiadczonej
kopii pisma, pokazaa je niczego niepodejrzewajcemu i rozwcieczonemu wadcy pod koniec
1528 roku.
Dokument krlowej zmieni wszy stko. Znajdoway si w nim bowiem dodatkowe
usprawiedliwienia dla maestwa z Henry kiem, tak solidne, e wy stpienie przeciw nim by o
prakty cznie niemoliwe. Zaistniaa wic groba przerwania sprawy rozwodowej. Brewe
potwierdza, e krlowa ma cakowit racj 8, relacjonowa podekscy towany Mendoza. Proces
w sdzie jeszcze si nawet nie zacz, a ju ku ogromnemu rozdranieniu wadcy Katarzy na
zadaa niemal miertelny cios.

1 L&P, 4, 4875.
2 Theiner, Vetera Monumenta Hibernorum, 57274. L&P, 4, 4858.
3 Tame.
4 Theiner, Vetera Monumenta Hibernorum, 57374, L&P, 4, ccccxiv i przy pis 4858.
5 Tame.
6 CSP Hiszpania, 32, 586.
7 Theiner, Vetera Monumenta Hibernorum, 574. L&P, 4, ccccxvi.
8 National Achives, PRO 31/18/2/1, ff 377. CSP Hiszpania, 32, 592.
 35

LUDZIE KRLOWEJ

Bridewell, Londyn
Listopad 1528 roku

K atarzy na kroczy a dug, podwy szon galeri, czc now krlewsk rezy dencj
w Bridewell, na poudnie od Fleet Street, z ssiednim klasztorem Dominikanw, Blackfriars. Droga
unosia si nad cuchnc, przy pominajc wrcz cieki rzek Fleet, po czy m wchodzia na mury
miasta, rozcigajc si na ponad siedemdziesit metrw. Mieszkacy Londy nu wiedzieli, e na
ty m odcinku mona by o dojrze krla lub krlow, poniewa co niespoty kane niedawno
wy koczony, wzniesiony z cegie paac w Bridewell nie mia wasnej kaplicy, w ktrej para
krlewska mogaby uczestniczy w obrzdach. Katarzy na sza przejciem tak, jak czy nia to
niemal codziennie, kierujc si ku kaplicy braci dominikanw, noszcy ch zwy czajowe czarne
okry cia zarzucone na biae habity. Tumy londy czy kw spoglday w gr na idc nad nimi
krlow. Nagle protok i decorum zostay zamane. Lud zacz wy krzy kiwa sowa poparcia,
wy raajc pragnienie, aby Katarzy na wy graa swoj spraw 1.
Henry k by zbulwersowany przecie by li to jego poddani. Powinni wspiera swego wadc.
Niezwocznie wy da rozkazy zabraniajce komukolwiek zbliania si do galerii. By wcieky
przede wszy stkim na Katarzy n, ktra jego zdaniem wiadomie pokazaa si publicznie 2.
Podejrzewa j o prb pozy skania poparcia poddany ch i podburzenia ich przeciw niemu. Cho
wci cieszy si popularnoci, wiedzia, e nadchodziy cikie czasy. Bezdeszczowe lata,
zimowe przy mrozki, choroby by da i podupadajcy handel z cesarstwem Karola V przy czy niy
si do powstania atmosfery sprzy jajcej wy buchowi spoecznego niezadowolenia. Dodatkowo
ciy mu nowy sojusz z Francj, przez ktry jak twierdzono obumiera handel3.
By moe spoeczna opozy cja wobec rozwodu nie by a tak silna, jak opisy wa to Mendoza,
jednak fala rozgory czenia pord ludzi narastaa. Znacznie atwiej i bezpieczniej by o wini za
wszy stko kardy naa ni prawdziwego sprawc fermentu wci uwielbianego krla. Pierwszy m
z intelektualistw, ktry przeszed na stron Henry ka i wspar go w kwestii rozwodu, by Robert
Wakefield. Przy zna, e podj ry zy ko. Jeli ludzie dowiedz si, i ja, ktry zaczem broni
sprawy krlowej [...], bd teraz opowiada si przeciw niej, z pewnoci ukamienuj mnie lub
rzuc tak wielkie oszczerstwa i pomwienia, e po ty sickro wolaby m umrze 4, powiedzia.
Nawet w dalekiej Flandrii, jak relacjonowa jeden z Anglikw, tak zwana wielka sprawa krla
zostaa uznana za wy starczajc, by kamienie poruszy y si z ulic i zawoay o pomst za nas 5.
Przy by cie Campeggia wzmogo oglne niezadowolenie w stolicy. Posplstwo, a w
szczeglnoci kobiety i ci, ktrzy wy rniali krlow, czsto rozmawiali, mwic, e krl pragnie
nowej ony dla wasnej przy jemnoci, relacjonowa Hall6. Ktokolwiek opowiada si przeciw
ich maestwu, by od razu nienawidzony i potpiany przez zwy ky ch ludzi.
Wedug Halla to wanie owe plotki i czcza gadanina ponownie doprowadziy do tego, e
Henry k usiowa naprawi sw reputacj, co jednak przy nioso fatalne skutki. Niczy m polity k,
wy znajcy niepopularne teorie, wierzy , e sprawa nie zostaa jeszcze odpowiednio wy janiona.
Po poudniu 8 listopada 1528 roku zawezwa Lorda May ora, radny ch Londy nu i ary stokracj,
sdziw oraz inny ch dostojnikw do wielkiej komnaty w Bridewell, po czy m wy jani, e
wszy stko to uczy ni pod wpy wem sumienia, ktre drczy o go, odkd biskup Francji [Tarbes],
niezwy ka osobisto i uczony czowiek, bdcy wwczas ambasadorem, powiedzia swojej
radzie niepokojce i dobitne sowa. Jego najwikszy m marzeniem by o zapewnienie sukcesji
krlestwa, pokoju i porzdku poddany m, zrozumienie, co by o prawe i rozsdne, i bezwzgldne
przy jcie ty ch zasad. Obawia si jednak, e on i Katarzy na y li wsplnie [...] w jawny m
grzechu cudzostwa 7.
Wedug bdcego wiadkiem wy darze Halla, krl zapowiedzia nawet, e bdzie
zachwy cony, jeli maestwo z krlow okae si prawomocne. W moim y ciu nie pojawia si
nigdy kobieta tak wy jtkowa [...] albowiem zapewniam was, i poza szlachetny m pochodzeniem
jak wszy scy wiecie jest najbardziej agodn, pokorn i posuszn niewiast. Monarcha
zapewnia z pen powag, i konieczno rozdzielenia si z kobiet, ktr dwadziecia lat temu
wzi jako prawowit maonk, przepeniaa go wielkim blem. Wedug niego mio ta by a tak
wielka, e jeli miaby ponownie si oeni i jeli maestwo miaoby by owocne, z pewnoci
wy braby m wanie j spord wszy stkich inny ch niewiast 8.
Jednake, zgodnie z wieloma relacjami, w rzeczonej przemowie pojawi si take cie groby.
Monarcha da do zrozumienia, e nie zaakceptuje najmniejszego sprzeciwu wobec jego
postanowie, relacjonowa francuski ambasador Du Bellay 9. Odtd sy mpaty zowanie
z Katarzy n wy magao odwagi. Henry k potrafi przekona samego siebie o swej rzekomo
nienagannej moralnoci, ale nakonienie poddany ch, by dali temu wiar, by o ju inn kwesti.
Przemwienie monarchy nie wy pado najlepiej, o czy m zdawa si wiadczy wy raz twarzy
suchaczy. Osobliwy by to widok, relacjonowa Hall10. Niektrzy wzdy chali jedy nie, nie
wy powiadajc ni sowa, inni z kolei wy raali swj al, e sumienie tak bardzo niepokoio krla.
Pozostali, stojcy po stronie krlowej, by li o wiele bardziej zatroskani, e sprawa ta zostaa teraz
ujawniona.
Henry k wy jecha z Londy nu, by spotka si z Ann, Katarzy na za zostaa odesana
z powrotem do Greenwich. W stolicy mawiano, e monarcha zaniepokojony reakcj na swoj
przemow chcia zjawi si dopiero na rozpoczcie procesu. Jednake kilka dni pniej
ukochana namwia go do powrotu do Londy nu, prawdopodobnie znalazszy sposb na dodanie
mu pewnoci siebie. Wkrtce doczy a do niego, przy puszczalnie by wspiera go w rzeczonej
sprawie. Komedia odgry wana dotd dla Campeggia w ktrej Anna i Henry k y li osobno
i rzadko si widy wali zakoczy a si, a Wolsey zauway , e jej pikne komnaty znajdoway
si wy jtkowo blisko pokojw monarchy.
W padzierniku Katarzy nie udao si zwie francuskiego ambasadora do tego stopnia, by
napisa, e ona i Henry k wci musieli dzieli nie ty lko st, lecz take oe: krlowa jest tak
radosna, jak w dniach swojego najwikszego triumfu. Nawet nie widzc ich razem, mona
zauway , e z pewnoci czy ich uczucie. Do tej godziny dziel to samo oe i ten sam st 11.
Jednake ju na pocztku grudnia dy plomata odnotowa, e Anna Boley n staa si centrum
y cia dworskiego i gwny m powodem oburzenia zwy ky ch oby wateli. Kadego dnia zabiega si
o jej wzgldy bardziej anieli w przeszoci o przy chy lno krlowej. Wierz, i krl pragnie krok
za krokiem oswaja poddany ch ze sw now pani, aby po wielkim zamachu stanu nie
zapanowaa ponura atmosfera. Niezalenie od tego, lud zawsze bdzie wrogi wobec niej.
Uwaam jednak, e poddani uczy niliby wicej, gdy by poczy li swe siy, jednak kadego dnia
wszy scy cile przestrzegaj rozkazw. W miecie rozpoczto ju poszukiwania arkebuzw i kusz,
po czy m wszy stkie zabrano, jedy n broni zatem, jaka pozostaa, jest jzy k. Zaprawd, w ty m
kraju wszy scy s stale nadzorowani 12.
Zdolno Katarzy ny do krzy owania planw Henry ka i zachowy wania przy ty m
zewntrznego spokoju sprawiaa, e postpowanie krla stawao si coraz bardziej paranoiczne.
Podejrzewa, i Karol planowa posucha rady Mendozy i z pomoc krlowej podburzy
Anglikw przeciw niemu. Odnalezienie brewe wprawio go w jeszcze wikszy sza.
Poczenie dobrego nastroju i odwany ch ciosw w postpowaniu ony doprowadzio
Henry ka do wciekoci. Doszed do wniosku, e by a to swoista gra pod publik. Poniewa w jego
opinii Katarzy na usiowaa nastawi przeciw niemu mieszkacw Anglii, napisano ostr nagan,
bdc oczy wisty m dowodem, jak dalece Henry k obawia si dalszy ch dziaa swojej maonki.
Katarzy na, przedstawiajc nowe dokumenty, zadaa bolesny cios jego prawnej argumentacji.
Ona rwnie miaa ludzi po swej stronie. Krl podejrzewa, e teraz moga planowa nawet
wszczcie buntu. W tekcie odnotowano, jakoby spiskowcy i niechtni krlowi ludzie planowali
zamordowanie wadcy i Wolsey a dla dobra Jej Wy sokoci [Katarzy ny ] lub ze wzgldu na Jej
Wy soko. Ty m samy m uczy niono j odpowiedzialn za ewentualne tragedie, jakie dotkny by
krla lub kardy naa 13.
Niniejszy m, krlowa zostaa oskarona o podeganie do zdrady i krlobjstwa przestpstw
karany ch mierci. Henry k zasy sza pogoski, e wedug czonkw tajnej rady proces wy woa
wojn, w ktrej poddani wy stpi przeciw niemu. Doprowadzio to krla do wciekoci,
relacjonowa Mendoza 14. Uwierzcie mi jednak jego strach jest wikszy ni wcieko,
jakkolwiek ogromna by ona nie by a.
W rzeczony m tekcie krlow oskarano o rne wy stpki, wrd nich odmawianie mowi
wstpu do jej oa. Jego Krlewska Mo traktuje to bardzo powanie i jeszcze bardziej wtpi
z tego powodu, e nie okazujecie Mu wy starczajcej mioci ani w ou, ani poza nim (a przecie
jest tak szlachetny m i kochajcy m ksiciem), jak ona winna okazy wa swemu mowi.
Pomijamy to, co dziao si midzy wami w alkowie, jednak Wasza Wy soko [Katarzy na]
wy ranie nie podporzdkowuje si w wy starczajcy m stopniu, powiedziano Katarzy nie. Biorc
pod uwag fakt, e Campeggio zosta nieco wczeniej poinformowany, i Henry k nie wchodzi
w inty mne relacje z Katarzy n przez minione dwa lata oraz e Wolsey wspomina papieowi
o straszliwej chorobie krlowej, sprawa wy gldaa powanie.
Jeli jej pry watna postawa zostaa uznana za nieprawidow, to publiczne zachowanie
okrelono jako fry wolne czy wrcz prowokacy jne. Albowiem podczas gdy Jego Wy soko jest
bardzo melancholijny, wy [zdajecie si] zachowy wa cakiem odmiennie, stwierdzono
w dokumencie, wedug ktrego by o to wy ranie widoczne na [jej] obliczu, w stroju i we
wszy stkich inny ch zachowaniach. W rzeczy samej, Katarzy na zostaa oskarona o zachcanie
inny ch dam i dentelmenw dworu do taca, zabawy oraz zgromadze majcy ch na celu
zapewnienie rozry wki. A wedug autorw tekstu powinna nakania ich do modlitwy.
Najbardziej niewaciwe by o jednak jej zachowanie poza dworem. Uwaano bowiem, e
samy m umiechem nakaniaa ludno do protestw. Wasza Wy soko zby t czsto ukazuje si
poddany m, radujc si ich okrzy kami i chory mi kalumniami. A potakujc gow i umiechajc
si [...] Wasza Wy soko raczej zachca ich to tego, by czy nili tak nadal, zamiast co jest
obowizkiem Waszej Wy sokoci karci ich lub namawia do odstpienia od tego.
Wy daje si, e istniej dwa powody, dla ktry ch powstaa ta skandaliczna lista oskare.
Z jednej strony krlowa ukry waa sekretne brewe przez kilka ty godni, chocia powinna
powiadomi o nim Jego Wy soko. Z drugiej za, Henry k szuka wy mwek do rozstania si z ni
jeszcze przed orzeczeniem rozwodu. Jego Wy soko nie potrafi przekona si, e Wasza
Wy soko kocha go tak jak powinna maonka, podejrzewa raczej, e Wasza Wy soko darzy go
nienawici.
Z tego powodu jego rada orzeka, i utrzy my wanie kontaktw z Wasz Wy sokoci zarwno
w ou, jak i przy stole, zwaszcza po rozpoczciu procesu, nie by o dla niego bezpieczne.
Zasugerowano, jakoby Katarzy na moga ulec pokusie i prbowa pozbawi go y cia. Henry k
mg zrezy gnowa z jej towarzy stwa, gdy nie ma ani prawa, ani powodu, dla ktrego czowiek
musiaby przeby wa w obecnoci osb podejrzewany ch o czy hanie na jego y cie.
Wadca lub osoba, ktra napisaa za niego wspomniane sowa, by a wy jtkowo mciwa.
Ostatnie wersy miay osabi morale krlowej i pogry jej dotd niezomnego ducha. Od tej
pory krl nie zgadza si na przeby wanie w [jej] obecnoci lady ksiniczki [Marii]. Crka,
bdca w wieku, w ktry m matka powinna nadzorowa jej wy ksztacenie, miaa by trzy mana
z dala od niej. Co powinno by dla was bardzo bolesne, dodali autorzy z niepotrzebn
zoliwoci.
Nawet jeli rzeczony tekst nigdy nie zosta dorczony Katarzy nie w powy szej formie,
z pewnoci sy szaa podobne sowa podczas wizy t czonkw swej rady prawdopodobnie
wy peniajcy ch rozkazy Wolsey a ktrzy chcieli wiedzie, czy rzeczy wicie spiskowaa w celu
zamordowania ma. Krlowa by a oburzona, sy szc, e Henry k mg oskary j o co
podobnego. Oznajmia zatem, e jego y cie cenia bardziej ni swoje. Dlatego nie miaa nawet
zamiaru odpowiada na to py tanie. Nastpnie doszo do konfrontacji pomidzy ni a mem,
ktry twierdzi, jakoby stanowia dla niego niebezpieczestwo monarcha obawia si wprawdzie
nie ty le samej krlowej, ile sucy ch kobiety zwaszcza Hiszpanw15.
Jeli krl chcia zetrze umiech z twarzy maonki, osign swj cel. Publicznie okazy wa
krlowej uprzejmo, pry watnie uczy ni jej y cie nieznony m. Te wita Boego Narodzenia nie
by y radosne dla Katarzy ny. Gdy wrcia do Greenwich razem z Henry kiem i dworem, gocia
tam rwnie Anna Boley n z wasn sub. W nieustanny m ignorowaniu siebie nawzajem obie
kobiety zdaway si doj do impasu. Do Greenwich na wsplne witowanie przy by li rwnie
hrabiowie, ksita i bliscy czonkw dworu. Przy wdziewano maski i urzdzano walki na kopie,
turnieje oraz wy stawne bankiety, na ktry ch jedny m z honorowy ch goci by Campeggio. Jednak
ona Henry ka nie potrafia ukry smutku. Krlowa by a tak zmartwiona, e jej oblicze
wy gldao jak pozbawione wy razu i nic nie sprawiao jej radoci, oznajmi Hall16.
W sty czniu 1529 roku nawet Campeggio nie mg nie spostrzec, e Anna Boley n coraz
czciej pokazy waa si publicznie. Krl bardziej ni kiedy kolwiek trwa w swy m pragnieniu
polubienia lady Anny, obsy puje j pocaunkami i traktuje wobec wszy stkich tak, jakby by a mu
zalubiona 17, zauway . Zaobserwowa rwnie, e Henry k i Anna powstrzy my wali si od
wszelkich inny ch zachowa [seksualny ch] a do czasu otrzy mania pozwolenia od Ojca
witego, od ktrego [Henry k] oczekuje zadouczy nienia, by zaspokoi swe pragnienie.
Inny mi sowy, uwolnienie krla od seksualnego i miosnego napicia by o teraz w mocy papiea.
Tego wanie oczekiwali od niego kochankowie. Katarzy na obawiaa si, e Campeggia przy sano
wanie po to, by osign w cel.

1 CSP Hiszpania, 32, 586.

2 Pocock, Records, 1, 212. L&P, 4, 4981.
3 L&P, 4, 4310.
4 L&P, 4, 3234.
5 L&P, 4, 4725.
6 Hall, Halls Chronicle, 754.
7 Tame.
8 Tame, 754755.
9 L&P, 4, 4942.
10 Hall, Halls Chronicle, 755.
11 L&P, 4, 4851.
12 L&P, 4 intro., cccciiiii i przy pis 5016.
13 Pocock, Rec ords, 1, 212.
14 CSP Hiszpania, 32, 600.
15 CSP Hiszpania, 32, 586, 592, 600.
16 Hall, Halls Chronicle, 756.
17 Ives, Life and Death of Anne Boleyn, 113. Brewer, Reign of Henry VIII, t. 2, 486.
 36

SZPIEGOWANIE I KAMUFLA

Greenwich
23 listopada 1528 roku

M endoza przy bra najlepszy kamufla, jaki ty lko potrafi. Katarzy na niezwocznie i w
najwikszej tajemnicy chciaa z nim porozmawia. Nikt nie mg go rozpozna. Krlowa miaa
tajne informacje do przekazania, ktre odebraa od swoich informatorw z otoczenia krla.
Dy plomata musia zjawi si w przebraniu i tak sekretnie jak to moliwe 1. Spotkali si
w Greenwich. Nie sposb orzec, w jaki sposb hiszpaskiemu ambasadorowi udao si przedosta
do komnaty krlowej, jeli w ogle to zrobi. By moe rozmawiali w ogrodzie lub Katarzy na po
prostu udaa si na zimowy spacer wzdu Tamizy.
Sie, ktr zacieniano wok krlowej przed rozpoczciem sprawy rozwodowej, zostaa
zawona do tego stopnia, e kobieta zacza si niemal dusi. W owej chwili znajdowaa si
w puapce tego samego dworu, z ktrego m planowa j wy dali. Mendoza by jej jedy ny m
kontaktem ze wiatem zewntrzny m. To on przekazy wa informacje i listy, a take wy suchiwa
plotek i peny ch niepokoju relacji z dworskiego y cia.
Tego dnia krlowa martwia si o brewe, przesane pierwotnie jej matce, odnalezione
ostatnimi czasy wrd rzeczy zmarego de Puebli. Wezwaa ambasadora na tajne spotkanie, by
oznajmi mu, e Henry k z desperacj prbowa wej w posiadanie jedy nego istniejcego
egzemplarzu aktu. Poniewa krl mia zamiar zniszczy go lub skra przy pierwszej okazji,
naleao ostrzec cesarza Karola.
Mendoza nie widzia potrzeby pospiesznego dziaania. Jeli angielski wadca wy sa swego
przedstawiciela z prob o zwrcenie dokumentu, by o duo czasu na ostrzeenie cesarza. Stara
si uspokoi Katarzy n, ale jeszcze tego samego popoudnia usiad i napisa do Karola.
Ostrzeono krlow, i Henry k pragnie oddelegowa posaca do Waszej Wy sokoci, poniewa
powiedziano mu, e posiadacie ory gina dokumentu, stwierdzi. w wy sannik poprosi
w pikny ch sowach o udostpnienie go i, gdy ju dostanie go w swe rce, ukry je tak, by nikt nie
zdoa go odnale. Kilka dni pniej powtrzy swoj wiadomo. Krlowa ostrzega Wasz
Wy soko, aby cie nigdy nie oddawali ory ginau nikomu innemu, poniewa wie, e ludzie ci nie
cofn si przed niczy m, by go przej 2.
W rzeczy wistoci Mendoz bardziej zainteresoway inne wieci. Podczas poby tu
w Greenwich Henry k ponownie zacz odwiedza sy pialni ony. Spoy waj posiki i sy piaj
razem, powiedzia3. Jego zdaniem prawnicy krla doradzili mu, by nie odbiera Katarzy nie jej
maeskich praw. By moe po prostu by a to znana i wy godna forma poy cia, bez seksu,
powstaa z nawy kw dwudziestu lat wsplnej przeszoci. Krl mg by peen energii i pasji
w szrankach lub na parkiecie, ale przy najmniej w pniejszy ch czasach nie zawsze by
namitny m kochankiem i od czasu do czasu cierpia na impotencj. Moliwe rwnie, e wadca,
ktry marzy o piersiach Anny, lecz nie wolno by o mu dzieli z ni oa, szuka u ony czego
wicej. Relacje na ten temat by y sprzeczne i mogy opiera si na bezpodstawny ch plotkach.
Jednake zaskakujca jest nawet ich inty mno pozbawiona eroty zmu. Wiara Henry ka
w jego racje z pewnoci zmuszaa go do zachowania grzecznoci wobec Katarzy ny,
przy najmniej podczas publiczny ch wy stpie. By moe od czasu do czasu lub nawet
z senty mentu krl wierzy w sowa wy powiedziane przez siebie w Bridewell, podsumowane przez
Halla w nastpujcy sposb: z pewnoci kocha j tak, jak kady ksi [kocha] sw on, a i
ona go miowaa, dlatego wszy stkich ogarnia smutek na my l, e ich maestwo nie by o
dobre 4. Niezalenie od przy czy n zaistnienia tego faktu, Mendoza uzna, e by on wy starczajco
wany, by powiadomi o nim cesarza. Z ca pewnoci oznaczao to, e Henry k nie speni
swy ch grb i nie odsun si od maonki cakowicie. By moe francuski ambasador rwnie
mia racj, twierdzc, i latem dzielili sy pialni. Jeli by a to prawda, Katarzy na moga by
usprawiedliwiona, wci y wic nadziej na odzy skanie ma.
Ty mczasem krla i jego rad ogarna obsesja na punkcie dokumentu, ktrego kopia zostaa
ju przedstawiona w Rzy mie. Woski ambasador Henry ka, Gregorio Casale, potwierdzi, e brewe
zdawao si wy jania wszy stkie niecisoci ory ginalnej bulli. Podano w nim obszerniejsze
moty wacje, dla ktry ch papie Juliusz II zezwoli Katarzy nie na polubienie Henry ka. Obok
gwnej przy czy ny, czy li zagwarantowania pokoju, widniao wy raenie: pewne inne powody .
Poniewa ostatnie moty wy nie zostay jasno okrelone, nie mona by o ich podway , nawet jeli
w pokrtny sposb potwierdzono rwnie, e infantka i Artur skonsumowali swe maestwo5.
Krl Anglii podejrzewa faszerstwo. Coraz czciej wszy wok siebie spiski i teraz wy da
dokadne instrukcje doty czce sposobu szczegowej analizy dokumentu, gdy by jego ludziom
udao si go zdoby 6. Naleao przy jrze mu si w wietle soneczny m i poszuka ladw
cierania lub przepisy wania, skaz, podwjny ch pieczci, a take sprawdzi, czy nie doklejono do
niego kawakw papieru. Czy cay akt sporzdzono jedny m charakterem pisma? Czy ostatnia
linijka by a dokoczona? Czy na dokumencie widniaa odpowiednia woskowa piecz z odciskiem
papieskiego Piercienia Ry baka z wizerunkiem w. Piotra, owicego ry by z odzi? Eksperci
w dziedzinie lingwisty ki mieli przeanalizowa dokument pod ktem sty lu i zastosowanej aciny.
Nacisk na Katarzy n, eby zdoby a ory gina i pokazaa go Henry kowi, sta si nie do
zniesienia. Chwy taj si wszelkich sposobw, by dosta go w swe rce, donosi Mendoza. Jej
doradcy obawiali si poczy na krla, a niektrzy z nich dziaali na jego rozkaz. Sporzdzono nawet
dla nich gronie brzmice pismo, w ktry m instruowano, co powinni mwi krlowej w kwestii
brewe. Jeli naty chmiast nie przy stpiaby do gorliwego dziaania majcego na celu uzy skanie
wspomnianego ory ginau 7, jej doradcy mieli oznajmi, e dokument moe zosta uniewaniony
jako dowd w sprawie. Sprowadzenie go by o obowizkiem Katarzy ny, nie ty lko dla uzy skania
sprawiedliwego wy roku, lecz take okazania nieustannej mioci wzgldem ma. Krlowa
zobowizana by a pokaza akt w cigu trzech miesicy i przy sic przed notariuszem, i uczy ni
wszy stko co w jej mocy, by zdoby ory gina. Doradcy mieli rwnie w subtelny sposb zagrozi
Katarzy nie, oznajmiajc, i w razie niepowodzenia crka Maria moe utraci prawo
dziedziczenia korony.
Przeraona Katarzy na postpia wedug nakazu. Krl wy musi na krlowej zoenie
przy sigi, e uczy ni co w jej mocy, by odzy ska dokument, dlatego wbrew swej woli musiaa
napisa list 8, przekaza Mendoza cesarzowi Karolowi, niezwocznie wy sy ajc do niego
wiadomo, by zignorowa korespondencj od ciotki.
Nie musia si obawia. ona wadcy po raz kolejny naley cie wy braa swy ch posacw.
W jej otoczeniu znajdowali si ludzie godni zaufania zarwno w kwestii dorczenia pisma, jak
i poinformowania siostrzeca, by nie zwraca na uwagi. Suga Francisco Felipez, mczy zna,
ktremu jako pierwszemu udao si umkn Wolsey owi i Henry kowi, by ostrzec cesarza
o wielkiej sprawie, wy ruszy w podr przez Francj. Jednak ty m razem nie dotar daleko,
albowiem w Abbeville w tajemniczy sposb upad i zwichn rami.
Druga kopia listu popy na przez morze, zdradzieck Zatok Biskajsk, z angielskim
kapelanem Katarzy ny, Thomasem Abelem. Krlowa nie darzy a go peny m zaufaniem,
poniewa by przy niej od niedawna, wy saa zatem z nim jeszcze jednego hiszpaskiego sug,
Juana de Montoy . Abel okaza si by jedny m z owy ch nieliczny ch nieulky ch Anglikw,
gotowy ch przeciwstawi si zastraszaniu ze strony Henry ka. To on opowiedzia prawdziw
histori zdumionemu cesarzowi Karolowi. Wy jani te, e de facto Katarzy na pragna czego
zgoa przeciwnego ni to, co napisaa w dostarczony m licie. Pierwsza rzecz, o jak bagamy
Wasz Wy soko, to niewy raanie zgody na wy danie nam dokumentu, nawet jeli krlowa bdzie
prosi o to w swy m licie, oznajmi9. Wy jani, i w rzeczy wistoci kobieta staa si winiem
swojego ma. Wszy stko, co mwi, pisze i podpisuje jest zgodne z ty m, co rozkae jej krl,
opowiada Karolowi.
W kwietniu 1529 roku cesarz odczy ta dokument publicznie w obecnoci ambasadorw
Henry ka i wrczy im jego kopi. Abel sta obok w milczeniu. Karol odpisa Katarzy nie w licie,
e zamierza przedstawi ten problem w Rzy mie. Wasza Wy soko moe by pewna, i dobrze
zajm si wasz spraw, tak jak kad inn, ktrej si podejmuj, i nieustannie bd tak czy ni,
napisa.
Szum, jaki powsta wok brewe, pozwoli zy ska cesarzowi troch czasu. Campeggio by
w Anglii od koca wrzenia 1528 roku, ale spory o dokument oraz inne kwestie trway a do
kwietnia. Papie potajemnie nakaza kardy naowi przeciganie spraw moliwie najduej. W ten
sposb Katarzy na moga poszuka sposobu na ucieczk przed czujnoci Henry ka i napisa list
bezporednio do gowy Kocioa. Z pomoc Mendozy udao si to w kwietniu. W ty m samy m te
okresie, w ktry m angielscy ambasadorowie w Madry cie otrzy mali kopi dokumentu, do rk
wasny ch papiea dostarczono listy napisane osobicie przez krlow.
By o to kluczowe posunicie, poniewa Klemens VII cho nad wy raz niezadowolony
z zaistniaej sy tuacji nie mg teraz zignorowa sprzeciww Katarzy ny. Listy kobiety wy wary
wraenie nawet na Ojcu wity m. Wedug Miera Mai, ambasadora Karola w Rzy mie, by y one
wy starczajco pospne i zarazem elokwentne, by poruszy ska. Kardy na Giovanni Salviati,
obecny przy ich dorczeniu, nie by tak przejty. Odpowiedzia ostrzeeniem, e jeli krlowa nie
wstpi do klasztoru, Henry k moe zwy czajnie wy da rozkaz jej zamordowania. Jego zdaniem
powinna zoy luby czy stoci, albowiem jej y ciu zagraa niebezpieczestwo. Nawet jeli
krl nie wy daby potajemnej dy spozy cji zabicia swej ony, powinna ona wy strzega si zi,
jako e jego sudzy i tak mogli prbowa j otru 10.
Mier Mai nie pozostawi wtpliwoci odnonie determinacji Katarzy ny. Krlowa by a
raczej gotowa ponie ry zy ko, ni by niegodn on i narazi sw crk, powiedzia. A jeli
posuono by si trucizn, cesarz z pewnoci pomciby jej krzy wd 11. Papie wy razi zgod
na przeniesienie sprawy do Rzy mu, jeli ona Henry ka formalnie przedstawi wniosek w swoim
wasny m imieniu. Fakt, e do tej pory Katarzy na odmawiaa mimo nalega Mendozy
przesania penomocnictw do Miera Mai, aby wnis prob w jej imieniu, moe by
zaskakujcy. Czciowo wy jania to nieustanna kontrola nad ni. Jednak przekazanie rzeczonego
upowanienia by oby dla jej ma oficjalny m wy zwaniem. Istniao kilka powodw, dla ktry ch
nie chciaa tego jeszcze uczy ni, a wrd nich najwaniejszy : nadzieja, e m nagle porzuci
Ann Boley n i powrci do ony.
Gdy na pocztku maja angielscy ambasadorowie spotkali si z papieem, zrozumieli, e
sy tuacja obrcia si przeciwko nim. Zdali si jednak nie zauway , i krlowa miaa bezporedni
kontakt z Klemensem VII. Papie, ktry wci podsy ca nadziej krla na zwy cistwo, musia
teraz przy zna, e sy tuacja ry suje si niezby t pomy lnie. Nie oznaczao to, e zwierzchnik
Kocioa opowiedzia si po stronie Katarzy ny. W rzeczy wistoci oznajmi Anglikom, e y czy
jej mierci. Pragnie, by dla dobra chrzecijastwa krlowa spoczy waa w grobie,
relacjonowali dy plomaci Henry ka 12. Papie zaczy na rozumie, e kontrola Rzy mu nad
Kocioem w Anglii tak jak ostrzega go Wolsey by a zagroona. Obawia si, e podobnie jak
oddziay cesarza zupiy Rzy m, obracajc w ruin bogactwo przy by tkw, tak upr Katarzy ny
doprowadzi do zniszczenia duchowoci.
Nagy niepokj Henry ka, e jego ona zdoa by moe przenie spraw do Rzy mu, oznacza
pragnienie, by w Londy nie rozpocz si dugo odkadany proces ktry mia zosta zakoczony
moliwie najszy bciej. Odkd Campeggio po raz pierwszy postawi stop na angielskiej ziemi,
mino ju osiem miesicy. Krl nie planowa czeka tak dugo. 31 maja 1529 roku, gdy w stolicy
Anglii wci panoway zimowe temperatury (a przy by sze z poudniowej czci Europy, jak
Campeggio, narzekali, e musieli rozpala ogniska, by si ogrza), rozpocza si rozprawa.
Dwch wy znaczony ch biskupw zoy o wizy ty Katarzy nie i Henry kowi, wzy wajc ich do
stawienia si na sali sdowej w Blackfriars.
Gdy ustalono termin rozpoczcia procesu, przeraona krlowa podpisaa w kocu
penomocnictwo dla Miera Mai, ktry mia wy stpi w Rzy mie w jej imieniu a nie w imieniu
Karola przeciwko rozprawie w angielskiej stolicy. Magorzata Habsburg, otrzy mawszy listy od
spanikowanej Katarzy ny, proszcej o pomoc, gdy ty lko ogoszono termin rozprawy, potajemnie
wy saa jej notariusza z Brukseli. Przeby wajcy w rzeczony m miecie Mendoza poczu ulg, e
jego pani wreszcie uczy nia ten krok, i zaaranowa reszt. 16 czerwca, dwa dni przed
rozpoczciem procesu, na ktry m krlowa miaa si stawi, wszy stkie formalnoci zostay
zakoczone i przy najmniej cz dokumentw by a w drodze 13.
Niebawem miaa nastpi rozprawa, wy jtkowa jak na tamte czy te kade inne czasy. By
to najdziwniejszy widok. O tak niespoty kany m wy darzeniu nikt nie czy ta i nie sy sza w historii
czy te kronice jakiegokolwiek regionu 14, relacjonowa George Cavendish. To nieby wae, aby
krl i krlowa [...] stawili si w sdzie niczy m zwy kli oby watele.
Anglia Tudorw musiaa czeka wiele lat na przedstawienie podobne do tego, ktre rozegrao
si w Blackfriars. Krl, grajcy gwn rol msk, by bardzo przy stojny m i naprawd
popularny m mczy zn. Role drugoplanowe przy pady barwny m, imponujcy m postaciom,
takim jak Wolsey i Campeggio, a czarny m charakterem, odgry wajcy m sw rol za kulisami,
by a Anna Boley n. Surowy John Fisher, biskup Rochester, zagra w epizodzie zapamitany m na
dugie lata. Publiczno by a oczarowana nawet niewielkimi rolami prosty ch, starszy ch wiejskich
giermkw, ktrzy przy jechali ze swy ch gospodarstw, by powspomina modo w stolicy i w
sprony sposb spekulowa na temat y cia seksualnego krlowej. Jednak cae przedstawienie
skrada odtwrczy ni gwnej roli eskiej Katarzy na Aragoska.

1 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, f377. CSP Hiszpania, 32, 592 i 600.
2 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, f377. CSP Hiszpania, 32, 592 i 600.
3 CSP Hiszpania, 32, 600.
4 Hall, Halls Chronicle, 756.
5 Scarisbrick, Henry the Eighth, 182, cy tat z: Burnet, History of the Reformation, t. 4, 610. L&P, 4,
4977, 5376. Kelly, Matrimonial Trials, 64. Starkey, Krlowe. Sze on Henryka VIII, 250.
6 L&P, 4, 5376.
7 L&P, 4, 5155.
8 L&P, 4, ccccxxvii. CSP Hiszpania, 32, 614.
9 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/2, f268. L&P, 4, 5154.
10 CSP Hiszpania, 32, 664.
11 Tame.
12 L&P, 4, 5518.
13 Kelly, Matrimonial Trials, 75, 7980, 13536. CSP Hiszpania, 4, 44, 132, 133, 154. Pocock,
Records, t. 1, 219, t. 2, 609. L&P, 4, 5695, 5702.
14 Cavendish, Life and death, 111.
 37

PROWOKACJA

Blackfriars, Londyn
21 czerwca 1529 roku

K rlu Anglii, [Henry ku], stawcie si na sali rozpraw! Sowa protokolanta rozlegy si
w wielkim pomieszczeniu klasztoru Blackfriars zmienionego teraz w miejsce obrad dostojnego
sdu. Przewodniczy li mu Wolsey i Campeggio, zasiadajcy na eleganckich krzesach ze zoty mi
poduchami, znajdujcy ch si na podwy szeniu pokry ty m dy wanami i kilimami. Ustawiono na
nim stoy przy ktry ch zasiadali rwnie adwokaci oraz awy.
Jestem, o panowie! odpar Henry k, siedzcy ju po prawicy sdu na krzele pokry ty m
zotogowiem, pod zoty m baldachimem. Po drugiej stronie aw, ktre zajli angielscy biskupi,
zasiada ona monarchy 1.
Tak oto rozpocz si najbardziej ekscy tujcy, peen wy darze dzie jednej
z najwaniejszy ch rozpraw sdowy ch, jakie kiedy kolwiek widziano w Anglii. Bezprecedensowy
by fakt, e krl i krlowa zostali zawezwani do sali rozpraw, aby kardy naowie, dwaj
reprezentanci papiea, mogli wy da wy rok. wiadkowie na prno usiowali przy pomnie sobie
podobne zdarzenia z przeszoci: taka sprawa sdowa by a nie ty lko niespoty kana w dziejach
Anglii, lecz take caego wiata chrzecijaskiego2. Uwaga oszoomiony ch, cho zarazem
zafascy nowany ch obserwatorw z najwikszy ch europejskich dworw i orodkw nauki by a
skierowana na wy jtkowy proces, toczcy si wanie w Blackfriars.
Stao si tak, jakby trzy najwiksze potgi Europy za porednictwem penomocnikw lub
osobicie stany naprzeciw siebie w sali rozpraw. Praw stron zaj krl Anglii. Po lewej, pod
postaci Katarzy ny , zasiad cesarz Karol V. Midzy nimi, niczy m nieszcznik ciskany
w imadle, ktrego ruby s przy krcane coraz mocniej, zaj miejsce papie, reprezentowany
przez Campeggia i jakkolwiek w mniejszy m stopniu Wolsey a. Chocia teorety cznie to
kardy naowie znajdowali si na sali sdowej w celu rozwizania problemu, Klemens VII uwaa
siebie za gwn ofiar sporu. Papie przeczuwa, e przy czy n jego niekorzy stnej sy tuacji by a
nieustpliwo obojga wadcw. Mimo e biskup Rzy mu wy wodzi si ze wspaniaej rodziny
Medy ceuszy, by niemiay m mczy zn, otoczony m przecitnoci, jak odkry jeden z bardziej
dowiadczony ch dy plomatw Henry ka 3.
Gwny mi obserwatorami tego niecodziennego spektaklu, w ktry m udzia wzili ich dwaj
panowie monarcha i papie by li angielscy biskupi. Do sdu w Blackfriars przy by o rwnie
posplstwo, stoczone w komnacie i przy gldajce si ty m bezprecedensowy m wy darzeniom.
Katarzy na wkroczy a na sal rozpraw w radosny m usposobieniu. Prawdopodobnie wy gldaa
rwnie wspaniale jak przed trzema dniami, gdy niespodziewanie zjawia si, by zoy formalny
sprzeciw wobec sdu i jego sdziw. Towarzy szy li jej czterej biskupi oraz inni czonkowie rady, za
ni natomiast podaa liczna gromada niewiast. Okazanie solidarnoci przez jej damy spotkao
si z entuzjazmem kobiet oczekujcy ch w tumie na zewntrz budy nku sdu. Gdy by spraw
miay rozsdza biaogowy, krl niechy bnie przegraby t bitw, gdy nie omieszkay one okaza
krlowej wsparcia, wy krzy kujc, by niczy m si nie trwoy a, potwierdzi francuski ambasador,
Du Bellay. Z pomoc hiszpaskich sztuczek polecia si ich dobry m modlitwom 4.
Istniej pewne niecisoci odnonie dokadnej kolejnoci zdarze po wejciu Katarzy ny,
Henry ka oraz inny ch osb na sal. Krl prawdopodobnie przemawia jako pierwszy. Podnis
swj gwny argument, twierdzc, e darzy sw on mioci, ale jego sumienie drczy go
coraz mocniej, gdy oeni si z wdow po swy m bracie. W ty m czasie Wolsey poprosi wadc
o publiczne przy znanie, e on kardy na nie wy stpi z inicjaty w rozwodu. Sy tuacja by a
niespoty kana, poniewa to sdzia zabra gos, zwracajc si do oskaronego i proszc o obron
przed zarzutami Katarzy ny, wedug ktrej duchowny by stronniczy. W rzeczy samej, by licie
raczej przeciw mnie 5, odpar Henry k. Ale mog wam wy baczy .
Odpowied krlowej zapada w pami wszy stkim obecny m. Gdy Katarzy na w milczeniu
wstaa ze swego krzesa, uwaga zebrany ch skoncentrowaa si na niej. Rozmy lnie przesza przez
ca sal, mina biskupw i stana przed mem, siedzcy m na wspaniay m krzele
z poduchami, po czy m uklka u jego stp. By to gest absolutnego poddastwa. Nikt z obecny ch
nie mg wtpi, e oto ich oczom ukazaa si kobieta okazujca swemu maonkowi szacunek
i mio. Przy jwszy t pozy cj, rozpocza dramaty czn mow obronn. Przemawiaa nie ty lko
do Henry ka wy sucha mieli jej wszy scy obecni. By a tak zdenerwowana, e w pewny ch
momentach zapominaa jzy ka angielskiego, przery waa zdania i jak mona przy puszcza
w jej wy powiedzi da si sy sze hiszpaski akcent6.
Wedug relacji Cavendisha, przemow rozpocza nastpujcy mi sowami: panie, zaklinam
was na wszelk mio, ktra zrodzia si midzy nami, i na mio Boga, oddajcie mi
sprawiedliwo. Miejcie dla mnie lito i wspczucie, albowiem jestem ty lko nieszczsn
niewiast i obc osob, zrodzon z twej wadzy. Nie mam w ty m kraju adny ch przy jaci,
a jedy nie stronniczego doradc 7.
Henry k by , jak mu przy pomniaa, gow sprawiedliwoci Anglii. To na nim spoczy waa
odpowiedzialno za uczciwe potraktowanie ony. Oczy wicie by te jej mem i osob, ktr
staraa si zadowoli ze wszy stkich si przez dwie dekady. Niestety ! Panie, czy m ci uchy biam?
Czy m wy woaam twe niezadowolenie? By am ci wiern, pokorn i posuszn on,
dostosowy waam si do twej woli i zadowolenia, nigdy nie rzekam i nie uczy niam niczego
wbrew tobie, zawsze by am zadowolona, nawet jeli mia znaczce bardziej lub mniej rozkosze
czy flirty. Nigdy nie wy raziam niechci ni urazy, nie okazaam na swy m obliczu cienia
niechci.
Jej nastpne sowa by moe odnosiy si do Wolsey a, siedzcego na podwy szeniu, cho
rwnie dobrze mogy by docinkiem w kierunku Anny Boley n. Ty lko dla twojego dobra
kochaam wszy stkich, ktry ch ty darzy e uczuciem, powiedziaa Henry kowi. Czy miaam ku
temu powd, czy te nie, czy by li moimi przy jacimi, czy nie.
Przez miniony ch dwadziecia lat by am twoj prawdziw on i powiam dzieci, chocia
Bg zapragn powoa je z tego wiata, co nie by o przecie moj win, rzeka.
Teraz widziaa, e nagrod za lata wiernoci i szczerego uczucia by o zwtpienie w jej sowa
i postawienie przed sdem. Wci powtarzaa, e najlepszy m i jedy ny m wiadkiem jej
dziewictwa by sam Henry k. To jemu, o czy m doskonale wiedzia, ofiarowaa sw niewinno.
Gdy dotknlicie mnie po raz pierwszy bior Boga na mego sdziego by am prawdziw
pann, ktrej cielenie nie pozna aden inny mczy zna. I to wasze sumienie musi zdecy dowa,
czy by a to prawda, czy te nie, powiedziaa. Jeli w wietle prawa dopuciam si
jakiegokolwiek uchy bienia, ktre moecie mi zarzuci, posdzi mnie o nieuczciwo lub inn
wad, by mnie oddali od siebie jestem gotowa odej w wielkiej habie i potpieniu. Jeli
jednak nie ma adnej przy czy ny, to ja, najpokorniejsza z pokorny ch, prosz, by cie pozwolili mi
utrzy ma mj stan.
Oznajmia rwnie, e sd ma wy da wy rok nie ty lko w wiadomej sprawie, lecz take
w kwestii jej ojca Ferdy nanda i tecia Henry ka VII. De facto to oni doprowadzili do lubu. W
czasach swego panowania wasz krl ojciec cieszy si w wiecie tak wielkim powaaniem z uwagi
na swe dowiadczenie, i by nazy wany drugim Salomonem , przy pomniaa Katarzy na.
Dwaj starzy krlowie otaczali si mdry mi doradcami, takimi, jakich dzi spoty ka si w obu
krlestwach [...], potraficy mi wy da stosowne osdy, ktrzy wwczas uznali, e maestwo
midzy nami zawarte by o zgodne z prawem i moralnoci 8.
Dlatego dziwi si, sy szc, jakoby wy najdy wano przeciw mnie coraz to inne zarzuty
a przecie zawsze pragnam jedy nie prawoci przez ktre znalazam si w nowy ch porzdkach
i musz pozwoli, by osdza mnie nowy sd, oznajmia Katarzy na.
Przy pomniaa rwnie, e ludzie, ktry ch zadaniem by a obrona jej praw w sdzie, przede
wszy stkim musieli pozosta lojalni wobec krla. To wasi poddani, wczeniej naleeli do waszej
rady i nie mi przeciwstawi si krlewskiej woli i zamiarom, naraajc si na niezadowolenie
swego pana, rzeka, wci niewiadoma tego, jak bardzo odwani oka si w przy szoci
niektrzy sudzy monarchy. Dlatego bagam was z najwiksz pokor, by cie miosiernie i ze
wzgldu na mio Boga ktry jest jedy ny m sdzi oszczdzili mi potwornoci nowego sdu,
dopki nie przy bd do mnie moi bezstronni przy jaciele z Hiszpanii, by mi doradza. Jeli jednak
nie zgodzicie si na wy wiadczenie tej przy sugi, niechaj bdzie speniona wasza wola wtedy
oddam m spraw Bogu!
Krlowa nadal klczaa. Henry k dwukrotnie prbowa j podnie, ona jednak wci
z uporem padaa przed nim na kolana 9. Tak postaw wy raaa swe stanowisko jako maonki
cakowicie zalenej od zachcianek i decy zji ma. Teraz poprosia go o ostatni rzecz. Czy jako
jej m i pan zgodzi si, by napisaa bezporednio do Rzy mu i moga w ten sposb broni swego
honoru i sumienia? Henry k, podnisszy Katarzy n z kolan, wy razi zgod. Zagranie by o icie
mistrzowskie. Niczego niepodejrzewajcy monarcha zosta zapdzony w kozi rg. Nie potrafic
sprzeciwi si sile jej proby ani spojrzeniom tumu wiadkw, pozwoli Katarzy nie na jedy n
rzecz, ktra moga j ocali bezporedni apelacj do sdu o przeniesienie sprawy do Rzy mu.
W rzeczy wistoci Henry k prawdopodobnie wy razi zgod na to, co zostao ju uczy nione.
Krlowa potrafia skama. Podpisaa ju penomocnictwo i odwoania, ktre w owy m czasie
mogy by ju w drodze do Rzy mu. Czy wy saaby je, nawet gdy by Henry k nie zaaprobowa
takiego kroku? Poniewa jednak krl publicznie wy razi swe przy zwolenie, nie mg oskary ony
o dziaanie za jego plecami. Nigdy nie pozwolia mu o ty m zapomnie.
Katarzy na powiedziaa ju to, co zamierzaa, i otrzy maa to, co chciaa. Skonia si gboko
swemu mowi. wiadkowie oczekiwali, e powrci na swe miejsce. Ku ich zaskoczeniu
skierowaa si prosto ku drzwiom. Poszukaa ramienia Griffitha Richardsa, swego gwnego
poborcy, i z dum przesza obok osupiay ch gapiw.
Protokolant usiowa j przy woa. Katarzy no, krlowo Anglii, wejdcie na sal rozpraw!,
wrzasn. Madame, znowu was wzy waj, rzek Richards.
Jej odpowied dotara do uszu osb obecny ch na sali rozpraw. Idziemy, idziemy , odrzeka
do towarzy sza. To nic nie znaczy, albowiem sd ten nie jest bezstronny, wic nie ma co zwleka.
Idziemy . Krlowa wy sza. Nigdy nie wrcia ju na sal rozpraw10.

