r *- *

^ - - X 3: ~ $
T fe itta m cvai-unr V
B MN GIAI PHU

GII PHU
M (SCH DUNG CHO SINH VIN H BC s A KHOA)

fl NH XUT BN Y HOC ' jd flr y

S'
 TRNG I HC Y H NI

B MN GII PHU

GII PHU NGI

(DNG CHO S IN H V I N H B C s A KHOA)

I HCTHINGUYN
TRUNGIM HC

LIU
~

NH XUT BN Y HC
H NI - 2006
 NG CH BIN:

PGS.TS. Hong Vn Cc

TS. Nguyn Vn Huy

BAN BIN SON:

PGS.TS. Hong Vn Cc

TS. Nguyn Vn Huy

TS. Ng Xun Khoa

BSCKII. Nguyn Trn Qunh

BSCKII. Nguyn Xun Thu

ThS. Trn Sinh Vng

TH K BIN SON:

Chu n Tu Bnh
n \
Nguyn c Ngha

2
 LI NI U

Cun sch gii phu ny l ti liu dy/hc gii phu chnh thc c dng cho sinh
vin theo hc Chng trnh o to Bc s a khoa m B Gio dc v o to ban hnh
nm 2001, trong chng trnh mn gii phu c hai hc phn c b tr hc vo nm
th nht, bao gm 5 n v hc trnh l thuyt (75 tit) v 3 n v hc trnh thc hnh (45
tit). Trong khun kh thi gian m chng trnh mi quy nh, cc mc tiu l thuyt ca
mn hc, v cng l mc tiu ca cun sch ny, c xc nh l: (1) M t c
nhng nt c bn v' v tr, hnh th, lin quan v cu to ca cc b phn/c quan/li c
quan ca c th ngi v (2) Nu ln c nhng lin h v chc nng v lm sng thch
hp. Trong cc mc tiu trn, mc tiu 1 l mc tiu c bn v hu ht dung lng ca
sch dnh cho mc tiu ny. Cc lin h chc nng v lm sng (mc tiu 2) c lng
ghp trong cc m t gii phu khi thch hp hoc c trnh by sau phn m t gii phu
ca cc cu trc c th. Phn ln cc lin h chc nng v lm sng c trnh by trong
mt ti liu b tr i km theo cun sch ny, cun Gii phu lm sng, mt ti liu tham
kho c V Khoa hc v o to chp nhn t nm 1997.
L sch ca mt chuyn ngnh thuc nhm ngnh hnh thi y hc, sch gii phu
ngi l loi sch nng v m t da trn cc hnh v v mt h thng thut ng
chuyn ngnh. Mt cun sch gii phu hay phi l mt cun sch c k nng m t tt
bng thut ng chnh xc v c minh ho bng cc hnh nh thch hp. R rng l
vic p ng c tt cc yu cu ny khng phi d dng v: (i) hin cha c mt h
thng thut ng gii phu ting Vit thng nht trn ton quc, v (ii) nu mun cc
cu trc gii phu c m t r rng v d hiu, chng cn c m t k mc
nht nh v c minh ho bng nhiu hnh nh, m nh th th cn ti mt s lng
trang sch vt qu mc cho php. Thc t cho thy, khi hc gii phu bng bt c
gio trnh no ngi c u cn n s h tr ca cc atlas gii phu v cc ti liu
gii phu khc c lin quan. m bo tnh cp nht, chng ti s dng h thng
thut ng gii phu quc t va c thng qua ti Sao Paolo nm 1998 v nhiu m t
trong cc sch gii phu ting Vit trc y c chnh sa cho ph hp vi h
thng thut ng mi. ng thi vi vic bin son cun sch ny, chng ti chn,
bin dch v xut bn mt cun Atlas Gii phu Ngi v s cho ra mt cun Tliut
ng Gii phu Anh Vit da trn thut ng gii phu quc t. Hai cun sch ny, cng
vi cun Gii phu lm sng, s c coi l ti liu b tr chnh thc. Trong cu trc
cun sch ny: phn I l cc bi l thuyt, phn II l cc bi th gio xng, phn III l
b cu hi trc nghim.
Bn c thn mn, do thi gian c hn m sch li cn c hon thnh sm kp
phc v, cun sch chc chn s c nhiu thit st. Tp th tc gi mong nhn c cc y
kin ng gp ca bn c.

H Ni, ngy 30 thng 4 nm 2005

THAY MT BAN BIN SON

TS. Nguyn Vn H uy

3
 BNG VIT TT

T/k Thn knh

/m ng mch

T/m Tnh mch

D/c Dy chng

Xng
Xg
S t sng

c C

N Ngc

TL Tht lng

Cg Cng

4
 MC LC

Nhp mn gii phu hc Nguyn Vn Huy 7

Phn 1. CC BI L T H U Y T 12

Bi 1. i cng v h xng - khp Nguyn Vn Huy 12

Bi 2. i cng v h c - c v mc ca u Nguyn Vn Huy 22
Bi 3. C-mc ca c v thn Nguyn Vn Huy 33
Bi 4A. Thnh ngc - bng v ng bn Nguyn Vn Huy 48
Bi 4B. y chu Nguyn Vn Huy 58
Bi 5. C ca cc vng nch v cnh tay Nguyn Vn Huy 65
Bi 6. C ca cc vng cng tay v bn tay Nguyn Vn Huy 73
Bi 7. C ca cc vng mng v i Nguyn Vn Huy 81
Bi 8. C ca cc vng cng chn v bn chn Nguyn Vn Huy 88
Bi 9. ng mch di n v cc ng mch cnh Nguyn Trn Qunh 97
Bi 10. Tnh mch v thn kinh ca u - c Nguyn Vn Huy 104
Bi 11. Mch mu ca cc chi Nguyn Trn Qunh 113
Bi 12. Thn kinh ca chi trn Nguyn Vn Huy 133
Bi 13. Thn kinh ca chi di Nguyn Vn Huy 142
Bi 14. Mt v thn kinh th gic Nguyn Vn Huy 152
Bi 15. Tai v thn kinh tin nh-c tai Nguyn Vn Huy 161
Bi 16. Mi v thn kinh khu gic, hu Nguyn Xun Thit 172
Bi 17. Thanh qun, kh qun v cc tuyn c lin quan Nguyn Vn Huy 178
Nguyn Xiin Thu
Bi 18. Ph qun chnh, cung phi v phi Nguyn Vn Huy 187
Nguyn 'Xun Tlii
Bi 19. i cng h tun hon, cc mch ch, Nguyn Trn Qunh 198
tnh mch ca, h tnh mch n v t
Bi 20. Tim v h bch huyt Nguyn Trn Qunh 210
Bi 21. Ming v thc qun Ng Xiin Khoa 222
Bi 22. Trung tht, bng v phc mc Nguyn Vn Huy 231
Bi 23. D dy, rut non v tu Nguyn Vn Huy 244
Bi 24. Gan, ng mt ngoi gan v cung gan Nguyn Vn Huy 253

5
Bi 25. Rut gi Ng Xun Khoa 262
Bi 26. Mch v thn kinh ca cc c quan tiu ho trong bng 269
Nguyn Vn Huy
Bi 27. Thn v niu qun Trn Sinh Vng 281
Bi 28. Bng quang, niu o v h sinh dc nam: Nguyn Vn Huy 291
Trn Sinh Vng
Bi 29. H sinh dc n Trn Sinh Vng 304
Bi 30. i cng v h thn kinh. Cc mng no - tu Hong Vn Cc 313
Bi 31. Tu sng Hong Vn Cc 322
Bi 32. Thn no v tiu no Hong Vn Cc 327
Bi 33. Cc thn kinh s Nguyn Vn Huy 336
Bi 34. Gian no. Cc no tht IV v III Hong Vn Cc 350
Bi 35. i no Nguyn Vn Huy 355
Bi 36. H thn kinh t ch Nguyn Vn Huy 362
Bi 37. Cc ng dn truyn thn kinh Nguyn Vn Huy 374
Bi 38. H ni tit Ng Vn ng 383
Nguyn Vn Huy

Phn II. CC BI TH G I O X NG 388

Bi 39. Cc xng v khp ca u Nguyn Vn Huy 388
Bi 40. Cc xng v khp ca thn Nguyn Vn Huy 401
V B Anh
Bi 41. Cc xng v khp ca chi trn Nguyn Vn Huy 413
V B Anh
Bi 42. Cc xng v khp ca chi di Nguyn Vn Huy 426
V B Anh

Phn III. B CU HI TRC NGHIM Nguyn Vn Huy 444

6
 NHP MN GII PHU HC

MC TIU

Trnh by c i tng v cc phng php nghin cu ca mn gii phu

hc ngi, v tr ca mn hc ny trong y hc, t th v cc mt phang gii
phu, cc danh t gii phu.

1. GII THIU MN GII PHU HC NGI

1.1. nh ngha v lch s mn gii phu hc ngi

Gii phu hc ngi (human anatomy) l ngnh khoa hc nghin cu cu trc c

th con ngi. Tu thuc vo phng tin quan st, gii phu hc c chia thnh hai
phn mn: gii phu di th (gross anatomy hay macroscopic anatomy) nghin cu
cc cu trc c th quan st bng mt thng v gii phu vi th (microscopic
anatomy hay histology) nghin cu cc cu trc nh ch c th nhn thy qua knh hin
vi. Cun sch ny ch yu trnh by nhng m t gii phu i th. cc trng i
hc y ca Vit Nam, gii phu vi th hay m hc l mt b mn ring tch ri vi gii
phu i th.
Vic nghin cu gii phu hc c bt u t thi Ai Cp c i. v sau ( gia
th k th IV trc cng nguyn), Hyppocrates, "Ngi Cha ca Y hc", dy gii
phu Hy Lp. ng vit mt s sch gii phu v mt trong nhng cun sch
ng cho rng "Khoa hc y hc bt u bng vic nghin cu cu to c th con ngi".
Aristotle, mt nh y hc ni ting khc ca Hy Lp (384-322 trc cng nguyn), l
ngi sng lp ca mn gii phu hc so snh. ng cng c nhiu ng gp mi, c
bit v gii phu pht trin hay phi thai hc. Ngi ta cho rng ng l ngi u tin
s dng t "anatome", mt t Hy Lp c ngha l "chia tch ra" hay "phu tch". T
"phu tch - dissection" bt ngun t ting Latin c ngha l "ct ri thnh tng mnh".
T ny lc u ng ngha vi t gii phu (anatomy) nhng ngy nay n l t c
dng ch mt k thut bc l v quan st cc cu trc c th nhn thy c (gii
phu i th), trong khi t gii phu ch mt chuyn ngnh hay lnh vc nghin cu
khoa hc m nhng k thut c s dng nghin cu bao gm khng ch phu tch
m c nhng k thut khc, chng hn nh k thut chp X - quang.

1.2. Cc phng tin v phng thc m t gii phu

Ngoi phu tch, ta cn c th quan st c cc cu trc ca c th (nht l h

xng - khp, cc khoang c th v cc c quan khc) trn phim chp tia X. Cch
nghin cu cc cu trc c th da trn k thut chp tia X c gi la gii phu X-
qung (radiological anatomy). Gii phu X-quang l mt phn quan trng ca gii
phu i th v l c s gii phu ca chuyn ngnh X-quang. Ch khi no hiu c
s bnh thng ca cc cu trc trn phim chp X-quang ta mi c th nhn ra c

7
Bi 25. Rut gi Ng Xun Khoa 262
Bi 26. Mch v thn kinh ca cc c quan tiu ho trong bng 269
Nguyn Vn Huy
Bi 27. Thn v niu qun Trn Sinh Vng 281
Bi 28. Bng quang, niu o v h sinh dc nam: Nguyn Vn Huy 291
Trn Sinh Vng
Bi 29. H sinh dc n Trn Sinh Vng 304
Bi 30. i cng v h thn kinh. Cc mng no - tu Hong Vn Cc 313
Bi 31. Tu sng Hong Vn Cc 322
Bi 32. Thn no v tiu no Hong Vn Cc 327
Bi 33. Cc thn kinh s Nguyn Vn Huy 336
Bi 34. Gian no. Cc no tht IV v III Hong Vn Cc 350
Bi 35. i no Nguyn Vn Huy 355
Bi 36. H thn kinh t ch Nguyn Vn Huy 362
Bi 37. Cc ng dn truyn thn kinh Nguyn Vn Huy 374
Bi 38. H ni tit Ng Vn ng 383
Nguyn Vn Huy

Phn II. CC BI TH G I O XNG 388

Bi 39. Cc xng v khp ca u Nguyn Vn Huy 388
Bi 40. Cc xng v khp ca thn Nguyn Vn Huy 401
V B Anh
Bi 41. Cc xng v khp ca chi trn Nguyn Vn Huy 413
V B Anh
Bi 42. Cc xng v khp ca chi di Nguyn Vn Huy 426
V B Anh

Phn III. B CAU HOI TRAC NGHIEM Nguyn Vn Huy 444

6
 NHP MN GII PHU HC

MC TIU

Trnh by c i tng v cc phng php nghin cu ca mn gii phu

hc ngi, v tr ca mn hc ny trong y hc, t th v cc mt phng giai
phu, cc danh t gii phu.

1. GII THIU MN GII PHU HC NGI

1.1. nh ngha v lch s mn gii phu hc ngi

Gii phu hc ngi (human anatomy) l ngnh khoa hc nghin cu cu trc c

th con ngi. Tu thuc vo phng tin quan st, gii phu hc c chia thnh hai
phn mn: gii phu i th (gross anatomy hay macroscopic anatomy) nghin cu
cc cu trc c th quan st bng mt thng v gii phu vi th (microscopic
anatomy hay histology) nghin cu cc cu trc nh ch c th nhn thy qua knh hin
vi. Cun sch ny ch yu trnh by nhng m t gii phu i th. cc trng i
hc y ca Vit Nam, gii phu vi th hay m hc l mt b mn ring tch ri vi gii
phu i th.
Vic nghin cu gii phu hc c bt u t thi Ai Cp c i. v sau ( gia
th k th IV trc cng nguyn), Hyppocrates, "Ngi Cha ca Y hc", dy gii
phu Hy Lp. ng vit mt s sch gii phu v mt trong nhng cun sch
ng cho rng "Khoa hc y hc bt u bng vic nghin cu cu to c th con ngi".
Aristotle, mt nh y hc ni ting khc ca Hy Lp (384-322 trc cng nguyn), l
ngi sng lp ca mn gii phn hc so snh. Ong cng c nhiu ng gp mi, c
bit v gii phu pht trin hay phi thai hc. Ngi ta cho rng ng l ngi u tin
s dng t "anatome", mt t Hy Lp c ngha l "chia tch ra" hay "phu tch". T
"phu tch - dissection" bt ngun t ting Latin c ngha l "ct ri thnh tng mnh".
T ny lc u ng ngha vi t gii phu (anatomy) nhng ngy nay n l t c
dng ch mt k thut bc l v quan st cc cu trc c th nhn thy c (gii
phu i th), trong khi t gii phu ch mt chuyn ngnh hay lnh vc nghin cu
khoa hc m nhng k thut c s dng nghin cu bao gm khng ch phu tch
m c nhng k thut khc, chng hn nh k thut chp X - quang.

1.2. Cc phng tin v phng thc m t gii phu

Ngoi phu tch, ta cn c th quan st c cc cu trc ca c th (nht l h

xng - khp, cc khoang c th v cc c quan khc) trn phim chp tia X. Cch
nghin cu cc cu trc c th da trn k thut chp tia X c gi l gii phu X-
qung (radiological anatomy). Gii phu X-quang l mt phn quan trng ca gii
phu i th v l c s gii phu ca chuyn ngnh X-quang. Ch khi no hiu c
s bnh thng ca cc cu trc trn phim chp X-quang ta mi c th nhn ra c

7
cc bin i ca chng trn phim chp i tng mc bnh hoc b chn thng. Ngy
nay, c thm nhiu k thut lm hin r hnh nh ca cc cu trc c th (c gi
chung l chn on hnh nh) nh k thut chp ct lp vi tnh (CT scaner), siu m,
chp cng hng t ht nhn (MRI) ...
Tu theo mc ch nghin cu, c nhiu cch m t gii phu khc nhau. Ba
cch tip cn chnh trong nghin cu gii phu l gii phu h thng, gii phu vng
v gii phu b mt. Gii phu h thng (systemic anatomy) l cch m t m cu
trc ca tng h c quan (thc hin mt hay mt s chc nng no ca c th) c
trnh by ring bit. Gii phu h thng thch hp vi mc ch gip ngi hc hiu
c chc nng ca tng h c quan. Cc h c quan cua c th l: h da, h xng, h
khp, h c, h thn kinh, h tun hon, h tiu ha, h h hp, h tit niu, h sinh
dc v h ni tit. Cc gic quan l mt phn ca h thn kinh.
Gii phu vng (regional anatomy) hay gii phu nh khu (topographical
anatomy) l nghin cu v m t gii phu ca tt c cc cu trc thuc cc h c quan
khc nhau trong mt vng, c bit l nhng lin quan ca chng vi nhau. Kin thc
gii phu nh khu rt cn i vi nhng thy thuc lm sng hng ngy phi thc
hnh khm v can thip trn bnh nhn. C th c chia thnh nhng vng ln sau
y: ngc, bng, y chu v chu hng, chi di, chi trn, lng, u v c. Mi vng
ny li c chia thnh nhng vng nh hn.
Gii phu b' mt (surface anatomy) l m t hnh dng b mt c th ngi, c
bit l nhng lin quan ca b mt c th vi nhng cu trc su hn nh cc xng
v cc c. Mc ch chnh ca gii phu b mt l gip ngi hc hnh dung ra nhng
cu trc nm di da. V d, nhng ngi b vt thng do dao m, thy thuc phi
hnh dung ra nhng cu trc bn di vt thng c th b tn thng. Ni chung, thy
thuc phi c kin thc gii phu b mt khi khm c th bnh nhn.
Gii phu pht trin (developmental anatomy) l nghin cu v m t s tng
trng v pht trin c th. S tng trng v pht trin din ra qua sut i ngi
nhng qu trnh pht trin th hin r nt nht giai on trc khi sinh, c bit l
thi k phi (4 ti 8 tun). Tc tng trng v pht trin chm li sau khi sinh
nhng vn c s ct ho tch cc v nhng thay i quan trng khc trong thi th u
v nin thiu (chng hn nh s pht trin ca rng v no).
M t gii phu n thun l mt cng vic nhm chn nu khng lin h kin
thc gii phu vi kin thc ca nhng mn hc khc c lin quan. Nhng cch tip
cn khc trong m t gii phu hin nay l gii phu lm sng v gii phu chc nng
Gii phu lm sng (clinical anatomy) nhn mnh n s ng dng thc t ca cac
kin thc gii phu i vi vic gii quyt cc vn lm sng, v, ngc li s p
dng ca cc quan st lm sng ti vic m rng cc kin thc gii phu. Trong m ta
cc chi tit gii phu, ngi ging gii phu lm sng ch la chn nhng chi tit tao
nn nn tng gii phu cn thit cho nh lm sng. Gii pliu chc nng (functional
anatomy) l s kt hp gia m t cu trc vi m t chc nng.

1.3. V tr ca mn gii phu hc trong y hc

Trong y hc, gii phu hc ng vai tr ca mt mn hc c s. Kin thc gii

phu hc ngi l kin thc nn tng, gip ta hiu c hot ng ca c th ngi
(sinh l hc). Fernel ni rng "Gii phu hc cn cho sinh l hc ging nh mn a li
cn cho mn lch s". Gii phu hc cng l nn tng kin thc cn bn ca tt c cc
chuyn ngnh lm sng. Ch khi hiu r v tr, hnh th, kch thc, cu to v lin
quan ca mi c quan/b phn ca c th thy thuc mi c th khm v pht hin
c tnh trng bnh l ca chng cng nh mi c th iu tr/can thip (chng hn
nh phu thut) mt cch ng n. Mt bc s lm sng khm cha bnh, nht l
phu thut vin, m khng nm vng gii phu th chng khc no mt ngi vt
bin l m khng c hi .

1.4. Thut ng gii phu v thut ng y hc

Thut ng gii phu bao gm t nht 4500 t. S t vng gii phu to nn phn
ln s t vng y hc, v th c th ni rng thut ng gii phu l nn tng ca thut
ng y hc. Mi chi tit ^ii phu c mt tn gi ring. Mi danh t gii phu phi m
bo yu cu m t c ng nht chi tit gii phu m n i din. Thut ng gii
phu quc t c ngun gc t ting Latin, ting Rp v ting Hy Lp nhng u
c th hin bng k t v vn phm ting Latin. Trn con ng tin ti mt bn
danh php gii phu quc t hp l nht v b sung thm tn gi ca nhng chi tit
mi c pht hin, c nhiu th h danh php gii phu Latin khc nhau c lp
ra qua cc k hi ngh gii phu quc t. Bn danh php mi nht l Thut ng Gii
phu Quc t TA (International Anatomical Terminology - Terminologia Anatomica)
c Hip hi Cc Nh Gii pli Quc t (International Federation of Anatomists)
chp thun nm 1998. Tp bi ging ny s dng cc danh t dch t bn ting Anh.
Hin nay, cc danh t gii phu mang tn ngi pht hin (gi l cc eponyms)
hon ton c thay th.

1.5. T th gii phu

Tt c cc m t gii phu c trnh by trong mi lin quan vi t th gii

phu m bo rng cc m t c r rng v chnh xc. Mt ngi t th gii
phu l mt ngi ng thng vi: u, mt v cc ngn chn hng ra trc, cc gt
chn v cc ngn chn p st nhau, v hai tay bung thng hai bn vi cc gan bn
tay hng ra trc.

1.5.1. Cc m t p h n g gii p h u (H.l)

Nhng m t gii phu c da trn bn loi mt phng gii phu ct qua c

th t th gii phu. C nhiu mt phng ng dc, ng ngang v nm ngang nhng
ch c mt mt phng ng dc gia. Tc dng chnh ca cc mt phng gii phu la
m t cc mt ct v cc hnh nh ca c th.
Mt phng ng dc gia (median sagittal plane) hay mt phng gia (median
sagittal) l mt phng thng ng i dc qua trung tm ca c th, chia c th thnh
cc na phi v tri.
Cc mt phng ng dc (sagittal planes) l nhng mt phng thng ng i qua
c th song song vi mt phng ng dc gia. S rt c ch nu ch r v tr ca mi
mt phng bng cch a ra mt im mc, chng hn nh mt phng ng doc qua
im gia xng n.

9
 Cc mt phng ng ngang (coronal/frontal planes) l nhng mt phng thng
ng i qua c th vung gc vi mt phng ng dc gia, chia c th thnh cc phn
trc v sau.
Cc mt phng nm ngang (horizontal planes) l cc mt phng i qua c th
vung gc vi cc mt phng ng dc gia v ng ngang. Mt mt phng nm ngang
chia c th thnh cc phn trn v di. Cng cn c mt im tham chiu ch r mc
ct ca n, chng hn nh mt mt phng nm ngang i qua rn. Trong h ngn ng
Latin c hai t ch mt phng nm ngang: horizontal plane v transverse plane. Tuy
nhin, t transverse plane cn ch mt mt phng bt k thng gc vi trc dc ca mt
c quan hay b phn no ca c th. V d, mt mt ct ngang (transverse section)
qua bn tay trng vi mt phng nm ngang nhng nhng mt mt ct ngang qua bn
chn th trn mt phng ng ngang. Cc nh X - quang gi cc mt phng nm ngang
l cc mt phng ngang qua /rc (transaxial planes) hay ch n gin l cc mt phang
trc (axial planes) vn thng gc vi trc dc ca c th v cc chi.

Mt phng ng ngan<

Pha u (trn)

Pha lng (sau

Mt phng ng
dc gia

Pha bng (trc)

Mt phng nm ngang

Mt ct ngang

T th nga

T th sp

Mt phng ng dc

Pha gn (gn gc chi)

Pha ui (di)

Pha xa (xa gc chi)

Hnh 1. Cc mt phng ca c th v cc t nh hng

10
 1.5.2. Cc t c h m i q u a n h v tr v s o s n h
C nhiu tnh t c s dng m t mi lin h v v tr ca cc phn c the
t th gii phu bng cch so snh v tr tng i ca hai cu trc vi nhau, mt cu
trc n l vi b mt hoc ng gia, hay mt cu trc vi cc cc c th. Di y
l nhng t thng c s dng.
Trn (superior/cranial/cephalic) l nm gn hn v pha u; v d ni "tim nm
trn c honh" ngha l ni tim nm gn u hn c honh, ni ci g i v pha u
tc l ni i v pha trn.
Di (inferior/caudal) l nm gn hn v pha bn chn; v d ni "d dy nm
di tim" ngha l ni d dy nm gn bn chn hn so vi tim. Lu rng mt di
bn chn c gi l gan chn (sole).
Trc (anterior) hay bng (ventral) l gn hn v pha mt trc (mt bng)
c th hn; v d, ni "xng c nm trc tim" ngha l ni xng c nm gn mt
trc c th hn tim. Lu rng mt trc ca bn tay c gi l mt gan tay hay
gan tay (pam). Trong m t gii phu no, t m (rostral) cng c ngha l trc.
Sau (posterior) hay lng (dorsal) l nm gn hn v pha mt sau (mt lng) c
th; v d ni "thn nm sau tu" ngha l thn nm gn mt sau c th hn tu. Mt
sau bn tay c gi l mu bn tay (dorsum of hand).
Bn (lateral) v gia (medial). Bn l nm xa mt phng dc gia hn, cn gia
th ngc li. Trong ting Vit cc t bn v gia thng c dch l trong v ngoi
mc d dch nh th i khi c th nhm vi nng v su, bn trong v bn ngoi. V d
ni "mi nm pha trong ca mt" ngha l ni mi gn mt phng ng dc gia
hn mt. V gia (trong) v bn (ngoi) khi p dng vo cc chi c th dn ti hiu lm.
ngi la thng dng tn cc xng ca cng tay v cng chn lm cc t ch v tr.
chi trn, xng quay l xng nm ngoi, xng tr nm trong. Nh vy, cc t "pha
tr" v 'pha trong", "pha quay" v "pha ngoi ng ngha vi nhau. chi di, cc
t chy v mc ln lt ng ngha vi trong v ngoi. Trong nha khoa, t mesial tng
ng vi t medial v c ngha l "gn hn v pha ng gia cung rng"
Gn (proximal) v xa (distal). Gn ngha l nm gn thn hoc l im nguyn
y (im gc) ca mt mch mu, mt thn kinh, mt chi hoc mt c quan., hn; xa
c ngha ngc li. cc chi, gn ngha l gn gc chi hn, v d ni "i nm u
gn ca chi di".
N ng (superficial) l nm gn b mt hn v su (deep) l nm xa b mt hn-
v d xng cnh tay nm su di cc c v da.
Bn trong (internal) l gn hn v pha trung tm ca mt c quan hay khoang
rng, bn ngoi (external) th ngc li; v d ng mch cnh ngoi i bn ngoi hp
s, ng mch cnh trong c on i trong hp s. Nh ni trn, i khi c th
hiu nhm ngha ca cp t bn ngoi/bn trong vi cp t gia/bn (khi dch gia/bn
thnh trong/ngoi).

11
 P H N Is CC BI L THUYT

B i 1

I CNG V H XNG KHP

m

MC TIU

1. Trnh by c nhng kin thc chung nht v hnh th, cu to v s ct

ho ca h xng.
2. Trnh by c cch phn loi khp v nhng c im cu to ca mi
loi khp.

1. I CNG V H XNG
Xng l nhng c quan c cu to ch yu bng m xng, mt loi m lin
kt rn. B xng m nhim cc chc nng: nang c th, bo v v lm ch da
cho cc c quan, v vn ng (cng h c - khp); b xng cng l ni sn sinh cc
t bo mu v l kho d tr chat khong v cht beo.

--------- Xng s

t sng c
- Xng on
- Xng vai
Xng c
-Xng cnh tay
-Xng sn,
-t song tht lng
- Xng quay
-Xng tr
- Xng chu
'Xng cng
1 Khi xng c tay
Cc xng t bn tay
Cc xng t ngn tay
Xng i

Xng bnh ch
Xng chy
- Xng mc

- Khi xng c chn

Cc xng t bn chn
Cc xng t ngn chn

Hnh 1.1. B xng ngi

12
1.1. s lng v phn chia.

206 xng ca b xng ngi (//. 1.1) c sp xp thnh hai phn: 80 xng
ca b xng trc v 126 xng ca b xng treo. B xng trc (axial skeleton)
gm 22 xng S, 1 xng mng, 6 xng nh ca tai v 51 xng thn (gm 26
xng ct sng, 24 xng sn v 1 xng c). B xng treo hay xng chi
(appendicular skeleton) gm 64 xng chi trn v 62 xng chi di.

1.2. Cu to

1.2.1. Cu to c h u n g ca c c loi x n g
Bt k mt xng no cng c cu to bng cc phn sau y, k t ngoi vo
trong: mng ngoi xng, m xng c, m xng xp v tu. M xng thuc
loi m lin kt, bao gm cc t bo b vy quanh bi cht cn bn rn c. Cht cn
bn ca xng bao gm 25% nc, 25% si protein v 50% mui khong. Cc loi t
bo ca m xng l to ct bo, hu ct bo v t bo xng.
M ng ngoi xng (periosteum), hay ngoi ct mc, l mt mng m lin kt
dai giu mch mu bc quanh b mt xng (tr ni c sn khp). Mng ny gm hai
lp: lp ngoi l m si, lp trong cha cc t bo sinh xng (osteogenic cells). Mng
ngoi xng gip xng pht trin v chiu rng. N cng c tc dng bo v v nui
dng xng, gip lin xng gy v l ni bm cho cc dy chng v gn. Sn khp
l mt lp sn trong bao ph mt khp ca cc xng. N lm gim ma st v lm
gim s va chm ti nhng khp hot dch.
X ng c (compact bone) l thnh phn ng vai tr chnh trong chc nng
bo v, nng v khng li lc nn p ca trng lc hay s vn ng. M xng c
c t chc thnh nhng n v c gi l cc h thng Havers. Mi h thng
Havers bao gm mt ng Havers trung tm cha cc mch mu, mch bch huyt v
thn kinh. Bao quanh ng ny l cc l xng ng tm. Gia cc l xng l nhng
khoang nh (gi l cc h) cha cc t bo xng v dch ngoi bo. Ong Havers v
cc h c ni lin bng nhng knh nh gi l cc tiu qun xng. Vng nm gia
cc h thng Havers cha cc l xng k. Cc l xng bao quanh xng ngay di
mng ngoi xng l cc l chu vi ngoi.
Xng xp (spongy bone) do nhiu b xng bt cho nhau chng cht to nn
mt mng li vy quanh cc khoang nh, trng nh bt bin. Khoang nm gia cc
b xng cha tu (red bone marrow), ni sn xut cc t bo mu. Mi b ca
xng x<v cng c cu to bng cc l xng, cc h cha cc t bo xng v cc
tiu qun nhng khng c cc h thng Havers thc s.
o tuy (medullary cavity) l khoang rng bn trong thn xng di cha tu vng
(yellow bone marrow). Thnh tu c lt bng ni ct mc (endosteum). Tuy vng
cha nhiu t bo m.

1.2.2. c im c u to ri n g ca m i loi x n g (H.1.2)

Xng di. thn xng (diaphysis), lp xng c dy gia v mng dn v

pha hai u; lp xng xp th ngc li. hai u xng (epiphysis), lp xng c
ch cn l mt lp mng, bn trong l khi xng xp cha tu .

13
 Xng ngn c cu to ging nh u xng di. Xng dt gm hai bn xng
c kp gia l mt lp xng xp.

Sn khp (sn trong)

W
Sn u xng
M xng c

----- Xng xp

[-1--------------------- Xng c
M xng xp
Xng det

---------- Mng ngoi xng

tu

M xng c

Sn u xng

M xng xp
Sn kkp
Xng di Xng ngn

Hnh 1.2. Cu trc ca cc loi xng

1.3. Hnh th ngoi

Da vo hnh th nsoi v cu to. c th chia xng thnh cc loi nh

xng ii (long bone), xng ngn (short bone), xng d (flat bone), xng
khng u (irregular bone), xng c hc khi (pneumatized bone) v xng vng
(sesamoid bone). Cc loi xng vi nhng hnh th khc nhau k trn thch ng
vi cc chc nns rins bit, v d nh xng dai co kha nng vn n2 vi ns
tc rn ri. xns di thin v chc nng bao v Y.Y... Cc xns di c mt thn
xng nm gia cc u: thn v mi u xng c ngn cch nhau bng mt
sn u xng.

14
1.4. Cc mch mu ca xng

Xng c cp mu tt nh hai loi ng mch: cc ng mch nui xng va

cc ng mch mch mng xng.
Vi mt xng di, cc ng mch nui xng thng gm mt ng mch ln
chy chch qua xng c qua mt l nui xng (nutrient foramen) gn gia thn
xng n tu xng v mt s ng mch nh i vo u xng. Trong tu
xng, ng mch ln chia thnh cc nhnh gn v xa chy dc theo chiu di ca
tu v phn chia thnh cc nhnh nh dn i vo m xng ca thn xng; cc ng
mch cn li nui dng cho m xng v tu ca u xng.
Cc ng mch mng xng cp mu cho mng ngoi xng (tr cc mt khp);
mt s nhnh mch rt nh chui qua mng ngoi xng ti phn ngoi xng c v
ni tip vi cc nhnh ca ng mch nui xng t pha tu i ra.

1.5. S hnh thnh v pht trin ca xng

Qu trnh hnh thnh xng c gi l s ct ho. Qu trnh ny bt u t tun

th su hoc th by t hai dng khun mu l mng m lin kt c ca phi v cc
ming sn ging vi hnh dng ca cc xng. C hai cch ct ho: ct ho ni mng
v ct ho ni sn.
Ct ho ni mng. Ct ho ni mng l hnh thc ct ho to nn cc xng dt
ca s v xng hm di. Cc t bo trung m trong mng m ln kt si ca phi
tp trung li v bit ho, trc ht thnh cc t bo sinh xng v sau thnh cc lo
ct bo. Ni din ra s t li v bit ho nh vy c gi l mt trung tm ct ho.
Cc to ct bo tit ra cht cn bn xng cho ti khi chng b vy quanh hon ton
bi cht cn bn. Cht cn bn ngm calci (calci ho) v tr nn cng, cc to ct bo
tr thnh cc t bo xng. Cht cn bn xng pht trin thnh cc b, v cc b hp
li vi nhau to nn xng xp. Cc mch mu tin vo cc b xng, v m lin kt
i km theo cc mch mu trong cc b ny bit ho thnh tu xng . Trung m
trn b mt xng kt c li tr thnh mng xng. Cui cng, cc lp ngoi cng
ca xng xp c thay th bng xng c do mng xng sinh ra nhng xng xp
vn tn ti trung tm.
Ct ho ni sn. Ct ho ni sn l s thay th sn bng xng v hu ht cc
xng c hnh thnh theo cch ny. Qu trnh ct ho ni sn din ra nh sau:
(1) S hnh thnh m hnh sn. Cc t bo trung m t tp li ti v tr ca xng
tng lai v bit ho thnh cc nguyn bo sn; nguyn bo sn tit ra cht cn bn
sn, to nn m hnh ca xng tng lai bng sn trong. Quanh m hnh sn hnh
thnh mng sn.
(2) M hnh sn tng trng. Khi nguyn bo sn b vi trong cht cn bn sn
chng tr thnh- cc t bo sn. Cc t bo sn phn chia, tit thm cht cn bn lm
cho sn tng trng v chiu di. Cc nguyn bo sn mi pht trin t mng sn v
chng bi p thm cht cn bn vo b mt ca m hnh, lm cho m hnh tng
trng v b dy.

15
 Khi m hnh sn tip tc tng trng, cc t bo vng gia ca n ph i, v
ra v lm thav i pH ca cht cn bn, dn n s calci ho v s cht thm ca cc
t bo sn khc. Khi cc t bo sn cht, cc h nh hnh thnh v cui cng hp li
thnh nhna hc ln hn.
(3) Hnh thnh trung lm ct ho nu\n pht. Mt ng mch xuyn vo mng
sn v m hnh sn ans calci ho qua mt l vng gia m hnh, kch thch cc t
bo sinh xng trong mng sn bit ho thnh cc to ct bo. Cc t bo ny tit ra
di mng sn mt lp xng c mng 2 l xns mng xng v mng sn lc
ny c gi l mng xng. Cc mch mu cng cc thnh phn i theo (to ct bo.
hu ct bo v tu ) hp thnh mt n tin su vo vng sn calci ho to nn
trung tm ct ho /1 quyn pht, vng m m xng s thay th sn. Cc to ct bo
tit cht cn bn xng ln tn tch ca sn b calci ho. to nn cc b xng xp.
Khi trung tm ct ho m rn v cc u xng, cc huv ct bo ph hu cc b
xng xp mi c hnh thnh, to nn tu trung tm ca m hnh. Sau tu
c lp y bng tu xns .
(4) Hnh thnh cc ti ling tm ct io th plit. Khi cc mch mu i vo cc
u xns. cc trung tm ct lio tli plit hnh thnh, thng quanh thi gian sinh.
S ct ho din ra nh cc trung tm ct ho nauyn pht nhng c mt im khc
bit l xng xp vn tn ti bn trong u xna m khng b tiu i hnh thnh
tu. S ct ho th pht tin t trung tm u xng ti mt ngoi ca xng.
(5) S hnh thnh sn khp v sn u xng. Phn sn trong che ph u xng
tr thnh sn khp. Trc tui trng thnh, cch vng gia u xng v thn xns
(metaphysis) vn tn ti mt tm sn gi l sn u xng, mt cu trc gip xns
di tn trng v chiu di.

1.6. S tng trng ca xng

Tng trng v chiu di. Sn u xng xna ang pht trin c kh nno
tng sinh v mt hng v thn xng ca n c ct ho lm cho chiu di thn
xng tng dn. gia 18 v 25 tui, cc t bo sn u xng ngng phn chia v
tm sn c thay th bna xng. Vt tch ca sn u xng xng trno thnh
l ng u xng.
Tng trng v chiu dy. b mt xng, cc t bo mng xn bit ho
thnh cc to ct bo v cc t bo ny to nn cc h thng Havers mi. lm cho m
xng mi c bi p ln mt ngoi ca xng. Tron khi m xng lt thnh
tuv b tiu hu bi cc hu ct bo c mt ni ct mc. Theo cch ny, tuv rn ra
khi ng knh ca xng tng ln.
S tng trng ca xng mng v c bn l bng mt qu trnh bi p thm
xng trn b mt v cc b xng. V d nh s ng dn ca cc thp (vno nm
gia cc b v 2C xns vm s): xng tin dn vo mns thp bng cch bi p
thm xng vo cc b xng: ng thi, mng xng bi p thm xn ln b mat
xng.

16
1.7. S ti to xng

Khi gy xng, gia hai u xng gy s hnh thnh mt khi mu t. Tiep

, khi mu t ny bin thnh can x-sn ri thnh can xng (bng xng xp) lin
kt cc u gy ca xng. Cui cng, m xng cht cc u gy c tiu i,
ng thi can xng xp ngoi vi ca ch gy c thay th bng xng c.

2. I CNG V H KHP

Khp (joint) l ni lin kt gia hai hoc nhiu xng. Cc khp c phn loi
theo cu to v chc nng ca chng. Theo cu to, cc khp c chia thnh ba loi:
khp si, khp sn v khp hot dch. Da vo mc hot ng, cc khp c chia
thnh ba loi: khp bt ng (synarthrosis), khp bn ng (amphiarthrosis) v khp
ng (diarthrosis).

2.1. Khp si (fibrous joint) (H.1.3)

y l cc khp khng c khp, cc xng c gi rt cht vi nhau bng m

lin kt si, v c t hoc khng c c ng gia cc xng tip khp. C ba loi khp
si l ng khp, khp chng v khp rng-huyt rng. Mt ng khp (suture) l
mt khp si m cc xng nm rt st nhau v ch c mt lp m si mng lin
kt cc xng. ng khp l kiu lin kt in hnh gia cc xng s v, v chc
nng, y l khp bt ng. Mt khp chng (syndesmosis) l mt khp si m, nu
so vi ng khp, c mt khong cch ln hn gia cc xng tip khp v v th c
nhiu m si hn. M si c th l mt mng gian ct (chng hn nh gia cc xng
chy v mc) hoc dy chng. Khp chng cho php mt mc c ng hn ch ga
cc xng tip khp v c xp vo loi khp bn ng. Mt khp rng-huyt rng
(gomphosis) l khp si gia mt chn rng hnh nn vi huyt rng; m lin kt si
gia chn rng v huyt rng c gi l dy chng quanh rng. Khp rng-huyt
rng l khp bt ng.

2.2. Khp sn (cartilaginous joint)

Khp sn l khp m cc xng tip khp c lin kt cht vi nhau bng

sn trong hoc sn-si. Ging nh khp si, khp sn khng c khp v ch cho
php mt mc c ng hn ch hoc khng. C hai loi khp sn: khp sn trong v
khp sn-si.
Khp sn trong (synchondrosis) l cu trc tm thi ch c b xng cha
trng thnh. y l khp sn m vt liu lin kt l sn trong. Cc v d v khp
sn trong l tm sn u xng (epiphysial cartilage) kt ni u xng v thn xng
ca mt xng di ang pht trin, sn ni xng sn th nht v xng c, nhng
sn lin kt xng cnh chu, xng ngi v xng mu. Khi xng ngng pht trin
v chiu di, sn trong c thay th bng xng v khp sn bin thnh mt lin kt
xng (bony union; synostosis), v chc nng, khp sn trong l khp bt ng.
Khp sn-si (symphysis) mt khp sn m u ca cc xng tip khp
c ph bng sn trong, nhng hai u xng c ph sn ny c kt ni bng
mt a sn-si. Tt c cc khp sn-si nm trn ng gia ca c th. Khp sn-si
mu, khp gia cn c v thn c, v khp gia cc thn t sng l nhng khp sn-
si. Khp sn-si thuc loi khp bn ng. Kh nng c ng hn ch m khp sn-
si c c l nh a sn-si c kh nng chu c sc nn p (hay n hi).

2.3. Khp hot dch (synovial joint) hay khp ng (diarthrosis)

Khp hot dch l khp c mt khoang gi l khp (articular cavity) gia cc

xng tip khp. ny cha cht hot dch lm trn khp, cho php khp c ng t
do. Tt c cc khp hot dch l nhng khp ng. Loi khp ny c mt ph bin
cc chi. thn, khp i - chm, cc khp i-trc, cc khp sn - t sng v cc
khp sn - mm ngang cng l nhng khp hot dch.

2.3.1. Cu to ca khp hot dch (H.1.4)

Tt c cc khp hot dch u c to nn t nhng thnh phn nh sau.

M t khp (articular surface) l b mt tip khp ca cc xng tham gia cu
to khp. Mt khp c hnh th khc nhau ty tng loi khp v c ph bng sn
khp (articular cartilage); sn khp thuc loi sn trong (hyaline cartilage). Lp
sn ny lm cho mt khp nhn v d trt. Nhng mt khp lm c gi l h
khp (articular fossa). Khi cc mt khp c hnh th cha tht thch ng vi nhau,
c th c thm sn vin (labrum) lm cho mt khp lm su thm, hoc mt sn
chm (meniscus) nm xen gia phn ngoi vi ca hai mt khp. Cng c khi hai
mt khp khng tip xc trc tip vi nhau m gin cch nhau bi mt a sn-si
gi l a khp (articular disc). a khp c hai mt thch ng vi cc mt khp
ca hai xng tip khp. Chng hn, nu mt khp ca hai xng u li th a
khp s c hai mt lm.
Bao khp (joint/articular capsule) l mt bao hnh ng bc quanh khp v lin
kt cc xng tip khp vi nhau. Bao lng khp c th c ng t do nhng
cng chc gi cho khp khi b trt. Bao khp do hai lp to nn, lp hay mng
x (fibrous layer/membrane) ngoi v mng hot dch (synovial membrane/layer)
trong. Mi u ca lp x bao khp dnh vo mng xng quanh mt u xng v
ng dnh ny t nhiu cch xa ra (b chu vi) sn khp. Mng hot dch l mt lp
t bo biu m lt mt trong lp x ca bao khp cho ti ch lp ny dnh vo xng
th lt ln bc phn u xng trong bao khp ti tn ra sn khp. Ngoi ra mng
hot dch cn bao bc nhng cu trc nm trong bao khp m khng chu trng lc
(nh sn vin, gn, dy chng trong bao khp). Mng hot dch cng vi cc mt khp
gii hn nn khp (articular cavity). N tit ra mt dch dnh, c nh lng trng
trng gi l hot dch (synovial fluid). Cc tc dng ca cht ny l bi trn cc mt
khp, cung cp cc cht dinh dng cho nhng cu trc bn trong khp v qua
gip duy tr tnh bn vng ca khp. Cht dch gi cho cc mt khp khong tach ri
nhau, ging nh khi gia hai mt knh c mt t nc. khp i khi b phn chia mt
phn hoc hon ton bi mt a khp hoc sn chm.

18
 Hnh 1.3. Cc loi khp si
a. Khp chng chy- mc
b. ng khp s
c. Khp rng-huyt rng

Hnh 1.4. S cu to khp hot dch

Nhng ti nh cha hot dch (hay cc ti thanh mc) c mt mt s khp.

Chng c tc dng nh nhng ci m chng li ma st gia mt xng v mt dy
chng hoc gn, hay gia xng v da, ni m mt xng tham gia cu to khp gn
b mt da.
Cc dy chng (ligaments) l phng tin gi cho khp vng chc thm. C ba
loi dy chng: dy chng bao khp (capsular ligaments) l ch dy ln ca bao khp,
dy chng ngoi bao khp (extracapsular ligaments) v dy chng trong bao khp
(intracapsular ligaments). Nhng c v gn i qua mt khp khng nhng c chc
nng vn ng khp m cn c vai tr gi khp.
Thn kinh v mch m u. Nhng thn kinh chi phi cho mt khp cng chnh l
nhng thn kinh chi phi cho nhng c vn ng khp . Nhng ng mch nm gn
mt khp hot dch thng tch ra nhng nhnh xuyn vo bao khp v cc dy chng
ca khp. Ring sn khp c nui dng bng cht hot dch.

19
2.3.2. Phn loi khp hot dch (H.1.5)

Cc khp hot dch c cu to chung nh nhau nhng hnh th ca cc mt tip

khp th gm nhiu loi khc nhau. Da vo hnh dng ca cc mt tip khp, khp
hot dch c chia thnh su loi (H.J.6): khp phng, khp bn l, khp trc, khp
chm, khp li cu v khp yn.
K h pphng (plane joint) hay khp trt (//.7.5 d). Mt tip khp ca hai xng
phng hoc hi cong ch cho php chng trt ln nhau mt cch hn ch. Khp c-
n, khp cng vai-n, nhng khp gia cc xng c tay v nhng khp gia cc
xng c chn l nhng khp phng. Khp phng thuc loi khp khng trc.
Khp bn l (hinge joint) hay khp rng rc (//.7.5 c). loi khp ny, mt
khp ca mt xng li hnh rng rc, mt khp ca xng kia l mt khuyt lm
rng rc lp vo. Nhng c ng ca khp bn l ch l gp v dui ging nh ti bn
l ca mt cnh ca. Khp khuu, khp gi, khp c chn, khp i-chm v cc khp
gian t ngn ca ngn tay v ngn chn l nhng khp bn l. Cc khp bn l thuc
loi klip n trc.

Hnh 1.5. Cc loi khp hot dch chnh (xp theo hnh th)
a,b: Khp chm cu (khp vai v khp hng); c: Khp bn l'
d: Khp phng (gia hai xg c tay); e: Khp trc (khp Cl - Cll)-
f,g: Khp li cu (khp t bn tay-ngn tay); h: Khp yn

20
 Khp trc (pivot joint) (H.1.5 e). mt khp trc, mt khp trn vy quanh mt
khi xng hnh tr hoc hnh nn ca mt xng tip khp vi mt vng xng-si
c to nn mt phn do mt xng khc v mt phn do mt dy chng. Khp trc
thuc loi khp n trc v n ch cho php c ng xoay trn quanh trc dc ca n.
Cc khp quay-tr v khp i-trc gia l nhng khp trc.
Khp chm cu (ball and socket joint; spheroidal joint) (H.1.5 a, b). loi khp
ny, mt khp ca mt xng c hnh cu (c gi l chm), cn mt khp ca
xng kia lm su nh mt thch ng vi chm. Hnh dng ca nhng mt tip khp
cho php khp c tm c ng rng. Nhng c ng c th c ca loi khp ny l:
gp, dui, ging, khp, quay trn v xoay trn. Khp vai v khp hng l nhng khp
chm cu. Nhng khp ny l khp a trc v chng cho php c ng quanh ba trc.
Khp li cu (condylar joint) {H.1.5 f.g) hay khp soan (ellipsoid joint). loi
khp ny, mt khp li hnh oval ca mt xng khp vi mt khp lm hnh oval ca
xng khc. Khp c tay v cc khp t bn tay-t ngn tay ca cc ngn tay II ti
V nhng v d v khp li cu. Khp li cu cho php c ng quanh hai trc v
c gi l khp lng trc.
Khp yn (saddle joint) (H.1.5 ti). mt khp yn, mt khp ca mt xng c
hnh yn, cn mt khp ca xng kia thch ng vi yn nh mng ngi ci nga
kht vi yn nga. Mt v d v khp yn l khp gia xng thang vi xng t bn
tay th nht. Khp yn l mt bin th ca khp li cu v c c ng t do hn khp
li cu mc d n cng l khp lng trc. im khc ca khp li cu v khp yn
so vi khp chm cu l cc loi khp ny khng thc hin c c ng xoay trn
nh khp chm cu.
Trong cc khp ca c th, khp no m bao khp ch vy quanh mt cp mt
khp thuc mt trong su loi trn l khp n (simple joint), khp no c nhiu cp
mt khp l khp phc hp (complex joint). Khp trc v khp bn l l hai dng ca
khp tr (cylindrical joint).

2.3.3. Cc c ng ca khp hot dch

Nhng c ng ti cc khp hot dch l c ng trt, cc c ng gc, c ng

xoay trn v cc c ng c bit. Cc c ng gc l cc c ng lm tng hoc gim
gc gia cc xng tip khp v bao gm gp, dui, ging, khp v quay trn.
Gp (flexion) v dui (extension) l cc c ng i nhau thng sy ra mt
phng ng dc, gp lm gim gc gia cc xng tip khp, dui th ngc li.
Ging (abduction) l chuyn ng ca mt xng ra xa ng gia c th khp
(adduction) l chuyn ng ngc li. Ring bn tay v bn chn th ging cc ngn
c ngha l a cc ngn ra xa ngn gia.
Quay trn (circumduction) l chuyn ng ca u xa ca mt phn c th trong
mt vng trn do kt qu ca gp, dui, ging v khp.
Xoay trn (rotation) l chuyn ng ca mt xng quanh trc di ca n.
Sp (pronation) l c ng xoay gan bn tay xung di, nga (supination) l c
ng xoay gan bn tay ln trn. y l nhng c ng c bit.

21
 B i 2

I C0NG V i H Cff, C V MC CA DU
'

MC TIU

1. Trnh by c cu to chung ca mt c vn, cc kiu sp xp SI c v

cch phn loi c theo chc nng.
2. M t c cc nhm c u: tn gi, cch bm, thn kinh chi phi v
ng tc ca ca mi c.

1. I CNG V H C

H c c trnh by bi ny l h thng ca cc c v nhm c xng to nn

nhng c ng cc khp. Trong h ny, mi c xng l mt c quan do m c
xng v m lin kt to nn.

1.1. i cng v m c

C th ta c ba loi m c khc nhau v m hc, v tr v s chi phi thn kinh:

c xng, c trn v c tim.

1.1.1. M c x n g (H.2.1). Loi c ny cn c gi l c vn v, khi nhn di

knh hin vi, t bo c (si c) c nhng di sng v ti xen k (vn). M c xng
ch yu l vn ng theo mun. Hu ht c xng cng vn ng khng theo
mun chng mc no . V d, ta thng khng bit v c ng co gin ca c
honh, v tnh trng co thng xuyn ca cc c gi t th, hoc v cc phn x rui.

Cc nhn

Hnh 2.1: a. Mt si c xng; b. Mt b si c xng v m lin kt i km

22
1.1.2. M c trn (H.2.2). M c trn c mt thnh ca cc cu trc rng, nh cc
mch mu, ng dn kh v hu ht cc c quan trong bng. N cng bm vocac
nang lng da. Di knh hin vi, t bo c trn c hnh thoi vi duy nht mt nhn
trung tm v khng c vn ngang. C trn do thn kinh t ch chi phi nn khng p
ng vn ng theo mun.

