UNIVERZITET U SARAJEVU

GRAEVINSKI FAKULTET

k. 2014/15. godina

Semestar II

Nastavni predmet: ININJERSKA GEOLOGIJA

SEMINARSKI RAD

Tema: DRAGO KAMENJE

Vrijeme izrade: april, 2015.

Student/ica: LEJLA MURATOVI

Smjer studija: GRAEVINARSTVO

Predmetni nastavnik: prof. dr. ENARI ERIMAGI

Bodovi: Ocjena:
SADRAJ

0. REZIME..............................................................................................................................2

0.1. Kljune rijei....................................................................................................................2

1. UVOD..................................................................................................................................3

2. ZADATAK...........................................................................................................................3

3. CILJ.....................................................................................................................................3

4. DRAGO KAMENJE (DRAGULJI)....................................................................................4

4.1. Definicija dragog kamenja..............................................................................................4

4.2. Klasifikacija dragog kamenja..........................................................................................4

4.3. Proces nastanka dragog kamenja.....................................................................................5

4.4. Obrada dragog kamenja..................................................................................................7

5. LITERATURA.....................................................................................................................8

6. PRILOZI..............................................................................................................................8

1
 1. REZIME

Dragulji ili drago kamenje su rijetki minerali prirodnog podrijekla, koji se odlikuju
velikom tvrdoom, prozirnou, sjajem, istoom i lijepom bojom, jakim lomom i
disperzijom svjetlosti te hemijskom otpornou. Slue za ukrasne i umjetne predmete, ili, ako
imaju greke, za leajeve satova i instrumenata, otrice alata za rezanje i buenje, kao abrazivi
i dr. Najvanije vrste su: dijamant, rubin, safir, smaragd, akvamarin, topaz, ametist, neki
spineli, krizoberil. Veina dragulja nastaje u Zemljinoj kori pod djelovanjem topline i pritiska
na dubinama od 5 do 45 km. Prilikom pomicanja stijena mogue je da stijene iz sredinjeg
sloja Zemljine kore koji su uobiajene na dubini od nekoliko kilometara izbiju na povrinu te
sa sobom povuku i dragulje koji se nalaze u njima. Osnovni postupci obrade kamenja su
sijeenje, bruenje i poliranje.

0.1. Kljune rijei

Drago i poludrago kamenje, mineral, metamorfne stijene

2
 2. UVOD

Mineral je produkt prirodnih procesa koji se odlikuje odreenim, no ne nuno i

fiksnim hemijskim sistemom, stabilnou u odreenim fizikalnim uslovima, te pravilnom
unutranjom strukturom. Mineral je prirodni homogeni sastojak Zemljine kore. Pojam
kristalizirane tvari, tj. kristala, podrazumijeva sreen raspored atoma u prostoru unutar
uzorka. Minerali koji nemaju pravilnu unutranju strukturu su amorfni minerali. Metamiktni
minerali su minerali koji su nekada bili u kristaliziranom stanju, ali su u strukturi sadravali
neki radioaktivni element, pa je dolo do raspadanja kristalne reetke te amorfizacije
minerala. Drago kamnenje (dragulji) su rijetki minerali koji se odlikuju jakim lomom i
disperzijom svjetlosti, istom i lijepom bojom, osobitim sjajem, prozirnou, velikom
tvrdoom i hemijskom otpornou, zbog ega ih je ovjek oduvijek upotrebljavao za izradu
ukrasnih i umjetnikih predmeta (1).

U sklopu seminarskog rada bie obraena svojstva, nain dobivanja i obrade, te upotreba
dragog kamenja.

3. ZADATAK

Osnovni zadatak seminskog rada je istraivanje hemijskih i fizikalnih svojstava dragog

kamenja, njihovog mineralnog sastava i strukture. Obraena su osnovna pitanja geneze i
prirodnog naina dobivanja dragog kamenja. Obzirom na razliita svojstva ove vrste minerala
obraena je klasifikacija dragog kamenja, nain primarne obrade i bruenje.

