ALMANYAYA GDEN LK TRK GNN TRK

BASININDAK ZDMSRKEC GARINDAN MUNCHEN

HAUPTBAHNHOFA
Mehmet Gkhan Genel

ZET
Euro Trklerin Almanya serveni, 31 Ekim 1961de Trkiye ile Federal Almanya
arasnda imzalanan anlama erevesinde hayata gemitir. Yarm asr geen bu zaman
diliminde gurbette beinci kuak nesil olumaya balamtr. 1961de Sirkeciden
Mnchen Hauptbahnofa kalkan ilk trenler beraberinde umudu, bilinmeyeni, slay ve
hasreti de beraberinde tamtr. lk etapta geri dn amal yani misafir ii
Gastarbeiter olarak dnlen bu maceral gidiler, sonraki zamanlarda artlarn
deimesine paralel olarak yerini kalcla brakmtr. Almanyann 2011 istatistik
verilerine gre bugn itibariyle Almanyada yaklak 2.7 Milyon Trk yaamaktadr. Son
yllarda Alman ekonomisine bal olarak Trkiyeye dnler olsa da, Almanyada
yaayan aznlklar arasnda Trkler ilk srada yer almaktadr. Trkler bu yarm asrlk
zaman diliminde eitli zorluklarla karlam olsa da sanattan, spora, ekonomiden
siyasete kadar hemen her alanda varlklarn hissettirerek Almanyada var olma
mcadelesine girimilerdir. Bu makalenin amac 1961 ylnda balayan ilk Trk i
gnn medyadaki izdmn anlamaya yneliktir. Makalede gn o dnemlerdeki
Trk basnnda hangi perspektifte ele alnd, Trk medyas asndan bu umuda
yolculuun hangi ynlerinin ne kt, hangi konularn daha ok ilendii vb. konular
irdelenecektir. alma, 1960-1963 yllar kapsamnda Akam, Cumhuriyet ve Milliyet
gazeteleri ile snrlandrlmtr. almaya ynelik bilgiler Trkiyede yaplacak olan
gazete arivi taramas yntemi ile gerekletirilecektir. alma fotoraflarla desteklenerek
ieriin daha da anlaml olmasna kat salanacaktr.
Anahtar Kelimeler: Almanyadaki Trkler, Almanyaya ilk Trk ii g, , Trk basn,
g, Euro Trkler, Trklerin Almanyaya entegrasyonu, Almanya ikinci vatan

THE PROJECTION OF THE FIRST TURKISH LABOUR MIGRATION TO

GERMANY ON TURKISH MEDIA FROM SIRKECI TERMINAL
TO MUNCHEN HAUPTBAHNHOF

ABSTRACT
The Germany Adventure of Euro Turks became reality with
an agreement signed between Turkey and Federal Republic of Germany on 31 October
st

1961. More than half a century in this period, the fifth generation began to occur in
abroad. In 1961, The first trains departing from Sirkeci to Mnchen Hauptbahnhof

Bu makale, 14-17 Kasm 2013 tarihleri arasnda Uak niversitesi ile Wrzburg
Maximillians (Almanya) niversitesi ibirlii ile Almanyada dzenlenen Uluslararas
Tarihi Ynleriyle 2. Trk-Alman Sempozyumunda Sunulan bildirinin aktel halidir.

Yrd. Do. Dr., Yalova niversitesi Sanat ve Tasarm Fakltesi

Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

carried hope, mystery, home sickness and yearning with them. The first temporary
departures of the people who intended to return to the homeland, called a guest worker
Gastarbeiter turned into permanent ones in parallel with the condition revolved.
According to the statical data of Germany in 2011, about 2.7 million Turks live in
Germany as of today. Inspite of the recent returns to Turkey depending on
the economy of Germany, Turkish people still take place on the top among the minorities
living in Germany. Although they face various challenges in this half a century time
period, the Turks made their presence felt in every field from art to sports and
economics to politics and struggled to survive in Germany. The aim of this article is to
understand the projection of the first Turkish labour migration on the Turkish media.
The subjects like in which perspective the migration was taken into consideration by the
Turkish media at that time, which aspects of journey to hope were became prominent
by them, which subject were emphasized more, whether they raised awareness of this
subject, are examined in this article. The study is limited to the newspapers such as
Akam, Cumhuriyet and Milliyet including the years between 1960-1963. The data
for this study is obtained with the scanning method of newspaper archive that will be
carried out in Turkey. This study which is supported with photographs will contribute
more meaningful content.
Keywords: The Turks in Germany, the first Turkish labour migration to Germany,
Turkish media, migration, Euro Turks, the integration of Turks to Germany, Germany
the second home land, absence from home.

GR
Gurbet almak demektir dedi, hem de gece-gndz
ok alt, ok kazand; Az harcad, ok biriktirdi
Hele bir dnelim memlekete; O zaman grsnler
beni, dedi Yllar hep byle geti; Az yedi, ok
biriktirdi
Geenlerde bir kapal kutu iinde memleketine
gtrdler onu Herkes grd de vah etti; Yazk, o
gremedi
A.Erol Gksu

Anadolu insannn muhayyilesinde gurbet veya g kavram; ekmek, sla,

zlem, sevda, sabr, korku, umut, gelecek vb. paradoksal armlarla
harmanlanmtr. Hi phesiz ki Trklerin tarihinde g olgusu eskilerden
beri nemli bir yere sahiptir. lk alardan itibaren balayan bu sre gnmze
kadar devam etmitir. Trklerin hayatnda g, Orta Asyadan Akdenize oradan
da Avrupaya (Yaln 2004: 104) srekli bir yer deitirme eklinde cereyan
etmitir. en in (2007: 11) tespitlerine gre in ve Hindistandan sonra Trkiye,
yirminci yzylda nc byk g veren lke konumunda olmutur. Buradan
da anlalabilecei gibi yeni yurt edinme eklinde tarif edebileceimiz g
unsuru, eskilerden gnmze dein Trklerin ayrlmaz bir paras ola gelmitir.

302
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

Son yzylda yaanan en kapsaml Trk g, 1960l yllardan balayp 2000li

yllara kadar sren ve halen de ksmen devam eden Avrupaya olan yolculuktur.
Bu son g, dier glerle bir ynyle aynlk, dier ynyle de farkllk arz
etmektedir. Dier glerle benzer olan yan; ekonomik tabanl oluudur. nsanlar
daha iyi bir hayat srebilmek ve kimseye muhta olmadan kendi ayaklar
zerinde durabilmek iin o gnn artlarnda Avrupa lkelerinin sunduu i,
sosyal olanaklar ve grece yksek gelir gibi ekici faktrler (Canatan 1990: 13-
14) nedeniyle bir bakma ge mahkm olmulardr. Farkllk arz eden yan ise,
devlet veya herhangi bir erk tarafndan kitlesel olarak ge zorlanmamalar;
bilakis insanlarn kendi hr iradeleriyle g etmeleridir. Trklerin 1960l yllarda
peyder pey balayan bu Avrupa maceras onlar iin ok eliik duygular
barndrmaktayd. Bu yolculuk bir ynyle sinelerde vatandan, eten, dosttan,
sevgiliden ayrln derin hznn barndrrken, dier ynyle de umuda
yolculuun, bir eyleri baarabilecek olmann heyecan ve cokusunu da
iermekteydi. te bu karmak duygularla gurbetiler, 1961 ylndan itibaren
kimilerine gre kara tren kimilerine gre Almanya Ekspresi ve kimilerine
gre de stanbul Ekspresi diye adlandrlan trenlerle Sirkeci garndan yaklak
3 gn srecek olan Almanya yolculuklarna balam oluyorlard (Resim: 1).
Ortalama her Trkn havsalasnda Sirkeci gar ve Mnchen
Hauptbahnhofun simgesel bir yn ve hatras vardr; zira hemen herkesin
Avrupaya giden bir tand muhakkak olmutur. Sirkeci gar bu ynyle
gidenlerin ve uurlayanlarn nezdinde hznlerin, sevdalarn, aclarn, umudun,
gelecein, bilinmezliin harmanland bir mekn olmutur. Trk airi brahim
Sadri, bu veday dizelerinde hznl bir ekilde dile getirmektedir:

- Sirkeciden tren gider, varm youm trem gider ,

- Ona giden verem gider, evim barkm viran gider,
- Gurbet elde bir bama, varm youm alr gider
Kendisi de uzun sre Almanyada yaam olan yazar Dilek Zaptolunun
dedii gibi ( 2005: 4) Sirkeci garndan Almanyaya doru yol alan gurbetilerin,
Bir anda her eyin, yemeklerin, kokularn, konuulan dilin, hava koullarnn,
dini inanlarn ve insanlarn dnce biiminin farkl olduu yabanc bir lkeye
merhaba demenin ok da kolay olmad aikrdr. Almanyaya ilk gidenler
bata Mnchen, Berlin, Hamburg ve Frankfurt garlarnda, Alman halk ve
yetkililerce scakkanl ve cokulu bir ekilde karlanmtr. Fakat bu iyimser
hava uzun soluklu olmayacak, zamanla artlarn deimesiyle birlikte Trklere
hadi artk evinize dnme vakti geldi denilerek bir bakma onlara kapnn yolu
gsterilecektir. Aadaki fotorafta yllar srecek olan gn ilk dnemlerinde
Almanyaya giden gurbetilerin arkasndan el sallayan yaknlar yer almaktadr.

303
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

Fotoraf -1. Sirkeci garndan Almanyaya hareket eden tren ve onlar uurlayan
yaknlar. (Kaynak: Akam Gazetesi, 4 Kasm 1963)

Trk rock mziinin nemli isimlerinden ve siyasi sebeplerden tr

Almanyada uzun yllar yaam olan Cem Karaca, Trklere kar deien Alman
bak asn protest tarzda u ekilde ifade etmitir:

Davulla zurnayla yola km

Bandoyla karlanmtk
gcmzd sattmz
Ter olup arklara aktmz
Servete servet kattmz
Gurbet el imdi bize dn geri diyor

Halk arasnda bir replik halini alan Trkiyede Almanc, Almanyada

yabanc(ahin 2007: 245) kliesine muhatap olan Trkler, Hem Alman, hem
Trk toplumlar iin bunca ey yapm olmalarna karn, yaamlar boyunca
sevilmeyen bir aznlk olarak kaldlar. Birincisine ekonomik mucizeyi
gerekletirmesi iin yardmc oldular Dierine ise, milyarlarla ifade edilecek
paralar havale edilerek toplumsal dengenin korunmas iin destek verdiler
(Richter ve Yal 2005: 19). Hayallerini, umutlarn, sevdalarn, geleceklerini
Sirkeci garndan kalkan vagonlara ykleyen Trk iisinin ilk etapta tek bir

304
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

amac vardr; ksa zamanda yeterince para kazanp lkeye dnebilmek.

Kazanlacak para ile slada braktklar yaknlarna bir gz ev, belki bir araba
ve de geri kalan hayatlarn idame ettirecek kadar da para biriktirmektir.
Yoksulluun yaban ellere srkledii bu modern gebeler iin evdeki hesap
arya uymayacak ve ksa amal gelileri, uzun soluklu bir kalcla dnerek
Almanyay ikinci bir vatan olarak benimsemelerine vesile olacaktr. Almanc,
gastarbeiter, auslnder, gurbeti, migraten, Euro Trkler, Einwanderer gibi
kavramlarla anlan Almanyadaki Trk iileri bugn 3 milyona yaklaan
dinamik nfusuyla en byk aznlk konumunda ve deyim yerindeyse AB
iinde kk bir Trkiye (en ve ark. 1999: 113) prototipinde hayatiyetlerini
devam ettirmektedirler.