Hnh 2.2. M c trn

1.1.3. M c tim (H.2.3). Si c tim cng c vn ngang nh si c xng nhng cc

si c nhnh ni vi nhau lm cho c tim tr thnh mt phin c ch khng phi mt
tp hp ca cc si c ring r. Loi c ny cng do thn kinh t ch chi phi v cn
c kh nng t co bp khi khng c xung ng t thn kinh trung ng i ti.

Hnh 2.3. M c tim

1.2. Cc loi c xng v cch gi tn c

Cc c xng c chia thnh nhiu loi da vo hnh dng, s u nguyn y

s bng c, cch sp xp b si c v chc nng.
* Cc loi theo hnh dng v cch sp xp b si: c hnh thoi, c dt, c thng
c tam gic, c vung, c lng v (n, kp v a lng v), c vng.
* Cc loi theo s u nguyn y. c nh u, c tam u, c t u.
* Cc loi theo s bng c: c hai bng
* Cc loi theo chc nng-, c khp, c ging, c xoay, c gp, c rui,c sp
c nga, c i chiu, c tht, c gin.

23
 Mi c c th c gi tn da vo cch phn loi ni trn kt hp vi cc c
im v v tr, kch thc v hng si c.

1.3. Cu trc ca c xng

Mi c c phn bng c (belly) nm gia cc u bm (attachment) bng gn.

Phn bng c do cc si c v thnh phn m lin kt to nn. Cc si c xp thnh
tng b si c. Nhiu b si c hp thnh mt c. Cc si c, cc b si c v ton b
c u c cc mng m lin kt vy quanh: mng vy quanh mi si c l mng ni
c, mng vy quanh mi b si c l mng chu c v mng vy quanh ton b c l
mng ngoi c. Cc mng m lin kt ca bng c ko di v cc u c v lin tip
vi cc gn. Gn hon ton do m lin kt to nn. N l phn khng co rt c m
ch truyn lc co ca bng c ti xng hoc cc cu trc khc. Nhng gn rng v
dt c gi l cn.
Lp m lin kt nm gia c v da c chia thnh hai phn: phn c nm su
st mng ngoi c l mc bc c hay mc su, phn lng lo (cha m) ngay di da
gi l tm di da hay mc nng. Nhng ch mc ngn cch nhm c ny vi nhm
c kia c gi l vch gian c.
C mt s cu trc to thun li cho s di chuyn ca cc gn c. l cc bao
x ca gn, cc hm gn (retinacula), cc ti hot dch (synovial bursa) v cc bao
hot dch (synovial sheath).

1.4. Cc u bm ca c

Hu ht cc c i qua t nht mt khp v thng bm vo cc xng tham gia

tip khp ti khp . Khi mt c co, n ko mt trong cc xng tip khp v pha
xng kia. Hai xng tip khp thng khng dch chuyn ngang nhau khi c co. Mt
xng thng vn v tr ban u hay dch chuyn t, hoc v n c cc c khc c
nh bng cch ko v hng ngc li, hoc do v tr v cu trc ca n lm n khng
dch chuyn c. Nh vy, cc u bm ca c c phn bit thnh u c nh
(fixed end) v u di ng (mobile end). u c nh thng c gi l nguyn y u
di ng l bm tn. cc chi, u c nh (hay nguyn y) thng l u gn ca c.

1.5. Cc kiu sp xp b si c (H.2.4)

Cc si c bm xng c sp xp trong c thnh cc b. Cc si c tron mi
b th nm song song nhau, nhng s sp xp ca cc b so vi cc gn c th thuc
mt trong nm kiu c trng: song song, hnh thoi, vng, tam gic, hoc lng v.
c song song, cc b si chy song song vi trc dc ca c v tn cng ti cc u
gn dt. C hnh thoi c cc b chy gn song song vi trc dc ca c; bng c thun
nh dn v pha cc u gn. Cc b ca c vng sp xp thnh cc vng trn ng
tm to nn mt c tht vy quanh mt l no . c tam gic, cc b c nm trn
mt vng rng hi t v mt gn trung tm. Cc c lng v c b si c ngn nu so
vi tng chiu di c; gn c tri ra trn hu nh ton b chiu di c. c ln v
n, cc b sp xp ch mt bn gn. C lng v kp c cc b nm c hai bn
gn. C a lng v do nhiu c lng v kp gp li.

24
 Kiu sp xp b si c nh hng ti lc co v tm vn ng ca c. Khi mt c
co, n ngn li v ch c chiu di bng khong 70% chiu di lc ngh ca n. Nh
vy, cc si c trong mt c cng di th tm vn ng m n to ra cng ln. Trai li,
sc co ca mt c ph thuc vo tng s si c m n cha, v mt SI ngn c th co
mnh nh mt si di. V mt c cho trc no c th cha hoc mt s lng nh
si di hoc mt s lng ln si ngn, cch sp xp b si c th hin s b tr gia
lc co v tm vn ng. Cc c lng v c mt s lng ln b si ko ln cc gn ca
chng, em li cho chng lc co ln hn nhng mt tm vn ng nh hn. Cc c
song song, tri li, c tng i t b si chy c theo chiu di c; nh vy, chng
c mt tm vn ng ln hn nhng lc co yu hn.

Hnh 2.4. Cc kiu cu trc ca c xng

a,f. C vi cc b si song song; b,g. C hnh qut;
c. C hnh lng v n; d. C hnh lng v kp; e. C hnh thoi

1.6. S phi hp gia cc c v nhm c

Mt ng tc bt k no cng l kt qu ca s hot ng phi hp ca nhiu

c. Hu ht cc c xng c xp thnh nhng cp i khng nhau: cc c gp-cc
c rui, cc c ging-cc c khp v.v... Trong cc cp i khng, mt c, c gi l

25
c ch vn (prime mover/agonist), co gy nn c ng mong mun trong khi c
kia, c i khng (antagonist), gin ra v tun theo nhng tc ng ca c ch vn. V
d c ng gp cng tay ti khp khuu, c nh u l c ch vn, c tam u l c
i khng. C ch vn v c i khng thng nm hai pha i ngc nhau ca mt
xng hoc khp. C ch vn v c i khng hon i vai tr vi nhau. Trong c
ng dui cng tay, c tam u l c ch vn, c nh u l c i khng.
Mt s c, gi l c c' nh (fixators), co ng thi vi c ch vn gi vng
nguyn u ca c ch vn, gip cho c ch vn hot ng c hiu qu. V d, cc c
i t thn ti ai ngc c tc dng c nh ai ngc v cho php c delta gy ra c
ng ca cnh tay trn khp vai.
C nhiu trng hp c ch vn i ngang qua mt s khp trc khi vt qua
mt khp m ti ng tc chnh ca n din ra. ngn cn nhng c ng khng
mong mun mt khp trung gian, mt s c gi l c hip ng (synergists) s co v
c nh khp trung gian . V d, cc c gp v dui c tay co c nh khp c
tay, v iu ny cho php cc c gp v dui ngn tay hot ng c hiu qu.
Tu thuc vo ng tc cn hon thnh, nhiu c c th ng vai tr nh mt c
ch vn, mt c i khng, mt c c nh hoc mt c hip ng.

1.7. S cung cp thn kinh cho c

Nhnh thn kinh i ti mt c l thn kinh hn hp gm c si vn ng

(khong 60%), si cm gic (khong 40%) v mt s si giao cm.
Mi si vn ng xut pht t mt nron vn ng c thn nm thn no hoc
tu sng v tn cng bng cch chia ra nhiu nhnh i ti mt nhm si c. Mi
nhnh tip xc vi mt si c ti khp thn kinh-c. Ti y, cc nhnh tn cng si
trc phnh to ra thnh bng tn cng synap.
Cc si cm gic xut pht t cc u tn cng cm gic nm trong c hoc gn,
c gi tn ln lt l thoi c hoc thoi gn. Nhng u tn cng ny c kch thch
bi sc cng trong c sinh ra trong lc co c ch ng hoc gin c th ng.
Chc nng ca cc si cm gic l vn chuyn ti h thn kinh trung ng thng
tin v cng c. Thng tin ny ng vai tr thit yu cho vic duy tr trng lc c
v t th c th v cho vic thc hin cc ng tc phi hp theo mun.
Cc si giao cm phn phi vo c trn ca thnh cc mch mu nui c.
Mt nron vn ng v tt c cc si c m n chi phi hp nn mt n v
vn ng.
Trong lc ngh, c vn trng thi co bn phn v trng thi ny gi l trng
lc c. V cc si c khng bao gi trng thi trung gian gia co v gin, trng lc
c c c l nh trong c lun lun c mt t si c co hon ton, s n cn lai
gin hon ton. trnh mi c, cc nhm n v vn ng (cc nhm si c) khc
nhau lun phin nhau vo trng thi hot ng ti cc thi gian khc nhau. Trng
lc c c duy tr nh cung phn x hai nron. Tn thng mt hoc c hai nron
ny dn ti mt trng lc c v c s b nho.

26
 Khi co c, s cc n v vn ng i vo trng thi hot ng ngy cng tng ong
thi mc hot ng ca cc n v vn ng ca cc c i khng gim i. Khi cn co c
ti a, tt c cc n v vn ng ca mt c c a vo trng thi hot ng.
H c c nm chc nng: to ra cc c ng, duy tr cc t th ca c th, iu
ho th tch ca cc c quan, sinh nhit v lm dch chuyn cc cht trong c th.

2. CC C CA U (M USCLES OF HEAD)

Cc c ca u bao gm cc c mt, cc c nhai, cc c ngoi nhn cu, cc c

tiu ct tai, cc c li, cc c khu ci mm v eo hng.
Bi ny ch trnh by cc c mt v cc c nhai, cc nhm c khc c trnh
by cc phn c lin quan: cc c ngoi nhn cu bi mt v thn kinh th gic,
cc c tiu ct tai bi tai v thn kinh tin nh-c tai, cc c li v cc c khu ci
v eo hng cc bi v ming v hu.

2.1. Cc c m t (facial m uscles) (Bng 2.1) (H. 2.5 v H. 2.6)

Hnh 2.5. Cc c bm da u

Cc c mt em li cho loi ngi kh nng biu hin nhiu loi cm xc khc

nhau trn nt mt. Cc c ny nm gia cc lp ca mc nng. Chng thng c m t
u bm vo mc hoc cc xng ca s, mt u bm vo da. Chnh v chung bm
vo da nn khi co lm dch chuyn da ch khng phi mt khp nh cc c khc.
Trong s cc c mt, c nhng c bao quanh cc l vo ca cc hc t nhin ca
u nh mt, mi v ming. Cc c ny c chc nng nh cc c tht (sphincter) v
cc c gin (dilator). V d, c vng mt lm nhm mt.
V chi phi thn kinh, tt c cc c mt do thn kinh mt vn ng.

27
 Theo nh khu v chc nng, cc c mt c xp thnh 5 nhm: c trn s, cc
c quanh tai, cc c quanh mt v m, cc c mi v cc c quanh ming. Phn
chnh ca cc c trn s l c chm-trn. C nv c hai bng chm v trn nm trn
cc xng cng tn v c ni vi nhau bi cn trn s. mi bn mt. phn ln cc
c ca nhm c quanh ming tp trung li v an vi nhau ti mt im ngang bn
ngoi gc ming to nn mt tr x-c chc c (gi l modiolus). Tr ny ging nh
trc ca mt bnh xe m cc c ti bm chung l nan hoa.

Bng trn c chm - trn - -

C cau my
C tai trc
C cao
C vng mt
-- C mi (phn ngang)
Cc c g m ln v b C nng gc ming
C nng mi trn v cnh mi
C h vch mi
C ci ........- ------- C thi kn
C vng ming-
C h gc ming
C h mi di
------C cm
C bm da c --------

- -C c - n - chum

Hnh 2.6. Cc c bm da c v mt

28
 Bng 2.1. Cc c mt

C Nguyn u Bm tn ng tc

Cc c quanh ta i
C tai trc Mc trn s Pha trc g lun
(auricularis anterior) Cc c quanh tai l
C tai trn nhng c km pht
Mc trn s Phn trn mt sau loa tai trin.
(auricularis superior)
C tai sau
Mm chm Li xon tai
(auricularis posterior)
C trn s Cn trn s Da pha trn b mt Ko da u ra trc,
nng lng my, nhn
(epicranius) gm: ng gy trn xng Cn trn s
da trn (bng trn).
C chm trn chm v mm chm
xng thi dng Ko da u ra sau
(occipitofrontalis) (bng chm)
c hai bng
Bng trn
Bng chm
C thi dng nh Ho ln vi cc c tai Cn trn s Km pht trin
(temporoparietalis) mt bn s

Cc c quanh m t Xng thnh trong Cc si chy vng quanh

C vng mt mt (phn mt) v mt (phn mt) hoc
dy chng m trong i ra ngoi trong hai m Nhm mt
(orbicularis oculi) gm (phn m) mt v an vi nhau
hai phn chnh l phn gc mt ngoi
mt v phn m
C cau my u trong cung my Da gia vng lng my Ko lng my xung
ca xng trn di v lm nhn da
(corruggator supercilii)
trn theo chiu dc
(cau my)

C h my L mt s si trn ca Cc si chy ln bm vo Ko lng my xung

phn mt c vng mt da vng lng my di
(depressor supercilii)

Cc c m i Mc ph phn di Da trn, gia hai lng Ko gc trong lng

xng mi my, st hoc ho ln my xung, gy ra
C cao (procerus)
vi b trong bng trn c cc np nhn ngang
chm - trn trn sng mi
C mi (nasalis) gm Ngay pha ngoi khuyt Cc si phn ngang chy Phn ngang lm hp
phn ngang v phn mi xng hm trn, vo trong v ln trn lin l mi; phn cnh
cnh cc si phn cnh bm tip vi phn ngang bn ko cnh mi xung
pha di, trong cc i din qua mt cn vt di v ra ngoi, lm
si phn ngang ngang trn sn mi. Cc n rng l mi
si phn cnh bm vo
sn cnh mi

C h vch mi Ngay trn rng ca Phn di ng ca vch Ko vch mi xung

gia xng hm trn mi di, cng phn
(depressor septi nasi)
cnh c mi lm n
(Mt phn ca phn mi
cnh c mi)

29
Cc c quanh m i ng
C vng ming Tr x - c ngay Cc si c chy vo Khp v a mi ra
(orbicularis oris) ngoi gc ming trong, si phn b i trc, p mi vo
(modiolus), ni c trong mi , si phn rng, thay i hnh
(gm phn b v phn vng ming an vi mi i ngoi vi, an xen dng ca mi trong
mi cch nhau bi cc c khc vi si bn i din ri lc ni
ng tip gip gia bm vo da
mi v da)
C nng mi trn cnh Phn trn mm trn i xung chia hai b B ngoi nng mi
mi xng hm trn - B trong vo sn cnh trn, b trong lm n
mi ln mi
(levator labii superioris
alaeque nasi) - B ngoi vo mi trn
C nng mi trn B di mt (vo Mi trn, gia b ngoi Nng mi trn, lm
xng hm trn v c nng mi trn cnh thay i rnh mi -
(levator labii superioris)
xng g m) ngay mi v c g m nh, ho mi (rnh su khi
trn l di mt ln vi c vng ming bun)
C g m nh Mt ngoi xng g Mi trn, ho ln vo c Nng mi trn, lm l
m, ngay sau ng vng ming cc rng hm trn
(zygomaticus m in o r)
khp g m - hm trn
C g m ln Xng g m, trc Tr x - c ngoi gc Ko gc ming ln
ng khp g m - ming, ho ln vi c trn v ra ngoi khi
(zygomaticus m a jo r)
thi dng nng gc ming v c ci
vng ming
C nng gc ming H nanh xng hm Tr x - c ngoi gc Nng gc ming lm
trn, ngay di l di ming, ho ln vi cc c l rng khi mm ci
(levator anguli oris)
mt khc
C h mi di ng cho xng Ho ln vi c ci v c Ko gc ming
hm di, gia l cm vng ming ti tr x - xung di v ra
(depressor labii
v ng gia thn c ngoi gc ming ngoi khi m ming
inferioris)
xng v khi biu l s
bun chn
C h gc ming ng cho xng Modiolus H gc ming
hm di
C ci Mc tuyn mang tai Tr x - c ngoi gc Ko gc ming sang
(co th c cung g ming bn nh khi trng
(risorius)
m v mc c cn) thi cng thng.
Thc ra c ny
khng tham gia vo
c ng ci nhiu
hn cc c khc
C thi kn Mt ngoi mm huyt Cc si c tp trung ti p m vo rng nh
rng ca xng hm tr x - c ngoi gc khi thi, mt v hut
(buccinator) hay c mt
trn v xng hm ming, ti y cc si t so; ko gc ming
di (ngang mc cc phn di ng an sang bn; gip nhai
rng hm ln) v chy cho vo phn trn thc n bng cch
ng an chn bm c vng ming, si t gi cho thc n
- hm di ( gia hai phn trn ng an gia hai hm rng
xng) chy cho vo phn di
c vng ming, si t cc
xng hm i thng vo
cc mi tng ng

C cm (mentalis) H rng ca xng Chy xung bm vo da Nng v a mi di

hm di cm ra trc, nng v lm
nhn da cm

30
2.2. Cc c nhai (m asticatory muscles)

Cc c nhai l nhng c vn ng xng hm di trong khi nhai v ni. Nhm

ny c 4 c: c cn, c thi dng v hai c chn bm ngoi v trong. C 4 c u do
thn kinh hm di, nhnh ca thn kinh sinh ba, vn ng.

2.2.1. C c n (m a sse te r) (H.2.7a) l mt c hnh 4 cnh ph mt ngoi ngnh

xng hm di. C gm hai phn nng v su t cung g m chy xung di v ra
sau bm tn vo gc v ngnh xng hm di. ng tc: ko xng hm di ln
trn cc rng khp vo nhau trong khi nhai, ko xng hm di ra sau (phn su).

2.2.2. C th i d n g (tem poralis) (H2.7b) nm h thi dng.

Nguyn u: phn h thi dng do xng trn v xng thi dng to nn. Bm
tn: cc si c chy xung v hi t thnh mt gn. Gn ny i qua khe gia cung g
m v mt bn ca s ri bm tn vo mm vt v b trc ca ngnh xng hm di.
ng tc: nng xng hm di khi c c co; ring cc si sau co ko xng
hm ra sau sau khi hm di c ko ra trc.

b
a

Hnh 2.7. C cn (a) v c thi dng (b)

2.2.3. C chn bm ngoi (lateral pterygoid) (H 2.8)

Nguyn y: c bm vo xng bm bng hai u. u trn bm vo cnh ln

u di bm vo mt ngoi mnh ngoi mm chn bm.
Bm tn: cc si c chy ra sau v ra ngoi bm vo hm c chn bm mt
trc c li cu xng hm di, vo bao v a khp thi dng - hm di. C chn
bm ngoi ko mm li cu v a khp xng hm di ra trc, nh xng hm
di c ko ra trc v h thp trong khi chm ca n xoay trn a khp. Kt
qu l ming c h ra.

31
2.2.4. C chn bm trong (medial pterygoid) (H. 2.8)

Mnh ngoi mm chn bm

Hnh 2.8. Cc c chn bm trong v ngoi

Nguyn u: mt trong mnh ngoi mm chn bm, c () xng hm trn v

mm thp xng khu ci.
Bm tn: cc si c chy xung di, ra sau v ra ngoi ri bm tn vo phn
sau - di ca ngnh v gc xng hm di.
ng tc: nng xng hm di; a xng hm di ra trc khi cng co vi
c chn bm ngoi. Khi cc c chn bm mt bn co, xng hm di cng bn
xoay ra trc v sang pha i din quanh trc thng ng l chm xng hm di
bn i din.

32
 Bi 3

CC C V MC CA c V THN

MC TIU
Trnh by c cch bm, ng tc v s chi phi thn kinh ca cc c v cc
nhm c ca c v thn.

1. C V MC CA C

1.1. C c c c a c (muscles of neck)

C c chia thnh ba vng: vng c trc, vng c bn v vng c sau (vng
gy). Cc c ca vng c sau c xp vo nhm cc c ca lng nn khng c m
t phn ny. Cc c nm trong hai vng c trc v bn c chia thnh 3 nhm, t
nng vo su:
Cc c nng hai bn c gm c c - n - chm v c bm da c\
Cc c trn mng v cc c di mng nm vng c trc;
Cc c trc v cc c bn ct sng.
Ngoi cc c vng c trc-bn, cc c di chm cng c xem nh mt
trong cc nhm c ca co.

1.1.1. Cc c nng vng c bn

1.1.1.1. C bm da c (platysma) (H.2.6)

C bm da c l mt phin c rng. u di ca c (u nguyn y) bm vo
mc ph phn trn ca cc c ngc ln v delta. Cc si c chy ln trn v vo trong
trong m di da ca mt bn ca c. Cc si trc an xen ti ng gia vi cc si
trc i bn sau v di khp dnh cm. Cc si trung gian bm vo b di thn
xng hm di hoc chy ln di c h gc ming bm vo na ngoi ca mi
di. Cc si sau bt cho xng hm di v phn trc c cn ti bm vo da phn
di ca mt, trong nhiu si ho ln vi cc c bm vo tr x-c ngoi gc ming.
C bm da c do nhnh c ca thn kinh mt vn ng. S co c c tc dng lm
gim lm gia xng hm di v mt bn ca c. Cc si bm vo mi v gc
ming c tc dng ko hai phn ming ny xung.
1.1.1.2. C c - n - chm (sternocleidomastoid) (H.2.6) chy chch t di ln qua
mt bn ca c. N l mt mc b mt r nt, nht l khi co.
Nguyn y: phn trn mt trc cn c v 1/3 trong mt trn xng n.
Bm tn: mt ngoi mm chm xng thi dng, 1/2 ngoi ng gy trn.
Thn kinh: thn kinh ph chi phi vn ng, nhnh t ngnh trc thn kinh c
II chi phi cm gic bn th.

33
 ng tc: mt c co lm nghing u v vai cng bn, ng thi lm xoay mt
v pha i din. Hai c co ko u ra trc v h tr c di c gp ct sng c.

1.1.2. Cc c trn mng (suprahyoid muscles) v cc c di mng (infrahyoid

muscles) (H.3.1) (Bng 3.1)
Cc c trn mng nm trn xng mng, ni xng mng vo s v bao gm c
hm mng, c cm mng, c trm mng v c hai bng. Cc c di mng gm 4 c
nm di xng mng: c c mng, c c gip, c gip mng v c vai mng. C 4 c
ny khi co lm h thp xng mng v thanh qun trong lc nut v ni. Nhm c trn
mng v nhm c di mng c tc dng i khng nhau. Tuy nhin, khi c hai nhm
c cng co th gi c nh xng mng, lm cho cc c li bm vo xng mng c
th hot ng c trn mt nn xng c nh. Hai nhm c c th phi hp trong c
ng xoay trn xng mng. Tr c hai bng, tt c cc c trn v di mng c
gi tn theo ch bm.

--------------Xng hm di

Hnh 3.1. Cc c trn mng v di mng

'U
 Bng 3.1. Cc c trn mng v cc c di mng

T hn kin h
C N guyn u Bm tn n g tc
chi phi

Cc c trn m n g
C hm - m ng ng hm Mt trc thn Thn kinh c Nng xng mng,
mng xng xng mng v hm mng, mt nng sn m ing;
(m ylohyoid)
hm di ng an si nhnh ca thn h xng hm di
gia (t khp kinh huyt rng
dnh cm ti di (thuc thn
xng mng) kinh hm di)

C cm - m ng Gai cm di Mt trc thn Nhnh ca Ko xng mng

(geniohyoid) mt sau khp xng mng thn kinh Cl qua ra trc v ln
dnh cm ng thn kinh trn; lm ngn sn
XII ming

C trm - m ng Mm trm Ti ch ni thn Nhnh c trm Nng v ko xng

(stylohyoid) xng thi vi sng ln mng ca thn mng ra sau, ko
dng xng mng kinh mt di sn ming

C hai bng Bng sau: Gn trung gian Bng sau: thn Nng xng mng
(digastric) gm khuyt chm bm vo thn v kinh mt; v c nh xng
hai bng ni vi xng thi sng ln xng Bng trc: thn mng. H xng
nhau bng mt dng mng; gn xuyn kinh hm mng, hm di
gn trung gian Bng trc: h qua c trm nhnh ca thn
c hai bng ca mng kinh huyt rng
xng hm di di (thuc thn
kinh hm di)

Cc c di mng
C c - m ng Mt sau u B di thn Cc nhnh t H thp xng
trong xng xng mng, st quai c (Cl, Cll mng v thanh
(sternohyoid)
n, dy chng ng gia v C lll) qun
c-n sau v
m t sau cn c

C vai - m ng Bng di bm Bng trn: cc Cc nhnh t Ha thp, ko ra

vo b trn si t gn trung quai c (Cll v sau v gi vng
(om ohyoid) c hai
xng vai gn gian chy ln CIII)
bng xng mng; ko
khuyt trn vai. bm vo b di
cng phn di
Cc si chy thn xng mng
ca mc c su
ln ti mt gn
trung gian sau
c c n chm

C c - gip Mt sau ca ng cho ca Cc nhnh t Ko xng mng

cn c v sn mnh sn gip quai c (Cl - C ll l) v thanh qun
(sternothyroid)
sn I
xung di
C gip - m ng ng cho B di ca thn Thn kinh Cl H xng m ng v
ca mnh sn v sng ln qua ng thn nng sn gip
(thyrohyoid)
gip xng mng kinh XII

35
1.2. Cc mc c

- Tm di da c. Tm di da c thng c gi l mc nng ca c. Mc
ny bao bc c bm da c v vi trong mc ny l cc thn kinh b, cc tnh mch
nng v cc hch bch huyt nng.

Mc c (cervical fascia). Nu tm di da c c gi l mc c nng th mc c

cng c gi l mc c su. Mc c l m lin kt xp bao bc cc c, cc mch mu v
cc tng c. Mc c c li mt s vng to nn nhng l si gi l l nng, l trc kh
qun v l trc sng. N cng c li quanh cc mch cnh to nn bao cnh.
+ L nng mc c (superficial layer), hay l bc, hon ton bao quanh c, tch
ra bc c thang v c c n chm; n bm sau vo dy chng gy. N c v
nh trn ca cc tam gic c trc v sau.
pha trn, l nng mc bm vo ng gy trn ca xng chm, mm chm
v dc theo ton b nn ca xng hm di. gia mm chm v xng hm di,
n bao bc tuyn nc bt mang tai. L ph mt nng ca tuyn chy ln nh l mc
mang tai v bm vo cung g m. L ph mt su ca tuyn dy ln to nn dy
chng trm hm di i t gc hm di ti mm trm. pha di, l nng bm
vo mm cng vai, xng n v cn xng c. ngay trn cn c, n tch ra thnh
hai l bm vo cc b trc v sau ca cn c. gia hai l ny l mt khoang nh
gi l khoang trn c, mt khoang cha phn di tnh mch cnh trc, cung tnh
mch cnh v c th mt hch bch huyt. Trn phn di ca tam gic c sau, l
nng tch thnh hai l bm vo cc b trc v sau ca xng n; l su cng bao
bc bng di c vai mng.
+ L trc k h qun to nn mt bao mc cho tuyn gip. trn, n bm vo
cung sn nhn; di, n chy vo trung tht trn cng vi cc tnh mch gip di.

+ L trc sng ca mc c che ph cc c trc sng v tri rng sang bn
trc c bc thang trc, c bc thang gia v c nng vai, to nn mt sn mc ca
tam gic c sau. Khi ng mch di n v m ri cnh tay thot ra t sau c bc
thang trc, chng ko theo l trc sng i xung v sang bn sau xng n, to
nn bao nch, v pha bn, l trc sng tr nn mt m xp nm di c thang. V
pha trn, n bm vo nn s; v pha di, n i xung trc c di c vo trung
tht trn, ni n ho ln vi dy chng dc trc, v pha trc, l trc sng c
ngn cch vi hu bng mt khoang cha m lin kt xp gi l khoang sau hau. Tt
c cc ngnh trc ca cc thn kinh sng c lc u nm sau l trc sng. Thn
kinh honh, thn kinh lng vai v thn kinh c rng trc lun gi v tr sau l
trc sng trn sut ng -i ca chng c nhng thn kinh ph nm nng hn l
trc sng.

1.3. Cc tam gic c

C c chia thnh cc vng trc, bn v sau. Vng c sau tng ng vi vn
cha c thang; cn cc vng c trc v bn ngn cch nhau bng vng c n chm".
Vng c trc cn c gi l tam gic c trc (anterior triangle of neck); vng c
bn cng c gi l tam gic c sau (posterior triangle of neck).

36
 1.3.1. Tam gic c trc
Cc gii hn ca tam gic c trc l: trc l ng gia trc; trn l mt
ng chy dc nn xng hm di v chy tip tc t gc hm di ti mm chm;
sau l b trc c c n chm. nh ca tam gic nm b trn xng c. Tam
gic c trc c c hai bng v bng trn c vai mng chia thnh cc tam gic nh
hn: tam gic cnh, tam gic c, tam gic di hm di v tam gic di cm.
Tam gic c. Tam gic c c gii hn trc bi on ng gia c t
xng mng ti xng c, sau-di bi b trc c c n chm v sau trn bi
bng trn c vai mng.
Tam gic cnh. Tam gic cnh c gii hn sau bi c c n chm,
trc-di bi bng trn c vai mng v trn bi bng sau c hai bng. Tam gic
cnh c che ph bi mc c v cc lp nng hn mc c; sn ca n do cc c kht
hu gia v di cng mt phn ca cc c gip mng v mng li to nn. Tam gic
cnh cha: (1) on cui ca ng mc cnh chung v on u c cc ng mch
cnh trong v ngoi; (2) cc nhnh ca ng mch cnh ngoi v cc tnh mch tng
ng vi chng; (3) thn kinh h thit cng r trn ca quai c v (4) cc thn kinh
thanh qun trong v ngoi.
Tam gic di hm di. Tam gic di hm di (thng c gi l tam gic
hai bng), c gii hn trn bi nn xng hm di, sau-di bi bng sau c
hai bng v trc-di bi bng trc c hai bng. N c che ph bi l nng
mc c v cc lp nng hn; sn ca n do cc c hm mng v mng li to nn.
Vng trc ca tam gic cha tuajic bt.di hrn cng vi dng mach mt i
mt su ca tuyn v tnh mch mt v cc hch bch huyt..di hm di-CLml nng
ca tuyn. Vng sau ca tam gic cha phn di ca tuyn mang tai.
T am gic di cm. Tam gic di cm l mt tam gic n. nh ca n l
cm, nn l thn xng mng v hai cnh bn l bng trc ca cc c hai bng. Sn
ca tam gic di cm l c hm mng. N cha cc hch bch huyt v cc tnh
mch nh hp nn tnh mch cnh trc.

1.3.2. Tam gic c sau

Tam gic c sau c gii hn trc bi c c n chm, sau bi b trc c
thang v di bi phn ba gia xng n; nh ca n nm gia cc ch bm tn
ca c c n chm v c thang vo mm chm. N c che ph bi l nng mc c
v cc lp nng hn; sn ca n c to bi, t trn xung, c bn gai u, c gi
u, c nng vai v c bc thang gia. Bng di c vai mng bt cho tam gic c
sau v chia n thnh tam gic chm v tam gic vai n; tam gic chm l tam gic
ln hn nm trn. Cc thnh phn i qua tam gic c sau bao gm: thn kinh phu
cc nhnh ca m ri c l ra b sau c c n chm, phn trn n ca m ri
cnh tay, on ngoi c bc thang ca ng mch di n, ng mch ngang c
ng mch trn vai, tnh mch cnh ngoi v cc nhnh ca n.

2. CC C CA THN

Cc c ca thn bao gm cc c lng, cc c ngc (trong c c honh) v cc

c bng (bao gm c cc c ca honh chu hng v y chu).

37
2.1. Cc c ca lng (muscles of back)
Cc c lng bao gm cc c ch thc (ring) ca lng v cc c khng ch
thc ca lng.

2.1.1. Cc c l ng ch th c (muscles of back proper) (H.3.2) l cc c su nm

cnh ct sng (hay c ni ti ca ct sng). Chng hp nn mt khi c phc tp i t
chu hng ti xng s v bao gm:
C dng sng (erector spinae).
Cc c gai ngang (spinotransversales) v cc c ngang-gai (transversospinales.
Cc c gian gai (interspinales).
Cc c gian ngang (intertransversarii)
Tc dng ca cc c lng ch thc l rui, nghing v xoay ct sng. Chng
u do cc nhnh sau ca thn kinh sng chi phi.

2.1.2. Cc c lu n g k h n g ch th c (H.3.3) l cc c nng bao gm c thang, c

lng rng, c nng vai, c trm, c rng sau trn v c rng sau di. Tr cc c rng
sau, cc c lng khng ch thc u c m t cng vi c chi trn. C rng sau
trn (serratus posterior superior) t mm gai cc t sng t c VI n ngc II i ti
bn xng sn trn cng. C rng sau di t mm gai cc t sng t ngc XI n
tht lng III i ti bn xng sn di cng.

38
 C thng u sau b

^ C thng u sau ln

C cho u trn
C gi u . C cho u di
C bn gai c
C bn gai u
C gi c
C di u

C chu-sn c C di c

Cc c chu-sn c v ngc
C di c - -

C chu-sn ngc

-------------N VI

C gai ngc C bn gai ngc

C di ngc

C chu-sn tht lng-

C nhiu chn

- Khi c dng sng

Hnh 3.2. Cc c ni ti ca lng

39
 Hnh 3.3. c c c rng sau

2.2. Cc c ca ngc (muscles of thorax)

Cc c ngc bao gm:
Cc c lm thay i kch thc ca lng ngc (trong lc th). C quan trng
nht ca nhm ny l c honh (c m t ring mc 2.4). Nhng c h hp khc
chim khong nm gia cc xng sn v c xp thnh ba lp (H.3.4). lp nng
c 11 c gian sn ngoi (external intercostal muscle), cc si ca chng chy chch
xung di v ra trc t b di xng sn trn ti b trn xng sn di. Chng
nng cc xng sn trong lc ht vo. 11 c gian sn trong (internal intercostal
muscle) chim lp gia ca cc khoang gian sn. Cc si ca chng chy chch
xung di v ra sau t b di ca xng sn trn ti b trn ca xng sn di.
Chng ko cc xng sn li gn nhau trong th th ra gng sc, lm gim cc ng
knh bn v trc-sau ca lng ngc. B mch-thn kinh gian sn chia c gian sn
trong thnh hai lp; lp trong (su hn) b mch-thn kinh cn c gi l c gian
sn trong cng. Lp c su ch c phn di lng ngc, bao gm c ngang ngc

40
(transversus thoracis) i t na di mt sau xng c ti mt sau cc sn sn t th
III ti th VI, cc c di sn (subcostales) t b di cc xng sn i ti b trn
ca xng sn th hai hoc th ba pha di
Cc c gian sn, cc c di sn v c ngang ngc do cc thn kinh gian sn
chi phi.

C gian sn trong

/m v t/m
C gian sn ngoi ngc trong

C gian sn trong C ngang ngc

Cc nhnh gian sn trc

B mch tk
gian sn
C gian
ngoi sn ngoi

- C gian
sn trong

C di sn
- - C gian sn
trong cng

D/c ngang sn trn

Mm ngang

Hnh 3.4. Cc c gian sn

u trc khoang gian sn nhn ngoi (a) v nhn trong (b)
u sau khoang gian sn nhn ngoi (c) v nhn trong (d)

Cc c cng nm trn lng ngc nhng li vn ng ai ngc hoc xng cnh

tay (nh c ngc to, c ngc b, c di n, c rng trc) c m t cng vi c
chi trn.

2.3. Cc c thnh bng

2.3.1. Cc c thnh bng trc bn (H.3.5) (Bng 3.2)

T nng vo su, thnh bng trc-bn c cu to bi da, mc nng cc c
mc ngang v phc mc. C 4 c chnh: pha trc c c thng bng' pha bn c

41
ba c rng, dt tnh t nng vo su l c cho bng ngoi, c cho bng trong v c
ngang bng.

C thng bng l mt c di t mo mu v khp mu chy ln bm vo cc sn

sn V - VII v mm mi kim xng c, tc l i sut chiu di thnh bng trc.
Mt trc ca c b chia ct bi t 3 n 5 di m x chy ngang gi l cc ng gn
ct ngang.

thnh bng bn, ba lp c dt cng to nn mt thnh c vng chc v cc

si ca mi c chy theo mt hng khc nhau. Cc si ca c cho bng ngoi chy
chch xung di v vo trong; cc si c a c cho bng trong chy thng gc VI
cc si ca c cho bng ngoi; cc si ca c ngang bng chy ngang quanh thnh
bng. Nh s sp xp ny m thnh bng tr nn kho, cc tng trong bng khng
th chui ra ngoi qua khe gia cc b si c. Khi chv ti gn b ngoi c thng bng,
mi c dt ca thnh bng bn u lin tip vi mt l cn (gn dt). Cn ca c ba c
tip tc chy trc hoc sau c thng bng i vo ng gia bng v to nn bao
c thng bng vi hai l trc v sau. 3/4 trn thnh bng trc, l trc bao c
thng bng do cn c cho bng ngoi v l trc cn c cho bng trong to nn; l
sau do cn c ngang bng v l sau cn c cho bng trong to nn. 1/4 di thnh
bng trc, cn ca c ba c i trc c thng bng v to nn l trc ca bao c, l
sau bao c thng bng on ny do mc ngang to nn. Cn ca ba c dnh lin vi
nhau v vi cn ca ba c bn i din ti ng gia-trc to nn mt ng an
gn gi l dng trng. ng trng nm gia hai c thng bng v tri di t mm
mi kim xng c ti khp mu.

C ngc ln -

/m thng v trn
C cho bng ngoi C cho bng ngoi
C ngang bng
Mt ct ca l trc
bao c thng bng

C thng bng L sau bao c thng bng

ng gn ngang C cho bng trong

Mt ct ca l trc
bao c thng bng

ng cung
Mc ngang

/m thng v di

C thp

Hnh 3.5. Cc c thnh bng trc-bn

42
 Bng 3.2. Cc c thnh bng trc-bn

C N guyn u B m tn n g t c

C thng bng C mu v mo mu Sn ca cc xng Gp ct sng, nht l

(rectus abdom inis) sn V - VII v mm on tht lng, v lm
mi kim xng c cng ct sng.

C thp Thn xng mu Phn di ng Lm cng ng trng

(piram idalis) trng

C cho bng ngoi Mt ngoi cc xng ng trng, c mu Co c c hai bn: p cc

(external oblique ) sn t V n XII v na trc mo tng bng v gp ct
chu sng; co c mt bn: lm
nghing ct sng v
xoay ct sng

C cho bng trong Mc ngc-tht lng, B di cc xng Co c hai bn: p cc

(internal oblique) mo chu v 1/2 sn X - XII, ng tng bng v gp ct
ngoi dy chng bn trng v xng mu sng; co c mt bn:
(qua lim bn) nghing bn v xoay ct
sng

C ngang bng Mt trong ca 6 ng trng, mo mu p cc tng bng

(transversus xng sn v sn v lc xng mu
abdom inis) sn di, mc (qua lim bn)
ngc-tht lng, mo
chu v 1/3 ngoi
dy chng bn

Tc dng ca cc c thnh bng trc bn

Vi tnh cht nh mt nhm c, cc c ca thnh bng trc bn bo v v gi
cho cc tng bng khng sa ra ngoi; gp, nghing bn v xoay ct sng; nn p cc
tng bng trong lc th ra gng sc; v to ra p lc cn thit trong bng trong lc
i tin, tiu tin v sinh .
Thn kinh chi phi cc c thnh bng trc bn
C thng bng c chi phi bi nhng nhnh t cc thn kinh NVII - Nxn; c
cho bng ngoi c chi phi bi nhng nhnh t cc thn kinh NV]| - NX|| v thn
kinh chu-h v; c cho bng trong v c ngang bng do nhng nhnh t cc thn
kinh NVI, - NX|| v cc thn kinh chu-h v v chu-bn chi phi.

2.3.2. Cc c thnh bng sau (H.3.6)

Thnh bng sau c to nn bi ct sng, c tht lng ln, c chu v c vung
tht lng. C tht lng-chu c m t phn c chi di (Bi 8). y ch m t
c vung tht lng.

C vung tht lng (quadratus lumbarum)

Nguyn u, dng di: xut pht t phn sau ca mo chu, cc si c chy thng
ln trn.
Bm tn: b di xng sn XII v mm ngang cc t sng tht lng t I n IV.

43
 Hnh 3.6. Cc c thnh bng sau

2.4. C honh (H.3.7)

C honh (diaphagm) l mt phin c x cong hnh vm ngn cch khoang ngc
vi khoang bng. Mt li ca n hng v pha khoang ngc. C honh gm phn c
xung quanh v phn gn gia. Trn c honh c nhiu l cc tng, mch v
thn kinh i qua.
Nguyn u. Mc d l mt phin c lin tc, c honh c chia lm ba phn
(c, sn v tht hnig) da trn cc vng bm ngoi vi.
Phn c (sternal part) bm vo mt sau mm mi kim xng c;
Phn sn (costal part) gm cc tr c bm vo mt trong ca 6 sn v xng
sn di. Cc tr c ca c honh an xen vi cc tr c ca c ngang bng.
Phn tht liCg (lumbar part) bm vo cc dy chng cung trong v ngoi V vo
ct sng tht lng bi hai tr.
Cc tr. Tr plii (right crus) bm vo bm vo mt trc-bn ca thn v a
gian t sng ca ba t sng tht lng trn. Tr tri (left crus) ngn hn. bm vo
thn hai t sng tht lng trn. B gn trong ca hai tr gp nhau ti ng gia
to nn mt cung vt ngang trc ng mch ch gi l dy chng cung gia (median
arcuate ligament)
Dy chng cung trong (medial arcuate ligament) l ch dy ln ca l mc ph
phn trn c tht lng ln. v pha trong n lin tip vi b gn ngoi ca tru cun
bn v bm vo thn cc t sng tht lng I v II; v pha ngoi, n bm vo mm
ngang t sng tht lng I.
D \ cling cung ngoi (lateral arcuate ligament) bc naang qua trc phn trn
c vung tht lng, l ch dy ln ca l mc ph c vung tht lna. N i t mom
ngang ot sng ngc XII ti b di xng sn XII.
Bm tn. T cc ch bm ngoi vi, cc si ca c honh tp trung vo mt tm
gn gia gi la gn trung tm (central tendon) - ni bm tn chung ca cc phn C

44
honh. Cc si ca phn c th ngn v gn nh chy ngang. Cc si t hai dy chng
cung v t cc xng sn - sn sn th di hn. Lc u chng chy gn nh thng
ng ri sau chy cong v pha gn trung tm. Cc si t hai tr chy phn tn. Cc
si trong ca tr phi m quanh thc qun trn ng vng sang tri.
Gn trung tm nm gn gia c nhng hi lch v pha trc. N c hnh ba l.
L trc hay l gia c dng tam gic cn nh hng ra trc. Cc l phi v tri c
hnh li v chy v pha sau-bn.

Phn c

Gn trung tm
L tnh m c h ------

Phn tht lng

D/c cung trong

L thc qun // \ Phn sn

L ng mch ch D/c cun9 n9oi

Hnh 3.7. C honh

Cc l c honh. Cc cu trc chy qua li gia ngc v bng qua cc l ca c

honh. C ba l ln cho ng mch ch, thc qun v tnh mch ch di v mt s l
nh hn.
L ng mch ch (aortic hiatus) nm ngang mc b di t sng ngc XII,
hi lch v pha tri ng gia. L ny nm trc ct sng v gia hai tr. y l ni
i qua ca ng mch ch v ng ngc.
L thc qun (esophageal hiatus) nm ngang mc t sng ngc X; n trn
trc v hi v pha tri l ng mch ch. L thc qun nm phn c. Bao quanh l
l cc si c xut pht t phn trong ca tr phi v bt cho qua ng gia. i qua
l c thc qun v cc thn thn kinh X trc v sau. Cc nhnh thc qun ca cc
mch v tri v mt s mch bch huyt cng i qua y.
L tnh mcli ch (caval opening) nm gn trung tm, gia l phi v l trc.
L nm ngang mc a gian t sng ngc VIII v IX. i qua l c tnh mch ch
di v mt s nhnh ca thn kinh honh phi.
Cc l nh. Trn mi tr c honh c hai l nh. Mt l cho thn kinh tng ln
qua, mt l cho thn kinh tng b qua. Thn giao cm thng i sau c honh cu th
l sau dy chng cung trong.

45
2.5. Cc c ca honh chu hng v y chu

2.5.1. Cc c ca honh chu hng (H.3.8)

qu l
ngi-ct
ngi
bt trong
Cung gn c nng hu mn
C nng hu mn

Niu
I o

Th y chu
C mu-trc trng

/ C mu-ct

C ch-ct

Niu o

sllll^lllS C mu-ct v
phn nng tuyn tin lit
Cung gn c nng hu mn
Th y chu

------C chu-ct
C bt trong V i / 'N\ /

* './ p

Th hu mn-ct
C nng hu mn
u nh xng cng

ng hu mn

Hnh 3.8. Cc c honh c h u h n g n a m

46
 L di ca chu hng c y bng c nng hu mn v c ngi-ct. Nhng
c ny cng vi cc mc ph cc mt trn v di ca chng c gi chung la
honh chu hng. Honh chu hng b niu o v ng hu mn xuyn qua, ring n
c thm m o xuyn qua.

2.5.1.1. C nng hu mn (levator ani) i t xng mu trc ti xng ct sau v

t hai thnh bn chu hng tin v ng gia. N gm 3 phn: (1) c mu-ct
(pubococcygeus) l phn i t xng mu ti xng ct; mt s si ca n bm vo
niu o, vo ng hu mn (gi l c mu-hu mn - pubo-analis), vo m o ca n
(gi l c mu-m o -pubovaginalis), vo th y chu (gi l c mu-y chu -
puboperinealis). Nhng si trong cng ca nam gii nng cho tuyn tin lit v v
vy c gi l c mu tin lit (puboprostaticus). sau ng hu mn, c mu-ct bm
vo nh xng ct v vo ng an x-c ni ng hu mn vi xng ct (gi l th
hu mn-ct). (2) C mu-trc trng (puborectalis) t xng mu chy ra sau m ly b
sau ng hu mn v an vi nhng si ca c bn i din. C ny nm di c mu-
ct. (3) C chu-ct (iliococcygeus) t gai ngi v cung gn c nng hu mn chy
vo trong v ra sau bm vo xng ct v th hu mn-ct

2.5.1.2. C ngi-ct (ischiococcygeus) t gai ngi to rng ra bm vo b bn ca hai

t sng cng di v hai t sng ct trn.
Honh chu hng c tc dng nng v duy tr v tr ca cc tng chu hng;
khng li tnh trng tng p lc trong bng lc th ra gng sc, ho, nn, tiu tin, i
tin; ko xng cng ra trc sau lc i tin hoc sinh con; co kht cc l xuyn qua
honh chu hng.
C nng hu mn do cc thn kinh sng cng II - IV chi phi; c ngi-ct do cc
thn kinh cng IV - V chi phi.

5.1.2. Cc c ca y chu (xem bi 4B)

47
 Bi 4A

THNH NGC - BNG V NG BN

MC TIU

M t c gii phu b mt v cu to ca thnh ngc-bng v ng bn

1. THNH NGC

Ngc gm thnh ngc v khoang ngc; khoang ngc cha cc tng ngc. Bi
ny trnh by gii phu b mt ca thnh ngc v cu to ca thnh ngc.

1.1. Gii phu b mt

c th khm ngc bng cch nhn, s, g v nghe, thy thuc phi bit c
gii phu bnh thng ca ngc, bit c v tr bnh thng ca tim v cc phi trong
mi lin quan vi cc mc b mt c th nhn hoc s c trn cc mt trc v sau
ca thnh ngc.

1.1.1. Cc mc b mt trn mt trc thnh ngc

- Khuyt tnh mch cnh: nm b trn ca cn c, gia u trong ca cc

xng n, ngang mc b di ca thn t sng ngc th hai.
- Gc c: gc gia thn v cn c, ngang mc vi ni sn sn th hai khp vi b
bn xng c, i din a gian t sng gia cc t sng ngc th th v th
nm.
- Khp mi kim-c: khp gia mm mi kim xng c vi thn xng c
ngang mc vi thn t sng ngc th chn.
- Gc disn: nm u di xng c, gia cc ch bm ca cc sn sn
th by vo xng c.
- B sn: l gii hn di ca ngc v do sn ca cc xng sn t th by
n th mi cng vi u ca cc sn sn XI v XII to nn; phn thp nht
ca b sn do xng sn th mi to nn v nm ngang mc t sn tht
lng th ba.
- Cc xng sn: tr xng sn th nht nm sau xng n khng th s
c, mt bn ca cc xng sn cn li u c th s c bng ngn tay
v mun xc nh mt xng sn no th trc tin ta lun phai xac nh
xng sn th hai ti gc c.
- Nm v: nam thng nm khoang giansn th t, cch ng Sia
khong 9 cm; v tr nm v ca n khng hng nh.

48
 - V tr mm tim p: thng thy khoang gian sn th nm bn tri, cach
ng gia khong 9 cm; d s thy hn khi bnh nhn ngi nghing ra trc.

- Cc np nch', np nch trc do b di c ngc ln to nn; np nch sau

do gn ca c lng rng to nn.

1.1.2. Cc mc b mt trn mt sau thnh ngc

- Mm gai ca cc t sng ngc: nm trn ng gia sau. t ngn tay tr

vo mt sau ng gia c v vut xung di, mm gai u tin s thy
c l ca t sng c th by, di na l mm gai ca cc t sng ngc.
Mm gai ca cc t sng c CI - CVI c dy chng gy che ph. Lu
rng, nh mm gai ca mt t sng ngc nm ngay sau thn ca t sng
k tip bn di.
- A'ng vai: gc trn nm ngang mc mm gai ca t sng ngc th hai; gai
vai nm di da v r ca n ngang mc vi mm gai ca t sng ngc th
ba; gc di nm ngang mc vi mm gai ca t sng ngc th by.

1.1.3. Cc ng nh hng
- ng gia c: nm trn ng gia xng c.
- ng gia n: ng t im gia xng n chy thng ng xung di.
- ng nch trc: t np nch trc chy thng ng xung di.
- ng nch sau: t np nch sau chy thng ng xung di.
- ng nch gia: t mt im nm gia cc np nch trc v sau chy thng
ng xung di.
- ng vai: ng thng ng trn thnh ngc sau, i qua gc di ca
xng vai.

1.1.4. Nhng mc trn b mt ca cc c quan trong khoang ngc

1.1.4.1. Kh qun. Kh qun i t b di sn nhn, ngang mc t sng c th su,

ti ngang mc gc c. C th s thy kh qun ng gia nn c, ti khuyt trn c.

1.1.4.2. Phi

- nh phi nh vo nn c, v nn mt ng cong li ln trn i t khp c-

n ti mt im khong 2,5 cm trn ch tip ni cc 1/3 gia v trong ca
xng n.
- B trc ca phi bt u sau khp c n v i xung di v vo trong ti
st gn ng gia sau gc c. T y n li i xung di v ra ngoi cho
ti tn b ngoi khp mm mi kim-c th lin tip vi b di. B trc ca
phi tri c ng i ging nh bn phi cho ti ngang mc sn sn th t.
T y, n i lch sang bn, cch xa b bn xng c mt khong cch thay
i to nn khuyt tim ri t ngt chy xung lin tip VI b di
ngang mc, nhng bn ngoi, khp mi kim-c.

49
 - B di ca phi khi ht vo va phi i theo mt ng cong bt cho xng
sn th su trn ng gia n, xng sn th tm trn ng nch gia
v xng sn th mi cnh ct sng.
- B sau ca phi chy dc mm gai ca cc t sng t c VII ti ngc XI
nhng cch ng gia khong 4 cm.
- Khe chch ca phi chiu ln b mt bng mt ng t r ca gai vai i
chch xung di, sang bn v ra trc, theo ng i ca xng sn th VI,
ti ch tip ni gia sn v xng sn VI.
- Khe ngang ca phi phi c i din bng mt ng vch ngang dc theo
sn sn th t cho ti khi gp khe chch trn ng nch gia.

1.1.4.3. Mng phi thnh

- Mng phi r nh ln trn vo c v c mc b mt nh ca nh phi.