4. CILJ

Osnovni cilj seminarskog rada je ispitivanje nastanka dragog kamenja u Zemljinoj kori,
njihova kvalifikacija i nain obrade, te upotreba u svakodnevnom radu i industriji.

3
 5. DRAGO KAMENJE (DRAGULJI)

4.1. Definicija dragog kamenja

Drago kamenje ili dragulji su najee minerali koji se koriste za izradu nakita i drugih
ukrasnih predmeta. Iako veina dragulja spada u minerale, postoje neki koji imaju drugaije
porijeklo. Najei su lapis lazuli koji spada u kamenje ili jantar koji je smola. Da bi se neki
mineral svrstalo u drago kamenje, potrebno je: da bude rijedak, da ima lijep, atraktivan izgled
i da bude dovoljno otporan. Veina dragulja je tvrda i to im poveava vrijednost ali postoje
izuzeci koji se takoer ubrajaju u drago kamenje zbog svoje ljepote, poput peridota (1).

Prirodni:

1. minerali stalnog hemijskog sastava

2. organske supstance (pr. ostaci biljaka i ivotinja)
3. plemeniti metali (Au, Ag, Pt)

Umjetni (sintetski):

1. proizvedeni su u laboratoriju, slinih su fizikih osobina kao prirodni

2. Gilson-imitacije proizvedene u laboratoriju (2).

Najdragocjenije drago kamenje: dijamant (kristalizirani ugljik, uglavnom bezbojan),

rubin (aluminijev oksid, crven), safir (aluminijev oksid, modar), smaragd (berilijev
alumosilikat, zelen). Osim toga cijenjeni su i: akvamarin (berilijev alumosilikat, modar),
topaz (aluminijev fluorosilikat, najee ut), ametist (ljubiasti kremen), zatim razni prozirni
spineli (magnezijev aluminijev oksid) kao rubin-spinel (crven) i safir-spinel (zelen)
krizoberil (uti berilijev alumosilikat). Lijepi minerali, koji nisu rijetki kao drago kamenje, a
upotrebljavaju se kao ukras, zovu se poludrago kamenje. To su npr. granati, epidot, ahat,
malahit, tirkiz. (2)

4.2. Klasifikacija dragog kamenja

Tradicionalno, dragulji se dijele na drago i poludrago kamenje. Pod drago kamenje

vode se dijamant, rubin, safir i smaragd, dok se sve ostalo ukrasno kamenje vodi kao
poludrago kamenje. Opal se po nekim klasifikacijama moe voditi kao dragi kamen. Ta
klasifikacija utemeljena je jo u antiko doba i pojavljuje se u svim krajevima svijeta s
manjim varijacijama. Svo drago kamenje prozirno je u svojem najiem obliku, rijetko i
visoko pozicionirano na Mochovoj ljestvici tvrdoe s dijamantom kao najvrim poznatim
materijalom (3).

4
 Slika1. Pregled dragog i poludragog kamenja (3).

Nauka koja se bavi istraivanjem i klasifikacijom dragog kamenja naziva se

gemologija. Gemolozi dijele drago kamenje po svojim tehnikim karakteristikama, kao to je
hemijski sastav (dijamant je isti ugljik C, dok su rubini aluminij-oksidi Al2O3 i prema tome
spadaju u sasvim drugu skupinu), struktura minerala (nain na koji se slau atomi unutar
samog kristala) i kristalni habit (vanjski oblik minerala). Dragulji se takoer mogu dijeliti
prema indeksu loma svjetlosti, disperziji svjetlosti, specifinoj teini i kalavosti (koliko ih je
lagano rascijepiti) (4).