1. KAVRAMSAL EREVE

1.1. G (Migration) Kavram

Btn canllar iinde barndran komplike bir kavram olan g, bireylerin ya

da toplumsal kmelerin yerlemek zere bir yerden baka bir yere gitmeleri
olarak tanmlamak mmkndr (Ozankaya 1984: 56). Dier yandan g,
canllarn byk bir ounluu iin hayatlarn idame ettirebilmelerinin asgari
koulu olan bir yer deitirme eylemidir. Fakat bizim burada ele alacamz konu
insan g olacaktr. Abadan-Unatn (2006) ifadesi ile syleyecek olursak, g
olgusu neredeyse insanlk tarihi kadar eski ve onunla paralellik tamaktadr.
Gn znesi insan olduuna gre, ilk insanlardan itibaren gn balad
sylenebilir. G denilince akla genellikle insanlarn bir yerden baka bir yere
corafik anlamda yer deitirmesi gelir (Yaln 2004). Bir baka ifade ile g, bir
yerleim biriminden, gruptan ya da belli bir siyasal snr olan toprak
parasndan baka bir birime doru, ksmen, srekli, birey veya kitle hareketi
(Demir ve Acar 2002: 175) olarak tanmlanabilir. Gle ilgili literatrde ok geni
bir kavramsallatrmann ve kuramlarn mevcut olduu muhakkaktr, fakat
konumuzun snrll nedeniyle bu alana girmemeyi uygun grdk. Yine de
genel hatlaryla deerlendirecek olursak, gn klasik tanmlama ile i g ve
d g eklinde corafi anlamda kategorize edildiini grmekteyiz. Fertlerin
veya kmelerin mevcut siyasal snrlar dhilindeki fiziksel anlamdaki yer
deitirmesine i g, ulus ar veya baka bir siyasal/corafi snra ynelen
glere ise d g denilmektedir. Uluslararas g veya d g, dnyann drt
bir yannda siyaseti ve toplumlar ekillendiren uluslar aras bir devrimin
parasdr. G, pek ok lke iin emek g, mlteci ya da kalc yerleimci gibi
bir tip olmayp, ayn anda bunlarn btndr (Castels 2011: 17). Gn eitlerine
bakldnda ise drt eit gten sz etmek mmkndr. Yaln ( 2004: 14-17),
Petersenden nakille g eitlerini zetle u ekilde sralamaktadr: 1- lkel g
(daha ok doal afetler nedeniyle olan glerdir), 2- Zorlama ile yaplan gler
(sosyal olgularn zorlamasyla oluan glerdir), 3- Serbest gler (inisiyatifin g

305
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

edenlerde olduu bir g ekli), 4- Kitlesel gler ( serbest glerin tetikleyici

unsuru olarak, kitlelerin de g etmeleridir). Bu kavramsallatrmadan yola
karak, Trkiyeden Bat Avrupaya, zel de ise Almanyaya akan Trk ii
gn corafik anlamda d g, ekilsel anlamda hem serbest g hem de
kitlesel g kategorisinde ele alabiliriz. Dier yandan bu g srecini
ekonomik tabanl bir g eklinde de deerlendirebiliriz.

1.2. Trkiyeden Almanyaya nc Gler (31 Ekim 1961 ncesi dnem)

Trkiyeden Almanyaya uzanan gn balang tarihi olarak, ou kimse

tarafndan 31 Ekim 1961 Gc Anlamas milat olarak kabul edilmektedir.
Bu doru olmakla birlikte, Almanyaya gelilerin bu tarihten nce balad bir
gerektir. Bahsettiimiz ilk iilerin gelii birinci aamay oluturmaktadr. 31
Ekim 1961 tarihli anlama ise ikinci aama olup organize ii almlarnn
balad tarihe denk dmektedir. Birinci aamada g, bireylerin ya da daha
kk gruplarn giriimine bal kalp ap kk olduundan daha az
bilinmektedir (Perembe 2005: 63). Bu paralelde gr bildiren Yalna gre de,
ekonomik anlamda Trkiyeden ilk da g, 1958de balam ve az sayda
iinin zellikle Federal Almanyaya gitmesi eklinde olmutur. Bu aslnda,
birka yl sonra balayacak olan byk bir akmn ilk ayak sesleri olacaktr( 2004:
20). Richter ve Yalnn (2005: 17) aktardklarna bakldnda ise 1961 ylnda
imzalanan ie alm anlamasndan birka sene evvel, ilk nce giriken ve
korkusuz Trk genlerinin Almanyaya geldikleri vurgulanmaktadr. Bu
genlerin bir ksmnn yolu ekonomisi ykselmekte olan Bat Almanyaya
rastlant sonucu dm, bir ksmnn ise bilinli bir ekilde gelip bir ie
yerletikleri belirtilmektedir. Bu konu ile ilgili bir baka anekdot ise Demire aittir
(2010: 21). Demire gre, Trklerin Almanyada ii olarak almalar, 1957
ylnda 12 kiilik sanatkr grubun Almanyaya gitmesiyle balamakta ve bu
grubu, birou kaak olmak zere, ok sayda baka iinin gidii izlemektedir.
Genel olarak 1950den sonra gnmze kadar olan Avrupaya Trk d g be
aamada kategorize edilmektedir:

- Bireysel giriim ve zel araclarn etkin olduu 1950l yllar,

- Artan i g ihtiyacna paralel olarak kili anlamalar erevesinde
devletler eliyle dzenlenen 1960l yllardaki ii g,
- Ekonomik kriz, yabanc ii almnn durdurulmas, Turist (illegal)
gmenlere yasal bir stat kazandrlmas, aile birleimleri, ocuk paras
gibi nedenlerden tr oluan 1970l yllardaki g,
- ocuklarn eitim sorunlar, getto yaam,, dernekleme hareketleri,
snma isteklerinin artmas, vize zorunluluu, dn zendiren yasalar
gibi balklarn tartld 1980lerdeki g,

306
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

- Yabanclar yasas, yabanclarn kimlik kazanmas, artan yabanc

dmanl, etnik iletmelerin yaygnlamas, etnik ve dinsel derneklerin
yaygnlk kazanmas, siyasal halklarn talebi gibi bir dizi etkenin
ekillendirdii 1990l yllardaki g eklinde zetlenebilir(Abadan-Unat
2006: 54).
1.3. Trk-Alman Gc Anlamas (31 Ekim 1961)

Trk gurbetilerinin Avrupa yolculuu, uzun ve ince bir yolda kat edilen
serven olarak deerlendirilebilir. Zira 1961 ncesinden balayan bu meakkatli
yolculuk, eski younlukta olmasa bile gnmzde de ( aile birleimi yoluyla)
devam eden bir sretir. Yukarda da bahsedildii gibi 1961 ncesi ii g,
kk apl ve gayr resmi bir ekilde kiisel veya irketler/araclar inisiyatifinde
gereklemitir. Yalnn( 2004: 129) belirttiine gre, ii gnderiminde disiplin
ve organizasyondan uzaklk, Trk iilerinin zlk haklar, alma koullarnn
belli artlara balanmas gibi nedenlerden tr, Trk otoritelerince bu ekilde
enstitler veya irketler yoluyla ii gnderimine kar klarak, ii
gndermenin mutlaka hkmetler kontrolne alnmasn istemitir. Bu
dorultuda 31 Ekim 1961 tarihinde Almanya ile Trkiye arasnda, Ankara ve
Bonnda Bykeliliklere karlkl verilen notalarla akdedilen bir igc
szlemesi imzalanmtr (Canver 2008: 8). Bu anlama erevesinde 1961de 6800
Trk iisi almak ve belli bir servet biriktirip tekrar geri dnmek niyetiyle
Almanyaya gitmeye balamlardr. Fakat zaman iinde g azalmam (en ve
ark. 1999: 17), bilakis artarak devam eden bu sre Almanyada deyim
yerindeyse kk bir Trkiyenin olumasn salamtr. Trkiye, milat olan bu
anlama tarihinden itibaren birok Avrupa lkesi ile igc ve sosyal gvenlik
anlamas imzalam ve ok sayda vatandan yurt dna almak zere
gndermitir ( Geleki ve Kse 2009: 27-28). Bu tr ikili anlamalar daha sonraki
yllarda ivme kazanarak Avusturya, Belika ve Hollanda ile 1964, Fransa ile 1965
ve sve ile 1967de igc anlamalar devreye girmitir ( Abadan-Unat 2007: 5).

1.4. Almanya Asndan Gc Alm Sreci

nsan ve toplum hatralarnda ok olumsuz armlar brakan savalar her daim

ykmlarla anlr olmulardr. Bu ykmlarn etkisini birey ve toplumlarn yan
sra devlet ekonomilerinde, i gcnde de grebilmek mmkndr. Bunun
dramatik boyutlarnn kinci Dnya Savandan sonra daha ok grlmeye
baland bir realitedir. Almanyann ban ektii Bat Avrupa devletleri, sava
sonras ekonomik materyallerden(yoksunluk) ziyade savan neden olduu
lmlerden tr insan gcne daha fazla gereksinim duyar hale gelmilerdir.
Bu dorultuda kinci Dnya Sava sonrasnda Bat Avrupann gelien,
sanayilemi lkeleri g ve i gc ihtiyacn ayn dzeyde hissetmelerine
ramen, her lke ihtiyacn ya kendi tarihsel geliimini dikkate alarak karlad
ya da dier lkelerle ilikilerine dayanan farkl kaynaklara ynelerek salamtr

307
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

(Ta 1999: 14). Bu balamda sanayileme hamleleri alannda Avrupann

lokomotifi saylan Almanya, artan i gc ihtiyacn karlamak iin 1955-1968
tarihleri arasnda Akdeniz lkeleriyle hkmetler baznda bir dizi szlemeler
imzalamtr. Bu anlamalar srasyla: talya ile 1955, spanya ve Yunanistan ile
1960, Trkiye ile 1961, Fas ile 1963, Portekiz ile 1964, Tunus ile 1965 ve
Yugoslavya ile 1968 (Kaya ve Kentel 2005: 16). 1961de Almanya imzalanan i
gc anlamasndan sonra Almanyada en byk aznl Trkler oluturmutur.
Thomas Faistn (2003: 52) tespitlerine gre, Almanya 1960larda Trkiyeden
Avrupaya i g ve kan balca hedef lkesi haline gelmitir. Ona gre tm
g hareketlerinin yaklak %50 ila %75i 1960-66 yllar arasnda Almanya
odakldr. Kul (2007: 21), aslnda Almanyann ilk etapta Trk iilerine souk
baktn, ancak Trkiyenin NATO yesi olmas ve paktn gneydou kanadn
koruyor olmas gibi nedenlerden dolay bu i gc anlamasna yanatn iddia
etmektedir. Dier yandan zelde Almanyann genelde ise Avrupann sava
sonras i gc ihtiyacn daha ok smrge veya yar smrge konumunda olan
slam lkelerinden karlama sebeplerinin demografik, ekonomik ve politik
etkenlerden kaynakland bilinmektedir (Canatan 1995: 11). Almanya, bahsi
geen g olgusu ve sreci dhilinde lkeye gelen tm yabanclar asla kalc
olarak grmemi, iilerin bir gn mutlaka lkelerine dnecekleri dncesiyle
anlamalar imzalamtr. Dier bir ifade ile Almanlara gre gelen herkes
Gastarbeiter yani misafir iidir ve ksa zamanda lkeyi imar ettikten sonra
lkelerini terk edeceklerdir. Zira bununla ilgili Castles ve Miller (2008: 100), u
ilgin saptamay yapmaktadrlar Alman politikalar gmen iileri ie
alnabilecek, kullanabilecek ve iverenler istediinde tekrar kovulabilecek geici
emek birimleri olarak tasavvur etti. Fakat, iin ilgin taraf ne Almanyann
dnd gerekleti, ne de gelen iilerin dnceleri. 1960lardan bu yana
Avrupaya dolays ile Almanyaya yaanan g, geicilikten kalcla
dnmtr. Bu dorultuda Almanyada Trkler arasnda vatandan uzakta
beinci neslin olutuuna ahit olmaktayz. Almanya Trkleri iin Almanya, artk
bir yabanc lke olmaktan te, ikinci bir vatan hkmndedir. Bununla birlikte
1960lardan bu yana devam eden Trk g neticesinde bir takm sorunlar da ba
gstermitir. Bugn Avrupann en byk aznlk barndran lkesi
konumundaki Almanyada bahsi geen tartmal konularn banda, yabanc
dmanl, asimilasyon, entegrasyon, ok kltrllk islamofobi, vatandalk
vb. meseleler yer almaktadr.