1 Cavendish, Life and death, 113. Hall, Halls Chronicle, 756. CSP Wenecja, 4, 482.
2 Cavendish, Life and death, 111. CSP Hiszpania, 32, 131. Archiwa Narodore, PRO 31/18/2/1,
 f254, 255.
3 L&P, 4, 5762. CSP Hiszpania, 4, 87.
4 L&P, 4, cccclxxiv i 5702. Hall, Halls Chronicle, 757. Ehses, Rmische Dokumente, 104 106.
Kelly, Matrimonial Trials, 7981.
5 Cavendish, Life and death, 116.
6 Tame, 114.
7 Tame.
8 Tame, 114115.
9 Ehses, Rmische Dokumente, 108109.
10 Cavendish, Life and death, 115116.
 38

DUCHOWA PORADA

Blackfriars, Londyn
Czerwiec i lipiec 1529 roku

D ramaty czne opuszczenie sdu przez Katarzy n nie zakoczy o procesu, chocia Henry k
z pewnoci by zdania, e maonka pozbawia si szans na zwy cistwo. Zignorowaa wszy stkie
kolejne wezwania. Krl nie zna zamiarw ty lko jednej osoby, obecnej na sali rozpraw Lorenza
Campeggia. Drugi sdzia, Wolsey, sta po jego stronie. Nawet obrocy krlowej i jej doradcy
musieli okaza posuszestwo swemu wadcy, ktremu czsto zawdziczali swe utrzy manie. On
i Wolsey czuli si upowanieni do wy dawania im rozkazw w czasie przy gotowa do przesucha
i posy ania ich do krlowej, by nakaniali j do oddania brewe. To dlatego Katarzy na skary a si
na brak doradcw godny ch zaufania. Mogo si zdawa, e fikcy jny proces, z jedy ny m
moliwy m wy rokiem, sta si spraw oczy wist.
Podczas blisko dwunastu posiedze sdu, ktre odby y si w kolejny m miesicu, Henry ka
czekao jednak kilka niespodzianek. Wkrtce odkry , e nie wszy scy Anglicy by li tak bierni, jak
tego oczekiwano. Pierwsze oznaki sprzeciwu nastpiy w chwili, gdy krl uroczy cie
poinformowa sd, e wszy scy biskupi, zasiadajcy w owej chwili w komnacie klasztoru
Blackfriars, wy razili zgod na rozpatrzenie kwestii maestwa podczas rozprawy.
Wedug Georgea Cavendisha Henry k stwierdzi, jakoby wtpliwociami odnonie zwizku
z Katarzy n podzieli si najpierw ze swy m duchowy m ojcem, czy li spowiednikiem, biskupem
Lincolnu. Nastpnie poprosi o rad biskupa Canterbury, a wszy stkich biskupw obecny ch
w sdzie spy ta, czy powinien i z rzeczon spraw do sdu. Owi dostojnicy potwierdzili to,
skadajc podpis pod swy mi pieczciami, ktre mog okaza, oznajmi1, wy machujc
dokumentem, poobkadany m cikimi, woskowy mi sy gnaturami angielskich biskupw.
To prawda, zgodzi si arcy biskup Warham. Nie wtpi, e moi bracia tutaj obecni bez
wy jtku potwierdz te sowa.
 Na nieszczcie dla Henry ka, nie wszy scy dostojnicy skinli gowami. Jeden z nich,
ascety czny i nieprzekupny biskup Rochester, John Fisher, zaprotestowa. Nie, panie, ja tego nie
potwierdz, przerwa. Nie macie bowiem mojej zgody .
Henry k potrzsn w jego kierunku dokumentem z pieczciami. Nie mam? spy ta
z narastajc wciekoci. Spjrzcie na to. Czy to nie wasz podpis i nie wasza piecz?
Zaprawd nie, panie, odpar oburzony Fisher. To nie jest mj podpis ani moja piecz! Po
czy m oznajmi, e kiedy arcy biskup Canterbury przy by do niego z prob o podpisanie zgody, on
odmwi. Nastpnie oskary Warhama zarwno o podrobienie jego podpisu, jak i bezprawne
uy cie pieczci. Odrzekem wam, e nigdy nie zaaprobuj takiego czy nu, zwrci si do
arcy biskupa, gdy jest to wbrew memu sumieniu.
Warham przy zna, e sfaszowa podpis, ale za zgod Fishera. W istocie, mwicie prawd,
odpar arcy biskup, jednake ostatecznie by licie przekonani, i powinienem podpisa si
w waszy m imieniu i przy bi piecz.
Fisher odmwi jednak uznania tego naduy cia. Nie ma nic bardziej kamliwego,
owiadczy .
Henry k zbagatelizowa skarg biskupa, uznajc, e jeden wiekowy Fisher nie mg stawi zby t
duego oporu. Dobrze, dobrze. Nie zrobi to adnej rnicy , rzek. Nie bdziemy si z wami
spiera, przecie jestecie osamotnieni w swy m stanowisku.
Jeli uwaa, e podczas rozprawy atwo zdoa pokona opr Fishera, oznaczao to, e
krlewscy doradcy sdowi niewaciwie przeprowadzili wy wiady. Biskup ju wczeniej wy raa
si dwuznacznie na temat wspomnianej sprawy. Krlowie z reguy sdz, i ze wzgldu na sw
potg, mog robi, co zechc, napisa w licie do przy jaciela. Dlatego w my m mniemaniu dla
ty ch monarchw najlepiej bdzie, jeli podporzdkuj si orzeczeniom Kocioa [...] inaczej
zbuntuj si i bd robi to, czego ty lko zapragn. W tej samej korespondencji zauway , e nie
kady zosta zmuszony do poparcia stanowiska krla, chocia otwarty sprzeciw nis ze sob
niebezpieczestwo2.
Dziewictwo Katarzy ny stao si gwny m tematem debaty podczas pitego posiedzenia sdu.
Fisher po raz kolejny stan w jej obronie. Henry k, zdecy dowany obstawa przy swoim zdaniu,
przy prowadzi ze sob ponad tuzin wiadkw, ktrzy poparli jego argumentacj. Doradca krla
powiadczy , i maestwo nie by o udane od samego pocztku z uwagi na wczeniejsz cielesn
znajomo midzy ksiciem Arturem, pierwszy m mem krlowej, bratem krla, a ni sam,
pisa Cavendish.
wiadkowie, ktrzy tego dnia zostali wezwani do sdu, by li przewanie czonkami dworu
Artura. Wielu z nich ju od dawna mieszkao w hrabstwach, rozsiany ch w rny ch czciach
kraju. Kazano im przy pomnie sobie wy darzenia sprzed ponad wierwiecza. Niektrzy z nich
nie by li nawet w stanie poda swojego wieku. Sir William Thomas, jeden z czonkw pry watnej
wity Artura, powiedzia, e mia najprawdopodobniej pidziesit lat lub jak si wy razi co
okoo tego. Twierdzi jednak, e pamita, jak czsto towarzy szy Arturowi, ubranemu w nocn
szat, w drodze do sy pialni Katarzy ny i przy chodzi po niego rankiem. Ty mczasem
pidziesicioomioletni hrabia Shrewsbury wspomina, jak skonsumowa swoje maestwo,
majc pitnacie i p roku. Wedug niego Artur uczy ni to samo. Markiz Dorset pamita
nastoletni Hiszpank, lec w noc polubn w paacu biskupa pod przy kry ciem w odpowiedniej
do sy tuacji pozy cji krlowej. Doda, e z ca pewnoci midzy ni a ksiciem doszo nastpnie
do inty mnego poy cia. Poniewa niektrzy ze wiadkw, wrd nich owdowiaa ksina Norfolk,
by li zby t chorzy, by podrowa, wy sano do nich czonkw komisji w celu ich przesuchania.
Ksina potwierdzia, jakoby ona rwnie widziaa Katarzy n lec na ou w noc polubn.
Cz osb obecny ch w paacu w chwili, gdy maonkowie mieli skonsumowa zwizek,
wspominao, i Artur rankiem zada ale, przechwalajc si tak wy jtkowy m pragnieniem
z powodu podry, jak to uj w sam rodek gorcej Hiszpanii ktr odby minionej nocy 3.
Przeciwko ty m zeznaniom wy stpia Katarzy na, podpisujc zapewnienie o swoim
dziewictwie. Nie wezwano wiadkw, ktrzy mogliby potwierdzi jej wersj wy darze, choby
osb zeznajcy ch pniej w Saragossie. Nawet adwokat Henry ka zasugerowa w kocu, e by
moe prawda nigdy nie zostanie poznana 4. Wy powied ta wy woaa gniewn ripost Fishera:
Ego nosco veritatem, odrzek. Znam prawd.
Znacie prawd? docieka oburzony Wolsey.
Wiem, e Bg jest prawd sam w sobie, odpar biskup, po czy m zacy towa kardy naowi
sowa Ewangelii wg w. Mateusza z Nowego Testamentu. Quos Deus conjunxit, homo non
separet. Co wic Bg zczy , niech czowiek nie rozdziela (Mt 19, 6). A poniewa to
maestwo zostao zawarte w dobrej woli i w Bogu, twierdz, i znam prawd: nie mona go
uniewani ani rozwiza z mocy czowieka.
Kolejne sowa wy powiedziane przez Fishera wy woay w sdzie szok. Wy zna, e by tak
pewien prawdziwoci zeznania Katarzy ny, e gotw by odda za to y cie. Wedug Jana
Chrzciciela nie mona by o umrze w wikszej chwale, ni w imi maestwa. Teraz, po mierci
Chry stusa, sowa te nios w sobie jeszcze wicej prawdy ni wtedy.
By to zarwno akt buntu oraz wy zwanie, jak i mao subtelne odniesienie do historii mierci
samego Jana Chrzciciela Henry k odgry wa rol heroda krla, ktry rozkaza ci Jana
Chrzciciela, gdy ten zakwestionowa jego decy zj o zmianie maonki. Angielski wadca,
doskonale znajcy Bibli, nie kry wciekoci na Fishera. Jaki jest sens tego porwnania,
w ktry m stara si dopasowa swoj spraw do przy padku Jana Chrzciciela? Chy ba e twierdzi,
i zachowuj si jak Herod lub prbuj dokony wa podobny ch aktw przemocy ? 5.
 By o to wspaniae przemwienie. Sekretarz Campeggia y wi przekonanie, e tego dnia Fisher
triumfowa. Jako e ten duchowny [biskup] jest mem o dobrej sawie, krl nie moe duej
obstawa przy rozwizaniu maestwa; jako e ten czowiek jest temu przeciwny, cae krlestwo
nie pozwoli, aby krlowa cierpiaa w imi niesusznej sprawy , napisa z egzaltacj po wosku6.
Francuski ambasador uzna Fishera za jednego z najlepszy ch i najwitszy ch duchowny ch
w Anglii 7. Nie ty lko sprzeciwi si sdziom, lecz take dostarczy ksig lub raport,
uzupeniajc spraw krlowej o wiele mdry ch sw.
Ty m samy m wy war wraenie nawet na zmczony m, poamany m podagr Campeggiu. Na
scenie wy stpi biskup Rochester, napisa do Rzy mu. Przedstawi, potwierdzi i zademonstrowa
potne dowody na to, e maestwo krla i krlowej nie moe zosta rozwizane adn si ni
ludzk, ni bosk, owiadczajc, i jest nawet w stanie odda za to swe y cie 8.
Wy darzenie to, cakowicie nieoczekiwane i nieprzewidziane, zaskoczy o wszy stkich
obecny ch, konty nuowa woski kardy na. By pewien, e Fisher pragnby zosta mczennikiem.
W odpowiednim czasie okae si, co zrobi. Wiecie ju, jakim jest czowiekiem, i moecie sobie
wy obrazi, co moe si wy darzy . Przemwienie biskupa by o rkawic rzucon Henry kowi.
Fisher obali argument krla, jakoby Katarzy na by a odosobniona w pragnieniu utrzy mania
legalnoci maestwa.
Krlowa nie by a wiadkiem tego wy mownego aktu heroicznoci, ale take i ona rozmy laa
o mierci, ktra wy bawiaby j od haby, tote postawa biskupa zdawaa si by spjna z jej
stanowiskiem. Podnieli wic stawk bunt mg przeobrazi si w mczestwo. Od duszego
czasu Koci rzy mskokatolicki nie przedstawia wiatu nowy ch mczennikw. To sprawa
Katarzy ny i zasady, jakim hodowaa, mogy doprowadzi do tego, i polaaby si pierwsza od
wiekw wiea krew cierpitnikw. Fisher niewiadomie zapocztkowa now er, w ktrej
mczestwo po raz kolejny przestao by pojciem teorety czny m i przy brao wy miar
prakty czny.
Wszy stko to miao jednak nastpi w odlegej przy szoci. W owej chwili krlowa niepokoia
si o najblisze ty godnie. Publicznie zignorowaa sd w taki sposb, by mwiono o ty m wszdzie
zarwno w tawernach Londy nu, jak i na rzy mskich kory tarzach. Wy saa papieowi swoj
apelacj, a dodatkowo zdoaa nawet zmusi Henry ka do wy raenia na to zgody w obecnoci
liczny ch wiadkw. Teraz potrzebowaa, by m zawiesi sd w Anglii, nim wy da on wy rok,
ktrego nie bdzie mona cofn. Wszy stko zaleao od Wolsey a i Lorenza Campeggia
mczy zny, w opinii ktrego powinna wstpi do klasztoru.

1 Cavendish, Life and death, 118119.

2 Kelly, Matrimonial Trials, 83. L&P, 4, 3232.
3 L&P, 4, 57745778. Cavendish, Life and death, 119120.
4 Cavendish, Life and death, 119120.
5 L&P, 4, cccclxxxiii.
6 Laemmer, Monumenta Vaticana, 33. L&P, 4, 5734.
7 L&P, 4, page cccclxxix i 5741n.
8 Theiner, Vetera Monumenta Hibernorum, 585. L&P, 4 5732.
 39

OBCOWANIE CIELESNE

Blackfriars, Londyn
22 czerwca23 lipca 1529 roku

N a pocztku lata Lorenzo Campeggio ze znueniem chodzi do sdu dwa lub trzy razy
w ty godniu. Jego poczucie nadchodzcej zagady zwikszao si z kad rozpraw.
W przeciwiestwie do Wolsey a (ktry jednake mia dwoje dzieci z nielubnego oa ze sw
kochank Joan Larke), wiedzia co nieco o maestwie. By onaty doczeka si piciorga
swoich potomkw a karier w Kociele rozpocz w 1509 roku po mierci ony. Jako sdzia
i dy plomata po raz pierwszy spotka Henry ka i Wolsey a podczas misji w Anglii w 1518 roku.
Nastpnie zosta kardy naem-protektorem Anglii, a krl podarowa mu biskupstwo Salisbury. Nie
oczekiwano jednak, e dostojnik odwiedzi sw diecezj. Prezent generowa dodatkowe dochody
dla i tak ju wpy wowego i zamonego kardy naa ktry jednak straci wszy stko, gdy w 1527 roku
oddziay Karola ograbiy Rzy m.
Campeggio cieszy si w Anglii liczny mi przy wilejami, Henry k oczekiwa wic, e Woch
odwdziczy si za t hojno, popierajc rozwd. W rzeczy wistoci Campeggio otrzy ma
tajemne instrukcje, aby sprbowa nakoni Henry ka do zmiany zdania lub przekona Katarzy n
do wstpienia do klasztoru. Gdy by jednak plan si nie powid, mia nie podejmowa adny ch
krokw. Zalecono mu opnianie caego procesu tak dugo, jak ty lko bdzie to moliwe, a nade
wszy stko jak wy nikao z listw nadsy any ch nieustannie z Rzy mu mia nie wy dawa wy roku.
Katarzy na musiaa od pocztku wiedzie o caej misji. Hiszpaski ambasador i jeden
z najwikszy ch sojusznikw krlowej, Mendoza 1, ju na pocztku przewidzia, e kardy na
otrzy ma takie wanie instrukcje. Z pewnoci podzieli si owy mi domy sami ze sw pani.
By a to ty lko jedna z wielu plotek o prawdziwej misji Campeggia krcy ch nawczas po
Londy nie. Katarzy na, podobnie jak Henry k, nie dawaa im wiary. y a natomiast w cigy m
strachu przed Wochem. By o to zrozumiae wziwszy pod uwag fakt, i duchowny bardzo czsto
przeby wa w towarzy stwie Wolsey a i usilnie stara si przekona krlow do rozpoczcia y cia
klasztornego.
Podczas gdy formalny protest Katarzy ny wobec procesu w Blackfriars zosta wy sany
w try bie ekspresowy m do Rzy mu, pogoda nagle zmienia si i chd ustpi upaowi. Wraz
z temperatur poza sal sdow wzrastao napicie wrd wszy stkich osb zaangaowany ch
w proces.
Pewnego wy jtkowo upalnego i dusznego dnia Henry k wezwa Wolsey a do Bridewell.
Z uwagi na coraz wiksze zniecierpliwienie i frustracj krla rozmowa przy braa wy jtkowo
drasty czny przebieg. W drodze powrotnej do Westminsteru przy gnbiony kardy na zabra ze sob
biskupa Carlisle.
Sir, dzisiaj jest bardzo gorco, rzek biskup, ocierajc pot z twarzy, gdy wy py nli na
otwart rzek, a lipcowy upa da si im we znaki. Tak, odpar Wolsey. Jeli rozgniewano by
was tak, jak mnie w ostatniej godzinie, powiedzieliby cie, e jest wrcz upalnie 2.
Dotarszy do York Place w Westminsterze, poiry towany i wy czerpany Wolsey uda si prosto
do ka. Jednake dwie godziny pniej obudzi go ojciec Anny Boley n. Krl zdecy dowa, rzek
mczy zna, i nadszed czas na ostateczn prb zmuszenia Katarzy ny do ulegoci. Obaj
kardy naowie mieli naty chmiast j odwiedzi. Powinni nakaza jej oddanie z wasnej woli caej
sprawy w rce krla. Tego rozkazu nie mona by o zignorowa. Wolsey, przeklinajc szpetnie
doradcw swego pana, podnis si z oa. Po raz kolejny przy gotowano d. Angielski kardy na
zabra ze sob Campeggia ktry z pewnoci rwnie zorzeczy pod nosem, ty le e po wosku
i wrcili do Bridewell3.
Obaj duchowni, w obecnoci midzy inny mi Cavendisha, udali si wprost do pry watnej
komnaty Katarzy ny i poprosili odwiernego, by poinformowa krlow o ich przy by ciu. Kobieta
wanie szy a i gdy wy sza z sali, na jej szy i wci by naoony motek biaej nici. Jeliby chciaa,
z pewnoci odoy aby szy cie na ten moment, lecz ona rzecz jasna wolaa ukaza si gociom
jako niewinna niewiasta, solennie wy peniajca obowizki domowe. Od dawna szy a Henry kowi
koszule i wci to robia (ku niewtpliwej wciekoci Anny Boley n) przy najmniej przez kolejny
rok. Wprawdzie moga ju nie cieszy si ciaem krla w maeskim ou, jednak z ca
pewnoci to ona je ubieraa, wy peniajc ty m samy m powinno ony. By a to subtelna forma
posiadania, o czy m ry walka doskonale wiedziaa.
Mj Boe, panowie, przepraszam, e przy jmuj was w takim stanie. Jakie macie y czenia?
spy taa w obecnoci swy ch dam i sucy ch.
Wolsey odpar, e jeli nie bdzie to dla niej przeszkod, woleliby porozmawia z ni na
osobnoci.
Mj panie, jeli macie mi cokolwiek do powiedzenia, mwcie otwarcie przed ty mi oto
wszy stkimi tu obecny mi, brzmiaa odpowied. Albowiem nie obawiam si niczego, co powiecie
przeciw mnie lub mi zarzucicie, pragn jedy nie, by cay wiat to usy sza i zobaczy . Dlatego
zaklinam was, mwcie bez ogrdek 4.
Angielski kardy na zacz przemow po acinie, jednak krlowa przerwaa. Pragna, by
wiadkowie rozumieli jego sowa. Znam acin, lecz zaklinam was, mwcie po angielsku,
poprosia.
Madame, jeli to was zadowoli, odrzek Wolsey, przy by wamy, by pozna wasze zdanie na
temat tego, co chcecie uczy ni w sprawie midzy krlem a wami, a take by w tajemnicy
powierzy wam nasze opinie i rad.
Katarzy na postanowia zastosowa takty k, z ktrej korzy staa ju wczeniej, manipulujc
mczy znami cieszcy mi si wy sok pozy cj spoeczn. Udaa zatem naiwn niewiast. Nie
mog od razu udzieli wam odpowiedzi, albowiem wanie pracowaam z moimi damami, nie
my lc o adnej ze spraw, oznajmia. Potrzebuj czasu do namy su i bardziej rozumnej gowy
ni moja, by odpowiedzie tak szlachetny m i dowiadczony m mczy znom jak wy .
Wy korzy staa okazj, po raz kolejny uskarajc si na brak bezstronnego adwokata. Czy
jakikolwiek angielski doradca, bdcy poddany m krla, by by wobec mnie y czliwy wbrew jego
woli? spy taa, najwy raniej zapominajc o stanowisku Fishera. Nie ma przy mnie ty ch, ktry m
mogaby m zaufa albowiem s w Hiszpanii, mojej ojczy nie. Mj Boe, panowie! Jestem
ty lko nieszczsn niewiast, brakuje mi rozumu i rozeznania, by w tak wanej sprawie udzieli
odpowiedzi tak wiaty m ludziom jak wy. Modl si, by cie w swej wadzy przedoy li mi wasze
dobre i bezstronne umy sy, albowiem jestem ty lko prost kobiet, y jc tutaj, w obcy m
miejscu, w ndzy, bez przy jaci, bez doradcy. Nie omieszkam jednak i z chci wy sucham
waszej porady 5.
Powiedziawszy to, wzia Wolsey a pod rk i zaprowadzia kardy naw do swej pry watnej
komnaty. Po spotkaniu angielski duchowny wy kazy wa jeszcze wiksze zniecierpliwienie.
Cavendish wspomina, e od czasu do czasu sy cha by o jej gos zza drzwi. My, siedzcy
w innej komnacie, sy szelimy niekiedy krlow, gdy mwia bardzo gono, tego dnia jednak nie
moglimy zrozumie jej sw, powiedzia. Kardy naowie po zakoczeniu wizy ty udali si
prosto do krla i zdali mu relacj z rozmowy z Jej Wy sokoci. Nastpnie oddalili si do swy ch
domw na wieczerz.
Campeggio chcia spowolni proces. Wkrtce jednak kardy na zrozumia, e sprawy toczy y
si tak szy bko, i z trudem by w stanie zapa oddech. Zesp adwokatw Henry ka narzuca
rozprawom tempo w obawie przed dziaaniami Katarzy ny, ktra moga wy gra i przenie
proces do Rzy mu. Zadeklarowawszy, e nie chce mie ju do czy nienia z sdem w Blackfriars,
krlowa nie moga uczy ni nic, by to spowolni. Przy chy lny wy rok, wy dany przez Campeggia
i Wolsey a, mg przecie zezwoli Henry kowi na naty chmiastowy ponowny oenek.
Przy wrcenie poprzedniego stanu rzeczy by oby bardzo trudne (jeeli w ogle moliwe), nawet
gdy by Rzy m zaakceptowa jej wniosek i uzna orzeczenie angielskiego sdu za niewane.
Bezporednia apelacja Katarzy ny skierowana do papiea i penomocnictwo dla Miera Mai
dotary do Rzy mu 5 lipca. Nastpnego dnia Klemens ze szlochem oznajmi angielskim
ambasadorom, e nie mg odmwi jej probie 6. Bagali go, by poczeka, z nadziej, e wy rok
w Anglii zapadnie nim instrukcje od papiea dotr do Londy nu. Gory cz panujca wrd ludzi
spierajcy ch si w Rzy mie by a tak wielka, i jeden ze stranikw, nioscy wiadomo od Karola
dla Henry ka, mia szczcie, e uszed z y ciem 7. Gdy jednak dotar list od Campeggia, w ktry m
duchowny wy jani, jak szy bko toczy y si sprawy w Londy nie, papie nie mia wy jcia i 13
lipca uzna roszczenia Katarzy ny. Sze dni pniej, gdy decy zja zostaa ogoszona podczas
spotkania kongregacji kardy naw, napisa do Wolsey a list z przeprosinami i wy janieniami.
Klemens wiedzia, e ty m samy m skazy wa duchownego na osobisty dramat, a by moe
i mier 8.
Katarzy na nie by a wiadoma ty ch wy darze. Posacy z Rzy mu jechali ponad dwa
ty godnie. Krlowa zacza pogra si w rozpaczy. Pod koniec lipca, gdy wszy stko wskazy wao
na to, e sd wkrtce wy da wy rok, coraz czciej nie moga powstrzy ma paczu. Zwracajc si
do papiea osobicie, przeciwstawia si mowi i jednoczenie skonia go do szy bszego dziaania.
Wci nie by o adnego sy gnau, e sd zosta uznany za nielegalny, a od wy dania wy roku
dzieliy j zaledwie godziny. Krlowa nie czuje si dobrze, gdy mimo zay wania wszy stkich
przepisany ch jej medy kamentw, nie odczuwa adnej ulgi, relacjonowa Mendoza 9. Jest
zasmucona, ty m bardziej e swy m dziaaniem zbulwersowaa ma i wci nie widzi adnej
poprawy swej sy tuacji.
Nie ty lko ona obawiaa si, e Henry k mg zmusi ju sd do wy dania wy roku. Zdaniem
Campeggia mogo to by nieuniknione. Wedug niego po zapadniciu wy roku mona by jedy nie
zda si na Boga i dobro Stolicy Apostolskiej. Proces planowano zakoczy w pitek 23 lipca.
Przed sdem przedstawiono wszy stkie argumenty i fakty. Henry k mia tak due oczekiwania, i
stan na jednej z galerii z widokiem na wielk sal w Blackfriars, by mc spoglda z gry.
Nietrudno wy obrazi sobie nastrj Katarzy ny owego poranka. Przy szo jej samej i crki
zaleaa teraz od sw, ktre tego dnia mieli wy powiedzie Wolsey i Campeggio. Strach zapewne
paraliowa kady jej ruch.
W cigu ostatniego ty godnia Woch stara si ze wszy stkich si opni wy danie wy roku. Jak
oznajmi, w Rzy mie rozpocz si wanie czas niw i zbiorw, w ktry m to okresie sdy
zaprzestaway zgromadze. Zgodnie z rzy mskim porzdkiem odraczam posiedzenie sdu,
oznajmi izbie 10. Mia zamiar ponownie spotka si ze wszy stkimi na pocztku padziernika.
Henry k i jego zwolennicy wpadli we wcieko. Zarwno Cavendish, jak i Hall wspominali, e
na rozkaz krla hrabia Suffolk wy stpi do przodu i przy j gron postaw. Teraz widz, i stare
powiedzenie jest prawd. Nigdy nie pojawi si aden legat ni kardy na, ktry uczy niby co
dobrego dla Anglii, rzek, uderzajc doni w st11. By to zarzut nie ty lko wobec Campeggia
i Wolsey a, lecz zarazem wobec kadego, kto sprawowa papiesk wadz w Anglii.
Wkrtce po przerwaniu obrad z Rzy mu nadeszy wieci, e odwoanie Katarzy ny zostao
uznane. Spraw przeniesiono do Rzy mu, a sd w Blackfriars ju nigdy nie mia si zebra.
Krlowa, przy najmniej na pewien czas, zostaa uratowana.

1 CSP Hiszpania, 3, 550, 562.

2 Cavendish, Life and death, 121.
3 Tame.
4 Tame, 122.
5 Tame, 123.
6 L&P, 4, 5761.
7 CSP Hiszpania, 4, 3.
8 L&P, 4, 5761, 5785.
9 Biblioteka Bry ty jska, Add. MS. 28578 f410. CSP Hiszpania, 4, 83.
10 Cavendish, Life and death, 124125. Kelly, Matrimonial Trials, 127128.
11 Cavendish, Life and death, 124125. Hall, Halls Chronicle, 758.
 40