- Nch sn-tnmg tht ca phi phi i chiu ln thnh ngc trc ging
nh ca b trc phi phi; ngch sn-trung tht ca phi tri cng c
khuyt tim nh ca b trc phi tri nhng khuyt ny khng rng nh
khuyt tim ca phi, tc l ngch sn-trung tht t cch xa b bn xng c
hn so vi b trc phi.
- Ngch sii-honli hay b di ca mng phi chy theo mt ng cong;
ng ny bt cho xng sn th tm trn ng gia n v xng sn
th X trn ng nch gia ri t ti xng sn XII st cnh ct sng.

1.1.4.4. Tim

Tim c coi nh c mt nh v bn b. nh tim tng ng vi ni ta s thy

tim p, khoang gian sn th nm bn tri cch ng gia 9 cm. B trn, ni c
gc ca cc mch mu ln, chy t mt im trn sn sn th hai bn tri (ngang gc
c) cch b tri xng c 1,3 cm ti mt im trn sn sn th ba phi cch b phi
xng c 1,3 cm. B phi, vn do tm nh phi to nn, t mt im trn sn sn th
ba bn phi cch b xng c 1,3 cm i xung n mt im trn sn sn th su
bn phi cch b xng c 1,3 cm. B tri, vn phn ln do tm tht tri to nn. i t
mt im trn sn sn th hai tri cch b xng c 1,3 cm ti nh tim. B di, do
tm tht phi v phn inh tht tri to nn, i t sn sn th su bn phi cch b c
1,3 cm ti nh tim.

1.1.4.5. Cc mch m u ln

Cung ng mch ch. ng mch cnh tay u v ng mch cnh chung tri
nm sau cn c. Tnh mch ch trn v phn tn cng ca cc tnh mch cnh tay u
phi v tri nm sau cn c. Cc mch ngc trong chy thng ng xung di sau cc
sn sn, cch b xng c 1,3 cm, ti tn khoang gian sn th su. Cc mch gian
sn v thn kinh gian sn (theo trnh t t trn xung l tnh mch, ng mch v
thn kinh) nm ngay di cc xng sn tng ng.

50
1.2. Cu to ca thnh ngc

Thnh ngc xng c che ph trn mt ngoi bi da v cc c gn ai vai VI

thn; mt trong c lt bi mng phi thnh.
Thnh ngc c to nn v pha sau bi on ngc ca ct sng, trc bi
xng c v cc sn sn, bn bi cc xng sn v cc khoang gian sn; v
di bi c honh, c ngn cch khoang ngc vi khoang bng.

2. THNH BNG

C th nh ngha bng nh l phn ca thn nm gia c honh trn v eo trn

di.

2.1. Gii phu b mt (H 4A.1)

M m m i kim. Mm ny s thy c ch lm, ni m cc b sn gp

nhau ti gc di c. Ch tip ni mm mi kim-c ngang mc vi thn t sng
ngc th chn.
B sn. y l b cong bn di ca thnh ngc c to nn bi sn ca cc
xng sn VII - X trc v sn ca cc xng sn XI - XII sau. Ni thp nht
ca b sn l sn sn th X, nm ngang mc thn t sng tht lng th ba.
Xng sn th XII c th ngn v kh s thy.
Mo chu. C th s thy ton b chiu di mo chu, t gai chu trc-trn ti
gai chu sau-trn; ni cao nht ca mo chu ngang mc thn t sng tht lng th
t. khong 5 cm sau gai chu trc-trn, mp ngoi mo chu nh ln to thnh c
mo chu; c ny nm ngang mc thn t sng tht lng th nm.
Dy chng bn. y l b di cun li ca cn c cho bng ngoi. N i t gai
chu trc-trn ti c mu, mt mc xng c th s thy mt trn thn xng mu.
Khp mu. y l khp sn si nm trn ng gia gia thn ca cc xng mu.
im gia bn. y l im nm trn dy chng bn, gia khp mu v gai
chu trc-trn. S vo y c th thy c mch p ca ni tip ni ng mch
chu ngoi vi ng mch i.
Vng (l) bn nng. y l mt l nm trong cn ca c cho bng ngoi,
trn v trong c mu. C th ly u ngn tay t y da phn trn bu vo l v s thy
dc thng tinh.

ng trng. y l di x i t khp mu n mm mi kim v nm trn

ng gia. N do cn ca cc c thnh bng trc hai bn dnh li vi nhau to nn
v c i din trn b mt bng mt rnh nng kh nhn thy.
Rn. Rn nm trn ng gia-trc ca bng v hng nh v v tr.
ng bn nguyt. ng ny l b bn ca c thng bng v bt cho b sn
ti nh ca sn sn th chn.

51
 Hnh 4A.1. Cc mc b mt v cc vng ca thnh bng trc

52
 2.2. Cc vng bng (H. 4A.1)

V mc ch lm sng, bng c chia thnh chn vng bng hai ng thng

ng v hai ng nm ngang. Mi ng thng ng i qua im gia bn. ng
nm ngang trn, i khi c gi l mt phng di sn, ni im thp nht ca b
sn hai bn. y l b di ca sn sn th mi v nm ngang mc vi t sng
tht lng th ba. ng ngang di, thng c gi l mt phng gian c, ni c ca
cc mo chu hai bn. Mt phng ny nm ngang mc thn ca t sng tht lng
th nm.
Chn vng bng nm ba tng bng: tng trn c vng thng v nm gia cc
vnq h sn phi v tri; tng gia c vng rn nm gia cc vng tht lng phi
v tri', tng di c vng h v nm gia cc vng h chu phi v tri.
Mt phng ngan qua mn v. Mt phng ny thng c dng trong lm sng.
N i qua inh ca cc sn sn th chn hai bn, tc l ni m b ngoi c thng
bng (ng bn nguyt) bt cho b sn. Mt phng ny i qua mn v, ch tip ni
t-hng trng, c tu v rn ca hai thn. thy c c thng bng hai bn khi co,
yu cu bnh nhn ngi dy m khng dng tay.
Mt phng gian mo. Mt phng ny i ngang qua im cao nht ca hai mo
chu v nm ngang mc vi thn ca t sng tht lng th t.

2.3. Mc b mt ca cc tng bng

V tr ca phn ln cc tng bng bin i theo c th v mi c th li chu

nh hng nhiu ca t th v s h hp. Nhng c quan di y t nhiu c nh v
nhng mc b mt ca chng c gi tr v lm sng.
Gan. Phn ln gan nm trong vng h sn phi, di s che ph ca cc xng
sn di, v vng thng v. tr em, cho ti cui tui th ba, b di gan vt qu
b sn 1 hoc 2 b ngang ngn tay. Ta khng s c gan ngi ln m bo hoc
c c thng bng pht trin. mt ngi ln gy, nht l khi ht vo su, b di gan
c th thp hn b sn ti mt b ngang ngn tay.
Ti mt. y ti mt nm ni m b ngoi c thng bng bt cho b sn,
tc ngang vi u sn sn th chn bn phi.
Lch. Lch nm trong vng h sn tri di s che ph ca cc xng sn IX-
XI. Trc dc ca n tng ng vi trc ca xng sn th mi, v ngi ln
thng khng nh ra trc qu ng nch gia. C th s thy c u di ca
lch tr em.
Tuy. Tu nm dc mt phng ngang qua mn v: u tu nm v pha di v
bn phi, c nm trn mt phng, cn thn v ui nm trn (cao hn) v bn tri.
Thn. Thn phi nm hi thp hn thn tri (do gan) v c th s thy u di
ca n vng tht lng phi vo cui th ht vo su mt ngi gy c h c bng
km pht trin. Mi thn dch chuyn khong 2,5 cm theo hng thang ng tron c
ng h hp y ca c honh. Khng s thy thn tri bnh thng. Trn thnh
bng trc, rn thn nm trn mt phng ngang qua mn v, cch ng gia khono

53
ba b ngang ngn tay. Trn thnh lng, thn i t ngang mc mm gai t sng ngc
th mi hai n ngang mc mm gai t sng tht lng th ba, v rn thn ngang
mc t sng tht lng th nht.
ng mch ch ng mch ch nm trn n gia ca bng v chia thnh
cc ng mch chu chung ngang mc t sng tht lng th t. tc l trn mt
phng gian mo.

2.4. Cu to ca thnh bng

Thnh bng trc-bn ch yu cu to bng cc c chv t cc xng sn ti

chu hng; thnh bng sau ch yu do ct sng v cc c gn lin vi n to nen.
ring phn di do cnh ca hai xng chu.
V pha trn, thnh bng do c honh, c ngn khoang ngc vi khoang bng,
to nn; v c honh cong li ln trn nn n v phn di thnh ngc vy quanh cac
tng phn trn bng, tc l to nn phn trn ca thnh bng, di, khoang bng
lin tip vi khoang chu hng qua eo chu trn (c th coi khoang chu hng nh mt
phn ca khoang bng), v pha trc, thnh bng c to nn trn bi phn di
ca thnh ngc v di bi cc c thng bng, cho bng ngoi, cho bng trong v
ngang bng. Thnh bng sau c to nn trn ng gia bi ct Sn2 tht lng;
mi bn bi xng sn XII, phn trn chu hng xng, c tht lng chu, c vung
tht lng v cn nguyn u ca c ngang bng. Thnh bng bn c to nn trn
bi phn di thnh ngc, v di bi cc c cho bng ngoi, cho bng trong v
ngang bng.
Cc lp ca thnh bng trc bn
Da v mc nng. Cc dng x t nhin trn da chy theo chiu ngang. Cc
ng rch da bng theo chiu ngang chi li vt so nh. Mc nng, hay m hoc
tm di da, c th c chia thnh mt lp m nng v mt lp mng (bng m x)
su, nht l phn di. Lp m c th rt dy ngi bo ph. Mc nng lin tip
di qua dy chng bn vi tm di da ca i v lp mng ca n dnh vi mc i.
gia hai i, mc nng lin tip vi tm di da ca bu (hay mi ln) v ca v chu.
Da thnh bng trc-bn c chi phi bi cc nhnh b bn v cc nhnh b
trc ca nhnh trc su thn kinh ngc di; mi nhnh b bn li chia thnh hai
nhnh: nhnh trc chy v pha rn v nhnh sau chy v pha lng. Phn di cng
ca thnh bng, trn dy chng bn v khp mu, c chi phi bi nhnh b trc
ca thn kinh chu-h V. Cc nhnh chnh ca nhnh trc cc thn kinh nc di
(cc thn kinh gian sn v thn kinh di sn) chy gia c cho bng tron v c
ngang bng v cc nhnh b do chng tch ra phi xuyen qua cc c cho bng i
vo mc nng. Da bng bn c cp mu bi cc nhnh b bn ca cc mch gian
sn sau, di sn v tht lng; da thnh bng trc c cp mu bi cc nhnh b
trc i km vi cc thn kinh b trc nhng tch ra t cc mch thng v trn v
di. Da phn di thnh bng trc c cp mu bi cc mch m chu nng v
thng v nng, nhnh cua cc mch i. Cc tnh mch ca da bng hng v v tip
ni vi nhau rn. Mng li tnh mch quanh rn tip ni vi tnh mch ca qua cc
tnh mch cnh rn.

54
 Mc su. Mc su ph trn cc c chi l mt lp m lin kt mong.
Cc c. Cc c ca thnh bng trc bn bao gm cc c cho bng ngoi, cho
bng trong, ngang bng, thng bng v thp (xem bai Cc c v mc ca thn). Nhnh
trc ca su thn kinh ngc di v thn kinh tht lng th nht nm gia c cho
bng trong v c ngang bng. Cc na mch thng v di v trn i sau c thng
bng, trong bao c.
Lp mc. Mt trong thnh c ca bng c ph bi lp mc lin tip di vi
lp mc tng t lt thnh chu hng. Lp mc ny c phn chia v gi tn theo cu
trc m n che ph: mc honli ph mt di c honh, mc ngang ph thnh bng
trc bn (ch yu do c ngang bng to nn), mc tht lng ph c tht lng, mc
cliu ph c chu. Lp mc ngn cch vi phc mc bng lp m ngoi phc mc
cha nhiu m.
Phc mc. Thnh bng c lt bng phc mc thnh: n lin tip di vi
phc mc thnh chu hng.

3. NG BN

Dy chng bn v l bn nng (H.4A.2). C cho bng ngoi c mt b t do

nm gia gai chu trc-trn v c mu. B ny cng cc si collagen to nn dy
chng bn. Phn gn c cho bng ngoi bm vo thn xng mu (t c mu tr vo)
khng lin tc m b x thnh hai tr, tr ngoi v tr trong.

Gai chu trc trn ----------C thng bng

-------- Cn c cho bng ngoi

D/c bn
- T r trong
Cc si gian tr _ - D/c phn chiu
Mac i
------Xg mu

Tr ngoi

H n h 4 A .2 . L b n n n g

Khe h hnh tam gic gia hai tr c cc si gian tr v cc si t ch bm

ca tr ngoi qut ln ng trng (dy chng phn chiu) vin trn li to nn l bn
nng.

Lim bn. Nhn si di cns ca c cho bng trons v c naano bn bm

vo dy chng bn: c cho bng trons vo 1/2 ngoi, c ngang bno vo 1/3 noi
T cc si ca hai c ny chy vo trong trn dy chng bn v hp nn lim ben
Lim bn vng xung sau l bn nna ri bm vo mo mu v lc xn mu Nh
vy, gia lim bn v na trong dy chng bn c mt khe h c chy chch xuno di
v vo trong, u trong ca khe thng vi l bn nng, trc khe l cn c cho bng
ngoi, sau l mc ngang. Trn mc ngang c mt ng dy ln gi l dy chng lin
h\ dy chng ny c u trn lin tip vi ng cung, u di dnh vo dy chng
bn ngang mc vi u ngoi khe h c. T b ngoi ca dy chng lin h, mc
ngang chu xung thnh mt ti i qua khe h c v l bn nng xung bu - bc
quanh tinh hon. im m mc ngang bt u chu xung c gi l l bn su.
Khe h c ni trn c gi l ng bn. Thnh phn quanh ng l cc thnh, cc
u ng l cc l bn. Nh vy: thnh trc l cn c cho bng ngoi v mt phn c
cho bng trong; thnh sau l mc ngang, m ngoi phc mc v phc mc; thnh
trn l lim bn v thnh di l dy chng bn. Cc thnh phn i qua ng bn l
thng tinh nam v dy chng trn n.

L bn su

C ngang bng - - C thng bng

C cho bng trong - - - Cn c cho bng trong

D/c lin h -
-- Mc ngang
Cc mch thng v di
- - Gn kt hp
D/c khuyt -

Hnh 4A.3. Vng ng bn su di c cho bng trong,

mc tinh trong (t mc ngang) b ct l bn su

Phc mc v m
_, Np rn ngoi
ngoi phc mc -
Mc ngang - - - Np rn trong

C ngang bng - ~ ~ Np rn gia

C cho bng trong " """ C thng bng

' Lim bn
C cho bng ngoi
\

Da v tm di da b cho bng ngoi

Tinh hon

Hnh 4A.4. Thit nm ngang qua trc ng bn

56
 Trn thnh sau ca ng bn, c ba thnh phn i trong m m gia mc ngang
v phc mc, tnh t gia sang bn l: d \ chn rn gia, thng dng mch rn v
dng mcli thng v di. Cc thnh phn ny i phc mc ln thnh ba np rn,
cng k t gia sang bn, l: np rn gia, np rn trong (gn gia) v np rn ngoi
(bn). Cc np rn gii hn nn ba h phc mc: li' bn ngoi (bn) nm ngoi np
rn ngoi, h bn trong (gia) nm gia np rn ngoi v np rn trong, v h trn
bng quang nm gia np rn trong v np rn gia. Rut hoc mc ni ln c th i
qua khe h c ca thnh bng i vo bu, gy nn tnh trng gi l thot v bn.
Thot v bn sy ra h' bn ngoi c gi l thot v bn gin tip, h bn trong
hoc h trn bng quang (him gp) gi l thot v bn trc tip.

57
 Bi 4B

Y CHU

MC TIU
Trnh by c cc c, mc v cc khoang ca (ly chu.

y chu nm di honh chu hng. y l vng hnh thoi i t xng mu

trc ti xng ct sau v gia hai c ngi. ng k ngang qua hai c ngi chia
y chu thnh tam gic niu dc trc cha cc c quan sinh dc ngoi v tam gic
hu mn sau cha ng hu mn. trung tm y chu c mt khi m x-c gi l
th y chu, ni bm ca nhiu c y chu.

1. CC C CA Y CHU (Bng 4B) (H 4B.1)

' C mng ln
A

58
 </ y chu I
Cc c nng hu mn v C ngang y chu nng
tht hu mn ngoi

Hnh 4B.1. Cc c ca khoang y chu nng

A. n B. nam

Cc c y chu c xp thnh 2 lp; lp nng v lp su. Cc c ca lp nng

l c lgan %y chu nng, c linh xp v c Iigi hang. Cc c su ca y chu l
c ngang y chu su v c tht niu do ngoi. Cc c v chu su v mc ph
trn hai mt ca chng to nn honh niu-dc. Cc c ca honh niu-dc h tr tiu
tin v phng tinh ( nam). C tht hu mn ngoi (ca tam gic hu mn) bao quanh
ng hu mn v dnh cht vi vng da bao quanh b ng hu mn.
Cc c ca y chu c chi phi bi nhnh y chu thn kinh thn, tr c
tht hu mn ngoi do thn kinh sng cng 4 v nhnh trc trng di ca thn kinh
thn chi phi.

59
 Bng 4B. Cc c ca y chu

C Nguyn u Bm tn n g t c

Cc c d y ch u n n g

C ngang y chu nng C ngi Th y chu Gip gi vng th y

chu
(superficial transverse
perineal muscle)

C hnh xp Th y chu Mc honh niu Gip tng nt cc giot

(bulbosponsosus) dc, vt xp ca nc tiu v tinh dch
dng vt v mc qua niu ao, lm
su trn mu dng cng dng vt
vt; cung mu, r v nam; lm kht l m
mu m vt n ao v lm cng m
vt n

C ngi-hang C ngi, cc ngnh Vt hang ca dng Duy tr cng dng

(ischiocavernosus) xng ngi v vt v m vt vt hoc m vt
xng mu

Cc c y chu su
C ngang y chu su Ngnh xng ngi Th y chu Gip tng nt cc got
nc tiu v tinh dich
(deep transverse perineal
m uscle )

C tht niu o ngoi Cc ngnh ca ng an gia Gip tng nt cc giot

xng ngi v nam v thnh m nc tiu v tinh dich
(external urethral
xng mu ao n
sphincter)

C tht hu mn ngoi Th hu mn - ct Th y chu Gi vng v lm ng

ng hu mn
(external anal sphincter)

2. GII HN V PHN CHIA Y CHU

y chu va l mt vng b mt va l mt "ngn" nng ca c th. Khi i
khp, b mt y chu l mt vng hp nm gia b trong ca hai gc i. Khi i
ging, y chu l mt vng hnh trm i t g mu trc ti u trn khe lin mno
sau v hai bn l b trong ca hai gc i v hai np ln mng. Ngn y chu nm
di khoang chu hng v c ngn cch vi khoang chu hng bi honh chu
hng. Cc cu trc xng - si bao quanh ngn y chu l: khp mu trc, xng
ct sau, cc c ngi hai bn, cc ngnh ngi-mu trc-bn v cc dy chng
cng-c sau-bn.
Mt ng k ngang tng tng ni u trc ca hai ngi chia y chu
thnh hai tam gic: tam gic (hay vng) hu mn sau cha ng hu mn. tam ic
(hay vng) niu-dc trc cha cc c quan sinh dc ngoi ca n hoc nam.

60
3. TAM GIC NIU - DC (H. 4B.2 v H. 4B.3)

Tm di da J Lp m ----- D/c cung mu

(mac nng) thnh bng I Lp mng - -

Xg m u ----------
T/m mu dng vt
'

Mng y chu v
D/c treo dng vt - - -- cc c y chu su
- - Trc trng

\ Tm di da y chu
\
N

' Mc y chu

--------o c dartos

Hai lp ca tm di da thnh bng

ca tm di da y chu

Ti y chu di da

______C nng hu mn

. Mng y chu v
cc c y chu su

' H ngi-hu mn

Hnh 4B.2. Cc lp v cc khoang ca y chu trn thit ng dc

3.1. Gii phu b mt. Nhn b mt, tam gic niu - dc khc nhau gia nam v n.
Vng niu-dc ca nam c da bu che ph gn ht v nm di da l r dng vt v
cc c y chu nng. Tam gic niu-dc ca n cha ton b c quan sinh dc ngoi
(m h) ca n: gia l tin nh m o cha l m o v l niu o, hai bn l
cc mi ln v b. v trc l m vt.

3.2. Cc lp m. Tam gic niu-dc hai gii c cu to bng nm lp m oino

nhau, tnh t nng vo su l: (1) da v tm di da y chu, (2) mc y chu (3)

61
cac tng cng v cc c y chu nng vy quanh, (4) mng y chu v (5) cc c
ay chu su. gia nhng lp m ny l ba khoang.
Tm di da y chu (subcutaneous tissue of perineum). Tm di da bao gm
mt lp m nng v mt lp mng (membranous layer) su. Lp m th dy n.
mng nam. Tm di da y chu lin tip vi tm di da ca i, thnh bng
trc, tam gic hu mn, bu v dng vt. Tm di da ca bu tr thnh o dartos va
tm di da ca tam gic hu mn khong c lp mng. B sau ca lp mng tm di
da y chu qut ln dnh vi b sau mng y chu, hai b bn dnh vi ngnh ngi-
mu v lin tip vi mc i.
Mc y chu (perineal fascia) l l di (l nng) ca mc bc cc c y chu
nng. Cc b bn ca mc ny dnh vo ngnh ngi-mu, b sau nh vo mng y
chu, trc, n lin tip vi mc dng vt v lp mc ph c cho bng ngoi v
bao c thng bng.
Cc c y chu nng v cc tng cng (xem cc bi c quan sinh dc nam v
c quan sinh dc n), nam, cc tng cng l phn r ca dng vt bm vo mt
di mng y chu, bao gm hnh dng vt cha niu o v cc tr dng vt; cc
c y chu nng ca nam (xem C y chu) gm cc c hnh xp vy quanh hnh
dng vt, cc c ngi-hang vy quanh hai tr dng vt v c ngang v chu nng,
n, thay cho hnh dng vt l hai khi m xp gi l hnh tin inh nm hai bn
m o; mi c hnh xp ca n che ph mt hnh tin nh v c ngn cch vi c
bn i din bng m o. Mt nng (mt di) ca cc c y chu nng c che
ph bng mc y chu.
M ng y chu (perineal membrane) l mt mng mng v dai hnh tam gic
dnh hai bn vo cc ngnh phi v tri cung mu. nam, gc trc ca mng y
chu dy ln thnh dy chng ngang y chu nm ngay di khp mu. Gia dy
chng ny v dy chng cung mu c mt khe h tnh mch mu su dng vt i
qua. n khng c dy chng ngang y chu. B sau mng y chu dnh vi b sau
ca lp mng tm di da v b sau mc y chu. Th y chu (perineal body) l
mt khi x - c khng u bm vo gia b sau ca mng y chu. N nm trc
ng hu mn, sau hnh dng vt (ca nam) v tin nh m o (ca n). Ngoi cc
si trun v si collagen, y cn l ni hi t ca c hnh xp, c tht hu mon nooi
v cc c ngang y chu nng v su.
Cc c y chu su. Cc c ny nm trn mng y chu, di honh chu
hng. Cc c nam l c tht niu o ngoi v c ngang y chu su. C tht niu
o ngoi ca n gm phn chnh l mt c vng thc s vy quanh niu o. T c
vng ny c nhng si chy v pha sau - bn bm vo ngnh xng ngi gi l c p
niu do (compressor urethrae) v nhng si chy vng quanh c niu o v m ao
to nn c tlit niu o-m do (sphincter urethrovaginalis). C ngang y chu su
ca n ch yu l c trn v c ny cng vi c tht niu o ca n c gi chuno la
c tht niu-dc. Cc c y chu su khng phai l mt phin c dt, phng m nm
theo hng thng ng hn l nm trn mt phng ngang. Chi c c tht niu ao
ngoi l c mc ph mt trn. V nhng l do m gn y mng y chu cno
cac c y chu su khng c gi l "honh niu-dc" na.

62
 ----- Tuyn tin lit
Ngch trc h ngi-hu mn
Cc c y chu su
Tr dng vt Khoang y chu nng

Hnh dng vt
Mc y chu

Lp mng ca tm di da y chu
Ti y chu di da

Hnh 4B.3. Cc lp v cc khoang ca y chu trn thit ng ngang

Cc khoang ca tam gic niu dc. Gia cc lp ca tam gic niu dc c ba

khoang.
Ti ly chu di da (subcutaneous perineal pouch) l mt khoans tim tng
nm gia lp mng ca tm di da y chu v mc y chu. Trn nc tiu hoc t
mu trong ti y chu di da c th lan di lp mng ti thnh bng trc, bu v
dng vt.
Nn y cliu nii (superficial perineal compartment) l mt ti kn hon ton,
c gii hn bi mc y chu di v mng y chu trn. Ngn ny kn v b
sau ca mc y chu v mng y chu dnh vo nhau, cc b bn ca chng dnh
vo ngnh nsi-mu. Nsn y chu nng ca nam cha: (1) cc tng cns v cc c
y chu nng (xem phn trn), (2) nhng nhnh ca cc mch thn trong v thn kinh
thn. Ring I1. nsn ny cn cha cc tuyn tin nh ln v cc tuyn tin nh b;
hai tuyn tin nh ln nm hai bn tin nh m o, sau-bn l m o v c
hnh tin nh che ph.

63
 Ti y chu su (deep perineal pouch) l khoang nm trn mng y chu. Ti
nay khong phai l mt khoang kn m thng ln trn vi ngch trc ca h ngi-hu
mon. Tui y chu su cha cc c y chu su, on trung gian ca niu o v cc
mch mau-thn kinh c lin quan. Ring nam c cc tuyn hnh niu o.

4. TAM GIC (HAY VNG) HU MN

Vng hu mn nm di honh chu hng. gia tam gic hu mn l ng hu

mn c c tht hu mn ngoi bao quanh. u trc ca c tht hu mn ngoi dnh
vi th y chu, u sau ni vi xng ct bi mt di x-c gi l th hu m n -c t.
hai bn v sau-bn ng hu mn l cc h ngi-hu mn cha y m.
Trn mt ct ng ngang (H.4B.4), h ngi-hu mn c hnh tam gic vi: gii
hn di l da; thnh ngoi do c bt trong v mc c bt trong to nn; thnh trn-
trong dc nghing do mt di honh chu hng to nn. M lin kt di da trong h
ny c gi l th m h ngi-hu mn (fat body of ischio-anal fossa). H thng
sau vi mt khoang tim tng nm di c mng ln v m rng v pha trc thnh
mt ngch nm gia honh chu hng v cc c y chu su. Hai h khng thng
nhau trc nhng thng vi nhau sau ng hu mn v ti y nhng si ca c tht
hu mn ngoi (trn ng i ti xng ct) khng dnh vi c nng hu mn. Cc
mch thn trong v thn kinh thn i thnh bn h ngi-hu mn, trong mt ng mc
mt trong c bt trong gi l ng thn (pudendal canal). Thn kinh trc trng di
(nhnh ca thn kinh thn) v cc mch trc trng di (nhnh ca cc mch thn
trong) tch ra t u sau ng thn v i ngang qua h ngi-hu mn ti ng hu mn.

Trc trng

Hnh 4B.4. Thit ng ngang qua h ngi - hu mn

64
 Bi

C V MC CA CHI TRN:
C CA CC VNG NCH V CNH TAY

MC TIU

. Trnli by c cch bm v thn kinh chi phi ca mi c trong cc nhm

c vn ng ai ngc, xng cnh tay v cng tay.
2. M t c cc cu trc do c-mc to nn

Cc c chi trn thng c m t theo cc vng ca chi trn: vng vai v nch,
vng cnh tay, vng cng tay, vng bn tay. Theo tc dng, c chi trn cn c xp
theo cc nhm gy nn cc c ng ca cc phn (on) chi trn: c vn ng ai
ngc, c vn ng cnh tay, c vn ng cng tay, c vn ng bn tay v ngn tay.
Cc c trong mt vng c th gy ra c ng ca mt s on chi trn v c ng ca
mt on chi trn (trn 1 khp) c th do c mt s vng gy ra.

1. CC C V MC VAI V NCH (Bng 5.1)

Cc c vai v nch l nhng c vy quanh ai ngc v u trn xng cnh
tay. Chng thuc vo ba vng l vng ngc, vng b vai v vng delta. Xt v nguyn
u v bm tn, nhng c ny thuc hai loi:
Cc c ni ti (7 c) c c hai u bm vo xng chi trn, c th l i t ai
ngc ti xng cnh tay. Chng ch thc l c ca chi trn v gy ra c ng ca
cnh tav trn khp vai.
Cc c ngoi lai (9 c) i t ct sng hoc lng ngc ti ai ngc v xng
cnh tav, tc l u nguyn u ca chng bm vo cc xng trc. Tu theo ch bm
tn m c ngoi lai vn ng ai ngc hay cnh tay. Theo m t nh khu, cc c
ngoi lai thuc v vng lng v vng ngc nhng do vn ng ai ngc v cnh tay,
chng c m t cng vi cc c ch thc ca chi trn. Cc c vn ng ai ngc
c vai tr c nh nguyn u ca cc c vn ng cnh tay hoc lm tng tm c
ng ca cnh tav.
V chi phi thn kinh, tt c cc c vng vai v nch do cc nhnh bn ca m
ri cnh tay vn ng (tr c thang do thn kinh ph v m ri c vn ng).

1.1. Cc c v mc ca vng ngc (H. 5.1 v H. 5.2)

Cc c ca vng ngc c m t y l cc c ni chi trn vi ngc v bao
gm: c rna trc v c ngc nh ni cc xng sn vi xng vai; c ngc ln i
t ngc v bng ti xng cnh tay, v c di n ni xng sn th nht vi xng
n. C rng trc nm trn thnh trong ca nch, cc c cn li gp phn to nn
thnh trc ca nch.

65
 C ngc ln l mt c rng, dy, hnh qut ph phn trn thnh ngc. C ngc
b l mt c dt hnh tam gic nm sau c ngc ln .C di n l c nh hnh tr
nm di xng n. C rng trc l mt c rng, dt nm gia xng vai va cac
xng sn.

Hnh 5.1. C ngc ln

C delta^ C ngc b C di n Tk ngc ngoi

I
'x \ \
C ngc ln
C ngc ln
\
C qu - cnh tay
\

C nh u
*
\

Tk ngc trong

v C ngc b

tam u /
C lng rng C rng trc v tk ngc di

Hnh 5 2. Cc c trn cc thnh ca nch

66
 Mc vng ngc trc. Mc vng ngc trc c gi l mc ngc (pectoral
fascia). Mc ny che ph c ngc ln. N bm trong vo xng c, trn vo xng
n v lin tip pha di-bn vi mc ca vai, nch v thnh ngc. gia c ngc
ln v c lng rng, mc ngc to nn sn ca nch v c gi l mc nch. Mc
nch chia ra b ngoi c lng rng thnh hai l bao bc c ny v bm vo mm gai
cc t sng ngc pha sau. Mc nch tch ra ti b di c ngc ln mt l i ln
mt su ca c; l ny tch ra bc c ngc b v ti b trn c ngc b th lin tip vi
mc n-ngc. Phn mc ni mc nch vi mc bc c ngc b c gi l dy chng
treo nch.
Mc n-ngc. Mc n-ngc l l si dy nm sau phn n ca c ngc ln;
n chim khong nm gia c di n v c ngc b, v che ph cc mch v thn
kinh ca nch. trn, n tch ra bc c di n v bm vo xng n. di, n
bc quanh c ngc nh v lin tip vi mc nch. Tnh mch u, cc mch ngc-cng
vai v thn kinh ngc ngoi i qua mc n ngc.

1.2. Cc c v mc ca cc vng b vai v lng (H.5.3)

Hnh 5.3. Cc c vng b vai v lng

67
 Cc c vng ny bao gm hai nhm nng v su
Nhm nng c 2 c: c thang v c lng rng; chng u l c ngoi lai vi chi
trn v kt ni ct sng vi chi trn C thang l mt c rng, dt, hnh tam gic tri
rng t xng s v ct sng pha trong ti ai ngc pha ngoi. N l c nns nht
trm ln vng c sau v phn trn vng lng. C thang hai bn hp nn mt hnh thang.
C hg rng cng l mt c rng hnh tam gic che ph phn di vng lng.
Nhm su gm cc c ngoi lai v cc c ni ti i vi chi trn.
Cc c ngoi lai u chy t ct sng n xng vai v vn ng ai ngc. l
ba c: c trm ln, c trm b v c nng vai.
Cc c ni ti gm 6 c i t xng vai n xng cnh tay v gy nn c ng
ca cnh tay: c di gai, c trn gai, c di vai, c trn b, c trn ln v c qu-
cnh tay. C di vai l mt c rng hnh tam gic lp y h di vai ca xng vai
v to nn mt phn thnh sau ca nch. C trn gai v c di gai l nhng c nm
trong cc h cng tn ca xng vai. C trn b v c trn ln l 2 c bm vo b
ngoi xng vai. C trn ln di c trn b v gp phn to nn thnh sau ca
nch. C qu-cnh tay l mt c thun di chy dc thnh ngoi ca nch.
C di vai, c trn gai, c di gai v c trn b c vai tr quan trng trong
vic gi chc khp vai v cc gn dt ca chng dnh lin nhau to nn mt vng
trn gn hon chinh bao quanh khp vai (ai xoay).
Mc vng lng. Mc vng lng nm di tm di da dy cha nhiu m. N l
mt mng si mng bm vo ng gy trn v dy chng gy, v vo mm gai tt c
cc t sng di t c by. N gn ngoi vo gai vai v mm cng vai v tip tc
trn c delta xung cnh tay. ngc, n lin tip vi mc nch v mc c ngc ln:
trn bng, n lin tip vi mc ph cc c bng v dnh di vi mo chu.

1.3. C v n g delta (Cc H.5.1; 5.2 v 5.3)

Vng delta ch c mt c: c delta. C delta l mt c dy v kho trm ln

khp vai v to nn vai. C ny l v tr thng dng tim bp. Cc si ca c
delta t nhiu im khc nhau ca ai ngc chy xung xng cnh tay nn mi nhm
si c th gy nn mt c ng ring ca cnh tay.

Bng 5.1. Cc c vai v nch

C N guyn u Bm tn n g tc

Cc c vng ngc
C ngc ln Phn n: 2/3 trong Mp ngoi rnh Khep v xoay trong cnh
xng n gian c xng tay tai khp vai, ring
(pectoralis major)
Phn c - sn:
cnh tay (mo c phn n gp cnh tay
Gm phn n, phn ln)
xng c v cc
c sn v phn bng
sn sn I - VI
Phn bng: bao c
thng bng

68
 C ngc b Cc xng sn Mm qu xng vai H v xoay xng vai
III - V xung di; nng cc
(pectoralis minor)
xng sn lc ht vo
ht sc khi xng vai
c c nh
C di n Sn sn v xng Rnh di n ca H v a xng n ra
sn 1 xng n trc; c nh ai ngc
(subclavius)
C rng trc 8 hoc 9 xng B trong v gc Ging xng vai v xoay
sn trn di xng vai xng vai ln trn; nng
(seratus anterior)
xng sn ln khi xng
vai c c nh
Cc c v n g b
v a i v l n g Cc si trn nng xng
ng gy trn ca 1/3 ngoi b sau
C thang (trapezius) xng chm, mm_ xng n, mm vai v <iui u; cc si
(ja i. ca tt c cc cng vai v gai vai gia khp xng vai; cc
t sng c v ngc si di h xng vai; cc
si trn v di cng co
xoay xng vai ln trn
C lng rng Mm gai cc t Rnh gian c Dui, khp v xoay trong
(latissim us dorsi) sng t NVI ti TLV, xng cnh tay cnh tay ti khp vai; ko
cc mo cng, 1/3 cnh tay xung di v ra
sau mo chu, bn sau
xng sn di
C nng vai Mm ngang ca bn Phn trn gai vai Nng v xoay xng vai
(levator scapulae) hoc nm t sng ca b trong
c trn xng vai
C trm ln Mm gai cc t Phn di gai vai Nng, khp v xoay xng
(rhom boid m ajor) sng ngc II - V ca bd trong vai xung (di
xng vai
C trm b Mm cjai cc t Phn trn gai vai Nng, khp v xoay xng
(rhom boid m inor) sng CO VII v ngc I ca b trong vai xung di
xng vai
C di vai H di vai ca C b xng cnh Xoay trong cnh tay ti
(subscapularis) xng vai tay khp vai
C trn g ai H trn gai ca C ln xng cnh Ging cnh tay ti khp
(supraspinatus) xng vai tay vai
C di gai H di gai ca C ln xng cnh Xoay ngoi v khp cnh
(infraspinatus) xng vai tay tay ti khp vai
C trn ln Gc di xng vai Mp trong rnh Dui, khp v xoay trong
(teres m ajor) gian c (mo c b) cnh tay ti khp vi
C trn b Phn di bd ngoi C ln xng cnh Xoay ngoi, dui v khp
(teres m inor) xng vai tay cnh tay ti khp vai
C qu-cnh tay Mm qu xng vai Ch ni 1/3 trn v Gp v khp cnh tay ti
(coracobrachialis) 1/3 gia mt trong khp vai
thn xng cnh tay
C v n g d e lta
C delta 1/3 ngoi b trc Li c delta xng Ti khp vai: cc si ngoi
xng n (cc si cnh tay ging cnh tay, cc si
(deltoid)
trc); mm cng trc gp v xoay trong
vai (cc si ngoi); cnh tay, cc si sau rui
gai vai (cc si sau) v xoay ngoi cnh tay

69
2. CC C V MC CA CNH TAY

Mc canh tay. Mc cnh tay lin tip vi mc ph c delta v c ngc ln; n

ao c cac c ca cnh tay v tch ra hai vch gian c chy vo su bm vo xng
cnh tay.
Vch gian c ngoi t mp ngoi rnh gian c bm dc mo trn li cu ngoi
ti mom trn li cu ngoi; n b thn kinh quay xuyn qua. Vch gian c trong bm
t mep trong ranh gian c dc mo trn li cu trong ti mm trn li cu trong; n b
than kinh tr v ng mch bn tr trn xuyn qua. Hai vch gian c cng xng cnh
tay chia canh tay thnh hai ngn mc trc v sau, mi ngn cha cc c, mach mu
v thn kinh ca n.
Ngn trc ca cnh tay cha ba c l c nh u cnh tay, c cnh tay v c qa
canh tay. Cc c ny c ng mch cnh tay cp mu v c chi phi bi thn kinh
c bi. Cc cu trc i qua ngn trc bao gm: cc thn kinh c b, gia v tr; ng
mch cnh tay v tnh mch nn.

Hnh 5.4. Cc c trong ngn trc ca cnh tay

A. Lp nng B. Lp su

70
 Ngn sau cnh tay cha c tam u cnh tay, mt c do ng mch cnh tay su
cp mu v do thn kinh quay chi phi. Nhng cu trc i qua y bao gm cc thn
kinh quay v tr.
Ngn trc ca cnh tay cn c gi l ngn c gp v cha hai c gp cng
tay: c cnh tay su v c nh u cnh tay nng (H.5.4). Ngn sau ca cnh tay
cn c gi l ngn c rui v c tam u cnh tay nm trong ngn ny (H.5.5) l c
rui cng tay.
Nguyn u, bm tn v ng tc ca ccrc cnh tay c trnh by Bng 5.2.

C tam u

Hnh 5.5. C tam u (ngn cnh tay sau)

71
 Bng 5.2. Cc c ca cnh tay

C Nguyn u Bm tn ng tc
C cnh tay 2/3 di mt trc xng Mm vt xng Gp cng tay ti
(brachialis) cnh tay tru khp khuu
C nh u cnh tay Bm vo xng vai bng Gn chnh vo li Gp cng tay ti
(biceps brachii) hai u: u di vo c trn c xng quay, khp khuyu, nga
cho, u ngn vo mm ch cn ph vo cng tay ti khp
qu mc cng tay quay-tr gn v
gp cnh tay ti
khp vai
C tam u cnh tay C 3 u bm: Mm khuu xng Dui cng tay ti
tr khp khuu v dui
(triceps brachii) u di bm vo c di
cnh tay ti khp
cho xng vai;
vai
u ngoi bm vo mt sau
xng cnh tay pha trn -
ngoi rnh thn kinh quay;
u trong bm vo mt sau
xng cnh tay pha di -
trong rnh thn kinh quay.

Nhn chung ba c cnh tay gy nn cc c ng gp v dui ca cng tay trn

khp khuu (khp cnh tay-quay-tr). Cp ng tc i khng nhau ny cn c
thc hin bi 2 c cng tay l c cnh tay quay (gp) v c khuu (dui). Ngoi ra,
cc ng tc sp, nga cng tay trn cc khp quay-tr ch yu do cc c cng tay
thc hin.

3. NHNG CU TRC C-MC CA NCH V CNH TAY

Cc c v mc vai v nch vy quanh mt khoang cha cc mch nch, cc

hch bch huyt v phn di n ca m ri cnh tay. Nch c coi nh mt hnh
thp vi bn thnh, mt nn di v mt nh trn. Nn nch c trc tip to nn
bi mc nch; nh nch l khe nm gia c di n v b trn cng ca c rng
trc. Cc c v mc trn cc thnh ca nch bao gm: c qu cnh tay, cc c ngc
v cc mc c lin quan thnh trc; c di vai, c trn ln v u di c tam u
thnh sau; c rng trc thnh trong; thnh ngoi ca nch l phn trn xng cnh
tay nm trong khe hp gia cc thnh trc v sau ca nch.
Trn thnh sau ca nch, cc c trn cng vi xng cnh tay gii hn nn mt
khe. u di c tam u i ngang qua khe ny v chia n thnh hai phn: phn ngoi
l l t gic, ni cc mch m cnh tay sau v thn kinh nch i qua, phn trong c
gi l tam gic b vai, l ni m cc mch m vai i qua. Khe hnh tam gic nm gia
xng cnh tay, u di c tam u v c trn ln l ni i qua ca ng mch cnh
tay sau v thn kinh quay.
Cc mch cnh tay i qua ngn mc trc ca cnh tay. Khoang c - mc cha
cc mch ny thng c gi l ng cnh tay. Ong ny c gii hm bi: sau l
vch gian c trong, trong l mc cnh tay, trc - ngoi l c qu - cnh tay v c
nh u cnh tay.

72
 Bi 6

C V MC CA CHI TRN:
C CA CC VNG CNG TAY V BN TAY

MC TIU

1. Trnh by c cch bm vr-thn kinh chi phi ca mi c trong cc nhm

c vn ng bn tay v ngn tay.
2. M t c cc cu trc do c - mc to nn.

1. CC C V MC CA CANG t a y

1.1. Cc ngn mc ca cng tay

Cng tay c bao bc trong mt bao mc; mc ny gn vi b sau ca xng

tr. Mc cng tay cng vi mng gian ct (gia xng quay v xng tr) v vch si
gian c (gia c cnh tay quay ngoi, c sp trn v c gp c tay quay trong) chia
cng tay thnh hai ngn mc trc v sau. Ngn mc trc cha cc c gp bn tay v
ngn tay nn cn c gi l ngn c gp ca cng tay. Ngn mc sau, hay ngn c
dui, cha cc c dui bn tay v ngn tay.

1.2. Cc hm gn gp v dui
/
Hm gn gp l ch dy ln ca mc mt trc c tay. N bm trong vo
xng u v mc xng mc, ngoi vo c ca xng thuyn v xng thang. Hm
gn gp cng vi mt trc lm ca khi xng c tay gii hn nn mt ng thn
kinh gia v cc gn gp ngn tay i qua. N lin tip vi mc cng tay trn v vi
cn gan tay di.
Hm gn dui l ch dy ln ca mc ph vng mu c tay. N cng bm vo cc
b ca khi xng c tay v cng khi xng ny gii hn nn mt khoang cha cc
gn dui. Mt su ca hm gn dui tch ra cc vch si n bm vo cc xng c
tay, chia ngn cha gn dui ny thnh 6 ng hm nh ring bit; mi ng hm
c lt bng mt bao hot dch v cha mt gn dui.

1.3. Cc c trong ngn mc trc ca cng tay (Bng 6.1) (H.6.1)

Ngn ny cha 8 c xp thnh 4 lp theo th t t nng vo su l:

Lp th nht tnh t ngoi vo trong c 4 c: c sp trn, c gp c tay quay, c
gan tay di v c gp c tay tr
Lp th hai c 1 c: c gp cc ngn tay nng
Lp th ba c 2 c: c gp ngn ci di ngoi v c gp cc ngn su trong.
Lp th t c 1 c: c sp vung 1/4 di cng tav

73
 Phn bng ca cc c vng cng tay trc to nn phn bp li na trn cng
tay. C sp trn v c sp vung l hai c khng chy xung bm tn bn tay va
ngn tay v do khng gy nn cc c ng ca hai phn ny. V chng ch gy nn
cc c ng ca cng tay nn v chc nng c th xp chng cng nhm vi cc c a
t cnh tay (xem bi 5: C ca cc vng nch v cnh tay). c tay, gn ca cc c
i xung bn tay v ngn tay c gi st vo cc xng c tay bi mt di cn dy
gi l hm gn gp.
V chi phi thn kin h , c gp c tay tr v hai b trong c gp cc ngn su do
thn kinh tr vn ng, cc c cn li do thn kinh gia vn ng.

.- Tk gia

_ C nga
di
- - C gp
cc ngn su

- - C gp
cc ngn nng

C gp
ngn ci di
Tk tr
C sp vung

Hnh 6.1. Ngn cng tay trc

A. Lp nng B. Lp su

74
 Bng 6.1. Cc c trong ngn mc cng tay trc

C Nguyn u Bm tn ng tc

C sp trn Mm trn li cu trong Gia mt ngoi xng Sp cng tay ti

xng cnh tay v quay khp quay-tr v
(pronator teres)
mm vt xng tr gp nh cng tay ti
khp khuu

C gp c tay quay Mm trn li cu trong Nn xng t bn Gp v ging bn

xng cnh tay tay II tay ti khp c tay
(flexor carpi radialis)

C gan tay di Mm trn li cu trong Hm gn gp v cn Gp nh bn tay ti

xng cnh tay gan tay khp c tay
(palm aris longus)

C gp c tay tr Mm trn li cu trong Xng u, xng mc Gp v khp

xng cnh tay v v nn xng t bn (nghing trong) bn
(flexor carpi ulnaris)
mm khuu xng tr tay V tay ti khp c tay

C gp cc ngn tay C 2 u: Chia thnh 4 gn bm Gp t gia cc

nng vo t gia ca 4 ngn tay II - V ti
u cnh tay tr bm
ngn tay II - V, mi khp gian t ngn
(flexor digitorum vo mm trn li cu
gn tch i thnh 2 gn, gp bn tay ti
superficialis) trong xng cnh tay
ch bm vo 2 khp c tay
v mm vt xng tr;
sn bn t gia (gn
u quay bm vo b thng)
trc xng quay.

C 0 P ngn c td i Phn gia mt trc Nn t xa ngn tay Gp t xa ngn tay

xng quay v mng ci ci tai R
(flexor pollicis longus)
gian ct cng tay

C gp cc ngn tay Mt trc trong thn Chia thnh 4 gn Gp t xa v t

su xng tr xung bm vo nn gia cc ngn tay II-
ca t xa cc ngn V ti cc khp gian
(flexor digitorum
tay It - V t ngn, gp bn
profundus)
tay ti khp c tay

C sp vung 1/4 di mt trc 1/4 di mt trc Sp cng tay ti cc

xng tr xng quay khp quay-tr
(pronator quadratus)

1.2. Cc c trong ngn mc sau ca cng tay (Bng 6.2)

Ngn mc sau ca cng tay cha 12 c xp thnh 2 lp

Lp nng (H.6.2) tnh t ngoi vo trong c 7 c: c cnh tay - quav, c dui c
tay quay di, c dui c tay quay ngn, c dui cc ngn tay, c dui ngn tay t, c
dui c tay tr v c khuu. C 7 c lp nng u c u nguyn u bm vo xng
cnh tav. 2 trong s 7 c ny khng chy xung bm tn v gy ra c ng ca bn tay
v ngn tay: c cnh tay quay bm tn vo xng quay (c tc dng gp cng tay), c
khuu bm tn vo mm khuu xng tr (dui cng tay). C cnh tay quav chy dc
b ngoi cng tay v cn ln vo c mt trc cng tay. 5 c cn li bm tn " cc
xng bn tay v ngn tay gy nn cc c ng theo tn gi ca chng.

75
 Lp su (H.6.2) c 5 c: c ging ngn ci di, c dui ngn ci ngn, c dui
ngn ci di, c dui ngn tr v c nga. C nga l mt c ngn ni u trn 2
xng cng tay v l c duy nht ca lp su khng gy ra c ng bn tay; 4 c cn
li ni chung i t hai xng cng tay (nguyn u) ti cc xng ca bn tay v ngn
tay (bm tn) gy nn cc c ng nh tn gi ca chng. V chi phi thn kinh, tt
c cc c cng tay sau chi phi.

Tk quay

C cnh tay quay

C khuu
C nga
- C gp c tay tr
C dui c tay tr
C dui c tay quay di Nhnh su
C dui c tay quay ngn thn kinh quay
C dui ngn t - C dui ngn ci di
C dui cc ngn
- C ging ngn ci di
- C dui ngn ci ngn
C ging ngn ci di
- C dui ngn tr
C dui ngn ci ngn - Xg tr
C dui ngn ci di
Hm gn dui

H n h 6 .2 . C c c tro n g n g n m c c n g ta y sa u
A. Lp n n g B. Lp s u

76
 Bng 6.2. Cc cd trong ngn mc cng tay sau

C N guyn u Bm tn Tc d n g
Lp nng
C cnh ta y quay Mo trn li cu Ngay trn mm trm Gp cng tay ti khp
(brachioradialis) ngoi xng cnh tay xng quay khuu, nga v sp
cng tay v v tr trung
gian ti cc khp
quay - tr
C dui c tay quay di Mo trn li cu Mt mu ca nn Dui v ging bn tay
(extensor carpi radialis ngoi xng cnh tay xng t bn tay II ti khp c tay
longus)
C dui c tay quay ngn Mm trn li cu Mt mu ca nn Dui v ging bn tay
(extensor carpi radialis ngoi xng cnh tay xng t bn tay III ti khp c tay
brevis)
C dui cc ngn tay Mm trn li cu t xa v t gia Dui cc t ngn tay
(extensor digitorum ) ngoi xng cnh tay ca cc ngn tay t v bn tay
II - V
C dui ngn t Mm trn li cu Gn i vo ngn t Dui cc t ngn t
(extensor digiti m inim i) ngoi xng cnh tay ca c dui cc v bn tay.
ngn tay.
C dui c ta y tr Mm trn li cu Nn xng t bn Dui v khp bn tay
(extensor carpi ulnaris) ngoi xng cnh tay tay V ti khp c tay
v b sau xng tr
C khuu Mm trn li cu Mm khuu v phn Dui "cng "ty" ti khp
(anconeus) ngoi xng cnh tay trn thn xng tr khuu
L p su
C ging ngn tay ci di Phn gia mt sau Nn xng t bn Ging v dui ngn
(abductor pollicis xng quay, xng tay 1 ci ti khp c tay-
longus) tr v mng gian ct t bn tay v ging
cng tay bn tay ti khp c
tay
C dui ngn tay ci Gia m t sau xng Nn t gn ngn Duoi dot gn ngn
ngn quay v mng gian ci ci, t bn tay I v
(extensor pollicis brevis) ct cng tay bn tay
C dui ngn ci di Gia mt sau xng Nn t xa ngn ci Dui ot x rigon ci
(extensor pollicis longus) tr v mng gian ct ti khp gian t ngn,
cng tay xng t bn tay I ti
khp c tay-t bn
tay v ging bn tay
ti khp c tay
C dui ngn tay tr Phn di mt sau Gn i vo ngn tr Dui cc dot c ngn
(extensor indicis) xng tr ca c dui cc tr v dui bn tay
ngn tay
C nga Mm trn li cu 1/3 trn m t ngoi Nga cng tay ti cac
(supinator) ngoi xng cnh tay xng quay khp quay-tr.
v mo c nga
xng tr

77
2. CC C V MC BN TAY (Bng 6.3) (H.6.3)

2.1. Mc ca gan tay

Mc ca gan tay mng ch che ph cc c m t v m ci nhng dy ln

vng gia gan tay, to nn cn gan tay. Cn gan tay c hnh tam gic m nh gn vi
b xa ca hm gn gp v lin tip vi gn ca c gan tay di. Nn ca n chia ra
ngang mc nn cc ngn tay di thnh bon di, mi di chy vo su ti gc ca mt
ngn tay v chia hai hai ch vy quanh cc gn gp di v cui cng dnh vi bao SI
ca gn gp v cc dy chng t bn tay ngang su.