1.5. Trkiye Asndan D G Sreci

Trkiye, kinci Dnya Savana katlmayan bir lke olmasna ramen, sanayi
atlmn, ekonomik gelimeyi, istihdam sorununu bir trl salayamamtr. ok
eitli sebepleri olmasna ramen uzmanlar bunu daha ok Burjuvazi orta snfn
Trkiyede bulunmamasna balamaktadrlar. Dolays ile orta snftan yoksun
bir Trk ekonomisinin kadk kald muhakkaktr. O dnemlerde sadece devlet

308
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

eliyle yaplan yatrmlarn kapasite anlamnda gen ve kalabalk olan Trk i

gcne gerekli olan istihdam salayamad grlmektedir. Byle bir durumda
zamann idarecileri tarafndan, sanayileme yolunda nemli i gc a
yaayan Avrupaya Trk iisinin gnderilmesi nemli bir seenek olarak
grlmekteydi. Trkiyeden Avrupaya gn nedenlerine ksaca bakacak
olursak unlar syleyebiliriz. En nemli madde phesiz ki nfus artna
paralel olarak artan isizliktir. Gn ilk byk dalgasnn yaand 1962deki
Trkiyenin toplam isiz says 985.000dir. Bu say 1967de 1.440.000e, 1971de
1.562.000e ve 1972de de 1.600.000e kmtr (Yaln 2004: 124). Bu dorultuda
Trkiye 1960l yllardan itibaren Avrupa lkeleriyle i gc anlamas yaparak
bir bakma isizlik sorununa areler aramtr. Milli Birlik Komitesi Hkmetine
cazip gelen bu i gc ihracat neticesinde, iiler kanalyla gelecek olan
dvizlerle hem lkenin ekonomisi kalknacakt, hem de dvize olan ihtiya bu
sayede ortadan kalkm olacakt (nver 2008: 8-9).Bununla birlikte yurt dna
giden iilerin, Trkiyeye dnlerinde i tecrbeleri ve bilgilerinden
yararlanma dncesi, yetkililerce nemsenen gerekeler arasnda yer almtr
(elik 2011: 32). Trkiyede d g olgusu, i gle bir ynyle de ilintilidir.
Trkiyede 1950li yllar boyunca ivme kazanan kyden kente doru g
hareketlilii sonraki yllarla birlikte gn darya ynelmesine zemin tekil
etmitir (Perembe 2005: 63). Canatan da ayn dorultuda gr beyan ederek,
1950lerde kitlesel bir grnm alan ii gnn 1960l yllarn bandan
itibaren d ge evrilmek suretiyle uluslararas bir boyut kazandn ifade
etmektedir (1990: 15). Dier yandan 1961 Anayasasyla salanan yurt dna
seyahat etme zgrlnn, Trkiyedeki isiz kesimler iin yeni imknlar
salamasyla Trk vatandalarnn bireysel anlamda balayan yurtdna gleri,
resmi anlamalarla nemli lekte hz kazanmtr (Perembe 2005: 63).
Trkiyenin yaam olduu yoksulluk, isizlik, dk gelir ve sosyal imknlarn
yetersizliinin yan sra, Trkiye gibi Batllamakta olan lkelerdeki Bat
hayranl ve zentisi gibi znel motifler ve siyasal iktidarlarn modernleme
srecine katkda bulunaca gerekesiyle g zendirici politikalarnn da
gn olumasnda etkili olduklar gz ard edilemez (Perembe 2005: 64). Dier
bir neden olarak da Avrupa lkelerinin ii ihtiyacnn 1960larda dayanlmaz bir
hal almas neticesinde i gc eksikliklerini sadece normal yollarla deil; turist
olarak lkelerine gelen insanlarla bile karlama yoluna gitmeye mecbur
olmalardr. 1962de hayata geirilen ilk 5 yllk kalknma plannda, yurtdna i
gn tevik edilmesinin yan sra, Almanyann Trkiyede am olduu
yaygn bro alarnn kurulmu olmas gn nedenleri arasnda saylabilir
(Yaln 2004: 124). Bir son neden olarak da Trkiyenin 1948de almaya balad
Marshall yardmlarndan kaynakl d bor birikintisinin artmas gsterilebilir
(Baak 1977: 66). Netice itibariyle, Trkiyeden 1960l yllarda Avrupaya
balayan ii gn, e ve ocuklarn g izlemi, bunlara 1980 -1990'larda
politik ilticalarn da dhil olmasyla (Sevimli 2000: 29) Almanyadaki byk Trk
aznl varlk bulmaya balamtr. u an iin Almanyadaki en byk aznlk

309
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

grubunu oluturan Trklerin yllara gre Almanyadaki nfus verileri aadaki

tabloda grlmektedir. Tablodan da anlalaca zere Almanyadaki Trk ii
saysnn zellikle 2000 ylna kadar srekli art gsterdii grlmektedir. Dier
yandan 2000li yllardan sonra ksmi bir azalmann da olduu dikkatlerden
kamamaktadr.

Tablo-1. Almanyada Yllara gre yabanc nfusu ve Trk aznlk istatistikleri

(Perembe 2005: 72)

2. AMA VE YNTEM

Trk tarihinde g olgusu ok eski yllardan beri allagelmi bir vakadr.

Trklerin ilk anayurdu olan Orta Asyadan bugnk Anadolu topraklarna
yerleme sreleri bir dizi meakkatli ve uzun soluklu g sreleri neticesinde
meydana gelmitir. Osmanl zamanndaki Balkan gleri hari tutulduunda, en
kapsaml Trk g Avrupaya ii olarak giden Trk ii gdr. Dier bir
ifade ile uzun bir yerleik nizamdan sonra Trkler ksmi olarak, kendilerine yeni
yaam alanlar (i dolaymnda) bulmak iin yollara dmlerdir. Daha nceleri
fetih amal olan Trklerin yer deitirme olgusu 20. yyda mahiyet
deitirerek maiet yani i arama erevesinde ekillenmitir. Almanyaya
giden ilk Trk ii gnn Trk medyasndaki yansmas ile ilgili bu
almamzn asl amac, 1960lardaki bu gn o gnk Trk medyasnda
yeterince ilgi grp grmediini aratrmaktr. Baka bir ifade ile o zamanki Trk
medyasnn, g sreci balamnda kamuoyunda bir farkndalk yaratp

310
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

yaratmadn incelemektir. Dier bir ama ise bu ilginin hangi argmanlarla ele
alnp kamuoyuna yanstlddr. almada aratrma metodolojisi olarak ierik
zmlemesi yntemi uygulanmtr. Gazetelerde elde edilen bulgular, kategorik
balklar halinde ele alnarak analiz edilmitir. Literatrde ierik zmlemesi,
kontroll bir yorum (Bilgin 2006: 1) eliinde iletiimin yazl, ak ieriinin
nesnel, sistematik ve nicel tanmlarn yapan bir aratrma teknii olarak
yorumlanmaktadr (Berelson 1971: 18)

2.1. Aratrmann Problematii

Medya, demokratik toplumlarda yasama, yrtme ve yarg erkinden sonra halk

adna hareket ettii varsaylarak drdnc g olarak tasarlanmtr. Dolays ile
bir toplumda siyasal sosyal, ekonomik, kltrel v.b. alanlarda meydana gelen her
trl geliim, deiim veya spontane olgu medya gndemi ile ilintilidir. Buradan
hareketle bu aratrmadaki temel gd, Trkiye ve Trk toplumu asndan
nemli bir tarihi viraja sahip olan Trk ii gnn 1960lardaki Trk
medyasnda gerekli ilgiyi grp grmediini renebilmektir.

2.3. Aratrmann Hipotezleri

Aratrmann temel hipotezlerinden biri, 1960lar Trkiyesinin yaad siyasi

alkantlarla ayn tarihlere denk den Avrupaya Trk ii gnde, medyann
tercihini ve enerjisini daha ok siyasi gelimelere ayrp, Trk ii gne ilgisiz
kald veya bu nemli sreci grmezden geldiidir.

Dier bir hipotez ise, Trkiyede medya sektrnn kurumsal anlamda yeni
olmas ve medyadaki ekonomik skntnn neden olduu bir dizi olumsuzluklar
erevesinde Trk medyasnn Trk ii gne ilgi gstermedii varsaymdr.
Dier bir ifade ile yurt dnda bro kurup, gazeteci istihdam etmenin o
zamann artlarnda medya patronlar tarafndan pahal bir ura olarak
grlp, bu alann ihmal edilmesidir.

2.4. Aratrmada Evren, rneklem ve Snrllklar

Aratrmann evreni 1960lardaki Trk yazl basndr. Aratrma o zamanki

Trk yazl basnn iinde yer alan Akam, Cumhuriyet ve Milliyet gazeteleri
zerinden yrtlmtr. Seilen gazeteler tamamen rastlantsal olarak
belirlenmi olup, znel anlamda herhangi bir ncelik dhilinde ele alnmamtr.
Aratrma, stanbul Beyazt Devlet Ktphanesinde yaplm olup,
okunamayacak derecede ypranm olan bir ksm gazete haberleri
deerlendirmeye alnmamtr. Bahsi geen gazetelerin 1960 ila 1963 tarihleri
arasndaki drt yllk nshalar incelemeye tabi tutulmutur. Aratrmada
Trkiyeden balayp ve Almanyaya kadar uzanan srete Trk iilerine ait her
trl yaz materyal kapsama dhil edilmitir

311
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

3.BULGULAR

3.1. Gazetelerde Yer Alan Haber Kategorileri

Aratrma kapsamnda incelediimiz Akam, Cumhuriyet ve Milliyet gazeteleri,
Trk i gn ok geni bir haber yelpazesinde ele almlardr. Gazetelerde 16
haber kategorisinde toplam 140 habere yer verilmitir. lgili haber kategori ve
saylar gazetelerde u ekilde yer almtr.

- Almanyaya giden ii says ( 19 adet haber),

- Trk hkmetinin Trk iilerine ynelik politikalar ( 18 adet haber),
- Almanyadaki Trklerin alma artlar ( 17 adet haber),
- Kadn iiler (11 adet haber)
- Kaza ve asayi (15 adet haber),
- Trk iilerinin sosyal ve ekonomik giriimcilikleri (11 adet haber),
- Rportaj ve bilgilendirme (10 adet haber),
- Almanyann Trk iilerine dnk politikalar (10 adet haber),
- Trk iilerinin Kandrlmas (5 adet haber),
- Reklam ve Tantm (4 adet haber),
- Almanyaya ii sevkinin fayda ve zararlar ( 3 adet haber),
- Trk iilerinin Alman kamuoyundaki yansmalar ( 3 adet haber),
- Trk ii gnn Alman ekonomisine katks ( 2 adet haber),
- Almanlarn Trkiyede atklar brolar (2 adet haber),
- Trk ilerinin geride brakt aileler (1 adet haber).
Genel bulgulardan sonra aadaki ksmda ise her bir gazetede yer alan
bulgulara yer verilmitir.

3.2. Akam Gazetesindeki Bulgular

Akam gazetesinde konuyla alakal 11 kategoriden oluan toplam 63 haber yer

almaktadr. Bir baka ifade ile dier iki gazeteye kyasla Akamda yer alan haber
kategorileri ve buna bal olarak haber say nitelik ve nicelik olarak daha
fazladr. Gazetede yer alan haber kategorileri ve haber saylar u ekilde
sralanmaktadr:

- Trk hkmetinin iilere ynelik politikalar (10 adet haber),

- Trklerle ilgili rportaj ve bilgilendirme yazlar (10 adet haber),
- Kadn iiler (9 adet haber),

312
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

- Almanya tarafndan istenen ii nitelikleri ( 8 adet haber),

- Almanyaya giden ii says (6 adet haber),
- Trk iilerinin giriimcilikleri (5 adet haber),
- Trk iilerinin Alman kamuoyundaki yansmalar (4 adet haber),
- Trk iileriyle ilgili kaza ve asayi haberleri (4 adet haber),
- Almanyadaki Trklerin alma artlar (4adet haber),
- Almanlarn Trkiyede atklar brolar (2 adet haber),
- Trk ilerinin geride brakt aileler ( 1 adet haber).
3.3. Milliyet Gazetesindeki Bulgular

Milliyet gazetesi, haber says olarak Akam gazetesinden sonra 57 haberle ikinci,
haber kategorisi balamnda ise Cumhuriyet gazetesi ile birlikte, 9 kategori ile
ikinci sray paylamaktadr. Milliyet gazetesinde yer alan haber kategori ve
haber saylar aadaki gibidir:

- Trk iilerinin alma artlar ( 12 adet haber),

- Asayi ve kaza haberleri (10 adet haber),
- Almanyaya giden ii says ( 7 adet haber),
- Trk i g Anlamas (5 adet haber),
- Trkiyenin Trk iilerine bak as ( 7 adet haber),
- Trk iilerinin Almanyadaki sosyal ve ekonomik giriimcilikleri (7 adet
haber),
- Trk iilerinin kandrlmas (5 adet haber),
- Trk g anlamas (2 adet haber)
- Reklam ve Tantm (2 adet haber)
3.4. Cumhuriyet Gazetesindeki Bulgular

Cumhuriyet gazetesinde 9 haber kategorisinde oluan toplam 20 adet haber yer

almaktadr. Yukardaki verilerden de anlalabilecei gibi nitelik ve nicelik olarak
dier iki gazeteden daha az haber yer alan Cumhuriyette u haber kategorileri
sralanmaktadr:

- i saylar ili ilgi haberler ilk srada (4 adet haber),

- Almanyaya ii sevkinin faydalar, zararlar (4 adet haber),
- Almanyann Trk iilerine ynelik politikalar (3adet haber),
- Kadnlarla ilgili haberler (3 adet haber),

313
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

- Trk i gcnn Alman ekonomisine katks (2 adet haber),

- Trk iilerinin Almanyadaki sosyal ve ekonomik giriimcilikleri (1 adet
haber),
- Asayi ve kaza haberleri (2 adet haber),
- Almanyadaki Trk iilerinin alma artlar (1 adet haber),
- Reklam ve tantm (1 adet haber).
4. ANALALZ ve YORUM
Almanyaya almak iin giden ilk Trk iilerinin, Trk yazl basnnda hangi
argmanlarla yer ald, hangi konulara daha fazla deinildii kategorik ekilde
incelenmitir. Her gazetenin ayr balk halinde ele alnd bu blmde yukarda
tasnifi verilen haber kategorileri baz alnarak gerekletirilmitir.

4.1. Akam Gazetesinde Yer Alan Haber Kategorileri

Aratrma kapsamnda yer alan gazeteden biri olan Akam gazetesinde

konuyla alakal 11 kategoriden oluan toplam 63 haber yer almaktadr. Akam
gazetesi, haber kategorisi ve nicel haber ynyle dier iki gazeteden daha
fazladr.