CHWILA WYTCHNIENIA

Greenwich
30 listopada 1529 roku

K atarzy na i Henry k jedli razem obiad. Ich schizofreniczny zwizek przy pomina teraz karuzel,
a wsplne spoy wanie posikw by o jego czci. Krlowa sporady cznie widy waa swego ma,
a on czsto przeby wa z Ann Boley n. Jednak przez wikszo czasu caa trjka podrowaa wraz
z dworem. Dwie kobiety nieustannie kry y wok siebie niczy m wojowniczki. W ty m
osobliwy m wiecie krl mia nie ty lko krlow, lecz zarazem w zalenoci od stanowiska
zapy tanego rozmwcy przy sz krlow, naonic, konkubin lub zwy k ladacznic.
Kada z nich na swj sposb by a siln osobowoci, a sam wadca zdawa si niekiedy by
najsabszy z nich wszy stkich. Dwr przy patry wa si caej sy tuacji, nie bdc pewny m, jak
powinien zareagowa, ale zawsze gotw do plotkowania. Wszy stkich otaczay pozory normalnoci
i napita atmosfera. Gdy Henry k i Katarzy na przeby wali razem, zachowy wali wobec siebie
przesadn czuo. Krlowa ukry waa swj bl, starajc si zachowa dostojny spokj. Henry k
rwnie by opanowany. Chcia uchodzi za sprawiedliwego i szlachetnego krla, nie za okrutnika,
pragncego za wszelk cen speni swe pragnienia. Czasem jednak powierzchowna y czliwo
znikaa.
Jeden z takich momentw nastpi podczas obchodw dnia w. Andrzeja 30 listopada. Odkd
Campeggio zawiesi sd w Blackfriars i wy jecha do domu po otrzy maniu rozkazw przeniesienia
sprawy do Rzy mu, krl spdza z Ann coraz wicej czasu. Najwy raniej uzna jednak, i
w wito wy padao spoy obiad z on. 30 listopada 1529 roku w Greenwich, po posiku,
Katarzy na poczua, e jej wy trzy mao dobiega kresu. Nie kontrolujc si, wy rzucia z siebie
cae cierpienie i gniew. Przechodzia mki, gdy krl jej unika. Od dawna nie jedli wsplnie
obiadu. Nie odwiedza jej komnat ani oa. Dlaczego? Henry k zacz szuka mao wiary godny ch
wy mwek, wzmiankujc jedy nie o ogromie pracy. Pniej jednak wpad w gniew, twierdzc, e
Katarzy na nie miaa powodw do narzeka. By a pani wasnego domu i moga czy ni, co
uwaaa za stosowne. Co do odwiedzania jej komnat i oa, [powiedzia], to winna wiedzie, i nie
by jej prawowity m maonkiem, relacjonowa nowy ambasador Karola, Eustace Chapuy s, po
spotkaniu z krlow 1.
W zaistniaej sy tuacji monarcha postanowi poszuka wsparcia na europejskich
uniwersy tetach, zbierajc opinie najbardziej uczony ch ludzi z konty nentu. Nie doda jednak, e
wielu z nich opaci, chcc uzy ska zadowalajcy werdy kt. Henry k szczy ci si, i po jego stronie
stanli najznakomitsi teolodzy Pary a. Mia zamiar przedstawi ich opinie papieowi i jeli ten
nie uzna maestwa nielegalny m ogosi Klemensa herety kiem. Nastpnie oeni si z kim
ty lko zechce.
Sy tuacja Ojca witego nie by a godna pozazdroszczenia. Konflikt z Angli nastpi zaledwie
kilkanacie lat po wy zwaniu, jakie rzuci gowie Kocioa Marcin Luter, i ogosi pocztek
reformacji, przy bijajc swoje dziewidziesit pi tez do drzwi kocioa zamkowego
w Wittenberdze. Inni ksia pnocnej Europy zdy li ju odkry rady kalne sposoby na
podwaenie autory tetu papiea i ostrzeono Klemensa, e mg utraci nie ty lko Henry ka, lecz
take ca Angli.
Katarzy na skierowaa temat ktni na swe dziewictwo. Henry k doskonale wiedzia o jej
niewinnoci, poniewa odnalaz j podczas nocy polubnej. Potwierdzi to zreszt nie raz. (A
moe to wszy stko by o jak pniej opowiada jedy nie artem modego mczy zny ?) Opinie
ludzi, ktry ch zdaniem jego maestwo by o nieudane, nie miay adnej wartoci. Nie maj dla
mnie adnego znaczenia, dodaa krlowa. Jeli pozwolicie mi skorzy sta z rad adwokata
w rzeczonej sprawie, nie zawaham si powiedzie, e dla kadego medy ka czy prawnika, ktry
mgby was poprze i zeznawa przeciwko mnie, znajd ty sic inny ch, twierdzcy ch, e to
maestwo jest legalnie zawarte i nierozerwalne 2.
W cigu ostatnich kilku lat zarwno krlowa, jak i krl, poznali kady szczeg prawa
kanonicznego. Na radcw prawny ch Katarzy na wy daa spor sum. Podobnie jak w dzisiejszy ch
czasach, prawnicy zajmujcy si kwestiami rozwodowy mi wy magali znaczny ch nakadw
finansowy ch. Przez dwa la-ta takie wy datki pochony rwnowarto 10 do 15 procent
wszy stkich kosztw zwizany ch z utrzy maniem dworu. Katarzy na suchaa ich z uwag i nauczy a
si wy starczajco duo, by mie przewag nad swy m mem podczas kadej ktni. Wielokrotnie
zdarzao si, e zrezy gnowany Henry k w kocu poddawa si, odwraca si na picie, po czy m
wy biega z pomieszczenia 3.
Kolacja spoy wana z Ann Boley n okazaa si nie mniej przy kra. Czy nie mwiam wam,
e ponosicie klsk podczas kadego sporu z krlow?, warkna kochanka. Widz, i pewnego
piknego dnia ulegniecie jej namowom i oddalicie mnie. Ona rwnie odgry waa rol ofiary.
Czekam ju bardzo dugo, a w ty m czasie mogam zawrze jakie korzy stne maestwo,
z ktrego mogaby m doczeka si potomstwa, bdcego wszak najwiksz pociech na ty m
wiecie, zagrzmiaa. Ale niestety ! Ostatnie lata mej modoci spdziam na bezcelowy m
oczekiwaniu 4.
Ta szczera odpowied (jak pisa co prawda stronniczy Chapuy s) wy nikaa z najwikszej
obawy kochanki. Czekaa na Henry ka ju ponad dwa lata i zastanawiaa si, czy kiedy kolwiek
zostanie jego on. Jej lk pokry wa si z ostatni, desperack nadziej Katarzy ny krlowa
y wia przekonanie, i jeli ty lko zdoaaby odsun Ann Boley n od krla na kilka ty godni,
mogaby znw go odzy ska.
Wnosz swj zarzut nie przeciw krlowi, mj Panie, lecz przeciw podegaczom
i pomy sodawcom tej sprawy [rozwodowej], napisaa Katarzy na do papiea rok pniej. Moja
wiara w naturaln dobro i zalety krla jest tak wielka, i gdy by m moga mie go przy swy m
boku choby dwa miesice, tak jak niegdy , mnie samej udaoby si sprawi, by zapomnia
o ty m, co si wy darzy o. A poniewa wszy scy wiedz, e tak wanie potoczy y by si sprawy,
nie pozwalaj mu by ze mn. Tak nadziej krlowa nosia w sercu przez ptora roku po
zwy cistwie w Blackfriars5.
Gdy by nie reakcja Anny Boley n podczas dnia w. Andrzeja, mogoby si zdawa, e krlowa
oszukiwaa sam siebie. Wci uwaaa, e by a w stanie przekona Henry ka do wy cofania si ze
sprawy rozwodowej. Ry walka obawiaa si dalszy ch krokw Katarzy ny. W opinii wikszoci osb
Henry k by w stanie zrobi absolutnie wszy stko, by uzy ska rozwd. Chapuy s, bdcy
w kolejny ch latach najwikszy m sojusznikiem Katarzy ny, wy czuwa to niemal od samego
przy by cia do Anglii w sierpniu 1529 roku. [Henry k] jest tak zalepiony mioci do nowej pani,
i nie widzi niczego poza ni i pragnie ty lko jej 6, skomentowa dy plomata. Ksi Norfolk,
obecnie jeden z najwaniejszy ch doradcw Henry ka, potwierdzi te spostrzeenia. Krl tak
bardzo pragnie rozwodu, e nie sdz, by ktokolwiek poza Bogiem by w stanie zmieni jego
zamiary 7, powiedzia.
Niejako potwierdzajc te spostrzeenia, Henry k zakoczy 1529 rok, skadajc wy lewny hod
swej nowej pani. 8 grudnia uroczy cie podnis ojca Anny do rangi hrabiego, darujc mu
godno hrabiowsk zarwno w Wiltshire, jak i Ormonde. Nastpnego dnia krl wy da okazay
bankiet, podczas ktrego traktowano Ann Boley n tak, jakby ju by a krlow. Zasiada po prawej
stronie wadcy na miejscu nalecy m do Katarzy ny. Wedug relacji Chapuy sa, ona
monarchy spdzia wieczr, szlochajc w swy m domostwie, usy tuowany m w odlegoci
jedenastu kilometrw. Siostra Henry ka, Maria, oraz ona i matka ksicia Norfolk (trzy
najwaniejsze kobiety w kraju) nagle w hierarchii znalazy si poniej Anny. Ambasador jeszcze
nigdy nie by wiadkiem podobny ch wy darze. Taczono i bawiono si hucznie. Na uczcie nie
brakowao nikogo poza ksidzem, ktry wrczy by piercie maeski i wy gosi
bogosawiestwo 8, relacjonowa.
Zwizek krla z kochank nalea do burzliwy ch. Henry k by rwnie mocno podekscy towany
co przeraony ognist, wy nios natur Anny. Szala na krtko przechy lia si na stron Katarzy ny
podczas Boego Narodzenia 1529 roku, gdy krlowa powitaa swego ma w Greenwich. Cho
witowano w atmosferze wielkiego zwy cistwa, to jednak jak si zdaje Anna zbojkotowaa
uroczy stoci. Najwy raniej zdesperowany Henry k wy sa jej w przeddzie Nowego Roku
kosztowny prezent, po czy m spdza z ni wikszo swego czasu. Kilka miesicy pniej, podczas
powrotu z Windsoru, zbulwersowa wiadkw, wiozc Ann z ty u na siodle swego konia. Dwch
mczy zn zostao rzekomo zamknity ch w lochu za przestpstwo skomentowania tego
incy dentu9.
Anna Boley n nie omieszkaa wy korzy sty wa swy ch nowo zdoby ty ch wpy ww
polity czny ch, czasem zreszt wkrtce po fiasku sdu w Blackfriars odczuwajc przy ty m
mciw saty sfakcj. Katarzy na wci rzucaa im kody pod nogi, a Anna zmuszona do czekania
nie kry a wciekoci. Sw wy lewaa zwy kle na Wolsey a 10. Kardy naowi nie udao si
doprowadzi do rozwodu, tak jak przewidy wa, co oznaczao upadek najpotniejszego zaraz po
krlu czowieka w Anglii.
Gdy ty lko Chapuy s przy by na wy sp, Katarzy na naty chmiast ostrzega go przed Wolsey em.
Zdawao si, e los dostojnika by ju przesdzony. Krlowa wiedziaa, e wrogowie ostrzy li sobie
na zby. Niebawem mia nastpi atak. Sy tuacja kardy naa nie jest w ty m momencie godna
pozazdroszczenia, szepna ambasadorowi podczas popiesznego spotkania w Grafton
w Northamptonshire, gdzie ona i Henry k w 1529 roku zatrzy mali si podczas letniej podry.
Nawet dworzanie, bdcy w tej samej komnacie, nie widzieli ruchu jej warg, a zaskoczony
Chapuy s opowiada po owy m pierwszy m spotkaniu o kobiecie, ktra bdzie walczy uporem
i zacitoci. Zacz poznawa ju zwy czajowe metody paszcza i szpady stosowane przez
Katarzy n. Istniej bowiem sprawy, o ktry ch w ty m otoczeniu nie miem wam mwi,
zwierzy a si. Wy l do was jednego z my ch sucy ch, aby to wy jani 11. By to pocztek
intensy wny ch, potajemny ch relacji, prowadzony ch najczciej przez posacw przekazujcy ch
zaszy frowane wiadomoci. Sporady cznie udawao im si spotka w sekrecie Katarzy na, wok
ktrej nie brakowao szpiegw, moga dziaa ty lko w taki sposb. Formalne prby podejmowane
przez ambasadora w celu spotkania si z Katarzy n mogy zosta udaremnione przez
sfrustrowany ch urzdnikw, zachowujcy ch si czstokro tak, jakby krlowa zwy czajnie nie
istniaa.
Anna Boley n, zachcona przez ojca oraz ich sojusznika ksicia Norfolk, pragna doprowadzi
do cakowitej zagady Wolsey a. Ostatecznie kardy na zosta oskarony o praemunire
naduy wanie swy ch praw legata w celu przedkadania prawa rzy mskiego nad angielskie do
czego przy zna si w padzierniku 1529 roku, by zminimalizowa szkody. Wanie przepdzono
Wolsey a, a wszy stkie jego dobra trafiy w rce krla, relacjonowa 22 padziernika przejty Du
Bellay, ambasador Francji. Zosta zupenie zniszczony , doda, informujc zarazem, e si
napdow caej sy tuacji by a mademoiselle Anna. Staa teraz ponad wszy stkimi. Wielu ludzi
nie ma ju adny ch wpy ww, chy ba e ktry z nich pragnie uczy ni to, co [Ann] zadowoli,
a wwczas otrzy ma pozwolenie, doda Du Bellay 12.
Na brzegach Tamizy zgromadziy si tumy w oczekiwaniu na doprowadzenie zhabionego
kardy naa do Tower. Zamiast tego jednak pozwolono mu uda si do domu w Esher. Bdcy ju
w drodze Wolsey otrzy ma od Henry ka prezent w postaci piercienia. Z ulgi, e by moe
pojawia si dla jeszcze jaka nadzieja, okry ty z saw duchowny pad na kolana w boto.
W podzice za podarunek wy sa krlowi swego bazna, Patcha Williamsa, nie zwaajc na
protesty tego ostatniego.
Zwolennicy Anny obawiali si, e kardy na znajdzie sposb, by na nowo wkupi si w aski
wadcy, a Katarzy na zacza odczuwa swego rodzaju sy mpati do Wolsey a, by moe
zjednoczona z nim wiadomoci istnienia wsplnego adwersarza. Wrogowie kardy naa zdoali
doprowadzi do oskarenia go o zdrad dopiero w listopadzie 1530 roku. Krlowa znajdowaa si
w centrum ty ch doniesie. Wedug Chapuy sa Wolsey owi zarzucono zamiar doprowadzenia do
sy tuacji, w ktrej papie zagroziby ekskomunikowaniem Henry ka, jeli monarcha nie bdzie
traktowa swej ony z naleny m jej szacunkiem i nie wy dali Anny Boley n z dworu. Pniej
Henry k stwierdzi, jakoby kardy na snu intry gi zarwno w samy m krlestwie, jak i poza nim.
Kry y plotki o rzekomy m pojawieniu si wrogich prakty k, przeprowadzany ch podczas sdu
w Rzy mie. Rzeczy wicie, Wolsey instruowa Chapuy sa, jak powinien przy stpi do sprawy
krlowej. W pewny m momencie wezwa j do podjcia naty chmiastowy ch dziaa
w odpowiedzi na manewry Henry ka 13.
Kardy na zosta aresztowany i odmwi spoy wania posikw, chocia od duszego czasu
podupada na zdrowiu. Zmar mierci naturaln ju w drodze do Tower 29 listopada 1530 roku,
unkajc ty m samy m upokarzajcego poby tu w wizieniu, egzekucji lub obu ty ch dowiadcze.
Umiera z pen wiadomoci, e przy czy n jego upadku sta si konflikt Henry ka i Katarzy ny.
Tak oto nagrod odbieram za m pracowito na ty m wiecie i cierpienia, ktry ch doznaem,
suc krlowi i prbujc zaspokoi jego prne pragnienia, oznajmi, gdy na ou mierci zacz
aowa, i by bardziej lojalny wobec Henry ka anieli wobec Boga. Ostatnia wiadomo od
kardy naa dla jego pana niosa porad, by krl zechcia wsucha si we wasne sumienie w
ogromnie istotnej sprawie [...] by zdecy dowa, czy obraziem go, czy nie. Ow istotn
spraw, jak potwierdzi Cavendish, by a niedawno rozpoczta kwestia midzy nim a dobr
krlow Katarzy n 14. Niegdy wszechwadny kardy na sta si wic pierwsz powan ofiar
wojny midzy krlewskimi maonkami. Zwolennicy Anny Boley n by li zachwy ceni takim
rozwojem sy tuacji. Jej ojciec uczci to wy darzenie okrutn mod piszc fars, w ktrej
Wolsey a, po jego skazaniu na piekielne mki, odwiedza w owy ch czeluciach kilku Francuzw.
agodniejszy stosunek Katarzy ny do kardy naa w ty ch ostatnich dniach powiadczy , i
w cay m zawirowaniu doty czcy m rozwodu krlowa wolaa paktowa z diabem, ktrego ju
znaa. Nie wiedziaa, kto mia wy peni luk pozostawion przez duchownego, ale jeli budzio
w niej to pewne obawy, okazay si one uzasadnione. Wprawdzie miejsce zmarego obj
przy jaciel, Lord Kanclerz Thomas More, jednak w pobliu czy ha take protegowany Wolsey a,
Thomas Cromwell, gotw do udowodnienia swej bezwzgldnoci. Duga lista drogocenny ch dbr,
znaleziony ch w domu kardy naa i skonfiskowany ch przez Henry ka ku radoci Anny, zawieraa
rwnie przedmioty przy pominajce o fakcie, e relacje Katarzy ny i duchownego trway ju
wiele lat. Hiszpaski paszcz wojskowy, ozdobiony na brzegach jedny m ze wspaniay ch
flamandzkich arrasw oraz zestaw mis z ca pewnoci by y prezentem od Katarzy ny.
Udekorowano je zarwno jej herbem, jak i wizerunkiem kardy nalskiego kapelusza.
Zo Anny Boley n by a teraz skierowana nie ty lko przeciw Wolsey owi i jego zwolennikom.
Jej zadziorny i ostry sposb wy powiadania si doprowadzi do sporw ze starsz ary stokracj,
ktra zacza planowa pniejsz zemst. Anna pornia si z ksin Norfolk wasn ciotk
w kwestii lubny ch planw crki tej ostatniej, uy wajc wy jtkowo wzburzony ch sw.
Wikszo dojrzay ch dam w Anglii nie pamitaa, by podobne wy raenia kiedy kolwiek pady
z ust Katarzy ny 15. Spr midzy kobietami wy jania, dlaczego pniej ksina posaa Katarzy nie
prezent drb i pomaracze. W jednej z nich ukry a wiadomo wy raz poparcia dla krlowej,
stanowicy rzadko w owy ch czasach, po czy m przy rzeka jej posuszestwo16. Publiczne
zaloty ksicia Norfolk do jednej z dam dworu Anny Boley n, Bessie Holland, rwnie mogy by
przy czy n, dla ktrej jego ona tak jawnie popara Katarzy n. W kocu na y czenie Anny
ksina zostaa oddalona z dworu. Szwagier Henry ka, ksi Suffolk, rwnie zaczy na odczuwa
do ukochanej krla coraz wiksz nienawi. Rozpowszechnia na jej temat wy imaginowane
historie i trzy ma si z dala od dworu najpewniej czujc si uraony faktem, e Anna by a
waniejsz dam ni jego ona Maria Tudor, siostra Henry ka.
W czerwcu 1530 roku Katarzy na staa si bezporednim celem ataku wy branki swego ma.
Zdawao si, e krlowa by a zby t trudn przeciwniczk, aby Henry k mg z ni sobie poradzi
bez niczy jej pomocy. Jego prby spierania si z krlow jedy nie utwierdziy Ann w ty m
przekonaniu. Wpadaa w sza, gdy Katarzy na wci szy a koszule dla wadcy. Ostatnimi czasy
[Henry k] wy sa krlowej materia, proszc j o uszy cie mu odziey , relacjonowa Chapuy s.
Usy szawszy o ty m, lady [Anna Boley n] wezwaa przed oblicze krla czowieka, ktry zabra
tkanin jednego z najwaniejszy ch dentelmenw komnaty sy pialnej. Chocia sam krl
przy zna, e mczy zna uczy ni to na jego rozkaz, Anna nie szczdzia sucemu cierpkich sw
w obecnoci ukochanego, oznajmiajc, e rozkae go przy kadnie ukara 17.
By moe nieprzy padkowo wy darzy o si to w jedny m z ty ch okresw, gdy Chapuy s zgadza
si z Katarzy n co do pewnej kwestii: by moe krlowa zdoaaby odzy ska uczucie Henry ka,
gdy by moga pozosta z nim sam na sam. Krl, jak zauway ambasador, zdawa si nie znosi
zej woli Katarzy ny, a mimo to, gdy prowadzili dy sputy, ona zmuszaa go do wy suchiwania jej
peny ch namitnoci mw obronny ch doty czcy ch ich maestwa 19. Anna Boley n
najwy raniej nie czua si pewnie. By moe obawiaa si, e krl mgby zagodzi swe
stanowisko w obliczu publicznego niezadowolenia i perspekty wy walki z papieem. Zacza
rwnie wy wiera nacisk na damy Katarzy ny. Dwr opucia moda ona markiza Dorset
(kolejna dama dworu i bliska przy jacika krlowej) oraz dwie inne przy jaciki Katarzy ny,
wy sane do domw na rozkaz Anny 19.
Anna Boley n zacza rwnie rozumie, e krlowa by a wy jtkowo dobrze poinformowana
o wszelkich ruchach Henry ka w sprawie rozwodowej. We wrzeniu 1530 roku zakazaa
dentelmenom z dworu Katarzy ny widzenia si z ni, twierdzc, i z ca pewnoci by li oni jej
informatorami. Wprowadzia rwnie do otoczenia Katarzy ny damy lojalne wobec siebie, by
szpiegoway krlow, a jej skaday raporty. Takty ka ta przy nosia efekty. Niebawem ona
wadcy zacza si skary na brak informacji o biecy ch wy darzeniach na dworze 20.
Jeszcze tego roku Chapuy s znalaz si w samy m centrum osobliwej maskarady, ktrej
wy rany m celem by o zy skanie przewagi przez now wy brank Henry ka. Pewnego dnia krl
przy par go do niewielkiego okna w galerii, starajc si skierowa temat rozmowy na Katarzy n
i rozwd. Ambasador by zakopotany ty m niety powy m zachowaniem i determinacj, z jak
Henry k wci chcia rozmawia ty lko o jednej sprawie. Wwczas spostrzeg szpiegujc ich
Ann. Lady [Anna Boley n] staa w may m oknie w komnacie krla wy chodzcy m na galeri,
w ktrej stalimy, i moga nas widzie i sy sze, relacjonowa21. Inny mi sowy, Henry k urzdzi
dla niej swoiste przedstawienie, aby udowodni, jak ciko pracowa nad pokonaniem
przeciwnikw ich przy szy ch zalubin.
Fakt, e kochanka odczuwaa potrzeb szpiegowania krlowej, a wadca da na to
przy zwolenie, wy nika z kolejny ch sukcesw odnoszony ch przez Katarzy n w Rzy mie. To wanie
tam znajdowa teraz gwny prawny front walki w sprawie rozwodowej. Zgodnie z przy czy n
zamknicia obrad sdu w Blackfriars, papie by jedy n osob, ktra moga zdecy dowa, czy
ona Henry ka miaa racj. Katarzy na nalegaa, aby uczy ni to moliwie najszy bciej. Z drugiej
strony krl robi wszy stko, by przeduy spraw, a ulegy Klemens z ulg odmawia podjcia
jakiejkolwiek decy zji i mia zamiar czy ni to jak najduej.
 Katarzy na wci wy wieraa nacisk na swoich reprezentantw w Rzy mie, siostrzeca Karola
i samego papiea. Szczegy sprawy i pogoski wrcz stay si jej obsesj. Kry y suchy,
jakoby czasem dawaa upust zoci wy woanej rozwodem. Pewnego dnia poprosia Chapuy sa,
aby zwery fikowa niektre z plotek, zwaszcza te o rzekomy ch problemach na uniwersy tetach
w Oksfordzie i Cambridge po ty m, jak wadze uczelni zostay zmuszone do wsparcia Henry ka.
Czy krl mg wy jani pomwienia, wedug ktry ch kobiety w Oksfordzie obrzuciy kamieniami
jego przedstawicieli, a w Cambridge zgino siedem osb? Wadca zaprzeczy , jakoby w ty ch
miejscach doszo do jakichkolwiek aktw przemocy lub przy musu22.
Krlowa nie chciaa zrezy gnowa z ma i chwy taa si wszelkich sposobw, by na nowo go
do siebie przekona. Bagaa papiea, aby nakaza jej ry walce opuszczenie dworu do czasu
ogoszenia wy roku. Rozpaczaa z powodu opnie, jako e sprawa moga przeduy si o kilka
lat. Jej nastroje gwatownie si zmieniay. Na duchu podnosiy j dobre wieci od jej siostrzeca
lub pomy lne informacje z Rzy mu. Gdy kolejny uniwersy tet zwraca si przeciwko niej, gdy do
papiea wpy na pety cja od bardziej ulegy ch angielskich ary stokratw lub gdy zbliao si
zebranie Parlamentu, podczas ktrego czego si obawiaa moga zosta przeforsowana
decy zja o rozwodzie, ogarnia j gwatowny niepokj 23.
Gdy Klemens niemiao zacz wy dawa brewe w jej imieniu, Henry k sta si podejrzliwy,
a my l zaprztno mu py tanie, w jaki sposb ona organizowaa sw obron. Wini j za
skandaliczne plotki krce po Woszech (wedug ktry ch Anna Boley n by a seksualny m
drapienikiem). Jego zdaniem mogy si one zrodzi jedy nie z listw Katarzy ny do papiea
i cesarza. Krl dokadnie przestudiowa obraliwe sowa napisane do niego z Woch. Twierdzi
nawet, jakoby rozpozna po wy raeniach, ktry ch uy to [] sty l i jzy k krlowej 24.
Henry k mia powane powody do zmartwie. Katarzy na gorliwie pracowaa nad sw
spraw: niezmiennie pisaa do siostrzeca lub nalegaa, by Chapuy s posa Karolowi nowe
dokumenty od Johna Fishera w celu jej obrony. Ponaglaa swy ch prawnikw w Rzy mie,
zwracaa si bezporednio do papiea lub potajemnie przekony waa anonimowego sojusznika, by
gosi jej spraw na dworach niemieckich ksit25.
Sy tuacja krlowej zaintry gowaa wielu potny ch ludzi w caej Europie. Jej maestwo stao
si teraz kluczowy m czy nnikiem europejskiej polity ki. Zarwno Henry k, jak i Karol obawiali si,
e zaistniaa sy tuacja zmusi ich do udziau w wojnie. Cesarz oznajmi swemu bratu
Ferdy nandowi, aby na pocztku 1530 roku unika konfliktu z Niemcami, albowiem mog by
zmuszeni do walki za ciotk w Anglii26. A jeli krl zechce polubi t kobiet, co uczy ni
cesarz?, spy ta Chapuy sa ksi Norfolk. Czy wy powie nam wojn? 27. W midzy czasie
Francuzi z nieskry wan saty sfakcj przy gldali si, jak Henry k i Karol wikaj si w coraz
powaniejsze kopoty, a w sobie upatrujc roli rozjemcw28.
 Katarzy na y a nieustann obaw, by Henry k nie znalaz sposobu umoliwiajcego mu
ominicie rzy mskiego procesu i polubienie Anny. Na pocztku sprawy rozwodowej niektrzy
z doradcw papiea twierdzili, jakoby najprostszy m rozwizaniem by o polubienie Anny
Boley n, a nastpnie odczekanie na ruch krlowej, ktra zakwestionowaaby to w Rzy mie. We
wrzeniu 1530 roku sam Ojciec wity zastanawia si, czy Henry k nie powinien wzi sobie
drugiej ony. Przed kilkoma dniami podczas pry watnego spotkania papie zaproponowa mi,
relacjonowa wy sannik angielskiego krla w Rzy mie, Gregorio Casale, i Jego Wy soko
mgby otrzy ma dy spens na polubienie dwch niewiast 29. Nie konty nuowano tego tematu.
Wy daje si, e Henry k ze strachu przed reakcj swy ch poddany ch chcia powstrzy ma si
przed cudzooeniem i oczekiwa na otrzy manie oficjalnego pozwolenia, ktrego mg nigdy nie
dosta. Nieustannie musia bra pod uwag popularno Katarzy ny z ktrego to powodu wci
szuka prawnego sposobu na rozwizanie swojego maestwa.
W midzy czasie obie strony bombardoway Rzy m dowodami, opiniami i argumentami, cho
te ostatnie by way trudne do zrozumienia czy wrcz banalne; nie saba te obsesja na punkcie
dziewictwa Katarzy ny. W jednej z absurdalny ch instrukcji Henry k nakaza swemu
ambasadorowi wy jani, e Artur by bardzo krzepkim, peny m wigoru ksiciem o niespoy ty m
apety cie seksualny m. Wedug krla jego brat wci domaga si, by zapewniano mu towarzy stwo
kobiet. Pono Artur zademonstrowa nawet przy jacioom swego rozpalonego podaniem
czonka w stanie erekcji, skarc si, e chocia cieszy si inty mny m poy ciem z Katarzy n,
nigdy nie by sy ty 30.
Wadca Anglii nie odpowiedzia jednak bezporednio na pewne spostrzeenie Klemensa:
wszak krlowa zgodzia si zaakceptowa zdanie ma na temat jej dziewictwa, o ile ten gotw
by zoy zeznania pod przy sig. Krlowa odkry a jego wy bieg. Henry k nigdy nie zoy
rzeczonej przy sigi, co stanowio najmocniejszy dowd jej prawdomwnoci. Zdaniem jego
zwolennikw Henry k, enic si z Katarzy n, by zby t mody i niedowiadczony, by stwierdzi
dziewictwo lub przekona si, e ksiniczka miaa ju kontakt z mczy zn. Krl oznajmi, i jego
niedojrzao nie pozwalaa mu wwczas na poznanie prawdy 31, wy jani jego wy sannik
w Waty kanie, Gregorio Casale. By moe Katarzy na wiedziaa, e jej m, uwaajcy si za tak
szlachetnego czowieka, nie skamaby pod przy sig.
Ty mczasem krlowa i Chapuy s poszukiwali wiadkw, ktrzy mogliby potwierdzi jej
dziewictwo32. Ambasadorowi udao si w kocu znale cztery osoby w samej Anglii, cho
pniej uznano, e wiadkowie ci zoy li przy sig w niewaciwy sposb33. Do Hiszpanii dotary
rozkazy odnalezienia ludzi, ktrzy przed trzema bez maa dekadami popy nli z mod infantk do
Anglii. Mara de Rojas, kobieta, ktra dotrzy my waa towarzy stwa Katarzy nie w jej ou po
mierci Artura, by a teraz maonk bogatego lvara de Mendozy i mieszkaa w Njera, Vitorii
lub Madry cie. Catalina, niewolnica, ktra robia porzdki w komnacie infantki i zmieniaa
przecierada, polubia wy twrc kusz, zwanego Oviedo, pochodzcego z miasta zarzdzanego
przez rodzin Elviry (guwernantki Katarzy ny ). Nastpnie przeniosa si z dwiema crkami na
poudnie do swej rodzinnej miejscowoci. Inne damy, a nawet suebni sucy ch Katarzy ny,
by li porozrzucani po klasztorach i miastach caej Hiszpanii. Nieatwo by o odnale nawet brata
Diego spowiednika, bdcego niegdy rzekomo obiektem uczu modej ksinej, ktry opuci
Angli w niesawie 34.
Lista py ta, na jakie musieli odpowiedzie wiadkowie, poruszaa cile biologiczne aspekty,
bdc zarazem pen absurdw. Czy to prawda, i na maeskich przecieradach nie by o krwi?
Czy Henry k przechwala si, e to on, a nie jego brat, pozbawi krlow dziewictwa? Czy Artur
mg by impotentem? Czy fakt, e pono nigdy nie poczy si cielenie z Katarzy n, by
oglnie akceptowany lub komentowany ? Czy grupa lekarzy badajcy ch dugotrwa chorob
ksinej po mierci ma stwierdzia, e przy czy n dolegliwoci by a jej niewinno? Czy
wedug ich opinii naprawd moga zosta uleczona dziki maestwu z mczy zn potraficy m
obchodzi si z kobietami? Odpowiedzi miay zosta potajemnie odesane na hiszpaski dwr
krlewski. Z zachowany ch dokumentw wy nika, e przesuchiwano wiadkw w caej
Hiszpanii35. Ich odpowiedzi, poza zeznaniami z Saragossy, zostay jednak w wikszoci utracone.
Katarzy na najgorcej jednak pragna, by papie lub kardy naowie podjli decy zj
w kwestii rozwodu. Pod koniec 1530 roku ostrzega Klemensa, e dalsza zwoka moga przy nie
katastrofalne skutki. Twierdzia rwnie, i w midzy czasie sam papie nakania j, by pozwolia
na przeduenie caej sprawy 36.
Krlowa zauway a, w jakie kopoty wpdzi Angli jej spr z maonkiem. Zrozumiaa, e
stawk by a nie ty lko jej wasna przy szo, lecz take losy chrzecijastwa w Anglii, ktre przez
ostatnie dziewi wiekw dominowao w krlestwie. Ci, ktrzy prowadz ze mn wojn,
ostrzegaa Klemensa, planowali rwnie zniszczy Koci w Anglii i przej jego wasno.
Musicie ich powstrzy ma, nalegaa. Mona to uczy ni jedy nie wy dajc wy rok [...] jeli
bdziecie zwleka, doprowadzicie do powstania nowego pieka, ktremu bdzie jeszcze trudniej
si przeciwstawi ni obecnemu.
Katarzy na odczuwaa coraz wiksz nienawi do tchrzliwego Klemensa. Moj jedy n
pociech jest fakt, e Bg pragnie mnie ukara za grzechy na ty m wiecie, napisaa do Ojca
witego. Dlatego te Wasza witobliwo, Jego wikariusz na tej ziemi, nie chce mi
przebaczy . Zagrozia, e jeli papie nie stanie w obronie prawdy, nigdy si od niej nie uwolni.
Nawet z dna pieka bdzie krzy cze tak gono, aby sam Bg usy sza jej skargi na niego37.

1 CSP Hiszpania, 4, 224.

2 CSP Hiszpania, 4, 224. L&P, 6, 351. Kelly, Matrimonial trials, 205.
3 CSP Hiszpania, 4, 224. L&P, 43, 6121. Starkey, Krlowe. Sze on, 272.
4 CSP Hiszpania, 4, 224, 352.
5 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, ff 786 88. CSP Hiszpania, 4, 345, 548.
6 CSP Hiszpania, 4, 25.
7 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, f522. CSP Hiszpania, 4, 249.
8 CSP Hiszpania, 4, 232.
9 CSP Hiszpania, 4, 302.
10 Cavendish, Life and death, 177.
11 CSP Hiszpania, 4, 160.
12 Le Grand, Preuves, t. 3, 377378. L&P, 43, 6019. Ives, Life and Death of Anne Boleyn, 126.
Scheurer, Correspondance, 10406.
13 CSP Hiszpania, 4, 270, 366, 368, 509. L&P, 4, 6720. Dokumenty Pastwowe, 7, 212.
14 Cavendish, Life and death, 224.
15 CSP Hiszpania, 4, 460. L&P, 5, 216.
16 CSP Hiszpania, 4, 507, 509.
17 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, ff 607 610. CSP Hiszpania, 4, 354.
18 Tame.
19 Tame.
20 CSP Hiszpania, 4, 422.
21 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, f667668. CSP Hiszpania, 4, 492.
22 CSP Hiszpania, 4, 270, 290.
23 CSP Hiszpania, 4, 160, 249, 460, 548.
24 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, f563. CSP Hiszpania, 4, 265, 364. L&P, 4, 6408, 6521
6522, 6557, 6635, 6772, 6780.
25 CSP Hiszpania, 4, 257, 303, 322, 354, 396.
26 CSP Hiszpania, 4, 245.
27 CSP Hiszpania, 4, 290.
28 CSP Hiszpania, 4, 452.
29 L&P, 4, 6627, Uzupenienie. 261.
30 Dokumenty Pastwowe, 7, 308309. Kelly, Matrimonial Trials, 61, 153. L&P, 4, 4685. L&P, 5,
327. Fiddes, Collections, 172
31 Kelly, Matrimonial Trials, 61, 137, 139, 140, 14445. CSP Hiszpania, suplement 2, 450. CSP
Hiszpania, 4, 384.
32 Kelly, Matrimonial Trials, 149.
33 L&P, 5, 340, 485, 492. Kelly, Matrimonial Trials, 148.
34 CSP Hiszpania, 4, 570577.
35 CSP Hiszpania, 41, xxiii, 570577. L&P, 5, 492, 516, 866.
36 CSP Hiszpania, 4, 548.
37 CSP Hiszpania, 4, 548.
 41

TRUCIZNA

Rochester House, Londyn

Koniec lutego 1531 roku

J ohn Fisher nie by godny. Surowy, ascety czny, szedziesiciodwuletni biskup lubi poci
i drczy swe ciao. Odmwi spoy cia rosou ugotowanego tego dnia przez kucharza. Poza ty m
nie czu si najlepiej. Niektrzy wizali jego samopoczucie z faktem, i Henry k w akcie buntu
przeciw papieowi, ktry wci nie chcia da mu rozwodu z atwoci zmusi biskupw do
uznania go najwy sz gow angielskiego Kocioa. Dodano wprawdzie niejasn klauzul, i
rzeczona aprobata obowizy waa jedy nie w takim zakresie, w jakim pozwala na to prawo
Chry stusa, jednak szkoda ju si dokonaa. Henry k, angielski wadca, by na dobrej drodze, by
zosta jak skomentowa jeden z obserwatorw rwnie papieem Anglii.
Zamiast Fishera ros spoy li jego sucy, resztki za otrzy mali ebracy, wy czekujcy
u bram londy skiej siedziby biskupa, Rochester House. aden z nich nie zauway osobliwy ch
proszkw, ktre tego dnia kucharz, Richard Roose, wrzuci do zupy nakoniony do tego kroku
przez pewn tajemnicz osob. Niebawem wszy scy si rozchorowali. W ogromny ch blach, gdy
trucizna rozpocza swe niszczy cielskie dzieo, zmary co najmniej dwie osoby, sucy Bennet
Curwen i uboga wdowa Alice Try ppy tt. Przeraony kucharz zosta aresztowany i na kole tortur
przy zna si do wsy pania wspomnianego proszku. Pono tajemniczy przy by sz, wrczajc
Rooseowi trucizn oznajmi, e osoby spoy wajce posiek z pewnoci odczuj dolegliwoci, ale
nikt nie umrze. Kucharz my lc, e dano mu silny rodek przeczy szczajcy, uzna to za
wy mienity dowcip1.
Kto chcia zabi najwaniejszego spord angielskich duchowny ch sojusznika Katarzy ny ?
Naty chmiast wskazano najbardziej zagorzay ch wrogw Fishera, czy li niety kalny rd Boley nw.
Otrucie czowieka by o uznawane nawczas za jedno z najwikszy ch przestpstw i cho
najwaniejsze osobowoci w kraju miay do dy spozy cji sucy ch, ktrzy degustowali za nich
potrawy, wci wy woy wao ono najgorsze koszmary. Henry k nie chcc, by pado na
jakiekolwiek podejrzenie, skaza kucharza na najsurowsz z kar: sucy zosta ugotowany
y wcem w mosiny m kotle. Co dziwne, mimo zastosowania tortur nigdy nie zdoano ustali, kto
dostarczy mu trucizn.
Prba zabicia Fishera by a kolejny m dowodem na to, jak wy soce wzrosa stawka po
dramaty cznej interwencji Katarzy ny i przerwaniu obrad sdu w Blackfriars. Biskup zadeklarowa
gotowo mierci w imieniu krlowej. Teraz okazao si, e kto chcia pozbawi go y cia jeli
nie na y czenie Henry ka, to zapewne Anny Boley n. ona wadcy zacza odczuwa coraz
wikszy niepokj. Ira principis mors est (gniew krla oznacza mier) odpar arcy biskup
Canterbury, William Warham, gdy krlowa szukaa u niego obrony przed mem. Rwnie
Wolsey wy powiada te sowa, gdy odczuwa niezadowolenie Henry ka 2.
Anna Boley n tak jawnie radowaa si zwy cistwem ukochanego po uznaniu go najwy sz
gow Kocioa w Anglii, i wedug Chapuy sa zachowy waa si tak, jakby otwarto przed ni
bramy raju3. Katarzy n niepokoia euforia ma i jego wy branki krlowa obawiaa si, e
oboje omiel si ugodzi bezporednio w ni. Biskupi pod grob oskarenia ich o praemunire
podobnie jak w przy padku Wolsey a zgodzili si na przekazanie krlowi stu ty sicy funtw. By to
jedy nie pocztek dugiej i nieprzerwanej walki z Kocioem za ktrej przy czy n czsto
wskazy wano spraw Katarzy ny. Przy szo samego Kocioa wci by a niepewna tak jak
przepowiadali krlowa i kardy na.
W 1531 roku Henry k i Anna poczuli pewniejszy grunt pod nogami. Krlewska fawory ta
rozkazaa, aby na liberiach jej sucy ch wy haftowano dumne, chepliwe motto Magorzaty
Habsburg: Ainsi sera, groigne qui groigne (Bdzie jak zechc, choby ludzie sarkali!). Pod
naporem kry ty ki owe aroganckie napisy wkrtce znikny, lecz Chapuy s zauway , e Anna by a
odwaniejsza ni lwica 4. Pewnej oburzonej damie dworu zapowiedziaa nawet, i pragna, by
wszy scy Hiszpanie znaleli si na dnie morza. Henry k i Anna by li wy jtkowo pewni siebie
i Katarzy na by a przekonana, i krl albo planowa polubi Ann, nie czekajc na decy zj
Rzy mu, albo spiskowa, by w sty czniu zmusi Parlament do udzielenia mu aprobaty na rzeczony
krok5.
Za kady m razem, gdy Anna Boley n i Henry k odczuwali choby przedsmak zwy cistwa,
krlowa znajdowaa sposb na sprowadzenie ich na ziemi. Wprawdzie papieskie rozkazy
napy way z Rzy mu bardzo opieszale, ale z reguy by y zgodne z jej oczekiwaniami. Nie ty lko
nadszed zakaz ponownego oenku przed podjciem decy zji przez papiea, lecz take nie
wy raono zgody, by spraw rozpatry wa angielski Parlament lub jakikolwiek sd. Nie bez powodu
Henry k obwinia on i jej siostrzeca o kady cios, ktry otrzy ma z Rzy mu. Niepokoi si i le
sy pia za kady m razem, gdy papieskie rozkazy raniy jego krlewsk dum 6. Ty mczasem Anna
by a zarwno zatroskana, jak i wzburzona. Wadca jak zwy kle sta si ofiar jej atakw zoci
i ostrego jzy ka. Henry k ze zami w oczach baga nawet krewny ch swej niepokornej wy branki,
aby okieznali jej gniew a historia ta wy woaa serdeczne rozbawienie i arty ze strony samego
papiea. Skoro paka z powodu sporu ze sw ukochan, kpia jedna z osb obecny ch przy Ojcu
wity m, gdy ten opowiada o wspomniany m zdarzeniu, wy woujc kolejne salwy miechu,
moe si okaza, e jego duchowni doradzili mu pacz nad swy m sumieniem 7.
Fakt, e zakochany krl zosta tak bardzo zrugany przez kobiet, niebdc nawet jego on,
by swoisty m fenomenem. By moe jego majestat, tak dumnie i przesadnie broniony przy
kadej okazji, rozsy pa si pod wpy wem zjadliwy ch sw Anny Boley n. W istocie,
spostrzegawczy Mai zaobserwowa, e dy namika peny ch emocji awantur i spazmw zdawaa si
wzmacnia w zwizek i przy dawa mu namitnoci. Henry k by zajty obron przed maonk
i jej sukcesami w Rzy mie. Wy da ju stosowne rozkazy, uniemoliwiajce komukolwiek
wy kony wanie polece Stolicy Apostolskiej, ktre mogy by zniszczy jego samego lub monarsz
wadz. Nie wiadomo, kto podsun krlowi w pomy s (czy te moe sam do tego doszed), i
wedle waciwego rozumienia historii aden Anglik nie mg by osdzony z godnie z prawem
przez aden cudzoziemski sd nawet papieski. On za by nie ty lko Anglikiem by krlem
Anglii 8. Poza ty m rzy mskie sdy chroniy go podwjnie. Jego pragnienie, by zosta uznany m
za najwy sz gow Kocioa znakomicie wpasowy wao si w rzeczon tez o wy szoci. Mia
zamiar jak okrelali to Boley nowie zosta absolutny m cesarzem i papieem w swoim
krlestwie. Rewolucja, zapocztkowana przez now teori o krlewskiej godnoci, by a w toku.
Nastay inne czasy : rozpocza si bowiem angielska reformacja i odczenie od Kocioa
rzy mskokatolickiego. Zderzenie Henry ka z Katarzy n przy pominao uderzenie o siebie dwch
krzemieni. Posy pay si iskry, ktre roznieciy ogie rewolucji.
Krlowa przy gotowy waa si do dalszej batalii. Razem z Chapuy sem planowaa walk,
biorc pod uwag ewentualne posunicia na jej niekorzy w Parlamencie i nawet osobiste
stawiennictwo w nim. Krl jednak nie porusza w Parlamencie kwestii swego rozwodu a do
marca 1531 roku, a nawet wtedy jego prby spezy na niczy m. Debat rozpoczto
zaprzeczeniem popularnej plotce, jakoby przy czy n rozwodu by a Anna Boley n, a nie skrupuy
monarchy. Gdy ludzie Henry ka przeszli do ataku sownego, najblisi zwolennicy Katarzy ny by li
albo nieobecni, albo rozmy lnie powstrzy my wano ich przed zabraniem gosu, jednak w obronie
krlowej wy stpili biskupi Bath i St Asaph. Dy skusj przerwa ksi Norfolk, najwy raniej
obawiajc si, e strona krla moe przegra zdawao si, e nie by li jeszcze gotowi na odparcie
wszy stkich argumentw.
Fakt, e dwaj biskupi mieli na ty le odwagi, by wsta i wesprze Katarzy n, oznacza, e nie
ty lko Henry k nabiera pewnoci siebie sojusznicy jego ony rwnie urastali w si, jakby nagle
rozumiejc, e zabawa si skoczy a. Niektrzy podejrzewali Boley nw o potajemny luteranizm,
Anna natomiast zacza przekony wa kochanka do zakazany ch, herety ckich pism wy gnanego
reformatora Williama Ty ndalea ktrego przekad Nowego Testamentu, uzupeniony
luteraskimi prologami, kry sekretnie midzy dworzanami, zataczajc coraz szersze krgi.
Wedug Ty ndalea ugicie si przed autory tetem Kocioa by o dla krla hab nad wszy stkie
haby . T ksig powinienem przeczy ta ja i wszy scy krlowie, orzek Henry k, gdy Anna
wrczy a mu kopi The Obedience of a Christian Man autorstwa Ty ndalea 9.
Jedn z pierwszy ch osb, ktra sprzeciwia si tej postawie, by Thomas Abel, kapelan
wy sany niegdy do Hiszpanii, by prosi Karola o niewy dawanie brewe. Pniej Henry k
przegna go z dworu za stwierdzenie, i kady, kto wesprze spraw rozwodow, bdzie zdrajc
Boga i krla. Wadca zada, by Katarzy na ukaraa mczy zn za jego tupet, ale w odpowiedzi
zasy sza jedy nie stwierdzenie, e kapelan mia racj. Teraz za Thomas Cranmer, duchowny
i utalentowany pisarz majcy odegra kluczow rol w przy szoci krlowej, pomg Henry kowi
w napisaniu dokumentu znanego pod nazw Kings Book lub Determinations (Krlewska Ksiga
albo Postanowienia). By to niezwy kle popularny propagandowy pamflet, majcy na celu
zy skanie poparcia poddany ch. Ksiga zawieraa wszy stkie argumenty krla, w ty m pozy skane
z uniwersy tetw we Francji i Woszech, wiadczce o nielegalnoci jego maestwa.
Odpowiedzi Abela by a natomiast ksika Unconquered Truth (Niezwy ciona prawda),
w ktrej obnaa faszy we persony i twierdzenia, kry jce si za przy padkiem krla. Poniewa
rzeczona pozy cja zostaa uznana za niebezpieczn, nastpiy oficjalne zarzuty wobec bekotu
Abela.
Kapelan nie by jedy n osob przeciwstawiajc si rozwodowi. Wiejska kobieta Elizabeth
Barton, ktrej osobliwe zachowanie, przepowiednie i religijne orzeczenia sprawiy, e otrzy maa
przy domek Zakonnicy z Kent, ostrzegaa, i rozstanie krla z Katarzy n oraz ponowny oenek
monarchy bd miay straszliwe nastpstwa. Po upy wie miesica od rozwodu Henry k nie
bdzie ju wadc krlestwa Anglii. Jej zdaniem w oczach Boga krl przestanie by suwerenem
w chwili, w ktrej oddali on. Z uwagi na zabobonne czasy Zakonnica z Kent ktra zreszt
dostpia audiencji u samego krla wicej ni jeden raz cieszy a si znaczn liczb zwolennikw.
Co wicej, jej stwierdze z uwag wy suchali nawet niektrzy z duchowny ch.
Po Anglii kry y powszechne proroctwa o y ciu miosny m wadcy. Wedug jednego z nich
krlestwo miao zosta zniszczone przez kobiet. Inne, ktre dotaro do uszu Anny Boley n, gosio
ry che spalenie krlowej na stosie. W ty m te czasie, jak gosi pewna anegdota, z niewiadomego
rda wy branka Henry ka otrzy maa ry sunek wy konany trujcy m pirem, przedstawiajcy
Ann, Katarzy n i Henry ka, a kadego z nich podpisano inicjaami. Jedna z kobiecy ch postaci,
oznaczona liter A, nie miaa gowy. Anna Boley n naty chmiast przy woaa Ann Gainsford:
Nan, chod tu, poka ci ksig z proroctwem. Oto jest krl, to krlowa, a to tu to ja, z odcit
gow. Dziewczy na odpara przy tomnie: gdy by m wierzy a, e to naprawd si zici, to choby
[krl] by i cesarzem, ja osobicie nie polubiaby m go w takim wy padku. Anna odpowiedziaa
na to: to prawda, Nan, my l, e ta ksiga to bahostka. A jednak, gdy pomy l, e kiedy
szczliwie to krlestwo by moe nalee bdzie do mego potomka, to zdecy dowana jestem
posi go bez wzgldu na to, co mnie spotka w przy szoci 10.
Jeden z wielu punktw kulminacy jny ch walki o zdoby cie Henry ka nastpi pod koniec wiosny
1531 roku. Niegdy siejszy dom Wolsey a York Place ktry wkrtce otrzy ma miano Whitehall
zosta odnowiony i rozbudowany. Ssiednie domy, ku przeraeniu ich wacicieli, rozebrano, aby
dug, zadaszon galeri mona by o dotrze bezporednio do nowego parku. By a to ulubiona
krlewska rezy dencja Anny, gwnie z uwagi na fakt, e krlowa Katarzy na nie miaa tutaj
adny ch swoich komnat. Crka Boley nw staa si coraz bardziej zaborcza. W kwietniu pornia
si z Henry kiem w kwestii pitnastoletniej ksiniczki Marii, ktra z uwagi na nage, silne ble
brzucha wy razia pragnienie powrotu do matki i ojca w Greenwich. Na danie Anny proba ta
zostaa odrzucona. Gdy ty lko krl chwali sw crk w obecnoci ukochanej, ta reagowaa
jedny m z ty powy ch dla swej natury atakw zoliwoci. Ksina Norfolk, bdca teraz jedny m
z najzagorzalszy ch wrogw Anny, rozpowszechniaa pogoski, jakoby krl skary si jej mowi
na szorstko swej kochanki, dodajc jednoczenie, i Katarzy na nigdy nie pozwalaa sobie na
podobne zachowanie 11.
Caa sy tuacja wy jania, dlaczego kilka dni pniej, 3 maja, w Dzie Krzy a Chry stusowego,
Henry k by nieoczekiwanie uprzejmy podczas obiadu spoy wanego wsplnie z Katarzy n
wci przestrzegano formalny ch wy mogw, by krl i krlowa spdzali razem dni witeczne.
Zrugany nie tak dawno przez Ann, nagle zacz odczuwa ulg w obecnoci ony, ktr
wy rniao znacznie agodniejsze usposobienie. Krlowa, widzc, e m spokornia, spy taa
nastpnego dnia, czy Maria rzeczy wicie nie mogaby zoy im wizy ty. Sowa te wy nikay
z prawdziwej matczy nej mioci. Z pewnoci by a to rwnie prba przeciwstawienia si Annie.
Henry k odpowiedzia obcesowo i niegrzecznie, co sugeruje, e ba si reakcji swej nowej pani,
gdy by wy razi zgod. onie odpar, e jeli pragnie spotka si z crk, moe uczy ni to gdzie
indziej i sama wy kaza inicjaty w. Katarzy na ugry za si w jzy k i odrzeka, i ona nigdy nie
porzuciaby ma dla crki12.
Krlowa wci nosia si dumnie, z uniesion wy soko gow. Starsi dworzanie dziwili si jej
odwadze i wy trwaoci. Nie daa po sobie pozna troski czy niepokoju, jak skomentowa ksi
Norfolk, obserwujc j, gdy pewnego dnia wy chodzia ze swej komnaty. Markiz Dorset oznajmi,
jakoby powodem jej zachowania by a pewno co do susznoci swej sprawy. Norfolk, jeden
z najzagorzalszy ch zwolennikw krla, skin gow. Trzeba przy zna, e to sam diabe nikt inny
 musia by sprawc i ordownikiem tej nieszczsnej intry gi, odrzek13.
Krl rozjuszy si jeszcze bardziej, gdy papie po raz kolejny zacz mu grozi, jeli nie zjawi
si w sdzie w Rzy mie. Henry k poczu, i papieska postawa obraaa na nowo odkry te angielskie
trady cje i jego krlewski status. Nigdy nie wy ra zgody, aby by sdzi, rzuci z wciekoci
nuncjuszowi papieskiemu, groc poprowadzeniem armii na Rzy m. Nie obchodz mnie adne
ekskomuniki. Niechaj [papie] zajmie si swy mi sprawami w Rzy mie, ja za tutaj bd czy ni to,
co uwaam za stosowne 14.
Przede wszy stkim pragn, aby doradcy po raz kolejny sprbowali zastraszy Katarzy n
i zmusi j do poddastwa. Jego pry watna rada nie ustawaa w pracach przez dwa dni,
omawiajc rne sposoby spenienia rozkazu krla. Niektrzy z mczy zn by li mocno
zdenerwowani, inni zwy czajnie zaenowani. Nie brako i takich, ktrzy opowiadali si po stronie
krlowej 15. Po raz kolejny Katarzy na staa si najwaniejsz figur w tej grze. Jedna
z y czliwy ch osb uprzedzia j o planach ma. Liczna delegacja, wiedziona przez
najwaniejszy ch ludzi w kraju, dotara do siedziby w Greenwich dopiero pny m wieczorem.
Przy wdcami by li ksita Norfolk i Suffolk, a wrd przy by y ch znajdowali si take markiz
Dorset, trzej hrabiowie i okoo dwudziestu piciu inny ch osb. Przeciwko grupie ary stokracji
wy stpia jedna kobieta Katarzy na oraz kilku angielskich biskupw.
Norfolk przemwi jako pierwszy. Ot krl przy sa ich, by wy razi swe niezadowolenie i bl
spowodowany pogard i obely woci, z jak z uwagi na postaw krlowej traktuje go papie,
dajc, by Jego Wy soko osobicie przy by do Rzy mu. Jeszcze nigdy aden zwierzchnik
Kocioa nie stawia takich wy maga angielskiemu monarsze. Ale nikomu nie uda si zmusi
krla do opuszczenia krlestwa, zatem Katarzy na powinna zaakceptowa propozy cj
przeniesienia sprawy w inne miejsce. W przeciwny m razie krlowa moe spowodowa wielkie
kopoty i wy woa skandale w caej Anglii, przez co wszy scy tu obecni oraz ich potomstwo mog
znale si w ogromny m niebezpieczestwie 16. Henry k zdawa si sugerowa, e dalsze kroki
mog doprowadzi do zamieszek lub nawet wojny domowej.
Norfolk twierdzi z uporem, i Katarzy na by a traktowana z naley ty mi honorami. Musiaa
uwiadomi sobie, e teraz Henry k by uznawany za najwy szego przy wdc i suwerena w jego
wasny m krlestwie, zarwno pod wzgldem wieckim, jak i duchowy m, w tej sy tuacji zatem
o czy m zapewne wiedziaa nie mg uda si do Rzy mu.
Jednak krlowa nie daa si zastraszy , przy pominajc przy by szom, gdzie leaa przy czy na
wszy stkich problemw w potajemny m sdzie Wolsey a w Westminsterze, na ktry zgod
wy razi sam Henry k. Jego Wy soko sam odwoa si w pierwszej instancji do Jego
witobliwoci [poniewa wszy stkie kocielne sdy by y podporzdkowane papieowi], rzeka.
To on rozpocz t bitw, a ona, Katarzy na, szuka jedy nie sprawiedliwoci, proponujc rozsdne
rozwizanie sprawy. Reszta zaleaa od papiea, ktry zdawa si sta po stronie Henry ka, wci
odraczajc wy danie wy roku. Jak najszy bsze podjcie decy zji przez Ojca witego by o
niezbdne, jak powiedziaa, dla spokoju i przy kadu nie ty lko dla tego krlestwa, lecz take dla
caego chrzecijastwa. Oczy wicie chtnie przy znaa, e Henry k by jej panem i przy wdc.
Rzdzi take wieckimi sprawami Anglii. Jednak Koci mia ty lko jednego prawdziwego
suwerena, ktry m by papie. Jeli ktokolwiek z przy by y ch pragn zabra gos w sprawie krla,
niechaj si pakuje i wy rusza do Rzy mu.
Czy m nie pozwoli jej zoy odwoania do Rzy mu przy wiadkach w Blackfriars?
Uczy niam tak zgodnie z krlewskim pozwoleniem. Przenoszc wic spraw do Rzy mu,
wy korzy staam me prawa, odrzeka krlowa.
Gdy posacy zarzucili jej, jakoby prbowaa przy spiesza decy zj papiea, przemwia do
ich serc. Gdy by cie przey li cho poow ty ch trudny ch dni i nocy, ktry ch dowiadczy am od
rozpoczcia owej nieszczsnej sprawy, nie orzekliby cie, e wszy stko dzieje si zby t szy bko i nie
czy niliby cie mi wy mwek o przy pieszanie procesu, ale prbowaliby cie doprowadzi do
wy dania wy roku 17.
Po wy powiedziany ch przez krlow sowach do ataku przeszed biskup Lincolnu, nazwa j
konkubin i twierdzc, jakoby Bg pokara j za zawarcie nielegalnego maestwa i uczy ni
niepodn. Doda, e dopucia si kamstwa w sprawie dziewictwa, co atwo mona udowodni.
Pokonani wy cofali si. Przed odejciem zarwno Norfolk, jak i ojciec Anny Boley n
nerwowo przekony wali, i to nie oni by li inicjatorami rozwodu. Gdy o gos poproszono biskupa
Londy nu, dostojnik zwy czajnie zaniemwi. Wiele z przy by y ch osb nie miao serca do
zastraszania krlowej. Niektry m tak bardzo spodobay si jej odpowiedzi, e dy skretnie trcali
okciami ssiadw za kady m razem, gdy obalaa teorie coraz bardziej agresy wny ch adwokatw
Henry ka. Do samego koca odgry waa rol niewinnej kobiety. Na koniec oznajmia, i zdumiewa
j fakt, e j bezbronn przecie niewiast musiao osaczy a ty lu potny ch mczy zn18.
Niewtpliwie by to habicy epizod, co niektrzy z jego uczestnikw odczuli wy jtkowo
dobitnie. Krlewski rewident ksigowy, Henry Guildford, ktry mimo wczeniejszego podpisania
pety cji do papiea otwarcie opowiada si po stronie Katarzy ny, zasugerowa nawet, i wszy scy
adwokaci i zwolennicy Henry ka powinni zosta zwizani, zamknici w skrzy ni i wy sani do
Rzy mu, aby tam mogli zosta potraktowani jak szarlatani, ktry mi s. Rozwcieczona ty mi
sowami Anna Boley n ostrzega Guildforda, e si go pozbdzie, gdy ty lko zostanie krlow. w
odpar, e w takim razie oszczdzi jej kopotu, po czy m naty chmiast ostentacy jnie uda si do
Henry ka, by zoy rezy gnacj. Chocia krl j odrzuci, uraony rewident i tak wy jecha do
swego domu na wsi. Ary stokracja, wspierajca wadc, by a coraz bardziej zaniepokojona
rozwodem i ty m, jaki los czeka krlestwo. W ty m czasie markiz Dorset rwnie zosta czasowo
wy dalony z dworu, rzekomo za spowodowanie kopotw w Kornwalii Katarzy na podejrzewaa
jednak, e prawdziw przy czy n jego wy gnania by o poparcie dla jej osoby 19.
Po spotkaniu dwaj ksita, Norfolk i Suffolk, zoy li Henry kowi raport. Wedug tego drugiego
cae przy kre wy darzenie i odpowied krlowej mona by o podsumowa nazwami dwch
instancji, ktry m to Katarzy na zawsze bdzie posuszna bardziej anieli mowi. Henry k by
pewien, e zna odpowied. Czy by chodzio o Karola i papiea? Nie, odpar Suffolk, o Boga i dusz
oraz sumienie krlowej. Obawiaem si, e tak wanie bdzie, odpar monarcha, zrozumiawszy,
e ich misja zakoczy a si fiaskiem. Trzeba teraz zastosowa inne rodki 20.
Nie wy jani wprawdzie, na czy m owe inne rodki miay by polega, ale w czerwcu coraz
czciej wy jeda na polowania z Ann Boley n i niewielk grup towarzy szy, zostawiajc
Katarzy n sam. Trzy osobowa rodzina, skadajca si z Henry ka, Katarzy ny i Anny, przeniosa
si ponownie do Windsoru. Krl i jego ukochana mieszkali razem, Katarzy na osobno.
14 lipca Henry k i Anna wy jechali na polowanie, kierujc si w stron opactwa Chertsey.
Krl nie uprzedzi o ty m Katarzy ny, aby ta moga choby y czy mu bezpiecznej podry.
Nawet jej nie odszuka, by si poegna, zostawiajc jedy nie wiadomo, w ktrej napisa cel
swojej wy prawy.
By moe nawet sam Henry k jeszcze nie zdawa sobie z tego sprawy, lecz w owy m
momencie opuci swoj on. Krl i krlowa ju nigdy si nie spotkali, wspomina Hall. Z
tego powodu posplstwo kadego dnia szerzy o pogoski i snuo niemdre fantazje. Jednak owo
posplstwo nie kierowao sprawami ksit, nie wiedziao te o nich wszy stkiego 21.
Pooenie Katarzy ny by o dramaty czne. Miaa czterdzieci pi lat, niemal dwie trzecie
swego y cia spdzia w Anglii, przez dwadziecia dwa lata by a on Henry ka. Teraz zostaa sama
i ju nigdy nie miaa odzy ska swojego ma.