2.2. Cc khoang mc ca gan tay

T b trong ca cn gan tay, mt vch si chy ra sau v ti bm vo b trc ca

xng t bn tay V. Bn trong vch si ny l mt ngn mc cha ba c m t; y l
ngn t quan trng v lm sng. T b ngoi ca cn gan tay, mt vch si th hai chy
chch v pha sau, lch gia gn gp di ca ngn gia v ngn tr, ti b trc ca
xng t bn tay III. Vch ny ngn cch khoang m ci bn ngoi v khoang gia
gan tay bn trong. Hai khoang ny lin tip xa vi cc ng c giun. Khoang m ci
nm sau cc gn gp di ca ngn tr, trc c khp ngn ci v cha c giun I. Khoang
gia gan tay cha cc c giun II, III, IV v nm sau cc gn gp di ti cc ngn tay III,
IV v V; n nm trc cc c gian ct v cc xng t bn tay III-V.

2.3. Cc c ca gan tay

bao x hot dch ngn tay

c giun

--/-C khp ngn ci

W --Nhnh m ci ca tk gia
C gp ngn ci ngn
C ging ngn ci ngn
C i chiu ngn ci

- - Bao gn c gp ngn ci di

H n h 6 .3 . Cc c v n g g a n ta y

78
 bn tay c hai loi c. Cc c ngoi lai l nhng c c bng c nm cng
tay nhng gn ca chng chy xung bm tn ngn tay. Nhng c ny to ra cc c
ng mnh nhng th s ca cc ngn tay. Cc c ni ti ca bn tay l nhng c c
nguyn u v bm tn trong phm vi bn tay. Nhm c ny to ra cc c ng yu
nhng tinh t v chnh xc ca cc ngn tay.
Cc c ni ti ca bn tay u nm gan tay v bao gm 4 nhm: nhm c m
ci, nhm c m t, nhm c giun gan tay gia v nhm c gian ct.
Nhm c m ci vn ng cho ngn tay ci v to nn m ci ( li trn phn
ngoi gan tay). Bn c ca nhm ny l: c ging ngn ci ngn, c i chiu ngn
ci, c gp ngn ci ngn v c khp ngn ci.
Nhm c m t vn ng cho ngn tay t v to nn m t ( li trn phn
trong gan tay). Nhm ny c 3 c l: c ging ngn t, c gp ngn t ngn v c i
chiu ngn t.
Nhm c giun bao gm 4 c c u nguyn u bm vo cc gn gp su cc ngn.
Nhm c gian ct bao gm 4 c gian ct gan tay v 4 c gian ct mu tay nm
gia cc xng t bn tay (khoang gian ct).
Cc c giun v c gian ct ni chung c tc dng ging, khp, gp v dui cc
ngn tay (tr ngn ci).
V chi phi thn kinh: c ca bn tay do thn kinh gia v thn kinh tr vn ng.
Thn kinh gia vn ng c ging ngn ci ngn, c i chiu ngn ci, b nng c gp
ngn ci ngn v cc c giun I, II. Thn kinh tr vn ng tt c cc c cn li.

Bng 6.3. Cc c ni ti ca bn tay

C Nguyn u Bm tn ng tc

M c i
C ging ngn c i ngn Hm gn gp, xng Mt ngoi nn t Ging ngn ci
thuyn v xng gn ngn ci
(abductor pollicis brevis)
thang

C gp ngn ci ngn Hm gn gp, xng Nn t gn ngn Gp ngn ci ti

thang (u nng), ci khp c tay-t bn
(flexor pollicis brevis)
xng th, xng c tay v khp t bn
C hai u nng v su (u su) tay-t ngn tay

C i chiu ngn ci Hm gn gp v Mt ngoi xng Ko ngn ci qua

xng thang t bn tay 1 gan tay gp cc
(opponens pollicis)
ngn khc (i
chiu) ti khp t
bn tay-t ngn tay

C khp ngn ci u cho: xng c, Mt trong nn t Khp ngn ci ti

xng th; u ngang: gn ngn ci bng khp c tay-t bn
(adductor pollicis)
xng t bn tay III mt gn cha tay v khp t bn
c hai u cho v ngang xng vng tay-t ngn tay

79
 C N guyn u Bm tn n g t c
M t

C ging ngn t Xng u v gn c Mt trong nn t Ging ngn t v

gp c tay tr gn ngn tay t gp ngn t ti
(abductor digiti minimi)
khp t bn tay-
t ngn tay

C gp ngn t ngn Hm gn gp v Mt trong nn t Gp ngn V ti

xng mc gn ngn t khp c tay-t bn
(flexor digiti minimi brevis).
tay v khp t bn
tay-t ngn tay

C i chiu ngn t Hm gn gp v Mt trong xng a ngn tay t

xng mc t bn tay V ngang qua gan tay
(opponens digiti minimi)
gp ngn ci (i
chiu) ti khp c
tay-t bn tay

C g a n ta y gia

Cc c giun C giun 1 v II vo b B ngoi ca cc Dui t gia v xa

ngoi gn gp su gn c dui cc ca cc ngn tay ti
(lum bricals)
ca ngn II v III. ngn tay, on i cc khp gian t
c 4 c tnh t ngoi vo qua t ngn gn ngn, gp t gn
C giun III v IV vo
trong ti khp t bn
tt c cc b gn
tay-t ngn tay
hng vo khe gia
cc gn gp su ca
ngn III, IV v V.

C g ia n c t

Cc c gian ct gan tay Na trc ca mt Gn dui v nn Khp cc ngn tay

trc hng vo trc t gn ca cc v gp cc ngn tay
(palm ar interossei)
bn tay ca ca cc ngn tay (tr ngn ti khp t bn tay
C 4 c tnh t ngoi vo xng t bn tay 1, II, gia) cng pha - t ngn tay
trong IV, va V vi nguyn u

Cc c gian ct m u tay Mi c chim c b t ngn gn v Ging v gp cc

(dorsal interossei) rng khoang gian ct gn dui ca cc ngn tay II - IV ti
v bm cc b hng ngn tay II - IV cc khp t bn
C 4 c tnh t ngoi vo
vo khoang gian ct pha xa trc gia tay-t ngn tay v
trong bn tay.
ca hai xng t bn dui t gia v xa
tay k nhau ca cc ngn tay

80
 Bi 7

C - MC CA CHI O
C CA CC VNG MNG V I

MC TIU HC TP

1. M t c cch bm v thn kinh chi phi ca cc c vn ng i v cng

chn;
2. M t c cc mc v cc cu trc c-mc i v mng.

1. CC C V MC CA VNG MNG

1.1. Cc c ca vng mng (Bng 7.1) (H.7.1)

Cc c ca vng mng che ph mt sau v ngoi ca khp hng. Ba c ln nht

ca vng ny l c mng ln, c mng nh v c mng nh. Chng l nhng c dui
v ging i ti khp hng. C mng nh l v tr thun tin tim bp. Nhng c
nh, nm su, l nhng c xoay ngoi i. Chng bao gm c hnh qu l, cc c bt
trong v ngoi, cc c sinh i trn v di v c vung i. Cc c mng c cc
nhnh thn kinh nh ca m ri cng chi phi.

Bng 7.1. Cc c ca vng mng

C Nguyn u Bm tn ng tc
C mng ln Mt ngoi phn sau Di chu - chy, li c Dui i
(gluteus m axim us) cnh chu (gm c c mng xng i
mo chu), mt sau (ch ngoi ng rp)
xng cng v xng
ct, dy chng cng -
c
C mng nh Mt ngoi cnh chu, Mt ngoi mu chuyn Ging i v xoay
gia cc ng mng ln xng i trong i
(gluteus m edius)
trc v sau
C m ng b Mt ngoi cnh chu, B trc mu chuyn Ging i v xoay
gia cc ng mng ln xng i trong i
(gluteus m inim us)
trc v di
C hnh qu l Mt trc xng cng B trn mu chuyn Ging i v xoay
(piriform is) v dy chng cng-c ln xng i ngoi i

C sinh i trn Gai ngi Mt trong mu chuyn G ing v xoay ngoi

(gem elus superior) ln xng i i

C sinh i di ngi Mt trong mu chuyn G ing v xoay ngoi

(gem elus inferior) ln xng i i

81
 C N guyn u Bm tn n g t c
Co bt trong Mt trong mng bt v Mt trong mu chuyn G ing v xoay ngoi
cc xng bao quanh ln xng i i
(obturatorius internus)

C bt ngoi Mt ngoi mng bt v H mu chuyn ca Xoay ngoi i

cc b l bt xng i
(obturatorius
externus)

C vung i B ngoi ca c ngi C c vung i Ging v xoay ngoi

i
(quadratus fem oris)

C cng m c i Gai chu trc-trn v Di chu-chy; di G ing v gp i,

mp ngoi mo chu ny bm vo li cu gi cho khp gi t
(tensor fasciae latae) th dui
ngoi xng chy

H n h 7 .1 . Cc c v n g m n g

1.2. Mc ca vng mng

Mc ca mng (mc su hay mc bc c) lin tip di vi mc i. vno

mng n tch ra bao bc c mng ln. trc v trn c mng ln. n tip tc
nh mt l n che ph mt nng c mng nh ri bm vo mo chu. Trn mt naoi
ca i n lin tip vi mt di cn rng, chc gi l di chu-chy. Di ny bm

82
trn vo c ca mo chu v di vo li cu ngoi xng chy. Di chu-chy tch
ra bao bc cho c cng mc i v tip nhn phn ln cc si gn ca c mng ln.

2. CC C V MC CA VNG I

2.1. Mc i v cc ngn mc ca i

Mc i
Mc i (mc su) (fascia lata) bao quanh i; u trn ca n c gn vi
xng chu v cc dy chng c lin quan. Ch tip gip ca n vi mc mng mt
ngoi dy ln to nn di chu-chy. mt trc i, mc i c mt l gi l l tnli
mch hin (saphenous opening). y l ni i qua ca tnh mch hin ln, cc nhnh
nh ca ng mch i v cc mch bch huyt. L ny nm khong 4 cm v pha
di-ngoi ca c mu. L tnh mch hin c mt b hnh lim pha di-ngoi; b
ny nm gia hai sng: sng trn chy vo trong trc cc mch i v bm vo c
mu, sng di chy ra ngoi sau cc mch i ri bm vo ng lc ca ngnh
trn xng mu.
Cc ngn mc ca i
T mt su ca mc i c ba vch gian c tin vo su ti ng rp xng i.
l vch gian c di ngoi, vch gian c i trong v vch gian c trc-trong (hay
mc di c max). Cc vch gian c nv chia i thnh ba ngn mc l ngn trc
(nn c dui), nin tron (nn c khp) v ngn sau (ngn c gp).

2.2. Cc c vng i trc (Bng 7.2) (H.7.2)

Vng i trc c hai nhm c: nhm trong ngn mc trc v nhm trong ngn
mc trong.
Cc c trong ngn mc trc bao gm c may, c t u i v phn tn cng
ca hai c t thnh bng sau i xung l c chu v c tht lng ln (c gi chung
l c tht lng-chu). C may, c tht limg-chu v u thng i ca c t u i c
tc dng gp i. C may v c t u cn i qua khp gi nn cn gy c ng
cng chn (c may gp cn c t u dui cng chn).
Cc c trong ngn mc trong bao gm c lc, c khp di, c khp ngn, c
khp ln v c thon. C nm c ny u i chch t xng mu ti xng i (tr c
thon bm tn vo xng chy) nn c tc dng chung l khp i v v vy chng c
gi nhm c khp i. Cng c th coi c bt ngoi l mt c ca nhm trong.
V thn kinh, cc c nhm trc, c lc v mt phn c khp di (ca nhm
trong) do thn kinh i vn ng, cc c cn li do thn kinh bt vn ng.

83
 Hnh 7.2. Cc c vng i trc

Bng 7.2. Cc c vng i trc

C N guyn u Bm tn n g t c
N h m tr c

C tht lng ln Thn v mm ngang Mu chuyn nh Gp i

cc t sng N XII - xng i
(psoas m ajor)
TL IV

C chu H chu, mo chu Mu chuyn nh Gp i

v cnh xng cng xng i
(iliacus)

C m ay Gai chu trc-trn Phn trn mt trong Gp i v cng

xng chy chn; gip giang
(sartorius)
v xoay ngoi i
C t u i

(quadriceps fem oris) c

4 u:

84
 C N guyn u Bm tn ng tc

C thng i Gai chu trc-di Xng bnh ch v Dui cng chn;

(u thng) v vin thng qua dy chng ring c thng i
(rectus fem oris) ci (u qut) bnh ch ti bm vo cn gp i
li c xng chy
C rng ngoi Mu chuyn ln v
mp ngoi ng
(vastus lateralis) rp xng i

C rng trong ng gian mu v

mp trong ng rp
(vastus m edialis) xng i
C rng gia Cc mt trc v
ngoi thn xng i
(vastus interm edius)

N h m tro n g

C lc Lc xng mu ng lc xng i Khp v gp i

(mo lc)
(pectineus)

C khp di Thn xng mu, 1/3 gia ng rp Khp v hi gp

pha di mo mu xng i i; xoay ngoi i
(adductor longus) khi i th gp

C khp ngn Thn v ngnh di ng lc v 1/3 trn Khp v hi gp

xng mu ng rp xng i i
(adductor brevis)

C khp ln Ngnh di xng Li c c mng, ng Khp v dui i

mu, ngnh xng rp, ng trn li cu
(adductor m agnus) ngi v c ngi trong v li c c khp
ca xng i

C thon Thn v ngnh di Phn trn mt trong Khp i v gp

xng mu xng chy cng chn
(gracilis)

2.3. Cc c ca vng i sau (Bng 7.3), (H.7.3)

Vng i sau c ba c nm trong ngn mc sau ca i: c bn gn, c bn

mng v c nh u i. C ba c ny c nguyn u chung l ngi, tr c nh u c
thm mt u nguyn u bm vo xng i. Chng i xung qua mt sau ca i v
c th nhn thy cc gn ca chng sau khp gi. Do chy qua hai khp (khp hng
v khp gi), tc dng chung ca ba c l dui i v gp cng chn. Thn kinh ngi
phn nhnh vo c ba c vng i sau.

85
 c ngi

Tk ngi

C khp ln

C thon

C bn gn

u ngn c nh u

u di c nh u

C bn mng

Tk chy

Tk mc chung

Hnh 7.3. Cc c vng i sau

Bng 7.3. Cc c vng i sau

C Nguyn u Bm tn ng tc
C bn gn ngi Mt trong u Dui i, gp cng chn,
(semitendinosus) trn xng chy, cng vi c bn m ng xoay
sau ch bm ca xng chy vo trong trn
c thon v c may xng i
ngi Mt sau li cu G ing c bn gn
(sem im em branosus) trong xng chy

u di: u ngi; Chm xng mc u di: dui i; c hai

(biceps fem oris) u ngn mp ngoi u: gp v xoay cng ngoai
ng rp v ng cng chn
trn li cu ngoi

86
2.4. Cc cu trc c-mc ca i

Tam gic i (femoral triangle)

Tam gic i l mt vng hnh tam gic nm phn trn ca mt trong i. N
c gii hn trn bi dy chng bn, ngoi bi c may v trong bi b trong c
khp di. Sn ca n trng nh mt rnh v c to nn, t ngoi vo trong, bi c
tht lng-chu, c lc v c khp di. Trn ca n do da v mc i to nn. Tam
gic i cha phn tn cng ca thn kinh i, cc mch i cng cc nhnh ca
chng, v cc hch bch huyt bn su.
ng c khp (adductor canal)
ng c khp l mt khe gian c nm mt trong ca phn ba gia i, i t inh
tam gic i ti l gn c khp (adductor hiatus) (l gn c khp ln). N c hnh
tam gic trn mt ct ngang vi ba thnh: thnh sau, thnh ngoi v thnh trc-trong.
Thnh sau c to bi c khp di v c khp ln. Thnh ngoi do c rng trong to
nn. Thnh trc-trong l l mc ph mt su c may. ng c khp cha on xa ca
ng mch v tnh mch i, thn kinh hin, thn kinh ti c rng trong v phn tn
cng ca thn kinh bt.

87
 Bi 8

C - MC CA CHI DI:
C CA CC VNG CNG CHN V BN CHN

MC TIU

1. M t c cch bm v thn kinh chi phi ca mi c trong cc nhm c

vn ng bn chn v ngn chn.
2. M t c cc mc v nhng cu trc do c-mc to nn.

1. CC C V MC CA VNG CANG c h n

Cng chn c chia thnh hai vng trc v sau bi xng chy, mng gian
ct, xng mc v vch gian c cng chn sau. Vng cng chn trc li c chia
thnh hai ngn trc v ngoi bi vch gian c cng chn trc. Nh vy, cng chn
c ba ngn mc: ngn trc, ngn ngoi v ngn sau.

1.1. Cc c trong ngn trc (Bng 8.1) (H.8.1)

Ngn ny cha c chy trc, c dui cc ngn chn di, c dui ngn chn ci
di v c mc b. Chc nng ca cc c ny l gp mu chn ti khp c chn v dui
cc ngn chn. Chng c vn ng bi cc nhnh ca thn kinh mc su, mt nhnh
ca thn kinh mc chung, vng c chn, gn ca cc c ny chy di cc hm gn
dui trn v di.
Bng 8.1. Cc c ca ngn trc cng chn

C Nguyn u Bm tn ng tc
C chy trc Li cu ngoi v na Cc mt trong v Gp mu bn chn
trn mt ngoi xng di ca xng chm (dui bn chn) v
(tibialis anterior)
chy trong v nn xng nghing trong bn
t bn chn I chn
C dui ngn chn ci di 1/3 gia mt trong Mt mu ca nn t Dui ngn chn ci
(extensor hallucis longus)
xng mc v mng xa ngn chn ci v gp mu chn
gian ct

C dui cc ngn chn di Li cu ngoi xng Cc t gia v xa Dui bn ngn chn

chy, 3/4 trn mt ca 4 ngn chn ngoi v gp mu
(extensor digitorum longus)
trong xng mc v ngoi chn
mng gian ct

C m c ba 1/3 di mt trong Mt mu ca nn Gp mu chan yg

xng mc v mng xng t bn chn nghing bn chn ra
(peroneus tertius)
gian ct V ngoi

88
1.2. Cc c trong ngn ngoi (ca vng cng chn trc) (H.8.1)

Ngn ngoi c gii hn bi mt ngoi xng mc, cc vch gian c cng chn
trc v sau, v mc cng chn. Ngn ny cha c mc di v c mc ngn vn l
nhng c c tc dng gp gan chn v nghing ngoi bn chn. Chng u do thn
kinh mc nng, nhnh ca thn kinh mc chung, chi phi.

1.2.1. C m c di (peroneus longus) l c nng hn trong s hai c mc.

Nguyn u: chm v 2/3 trn mt ngoi xng mc. C cn bm c vo cc
vch gian c cng chn trc v sau.
Bm tn: gn c mc di chy vng sau mt c ngoi, di hm c mc trn.
Tip , gn chy di rng rc mc ca xng gt i vo rnh gn c mc di ca
xng hp. Cui cng, gn chy chch qua gan chn ti bm tn vo nn xng t
bn chn I v xng chm trong.
ng tc: gp gan chn v nghing ngi bn chn; gi vng cc vm gan chn.

- - Tk mc chung

_ Tk mc nng

- C mc di

h> C tam u

__ C mc ngn

----- C chy trc

------C dui cc ngn chn di
v c mc ba

Hm gn dui trn

-----Hm c mc trn
Hm gn dui di

Hm c mc di

C dui cc ngn chn ngn

Gn c mc ba

Hnh 8.1. Cc c vng cng chn trc

89
1.2.2. C mc ngn (peroneus brevis)

Nnyn u: 2/3 di mt ngoi xng mc, cc vch gian c cng chn trc
v sau.
Bm tn: gn c chy qua mt rnh mt sau mt c ngoi v c th s thy
di mt c ngoi. Ti y, n nm trong mt bao gn chung vi gn c mc di. Cui
cng, gn bm tn vo mt mu ca li c xng dot bn chn V (nm mt ngoi nn
xng t bn chn V).
ng tc: ging c mc di nhng vai tr gi cc vm gan chn km c mc di
(v gn khng chy qua gan chn).

1.3. Cc c vng cng chn sau (ngn sau)

Cc c vng cng chn sau c chia thnh cc nhm nng v su bi vch

gian c ngang cng chn (mc ngang su cng chn).
Nhm c nng (Bng 8.2) (H.8.2) bao gm c tam du v c gan chn. C tam
u do c bng chn (vi hai u trong v ngoi) v c dp to nn. y l c to kho
to nn bp chn (phn li ca vng cng chn sau). Kch thc ln ca c tam u l
mt c trng ca c bp ngi v lin quan trc tip n t th ng thng ca loi
ngi. C ny cn to kho v n phi chng v dch chuyn sc nng ca c th.
ng tc ca nhm C nng l gp gan chn.

C mc di - C gp cc ngn chn di

C mc ngn

Hm c mc trn .

Hnh 8.2. Cc c lp nng vng cng chn sau

90
 Nhm c su (Biii S.2) {H.8.3) bao gm c chy sau, c iip cc ngn chn di v
c gp ngn chn ci di. Chng nm ngay sau cc xng cng chn v mng gian ct.
Ton b cc c vng cng chn sau do thn kinh chy vn ng.

Cd khoeo

u chy c dep

C chy sau

C gp cc ngn chn dai

Tk chy

C gp ngn ci di

C chy sau

Hm gn gp

H nh 8.3. Cc cd lp su vng cng chn sau

B ng 8.2. Cc c vng cng chn sau

C N guyn u Bm tn n g tc

C bng chn u ngoi: li cu Gp cng chn, gp

ngoi xng i gan chn, nng gt
(gastrocnem ius)
ln khi i
u trong: din khoeo
ca xng i, trn li Gn c dp v gn c
cu trong gan chn hp vi gn c
C dp Chm v 1/4 trn mt bng chn to thnh gn
Gp gan chn v gi
sau xng mc; ng gt. Gn gt bm vo vng cng chn trn
(soleus) mt sau xng gt.
c dp v 1/3 gia b bn chn (king
trong xng chy. chn)

C gan chn u di ng trn li H tr c bng chn

cu ngoi v dy trong gp gan chn
(plantaris )
chng khoeo cho v gp cng chn

91
 C N guyn u Bm tn n g to
C khoeo Mt ngoi li cu ngoi Mt sau xng chy, trn Gp v xoay trong
xng i v sn chm ng c dp cng chn
(popliteus)
ngoi
C gp ngn chn 2/3 di mt sau Nn t xa ngn chn Gp ngn chn ci,
ci di xng mc v phn ci gp gan chn v
di mng gian ct nghing trong bn
(flexor hallucis
chn
longus)

C gp cc ngn Na trong ca 1/3 gia Nn ca t xa bn ngn Gp bn ngn chn

chn di mt sau xng chy, chn ngoi bng 4 gn ngoi, gp gan chn
di ng c dp v xoay bn chn vo
(flexor digitorum
trong
longus)

C chy sau Mng gian ct v mt C xng thuyn, ba Gp gan chn v

sau xng chy, mt xng chm v nn ca nghing trong bn
(tibialis posterior)
trong xng mc cc xng t bn chn chn
II, III v IV

2. CC C BN CHN

2.1. C mu chn

Ch c mt c nh mu chn, c dui cc ngn chn ngn (extensor digitorum

brevis), v c ny tng i t quan trng.
Nguyn u: mt trn v ngoi ca phn trc xng gt, pha trc-trong mt
c ngoi.
Bm tn: c chia thnh bn b n bm vo nn t gn ngn ci v vo gn i
vo cc ngn chn II, III v IV ca c dui cc ngn chn di. B i vo ngn chn ci
c gi l c dui ngn ci ngn (extensor hallucis brevis).
ng tc: h tr c dui ngn ci di v c dui cc ngn chn di trong vic
dui cc ngn chn I - IV.

2.2. Cc c gan chn (Bng. 8.3)

C bn lp c gan chn. Cc c ny c bit ho gip gi vng cc

vm gan chn v lm cho con ngi ng vng trn mt t hn l thc hin cc
chc nng tinh t nh cc c bn tay.
Lp c nng (H.8.4A) (lp th nht) gm ba c, tt c u i t phn sau ca
xng gt ti cc ngn chn. Tnh t trong ra ngoi, ba c ca lp nng l: c ging
ngn ci, c gp cc ngn chn ngn v c ging ngn t. C ba c ny hp thnh mt
nhm ng vai tr gi vng cc vm gan chn v duy tr lm ca gan chn.
Lp c gia (H.8.4B) (lp th hai) gm hai c ni ti ca gan chn l c vung
gan chn v cc c giun. Lp ny cn c gn ca c gp cc ngn chn di v c op
ngn ci di t cng chn i xung. Gn c gp cc ngn chn di bt cfieo mt non
cua gn c gp ngn ci di v l ch bm cc c ni ti ca gan chn.

92
 Lp c su (H.8.5A) (lp th ba) bao gm cc c ngn ca ngn ci v ngn t nm
na trc gan chn: c gp ngn ci ngn, c khp ngn ci, c gp ngn t ngn.

Gn c gp Cc c giun
ngn ci di

C gp cc Nhnh su tk
ngn ngn gan chn ngoi

C ging ngn ci - - Gn c gp cc ngn di

----- C vung gan chn
C ging ngn t
-------Tk gan chn ngoi
-------Tk gan chn trong
Cn gan chn

Hnh 8.4. Cc c vng gan chn

A. Lp th nht B. Lp th hai

Cc c gian ct
mu chn
u ngang 1 Cc c gian
ct gan chn
u c h c h ] c khP n9n ci
C gp ngn t ngn
Nhnh nng tk
C gp ngn ci ngn gan chn ngoi
Nhnh su tk
Nhnh su tk gan chn ngoi gan chn ngoi
Gn c mc di
Tk gan chn trong
Tk gan chn ngoi
Gn c chy sau
D/c gan chn di

Hnh 8.5. Cc c vng gan chn

A. Lp th ba B. Lp th t

93
 Lp c gian ct (H.H.5B) (lp th t) gm ba c gian ct gan chn v bn c
gian ct mu chn. Chng chim nhng khong nm gia cc xng t bn chn.
V chi phi thn kinh, C gan chn, c giang ngn ci. c gp ngn ngn ci v
c giun I do thn kinh gan chn trong chi phi, tt c cc c cn li do thn kinh gan
chn ngoi chi phi.

B ng 8.3. Cc c vng gan chn

C N guyn u Bm tn n g t c

Lp nng

C ging ngn ci Mm trong ca c B trong nn t gn G ing v gp ngn

xng gt ngn ci ci
(abductor hallucis)

C gp cc ngn Mm trong ca c Bn gn ti bm vo hai Gp bn ngn chn

chn ngn xng gt, cn gan chn b bn ca t gia bn ngoi
v cc vch gian c ngn chn ngoi
(flexor digitorum brevis)

C ging ngn t Cc mm trong v Mt ngoi ca nn t Giang v gp ngn

ngoi ca c xng gn ngn t t
(abductor digiti minimi)
gt, cn gan chn v
vch gian c ngoi

L p gia
C vung gan chn Mt trong xng gt v B sau ngoi ca gn Chnh li hng tc
b ngoi ca mt gan c gp cc ngn chn dng ca c gp
(quadratus plantae)
chn xng gt di cc ngn chn di
v gp phn gi cc
vm gan chn

Cc c giun (4) Cc gn ca c gp Mt trong ca nn t Gp t gn, dui

cc ngn chn di gn bn ngn chn cc t gia v xa
(lum bricals)
ngoi v cc gn ca ca bn ngn chn
c dui cc ngn chn ngoi
di
L p s u
C gp ngn ci ngn Xng hp v xng C hai b bn ca nn Gp t gn ngn
(flexor hallucis brevis) chm ngoi, gn c t gn ngn ci ci
chy sau
C khp ngn ci u cho: xng hp, Nn t gn ngn 1 Khp ngn 1
(adductor hallucis) xng chm ngoi v
cc xng t bn II, III
u ngang: khp t
bn - t ngn III, IV
v V
C gp ngn t ngn Xng hp, nn xng Nn t gn ngn V Gap dot gn ngn V
(flexor digiti minim i t bn V
brevis)
C i chiu ngn ut Ging c gp ngn t B ngoi xng t Khp ngn t
(opponens digiti minimi) ngn bn chn V

94
 C N guyn u Bm tn n g tc

L p g ia n c t
Cc c gian ct mu Hai mt i nhau ca C gian ct mu chn 1: Ging ngn chn
chn (4 c) cc xng t bn lin mt trong xng t
(dorsal interrossei) k nhau ngn gn ngn 1
Cc c gian ct mu
chn II. Ill, IV: mt
ngoi cc xng t
ngn gn cc ngn
tng ng
Cc c gian ct gan Mt trong cc xng Mt trong nn t gn Khp cc ngn II,
chn (3 c) t bn III, IV, V cc ngn II, IV, V IV, V
(plantar interossei)

3. MC V CC NGN MC CA CANG c h n

Mc (mc su) ca cng chn bao bc cng chn v lin tip trn vi mc i.
N bm vo cc b trc v trong ca xng chy. Hai vch gian c cng chn, vch
trc v vch sau, t mt su ca mc cng chn chy ti bm vo xng mc. Cc
vch ny, cng vi mng gian ct, chia cng chn thnh ba ngn mc: ngn trc
(ngn c dui), ngn sau (ngn c gp) v ngn ngoi (ngn mc). Ngn mc sau c
mc ngang su chia thnh phn nng v phn su.

4. CC HM GN CA c CHN

vng c chn, mc cng chn dy ln to nn mt lot hm gn gi cc

gn ti v tr.
Hm gn c dui trn (superior extensor retinaculum) l mt di mc dy bm
vo cc b trc ca u xa cc xng chy v mc. N tch ra bao bc gn c
chy trc gn u trong ca n.
Hm gn c dui d (inferior extensor retinaculum) l mt di mc hnh ch
Y vi cung ca ch Y bm vo mt trn ca phn trc xng gt. Tr trn ca ch
Y bm vo mt c trong cn tr di lin tip vi cn gan chn b trong bn chn.
Cc vch si t mt su ca hm gn dui di ngn cch cc gn dui vi nhau, mi
gn nm trong mt ngn ring v c lt bng bao hot dch.
Hm gn gp (flexor retinaculum) l mt di mc dy t mt c trong chy
xung di v ra sau ti bm vo mt trong xng gt. N gi cho gn ca cc c lp
su vng cng chn sau p st vo mt trong gt chn, mi gn nm trong mt ngn
ring v c bc bng bao hot dch.
H m gn c mc trn (superior peroneal retinaculum) l mt di mc dy t
mt c ngoi chy xung di v ra sau ti bm vo mt ngoi xng gt. N
gi cho gn ca cc c mc di v ngn p vo mt ngoi c chn; hai gan c
bc ng mt bao hot dch chung. H m gn c mc di (inferior peroneal
retinaculum) l mt di mc dy bm vo c mc v vo xng gt trn v di
cc gn c mc.

95
5. MC GAN CHN

Mc (mc su) ca gan chn dy ln to nn cn gan chn (plantar a p o n e u r o sis).

Cn gan chn c hnh tam gic v chim vng trung tm ca gan chn. Phn mc phu
cc c ging ca ngn ci v ngn th hai th vn mng. nh ca cn gan chn bm
vo c gt. Nn ca cn gan chn chia ra ngang gc cc ngn chn thnh 5 ch, moi
ch li tch i bao quanh cc gn gp v cui cng ho ln vi bao si gn gp. T
cc b trong v ngoi ca cn gan chn, ni n lin tip vi mc ph cc c ging
ngn ci v ngn t, c cc vch si chy ln vo gan chn v tham gia vo s hnh
thnh cc ngn mc ca gan chn.

96
 Bi 9

NG MCH DI N V CC NG MCH CNH

MC TIU

1. M t c cc ng mch ln cp mu cho u-c-chi trn v cc nhnh

chnh ca chng.
2. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

u - c c cp mu ch yu bi cc ng mch cnh v mt phn do ng

mch di n. ng mch cnh chung mi bn chia thnh cc ng mch cnh
trong v ngoi.

1. NG MCH CNH CHUNG (COMMON CAROTID ARTERY)

1.1. Nguyn u

ng mch cnh chung hai bn c nguyn u v ng i khc nhau: ng

mch cnh chung phi tch ra t thn dng mch cnli tay u, sau khp c-n
phi; ng mch cnh chung tri l nhnh ca cung ng mch ch.

1.2. ng i v tn cng

ng mch cnh chung tri chy ln mt on trong ngc, ti nn c th tip

tc i ln c ging nh ng mch cnh chung phi. c, cc ng mch cnh
chung i ln dc hai bn thc qun v hu, ti ngang b trn sn gip th tn cng
bng cch chia i thnh ng mch cnh ngoi v ng mch cnh trong. Ch ch
i ca ng mch cnh chung v phn u ng mch cnh trong hi phnh rng v
c gi l xoang cnh; ti y c cc b phn nhn cm huyt p. Cng ti ch ch
i ng mch c tiu th cnh - ni c b phn nhn cm nng kh carbonic mu.
Thng tin v huyt p v nng cc cht kh c thn kinh IX bo v cc trung tm
tim-mch v h hp hnh no cc trung tm ny c nhng p ng thch hp.

1.3. Lin quan

c, tnh mch cnh trong i st bn ngoi ng mch cnh chung, thn kinh X
i sau, trong gc gia ng mch v tnh mch; c ba thnh phn ny c bc
chung trong mt bao mc gi l bao cnh, trong bao cnh l cc tng c nh hu v
thc qun, kh qun v thanh qun, thn kinh thanh qun qut ngc v thu bn tuyn
gip; pha sau l mm ngang cc t sng c, cc c trc sng v thn giao cm c-
pha trc-ngoi l c c-n-chm v cc c di mng, trong c vai-mng bt
cho trc bao cnh.

97
 on ngc ca ng mch cnh chung tri chy ln trc ri bn tri kh
qun. N nm trc on ngc ca ng mch di n tri, sau thn tnh mch cnh
tay u tri v trong mng phi trung tht bn tri.

)/m mt
/m thng sau
/m no - sau
/m gc

/m nn
/m chm
/m thi dng nng
/m hm trn
/m tai sau /m rng di
/m cnh ngoi
/m cnh trong
----- /m li
/m c su ----- /m mt

/m gip trn

/m t sng - /m cnh chung

/m gip di
/m cP ln
/m c ngang --
/m trn vai -
/m di n Thn cnh tay - u
Th?n sn-c -/m ngc trong

Thn gip-c

Hnh 9.1. Cc ng mch ca u v c

2. NG MCH CNH NGOI (EXTERNAL CAROTID ARTERY)

2.1. ng i, tn cng v lin quan

T xoang cnh, ng mch cnh ngoi chy ln trn v ra ngoi qua hai vng,
lc u qua vng tam gic cnh ri bt cho mt su bng sau c hai bng i vo vng
mang tai. Khi ti sau c li cu xng hm di, n tn cng bng hai nhnh l ng
mcli thi dng nng v dng mch hm trn.
Ba cnh gii hn nn tam gic cnh l c c-n-chm, bng sau c hai bng v
bng trn c vai-mng. on u ca ng mch cnh trong v on cui ca ng
mch cnh chung cng nm trong tam gic ny; trong tam gic cnh v gn
nguyn u, ng mch cnh ngoi trc v trong hn so vi ng mch cnh trong.
Trong vng mang tai, lc u ng mch i mt trong tuyn mang tai ri chui
vo i trong tuyn. on ny, ng mch cnh ngoi cch ng mch cnh trong
pha sau bi mm trm v cc c trm. trong tuyn mang tai, ng mch cnh ngoi

98
l thnh phn nm su nht, nng hn l tnh mch sau hm di v nng nht l
thn kinh mt v cc nhnh ca n.

2.2. Phn nhnh

Cc nhnh bn. ng mch cnh ngoi tch ra cc nhnh bn mang tn nhng

vng do chng cp mu: ng mch gip trn cp mu cho tuyn gip, tip ni vi
ng mch gip di (nhnh ca ng mch di n); ng mch li cp mu cho
li v sn ming; ng mt mt bt cho xng hm di trc gc hm (ni c th
s thy mch p) i ln cp mu cho mt v tip ni vi ng mch mt (nhnh
ca ng mch cnh trong) gc mt trong; ng mch chm cp mu cho da u
vng chm, tip ni vi ng mch c su (nhnh ca ng mch di n); ng
mch tai sau cp mu cho vng da u sau tai; v ng mch hu ln cp mu cho
thnh hu.
Cc nhnh tn. n mch thi dng nng tip tc i ln, bt cho mm g
m xng thi dng trc loa tai (ni c th s thy mch p) v cp mu cho da
u cc vng trn, nh v thi dng. ng mch hm trn tch ra nhiu nhnh cp
mu cho cc vng su ca mt nh cc c nhai, xng hm trn, vm ming, xng
hm di, mi, mng no...
Cc nhnh ca ng mch cnh ngoi hai bn tip ni nhiu vi nhau. Khi tht
ng mch cnh chung, mu t ng mch cnh ngoi bn i din i qua cc ch tip
ni sang cc nhnh ca ng mch cnh ngoi bn c ng mch cnh chung b tht
ri chy ngc ti ch ch i ca ng mch cnh chung vo ng mch cnh
trong. y l l do khin tht ng mch cnh chung t nguy him hn tht ng mch
cnh trong.

3. NG MCH CNH TRONG (INTERNAL CAROTID ARTERY)

3.1. ng i, lin quan v tn cng

T xoang cnh, ng mch cnh trong i qua bn on trc khi tch ra cc

ng mch cp mu cho i no. Lc u, n cng tnh mch cnh trong ( ngoi) i
ln c {on c)', phn di ca on c nm trong tam gic cnh cng ng mch
cnh ngoi, phn trn ngn cch vi ng mch cnh ngoi bi cc c trm v mm
trm. Tip , ng mch i qua ng ng mch cnh ca xng thi dng ( trc
hm nh) chui vo trong s (on ). Ra khi ng ng mch cnh, ng mch i
ra trc, chui vo trong xoang tnh mcli hang ri un cong ln trn chui ra khi xoang
b trong ca mm yn trc (on xoang hang). Cui cng, ng mch chy ra sau
di mt di ca i no (on no) ri tn cng cht thng trc bng ng
mch no trc v ng mch no gia.

99
 Tk vn nhn (III)

Xoang t/m h a n g -----

Tuyn y n ------

/m cnh tro n g ___

Tk s VI

Tk hm trn (V2)

Tk ng chn bm - -

Hnh 9.2. Thit ng ngang qua xoang m hang

3.2. Phn nhnh

Cc nhnh tn ca ng mch cnh trong cp mu cho hu ht b mt bn cu

i no (v no): ng mch no trc cp mu cho gn ht mt trong bn cu; ng
mch no gia cp mu cho gn ht mt ngoi bn cu; c hai ng mch ny cn cp
mu cho phn mt di bn cu nm trc rnh bn v cho cc nhnh xuyn vo trong
bn cu (nhnh trung tm).
Ba on cui ca ng mch cnh trong tch ra nhiu nhnh bn: cc nhnh i
vo hm nh ( on ), cc nhnh cho tuyn yn ( on xoang hang), ng mch
thng sau, ng mch mch mc trc v ng mch mt ( on no). ng mch
mt l nhnh bn ln nht. N i qua ng th gic vo mt phn nhnh cp mu cho:
nhn cu v cc cu trc c lin quan, da u vng trn-nh, v mi; n tip ni vi
ng mch mt (ca ng mch cnh ngoi) ti gc mt trong.

4. NG MCH DI N (H.9.1 v 9.3)

ng mch di n ch yu ng vai tr dn mu ti cc ng mch ca chi

trn nhng cc nhnh bn ca n cp mu cho nhiu vng khc nhau: vng vai. vng
ngc - bng, vng c v c bit l no - tu.

4.1. Nguyn u, ng i - lin quan v tn cng

ng mch di n hai bn c nguyn u, di ng i v lin quan khc

nhau.
ng mch di n phi tch ra t ng mch cnh tay-u sau khp c-n
phi. T , n i ra ngoi qua nn c theo mt ng cong lm xung di cho n
ch tip ni vi ng mch nch sau im gia xng n. Mt sau ca ng mach
mch ta ln sn trc ca vng nh mng phi; mt trc b c bc thang trc bt
cho, trong ch bt cho ca c bc thang, mt trc ca ng mch b thn kinh

1 00
honh, thn kinh lang thang v tnh mch cnh trong bt cho; trc cc mch v thn
kinh ny l c c- n-chm v phn trong xng n. sau c bc thang trc, ng
mch ta ln mt trn xng sn I v lin quan vi cc thn ca m ri cnh tay:
cc thn trn v gia nm trn ng mch, thn di nm sau ng mch, ngoi c
bc thang trc, ch c da v l nng mc c ph trc ng mch. Tnh mch di
n nm trc c bc thang trc.
ng mch di n tri tch ra t cung ng mch ch. N i ln mt on
trong ngc ti sau khp c-n tri th tip tc i qua nn c tri ging nh ng mch
di n phi. on ngc ca ng mch nm sau ng mch cnh chung tri, ngoi
thc qun, trong mng phi trung tht tri v trc ng ngc. Lin quan on c ca
ng mch di n tri cng hi khc bn phi: n khng b thn kinh lang thang
bt cho nhng b ng ngc bt cho.

/m nn
/m t sng
/m no sau
/m no gia /m thng sau
/m mt /m no trc
/m cnh trong phi
/m rnt
/m chm
/m li /m cnh trong tri
/m c su /m cnh ngoi tri
/m gip trn
./m gip di
/m vai
Thn gip /m cnh chung tri
/m trn vai

/m di n phi /m di n tri

/m nch Cung /m ch
/m ngc ngoi
/m ngc trong
/m di vai

/m ch ngc

Cc /m gian sn

/m thng v d i-
/m ch bng

/m chu chung

/m chu trong
/m chu ngoi

H inh 9.3. Vng ni ca ng mch di n

101
4.2. Nhnh bn v tip ni

Nhnh bn ca ng mch di n cp mu cho nhiu vng v tip ni 'I

nhiu ng mch khc nhng s cp mu cho no l quan trng nht.
ng mch t sng tch ra t mt trn ca ng mch di n. N chy ln,
chui qua l mm ngang ca su t sng c trn v l ln xng chm vo trong s.
trong s, n chy ra trc v ln trn qua mt trc-bn ca hnh no v hp VI ng
mch bn i din to nn ng mch nn gia rnh hnh-cu. ng mch nn i
ln trong rnh nn mt trc cu no v khi i ht rnh ny th chia thnh hai ng
mch no sau. ng mch no sau cp mu cho phn chm-thi dng ca mt di
bn cu i no. Cc nhnh bn ca ng mch t sng cp mu cho tu sng (on
nm trong ct sng c), hnh no v tiu no; nhnh bn ca ng mch nn cp mu
cho cu no, tai trong v tiu no.
ng mch ngc trong tch ra t mt di ng mch di n v chy xung
dc b bn xng c. N tch ra su ng mch gian sn trc vo su khoang gian
sn trn ri tn cng bng ng mch thng v trn v ng mch c-honh. ng
mch thng v trn chui vo bao c thng bng v tip ni vi ng mch thng v
di - nhnh ca ng mch chu ngoi; ng mch c-honh chia thnh ba ng
mch gian sn trc cho ba khoang gian sn tip theo. Cc nhnh gian sn trc
ca ng mch ngc trong tip ni vi ng mch ngc ngoi v ng mch ngc-
cng vai (nhnh ngc) ca ng mch nch; chng cng tip ni vi cc nhnh gian
sn sau ca ng mch ch ngc.
ng mch gip-c l mt thn ng mch ngn. N chia thnh ba nhnh: ng
mch gip di cp mu cho tuyn gip v tip ni vi ng mch gip trn (ca ng
mch cnh ngoi); ng mch ngang c chy ra ngoi cp mu cho c thang; ng
mch trn vai chy ti mt sau xng vai, tip ni vi ng mch di vai ca ng
mch nch.
ng mch sn-c chia thnh hai nhnh: ng mch c su chy ln trong khi
c dy ca vng gy v tip ni vi ng mch chm ca ng mch cnh ngoi: dng
mch gian sn trn tch ra thnh hai ng mch gian sn sau cho hai khoang gian
sn trn.

5. VNG NG MCH NO (H.9.4)

mt di ca no, cc nhnh cp mu cho i no ca c hai ng mch cnh

trong v ca ng mch nn tip ni vi nhau to nn vng ng mch no. Vng
ng mch ny c cu to nh sau:

pha trc l hai dng mch no trc - nhnh ca hai ng mch cnh trona -
ni vi nhau qua ng mch thng trc.

pha sau l hai ng mch no sau, nhnh tn ca ng mch nn. Mi ng

mch no sau ni vi ng mch cnh trong cng bn qua ng mch thng sau.

102
 /m thng trc
/m no trc
/m cnh trong

/m no gia

/m thi dng - /m thng sau

chm trc
/m no sau

/m thi dng
/m tiu no trn chm sau
/m nn

/m tiu no
di - trc
/m tiu no di-sau /m ca

/m tu sng trc

/m t sng

Hnh 9.4. Cc ng mch nn no

6. CC LIN H CHC NNG V LM SNG

T ht cc ng mch cnh. Mc d cc ng mch cp mu cho no tip ni vi

nhau ti vng ng mch no, vic tht ng mch cnh trong rt nguy him v dn ti
thiu mu no trm trng, m cc nron ca no d b cht bi tnh trng thiu xy.
Khi cn gim lng mu tun hon qua cc ng mch no, chng hn nhiL/t in-tr
cc phnh mch no, c th tht ng mch cnh chung. Trong trng hp ny mu s
i qua cc tip ni gia ca ng mch cnh ngoi vi ng mch cnh ngoi bn i
din v vi ng mch di n; tip mu s i vo ng mch cnh trong bn c
ng mch cnh chung b tht ri i vo no.
Vai tr ca cc tip ni ca ng mch di n. Tun hon bn qua cc
vng tip ni ca ng mch di n pht huy tc dng trong mt s tnh hung c
tr ngi tun hon. Chng hn khi c hp eo ng mch ch (ch hp thng xa hn
v tr nguyn u ca ng mch di n tri), mu t ng mch di n s i qua
cc tip ni ca n vi cc ng mch gian sn sau ca ng mch ch ngc v vi
ng mch thng v di ca ng mch chu ngoi i xung cp mu cho phn
c th di ch hp. Cc ng mch gian sn tr nn gin to.

103
 Bi 10

TNH MCH V THN KINH U - c

MC TIU

1. M t c cc tnh mch dn lu mu cho (lii-c v cc thn kinh sng chi

phi cho u-c.
2. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

1.CC TNH MCH CA U - c

1.1. Cc tnh mch nng (H.10.1)

Mu phn trc da u v mt vo tnh mch mt; mu phn bn da u

v phn su ca mt vo tnh mch sau hm di; mu phn sau da u vo
cc tnh mch chm v tai sau.

Hinh 10.1. Cc tnh mch nng ca u c

104
1.1.1. Tnh m c h m t bt u t tnh mch gc\ tnh mch gc c to nn
gc mt trong bi s hp li ca tnh mch trn rng rc v tnh mch trn mat.
Tnh mch chy xung qua mt, sau ng mch mt, ti b di thn xng hm
di. Tip n bt cho mt nng ca tuyn di hm v tip nhn nhnh trc
ca tnh mch sau hm di ngang gc hm di. Cui cng, n vo tinh
mch cnh trong ngang mc sng ln xng mng. Trn ng i tnh mch mt
nhn nhiu nhnh bn: cc tnh mch m trn v di, cc tnh mch mi ngoi,
tnh mch mi trn, cc tnh mch mi di, tnh mt mt su, cc tnli mch mang
tai, tnh mch khu ci ngoi v tnh mc di cm. Tnh mch mt l con ng
lan truyn nhim trng t vng mt vo xoang tnh mch s v tnh mch trn mt
ni vi tnh mch mt trn ( vo xoang tnh mch hang) v gia hai h thng ny
khng c van.

1.1.2. Tnh m c h s a u hm di do tnh mch thi dng nng v cc tnh mch

hm trn hp nn trong m tuyn mang tai; n i xung ti gc hm th chia thnh 2
nhnh: nhnh trc vo tnh mch mt, nhnh sau cng tnh mch tai sau to nn
tnh mch cnh ngoi sau gc hm.

1.1.3. Tnh m c h cnh n g o i bt u ngay sau gc xng hm di do s hp li

ca tnh mch tai sau vi nhnh sau ca tnh mch sau hm di. N chy xung bt
cho mt nng ca c c-n-chm (nhiu khi nhn thy ngay di da) v khi ti ngay
trn xng n, trong tam gic c sau, n xuyn qua mc c ri vo tnh mch di
n. Tnh mch chy theo mt mt ng k t gc hm ti im gia xng n.
Trn ng i tnh mch cnh ngoi nhn thm cc nhnh sau y: tnh mch cnli
trc, tnh mch trn vai v cc tnh mch lgang c.

1.2. Cc tnh mch su

1.2.1. Cc tnh mch ca no v cc xoang mng cng (H.10.2)

1.2.1.1. Cc tnh m ch no. Cc tnh mch ca no bao gm cc tnh mch ca i

no, cc tnh mch ca tiu no v v cc tnh mch ca thn no. Chng xuyn qua
mng nhn v lp trong ca mng cng vo cc xoang tnh mch mng cng.

Cc tnh mch i no. Cc tnh mch i no bao gm cc tnh mch no nng

v cc tnh mch no su.
- Cc tnh mch no nng (no ngoi) bao gm cc tnh mch no trn, tnh
mch no gia nng v cc tnh mch no di. Cc tnh mch no trn l 8-
12 tnh mch dn lu mu cho mt trn-ngoi v mt trong bn cu. Chng
chy ln trons cc rnh no ti b trn-trong ca bn cu v vo xoang dc
trn. Tnh mch no gia nng bt u mt ngoi bn cu v chy theo rnh
bn tn cng xoang hang. N ni vi xoang dc trn qua tnh mch ni
trn v vi xoang ngang qua tnh mch ni di. Cc tnh mch no di bao
gm: cc tnh mch trn mt mt ca thu trn v cc tnh mch no
trn, ri v xoang dc trn; v cc tnh mch ca thu thi dng dn mu v
cc xoans hang, trn v di.

105
 - Cc tnh mch no su bao gm tnh mch nn v tnh mch no ln. Tnh
mch nn bt u cht thng trc bi s hp li ca: mt tnh mch no
trc i km ng mch no trc; mt tnh mch no gia su tip nhn cac
nhnh t thu o v cc hi lin k v chy trong rnh no bn; v cc tnh
mch i-vn di thot ra cht thng trc. Tnh mch nn chy ra sau
quanh cung i no ti vo tnh mch no ln. Tnh mch no ln c
hnh thnh t s hp li ca hai tnh mch no trong. N chy mt on ngn
trn ng gia quanh li th trai, tip nhn hai tnh mch nn trn ng i
v vo u trc ca xoang thng. Tnh mch no trong c hnh thanh
gn l gian no tht ch yu bi cc tnh mch mch mc v cc tnh mch
i-vn; n dn lu cho cc vng su ca bn cu.
Cc tnh mch tiu no. Cc tnh mch tiu no chy trn b mt tiu no v
bao gm cc nhm tnh mch tiu no trn v di. Nhm trn bao gm tnh mch
trn ca nhng tiu no v cc tnh mch trn ca bn cu tiu no. Mt s chy v
pha trc-trong vo xoang thng hoc tnh mch no ln, mt s chy sang bn
vo cc xoang ngang v trn. Nhm di bao gm tnh mch di ca nhng
tiu no v cc tnh mch di ca bn cu tiu no; cc tnh mch ny v xoang
thng, xoang sigma, xoang di v xoang chm.
Cc tnh mch ca thn no v cc tnh mch no khc hoc v cc xoang
tnh mch.