4.1.1. Almanyaya Giden i Says

Akam gazetesinde ele alnan konularn banda o dnemde Trkiyeden

Almanyaya giden veya gidecek olan iilerle ilgili saysal verilerin
nemsendiini grmekteyiz. Gazetede bu konu ile ilgili 6 haber yer almaktadr.
Haber metinlerinde Almanyann Trk iilerine olan acil ihtiyac vurgulanarak
Trkiyeden talep edilen ii saylar n plna kartlmtr. O dnemde
sanayileme ile birlikte Almanyada oluan ii ann hangi safhada olduunu
ve Trkiyeden talep edilen ii saysn anlayabilmek iin gazetenin Avrupada
i Buhran Had Safhada (11.04.1962, S:3) balkl haberine gz atmak yeterli
olacaktr. Haberde, zellikle Almanyann artan i gc ihtiyacn
karlayabilmek adna Japonyadan bile ii ekmeye balad vurgulanarak,
Trk iilerine acilen ihtiya hissedildii belirtilmektedir. Bu dorultuda
Akamda yer alan haber balklar u ekildedir:

- Avrupada i Buhran Had Safhada (11.04.1962, S:3),

- Almanya Her hafta 500 i stiyor ( 28.11.1961, S: 3),
- B. Almanya 500 bin Kalifiye i stiyor ( 19.07.1961, S:5),
- 1962 de 50 bin Trk iisi Almanyaya gitmek istiyor (12.01.1962, S:3),
- Almanyaya haftada 250 ii ihra ediyoruz (26.02.1962, S:1 ve 5),
- Almanyaya gitmek iin 107 bin kii sra bekliyor (22.09.1963, S:1 ve 4).

314
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

4.1.2. Almanya Tarafndan stenen Nitelikli iler

Almanya, sava sonras atlmlarla ekonomisini glendirirken, artan oranda da
kalifiye iiye ihtiya hissetmitir. Bu nedenle ii ann byk bir ksmn
Trkiyeden karlamak isteyen Almanya, otomotivden, hayvancla,
madencilikten, salk ve tarma kadar her alanda almak zere Trkiyeden ii
talep etmitir. Bu konuya dair gazetede 8 adet haberin yer ald ve ilgili
haberlerde Almanyann istedii iilerinin niteliklerinin deikenlik gsterdii
grlmektedir. Bu balamda, Almanyann o dnemde her sektrden iilere
ihtiya hissettii bir realitedir. Fakat en ok da maden sektrnde altrmak
zere Trkiyeden ii talep etmilerdir. Almanya tarafndan maden ocaklarnda
altrlmak zere istenen iiler arasnda maalesef ocuklarn da yer aldn
grmekteyiz. Buradan hareketle, Trkiyede 2014de meydana gelen Soma
maden faciasnda kayplarn ok olmas zellikle Batl lkeler tarafndan oka
eletiri konusu yaplm ve bu lkelerin banda da Almanya yer almtr. Fakat
ok uzak bir tarih olmamasna ramen Almanyann srf kalknma adna
Trkiyeden zellikle ocuk iileri de istemesi ve bunlar madenlerde
altrmay dnmesi bir eliki olarak karmza kmaktadr. Bahsi geen bu
durum gazetenin, Almanyaya 40 ii ocuk gnderilecek (15.11.1963, S:1)
balkl haberinde, Almanyadaki maden ocaklarnda yetitirilmek zere, ilk defa
Trkiyeden 14-16 yalarnda 40 kadar ocuun Essen ehrine gnderilecei
eklinde yer almtr.

Fotoraf-2. Almanya maden ocaklarnda almak zere Almanyaya giden

ocuk iiler(Akam)

315
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

Gazetede yer alan bu kategorideki haberler aadaki gibidir:

- Almanyaya 500 ifti gidecek ( 11.07.1961, S:3),
- Almanyaya 40 ii ocuk gnderilecek ( 15.11.1963, S:1),
- Almanya 11. 734 Trk iisi daha istiyor (14.10.1962, S: 1),
- Almanlar, alacaklar iinin salna ok dikkat ederler ( 26.09.1963,
S:4),
- Almanyaya bekr ii gnderilecek ( 18.07.1961, S: 1),
- Ailesine bakmayan yabanc iiler Almanyadan karlyor(17.07.1963,
S:1),
- Almanya siyaset yapan ii almyor (20.06.1961, S: 1),
- Almanya Trk doktoru istiyor (25.06.1961, S:1).

Fotoraf-3. stanbul Tophanedeki Alman irtibat brosunda Trk iilerinin

salk taramas (Akam,26.09.1963)

4.1.3. Kadn iler

lk dnem olmasna ramen, erkeklerin yan sra kadnlarn da eleriyle veya tek
balarna Almanyaya gittikleri bir vakadr. Dnemin artlar gerei giden ii
kadnlarn bir ksmnn ocuklarn, elerini veya her ikisini birden Trkiyede
brakarak almaya gitmek zorunda kaldklar bilinmektedir. Bu da gn
ilerleyen yllarnda grlebilecei gibi, aile paralanmalarna zemin hazrlayan

316
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

olumsuz bir durum olarak ne kmaktadr. Dier yandan umuda yolculuun

ad da olan Almanya, Trk iileri tarafndan hayallerin gerekleme mekan
olarak grlmekte fakat bu mekana ilk etapta kalc gzyle baklmamaktadr.
Gazetede yer alan , Kuyruklu bir otomobil alp evleneceim (30.08.1963)
haberi bahsi geen umuda yolculuun bir yansmas gibidir. Haberde zetle,
Trkiyeden Almanyaya almak iin gelen gen bir kzn hayali
anlatlmaktadr. Bir ikolata fabrikasnda alan Trk kznn kazanaca para ile
kuyruklu otomobil satn alp Trkiyede gnl verdii erkekle evlenmek iin
Almanyaya geldii belirtilmektedir (baknz. Fotoraf-4). Akam gazetesinde
gn ilk yllarnda Almanyaya almak iin giden kadnlarla ilgili 9 adet
habere yer vermitir. Kadnlarn ele alnd bu haberlerde; kadnlara daha kolay
i bulunabildii, giden kadn iilerin beklentileri, hayalleri, umutlar, kadnlarn
Almanyadaki sosyal yaama adaptasyonu, hangi i kolundan kadn iilerin
arand ve kadnlarn daha az cret ald gibi konulara yer verilmitir.
Gazetede Almanyaya giden kadn iilerle ilgili balklar u ekilde yer almtr:
- 40 kadn ii de Almanyaya gidiyor (28.02.1962, S:3), (bkz. fotoraf-3),
- Almanyada drt Trk hemiresi (10.02.1963),
- Alman kzlar, Trkleri fazla romantik buluyor (27.08.1963),
- Kuyruklu bir otomobil alp evleneceim (30.08.1963),
- Trk ii kz, Almanlardan daha iyi giyiniyoruzdedi, (31.08.1963, S:3),
- Kz iilere denen cret erkeklere nazaran az ( 01.09.1963, S:3),
- Almanya, bekr ii toplama kampanyas at (13.09.1963, S:6),
- Almanyada kadn iilere daha kolay i bulunuyor (23.09.1963, S. 4),
- Almanya katarna kadn ii alnmad (02.12.1963, S:1).

Fotoraf-4. Sirkeci garndan Almanyaya uurlanan kadn iiler

317
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

Fotoraf-5. ikolata fabrikasnda alan Trk kzlar (Akam, 30. 08. 1963)

4.1.4. Almanlarn Trkiyede Atklar Brolar

Almanyaya Trk iilerinin ilk gidii 1961den nce Alman irketleri tarafndan
salanrken, bu tarihten sonra ise ii almlar resmiyet kazanarak Alman
brolar tarafndan icra edilmeye balanmtr. Bu dorultuda stanbulun
Tophane semtinden alan Alman brolar gerekli ii temini iin alan ilk ii
bulma brosu olarak tarihe gemitir. Akam gazetesi bu konu ile ilgili
gelimelere 2 adet haberle sayfalarnda yer vermi ve Trk iilerine bir bakma
klavuzluk grevi yapmtr. Trk-Alman i Bulma Kurumu almaya
balyor (26.07. 1961, S:4) balkl haberin spotunda, ehrimizde kurulmu olan
Alman Bulma Kurumu, Bat Almanyaya ii sevkiyatna gelecek haftadan itibaren
balayacaktr denilerek balangta bu kurum aracl ile 2500 iinin
Almanyaya gidecei belirtilmektedir. Youn ii talebi zerine Alman
brolarndaki alanlarn saysnn artrld belirtilen ikinci haberin bal
1962de Almanyaya daha fazla ii sevk edilecek (05.01.1962, S:4) eklindedir.
Haberin detaylarnda, i muayenelerinin daha kolay salanmas iin Samatya
ve Nianta i Sigortalar Hastanelerinde zel brolarn ihdas edildii
duyurulmaktadr.

318
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

Fotoraf-6. stanbuldaki Alman ii brolarna bavurmak iin sra bekleyen

Trkler (Akam, 26.07. 1961, S:4)
4.1.5. Almanyadaki Trklerin alma artlar: ikyetler, Beklentiler, Hayal
krklklar
Anadolunun yoksul kylerinden bir tahta bavulla yola kan Trk iileri, ilk
etapta yabancs olduklar ve dilini bilmedikleri bir lkede, tanmadklar
insanlarla muhatap olmulardr. Sosyal, kltrel ve ekonomik anlamda byk
bir yabanclama yaayan Trk iileri, zellikle ilk yllarda nemli zorluklar
ekmilerdir. Bu zorluklarn banda konut sknts ve yksek kiralar
gelmektedir. Bununla birlikte para gndermek iin Alman bankalarnn alm
olduklar yksek komisyon, zorlu alma artlar, cret eitsizlii ve anavatanla
haberleme konular da ne kan zorluklar arasndadr.
Akamdaki bu tarz ikayet ve zorluklar konu edinen haberler u ekildedir:

- Mnihte iiler ev bulmakta zorlanyorlar(01.09.1963, S.3).,

- 750 Trk maden iisi 850 metrede alyor ( 03.09.1963, S:3),
- Ayda 1000 Mark alan Trk iileri de var (27.08.1963, S:3),
- Almanyada 23 Trk iisi grev yapt (26.09.1963)
4.1.6. Trklerin Alman Kamuoyundaki Yansmas, Almanlarn Trklere Bak
As
Trklerin i disiplini, fiziki kuvvetleri ve i sadakati gibi zellikleri, Almanlar
tarafndan dier milletlere gre tercih edilmelerinin en nemli sebepleri arasnda

319
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

yer almaktadr. Akam gazetesi, Alman kamuoyunda ve patronlarn nezdinde

Trk iilerinin durumunu 4 adet haberle ele almtr. Trk iileri seviliyor
(08.12.1961, S:3) balkl haberde bir Alman yurt mdrnn Trklerle ilgili
dnceleri takdire ayan bir ekilde Trk iileri biriktirdikleri btn paralarn
ailelerine gnderiyorlar szleriyle zetlenmitir.
Dier haber balklar yledir:

- Trk iisi istiyoruz (25.08.1963, S:3),

- Trk iilerinden memnunuz (31.08.1963, S:3),
- Trk iisiyle Alman patron beraberce tatile geldiler(04.09.1963, S:3).
4.1.7. Trk Hkmetinin Trk ilerine Ynelik Politikalar
Trkiyenin, 1960larda yurt dna i iin kan vatandalaryla yeterince
ilgilendiini syleyebilmek gereklerle elien bir durumdur. Bunun
nedenlerinin banda, 1960lardaki siyasi atmosfer ve siyasi kaos ortam
gelmektedir. Trkiye o dnemde, enerjisini daha ok i politik gelimelere
harcayarak darya giden vatandalar ile yeterince ilgilenememitir. Dier
yandan iilerin Almanyadaki geicilik dncesi, Trk hkmetinin bu
konuda politika retmesini engellemitir. Bununla birlikte iilerimizin zamanla
Almanyada kalc olmalar zerine hkmetin bir dizi admlar atmak zorunda
kald da grlmtr. O dnemde tartlan konularn banda kalifiye ve
yetimi i gc ihracnn, henz emeklemekte olan Trk sanayisini olumsuz
ynde etkileyeceidir. Gereke olarak ise yurt dna giden kalifiye iilerin
okluu nedeniyle, zellikle madeni eya ve tekstil i kollarnda bu an
kendini hissettirdii ve bu durumun yetkilileri gelecek gnler iin
dndrmesidir. Burada belirtilmesi gereken en gereki durum ise, 1960larda
yurtdna almak iin giden iilere hkmet yetkililerinin bak as
tamamen iktisadidir. Bir baka ifade ile devleti idare edenlerin nezdinde
gurbetilerin konumu adeta bir dviz fabrikas hkmndedir. yle ki bu
durum dnemin en st dzey devlet yetkililerinin mesajlarna bile yansm
durumundadr. Gazetede yer alan Almanyadaki Trk iilerine Grsel ve
nn mesaj yollad(01.08.1963, S:1) balkl haberde Federal Almanyada
Uluslar Aras Haber Alma Sosyal Birlik Komitesi (CIAS) tarafndan Trklere
hitaben yaynlanmakta olan Anadolu gazetesi vastas ile Cumhurbakan
Grsel ve Babakan nnnn Trk iilerine mesaj yolladklar aktarlmaktadr.
Haberin detaynda Grselin, iilerin yurtdnda Trk milletini temsil ettiklerini
bu nedenle gurbetilere ciddiyeti ve alkanl meale gibi ellerinden
tutmalarn tavsiye ettii belirtilerek, Avrupa ile Trkiye arasndaki mesafeyi
sratle kapatmak iin memleketin kendilerinden ok eyler bekledii belirtmitir.
Haberde Babakan nnnn ise, hkmetin iilerle yakndan ilgilendiini ve
ksa zamanda geni ve yeterli bir yurtd tekilatnn kurulaca szleri yer
bulmutur.