4.3. Proces nastanka dragog kamenja

Veina dragulja koju poznajemo nastaje u Zemljinoj kori pod djelovanjem topline i
pritiska na dubinama od 5 do 45 km. Jedini izuzetak su dijamant i peridot koji nastaju u
gornjem, jedinom krutom dijelu Zemljinog plata. Iako su nastali duboko u unutranjosti,
dragulji se vade iz sloja veoma blizu povrini, vrlo esto u povrinskim kopovima zbog same
pliine nalazita. Od kuda dragulji iz dubine zemlje tako blizu povrini? Glavni krivac za to je
pomicanje tektonskih ploa, pomicanje stijena usljed potresa i vulkanska aktivnost. Prilikom
pomicanja stijena mogue je da stijene iz sredinjeg sloja Zemljine kore koji su uobiajene na
dubini od nekoliko kilometara izbiju na povrinu te sa sobom povuku i dragulje koji se nalaze
u njima (1).

Stijene na Zemlji se konstantno izmjenjuju i pretvaraju jedne u druge iako mi to

uglavnom ne primjeujemo zbog brzine (tj. sporosti) procesa a dragulji su jedan od glavnih
dokaza za to. Povrinske stijene se konstantno drobe pod utjecajem vjetra, temperature i

5
padavina. Maleni komadi stijena se taloe jedan na drugi. Kako se sloj sedimenta poveava
tako se oni na dnu sloja polako povezuju u sedimentne stijene. to se pritisak poveava,
sedimentne stijene sve vie tonu i pod utjecajem topline koja izvire iz Zemljinog plata te jo
veeg pritiska, pretvaraju se u metamorfne stijene. Tu proces ne staje, ve se sediment na
povrini i dalje poveava i gura metamorfne stijene u dubinu dok u konanici ne dospiju do
Zemljinog plata i temperatura koje doseu i 4000 C. U tim uslovima metamorfne stijene se
tope i pretvaraju u magmu koja se u odreenim uslovima na tanjim dijelovima zemljine kore
probija na povrinu, pretvara u lavu koja se stvrdnjava u kamen. Kamen se pod utjecajima
vjetra, temperature i padavina mrvi i pretvara u sitne komade te proces poinje iz poetka (1).

Slika 2. Proces nastanka dragog kamenja (1)

Ako se u ovom procesu pretvorbe nae skupina odreenih elemenata pod pravim
pritiskom i temperaturom, nastanu dragulji. Uz sedimentne stijene vezani su: jaspis, malahit,
opal i cirkon. Pored metamorfnih stijena nalaze se: berili (smaragd, akvamarin), ad , lapis,
tirkiz, spinel, rubin, safir i cirkoni. Uz magmu u gornjem sloju plata veu se dijamanti i
peridot (1).

Ponekad magma na svojem putu prema povrini naie na upljine unutar stijena. Kada
magma zapuni te upljine i ohladi se u njima, esto mijenjajui njihov hemijski sastav,
nastaju intruzijske (unutranje) magmatske stijene na ijim se rubovima mogu nai raznovrsni
dragulji ukljuujui berile, mjeseev kamen, razne vrste kvarca (kao to su ametist, citrin,
ametrin), granat, dijamanti, spinel, tanzanit, topaz i cirkon (1).

6
 .4. Obrada dragog kamenja

Izrada juvelirskih proizvoda podrazumijeva vei broj razliitih tehnikih postupaka.

Kao osnovne i najee moemo navesti sljedee postupke:

sjeenje
bruenje
poliranje

Sjeenje je postupak koji prethodi izradi svih finalnih proizvoda i slui za najgrublje
oblikovanje plemenitog materijala. Izvodi se upotrebom raznih cirkularnih testera iji su
rubovi impregnirani sitnim zrnima dijamanta. Pri sjeenju se koriste i voda ili ulje u cilju
spiranja isjeenog materijala i sprjeavanja da doe do pregrijevanja sjeiva testere i kamena
(5).
Bruenje slui za dovoenje plemenitog kamena u eljenu formu, ali jo uvijek u
grubim obrisima. Bruenje se izvodi na rotirajuim tokovima (brusevima) ili ploama
izraenim od silicijumkarbida ili tvrdih legura, koje su impregnirane sitnim zrnima dijamanta.
Kao i kod sjeenja, dodaje se voda ili ulje u cilju odstranjivanja odlomaka i hlaenja.
Bruenje se vri u vie faza, najprije grubim abrazivom a zatim sve sitnijim (5).