1.2.1.2. Cc xoang tnh m ch m ng cng (dural venous sinuses). Cc xoang mng

cng l nhng tnh mch c bit, thnh ca xoang c to nn bi ngoi ct mc ca
xng s v mng no cng, bn trong c lt mt lp ni m. Cc xoang mng cng
khng c van, thnh xoang khng c lp gia cha c trn nh cc tnh mch khc.
Mu trong cc xoang cui cng u v tnh mch cnh trong.
C th chia cc xoang mng cng thnh hai nhm:
- Cc xoang ca nhm sau-trn
+ Nhm sa-trn ( phn trn v sau ca hp s) gm xoang dc trn, xoang
dc di, xoang thng v xoang chm dn mu n hi lim cc xoang (nm
chm trong); xoang ngang v xoang sigma (hai xoang chy k tip nhau)
dn mu t hi lu ti u trn tnh mch cnh trong.
+ Xoang dc trn (superior sagittal sinus). Xoang ny bt u gn mo g.
N chy ra sau dc theo b li (b dnh) ca lim i no, to nn mt rnh
dc mt trong xng trn, cc b k nhau ca hai xng nh v phn trai
xng chm. gn chm trong, n thng lch sang phi v chy tip nh
l xoang ngang phi. Mt trong ca xoang dc trn c l vo ca cc tnh
mch no trn v c nhng ch nh vo ca cc ht mng nhn. Xoang
thng mi bn vi khong ba h tnh mch.
+ Hi lu cc xoang (confluence of sinuses). Hi lu l ni thng ni nhau ca
xoang dc trn vi xoang thng, xoang chm v cc xoang ngang hai bn.
Trn thc t n thng l u sau gin rng ca xoang dc trn v thng

106

L
 nm sn phi ca chm trong. Cc xoang ca nhm sau-trn c th
khng thng ni nhau nhiu trng hp.
+ Xoang chm (occipital sinus). L xoang nh nht ca nhm, xoang chm
nm trong b bm ca lim tiu no. N bt u gn b sau ca l ln
xng chm, ni n tip ni vi m ri tnh mch t sng trong, v tn
cng hi lu cc xoang.
+ Xoang dc di (inferior sagittal sinus). Xoang ny nm na sau hay 2/3
sau ca b t do ca lim i no v vo xoang thng. N tip nhn cc
tnh mch t lim i no v t mt trong ca cc bn cu.
+ Xoang thng (straight sinus). Xoang thng nm ni tip ni ca lim i
no vi lu tiu no. N chy tip theo xoang dc di v lin tip vi xoang
ngang bn tri hoc vo hi lu cc xoang. Cc nhnh ca xoang thng
bao gm mt s tnh mch no trn v tnh mch no ln.
+ Cc xoang ngang (transverse sinus). Xoang ngang bt u chm trong.
Mi xoang un cong v pha trc-bn ti phn sau-ngoi ca phn
xng thi dng th hng xung di v tr thnh xoang sigma. N nm
trong b bm ca lu tiu no vo phn trai xng chm. Trn ng i,
xoang ngang tip nhn cc tnh mch no di, tiu no di, li xp v ni
di. Xoang trn vo xoang ngang ch m xoang ngang lin tip vi
xoang sigma.
+ Cc xoang sigma (sigmoid sinus). Mi xoang sigma l s tip tc ca mt
xoang ngang, bt u ni xoang ngang ri khi lu tiu no. Xoang sigma
un cong v pha di-trong trong mt rnh mt trong mm chm xng
thi dng, ri hng ra trc, i qua phn sau ca l tnh mch cnh v
vo hnh trn ca tnh mch cnh trong. pha trc, ch c mt mnh
xng mng ngn cch phn trn ca xoang sigma vi hang v cc tiu
xoang chm. Xoang sigma tip ni vi cc tnh mch quanh s qua ng
cc tnh mch lin lc chm v li cu.
- Cc xoang ca nhm trc - di
+ Nhm trc-di ( nn s) bao gm: cc tnh mch mt v xoang bm-
nh dn mu ti xoang hang (nm mt bn thn xng bm); xoang
trn dn mu t xoang hang ti phn cui xoang ngang v xoang di dn
mu t xoang hang ti u trn tnh mch cnh trong. Hai xoang hang ni
vi nhau bng cc xoang gian hang.
+ Cc xoan hang (cavernous sinus). Mi xoang hang nm mt bn ca thn
xng bm, i t khe mt trn ti nh phn xng thi dng, vi
mt chiu di trung binh 2 cm v rng 1 cm. ng mch cnh trong v thn
kinh ging (nm di-ngoi ng mch) chy ra trc qua xoang. Cc thn
kinh vn nhn v rng rc cng nhnh mt v nhnh hm trn ca thn kinh
sinh ba i thnh ngoi ca xoang. Cc nhnh i n xoang hang bao gm:
cc tnh mch mt (trn v di), tnh mch no gia nng, cc tnh mach
no di v xoang bm-nh. Mu c dn lu khi xoang hang nh:

107
 xoang trn dn mu xoang hang ti xoang ngang, xoang di v m
ri tnh mch quanh ng mch cnh trong dn mu xoang hang ti tinh
mch cnh trong. Xoang hang ni tip vi m ri tnh mch chn bm qua
m ri tnh mch l bu dc, vi tnh mch mt qua tnh mch mat tren.
Hai xoang hang tip ni vi nhau qua cc xoang gian hang trc va sau va
qua m ri nn. Tt c cc nhnh tip ni u khng c van VI the ma
hng ca dng mu c th o ngc.

Xoang dc trn

T/m ni trn

Xoang dc di

T/m no trong
T/m no ln
T/m nn
T/m no trc
no gia nng Xoang thng
1 no gia su
T/m ni di
Xoang hang
Xoang ngang
Xoang trn
Xoang chm
Xoang di
Xoang sigma

Hnh 10.2. Cc xoang mng cng tro n g mi lin quan vi tnh m c h no

+ Cc tnh mc mt (ophthalmic veins). Tnh mch mt trn bt u sau phn

trong ca m trn t hai nhnh tip ni trc vi tnh mch mt v tnh mch
trn mt. N i qua khe mt trn v vo xoang hang. Tnh mch mt
di bt u t mt mng tnh mch vng trong ca sn mt. N chv ra
sau v thng hp vi tnh mch mt trn nhng c th trc tip vo xoang
hang. N tip ni qua cc nhnh nh vi m ri tnh mch chn bm.
+ Ccxoang-bm nh (sphenoparietal sinus). Xoang bm-nh nm di
mng xng ca cnh nh xng bm, gn b sau ca cnh nh. N chy
vo trong vo u trc xoang hang; trn ng i, n tip nhn cc tnh
mch nh t vng mng no cng lin k v i khi c nhnh trn ca tnh
mch mng no gia.
+ Cc xoang gian hang trc v sau (anterior/posterior intercavernous sinus).
Cc xoang gian hang trc v sau tip ni cc xoang hang vi nhau. Chno
i trong cc b bm trc v sau ca honh yn.
+ Cc xoang trn (superior petrosal sinus). Xoang trn l mt xoang nh
dn mu t xoang hang ti xoang ngang. N ri khi phn sau-trn ca
 xoang hang, chy v pha sau-ngoi trong b bm ca lu tiu no vo b
trn phn xng thi dng ri tn cng ni xoang ngang un cong
xung tr thnh xoang sigma. Xoang trn tip nhn cc tnh mch tiu
no, no di v nh.
+ Cc xoang di (inferior petrosal sinus). Xoang di bt u phn sau-
di xoang hang v chy v pha sau trong rnh gia phn xng thi dng
v phn nn xng chm. N i qua phn trc l tnh mch cnh v tn cng
hnh trn tnh mch cnh trong. N tip nhn cc tnh mch m o.
+ m ri nn (basilar plexus). y l mt m ri ca cc tnh mch tip ni
vi nhau nm gia cc lp ca mng no cng ph dc nn. N kt ni cc
xoang di vi nhau v tip ni vi m ri tnh mch t sng trong.
+ Lin h lm sng ca cc xoang mng cng: mu t cc xoang mng cng
v tnh mch cnh trong, nhng cc xoang ny cng c nhng tip ni
vi cc tnh mch ngoi s, trong s tip ni vi m ri tnh mch
t sng l mt con ng lan truyn ca ung th t bng v ngc vo s.
Nhng tnh mch dn lu mu cho cc tng bng v ngc v cc tnh
mch ch nhng cng tip ni vi m ri tnh mch t sng. Khi c ung
th, chng hn nh ung th tuyn tin lit, t bo ung th c th i ti m
ri tnh mch t sng ri i ti cc xoang tnh mch s qua cc tip ni
tnh mch.

1.2.2. Cc tnh mch su c

Tnh mch cnh trong (internal jugular vein) (H.10.3) thu thp mu t s, no,
c v phn nng ca mt. Bt u t h tnh mch cnh (ni n lin tip vi xoang
sigma), tnh mch i xung di trong bao cnh dc b ngoi ng mch cnh trong
v ng mch cnh chung, ti sau u c ca xng n th hp vi tnh mch di
n to nn tnh mch cnh tay u. u trn ca tnh mch cnh trong phnh to thnh
hnh trn, vn nm di phn sau ca sn hm nh. on gn u di ca n cng
phnh ra thnh hnh di. Cc lin quan ca tnh mch cnh trong ging vi lin quan
ca cc ng mch cnh trong v cnh chung. Cc hch bch huyt c su nm dc
theo tnh mch cnh trong, nht l trn mt nng ca n. Hnh chiu ca tnh mch
cnh trong ln b mt l ng k ni di tai vi u c ca xng n; hnh di ca
n nm trong h trn n nh, gia cc u c v n ca c c-n-chm, ni ta c
th chc kim vo tnh mch. Cc nhnh bn ca tnh mch cnh trong bao gm: xoang
di, cc tnh mch hu (t m ri hu), cc tnh mch mng no, tnh mch mt,
tnh mch li, tnh mch gip trn, tnh mch gip gia, tnh mch c-n-chm, tnh
mch thanh qun trn.
Tnh mch t sng c cc m ri tnh mch di chm to nn ri cng
ng mch i xung vo tnh mch cnh tay-u.
Tnh mch c su i km vi ng mch c su ri vo tnh mch t sng.
Tnh m ch gip di t tuyn gip i xung vo tnh mch cnh tay-u
tri.

109
 _______ Cc dy tk s IX, X, XI
Hnh trn t/m c n h ------- _

_______ X oang di

_______ T/m cnh trong

------------- T/m hu

---------T/m mt
_____ T/m li

____T/m gip trn

_______T/m gip gia

_____ T/m gip di

_____Hnh di m cnh

_____T/m cnh tay -u phi

_____ T/m cnh tay-u tri

Hnh 10.3. Tnh mch cnh trong v tnh mch cnh ngoi

2. THN KINH CA U -C V M R l c

Thn kinh chi phi cho u-c l cc thn kinh s v m ri c. Cc thn kinh
s c trnh by bi 33, bi ny ch trnh by v m ri c.
m ri c (cervical plexus)

2.1. Cu to

m ri c c to nn bi nhnh trc ca bn thn kinh sng c u tin.

Cc nhnh trc ny lin kt vi nhau thnh cc quai ni nm trc c nng vai v c
bc thang gia, sau tnh mch cnh trong v c c-n-chm. m ri c tch ra cc
nhnh nng i ti da v cc nhnh su; cc nhnh su bao gm cc nhnh c v cc
nhnh ni.

110
 2.2. Cc nhnh nng

Hnh 10.4. S m ri c
Thn kinh h thit c v bng nt t v cc nhnh c bng cc ng en m

Thn kinh chm nh (lesser occipital nerve) (C2) un quanh thn kinh ph v i
ln dc b sau c c n chm, phn nhnh vo da phn bn vng chm v da mt
trong loa tai.
Thn kinh tai ln (great auricular nerve) (C2, 3) i ln, bt cho qua mt nng c
c n chm cng tnh mch cnh ngoi, ti ngang u di tuyn mang tai th chia
thnh cc nhnh trc v sau. Nlinl trc phn phi vo vng da ph tuyn mang tai,
nhnl sau vo vng da ph mm chm v c hai mt ca loa tai.
Thn kinh ngang c (transverse cervical nerve) (C2, 3) un quanh gn im gia
b sau c c-n-chm v chy ra trc ngang qua c, di c bm da c, ri chia
thnh cc nhnh trn v cc nhnh di, phn phi vo da ph cc mt trc v bn
-ca c, t thn xng hm di ti xng c.

111
 Cc thn kinh trn n (supraclavicular nerves) (C3, 4). Sau khi l ra b sau c
c-n-chm t mt thn chung, cc thn kinh ny i xung ngang qua tam gic c
sau, di c bm da c v mc c, ti thnh ngc trc v vng vai. Thn kinh trn
dn trong bt cho qua xng n v u c c c n chm phn phi xa ti tn
ng gia v xung thp ti tn xng sn II. Thn kinh trn n trung gian bt
cho on gia xng n phn phi vo da ph trn c ngc ln v c delta ti tn
ngang mc xng sn II. Thn kinh trn n ngoi bt cho u ngoi xng n v
phn phi vo da ph trn khp vai v na trn c delta.

2.3. Cc nhnh su

Cc nhnh su ca m ri c bao gm cc nhnh ni v cc nhnh c.

Cc nhnh ni. m ri c tip ni vi cc thn kinh s X, XI, XII v thn giao
cm c. Quai ni gia nhnh trc cc thn kinh c I v II tch ra mt nhnh ni vi
thn kinh h thit. Nhng si trong nhnh ny sau ri khi thn kinh h thit trong
nhnh mng no, r trn quai c v cc thn kinh ti c gip-mng v c cm-mng.
Cc nhnh c. Cc nhnh c ca m ri c bao gm hai nhm. Nhm trong
gm cc nhnh i ti c thng u bn (CI), c thng u trc (Cl, II), c di u
(CI-III), c di c (CII-IV), r di ca quai c (CII, III) v thn kinh honh (CIII-V).
Nhm ngoi gm cc nhnh i ti c c-n-chm (CII, III, IV), c thang (CII), c
nng vai (CIII, IV) v c bc thang gia (CIII, IV).
R di ca quai c (inferior root of the ansa cervicalis). R ny c to nn
bi s hp li ca mt nhnh ca CII v mt nhnh ca CIII. N i xung trn b
ngoi tnh mch cnh trong ri ni vi r trn trc ng mch cnh chung to nn
quai c. Quai c phn nhnh vo tt c cc c di mng, tr c gip-mng.
Thn kinh honh (phrenic nerve). Thn kinh honh cha cc si vn ng v
cm gic bn th cho c honh v c cc si cm gic cho mng phi v phc mc ph
cc mt ca c honh. N c to nn b ngoi c bc thang trc bi s hp li
ca ba nhnh tch ra t nhnh trc cc thn kinh c III, IV v V. N chy thng ng
xung di, bt cho mt trc c bc thang trc (t b ngoi ti b trong) sau l
trc sng ca mc c, ri lch gia ng mch v tnh mch di n i vo ngc.
Trong ngc, n i xung trc cung phi, gia ngoi tm mc si v mng phi
trung tht, trung tht trn, thn kinh honh phi i ngoi tnh mch cnh tay u
phi v tnh mch ch trn, thn kinh honh tri i trong rnh gia cc ng mch
cnh chung v di n tri, sau tnh mch cnh tay u tri.

112
 Bi 11

MCH MU CA CC CHI

MC TIU
1. M t c nhng ng mch ln cp mu cho cc on chi.
2. M t c nhng tnh mch su v nng ca cc chi.
3. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. MCH MU CA CHI TRN

1.1. Cc ng mch

1.1.1. ng mch nch (axillary artery)

- Nguyn u, ng i v tn cng
ng mch nch bt u khong sau im gia xng n nh l s tip tc
ca ng mch di n. N i xung di v ra ngoi qua nch theo mt
ng nh hng l ng k ni im gia xng n vi im gia np
gp khuu khi cnh tay ging vung gc vi thn v khi ti ngang b di c
ngc ln th c tip tc bi ng mch cnh tay.
- Cc lin quan
+ Vi cc c. ng mch nch c coi nh cu trc trung tm ca nch v
c vy quanh bi cc c trn cc thnh nch: trc l cc c ngc nh v
ln; sau l cc c di vai, trn ln v lng rng;/ trong l thnh ngc bn
c ph bng cc b trn ca c rng trc; ngoi l c qu-cnh tay. V
ng mch nch i chch ra ngoi nn n chy xa dn thnh trong ca nch
dn tin st v i dc b trong c qu-cnh tay thnh ngoi; c ny
c coi l c ty hnh ca ng mch.
+ Vi cc thnh phn khc i trong nch. Tnh mch nch chy dc pha trong
ng mch; phn di n ca m ri thn kinh cnh tay cng cc nhnh ca
n vy quanh ng mch. Cc mch mu v thn kinh c bc chung trong
mt bao mc gi l bao nch. C ngc b bt cho trc ng mch nch,
chia lin quan ca n vi m ri cnh tay thnh cc on trn, sau v di c
ngc b. trn c ngc b, b ngoi v sau ca m ri cnh tay nm ngoi
ng mch, b trong sau ng mch; sau c ngc b, ba b vy quanh
ngoi, trong v sau ng mch (nh tn gi ca chng); di c ngc b
nhnh tn ca ba b lc u vy quanh ng mch iihng sau dn i xa
khi ng mch, tr cc thn kinh gia, tr v quay.
- Cc nhnh bn v tip ni
Theo th t t trn xung, ng mch nch tch ra su nhnh di y.

113
 + ng mch ngc trn chy vo trong ti khoang gian sn I.
+ ng mch ngc-cng vai chy ra trc xuyn qua mc n-ngc ri chia
thnh bn nhnh: n, ngc, delta v cng vai. Nhnh n chy vo trong ti
khp c n; nhnh delta i xung trong rnh delta-ngc; nhnh ngc chy
xung di mt su c ngc ln; nhnh cng vai chy ti li mch mom
cng vai tip ni vi cc nhnh t cc ng mch trn vai va mu
cnh tay sau.
+ ng mch ngc ngoi chy xung trn mt trc-bn ca thnh ngc dc
b ngoi c ngc b. N phn nhnh vo c rng trc v cc c ngc v
tip ni vi cc nhnh ca cc ng mch gian sn.
+ ng mch di vai l nhnh ln nht tch ra t on di c ngc b ca
ng mch nch. N i ra sau v chia thnh hai nhnh l ng mch ngc-
lng v ng mch m vai. ng mch m vai chy ra sau qua tam gic b
vai v tip ni vi ng mch trn vai v nhnh su ca ng mch ngang c
mt sau xng vai. ng mch ngc-liig i xung mt trc c di
vai, phn nhnh vo c ny, c trn ln v c rng trc ri tip tc i mt
trc c lng rng.
+ ng mch m cnh tay trc v ng mch m cnh tay sau l nhng
nhnh cui cng ca ng mch nch. Chng c th tch ring r t ng
mch nch hoc t cng mt thn chung. ng mch m cnh tay trc chy
ra ngoi vng quanh mt trc c phu thut xng cnh tay; ng mch m
cnh tay sau cng vi thn kinh nch chui qua l t gic v chy vng quanh
mt sau c phr thut xng cnh tay di s che ph ca c delta. N phn
nhnh vo c delta, tip ni vi ng mch m cnh tay trc v vi nhnh
i ln ca ng mch cnh tay su.

1.1.2. ng mch cnh tay (brachial artery)

- Nguyn u, ng i v tn cng
ng mch cnh tay chy tip theo ng mch nch bt u t b di c
ngc ln. N i xung qua vng cnh tay trc theo ng nh hng ging
nh ca ng mch nch v khi ti vng h khuu, ngang mc vi c xng
quay, th chia thnh cc ng mch quay v tr.
- Cc lin quan
+ Vi cc c v mc. ng mch cnh tay i phn trong ngn trc (ngn
c gp) ca cnh tay dc b trong c nh u cnh tay; c ny c coi l
c tu hnh ca ng mch. Phn trn ca ng mch nm trong mt ng
c-mc, thng c gi l ng cnh tay, vi cc gii hn sau: ngoi l
c qu-cnh tay v c nh u cnh tay; sau l vch gian c trong trn
v c cnh tay di; trong l da v mc cnh tay. Phn i ca ng
mch nm trong rnh nh u trong vi cc gii hn nh sau: trc l cn
c nh u; sau l c tam u; ngoi l gn c nh u v trong l c
sp trn.

114
 Thn gip - c
/m vai sau
/m di n

/m trn vai )/m nch

/m ngc trn
/m ngc-cng vai
/m ngc trong
/m m cnh tay sau
/m ngc ngoi
/m m cnh tay trc /m di vai

Nhnh c delta

/m nui xng cnh tay

Cc nhnh gian sn trc
/m cnh tay
/m cnh tay su
bn tr trn

/m bn tr di
/m bn gia

/m qut ngc tr trc

/m bn quay /m qut ngc tr sau
/m qut ngc tr

/m gian ct chung
/m gian ct sau /m gian ct trc

/m quay /m tr

Nhnh gan c tay quay ---------^

Nhnh gan c tay tr
Mm trm quay Nhnh gan tay su
Cung /m gan tay su
Nhnh gan tay nng
Cung /m gan tay nng
Cc /m gan ngn tay chung
/m chnh ngn ci
/m quay ngn

Cc /m gan t bn tay
Cc /m gan ngn tay ring

Hnh 11.1. ng mch chi trn

115
 + Vi cc mch v thn kinh. ng mch cnh tay i cng vi hai tnh mch,
phn ba trn cnh tay, thn kinh gia nm trc-ngoi ng mch, thn
kinh tr v thn kinh b cng tay trong nm trong ng mch. n gia cnh
tay, thn kinh tr xuyn qua vch gian c trong i vo ngn mc sau canh
tay, thn kinh b cng tay trong i ra nng trong khi thn kinh gia bt cho
trc ng mch; t y tr xung, ch cn thn kinh gia i st bn trong
ng mch.
- Cc nhnh bn v tip ni
+ ng mch cnh tay su l nhnh u tin ca ng mch cnh tay. N cng
vi thn kinh quay chui qua tam gic cnh tay tam u vo ngn mc sau ca
cnh tay v chy theo mt ng xon quanh xng cnh tay. ng mch
cnh tay su tch ra cc nhnh bn sau: cc nhnh cho c tam u, mt ng
mch nui xng cnh tay v nhnh delta chy ln tip ni vi ng mch
m cnh tay sau. ng mch cnh tay su tn cng bng hai nhnh tham gia
vo mng mch khp khuu: ng mch bn gia v ng mch bn quay.
ng mch bn quay cng thn kinh gia i qua vch gian c ngoi v tip
ni vi vi ng mch qut ngc quay trong rnh nh u ngoi. ng
mch bn gia i xung v tip ni vi ng mch qut ngc gian ct sau
khuu.
+ ng mch bn tr trn tch ra khong gia cnh tay. N cng thn kinh
tr xuyn qua vch gian c trong ri i xung trong ngn mc cnh tay sau
ti sau mm trn li cu trong v tip ni ti y vi nhnh sau ca ng
mch qut ngc tr.
+ ng mch bn tr di tch ra ngay trn khuu. N i xung trn mt
trc c c cnh tay v tip ni vi cc nhnh trc v sau ca ng mch
qut ngc tr.

1.1.3. ng mch tr (ulnar artery)

- Nguyn u, ng i - litt quan v tn cng
ng mch tr l mt trong hai nhnh tn ca ng mch cnh tay, tch ra h
khuu ngang mc c xng quay. phn ba trn cng tay, n i xung di v vo
trong, lc u i sau c sp trn, sau i gia c gp cc ngn nng v c gp cc
ngn su. hai phn ba di cng tay, ng mch i thng xung di s che ph ca
c gp c tay tr, gia c ny v c gp cc ngn tay su; c gp c tay tr c coi l
c tu hnh ca ng mch tr. ngay trn c tay, ng mch nm nng gia gn
c gp c tay tr v gn c gp cc ngn nng, c tay, ng mch bt cho trc
hm gn gp, ngoi xng u. N tn cng gan tay bng cch tip ni vi nhnh
gan tay nng ca ng mch quay to nn cung gan tay nng. Thn kinh tr chy st
pha trong ca ng mch tr hai phn ba di cng tay v c tay.
- Cc nhnh bn v tip ni
+ ng mch qut ngc tr chy ln v sm chia thnh cc nhnh trc v
sau. Nhnh trc chy ln gia c cnh tay v nhm c bm vo mm trn

116
 li cu trong tip ni vi ng mch bn tr di ca ng mch cnh
tay. Nhnh sau chy vo trong v ln trn i sau mm trn li cu trong,
gia hai u c gp c tay tr, v tip ni vi ng mch bn tr di.
+ ng mch gian ct chung chy xung di v ra ngoi mt on ngn th
chia thnh cc ng mch gian ct trc v sau. ng mch gian ct sau i
ngay ra sau gia c gp cc ngn su v c gp ngn ci di, ri lt qua
b trn mng gian ct i vo ngn mc cng tay sau. Lc u, n i trn
mt sau mng gian ct di s che ph ca c nga. Khi l ra b di c
nga, n tch ra ng mch gian ct qut ngc. Nhnh ny chy ln gia
mt nng c nga v mt su c khuu, ri tip ni sau mm trn li cu
ngoi vi nhnh bn gia ca ng mch cnh tay su. Phn cn li ca
ng mch gian ct sau i xung gia hai lp c ca ngn mc cng tay sau,
phn nhnh vo cc c dui v tip ni trn c tay vi nhnh sau ca ng
mch gian ct trc. ng mch gian ct qut ngc c th tch ra trc tip
t ng mch gian ct chung. ng mch gian ct trc tch ra ng mch
gia cho thn kinh gia ri i xung trn mt trc mng gian ct gia c
gp cc ngn su v c gp ngn ci di; n tch ra cc nhnh c trn ng
i xung. i khi, ng mch gia, thay v ch cp mu cho thn kinh gia,
l mt ng mch ln i cng thn kinh gia vo bn tay, ni n tham gia
vo cung gan tay nng hoc trc tip tch ra cc ng mch ngn tay. (
thi k phi thai, ng mch gia l cung ng mch chnh ca bn tay).
ng mch gian ct trc tn cng bng cch i sau c sp vung v chia
thnh mt nhnh trc v mt nhnh sau; nhnh trc, nh hn, tip tc i
xung trc khp c tay trong khi nhnh sau i qua mt l phn di
mng gian ct ti phn sau-di cng tay. Nhnh sau tip ni vi ng
mch gian ct sau v tip tc i xung tham gia vo mng mch mu c tay.
+ Cc nhnh c tay. Ngay trc khi bt cho hm gn gp, ng mch tr tch
ra nhnh gan c tay chy sau cc gn gp di ti sn ng c tay, v nhnh
mu c tay chy vng quanh mt trong khp c tay gia nhp vo mng
mch mu c tay.
+ Nhnh gan tay su. Ngay sau khi bt cho trc hm gn gp, ng mch
tr tch ra nhnh gan tay su. Nhnh ny lch vo gia cc c m t; n c
th tham gia vo cung gan tay su hoc khng.

1.1.4. ng mch quay (radial artery)

- Nguyn u
ng mch quay l mt trong hai nhnh tn ca ng mch cnh tay h
khuu, ngang mc c xng quay.
- ng i v tn cng
ng mch quay i xung di v ra ngoi qua ngn mc trc ca cng tay
dc theo ng k ni im gia np gp khuu vi rnh mch. Ti di mm trm
quay, n vng quanh mt ngoi c tay ti mu tay. Cui cng, n lch qua khe gia nn
cc xng t bn tay th nht v th hai vo gan tay v chia thnh ng mch chnh
ngn ci v cung gan tay nng.

117
 - Cc lin quan
+ cng tay. ng mch quay chy qua cng tay di s che ph ca c cnh
tay-quay; c ny lun nm pha trc-ngoi ca ng mch nn c COI la
c tu hnh ca ng mch. phn ba gia cng tay, nhnh nng thn kinh
quay nm ngay bn ngoi ng mch. pha trong, ng mch lin quan VI
c sp trn phn ba trn v c gp c tay quay hai phn ba di, ngay
trn c tay, ng mch nm gia b trong gn c cnh tay-quay v b ngoi
gn c gp c tay quay, mt trc ca n ch c da v mc che phu. Tren
ng i xung, ng mch ln lt bt cho mt trc gn c nh u, c
nga, c sp trn, u quay c gp cc ngn nng, c gp ngn ci di, c
sp vung v cui cng l xng quay, ni ta c th s thy mch p.
+ c tay v bn tay. Lc chy vng ra ngoi ti mu tay, ng mch quay i
di gn ca cc c ging ngn ci di v dui ngn ci ngn, tip i qua
hm lo gii phu ri i di gn c dui ngn ci di ti c khe gia
nn cc xng t bn tay nht v nh. Ti khe ny, ng mch nm gia hai
u c gian ct mu tay th nht.
- Cc nhnh bn v tip ni
+ ng mch qut ngc quay tch ra di nguyn y ng mch quay mt
on ngn. N chy ln gia c cnh tay-quay v cc c pha trc cng tay,
dc theo ng i ca thn kinh quay, tip ni vi nhnh bn quay ca
ng mch cnh tay su.
+ ng mch nui xng cnh tay v cc nhnh c khng c tn.
+ Nhnh gan tay nng tch ra ngay trc khi ng mch quay vng ra mu tay.
Nhnh ny chy vo cc c m ci v thng tn cng bng cch tham gia
vo cung gan tay nng.
+ Nhnh gan c tay. y l mt mch nh tch ra ngang mc nguyn u ca
nhnh gan tay nng. N i sau cc gn gp v tip ni vi nhnh gan c tay
ca ng mch tr.
+ Nhnh mu c tay. Lc i mu c tay, ng mch quay tch ra mt hoc hai
nhnh mu c tay v cc nhnh i n c hai b ca mu ngn ci v b ngoi
mu ngn tr. Cc nhnh mu c tay chy ngang vo trong tip ni vi
nhnh mu c tay ca ng mch tr v nhnh tn ca ng mch gian ct
trc to nn cung mu c tay. Cung mu c tay c th l mt cung n hoc l
mt s quai tip ni. N tch ra pha xa ba ng mch mu dt bn tay. Khi
cc ng mch mu t i qua u gn ca cc c gian ct mu tay II, III v
IV, chng nhn c nhng nhnh xuyn t cung gan taysu; chng chia ra
gn chm ca cc xng t bn tay thnh cc ng mch mu ngn tay.
Ngay trc khi phn chia, cc ng mch mu t bn tay tip nhn cc
nhnh xuyn t cc ng mch gan t bn tay.
+ ng mcli chnh ngn ci. Khi ng mch quay i vo gan tay gia hai u
c gian ct mu tay th nht, n chia thnh ng mch chnh ngn ci v cung

118
 gan tay su. ng mch chnh ngn ci chy v pha xa, gia c gian ct mu
tay th nht v c khp ngn ci, v thng tch ra ng mch quay ngon tro
i vo b ngoi ca ngn tr (ng mch ny c th tch trc tip t cung gan
tay su), ri sau , khi ti gn khp t bn tay-t ngn tay ca ngn ci,
chia thnh hai ng mch cho hai b ngn ci. ng mch cho b ngoi ngn
ci chy di gn ca c gp ngn ci di v cc ng mch trn ngn ci
tng ng vi cc ng mch gan ngn tay ring. ng mch quay ngn tro
cng tng ng vi mt ng mch gan ngn tay ring. N c th ni vi
ng mch gan t bn tay th nht v cung gan tay nng.

1.1.5. Cc cung gan tay

- Cung gan tay nng (superficial palmar arch)

Cung gan tay nng l s tip tc ca ng mch tr sau khi ng mch ny
tch ra nhnh gan tay su. Cung ny thng c hon thin (khp kn) bng
cch ni vi cc nhnh ca ng mch quay: nhnh gan tay nng, ng mch
chnh ngn ci v ng mch quay ngn tr. Nhiu tip ni c th cng tn
ti. Cung nng chy cong ra ngoi ngang qua gan tay, ngay sau cn gan tay
v trc cc thn kinh v cc gn gp phn gia gan tay. Ni li xa nht ca
cung nm ngang mc b di ca mt ngn ci ging ht c.
Cc nhnh. Cung gan tay nng tch ra mt ng mch ngn tay cho b trong
ngn t v ba ng mch gan ngn tay chung. Cc ng mch gan ngn tay chung
chy ra xa v pha nhng khong k ngn tay gia cc ngn tr v gia, gia v nhn,
nhn v t. Chng hp vi cc ng mch gan t bn tay gn cc khp t bn tay-
t ngn tay ri sau chia thnh cc ng mcli ngn tay ring i vo nhng b
ngn tay lin k vi cc khong k.
- C ung gan tay su (deep palmar arch)
Cung gan tay su l s tip tc ca ng mch quay sau khi ng mch ny tch
ra ng mch chnh ngn ci. N chy vo trong bn di cc gn gp v bt cho
trc cc c gian ct v cc xng t bn tay. Cung c hon thin pha trong
bng cch ni vi nhnh gan tay su ca ng mch tr. Nhnh su ca thn kinh tr
gn nh chy song song vi cung gan tay su.
Cc nhnh. Cung gan tay su tch ra ba ng mch gan t bn tay, cc nhnh
xuyn v cc nhnh nh cho c tay.
+ Ba ng mch gan t bn tay chy v pha xa trn cc c gian ct v, khi
n gn cc khp t bn tay-t ngn tay, chng tch ra cc nhnh xuyn
chy v pha mu tay vo cc ng mch mu t bn tay. Sau , chng
vo cc ng mch ngn tay chung ca cung nng.
+ Cc nhnh xuyn ca cung gan tay su chy thng ra mu tay gia cc cp
u ca cc c gian ct mu tay t th hai n th t; chng a mu ti cc
ng mch mu t bn tay v thng ln hn cc ng mch ny tai ni
chng tch ra t cung mu c tay.
+ Cc nhnh nh chy v pha gn cp mu cho cc dy chng v cc xng
to nn sn ng c tay.

119
 1.2. Cc tnh mch

1.2.1. Cc tnh mch su

Cac tinh mch su ca chi trn chy km theo cc ng mch v c tn nh cc

ng mch; ng mch nch c mt tnh mch i km, cc ng mch cn li mi
ng mch c hai tnh mch i km. Tnh mch nch nm trong ng mch; n thu
nhn tt c mu tnh mch ca chi trn v v tnh mch di on.

1.2.2. Cc tnh mch nng (H.l 1.2)

nng nm ngay di da nn c th nhn thy c. Chng tip ni

rng ri vi nhau v vi cc tnh mch su.
Tinh mch u (cephalic vein) xut pht t phn ngoi mng li tnh mch mu
tay. No chy ln un quanh b ngoi cng tay ti mt trc cng tay v tip tc i ln
c theo b trc-ngoi ca cng tay, khuu v cnh tay. Cui cng, tnh mch chy
qua ranh delta-ngc ri vo tnh mch nch ngay di xng n.

Dng thng gp Dng ch M

Hnh 11.2. Tnh mch nng chi trn

 Tnh mch nn (basilic vein) bt u t phn trong mng li tnh mch mu tay.
N i ln, lc u mt trong cng tay, sau mt trc-trong ca khuu v cnh
tay; ti gia cnh tay, n xuyn qua mc cnh tay vo su v tip tc i ln ti nch.
N cng vi cc tnh mch cnh tay hp nn tnh mch nch. trc khuu, tnh
mch u tch ra mt nhnh ln - c tn l tnh mch gia khuu (median cubital vein)
- i chch ln trn v vo trong ni vi tnh mch nn.
Tnh mch gia cng tay (median antebrachial vein) bt u t cung tnh
mch gan tay nng gan tay. N i ln qua mt trc cng tay v tn cng tnh
mch nn hoc tnh mch gia khuu. Nu tnh mch gia cng tay vo tnh mch
gia khuu th tnh mch gia khuu trng nh hai nhnh ch i ca tnh mch gia
cng tay, nhnh chy ti tnh mch nn l tnh mch gia nn, nhnh chy ti tnh
mch u l tnh mch gia u. trng hp ny cc tnh mch vng khuu to
nn hnh nh ch M.

1.3. Cc lin h chc nng v lm sng

N hiu ng dng lm sng lin quan n cc mch mu ca chi trn: huyt p

ng mch thng c o da mch p ca ng mch cnh tay ngay trn khuu
tay, ni m ng mch nm nng ngay di da v mc cnh tay; m tn s mch
p/pht thng da vo mch p ca ng mch quay ngay trn c tay, ni n
nm trc u di xng quay v ch c che ph bi da v mc; cc tnh mch
nng khuu cng l mt trong nhng v tr thun li thc hin vic tim hoc
truyn tnh mch.
Tht cc ng mch ca chi trn. Khi cn tht mt ng mch ln no ca
chi trn, cn phi cn nhc n hu qu ca tht n on chi xa hn ch tht bng
cch da trn cc tip ni ng mch. S nguy him cho chi trn nu tht ng mch
nch gia nguyn UV ca cc ng mch di vai v m cnh tay. Khi tht ng
mch cnh tay, cng tay c th khng b hoi t nhng s thiu mu cung cp cho cc
c gp cng tay trc c th lm cho cc c ny b x ho v ngn li, khin cho cc
ngn tay b co qup. trnh tnh trng ny, cn phi tht ng mch cnh tay xa
hn nguyn u ca ng mch bn tr di. Khi , cc vng tip ni quanh mm trn
li cu trong c pht huy tc dng y .

2. MCH MU CA CHI DI

2.1. Cc ng mch

Cc ng mch cp mu cho chi di xut pht t cc ng mch chu trong v

ngoi. Cc ng mch chy tip theo ng mch chu ngoi bao gm ng mch i
ng mch khoeo, cc ng mch chy trc v sau, ng mch mu chn v cc ng
mch gan chn. Cc nhnh ca ng mch chu trong cp mu cho chi di l ng
mch mng trn, ng mch mng di v ng ng mch bt.

121
2.1.1. ng mch i (femoral artery)

- Nguyn u, ng i v tn cng. ng mch i chy tip theo ng mch

chu ngoi bt u t sau dy chng bn, gia gai chu trc-trn v khp mu.
N chy gn nh thng ng xung di qua tam gic i v ng c khep.
Hnh chiu ln b mt ca ng mch l 2/3 trn ca ng k ni im nm
cch u gai chu trc-trn v khp mu vi c c khp ca xng i. Sau khi
chui qua l gn c khp, n i vo khoeo v tr thnh ng mch khoeo.
- Cc lin quan
+ Trong tam gic i. ng mch nm nng, c che ph trc bng da v
mc i. Mt sau ca ng mch tip xc vi c tht lng ln, c lc v c
khp di. Cng nm trong tam gic i vi ng mch c tnh mch i
trong, thn kinh i v cc nhnh ca n ngoi.
+ Trong ng c khp. ng mch i c vy quanh bi cc c v mc to
nn ng c khp: pha trc-trong l c may v vch gian c rng-khp;
pha trc-ngoi l c rng trong; v pha sau l cc c khp di v khp
ln. Tnh mch i bt cho sau ng mch chy ra ngoi; thn kinh hin
bt cho trc ng mch trc khi ra khi ng c khp.
- Cc nhnh bn v tip ni
ng mch i tch ra mt s nhnh nh v nng ngay di dy chng bn;
cc nhnh khc l ng mch i su v ng mch gi xung.
+ ng mch m chu nng chy ln trn v pha gai chu trc-trn, tip ni
vi cc ng mch m chu su, mng trn v m i ngoi.
+ ng mch thng v nng chy ln trc dy chng bn v i v v pha
rn trong m di da bng. N tip ni vi cc nhnh ca ng mch thng
v di.
+ ng mch thn ngoi nng v ng mch thn ngoi su i vo trong cp
mu cho da ca bng di, dng vt, bu hoc mi ln, tip ni vi cc
nhnh ca ng mch thn trong.
+ ng mch di su tch ra t mt sau-ngoi ca ng mch i di dy
chng bn khong 3,5cm. N l ngun cp mu chnh cho cc c ca i.
ng mch i xung sau cc mch i, trn b mt ca c lc v c khp
ngn, cho ti tn b trn c khp di. T y, n i xung trong khe gia c
khp di v c khp ln, tr nn b ngn cch vi cc mch i bi c khp
di. Cui cng, ng mch i su tn cng bng nhnh xuyn th t tip
ni vi cc nhnh c trn ca ng mch khoeo.
Cc nhnh bn v tip ni. ng mch i su tch ra cc ng mch m i
ngoi v trong ngay ti nguyn u ca n v cc ng mch xuyn trn ng i.

122
 /m mng trn -
/m mng di--

/m i su -
Nhnh ngang ca /m m i
/m m i trong

/m m i ngoi
/m i su

/m i
Cc /m xuyn

L gn c khp

/m gi trn - trong /m gi trn-ngoi

/m gi di-ngoi
/m gi di-trong
/m chy trc

/m mc

/m chy sau

Nhnh xuyn

Nhnh thng
C gt Nhnh gt ngoi

Nhnh gt trong
/m gan chn ngoi
/m gan chn trong
Nhnh gan chn su Cung gan chn su
ca /m mu chn /m gan t bn chn
/m gan ngn chn ring

Hnh 11.3. Cc ng mch chi di (nhn sau)

ng mch m i ngoi chy ra ngoi sau c thng i ri chia thnh

nhnh ln, nhnh ngang v nhnh xung. N hnh ln i ln di c cng
mc i, tip ni vi cc ng mch mng trn v m chu su. N hnh
xung chy xung sau c thng i, phn nhnh ti c rng ngoi v tip
ni trong c ny vi nhng nhnh ca ng mch gi trn ngoi, gp phn
vo mng mch khp gi. N hnh ngang chy ra ngoi, xuyn qua c rng

123
 ngoi ri tip ni vi cc ng mch m i trong, mng di v xuyn th
nht to nn vng ni ch thp.
ng mch m i trong chy vng ra sau quanh xng i gia c tht
lng-chu v c lc. N tch ra nhnh ci tip ni vi nhnh sau cua
ng mch bt hoc cng ng mch ny cp mu cho m ca h ci. Phn
cn li ca ng mch chia thnh nhnh nng v nhnh su; nhnh su chia
ra trc c vung i thnh nhnh ln v nlinli xung', cc nhnh ny i
vo mng ln lt trn v di c vung i.
Cc nhnh xuyn thng c s lng l bn nhnh, k c nhnh tn ca
ng mch i su. Chng xuyn qua gn bm tn ca cc c khp, gn
ng rp, tr thnh nhng mch cp mu chnh cho cc c vng i sau.
Mi ng mch xuyn u c cc nhnh ni chy ln v chy xung ni vi
cc ng mch xuyn k cn, to nn mt chui mch lin tc. Nhnh ni i
ln ca ng mch xuyn th nht tip ni vi cc ng mch m i trong,
m i ngoi v mng di; nhnh ni i xung ca ng mch xuyn cui
cng ni tip vi cc nhnh c trn ca ng mch khoeo. Cc ng mch
xuyn tch ra cc ng mch nui xng i. mt sau ca i, t cc ng
mch mng ti cc nhnh c ca ng mch khoeo c mt chui mch ni
lin tc qua vng ni ch thp v chui tip ni ca cc ng mch xuyn.
+ ng mch gi xung l nhnh di cng ca ng mch i tch ra u
di ca ng c khp. N tch ngay ra nhnh hin ri i xung trong c rng
trong v tch ra cc nhnh khp. Nhnh hin i xung cp mu cho vng da
trn-trong cng chn v tip ni vi ng mch gi di trong. Cc nhnh
khp tham gia vo mng mch khp gi.

2.1.2. ng mch khoeo (popliteal artery)

- Nguyn u, ng i v tn cng
ng mch khoeo chy tip theo ng mch i bt u t l gn c khp
ln. N i xung di v ra ngoi qua khoeo v khi ti b di ca c khoeo
th chia thnh cc ng mch chy trc v sau.
- Cc lin quan
trc, t trn xung di: din khoeo xng i, bao khp gi v c khoeo.
sau. on trn vi c bn mng, on di vi c bng chn, on gia ca
ng mch c ngn cch vi da v mc bi m m, tnh mch khoeo v
thn kinh chy; tnh mch khoeo sau v ngoi ng mch, thn kinh chy
sau v ngoi tnh mch.

124
 /m ch bng

------- /m chu chung

/m m chu su - - /m chu trong
/m thng v nng----- - /m chu ngoi
/m m chu nng - /m thng v di
/m thn ngoi
- - /m bt
/m i s u -
/m m i trong
/m m i n g o i--

/m i
Cc /m xuyn -

Nhnh xung ca /m
m i ngoi
/m gi xung
/m khoeo

----- /m gi trn-trong
/m gi trn-ngoi

/m gi di
/m gi di - trong

/m qut ngc chy trc

/m chy trc

Nhnh xuyn /m mc
/m mt c trc-trong
/m mt c trc-ngoi
/m mu chn
/m c chn ngoi /m c chn trong

/m c u n g - -
/m gan chn su
Cc /m mu t bn c h n - - /m mu t bn chn I

/m mu ngn c h ru -

Hnh 11.4. Cc ng mch chi di (nhn trc)

125
 - Cc nhnh bn v tip ni
ng mch khoeo tch ra cc nhnh da, cc nhnh c v cc nhnh gi.
+ Cc nhnh da tch ra t ng ng mch khoeo hay cc nhnh bn ca n.
Chng i xung gia cc u c bng chn v xuyn qua mc cp mu
cho da mt sau bp chn; mt nhnh thng i theo tnh mch hin nh.
+ Cc nhnh c trn. C hai hoc ba nhnh tch ra t on trn ca ng
mch. Chng i ti c khp ln v cc c gp i, tip ni vi nhnh tn
cng ca ng mch i su.
+ Cc n mch c bng chn l hai ng mch ln tch ra sau khp gi v
i n cc u c bng chn.
+ Cc n mcli gi bao gm cc ng mch gi trn trong v ngoi, ng
mch gi gia v cc ng mch gi di ngoi v trong. ng mch gi
gia xuyn qua mt sau bao khp gi cp mu cho cc cu trc trong bao
khp. Cc ng mch gi trn v di u vng ra mt trc khp gi di
mt su ca cc c v dy chng quanh khp: cc ng mch gi trn vng
quanh xng i trn cc li cu, cc ng mch gi di vng quanh u
trn xng chy. Chng ni tip vi nhau to nn m ng mch khp gi.
Tham gia vo mng mch ny cn c cc nhnh ca ng mch i, ng
mch chy trc v ng mch chy sau.

2.1.3. ng mch chy trc (anterior tibial artery)

- Nguyen u, ng i v tn cng
ng mch chy trc l nhnh tn ca ng mch khoeo v tch ra b di
c khoeo. u tin, n i trong ngn mc sau ca cng chn, ri chui qua mt
l phn trn mng gian ct i vo ngn mc cng chn trc. Trong ngn
mc trc. Ic u ng mch nm trong c xng mc, sau i trc
mng gian ct. tin dn lai ri nm trc xng chy. c chn, ti im
gia hai mt c, n lin tip vi ng mch mu chn. Hnh chiu ca ng
mch ln b mt l ng ni mt im ngay di b trong chm xng
mc vi im nm gia hai mt c.
- Cc lin quan
Lc di trc mng gian ct 2/3 trn cng chn, ng mch nm gia c
chy trc v c dui cc ngn chn di ng thi c cc c ny che ph.'
Lc i trc xng chy 1/3 di cng chn, ng mch nm gia c chv
trc v c gp ngn chn ci di, c che ph trc bi mc cng chn,
c chn, sau hm gn dui, n b gn c dui ngn ci di bt cho trc t
ngoi vo trong v sau nm gia gn ny v tr gn trong cng ca c dui
cc ngn chn di. i cng ng mch c cc tnh mch tu hnh v thn
kinh mc su. So vi ng mch, thn kinh nm ngoi 1/3 trn, trc 1/3
gia ri li nm ngoi 1/3 di.

126
 - Cc nhnh bn v tip ni
ng mch chy trc tch ra cc ng mch qut ngc chy trc v sau;
cc nhnh c; v cc ng mch mt c trc ngoi v trong.
+ ng mch qut ngc chy sau tch ra lc ng mch chy trc cn nm
ngn mc cng chn sau. N i ln tip ni vi nhnh gi di ngoi ca
ng mch khoeo.
+ ng mch qut ngc chy trc tch ra khi ng mch chy trc va i
vo ngn mc trc; n i ln v tip ni vi cc nhnh gi di ca ng
mch khoeo v nhnh m mc ca ng mch chy sau.
+ ng mch mt c trc-trong tch ra trn khp c chn khong 5 cm: n
i vo trong tip ni vi nhnh mt c trong ca ng mch chy sau. ng
mch c chn trong ca ng mch mu chn v cc nhnh ca ng mch
gan chn trong to nn mng mch mt c trong.
+ ng mch mt c trc-ngoi i ti mt ngoi c chn, tip ni vi nhnh
xuyn v nhnh mt c ngoi ca ng mch mc, ng mch c chn ngoi
ca ng mch mu chn v cc nhnh ca ng mch gan chn ngoi to
nn m ng mch mt c ngoi.

2.1.4. ng mch mu chn (arteria dorsalis pedis)

- Nguyn u, ng i v tn cng
ng mch mu chn l s tip tc ca ng mch chy trc sau khi ng
mch ny i qua c chn. N chy v pha xa, hng ti khong k gia cc
ngn chn th nht v th hai, v khi ti u gn ca khoang gian xng t
bn chn th nht th chia thnh ng mch mu dt bn chn th nht v
n mch an chn su; ng mch gan chn su chy xung gan chn gia
hai u c gian ct mu chn th nht hon thin cung gan chn su.
- Cc lin quan
ng mch mu chn i mu chn pha trong thn kinh mc su. gia gn
ca c dui ngn ci di trong v ch gn trong cng ca c dui cc ngn
chn di. Mt trc ca ng mch c che ph bi da. mc. hm gn dui
di v, gn ni tn cng, c dui cc ngn chn ngn.
- Cc nhnh bn v tip ni
ng mch mu chn tch ra cc ng mch c chn, ng mch cung v
ng mch mu t bn chn th nht.
+ Cc ng mch c chn bao gm ng mch c chn ngoi v ng mch c
chn trong, c hai tham gia vo cc mng mch mt c.
+ ng mch cung i ra ngoi, trn nn cc xng t bn chn, di gn ca
cc c dui ngn chn. N tch ra cc ng mch mu t bn chn t th hai
ti th t; mi ng mch mu t bn chn chia ra mt khong k ngn
chn thnh hai ng mch mu ngn chn i vo cc b ngn chn lin k vi

127
 khong k . Trn ng i, cc ng mch mu t bn chn nhn c
cc nhnh xuyn gn t cung gan chn su v cc nhnh xuyn xa t cac
ng mch gan t bn chn.
+ ng mch mu t bn chn th nht chy v pha xa v chia ra khong k
gia cc ngn chn th nht v th hai thnh ba nhnh cho hai b ngn chn
ci v b trong ngn chn th hai.

2.1.5. ng mch chy sau (posterior tibial artery)

- Nguyn u, ng i v tn cng
ng mch chy sau l mt nhnh tn ca ng mch khoeo, tch ra ngang
b di c khoeo. N i xung v vo trong qua ngn mc cng chn sau v
tn cng im cch u mt c trong v c gt trong bng cch chia thnh
cc ng mch gan chn trong v ngoi. Hnh chiu ln b mt ca ng
mch l ng k ni im nm trong ng gia bp chn 1-2 cm, ngrng
mc c xng mc, ti im tn cng.
- Cc lin quan
T trn xung, ng mch k tip nm sau c chy sau, c gp cc ngn chn
di, xng chy v khp c chn. C tam u cng chn v mc ngang su
cng chn che ph ng mch nhng di ch c da v mc che ph ng
mch. i cng ng mch c hai tnh mch tu hnh v thn kinh chy. Thn
kinh lc u nm trong ng mch nhng sm bt cho sau ng mch
nm ngoi ng mch.
- Cc nhnh bn v tip ni
ng mch chy sau tch ra nhnh m mc, ng mch mc, ng mch nui
xng chy, cc nhnh mt c trong v cc nhnh gt trong.
+ Nhnli m mc i ra ngoi quanh c xng mc, ni vi ng mch gi
di-ngoi.
+ ng mch mc tch ra di c khoeo khong 2,5 cm. N i chch ra
ngoi ti xng mc ri i xung, lc u gia c chy sau v c gp ngn
ci di, sau di s che ph ca c gp ngn ci di. Ti sau khp si
chy-mc di, n tn cng bng nhnh mt c ngoi; nhnh ny tip ni vi
ng mch mt c trc-ngoi ca ng mch chy trc v tch ra cc
nhnh gt i ti cc mt sau v ngoi ca gt.
Cc nhnh bn v tip ni ca ng mch mc
Cc nhnh c cp mu cho c dp, c chy sau, c gp ngn ci di v cc
c mc.
ng mch nui xng mc.
Nhnh xuyn. Nhnh ny xuyn qua mng gian ct trn mt c ngoi
khong 5 cm i vo ngn mc cng chn trc, tip ni vi ng mch

128
 mt c trc-ngoi ca ng mch chy trc, nhnh mt c ngoi ca
ng mch mc v ng mch c chn ngoi ca ng mch mu chn.
Nhnh ni ni vi ng mch chy sau.
ng mch nui xng chy i vo xng ngay di ng c dp.
Cc nhnh c cho c dp v cc c lp su ca cng chn sau.
Cc nhnh mt c trong chy quanh mt c trong ti mng mch mt c
trong.
Cc nhnh gt tch ra ngay trn ch tn cng v i ti da cc mt trong
v sau ca gt.