1 Dowling, Fisher of Men, 142. Kesselring, A Draft of the 1531 Acte for Poy soning, 894.
2 CSP Hiszpania, 4, 739: 175. Cavendish, Life and death, 177. Brewer, Reign of Henry VIII, t. 2,
419.
3 CSP Hiszpania, 4, 635.
4 CSP Hiszpania, 4, 584.
5 CSP Hiszpania, 4, 584, 590.
6 CSP Hiszpania, 4, 598.
7 CSP Hiszpania, 4, 608.
8 Dokumenty Pastwowe, 7, 261262. L&P, 4, 6667.
9 CSP Hiszpania, 4, 445; Ives, Life and Death of Anne Boleyn, 133.
10 Ives, Life and Death of Anne Boleyn, 145. CSP Hiszpania, 4, 547.
11 L&P, 5, 216. CSP Hiszpania, 4, 720.
12 CSP Hiszpania, 4, 720.
13 Tame.
14 CSP Hiszpania, 4, 739: 170.
15 CSP Hiszpania, 4, 739.
16 CSP Hiszpania, 4, 739: 171172.
17 CSP Hiszpania, 4, 739: 174.
18 CSP Hiszpania, 4, 739.
19 CSP Hiszpania, 4, 739, 765.
20 CSP Hiszpania, 4, 739.
21 Hall, Halls Chronicle, 781.
 42

SAMOTNA

Zamek Windsor
Koniec lipca 1531 roku

K atarzy na by a samotna tak samotna, jak ty lko mona by w zamku, w ktry m mieszkao
rwnie trzy dzieci dam dworu i 170 sucy ch. Henry k wy jecha, ale krlowa nie wiedziaa
jeszcze, e odszed na dobre. On rwnie nie zdawa sobie z tego sprawy. Anna Boley n moga by
jedy n osob z caej trjki, w ktrej w gowie ry sowa si wy rany obraz przy szoci.
Henry k uzna swoje postpowanie za form kary : skoro papie grozi wezwaniem go do
Rzy mu, to dlatego, e prosia o to Katarzy na. Inny mi sowy, to ona zagraaa jego nowo
stworzonej idei trady cy jnej godnoci krla Anglii, zatem czu si usprawiedliwiony, zadajc jej
tak bolesny cios. Pniej poinformowa nuncjusza papieskiego, e krlowa nie okazy waa
posuszestwa. Poniewa Jego witobliwo [papie Klemens] zdecy dowa si uzna j za
moj prawowit on, jest oczy wiste, e ty lko ja mam prawo do ukarania jej za t
nieuprzejmo, z jak mnie potraktowaa i wci tak czy ni 1, oznajmi.
Katarzy na nie miaa pojcia, jak dugo m planowa j kara. Nie wiedzia o ty m rwnie
jej przy jaciel Chapuy s, ktry ostatnie cztery miesice spdzi na spekulacjach, zastanawiajc si
kiedy czy w ogle kiedy kolwiek kobieta zostanie wezwana, by ponownie doczy do dworu.
By moe Katarzy nie wcale na ty m nie zaleao Henry k i tak czsto wy jeda. Dostrzega za to
niewtpliwe zalety odejcia Anny Boley n do zamku Windsor moga przy jecha ksiniczka
Maria. Katarzy na w kocu spdzia radosne chwile ze swoj crk. [Krlowa] pragnie
zapomnie o nieobecnoci wadcy , stwierdzi Chapuy s. Obie damy urzdzay konne przejadki
i poloway przez cae dugie, letnie dni. Wiele czasu spdzay na rozmowie, naleao bowiem
omwi wane sprawy. Jedn z nich by rozwd, drug moliwo ogoszenia Marii dzieckiem
z nielubnego oa.
Czas pokaza, jak trudno by o zniszczy maeskie trady cje. Przez ponad dwie dekady
Katarzy na i Henry k zawsze stosowali okrelony sy stem komunikacji, gdy przeby wali z dala od
siebie. Co trzy dni wy sy ali posacw z hasem lub odpowiednim sy mbolem, aby udowodni
sw tosamo. Kilka dni po wy jedzie Henry ka z Windsoru Katarzy na wrczy a swemu
posacowi list i sy mbol (mg by to klejnot).
W wy sanej przez siebie wiadomoci krlowa dopy ty waa o zdrowie ma, wy raajc al
z powodu jego nagego odjazdu2. Krl potraktowa posaca z powag, po czy m skonsultowa si
ze swy mi doradcami. Nastpnie ponownie zawezwa mczy zn, by zwy czajnie odreagowa na
nim sw wcieko. Za nic mia poegnania czy trosk maonki o jego zdrowie. Nie zamierza
jej pociesza: postpowanie krlowej iry towao go ju od dawna, upokarzaa go wzy waniem do
Rzy mu i odmow posuszestwa wobec jego adwokatw. Wy razi te pogard dla jej siostrzeca
cesarza i nakaza zaprzesta wy sy ania jakichkolwiek wiadomoci3.
Dumna Katarzy na zignorowaa ten zakaz, wy sy ajc kolejn korespondencj. Zapomnijcie
o moim siostrzecu, napisaa. Niechaj Bg zdecy duje, kto ma racj. Henry k wpad we
wcieko. Wiedzia, e prawda by a po jego stronie co te odpisa albowiem wielu ludzi
mogo to potwierdzi. Jego wiedza na temat prawa kanonicznego ju teraz cieszy a si
powszechny m uznaniem, stwierdzi z arogancj i dum. Bez namy su wy sa kolejnego posaca.
Wanie planowa polowanie w pobliu Windsoru i nie y czy sobie widzie Katarzy ny.
Odrzucona krlowa ma niezwocznie wy jecha.
Katarzy na musiaa przenie si do More, jednego z niegdy siejszy ch domostw Wolsey a
w Hertfordshire. Spraw dodatkowo pogorszy fakt, e Maria zostaa wy sana do Richmond4. Tak
oto dobiegy koca wsplne dni matki i crki. Henry k pragn, by Katarzy na cierpic, spokorniaa.
Jej pieko jak to nazy waa dopiero si zaczo. Nigdy ju nie miaa ujrze swego jedy nego
dziecka.
Nawet w takiej sy tuacji krlowa nie potrafia zmusi si do bezporedniej kry ty ki swego
ma, choby na pimie. By oby to krok nazby t ry zy kowny. W gbi duszy monarcha by
dobry m i szlachetny m czowiekiem, pisaa w jedny m z wielu listw wy sy any ch w owy m czasie
do Karola. Odmawiajc wy dania wy roku, papie pozwoli jej wrogom w obozie Boley n na
przejcie kontroli nad krlem. Wy jania, e jej m przy pomina hiszpaskiego by ka,
zmuszanego do dziaania kolejny mi pchniciami ich lanc. Ty mczasem zwolennicy Katarzy ny
by li przeraeni. Zostali tak zastraszeni, e nie mi wy doby sowa, skary a si krlowa.
Zauway a ju, e osoby niezdecy dowane rzucay si na propozy cje krla niczy m jastrzbie na
przy nty . Czua si upokorzona, ale staraa si nie popada w przesad. Z pewnoci aden
chrzecijanin nie cierpia w takim stopniu jak ona. Jej zdaniem wszy stkie mki, ktry ch
dowiadczy a, wy starczy y by, by zabi pi osb5.
Mario Savorgnano, Wenecjanin, ktry spotka si z krlow w More, zauway , e cho
wadca dopilnowa, by odwiedzao j jak najmniej goci, dwr Katarzy ny wci liczy ponad
dwiecie osb. Rankiem widzielimy, jak Jej Wy soko spoy wa posiek: wok niej stao okoo
trzy dziestu dam dworu, a okoo pidziesiciu osb jej usugiwao, relacjonowa. Krlowa jest
niska i odrobin korpulentna. Moe nie jest ju adna, ale dawna uroda nie znikna zupenie. Na
jej obliczu zawsze widnieje umiech 6.
Rezy dencja More zostaa przebudowana przez Wolsey a w nowoczesn, okaza wiejsk
posiado z dugimi galeriami oraz mostami przecinajcy mi fosy i prowadzcy mi do
pry watny ch ogrodw. Widok szerokiej fosy z pewnoci sprawia, e Katarzy na czua si niczy m
wizie. Jak oznajmia Chapuy sowi, po stokro wolaaby zosta publicznie zamknita w Tower, co
te planowaa powtrzy samemu krlowi. W ten sposb poddani by liby przy najmniej wiadomi
tragedii, jaka j dotkna. Cay wiat naty chmiast dowiedziaby si o jej niedoli 7.
Trzy miesice po oddaleniu swej ony Henry k postanowi sprawdzi jej siln wol. Czy
hiszpaski upr Katarzy ny wreszcie osab? zastanawia si, po czy m wy sa do niej czworo
najbardziej lojalny ch i niezomny ch podwadny ch. W pewny m sensie by a to przy kra powtrka
wizy ty trzy dziestu doradcw, chocia ludzie ci rzecz jasna mieli wiadomo, e jedy nie zmiana
strategii moe przy nie szans na zwy cistwo. Trzy dziestu goci w Greenwich Katarzy na
pokonaa kobiecy mi zapewnieniami o niewinnoci i poddastwie zarwno wobec krla, jak
i samego Boga. Take i ty m razem oznajmia przy by szom, e bronia nie ty lko siebie, lecz take
swej crki. Ku swemu ogromnemu smutkowi zauway a w kocu, i krl nie dziaa pod
wpy wem sumienia, a namitnoci. Zasugerowaa, e Henry k rwnie potrzebowa ocalenia
przed sob samy m. Wwczas, ku ogromnemu zdumieniu caego dworu, wy sannicy padli przed
krlow na kolana. Taka bowiem by a ich nowa takty ka. Ty m razem to oni mieli baga. Pokj
w krlestwie i honor krla, nie wspominajc ju o przy szoci jej crki, zaleay ty lko od niej.
Katarzy na wiedziaa, i by o to nie ty lko baganie kry a si w ty m rwnie groba w stosunku do
Marii.
W owy m osobliwy m przedstawieniu krlowa nie pozwolia zepchn si do drugorzdnej roli
take i ona pada na kolana, po czy m uniosa gos. Przy by sze przemawiali wprawdzie spokojnie,
jednak ona pragna, by sy szeli j wszy scy. Jej sucy przy suchiwali si caej scenie
w skupieniu. Katarzy na bagaa wy sannikw swego ma: przez wzgld na krew i cierpienie
Chry stusa nieche oni przekonaj Henry ka do przy jcia prawowitej ony ! Czemu nie pozwoli
Bogu, w ktrego imieniu wy powiada si papie, zdecy dowa o losie ich maestwa?
Skrzy wdzona krlowa szlochaa, bagajc doradcw swego ma o sprowadzenie go na dobr
drog. Gdy skoczy a, niemal wszy scy obecni w komnacie pakali8.
Tu przed swoim wy jazdem gocie odzy skali mow i tupet. Krl oznajmi przecie, e jeli
Katarzy na nie zechce mieszka dalej w More, moe wprowadzi si do mniejszej posiadoci lub
klasztoru. Odpowied Katarzy ny zawieraa niezawoalowan grob. Uda si wszdzie,
gdziekolwiek ty lko jej m i pan j wy le. Jeli rozkae, by spona na stosie, chtnie to uczy ni.
By o to najwiksze z wy zwa: jeeli Henry k chcia z krlowej Anglii uczy ni mczennic, ona
wy raa zgod. By a gotowa odda y cie w swej sprawie.
Katarzy na przekroczy a pewn granic. Daa bowiem do zrozumienia, e jedy nie Bg mg
zabra jej ty tu, a On najwy raniej sta po jej stronie. Podobna postawa oznaczaa dla krlowej
zarwno niebezpieczestwo, jak i wy zwolenie. W pewien sposb dumna crka hiszpaskich
wadcw powracaa do swej dramaty cznej przeszoci, gdy zapowiedziaa, e prdzej umrze, ni
opuci Angli. Teraz jednak nie by a ju mod dziewczy n. Z wiekiem jej determinacja jeszcze
wzrosa nawet groby pod adresem Marii nie by y w stanie zama jej woli. Jeli crka rwnie
miaa zosta mczennic, wida taka by a wola Boga i krla 9.
Pod pozorowan pewnoci siebie Katarzy ny skry wa si ogromny bl. Gdy na krtko przed
Boy m Narodzeniem 1531 roku pisaa list do siostrzeca, zakoczy a go sowami: w More, bez
ma, cho w aden sposb mu nie uchy biam 10.
Wspomniane wita by y ponure rwnie dla Henry ka. Nawet krlewski kronikarz Edward
Hall przy zna, i to Boe Narodzenie i noworoczna uroczy sto wrczania podarkw na znak
nadchodzcego Nowego Roku 1532 by y najsmutniejsze od lat. Wszy scy mczy ni mawiali,
e w wita te nie sposb by o radowa si jak co roku, poniewa zabrako krlowej i dam
dworu 11, relacjonowa. I tak ju pospn atmosfer pogorszy dodatkowo podarek, jaki Henry k
otrzy ma z okazji Nowego Roku od swej maonki pikny zoty puchar o niety powy m ksztacie.
By a to celowa prowokacja ze strony Katarzy ny. Krl zabroni jej wprawdzie przesy ania
wiadomoci, jednak zapomnia zaznaczy , by zaprzestaa take zwy czaju przesy ania
noworoczny ch upominkw. Krlowa zrcznie wy korzy staa zatem okazj do publicznego
wzmocnienia swego statusu maonki. Wci by a jego on, zatem krl otrzy ma od niej podarek.
Henry k z trudem unikn koniecznoci przy jcia owego daru w obecnoci Anny Boley n
i pozostay ch czonkw dworu. Niemal wpadajc w furi, nakaza zabra sprzed oczu niechciany
dar. Po raz pierwszy te nie kupi noworocznego prezentu dla Katarzy ny i jej dam dworu
(komnata jego nowej wy branki zostaa za to zapeniona gobelinami, a jej oe uginao si od
zoty ch i srebrny ch tkanin, szkaratny ch saty n i haftw). Co wicej, Henry k zabroni take swoim
dworzanom posy ania jej czegokolwiek po raz pierwszy od dwudziestu lat noworoczny zasb
podarkw krlowej prezentowa si tak skromnie.
Znienawidzony przez Ann Boley n John Fisher nie da si zama, cho wczeniej groono
mu mierci. Jednak czasy nie by y ju pewne i duchowny wiedzia, e chcc pomc krlowej,
musi uciec si do fortelu. Oznajmi wic Chapuy sowi, z ktry m wci by w kontakcie, aby nigdy
si nie przy znawa do znajomoci z nim. Niechaj ambasador nie czuje urazy, jeli kiedy zostanie
przeze zignorowany, gdy bd przeby wa w ty m samy m pomieszczeniu, oznajmi duchowny.
Co zrozumiae, nie chcia podzieli losu Wolsey a, upokarzajcego aresztowania i oskarenia
o spoufalanie si z wrogami Henry ka. Inny wy soko postawiony dostojnik, kuzy n krla Reginald
Pole, ze wzgldu na Katarzy n odrzuci propozy cj nominacji na stanowisko arcy biskupa Yorku.
Zamiast tego poprosi o pozwolenie na wy jazd za granic ostrzegajc Henry ka, e jeli
zmuszony bdzie pozosta w kraju, stawi czoa adwersarzom krlowej, bronic jej sprawy
w Parlamencie.
Nawet Hall, bdcy oczy wisty m zwolennikiem krla, musia przy zna, e opinia publiczna
by a po stronie Katarzy ny. Krl darzy lady Ann Boley n tak wielk esty m, e posplstwo
widziao, i kama, gdy twierdzi, e nie jest ona jedy ny m powodem nieobecnoci krlowej 12,
relacjonowa.
Wadca zrozumia nawet, e kilka osb by o w stanie wy razi swj sprzeciw oficjalnie.
W czasie Wielkanocy 1532 roku prowincja obserwantw William Peto wy gosi witeczne
kazanie przed krlem w kaplicy. Co warte zaznaczenia, bracia zakonni by li szczeglnie
uwielbiany mi przez Katarzy n duchowny mi, a relacje krlowej z franciszkanami z Greenwich
by y wy jtkowo bliskie. W swy m kazaniu Peto ostrzeg, e bezgraniczne przy wizanie i faszy wi
doradcy mog sprowadzi na monarchw zagroenie. By y to mao subtelne aluzje do
bezgranicznego podania przez krla Anny Boley n oraz do stanowiska ty ch, ktrzy utwierdzali
wadc w przekonaniu, e zasugiwa na upragniony rozwd. Gdy po zakoczeniu kazania Henry k
zapy ta duchownego, co mia na my li, Peto nie omieszka wy jani krlowi swego stanowiska.
W jego opinii rozwd zagraa Koronie. Doda te, e caa Anglia by a przeciwna oddaleniu
krlowej. Henry k stara si powstrzy ma dalsze ry zy kowne kroki kaznodziei, umieszczajc
niebawem w jego kociele wasnego ksidza, podczas gdy jego poprzednik zosta odesany na
wie. Pozostali mnisi zareagowali gniewem, a stwierdzenie nowego brata, jakoby wszy stkie
uniwersy tety wspieray stanowisko krla, zostao przy jte z oburzeniem i obalone przez ich
przeoonego. W pry watnej rozmowie bracia oznajmili Chapuy sowi, e oni rwnie chtnie
oddaliby y cie za Katarzy n 13. Na wizerunku Kocioa pojawia si ry sa, ktra miaa przy nie
krwawe konsekwencje.
Bezwzgldno monarchy przy bieraa na sile. Nowy, wpy wowy doradca krla, Thomas
Cromwell, mia ju oko na ludzi o niewaciwy ch pogldach. Nie ty lko ledzi braci obserwantw,
ale nawet mia w ich gronie swojego szpiega. Dwaj mnisi zostali przeniesieni do odlegy ch
zakonw. Thomasa Abela zamknito w Tower na kolejny ch osiem miesicy. Pono wy dano te
rozkazy odnalezienia wszy stkich egzemplarzy jego ksiki, ktra obalaa argumenty Henry ka.
Niektrzy duchowni y wili coraz wiksze obawy, i pewnego dnia krl zacznie ogranicza
dziaalno konwentu. Zawsze czujny Cromwell odkry , i przeor jednego z londy skich
klasztorw stwierdzi ju, e niebawem wadca moe by poczy ty wany jako fidei destructor,
niszczy ciel wiary, tracc ty m samy m zaszczy tne miano fidei defensor, nadane przez samego
papiea. Wedug niesubordy nowanego przeora nastpny m razem, gdy krlewski bazen zechce
popisa si jedn ze swy ch ulubiony ch sztuczek polegajcy ch na upadku z konia, powinien
wy jani Henry kowi, e i jego czeka upadek14.
Peto mia racj, twierdzc, e cay kraj by przeciwny rozwodowi a niektrzy z adwersarzy
zdawali si przechodzi do czy nw. Ju pod koniec 1531 roku, gdy wenecki posaniec Ludovico
Falier powrci do ojczy zny, oznajmi, e krlowa jest bardzo kochana i szanowana, a ludzie
zaczy naj ju powoli szemra; pord nich niebawem znajdzie si jaki przy wdca [...] nard
z pewnoci bdzie broni swej pani 15. Savorgnano by w peni przekonany, e Anglicy trzy mali
stron Katarzy ny. y je z nim [z Henry kiem] teraz moda niewiasta szlachetnego urodzenia,
cho wielu mwi, e ma zy charakter; pragnie ona, by krl si procesowa, powiedzia. Ma j
polubi, jeli otrzy ma rozwd, do czego wedle wszelkich oznak moe nie doj, albowiem
sprzeciwiaj si temu moni krlestwa, zarwno wieccy, jak i duchowni oraz zwy kli ludzie. Gdy
y je ich obecna krlowa, nie chc w Anglii widzie innej 16.
W maju 1532 roku, niejako na potwierdzenie sw Savorgnana, dwch parlamentarzy stw
poskary o si na krla, proszcego o pienidze na umocnienie obrony na granicy ze Szkocj.
Anglicy wiedzieli, e Szkoci nigdy nie uczy nili adnego wrogiego kroku bez wsparcia
zagranicznego sojusznika. Jeli krl przy jby z powrotem sw on i naley cie j traktowa,
pacy fikujc w ten sposb cesarza, nie istniay by adne powody do zmartwie zniknoby
rwnie zagroenie wewntrzny ch tar w samej Anglii, bdcy ch pokosiem sporu w kwestii
rozwodu. Czonek Izby Gmin, noszcy nazwisko Temse, wezwa izb, by ta zadaa od Henry ka
przy jcia krlowej z powrotem do swego towarzy stwa, aby unikn ty m samy m ogoszenia
Marii, jedy nej crki monarchw, dzieckiem z nielubnego oa, oraz wielu inny ch kopotw 17.
W ty m czasie Thomas More, nie mogc znie moralnego konfliktu powstaego w wy niku
podporzdkowania si krlowi, podczas gdy ten dy do rozwodu i dopomina si swy ch praw
w roli zwierzchnika angielskiego Kocioa, w maju 1532 roku zrezy gnowa z funkcji kanclerza.
Nigdy nie by o i nie bdzie lepszego czowieka na ty m stanowisku, zauway Chapuy s. Nawet
doktor Benet, zwolennik Henry ka w Rzy mie, przekaza Katarzy nie w pry watnej wiadomoci, e
wsty dzi si tego, co musia uczy ni. Nie by w ty m odosobniony. Inni angielscy ambasadorowie
rwnie w cztery oczy przy znawali krlowej racj 18. Starsi ary stokraci, konserwaty wna grupa
obraana przez pewn siebie Ann Boley n, obserwowaa t sy tuacj ze zdenerwowaniem. Siostra
Henry ka, Maria, bdca towarzy szk Katarzy ny podczas wielu wspaniay ch uroczy stoci, by a
jedn z osb, ktre najgorcej znienawidziy now wy brank krla. Spostrzeenia Marii na temat
Anny wy woay nagy wy buch przemocy w sanktuarium w Westminsterze. Podczas awantury
zgin jeden z najwaniejszy ch dentelmenw rodziny Suffolk. Szwagier krla obieca
powstrzy ma swy ch ludzi przed zemst, ale spiskw nie sposb by o ju zahamowa.
Markiza Exeter, Gertrude Courtenay, przekazy waa Chapuy sowi informacje na temat krokw
podejmowany ch na dworze. Gdy w 1531 roku mody markiz Dorset zosta czasowo przepdzony
z dworu, Katarzy na upatry waa w ty m wpy wu Anny. By a pewna, e powodem losu mczy zny
by a przy ja, jak darzy sw prawowit krlow. Jeli wemiemy pod uwag fakt, i ona
ksicia Norfolk rwnie wy razia sw trosk, moemy wnioskowa, e najwspanialsze rodziny
Anglii by y coraz bardziej zaniepokojone wadz Anny Boley n. Wkrtce Chapuy s zacz
rozpowszechnia informacj, jakoby kilka wy soko postawiony ch osb oznajmio mu, e jeli
papie wy da wy rok, ogaszajc maestwo prawomocny m, oni dopilnuj (prawdopodobnie
z pomoc wojska), by przestrzegano tej decy zji19. Ambasador z niekamany m zachwy tem
przekazy wa cesarzowi kad plotk oczerniajc crk Boley nw.
W lipcu 1532 roku, gdy krl i jego wy branka udali si na pnoc na dugie polowanie,
krlewska wita zostaa pono wy szy dzona, a kobiety obraay Ann. Po kilku dniach Henry k
zarzdzi powrt20. Wwczas nie by do koca wiadom wsparcia, jakim cieszy a si jego ona.
Gdy wrci na poudnie by moe w celu ukojenia blu kochanki zawezwa urzdnikw
zajmujcy ch si krlewskim protokoem. Oznajmi, e nadszed czas, by rozpocz
przy gotowania do wielkiego dnia Anny 21.

1 CSP Hiszpania, 4, 952.

2 CSP Hiszpania, 4, 775: 221222.
3 CSP Hiszpania, 4, 775: 221222.
4 CSP Hiszpania, 4, 778.
5 CSP Hiszpania, 4, 772, 819, 860.
6 Sanuto, Diarii, vol. 54, 590.
7 L&P, 5, 416. CSP Hiszpania, 4, 788.
8 CSP Hiszpania, 4, 808.
9 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, f689. CSP Hiszpania, 4, 833.
10 L&P, 5, 582. CSP Hiszpania, 4, 860, cy tat z: Biblioteka Bry ty jska, add. MS. 28584, f148.
11 Hall, Halls Chronicle, 784.
12 Tame., 788.
13 CSP Hiszpania, 4, 428. L&P, 5, 941.
14 L&P, 5, 1209.
15 Falier, Relazione 26 w: Albri, Relazioni.
16 Sanuto, Diarii, t. 54, 590.
17 Hall, Halls Chronicle, 788. Scarisbrick, Henry the Eighth, 328. L&P, 5, 989. CSP Hiszpania, 4,
948.
18 CSP Hiszpania, 4, 384, 880.
19 L&P, 5, 1109. CSP Hiszpania, 4, 962.
20 L&P, 5, 1202. CSP Hiszpania, 4, 980.
21 L&P, 5, 1202. CSP Hiszpania, 4, 980.
 43

KLEJNOTY KRLOWEJ

Domostwo krlowej
Koniec wrzenia 1532 roku

N a skrzy ni widnia napis: klejnoty krlowej. We wntrzu ogromnej szkatuy by szczay

okazae kolekcje kamieni szlachetny ch, pere, bransolet, sznurw korali, piercieni, klamer, krzy y,
guzikw z drogocenny mi kamieniami, opraw klejnotw, cenny ch naszy jnikw, partletw
i ozdobny ch gorsetw angielskiej krlowej. Skarby te naleay do Katarzy ny. By moe nie
znajdoway si w specjalnej skrzy ni przeznaczonej na klejnoty, po raz pierwszy opisanej w 1547
roku, ale z pewnoci wci miaa je przy sobie.
Niektre z nich, jako cz spadku, przy wioza z Hiszpanii. Inne drogocennoci otrzy maa od
Henry ka VII, gdy ten pragn zagodzi jej tsknot za ojczy zn. Wikszo jednak Katarzy na
odziedziczy a wkrtce po zawarciu drugiego maestwa, gdy zmara babka Henry ka, Magorzata
Beaufort. Wiele klejnotw prawdopodobnie ju od dawna stanowio cz krlewskiej kolekcji, ale
w cigu kolejny ch lat doczy y do nich prezenty od Henry ka. Niektre z nich chowano do
skrzy ni inne za wy jmowano, zwaszcza podczas trady cy jnej noworocznej wy miany
podarunkw na dworze.
Niezalenie od proweniencji poszczeglny ch skarbw, wy koczone drogimi kamieniami szaty
Katarzy ny i cikie, misternie zdobione krzy e, ktre zakadaa, pozujc do portretw, by y
wiadectwem jej statusu: pozwalay okaza krlewsk wspaniao i stanowiy oczy wiste
potwierdzenie, e Katarzy na by a krlow.
Pod koniec wrzenia 1532 roku do jej domu przy by posaniec od ksicia Norfolk
z wiadomoci, i Henry k zamierza odebra jej klejnoty. Nie by a to jednak prba powikszenia
swej osobistej, niezwy kle bogatej kolekcji skarbw. Wedug goca krl przy gotowy wa si do
spotkania z francuskim monarch i pragn, by precjoza te zaoy a Anna Boley n kobieta
majca by jego towarzy szk podczas rzeczonego zjazdu.
 Katarzy na stanowczo odmwia obdarowania ry walki. Nie mog przekaza krlowi swy ch
kosztownoci, jako e ostatnio, gdy podarowaam mu prezent z okazji Nowego Roku, ostrzeg
mnie, by m w przy szoci wy rzeka si wy sy ania mu takich podarkw, rzeka, nawizujc do
zotego pucharu, ktry jej m z premedy tacj odrzuci. Poza ty m jest to dla mnie wielce
iry tujce i obraliwe, i uznaaby m to za grzech, jeli zostaaby m zmuszona do oddania moich
klejnotw na tak niegodziwy cel, jakim jest ozdobienie kobiety bdcej hab dla
chrzecijastwa. W jej opinii Anna Boley n naraaa Henry ka na drwiny, paradujc u jego boku
mczy zny, ktry nie by przecie jej mem. Krlowa przewidy waa, e Anna sprowadzi na
Henry ka obelgi i niesaw, jeli bdzie mu towarzy szy podczas tak doniosego spotkania po
drugiej stronie kanau La Manche 1.
Jeli wadca pragn ty ch kosztownoci, rzeka, bdzie musia wy da odpowiednie rozkazy.
Jak zawsze jestem gotowa speni jego dania, oznajmia. Dentelmen z krlewskiej komnaty
przy by wic z rozkazami teraz Katarzy na nie miaa wy boru. Wedug Chapuy sa oddaa ca
biuteri. Jedy ne co zachowaa, to niewielki, prosty zoty krzy na szy j. Mia on dla niej o wiele
wiksz warto ni jakikolwiek inny klejnot znajdowaa si w nim bowiem drzazga z krzy a, na
ktry m umar Chry stus2.
Krlowa obserwowaa z dala poczy nania Anny Boley n na bieco informoway j
o kolejny ch posuniciach damy i osoby z dworu. Ry walka poczy naa sobie coraz mielej
i przekony waa wszy stkich o swojej przewadze. Anna rozpocza rok od przejcia komnat
Katarzy ny w Greenwich; otoczy a si take rwnie liczn grup dam dworu jak krlowa. Podr
przez kana w celu spotkania z krlem Francji miaa by jej najwikszy m sukcesem. Przed
wy py niciem do Calais w 1532 roku Henry k nada ukochanej ty tu markiza Pembroke. W ten oto
sposb Anna staa si niezalen i jedn z waniejszy ch osb w kraju. Zapewnio jej to rwnie
ogromne dochody. Co ciekawe i niespoty kane, w akcie nadania umoliwiono jej przekazanie
ty tuu nielubny m dzieciom prawdopodobnie by to znak, e krl wci nie mia pewnoci, czy
uda mu si uzy ska prawny rozwd.
Podejrzliwa crka Boley nw obserwowaa nie ty lko Katarzy n i jej zwolennikw, lecz take
ksiniczk Mari. Gdy tej jesieni podczas polowania Henry k i Maria przy padkowo si spotkali,
Anna wy saa dwie ze swy ch dam, by podsuchay ich rozmow. Podczas spotkania z crk
oszoomiony Henry k ograniczy si jedy nie do wy miany grzecznoci3.
Z okazji podry do Francji krl zamwi dla swej wy branki ca szaf okazay ch krlewskich
szat. Anglikom dano do zrozumienia, e krl nie spotka si z hiszpask on Franciszka, Eleonor
Austriack, siostr Karola i siostrzenic Katarzy ny, poniewa y wi odraz do hiszpaskich sukni,
widzi w nich bowiem diaba 4. Krlowa zastanawiaa si, czy konfiskata jej klejnotw oznaczaa,
e Henry k jak plotkowano zamierza polubi Ann podczas poby tu na konty nencie. Chapuy s
donis jednak, e Boley n odmwia. Chce, by lub zawarto tutaj, w miejscu, w ktry m inne
krlowe zwy kle wstpoway w zwizki maeskie i by y koronowane 5, relacjonowa.
M Katarzy ny i jego ukochana powrcili z konty nentu w poowie listopada. Na pewien czas
zatrzy mali si w Kent i na poudniowy m wschodzie Anglii. Moliwe, e to wanie wwczas, po
ponad piciu latach spotka, Anna w kocu dopucia Henry ka do swego oa. By moe nastpio
to w angielskim porcie Calais, gdy ulewne deszcze, wiatr i mga zatrzy may ich w okazay m
budy nku Ministerstwa Skarbu, w ktry m otrzy mali dwie sy pialnie poczone jedny mi drzwiami.
Niezalenie jednak od miejsca, gdzie doszo do inty mnego poy cia, by a to niezwy kle wana
decy zja ze strony Anny Boley n. Oznaczaa bowiem, e kobieta by a cakowicie pewna swej
koronacji.
O rozwoju relacji pomidzy krlem i jego kochank nie wiedzia nikt oprcz kilku osb, ktre
przy sigy dochowa tajemnicy. Zmiany w angielskim rzdzie i Kociele by y ju nie do
powstrzy mania i to dawao Annie tak wielk pewno, e zdecy dowaa si na rzeczony krok.
Henry k stara si znale sposb, by otrzy ma zgodny z prawem rozwd. Katarzy na wci
przodowaa w Rzy mie a jego gwny m osigniciem, ku ogromnej frustracji ony, by o
wy rane spowolnienie caej sprawy. Pomy sy krla rozwijay si raczej niespiesznie. Dziaa
stopniowo. Jednak kade posunicie przy bliao go do zrealizowania zamiarw to on, a nie
papie, mia bezwarunkowo zarzdza angielskim Kocioem i duchowiestwem. Henry k jak
zawsze mia o sobie wy sokie mniemanie.
Monarcha, cho chary zmaty czny i potny, potrzebowa pomocy inny ch osb, ktre
zapewniy by mu odpowiednie podoe ideologiczne, a przede wszy stkim wprowadziy zmiany
w y cie. Jednake ary stokraci, do ktry ch zwrci si po odejciu Wolsey a, by li wy jtkowo
konserwaty wni, cho zarazem podali bogactw Kocioa. Rwnie biskupi zachowy wali dy stans.
Nawet ci, ktrzy obawiali si gniewu krla wrd nich arcy biskup Warham lub ci, ktrzy
pomogli mu w jego deniach do rozwodu, jak biskup Winchesteru Stephen Gardiner, mogli nagle
stawi opr, gdy by kto zechcia pozbawi wadzy papiea oraz ich samy ch.
Ludzie pokroju uczonego Edwarda Foxa i Thomasa Cranmera pomagali wadcy
w gromadzeniu ideologiczny ch argumentw wspierajcy ch jego rewolucj. Anna Boley n
rwnie udowodnia swe wsparcie w tej kwestii, wskazujc ukochanemu dziea Williama
Ty ndalea. W otoczeniu Henry ka to ona miaa decy dujcy gos, cho fakt, e dowodzia
przemianom, utrzy my wano w tajemnicy. Niezalenie od tego, gdzie miay rdo pomy sy krla,
bez wtpienia jego najwiksz si napdow by o pragnienie pokonania oporu Katarzy ny
w kwestii rozwodu.
Rewolucja monarchy potrzebowaa osoby, ktra by aby w stanie sprawowa nad ni kontrol
czeka utalentowanego, zdeterminowanego, a przede wszy stkim posusznego, ktry potrafiby
wprowadzi zmiany. Rol t zacz peni zdy scy plinowany, pracowity, mdry, ambitny
i bezwzgldny Thomas Cromwell, nalecy do grona zwolennikw krla. Mia coraz wikszy
nadzr nad atakiem Henry ka na Koci. Umiejtnoci Cromwella opieray si na prawie
i upartej gonitwie za pienidzmi. Gdy Wolsey osabi szereg niewielkich klasztorw, by
wy korzy sta ich zasoby do ufundowania swy ch uniwersy tetw w Oksfordzie oraz Ipswich,
Thomas by jego reprezentantem. Po upadku kardy naa Cavendish odnalaz zapakanego
Cromwella, recy tujcego godzinki w domu swego pana w Esther. By to bardzo osobliwy
widok, zauway z ironi kilka lat po ty m, gdy doradca krla odegra kluczow rol w atakach na
Koci rzy mskokatolicki. Cromwell wy jani, e by o mu siebie al. C mg uczy ni bez
Wolsey a? Pniej zebra si w gar i oznajmi, i poszuka szczcia na dworze Henry ka. Tego
popoudnia, gdy mj Pan obiadowa, miaem zamiar [z Bosk pomoc] pojecha do Londy nu na
dwr, gdzie albo co osign, albo zniszczej 6, oznajmi.
Sukces Cromwella mia swe korzenie w nadzorowaniu hojnoci kardy naa, gdy ten nagle
musia kupowa wsparcie. Wolsey rozdawa pienidze, komu ty lko mg, wy dajc astronomiczne
renty roczne na midzy inny mi brata Anny Boley n, Jerzego. Cromwell wy ciga profity od
ludzi, korzy stajcy ch z nagej szczodroci kardy naa. Po mierci duchownego okaza si godny
szacunku jako pomocnik krla przy zarzdzaniu majtkiem zmarego. Zacz rwnie sprawdza
si w Parlamencie. W 1529 roku by moe przy czy si nawet do okrzy kw: precz
z Kocioem, rozbrzmiewajcy ch wok izby podczas debaty. Sy tuacja ta by a oczy wisty m
dowodem, e Henry k nie by jedy n osob majc do skorumpowany ch i y jcy ch
w przepy chu ksiy. Lata naduy , ktry ch dopuszczao si duchowiestwo, przy gotoway grunt
pod rewolucj. Wy daje si rwnie, e Cromwell pomg przekona ksiy do uznania Henry ka
najwy sz gow Kocioa. Pod koniec jesieni 1531 roku zosta czonkiem Parlamentu. Wkrtce
posiad nowe umiejtnoci nastawiania Parlamentu przeciwko Kocioowi i duchowiestwu.
W marcu 1532 roku Izba Gmin potpia naduy cia Kocioa i jego sdw w tak zwanej
Probie przeciw ordynariuszom. Wy ranie okrelono w niej Henry ka jako jedy n gow,
suwerennego pana, protektora i obroc 7 Kocioa. W ten sposb pooono kres wszelkim
wy mwkom duchowiestwa, chocia wczeniej zaznaczono, e prawo to obowizy wao ty lko
w takim zakresie, w jakim pozwala na to prawo Chry stusa. Ksia, cho walczy li o zmiany,
przegrali. W ty m czasie Thomas More, niezmiennie wierny swej wizji Kocioa, zoy
rezy gnacj ze stanowiska Lorda Kanclerza, nie mogc ju duej suy krlowi.
Katarzy na natomiast zrozumiaa, e jej szanse malay. Papie okaza si saby. Henry kowi
wy sy a jedy nie nieszczere upomnienia i za wszelk cen unika wy dania wy roku. Krlowa
oznajmia siostrzecowi, e po swej mierci poskary si na Klemensa u samego Boga. Karol
wci j wspiera, jednak mia waniejsze sprawy na gowie. W listopadzie 1532 roku ciotka
napisaa do niego list z gratulacjami z okazji zwy cistwa nad tureck armi na Wgrzech.
Zalecia mu take przekazanie papieowi, by zgadzi drugiego Turka, czy li spraw midzy [jej]
panem krlem a ni sam 8.
By a zrozpaczona, ale wci trzy maa rk na pulsie. Chapuy s i nuncjusz papieski w Anglii
czekali na jej instrukcje podobnie jak grupa ludzi w Rzy mie. Nie udao si jednak kontrolowa
wszy stkiego. W sierpniu 1532 roku odszed arcy biskup William Warham. Mczy zna, uwaany
przez Katarzy n za bojaliwego, zmar ze staroci, i wcieko krla na jego osob nie miaa ju
nic do rzeczy. Henry k musia teraz ty lko zastpi go kim, komu nie straszna by aby determinacja
w deniu do uzy skania przez krla rozwodu niezalenie od decy zji Rzy mu. Czowiekiem ty m
zosta Thomas Cranmer, ktry jednak bardzo zaniepokoi si wy borem monarchy. Mia on
bowiem na sumieniu wasne, potajemne maestwo. Nigdy nie narodzi si czowiek bardziej
niechtny biskupstwu ni ja, stwierdzi z czasem 9.
Henry k mia ju teraz niemal wszy stko, czego potrzebowa, by przeciwstawi si Rzy mowi.
Mg liczy na Cromwella, ktry w razie koniecznoci by w stanie dostarczy ostateczne akta
Parlamentu. Cranmer zaj si reszt. Nic dziwnego, e Anna Boley n y wia teraz przekonanie, i
w kocu otrzy ma to, co obiecy wano jej przez pi dugich lat. Jednake Henry k wci
potrzebowa wsparcia. Wkrtce nastpio to, od czego nie by o ju odwrotu. W Boe Narodzenie
1532 roku kobieta spodziewaa si dziecka. By to ostateczny i wy rachowany ruch, dziki ktremu
miaa jeszcze mocniej przy wiza do siebie Henry ka. W sty czniu 1533 roku pobrali si
w najwikszej tajemnicy. M Katarzy ny sta si bigamist.