320
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

Konu ile ilgili haber balklar gazetede u ekilde yer almtr:

- Baz yabanc memleketlerde ii ataelikleri kurulmas istendi (Kasm,
1961: S:2),
- Dardaki iilerin haklarn hkmet koruyacak (30.01.1963, S:1),
- Trk sanayisinin muhta olduu iiye izin yok (09.08.1961, S:2),
- Kalifiye iilerin darya gitmesi sanayi sarsyor (22.04.1962, S:5),
- Yurtdna giden iiler (10.05.1962, S.3),
- Almanyadaki Trk iilerine Grsel ve nn mesaj
yollad(01.08.1963, S:1),
- ilerin haklar artk korunuyor. Yeni kurulan alma Ataelii
Almanyadaki iilere ocuk zamm denmesini salad (05.09.1963, S:3),
- Almanyadaki her Trk iisi kazancnn 100 Markn yollasa senede 81
milyon lira dviz temin edebiliriz (24.09.1963, S:4),
- Ailesi Trkiyede olanlar iin vergi indirimi var ( 25.09.1963, S:4),
- Dardaki iilerin dviz gndermesi salanacak (25.10.1963, S:1).
4.1. 8. Giden Trk ileriyle lgili Kaza ve Asayi Haberleri
Almanyaya ilk giditen itibaren gurbetilerle ilgili asayi ve kaza haberlerinin de
gazete sayfalarna yansdn grmekteyiz. Haber metinlerinde genel olarak
cinayet, trafik kazas, gayri ahlaki davranlar gibi konular yer almaktadr.
Gazete bu balkta 4 habere yer vererek okuyucusunu bilgilendirmitir:
- Hamburgda randevu evi aan Trk tevkif edildi (30.04.1963, S:1),
- Bir doktor ile ei Almanyada kazada ld ( 13.10.1962),
- An ldren Trk kadn Almanyada be yl yatacak (09.10.1963,
S:1),
- Almanyada bir Trk renci tevkif edildi (06.12.1963, S:1)
4.1.9. Trk ilerinin Almanyadaki Sosyal ve Ekonomik Alandaki
Giriimcilikleri
Almanyaya gidile birlikte Trklerin sosyal ve ekonomik aktivitelere yn
verdikleri grlmektedir. Bir diaspora gerei olarak vatan hasretini azamiye
indirmek, kendi ilerinde bir btnlk salamak adna ilk yllardan itibaren bu
giriimlerin sonu verdii Akam gazetesindeki haberlerden de anlalmaktadr.
Gazetede, tanma toplantlar, renci dernekleri, ticari iletmelerin almas,
dini ve kltrel mabetlerin inas gibi konular ele alnmtr. Bir rnekle ifade
edilecek olursa Almanyadaki talebe kulbn iki Trk iletiyor (30.10.1961,
S:8) balkl haberde zetle, beynelmilel talebe birliinin Darmstadt Teknik
niversitesi bnyesinde alan kulbn iki Trk renci tarafndan ynetildii

321
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

ifade edilerek, Trklerin sosyal hayattaki aktivitelerinden vgyle

bahsedilmitir. Akamdaki dier haber balklar unlardr:

- Trk iletmeleri yaygnlk kazanyor( 08.12.1961, S:3),

- Berlinde bir Trk lokantas (29.12.1961, S:3),
- Trk gecesi tertip edildi (03.02.1963, S:4),
- Trkler Mnihte bir cami yaptryorlar(02.09.1963, S:3).
4.1.10. Trk ilerinin Geride Brakt Aileleriyle lgili Haberler
Sladan, vatandan uzak kalmak demek, yardan, anadan, babadan, oluk
ocuktan, arkadatan ve doup bynlen yerlerden uzak kalmak anlamna
gelmektedir. stisnasz her gurbetinin arkada brakt bu tarz hikyeleri,
yaanmlklar mevcuttur. lk etapta ksa srede dnlecek umuduyla fazla tesir
etmeyen bu hasret ve ayrlk, iin kalcla dnmesiyle birlikte dramatik bir
boyut kazanmaya balamtr. Akam gazetesinde de bu tarz haberleri
grebilmek mmkndr. Bunlardan belki de en arpc olan Drt ocuunu ve
eini brakp Almanyaya gitti (03.10.1963, S:1) haberidir. Haberde 28 yandaki
bir annenin 4 kk ocuuyla birlikte Emniyet Mdrlne gelerek
kendilerini 6 ay nce terk eden kocasn gzyalar iersinde arad
belirtilmektedir (fotoraf-5). lerleyen yllarda bu tarz haberlerin ska duyulan
konular arasnda yer aldn ve bu grntlerin paralanm aileler iin
dramatik bir durum tekil ettiini syleyebiliriz. Almanyada kalclkla paralel
olarak zellikle erkeklerin yabanc kadnlarla evlenmesi sonucu aile
paralanmalarnn ve bu yakc durumun daha belirgin hale geldiine ahit
olmaktayz.

Fotoraf-7. Ei tarafndan 4 ocuuyla terk edilen kadnn dram

(Akam, 03.10. 1963, S:1)

322
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

4.1.11. Ke Yazlar, Rportajlar ve Bilgilendirme Yazlar

Daha ncede bahsettiimiz gibi Akam gazetesi, Almanya gne ynelik
incelemeye tabi tuttuumuz dier iki gazeteden hem nitelik hem de nicelik
olarak daha ilgili bir yayn anlay sergilemitir. Bu dorultuda gazetede yer
verilen ke yazlar, rportajlar, okuyucu mektuplar, Almanya mektuplar ve
uyarc bir ksm yaynlarla g srecinde gurbetilere dnk olarak ve sorumlu
yaynclk gereince nemli grevler ifa ettiini syleyebilmek mmkndr. Bu
balamda gazetede 4 ismin ne ktn grmekteyiz. Bunlardan Erdoan
Olcaytunun Almanya Mektuplar adl kesinde her hafta gurbetilerden
gelen neri ve ikyetleri iledii grlmektedir.
Olcaytunun kesinde temas ettii konular aadaki gibidir:

- Duisburgda Kk Trkiye (17.11.1961, S:3),

- Almanyada Trk Firmalar (08.12.1961, S:3),
- Berlinde Trk Lokantas (29.12.1961, S:3),
- ilerimiz ve Dilekleri (12.01.1962, S:3),
- ilerimizin Kazanlar (03.06.1962, S:3),
- Almanyada Anadolu (12.04.1963, S:3).
Dier yandan Akam gazetesinin gurbetilerle ilgili iki byk yaz dizisine yer
verdiini grmekteyiz. Bunlardan ilki yine Erdoan Olcaytu imzal ve
Almanyada Trk iileri (25.08-05.09.1963) balkl 11 blmden oluan yaz
dizisidir. Bir dier yaz dizisi ise Celalettin etin imzasn tayan Byk G
(22.09-02.10.1963)tr. Yine 11 blmden oluan yaz dizisinde Almanyadaki
Trklerle ilgili gelimelere genie yer verilmitir. Yine ayn yaz dizisi ierisinde
Almanyadan gelen mektuplara cevap adl kede gurbetilerden gelen
sorulara cevap verildii grlmektedir. Bununla birlikte Vecihi naln
Almanyada Trk iisi (07.03.1961, S:3) ve Esin Talunun Yurt Dna Giden
Trkler (10.05.1962, S:3) balkl deerlendirmeleri gazetede yer bulan nemli
yazlar arasnda gsterilebilir.
4. 2. Milliyet Gazetesinde Yer Alan Haber Kategorileri
Konu balamnda inceleyeceimiz ikinci gazete Trk basnnn ke talarndan
biri olan Milliyet gazetesidir. Milliyet gazetesi Akam gazetesi kadar olmasa da,
Trk ii gne nem veren, yapt habercilikle Almanyadaki Trklerin
sorunlaryla yakndan ilgilenen bir yayn politikas izlemitir. Milliyet gazetesi,
Almanyadaki Trk i gne, 9 haber kategorisinde toplam 55 haber ayrmtr.
Milliyette kategorik olarak inceleyeceimiz konu balklar aadaki gibidir.

4. 2. 1. Trk G (gc) Anlamas

Gazetede yer alan bu kategoride, 31 Ekim 1961de imzalanan Trk G
(gc) Anlamasnn muhtevas, bu anlamann Trk iilerine getirileri, alma

323
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

artlarnn ve zlk haklarnn iyiletirilmesi ve yeni i sevki gibi konular ele

alnmtr. Milliyette yer alan ve Almanya ile Trkiye arasnda imzalanacak olan
Trk G Anlamasna dair ilk gelime, anlamasnn yaknda hayata
geeceine dair ksa bir haberden olumaktadr. Almanyaya gidecek iiler
(13.06.1961, S.1) balkl haberde, Trkiyeden Almanya ya gnderilecek iiler
konusundaki grmelere Ankarada balanaca duyurulmutur. Gazetenin iki
gn sonraki haberi, bir ncekin haberin teyidi ve takibi niteliinde olup
Almanyaya gidecek iilerle ilgili anlama hazrland (15.06.1961, S.3)
baln tamaktadr. Haberde iki lke yetkilileri tarafndan taslak olarak
hazrlanan anlama metnindeki madde ne kartlmtr. Bunlar srasyla 1-
Almanyann iiler iin stanbulda bir bro aaca, 2- ilerin Almanyaya
gitmeden nce stanbulda iverenlerle nanlama imzalayacaklar, 3-i
seimlerinin sadece stanbulda yaplacadr. Milliyet, konu ile ilgili gelimeleri
ileriki srete de u balklarla ele almaya devam etmitir:
- i sevki yeni ekle balanyor ( 22.10.1963, S.1),
- Almanyaya gidecek iilerle ilgili garanti anlamas yapld
(14.12.1961, S.3),
- Alman Federasyonu, Trk iilerinin hakkn koruyacak (24.03.1962,
S.1),
4. 2. 2. Asayi ve Kaza Haberleri
Milliyet gazetesinde dikkat eken ve youn ekilde yer alan haberlerin banda
Almanyada yaayan Trklerle ilgili asayi ve kaza haberleri gelmektedir. Bu
haber kategorisinde, cinayet, uyuturucu, kaaklk, trafik kazas, taciz ve gasp
gibi konular yer almaktadr. Gn bu ilk aamalarnda Trk iilerinin Alman
toplumuna uyum konusunda zorlandklar ve bariz bir ekilde bu topluma
yabanclatklar aikrdr. Milliyette yer alan haberlere bakldnda Trk
iilerinin asayi konusunda iyi bir snav veremedikleri grlmektedir. Gazetede
yer verilen iki istatistik konunun ne kadar vahim olduunu gstermesi asndan
kayda deerdir. Almanyadaki Trkler suta 3. geliyor (08.01.1963, S.3) balkl
haberde, Trklerin, talyan ve Yunanllardan sonra su ileme sralamasnda
3.srada yer aldklar iddia edilmektedir. Gazetenin polis kaynaklarna
dayandrd habere gre Trklerin srasyla kaaklk, kadnlara sarkntlk ve
kskanlk, bor takntlar, babalk grevlerini yerine getirmeme, evlenme
vaadiyle kandrma, nafakadan kamak, kavga, dv, sarholuk ve hrszlk
sularn ilediklerine iaret edilmektedir. Gazetede yer alan bir dier su
istatistii ise Bavyera Eyaletinden. Bavyerada en ok su ileyenler Trkler
(12.12.1963, S.3) isimli haberde, Bavyera Eyaleti Emniyet Hukuk Ba Mavirine
dayandrlan bilgilere gre, eyalet snrlar dhilinde en ok sua karan kesimin
Tkler olduu ifade edilerek, bu durumun yetkililerce hazin bir rekor olarak
telakki edildii vurgulanmaktadr. Konu ile balantl dier haber balklar u
ekildedir:

324
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

- Bir Trk iisi Almanyadan kartld (24.10.1962: S.3),

- Nrnbergteki ma yznden, bir Trk bir Alman baklad (10.12.
1961: S.3),
- Almanyada 5 Trk iisi trafik kazalarnda ld (05.11.1962: S.1),
- Almanyada afyon karan iki Trk iisi yakaland (13.11. 1962: S.7),
- Trk iisini ldren Alman yarglanyor (10.08.1962: S.3),
- Ali Baba basld ve 40 haramileri yakaland (25.03.1963: S.3),
- Almanyada bir Trk yanllkla vurdular (27.11.1963: S.2).
4. 2. 3. Almanyaya Giden i Says
Milliyet gazetesinde, Akam gazetesinde de yer verildii gibi Almanyaya giden
iilerin saysal durumlar ilgili haberlerin yer aldn grmekteyiz. Konu ile
ilgili haberlere gz atldnda ilk haberin Almanyaya ilk kafile(26.02.1961,
S.1) balyla verildiini grmekteyiz. Haberde, i g anlamas sonrasnda ilk
kafilenin otobslerle Almanyaya hareket ettii belirtilmitir. Haberde ayrca, i
Bulma Kurumu mdrnn, iilere lkeyi en iyi ekilde temsil etme ynndeki
nasihatleri de ilenmitir. Konu ile ilgili dier haberler u ekildedir:
- Bat Almanyaya 4 bin D.D.Y. iisi gnderilecek ( 02. 04. 1961:S.1)
- Almanya 40 bin ii daha istedi (19.01.1962:S.1),
- Almanya Trkiyeden yeniden ii istiyor (22. 05. 1962:S.3),
- Almanyada 200 Trk iisi ta kracak ( 31. 07. 1961:S.3,
- 78 bin ii Almanyaya gitmek iin mracaat etti (24.08.1962: S.7),
- 20 bininci Trk iisi Almanyaya gitti( 20.11.1963:S.1),

Fotoraf-8. Almanyaya Otobsle kan lk Trk Kafilesi

(Milliyet, 26.02.1961: S.1)

325
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

4. 2. 4. Trk ilerinin Kandrlmas

Almanyaya g srecinde, Trk iilerinin maruz kald en can yakc

konularn banda umut tacirleri meselesi gelmektedir. g anlamasndan
nce illegal ekilde alan brolar vastas ile birok kiinin kandrld, madur
edildii ve umuda yolculukta umutlarnn suya drld bilinen bir
gerektir. Milliyet gazetesi, yaynlaryla bu konuda nemli bir duyarlln
oluturulmasna ve farkndaln yaratlmasna katk salamtr. Bu balamda
23. 02. 1961, tarihli nshann i hracat balkl ke yazsnda konunun ele
alndn grmekteyiz. Yazda, yllardan beri i bulma vaadiyle Almanyaya
binlerce maceraperesti sevk eden ve birounun orada sefil olmalarna neden
olan mehul zel brolarn faaliyetlerine son verildii bilgisi yer almaktadr.
Gazetede, Trk Gc Anlamasnn yaplmasndan duyulan memnuniyet
vurgulanarak, yaplan bu anlamayla Trk iilerinin bu maduriyetlerinin de
ortadan kalktna iaret edilmektedir. Milliyette bu tarz haberlere oka
rastlandn zlerek belirtmeliyiz. te bunlardan bazlar:

- Almanyaya gitmek isteyen baz iiler aldatlyor ( 20.07.1961: S2),

- aramak iin Almanyaya giden Trkler G durumda (16.12.1961:
S.3),
- Almanya turist pasaportlu kiileri hudut d ediyor (02.11.1963: S.1),
- Avrupaya ii gnderen alt bro sahibi savcla verildi (19.01.
1961:S.1).
4. 2. 5. Trk ilerinin alma artlar

Almanyaya legal veya illegal olarak giden ilk Trkler, gerek Almanyadaki baz
uygulamalardan gerekse yabancs olduklar bir corafyaya intibaktan kaynakl
bir dizi zorluklar ekmilerdir. Trk iilerinin maruz kaldklar zorluk ve haksz
uygulamalarn banda, dk maa, sigortalarnn denmemesi, grev yasa,
kalabalk aileye sahip olmak, dil bilmemek, ayrmclk ve polis iddeti gibi
konular gelmektedir. Gazetenin bu konularla alakal bir dizi haberi
okuyucusuyla paylaarak onlar bilgilendirme yoluna gittii grlmektedir.
Bahsi geen zorluklarla alkal haber dikkat ekicidir. Bunlardan ilki 23
ocuklu Trk isi Almanyada i bulamyor!(18.12.1963: S.3) balkl haberdir.
Haberde, 23 ocuklu bir Trkn Alman Demir Yollar letmesinden i istedii,
fakat iletmenin bu Trke i vermedii belirtilmektedir. Firmann gerekesinde
i verildii takdirde ocuk zamm olarak ayda 3 bin lira para demesi
gerekeceinden, Trk iisine i verilmedii ve bu durumun gazetede alay ve
aknlk belirten nlem (!) iareti ile eletiri konusu yapld grlmektedir. Bir
dier haber ise Almanyadan dnen iiler, hakszla uradk diyorlar
(27.04.1962:S.3) eklindedir. Yazda T.K. isimli bir Trk iisinin yaad dram
haberletirilmitir. Haberde greve katldklar iin iten kartlan ve snr d

326
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

edilen Trklerin altklar ortam temerkz yani toplama kampna

benzetilerek, zor artlarda altklar ve Alman iverenlerin alma akdine sadk
kalmayarak kendilerine hakszlk ettikleri bilgilerine yer verilmektedir. Konu ile
ilgili son haber de ise, Alman ii kurumu, 23 Trk iisinin grevi ile ilgileniyor
(01.10.1963, S.3) bal kullanlarak gelimeler ele alnmtr. Habere gre yine
zlk haklar nedeniyle grev yapan Trk iilerinin Alman kurumlar tarafndan
takibe alnd belirtilmektedir. Kt muamele grdkleri iddia edilen Trk
iilerinin, domuz ahr denilen yerde barndrldklar, kt ve farkl muameleye
tabi tutulduklarndan dolay ilgili mercilere dava atklarna iaret edilmektedir.
Bu tarihlerdeki bir dier nemli ve maduriyet tekil eden ve moral bozan
gelime ise, baz Trk iilerinin komnizm propagandas yaptklar iddiasdr.
Bu iddiadan hareketle birok Trk iini kaybetmi ve Almanya tarafndan snr
d edilmitir. Olayn o dnemde talyan ve Trk iileri arasndaki i
rekabetinden kaynakland yetkililerce deklare edilmesine ve Trklerin susuz
olduklarnn bilinmesine ramen, o gnk Alman basnnn zellikle de Stern
dergisinin bu konuda kara propaganda yapmak suretiyle yalan ve maksatl
haberlerle Trkleri zan altnda brakan yaynlara imza atmas manidardr.

Bu yndeki dier haberlerin balklar aadaki gibidir:

- Almanyadaki 500 Trk iisi az alyor (10. 02. 1961: S.1),

- Trk isi Almanyada ARANIYOR, FAKAT.:(16.02.1961: S.3),
- Almanyadaki ilerimiz (08.04.1963: S.2),
- 5 Trk iisi Almanyadan hudut d edildi (22.03.1962: S.1),
- Almanyadaki Trk iileri sigortalarla ihtilaf halinde (23.06.1962: S.3),
- Almanyada 15 Trk iisi iten kartld (17.04.1962: S.1),
- 15 Trk iinin Nikita Kruevin resmini tadklar yalanland
(18.04.1962: S.5),
- Alman firmas da Sternin iilerimizle ilgili haberini yalanlad
(28.04.1962: S.3),
- Almanyada a kalan iiler dnd (17.07.1962: S.7).
4.2.6.Trkiyenin Trk ilerine Bak As

Gazetede, Trk yetkililerince iilerin Almanyadaki alma artlar, izin

dnlerinde karlatklar zorluklar, ikamet meselesi, gmrk ve ulam gibi
baz konularn halledilmesine ynelik haberlerin yer ald grlmektedir.
Milliyet gazetesindeki konu ilgili en dikkat ekici haber ise, Almanya
seyahatinden ksa bir sre nce dnm olan dnemin Meclis Bakan Fuad
Sirmenin Trk iileri ile ilgili beyanlardr. Almanyadaki iilerimiz az gda
alp hastalanyor (25.10.1963: S.7) bal kullanlarak verilen haberde,

327
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

Sirmenin Klnde yapm olduu incelemede, Trk iilerinin dier yabanc

iilere gre ok abuk hastalandklarn syledii ve bunun balca nedeninin ise
para harcamamak adna az gda tketiminden kaynakland belirtilmitir.
Gazetedeki dier balklar ise unlardr:

- iler Almanyaya aktarmasz gidecek (17.02.1962: S.3),

- Almanyadaki iilerimizin durumu inceleniyor (25.05.1962: S.2),
- Almanyada Trk ilerinin kamet Tahdidi Kalkyor (07.03.1963: S.1),
- Grsel ve nn Almanyadaki ilere mesaj gnderdiler (01.08.1963:
S.1),
- Gmrkten eya ekmek, iiler iin g oluyor (08.08.1963: S2)
- ilere 3 bin ucuz mekan(18.10.1963: S.1),

4.2.7. Trk iilerinin Almanyadaki Sosyal ve Ekonomik Giriimcilikleri

Milliyet gazetesinin, Almanyadaki Trk iilerinin sorunlarnn yan sra sosyal

hayata dnk faaliyetlerini de nemsediini grmekteyiz. lgili haber
kategorisinde gurbetilerin dernekleme faaliyetleri, spor etkinlikleri, tanma
toplantlar gibi balklar yer almaktadr. Milliyette ironi formatnda verilen bir
haber, Anadolu insannn memleketten kalma alkanlklarndan kolayca
vazgeemediini gstermektedir. Dolmua biiirHadi kalkyor
(30.11.1963:S.3) eklinde verilen haberde, Klnde alan Trk iilerinin
Trkiyedeki dolmu uygulamasn Almanyada da yapmak istedikleri; fakat
Alman polisinin buna izin vermeyerek yasaklad ifade edilmektedir. Dier
haber balklar ise aadaki gibidir:

- Almanyadaki Trkler tanma toplants yapt (06.02.1962: S.3),

- Almanyada Trk ii dernekleri kuruluyor (01.02.1963: S.3)
- Frankfurt sokaklar Trk iileriyle doldu (25.09.1963: S.8),
- Almanyadaki iilerimiz Frankfurtta Toplandlar (28.09.1963: S.1),

4.2.8. Almanlarn Trkiyede Atklar Brolar

Gazetenin, Almanlar tarafndan alan brolarla ilgili iki adet habere yer vermek
suretiyle kamuoyunu bilgilendirdiini grmekteyiz. ki lke arasnda imzalanan
anlamada yer alan bro kurma maddesine gnderme yaplarak, ilgili gelime
Almanlar ii sevki iin bir bro kuruyorlar (16.07.1961: S:5) balyla
duyurulmutur. i almlarna dnk olarak, stanbulun Harbiye semtinde yeni
bir bronun 1 hafta ierisinde alaca haber ise Almanya ii sevki iin yeni
bro kuruluyor ( 28.03.1962: S.2) eklinde haberletirilmitir.

328
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

4. 2. 9. Reklam ve Tantm

Dier yandan Almanyadaki Trklerin zellikle de Almanca konusunda

yaadklar zorluklar dikkate alnarak o dnemde baz kitaplarn da
neredildiini ve bunlarn gazetelerde reklamlarnn yer aldn grmekteyiz.
Milliyet gazetesinde Almanyaya gidiyorum (03.05.1963: S.1) ismiyle tantm
yaplan kitapta, Almanyaya dair bilgilerin yer ald grlmektedir. Yine
bununla ilintili olarak Trk iilerinin Almanca renmesine yardm etmeyi
amalayan Almanca kitaplarnn da tantldn grmekteyiz. Bu reklam
gazetede , Telaffuzlu Almanca Rehberi (10.10.1963: S.1) eklinde yer almtr.

4. 3. Cumhuriyet Gazetesindeki Haber Kategorileri

Aratrma kapsamnda inceleyeceimiz yayn organ Trk basn tarihinin kadim

gazetelerinden biri olan ve halen yayn hayatn srdren Cumhuriyet
gazetesidir. Hemen belirtmeliyiz ki, bu gazete dier iki gazeteye gre hem nitelik
hem niceliksel olarak daha az habere yer vermitir. Cumhuriyet gazetesinde 9
kategori altnda toplam 21 haber yer almaktadr. Gazetede yer alan konu
dhilindeki kategorik balklar aadaki gibidir.