2.1.6. Cc ng mch gan chn

- ng mch gan chn trong (medial plantar artery) chy v pha xa dc theo
b trong bn chn v pha trong thn kinh gan chn trong. Lc u n c
che ph bi c ging ngn ci, sau i gia c ny v c gp cc ngn chn
ngn. ng mch tch ra nlinh su cp mu cho cc c bao quanh v phn
cn li c gi l nhnh nng. Nhnh nng chia ra gn nn xng t bn
chn th nht thnh: mt nhnh chy dc b trong ca ngn ci v tip ni
vi mt nhnh ca ng mch gan t bn chn th nht; v mt thn tch ra
thnh ba nhnh chy ra ngoi v ra trc mt di c gp cc ngn chn
ngn vo cc ng mch gan t bn chn t th nht ti th ba.
- ng mch gan chn ngoi (lateral plantar artery) l nhnh tn ln hn ca
ng mch chy sau. on u ca ng mch chy chch ra trc v ra
ngoi, pha trong thn kinh gan chn ngoi, ti nn xng t bn chn th
nm. T y, n cng vi nhnh su thn kinh gan chn ngoi chy vo trong
ngang qua bn chn ti u gn ca khong gian xng t bn chn th nht
th ni vi ng mch gan chn su ca ng mch mu chn to nn cung gan
chn su. on chch, lc u ng mch nm gia xng gt v c ging
ngn ci, sau gia c gp cc ngn chn ngn v c vung gan chn, v
cui cng gia c gp cc ngn chn ngn v c ging ngn t di s che
ph ca cn gan chn. on ngang ca ng mch c gi l cung gan chn
su. Cung ny nm di nn ca cc xng t bn chn t th hai ti th t
v c che ph bi phn chch ca c khp ngn ci.
Cc nhnh bn v tip ni. ng mch gan chn ngoi tch ra ba ng mch
xuyn, bn ng mch gan t bn chn v nhiu nhnh khc cho da v c ca gan
chn. Cc nhnh xuyn chy ln qua u gn ca cc khoang gian xng t bn chn
t th hai ti th t vo cc ng mch mu t bn chn. Cc ng mch gan
dt bn chn chy ra trc trong bn khoang gian ct. Chng tip nhn cc nhnh n
t nhnh nng ca ng mch gan chn trong, sau tch ra cc nhnh xuyn xa chy
v mu chn vo cc ng mch mu t bn chn ri tr thnh cc ng mch gn
ngn chn chung. Mi ng mch gan ngn chn chung rt ngn v chia ngay thnh
hai ng mch gan ngn chn ring i vo cc b ngn chn k vi mi khong k
ngn chn.

129
2.1.7. ng mch mng trn (superior gluteal artery)

ng mch mng trn l s tip tc ca thn sau ng mch chu trong. N

chy ra sau gia thn tht lng cng v thn kinh cng th nht hoc gia cc thn
kinh cng th nht v th hai v ri khi chu hng qua khuyt ngi ln trn c hnh
qu l. N chia thnh nhnh nng v nhnh su. Nhnh nng i vo mt su c mng
ln, cp mu cho c ny v tip ni vi ng mch mng di. Nhnh su chy gia
c mng ln v xng chu, sm chia thnh nhnh trn v nhnh di. Nhnh trn i
men theo b trn c mng nh ti gai chu trc-trn, tip ni vi ng mch m chu
su v nhnh ln ca ng mch m i ngoi. Nhnh di i gia cc c mng nh
v nh, cp mu cho cc c ny v tip ni vi cc ng mch m i. im m ng
mch mng trn ra khi chu hng tng ng vi ch ni tip cc phn ba trn v gia
ca ng ni gai chu sau-trn vi nh mu chuyn ln.

2.1.8. ng mch mng di (inferior gluteal artery)

ng mch mng di l nhnh tn ln hn ca thn trc ng mch chu

trong. N i xung trc m ri cng v c hnh qu l, sau ng mch thn trong.
Sau khi lch gia nhnh trc ca cc thn kinh sng cng I v II, ri gia c hnh qu
l v c ngi-ct, n i qua khuyt ngi ln ti vng mng. mng, n i xung gia
mu chuyn ln v c ngi cng vi cc thn kinh ngi v b i sau, trc c mng
ln, ti tn phn trn ca i v tip ni vi cc nhnh ca cc ng mch xuyn. Cc
ng mch mng di v thn trong thng do mt thn chung ca ng mch chu
trong tch ra, i khi thn ny chung cho c ng mch mng trn. ng mch mng
di ri khi chu hng gn im gia ca mt ng thng ni gai chu sau-trn v
c ngi. Cc nhnh c ngoi chu hng ca ng mch mng di cp mu cho c
mng ln, c bt trong, cc c sinh i, c vung i v phn trn cc c i sau, tip
ni vi cc ng mch mng trn, thn trong, bt v m i trong.

/m cng bn

/m chu - tht lng -/m mng trn

/m mng di
C tht lng-chu -
/m thn trong
/m v t/m chu n g o i- /m ng dn tinh
/m bng quang di
/m trc trng gia
/m rn

/m bng quang trn

/m bt

Hnh 11.5. Cc nhnh ca ng mch chu trong

130
 2.1.9. ng mch bt (obturator artery) l nhnh ca thn trc ng mch chu
trong; n chy qua thnh bn chu hng ti l bt, phn nhnh vo cc c bt v cc c
khp i.

2.2. Cc tnh mch

2.2.1. Cc tnh mch su

Cc tnh mch su i km theo ng mch v mang tn nh ng mch. ng

mch khoeo v ng mch i c mt tnh mch i km; cc ng mch cn li c hai
tnh mch i km. Tnh mch i chy ln ti sau dy chng bn th i tn thnh tnh
mcli chu ngoi. Tnh mch chu ngoi chy ln dc b trong c tht lng, ti ngang
khp cng-chu th hp vi tnh mch chu trong to thnh tnh mch chu chung.
Nhng tnh mch i km cc nhnh ng mch cp mu cho chi di ca ng mch
chu trong th v tnh mch chu trong.

2.2.2. Cc tnh mch nng (H.l 1.6)

Cc tnh mch ngn chn v bn chn v cung tnh mch mu chn. T cung
ny c hai tnh mch nng ln chy ln: tnh mch hin ln v tnh mch hin b.
Tnh mch hin ln (great saphenous vein) l tnh mch di nht c th. N bt
u t u trong ca cung tnh mch mu chn v i ln trc mt c trong (mt v tr
rt hng nh), ri mt trong cng chn, gi v i, cui cng vo tnh mch i
di dy chng bn khong 3 cm. Tnh mch hin ln tip nhn cc nhnh sau y:
cc tnh mch thn ngoi, tnh mch m chu nng, tnh mch thng v nng, tnh
mch hin ph, cc tnh mch mu nng ca dng vt hoc m vt, cc tnh mch mi
trc hoc bu trc.

T/m m chu nng

Cung t/m hin

T/m hin ln

Gi

Mt c trong
Cung t/m mu chn

Hnh 11.6. H tnh mch nng chi di

131
 Tnh mch hin b (small saphenous vein) xut pht t u ngoi cung tnh
mch mu chn. N i ln, lc u sau mt c ngoi ri sau mt sau cng chan,
ti khoeo th xuyn qua mc khoeo i vo su vo tnh mch khoeo.
Cc tnh mch hin thng tip ni vi nhau v vi cc tnh mch su. Chng
tip nhn nhiu nhnh bn trn ng i.

2.3. Cc lin h chc nng v lm sng

- u gn ca ng mch i nm ngay trc bao khp hng; v th, khi kim

ch mt chy mu nng chi di, c th ly ngn tay p ng mch vo bao
khp hng.
- trong tam gic i, mt trc ca ng mch i ch c che ph bng da
v mc i v ta d dng s thy mch p ca ng mch. c im ny
khin cho ng mch i c th b l ra trong trng hp chn thng gy
mt da. Mt khc, nhiu th thut chn on v iu tr c thc hin da
vo ng mch i: c th chc ng mch ri a vo mt catheter v a
ti tn tim ( thc hin mt th thut no ), hoc a ti mt v tr cn
thit bm thuc cn quang vo ng mch trc khi chp.
- Cc tnh mch nng ca chi di c th b gin to nu nhng van trong cc
tnh mch ni cc tnh mch nng vi cc tnh mch su b suy (bnh thng
cc van ch cho php mu chy t tnh mch nng v tnh mch su), lm cho
mu t tnh mch su chy ra tnh mch nng.
- V tr hng nh ca tnh mch hin ln trc mt c trong l c s tm
v tim, truyn vo tnh mch ny khi cn.

132
 THAN KINH CUA CHI TREN
MC TIU
1. M t c m ri thn kinh cnh tay v cc thn knh ca chi trn.
2. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. M RI CNH TAY (BRACHIAL PLEXUS) (H.12.1)

1.1. Cu to
m ri cnh tay c to nn t nhnh trc ca bn thn kinh sng c di v
phn ln nhnh trc ca thn kinh sng ngc I. Nhnh trc ca thn kinh c IV
thng tch mt nhnh i ti thn kinh c V v thn kinh ngc I thng nhn mt
nhnh t thn kinh ngc II. Cc nhnh trc ny c gi l cc r ca m ri.
Nhnh trc ca cc thn kinh c V v VI hp thnh thn trn', nhnh trc ca cc
thn kinh c VIII v thn kinh ngc I to nn thn gia\ nhnh trc ca thn kinh c
VII tr thnh thn di. Cc thn ny chy chch ra ngoi tam gic c sau v, sau
xng n, mi thn tch i thnh cc phn trc v sau. Cc phn trc ca thn
trn v thn gia to nn b ngoi, nm ngoi ng mch nch. Phn trc ca thn
di i xung sau ri trong ng mch nch v tr thnh b trong. Phn sau ca c
ba thn to nn b sau, nm sau ng mch nch.

Tk lng vai

Tk trn vai

Tk ngc ngoi

Tk c-b

Tk quay.
Tk nch.
tk ngc lng
Tk gia Nhnh trc tk sng N I
Tk gian sn I
Tk tr Tk ngc trong
Tk b cnh tay trong
Tk b cng tay trong
Hnh 12.1. S cu to m ri thn kinh cnh tay

133
1.2. Lin quan
m ri cnh tay c chia thnh phn trn n v phn di n. Phn trn
n nm c v bao gm cc r, cc thn cng cc nhnh bn tch ra t cc r va
thn. Phn di n nm nch v bao gm cc b v nhnh ca cc b.
c, m ri nm trong tam gic c sau, c che ph bi mc c, c bm da
c v da; n b bt cho bi cc thn kinh trn n, bng di c vai mng, tinh mch
cnh ngoi v nhnh nng ca ng mch ngang c. Cc thn ca m ri hin ra t
gia cc c bc thang trc v gia; chng nm trn on ngoi c bc thang cua ng
mch di n, ring thn di nm sau ng mch.
nch
- trn c ngc b: cc b ngoi v sau nm ngoi ng mch, b trong nm
sau ng mch.
- sau c ngc b: cc b vy quanh ng mch ng nh tn gi ca chng.
- di c ngc b: cc nhnh tn ca b ngoi nm ngoi ng mch; cc
nhnh tn ca b sau nm sau ng mch; cc nhnh tn ca b trong nm
trong ng mch, tr r trong ca thn kinh gia.

1.3. S phn nhnh

Cc nhnh phn trn n
Cc nhnh t cc r: 1. Cc nhnh c ti cc c bc thang v c di c (C V,
VI, VII, VIII)
2. Thn kinh lng vai (C V)
3. Thn kinh ngc di (C V, VI, VII)
Cc nhnh t cc thn: 1. Thn kinh c di n (thn trn, c V, VI)
2. Thn kinh trn vai (thn trn, c V, VI)
Thn kinh lng vai chi phi c nng vai v cc c trm. Thn kinh ngc di chi
phi c rng trc. Thn kinh trn vai chi phi c trn gai, c di gai v khp vai.
Cc nhnh phn di n: gm cc nhnh bn v cc nhnh tn.
Cc nhnh bn: thn kinh ngc ngoi (t b ngoi), tlin kinh ngc trong (t b
trong), cc thn kinh di vai v thn kinh ngc-lng (t b sau). Thn kinh ngc
ngoi chi phi c ngc ln; thn kinh ngc trong chi phi c ngc b; cc thn kinh
di vai (trn v di) chi phi c di vai, ring thn kinh di vai di cn chi phi
c trn ln; thn kinh ngc-lng chi phi c lng rng.
Cc nhnh tn (cho chi trn)
- B ngoi: thn kinh c-b v r ngoi thn kinh gia
- B trong: r trong thn kinh gia, thn kinh tr, thn kinh b cng tay trong v
thn kinh b cnh tay trong.

134
 - B sau: thn kinh nch v thn kinh quay.

2. THN KINH GIA (MEDIAN NERVE) (H.12.2)

2.1. Nguyn u. Thn kinh gia c hai r bt ngun t cc b ngoi v trong ca m

ri cnh tay.
2.2. ng i v lin quan . Thn kinh gia i t nch n tn gan tay, qua tt c
cc on ca chi trn.
- nch, hai r ca thn kinh gia vy quanh on di c ngc b ca ng
mch nch ri hp li ngoi ng mch nch.
- cnli tay, thn kinh gia i cnh ng mch cnh tay, trc tin nm ngoi
ng mch, tip bt cho trc ng mch gn ch bm tn ca c qu-
cnh tay ri i xung trong ng mch ti tn h khuu.
- h khuu, n nm trong rnh nh u trong, ngay sau cn c nh u v
trc c cnh tay.
- cng tay, thn kinh gia i qua cng tay theo ng gia cng tay. N
thng i vo cng tay gia hai u ca c sp trn v c ngn cch vi
ng mch tr bi u su ca c ny. Tip , n i sau cu gn ni u
cnh tay-tr v u quay ca c gp cc ngn nng ri i xung sau c gp
cc ngn nng v trc c gp cc ngn su. trn hm gn gp khong 5
cm, n l ra b ngoi c gp cc ngn nng v khi ti c tay th i qua ng
c tay, sau hm gn gp v trc cc gn gp nng, vo gan tay.

2.3. S phn nhnh

Cc nhnh bn cng tay. Lc i qua cng tay, thn kinh gia ln lt tch ra:
cc nhnh c, thn kinh gian ct trc, nhnh ni vi thn kinh tr v nhnh gan tay.
Cc nhnh c tch ra gn khuu v i ti c sp trn, c gp c tay quay, c gan tay
di v c gp cc ngn nng. Thn kinh gian ct trc tch ra ngay sau nhnh c cui
* cng, khi thn kinh gia ra khi c sp trn. N cng ng mch gian ct trc i
xung trc mng gian ct, gia c gp cc ngn su v c gp ngn ci di, phn
nhnh vo c gp ngn ci di, phn ngoi c gp cc ngn su (c gn i vo ngn
tr v ngn gia) v c sp vung. Nhnh ni vi thn kinh tr thng tch ra phn
gn ca cng tay v i vo trong gia cc c gp cc ngn nng v su ho nhp
vo thn kinh tr. Nhnh gan tay tch ra ngay trn hm gn gp; n phn nhnh vo
da ca m ci v vng gia gan tay.
Cc nhnh tn gan tay. Thn kinh gia tn cng b di hm gn gp bng
cch chia thnh mt nhnh c ti cc c m ci v cc nhnh gan ngn tay.
- Nhnh c l nhnh ngoi cng, phn phi vo c gp ngn ci ngn (u
nng), c ging ngn ci ngn v c i chiu ngn ci.
- Cc nhnh gan ngn tay bao gm cc thn kinh gan ngn tay ring v cc
thn kinh gan ngn tay chung. Cc nhnh ny chy v pha xa su di

135
 cung gan tay nng v cc nhnh ca cung ny, trc cc gn gp. Cc nhnh
gan ngn tay sp xp nh sau:
- Hai thn kinh gan ngn tay ring (tch ring hoc t mt thn chung) i ti
hai b ngn tay ci.
- Thn kinh gan ngn tay ring ti b ngoi ngn tr; thn kinh ny cn chi
phi c cho c giun th nht.

H nh 12.2. Chi phi ca thn kinh gia

- Hai thn kinh gan ngn tay chung chy ra xa gia cc gn gp, nhnh bn
ngoi phn nhnh vo c giun th hai ri chia thnh hai thn kinh gan ngn tay ring
i ti cc b k nhau ca ngn tr v ngn gia, nhnh bn trong tip nhn mt
nhnh ni t thn kinh gan ngn tay chung ca thn kinh tr ri chia thnh hai thn
kinh gan ngn tay ring i vo cc b k nhau ca ngn gia v ngn nhn. Ti b
cc ngn tay, cc thn kinh ngn tay ring nm trc cc ng mch. Cc thn kinh
gan ngn tay ring ti cc ngn tay tr, gia v nhn cho nhnh cm gic cho mu t
2 v 3 ca cc ngn ny.

136
2.4. Tn thng thn kinh gia

Thn kinh gia thng b tn thng cng tay v c tay. cng tay, on
thn kinh gia nm di cn c nh u, gia hai u c sp trn v sau cung SI ni
cc u ca c gp cc ngn nng c th b chn p, dn n hi chng c sp. Biu
hin ca tn thng on ny l yu tt c cc c do thn kinh gia chi phi v ri
lon cm gic gan tay. c tay, thn kinh gia c th b chn p khi ng c tay b
hp do cc nguyn nhn khc nhau, gy nn hi chiig ng c tay. Bnh nhn c teo
v yu c ging ngn ci ngn v ri lon cm gic ngn ci, ngn tr, ngn gia v
na ngoi ngn nhn nhng cm gic ca gan tay th bnh thng v nhnh gan tay
thn kinh gia khng i qua ng c tay.

3. THN KINH TR (ULNAR NERVE) (H.12.3)

3.1. Nguyn u. Thn kinh tr tch ra t b trong ca m ri cnh tay.

3.2. ng i v lin quan. Thn kinh tr i xung qua nch, cnh tay, khuu, cng
tay v c tay ri tn cng gan tay. nch, n nm trong ng mch nch, gia ng
mch v tnh mch nch. T nch, n i xung vo ngn mc trc ca cnh tay n
tn gia cnh tay v nm trong ng mch cnh tay; t y n cng ng mch bn tr
trn xuyn qua vch gian c trong ri tip tc i xung trc u trong c tam u
ti tn khuu. khuu, n nm trong rnh gia mm trn li cu trong v mm
khuu. N i t khuvu vo ngn mc cng tay trc gia hai u c gp c tay tr.
cng tay, lc u n i xung dc theo b trong cng tay di mt su ca c gp c
tay tr v trn mt nng ca c gp cc ngn su; na di ca on i qua cng tay
ca thn kinh tr nm ngoi c gp c tay tr, di s che ph ca da v mc. N i
st b trong ng mch tr 2/3 di cng tay nhng 1/3 trn th xa ng mch.
c tay, n cng ng mch tr i trc hm gn gp, ngoi xng u v chia thnh
cc nhnh tn nng v su ngay khi i vo gan tay.

3.3. Cc nhnh bn
- Cc nhnh khp cho khp khuu.
- Cc nhnh c. Thng c hai nhnh tch ra gn khuu, mt cho c gp c
tay tr mt cho na trong c gp cc ngn su.
- Nhnh gan tay. Nhnh ny tch ra khong gia cng tay, i xung trc
ng mch tr v xuyn qua mc tn cng da m t.
- Nhnh mu tay. Nhnh ny tch ra khong 5 cm trn c tay; n i xung v
ra sau, di gn c gp c tay tr, v chia thnh 2 hoc 3 thn kinh mu ngn
tay: mt i vo b trong ngn 5, mt phn nhnh vo cc b k nhau ca cc
ngn tay 4 v 5, v mt (nu c) phn nhnh vo cc b k nhau ca cc ngn
tay 3 v 4.

3.4. Cc nhnh tn

- Nhnh nng. Nhnh ny tch ra mt nhnh cho c gan tay ngn v chia thnh
hai thn kinh gan ngn tay. Mt thn kinh gan ngn tay i vo b trong ngn

137
 t, nhnh cn li l thn kinh gan ngn tay chung. Thn kinh gan ngn chung
tch ra mt nhnh ti thn kinh gia v chia thnh hai thn kinh gan ngn tay
ring cho cc b k nhau ca cc ngn tay IV v V.
- Nhnh su. Cng vi nhnh su ca ng mch tr, nhnh ny i gia c
ging ngn t v c gp ngn t v sau xuyn qua c i chiu ngn t
i theo cung ng mch gan tay su sau cc gn gp. N phn nhnh vo
cc c ca m t, cc c gian ct, cc c giun III v IV, v tn cng bng cc
nhnh ti c khp ngn ci v u su c gp ngn ci ngn.

H nh 12.3. Chi phi ca thn kinh tr

3.5. Tn thng thn kinh tr

Thn kinh tr c th b tn thng khi c gy di lch u di xng cnh tay.
N d b tn thng nu rnh gia mm trn li cu trong v mm khuu, ni thn
kinh nm, tr nn nng (do vim khp, sau chn thng...) v khi thn kinh d b
chm ti. Thn kinh tr c th b kt di cung gn ni hai u nguyn u ca c gp
c tay tr hoc b tn thng trc tip do mt vt thng do dao m. Bn tax hnh
vut l du hiu in hnh ca lit cc c bn tay do thn kinh tr chi phi.

138
4. THN KINH QUAY (RADIAL NERVE) (H.12.4)

4.1. N guyn u. Thn kinh quay tch ra t b sau ca m ri cnh tay.

4.2. ng i v lin q u an . Thn kinh quay i xung sau on di c ngc b

ca ng mch nch, trc c di vai, c trn ln v c lng rng; ti b di cua
cc gn c lng rng v c trn ln, n cng ng mch cnh tay su i chch ra sau
gia u di v u trong ca c tam u vo ngn mc sau ca cnh tay. Trong
ngn mc ny, n i chch trong rnh thn kinh quay mt sau xng cnh tay, gia
cc u trong v ngoi ca c tam u. Khi ti b ngoi xng cnh tay, n cng
nhnh bn quay ca ng mch cnh tay su xuyn qua vch gian c ngoi i vo
ngn mc cnh tay trc; tip , n i xung trong rnh gia c cnh tay v c cnh
tay quay (rnh nh u ngoi) v, khi ti trc mm trn li cu ngoi, chia thnh cc
nhnh tn nng v su.

4.3. Cc nhnh bn
Cc nhnh c. Cc nhnh ny bao gm cc nhnh cho c tam u v c khuu
tch ra ngn mc sau; cc nhnh ti c cnh tay-quay, c dui c tay quay di v
phn ngoi c cnh tay tch ra trc vch gian c ngoi'.
Cc nhnh b
- Thn kinh b cnh tay sau tch ra nch v phn phi vo vng da gia mt
sau cnh tay.
- Thn kinh b cnh tay di-ngoi phn phi vo da ca na di mt ngoi
cnh tay.
- Tln kinh b cng tax sau phn phi vo vng da gia mt sau cng tay.

4.4. Cc nhnh tn
N hnh nng. Nhnh ny i xung di s che ph ca c cnh tay-quay v nm
st b ngoi ng mch quay 1/3 gia cng tay. khong ch ni ca cc phn ba
gia v di ca cng tay, n ri khi ng mch quay, chy vng ra sau quanh b
ngoi xng quay di gn c cnh tay-quay, xuyn qua mc v chia thnh 4-5 thn
kinh mu ngn tay ti hai ngn tay ri hoc ba ngn tay ri bn ngoi v mt phn
mu bn tay tng ng: nhnh th nht vo b ngoi ngn ci v vng m ci lin k,
nhnh th hai vo b trong ngn ci, nhnh th ba vo b ngoi ngn tr, nhnh th t
vo cc b k nhau ca ngn tr v ngn gia. Tr ngn ci, cc thn kinh mu ngn
tay ch chi phi cho phn gn ca mu cc ngn tay v phn xa ca mu cc ngn tay
c chi phi bi cc nhnh gan ngn tay ca cc thn kinh gia v tr.
N hnh su. Nhnh ny chy vng ra sau quanh xng quay nhng gia hai
lp c nga. N phn nhnh vo c nga v khi thot ra b di c ny th tch ra
mt s nhnh i ti c dui cc ngn tay, c dui ngn tay t, c dui c tay quay
ngn v c dui c tay tr. Phn cn li ca nhnh su c gi l thn kinh gian ct
sau. N i xung dc theo ng mch gian ct sau, chia nhnh vo tt c cc c lp
su ca cng tay sau v tn cng nh mt nhnh ti khp c tay.

139
4.5. Tn thng thn kinh quay

trn khuu, thn kinh quay hay b tn thng hai tnh hung: (1) b chn p
nch do i nng ko di; (2) tn thng on nm trong rnh thn kinh quay khi gy
xng cnh tay. Hai trng hp ny u dn n du hiu bn tay ri do lit cc c
dui bn tay v ngn tay; c tam u thng ch b lit nu thn kinh b tn thng
nch. Kh nng cm nm vt (gp ngn tay) b nh hng nng do bn tay khng
dui c.

5. THN KINH NCH (AXILLARY NERVE)

Thn kinh nch tch ra t b sau ca m ri cnh tay, cc si ca n bt ngun
t nhnh trc cc thn kinh sng c V. VI. Lc u, n nm ngoi thn kinh quay,
sau ng mch nch v trc c di vai. Ti b di c di vai, n cong ra sau
di bao khp vai-cnh tay v, cng vi cc mch m cnh tay sau, i qua khoang t
gic gii hn bi c di vai v c trn b trn (c trn b nm sau), c trn to
di, u di c tam u trong v c phu thut xng cnh tay ngoi. Cui cng,
n chia thnh cc nhnh trc v sau. Nhnh trc, cng vi cc mch m cnh tay
sau, vng quanh c phu thut xng cnh tay di c delta ti tn b trc c ny,
phn nhnh vo c v tch ra mt s nhnh da nh xuyn qua c phn nhnh vo
vng da ph trn phn di ca c. Nhnh sau phn nhnh vo c trn nh v phn
sau c delta; trn nhnh vo c trn nh thng c mt ch phnh hay hch gi. Nhnh
sau xuyn qua mc phn di b sau c delta, tr thnh thn kinh b cnh tay trn
ngoi v chi phi cho vng da ph phn di c delta v phn trn u di c tam u.
Thn thn kinh nch tch ra mt nhnh ti khp vai lc i di c di vai.
Tn thng thn kinh nch. Tn thng thn kinh nch dn ti teo v yu c
delta, vn thng r trn lm sng, v mt vng da mt cm gic trn mt ngoi cnh tay.
B ngoi
B sai
B troni

Tk quay Tk bi cnh tay

u di c tam u trn-ngoi

u trong c tam u
C khuu Tk b cnh tay
di-ngoi

C dui cc ngn
Tk b cng tay sau
C dui ngn tW

C dui c tay tr /^
C dui ngn ci d i/! Nhnh nng tk quay

C dui ngn tr

Hnh 12.4. Chi phi ca thn kinh quay v thn kinh nch

140
 6. THN KINH C-B (MUSCULOCUTANEOUS NERVE) (H.12.5)
Thn kinh ny tch ra t b ngoi m ri cnh tay ngang b di c ngc b
v cc si ca n c ngun gc t nhnh trc cc thn kinh sng c t cv ti CVII.
N xuyn qua c qu-cnh tay ri i chch xung di v ra ngoi v pha b ngoi
cnh tay gia c nh u v c cnh tay; ngay di khuu, n xuyn qua mc bn
ngoi gn c nh u v tr thnh thn kinh b cng tay ngoi. Thn kinh c-b chi
phi cho c qu-cnh tay, c nh u v hu ht c cnh tay. Thn kinh b cng tay
ngoi ny i xung dc b ngoi cng tay ti tn c tay, chi phi cho da ca mt
trc-ngoi cng tay.
Tn thng thn kinh c-b. Tn thng thn kinh c-b lm cho gp khp khuu
yu i mt cch r rt v lit c nh u v phn n c cnh tay. C mt cm gic trn mt
trc-ngoi ca cng tay ti vng phn b ca thn kinh b cng tay ngoi.

7. THN KINH B CNH TAY TRONG (MEDIAL CUTANEOUS NERVE OF ARM)

y l thn kinh chi phi cho da mt trong cnh tay v l nhnh nh nht ca
m ri. N tch ra t b trong v cha cc si t nhnh trc cc thn kinh c CVIII
v N I. N i qua nch, bt cho trc hoc sau tnh mch nch, ri nm trong tnh
mch, v tip ni vi thn kinh gian sn cnh tay; n i xung pha trong ng
mch cnh tay v tnh mch nn ti khong gia cnh tay, ni n xuyn qua mc
chi phi cho phn di mt trong cnh tay.

Hnh 12.5. Chi phi ca thn kinh c-b

8. THN KINH B CANG t a y t r o n g (MEDIAL CUTANEOUS NERVE OF FOREARM)

Bt ngun t b trong, thn kinh ny cha cc si t nhnh trc ca cc thn
kinh CVIII v N I. N i xung dc bn trong ng mch nch v ng mch cnh
tay, n gia cnh tay th cng tnh mch nn xuyn qua mc cnh tay i ra nng v
tn cng bng cc nhnh trc v sau. Cc nhnh ny phn nhnh vo cc mt trc -
trong v sau-trong cng tay.

141
 Bi 13

THN KINH CA CHI DI

MC TIU

1. M t c dm ri thn kinh tht lii-cng v cc thn kinli ca chi di.

2. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. M RI THT LNG (LUMBAR PLEXUS)

1.1. Cu to

m ri tht lng nm gia cc phn bm vo mm ngang v vo thn t sng

ca c tht lng ln. N c to nn bi nhnh trc ca ba thn kinh sng tht lng
u tin v hu ht nhnh trc ca thn kinh sng tht lng IV. m ri thng c
cu to nh sau: nhnh trc ca thn kinh tht lng I, c gia nhp bi mt nhnh t
thn kinh ngc XII, tch i thnh nhnh trn v nhnh di; nhnh trn li chia i
thnh thn kinh chu-h v v thn kinh clu-bn; nhnh di hp vi mt nhnh t
thn kinh tht lng II to nn thn kinh sinl dc-cii. Phn cn li ca thn kinh tht
lng II, thn kinh tht lng III v phn tham gia m ri ca thn kinh tht lng IV
u chia thnh cc nhnh trc v sau. Cc nhnh trc ca cc thn kinh TL II-IV to
nn thn kinh bt, cc nhnh sau to nn thn kinh di', cc nhnh sau ca cc thn
kinh tht lng II v III cn to nn tlin kinh b di ngoi.

1.2. Cc nhnh ca m ri tht lng

1.2.1. Cc n h n h c (m u sc u la r b ra n c h es). Cc nhnh ny i ti c vung tht

lng, c tht lng nh, c tht lng ln v c chu.
1.2.2. Thn kinh chu-h v (iliohypogastric nerve)
Thn kinh ny thot ra b ngoi c tht lng ln; n vng ra trc, lc u bt
cho sau cc di thn v trc c vung tht lng, sau xuyn qua c ngang bng
ri i gia c ny v c cho bng trong, phn nhnh vo hai c ny v chia ra gia
hai c thnh cc Iilinh b ngoi v trc. Cc nhnh b xuyn qua cc c cho bng
ti da: nhnh ngoi ti vng da trn mo chu, nhnh trc ti vng da trn mu.

1.2.3. Thn kinh chu-bn (ilio-inguinal nerve)

Thn kinh ny cng thot ra b ngoi c tht lng ln, ngav di thn kinh
chu-h v. N chy ra trc, lc u trc c vung tht lng v c chu ri xuyn
qua c ngang bng gn u trc mo chu. Tip n xuyn qua c cho bng
trong, phn nhnh vo c ny, ri i qua ng bn ti l bn nng. Ti y. n phn
nhnh vo da phn trn mt trong ca i v da ca r dng vt v phn trn cua bu
hoc da ph g mu v phn mi ln lin k.

142
 1.2.4. Thn kin h s in h d c - i (g en ito fem o ra l nerve)
Thn kinh ny thot ra mt trc c tht lng ln. N i xung trn mt trc
c ny v bt cho sau niu qun, chia ra trn dy chng bn thnh cc nhnh sinh
dc v i. Nhnh sinh dc i vo ng bn qua l bn su, phn nhnh vo c bu v
da bu ( nam).

Hnh 13.1. S m ri thn kinh tht lng-cng

n, nhnh ny i theo dy chng trn ri tn cng da ca g mu v mi ln.

Nhnh di i di dy chng bn vo bao i v nm ngoi ng mch i. N xuyn
qua bao i v mc i ri phn nhnh vo da phn trn vng tam gic i.

1.2.5. Thn k in h b i n g o i (lateral fem oral c u ta n e o u s nerve)

Thn kinh ny thot ra b ngoi c tht lng ln. Lc u, n i v pha gai

chu trc-trn v bt cho trc c chu. Thn kinh bn phi chv sau-ngoi manh
trng, c ngn cch vi manh trng bng mc chu v phc mc; thn kinh bn tri
i sau phn di i trng xung. Tip , n i sau hoc xuyn qua dy chng bn,
trong gai chu trc-trn khong 1 cm, ri i trc hoc xuyn qua c may vo i
v chia thnh cc nhnh trc v sau. Nhnh trc xuyn qua mc i di gai chu
trc-trn khong 10 cm v phn phi vo da mt trc-ngoi ca i n tn gi.
Nhnh sau xuyn qua mc i sm hn nhnh trc v phn phi vo da mt ngoi
ca i t mu chuyn ln ti khong gia i.

143
1.2.6. Thn kinh bt (obturator nerve)
Thn kinh bt i xung v thot ra b trong c tht lng ln, ngang eo trn. N
i vo chu hng b ngoi cc mch chu trong v chy ra trc thnh bn chu
hng b, trn mt chu hng ca c bt trong, v khi ti gn l bt th chia thnh cc
nhnh trc v sau. Nhnh trc ri khi chu hng (qua l bt) trc c bt ngoi
ri i xung trn mt trc c khp ngn, sau c lc v c khp di. N phn nhnh
vo khp hng, c khp di, c thon, c khp ngn v mt vng da mt trong i.
Nhnh sail xuyn qua c bt ngoi, phn nhnh vo c ny, ri i xung sau c khp
ngn ti mt trc c khp ln. N chia nhnh vo c khp ln v khp gi.

1.2.7. Thn kinh i (femoral nerve)

Nguyn u. Thn kinh i l nhnh ln nht ca m ri tht lng, c to nn

t cc nhnh sau ca nhnh trc cc thn kinh tht lng II, III v IV.
ng i v lin quan. Thn kinh i i xung gia hai phn c tht lng ln v
thot ra phn di b ngoi c ny. Tip , n i xung gia c tht lng ln v c
chu, chui di dy chng bn vo i ngoi ng mch i.
S phn nhnh. Thn kinh i tch ra nhnh ti c chu v c lc trc khi i
vo i. i, n chia thnh phn trc v phn sau; phn trc chia thnh cc nhnh
b trc v nhnh ti c may, phn sau chia thnh thn kinh hin v cc nhnh ti cc
u ca c t u.
Cc c tht lng-

. - - Tk bt
C chu Nhnh sau tk bit
- Nhnh trc tk bt
Tk i - /m i

C lc------ C ____ C may

Cc nhnh bi trc- - ---C bt ngoi

------ C khp ngn
C khp ln

C thng i - ------C khp di

C rng tro n g ------
-----C thon

C rng ngoi - -
- - Nhnh b ca tk bt
C rng gia--------

C khp gi

- Tk hin

Hnh 13.2. Chi phi ca cc thn kinh i v bt

144
 - Cc nhnh b trc gm hai nhnh ti mt trc i v mt nhnh ti mt
trong i. Hai nhnh b ti mt trc i (ngoi v trong) c th l hai nhnh
c lp hoc hai nhnh tch t mt thn chung, c gi l thn kinh b i
trung gian; nhnh ngoi thng xuyn qua c may. Nhnh b trc ti mt
trong i cn c gi l thn kinh b i trong.
- Thn kinh hin. L nhnh b ln nht ca thn kinh i, thn kinh hin i
xung bn ngoi ng mch i vo ng c khp, ni n bt cho trc
ng mch i vo nm bn trong ng mch. N cng nhnh hin ca
ng mch gi xung ra khi ng c khp u xa ca ng ny. Tip , n
i thng xung dc mt trong ca gi sau c may, xuyn qua mc i
gia cc gn ca c may v c thon i vo m di da. T y, n i
xung mt trong cng chn cng tnh mch hin ln dc theo b trong xng
chy. Cui cng, n i trc mt c trong vo vng da ph mt trong bn
chn ti tn khp t bn chn-t ngn chn ca ngn ci. Trn ng i
thn kinh hin tch ra nhnli di bnh ch v cc nhnh b cho mt trong
cng chn.
- Cc nhnh c ca phn sau thn kinh i i ti cc u ca c t u i v
cc khp: nhnh ti c thng i i vo u gn ca c v phn nhnh vo
khp hng; nhnh ti c rng ngoi cng chi phi c khp gi; nhnh ti c
rng trong i xung qua phn gn ca ng c khp bn ngoi cc mch i.
Tn thng thn kinh i. Thn kinh i c th b tn thng do mt khi u
sau phc mc, do p-xe c tht lng-chu, do cc gy xng chu v phn trn xng
i v do nhiu l do khc. c im ni bt ca tn thng thn kinh i l teo v
yu c t u m hu qu l gy kh khn ng k cho vic i b; chn c xu th b
khuu xung.

2. M RI CNG (SACRAL PLEXUS)

2.1. Cu to

m ri cng c to nn bi thn tht-lng cng, nhnh trc ca ba thn

kinh sng cng u tin v mt phn nhnh trc ca thn kinh sng cng IV; phn
cn li ca nhnh trc thn kinh cng IV tham gia vo m ri ct. Thn tht lng-
cng bao gm mt phn nhnh trc thn kinh tht lng IV v ton b nhnh trc
thn kinh tht lng V. N hin ra b trong c tht lng, i vo chu hng b trc
khp cng-chu v cng vi cc thn kinh cng I-III to nn thn kinh ngi. Phn cn
li ca nhnh trc ca cc thn kinh cng II v III cng vi mt phn nhnh trc
thn kinh cng IV to nn thn kinh thn. Thn kinh ngi bao gm cc thn kinh chy
v mc chung, vn l nhng thn kinh thng ch tch ri nhau nh h' khoeo nhng
c th ln theo chng n tn nguyn u thy rng thn kinh chy c to nn bi
cc si trc ca thn tht lng-cng v ba thn kinh cng u tin, thn kinh mc
chung c to nn bi cc si sau ca thn tht lng-cng v hai thn kinh cng u
tin. Cc thn kinh chy v mc chung c th tch ri nhau sm hn bt k au v
nu tch ri nhau ngay ti m ri th thn kinh mc chung thng xuyn qua c hnh
qu l.

145
 m ri cng nm trn thnh sau chu hng, trc c hnh qu l, sau cc mch
chu trong v niu qun. Cc mch mng trn nm gia thn tht lng-cng v nhanh
trc thn kinh cng I hoc gia cc nhnh trc ca cng I v II, cc mch mng di
nm gia cc nhnh trc ca cc thn kinh cng I v II hoc cng II v III.

2.2. Cc nhnh ca m ri cng

2.2.1. Thn kinh ti c v u n g i v c sin h i di (nerve to quadratus femoris

and gemellus inferior) do cc si trc ca cc nhnh trc thn kinh TL IV,V v Cg I
to nn.

2.2.2. Thn kin h ti c b t trong v c s in h i trn (nerve to obturator internus

and gemellus superior) do cc si trc ca cc nhnh trc TL V, thn kinh Cg 1,11
to nn.

2.2.3. Thn kinh ti c hnh qu l (nerve to piriformis) do cc si sau ca nhnh

trc thn kinh Cg II to nn.

2.2.4. Thn kinh mng trn (superior gluteal nerve)

Thn kinh ny do cc si sau ca cc nhnh trc TL IV,V v thn kinh Cg I to

nn. N ri khi chu hng qua l ngi ln trn c hnh qu l cng vi cc mch
mng trn v chia thnh cc nhnh trn v di. Nhnh trn i km theo nhnh trn
ca nhnh su ng mch mng trn chi phi cho cc c mng nh v b. Nhnh
di chy cng vi nhnh di ca ng mch mng trn ngang qua c mng b, phn
nhnh vo c mng nh, c mng b v tn cng c cng mch i.

2.2.5. Thn kinh mng di (inferior gluteal nerve)

Thn kinh ny do cc si sau ca cc nhnh trc TLV, thn kinh CgI,II to nn.
N ra khi chu hng qua l ngi ln di c hnh qu l v chia thnh cc nhnh i
vo mt su c mng ln.

2.2.6. Thn kinh b i sau (posterior femoral cutaneous nerve)

Thn kinh ny do cc si sau ca cc nhnh trc thn kinh Cg I, II v cc si

trc ca cc nhnh trc c II, III to nn. N i ra khi chu hng qua l ngi ln
di c hnh qu l v chy xung qua mng v i sau. iing, n nm sau hoc
trong thn kinh ngi v c c mng ln che ph. i sau, n i di mc i v
khi ti khoeo th xuyn qua mc ra nng, tip tc chy xung cng tnh mch hin b
ti khong gia bp chn th tn cng. Cc nhnh ca b ca n i ti vng mng (cc
nhnh b mng di), bu hoc mi ln (nhnh y chu), mt sau i, h' khoeo v
phn trn mt sau cng chn.

146
2.2.7 Thn kinh ngi (sciatic nerve)

Thn kinh ngi l thn kinh ln nht c th, rng ti 2 cm ti nguyn u ca n.

N ri khi chu hng qua l ngi ln di c hnh qu l, i xung qua cc vng
mng v i sau v chia ra nh h khoeo thnh cc thn kinh chy v mc chung.
mng, n nm gia c ngi v mu chuvn ln, trc c mng to v bt cho sau c
bt trong, cc c sinh i v c vung i; thn kinh b i sau v ng mch mng di
nm trong thn kinh ngi, i sau, n i sau c khp ln v b bt cho sau bi u
di c nh u i. Hnh chiu ca thn kinh ngi ln b mt tng ng vi mt ng
k t ngay pha trong im nm gia c ngi v mu chuyn ln ti nh h' khoeo.
Thn kinh ngi tch ra cc nhnh khp ti khp hng, cc nhnh c ti c nh
u i, c bn mng, c bn gn v phn bm vo c ngi ca c khp ln.

2 .2 .7.1. Thn kinh chy (tibial nerve)

n di v lin C/IIOII
T nh khoeo, thn kinh ch i thng xung qua h khoeo; ti b di c
khoeo, n i trc cung c dp vo cng chn sau v tip tc i xung ti mt su hm
gn gp, gia gn gt v mt c trong, th tn cng bng cc thn kinh gan chn trong
v ngoi. Hnh chiu ca n ln b mt l mt ng thng ng k t nh khoeo ti
mt im nm gia gn gt v mt c trong.

147
 phn gn h khoeo, n nm ngoi v nng hn cc mch khoeo nhng ti
ngang ng khp gi th bt cho sau cc mch khoeo nm trong ng mch
khoeo; phn xa h khoeo, thn kinh v cc mch khoeo b che ph bi c bng chn.
cng chn sau, thn kinh chy i cng cc mch chy sau; n nm trn mt
sau c chy sau v c che ph bi c dp, nhng 1/3 di th ch c che ph bi
da v mc. Lc u thn kinh chy nm trong cc mch chy sau, sau bt cho sau
ri i xung ngoi chng ti tn ch chia i.
- S phn nhnh
+ Cc nhnh bn. Cc nhnh bn ca thn kinh chy bao gm cc nhnh c,
thn kinh b bp chn trong v cc nhnh gt trong; ngoi ra cn cc nhnh
khp v cc nhnh mch.
Cc nhnh c (muscular branches), khoeo, cc nhnh c tch ra gia
cc u c bng chn, chi phi cho c ny, c gan chn, c dp v c
khoeo. Thn kinh ti c khoeo cn tch ra thn kinh gian ct cng chn
(interosseous nerve of leg); thn kinh ny i xung gn xng mc ti
khp chy-mc xa. Cc nhnh c cng chn i ti c dp, c chy sau, c
gp cc ngn chn di v c gp ngn ci di.
Thn kinh b bp chn trong (medial sural cutaneous nerve). Thn kinh ny
tch ra khoeo, i xung gia hai u c bng chn, xuyn qua mc cng
chn ch ni 1/3 trn v 1/3 gia cng chn v tip nhn nhnh ni mc
(nhnh ni bp chn) ca thn kinh mc chung to nn thn kinh bp chn.
Thn kinh bp chn cng tnh mch hin b i xung ngoi gn gt v
phn nhnh vo da vng su-ngoi ca 1/3 di cng chn. Ti vng nm
gia gt v mt c ngoi, n tch ra cc nhnh gt ngoi ri tr thnh thn
kinh b mu chn ngoi', thn kinh ny tip tc i ra xa dc b ngoi ca bn
chn v ngn chn t.
Cc nhnh gt trong (medial calcaneal branches). Cc nhnh ny xuyn qua
hm gn gp ti da gt.
+ Thn kinh gan clin trong (medial plantar nerve). L nhnh tn ln hn ca
thn kinh chy, thn kinh ny nm ngoi ng mch gan chn trong. N i
vo gan chn di s che ph ca c ging ngn ci, l ra gia c ny v
c gp cc ngn chn ngn, tch ra mt thn kinh gan ngn chn ring ti b
trong ngn ci ri chia thnh ba thn kinh gan ngn chn chung. Cc nhnh
b xuyn qua cn gan chn i vo da gan chn. Cc nhnh c bao gm:
nhnh i ti c ging ngn ci v c gp cc ngn ngn tch ra gn nguvn
u ca thn kinh gan chn trong; nhnh ti c c gp ngn ci ngn tch ra
t thn kinh ngn chn ring ca b trong ngn ci; v nhnh ti c giun th
nht tch ra t thn kinh gan ngn chn chung th nht. Mi thn kinh gan
ngn chn chung tch ra hai thn kinh gan ngn chn ring: hai thn kinh
gan ngn chn ring ca thn kinh gan ngn chn chung th nht i vo cc
b ngn chn k nhau ca cc ngn chn th nht v th hai, hai nhnh k
tip i vo cc b k nhau ca cc ngn chn th hai v th ba, hai nhnh
sau cng i vo cc b k nhau ca cc ngn chn th ba v th t.

148
 Tk n g i--------

------Tk mc chung

Tk chy- . - Tk bp chn

- Tk b bp chn ngoi ,T k chy

C bng chn Tk b bp chn trong

C gan chn - - -T k gan chn ngoi
T ^ p ^ - T k gan chn trong
C khoeo- Tk bp chn

C dp -

-------- C chy sau

Tk gan chn ngoi
C gp cc
ngn chn di

C gp Tk gan chn trong----- Tk bp chn

ngn ci di
C vung gan chn
C gp ngn ci ngn
- C ging ngn t
-C gp ngn t ngn
Tk gan C ging ngn ci - -
chn trong ' C i chiu ngn t
Tk gan
chn ngoi
------C giun
Cc tk gan ngn chn ring

Hnh 13.4. Chi phi ca thn kinh chy

Thn kinh gan chn ngoi (lateral plantar nerve). Thn kinh ny i v pha
trc-ngoi cng ng mch san chn ngoi v ngoi ng mch. N i gia c gp
cc ngn chn ngn v c vung gan chn, ti nn xng t bn chn V th tn cng
bng nhnh nn v nhnh su. Trc khi tn cng, thn kinh gan chn ngoi phn
nhnh vo c vung gan chn, c ging ngn V v da phn ngoi gan chn. Nhnh
nng chia thnh mt thn kinh gan ngn ring cho b ngoi ngn V v mt thn kinh
gan ngn chung; nhnh gan ngn chung chia thnh hai thn kinh gan ngn ring i
vo cc b k nhau ca cc ngn chn IV v V, nhnh gan ngn chn ring cho b
trong ngn V cn phn nhnh vo c gp ngn t ngn v cc c gian ct trong
khoang gian xng t bn chn th t. Nhnh su i vo trong cng cung ng mch
gan chn su. su hn cc gn gp v c khp ngn ci, v phn nhnh vo c khp
ngn ci, cc c giun 2 - 4 v tt c cc c gian ct (tr cc c trong khoang gian
xng t bn chn th t).

149
 2.2.7.2. Thn kinh mc chung (common peroneal nerve)

Thn kinh mc chung bt ngun t cc si sau ca cc nhnh trc TL IV,V,

Cg I, II. N i chch xung di dc b ngoi h khoeo ti chm mc, lc u bn
trong c nh u v sau nm gia gn c nh u v u ngoi c bng chn. No
un cong ra ngoi ti c xng mc, di mt su c mc di, v chia thnh thn kinh
mc nng v thn kinh mc su. Trc khi tn cng, n tch ra cc nhnh ti khp gi
v hai nhnh b. Hai nhnh b l thn kinh b bp chn ngoi v nhnh ni mc (nhnh
ni bp chn); chng thng tch ra t mt thn chung. Thn kinh b bp chn ngoi
(lateral sural cutaneous nerve) phn phi vo cc mt trc, sau v ngoi ca phn trn
cng chn. Nhnh ni mc chy xung bt cho u ngoi c bng chn ri gia nhp
vo thn kinh b bp chn trong, to nn thn kinh bp chn.

Tk mc su
- -C dui cc ngn di

C mc d i------
'
C mc *
ngn------>!fl - - C dui ngn ci di

C mc ba - -
Tk b mu chn trong

Tk b mu chn trung gian- -/4> - -C dui cc ngn ngn

Tk b mu chn ngoi- - /

Hnh 13.5. Chi phi ca thn kinh mc chung

Thn kinh mc su (deep peroneal nerve). T ni xut pht ( gia xng mc v

c mc di), thn kinh ny i chch ra trc di mt su c dui cc ngn chn di
ti mt trc mng gian ct, tip cn ng mch chy trc phn ba trn cng chn.
T y, n i xung cng ng mch ti c chn th tn cng bng cc nhnh ngoi v
trong. Trn ng i, n tch ra cc nhnh c ti c chy trc, c dui cc ngn chn
di, c dui ngn chn ci di v c mc th ba. Nhnh tn ngoi phn phi vo c
rui cc ngn chn ngn, nhnh tn trong chy ra xa dc bn ngoi ng mch mu
chn v chia thnh hai nhnh mu ngn chn ti cc b ngn chn k nhau ca ngn
chn ci v ngn chn th hai.
Thn kinh mc nng (superficial peroneal nerve). T ch ch i ca thn kinh
mc chung di mt su c mc di, thn kinh ny i xung di v ra trc gia
cc c mc v c dui cc ngn chn di ri xuyn qua mc cng chn phn ba di
cng chn v chia thnh cc thn kinh b mu chn trong v trung gian. Trc khi chia
i, n phn nhnh vo c mc di, c mc ngn v da phn di mt ngoi cng chn.
Thn kinh b mu chn trong chia thnh cc thn kinh mu ngn chn cho b trong ngn
ci v cc b ngn chn k nhau ca cc ngn chn II v III. Thn kinh b mu trung gian
chia thnh cc thn kinh mu ngn chn i ti cc b k nhau ca cc ngn chn n i v
IV v cc ngn chn IV v V (c th c thay th bng nhnh t thn kinh bp chn).

2 .2 . 7.3. Tn thng thn kinh ngi

Thn kinh ngi c th b tn thng do thot v a gian t sng, trt khp

hng, gy xcmg chu hng, khi u, tim mng khng ng v tr v do nhiu nguyn
nhn khc. Bnh nhn b tn thng thn kinh ngi khng th gp cng chn (do lit
cc c ngi-cng), khng th ng trn gt chn hay ngn chn (do lit cc c di
gi), nh hng nng n n kh nng i b. Thn kinh mc chung d b chn p lc
n i qua mt ngoi chm xng mc, thng l do b bt. Biu hin ca lit c l yu
hoc mt kh nng gp mu chn v nghing ngoi gan bn chn, nghing trong gan
bn chn v phn x gn gt bnh thng.