1 CSP Hiszpania, 4, 1003: 524.

2 L&P, 10, 351. Hay ward, Dress at the Court, 205.
3 CSP Hiszpania, 4, 1003. L&P, 5, 1370.
4 Hamy, Entrevue de Franois Premier, ixxii. L&P, 5, 1187. Starkey, Krlowe. Sze on. 479.
5 CSP Hiszpania, 4, 1003: 527.
6 Cavendish, Life and death, 141142.
7 Bray, Documents, 56.
8 Manchester, Court and Society, t. 1, 175. L&P, 5, 1520.
9 Cox, Miscellaneous Writings and Letters, 216.
 44

SEKRETY I KAMSTWA

Londyn
23 lutego 1533 roku

P ewnego lutowego poranka Chapuy s spotka godnego czowieka, ktrego nazwiska nie mia
zdradzi w licie. Zdenerwowany i podekscy towany mczy zna wy rusza do More na spotkanie
z Katarzy n. Pozna przeraajc tajemnic: Henry k poj za on Ann Boley n. Ceremonia
zalubin zostaa poprowadzona przez nikogo innego, jak samego Thomasa Cranmera,
arcy biskupa-elekta Canterbury, w obecnoci rodzicw panny modej, brata i dwch bliskich
przy jaci1 przy najmniej tak mu powiedziano. Nalega, by krlowa dowiedziaa si o cay m
zajciu2.
Ambasador, ktry zna wszy stkie plotki, zwaszcza te szkalujce Ann Boley n, nie wierzy do
koca w zasy szane wieci. Moe do zalubin jeszcze nie doszo, rzek, ale z pewnoci tak si
stanie. Henry k wanie czeka na papieskie potwierdzenie nominacji przy szego arcy biskupa
i posa niezbdne dokumenty. Wedug Chapuy sa niedugo przejdzie do dziaania 3.
W rzeczy wistoci godny czowiek my li si ty lko czciowo. lub mia ju miejsce, jednak
zosta przeprowadzony w tak wielkiej tajemnicy, i nie wiedziano jeszcze kiedy i kto mu
przewodzi. By moe najbardziej wiary godn plotk by a ta o nielicznej grupie osb, ktre przed
zachodem soca zebray si w komnacie nad Holbein Gate w Whitehall.
Cranmer nie bra udziau w zalubinach, ale sam chowa pewn tajemnic. Ile osb
wiedziao, e wbrew kocielnemu prawu rok wczeniej polubi siostrzenic pastora
luteraskiego w niemieckiej Nory mberdze? Z ca pewnoci wierzy w powodzenie reformy,
jednak czy to wiedza o jego sekrecie daa Henry kowi tak ogromn wadz nad czowiekiem, ktry
usunie robi to, co mu nakazano? Pod koniec marca odby a si kolejna krtka ceremonia,
podczas niej Cranmer lubowa, e jego arcy biskupia przy siga wobec papiea nie zmusi go do
uczy nienia czegokolwiek na niekorzy przy wilejw krla ani nie powstrzy ma go przed
reformowaniem Kocioa w Anglii. Pniej zosta mianowany arcy biskupem Canterbury.
Jedy na tajemnica, ktra ujrzaa wiato dzienne, doty czy a ona Anny. Pewnego lutowego
dnia kobieta wy sza ze swej komnaty wy jtkowo pobudzona. Wpada prawdopodobnie na swego
niegdy siejszego wielbiciela, poet Thomasa Wy atta, i krzy kna, jakoby przez ostatnie dni miaa
tak nieprawdopodobn ochot na jabka, jakiej nigdy dotd nie dowiadczy a, a wedug krla by a
to oznaka, e spodziewa si dziecka 4. Nastpnie zamiaa si histery cznie i popieszy a
z powrotem do swej komnaty. Henry k potwierdzi jej stan w kwietniu, gdy cakowicie
zby tecznie odpowiedzia ze zdenerwowaniem na insy nuacje Chapuy sa, ktrego zdaniem
ponowny oenek wcale nie musia przy nie mu mskiego nastpcy tronu. Czy by m nie by
mczy zn takim jak inni? Czy nie? Czy nie? 5, odparowa. Zada to py tanie jeszcze dwukrotnie,
po czy m doda, e nie mia zamiaru niczego udowadnia i wtajemnicza ambasadora w swoje
sekrety (Chapuy s prawidowo wy wnioskowa, e Anna by a w ciy ). Kochanka
prawdopodobnie chciaa, by ludzie wiedzieli o jej stanie bd co bd nic nie wzmocnioby jej
pozy cji bardziej ni wy danie na wiat sy na samego monarchy. Jednak w odpowiedzi krla zdaj
si rwnie pobrzmiewa gboko skry wane obawy doty czce jego podnoci i by moe
impotencji.
Chapuy s przekazy wa Katarzy nie wszy stkie pogoski krce po Londy nie. Jednak Henry k nie
omieli si powiedzie jej o swy m maestwie, pki Cranmer nie otrzy ma od papiea
dokumentw zezwalajcy ch mu na objcie sakry arcy biskupiej, a Cromwell nie przeforsowa
parlamentarnej ustawy zakazujcej w przy szoci odwoa do Rzy mu. Ale nawet wtedy nie
uczy ni tego osobicie. 9 kwietnia wy sa do jej wiejskiej posiadoci czterech najwy bitniejszy ch
ludzi ze swego kraju. By o to jedno z kilku polece, ktre ku swemu wielkiemu zawsty dzeniu
i zaenowaniu musia wy kona ksi Suffolk, szwagier Katarzy ny. Do kolejnej rundy
zastraszania kobiety ary stokraci stanli ze znueniem. Miaa wy rzec si swego ty tuu krlowej
i pozwoli, by decy zja w jej sprawie zapada tutaj, w Anglii, powiedzieli. Jeli by to uczy nia,
by oby to wielkie dobrodziejstwo dla krlestwa, zapobiegaby ogromnemu rozlewowi krwi, a poza
ty m krl traktowaby j o wiele lepiej, ni mogaby oczekiwa. Jeli jednak nie przy jmie
propozy cji, ostrzegli, poleje si angielska krew. Czterej mczy ni mieli wy peni dalsze
instrukcje ty lko w przy padku, gdy by krlowa odmwia dostosowania si do rozkazw monarchy.
Jej opr by bezcelowy, poinformowali j. Krl oeni si ponad dwa miesice temu w obecnoci
wiadkw. Zupenie niepotrzebnie i niejako z poczuciem winy dodali, e aden z nich nie by
obecny na lubie. Nastpnie odeszli, pord przeprosin i ukonw, mruczc pod nosem
o nieprzy jemny ch obowizkach6.
Teraz do gry mia wkroczy lord Mountjoy, by y szambelan, ktry polubi Ines de Venegas.
Zosta wy sany, by przez kolejny ty dzie obserwowa Katarzy n. Poinformowa j, e zgodnie
z rozkazem krla nie wolno mu ju zwraca si do niej jako do krlowej. Miesic po Wielkanocy
Henry k planowa wstrzy ma dalsze wy pacanie jej pienidzy, zwolni sucy ch i przenie j
do niewielkiej posiadoci, ktr bdzie musiaa utrzy ma ze znacznie niszy ch przy chodw.
Oburzona Katarzy na odpara, e Henry k moe robi, co zechce, ale nie bdzie jej poucza, w jaki
sposb ma utrzy my wa swj dom. Skoro nie moga y jako krlowa, z radoci wy jdzie na
ulic i zostanie ebraczk. Jednak zawsze bdzie ty tuowa si krlow Katarzy n 7.
Wadca i jego nowa maonka czuli si na ty le pewnie, e w wita Anna ktra niebawem
miaa zosta koronowana pojawia si w okazay m stroju krlowej. Markiza Anna udaa si
z krlem na uroczy st msz jako krlowa i wy gldaa okazale, ubrana w szaty ze zotogowia,
w najwspanialszej biuterii, relacjonowa pewien Woch przeby wajcy akurat w Londy nie 8.
Anna Boley n, ktra zaoy a najpikniejsze diamenty Katarzy ny oraz inne krlewskie klejnoty
sprowokowaa plotki poddany ch zastanawiajcy ch si, w jaki sposb te kosztownoci zostay
zabrane prawowitej onie Henry ka. Za kobiet do kocioa wkroczy liczny orszak dam dworu
jedna z nich niosa jej tren. Kaznodzieje, przy najmniej ci, ktrzy chcieli unikn kopotw, zaczli
ty tuowa j krlow w swy ch kazaniach i modlitwach nawet jeli z tego powodu wierni
zaczy nali opuszcza wity nie. Sucy Anny Boley n najwy raniej traktowali to jako znak, e ich
pani wy graa dug walk. Z podekscy towaniem zerwali herb Katarzy ny z krlewskiej odzi9.
Zdecy dowali, e naleaa ona teraz do Anny chocia pniej Henry k upomnia ich za pochopne
podejmowanie decy zji. Herb krlowej znikn take z wielkiej bramy sali w Westminsterze. Jak
relacjonowa Chapuy s, wszy stko to zaczy nao przy pomina istny koszmar 10.
Ludzie nie wiedzieli, co robi, a ty m bardziej co mwi. Niektrzy obawiali si, e pewnego
dnia potny siostrzeniec by ej ony monarchy zjawi si na hory zoncie z ogromn flot i wy tnie
ich w pie. Inni by li zdania, i Karol zamknie porty Flandrii dla angielskich kupcw, prowadzc ich
ty m samy m do ry chego bankructwa. Plotkowano, jakoby Cromwell, uznawany teraz przez
Chapuy sa za praw rk Henry ka, ukry wszy stkie swoje dobra osobiste w Tower of London. By
moe doszy ju go pogoski, krce we Flandrii pniej tego roku, e cesarz spiskowa
z niektry mi z Anglikw, planujc wojn. Ludzie ci mieli prowadzi ze sob krlow Katarzy n
w koronie i towarzy szy jej podczas marszu. Nawet krl i jego doradcy pragnli pozna
zamiary jej siostrzeca. Spy tali wic Chapuy sa, czy Karol mia teraz zamiar wy powiedzie im
wojn 11?
Henry k wprawdzie oeni si z Ann Boley n i przed cay m wiatem ogosi j krlow, ale
wci nie rozwid si z Katarzy n. Nadal mia dwie ony. Z pewnoci ludzie nie mieli zamiaru
wy razi zgody na rozwd wadcy, jednak on mia teraz pod rk Cranmera. Krl pragn, by na
pocztku czerwca Anna zostaa koronowana. Cranmer, ktry zosta konsekrowany 30 marca, mia
zaledwie kilka ty godni na zwoanie sdu i wy danie stosownego orzeczenia. Sprawy w Rzy mie, na
ktry ch zrozpaczonej Katarzy nie bardzo zaleao, a ktre wci by y obserwowane przez jej
ma z niesabncy m zainteresowaniem, toczy y si opieszale. Papie nie mg wej
Henry kowi w drog. I tak by tego nie uczy ni. Decy zja angielskiego sdu miaa by ostateczna,
odwoania do Rzy mu zostay bowiem zakazane odpowiednim aktem wy dany m przez Parlament.
11 kwietnia Cranmer napisa do krla najbardziej pokorny list, w ktry m prosi o pozwolenie na
dokoczenie tego, co rozpoczto ju sze lat temu. Pry mity wne i niewy edukowane posplstwo,
jak twierdzi, chciao, by sprawa zostaa zaatwiona 12. Wadca askawie przy zna Cranmerowi
racj, gratulujc mu zapau w zapewnianiu sprawiedliwoci i trosce o ludzi. Nastpnie na
wy padek gdy by kogo drczy y wtpliwoci doda, e on sam nie uznawa ju nikogo wy szego
na ziemi 13.
Sd zebra si w klasztorze Dunstable w Bedfordshire, w stosownej odlegoci od Londy nu, tak
by poddani nie przeszkadzali i nie sprawiali problemw na ulicach. Istniej obawy, e jeli
sprawa zostaaby sfinalizowana tutaj, posplstwo nie powstrzy maoby si przed gony m
wy raeniem swego niezadowolenia i by moe doszoby nawet do zamieszek, relacjonowa
Chapuy s14. Klasztor sy tuowa si rwnie w pobliu nowego domu Katarzy ny w Ampthill, gdzie
w popiechu zostaa przeniesiona na pocztku marca. Gdy 1 maja otrzy maa rozkazy, by stawia
si w sdzie, sparaliowana strachem nie wiedziaa, co czy ni. Chapuy s doradzi jej, by nie
podejmowaa adny ch krokw. Odwoanie Katarzy ny zostao ju zoone w Rzy mie. Wszy stko, co
mogo uchodzi za uznanie angielskiego sdu za prawomocny, mona by o wy korzy sta
przeciwko niej we Woszech15. Krlowa posuchaa rady y czliwego dy plomaty. Cranmer
odetchn z ulg. Ostatnia rzecz, jakiej pragn, to zjawienie si Katarzy ny w sdzie, rozpoczcie
jej obrony i w efekcie spowolnienie spraw. Wedug niego najlepiej by oby, gdy by w ogle nie
otrzy maa adny ch wieci z Dunstable. Mwcie o tej sprawie tak niewiele, jak to moliwe 16,
poprosi Cromwella. Proces rozpocz si 10 maja, a 23 maja pod nieobecno krlowej
Cranmer wy da wy rok, ktry dla nikogo nie by zaskoczeniem. W oczach nowego angielskiego
Kocioa Katarzy na nigdy nie by a legaln on krla. Sdziowie Henry ka orzekli, e poow
swego y cia kobieta spdzia jako konkubina angielskiego monarchy.
Pi dni pniej, 28 maja, Cranmer zalegalizowa maestwo Anny i Henry ka. Po kolejny ch
kilku dniach nadzorowa koronacj Anny, bdcej w szsty m miesicu ciy, i by honorowy m
gociem na wy dany ch pniej bankietach. W porwnaniu z reakcj poddany ch na koronacj
Katarzy ny, intronizacja nowej ony krla zostaa przy jta z powcigliwoci. Nie wzio w niej
udziau kilka wany ch osb, cznie z siostr Henry ka Mari i Sir Thomasem More. W Anglii
zapanowa jednak nowy porzdek. Zarwno krl, jak i nowa krlowa pragnli z determinacj, aby
Katarzy na i reszta kraju w kocu si podporzdkowaa.
1 CSP Hiszpania, 4, 1053.
2 CSP Hiszpania, 4, 1503.
3 CSP Hiszpania, 4, 1503.
4 Prescott, Mary Tudor, 49.
5 CSP Hiszpania, 4, 1061. Ives, Life and Death of Anne Boleyn, 191.
6 CSP Hiszpania, 4, 1061.
7 CSP Hiszpania, 4, 1061: 643.
8 CSP Venice, 4, vxii, 870.
9 CSP Hiszpania, 4, 1077. L&P, 6, 508, 566.
10 CSP Hiszpania, 4, 1061.
11 L&P, 6, 1191. CSP Hiszpania, 4, 1076.
12 Dokumenty Pastwowe, 1, 390. L&P 6, 327.
13 Dokumenty Pastwowe 1, 393. L&P, 6, 332.
14 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, f861. CSP Hiszpania, 4, 1062.
15 CSP Hiszpania, 4, 1063. L&P, 6, 391.
16 L&P, 6, 496.
 45

TA NIERZDNICA

Leigh, Lancashire
Lato, jesie i zima 1533 roku

K to, u diaba, uczy ni Nan Bullen [Ann Boley n], t dziwk, krlow? grzmia James
Harrison. Niepotraficy trzy ma jzy ka za zbami duchowny z Leigh w Lancashire by
oburzony i nie mia zamiaru ukry wa tego przed ludmi. Za krlow bd uwaa jedy nie
krlow Katarzy n!, przekony wa grup mczy zn zgromadzony ch w domu ssiada. Nastpnie
pady sowa zdrady. Krl, rzek, nie powinien by krlem 1.
Eustace Chapuy s coraz czciej by wiadkiem podobny ch wy buchw zoci. Uwaa, e
wzburzenie oby wateli, wy woane zy m traktowaniem krlowej, mogo atwo zmieni si
w rebeli. Skoro papie nie akceptowa Anny Boley n, ludzie czuli si zachceni do powstania
przeciw krlowi. Zdaniem ambasadora konieczny by ty lko ruch siostrzeca Katarzy ny, cesarza
Karola. Jeli najechaby on na krlestwo lub choby pozorowa taki zamiar, Anglicy zajliby si
reszt.
Chapuy s robi, co mg, by nakoni Karola do dziaania, piszc, e poddani Henry ka
przy witaliby go z otwarty mi ramionami. Ten kraj to beczka prochu, przekony wa. Ludzie
namawiajcy do rebelii zaczli mu przy pomina, w jaki sposb zdetronizowano Ry szarda II.
Poza ty m Tudorowie wcale nie powinni zasiada na tronie, spierali si. Niektrzy nawet mawiali,
jakoby wiksze prawo do niego mia sam Karol lub siostra Katarzy ny, Joanna Szalona 2.
Ostateczna decy zja doty czca rozwodu Henry ka powinna zosta przy jta wy powiedzeniem
wojny ze strony dwch osb. Jedn z nich by oczy wicie cesarz, drug Katarzy na. Odsunita
krlowa musiaa podj decy zj, czy jej ojczy zna powinna zaatakowa kraj, w ktry m spdzia
niemal dwie trzecie swego y cia. W rzeczy wistoci nigdy nie chciaa wojny. Uwaa, i jeli
w jakikolwiek sposb doprowadziaby do konfliktu, zostaaby przeklta na wieki 3, donosi
Chapuy s. W kwietniu 1533 roku, gdy Anna Boley n dumnie obnosia si z jej klejnotami,
a Cranmer przy gotowy wa szy bki rozwd, wahaa si przez chwil, rozwaajc moliwo
zastosowania innego zadouczy nienia, jednak w kocu odsuna t my l. Kilka miesicy
pniej napisaa do Chapuy sa, zastanawiajc si, czy papie powinien nawoy wa inny ch do
walki w jej imieniu. Nie prosz Jego witobliwoci o wojn, rzeka. Wolaaby m umrze, ni
sta si jej przy czy n 4. Karol poczu ulg. Ku rozczarowaniu swego ambasadora, cesarz nie
mia ochoty na wojn z Angli chocia wielu poddany ch Henry ka nie by o w stanie w to
uwierzy .
Strach, rozprzestrzeniajcy si w krlestwie, nie by jednak wy woany jedy nie grob ataku
ze strony Karola. Cromwell, wszdzie wszcy nieposuszestwo, powoli wprowadza nowy
rodzaj terroru. John Fisher zosta aresztowany. Szpiedzy ledzili potencjalny ch buntownikw
wrd mnichw, zakonnic i braci zakonny ch. Pilnowano rwnie ludzi na emigracji, w ty m
obserwanta Peto przeby wajcego w Antwerpii. Nazwisko kapelana Katarzy ny, Thomasa Abela,
znalazo si na licie poszukiwany ch osb, ale ten zdoa si ukry . Spostrzegem, e zawizay si
tajne spiski 5, napisa jeden z sojusznikw Cromwella po znikniciu poszukiwanego. Bracia
obserwanci przy sparzali wy jtkowy ch problemw. Dwoje z nich, ktry m udao si wy mkn na
spotkanie z Katarzy n, schwy tano i aresztowano w drodze powrotnej do Londy nu. Cromwell
zasugerowa, aby za pomoc tortur wy doby z nich pomocne zeznania. Miesic pniej sojusznik
Cromwella, nowy Lord Kanclerz Sir Thomas Audley, oznajmi, e dwaj mnisi oskareni
o podeganie przeciw krlowi jak przewidziano rzeczy wicie zoy li zeznania 6.
Posacy Katarzy ny znaleli si pod czujny m nadzorem. Uwanie odnotowy wano kady list
i upominek, by sprawdzi, kto kontaktowa si z by krlow. Niewiele osb omielao si to
czy ni. Jedn z nich by a ukochana Mara de Salinas (pniej lady Willoughby ), ktra wy jechaa
z Katarzy n do Anglii. Korespondency jny kontakt nawizay z ni rwnie markiza Exeter
(bdca pasierbic innej z dawny ch hiszpaskich dam dworu, niey jcej ju Ines de Venegas)
i Margaret Pole, lady Salisbury, guwernantka jej crki. Ta ostatnia by a najstarsz angielsk
przy jacik krlowej, towarzy szc jej do Ludlow przed wieloma laty, oraz matk mczy zny,
ktry odmwi objcia arcy biskupstwa Yorku, Reginalda Polea.
Coraz liczniejsza grupa szpiegw i informatorw Cromwella by a cakowicie wiadoma
niezadowolenia wy woanego rozwodem. Zdaje mi si, i w ty m krlestwie s ludzie niezby t
zadowoleni z faktu, e nasz suweren poj drug kobiet za on, niektrzy s przy chy lni ksinej
wdowie lady Katarzy nie, niektrzy lady Marii [jej crce], dla jeszcze inny ch najwaniejszy jest
autory tet papiea, napisa w owy m czasie jeden z jego urzdnikw. I chocia nie mwi tego
oficjalnie z obawy przed kar, zbieraj si potajemnie i szepcz o ty m 7.
Gdy podczas Wielkanocy przeor jednego z klasztorw wezwa wierny ch do modlitwy za
Ann, cz zgromadzony ch wstaa i opucia wity ni. Henry k przela sw zo na burmistrza
Londy nu, ktry nastpnie musia zawezwa londy skie cechy i nakaza ich czonkom szacunek
wobec nowej krlowej. Mieli si take upewni, e ich czeladnicy i sucy trzy mali usta
zamknite na kdki, a maonki zaprzestay rozpowszechniania o Annie uwaczajcy ch jej
godnoci plotek chocia uznano, e ten rozkaz, co zrozumiae, by najtrudniejszy do spenienia 8.
Niewiasty przy sparzay szczeglny ch problemw. Jeden z londy skich kronikarzy opisa
nieporadn, brutaln prb ich uciszenia. 23 sierpnia pobito dwie kobiety w okrgu Cheap
i rozebrano je od pasa w gr [...], twierdziy bowiem, e prawdziw krlow Anglii by a krlowa
Katarzy na, nie za krlowa Anna. Jedna z niewiast by a brzemienna, relacjonowa kronikarz.
Kara zdawaa si jednak nie odnie najmniejszego skutku. Ukarane niewiasty powtrzy y swe
sowa, twierdzc, i gotowe s zgin w imieniu krlowej Katarzy ny 9.
Obserwacj objto nawet niespena rozumu on by ego krlewskiego jubilera, pani
Amadas. Jej chaoty czne wy powiedzi na temat smokw, poncy ch gwiazd, biay ch wie,
wy gnania Cadwalladera i przepowiednie o Mouldwarpie sugeroway zaawansowan demencj
lub halucy nacje alkoholiczki. Twierdzia rwnie, e Anna Boley n by a ladacznic, ktra sponie
na stosie. Tomasz Boley n by strczy cielem nie ty lko Anny, lecz take jej siostry i matki i odda
wszy stkie trzy kobiety krlowi. Jest mi to obojtne. Krl obchodzi mnie ty le, co zeszoroczny
nieg, ogosia. To krl nieba sprawuje rzdy nad wszy stkim. Wedug niej siostrzeniec
Katarzy ny Karol mia przy by na ratunek wszy stkim prawy m angielskim onom, Henry k za
zostanie zniszczony []. Wspomniana niewiasta by a ty lko jedn z osb, ktre zaczy
przepowiada zagad. Przeor Garendon rwnie by zdania, e cesarz Karol przy bdzie, by
usun wadc. A krl wrci ponownie [...] i zginie, oznajmi. W latach 15351539 w krlestwie
zapanuje przemoc. Gdy Tower zy ska bia barw, a inne miejsce si zazieleni, spaleni zostan
dwaj lub trzej biskupi oraz krlowa. Gdy to si zici, nastanie radosny wiat 10.
Jego sowa zostay spisane, gdy ludzie Cromwella zbierali wszelkie dowody sprzeciwu.
Sproni i nieposuszni ksia, tacy jak opat czy James Harrison z Leigh, stali si nowy mi
wewntrzny mi wrogami.

1 Pocock, Records, t. 2, 567.

2 CSP Hiszpania, 4, 1161: 883884. L&P, 6, 1528.
3 CSP Hiszpania, 4, 1063.
4 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, f689. CSP Hiszpania, 4, 833.
5 L&P, 6, 842.
6 L&P, 6, 887 i 945.
7 L&P, 6, 738.
8 CSP Hiszpania, 4, 1062. L&P, 6, 391.
9 Kingsford, A London Chronicle, 117.
10 L&P, 6, 923, app. 10.
 46

NIELUBNA CRKA

Ampthill
4 lipca 1533 roku

K atarzy na, spojrzawszy na raport dostarczony przez Mountjoy a, ze zoci signa po

atrament i piro. By a w pody m nastroju. Mczy j ostry kaszel, a na dodatek nadepna na
bolec. Ranna w nog, nie moga zatem sta i zmuszona by a lee na ku. Dzie wczeniej
zjawia si delegacja z kolejny mi grobami pod jej adresem. Niektrzy z przy by y ch, jak
Griffith Richards i Mountjoy, przez cae lata by li jej przy jacimi lub sucy mi. Nie lubili
wy kony wa czarnej roboty dla krla, ale zarazem nie odmawiali swemu panu. Zobowizano ich
do posuszestwa.
Mountjoy przy wiz przy gotowany przez nich raport, aby Katarzy na moga go przeczy ta,
nim zostanie wy sany. Gdy ty lko znajdowaa w tekcie wy raenie ksina wdowa, naty chmiast
je wy mazy waa. Poprzedniego dnia, kiedy posacy zaczli gono odczy ty wa swe instrukcje,
przerwaa im niezwocznie. Na pocztku nie zgodzia si na w ty tu, twierdzc, e nie by a
ksin wdow, ale krlow i prawowit on monarchy , wy jani Mountjoy. Wci
utrzy my waa, i jest odwrotnie, protestowaa, mwic [...] jak przy by a do krla jako niewinna
dziewczy na, nie poznawszy wczeniej cielenie ksicia Artura, i e z tego wanie powodu zostaa
koronowana i namaszczona na krlow, a pniej powia krlowi prawowite dziecko, nie
bastarda 1.
Wedug Katarzy ny, nic nie zmieni tej sy tuacji, niezalenie od poczy na Henry ka. Jedy nie
papie czowiek, na ktrego bdzie si jawnie uskara, jeli po mierci trafi do piekielny ch
czeluci mg orzec, e nie by a krlow. Nie mia znaczenia fakt, i za porednictwem
Cromwella jej m wy sa ty ch oto ludzi, by przekazali jej, e ich maestwo by o teraz
uznawane za obrzy dliwe, odraajce, wstrtne i bezporednio godzce w prawa Boga i natury .
Niewane, e groono jej zakazem dalszy ch kontaktw z crk. Nie moga potpi wasnej duszy,
nawet w imi relacji z dzieckiem. Nie miaa rwnie zamiaru si oczerni, przy znajc, i przez
dwadziecia cztery lata by a krlewsk nierzdnic. Maledictus homo qui negligit famam
suam 2, powiedziaa. Przeklty niechaj bdzie ten, kto lekceway wasn reputacj. Wci miaa
w sobie hiszpask dum. Gdy ludzie Henry ka oskary li j o przy waszczenie krlewskiego ty tuu
z prnoci, odpara, e status crki Izabeli Kasty lijskiej i Ferdy nanda Aragoskiego wy starcza
jej w zupenoci. W swy m licie przewodnim Mountjoy wy jani, i wy krelenia w tekcie by y
dokonane rk Katarzy ny.
Krl Anglii by wcieky. Naty chmiast posa po Mountjoy a, na ktry m z pewnoci
rozadowa gniew. Na swj chodny i obojtny sposb Cromwell by za to pod wraeniem
determinacji i oporu krlowej. Bg i natura popenili bd, nie pozwalajc jej narodzi si
mczy zn 3, zauway . Odwaga tej kobiety, powiedzia, spowodowaaby, e przewy szy aby
w glorii i chwale wszy stkich wspaniay ch ksit. To jednak nie czy nio z niej witej.
Pod koniec lipca Katarzy na otrzy maa kolejny rozkaz do przeprowadzki. Ty m razem miaa
wy ruszy z Ampthill do Buckden w Cambridgeshire. Henry k by rozdraniony informacj, e
papie uzna jego nowe maestwo za nielegalne i co gorsza zagrozi ekskomunik, jeli do
padziernika nie zostawi Anny Boley n i nie powrci do Katarzy ny. Henry k jednak nie chcia
sprowokowa siostrzeca swej pierwszej ony, Chapuy sowi przekazano zatem, i na t chwil jej
domostwo zostao zwy czajnie ograniczone. Reforma, ktr krl, pan mj, rozwaa [...] bdzie
taka, e wszy stkie strony zrozumiej, e czy nic tak, mia na wzgldzie nie ty lko jej status
i urodzenie, lecz take osob cesarza 4, rzek Cromwell. Utrzy my wanie dwch kobiet y jcy ch
jak krlowe by o kosztowne, wy jani, a na by on Henry k wy dawa czterdzieci ty sicy
dukatw rocznie. Co najwaniejsze, miaa zosta pozbawiona orszaku i krlewskiej posiadoci, na
ktry ch bardzo jej zaleao, czego krl by doskonale wiadom. Anulowanie krlewskich
przy wilejw by o kolejny m sposobem na osabienie morale odtrconej maonki.
Nawet jeli stracia wol walki, podr do Buckden musiaa doda jej odwagi. W Ampthill
cae ssiedztwo przy by o, by j poegna, okaza swe poparcie i y czy szczcia w nowy m
domu. Niektrzy pakali, inni zorzeczy li jej wrogom. Cho pod grob kary mierci zabroniono
ty tuowa Katarzy n krlow, to jednak nie powstrzy mao czci mieszkacw przed
wy krzy kiwaniem owej godnoci na cae gardo. Jeszcze inni wy raali ch wzicia udziau
w wojnie, deklarujc ze zami w oczach, e by li gotowi za ni zgin tak przy najmniej twierdzi
Chapuy s5. Wszy stko to dziao si podczas trzy dziestokilometrowej drogi do Buckden. By o
oczy wiste, e aby zama Katarzy n lub uciszy ty ch, ktrzy mimo grocego im
niebezpieczestwa przeciwstawiali si krlowi i spontanicznie okazy wali jej swe wsparcie
potrzebowano czego wicej ni ponownego maestwa i koronacji.
Krlow najbardziej niepokoiy groby Henry ka pod adresem ich crki Marii. Cho
z heroizmem stawiaa im czoa, nie chciaa, by siedemnastoletnia dziewczy na zostaa ukarana za
poparcie swej matki. Ksiniczka by a najwikszy m y jcy m zagroeniem dla Anny Boley n
i jej przy szego potomstwa, z ktry m pewnego dnia moga rozpocz walk o koron. Ale czy
nie by a ona teraz dzieckiem z nielubnego oa? Anna Boley n bez wahania mwia o niej jako
o przeklty m bkarcie. Ambasador Francji rwnie by zdania, jakoby Henry k chcia uzna j
za bastarda 6; podobne plotki kry y take we Flandrii. Jednak prawo stanowio inaczej: Maria
bowiem urodzia si w maestwie uznawany m w tamty m czasie za legalne, musiaa by zatem
dzieckiem prawowity m, co czy nio j jeszcze bardziej niebezpieczn.
Na dwr krlewski docieray wieci, wedle ktry ch mieszkacy witali mod Mari
radosny mi okrzy kami podobnie jak jej matk. Nowa krlowa by a rozgory czona. Skary a si
Henry kowi, i w miejscowociach, przez ktre przejedaa ksiniczka, tak radonie wiwatowano,
jakby z nieba zstpi sam Bg Wszechmogcy , relacjonowa Chapuy s, dodajc, i pragna, by
wieniacy ponieli za to kar. Wszy stko to by o kolejny m dowodem na jej przewrotno
i niegodziwo, napisa do Karola 7.
Crka by a wic dla Katarzy ny najpotniejsz broni i jednoczenie najsabszy m ogniwem
w matczy nej zbroi. Jeli uparta krlowa miaa zosta zmuszona do ulegoci, jej crka moga by
kluczem do caej sprawy. Ich sia tkwia w jednoci.
Kampania przeciw Marii nie rozwina si jednak na dobre a do chwili wy czekiwanej przez
wikszo kraju z Henry kiem na czele. Anna Boley n wy cofaa si do swy ch komnat w sierpniu
1533 roku. Krl ukry przed ni papiesk deklaracj, zgodnie z ktr w rozumieniu europejskiego
Kocioa rzy mskokatolickiego przy sze dzieci nowej krlowej bd uznawane za nielubne.
Rozwizanie nastpio 7 wrzenia 1533 roku. Na wiat nie przy szed jednak sy n, ktrego narodzin
by li pewni astrologowie i sam wadca nowa ona Henry ka urodzia dziewczy nk, ochrzczon
trzy dni pniej imieniem Elbieta. W pierwszy m odruchu, poza posaniem herolda z informacj
o narodzinach lubnej ksiniczki i zmuszeniem wielu sojusznikw by ej ony do wzicia udziau
w chrzcinach, Henry k nakaza odwoa planowane uroczy stoci. By y one przeznaczone jedy nie
dla sy na. Katarzy na zasy gnalizowaa swoj niech do caej sprawy, odmawiajc przekazania
wspaniay ch chrzcielny ch szatek, przy wieziony ch jeszcze z Hiszpanii, o czy m zreszt oznajmia
bez ogrdek. Nie daj Bg, aby m kiedy kolwiek tak le mi doradzono, by m wspieraa czy popara
porednio lub osobicie tak straszliw i obrzy dliw spraw 8, rzeka.
Maria odczua niebawem skutki narodzin przy rodniej siostry. Herold ogosi publicznie, e nie
by a ju uznawana za ksiniczk. Sucy zerwali ze swy ch liberii jej emblematy i zastpili je
herbem Henry ka. Wedug Chapuy sa reakcja modej kobiety na przy jcie na wiat ry walki by a
bardzo chodna. Napisaa serdeczny, pocieszajcy list do matki, czekajc na rozwj wy darze.
Katarzy na obawiaa si najgorszego. Crka cierpiaa ju podczas przeduajcego si
rozwodu i czsto podupadaa na zdrowiu. Doszy j te suchy, i rozkazano Marii zaakceptowanie
jej nowego statusu lady zamiast ksiniczki. Dziewczy na potrzebowaa zarwno siy, jak
i pocieszenia, dlatego krlowa napisaa do niej list, bdcy jedn z najbardziej czuy ch dowodw
matczy nej bliskoci, ale stanowicy zarazem wezwanie do oporu.
Moja crko, zasy szaam dzi takie wieci, i miem podejrzewa, e jeli to prawda,
nadszed czas, w ktry m Bg Wszechmogcy wy stawi ci na prb. Bardzo jestem rada, ufam
bowiem, i ofiaruje ci sw wspania mio, napisaa. Jeli nadejd instrukcje od Henry ka
nakazujce jej zaprzestania ty tuowania si ksiniczk niechaj Maria udzieli odpowiedzi
bdcej swoisty m poczeniem poddastwa i buntu tak jak niegdy uczy nia Katarzy na.
Niechaj twe riposty bd krtkie, suchaj krla swego ojca we wszy stkim, zapowiedz jeno, e nie
obrazisz Boga i nie zgubisz swej duszy, nie wdawaj si w dy sputy i spory w tej sprawie, radzia
crce. Oczy wicie, jeli Maria nie chciaa obrazi Boga, musiaa obstawa przy decy zji Rzy mu
i zachowy wa si tak, jakby rodzice wci by li maestwem 9.
Aby umocni jej opr, Katarzy na doradzia modlitw, mdr lektur i dla rozry wki gr
na lutni i wirginaach. Przede wszy stkim jednak crka miaa broni swej niewinnoci i trzy ma
si z dala od wszelkiego zego i swawolnego towarzy stwa. Powinna rwnie odrzuca
propozy cje maestwa. Matka posaa jej dwie ksiki napisane po acinie, ukazujce sposb,
w jaki ona sama przy gotowy waa si na czekajce j procesy. Dzieo De Vita Christi Ludolfa
z Saksonii sugerowao sposb na duchow ucieczk poprzez intensy wne wy obraenia scen z y cia
Chry stusa. Listy w. Hieronima, zwaszcza te najdramaty czniejsze do nieustpliwej Pauli
Rzy mianki i jej crki Eustochium, miay wzmocni moralno dziewczy ny. Zawarto w nich
odniesienia nie ty lko do wad maestwa, takich jak [...] torturowanie przez ry wala, lecz take
do raju czekajcego na ty ch, ktrzy przestrzegali zasad. Hieronim przy pomina rwnie, e Bg
nie zna kompromisw, a Zbawiciel w czasie Apokalipsy bdzie plu ty m, co letnie. Inny mi
sowy nadszed czas na przy jcie postawy wszy stko albo nic.
Katarzy na by a przewiadczona, e jej crka przejdzie pomy lnie ten egzamin, ale pragna
te zapewni j o swej mioci mimo dzielcego je dy stansu. Chciaaby m, droga crko, by Bg
pomg ci zrozumie, jak dalece me serce raduje si podczas pisania tego listu. Nigdy nie
rozkoszowao si bardziej.
Chocia Henry k zakaza im wzajemny ch kontaktw, Katarzy na zapewnia crk, e bd
dzieli te same bolesne mki i, jeli dojdzie do najgorszego, mog spotka si w raju. Ty
powinna rozpocz dziaanie, ja za w stosownej chwili pjd w twe lady. Nie bd dziaa
pospiesznie, poniewa gdy uczy ni wszy stko, co bd mogli, nastpi zmiany, jestem tego
pewna. Nawet w podpisie zawara wezwanie do oporu. Twa kochajca matka krlowa,
napisaa. Nie zaprzestaa uy wania swego ty tuu.
 Maria odziedziczy a upr po obojgu rodzicach, by a zatem w stanie przewy szy w swy m
buncie nawet ich. Z uporem oznajmia, i nie zaprzestanie ty tuowa si ksiniczk. Napisaa
nawet do ojca skarg, alc si, e jego urzdnicy zwali j teraz lady Mari, crk krla. Nie
miaa zamiaru akceptowa nowego maestwa Henry ka, poniewa lub z jej matk wci by
prawomocny. Jeli zgodziaby m si na to, obraziaby m Boga, powiedziaa, powtarzajc sowa
Katarzy ny 10. Henry k wpad we wcieko. Do Beaulieu, miejsca przeby wania Marii, wy sano
urzdnikw, by ostrzegli zuchwa dziewczy n przed prb aroganckiego przy waszczenia sobie
ty tuu ksiniczki i pozorowania, e jest nastpczy ni tronu. Jeli nie zmieni swego zachowania,
spotka j kara ze strony ojca, ktry ograniczy jej wy datki i pozbawi czci sucy ch. Po raz
kolejny Maria posza za przy kadem swej matki, nalegajc, by wszy stko to zostao powiedziane
w obecnoci mieszkacw domostwa. Obecni przy ty m pakali rzewny mi zami, relacjonowa
Chapuy s11.
W przeciwiestwie do swej rodzicielki, Maria nie dowiadczy a jeszcze zawici ojca.
Nieposuszna ona to jedno, niepokorna crka drugie. Henry k nakaza przekazanie domostwa
Marii bratu Anny Boley n i przeniesienie jej do mniejszego budy nku. Przez jaki czas Katarzy na
martwia si, e Henry k zmusi Mari do oenku z konkurentem niszego stanu lub kae jej wstpi
do klasztoru. Jednake w listopadzie wcieky monarcha zdecy dowa upokorzy j w sposb
ostateczny : Maria miaa bowiem zosta dam dworu swojej maej przy rodniej siostry, Elbiety.
Jej suba i damy zostay oddalone. Chapuy s napisa jej instrukcje odnonie tego, jak musi
postpi, gdy zjawi si u niej krlewscy posacy. Powinna protestowa, ale w razie
koniecznoci uda si wraz z nimi. Maria nauczy a si sw protestu na pami i powtarzaa je
kadego dnia inny m ludziom, aby wszy scy wiedzieli, i nie wy razia na to wszy stko zgody
z wasnej woli12.
Do poowy grudnia nikt si nie zjawi. W ty m czasie jednak ma Elbiet wy sano do
Hatfield w Hertfordshire, gdzie otrzy maa wasne domostwo. Ksi Norfolk zosta wy znaczony
do nieatwego zadania uporania si z krnbrn siedemnastoletni crk monarchy. Gdy oznajmi
jej, e musi odtd suy ksiniczce Elbiecie, odpara gniewnie: ty tu ten naley do mnie i do
nikogo innego 13. Jednak Norfolk nie by w nastroju do dy skusji. Maria poprosia zatem o p
godziny, by przy gotowa si do drogi. W ten sposb zy skaa jednak czas na napisanie protestu
przy gotowanego dla niej przez Chapuy sa. Pozwolono jej zatrzy ma ty lko dwie damy dworu,
chocia jej guwernantka, lady Salisbury, zaproponowaa, e sama opaci swoj sub u Marii.
Gdy przy by li do domu Elbiety, Norfolk zapy ta, czy chciaaby odda cze maej
ksiniczce. Maria odrzeka z uporem, e o ile jej wiadomo, crka markizy Pembroke nie miaa
prawa do tego ty tuu, a ona sama moga j jedy nie nazy wa siostr. Gdy po chwili ksi
zwrci si do niej z py taniem, czy miaa jak wiadomo dla swego ojca, odrzeka dumnie:
adnej, oprcz tej, e ksiniczka Maria, jego crka, prosi go o bogosawiestwo. Norfolk
pokrci gow. Nie mia zamiaru powtarza tego krlowi. W takim razie odejdcie i zostawcie
mnie sam, odrzeka gniewnie. Maria Z paczem pobiega do swego pokoju. Cho szlochaa
niemal codziennie, Henry k wci czu si nieusaty sfakcjonowany. Zruga Norfolka za jego
zby tni agodno wzgldem Marii, crk za przy kadnie ukara, zabierajc reszt dam
i pozostawiajc jedy nie pokojwk.
Pode traktowanie Marii oburzy o Katarzy n. To ona w gwnej mierze ponosia
odpowiedzialno za nieposuszestwo crki. To ona doradzia jej przeciwstawienie si ojcu
w sprawach, ktre obraaj Boga w kwestiach rozwodu i zachowania statusu ksiniczki.
Krlowa zacza nabiera coraz wikszego przekonania, e obie zgin mczesk mierci.
Powiedziano mi, i podczas nastpnego posiedzenia Parlamentu zapadnie decy zja o ty m, czy ja
i moja crka zostaniemy mczennicami, napisaa do Chapuy sa w oczekiwaniu na wczenie
Marii do grona sucy ch Elbiety. Mam nadziej, i Bg okae nam ask i bdziemy cierpie za
prawd, ufajc, e nawet jeli odrzuci nas cay wiat nie utracimy radoci i przy jemnoci
z obcowania z prawd 14. Inny mi sowy, Katarzy na przy gotowy waa si na mier i by a
gotowa poprowadzi t sam drog swoj crk.
W takim religijny m nastroju i podekscy towaniu krlowa stawia si podczas ostatecznego
procesu w 1533 roku. Jej najwierniejsi sucy z niezmienny m uporem ty tuowali j krlow
i nawet suba Henry ka odmwia dalszego szpiegowania i przeladowa. Nie bd kama dla
przy jemnoci krla, odrzek lord Mountjoy w padzierniku, gdy poproszono go o podanie nazwisk
sucy ch Katarzy ny, ktrzy wci nazy wali j krlow. Nie mog zosta reformatorem
jzy kw inny ch ludzi, zorzeczy na nich ani ich oskara, rzek, proszc, by zwolniono go
z pracy. Nie do mnie naley drczenie [krlowej] lub niepokojenie [...], a jeli Jego Wy soko
uwaa, e kto inny moe mu suy lepiej ni ja, a z pewnoci bdzie takich wielu, serdecznie
upraszam [...] o pozwolenie na ustpienie ze stanowiska szambelana [Katarzy ny ], jednak niechaj
krl nie y wi do mnie urazy [...] 15. Mountjoy powtrzy wczeniejsze sowa lorda Vaulxa, ktry
rzek, i wolaby umrze, anieli zrezy gnowa z pracy w domu Katarzy ny i suy wadcy
w inny sposb.
To, co Henry k traktowa jako arogancj ze strony by ej maonki, zostao ukarane kolejn
zmian miejsca zamieszkania. Ty m razem planowano j przenie jeszcze dalej od Londy nu
do Fotheringay w Northamptonshire lub do Somersham, miejscowoci pooonej w wilgotny m
i niesprzy jajcy m zdrowiu Cambridgeshire (ktrej pnocn cz zajmowaa rozlega,
czciowo depresy jna nizina Fens, wwczas pokry ta mokradami przy p. red.). Pniej
oznajmiono jej, e miejsce to by o domem otoczony m wod i bagnami [...] najbardziej
szkodliw dla zdrowia i odpy chajc rezy dencj w caej Anglii. Wedug Chapuy sa Henry k
i Anna, ktrzy rozgaszali pono, e Katarzy na staa ju u progu mierci, planowali zamkn j
w odosobnieniu z uwagi na rzekome szalestwo. Na dworze naty chmiast zahuczao od plotek.
Anna chce, by ry walka zostaa potajemnie zamordowana, twierdzili niektrzy. Inni ostrzegali, e
noc Katarzy na powinna zamy ka drzwi, poniewa krl i nowa krlowa planowali podrzuci jej
dowody, na podstawie ktry ch mogliby oskary j o cudzostwo lub planowanie rebelii
a potem wy korzy sta rzeczone wiadectwa podczas oskarenia jej o zdrad 16.
Po raz kolejny to Suffolk mia poinformowa j o decy zji. Jego ona Maria, siostra Henry ka,
a jednoczenie oddana przy jacika Katarzy ny, zmara w czerwcu. Ksi w nieprzy zwoity m
popiechu oeni si ponownie z czternastoletni Katarzy n Willoughby, crk owdowiaej lady
Willoughby, Mari de Salinas. By a dama dworu zhabionej kobiety pozostaa lojalna a do
mierci. Salinas oznajmia pono Chapuy sowi, e przed wy ruszeniem do krlowej w poowie
grudnia Suffolk zamwi msz i modli si, by w drodze do Buckden przy trafi mu si jaki
wy padek17.
Szczliwie jednak dotar na miejsce. By o to dla niego znacznie gorsze dowiadczenie, ni
mg przy puszcza. Bunt okazy waa nie ty lko sama Katarzy na, lecz take cay jej dwr.
Katarzy na po raz kolejny zgromadzia wok siebie sub, zapewniajc sobie ty m samy m
wiadkw spotkania. Suffolk by tak surowy, jak ty lko potrafi. I cho uy wa najpodlejszego
jzy ka, jego brawura ty lko umocnia postaw kobiety. Katarzy na wolaaby raczej zosta
rozerwana na strzpy ni zaakceptowa rozwd, co zreszt oznajmia bez ogrdek. Nastpnie
kategory cznie odmwia przeniesienia si do Somersham. Suffolk i jego towarzy sze napisali do
krla, informujc swego suwerena, i Katarzy na nie ty lko uporczy wie odmawia przy jcia ty tuu
ksinej wdowy, lecz take przeprowadzki do Somersham z uwagi na stan zdrowia. Nie zgodzia si
zreszt na wy jazd w jakiekolwiek inne miejsce 18. Zamieszkanie w Somersham by oby rwne
samobjstwu protestowaa Katarzy na z pewnoci bowiem zmaraby w ty m morowy m
domu, otoczony m zewszd bagnami i zgni wod. A skoro w oczach Boga odebranie sobie y cia
by o grzechem, bd zmuszeni zabra j tam si.
Co wicej dodaa nie zaakceptuje adny ch sucy ch ty tuujcy ch j ksin wdow
(jedny m z zada Suffolka by o wy muszenie na jej sugach zoenia przy sigi, e odtd tak bd
si do zwraca). Nie zdoawszy doprowadzi do porzdku Katarzy ny, usiowa zastraszy jej
sugi, ale i ten krok nie przy nis spodziewany ch rezultatw. W oczach sucy ch by oby to
krzy woprzy sistwo przy sigali ju bowiem lojalno wobec niej jako krlowej 19. To wanie
oznajmili przy by szom angielscy kapelani pod przy wdztwem Thomasa Abela (ktry nie ty lko
unikn aresztowania, lecz take oficjalnie zacz suy Katarzy nie). Suffolk zamkn Abela
w domu odwiernego, kilku sucy ch zmusi do zoenia przy sigi, a inny ch wy rzuci. Nastpnie
w desperacji napisa do Henry ka, proszc go o dalsze instrukcje. Jeli chce eskortowa kobiet do
nowego domostwa, bdzie zmuszony skrpowa j linami, stwierdzi zrezy gnowany.
Uznalimy j za najbardziej upart niewiast na ziemi. Na ty m jednak nie koczy y si
najwiksze obawy nieszczsnego ksicia. A jeli Katarzy na zwy czajnie odmwi zaoenia swy ch
szat i bdzie musia przewie j pnag i zwizan, na noszach po wiejskich drogach
Cambridgeshire? Suffolk niezwocznie napisa do Henry ka, proszc go o rozkazy.
Impas trwa cay ty dzie. Pod koniec tego okresu Katarzy nie zostao ty lko kilka dam dworu,
hiszpaski spowiednik, lekarz i aptekarz. Oznajmia, e sucy, ktrzy zoy li przy sig, stali si
teraz jej dozorcami wizienny mi. Suffolk rozkaza spakowa jej bagae na wozy, czemu
przy glda si tum mieszkacw Cambridgeshire, kajcy ch i przeklinajcy ch tak wielkie
okruciestwo 20. Katarzy na natomiast zamkna si w swojej komnacie i Suffolk musia
rozmawia z ni przez otwr w cianie. Jeli chcecie mnie ze sob zabra, rzek gos po drugiej
stronie, musicie wy way drzwi 21. Jednak ksi nie omieli si tego uczy ni. Jeden z jego
ludzi przy zna, e obawiali si ataku tumu, ktry niechy bnie ruszy by na nich, gdy by usiowali
wy doby krlow si.
Jeli Henry k kiedy kolwiek potrzebowa dowodu na to, i jego pierwsza ona by a bardziej
uparta od niego, wanie go otrzy ma. Jak zauway a Anna Boley n, Katarzy na zawsze
wy gry waa ich ktnie. Za to moralne zwy cistwo musiaa jednak zapaci wy sok cen. Odtd
bowiem by a winiem.