4. 3. 1. Almanyaya Giden i Says le lgili Haberler

Cumhuriyet de dier iki gazete gibi, Trkiyeden Almanyaya giden ii

saylarna sayfalarnda yer ayrmt. 4 haberin yer ald bu balktaki ilk haber
31 Ekim 1961de imzalanan Trk G Anlamasndan nceki durumla
ilgilidir. Bat Almanya ayda 300 Trk iisi istiyor (25. 10. 1960, S: 4) bal ile
verilen haberde Almanyann Trkiyeden her ay iin 300 ii istedii fakat
zellikle pasaport gibi baz formalite iler nedeniyle ayda ancak 140 kiinin bu
lkeye gidebildii ifade edilerek uygulanan brokrasiye tepkiler dile
getirilmektedir. Dier ilgili haberler u ekildedir:

- 500 ifti Almanyaya gnderiliyor (12.06. 1961, S:1),

- 7.900 talebe karlk Bat Almanyada almak zere 65.000 ii
mracaat etti (19.06. 1962, S:1),
- 1963de Almanya Trkiyeden on bin ii daha alacak (05. 12. 1962).
4. 3. 2. Kadnlarla lgili Haberler

Cumhuriyet gazetesinde, dier konularda olduu gibi yurt dna giden

kadnlarla ilgili haberlere de yok denecek kadar az yer verildii grlmektedir.
Konu ile ilgili iki haberin yer ald gazetede, Almanyada 4 Trk Hemiresi
(08.02.1963, S:1) balkl haber, daha nce Akam gazetesinde grdmz
haberle aynlk tekil etmektedir. Akam gazetesinde bir yaz dizisinde ilenen
gurbetteki hemireler haberi Cumhuriyet gazetesinde imzasz verilerek Akam

329
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

gazetesinden bire bir kopya olduu anlalmaktadr. Bu da o dnemde

Cumhuriyetin Almanyada henz muhabirinin olmadn ve gerekli haber
an da rakip gazetelerden karlama ynne gittiini gstermektedir.
Almanya yeniden kadn ii istiyor (18.08.1963, S:4) bal ile gazetede yer
alan ikinci haberde ise, Alman Siemens firmasnn personel mdrnn Trkiye
temaslar konu edinmitir. Habere gre Alman yetkilinin, Trk kadnlarnn
almaya az rabet gsterdiinden bahisle, sadece 1600 Trk kadnnn
Almanyada alt ve kendilerinin 18-20 yalar arasnda yeni kadn iilere
ihtiya hissettiklerini sylemitir.

4. 3. 3. Almanyaya i Sevkinin Faydalar, Zararlar

Cumhuriyet gazetesinin ilgi duyduu en nemli konulardan biri, Alman i

evrelerinin ve Alman devletinin Trk iilerine dnk politikalaryla ilgili
haberlerdir. Gazetenin bununla ilgili 3 adet habere yer verdii grlmektedir.
Almanya i Sendikalar Federasyonu Trk ileri in Bildiri Yaynlad
(02..12.1961: S.1) balyla manetten verilen haberin spotunda, Alman i
Federasyonu Bakan Heinz Richterin Almanyada bulunan Trk iilerine
mmkn olan tm yardmlarn yaplaca aklamalarna yer verilmitir. Gazete
yardm sz ve ilgi temalarn ne kartarak verdii haberin detaylarnda,
Almanyada Trk iisinin birok bakmdan urad mklat gz nnde
tutan federasyonun Trk iilerine yardmda kararl olduklar ifade edilmitir.
Almanyadaki iilerimizle ilgili rapor (08.05.1962: S.1)balkl haberin ise bir
nceki haberin Trk yetkilileri tarafndan bir salamas niteliindedir.
Almanyada birok i kolunda alan on binlerce Trkn i, sosyal, ekonomik,
ve itimai gibi konulardaki durumlarnn yerinde tespit edilmesi iin
Almanyaya gnderilen bir heyetin raporu gazetenin birinci sayfasndan
okuyucuya duyurulmutur. Heyette bulunan Zonguldak Maden Sendikas
Bakannn eletirilerinin ele alnd haberde zetle, Almanyadaki nemli
firmalarn, imzalanan anlamalara aykr uygulamalar icra ettikleri ve bu
olumsuz durumun hkmet yetkililerince acilen dzeltilmesi gerektii
vurgulanmtr. Gazetede ne kan bir dier balk ise Alman hkmetinin
Trk iilerinin enformasyon ihtiyacn gidermeye dnk gelimelerdir.
Almanya hkmeti Trke gazete karacak (10.05.1963: S.1) bal
kullanlarak verilen haberde, Federal Almanya Basn-Yayn Dairesi tarafndan
Anadolu ismiyle bir gazetenin hayata geirilecei duyurulmutur. Bu
gelimeden vg ile sz eden Cumhuriyetin, kacak gazetenin ift dilli
olaca ve her iki memleketten de siyasal, sosyal, kltrel, spor v.b. gelimelerin
gurbetilerle paylalaca belirtilmitir.

330
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

Fotoraf-9. Alman Hkmetinin Trkler iin karmay dnd gazete ile

ilgili haber (Cumhuriyet, 10.05.1963: S.1)

4. 3. 4. Trk Gcnn Alman Ekonomisine Katks

Almanyaya giden Trk i gcnn ksa zamanda Alman ekonomisine nemli

katk salad gerek Alman i evreleri ve gerekse de Alman hkmet yetkilileri
tarafndan srekli sitayile bahsedilen bir konu olmutur. Cumhuriyet
gazetesinin de bu konu ile ilgili olarak Erol Dallnn iki adet yazsna yer vererek
konuya aklk getirdiini grmekteyiz. Dallnn Trk isi Almanyaya Ylda
104 Milyon Mark Brakyor (29.11.1962: S.1) balkl yazsnda, devrik Menderes
hkmetinin ekonomi politikalarnn eletirisinden oluan bir arka plan
sunulmaktadr. Haberde zetle, gurbetteki iilerin ylda 104 Milyon marklk bir
tasarruf saladklarndan bahisle, bu parann Merkez Bankasnn uygulam
olduu dk kur politikas nedeniyle ancak %2sinin Trkiyeye gelebildii
vurgulanmaktadr. Dolays ile ok ihtiya hissedilmesine ramen Trkiyeye
gelmesi gereken bu parann uygulanan yanl politikalar nedeniyle Almanyada
kald ve ii tasarruflarnn bir ekilde heba edildii ifade edilmektedir. Yine
Dallnn kaleme ald Almanya iin bir Trk iisi 23 Turiste bedel
(02.12.1962: S:1) isimli haberde ise, Almanyann her halkarda Trk iisinin
varlndan kazanl kt iddia edilmektedir. Haberde, ilerimizin yanl kur
politikalar ve benzeri nedenlerden dolay kazandklarn Almanyada
harcamalar ve tasarruflarn yine burada deerlendirmi olmalar Almanya iin
ift tarafl bir kazan olarak deerlendirilmektedir. Dall, kaba bir hesapla, bir
Trkn tek bana Almanyada yapt bir harcamay ancak 23 Turistin
yapacandan hareketle Almanyann bu yolla ylda 466.860 turiste denk gelen
Trk varlndan elbette memnun kaldn syleyerek Trk hkmetine
eletiriler yneltmektedir.

331
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

4. 3. 5. Almanyaya i Sevkinin Faydalar, Zararlar

Gazetenin ele ald bir dier balk, o dnemde yurt dna gnderilen iilerin
Trkiye iin ekonomik anlamdaki art ve eksileridir. Tartlan konu, zellikle
gnderilen kalifiye iilere Trk ekonomisinin o dnemde ihtiya hissettii ve
gelimekte olan ekonomiye bunun negatif etki yaratacadr. Zira zellikle
Alman i evrelerinin o dnemde Trkiyeden alannda uzmanlam kalifiye
iileri istemesi bu tartmann da gndeme gelmesine etki etmitir. Bu
tartmaya bir rnek olmas asndan Nadir Nadinin kaleme ald Rakamlar
zerine dnceler (17.01.1963: S:1) balkl ke yazs dikkate deerdir. Nadi
yazsnda, Trk hkmetlerinin uygulad yanl istihdam ve maa politikalar
sonucunda azmsanmayacak kadar yetimi i gcnn yurt dna yneldiini
iddia etmektedir. Bu durumun Trkiyenin zellikle salk ve sanayi sektrn
ok olumsuz etkilediini ifade eden Nadi, salk sektrndeki doktorlarn ve
sanayi sektrndeki mhendislerin daha iyi yaam koullar nedeniyle Avrupa
lkelerini tercih ettiklerini vurgulamaktadr. Bunun neticesinde Trkiyenin
artan ihtiyaca ramen eleman sknts ektiinin altn izen yazar, bir an nce
bu hatadan dnlmesi gerektiini kaydederek bir nceki hkmetin
politikalarn eletirmitir. Gazete yer alan dier konu ile ilgili yazlar ise
unlardr:

- D lkelerde Trk i gc ve meseleleri (28.07. 1963: S. 1),

- Trkiyenin temel dengesizlii:sizlik (25.12.1963: S.1).

4. 3. 6. Asayi ve Cinayet Haberleri

Gazetede bu blmle ilgili olarak 2 adet haberin yer ald grlmektedir.

Almanyada cinayet ileyip kaan bir Trk aranyor (15.05.1963: S.1) balkl
haberde Trk vatanda C.I adl ahsn, parasn almak uruna yal bir Alman
kadn ldrerek kayplara kart iddia edilmektedir. Waiblingen canavar
olarak nitelendirilen katil zanlsnn zmir ve Kayseride grld belirtilerek
ilenen cinayetin kabul edilemez olduu ifade edilmi ve bu cinayet haberde
telin edilmitir. Bir dier haber ise, kanunlara kar geldiinden Alman hkmeti
tarafndan snr d edilen bir Trkn, Almanyann Badgodesberg ehrinde ar
yaral olarak bulunmas Yurt dna karlan bir Trk ar yaraland
(18.07.1963) bal ile haberletirilmitir.

4. 3. 7. Almanyadaki Trklerin alma artlar

Cumhuriyet gazetesinde, yurt dna gurbetilerin alma artlar ile ilgili 1 adet
haberin yer aldn grmekteyiz. Detaylarn daha nce verdiimiz Trklerin
Almanyada komnizm propagandas yaptklar ile ilgili iddialar Cumhuriyet
gazetesinde de konu edinmitir. Cumhuriyet de yer verilen bu yndeki ilk
gelime Almanyadaki iilerimiz arasnda Komnizm propagandas yaplyor

332
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

(20.12.1963: S.1) haberidir. Gazeteye gre, TBMM Plan ve Bte Komisyonunda

gndem d sz alan bir yenin, Almanyadaki Trk iilerinin arasnda
Komnizm propagandas yapan ajanlarn varlndan sz etmesi zerine,
Babakan yardmcs Turan Feyziolunun ilgili iddiann doruluunu teyit ettii
ve gereken nlemlerin en ksa zamanda alnacan syledii kaydedilmitir.
Burada belirtilmesi gereken durum, Milliyet gazetesinde byle bir olayn
yaanml reddedilirken, Cumhuriyette ise tam tersi olarak, olayn vuku
bulduu en yetkili kii kaynak gsterilerek kabul edilmektedir.

4. 3. 8. Trk iilerinin Almanyadaki sosyal ve ekonomik giriimcilikleri

Gazetede Trk iilerinin Almanyadaki sosyal ve ekonomik alandaki faaliyet ve

giriimciliklerine dair bir adet habere yer verildiini grmekteyiz. Almanya
Trk rencileri birlii dernei kuruldu (30.05.1961: S.1) balkl haberde,
Almanyann muhtelif ehirlerinde bulunan yaklak 2.000 Trk rencinin
oluturduu 16 Trk renci derneinin, Trk rencilerini temsil etmek ve
menfaatlerini korumak amacyla Almanya Trk rencileri Dernekleri Birlii
ad altnda birletikleri duyurulmaktadr.

Fotoraf-10.Almanyadaki Trk iileri arasnda Komnizm propagandas

(Cumhuriyet)

4. 3. 9. Reklam ve Tantm

Gazetede hayata dair gelimeler okuyucuya yanstlrken dier yandan da

gurbetilere ynelik rn ve hizmetlerden oluan reklamlarn da yer aldn
grmekteyiz. Bunlardan en arpc olan Alman yayn kuruluu
DeutscheWellenin ilgili reklamdr. Reklam tantmnda program ak ve
ieriklerinin yan sra hangi frekanslardan takip edilebilecei de belirtilmitir.

333
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

Fotoraf-11. DeutscheWellenin Gazete Reklam (Cumhuriyet)

Gazetede yine Trk giriimciler tarafndan Hamburgta hayata geirilen bir

lokantann Trk mterileri ekmek adna verdikleri reklam dikkati ekmektedir.
Bu da Almanyadaki Trklerin i hayatnn hemen hemen her alannda varlk
gstermeye baladklarnn ilk belirtilerinden biri olarak deerlendirilebilir.