151
 Bi 14

MT V THN KINH TH GIC

MC TIU

1. M t c nhn cu, thn kinh th gic v cc cu trc mt ph.

2. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp (cc bnh mt thng
gp)-

1. MT V NHNG CU TRC C LIN QUAN (eye and related structures)

Mt gm c nhn cu v thn kinh th gic. Cc cu trc mt ph gm cc c

ngoi nhn cu, mc mt, lng my, m mt, kt mc v b l. mt l mt hc
xng cha mt v cc cu trc mt ph. N c hnh thp vi bn thnh (trn, di,
trong, ngoi) mt nn m ra pha trc v mt nh hng ra sau thng vi hp s qua
khe mt trn v ng th gic. 0 mt c to nn bi cc xng s v xng mt.

1.1. Nhn cu (eyeball)

Nhn cu nm trong mt v ch c khong 1/6 din tch pha trc ca nhn

cu l l ra khi mt. Nhn cu c ng knh trung bnh khong 24 mm.
C th coi nhn cu nh c cu to bng hai phn ca hai khi cu c bn
knh khc nhau. Phn trc, phn ca khi cu nh hn, th trong sut v to nn
khong mt phn su khi cu; n li hn phn sau. Phn sau l phn ca khi cu ln
hn v c, chim phn cn li ca khi cu. Phn trc c vy quanh bi gic mc
v thu knh v c chia khng hon ton thnh cc bung trc v sau bi mng
mt, hai bung thng nhau qua ng t. Phn sau ca nhn cu bao gm cc phn ca
nhn cu nm sau thu knh v vng mi.
Nhn cu c hai cc: cc trc v cc sau. ng ni hai cc gi l trc nlin
cu. ng vng quanh nhn cu v cch u hai cc gi l xch o. Nhn cu c
vy quanh bng ba lp o; bn trong cc lp o l thu knh v cc bung (phng) ca
nhn cu.

1.1.1. Cc lp o ca nhn cu
T ngoi vo trong, o x, o mch v vng mc l nhng lp vy quanh nhn cu.
o x (fibrous layer of eyeball) gm gic mc trc v cng mc sau.
Gic mc (cornea) l phn trong sut v li hn cng mc, chim khong 1/6
din tch b mt ca nhn cu. Gic mc dy khong 1,0 mm ngoi vi v 0.5-0.6 mm
trung tm. V gic mc c li ln hn cng mc, c mt rnh nng gi l rnh
cng mc nh du ch tip ni gic mc-cng mc mt ngoi. T trc ra sau. gic

152
 mc c cu to bng nm lp: thng m gic mc (thng m trc), l gii hn
trc, cht ring, l gii hn sau, v ni m ca bung trc (thng m sau). Thng
m gic mc l mt thng m lt tng khng sng ha; cht ring l mt lp SI
collagen v nguyn bo si gia, nm gia cc l gii hn; v ni m cua buong
trc l mt lp thng m lt n mt trong. li v s trong sut ca gic mc
gip cho n hi t nh sng vo vng mc.
Cng mc (sclera) hay lng trng. Cng mc dy nht pha sau (khong 1.1
mm), gn ni i vo ca thn kinh th gic, mng nht ng xch o (0.4 mm) v
ch bm ca cc c thng. Mt ngoi ca n th trng, nhn v tip xc vi mt trong
ca bao mc nhn cu. Phn trc ca cng mc c ph bng kt mc t mt su
ca cc m mt lt ln cng mc. Mt trong cng mc c gn vi mch mc bng
mt lp si mng gi l l trn mch mc (hay l ti cng mc) cha nhiu nguyn
bo si v cc t bo hc t. pha trc, n c gn vi th mi bng l trn th mi.
pha sau, cng mc b thn kinfi th gic xuyn qua v lin tip vi bao si ca thn
kinh ny v do vi mng no cng. Ni thn kinh xuyn qua cng mc, cng mc
trng nh mt mnh b thng l ch nn c gi l l sng cng mc, cc l nh ca
l sng l ni i qua ca cc b thn kinh th gic. L sng l ni yu nht ca cng
mc v c th li ra ngoi trong tnh trng c tng p lc ni nhn cu ko di. gn
chu vi ca l sng c nhiu l nh cho cc mch v cc thn kinh mi i qua. ngay
sau ng xch o c bn l ln cho cc tnh mch xoy i qua.
pha trc, cng mc lin tip vi gic mc ti vin gic mc (hay ch tip ni
cng mc-gic mc). gn mt trong ca cng mc, ti ch tip ni nv c mt ng
ni m chy vng trn gi l xoang tnli mch cng mc\ trn mt ct, y l mt khe
hnh oval vi thnh ngoi ca n kha thnh mt rnh trn cng mc. v pha sau, khe
ny ko di n tn mt b vin ca m cng mc gi l ca CIII mc; trn mt ct,
ca ny c hnh tam gic vi nh hng ra trc. Thnh trong ca xoang tnh mch
cng mc, tc thnh tip gip vi thu dch bung trc, c cu to bng m b
lng lo lin tip trc vi l gii hn sau v thng m sau ca gic mc; gia cc
si ca m b l nhng khoang (cc khoang ca gc mng mt-gic mc) m qua
thu dch thm t bung trc ti xoang, tip c dn ra ngoi vi ti cc tnh
mch mi trc. Hu ht cc si ca m b bm vo mt trc-ngoi ca ca cng mc.
mt s lin tip vi cc si kinh tuyn ca c th mi hoc bm vo mt sau-trong ca
ca. Gc mng mt-gic mc ca bung trc c gii hn trc bi m b v ca
cng mc v sau bi chu vi ca mng mt. Ni chung, cng mc l mt lp m lin
kt dy c do cc si collagen, cc si chun v cc nguyn bo si to nn; ba lp m
ca n l cht ring cng mc nm gia l trn cng mc ( ngoi) v l ti ciii mc
( trong). N c vai tr bo v v nh hnh cho nhn cu.
o mch (vascular layer of eyeball) gm ba phn t trc ra sau l mono mt
th mi v mng mch.
M ng mch (choroid) l lp m mng, xm mu v giu mch mu chim
khong 2/3 sau ca o mch v lt hu ht mt trong ca cng mc. N c cu tao
bi cc t bo sc t, cc tiu ng mch, cc tiu tnh mch v mao mch. Phr* sau
ca mng mch th dy hn. Mt ngoi ca n c gn lng lo vi cn mc bi l
trn mch mc (l ti cng mc); mt trong, n dnh cht vi lp sc t ca vng
mc. Ti a thn kinh th, n lin tip vi m mng mm-mng nhn bao quanh thn
kinh th gic. Mng mch ch thc nm trong l trn mch mc (l ny mt phn l
m cng mc) v gm mt s lp sau y, tnh t ngoi vo trong:
- Mt l mch ngoi do cc ng mch v cc tnh mch nh cng m lin
kt lng lo v cc t bo sc t to nn;
- Mt l mao mch gia;
- Mt l y mng dng nh phi cu trc.
Mng mch c vai tr nui dng cho lp ngoi ca vng mc.
Th mi (ciliary body) l phn dy ln ca o mch, i t ming tht (ngang b
trc lm chm nh rng ca ca vng mc th gic) ti ngay sau ni tip ni gic
mc-cng mc. Th mi c mu nu nh cc t bo hc t trong l su ca thng m
v l vng giu mch mu v l ni gp nhau ca cc ng mch mi trc v mi sau
di. Nhn mt trong th mi ta c th phn bit c hai phn: phn nhn pha sau l
vng mi, phn gp np trc l vnh mi. Vnh mi l mt vng trn do 70- 80 g li
dc (gi l mm mi) to nn. Trong khe gia cc mm mi li c nhng np nh hn
gi l cc np mi. Cc si ca vng mi (dy chng treo thu knh) ko di ti rnh gia
cc mm mi v vt qu cc mm mi ti ho ln vo mng y ca l thng m
nng ca vng mi. Cc si c trn trong th mi to nn c th mi. Thng m ca th
mi l hai l thng m n. L nng l s tip tc v pha trc ca lp thn kinh ca
vng mc, l su cha cc t bo sc t v lin tip vi lp thng m sc t ca vng
mc. Gia hai l thng m c mt mng y; l sc t lin tip vi cht m ca th
mi bng mt mng y khc. C th mi c cu to bng cc si dc ngoi cng,
cc si tia (cho) gia v cc si vng trong cng, tt c u bm vo ca cng
mc v t chy ra sau. Mm mi l ngun tit ra thu dch; c th mi c vai tr iu
tit li ca thu knh khi ta nhn gn hoc nhn xa. C th mi co lm chng dy treo
thu knh, tc lm tng li ca thu knh.
M ng mt (iris), cn c gi l lng en, l mt honh sc t hnh vnh khn
nm ng ngang gia thu knh v gic mc. B ngoi vi ca mng mt dnh vi th
mi; trung tm ca n c l con ngi, hay ng t. Mng mt cha cc t bo sc t
v cc si c trn (gm c vng lm hp ng t v c hnh tia lm gin ng t); n
c chc nng nh mt mn chn iu chnh lng nh sng lt vo nhn cu. Mng
mt chia khoang nm gia gic mc v thu knh thnh hai phng: phng trc v
phng sau. Hai phng cha thy dch v thng vi nhau qua con ngi. Cc mm mi
nh vo phng sau v tit thu dch vo y. Ch gp nhau ca mng mt v gic mc
l gc mng mt-gic mc. y l ni thu ch ra khi phng trc i vo xoang
tnh mch cng mc.

o trong (inner layer of eyeball) l vng mc (retina) lin tip vi thn kinh th
gic. Vng mc c chia thnh hai phn: vng mc tt (nonvisual retina) ph mt
trong th mi v mng mt, vng mc th gic (optic part of retina) ph mt trong mng
mch. Vng mc th gic dy hn vng mc tt v ti ni chuyn tip gia hai phn
vng mc ny c mt ng rim hnh rng ca gi l ming tht (ora serrata). Khi

154
quan st vng mc th gic bng knh soi mt, ta nhn thy cc mch mu ca vng
mc v hai vng c bit l vt vng mc v a thn kinh th gic, v t vng mc
(macula), hay im vng, nm cc sau ca nhn cu, pha ngoi a thn kinh th
gic. Trong vt c hm trung tm (fovea centralis), ni ch c cc t bo nn. y l
ni nhn cc vt c chi tit nht v r nht. a thn kinh th gic (optic disc), hay
im m, l ni cc si thn kinh tp trung li to nn thn kinh th gic. im m
pha trong v di cc sau nhn cu. ng mch v tnh mch trung tm vng mc t
im m ta nhnh ra xung quanh.

Hnh 14.1. Thit ng dc qua nhn cu

Vng mc bao gm mt tng thng m sc t nm st mng mch v mt tng

thn kinh. Thng m sc t ca vng mc (cha melanin) c vai tr hp th nh sng
ngn chn s phn x v phn tn nh sng trong nhn cu. Tng thn kinh ca vng
mc c ba lp nron tip ni synp vi nhau, tnh t ngoi vo l: lp t bo cm th
nh sng, lp t bo hai cc v lp t bo hch; t bo ca ba lp ngn cch nhau
bng hai vng tip ni synp. Cc si trc ca lp t bo hch tp trung li to nn
thn kinh th gic. Hai loi t bo cm th nh sng l t bo nn v t bo que. T
bo nn c ngng kch thch nh sng ln hn, thch hp vi cng chieu sng
mnh v nhn mu.

1.1.2. Thu k n h
Thu knh (lens) l mt khi cht trong sut (cht thu knh) hai mt li nm
gia phng sau v phng sau cng. Cht thu knh c bao quanh bng bao thu

155
knh. Cht thu knh gm v v nhn thu knh, c hai u l nhng tp hp ca cc
si thu knh. Cc si thu knh l nhng t bo thun dt nm p st nhau nh cc lp
ca mt c hnh v c ngun gc t lp thng m thu knh nm mt trc khi
cht thu knh. Thnh phn chnh ca si thu knh l mt protein c tn l crystalin.
Thu knh dc bao quanh bi cc mm mi v c gn vo cc mm mi bi cc SI
vn>: lp hp ca cc si vng to nn vng mi (hay dy chng treo thu knh) c tc
dung gi thu knh ti v tr v truyn lc ko ti thu knh tr khi c iu tit th gic.
Cc si vng c lng vo bao thu knh. Khi c th mi co (iu tit), vng mi chng
ra v li ca thu knh tng ln. Thu knh c hai mt: mt trc v mt sau. Mt
sau ta ln h knh ca th knh, mt trc tip xc vi b t do ca mng mt theo
mt vng trn nhng cng ra xa khi trc thu knh th khe gia thu knh v mng
mt cng tng ln to nn phng sau. li ca mt trc ln hn mt sau v
nhng im trung tm ca cc mt ny l cc cc trc v saw, mt ng ni cc cc
ny l trc thu knh. B chu vi ca thu knh l xch o tliu knli. Thu knh ca
ngi trng thnh th v mch, khng mu v trong sut nhng vn mm. Tinh trng
c thu knh thng thy tui gi gi l dc nhn mt.
Cc dng knh ca thu knh c tm quan trng v thgic v lm sng nhng
chng thay i theo tui do kt qu ca s tng trng lin tc. ng knh xch o
ca n lc sinh l 6,5 mm, lc u tng ln nhanh chng, sau chm hn ti 9,0
mm lc 15 tui v tng chm hn na t ti 9,5 mm tui 90. Chiu di ca trc
thu knh tng t 3.5-4,0 mm lc sinh ti 4,75-5,0 mm tui 95. Bn knh ca cong
gim qua sut i ngi, mt trc cho thy s thay i ln hn khi thu knh dy ln.
Cc bn knh trung bnh ca cc mt trc v sau ln lt l 10 mm v 6 mm. s gim
trong lc iu tit sy ra ch yu mt trc.

1.1.3. Cc phng ca nhn cu (chambers o f eyeball)

Mng mt v thu knh chia khoang bn trong nhn cuthnh ba phng: phng
trc nm gia mng mt v gic mc. pling sau nm gia mng mt v thu knh, v
phng sau cng nm sau thu knh v vng mi. Phng trc v phng sau cha thy dch.
Thy dch l mt cht dch tron sut c thnh phn ging huvt tng nhng
khng c protein. Dch ny c mm mi tit vo phng sau. T phng sau. thv dch
qua con ngi vo phng trc, i ti gc mng mt-gic mc ca phng trc, ri
c dn lu vo xoang tnh mch cng mc; dch t xoang c dn v cc tnh mch
mi trc. Khi s lu thng ca thy dch b tr ngi, p lc trong nhn cu tng, gy
nn chng au u gi l thin u thng.
Phng sau ciii (postremal chamber) cn c gi l phng knh (vitreous
chamber) v n cha th knh (vitreous body). Th knh l mt khi cht keo trong
sut. Th knh gm dch knh nm trong mt bao gi l mng knh. Nm dc theo trc
ca th knh c mt ng gi l ong knh.

1.2. Thn hinh th gic (optic nerve) v cc ng th gic

1.2.1. N g u y n u ca thn kin h th gic, v cu to. thn kinh th gic khng phi
l mt thn kinh thc s m l mt di si ca no. Cc si ca thn kinh th gic bt
ngun t. hay l si trc ca. cc nron thuc lp hch ca vng mc; cc si trc nv

156
 nm lp trong cng ca vng mc v c bao bc bng cc t bo t nhnh. Thn
kinh th gic l chng th ba ca ng dn truyn th gic. Chng th nht cua con
ng ny l cc t bo nn v cc t bo que ca vng mc; chng tip ni vi cc t
bo hai cc. Cc t bo hai cc ca vng mc l chng th hai; chng tip ni synap
vi cc nron ca lp hch vng mc.

1.2.2. ng i v lin quan ca thn kinh th gic. Cc si ca thn kinh th

gic tp trung li a thn kinh th, xuyn qua cc lp ngoi ca vng mc, o mch
v l sng gn cc sau ca nhn cu, trong cc sau khong 3 mm. Khi i qua l
sng, chng bt u c bc bng myelin v chy thnh tng b, cc b tp hp
thnh thn kinh th gic. Thn kinh th gic di khong 4 cm; n chv v pha sau -
trong qua phn sau mt (on mt - orbital part), tip i qua ng th gic (on
trong ng - part in canal) vo hp s, i mt on trong hp s {on trong s -
intracranial part) ri hp vi thn kinh bn i din ti giao thoa th gic. on i
trong mt, di khong 25 mm, c ng i hi ngon ngoo, di hn khong cch
gia ng th gic v nhn cu khong 6 mm (v thn kinh cn c mt on di 6 mm i
qua cc lp o ca nhn cu - on trong nltn cu), phn sau mt, n b bao
quanh bng 4 c thng v c ngn cch vi cc c ny bng m m; vi trong m
m ny l cc mch v thn kinh mi. Hch mi nm gia thn kinh th gic v c thng
ngoi. ng mch v tnh mch trung tm vng mc xuyn vo thn kinh khong 12
mm sau nhn cu ri i trung tm ca thn kinh ti a thn kinh th. Trong ng th
gic, vi chiu di khong 5 mm, thn kinh nm pha trn-trong ng mch mt v
c ngn cch pha trong vi cc xoang bm v sng sau bi mt mnh xng
mng; trc ng th gic, thn kinh mi mi v ng mch mt chv ra trc v vo
Irony, thng bt cho irn thn kinh th gic, trong khi mt nhnh t phn di
ca thn kinh vn nhn bt cho di thn kinh th gic ti c thng trong.
Phn trong s ca ihn kinh th gic, di khong 10 mm, chy v pha sau-trong
l ng ti gic ti giao thoa th gic. Cc phn sau ca di khu v hi thng v dng
mch no trc trn thn kinh, ng mch cnh trong ngoi thn kinh.
Thn kinh th gic c bc trong mt bao gm ba lp lin tip vi ba lp ca
mng no.

1.2.3. Giao thoa th gi c v di th gic. Cc si thn kinh th gic t c hai nhn

cu kt hp li lo nn giao thoa th gic, vn nm trn phn trc ca yn Th
Nh K, ngay trn v trc tuyn yn. S bt cho ca mt phn ca cc si sy ra ti
giao thoa th gic. Nhng si t cc na mi ca hai vng mc bt cho nhau; nhng
si t vng mc hi dng ca mi vng mc i ti giao thoa th gic nhng ri khi
v m k'ing bt cho, ngang mc giao thoa th gic, mt lng nh cc si trc
ca t b;\o hch tn cng nhn trn giao thoa th gic ca h i th, ni m cc chu
k sng v ti ca mi trng i vo nhp ngy m.

Hu ht cc si trc, tc cc si ca vng mc mi bt cho v ca vn mc

thi Jcni3 khng bt cho, chy tip tc sau giao thoa th gic nh l cc di tli
gic. Cc di ih gic tn cng cc nhn th gi bn ca i th, g trn vn" trc
mi v mt lot cc nhn nm dc theo di th gic m tham gia vo cc vn n thi
c ca nhn cu. Tm li. cc si ca thn kinh ih gic i t nron hach vng mac
ti gian no v trung no.

157
1.2.4. Cc tip ni trung ng

T h gi bn (th gi ngoi) v COI1 ng ln v no. Th gi bn l mt nhn

ca i th. N tip nhn s lng ln si ca di th gic. Si trc t cc nron ca
nhn th gi bn i ti vng v no quanh rnh ca v to nn di gi-ca (tia th).
Vng v quanh rnh ca l vng v th gic th nht ca thuv chm (din 17 ca
Brodmann). Cc din 18 v 19, vn bao quanh din 17, tham gia vo qu trnh nhn
thc th gic (x l thng tin th gic).
G trn v cc tip ni. G trn tip ni h tng vi cc nron v no th
gic. Nhng nron g trn m m tip nhn thng tin th gic cho si trc i ti cc
nron vn ng tu sng v cu no qua ng di mi-cu v di mi-tu. Cc si
mi-cu chuyn thng tin th gic ti tiu no v tham gia vo s kim sot cc c
ng mt qua cu to li cu no cnh gia. Di mi-tu l ng cung cp thng
tin th gic cho cc c ng phn x ca u v c.
Vng trc mi v cc phn x dng t. Vng trc mi l mt v tr quan trng
lm trung gian cho cc phn x ng t. N nm trc g trn, ni m trung no lin
tip vi i th. Vng ny tip nhn cc si t di th gic, ri cc nron ca n cho si
trc i ti nhn Edinqer-Wesiphal c hai bn; nhn Edinger-Westphal l mt thnh
phn ca phc hp nhn thn kinh vn nhn. Si ca cc nron i giao cm trc
hch nhn Edinger-Westphal ra khi trung no qua ng thn kinh vn nhn v tip
xc synap vi cc nron hch mi. Si sau hch t cc nron ca hch mi i ti c
tht ng t v c th mi, c lm thay i hnh dng ca thu knh.

2. CC CU TRC PH CA MT (accessory visual structures)

Nhn cu c vy quanh bng bao mc nhn cu. Bao mc c nhng th gi l

dy chng treo nhn cu treo nhn cu vo thnh mt. Khong nm gia bao mc
nhn cu v thnh mt c lp y bng th m mt.

2.1. Cc c ngoi nhn cu (extra-ocular m uscles)

Cc c nhn cu cn gi l cc c vn nhn, gm cc c thng {trong, noi,

trn, di) v cc c cho (trn v di) cng c nng m trn. Cc c ny lm nhim
v vn ng nhn cu v nng m trn (c nng m trn). Chng do cc thn kinh s
III, IV v so VI chi phi.

158
 C cho trn

Hinh 14.2. Cc c ngoi nhn cu

2.2. Lng my (eyebrow)

L nhng lng ngn mc dy trn nhng li da hnh cung nm ngay pha trn l
vo mt.

2.3. M mt (eyelids)

M mt l hai np da - c - mng di ng nm pha trc mt bo v nhn

cu. C hai m: m trn v m di. Khong gia b t do ca hai m gi l khe m.
hai u ca khe m l cc c mt trong v ngoi, gc mt trong c mt khoang
hnh tam gic m inh hng ti mi gi l h l (lacus lacrimalis). Trong h l c cc
l (lacrimal caruncle). Trn mi b m. ti cc gc y ca h l c nh l (lacrimal
papilla). nh mi nh l mang mt l nh gi l im l (lacrimal punctum), ni m
h l thng vo tiu qun l (lacrimal canaliculus).
B mi m c hai vin m: vin m trc trn, c lng m v cc l ca tuyn mi;
vin m sau p vo nhn cu.
Cc lp m to nn m t nng vo su gm: da, m di da, c, lp x-sn
(sn m) v lp kt mc mi. Sn m cha cc tuyn sn m.

2.4. Lp kt m c (conjunctiva)

Kt mc l mt mng nim mc mng lt mt trong hai m mt (kt mc m) ri

lt ra sau ph mt trc nhn cu (kt mc nhn cu). Khoang nm gia kt mc m v
kt mc nhn cu c gi l ti kt mc (conjunctival sac) m khe m l no vo
ti. ng lt t kt mc m ti kt mc nhn cu c gi l vm kt mac
(conjunctival fornix): cc vm kt mc trn v di.

159
2.5. B l (lacrrimal apparatus)

B l gm c tuyn l (lacrimal gland) nm trong h' tuyn l gc trc-ngoi

ca thnh trn mt. Nc mt tit ra t tuyn l c cc ong tit dn ti vm kt
mc trn.
Nc mt s qua im l vo cc tiu qun l ri vo ti l nm trong h l.
T nc mt c ng l-mi dn ti ngch mi di.
 Bi 15

TAI V THN KINH TIN NH - c TAI

MC TIU

1. M t c hnh th v cu to ca tai ngoi, tai gia v tai trong; trnh by

c c ch nghe v ng dn truyn t cc c quan nhn cm thnh gic
v thng bng v no.
2. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

Tai l c quan nhn cm v thnh gic v thng bng. Ba phn ca tai l tai
ngoi, tai gia v tai trong.

1. TAI NGOI (EXTERNAL EAR)

Tai ngoi gm loa tai v ng tai ngoi. Loa tai t mt bn ca u nh ln thu

nhn sng m, cn ng tai ngoi t loa tai i vo trong dn truyn cc rung ng
m thanh ti mng nh.

1.1. Loa tai (auricle)

Mt ngoi ca loa tai hi hng ra trc v c nhiu ch li v ch lm. G

cong chy chu vi loa tai l g lun. Mt g khc, chy song song v trc phn sau
ca g un, c gi l g i lun; n chia ra trn thnh hai tr bao quanh mt ch
lm gi l h' tam gic. Ch lm cong nm gia g lun v g i lun l h thuyn.
G i lun vy quanh mt ch lm su v rng gi l xon loa tai. Xon loa tai c
u trc, hay tr, ca g lun chia khng hon ton thnh hai vng: vng trn l hm
xon nm ngang mc tam gic trn ng tai ngoi ca xng thi dng, vng di l
xon. trc xon c mt vt nh nh ra sau gi l bnh tai; bnh tai che khut mt
phn l ng tai ngoi. i din vi bnh tai v c ngn cch vi bnh tai bng
khuyt gian bnh tai l mt c nh gi l i bnh tai. Bn di i bnh tai l di tai
(lobule); di tai mm v c cu to bng m x-m, khng ging nh phn cn li
ca loa tai c mt chc nh c chng bng sn chun. Mt trong ca loa tai c
nhng ch nh ln tng ng vi nhng ch lm trn mt ngoi.
V cu to, loa tai l mt sn x chun mng c che ph bi da v c ni
vi nhng phn xung quanh bi cc dy chng v cc c. Sn ca loa tai lin tip vi
sn ca ng tai ngoi.

1.2. ng tai ngoi (external acoustic meatus)

ng tai ngoi i t xon loa tai ti mng nh, di khong 2,5 cm. N c cu
to bng sn 1/3 ngoi v bng xng 2/3 trong. N i theo mt ng cong hnh

161
cha S: lc u hng vo trong, ra trc v hi ln trn, tip cong v pha sau-
trong v ln trn, cui cng li cong v pha trc-trong v xung di, ng tai ngoi
c hai ch hp, mt gn u trong ca phn sn, mt phn xng, ch cch y
xon tai khong 2 cm. V mng nh nm chch nn sn v thnh trc ng tai ngoi
di hn trn v thnh sau ca n.
Lin quan. Mm li cu xng hm di nm trc v c ngn cch vi phn
sn ca ng tai ngoi bi mt phn ca tuyn mang tai. H s gia nm trn phn
xng ca ng tai v cc tiu xoang chm th nm sau v c ngn cch vi ng tai
bng mt mnh xng mng. Phn su nht ca ng tai nm di ngch thng nh v
trc-di hang chm. Mnh xng ngn cch n vi hang chm ch dy 1-2 mm .

2. TAI GIA (MIDDLE EAR) V HM NH (TYM PANIC CAVITY)

Tai gia l h thng cc khoang rng cha kh nm gia tai ngoi v tai trong.
Phn chnh ca tai gia l hm nh, mt khoang nm gia vi tai trc v hang chm
sau. Hm nh thng c hiu nh l t ng ngha vi tai gia.
Hm nh l mt khoang khng u dt theo hng trong-ngoi nm trong phn
xng thi dng. N cha mt chui ba xng nh di ng c ni cc thnh
ngoi v trong ca hm nh truyn cc rung ng ca mng nh ngang qua hm nh
ti tai trong; cc xng ny tip khp vi nhau bng cc khp hot dch v c vn
ng bi cc c. Hm nh c hai phn: hm nh thc s nm i din vi mng nh v
ngch thng nh nm cao hn mng nh. Ngch thng nh cha na trn ca xng
ba v hu ht xng e. ng knh thng ng v ng knh trc-sau ca hm
nh u vo khong 15 mm; ng knh ngang vo khong 6 mm trn v 4 mm
di nhng ngang rn mng nh ch l 2 mm. Hm nh c gii hn ngoi bi
mng nh v trong bi thnh ngoi tai trong. N thng sau vi hang chm v cc
tiu xoang chm, trc vi vi tai.

2.1. Cc thnh ca hm nh v cc cu trc c lin quan

2.1.1. Trn hm n h hay thnh trn (tegmental wall)

Trn hm nh l mt mnh mng ca xng c ngn cch hm nh vi khoang

s v chim mt vng dng k ca mt trc phn xng thi dng. Trn hm nh
cng lin tip pha sau vi trn hang chm v pha trc vi trn ca ng c cng
mng nh. ng khp -trai cha ct ho tr nh c th cho php s lan truyn
ca nhim trng t hm nh vo mng no. ngi ln, nhng tnh mch t hm nh
i qua khe ny ti cc xoang trn v -trai v c th cng lan truyn nhim trng
ti cc cu trc ny.

2.1.2. Sn hm nh hay thnh tnh mch cnh (jugular wall)

Sn l mt mnh xng hp, mng v li ngn cch hm nh vi hnh trn tnh

mch cnh trong. Xng c the mng hoc khuvt v lc tnh mch ch c ngn
cch vi hm nh bng nim mc v m x. gn thnh trong, trn sn c mt l nh
cho nhnh nh ca thn kinh li-hu i vo hm nh. i khi sn dv v c th cha
mt s tiu xoang chm phu.

162
 2.1.3. Thnh ngoi hm n h hay thnh mng (membranous wall)

Thnh ngoi ch yu do mng nh to nn nhng mt phn cng do vng xng

m mng nh gn vo. Vng xng b khuyt trn v gn vng khuyt ny l l ca
cc tiu qun sau v trc cho thng nh i qua. L ca tiu qun thng nl sau nm
trong gc gia cc thnh sau v ngoi ca hm nh, ngay sau mng nh v ngang mc
vi u trn ca cn xng ba; n dn ti mt ng nh i xung trc ng thn
kinh mt v tn cng khong 6 mm trn l trm-chm. Thn kinh thng nh v mt
nhnh ca ng mch trm-chm i qua ng ny vo hm nh. Tiu qun thng nh
trc m ra u trong ca khe -nh. Thng nh i qua y ri khi hm nh.
M ng nh (tympanic membrane). Mng nh ngn cch hm nh vi ng tai
ngoi. y l mt mng mng v bn trong sut, gn c hnh oval, mc d trn hi
rng hn di, v c t mt gc khong 55 vi sn ng tai ngoi. ng knh
di nht (trc-di) t 9-10 mm v ngn nht t 8-9 mm. Hu ht chu vi ca n l
mt vng x-sn dy gn vo rnh nh u trong ca ng tai ngoi; rnh ny b
khuyt trn v ti y cc np ba trc v sau i ti mm ngoi xng ba, gii
hn nn phn chng (pars flaccida) ca mng nh bn trn; phn chng l phn mng
v c hnh tam gic. Phn cn li ca mng nh th cng v c gi l phn cng
(pars tensa). Cn ca xng ba c gn cht vi mt trong ca mng nh cho ti tn
trung tm ca n, tc rn mng nh, im m mng nh nh v pha hm nh.
v m hc, mng nh c cu to bi ba tng: mt tng thng b ngoi, mt
tng si trung gian v mt tng nim mc trong. Tng thng b lin tip vi da
mng ca ng tai ngoi. Tng nim mc l mt phn ca nim mc hm nh. phn
chng, tng si c thav th bng m lin kt lng lo.
Cc nq mch ca mng nh n t: nhnh loa tai su ca ng mch hm trn
(ti lp thng b bn ngoi) v nhnh trm-chm ca ng mch chm hoc tai sau
v nhnh nh ca ng mch hm trn ti lp nim mc bn trong.
Cc tnh mch ca mng nh: cc tnh mch nng dn ti tnh mch cnh ngoi;
cc tnh mch mt su dn mt phn ti xoang ngang v cc tnh mch mng cng
v mt phn ti m ri tnh mch vi tai.
Cc thn kinh ca mng nh n t: nhnh tai thi dng ca thn kinh hm
di, nhnh loa tai ca thn kinh lang thang, nhnh nh ca thn kinh li hu v c
th t c thn kinh mt.

2.1.4. Thnh trong ca hm n h hay thnh m o (labyrinthine wall)

Thnh trong ca hm nh cng l thnh ngoi ca tai trong. Cc cu trc ni bt

ca thnh ny l nh, ca s tin nh, ca s c tai v li ng thn kinh mt.
nh l mt g li trn c cc rnh nh (rnh nli) do cc thn kinh ca m
ri nh to nn: n ng vi phn nh ra ngoi ca vng y ca c tai. sau nh l
xoan nh, ni tng ng vi v tr ca bng ng bn khuyn sau.
Ca s tin nh l mt l m hnh thn nm sau-trn nh lin kt hm nh
vi tin nh; ng knh di ca n nm ngang v b li ca n hn ln trn Nn

163
ca xng bn p lp vo ca s ny, chu vi ca n c gn vi b ca ca s bi
mt dy chng vng.
Ca s c tai nm sau-di ca s tin nh v c ngn cch vi ca s tin
nh bi phn sau ca nh. y l ca thng hm nh vi thang nh ca c tai nhng
c ng kn bi mng nh ph; mng ny li v pha c tai.
Li ng thn kinh mt tng ng vi on th hai ca ng cha thn kinh mt.
ng ny chy qua thnh trong hm nh t trc ra sau ngay trn ca s tin nh, sau
th un cong xung di vo thnh sau ca hm nh.

2.1.5. Thnh sau ca hm n h hay thnh chm (mastoid wall) v hang chm

Rng trn hn di, cc c im hnh th chnh ca thnh ny l ng vo

hang chm, li thp v h e.
ng vo hang chm l mt l rng t ngch thng nh chy ra sau ti phn
trn ca hang chm. Trn thnh trong ca ng vo hang l mt ch li trn c tn l
li ng bn khuyn ngoi. Li ny nm sau-trn li ng thn kinh mt v do ng bn
khuyn ngoi nm bn di to nn.
Li thp nm ngay sau ca s tin nh v trc phn thng ng ca ng thn
kinh mt; khoang rng trong li ny cha c bn p, gn ca c chui ra qua mt l
nh nh li thp.
H' de l mt ch lm nh cha tr ngn ca xng e, mm ny c c nh
vo h bi cc si dy chng.
Hang chm (mastoid antrum). L mt xoang kh ln nm trong phn xng
thi dng, cc lin quan ca hang chm c tm quan trng ln v ngoi khoa; xoang
ny cn thng b nhim khun. Phn trn ca thnh trc c ng vo hang chm,
thng ngch thng nh vi hang chm; pha trong ng vo hang l ng bn khuyn
ngoi. Phn di ca thnh trc cha on i xung ca ng thn kinh mt. Thnh
tiong ca hang chm lin quan vi ng bn khuyn sau. H ang chm ngn cch vi
xoang sigma pha sau bng mt vch xng; mt s tiu xoang chm c th nm
trong vch xng ny. Trn xoang chm, vn lin tip vi trn hm nh, nm di h
s gia v thu thi dng. Thnh ngoi ca hang chm, ng tip cn ngoi khoa
thn ihng vo hang, c to nn bi mm sau ng tai ca phn trai xng thi
dng. Thnh ny chi dy 2 mm lc mi sinh nhng tng ln vi tc khong 1 mm
mi nm t ti dy cui cng khong 12-15 mm. ngi trng thnh, thnh
ngoi ca l.ant' chm tng ng vi tam gic trn ng tai trn mt ngoi ca s, c th
s thy c qua hm xon. Cnh trn ca tam gic l mo trn chm, nm ngang mc
vi sn ca h s gia; cnh trc-di, hay b sau-trn ca ng tai ngoi, chy dc
theo (.lon Ji xung ca ng thn kinh mt; v cnh sau, to nn bi mt ng thng
ng sail ip tuyn vi b sau ca ng tai ngoi, nm ngay trc xoang sigma.
Dung tch xoang chm ngi trng thnh vo khong 1 ml v ng knh chung ca
n vo khong 10 ram. Khng ging cc xoang kh khc, n c mt ngay t khi sinh
v c kch thc gn bng ca ngi ln, mc d n nm mt mc cao hn tng i
so vi n lai ngoi ca ngi ln.

164
 Cc tiu xoang chm (mastoid cells). Cc xoang ny bin i nhiu v s
lng, hnh dng v kch thc. Thng th chng tip ni vi nhau v c lt bng
mt nim mc lin tip vi nim mc ca hang chm v hm nh. Chng lp y mm
chm, thm ch ti nh mm, v mt s c th ch c ngn cch vi xoang sigma
v h s sau ch bng mt mnh xng rt mng, i khi khuyt. Mt s c th nm
nng hn, hoc thm ch sau xoang sigma v s khc c th nm thnh sau ca
phn xung ng thn kinh mt. i khi chng pht trin rt t vo mm chm.

2.1.6. Thnh trc hay thnh ng mch cnh (carotid wall) v vi tai

Thnh ny hp do cc thnh ngoi v trong ca hm nh tin li gn nhau. Phn

di ca n l mt mnh xng mng to nn thnh sau ca ng ng mch cnh, trn
c cc l cho cc thn kinh cnh nh v cc nhnh nh ca ng mch cnh trong i
qua. Phn trn ca thnh trc c l ca hai ng chy song song; ng trn l ng c
cng mng nl v ng di l phn xng ca vi tai. Cc ng ny chy chch ra
trc, xung di v vo trong vo gc gia phn trai v phn ca xng thi
dng; chng c ngn cch vi nhau bng mt vch xng mng. Ong c cng
mng nh v vch xng chy v pha sau, trn thnh trong hm nh, ri tn cng
ngay trn ca s tin nh, ni m u sau ca vch cong ra ngoi to nn mt rng
rc c tn l mm hnh c; trn mm ny, gn ca c cng mng nh cong ra ngoi
ti bm vo phn trn ca cn xng ba.
Vi tai (auditory tube). Vi tai ni thng hm nh vi t hu, cho php khng
kh i t khoang ny ti khoang kia lm cn bng p lc khng kh trn c hai mt
ca mng nh. N di khong 36 mm v i v pha trc-trong mt gc khong 45
so vi mt phng dc v 30 so vi mt phng nm ngang. N c to nn mt
phn bng xng v mt phn bng sn v m si.
Phti xng, di khong 12 mm, bt u t thnh trc hm nh, ti l nh, v
hp dn tn cng ch ni cc phn trai v ca xng thi dng, ni phn sn
bm vo; ng ng mch cnh nm trong.
Phn sn, di khong 24 mm, c to nn bi mt mnh sn hnh tam gic,
phn ln hn ca mnh sn nm thnh sau-trong ca vi. nh ca phn sn c
gn vi u tn cng ca phn xng ca vi v nn ca n nm ngay di nim mc
ca thnh bn t hu, to nn mt g vi sau l hu ca vi tai. Phn trn ca sn b
b cong ra ngoi v xung di, to nn mt mnh trong rng v mt mnh ngoi hp.
Trn thit ngang, sn trng nh mt ci mc v khuyt pha di-ngoi, ni ng
c cu to bng m si. Sn c c nh vo nn s trong rnh gia phn xng
thi dng v cnh ln xng bm, tn cng gn r ca mnh trong mm chn
bm. Cc phn sn v xng ca vi khng nm trn cng mt phng, phn xng
chy xung theo mt dc hi ln hn phn sn. ng knh ca vi ln nht ti l
hu, nh nht ti ch ni ca hai phn (eo) v li tng dn v pha hm nh. Nim mc
ca vi lin tip vi nim mc ca t hu v hm nh; n c lt bng thng m tr
c lng v mng phn xng nhng dy ln bi cc tuyn nim mc phn sn;
gn l hu c mt khi m bch huyt gi l hnh nhn vi.

165
2.2. Cc xng nh ca tai (auditory ossicles)

Mt chui ca ba xng nh di ng, xng ba, xng e v xng bn p,

truyn cc sng m t mng nh qua hm nh ti ca s tin nh. Xng ba c gn
vi mng nh v nn xng bn p vi vnh ca ca s tin nh, trong khi xng
e c treo gia v tip khp vi c hai xng.
Xing ba (malleus). C hnh dng ging nh mt ci ba, xng ny di 8-10
mm v l xng ln nht ca chui xng; n c mt chm, mt c, mt cn v cc
mm trc v ngoi. Chm l u trn phnh rng hnh trng nm trong ngch thng
nh; n tip khp sau vi xng e. c l phn hp di c v di c l mt ch
phnh m t cc mm nh ra.
Cn xng ba c gn vi mng nh. N chy xung v pha sau-trong. thu
nh dn ti mt u t do.
Mm trc l mt gai xng nh t ch phnh bn di c nh ra trc v c
ni vi khe -nh bng cc si dy chng. Mm ngoi, mt mm hnh nn t gc cn
ba nh ra, hng ra ngoi v c gn vi phn trn ca mng nh v vi cc cc u
ca ch khuyt phn trn rnh nh bng cc np ba trc v sau.
Xing de (incus). Xng ny trng ging nh mt rng tin ci vi hai r tch xa
nhau. N c mt thn v hai tr. Thn c mt mt khp hnh yn hng ra trc tip
khp vi chm xng ba. Tr di chy xung gn nh thng ng, sau v song
song vi cn ba; u di ca n cong vo trong v tn cng mt mm trn, gi l
mm thu knh; mt trong ca mm thu knh c mt khp vi chm ca xng bn
p. Tr ngn, gn c hnh nn, nh ra sau v c cc si dy chng gn vi h e
trong phn sau-di ca ngch thng nh.
Xing bn p (stapes). Xng ny c mt chm, mt c, hai tr trc v sau,
v mt nn. Chm hng ra ngoi v c mt mt khp nh tip khp vi mm thu
knh ca xng e. c c gn pha sau vi gn ca c bn p. Cc tr t c ta
ra v lin tip vi nn hnh bu dc; nn c gn vi b ca ca s tin nh bi mt
vng si.
Cc xng nh ca hm nh tip khp vi nhau bng cc khp hot dch in
hnh, c ni vi cc thnh hm nh bng cc dy chng v c vn ng bng
cc c.

2.3. Cc c vn ng cho chui xng nh ca tai

C cng mng nh (tensor tympani). C ny xut pht t phn sn ca vi tai,

chy ra sau trong ng c cng mng nh v tn cng bng mt gn; gn ny un cong
ra ngoi quanh mm hnh c v bm vo u trn cn xng ba. C cng mng nh
ko mng nh vo trong lm cng mng nh v y xng bn p st hn vo ca
s tin nh. N c vn ng bi mt nhnh thn kinh ti c chn bm trons ca
thn kinh hm di.
C bn cp (stapedius). C bn p nm trong khoang rng ca li thp. Gn
ca n chui qua mt l nh li thp chy ra trc bm vo mt sau ca c xno

166
bn p. C bn p c tc dng i khng vi c cng mng nh. N c chi phi
bi mt nhnh ca thn kinh mt. Lit c bn p dn n hi chng tng thnh.

Cc ng bn khuyn
I
I
Xg thi dng N
\

Xon tai V Bng ng bn khuyn

\
\
\ Tk tin nh
\

- - Tk VIII

' - Tk c tai

Tr bn khuyn

" " c tai

9 i
Mng nh Tin nh /
Vi tai

Hnh 15.1. S ba phn ca tai

3. TAI TRONG (INTERNAL EAR)

Tai trong mi thc s l ni cha cc b phn th cm thnh gic v thng bng

nn cn c gi l c quan tin nh-c tai. N phc tp nn c gi l m o, bao
gm m o xng v m o mng. M o xng l h thng khoang rng phc tp
bn trong phn xng thi dng. M o mng l mt h thng ng v ti mng
nm trong m o xng. Khong nm gia m o mng v thnh xng cha ngoi
dch. Dch cha trong m o mng l ni dch.

3.1. M o xng (bony labyrinth)

M o xng bao gm tin nh, cc ng bn khuyn v c tai.

Tin nh (vestibule) nm pha trong hm nh, pha sau c tai v pha trc
cc ng bn khuyn. y l mt hc xng c su thnh. Thnh ngoi ngn cch vi
hm nh bng mt vch xng v lin h vi hm nh qua ca s tin nh. Thnh
trong lin quan vi y ng tai trong, c ngch bu dc cho soan nang ta vo v
ngch cu cho cu nang ta vo. Thnh sau v thnh trn c nm l thng vi cc
ng bn khuyn.
Thnh di l mnh xng mng lin tip vi mnh xon c ca c tai. Tin
nh thng trc vi thang tin nh ca c tai.
Cc ng bn khuyn xng (semicircular canals) gm ba ng, mi no nm
thng gc vi hai ng kia. ng bn khuyn trc nm trn mt phng thng n

167
vung gc vi trc phn xng thi dng, ng bn khuyn sau nm trn mt
phng thng ng, song song vi trc phn xng thi dng, ng bn khuyn
ngoi nm trn mt phng ngang v cong ra ngoi. Cc ng bn khuyn l nhng ng
hnh tr cong hnh mng nga nm sau-trn tin nh v m vo tin nh, mi ng
c mt u phnh gi l bng xng. u c bng xng m vo tin nh ti tr
xng bng, u khng c bng xng m vo tin nh ti tr xng n. Tr xng
n ca ng bn khuyen ngoi m trc tip vo tin nh. Tr xng n ca cc ng
bn khuyn trc v sau hp li thnh tr xng chung trc khi vo tin nh.

ng bn khuyn trc

Hnh 15.2. Cu trc ca tai trong

c tai (cochlea) c hnh mt con c xon hai vng ri nm trc tin nh. y
c tai hng vo trong; vm c tai hng ra ngoi. c tai gm mt tr c tai hnh nn
v ng xon c tai xon quanh tr c tai hai vng ri t y ti vm c tai. Trong
lng ng xon c tai c mt mnh chy xon c gi l mnh xon xng. Mnh ny c
mt b qun quanh tr c tai, mt b t do nh vo lng ng xon c tai. ng c tai
(tc phn mng ca c tai) i t b t do ca mnh xon xng ti thnh ngoi ca
ng xon c tai. Mnh xon xng v ng c tai chia ng xon c tai thnh hai thang:
thang tin nh trn v thang nh di. Hai thang cha ngoi dch v thng nhau ti
khe xon vm c tai, mt khe nm gia vm c tai mt bn cn bn kia l u tt
ca ng c tai v u tn cng ca mnh xon xng.

3.2. M o mng (m em branous labyrinth)

M o mng gm m o tin nh v m o c tai.

M o tin nh (vestibular labyrinth) gm soan nang v cu nang (l hai ti
mng nm trong tin nh xng) v cc ng bn khuyn mng nm trong cc ng bn
 khuyn xng. Soan nang l mt ti hnh soan chim phn trn ca tin nh v tip
nhn nm l vo ca ba ng bn khuyn mng. Cu nang l mt ti nh hnh cu
pha trc soan nang. Cu nang ni vi soan nang bng ng soan-cu v vi ng c tai
bng ng ni. T gia ng soan-cu tch ra mt ng gi l ng ni dch. Ong ny i
qua cng tin dinh ti di mng no cng mt sau phn xng thi dng th
phnh ra thnh ti ni dch. Cc ng bn khuyn mng gm ba ng trc, sau v ngoi
nm trong ba ng bn khuyn xng tng ng, mi ng c mt u phnh gi l bng
mng. u c bng mng ca cc ng bn khuyn m vo soan nang ti tr mng
bng, u khng c bng mng m vo ti tr mng dn. Tr mng n ca cc ng
bn khuyn trc v sau hp li to thnh tr mng chung.
Trong soan nang v cu nang ln lt c vt soan nang v vt cu nang; trong
lng mi bng mng c mt li ngang gi l mo bng. Cc vt v mo ny l nhng
ni cha cc t bo lng cm th s thay i v tr ca u. S thay i v tr ca u
gy ra s chuyn ng ca ngoi dch v ni dch. S chuyn ng kch thch cc
cc t bo lng cc vt v mo. Xung ng thn kinh sinh ra t t bo cm th thng
bng c thn kinh tin nh dn v no.

Mng tin nh

C quan xon

D/c xon Thang nh

Hnh 15.3. Thit qua c tai

M o c tai (cochlear labyrinth) l mt ng mng cha ni dch c tn l ng

c tai, hay thang gia. N c mt ct ngang hnh tam gic v nm trong ng xon c
tai, gia thnh ngoi ca ng xon c tai v b t do ca mnh xon xng. Ba thnh
ca ng c tai l: thnh (hay mng) tin nh ngn cch ng c tai vi than tin nh
thnh nh (hay mng nn) ngn cch ng c tai vi thang nh, v thnh ngoai.

169
 Nm trn thnh nh l c quan xon. C quan xon l mt l t bo thng m
eun li, bao. gm cc t bo chng v khong 16000 t bo lng, vn l t bo cm
th thnh gic. Mt inh ca mi t bo lng l mt b gm 30-100 lng lp th nh
vo ni dch. Mt y ca cc t bo lng synap vi si ca cc nron cm gic c
thn nm hch xon c tai. Mng mi, mt mng keo n hi, nm trn v tip xc
vi cc t bo lng.

3.3. C ch nghe

Loa tai tp trung nhng sng m trong khng kh v hng sng m i dc ng

tai ngoi ti mng nh, lm cho mng nh rung ln. Rung ng c hc ca mng nh
c chui xng con truyn ti ca s tin nh. Chuyn ng lc qua lc li ca
xng bn p ca s tin nh to nn nhng sng rung ng trong ngoi dch.
Sng ny lan to qua ngoi dch ca thang tin nh ti vm c tai ri ti ngoi dch
thang nh v cui cng tr v ch m thng ca c tai vi tai gia (ca s c tai), lm
rung ng mng nh ph. Sng rung ng ca ngoi dch n lm ng c tai, gy nn
sng rung ng ca ni dch. Rung ng ca ni dch kch thch cc t bo thng m
thn kinh ca c quan xon. Nhng xung ng thn kinh t c quan xon c phn
c tai ca thn kinh s VIII truyn v no.

M o mng v
c quan xon

Ca s tin nh

Ca s c tai

Tai ngoi Tai gia Tai trong

Hnh 15.4. C ch nghe

4. THN KINH c TAI (cochlear nerve) V NG DN t r u y n t h n h g i c

4.1. Thn kinh c tai

Thn kinh c tai bao gm hai loi si: cc si li tm (i) v cc si hng tm

(n, cm gic).

170
 Cc si cm gic ca thn kinh c tai bt ngun t cc nron hai cc ca hch
xon c tai nm trong tr c tai. Si gai (mm ngoi vi) ca cc nron hai cc i ti
c quan xon (c quan Corti) v tip xc synap vi cc t bo lng trong v cc te
bo lng ngoi; cc si trc to nn thn kinh c tai.
Cc si li tm trong thn kinh c tai c ngun gc t phc hp nhn trm trn
ca cu no. Chng to nn b trm-c tai v chi phi cc t bo lng ngoi ca c
quan xon. Cc t bo lng ngoi c kh nng co rt v cc lng lp th ca chng vi
trong mng mi. iu ny cho php chng kim sot c cc c tnh p ng cm
gic ca c quan xon bng cch iu chnh mc m mng mi p vo cc t bo
lng trong.

4.2. ng thnh trung ng

Thn kinh c tai i vo thn no ti rnh hnh-cu. Thn kinh vng quanh b
ngoi ca cung tiu no di v i vo cc nhn c bng v lng. Mi si thn kinh
i vo tch i v tip ni synap vi cc nron c hai nhn. Nhng nhn ny cha
cc nron c t chc theo kiu nh khu m. Thng tin t cc nhn c c chuyn
ln cc cu trc trung ng qua ba vn thnh: vn thnh lng, vn thnh bng v vn
thnh trung gian. Vn thnh lng bt ngun nhn c lng, chy trn cung tiu no
di v bt cho gia nhp vo lim bn bn i din. Hai vn thnh cn li bt
ngun t nhn c bng. Vn thnh trung gian i theo mt con ng tng t nh
vn thnh lng. Vn thnh bng i theo mt con ng khc, bng cch i trc
cung tiu no di tn cng cc nhn ca th thang v cc nhn trm trn
cng bn v bn i din. Nhng nlin ny li cho si i ti cc lim bn cng bn v
bn i din.
Nhng si t cc nhn c lng v bng i ln qua cc vn thnh lng v truna
gian i ti g di bn i din (mt s synp nhng nron chuyn tip trong cc
nhn ca lim bn). Nhng si chiu ny to nn ng thnh trung ng mt tai, c
chc nng truyn thng tin v tn s ca cc tn hiu thnh gic. Tri li, nhng si ca
vn thnh bng to nn mt con ng hai tai i ln c hai bn, vi nhng trm tip
ni synp th thang, phc hp trm trn v cc nhn ca lim bn. Con ng
chuyn bit ny c th phn tch v tr ca ngun, hay hng, ca cc kch thch thnh
gic. Con ng hai tai cng tn cng g di, ni gi cc si trc ca n ti nhn
(th) gi trong qua cnh tay g di.
Cc nhn th gi trong ng vai tr nh cc nhn cm gic chuyn bit ca i
th v to nn trm chuyn tip cm gic cui cng ca ng nghe. Cc si t th gi
trong i ti thu thi dng to nn tia thnh gic v tn cng cc hi thi dng
ngang v mt phng thi dng lin k nm mt lng ca hi thi dng trn v bi
vi mt phn trong rnh bn. Nm trong cc hi thi dng ngang v phn trc ca
mt phng thi dng, cc din 41 v 42 ca Brodm ann ng vai tr nh l cc din
thnh gic th nht v th hai ca v no.