1 Dokumenty Pastwowe, 1, 397404.

2 Tame.
3 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, f918. CSP Hiszpania, 4, 1100.
4 CSP Hiszpania, 4, 1107.
5 Tame.
6 L&P, 6, 171, 902.
7 CSP Hiszpania, 4, 1100.
8 CSP Hiszpania, 4, 1107.
9 L&P, 6, 1126. Burnet, History of the Reformation, t. 5, 363.
10 Prescott, Mary Tudor, 57. L&P, 6, 1207.
11 CSP Hiszpania, 4, 1133 and 1137.
12 CSP Hiszpania, 4, 1144.
13 CSP Hiszpania, 4, 1161.
14 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, f689. CSP Hiszpania, 4, 833.
15 Dokumenty Pastwowe, 1, 408. L&P, 6, 1252.
16 CSP Hiszpania, 4, 116465. L&P, 6, 1510.
17 CSP Hiszpania, 4, 1164.
18 Dokumenty Pastwowe, 1, 415.
19 Dokumenty Pastwowe, 1, 405.
20 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, f1035. L&P, 6, 1571. CSP Hiszpania, 4, 1165.
21 L&P, 6, 1571. CSP Hiszpania, 4, 1165.
 47

POWIESZENIE, WYPRUCIE
WNTRZNOCI I POWIARTOWANIE

Rzym i Londyn
23 marca 1534 roku

K ardy na Campeggio by u kresu wy trzy maoci. Po powrocie do Rzy mu wci musia

zajmowa si argumentami na temat rozwodu Katarzy ny i Henry ka. W marcu 1534 roku mino
dwanacie miesicy, odkd on i pozostali kardy naowie rozpoczli debat nad rzeczon spraw,
podczas gdy papie nadal odkada wszy stko na pniej. Jednake maestwo Henry ka z Ann
zmienio wszy stko i Campeggio znalaz si w gronie osb prbujcy ch uniemoliwia odkadanie
spraw na przy szo. Kardy naowie oficjalnie odrzucili star prob wadcy o rozwd, orzekajc,
e jego maestwo by o wane i kanoniczne 1. Nie zadali sobie nawet trudu, by zaj si
spraw dziewictwa Katarzy ny czy legalnoci zagadkowego brewe odnalezionego w Hiszpanii.
Papie Juliusz II wy da przed laty zgod na polubienie Henry ka i mia prawo to uczy ni, orzekli.
Nie istnia aden powd do sporu.
Cho dla krlowej powinno to oznacza ogromne zwy cistwo, w rzeczy wistoci nie miao ono
adnego znaczenia. Sprawiedliwo przy by a zby t pno, stajc si ty m samy m nieuczciwoci.
Odkd Katarzy na zoy a odwoanie, mino pi lat. Henry k wy korzy sta ten czas do oderwania
angielskiego Kocioa od Rzy mu i cakowitego uzalenienia go od siebie. Jednak dla krlowej
zwy cistwo moralne oraz ideologiczne by o rwnie istotne jak prakty czne. Prawdziwy m sdzi
by Bg. W Jego oczach, jak orzekli kardy naowie, jej maestwo zawsze by o legalne. Nie
grzeszy a. Crka Maria by a nie ty lko dzieckiem z prawego oa, lecz take prawdziw
nastpczy ni angielskiego tronu. Nie mia znaczenia fakt, e wiele osb obawiao si teraz, i taki
wy rok moe popchn Henry ka do zabjstwa 2. Jeli doszoby do takiej tragedii, krlowa miaaby
zapewniony status mczennicy 3. Nawet papie niepokoi si ca sy tuacj. Obawiam si, i
popeniem ogromny grzech, albowiem krlow moe przez to spotka mier, rzek, gdy
wreszcie zapad wy rok4.
Kardy naowie nie wzili pod uwag ency klopedy cznej wiedzy doty czcej prawa
kanonicznego, ktr rzekomo posiad Henry k. Po raz kolejny udowodnili, e Katarzy na zawsze
wy gry waa ich spory. Jednak angielski Parlament wanie pogrzeba wszelk nadziej kobiety, e
mogaby zy ska co wicej. Izba Lordw zakoczy a odczy ty wanie Aktu Sukcesji.
Zadeklarowano w nim, i maestwo by o niewane i zostao anulowane w dniu, w ktry m
krlowa wy graa spraw w Rzy mie. W dokumencie zaznaczono, i od tej pory miaa by
ty tuowana jedy nie wdow po ksiciu Arturze, nigdy za krlow 5. Akt zosta zatwierdzony przez
Henry ka w cigu ty godnia. Maria by a teraz dzieckiem z nieprawego oa. Orzeczono rwnie
maestwo Henry ka z Ann jako prawdziwe, szczere i doskonae w przy szoci by a to jedna
z najmniej trafiony ch przepowiedni Parlamentu. Dzieci Anny miay odziedziczy koron.
Katarzy na nawet nie usy szaa o swy m zwy cistwie w Rzy mie, a ju musiaa stawi czoa
kolejnej porace.
Niebawem miay nasta jeszcze gorsze czasy. Cromwell, bdcy znakomity m
manipulatorem, wy korzy sta Parlament do zatwierdzenia rewolucji Henry ka. W ten sposb
zapanowaa atmosfera y czliwoci, sprzy jajca bardziej rady kalny m zmianom jakby krl
wielkodusznie skania si ku probom Parlamentu, a nie przeobraa cay kraj, by zrealizowa
swoje egoisty czne cele. Zwolennicy Katarzy ny w Parlamencie zostali zachceni, a nawet
wezwani, by nie brali udziau w ty ch sprawach. Sam Cromwell wy bra nowy ch czonkw. Proba
Chapuy sa, pragncego osobicie si tam uda i broni krlowej, zostaa odrzucona. Parlament
by narzdziem w rkach polity ka. To przy padek i zarazem ironia losu e jednoczenie
ustanawia podwaliny przy szej parlamentarnej kontroli nad monarchi.
W akcie zawarto zarwno ostry wstp, jak i pene zjadliwoci zakoczenie. W preambule
ustanowiono, i papie nie mg naruszy wspaniay ch i wity ch praw, nadany ch krlowi
przez samego Boga. Najwaniejszy m punktem by wy mg, by cay kraj zoy przy sig,
zobowizujc si w ten sposb do przestrzegania aktu. Ty m samy m Katarzy na, jej zwolennicy
i wszy scy lojalni wobec Rzy mu znaleli si w miertelny m niebezpieczestwie. Oby wateli
postawiono przed wy borem: albo zo przy sig, albo zostan oskareni o zdrad stanu. Ty ch,
ktrzy odmwi podporzdkowania si, czeka okrutna kara spalenie na stosie lub mier przez
powieszenie, wy prucie wntrznoci i powiartowanie. By o to icie mistrzowskie posunicie
Cromwella, ktry zamierza sterrory zowa kad angielsk rodzin.
Powici te troch czasu na udowodnienie swej brutalnoci. Jedn z jego pierwszy ch ofiar
staa si Elizabeth Barton, misty czna, chary zmaty czna i niebezpiecznie szczera Zakonnica z Kent.
Jej letargi, wizje i przepowiednie sprowadzay pod drzwi domu kobiety tumy ludzi. Ary stokraci,
ksia, biskupi, a w pewny m momencie nawet Henry k chcieli si z ni spotka i wy sucha, co
ma do powiedzenia. Przepowiednia Elizabeth, jakoby po rozwodzie wadca mia straci koron,
sprowadzia na ni jednak krlewski gniew. 20 kwietnia 1534 roku Barton zostaa przy wizana do
desek i zacignita przez wy boiste ulice od Tower do Ty burn najpopularniejszego miejsca kani
w Londy nie. Wadze chciay zapewni publiczny spektakl, zatem ta konkretna egzekucja, majca
na celu zastraszenie oby wateli, zostaa odpowiednio nagoniona.
Elizabeth Barton, dziki szczeglnej askawoci krla, unikna potworny ch kani i zostaa po
prostu powieszona. Nastpnie odcito jej gow, ktr nabito na wczni i umieszczono na
London Bridge dokadnie w miejscu, gdzie Katarzy na po raz pierwszy wjechaa do miasta jako
nastoletnia panna moda. Wraz z Elizabeth zgino piciu jej zwolennikw, a ich gowy przy bito do
pozostay ch bram Londy nu. Chocia w niewoli Zakonnica z Kent ulega naciskom, przy znajc, e
jej proroctwa by y misty fikacj, prawdziwy m przestpstwem, jakiego si dopucia, by o
wspieranie Katarzy ny. Cena za tak postaw by a teraz jasna.
Wy stpek Barton zosta wczeniej omwiony podczas publicznego kazania pod krzy em w.
Pawa, gdzie ona oraz inne ofiary zostay wy stawione na widok publiczny. W ten oto sposb,
dziki faszy wy m wizjom i objawieniom zakonnicy, nastpio wy szy dzanie i oddalanie [nowego]
maestwa Jego Wy sokoci, oznajmi duchowny 6. Dla Katarzy ny i jej stronnikw mczestwo
stao si teraz bardziej realne, zwaszcza e na wszy stkich spoczy wa obowizek zoenia przy sigi
wy maganej przez Akt Sukcesji. W opinii niektry ch osb mczeska mier krlowej przy bieraa
ksztaty coraz bardziej rzeczy wiste. Wiedziano bowiem, e nigdy nie wy powie przy sigi, w ktrej
uzna swoje maestwo za nielegalne. Naleao rwnie oczekiwa, e Maria, na ktr wpy w
matki by niezwy kle znaczcy, nie potwierdzi, e jest bkartem. Obie kobiety psy chicznie
przy gotowy way si na okrutn mier. Z punktu widzenia Katarzy ny taki koniec by o wiele
lepszy ni mier w grzechu.
Podejrzenia, e krew krlowej zostanie przelana, by y wwczas w peni uzasadnione.
Katarzy na rozmy laa o ty m od dawna. Jedy ny m powodem, dla ktrego kazaa przy gotowy wa
posiki w swojej obecnoci, by a obawa przed otruciem. M w kocu zesa j do bagnistego
Fens, by przy pieszy jej mier, jak twierdzia. W owy m czasie uwaano, e nadmiar wilgoci
mg powodowa puchlin. Ku wielkiej konsternacji Chapuy sa, Henry k od dawna twierdzi, e
Katarzy na cierpiaa na t przy pado. Francuskiemu ambasadorowi oznajmi, i z uwagi na
rzeczon chorob, nie bdzie y a dugo, relacjonowa. Zastanawiam si, czy [planuj]
wy woa u niej puchlin w sztuczny sposb. Wedug pogosek Katarzy na zaczy naa rwnie
traci zmy sy. Nikt nie wtpi, e krlowej, naraonej na tak ze i niegodziwe traktowanie,
przy trafi si co zego, donosi Chapuy s. Jego zdaniem rzdzcy w rzeczy wistoci pragnli
mierci Katarzy ny 7.
 W maju 1534 roku krlow ponownie odwiedzili wy sannicy Henry ka, ty m razem pod
przy wdztwem arcy biskupa Yorku, Edwarda Lee. Posacy przekazali jej, i wy rok z Rzy mu nie
ma znaczenia. Zaproponowali jej luksusowe y cie, pod warunkiem zaakceptowania Aktu Sukcesji.
Krlowa, jak pniej relacjonowano, zareagowaa ogromny m wzburzeniem i histeri, cay czas
przery wajc przemow krlewskich wy sannikw. Nie by a przecie poddan Henry ka, lecz
jego on. Ustawa nie doty czy a jej osoby. Zgromadzeni biskupi, ktrzy okrelili wy powied
Katarzy ny jako pen niestosowny ch sw, mieli jednak w zanadrzu kolejn grob.
Zapowiedzieli bowiem, e brak zgody na przy jcie aktu zostanie przy kadnie ukarany i dali do
zrozumienia, e moga j czeka mier 8, relacjonowa oburzony Chapuy s.
By moe groba nie zostaa wy powiedziana w tak bezporedni sposb, ale z pewnoci o ty m
wspomniano. Katarzy na wpada w furi. Jeli ktry kolwiek z nich chciaby sta si jej oprawc,
rzeka, niechaj uczy ni to tu i teraz. Zawsze pragna, aby jej ewentualna egzekucja by a
wy darzeniem publiczny m, nie epizodem odegrany m w tak odlegy m miejscu, ale bdzie to
jedy ny powd jej niezadowolenia. Jak wielu mczennikw, krlowa chciaa, aby jej mier staa
si wielkim widowiskiem, podczas ktrego udowodniaby swoj racj, odwag i obnay a
tchrzostwo mordercw. Po raz kolejny posacy Henry ka wy cofali si lkliwie 9. mier nie
stanowia najmniejszej nawet groby dla kobiety przy gotowanej zarwno na bl, jak i mczesk
chwa.
Cromwell zacz szuka podejrzany ch. Zintensy fikowano obserwacj zakonw, zwaszcza
ukochany ch obserwantw Katarzy ny, jako coraz bardziej niebezpieczny ch wy wrotowcw. By li
bardzo popularny mi kaznodziejami, a zarazem mieli niewiele do stracenia. W przeciwiestwie do
skorumpowanej, znacznej czci duchowiestwa, nie posiadali pry watnej wasnoci, ktr mona
by o skonfiskowa. Wkradszy si do ich spoecznoci, informatorzy Cromwella podali swemu
panu zarwno dowody, jak i niezbdne nazwiska. Bracia bdcy na wy gnaniu, w ty m ojciec Peto
w Antwerpii, wci by li obserwowani. Reszt nieustannie ledzono. W czerwcu 1534 roku przez
londy skie ulice przetoczy y si dwa wozy wy penione pojmany mi brami, po czy m znikny za
bram Tower.
Cae lata po mierci Katarzy ny w rzy mskokatolickiej literaturze pojawiy si kopie listw,
wy sy any ch przez krlow i starego przy jaciela z zakonu obserwantw w Greenwich, brata Johna
Foresta. By on jedny m z zakonnikw, ktrzy przez ostatnie sze lat odwiedzali on krla i jej
damy. Czsto pozorowali wizy ty w drodze z jednego klasztoru do drugiego. Przy by wali w czasie
postu, by wy sucha spowiedzi. Ich kazania zwikszy y determinacj Katarzy ny i osb z jej
otoczenia.
Forest nalea do grupy uwiziony ch braci i by jedny m z pierwszy ch przy jaci krlowej,
ktry m zagroono mierci. Tre ich listw z pewnoci jest fikcy jna, jednak znakomicie
odzwierciedla zarwno charakter brata Foresta, jak i reakcje kobiety. Nauczcie si cierpie za
prawd Chry stusa i oddajcie y cie za jego oblubienic, napisano w jednej
z pseudokorespondencji. Nie prbujcie odwodzi mnie od ty ch mczarni, z ktry ch mam
nadziej czerpa wieczne szczcie 10.
Wedug pogosek krlowa z ogromny m blem przy ja aresztowanie duchownego, zdajce
si oznacza pewn mier. Zdaniem katolickich pisarzy wikszo czasu spdzaa na modlitwie,
klczc na nagich kamieniach i oblewajc je zami, jakby pada deszcz. Ludzie pokroju Johna
Foresta by li w jej oczach prawdziwy mi bohaterami: niezomny mi, dzielny mi i gotowy mi na
mier. W fikcy jny ch listach czy tamy, jak z podziwem odpisuje mnichowi, wzy wajc go do
okazania odwagi i niezomnoci. Wasza rodzina jest szlachetna, nie przy niecie jej wsty du,
zgadzajc si na dania krla, mwia. Czeka was za to wieczna nagroda 11. Kilka lat
wczeniej, gdy by o to jeszcze mao prawdopodobne, oznajmia papieowi, i mka za prawd
by aby dla niej przy jemnoci 12. Teraz cierpienie zdawao si by coraz blisze i bardziej
rzeczy wiste.
Nie chodzio jednak o zwy ke skonnoci samobjcze. Mczestwo by o i jest wy razem
mioci. Jezus by najwikszy m z mczennikw zgin, by zbawi dusze wszy stkich ludzi.
Cierpienie by o jego pasj, a medy tacje z ni zwizane stanowiy zasadnicz cz modlitw
Katarzy ny. Mczestwo wy magao nie ty lko niezomnej wiary, uporu i odwagi, lecz take swego
rodzaju wy jtkowego, penego namitnoci charakteru, ktry cechowa krlow i kilka inny ch
osb. Bd trwa [w ty m zadaniu] a do mierci, w przeciwny m bowiem wy padku nara sw
dusz na niebezpieczestwo, i ufam Bogu, e ksiniczka, jako dobra crka, uczy ni podobnie 13,
napisaa do swego siostrzeca. W cierpieniu kry a si obietnica y cia pozagrobowego,
przepenionego wieczny m szczciem. Taki koniec by z pewnoci lepszy ni mier grzesznika,
po ktrej czeka ty lko potpienie.
Forestowi udao si przetrwa w wizieniu i zosta zwolniony. Jednak psy choza przeladowa
zaowocowaa, jak napisa Chapuy s, brutalny m wy daleniem wszy stkich obserwantw z ich
klasztorw w sierpniu 1534 roku14. Wedug katolickiej literatury uwiziono 143 mnichw, a jedna
czwarta z nich zmara w niewoli. Wikszo londy czy kw zoy a wy magan przez Akt Sukcesji
przy sig tego samego kwietniowego dnia, w ktry m by uatwi oby watelom podjcie decy zji
stracono Elizabeth Barton i jej zwolennikw. John Fisher, biskup Rochester, i Sir Thomas More
by li jedny mi z pierwszy ch, ktrzy odmwili. Obaj przeby wali teraz w miejscu, bdcy m ich
ostatnim domem Tower of London. Cztery lata pniej John Forest zosta ponownie
aresztowany, powieszony nad pomieniami, a nastpnie spalony. Podobny los spotka Thomasa
Abela.
Katarzy na miaa al, e wszy scy j porzucili. Wedug papieskiego orzeczenia prawo by o po
jej stronie. Ojciec wity pocztkowo kaza jej czeka tak dugo, a pniej nie naoy nawet na
jej ma ekskomuniki, y jc nieustannie prn nadziej, e w jaki sposb zdoa go odzy ska.
Nawet siostrzeniec krlowej stawia polity k nad zasady. Po zapadniciu wy roku w Rzy mie
ambasador Karola w ty m miecie, hrabia Cifuentes, radowa si, i w treci wy roku nie
wspomniano o koniecznoci wy egzekwowania go przez cesarza, co z ca pewnoci oznaczaoby
wojn. Chapuy s by w stay m kontakcie z liczny mi, potajemny mi zwolennikami Katarzy ny
pord ary stokracji i mg rozpocz powstanie w Anglii, Karol jednak nie chcia otwiera
kolejnego frontu wojennego. Toczy ju walki w wielu czciach cesarstwa. Bez wsparcia
siostrzeca wy rok by bezuy teczny m kawakiem papieru. Rozczarowana kobieta napisaa do
w luty m, uty skujc, e uchy la si od obowizku, nie zmuszajc papiea do dziaania. Uprzejmy
i peen szacunku ton, jakim zawsze zwracaa si do najpotniejszego czowieka w Europie, nagle
si zmieni: teraz surowa ciotka rugaa nieobliczalnego siostrzeca. Karol mg uczy ni wicej,
rzeka. By chodny wobec niej i poprzez swoje powolne dziaanie zignorowa znakomit
okazj, by zmusi Jego witobliwo do zadbania, aby sprawiedliwoci stao si zado.
Zadaa, eby posucha sumienia, zmieni swoje nastawienie i okaza wicej uczucia ciotce i jej
crce 15.
W maju 1534 roku, po wy daniu wy roku, Katarzy na przekazaa mu wiadomo przez
Chapuy sa, informujc, e teraz niezbdne s inne rodki 16. Jej zdaniem Karol dobrze wiedzia,
co naleao czy ni, a wspominanie o ty m w licie by o zby t niebezpieczne, jako e mg on zosta
przechwy cony i wy korzy stany przeciwko niej. Nie mie tego napisa, wy jani Chapuy s. By a
to wiadomo wy jtkowo enigmaty czna. Jeli do tej pory krlowa uwaaa, e naleao
wy powiedzie wojn, teraz nastpia chwilowa zmiana planw. Katarzy na bardziej powaaa
mczennikw ni onierzy.
Gdy jeszcze bardziej okrzepa, zwikszy a nacisk na Mari. Ich los przy najmniej zdaniem
matki by nierozczny. Pragna stawi jeszcze wikszy opr 17. Crka potrzebowaa jednak
troch otuchy. Gdy w sty czniu 1534 roku krl odwiedzi ma Elbiet, Anna zmusia go do
odmowy spotkania si z Mari, ktra wci nie chciaa zaakceptowa swego nowego, niszego
statusu. Kiedy ojciec dosiad konia, gotw do odjazdu, na wy sokim tarasie spostrzeg posta
modej kobiety. Jego crka Maria, spogldajc na, zoy a donie w bagalny m gecie. Henry k
dotkn kapelusza, oddajc jej cze. Jego sudzy, do tej pory pozorujc, e jej nie widz, z ulg
uczy nili to samo. Ten dworny gest w odpowiedzi by drug natur Henry ka, nie oznacza jednak,
e krlewskie serce zmiko.
Anna nieustannie upominaa maonka, by okazy wa wiksz surowo starszej crce.
Przy rzekaa w duchu, e zniweczy py ch tego niespokojnego hiszpaskiego rodu 18. Wkrtce
skonfiskowano biuteri i ozdoby Marii, ale dumna crka Katarzy ny i tak nie daa za wy gran,
przy kadej sposobnoci manifestujc swj upr. Pewnego dnia musiano si umieci j
w lekty ce, gdy odmwia wy jazdu do kolejnego domostwa jako dama dworu w wicie
Elbiety 19.
Na dworze huczao od plotek, jakoby Anna Boley n chciaa otru sw pasierbic. Chapuy s
wci y wi obaw, e nowa krlowa rzeczy wicie speni swe nikczemne zamiary . W owy m
czasie Anna rozkazaa swej ciotce, Annie Shelton (guwernantce Elbiety ), by za kady m razem,
gdy Maria bdzie ty tuowa si ksiniczk, trzepna j otwarty mi domi w ucho, jako
przekltemu bastardowi, ktry m przecie jest 20. Marii zabroniono rwnie udziau we mszy
w pobliskim kociele, z obawy by nie zy skaa jak jej matka zby tniego poparcia wieniakw,
wci witajcy ch j z entuzjazmem jako ksiniczk.
Moment kry ty czny nastpi podczas ktni Anny Boley n z ciotk, gdy ta pierwsza oznajmia,
e z najwiksz radoci wy rzuciaby [Mari] z domu krla za nieposuszestwo. Przy pomniaa,
i teraz, dziki Aktowi Sukcesji, starsza crka Henry ka by a bastardem. Skoro odmawiaa zoenia
przy sigi, dodaa, krl oznajmi, e skrci j o gow 21.
Crka Katarzy ny dziaaa jednak szy bko i z rozmy sem. Niebawem poprosia o pry watn
rozmow z domowy m lekarzem, Richardem Featherstoneem, ktry niegdy uczy j aciny i z
ktry m moga widy wa si ty lko w miejscach publiczny ch. Spry tnie zdoaa jednak przekaza
mu swoj wiadomo. Oznajmia bowiem, e jej znajomo aciny w ostatnim czasie pozostawia
wiele do y czenia. Featherstone poprosi j, by sprbowaa powiedzie co w ty m jzy ku.
Wiedzc, e nikt inny ich nie rozumie, Maria przekazaa mu rzekome sowa krla, wedle ktry ch,
skoro amaa prawa krlestwa, on nakae skrci j o gow 22. Wstrznity lekarz naty chmiast
powtrzy ponure wieci Chapuy sowi. Katarzy na dowiedziaa si o wszy stkim prawdopodobnie
chwil pniej.
Cesarski ambasador mia ju dosy podobny ch rewelacji. Za wszy stko mona by o
wprawdzie obarczy win Henry ka, ale z drugiej strony krlowa zby t mocno naciskaa na
ksiniczk. Nalega wic, by Maria zagodzia swoj postaw 23.
Chapuy s upewni si, e crka Katarzy ny podpisaa nowe protesty, ktry ch wczeniej matka
nie by a w stanie jej przekaza. Oczy wicie, wci moga otwarcie wy raa swoje my li, ale
by oby lepiej, gdy by unikaa gwatowny ch konfrontacji. W protestach napisano wy ranie, e nie
akceptowaa swojego nowego statusu. Uwalniay j rwnie od posuszestwa wzgldem ojca,
ale tak, by nie musiaa wy rzeka si wasny ch praw. Zdaniem ambasadora dziaanie pod
przy musem nie by o najgorszy m rozwizaniem, o ile dawano jasno do zrozumienia, e kolejne
kroki wy konuje si ty lko z powodu presji. Jedy n rzecz, jakiej miaa unika za wszelk cen,
by o zoenie przy sigi zawartej w Akcie Sukcesji mimo okrutny ch kar za odmow
przewidziany ch przez prawo. Gdy Henry k spostrzeg, e jego crka stawiaa mniejszy opr,
zagodnia. Wczeniejszy bunt swej latoroli tumaczy hiszpask krwi jej matki. Na swj
zmienny i senty mentalny sposb zdawa si by szczliwszy, jeli mg lepiej j traktowa.
Nawet hiszpaski doktor Katarzy ny otrzy ma pozwolenie na odwiedziny u Marii, gdy we wrzeniu
1534 roku cierpiaa z powodu atakw choroby, a nastpnie przy wiz krlowej wieci z pierwszej
rki o niewidzianej przez kilka lat crce. Ku ogromnemu rozdranieniu Anny podczas jednej
z wizy t Henry ka w More niemal wszy scy dworzanie oddali cze jego starszej crce. Kiedy
w sierpniu tego roku Maria py na bark w d Tamizy, Chapuy s zama zakaz widzenia si
z ksiniczk i przy stan na brzegu rzeki w stosowny m przebraniu. Wielk przy jemnoci by o
ujrze niezwy k pikno o tak wspaniay m pochodzeniu, relacjonowa pniej. Ow spry tn
sztuczk powtrzono dwa miesice pniej ty m razem Maria dopilnowaa szczegw, cznie ze
wskazaniem brzegu, wzdu ktrego mia py n sternik. Rozkazaa odkry bark, po czy m stana
na pokadzie i nie ruszajc si z miejsca, spogldaa na mnie. By a naprawd adna i delikatnie
zaokrglona 24. Prawdopodobnie w ty ch samy ch sowach opisano j Katarzy nie.
Ku wielkiemu rozczarowaniu Anny Henry k nie pozwala na drczenie Marii. Anna by a
podwjnie wcieka, jako e pod koniec 1534 roku krl znalaz sobie nowy obiekt westchnie.
Wedug pogosek, kobieta, ktr Henry k zacz adorowa, naleaa do grona zwolenniczek jego
starszej crki. Gdy epizod z bark wy szed na jaw, Anna przesza do kontrataku i warunki y cia
starszej krlewskiej crki ponownie si pogorszy y. Maria wy kazy waa jednak obojtno w tej
kwestii. Matka przekonaa j bowiem, i powinna oczekiwa mierci i wspaniaej nagrody. Mwi,
e jest gotowa na raj, oczekuje go i niczy m si nie drczy 25, zauway Chapuy s tego lata.
Katarzy na gromadzia w ty m czasie swoje oddziay. Pragna akcji, ale nie wojny. Jej
wojownikw cechowa zgoa odmienny charakter. Chciaa zastpw wity ch mczennikw,
a jeli Bg da, ona osobicie ich poprowadzi. Nastay wy jtkowe czasy. Na przestrzeni ostatnich
stuleci Anglia dowiadczy a niewielu cierpitnikw. W latach 12541481 aden z mczennikw
nie zosta uznany wity m. Zota Legenda autorstwa de Voraginea, jeden z najpopularniejszy ch
redniowieczny ch zbiorw y wotw wity ch, przy bliaa sy lwetki wielu mczennikw, z ktry ch
wikszo zgina jednak stulecie wczeniej. Anglia by a na dobrej drodze do konty nuowania tej
trady cji. Mam nadziej, e niedugo was ujrz, rzeka pono Katarzy na (zdanie to jest
przy pisane krlowej przez autora listw Foresta), gdy zakocz si burze tego y cia, a ja
rozpoczn spokojny y wot bogosawiony ch 26.

1 Kelly, Matrimonial Trials, 169.

2 L&P, 7, 367 and 370. CSP Hiszpania, 51, 29:89.
3 L&P, 7, 367.
4 CSP Hiszpania, 51, 29:89.
5 Gee i Hardy, Documents illustrative, 23236.
6 L. E. Whatmore, The Sermon against the Holy Maid of Kent and her Adherents, delivered at
Pauls Cross, November the 23rd, 1533, and at Canterbury, December the 7th, English
Historical Review 58 (1943): 468.
7 CSP Hiszpania, 51, 19, 26.
8 CSP Hiszpania, 51, 60. Dokumenty Pastwowe, 1, 421.
9 CSP Hiszpania, 51, 60.
10 Camm, Lives of the En glish Martyrs, 200201.
11 Tame.
12 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/1, f689. CSP Hiszpania, 4, 833.
13 Huth Library, Catalogue, t. 5, 1695.
14 CSP Hiszpania, 51, 86.
15 Huth Library, Catalogue, vol. 5, 169395. CSP Hiszpania, 51, 252.
16 L&P, 7, 662. CSP Hiszpania 51, 57.
17 National Archives, PRO 31/18/3/1, f66. CSP Hiszpania, 51, 32.
18 CSP Hiszpania, 51, 22. L&P, 7, 286.
19 CSP Hiszpania, 51, 32. L&P, 7, 393.
20 CSP Hiszpania, 51, 10.
21 CSP Hiszpania, 51, 45: 129. L&P, 7, 530.
22 CSP Hiszpania, 51, 45. L&P, 7, 530.
23 CSP Hiszpania, 51, 32, 68, 86.
24 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/3/1, ff 143 44. CSP Hiszpania, 51, 102.
25 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/3/1, f104. CSP Hiszpania, 51, 68.
26 Camm, Lives of the En glish Martyrs, 201.
 48

WIZIE

Londyn
17 lipca 1534 roku

E ustace Chapuy s z niekaman saty sfakcj przy patry wa si szedziesiciu jedcom.

Dy sponowa wy starczajc liczb ludzi, by przy gotowa odpowiednie przedstawienie. Tupot
koskich kopy t, parskanie, ciche renie i ry ki koni oraz muw, szorstko wy dawane komendy, jasne
kolory i wspaniae tkaniny liberii jedcw sprawiay, e wszy scy mieszkacy Londy nu
spogldali z zaciekawieniem, gdy kawalkada przejedaa wskimi ulicami miasta. Uczestnikw
orszaku odziano w kolorowe szaty, by sprawiali wraenie osb o wy szy m statusie. W grupie
znajdowali si sucy ambasadora oraz zaprzy janieni hiszpascy kupcy, ktrzy stworzy li
wasny korowd. Chapuy s pragn w owy m momencie zastraszy ludno, spowodowa wok
siebie zamieszanie i ostentacy jnie rzuca si w oczy. Chcia, aby kady kupiec, terminator
i praczka w Londy nie wiedzieli, e cesarski wy sannik jecha w odwiedziny do ich wy gnanej,
uwizionej krlowej 1.
Domy la si, e Katarzy na pragna wanie takiego przedstawienia, chocia sama nigdy nie
wy jania, dlaczego uparcie bagaa go o przy jazd2. Tego dnia i jeli to moliwe, przez kolejne
dni, ty godnie i miesice chciaa by gwny m obiektem rozmw w stolicy. Jeli jej najbardziej
oddany przy jaciel i najwaniejszy sojusznik zdoaby dosta si do niej przez strzeone drzwi jej
domostwa, znacznie poprawiby nastrj krlowej. Gdy by zosta zatrzy many u bram, cel rwnie
zostaby osignity. Dy plomata udowodniby, e Katarzy na w istocie by a teraz winiem.
Londy n lotem by skawicy obiegaby wie, i prawdziwa i jedy na krlowa Anglikw, za ktr ona
wci si uwaaa, zostaa pojmana przez swego ma. Katarzy na insty nktownie rozumiaa
poddany ch, wiedziaa te, jak poruszy ich serca. Haaliwa kawalkada Chapuy sa wy ruszy a
w drog. Pniej dy plomata opisa t sy tuacj szy derczo i prostodusznie, i z koniecznoci [jego
ludzie] rozcignli si na ca dugo miasta. Upewni si zatem, e zobaczy o ich moliwie
najwicej mieszkacw. By to jak sam przy zna podany efekt 3.
Budy nek, do ktrego zmierza oddzia ambasadora, nie sy tuowa si ani w otoczony m
bagnami Somersham, gdy Katarzy na skutecznie przeciwstawia si ksiciu Suffolk, zamy kajc
przed nim drzwi, ani w Buckden. W maju 1534 roku krlowa przeniosa si do umiejscowionego
nieopodal, uforty fikowanego dworku w Kimbolton w Huntingdonshire. Do ponury i starodawny
dom by pooony jedy nie kilka kilometrw na zachd od Buckden, ale ku uldze krlowej, nieco
dalej od straszliwy ch bagien w Fens. Katarzy n i tak ju mczy kaszel. Lekarze wy janili, e
kobieta miaa problem z py nami, a jeden z nich, flegma, mg ty lko zwikszy sw objto na
podmoky ch terenach. Nie zmieniy si jednak warunki, w jakich by a przetrzy my wana. Nie
miaa kontroli nad wasny m domostwem. Jej suba skadaa si teraz z grona ludzi pochodzcy ch
z pnocnej czci kraju. Z ty powy mi dla siebie metropolitalny mi uprzedzeniami ambasador
stwierdzi, e ludzie ci nadawali si raczej na wojn ni na oby ty ch w wiecie sucy ch4. Od
wy jazdu z Buckden znikno wiele cenny ch przedmiotw Katarzy ny ; krlowa nie miaa te
adnego lub ty lko niewielki dostp do pienidzy. Anna Boley n zabronia jej nawet rozdawania
jamuny w Wielki Czwartek, wiedziaa bowiem, e ry walka potrafia zdoby wa ludzkie serca.
Kara uwizienia staa si jeszcze surowsza z uwagi na ograniczenia narzucone przez sam
krlow. W Buckden zostaa w swy m pokoju nawet wtedy, gdy Suffolk zrezy gnowa z prb
wy niesienia jej z domu. Krlowa nie opuszcza komnaty [...] chy ba e idzie wy sucha mszy
w galerii. Nie bdzie spoy waa ani pia tego, co przy gotowuj jej nowi sucy , relacjonowa
Chapuy s miesic pniej. W swej udrce spoy wa niewiele i to jedy nie posiki przy gotowane
przez pokojwk, a z uwagi na brak miejsca jej komnata zostaa zamieniona w kuchni 5.
W Kimbolton uczy nia to samo, wy cofujc si do swego pokoju z garstk sucy ch, kilkoma
damami i trjk najwierniejszy ch Hiszpanw spowiednikiem, lekarzem i aptekarzem. Zdaniem
krlowej pozostali sucy pracowali dla nie istniejcej de facto kobiety, nazy wanej przez nich
ksin wdow. W ten sposb stali si jej stranikami wizienny mi.
Po raz pierwszy Katarzy na miaa do czy nienia z urokami i niebezpieczestwami cierpienia,
gdy zby t intensy wnie pocia w czasach modoci. Jej decy zja o zamkniciu si przed wiatem
nie by a jednak powrotem do modzieczej skonnoci karania samej siebie. Henry k stworzy
wok niej wraenie bogatego y cia z zaszczy tami jakby po prostu wy cofaa si do wy godnej
wiejskiej siedziby. Ta komedia kosztowaa go znaczn kwot czterech ty sicy funtw rocznie, ale
Katarzy na nie miaa zamiaru pozwala mu na oszukiwanie samego siebie czy kogokolwiek innego
i okazy wanie, e traktowa j naley cie. Planowaa pogorszy warunki swojego y cia. Skoro
traktowano j jak winia, chciaa y jak w wizieniu i dopilnowa, by poddani si o ty m
dowiedzieli. Jej komnata moga suy za cel, nawet jeli miaa klucz do drzwi. Wci jednak
potrzebowaa pomocy kilkunastu sucy ch. dania przekazane Chapuy sowi, aby dostarczy jej
migday i stare wino, zamiast modego, przy wiezionego przez mczy zn wy znaczony ch przez
krla do prowadzenia jej domu, pokazuj, e pogorszenie warunkw y cia by o bardzo wzgldne.
Jak twierdzia, odpowiednie wino miao lepszy wpy w na jej zdrowie 6.
Kawalkada Chapuy sa stanowia po czci reakcj na odmow Henry ka, ktry nie chcia
odpowiedzie na oficjaln prob ambasadora o pozwolenie na odwiedziny u Katarzy ny. Krl
wci odkada wszy stko na czas pniejszy. Nie znosi podejmowania trudny ch decy zji. Nie
chcia odmawia probie cesarskiego ambasadora, ale nie mg rwnie dopuci do jego
spotkania z krlow. Nawet wszechpotnemu Cromwellowi nie udao si napisa stosownej
odpowiedzi. Nieco nieudolnie prbowa zby Chapuy sa tanim dowcipem, mwic, e kobietom
nie mona ufa 7.
Jednak wy sannik nie da si zby . Mieszkaniec prowincji Savoy, majcy ponad czterdzieci
lat, czy w swojej postawie nauki humanizmu i woski pragmaty zm, odebrane z wy ksztaceniem
na Uniwersy tecie w Tury nie z peny m energii entuzjazmem. By rwnie oddany Katarzy nie
i Marii. Gdy krlowa przeby waa zamknita w pokoju, by jej okiem i uchem. Mieli stay kontakt
dziki posacom i sucy m, przekazujcy m notatki i przy swajajcy m ich wiadomoci na
pami. W kraju, w ktry m nikt inny nie mg oficjalnie zadeklarowa swego poparcia dla
krlowej, Chapuy s by gotw spiera si prakty cznie ze wszy stkimi nawet z samy m Henry kiem
w kwestii niesprawiedliwego traktowania jego pani. Spotkania ambasadora z wadc by y
ogromny m rdem stresu dla krlewskich doradcw. Na lito bosk, monsieur, bagam was,
by cie tego dnia uy li caej swej dy skrecji i rozwagi i wy powiadali takie sowa, by nie wpa
w tarapaty i nie przy sporzy sobie kopotw, powiedziano mu przed jedn z rozmw, podczas
ktrej planowa broni obu kobiet. Macie zamiar rozpocz tak wstrtne i nieprzy jemne tematy,
i aden cukier ni znamienita przy prawa nie uczy ni ich smaczny mi. Dlatego po raz kolejny
wznosz modlitwy i bagam was, na mio bosk, uwaajcie na siebie i wacie swe sowa 8.
Chapuy s snu plany i spiskowa w imieniu Katarzy ny oraz Marii. Niekiedy zdawa si rwnie
kierowa ich niewielkim zespoem. Jednak przede wszy stkim by lojalny m sug swego pana.
Gdy midzy Karolem a jego ciotk zaistnia konflikt interesw, ambasador przede wszy stkim dba
o sprawy cesarza, potraficego go pohamowa, kiedy ty lko ten za bardzo angaowa si
w kwestie Katarzy ny, a jego ch do dziaania kolidowaa z pragmaty czn postaw siostrzeca
krlowej. Chapuy s uwaa swego pana na zmian za zabawnego, wy buchowego, ulegajcego
nastrojom i zwy czajnie niepojtego. Wola ju raczej Cromwella, mery tokrat, ktrego chodn,
pozbawion emocji logik i kalkulacj by przy najmniej w stanie poj. Ten czowiek rozumie
sprawy [pastwa], zauway . Ambasador wiedzia jednak, e nie wolno mu ufa. Sowa
Cromwella s dobre, ale jego czy ny niegodne, jego wola za i zamiary nieporwny walnie
gorsze 9, zauway w jedny m z regularny ch meldunkw dla cesarza.
 Po pamitny m pochodzie przez Londy n Chapuy s uda si na pnoc. Haaliwy, kolorowy
orszak sta si legend wrd hiszpaskich kupcw w angielskiej stolicy. Przez ca drog
radowali si i wiwatowali, zabrali ze sob swy ch bardw i trbaczy, a w kady m miejscu, do
ktrego dotarli, poddani my leli, i przy by jaki ksi 10, wspomina hiszpaski kronikarz ponad
dekad pniej. Jednak to przede wszy stkim krl mia si dowiedzie, e ambasador by
w drodze 11. Chapuy s szuka konfrontacji. Nie chcia stosowa adnego fortelu.
Podrowali powoli, by da Henry kowi czas na reakcj. Rzeczy wicie, ju nastpnego dnia
min ich jeden z ludzi krla i powrci z gocem od zarzdcy i szambelana, nadzorujcy ch
Katarzy n w Kimbolton. Otrzy mali od swego pana rozkazy, by nie pozwolono mi spotka si
z krlow i porozmawia z ni, pisa. Ambasador jednak odmwi uznania tego dania, mwic,
e potrzebuje go na pimie 12. Prawdopodobnie uzna, e w ten sposb zy ska dowd, ktry bdzie
mg pokaza wiatu. Znajdowa si teraz ju ty lko osiem kilometrw od Kimbolton, ale zarzdzi
popas. Podrni mieli dotrze do celu nastpnego dnia. Rankiem przy by kolejny posaniec
z ostrzeeniem, e Henry k wpadnie w gniew, jeli ambasador zjawi si w dworku lub we wsi.
Krlowi zaleao na ty m, by o zakazie spotkania z ich pani nie dowiedzieli si lokalni wieniacy,
ktrzy w Buckden oficjalnie okazali krlowej poparcie. Obawia si tego, co Chapuy s nazy wa
skandalem lub mwic inny mi sowy kolejnego wy buchu wciekoci wrd ludu.
Rozpocza si zabawa w kotka i my szk. Powiadomiono Katarzy n, e wy prawa zakoczy a si
sukcesem. Tej nocy bogosawiona lady wy saa ambasadorowi mnstwo zwierzy ny, w ty m
dziczy zny, i wino wszelkiego rodzaju, bagajc go, by si radowa, wspomina pniej hiszpaski
kronikarz. Zapdzili Henry ka w kozi rg i udowodnili swoje zamiary. By aby jeszcze bardziej
kontenta, zasugerowaa, gdy by kilku jego ludzi przez przy padek przejechao obok jej domu,
rzekomo konty nuujc to, co miao by wy praw do sanktuarium w Walsingham 13.
Ty m samy m owo wczesnorenesansowe przedstawienie osigno swj dramaty czny punkt
kulminacy jny. Chapuy s wy sa grup ludzi do Kimbolton. Nastpnego ranka wy jechao okoo
trzy dziestu jedcw w odpowiednim porzdku, zabrali ze sob miesznego modego mczy zn,
przy wiezionego przez ambasadora i przebranego za bazna, z ktrego kaptura zwisaa kdka 14,
relacjonowa kronikarz, bdca dowcipn, cho zarazem mao subteln aluzj do uwizienia
Katarzy ny.
Przy by sze zostali powitani przez uradowane damy dworu, wy chy lajce si z okien i niemal
wiszce nad blankami. We wschodniej Anglii nastpia gona i radosna wy miana hiszpaskich
grzecznoci. Bazen przedstawi kilka sarkasty czny ch, mieszny ch gagw. Gupiec, ujrzawszy
damy w oknach, zsiad z konia i pozorowa, e prbuje wej do fosy, krzy czc, i chce si do nich
dosta, wy jani ten sam kronikarz w opisie podry. Wkroczy w wod po pas, a wszy scy,
ktrzy przy gldali si temu, my leli, e bazen si utopi, zaczli wic krzy cze. Trzy osoby
z grupy teatralnie wy doby y mczy zn z fosy. W kocu przerzuci nad wod swoj kdk.
Wecie to, krzy kn. Nastpny m razem przy wioz klucz. Jego hiszpascy towarzy sze zanosili
si miechem, podczas gdy miejscowi spogldali na bazna ze zdumieniem. Chopom zdawao
si, i przy by do nich sam Mesjasz, rzek Chapuy s.
Grup jedcw ledzi jeden z najwierniejszy ch zwolennikw Cromwella, Stephen Vaughan.
Podobnie jak Katarzy na, mczy zna musia by wiadkiem krtkiej hiszpaskiej fiesty za
potny mi murami i fos dworku w Kimbolton. W kocu pokaza si Chapuy sowi tu przed
powrotem ambasadora do Londy nu (ktry celowo wy bra dusz drog, by mogo go zobaczy
jeszcze wicej osb). Vaughan stara si przekona dy plomat, e to nie monarcha, ale zarzdcy
domu, nie chcieli dopuci do spotkania Katarzy ny z Hiszpanami. Chapuy s nie da si zwie,
przy puszczalnie jak wszy scy ludzie, ktrzy usy szeli o caej historii przekazy wanej
w Huntingdonshire, wzdu Old North Road i w caej Anglii.