Fotoraf-12. Almanyadaki Trk giriimcilerinin messese reklamlar

(Cumhuriyet)

SONU VE DEERLENDRME
Trk tarihinde g meselesi nemli bir sosyolojik vaka olarak allagelmi bir
durumdur. lk alardan itibaren balayan bu sre gnmze kadar da devam
etmitir. Trklerin hayatnda g kanksanm bir durum olup, Orta Asyadan
Akdenize oradan da Avrupaya srekli bir yer deitirme eklinde cereyan
etmitir. yle ki; in ve Hindistandan sonra Trkiye, yirminci yzylda nc
byk g veren lke konumunda olmutur. Trk tarihindeki en byk
glerden birisi de 1960larda Avrupaya olan gtr. kinci Dnya Savandan

334
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

sonra adeta bir enkaz ynna dnen Avrupa lkeleri, yeniden toparlanmak
adna nemli miktarda yabanc iiye gereksinim hissetmilerdir. Bu lkelerin
banda da, iki dnya savana katlmas neticesinde sosyal ve ekonomik hayat
ken Almanya gelmektedir. Almanya, sava sonras yaralarn sarmak ve
kalknma hamlesini gerekletirmek iin tahmin edilenden ok daha fazla
yabanc iiye gereksinim duymutur. Trkiye ise o dnemde savaa
katlmamasna ramen bir trl sanayi atlmn yapamam ve gereken
ekonomik kalknmay hayata geirememitir. Dnyann henz savalarn
okundan kurtulamamasndan kaynakl ekonomik durgunluk, ister istemez
Trkiyeyi de etkilemitir. Bununla birlikte 1945lerde tek parti ynetiminden
demokrasiye geii temsil eden ok partili hayatn, 1960 darbesiyle kesintiye
uramas Trkiyede siyasal hayatla birlikte ekonomik hayat da riske
sokmutur. Bu artlar altnda Almanya kendi ekonomisini dzle karmak,
Trkiye ise artan dviz ihtiyacn karlamak ve mevcut isizliin nne
geebilmek iin, iki lke arasnda 31 Ekim 1961de Trk Gc anlamas
imzalanmtr. Anlama ncesi Avrupaya ve zellikle de Almanyaya kk
apta ii gidileri olmusa da, 1961den sonra bu sre resmi bir form kazanarak
daha kitlesel ve organize ekilde gereklemeye balamtr. Trklerin
Almanyaya ilk gidileri kalc olmaktan ziyade geici ve ksa sreli olarak
dnlmtr. Fakat ileriki yllarda artlarn deimesi ile birlikte bu gler
kalc olmaya balamtr. 1960l yllarda balayan ve aile birleimleriyle
gnmzde de ksmen devam eden bu g sreci neticesinde Trkler, yaklak
milyon nfusuyla bugn Almanyadaki en byk yabanc aznlk durumuna
gelmilerdir. 1960larda umuda yolculuk olarak balayan g sreci, gurbetiler
asndan bir dizi sknt ve sorunlar da beraberinde getirmitir. Bata yabancs
olduklar bir corafyada dilini ve kltrn bilmedikleri insanlarla yaamann
zorluu ve neticesindeki yabanclama meselesi, Trklerin en nemli sorunlar
arasnda yer almtr. Dier yandan dnemin Trk hkmetlerince gurbetilerin
farkna varlamamas ve grmezden gelinmesi ise en yakc sorun olmutur. Bu
son cmleden hareketle biz bu almada, Almanyaya giden ilk Trk ii
gnn Trk medyasndaki iz dmn aratrmaya altk. Bu balamda,
gn ilk dnemini oluturan 1960-1963 yllar arasndaki g sreci ve bunlarn
medyaya yansmas Akam, Milliyet ve Cumhuriyet gazeteleri zerinden
incelenmitir. Aratrmann amac, o dnemdeki Trk medyasnn ii gn ne
derece nemseyip nemsedii, hangi argmanlar veya konu balklarn ne
kard, bir farkndalk oluturup oluturmadn renmeye yneliktir.
alma neticesinde, bu gazetede 16 haber kategorisinden oluan toplam 140
haberin yer ald grlmtr. Bahsi geen gazetelerde haber kategorileri
ierisinde ne kan en nemli be kategoriyi srasyla, Almanyaya giden ii
says (19 adet haber), Trk hkmetinin Trk iilerine ynelik politikalar (18
adet haber), Almanyadaki Trklerin alma artlar (17 adet haber), Kaza ve
asayi haberleri (15 adet haber), kadn iiler ile (11 adet haber)Trk iilerinin
sosyal ve ekonomik giriimcilikleri (11 adet haber) oluturmaktadr.

335
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

Gazetelerin zelinden bakldnda ise en ilgili gazetenin Akam gazetesi

olduunu grmekteyiz. Bir baka ifade ile incelediimiz gazeteler arasnda
gn bandan itibaren en kapsaml haberleri kamuoyuna duyuran ve
gurbetiler ile yakndan ilgilenen yayn organ Akamdr. Gazete, haber
ierikleri ve haberi destekleyen fotoraf grselleriyle dier gazetelere gre bir
adm daha ndedir. Zira Akam, ilk gten itibaren Almanyaya muhabir
gndermek suretiyle gmenlerle ilgili gelimeleri yakndan takip etmitir.
Akam gazetesinin, Trklerin g srecinde yaadklar her ayrnty geni bir
haber yelpazesi iinde farkl konu balklar ad altnda sayfalarna yansttn
grmekteyiz. Akam gazetesinde konuyla alakal 11 kategoriden oluan toplam
63 haber yer almtr. nem srasna gre gazetede yer alan be haber kategorisi
u ekildedir. Trk hkmetinin iilere ynelik politikalar (10 adet haber) ve
Trklerle ilgili rportaj ve bilgilendirme yazlar (10 adet haber)ilk iki srada yer
almtr. Kadn ii haberleri (9 adet haber) nc srada, Almanya tarafndan
istenen ii nitelikleri (8 adet haber) drdnc ve Almanyaya giden ii says
(6 adet haber) ise beinci srada yer almtr. Milliyet gazetesi Akam gazetesi gibi
Trk ii gne nem veren, yapt habercilikle Almanyadaki Trklerin
sorunlaryla yakndan ilgilenen bir yayn politikas izlemitir. Milliyet gazetesi,
haber says olarak Akam gazetesinden sonra 57 haberle ikinci, haber kategorisi
balamnda ise Cumhuriyet gazetesi ile birlikte, 9 kategori ile ikinci sray
paylamaktadr. Konu balamnda Milliyet gazetesinde ne kan ilk be haber
kategorisi arasnda, Trk iilerinin alma artlar (12 adet haber) ile ilgili
kategorinin ilk srada yer ald grlmtr. Asayi ve kaza haberleri (10 adet
haber) ikinci srada yer alrken, Almanyaya giden ii says (7 adet haber),
Trkiyenin Trk iilerine bak as (7 adet haber), Trk iilerinin
Almanyadaki sosyal ve ekonomik giriimcilikleri (7 adet haber) ile ilgili
kategorileri ise nc srada yer almtr. 1960l yllarda Trk basn alannda
yer alan ve ilk Trk gazetelerinden biri olmas nedeniyle nemli bir misyonu
olan yayn organlarndan biri de Cumhuriyet Gazetesidir. Bu anlamda konumuz
kapsamnda incelediimiz nc gazete Cumhuriyettir. Fakat belirtmeliyiz ki,
Cumhuriyet gazetesi incelediimiz kadaryla o gnlerde farkl konularla
ilgilendiinden Trkiye asndan nemli bir sosyal vaka olan g olgusunu pek
de dikkate almad grlmtr. Cumhuriyet gazetesi misyon olarak 1960l
yllarda kendisini daha ok taraftarln yapt ve bir bakma varlk sebebi
olarak grd Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)ne hasretmitir. Zira mzmin bir
Demokrat Parti (DP) kart olan Cumhuriyet, yaynlaryla bir yandan CHPyi
tekrar iktidara tamann propagandasn yaparken, dier yandan 27 Mays
1960da gerekletirilen anti-demokratik darbeyi merulatrmak iin o dnemde
nemli bir grev stlenmitir. Dolays ile ayn dnemde gerekleen g olayna
i politikadaki bu ncelikten dolay fazla eildii sylenemez. Bakldnda
Cumhuriyet gazetesinde, ii saylar ili ilgi haberler ile (4 adet haber)
Almanyaya ii sevkinin faydalar, zararlar (4 adet haber) balkl kategoriler ilk
iki srada yer almtr. Almanyann Trk iilerine ynelik politikalar (3 adet

336
Almanyaya Giden lk Trk i Gnn Trk Basnndaki

haber) ve kadnlarla ilgili haberler (3 adet haber) ve drdnc srada, Trk i

gcnn Alman ekonomisine katks (2 adet haber) ise beinci srada yer almtr.
Sonu olarak, aratrma kapsamnda incelediimiz Trk gazetesinden Akam
ve Milliyetin hem kategori hem de saysal olarak ele aldklar haberlerle en
azndan o dnem iin Trk i gn nemsediklerini ve sorumlu yayn anlay
dorultusunda kamuoyunu bilgilendirdiklerini syleyebiliriz. Cumhuriyet
gazetesinin ise i politikadaki nceliinden dolay g srecini ikinci plnda
grd veya ok da nemsemediini haber saysna ve ilgili ierie bakarak
sylemek mmkndr. Dier yandan gazetelerin g srecine yeterince ilgili
gster(e)memeleri o yllarn kendine has zellikleriyle de balantldr. O
dnemin siyasi atmosferi, teknolojik balamdaki gerilik ve zellikle de lkenin
genel ekonomik durumu bahsi geen zellikler arasnda saylabilir.

KAYNAKA
Abadan-Unat N ( 2006) Bitmeyen G-Konuk ilikten Ulus-tesi Yurttala,
stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul.
Abadan-Unat N (2007) Trk D Gnn Aamalar: 1950li Yllardan 2000li
Yllara, Kkler ve Yollar, iinde, Ayhan Kaya Bahar ahin (der), stanbul Bilgi
niversitesi Yaynlar, stanbul.
Baak Z Z ( 1977) D Yardm ve Ekonomik Etkileri: Trkiye 1960-1970,
Hacettepe niversitesi Yaynlar, Ankara.
Berelson B (1971) Content Analysis in Communications Research, New York:
Hafner Publishing
Bilgin N (2006) Sosyal Bilimlerde erik Analizi: Teknikler ve rnek almalar,
Siyasal Kitapevi, Ankara.
Canatan K ( 1990) Gmenlerin Kimlik Aray, Endls Yaynlar, stanbul.
Canatan K (1995) Avrupada Mslman Aznlklar, nsan Yaynlar, stanbul.
Canver O C (2008) Otuzbe Yllk G ve Brokrasi Tanklklarm, Phoenix
Yaynevi, Ankara.
Castles S ve Miller M J ( 2008) Gler a, Modern Dnyada Uluslar aras G
Hareketleri, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul.
Castles S (2011) G uzmanlar Gmenler iin ne dediler?, Gtrkler
Almanyada 50 Yl, 50 Jahre n Deutschland, Latif elik (ed), Tarih ve
Entegrasyon Aratrmalar Enstits, Wrzburg, Almanya.
elik L ( 2011) Gtrkler Almanyada 50 Yl, 50 Jahre n Deutschland, Kltr,
Tarih ve Entegrasyon Aratrmalar Enstits, Latif elik (ed), Wrzburg,
Almanya.
Demir ve Acar M ( 2002) Sosyal Bilimler Szl, Vadi Yaynlar, Ankara.

337
Seluk letiim, 2014, 8 (3): 301-338

Faist T ( 2003) Snrlar Amak Devletar Alan Konsepti , Devletar Alan-

Almanya ve Trkiye Arasnda Siyaset, Ticaret ve Kltr, Thomas Faist (ed),
Balam Yaynclk, stanbul.
Geleki C ve Kse A ( 2009) Misafir ilikten Etnik Aznla- Belikadaki
Trkler, Phoneix Yaynevi, Ankara.
Kaya A ve Kentel F ( 2005) Euro-Trkler, Trkiye ile Avrupa Birlii Arasnda
Kpr m, Engel mi?, stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul.
Kul (2007) Misafirlik Bitince, Avrupa Zaman Kitap, Offenbach am Main,
Almanya.
Ozankya ( 1984) Toplumbilim Terimleri Szl, Sava Yaynlar, Ankara.
Perembe E ( 2005) Almanyada Trk Kimlii- Din ve Entegrasyon, Aratrma
Yaynlar, stanbul.
Richter M ve Yal C ( 2005) Dinlemeye Deer, Geldiler ve Kaldlar-Almanya
Trklerinin Yaam ykleri, Michael Richter (ed) stanbul Bilgi niversitesi
Yaynlar, stanbul.
Sevimli ( 2000) Kimliksiz Cemaatler- Konumlar, Sorunlar ve Gelenekleriyle
Avrupadaki Anadolu Kkenliler, Alan Yaynclk, stanbul.
ahin B ( 2007) Almanyaya Gnn hmal Edilen Boyutu: Birinci Nesil
Trkiyeli iler ve Yallk Yoksulluu, Kkler ve Yollar, Ayhan Kaya ve Bahar
ahin (der), stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, stanbul.
en F, Ulusoy Y ve z G (1999) Avrupa Trkleri, Cumhuriyet Kitaplar, stanbul.
en F (2007) Euro-Trkler, Avrupada Trk Varl ve Gelecei, Gnizi
Yaynclk, stanbul.
Ta M (1999) Avrupada Irklk, mge Kitabevi, stanbul.
Yaln C ( 2004) G Sosyolojisi, An Yaynclk, Ankara.
Zaptolu D ( 2005) ncller Nesli, Geldiler ve Kaldlar- Almanya Trklerinin
Yaam ykleri, Michael Richter (ed), stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar,
stanbul.

338