Poliranje Nakon sjeenja i bruenja, kada je kamen zadobio eljenu konanu

formu, vri se njegovo poliranje. Poliranju prethodi faza obrade sa abrazivima krupnoe
3.000-8.000 mea. Pretpoliranje moe i u potpunosti da izostane u zavisnosti od vrste
materijala koji se obrauje kao i od stila rada obraivaa. Zadatak poliranja je da obrazuje
glatke, zaobljene ili ravne povrine. Nakon poliranja najvie dolaze do izraaja osobine
kamena koje ine njegovu ljepotu boja, sjajnost, providnost, razne teksturne i druge
karakteristike (5).
Kao posebne vidove obrade koje se u nekoliko razlikuju od izrade kaboona i
fasetiranih dragulja spadaju:
masovna finalizacija i
graviranje

Masovna finalizacija - Ovaj proces predstavlja vid zavrne obrade, pri emu se
dobijaju fino ispolirani primjerci dragog kamena. esto se koristi umjesto runog poliranja i
predstavlja vrlo ekonomian nain obrade. Naime, nakon grube obrade plemenitog kamena
(npr kaboona, privezaka ili drugih oblika, a posebno kamenja nepravilnog oblika) i njegovog
prikupljanja u veim koliinama vri se masovna finalizacija u posebnim mainama (5).

Graviranje ili gliptografija - Najveim dijelom se ovaj process odnosi na izradu

gema. Gema predstavlja zajedniki naziv za izrezan (kameja) ili urezan (intalja) oblik u
dragom kamenu (na primjer izrada portreta) (5).

7
 5. ZAKLJUAK

Minerali su supstance izraene rjee od jednog elementa, ali mnogo ee od hemijski

vezanih razliitih elementa. Do danas je otriveno 4,000 razliitih minerala i taj broj i dalje
raste. Drago kamenje je vrsta minerala koja se meusobno razlikuju po fizikim i hemijskim
svojstvima. Najbolji nain klasificije dragog kamenja zasniva se na njihovim fizikim i
hemijskom svojstvima. Dijamanti su izraeni od ugljika, rubin i safir su izraene od minerala
korunda, smaragdi od mineralna krizolita i ametista iz kvarca. Rubini imaju male koliine
elementa hroma koji im daje crvenu boju. Veina dragulja koju poznajemo nastaje u
Zemljinoj kori pod djelovanjem topline i pritiska na dubinama od 5 do 45 km, ali postoje
izuzeci. Postoji cijela grana nauke koja prouava dragulje koja se zove gemologija i postoje
laboratorije u kojima se ispituje njihov kvalitet.

6. LITERATURA

1. Gem select. How gemstone are formed. 2014. Datum pristupa [16.04.2015].
Dostupno na: http://www.gemselect.com/other-info/gemstone-formation.php
2. Amber S.W. USA. Gemstones & Gemology . Datum pristupa [17.04.2015].
Dostupno na: http://academic.emporia.edu/abersusa/go340/define.htm
3. Stamenkovi.. Zlato i legure. Datum pristupa [17.04.2015]. Dostupno na:
http://goldlux.rs/wp-content/uploads/2012/08/Zlatarske-legure.pdf
4. Geologija.Drago kamenje u sedimentnim stijenama. 2014. Datum pristupa
[17.04.2015]. Dostupno na: https://foranakit.wordpress.com/category/geologija/
5. Obrada dragog kamenja i plemenitih metala. Datum pristupa [17.04.2015].
Dostupno na: http://plavi.bigforumpro.com/t171-obrada-dragog-kamenja-i-
plemenitih-materijalav

7. PRILOZI

Slika1. Pregled dragog i poludragog kamenja

Slika 2. Proces nastanka dragog kamenja