1 CSP Hiszpania, 51, 75.

2 Tame.
3 Archiwa Narodowe, PRO 31/17/3/1, f115. CSP Hiszpania, 51, 75.
4 CSP Hiszpania 4, 1164: 892.
5 National Archives, PRO 31/18/3/1, f8. CSP Hiszpania, 51, 4.
6 CSP Hiszpania, 51, 26.
7 CSP Hiszpania, 51, 68.
8 CSP Hiszpania, 51, 19.
9 National Archives, PRO 31/18/3/1, f78. CSP Hiszpania, 51, 45.
10 Molins, Crnica, 62. Hume, Chronicle of King Henry VIII, 47.
11 CSP Hiszpania, 52, 71.
12 CSP Hiszpania, 51, 75.
13 Tame.
14 Molins, Crnica, 63.
 49

TERROR

Tyburn i Tower Hill

4 maja6 lipca 1535 roku

M argaret Chancellor twierdzia pniej, e by a pijana. By moe spoy a zby t duo ale
z Suffolku. Na rauszu czy te nie, nie podobao jej si postpowanie krla wobec by ej ony.
Ladacznica z wy upiasty mi oczami!, spluna na wspomnienie imienia Anny Boley n. Niechaj
Bg ma w opiece krlow Katarzy n!. Pniej, podczas przesuchania w sdzie, stara panna
z Bradfield St Clare, ju trzewa, twierdzia, jakoby ty lko wy zwaa Ann Boley n od fry wolnej
dziwki. Otwarcie wy razia rwnie nadziej, e przy sze dzieci dziwki narodz si martwe, tak
jak to, ktre poronia w sierpniu 1534 roku. Opatowi Bury i pozostay m sdziom,
przy suchujcy m si jej zeznaniom, oznajmia, e musia przemawia przez ni alkohol lub sam
diabe1.
We wsi pooonej po drugiej stronie krlestwa osiemdziesicioletni chop Edmund Brocke
szed z trudem w strugach deszczu z targu w Worcesterze, przeklinajc pod nosem. Nie
doczekamy si ju lepszej pogody za panowania tego krla, rzek do towarzy szy. Doda, e
najlepszy m rozwizaniem by oby, gdy by wadca zosta raniony [...] w gow. By y to sowa
szaleca, jak sam pniej stwierdzi. Po raz kolejny winny by alkohol2.
W caej Anglii wy raano te same obiekcje, chocia najpierw naleao zwikszy sw odwag
lub bezmy lno do jawnego wy powiedzenia ich, raczc si mocny m piwem ale. Poddani,
jak zaobserwowali ambasadorowie, opowiadali si po stronie Katarzy ny i wy stpowali przeciw
Annie Boley n3. Wiedzieli, e wszy stko, co dotd si wy darzy o, miao na celu oddalenie
pierwszej ony i polubienie nowej wy branki. W ty m czasie nastpio zaamanie pogody, plony
ulegy zniszczeniu i niezwocznie wstrzy mano zbiory kukury dzy. Wedug mieszkacw, w ten
sposb Bg okazy wa swe niezadowolenie. Oni rwnie. Jednak podanie przy czy ny owego
gniewu mogo prowadzi do sali sdowej i tragedii.
Podwadny ch nieustannie karmiono jedn wiadomoci. Kaznodzieje w kocioach, a nawet
nauczy ciele w szkoach by li zmuszani do wy gaszania monotonny ch litanii na temat nowego
porzdku. Krl sta ponad Kocioem. Katarzy na nigdy nie by a jego prawdziw on. Now
krlow naley darzy szacunkiem. To wanie jej dzieci, a nie Maria, odziedzicz tron. Posy pay
si kolejne rozkazy : wy kreli imi papiea z ksiek dostpny ch dla wszy stkich; to krl nosi teraz
ty tu najwy szej gowy Kocioa w Anglii; naley gosi kazania, naucza i zmusza ludzi do
skadania przy sigi. Ci, ktrzy nie chcieli zaakceptowa nowego porzdku, mieli zosta ukarani: ich
uwag naleao skoncentrowa na egzekucjach.
Ksia, zaklejajcy w mszaach imi papiea paskami papieru lub, z przy zwy czajenia albo
staroci, zapominajcy imienia nowej krlowej, by li w tarapatach. Niektrzy mcili si na
wrogach, ktrzy rzekomo obraali Ann lub wy chwalali Katarzy n i papiea, donoszc na nich
ludziom Cromwella. Czy Richard Boord naprawd powiedzia, e wolaby raczej zosta
rozszarpany przez dzikie konie ni zgodzi si na zmniejszenie autory tetu papiea? Czy irlandzki
bednarz, David Leonard, wy krzy kn: niech Bg broni krla Henry ka i krlow Katarzy n,
przepowiadajc, e Anglia poauje pojawienia si Anny Boley n? Same oskarenia
wy starczy y, by przy sporzy kopotw, niezalenie od tego, jakie sowa pady w rzeczy wistoci4.
Lud naprawd gosi lub przy najmniej szepta swoje poparcie dla Katarzy ny i papiea,
skutkiem czego Henry k nie y czy sobie, by jego by a maonka wy stpowaa publicznie.
W marcu 1535 roku zabroni jej trady cy jnego obmy cia stp biedakom w kociele w Kimbolton
z okazji Wielkiego Czwartku. Jeli bardzo tego pragna, moga uczy ni to w swoich komnatach,
ale ty lko jako ksina wdowa nie jako krlowa. Proba Katarzy ny o pozwolenie na
podtrzy manie trady cji by a nieudoln prb buntu, wy woan prawdopodobnie faktem, e
Henry k wci stopniowo i w pody sposb ogranicza jej wolno. Poprzedniego miesica
wy rzuci jej najbardziej lojalnego i oddanego sug Francisco Felipeza, ktry heroicznie
przekazy wa wiadomoci jej siostrzecowi. W pniejszy m okresie mczy zn przy wrcono
z powrotem na stanowisko. Katarzy na niepokoia si, e Maria zostanie otruta lub ugnie si pod
presj. Jeli crka miaa umrze, to matka chciaa by u jej boku. Nie wy raono jednak zgody,
by pielgnowaa sw jedy naczk, ktra pod wpy wem napi i lku zacza coraz czciej
chorowa. Pomwcie z krlem i bagajcie go w moim imieniu, by okaza mi sw ask i przy sa
nasz crk do miejsca, w ktry m przeby wam, poprosia Chapuy sa w luty m 1535 roku.
Albowiem serce me nie zazna spokoju, dopki nie bd moga osobicie jej pielgnowa,
zgodnie z radami mojego lekarza oraz inny ch medy kw, nawet jeli Bg zechce potem zabra j
z tego wiata 5.
Bd si ni opiekowa, dodaa w desperackim licie, pragnc ujrze osiemnastoletni
crk, niewidzian niemal cztery lata. Moe przy by do mnie, a ja zapewni jej opiek, gdy
zajdzie taka potrzeba 6, odpar nieugity Henry k. Jego zdaniem Katarzy na jedy nie podsy caa
opr Marii.
Zdesperowana krlowa przy rzeka zatem nie odwiedza crki, jeli ty lko zostaaby
przeniesiona wy starczajco blisko, by mogy by w stay m kontakcie. List, w ktry m zobowizaa
si nie spoty ka z crk, udowadnia, jak niewielk kontrol krlowa miaa nad swoim y ciem. W
ty ch czasach nie wolno mi skada wizy t, a choby m i chciaa, to nie mam na to rodkw,
napisaa 7. Henry k niebezpodstawnie obawia si, e mogy zrodzi si spiski w celu wy wiezienia
Marii z kraju. Od tej pory porczeniem jestem ja, rzeka matka. Jeli zatem doszoby do tego,
[Henry k] moe wy mierzy sprawiedliwo mnie jako najbardziej zdradzieckiej kobiecie
w historii. By moe Katarzy na rzeczy wicie nie miaa wiadomoci, e Chapuy s i Maria
rozmawiali o sposobach ucieczki, a moe gotowa by a zapaci za wolno swojego dziecka.
Jednak krlowa i jej crka by y wspierane nie ty lko przez prosty lud. Krl sdzi, e bdzie
mia wiksz kontrol nad swoimi poddany mi, gdy zmusi ich do zoenia przy sigi
i zaakceptowania praw, wy mierzony ch w krlow i ksiniczk, a popierajcy ch jego drugie
maestwo. Ty mczasem iry tacja ludzi wzrasta, zauway Chapuy s. Ich lk jest tak wielki, e
nikt wy sokiego czy te niskiego urodzenia nie omiela si odzy wa ani narzeka. Jednake gdy
nadejdzie czas, wszy scy wy ra swe zdanie 8.
W istocie, niektrzy zaczli deklarowa wasne pogldy ambasadorowi. Tene z okazji
Nowego Roku od lorda Darcy ego otrzy ma miecz, ktry to podarek da mu do zrozumienia, e
nadszed czas, aby pj na miecze. Wrd ludzi opowiadajcy ch si za powstaniem, jeli ty lko
cesarz wy powiedziaby Anglii wojn, nie brakowao najbliszy ch sojusznikw Henry ka, w ty m
jego najwierniejszy ch pomocnikw i najlepszy ch dowdcw wojskowy ch. Wszy scy oni
wy znawali stary porzdek lub by li tak dalece zbulwersowani despoty cznoci i szorstkim oby ciem
Anny Boley n, e nie mogli ju duej znie jej obecnoci. Sy szano nawet, jak po jedny m
z nieprzy jemny ch spotka jej wuj, ksi Norfolk, nazwa j wielk dziwk 9. Krl i Cromwell
spogldali na wszy stko z niepokojem. Bardziej jednak niepokoili si cesarsk flot, mogc
w kadej chwili zjawi si na hory zoncie, ni spiskowcami w krlestwie.
Wedug przepowiedni Henry k mia zacz swoje rzdy jako owieczka, zakoczy za
niczy m oszalay lew, ktry rozkae zgadzi wszy stkich winiw Tower oraz wielu inny ch.
W kwietniu 1535 roku monarcha wy da rozkaz aresztowania kolejny ch osb podejrzany ch
o podeganie do buntu. Niektrzy duchowni wci nie mieli zamiaru si ugi. Jako pierwszy ch
przeznaczono na ka londy skich kartuzw, ktrzy odmwili uznania zwierzchnictwa krla nad
papieem. Podczas jednej egzekucji zgadzono jednoczenie trzech przeorw, wy ksztaconego
mnicha Richarda Rey noldsa oraz wikariusza z Isleworth, Johna Hale. Pod koniec kwietnia
Rey nolds oznajmi oprawcom: w ty m krlestwie po waszej stronie opowiada si mniejsza cz,
jestem pewien, i wikszo w swy m sercu y wi takie same przekonania jak my [...] i ty lko na
pozr, po czci ze strachu, po czci z nadziei, deklaruj poparcie dla was. Gdy spy tano go
o konkretne nazwiska, Rey nolds odpar wy zy wajco: wszy scy dobrzy ludzie tego krlestwa 10.
W midzy czasie Hale postawi tez, wedug ktrej 75 procent Anglikw opowiadao si
przeciw krlowi. Nie stroni te od komentarzy na temat moralnoci kobiet rodu Boley n. Anna
by a dla Henry ka on z nierzdu. Uwaano rwnie, e wadca wtrca si w sprawy matki
krlowej [Anny ]. Podobno Henry k by nawet ojcem dziecka Marii Boley n, zmusi do
obcowania wikszo kobiet na dworze i utrzy my wa grup dziewczt w jednej ze swy ch
komnat w Farnham, gdzie przeby wa ze stary m lordem Winchester 11.
4 maja 1535 roku skazacw przecignito komi po wy boistej drodze z Tower of London do
wzgrza Ty burn. Kadego z nich na chwil powieszono na krtkiej linie i podduszano, by
spowodowa stan agonalny. Wci y li, gdy kat zdjwszy winiw, przy stpi do brutalnej kani,
wy pruwajc im wntrznoci i serca, ktre nastpnie spalono. Skazacom odcito gowy, ich ciaa
zostay zmasakrowane i powiartowane, a poszczeglne narzdy osadzono na dugich wczniach.
Ostatnie, wci y jce ofiary, musiay by wiadkami okrutnej mierci towarzy szy.
W dokumencie, odnaleziony m potem w waty kaskim archiwum, stwierdzono, e umierali
w spokoju, zachcajc obecny ch do przeciwstawienia si Henry kowi, jako e nie szanowa on
Boga i Kocioa rzy mskiego. W ich skromnoci, wy gldzie, sposobie zachowania i mowie nie
by o oznak ludzkiej saboci, napisano12. Bunt mczennikw podczas egzekucji zmobilizowa
wadc, ktry siedem ty godni pniej powtrzy rozkaz, skazujc na mier trzech kolejny ch
kartuzw.
M Katarzy ny coraz czciej przy pomina rozjuszonego lwa z przepowiedni. Dzie po
egzekucji Halea i pierwszy ch kartuzw Chapuy s relacjonowa, e John Fisher, Sir Thomas More,
najwierniejszy duchowny krlowej Thomas Abel i by y nauczy ciel aciny jej crki, Richard
Featherstone otrzy mali sze ty godni na zoenie przy sigi. W inny m wy padku mieli ponie
straszliwe konsekwencje 13.
Jeden z najbardziej przejmujcy ch i patety czny ch opisw owy ch czasw pochodzi od
Morea. Jestem wierny m poddany m krla i modl si o Jego Wy soko, wszy stkich [jego ludzi]
i cae krlestwo, napisa do swej crki, nalecej do nowego pokolenia wy ksztacony ch
i oczy tany ch kobiet, takich jak krlowa Katarzy na. Nie czy ni nikomu krzy wdy, nie mwi nic
co ze, nie my l o niczy m co zdrone, lecz y cz wszy stkim jak najlepiej. A jeli to nie
wy starczy, by mc egzy stowa na tej ziemi w dobrej wierze, to nie mam ju po co y 14.
Medy k Katarzy ny, gwny porednik midzy ni a Chapuy sem, informowa, e krlowa by a
teraz w stanie bezgranicznej konsternacji. Wieci o przeladowaniach zaskakujco atwo dotary
do Kimbolton. Egzekucje dotkny j nieporwnanie bardziej ni stracenie Zakonnicy z Kent i jej
przy jaci. Wiedziaa, e m nie musiaby ogasza swego zwierzchnictwa nad Kocioem, jeli
ona nie walczy aby z tak determinacj o uznanie legalnoci maestwa. Dlatego teraz ginli
ludzie. Mczennicy cierpieli wprawdzie katusze na ziemi, ale w kocu szli do raju. Krlowa
spodziewaa si, e niebawem do nich doczy. Jej samej i crce powiedziano ju, e mogy by
nastpny mi osobami, ktre otrzy maj wy br: zoenia przy sigi lub mierci. Krlowa, cierpica
wielkie katusze, wy sy a mczennikw, by j poprzedzili, rzek jeden z cesarskich ambasadorw
w Rzy mie, doktor Ortiz, ktry nakoni on Karola, Izabel, do gromadzenia listw ciotki,
mogcy ch sta si reliktami przy szej mczennicy 15.
Wstrzs wy woany straceniem kartuzw by niczy m w porwnaniu z ty m, co nastpio
pniej. Zoenia przy sigi odmwili zarwno John Fisher, jak i Thomas More. Propozy cja, ktr
otrzy malimy, by a niczy m obosieczny miecz, oznajmi More 16. Jeden z jego kocw
odmowa zabiby ciao, za drugi przy siga zgadziby dusz. More wy bra zatem pierwszy
z nich. Nowy papie Pawe III, ktrego cechowa mocniejszy charakter ni jego poprzednika,
chcia wzmocni pozy cj Fishera. 21 maja, po ty m jak szedziesiciopicioletni biskup spdzi
w Tower czternacie miesicy, przy wodzc teraz na my l widmo czowieka, Ojciec wity
uczy ni go kardy naem. Rozwcieczony Henry k zagrozi, e wy le gow biskupa do Rzy mu 17,
aby uroczy cie naoono na czerwony kardy nalski kapelusz. 22 czerwca 1535 roku Fisher
odrzuci ostatni propozy cj zoenia przy sigi, gdy wstpowa na szafot. More uczy ni podobnie
6 lipca. Wiem, e potpiacie mnie, poniewa nigdy nie chciaem uzna drugiego maestwa
krla 18, rzek, kiedy pady sowa wy roku. Obaj mczy ni zostali skazani na nieco mniej okrutn
mier przez dekapitacj. By a to niewielka oznaka szacunku. (Thomas More zosta
beaty fikowany w 1886 roku przez papiea Leona XIII, a w 1935 roku papie Pius XI dokona jego
kanonizacji przy p. red.).
Katarzy na miaa teraz pewno, e j i crk czeka podobny los. By o oczy wiste, e zostan
uznane za winne tej samej zdrady, jeli odmwi wy konania bezporedniego rozkazu uznania albo
wy szoci krla nad angielskim Kocioem, albo zoenia przy sigi zawartej w Akcie Sukcesji.
Ludzie Cromwella, ktrzy skrupulatnie przesuchiwali podejrzany ch, szukali zarzutw moliwy ch
do wy korzy stania przeciwko Katarzy nie. Jeden z listw, rzekomo napisany do krlowej przez
samego Fishera, sugerowa, jakoby kobieta zwtpia w ask Boga. By a to znakomita podstawa
do postawienia zarzutw: jeli Katarzy na zacza wtpi w Boga, stanowio to oznak nieczy stego
sumienia. Tak przy najmniej utrzy my wali ludzie Cromwella. Czy owo zwtpienie zrodzio si
z faktu, e dopucia si krzy woprzy sistwa, twierdzc, i nigdy nie dowiadczy a inty mny ch
relacji z ksiciem Arturem? py tano Fishera. Czy przy znaa si do tego?
Cromwell zasugerowa Chapuy sowi, i by oby o wiele atwiej, nawet dla Karola, gdy by obie
kobiety straciy y cie. Jeli ksiniczk Bg powoaby do siebie wanie teraz, jakie wy niky by
z tego szkody ? Czy cesarz miaby powody ku temu, by odczuwa al z powodu jej mierci?
spy ta19. W opinii ambasadora najbardziej lojalni sucy Henry ka i Anny nieustannie
rozmy lali o sposobach pozby cia si Katarzy ny i Marii. Mimo to krlowa nie miaa zamiaru
ucieka. Bez wtpienia jestem zdecy dowana umrze w ty m krlestwie 20, oznajmia, gdy
zaproponowano jej, aby porczy a za Mari.
Karol nie udzieli jej prakty cznie adnej pomocy. Na pocztku 1535 roku by zby t zaprztnity
przy gotowaniami do ataku na flot Barbarossy w pobliu Tunezji. W luty m wy jani, dlaczego
jeszcze nie podj adny ch krokw, wy mieniajc najwaniejsze przy czy ny, wrd nich kampani
w Tunisie i niepokoje we Francji. Sama gotowo niektry ch spord angielskich ary stokratw nie
by a dla wy starczajca do wy stpienia przeciw Henry kowi. Nie sprzeciwiajc si dobrej woli
wspomniany ch osb oraz inny ch mieszkacw Anglii, nie widzimy w tej chwili moliwoci
powstrzy mania krzy wdy si, poniewa, po prawdzie, mamy inne sprawy , oznajmi. Albowiem
rozsdnie bdzie gra na zwok, majc nadziej, e sy tuacja si rozwie [...], a Bg zmusi
wspomnianego krla Anglii do ustpienia lub stworzy korzy stn sposobno do uy cia siy 21.
Egzekucje przeprowadzone przez Henry ka wy woay w Europie przeraenie: w oczach
mieszkacw konty nentu krl sta si oto wy buchowy m, okrutny m i niewiary godny m wadc
winiem wasny ch, zmienny ch namitnoci. Wci jednak ceniono go jako sojusznika. Jak
zawsze najwaniejszy mi dominujcy mi siami w Europie by krl Francji i cesarz. Obaj
pragnli, aby angielski wadca popar jedn ze stron. Franciszek niechtny m okiem spoglda na
jego coraz bardziej nieobliczalne zachowanie. Krl Anglii jest najbardziej kopotliwy m
przy jacielem na wiecie: by wa niestay [...], inny m za razem uparty, gwatowny i tak dumny, i
wy trwanie w jego obecnoci jest prawie niemoliwoci, zawy rokowa. Czasami traktuje mnie
jak swego poddanego. Jednak Franciszek nie mia wielkiego wy boru. Jest najsilniejszy m
czowiekiem na wiecie, doda, musz go tolerowa, to nie s dobre czasy, by traci
przy jaci 22.
Rwnie cesarz Karol nie chcia ry zy kowa, mimo jego wy ranego obrzy dzenia do Henry ka.
Wrogo krla Anglii wobec krlowej i ksiniczki jest okrutna i nie do przy jcia, oznajmi23.
Papie Pawe III pragn, by cesarz ukara wadc za odmow zaakceptowania wy roku
w sprawie rozwodu. Jednak siostrzeniec Katarzy ny go zwodzi. Wszy stkie moliwe dziaania
przeciwko Henry kowi zdaway si kry w sobie niebezpieczestwo. Nawet zwy cistwo w Tunisie
nie przekonao cesarza, e nadszed stosowny czas na reakcj w sprawie Anglii.
10 padziernika 1535 roku krlowa napisaa 2 listy do mczy zn, ktrzy wci by li na ty le
potni, by przy j jej z pomoc. Karolowi przekazaa, e on i papie musz znale lekarstwo na
problemy Anglii. Jeli wszy stko znowu zostanie opnione [...] mnie samej i mojej crce
uczy ni to, co uczy nili wielu wity m mczennikom, ostrzega. Jej jedy ny m pocieszeniem
by aby wiadomo mierci mczeskiej. Nie mwi tego ze strachu przed ty m co ostateczne,
albowiem, jak ju napisaam, ciesz si na my l, i podziel los ty ch, ktry ch co smuci mnie
niepomiernie nie mogam naladowa, gdy oni wiedli y cie religijne, ja za wieckie.
Napisaa te do papiea: jeli Wasza witobliwo nie podejmie naty chmiastowy ch rodkw
w tej sprawie, potpienie dusz i ka kolejny ch osb nie bd miay koca. mier by dla
wielk pokus dodaa dramaty cznie na kocu Pisz do Waszej witobliwoci, by pozby si
wy rzutw sumienia jako kobieta, ktra razem ze sw crk czeka na mier 24.
Zapanowaa odpowiednia atmosfera, by zbuntowa si przeciw Henry kowi, co potwierdzi
nawet francuski ambasador, biskup Tarbes. Jego zdaniem Anglikw niepokoia za pogoda,
zagroenie wojn i trapia ponura my l, e cesarz mgby zamkn swj ry nek na odzie,
weniane tkaniny, skry, cy n i ow. Mieszkacy Anglii s bardzo niezadowoleni [...] Przy cz
si do kadego, kto opowie si [za Katarzy n i Mari], napisa w padzierniku. Wikszo z nich
trapi si sy tuacj krlowej i crki, cz boi si unicestwienia religii, jeszcze inni obawiaj si
wojny [...]. Pogoda w kraju jest tak dalece niesprzy jajca, i nie zebrano nawet poowy
niezbdny ch zapasw zboa [...]. Ludzie niszego stanu nie kry j swego oburzenia wobec
krlowej [Anny ], a sw straszliw zo wy raaj w ty sicach okrutny ch, potpiajcy ch sw
[...]. Jeli wy buchnie wojna, ludzie si zbuntuj 25.
Ty mczasem sy tuacja Katarzy ny i jej crki ulega pogorszeniu. Markiza Exeter, dawna
sojuszniczka krlowej, wy sy aa jej z dworu pene grozy wiadomoci, donoszc, jakoby podczas
kolejnego posiedzenia Parlamentu Henry k planowa pozby si swej pierwszej ony. Wedug
Chapuy sa poprzy sig nie zwleka ju duej. Markiza udaa si nawet do domu cesarskiego
dy plomaty, by potwierdzi te tragiczne wiadomoci. Gdy krl, wy powiedziawszy te sowa,
spostrzeg zy na twarzach obecny ch, oznajmi jedy nie, i nie ma zamiaru zaniecha realizacji
swy ch planw, nawet jeli kosztowaoby go to koron 26.
Chapuy s wiedzia ju, e Henry k zamierza poprosi Parlament o wy danie rozkazw stracenia
Katarzy ny i jej crki. Osob, ktra nim wada, jest konkubina [jak ambasador okrela Ann
Boley n], od dawna snujca plany pozby cia si obu niewiast, twierdzi. A krl nie potrafi si jej
przeciwstawi.

1 L&P, 8, 196.
2 L&P, 9, 74.
3 L&P, 9, 566.
4 L&P, 8, 254. L&P, 9 136, 408, 1066, 1067.
5 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/2, f276. CSP Hiszpania, 51, 134.
6 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/2, f276. CSP Hiszpania, 51, 134.
7 Archiwa Narodowe, SP 1/85, f157. L&P, 7, 1126. L&P, 8, 328. Mattingly, Catherine of Aragon,
297.
8 L&P, 7, xxiii, 539.
9 CSP Hiszpania, 51, 122.
10 L&P, 8, 661.
11 L&P, 8, xxix i przy pisy 567, 609 i 656.
12 Camm, Lives of the English Martyrs, 17. L&P, 8, 661.
13 L&P, 8, 666.
14 More, Correspondence of Sir Thomas More, 533.
15 Biblioteka Bry ty jska, Add. MS. 28587, f320. CSP Hiszpania, 51, 169. L&P, 5, 1642.
16 L&P, 8, 814.
17 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/2, f95. CSP Spain, 51, 174.
18 L&P, 8, 996.
19 CSP Hiszpania, 51, 142.
20 Archiwa Narodowe, SP1/85, f157. L&P, 7, 1126.
21 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/2, f272. L&P, 8, 272.
22 L&P, 8, 837.
23 L&P, 9, xxxiii i przy pis 1035.
24 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/2, f29192. L&P, 9, 587, 588.
25 L&P, 9, 566. Camusat, Meslanges historiques, f195.
26 CSP Hiszpania, 51, 105. L&P, 9, xxxi i przy pisy 776 i 861.
 50

MIER I SUMIENIE

Kimbolton
Grudzie 1535stycze 1536 roku

N ikt nie wie, w ktry m momencie Katarzy na tak polubia walijskie piwo. Niemal cztery
dekady wczeniej babka Henry ka, Magorzata Beaufort, poradzia jej, aby przed wy jazdem
z Hiszpanii przy zwy czaia si do picia wina, jako e angielska woda nie nadaje si do spoy cia.
By moe krlowa zacza raczy si piwem z uwagi na fakt, e wy jtkowo nie lubia modego
wina. Niezalenie od przy czy ny, podczas przeduajcej si choroby w grudniu 1535 roku
skosztowaa walijskiego piwa z beczki i wkrtce poczua si gorzej. Pniej Chapuy s zastanawia
si, czy nie dodano do niego przy padkiem wolno dziaajcej trucizny, jakkolwiek nie wy daje si
to moliwe.
Na pocztku Cromwell przekaza ambasadorowi wieci o zy m stanie krlowej, cho by y to
raczej jego pobone y czenia. Zaniepokojony Chapuy s przy gotowy wa si ju do wy jazdu do
Kimbolton, lecz medy k Katarzy ny uspokoi dy plomat. Jej stan uleg poprawie, a jednoczenie
lekarz obieca niezwocznie poinformowa, jeli kobieta poczuaby si gorzej. 13 grudnia
ambasador donosi, e Katarzy na wy zdrowiaa i miewa si ju dobrze 1. Rzeczy wicie, owego
dnia krlowa napisaa nawet ostatni bagalny list do siostrzeca i drugi do doktora Ortiza, jej
arliwego zwolennika w Rzy mie, ostatniego z nich ostrzegajc, e jeli papie nie wy stpi teraz
przeciw Henry kowi, odda ty m samy m Angli samemu diabu, ktry ju nie prnuje 2.
Po raz kolejny musz sprbowa przeciwdziaa temu, o czy m kadego dnia donosz mi moi
oburzeni przy jaciele, jakoby podczas nastpnego zgromadzenia Parlamentu rzdzcy chcieli
wy stpi przeciw Bogu, Kocioowi i nam, napisaa Karolowi. Bagaa Chapuy sa, majcego
przesa list, by doda sowa, ktre porusz ten kamie tak, by poczu lito. Ambasador
przy zna, i uczy ni, co mg. Jeli dotd nikt nie zechcia go posucha, dalsze prby nie miay
sensu3.
Ty mczasem Anna Boley n po raz kolejny spodziewaa si dziecka. Jak dotd nie by o
powodw, by podejrzewa, e Henry k ju niebawem przestanie z ni rozmawia lub zwrci
uwag na jedn z by y ch dam Katarzy ny, Jane Sey mour, ktra czciowo dziki naukom
stary ch przy jaci pierwszej krlowej z sukcesem rozegra swoj parti, nalegajc na
maestwo. Pierwszej onie monarchy nigdy nie przy szoby na my l, e w cigu najbliszy ch
szeciu miesicy Anna padnie ofiar katowskiego miecza.
29 grudnia lekarz wy sa do Chapuy sa piln wiadomo. Katarzy na dowiadczy a powanego
nawrotu choroby i ambasador powinien naty chmiast uzy ska pozwolenie na przy jazd.
Nastpnego dnia wadca przy j go w szrankach w Greenwich. By najwy raniej w dobry m
nastroju. Zarzuciwszy rk na rami gocia, odprowadzi go do swy ch komnat i zacz rozprawia
o polity ce. Katarzy na nie poy je dugo, rzek z widoczn ulg. To otworzy oby drog do sojuszu
z cesarzem. Dotary do niego wieci, e krlowa by a ju bardzo chora 4. Chapuy s nie wiedzia,
jak powany by w rzeczy wistoci jej stan. Zgromadzenie odpowiedniej wity, ktra miaa z nim
wy ruszy , zajo trzy dni. Po raz kolejny Cromwell wy sa Stephena Vaughana, by mia oko na
dy plomat. Nie mia zamiaru zaprzesta kontrolowania Katarzy ny, nawet jeli fakty cznie by a na
ou mierci. Ty mczasem Henry k odrzuci prob Marii, pragncej odwiedzi matk.
W Kimbolton zjawi si niespodziewany go. Wczesny m wieczorem 1 sty cznia 1536 roku do
bramy domostwa zapukaa ubocona kobieta, wy janiajc, e spada z konia i potrzebuje
schronienia. Tajemniczy m przy by szem by a Mara de Salinas, wierna lady Willoughby, ktra
popieszy a do krlowej ze swej londy skiej posiadoci Bas Court. Wieci o chorobie Katarzy ny
rozeszy si lotem by skawicy i Salinas obawiaa si, e ju nigdy nie ujrzy swej ksiniczki 5.
Przed wieloma laty przey y wsplnie straszliwy rejs do Anglii. Od tamtej pory dama dworu
by a najwierniejsz przy jacik swej pani. W cay m my m cierpieniu ona jedna daje mi
pocieszenie, rzeka Katarzy na dwie dekady wczeniej 6. Teraz Salinas z determinacj pragna
by przy krlowej w ostatnich godzinach jej y cia. By w ogle umoliwi ten krok, skamaa,
twierdzc, jakoby list z pozwoleniem na spotkanie z chor by ju w drodze. Bagaa zatem
zarzdcw, aby nie wy rzucali na chodn zimow noc kobiety, ktra spada z konia. Gospodarze
nie znaleli adnej stosownej odpowiedzi, a Salinas pomaszerowaa wprost do pokojw
Katarzy ny, zatrzaskujc za sob drzwi. Wicej nie ujrzelimy ani jej, ani adnego listu
z pozwoleniem 7, relacjonowa oszoomiony zarzdca, Sir Edmund Bedingfield.
Przy jacika zastaa krlow w bardzo zy m stanie. Katarzy na wanie skoczy a pidziesit
lat. Z trudem siedziaa, nie wspominajc ju o ty m, by moga stan. Od kilku dni nie
przy jmowaa pokarmw i nie by a w stanie utrzy ma w odku adnego poy wienia. W cigu
ostatnich szeciu dni bl brzucha pozwoli jej przespa ty lko dwie godziny. Wci jednak by a
dostatecznie wiadoma, aby zasugerowa Chapuy sowi ktry przy by nastpnego dnia e ich
pierwsze spotkanie powinno odby si przy wiadkach. Nie chciaa, by podejrzliwy Henry k orzek
spiskowanie przeciwko niemu. Zaproszono zatem Vaughana i starszy ch rang oficerw
Bedingfielda oraz Sir Edwarda Chamberlaina. Musieli by zaskoczeni. Katarzy na, jak
zapowiedziaa, nie chciaa mie nic wsplnego z urzdnikami ty tuujcy mi j ksin wdow.
Przez ponad rok nie widzieli kobiety, nad ktrej domostwem sprawowali przecie piecz.
Krlowa i Chapuy s nie spoty kali si czsto, ale w obliczu przeciwnoci losu ich przy ja
kwita. By li jednak zby t dowiadczeni, by okaza swoje emocje w obecnoci ludzi krla. Ci
bowiem, nawet w tak ekstremalny ch warunkach, potrafili spostrzec subtelnoci podczas
pierwszego od kilku lat oficjalnego widzenia si z gociem. By y ukony, pocaunki na doni
i wy szukane sowa powitania. Zawczasu ustalono list sw, ktre naleao wy powiedzie gono
i dostatecznie powoli, by wszy scy je sy szeli, a nastpnie przekazali Henry kowi. Zarzdca
i szambelan nic nie rozumieli, ale Vaughan tumaczy rozmow dla siebie, starajc si
zapamita kade sowo. Katarzy na podzikowaa Chapuy sowi za przy by cie. Jak rzeka, [...]
najwiksz ulg by a dla niej wiadomo, e moga teraz umrze w [jego] ramionach, i nie
zginie jak zwierz, wspomina z czasem. Namawia j, by sprbowaa wy zdrowie. Od tego
mg zalee pokj w chrzecijaskim wiecie, przekony wa. Po kilku minutach zmczona
Katarzy na poprosia wszy stkich o opuszczenie jej komnaty 8.
O pitej tego popoudnia ponownie wezwaa ambasadora, ty m razem bez wiadkw.
Rozmawiali przez dwie pene godziny. Z obawy, e j przemcz, poczy niem kilka prb wy jcia
z pokoju, opowiada. Nawet nie chciaa o ty m sy sze. Bedingfield niepokoi si, nie wiedzc,
co dziao si po drugiej stronie drzwi. Zaufane staruszki, ktre sprztay komnaty krlowej, nie
waday jzy kiem hiszpaskim, a by y one jego jedy ny m rdem informacji o ty m, co zaszo
w owy m tajemniczy m pokoju, w ktry m Katarzy na znikna na tak dugi czas9.
Ambasador przy chodzi do niej kadego wieczoru na dwie godziny przez cztery dni. Krlow
niepokoia sy tuacja crki. Po raz kolejny skary a si na opieszao papiea i cesarza. Chapuy s
nagina rzeczy wisto, by ukoi troski chorej, i twierdzi, jakoby rozwcieczony egzekucjami
Ojciec wity zdecy dowa si wy stpi przeciw Henry kowi10.
Jednake inteligentna Katarzy na prawdopodobnie nie daa si oszuka. Przy znaa si
natomiast do wy rzutw sumienia na my l o ty m, e problemy w Anglii, a przy najmniej
herezje i skandale, do ktry ch doszo podczas sporu midzy ni a krlem, mogy wy nika
z jej winy. Czy to jej upr w walce z mem odsun przy bran ojczy zn od Rzy mu
i doprowadzi do niepotrzebnej mierci wy bitny ch ludzi? By o to wy jtkowo niewy godne py tanie.
Tak bowiem mogo by nawet jeli najwiksza wina leaa po stronie bezdennego egoizmu
Henry ka. Jednak Chapuy s uspokoi krlow. Mogy nka j wtpliwoci i skrupuy 11, rzek,
lecz nie miaa wy jcia i musiaa zachowa si wanie w taki sposb.
Wizy ty wy sannika i troskliwa opieka Mari de Salinas poprawiy samopoczucie i zdrowie
Katarzy ny. Chora zacza je i nie mczy y j wy mioty. Czwartego dnia czua si na ty le
dobrze, e podjto decy zj o wy jedzie ambasadora. W przeciwny m razie Henry k mgby
pomy le, e Chapuy s dopuci si naduy cia mia przecie odwiedzi kobiet na ou mierci.
Tego samego wieczoru widziaem, jak dwa lub trzy razy si zamiaa, a p godziny po moim
wy jciu zapragna, by jeden z ludzi zapewni jej rozry wk 12, rzek. Nastpnej nocy spaa
spokojnie, a ambasador powoli szy kowa si do drogi. Lekarz zapewni go, e w przy padku
pogorszenia stanu krlowej niezwocznie wy le za nim jedca. Poniewa nikt nie dogoni
wy sannika, ten konty nuowa podr do Londy nu.
W cigu kolejny ch dwch dni Katarzy na czua si coraz lepiej. 6 sty cznia usiada na ku,
wasnorcznie zwizaa wosy i naoy a czepiec. Jednak tej nocy ogarn j niepokj. Gdy
mina pnoc, zacza py ta o godzin. Chciaa przy j hosti i obawiaa si, e moe nie
dotrwa do witu. Spowiednik, nerwowy stary biskup Llandaff, Jorge de Athequa, udzieli jej
komunii. Widzia, e sy tuacja by a bardzo powana. Jej nieliczni wierni sucy zaczy nali
panikowa. Katarzy na poczekaa do wschodu soca. Przy ja komuni i wy spowiadaa si,
chocia biskup zapomnia o obietnicy zoonej Chapuy sowi, e na ou mierci wy dobdzie od
krlowej dla potomny ch owiadczenie w sprawie, ktra zdominowaa jej ostatnie lata czy
kiedy kolwiek skonsumowaa swoje maestwo z Arturem?13.
Katarzy na jednak miaa waniejsze sprawy na gowie. Wiedziaa, e umieraa i nie doczeka
wieczoru. Podpisaa prob do Henry ka, precy zujc w niej, co naley zrobi z jej majtkiem.
Zay czy a te sobie, by pochowano j w kaplicy nalecej do ukochany ch braci obserwantw14.
Kilka lat po mierci Katarzy ny midzy katolickimi pisarzami zacz kry jej list do ma,
rzekomo pody ktowany na ou mierci. Prawdopodobnie jest on fikcy jny, tak jak korespondencja
do Foresta. Moemy sobie jednak wy obrazi, i ten tekst odzwierciedla stan jej duszy, gdy owego
zimowego ranka leaa na ku ze wiadomoci nadchodzcej mierci.

Mj najdroszy Panie, Krlu i Mu,

zblia si oto godzina mej mierci, ktrej nie mog wy bra, jednake z mioci do was
i przez wzgld na wasz dusz pragn przy pomnie to, co winno by najwaniejsze przed
wszelkimi wzgldami wieckimi bd cielesny mi. Sprowadzilicie na mnie wiele
nieszcz i przy sporzy licie sobie mnstwo trosk. Wy baczam wam to jednak i modl si,
aby Bg uczy ni tak samo. Co do reszty, polecam waszej trosce nasz crk Mari.
Bdcie dla niej dobry m ojcem. Musz was jeszcze prosi o opiek nad moimi trzema
pokojwkami. Wy dajcie je prosz za m, a pozostay m sucy m wy pacie roczne
 wy nagrodzenie, by nie pozostali bez rodkw do y cia do czasu, a znajd nowe
zatrudnienie. Pragn jeszcze ty lko jednej rzeczy przy rzec wam, i w ty m y ciu moje
oczy pragn ty lko waszego widoku. Niech Bg was strzee.

Katarzy na zacza si modli. Bagaa Pana, by skierowa Henry ka na dobr drog

i wy baczy krlowi jej krzy wd. Poprosia rwnie o odpuszczenie swy ch win. Wy ranie czua
nadchodzc mier. Biskup Llandaff udzieli jej ostatniego namaszczenia. Odpowiadaa mu
odwanie, wy rany m gosem. Wci modlia si po cichu. By o to jej ostatnie pocieszenie.
7 sty cznia 1536 roku, tu przed drug po poudniu, wy daa ostatnie tchnienie. Hiszpaska krlowa
Henry ka zmara, pena niepokoju, czy by a dobr pani dla kraju, ktry okaza si by dla niej tak
okrutny.

1 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/2, 138. CSP Hiszpania 51, 238:585.

2 CSP Hiszpania, 51, 237.
3 National Archives, PRO 31/18/2/2, f303. L&P, 9, 966. L&P, 9, note 964 i xxxii.
4 CSP Hiszpania, 51, 246: 600.
5 L&P, 10, 28.
6 Archiwa Narodowe, PRO 31/11/5, f480. CSP Hiszpania, 2, 238.
7 L&P, 10, 28.
8 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/2, f105. CSP Hiszpania, 52, 3.
9 L&P, 10, 28. Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/2, f105. CSP Hiszpania, 52, 3.
10 CSP Hiszpania, 52, 3.
11 Archiwa Narodowe, PRO 31/18/2/2, f105. CSP Hiszpania, 52, 3.
12 CSP Hiszpania, 52, 3.
13 L&P, 10, 142.
14 CSP Hiszpania, 52, 9:16.
 POSOWIE

Opactwo Peterborough
29 stycznia 1536 roku

P o mierci Katarzy ny kry y pogoski o trucinie sprowadzonej rzekomo z Woch i dodanej do

posiku lub napoju krlowej. Ty mczasem z duy m prawdopodobiestwem naley przy puszcza,
e pierwsza ona Henry ka zmara na raka. Balsamista przy gotowujcy do pochwku jej ciao
powiadczy , e [...] wszy stkie narzdy wewntrzne by y w stanie niemal niezmieniony m, jak to
ty lko moliwe [po zgonie], z wy jtkiem serca, ktre przy brao czarn, straszliw barw.
W rzeczy wistoci o zwoki krlowej zatroszczy si zwy ky rzemielnik wy twarzajcy wiece,
zatem z racji swej profesji mg pochwali si jedy nie dowiadczeniem z obrbk wosku.
Wspomniany mczy zna przekroi serce zmarej i kilkakrotnie prbowa je wy my , lecz wci
pozostawao ono czarne. Do narzdu przy czepiony by ciemny fragment innej, nieznanej tkanki.
Przy czy n zgonu Katarzy ny by zatem najpewniej wtrny misak melanoty czny.
Reakcje na mier krlowej by y przerne. Oburzony Chapuy s donis cesarzowi, e
Henry k przy wdzia ty strj, do kapelusza zatkn biae piro i ruszy w tany z damami Anny
Boley n. Dzikujmy Bogu, e nie grozi nam ju wojna, powiedzia rzekomo. Wbrew nadziejom
ambasadora smutek i zo poddany ch na wie o mierci krlowej nie wy woay
naty chmiastowego i gwatownego buntu przeciw krlowi.
Zgon Katarzy ny nie zagoi ran potwierdzi jedy nie koniec pierwszej czci zbrodniczego
procesu reformacji. Krwawe odczenie si od Rzy mu, przewidziane przez krlow, by o ju nie
do powstrzy mania mimo pniejszy ch wy sikw jej crki. Zmiany te miay pochon jeszcze
wiele ofiar. Z czasem stracono ludzi najbardziej lojalny ch wobec pierwszej ony Henry ka,
w ty m nauczy ciela Marii, Richarda Featherstonea, czy lady Salisbury, z ktr Katarzy n
poczy a wieloletnia przy ja. Najwierniejsza przy jacika doy a w Tower sdziwego wieku,
lecz w kocu take i jej przy szo pooy gow pod katowski topr. Niewiele osb przewidziao
jednak, e najsy nniejsza gowa, ktra spadnie zaskakujco szy bko, bdzie nalee do samej Anny
Boley n.
Pogrzeb krlowej Katarzy ny odby si 29 sty cznia w opactwie Peterborough. Tego samego
dnia Anna poronia. Krl nie mg wy zby si obsesji na punkcie posiadania mskiego nastpcy
tronu. Utrata dziecka przez Ann Boley n znacznie pogorszy a jej sy tuacj. Jak na ironi, mier
pierwszej ony uwolnia wadc od jarzma drugiej. Ten sam ostry i ognisty charakter, ktry
niegdy wy woy wa ekscy tacj, nagle sta si nie do zniesienia. Dobiega koca ry walizacja
i skomplikowana misja przeprowadzenia rozwodu z Katarzy n.
Wrogowie Boley n niezwocznie przy stpili do dziaania, zachcajc Henry ka do zwizku
z mieszkajc na dworze mod dam Jane Sey mour. Jak zawsze chodny i efekty wny Cromwell
dokoczy dziea. Ann oskarono o zdrad i cudzostwo. Kobiet spotka los, ktrego tak bardzo
obawiaa si Katarzy na: Henry k pozby si niechcianej ju maonki z pomoc kata, specjalnie
sprowadzonego z Calais. 19 maja 1536 roku wy konano egzekucj drugiej ony angielskiego
monarchy przez dekapitacj na szafocie w Tower Green. Anna przey a sw poprzedniczk
jedy nie o dziewitnacie ty godni.
Tchrzliwy i posuszny Cranmer uzna drugie maestwo krla za nielegalne. Nazajutrz po
egzekucji Anny Henry k zarczy si z Jane Sey mour, za po upy wie kolejny ch dziesiciu dni
poprowadzi j do otarza. Siedemnacie miesicy pniej narodzi si dugo wy czekiwany sy n
i nastpca tronu, przy szy krl Edward VI. Jednak to Katarzy na by a najduej sprawujc rzdy
maonk wadcy. Jane Sey mour zmara kilka dni po wy daniu na wiat dziecka. Wszy stkie jej
nastpczy nie Anna Kliwijska, Katarzy na Howard i Katarzy na Parr spdziy u boku monarchy
najwy ej cztery lata. Pierwsza maonka Henry ka wy trwaa jako krlowa ponad dwa razy duej
ni pozostae kobiety razem wzite.
Osierocona crka Katarzy ny, Maria, w kocu zawara pokj z ojcem i po mierci swego
przy rodniego brata (ktry w 1547 roku obj tron po zmary m Henry ku) w 1553 roku przeja
koron, stajc si ty m samy m pierwsz samodzielnie panujc krlow Anglii. Jak na ironi, tego
wanie pragn unikn jej ojciec, rozwodzc si z Katarzy n. Crka otrzy maa przy domek
Krwawa Maria, gdy usiowaa cofn proces reformacji, posy ajc na mier liczny ch
protestanckich wy znawcw, w ty m Thomasa Cranmera. Crka Anny Boley n, Elbieta I, przeja
tron po mierci swej przy rodniej siostry w 1558 roku i ponownie zacza wspiera reformacj.

***

Ciao Katarzy ny zostao zabrane do opactwa w Peterborough. Jej proba o pochowanie

w klasztorze nalecy m do ukochany ch braci obserwantw si rzeczy zostaa odrzucona,
poniewa, jak zauway Cromwell, zakon ten w wy niku poczy na Henry ka ju nie istnia.
Ceremonia pogrzebowa by a ty powa raczej dla ksinej wdowy ni krlowej Anglii. W ty m
samy m miejscu pochowano pniej inn nieszczsn wadczy ni, Mari I Stuart.
Katarzy na stanowia natchnienie dla wielu osb, nawet po mierci. Wkrtce zacza pojawia
si w literaturze katolickiej jako przy kad pobonej kobiety, kontrastujcej ze swoim okrutny m
mem. Szekspir uczy ni z niej kluczow posta w sztuce o Henry ku VIII. W 1643 roku oddziay
Olivera Cromwella spldroway katedr w Peterborough i ograbiy grb krlowej. Dwa wieki
pniej, na wezwanie Angielek o imieniu Katarzy na, zebrano wy starczajc sum pienidzy, by
wznie nowy pomnik na grobie imienniczki. Na drewnianej py cie, znajdujcej si tam do
dzisiaj, utrwalono jej pami jako krlowej, umiowanej przez Anglikw za lojalno,
pobono, odwag i miosierdzie.
Komentarz ten nie odbiega od oceny Chapuy sa, osoby spoza cisego krgu jej najbliszy ch
sucy ch, ktry jednake jak si okazao zna krlow najlepiej. Uwaa, e by a nazby t
wspczujc osob. Z czasem opisa j jako najbardziej cnotliw niewiast o najlepszy m sercu,
jak w y ciu spotka, lecz zby t atwo ufajc inny m rwnie mocno jak sobie, i zby t opieszale
podejmujc decy zj o spowodowaniu nawet niewielkiego za, z ktrego mogo powsta wiele
dobra.
Debata nad charakterem Katarzy ny i jej miejscem w historii z reguy ogranicza si do tego,
czy by a dziewic w dniu lubu z Henry kiem i czy Anglia wci by aby wy znania
rzy mskokatolickiego, gdy by kobieta bez sprzeciwu wstpia do klasztoru. Na swj sposb
ambasador przy pomina nam o inny m wy borze, ktrego wpy wu nie mona zmierzy , a ktry by
prawdopodobnie rwnie doniosy. Gdy w celu przy wrcenia krlowej praw maeskich
zaistniao ry zy ko wojny midzy Angli a potny m imperium siostrzeca Karola V, krlowa
wy braa pokj. Cesarz mg wprawdzie unika konfliktu, jednak Chapuy s zdawa si by
przekonany, i jego pan musiaby rozpocz walk, gdy by ciotka zachcia swy ch angielskich
zwolennikw do powstania przeciwko Henry kowi. Gdy by tak uczy nia, historia Anglii mogaby
potoczy si zupenie inaczej i przy bra jeszcze bardziej krwawe oblicze.
 PODZIKOWANIA

P odczas pisania niniejszej ksiki swoj pomoc okazao mi wiele osb, jednak w pierwszej
kolejnoci pragn podzikowa doktorowi Gly nowi Redtorthowi z uniwersy tetu w Manchesterze.
Jest on jedn z kilku osb, ktre przeczy tay manuskry pt. Oczy wicie to ja ponosz cakowit
odpowiedzialno za ewentualne bdy.
Ruth Miguel Franco z Universit degli Studi di Padova (uniwersy tet w Padwie) we Woszech
wy konaa dla mnie tumaczenia (na jzy k hiszpaski) i sprawdzia wiele przekadw moich oraz
inny ch osb z ory ginaw aciskich, woskich i francuskich. Jestem jej szczeglnie wdziczny za
przetumaczenie z jzy ka aciskiego manuskry ptu spisanego podczas try bunau w Saragossie.
Dokument ten znajduje si w Real Academia de la Historia. Ja przeoy em wszy stkie teksty
z jzy ka hiszpaskiego i kataloskiego. Bardzo dzikuj rwnie Dominicowi Parce za tumaczenia
z aciny na angielski oraz Alison Adams z uniwersy tetu w Glasgow za zwrcenie mojej uwagi na
francusko-angielski sownik Randlego Cotgravea z 1611 roku.
Jestem wdziczny personelowi Biblioteki Narodowej w Madry cie, Krlewskiej Akademii
History cznej w Madry cie, Archiwum Delegacji w Saragossie, Biblioteki Bry ty jskiej w Londy nie
i Archiww Narodowy ch w Londy nie. Na moje szczeglne podzikowania zasuy rwnie
hiszpaski rzd, ktry wy kaza si otwartoci i szczodroci, udostpniajc mi poprzez Internet
liczne ory ginalne dokumenty z Archiwum Gwnego w Simancas.
Na proby o pomoc odpowiedzieli take Thom Richardson z Roy al Armouries w Leeds
(narodowe bry ty jskie muzeum zbroi i broni), Maria Hay ward z uniwersy tetu w Southampton,
Luis Garrido Gonzlez z uniwersy tetu z Jan, Salvador Salort-Pons z Detroit Institute of Arts
(muzeum sztuk pikny ch w Detroit) oraz autor Robert Hutchinson. Pragn take podzikowa
personelowi by y ch domostw Katarzy ny Aragoskiej w zamku Ludlow i Buckden oraz osobom
opiekujcy m si miejscem jej spoczy nku w katedrze Peterborough.
Wiele jak zawsze zawdziczam Walterowi Donohue z Faber and Faber z Londy nu
i Georgeowi Gibsonowi z Walker & Company z Nowego Jorku. Dzikuj im za wiar we mnie
i cik prac podczas czy tania i komentowania manuskry ptu. Ogromny m wsparciem by li dla
mnie take Georgina Capel i Abi Fellows z agencji literackiej Capel and Land, moi wierni
czy telnicy. Samuel Tremlett i Lucas Tremlett dzielnie znosili pojawienie si w ich y ciu nowej
Katarzy ny. Najwiksze podzikowania kieruj jednak do Katharine Blanki Scott za swoiste
poczenie otuchy, inteligencji, kry ty cy zmu i cario.
 BIBLIOGRAFIA

ZBIORY MANUSKRYPTW

Biblioteka Narodowa, Madry t

Krlewska Akademia History czna, Madry t
Archiwum Gwne w Simancas, Valladolid
Archivo de la Diputacin de Zaragoza
Archiwa Narodowe, Londy n
Biblioteka Bry ty jska, Londy n

ZBIORY KALENDARIW I DOKUMENTW

A catalogue of the printed books, manuscripts, autograph letters, and engravings collected by
Henry Huth. t. 5. The Huth Library. Londy n. Ellis and White, 1880.
Calendar of Letters, Despatches and State Papers relating to the negotiations between England and
Spain preserved in the archives of Simancas and elsewhere. t. 15, dodatek i pniejszy
dodatek do t. 1 i 2. G.A. Bergenroth, Pascual de Gay angos, Garrett Mattingly, red. Londy n.
Longman, Green, Longman and Roberts, 1862.
Calendar of State Papers Relating to English Affairs existing in the archives and collections of
Venice and in other libraries of northern Italy. T. 15. red. Rawdon Brown. Londy n. Longman,
Green, Longman and Roberts, 1864.
Calendar of State Papers and Manuscripts in the Archives and Collections of Milan. t. 1. red. Allen
B. Hinds. Londy n. Longman, Green, Longman and Roberts, 1912.
Jewish History Sourcebook: The Expulsion from Spain, 1492, http://www.fordham.edu/
halsall/jewish/1492-jews-spain1.html.
Letters and Papers, Foreign and Domestic, of the reign of Henry VIII preserved in the Public
Record Office, the British Museum and elsewhere in England. t. 114. red. J. S. Brewer, James
Gairdner i R.H. Brodie. Londy n. Longman, Green, Longman and Roberts, 1864.
Letters and papers illustrative of the reigns of Richard III and Henry VII, 2 t. red. James Gairdner.
Londy n. Longman, Green, Longman and Roberts, 1861.
Monumenta Habsburgica. Sammlung von Actenstcken und Briefen sur Geschichte des Hauses
 Habsburg dem Zeitraume von 1473 bis 1576. Wiede, 1863.
State Papers published under the authority of His Majestys Commission. t. 1 i 7. Londy n. John
Murray, 1831.

ARTYKUY PRASOWE

Anon. Original documents relating to Queen Katharine of Aragon, Gentlemans Magazine 42.
New series. (Grudzie 1854): 572.
Barrington, Robert. A Venetian Secretary in England: An unpublished diplomatic report in the
Biblioteca Marciana, Venice. Historical Research 70, nr 172 (Czerwiec 1997).
Davies, Cliff ord S. L. The Tudor Conundrum. Times Literary Supplement. (11 czerwca 2008).
De la Torre y del Cerro, Antonio. Maestros de los hijos de los Rey es Catlicos. Hispania LXIII
(1956): separata.
Fernndez de Crdova Miralles, lvaro. Imagen de los Rey es Catlicos en la Roma pontifi cia.
En la Espaa Medieval 28 (2005): 259354.
Fernndez Surez, Jos Ramn. Luis Vives: Educador de los jvenes ingleses. ES: Revista de fi
lologa inglesa 17 (1993): 141150.
Gomz-Moreno, Manuel. Joy as arabes de la Reina Catolica. Al Andalus 8, Madry tGrenada
(1943): 47375.
Kesselring, K. J. A Draft of the 1531 Acte for Poy soning English Historical Review 116, nr 468
(wrzesie 2001): 894.
Ladero Quesada, Manuel Fernando. Recibir princesas y enterrar reinas (Zamora 1501 y
1504). Espacio, tiempo y forma. Serie III, Historia medieval, nr 13 (2000): 119138.
Lochman, Dan. Between Country and City : John Colet, Thomas More, and Early Modern
Perceptions of London, Literary London (marzec 2006). Na: http://www.literary london.org.
Mace, Frances A. Devonshire Ports in the Fourteenth and Fifteenth Centuries. Transactions of
the Royal Historical Society, 4th ser., t. 8 (1925): 98126.
Marn Ibez, Ricardo. Juan Luis Vives. (1492?1540) Prospects: The quarterly review of
comparative education 24, nr 3/4 (1994): 743759.
Mattingly, Garrett. A humanist ambassador. Journal of Modern History 4 (czerwiec 1932): 175
185.
Mattingly, Garrett. The reputation of Doctor De Puebla. English Historical Review 55, nr 217
(1940): 2746.
Rex, Richard. The Execution of the Holy Maid of Kent. Historical Research 64 (1991).
Sabine, Ernest L. City Cleaning in Mediaeval London. Speculum 12, nr 1 (sty cze 1937): 1943.
Segura Graio, Cristina. Derechos sucesorios al trono de la mujeres en la Corona de Aragn.
Mayurqa 22, nr 2, (1989): 591600.
Seigworth, Gilbert R. Bloodletting Over the Centuries. New York State Journal of Medicine
(grudzie 1980): 202228. Na: http://www.pbs.org/wnet/redgold/basics/
bloodlettinghistory.html.
Starkey, David. Henry VIs Old Blue Gown. The English court under the Lancastrians and
Yorkists. Court Historian 4, nr 1 (1999): 128.

KSIKI W JZYKU HISZPASKIM

Anon. Continuacin de la Crnica de Pulgar por un autor annimo. Ed. C. Cay etano Rosell,
Madry t, Biblioteca de Autores Espaoles, 1953.
Anon. Crnica annima de Enrique IV de Castilla, 14541474 (Crnica castellana). Ed. M. P.
Snchez Parra, Madry t, Ediciones de la Torre, 1991.
Anon. Documentos relativos a la visita del Cardenal Adriano cuando pas de Espaa a Roma,
elegido Papa. Proceso de la reina Da Catalina de Aragn, reina de Inglaterra. Registrum
abbatis monasterii verolen. 1480. Veruela. Manuskry pt Krlewskiej Akademii History cznej 9
4674.
Alvar Ezquerra, Alfredo. Isabel la Catlica. Madry t. Temas de Hoy, 2002.
Azcona, Tarsicio de. Isabel la Catlica. Estudio crtico de su vida y su reinado, Madry t.
Biblioteca de Autores Cristianos. 1964. Red. La Esfera de los Libros, 2002.
Barrios Aguilera, Manuel. Granada Morisca, la convivencia negada: Historia y textos. Comares.
Albolote, 2002.
Bernldez, Andrs. Memorias del reinado de los Reyes Catlicos. Red. Manuel Gmez Moreno y
Juan de Mata Carriazo. Madry t. Krlewska Akademia History czna, 1962.
Bernis, Carmen. Trajes y modas en la Espaa de los reyes Catlicos. Madry t. Consejo Superior de
Investigaciones Cientifi cas, 1978.
Berwick y de Alba, Duque de. Correspondencia de Gutierre Gmez de Fuensalida.
Em bajador en Alemania, Flandes e Inglaterra (14961509). Madry t, Imprenta Alemana, 1907.
Calvo Poy ato, Jos. Enrique IV el Impotente y el final de un poca. Barcelona. Planeta, 1993.
Clausell Ncher, Carmen. Carro de las Donas (Valladolid, 1542). Estudio preliminar y edicin
anotada. Doctoral thesis. Departamento de Literatura Espaola, Universidad Autnoma de
Barcelona. 2004. Na: http://www.tesisenxarxa.net/TDX-0608105-110729/.
De la Torre y del Cerro, Antonio. Cuentas de Gonzalo de Baeza t. 2. Madry t. Biblioteca Rey es
Catlicos, 1956.
De la Torre y del Cerro, Antonio. Documentos sobre relaciones internacionales de los reyes
Catlicos. T. 6. Barcelona. Patronato Marcelino Menndez Pelay o. 1966.
Doussinague, Jos Maria. La poltica internacional de Fernando el Catlico. Madry t. Espasa-
Calpe. 1944.
Edwards, John. Isabel la Catlica: Poder y fama. Madry t. Marcial Pons. 2004.
Enrquez del Castillo, Diego. Crnica del rey don Enrique el Quarto de este nombre.
Ed. A. Snchez Martn. Valladolid. Universidad de Valladolid. 1994.
Eiximenis, Francesco. Carro de las donas: Valladolid, 1542 / adaptacin del Llibre de les dones de
Francesc Eiximenis O. F. M. realizada por el P. Carmona O. F. M. red. Carmen Clausell
Ncher. Madry t. Fundacin Universitaria Espaola. 2007.
Fernndez de Crdova Miralles, lvaro. La Corte de Isabel I. Ritos y ceremonias de una reina
(14741504). Madry t. Dy kinson. 2002.
Fernndez de Oviedo, Gonzalo. Libro de la Cmara Real del Prncipe don Juan e offiios de su
casa e seruiio ordinario. Madry t. Sociedad de Biblifi los Espaoles. 1870.
Fernndez de Oviedo, Gonzalo. Libro de la Cmara Real del Prncipe don Juan e offiios de su
casa e seruiio ordinario. Ed. Santiago Fabregat Barrios. Walencja. Universitat de Valencia.
2002.
Galndez de Carvajal, Lorenzo. Crnica de Enrique IV. Ed. Juan Torres Fontes. Murcia. Consejo
Superior de Investigaciones Cientificas. 1946.
Garca Lujn, Jos Antonio. El Generalife. Jardin del paraiso. Granada. J. A. Garca. 2006.
Llanos y Torriglia, Flix de. Catalina de Aragn, Reina de Inglaterra. Conferencia leda en la
Unin de Damas Espaolas el da 9 de marzo de 1914. Madry t. Imprentas Helnicas. 1914.
Llanos y Torriglia, Flix de. En el hogar de los Reyes Catlicos y cosas de sus tiempos. Madry t.
Ediciones Fax. 1946.
Mrquez de la Plata y Ferrandiz, Vicenta Mara. Mujeres renacentistas de la corte de Isabel la
Catlica. Madry t. Editoral Castalia. 2005.
Martn, Jos- Luis. Enrique IV de Castilla. Hondarribia. Nerea. 2003.
Martn, Jos- Luis. Isabel la Catlica: Sus hijas y las damas de su corte, modelos de doncellas,
casadas y viudas, en el Carro de las donas (1542). Avila. J-L Martn. 2001.
Martnez de Toledo, Alfonso, Arcipreste de Talavera. Corbacho, o Reprobacin del amor mundanr
Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes. Na: http://www.cervantes virtual.
 com/servlet/SirveObras/01473958655714017554480/index.htm.1466.
Mignet, M. El Emperador Carlos V: Su Abdicacin, su residencia y su muerte en el monasterio de
Yuste. Trans. Miguel Lobo. Cadiz. Imprenta Revista Mdica. 1855.
Molins, Marqus de. Crnica del Rey Enrico Otavo de Inglaterra escrita por un autor coetneo y
ahora por primera vez impresa e ilustrada con introduccin, notas y apndices por El Marqus
de Molins. Madry t. Librera de los Biblifi los. 1874.
Mnzer, Hierony mus. Viaje por Espaa y Portugal (14941495). Madry t. Polifemo. 1991.
Palencia, Alonso de. Crnica de Enrique IV, 5 vols. Ed. A. Paz y Melia. Madry t. Biblioteca de
Autores Espaoles. Madry t. Atlas. 1904.
Prez Martn, Maria Jess. Mara Tudor. La gran reina desconocida. Madry t. Ediciones Rialp.
2008.
Prez, Joseph. La Espaa de los Reyes Catlicos. Madry t. Arlanza. 2004.
Pulgar, Fernando del. Chronica de los muy altos y esclarecidos reyes Catholicos don Fernando y
doa Ysabel de gloriosa memoria. Valladolid. Antonio de Nebrija/Sebastin Martnez. 1565.
Pulgar, Fernando del. Crnica de los Seores Reyes Catlicos Don Fernando y Doa Isabel de
Castilla y de Aragn, Crnicas de los Reyes de Castilla, Tomo, III. red. Cay etano Rosell.
Madry t. M. Rivadeney ra. 1878.
Rumeu de Armas, Antonio. Itinerario de los Reyes Catlicos (14741516). Madry t. Consejo
Superior de Investigaciones Cientificas. 1974.
Snchez Cantn, Francisco Javier. Libros, tapices y cuadros que coleccion Isabel la Catlica.
Madry t. Consejo Superior de Investigaciones Cientificas. 1950.
Santa Cruz, Alonso de. Crnica de los Reyes Catlicos. red. Juan de Mata Carriazo. Sewilla.
Publicaciones de la Escuela de Estudios Hispano- Americanos de Sevilla. 1951.
Sobrino, Miguel. Catedrales. Las biografi as desconocidas de los Grandes Templos de Espaa.
Madry t. La Esfera de los Libros. 2009.
Surez Fernndez, Luis. Los Reyes Catlicos. Barcelona. RBA. 2005.
Surez Fernndez, Luis. El Camino hacia Europa. Madry t. Rialp. 1990.
De la Torre y del Cerro, Antonio. La Casa de Isabel la Catlica. Madry t. Consejo Superior de
Investigaciones Cientificas. 1954.
De la Torre y del Cerro, Antonio. Cuentas de Gonzalo de Baeza, tesorero de Isabel la Catlica. 2 t.
Madry t. Consejo Superior de Investigaciones Cientificas. 1955.
Valera, Diego de. Crnica de los Reyes Catlicos. Madry t. Juan de Mata Carriazo. 1927.
Valera, Diego de. Memorial de diversas hazaas, crnica de Enrique IV. In Crnicas de los Reyes
 de Castilla (Tomo III). Ed. M. Rivadeney ra. Madry t. 1878.
Valera, Diego de. Epstolas. Madry t. Sociedad de Biblifilos. 1878.
Ulargui, Luis. Catalina de Aragn. Barcelona. Plaza Jans. 2004.
Zurita, Jernimo. Anales de Aragn. Saragossa. red. ngel Canellas Lpez et al. Institucin
Fernando el Catlico. Na: http://ifc.dpz.es/publicaciones/ver/id/2448.
Zurita, Jernimo. Historia del rey Don Fernando el Catlico. De las empresas, y ligas de Italia.
Saragossa, en 1580. red. Jos Javier Iso et al. Saragossa. Oficina de Domingo de Portonariis,
y Ursino impresor de la Sacra, Real, y Catlica Majestad, y del reino de Aragn. Na:
http://ifc.dpz.es/publicaciones/ver/id/2423.

KSIKI ANGLOJZYCZNE ORAZ W INNYCH JZYKACH POZA HISZPASKIM

Ackroy d, Peter. The life of Thomas More. Vintage, 1999.

Ackroy d, Peter. London: The Biography. Vintage, 2001.
Anon. A collection of Ordinances and regulations for the government of the royal household, made
in divers reigns from King Edward III to King William and Queen Mary. Londy n. The Society
of Antiquaries. 1790.
Anon. A litil boke the which traytied and reherced many gode thinges necessaries for the...
Pestilence... made by the... Bisshop of Arusiens... [Londy n], [1485?]. Manchester. Manchester
University Press, John Ry lands facsimiles, 1910.
Anon. An inventory of the wardrobe, plate, etc. of Henry Fitzroy, Duke of Richmond
and Somerset; and an inventory of the wardrobe etc. of Katharine of Arragon, at Baynards
Castle in The Camden Miscellany. Volume the Third. Londy n. Camden Society, 1855.
Anon. The Chronicle of the Grey Friars of London. Ed. J.G. Nichols. Londy n Camden Society Old
Series, t. 53. 1852.
Anon. Collecta Jacobi de Partibus in medicina pro anothomia. W: Articella. Pavia, 1506.
Manuskry pt znajduje si w bibliotece UCLA.
Anon. The Physicians Handbook. England. Manuskry pt znajduje si w Wellcome Library.
Albri, Eugenio. Relazioni degli ambasciatori veneti al Senato. T. 8, 128 dla Relazione
DInghilterra di Ludovico Falier. Florencja. Societa Editrice Fiorentina, 1853.
Anghiera, Pietro Martire d. Opus epistolarum Petri Martyris Anglerii Mediolanensis. Pary .
Fredericum Leonard, 1670.
Aram, Bethany. Juana the Mad: Sovereignty and Dynasty in Renaissance Europe. Baltimore.
Johns Hopkins University Press, 2005.
Benham, William. Old St. Pauls Cathedral. Londy n. Seeley and Co, 1902.
Bentley, Samuel, ed. Excerpta Historica, or illustrations of English History. Londy n. Samuel
Bentley, 1881.
Bernard, G. W. The Kings Reformation. Henry VIII and the Remaking of the English Church. New
Haven. Yale University Press, 2007.
Bray, Gerald Lewis. Documents of the English Reformation. Cambridge. James Clarke, 1994.
Brewer, J.S. The reign of Henry VIII from his accession to the death of Wolsey. 2 t. Ed. J. Gairdner,
1884.
Brewer, J.S., red. Monumenta franciscana. Londy n. Longman, Brown, Green, Longman and
Roberts, 1858.
Burnet, Gilbert. The History of the Reformation of the Church of England. T. 16. red. Nicholas
Pocock. Oxford. Clarendon Press, 1865.
Camm, Dom Bede. Lives of the English Martyrs declared blessed by Pope Leo XIII in 1886 and
1895. Martyrs under Henry VIII. T. 1. Londy n. Longmans, Green and Co. 1914.
Carley, James P. The Books of King Henry VIII and His Wives. Londy n. British Library, 2004.
Camusat, Nicolas. Meslanges historiques, ou Recueil de plusieurs actes, traictez, lettres missives,
et autres mmoires qui peuvent servir en la dduction de lhistoire, depuis lan 1390 jusques
lan 1580. Troy es. J. Febvres, 1644.
Cavendish, George. The life and death of Cardinal Wolsey. Red. Roger Locky er. Londy n, The Folio
Society, 1962.
Chaire, Catherine. Physicians and Irregular Medical Practitioners in London 15501640:
Database (2004). http://www.british-history.ac.uk.
Claremont, Francesca. Catherine of Aragon. Londy n. R. Hale, 1939.
Cooper, Charles Henry. Memorials of Cambridge. Cambridge. William Metcalfe, 1861.
Cotgrave, Randle. A Dictionarie of the French and English Tongues. Londy n. Adam Islip. 1611.
Zoone z dwch skanw przez Grega Lindahla we Francuskiej Bibliotece Narodowej,
obecnie dostpne na: http://www.pbm.com/~lindahl/cotgrave/.
Cranmer, Thomas. Miscellaneous Writings and Letters of Thomas Cranmer. Red. J.E. Cox.
Cambridge. Cambridge University Press, 1846.
Cunningham, Sean. Henry VII. Londy n. Routledge. 2007.
Dickinson, F. H. Missale ad usum insignis et praeclarae ecclesiae Sarum; labore ac studio
Francisci Henrici Dickinson. Farnborough. Gregg. 1969 wznowienie ory ginau z lat 1861
1863.
Dillon, Janette. Performance and Spectacle in Halls Chronicle. Londy n. The Society for Theatre
Research, 2002.
Dowling, Maria. Fisher of Men: A Life of John Fisher, 14691535. Basingstoke. Macmillan, 1999.
Drummond, William. The History of Scotland from the year 1423 to the year 1542. Londy n.
Henry Hills, 1655.
Duffy, Eamon. The Stripping of the Altars: Traditional Religion in England, c. 1400c. 1580. 2.
wy danie. New Haven. Yale University Press, 2005.
Duffy, Eamon. Marking the Hours. English People and Their Prayers 12401570. New Haven.
Yale University Press, 2006.
Earenfight, Theresa. Queenship and Political Power in Medieval and Early Modern Spain.
Aldershot. Ashgate, 2005.
Ehses, Stephan, red. Rmische Dokumente zur Geschichte der Ehescheidung Heinrichs VIII.
Paderborn. F. Schningh, 1893.
Elliott, J. H. Imperial Spain 14691716. Londy n. Pelican, 1970.
Ellis, Henry, red. Original letters illustrative of English history. 1. seria, 3 t. 2. seria, 4 t. 3. seria, 4 t.
Londy n. Harding, Triphook and Lepard, 1824.
Elton, G. R. England under the Tudors. 3. wy d. Abingdon. Routledge, 1991.
Erasmus, Desiderius. Opus epistolarum Des. Erasmi Roterodami. Red. P. S. Allen et al. 12 t. 1906
1958.
Erasmus, Desiderius. Correspondance drasme. dition intgrale traduite et annote dapres
lOpus epistolarum de P. S. Allen, H. M. Allen, et H. W. Garrod. red. Alos Gerlo i Paul Foriers.
t. 48. Pary . Gallimard, 1968.
Erickson, Carolly. Great Harry. The Extravagant Life of Henry VIII. London. Robson Books, 2004.
Fernndez-Armesto, Felipe. Ferdinand and Isabella. Nowy Jork. Dorset Press, 1991.
Fiddes, Richard. The Life of Cardinal Wolsey, cznie z Collections. 2. wy d. Londy n. Knapton
and others, 1726.
Forrest, William. The History of Grisild the Second: A narrative, in verse, of the divorce of Queen
Katharine of Arragon. Red. Rev. W. D. Macray. Londy n. Whittingham and Wilkins. 1875.
Foxe, John. A history of the lives, suffering, and triumphant deaths of the primitive as well as the
Protestant martyrs. Filadelfia. James M. Campbell, 1845.
Froude, James A. The Divorce of Catherine of Aragon: The Story as told by the Imperial
ambassadors resident at the court of Henry VIII. Honolulu University Press of the Pacific.
Gairdner, James. Henry VII. Londy n. Macmillan and Co, 1889.
Gairdner, James, red. Memorials of King Henry the Seventh. Londy n. Longman, Brown, Green,
Longmans, and Roberts, 1858.
Galt, John. The Life and Administration of Cardinal Wolsey. 3. wy d. Edinburgh. Oliver and Boy d,
1824.
Gee, Henry, and William John Hardy. Documents illustrative of English Church history. Londy n.
Macmillan, 1921.
Giustinian, Sebastian. Four years at the court of Henry VIII. Selection of despatches written by the
Venetian ambassador, Sebastian Giustinian and addressed to the signory of Venice, January
12th 1515, to July 26th 1519. 2 t. Tum. Rawdon Brown. Londy n. Smith, Elder and Co. 1854.
Goldsmid, Edmund Marsden. A collection of 18 rare and curious historical tracts and pamphlets.
Edy nburg. Wy danie pry watne, 1884.
Gregory, Brad S. Salvation at Stake. Christian Martyrdom in Early Modern Europe. Cambridge,
Mass. Harvard University Press, 1999.
Grose, Francis. The Antiquarian Repertory. 4 t. Londy n. E. Jeffery, 18071809.
Guy, John. Tudor England. Oksford. Oxford University Press, 1988.
Gwy n, Peter. The Kings Cardinal: The Rise and Fall of Thomas Wolsey. Londy n. Pimlico, 2002.
Hall, Edward. Halls Chronicle The union of the two noble and illustre famelies of Lancastre and
Yorke (1548). Londy n. J. Johnson, 1809.
Halliwell, James Orchard. Letters of the Kings of England. 2 t. Londy n. Henry Colburn, 1846.
Harpsfield, Nicholas. A treatise on the pretended divorce between Henry VIII and Catharine of
Aragon. Red. Nicholas Pocock. Londy n. Camden Society, 1878.
Harrison, William. Elizabethan England: From A description of England by William Harrison (in
Hollinsheds Chronicles). Londy n. Walter Scott. Brak daty wy dania.
Hay ward, Maria. Dress at the Court of King Henry VIII. Leeds. Maney, 2007.
Henry VIII. The Love Letters of Henry VIII to Anne Boleyn. Boston. John W. Luce, 1906.
Herbert, Edward, Lord. Autobiography of Edward Lord Herbert of Cherbury. The History of
England under Henry VIII. Londy n. Alexander Murray, 1870.
Hume, Martin A. Sharp, red. i tum. Chronicle of King Henry VIII of England. Being
a contemporary record of some of the principal events of the reigns of Henry VIII and Edward
VI. Written in Spanish by an unknown hand. Londy n. Bell and Sons, 1889.
Hutchinson, Robert. Thomas Cromwell. The rise and fall of Henry VIIIs most notorious minister.
Londy n. Weidenfeld and Nicolson, 2007.
Hutchinson, Robert. The Last Days of Henry VIII. Londy n. Weidenfeld and Nicolson, 2005.
Irwin, Robert. The Alhambra. Londy n. Profile Books, 2004.
Ives, Eric. The Life and Death of Anne Boleyn. Oksford. Blackwell, 2005.
Jones, Michael K., i Malcolm G. Underwood. The Kings Mother: Lady Margaret Beaufort,
Countess of Richmond and Derby. Cambridge. Cambridge University Press, 1992.
Kelly, Henry Ansgar. The Matrimonial Trials of Henry VIII. Eugene, Oregon. Wipf and Stock,
2004.
Kingsford, Charles Lethbridge, red. A London Chronicle: Henry VIII, w: Two London
Chronicles from the Collections of John Stow, The Camden Miscellany. T. 12, Camden 3. seria.,
t. 18. 1910. Na: http://www.british-history.ac.uk/source.aspx?pubid=804.
Kipling, Gordon, red. The Receyt of The Ladie Kateryne. Oksford. Oxford University Press for the
Early English Text Society, 1990.
Laemmer, Hugo. Monumenta Vaticana historiam Ecclesiasticam saeculi XVI illustrantia. Frieburg.
Sumtibus Herder, 1861.
Lay nesmith, J. L. The Last Medieval Queens. Oxford. Oxford University Press, 2004.
Le Grand, Joachim. Preuves de lhistoire du divorce de Henry VIII. T. 3. Pary . La Vueve
dEdme Martin, 1688.
Lea, Henry Charles. History of the Inquisition of Spain. T. 1. Library of Iberian Resources. Na:
http://libro.uca.edu/lea1/1lea.htm. (Ory ginalne wy danie Londy n Macmillan, 19061907)
Lewis, John. The Life of Dr. John Fisher, Bishop of Rochester in the reign of King Henry VIII with
an appendix of illustrative documents and papers. Londy n. Joseph Lilly. 1855.
Leland, John. Joannis Lelandi antiquarii de rebus britannicis collectanea. Londy n. Richardson,
1770.
Leland, John i Lucy Toulmin Smith. The Itinerary of John Leland in or about the years 15351543
parts IV and V with an appendix of extracts from Lelands collectanea. Londy n. George Bell
and Son, 1908.
Lindsey, Karen. Divorced, Beheaded, Survived A Feminist Reinterpretation of the Wives of
Henry VIII. Cambridge. Da Capo Press, 1995.
Lindesay of Pitscottie, Robert. The Historie and Cronicles of Scotland. T. 2. Edy nburg. William
Blackwood and Sons, 1899.
Lingard, John. A History of England. T. 4. Londy n. J. Mawman, 1820.
Loades, David. The Tudor Court. Bangor. Headstart History, 1992.
Loades, David. The Politics of Marriage: Henry VIII and His Queens. Stroud. Alan Sutton
Publishing. 1994.
Loades, David. Mary Tudor. The Tragical History of the First Queen of England. Londy n. Archiwa
Narodowe, 2006.
Loades, David. Henry VIII. Court, Church and Conflict. Londy n. Archiwa Narodowe, 2007.
Luke, Mary M. Catherine, the Queen. Nowy Jork. Paperback Library, 1967.
Manchester, Duke of. Court and Society from Elizabeth to Anne from the Papers at Kimbolton. T. 1.
Londy n. Hurst and Blackett, 1864.
Marius, Richard. Thomas More: A Biography. Cambridge, Mass. Harvard University Press, 1999.
Maskell, William. Monumenta ritualia ecclesiae anglicanae or occasional offices of the church of
England according to the ancient use of Salisbury the prymer in English and other prayers and
forms with dissertations and notes. Londy n. William Pickering, 1847.
Mattingly, Garrett. Catherine of Aragon. Londy n. Jonathan Cape, 1942.
More, Thomas. The Yale Edition of the Complete Works of St. Thomas More. 15 t. New Haven.
Yale University Press, 1963.
More, Thomas. The Correspondence of Sir Thomas More. Red. Elizabeth Frances Rogers.
Princeton. Princeton University Press, 1947.
More, Thomas. Selected Letters. Red. Elizabeth Frances Rogers. New Haven. Yale University
Press, 1961.
Hamy, Alfred. Entrevue de Franois Premier avec Henry VIII a Boulogne sur Mer en 1532.
Pary . Lucien Gougy, 1898.
Madden, Frederick. Privy purse expenses of the Princess Mary, daughter of King Henry the
Eighth. Londy n. William Pickering, 1831.
Nicolas, Nicholas Harris. Privy purse expences of King Henry the Eighth. Londy n. William
Pickering, 1827.
Nicolas, Nicholas Harris. Privy Purse expenses of Elizabeth of York: Wardrobe accounts of Edward
the Fourth. Londy n. William Pickering, 1830.
Nichols, Francis Morgan. The Epistles of Erasmus from his earliest letters to his fiftyfirst year
arranged in order of time. Tum. na angielski. Londy n. Longmans, Green and Co, 1901.
Nucius, Nicander. The Second book of the Travel of Nicander Nucius, of Corcyra. Red. J. A.
Cramer. Londy n. Camden Society, 1841.
Paul, John E. Catherine of Aragon and Her friends. Londy n. Burns and Oates, 1966.
Prez de Guzmn, Fernn. Pen Portraits of Illustrious Castilians. Washington, D. C. The Catholic
University of America Press, 2003.
Perry, Maria. Sisters to the King. Londy n. Andre Deutsch, 2002.
Pierce, Hazel. Margaret Pole, Countess of Salisbury 14731541. Cardiff. University of Wales
Press, 2009.
Pocock, Nicholas, red. Records of the Reformation: the divorce, 152733. 2 t. Oksford. Clarendon
Press, 1870.
Pollard, A.F. The reign of Henry VII from contemporary sources. T. 1. Fragmenty relacji. Londy n.
Longmans, Green and Co. 1913.
Prescott, H.F.M. Mary Tudor: The Spanish Tudor. 2. wy d. Londy n. Phoenix, 2003.
Redworth, Gly n. The She- Apostle: The Extraordinary Life and Death of Luisa de Carvajal.
Oksford. Oxford University Press, 2008.
Riddell, Jessica Erin. A Mirror of Men: Sovereignty, Perfo mance, and Textuality in Tudor
England, 15011559. Praca doktorancka. Queens University, Kingston, Ontario, Canada.
2009.
Robinson, Hastings, red. Original Letters relative to the English Reformation. Cambridge. The
Parker Society /Cambridge University Press, 1846.
Rubin, Nancy. Isabella of Castile: The First Renaissance Queen. Lincoln, Neb. ASJA Press, 2004.
Ry mer, Thomas. Foedera. T. 13. Londy n. J. Tonson, 1739.
Sander, Nicolas. Rise and growth of the Anglican schism. Red. D. Lewis. Londy n. Burns and
Oates, 1877.
Sanuto, Marinr I Diarii di Marino Sanuto. T. 14, 15, 16, 17, 39, 54. Wenecja. Fratelli Visentini
Tipografi Editori, 1886.
Scarisbrick, J.J. Henry the Eighth. London. Ey re Methuen, 1981.
Sephton, John. A handbook of Lancashire place- names. Liverpool. Henry Young and Son, 1913.
Shakespeare, William, i John Fletcher. King Henry VIII (All Is True). Red. Gordon McMullan.
Londy n. The Arden Shakespeare/Thomson Learning, 2000.
Shoesmith, Ron, and Andy Johnson, red. Ludlow Castle: Its History and Buildings. Almeley.
Logaston Press, 2000.
Starkey, David. The Reign of Henry VIII: Personalities and Politics. Londy n. Vintage, 2002.
Starkey, David i Susan Doran. Henry VIII: Man and Monarch. Londy n. British Library, 2009.
Starkey, David. Rivals in Power: Lives and Letters of the Great Tudor Dynasties. Londy n.
Macmillan, 1990.
Starkey, David. Cnotliwy ksi: zanim Henryk VIII zosta krlem. Tum. Rudolf Szy maski.
Warszawa. Wy dawnictwo Amber, 2009.
Starkey, David, red. A European Court in England. Londy n. Collins and Brown, 1991.
Starkey, David. Krlowe. Sze on Henryka VIII. Tum. Janusz Szczepaski. Pozna. Dom
 Wy dawniczy Rebis, 2010.
Strickland, Agnes. Lives of the Queens of Scotland. 2 t. Nowy Jork. Harper and Brothers, 1851.
Strickland, Agnes. Lives of the Queens of England. Filadelfia. Blanchard and Lea, 1852.
Theiner, Augustin. Vetera Monumenta Hibernorum et Scotorum historiam illustrantia quae ex
Vaticani, Neapolis ac Florentiae tabulariis deprompsit et ordine chronologico disposuit A.
Theiner. Rzy m. Ty pis Vaticania, 1864.
Thomas, A. H., i I. D. Thornley, red. The Great Chronicle of London. Gloucester. Alan Sutton
Publishing, 1983.
Thurley, Simon. The Royal Palaces of Tudor England. New Haven. Yale University Press, 1993.
Ty ndale, William. Expositions and notes on Sundry Portions of the Holy Scriptures: together with
the practise of prelates [1528]. Red. H. Walker. Londy n. Parker Society, T. 33, 1849.
Vives, Juan Luis. The Education of a Christian Woman: A Sixteenth-Century Manual. Red. i tum.
Charles Fantazzi. Chicago. University of Chicago Press, 2000.
Vives, Juan Luis i Foster Watson. Vives: On Education. A translation of the tradendis disciplinis of
Juan Luis Vives together with an introduction by Foster Watson. Cambridge. Cambridge
University Press, 1913.
Vives, Juan Luis, and Foster Watson. Tudor school- boy life. The Dialogues (Linguae Latinae
Exercitatio) of J.L. Vives translated for the first time into English. Londy n. J.M. Dent and Co,
1908.
Wallace, Peter G. The Long Europe an Reformation. Basingstoke. Palgrave Macmillan, 2004.
Watson, Foster. Luis Vives: El gran valencianr Oksford. Oxford University Press, 1922.
Watson, Foster, red. Vives and the Renascence Education of Women. Londy n. Arnold, 1912.
Weir, Alison. The Six Wives of Henry VIII. Londy n. Pimlico, 1991.
Weir, Alison. Henry VIII: King and Court. Londy n. Pimlico, 2002.
Whitelock, Anna. Mary Tudor, Englands First Queen. Londy n. Bloomsbury, 2009.
Williams, Neville. Henry VIII and His Court. Londy n. Cardinal, 1973.
Wood, Mary Anne Everett. Letters of Royal and Illustrious Ladies of Great Britain. 3 t. Londy n.
Henry Colburn, 1846.
Woolgar, C.M. The Senses in Late Medieval E gland. New Haven. Yale University Press, 2006.
Wroe, Ann. Perkin, A Story of Deception. Londy n. Jonathan Cape, 2003.
 PRZYPISY

Gdy odnosiem si do poszczeglny ch katalogw, najczciej wskazy waem numer dokumentu

i przy pisu, a nie numer strony (podawaem go w przy padku, gdy mg by pomocny lub
w wy jtkowej sy tuacji, gdy dana informacja moe zosta znaleziona ty lko przy pomocy numeru
strony ). Cy fry rzy mskie odnosz si do przedmowy kadego tomu katalogw. Nazwy katalogw
skrciem w nastpujcy sposb:

CSP Hiszpania: Katalog listw, wiadomoci i dokumentw pastwowych odnoszcych si do

negocjacji midzy Angli i Hiszpani, zachowanych w archiwach w Simancas oraz w innych
miejscach.

CSP Wenecja: Katalog dokumentw pastwowych odnoszcych si do wydarze w Anglii,

zachowanych w archiwach i kolekcjach w Wenecji oraz innych bibliotekach w pnocnych
Woszech.

CSP Mediolan: Katalog dokumentw pastwowych i manuskryptw w archiwach i kolekcjach

w Mediolanie.

L&P: Zagraniczne i krajowe listy i dokumenty z czasw rzdw Henryka VIII, przechowywane
w Public Record Office, Muzeum Brytyjskim lub w innych miejscach w Anglii.

W odniesieniach do PRO 31/11/2, 31/11/3 i 31/11/4 w Archiwach Narodowy ch nie podano

numeru folio, poniewa nie uy to ich w ory ginaach. Za to w ty ch ostatnich zastosowano takie
same numery dokumentw jak w CPS Hiszpania 1.
 SPIS TRECI
Okadka
Strona tytuowa
O Autorze
Karta redakcyjna
Dedykacja
Mapy
Drzewa genealogiczne
Motto

Wstp

1. Krlewskie oe
2. Krlowa
3. Narodziny
4. Zarczyny
5. Infantka
6. Ksiniczka Alhambry
7. Adios
8. Na angielskiej ziemi
9. Widowisko
10. Ceremonia zalubin
11. Cisza i smutek
12. ycie w maestwie
13. Brat mojego ma
14. Upu mi krwi
15. Zdradzona
16. Wyznania
17. Ambasador
18. Drugie maestwo
19. Krlowa biesiad
20. Nastpca tronu
21. Macierzystwo
22. Polityka sypialniana
23. Wojna...
24. ... i pokj
25. Krlewska cra
26. Narzeczony ksiniczki Marii
27. Syn mojej siostry
28. Niepodno i niewierno
29. Bkart
30. Rozwd: wielka sprawa krla
31. Dziewictwo
32. Choroba
33. Z matk nigdy
34. Bg i mj siostrzeniec
35. Ludzie krlowej
36. Szpiegowanie i kamufla
37. Prowokacja
38. Duchowa porada
39. Obcowanie cielesne
40. Chwila wytchnienia
41. Trucizna
42. Samotna
43. Klejnoty krlowej
44. Sekrety i kamstwa
45. Ta nierzdnica
46. Nielubna crka
47. Powieszenie, wyprucie wntrznoci i powiartowanie
48. Wizie
49. Terror
50. mier i sumienie

Posowie

Podzikowania
Bibliografia
Przypisy