171
 Bi 16

MI, THN KINH KHU GIC, HU

MC TIU

1. M t c: mi ngoi v cc thnh ca mi xng; cc xoang cnli mi;

nim mc mi v thn kinh khu gic.
2. M t dc cc thnh ca t hu, khu liu v thanh hu; cu to ca hu v
vng ca cc hnh nhn quanh hu.
3. Nu dc cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. MI (NOSE)

Mi l c quan u tin ca h h hp m khng kh phi i qua vo phi v l

ni bt u ca qu trnh lm m, lm m v lc sch khng kh; n cng l c quan
khu gic v pht m. Ba phn hp nn mi l mi ngoi, mi v cc xoang cnh mi.

1.1. Mi ngoi (external nose)

L phn mi l ra chnh gia mt, mi ngoi gm mt khung xng - sn c

ph bng da mt ngoi v nim mc mt trong.
Hnh th ngoi. Mi ngoi c hnh thp. Gc trn ca thp mi lin tip vi trn
ti gc m i (root of nose); ni gp nhau ca hai mt bn thp mi trn ng gia l
mt g trn gi l sng m i (dorsum of nose). Sng mi tn cng ti mt u t do
pha trc - di c tn l nh m i (apex of nose); cc mt bn thp mi m rng v
tn cng pha di ti cc cnh m i (alae of nose). pha di, hai bn nh mi
c hai l m i trc (nostrils) ngn cch nhau bi vch m i (nasal septum).
Cu to. B khung chng cho mi ngoi c cu to bng xng v sn.
K hung xng chng cho phn trn ca mi bao gm cc xng mi, phn mi
xng trn v cc mm trn ca xng hm trn. K hung sn nng cho phn di
ca mi bao gm cc sn cnh mi ln v nh, cc sn mi ph, cc sn mi bn v
sn vch mi.

1.2. mi (nasal cavity) (Cc H.16.1 v H.16.2)

mi c vch mi chia dc thnh hai ngn; mi ngn m thng ra mt ti l

mi trc, lin tip vi t hu sau qua l mi sau v c bn thnh. Phn trc ca
mi ngn mi l tin nh m i (nasal vestibule) nm ngay sau l mi trc. Tin
nh ngn cch vi phn mi cn li bi mt ng g cong gi l thm mi (limen
nasi). Da ph tin nh mi c lng v tuyn nhv cn bi.

172
 Thnh trn hay trn mi l thnh xng ngn cch mi vi hp s do cc
xng mi, xng trn, mnh sng v thn xng bm to nn.
Thnh di hay sn mi l thnh xng ngn cch mi vi ming do mm
khu ci xng hm trn v mnh ngang xng khu ci to nn.
Thnh trong hay vch mi l mt vch xng - sn to nn bi mnh thng
xng sng v xng l ma sau v sn vch mC trc.
T hnh ngoi ch yu do xng hm trn, m o sng v xng xon mi di
to nn. Thnh ny g gh do c ba xon mi (xng xon) nh ln: cc xon mi
trn, gia v di\ pha di - ngoi mi xon mi, gia xon mi v thnh ngoi, l
mt ngch mi c tn tng ng: cc ngch mi trn, gia v di. Vng nm trn
xon mi trn l ngch bm-sng. Ngch mi trn (superior nasal meatus) c l
ca xoang sng sau; ngch mi gia (middle nasal meatus) l ni m thng ca xoang
trn, nhm xoang sng gia - trc v xoang hm trn; ngcl mi di (inferior nasal
meatus) l ni vo ca ng l mi.

Hnh 16.1. Thit ng ngang qua mi

Nim mc mi. Tr tin nh mi c che ph bi da, phn cn li ca mi

c ph bi nim mc. Nim mc c chia thnh vng h hp v vng khu.
V ng h hp l vng di xon mi trn. Nim mc y l lp thng m tru
c lng chuyn dnh cht vo ct mc hoc sn v lin tip vi nim mc ca cc
xoang; nhim khun nim mc mi c th lan ti cc xoang. S di do v mach
mu ca vng ny lm cho n c mu hng.

V ng khu l vng trn xon mi trn, c mu vng xm v c t mch mu v

cha cc t bo khu gic.

173
1.3. Thn kinh khu gic (olfactory nerve)

Thn kinh khu gic truyn v no cm gic v mi. Cc t bo nguyn u ca

thn kinh khu gic nm trong vng nim mc khu gic ca mi; vng ny bao
gm nim mc ph mt trn xon mi trn, trn mi v phn vch mi i din xon
mi trn. Cc t bo cm th khu gic l nhng nron hai cc vi cc u tn cng
nhnh gai ca chng nm b mt ca nim mc khu, cc nhnh trc (nhnh trung
ng) hp thnh cc b. Cc b ny an vi nhau thnh mt mng li nh m ri
trong nim mc khu, cui cng to nn khong 20 nhnh i qua cc l cua manh
sng nh l thn kinh khu gic v tn cng hnh khu. Mi nhnh c mt bao do
cc lp ca mng no to nn. Cc si ca thn kinh khu gic khng c myelin m
c bc trong cc t bo Schwann.
Hnh khu (olfactory bulb) v cc tip ni trung ng
Hnh khu nm trn mnh sng v lin tip sau vi di khu. N cha ng
mt s loi nron, bao gm cc interneuron v cc t bo m ni. Cc t bo m ni tip
xc synap trc tip vi cc si ca thn kinh khu v chiu si trc ca chng ti vn
khu bn.
Nhn khu trc trong di khu cha cc nhm nron. Mt trong cc nhm
ny l nguyn u ca phn khu ca mp trc. Cc t bo ny tip nhn si n t
hnh khu cng bn v gi si trc ca chng ngang qua mp trc ti hnh khu bn
i din.
Di khu nm trong rnh khu ca thu trn, bn ngoi hi thng ca vng v
mt-trn. Di khu tch i thnh cc vn trong v ngoi. Mt s si ca vn khu
trong l si trc ca cc nron nhn khu trc, v chng i qua mp trc ti hnh
khu bn i din. Cc si cn li, tc nhng si tn cng c khu cng bn trong
cht thng trc, l nhng si trc ca cc t bo m ni t hnh khu. Cc t bo m
ni ch chiu si ti cng bn.
To nn ch yu bng cc si trc ca t bo m ni, vn khu ngoi cho cc si
n tn cng v no hnh qu l (piriform cortex) (vng v khu th nht) b
ngoi cht thng trc, mt phn nh pha trc ca vng v entorhinal, v vng
v hnh nhn trong (corticomedial amygdala). H thng khu gic l h thng cm
gic duy nht m cc nron cm gic chng th hai chiu trc tip ln v i no.
Vng v khu gic th nht cho si i ti vng v m t-trn bn c trc tip v gin
tip qua i th. Cc tip ni v-v gia cc thi dng v v no mt-trn c th l
quan trng trong phn bit khu gic.
Ton thng cc cu trc khu gic. Mt cm gic ngi l hu qu ca nhiu
tn thng nh: gy mnh sng lm tn thng hnh khu v di khu, cc nhim
trng, khi u mng no hay u thu thi dng ln cn.....

1.4. Cc xoang cnh mi (paranasal sinuses)

Cc xoang cnh mi l cc hc trong cc xng xung quanh mi. Chng

m vo mi (H .l .2 ) v c lt bng mt lp nim mc lin tip vi nim mc
ca mi.

174
 Hnh 16.2. Thnh ngoi mi v cc l vo ca cc xoang cnh mi

Xoang hm trn (maxillary sinus) l xoang ln nm trong thn xng hm trn

v m thng vo ngch mi gia. y ca xoang ny thp hn nn hc mi khong
0,5 - 1 cm nn m d ng.
Cc tiu xoang sng (ethmoidal cells). C t 4 - 17 hc kh trong m o sng
c xp lm ba nhm: nhm trc v gia vo ngch mi gia, nhm sau vo
ngch mi trn.
Xoang tr n (frontal sinus) nm trong phn trai trn v vo ngch mi gia.
Xoang bm (sphenoidal sinus) nm trong thn xng bm v vo ngch
bm - sng.

1.5. Mch mu v thn kinh ca mi

Mch mu. mi c cp mu bi hai ng mch: ng mch sng trc

(nhnh ca ng mch mt) phn nhnh vo phn trc mi v nim mc cc xoang
trn v xoang sng trc; dng mch bm - khu ci (nhnh ca ng mch hm
trn) cp mu cho phn cn li ca mi. C mt vng d chy mu (chy mu cam)
gi l im mch nm vch mi, cch l mi ngoi khong 1,5 cm. Tnh mch
thng km theo ng mch. Bch huyt vo cc hch c su. T hn kinh cm
gic chi phi vng mi ngi l cc t bo khu gic', chi phi cm gic chung l thn
kinh hm trn v thn kinh mt (cc nhnh ca thn kinh sinh ba). Chi phi giao cm
v i giao cm l cc nhnh ca hch chn bm - khu ci.

1.6. Gii phu lm sng ca mi v cc xoang cnh mi

Cc bin dne mi bm sinh c th xy ra. Vch mi c th b lch i do mt

chn thng hoc mt khim khuyt bm sinh no ; i khi, vch c th lch mc
n ni n chm vo mt thnh bn, gy tc hon ton mt bn mi.

175
 Vim m trong cc xoang cnh mi thng xy ra v m trong cc xoang trn v
sng trc c th chy qua l bn nguyt vo xoang hm trn, v nh vy xoang hm
trn tr thnh ni cha m th pht. Tt c cc xoang cnh mi c th b nhim khun
t mi nhng mt nhim trng ca xoang hm trn cng c th l do lan t rng ln,
v xoang ny l xoang thng b nhim khun mn tnh nht, dn ti mt cc lng
nim mc. V l xoang hm trn cao hn sn xoang, s dn lu t nhin ca xoang
b tr ngi v cn chc vo thnh ngoi ca ngch mi di hoc qua h nanh trn mt
trc xng hm trn (nm gn sn xoang hn) dn lu.

2. HU (PHARYNX) (H.16.3)
Hu l mt ng c - si c ph bi nim mc, di chng 1 2 - 1 4 cm, i t nn
s ti u trn ca thc qun ngang mc t sng c VI. Hu nm trc ct sng c;
n m thng pha trc vo mi, ming v thanh qun v c chia thnh ba
phn ng vi cc ny: phn mi, phn ming v phn thanh qun.

2.1. Hnh th ngoi

2.1.1. Phn mi ca hu (nasopharynx) hay t hu

Xoang trn
Xoang bm
Cc xon mi

Hnh nhn hu
mi
-Hnh nhn vi

Tin nh mi
T hu
Khu ci cnc
Khu ci mm
ming chnh thc

Tin nh ming Khu hu

Thng thit
Li
Thanh hu
C hm mnc
Hnh nhn l
Xng mnc

Thc qun
Thanh qur

Hnh 16.3. Thit ng dc qua hu

176
 Phn ny nm ngay sau l mi sau, trn khu hu v c ngn cch vi khu
hu bng khu ci mm trong lc nut. T hnh trn v sau l vm hu; vm ng VI
vng nim mc ph mt di ca thn xng bm, phn nn xng chm v cung
trc t i. Nim mc y c nhiu m dng bch huyt to nn hnh nhn hu.
Hnh nhn ny to tr di 7 tui v hay b vim. mi thnh bn c mt l hu
ca vi tai (pharyngeal opening of auditory tube); vi tai l ng thng t hu vi hm
nh. M dng bch huyt quanh l hu ca vi tai to nn hnh nhn vi. Hnh nhn
vi b vim c th lm bt l, gy tai, v nhim trng c th lan ti tai gia.

2.1.2. Phn ming ca hu (oropharynx) hay khu hu

Khu hu thng di vi thanh hu v thng ra trc vi ming qua eo hng.

Eo hng (isthmus of fauces) c gii hn trn bi li g v hai cung khu ci li
v di bi mt lng li. di eo hng, phn mt lng li sau ch V li dng
ng nh mt tng nm trc phn di khu hu. M dng bch huyt trong nim
mc phn ny c gi l hnh nlin li. Thnh sau nm trc cc t sng c II v
III. Trn mi thnh bn khu hu c hai np nim mc t khu ci mm i xung:
cung khu ci li (palatoglossal arch) pha trc v cung khu ci hu
(palatopharyngeal arch) sau. Gia hai cung l mt h cha hnh nhn khu ci. Hai
hnh nhn khu ci cng vi hnh nhn li, hai hnh nhn vi v hnh nhn hu to
nn vng bcli huyt quanh hu.

2.1.3. Phn thanh qun ca hu (laryngopharynx) hay thanh hu

Thanh hu lin tip vi khu hu trn v thc qun di. N nm trc cc

t sng c III, IV v V. trc thanh hu l thanh qun nhng c th phn bit thnh
hai phn: phn trn l l (ng) vo thanh qun, phn di ngn cch vi thanh
qun bng sn phu, sn nhn v c gian phu. Khi nut, thng thit h xung y l
vo thanh qun.

2.2. Cu to

Hu c cu to bng ba lp m. (1) o nim mc. Nim mc t hu thuc loi

thng m tr c lng chuyn lin tip vi nim mc mi v vi tai; nim mc thanh
hu v khu hu l thng m lt tng lin tip vi nim mc ming, thanh qun v
thc qun. (2 ) Tm di nim mc. (3) o c gm hai lp: lp ngoi l ba c kht hu
di, gia v trn; lp trong l c vi hu v c trm hu. Cc c kht hu ng vai tr
quan trng trong c ch nut.

2.3. Mch mu v thn kinh

Hu c cp mu bi cc nhnh ca ng mch cnh ngoi, ng mch mt v

ng mch hm trn. Tnh mch v tnh mch mt v m ri hu ri v tnh
mch cnh trong. Bch mch vo hch sau hu v chui hch cnh tron. T hn
kinh chi phi l cc nhnh ca dy thn kinh IX v X cm gic cho hu; cc c hu do
nhnh ca thn kinh X vn ng.

177
 Bi 17

THANH QUN, KH QUN V CC TUYN c LIN QUAN

MC TIU

. M t c v tr-lin quan, hnh th v cu to ca thanh qun v kh qun;

v tr v hnh th ca cc tuyn c lin quan.
2. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. THANH QUN (LARYNX) (H.17.1)

Thanh qun l phn ng dn kh nm gia hu v kh qun v l c quan pht

m chnh.
ngi ln, thanh qun nm l phn trc c, i in vi cc t sng c III,
IV, V v VI.
Thanh qun ca nam di v to hon ca n. Trc tui dy th, kch thc ca
thanh qun hai gii t khc bit. Sau , thanh qun ca nam pht trin hn thanh
qun ca n.
Thanh qun c cu to bi nhng sn ni vi nhau bng cc dy chng v cc
mng; khp gia cc sn c vn ng bi cc c.

Sn thng thit

Sng trn sn gip

Sn gip
Sn phu

Sng di sn gip
Mnh sn nhn

178
 1.1. Cc sn ca thanh qun v cc khp thanh qun (laryngeal cartilages
and joint)

Cc sn ca thanh qun gm sn gip, sn nhn, sn phu, sn thng thit v

sn sng.
Sn gip (thyroid cartilage) l sn n gn ging quyn sch m ra sau. N c
hai mnh phi v tri gn vi nhau trc ti li thanh qun. trn li thanh qun,
cc mnh b tch ra bi khuyt gip trn. B sau ca hai mnh cch xa nhau, b sau
ca mi mnh ko di ra thnh sng trn v sng di. Sng di khp vi mt bn
mnh sn nhn ti khp nlin-gip.
Sn nhn (cricoid cartilage) l mt sn n hnh nhn nm di sn gip, bao
gm mnh sn nhn sau v cung sn nhn trc. Cc mt bn ca mnh khp vi
hai sng di sn gip, b trn khp vi cc sn phu. B di sn nhn lin kt vi
vng sn th nht ca kh qun bng mt mng.
Hai sn phu (arytenoid cartilage) nm b trn mnh sn nhn, hai bn
ng gia. Mi sn c hnh thp ba mt, mt nh khp vi sn sng, v mt y
khp vi b trn mnh sn nhn ti klip nhn-phu. y hnh tam gic m gc trc
gi l mm thanh m cho dy chng thanh m bm, gc ngoi l mm c cho mt s
c ca thanh qun bm. Sn sng l i sn nh nm nh hai sn phu.
Sn thng thit (epiglottic cartilage) hay sn np thanh qun l sn n hnh
chic l m cung l dnh vo gc gia hai mnh sn gip.

1.2. Cc mng v cc dy chng

Cc sn c gn vi nhau v vi xng mng v sn kh qun bng cc dy

chng v mng.
Mng gip-mng cng t b trn sn gip ti thn v sng ln xng mng.
Mng l gic c bn b: b trn c ph bng np phu-np; b di l dy
cling lin nh i t gc sn gip ti mt trc-bn sn phu v c np tin nh
che ph; b irc bm vo gc sn gip v sn thng thit; b sau bm vo sn sng
v sn phu.
Nn n hi cn gi l mng nhn-thanh m: b di dnh vo b trn sn nhn
b trn gi l dy chng thanh m i t gc sn gip ti mm thanh m ca sn phu
v c np ihanh m 'he ph.
Dy chng nhn-gip gia cn" t b trn ca cung sn nhn ti b di sn gip.
D\' cling nhn-kh qun ni b di sn nhn ti b trn vng sn kh qun
u tin.
Dx chng nhn-hu t mnh sn nhn ra sau tn ht trong nim mc hu
Dy chng nhn-plu i t phn sau sau b trn mnh sn nhn ti b sau ca
y sn phu.

179
 Cc dy chng ca thng thit. Sn thng thit c gn vo xng mng bi
dy chng mng-thng thit, vo r li bi np ll-thng thit gia v hai np
li- thng thit "bn, vo sn gip bi dy chng gip - thng thit.

1.3. Cc c ca thanh qun (laryngeal muscles)

C khi thanh qun qun c vn ng bi cc c t nhng cu trc xung

quanh i ti thanh qun (c ngoi lai); cc sn thanh qun dch chuyn ln nhau nh
nhng c c c hai u bm sn thanh qun (c ni ti). Cc c ni ti u do thn
kinh thanh qun qut ngc chi phi, tr c nhn-gip do thn kinh thanh qun trn.
Cc c ngoi lai bao gm cc c trn mng v cc c di mng. Chng c tc
dng nng, h v c nh thanh qun.
Cc c ni ti (H.17.2)
C nhn-gip i t mt ngoi cung sn nhn ti b di mnh sn gip. Khi c
c hai bn cng co, sn gip b ko xung di v ra trc, lm cng dy thanh m v
khp np thanh m.
C nhn-phu sau i t mt sau mnh sn nhn n mm c sn phu, c tc
dng ko mm c ra sau v xoay mm thanh m ra ngoi, lm m khe thanh mn.
C nhn-phu bn i t b trn cung sn nhn n mm c sn phu, c tc
dng ko mm c ra trc v xoay mm thanh m vo trong, lm khp khe thanh mn.
C phu ngang v c phu cho i t sn phu bn ny n sn phu bn i
din, c tc dng lm khp thanh mn.
C gip-phu i t mt trong mnh sn gip v nn n hi ti mm c sn
phu, c tc dng khp thanh mn v lm trng dy thanh m.
C thanh m tr trn ln vo c gip phu, i t gc gia hai mnh sn gip
n mm thanh m sn phu, c tc dng lm thay i cng ca np thanh m khi
pht m.

- C gip - thng thit

. C gip - phu

.. Mm c-ca sn phu

Cd nhn - phu bn

'** C nhn - phu sau

Mt khp gip

Hnh 17.2. Cc c ni ti ca thanh qun

A. Nhn t sau B. Nhn t bn ( ct mt bn sn gip)

180
1.4. thanh qun (laryngeal cavity) (H.17.3)

thanh qun thng vi hu ti l (hay ng) vo thanh qun. L hng ra

sau v hi ln trn nn thnh trc thanh qun di hn thnh sau. L c gii hn
bi b trn ca thng thit trc, np gian phu sau v cc np pliu - thng
tliit hai bn.
thanh qun i t l (ng) vo thanh qun ti ch tip ni thanh - kh qun.
C hai cp np nim mc t thnh nh vo lng : trn l hai np tin nh gii
hn nn khe tin nh, di l hai np thanh m nm hai bn ca phn trc khe
thanh mn. Cc np v khe chia thanh qun thnh ba phn: phn trn l tin nh
thanh qun i t l vo thanh qun ti cc np tin nh, phn di l di thanh
mn i t cc np thanh m ti b di sn nhn v phn gia l phn tht hp ca
i t khe tin nh ti khe thanh mn (cn c gi l thanh qun trung gian).
mi bn, khe nm gia cc np thanh m v tin nh c gi l thanh tht
(hay bung ihanh qun).
Np tin nh v np thanh m l nhng np nim mc ph ln cc dy chng
cng tn: dy chng tin nli i t gc sn gip ti mt trc - bn sn phu, dy chng
tlianh m i t gc sn gip ti mm thanh m sn phu. Khe thanh mn hp hn khe
tin nh; n gm hai phn: phn gian mng trc, nm gia cc np thanh m v
phn Iian phu sau, nm gia cc sn phu; khe c gii hn sau bi mng nim
mc cng gia cc sn phu (np gian phu). Nh vy, khe thanh mn l ni hp nht
ca thanh qun; n v cc cu trc vy quanh (np thanh m, sn phu v np gian
phu) c gi chung l thanh mn. thanh qun rng dn ra t thanh mn ngc ln
ti l vo thanh qun (hnh phu) v xui xung ti kh qun (hnh phu ngc).
if

Xg mng

Sn gip

Kha thanh mn

Sn nhn

Tuyn gip

Hnh 17.3. thanh qun

A. Thit ng dc B. Thit ng ngang

181
 Thnh di hay sn mi l thnh xng ngn cch mi vi ming do mm
khu ci xng hm trn v mnh ngang xng khu ci to nn.
Thnh trong hay vch mi l mt vch xng - sn to nn bi mnh thng
xng sng v xng l ma sau v sn vch mi trc.
Thnh ngoi ch yu do xng hm trn, m o sng v xng xon mi di
to nn. Thnh ny g gh do c ba xon mi (xng xon) nh ln: cc xon mi
trn, gia v di; pha di - ngoi mi xon mi, gia xon mi v thnh ngoi, l
mt ngch mi c tn tng ng: cc ngch mi trn, gia v di. Vng nm trn
xon mi trn l ngch bm-sng. Ngch mi trn (superior nasal meatus) c l
ca xoang sng sau; ngch mi gia (middle nasal meatus) l ni m thng ca xoang
trn, nhm xoang sng gia - trc v xoang hm trn; ngch mi di (inferior nasal
meatus) l ni vo ca ng l mi.

Hnh 16.1. Thit ng ngang qua mi

Nim mc mi. Tr tin nh mi c che ph bi da, phn cn li ca mi

c ph bi nim mc. Nim mc c chia thnh vng h hp v vng khu.
Vng h hp l vng di xon mi trn. Nim mc y l lp biu m tr c
lng chuyn dnh cht vo ct mc hoc sn v lin tip vi nim mc ca cc xoang;
nhim khun nim mc mi c th lan ti cc xoang. S di do v mch mu ca
vng ny lm cho n c mu hng.
Vng khu l vng trn xon mi trn, c mu vng xm v c t mch mu v
cha cc t bo khu gic.

1.3. Thn kinh khu gic (olfactory nerve)

Thn kinh khu gic truyn v no cm gic v mi. Cc t bo nguyn u ca

thn kinh khu gic nm trong vng nim mc khu gic ca mi; vng ny bao

182
2.3. Lin quan (H.17.5)

Kh qun i qua c v ngc. c, n nm trc thc qun, gia hai b mch

cnh, sau eo tuyn gip v cc c di mng. Cc c di mng khng che kn mt
trc kh qun m h mt khe hnh trm gi l trm m kh qun. Vng h ny ch
c da v mc che ph nn c th m kh qun ti y khi cn. ngc, kh qun nm
trong trung tht trn. N nm trc thc qun, gia hai mng phi v sau cung ng
mch ch cng cc nhnh ca cung ny. Pha trc cc ng mch l tnh mch tay
u tri v tuyn c.

Tm cnh trc
C c- n chm
Mc trc kh C c - mng
C c - gip

C vai - mng
Tm cnh ngoi

Bao cnh
Mc trc sng

Sn sn II

Tuyn c
Cung m ch
Tm ch trn
Tk honh tri
Tk honh phi
Kh qun
Cung tm n
Tk lang thang tri Tk lang thang phi
Tk thanh qun Thc qun
qut ngc tri
ng ngc

Hnh 17.5. Lin qun ca kh qun

A. on c (thit ngang qua c VI)
B. on ngc (thit ngang qua ngc IV)

183
2.4. Cu to (H.17.6)

Kh qun l mt ng cu to bng lp sn, si v c trn ngoi v c lt

trong bng nim mc. Lp sn - si - c trn gm 1 6 - 2 0 vng sn hnh ch c,
khuyt pha sau, nm chng ln nhau. Mi vng dy 1 mm, cao 2 - 5 mm. Cc mang
si gm hai lp ph ngoi v trong cc vng sn v ni cc vng sn li VI nhau.
Ring pha sau ch c cc si c v si n hi cng gia cc u vng sn to nen
thnh mng (membranous wall). Cc phin c ny, gi l c kh qun (trachealis), dy
1 - 2 mm. Lp nim mc lt mt trong kh qun thuc loi thng m tr c lng v
c nhiu tuyn gi l tuyn kh qun.

Hnh 17.6. Cu to ca kh qun

2.5. Mch v thn kinh

ng mch. Kh qun c cp mu bi ng mch gip di trn v cc

nhnh p h qun ca ng mch ch ngc di.
Tnh mch i km ng mch v vo m ri tnh mch gip di.
Bch mch vo cc hch bch huyt trc v cnh kh qun.

3. TUYN GIP (THYROID GLAND) (H. 17.7)

Tuyn gip l mt c quan mu nu v giu mch mu nm mt trc

phn di ca c, ngang mc cc t sng t c V ti ngc I. c bc trong l
trc kh qun ca mc c, n c cc thu phi v tri ni vi nhau bi mt eo hp
nm gia. Trng lng ca n thng vo khong 25 g nhng bin i, hi nng
hn n, v to ra trong k kinh nguyt v khi c thai. c lng kch thc ca
tuyn gip c tm quan trng lm sng trong nh gi v kim sot cc ri lon
tuyn gip; c th t c iu ny mt cch khng xm nhp bng phng tin
siu m chn on.

184
 Mi thu tuyn gip gn c hnh nn; nh ca n nm ngang mc ng
chch ca mnh sn gip; nn ca n ngang mc vi vng sn kh qun th t hoc
th nm. Mi thu di khong 5 cm, cc kch thc ngang v trc- sau ln nht ln
lt l khong 3 cm v 2 cm. Mt sau-tvong ca n c gn vi mt bn ca sn nhn
bng dy chng gip bn. Mt nng {ngoi) th li v c che ph bng c c-gip;
ch bm ca c ny vo ng cho sn gip ngn khng cho cc trn ca tuyn gip
m rng ln ti c gip mng. nng hn c c-gip l c c-mng v bng trn ca
c vai mng, b chm ln pha di bi b trc c c n chm. Mt trong thch
ng vi hnh th ca thanh qun v kh qun, tip xc cc trn vi c kht hu di
v phn sau ca c nhn-gip; c nhn-gip ngn cch n vi phn sau ca mnh sn
gip v mt bn ca sn nhn. Thn kinh thanh qun ngoi nm trong phn ny ca
tuyn trn ng n i ti c nhn-gip. pha di, mt trong lin quan vi kh qun
v sau kh qun l thn kinh thanh qun qut ngc v thc qun. Mt sau ngoi
nm st vi bao cnh, trm ln ng mch cnh chung. B trc nm gn nhnh trc
ca ng mch gip trn, chy chch xung di v vo trong. B sau trn, lin quan
di vi ng mch gip di v nhnh sau ca ng mch gip trn. Cc tuyn cn
gip thng lin quan vi b ny.

Tuyn cn
gip trn

& Tuyn cn
S T g i p di
| r Tk qut ngc

Hnh 17.7.
A. Tuyn gip v cc mch mu ca n nhn t trc
B . Tuyn gip v cc tuyn cn gip nhn t sau

Eo tuyn gip ni cc phn di ca cc thu; n o c khono 1 25 cm theo

chiu ngang v chiu thng ng v thng nm trc cc sn kh qun th hai hoac
th ba. trc eo l c c-gip; nng hn na l c c-mng, cc tnh mh cnh
trc, mc v da. Cc ng mch gip trn tip ni dc b trn ca eo- cc tnh mach
gip di ri khi tuyn ti b di ca eo.

185
 Mt thu thp hnh nn thng t eo i ln v pha xng mng
Mt tuyn gip to bt thng c gi l bu tuyn gip. Bu ny c th chn
p vo cc cu trc xung quanh. Thn kinh thanh qun qut ngc c th b nh hng
do b chn p hoc b tn thng trong phu thut ct tuyn gip; nu thn kinh thanh
qun ngoi hoc c nhn-gip (c thn kinh thanh qun ngoi chi phi v lm cng
cc dy thanh m) b tn thng, ging ni tr nn c cao khng thay i v hi
run. V thn kinh thanh qun qut ngc gn ng mch gip di, thn kinh d b
tn thng khi tht ng mch ny. Trong ct mt phn tuyn gip, phn sau ca hai
thu tuyn c gi li bo tn cc tuyn cn gip.

4. CC TUYN CN GIP (PARATHYROID GLANDS)

Cc tuyn cn gip l nhng cu trc nh, mu nu vng, hnh trng, thng

nm gia b sau thy tuyn gip v bao tuyn. Mi tuyn thng di 6 mm, rng
ngang 3-4 mm, v 1-2 mm chiu trc-sau, nng khong 50 mg. Thng c hai tuyn
mi bn, mt trn v mt di. Cung tip ni gia cc ng mch gip trn v di
dc b sau tuyn gip thng i rt st cc tuyn cn gip.
Cc tuyn cn gip trn hng nh hn v v tr so vi tuyn cn gip di v
thng nm gia b sau tuyn gip nhng i khi cao hn. Tuyn cn gip di c
th: (1) nm trong bao mc tuyn gip, di ng mch gip di v gn cc di;
(2) ngoi bao, ngay trn ng mch gip di; (3) trong tuyn gip, gn cc
di. So vi thn kinh thanh qun qut ngc, tuyn cn gip trn thng sau,
tuyn cn gip di trc. Nu tt c cc tuyn cn gip b ct b, cn tetani s
xy ra do h calci mu.

186
 Bi 18

PH QUN CHNH, CUNG PHI V PHI

MC TIU

1. M t c cc p h qun chnh v cc thnh phn to nn cung phi; lin

quan gia cc thnh phn chnli ca cung phi; hnh th ngoi, lin quan
v cu to ca phi; mng phi; hnh chiu ca cc b phi v cc ngch
mng phi ln lng ngc.
2. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. CC P H QUN CHNH

1.1. P h qun chnh phi (right main bronchus) v cc nhnh ca n

Ph qun chnh phi rng hn, ngn hn v thng ng hn ph qun chnh tri,
di khong 2,5 cm. Mt vt t bn ngoi thng i vo ph qun chnh bn phi hn
bn tri. Ph qun chnh phi tch ra p h qun thu trn (right superior lobar
bronchus) ri i vo phi phi. Cung tnh mch n nm trn n v ng mch phi
phi lc u nm di, sau nm trc n. Ti rn phi, ni ng mch phi phi
nm di ph qun thu trn v trc ph qun chnh, n chia thnh p h qun thu
gia (middle lobar bronchus) v p h qun thu di (right inferior lobar bronchus).
Ph qun thu trn tch ra t mt ngoi ph qun chnh v chy v pha trn-
ngoi i vo rn phi. Khi i c 1 cm, n tch ra ba ph qun phn thu: p h
qun phn thu nh (apical segmental bronchus) cho nh phi, p h qun phn tlnt
sau (posterior segmental bronchus) cho phn sau-di ca thu trn v p h qun phn
tliu trc (anterior segmental bronchus) cho phn cn li ca thu trn.
Ph qun thu gia. Ph qun thu gia bt u 2 cm di ph qun thu
trn, t mt trc ca ph qun chnh. N i v pha trc-bn v sm chia thnh mt
p h qun phn thu bn (lateral segmental bronchus) v mt p h qun phn thu gia
(medial segmental bronchus) i ti cc phn gia v bn ca thu gia.
P h qun thu di. Ph qun ny chy tip theo ph qun chnh bt u t
nguyn u ca ph qun thu gia, ti hoc ngay di ch bt u, n tch ra mt
p h qun phn thu trn (superior segmental bronchus). Nhnh ny chy v pha sau
ti phn trn ca thu di. Sau khi tch ph qun phn thu trn, phn tip tc ca
ph qun thu di phi i xung di v ra sau. N tch ra t mt trc-trong p h
qun phn tlii y gia (medial basal segmental bronchus) chy v pha di-trong
ti mt vng nh nm di rn phi; tip ph qun thu di tch ra p h qun
phn thu y trc (anterior basal segmental bronchus) chy xung di v ra trc
phn cn li sm chia thnh p h qun phn thu y bn (lateral basal semental

187
bronchus) i xung pha di-bn v p h qun phn thu y sail (posterior basal
segmental bronchus) i v pha sau-di. trn 50% s trng hp, ph qun thu
di phi tch ra p h qun phn thu di nh di ph qun phn thu trn 1-3 cm.
Nhnh ny phn phi ti vng phi gia cc phn thu trn v y sau.

1.2. Ph qun chnh tri (left main bronchus) v cc nhnh ca n

Ph qun chnh tri hp hn v t thng ng hn ph qun chnh phi, di gn 5

cm, v i vo rn phi tri ngang mc t sng ngc VI. Chy sang tri di cung
ng mch ch, n bt cho trc thc qun, ng ngc v ng mch ch xung; ng
mch phi tri trc ht trc v sau nm trn n. Sau khi i vo rn phi, n
chia thnh mt ph qun thu trn v mt ph qun thu di.
Ph qun thu trn tri (left superior lobar bronchus). Tch ra t mt trc-bn
ca ph qun chnh, ph qun ny cong ra ngoi v sm chia thnh hai nhnh ph
qun. Nhng ph qun ny tng ng vi nhng nhnh ca ph qun chnh phi i ti
cc thu trn v gia, nhng bn tri c hai c phn phi ti thu trn tri v
khng c thu gia ring bit. Nhnh trn i ln khong 1 cm, tch ra mt p h qun
phn tlui trc (anterior segmental bronchus), sau chy tip thm 1 cm nh l ph
qun phn thu nh-sau (apicoposterior segmental bronchus) trc khi chia thnh cc
nhnh nh v sau. Cc ph qun phn thu nh, sau v trc phn phi nh thu
trn phi phi. Nhnh di chy xung ti phn trc-di ca thu trn (phn li),
to nn p h qun li; ph qun li chia thnh p h qun li trn (superior lingular
bronchus) v p h qun li di (inferior lingular bronchus).
Ph qun thu di tri (left inferior lobar bronchus). Nhnh ny i xung v
pha sau-bn khong 1 cm th tch ra p h qun phn thu trn mt sau ca n; nhnh
ny phn phi nh bn phi. Sau khi i thm 1-2 cm, ph qun thu di chia thnh
mt nhnh trc-gia v mt nhnh sau-bn. Nhnh trc-gia chia thnh cc ph
qun phn tlii y trc v y gia, nhnh sau-bn thnh cc p h qun phn tliu
y bn v y sau. Cc vng phi m cc ph qun ny i ti ging nh bn phi.
Ph qun phn thu y gia l mt nhnh c lp ca ph qun thu di khong
10% s phi. Mt p h qun plin thu di nh tch ra t ph qun thu di tri gp
30% s phi.

1.3. Phn thu ph qun-phi (bronchopulm onary segm ents) (H. 18.1)
Nhng nhnh cp mt ca cc ph qun thu bn phi v bn tri c gi l cc
p h qun phn thu v mi nhnh ny phn nhnh vo mt n v m phi ring bit
v cu trc, c lp v chc nng gi l mt phn thu phqun-phi. Cc phn thu
chnh c gi tn v nh s nh sau:
Phi phi
Thu trn Phn thu nh (I), phn thu sau (II), phn thu trc (III)
Thu gia Phn thu bn (IV), phn thu gia (V)
Thu di Phn thu trn (VI), phn thu y gia (VII), phn thu y
trc (VIII), phn thu y bn (IX), phn thu y sau (X)

188
 Phi tri
Thu trn Phn thu nh-sau (I+II), phn thu trc (III), phn thu li
trn (IV), phn thu li di (V)
Thu di Phn thu trn (VI), phn thu y gia (VII), phn thu y
trc (VIII), phn thu y bn (IX), phn thu y sau (X)
Mi phn thu c bao quanh bi m lin kt lin tip vi mng phi tng, v
l mt n v h hp ring bit.

Phi Tri

Mt ngoi

nh nh

Hnh 18.1. Cc phn thu ph' qun phi

189
1.4. Gii phu lm sng. Hiu bit v s chia nhnh ca ph qun l khng th
thiu trong lc soi ph qun v trong c cc phim chp ph qun. N cng mang tnh
quyt nh trong dn lu t th ca cc vng phi b nhim khun. Phn thu trn ca
thu di l v tr thng gp ca p-xe sau khi bnh nhn sc thc n t th nga.
Nhng vt t bn ngoi i vo c th lm tc mt ph qun chnh, ph qun thu, ph
qun phn thu hoc ph qun nh hn tu theo kch thc ca n. hiu nhng tc
ng ca chng v tm cch ng can thip ngoi khoa, khng th khng c hiu
bit v cch chia nhnh ca ph qun, ct mt phan thu phi l iu c th thc hin
c trong khi cc th thut ct b rng hn c th bao gom ct b mt s phn thu,
ct thu hoc ct ton b phi.

2. PHI (LUNGS)

Phi l c quan chnh ca h h hp, ni xv ra s trao i kh gia mi trng

bn ngoi v c th. Mi ngi c hai phi nm trong hai mng phi; khong nm
gia hai mng phi gi l trung tht.

2.1. Hnh th ngoi (H.18.2 v H.18.3)

Phi l mt tng xp v n hi nn th tch ca n thay i nhiu theo lng

kh cha bn trong. T trng ca phi nng hn nc khi cha th v nh hn nc khi
th. Phi ngi ln c c th cha ti 4500- 5000 ml khng kh. Phi tr em c
mu hng, phi ngi ln c mu xanh bic hoc xm.

Thu trn

-Thu di

A B

Hnh 18.2. Mt sn ca phi

A. Phi phi B. Phi tri

190
 B
A

Hinh 18.3. Mt trung tht ca phi

A. Phi tri B. Phi phi

Mi phi c m t nh, mt y v ba mt ngn cch nhau bng cc b; n trng

gn ging mt na hnh nn.
Cc mt phi. M t sn (costal surface) nhn v li p vo mt trong ca lng
ngc, c cc vt n lm ca xng sn. Phn sau ca mt sn p vo pha bn ct
sng ngc, trong rnh phi ca lng ngc, v c gi l phn ct sng (vertebral part).
M t trung tht (mediastinal surface), hay mt trong, lm su do c n tim.
sau-trn n tim l mt vng hnh vt gi l rn phi. Rn l ni cc thnh phn to
nn phi i vo v i ra khi phi. 0 ngoi phi, cc thnh phn ny to nn cung
plii. Mng phi tng bc mt trung tht ti rn phi th qut vo bc cung phi v
lin tip vi mng phi thnh. Phn mng phi bc rn v cung phi cn ko di
xung di to nn dy chng phi.
M t honh (diaphragmatic surface) hay b mt ca y phi (c th coi y l
vng thp ca phi), m, p ln vm honh, qua c honh lin quan vi mt trn ca
gan. M ca p xe gan c th v qua c honh ln mng phi. Ring phi tri cn
lin quan qua c honh vi y v v t. Ngoi cc mt ni trn, phi cn c cc mt
gian thu c ngn cch bi cc khe gian thu.
nh phi. inh trn, nh ln vo nn c qua l trn ca lng ngc.
Cc b ca phi. Phi c hai b, b trc v b di. B trc (anterior border)
l b sc ngn cch mt sn vi mt trung tht v trm ln mng ngoi tim. Phn
di b trc phi tri c khuyt tim. B di (inferior border) vy quanh mt honh
v gm hai on: on thng trong ngn cch mt honh vi mt trung tht on
cong ngoi ngn cch mt honh vi mt sn. "B sau" l t khng c dn

191
trong thut ng gii phu. N ng vi ng phn chia phn ct sng ca mt sn VI
phn cn li ca mt ny v chy dc theo chm ca cc xng sn.
Cc khe v thu phi. Phi phi c chia thnh ba thu trn, gia v di bi
hai khe, khe chch v khe ngang. Cc khe t b mt ca phi n su vo n tn rn
phi. Khe chch i qua c ba mt ca phi; n ngn cch thu di vi cc thu gia
v trn. Khe ngang ngn hn, ch thy mt sn v mt trung tht, ngn cch thu
trn vi thu gia. Phi tri c chia thnh hai thu: thy trn v thu di bi khe
chch. Thu trn phi tri c hai vng l vng nh v li.

2.2. Cu to ca phi

Phi c to nn t ton b cc nhnh phn chia trong phi ca ph qun

chnh, ng mch v tnh mch phi, ng mch v tnh mch ph qun, bch huyt
v cc si thn kinh ca m ri phi; m lin kt xen gia cc thnh phn trn v
bao quanh phi.

2.2.1. S phn chia ca p h qun chnh trong phi v cu to ca cy

p h qun

Hai ph qun chnh phi v tri (right/left main bronchus) tch ra t kh qun
ngang mc t sng ngc IV v to vi nhau mt gc khong 70. Mi ph qun chnh
khi vo phi s phn chia nh dn ti cc ph nang. Ton b cc nhnh phn chia ca
ph qun gi l cy p h qun (bronchial tree). Sau khi qua rn phi, mi ph qun
chnh (bc mt) i trong phi theo hng mt trc gi l thn chnh. T thn chnh
tch ra cc p h qun thy (bc hai) theo kiu chia nhnh bn. Cc ph qun thu s
tch ra cc p h qun phn tliu (bc ba). S phn chia ny khc nhau gia hai ph
qun chnh.
Trong mi phn thu ph qun-phi, ph qun phn thy li phn chia thnh cc
nhnh, ri cc nhnh ny li phn chia nhiu ln thnh cc ph qun nh dn. Tt c
cc ph qun trong phi c gi trng thi m thng nh cc mnh sn; cc sn
ny gim dn v s lng v kch thc sau mi ln phn chia v bin i khi nhng
ng dn kh ng knh di 1 mm, nhng ng m ta gi l cc tiu p h qun. Tiu
ph qun m dn kh cho mt tiu thu (tiu thy l n v c s ca phi, c y l
hnh a gic hin ln b mt phi) c gi l tiu p h qun tiu thu. Mt tiu ph
qun tiu thy i vo mi tiu thy, chia ngay thnh 6 tiu p h qun tn', nhng tiu
ph qun tn li chia thnh cc tiu p h qun h hp. Cc tiu ph qun tn l nhng
ng dn kh xa nht c lt ch bng thng m tr n (cc ph qun ln hn
c lt bng thng m tr gi tng c lng). Cc tiu ph qun h hp c mt t ph
nang nh tch ra trc tip t thnh ca chng v cui cng tn cng bng cc ng ph
nang; mi ng ph nang c thnh mng tn cng thnh mt phn phnh hn gi l nh;
nh dn ti cc ti ph nang. Thnh mng c lt bng thng m vy n ca cc
ng ph nang, cc nh v cc ti l ni bm vo ca cc p h nang. Bao quanh cc ph
nang l mng li mao mch. Cc kh trong mu v ph nang c th khuych tn qua
thnh cc mao mch v ph nang. Nhn mt cch khi qut, c th chia cy ph qun
thnh hai phn: phn gn ln hn l ng dn kh (t thanh qun ti cc tiu ph
qun tn); cc ng v cc khoang xa hn to nn cc vng trao i h hp gia kh

192
tri v cc mao mch (cc tiu ph qun h hp, cc ng ph nang, cc ti ph nang v*
cc ph nang).
V cu to, cc ng dn kh c lt trong bng thng m nm trn mt l
ring bng m lin kt. Bn ngoi l ring l lp di nim mc, cng c cu to
bng m lin kt, vi trong l c trn, cc tuyn, cc mnh sn, cc mch mu, m
bch huyt v thn kinh. Sn c mt t kh qun n cc ph qun nh nht nhng
vng mt tiu ph qun.

2.2.2. S p h n n h n h ca n g m ch p h i (H.18.4)

Hnh 18.4. Lin quan gia ng mch phi v ph qun

C hai ng mch phi phi v tri tch ra t thn ng mch phi. ng mch
phi phi chy ngang sang phi, qua rn phi, bt cho mt trc ph qun chnh phi
ngay di ph qun thy trn. ng mch phi tri nh hn v ngn hn, chy chch
ln trn sang tri bt cho mt trc ph qun chnh tri pha trn ph qun thy
trn. Vo trong phi, c hai ng mch chy xon quanh thn ph qun chnh v cng
phn chia thnh cc nhnh thy, cc nhnh cho phn thy ri li tip tc phn chia
nh dn cho ti mng mao mch quanh p h nang.

2.2.3. Tnh mch phi

Cc li mao mch quanh ph nang tp trung dn vo cc tnh mch

quanh tiu thy, cc tnh mch nh hp nn cc tnh mch ln dn, cui cng to
thnh hai tnh mch phi trn v di mi bn v vo tm nh tri.

2.2.4. ng mch v tnh mch p h qun

ng mch nui dng cho cho cy ph qun v m phi l cc nhnh p h

qun, nhnh ca ng mch ch ngc.

193
 Tnh mch p h qun. Cc tnh mch su dn mu t trong phi vo tnh mch
phi, cn cc tnh mch nng dn mu t ph qun ngoi phi v mng phi tng
vo tnh mch n v bn n ph.

2.2.5. Bch huyt ca phi

Cc mch bch huyt trong nhu m phi vo cc hch bch huyt phi nm
gn nhng ch chia nhnh ca ph qun, ri t vo cc hch ph qun phi nm
rn phi.

2.2.6. Thn kinh ca phi

Gm nhng nhnh ca m ri phi chy theo ph qun chnh, to thnh mt
mng li quy xung quanh ph qun, qua rn phi vo phi chi phi cho cc c, nim
mc ca ph qun v cho cc ph nang.

2.3. Cung phi (root of lung)

Cung phi ni mt trong ca phi vi trung tht v c to nn bi cc thnh

phn i vo hoc ra khi phi ti rn phi. Cc thnh phn l ph qun chnh, ng
mch phi, ng mch ph qun, m ri thn kinh t ch ca phi, cc tnh mch
phi, cc tnh mch ph qun, bch mch, cc hch bch huyt ph qun-phi v m
lin kt lng lo, tt c c bao bc bi mng phi. Ph qun chnh, ng mch phi
v tnh mch phi l nhng thnh phn trc tip tham gia vo chc nng h hp ca
phi nn c gi l cung phi chc phn. Cc thnh phn cn li c vai tr nui
dng cho phi v to nn cung phi dinh dng.
Cung phi nm ngang mc cc thn t sng ngc V-VII. Cung phi phi
nm sau tnh mch ch trn v tm nh phi v di phn tn cng ca tnh mch n.
Cung phi tri nm di cung ng mch ch v trc ng mch ch ngc. Cc
lin quan chung ca c hai cung phi l: trc, thn kinh honh, ng mch v tnh
mch mng ngoi tim-honh, v m ri phi trc; pha sau, thn kinh lang thang
v m ri phi sau; di, dy chng phi.
Cc cu trc chnh ca c hai cung phi sp xp gn ging nhau ( mc rn
phi): tnh mch phi trn nm trc, ngay sau l ng mch phi v ph qun
chnh (ng mch phi bn phi nm trc ph qun chnh, bn tri nm trn), cc
mch ph qun nm sau cng. Tnh mch phi di di Dh qun chnh v l cu
trc thp nht ca rn phi.

2.4. Mng phi (pleura) (H. 18.5)

Mng phi l mt bao thanh mc kn bc ly phi. Bao ny gm hai l: mng

phi tng v mng phi thnh, gia hai l l mt khoang tim tng gi l m ng phi
(pleural cavity). Bnh thng hai l ca mng phi p st nhau v ch tch xa nhau khi
c dch (trn dch mng phi) hoc kh (trn kh mng phi) trn vo^

194
/
 Hnh 18.5. S phi v mng phi

M0ng^phaLtang_i\\sccxd\ pleura) l l thanh mc bao bc v dnh cht vo nhu

m phi, lch c vo cc khe gian thy bc c cc mt gian thu ca phi. quanh
rn phi, mng phi tng qut li lin tip vi mng phi thnh.
M ng phi thnh (parietal pleura) l phn mng phi ph mt trong lng ngc
(phn sn - costal part), mt trn c honh (phn honh - diaphragmatic part) v
mt bn ca trung tht (phn trung tht - mediastinal part). Phn mng phi thnh
trm ln nh phi l vm mng phi. Gc gia cc phn phn ca mng phi (tng
ng vi cc b phi) c gi l cc ngch m ng phi (pleural recesses): ngch sn
honh (costodiaphragmatic recess) chy dc theo on cong ca b di phi,
nhng xung thp hn phi v l ni thp nht ca mng phi; ngch sn-trung
tht (costomediastinal recess) chy dc b trc phi; ngch honh-trung tht
(phrenicomediastinal recess) chy song song vi on thng ca b di phi.

2.5. i chiu ca phi v mng phi trn lng ngc

i chiu ca phi v mng phi trn lng ngc thay i ty theo tng ngi v
ngav mt ngi, n cng thay i theo nhp ht vo hay th ra. Mt ngi trng
thnh c lng ngc trung bnh v th bnh thng c i chiu nh di y.

2.5.1. i chiu ca phi

nh phi. im cao nht ca inh phi ngang mc u sau xng sn I, nh ln

trn u trc xng sn I 5 cm, trn xng n 3 cm v cch ng gia 4 cm.
B trc ca phi bt u t im cao nht ca inh phi i chch xun di v
vo trong bt cho khp c - sn I, ti ngang mc khp c - sn II th vo st n
gia. T b trc phi phi chy xung ti u trong ca sn sn VI th tip ni
vi b di. B trc phi tri ging bn phi ti u trong sn sn IV t b

195
trc phi tri chy vng ra ngoi, xung di ti gn u ngoi ca sn sn VI th
tip ni vi b di.
B di ca phi bt u t ch tn ht ca b trc chy chch xung di ra
ngoi v ra sau, bt cho khoang gian sn VI ng gia n, khoang gian sn
VII ng nch gia, khoang gian sn IX trn ng vai v tn ht u sau xng
sn XI. Gii hn sau-trong ca phi (hay b sau) t u sau xng sn I chy
xung bt cho cc mm ngang t sng ngc II - XI.
Khe chch bt u t u sau khoang gian sn III chy chch xung di, ra
ngoi v ra trc tn ht ch ni gia xng sn v sn sn VI.
Khe ngang tch t khe chch ngang mc khoang gian sn IV trn ng
nch, ri chy ngang ra trc ti pha trc sn sn IV.

2.5.2. i chiu ca mng phi (H. 18.6)

Vm mng phi tng ng vi im cao nht ca nh phi.

Ngch sn - trung tht bn phi ging i chiu ca b trc phi phi, cn
bn tri ging b trc phi tri cho ti u trong sn sn IV, t ngch sn trung
tht bn tri lch vo gn ng gia hom, ti sn sn VI, cch ng gia khong 2
cm, th lin tip vi ngch sn-honh.
Ngch sn - honh bt u t ch tn ht ca ngch sn trung tht chy chch
xung di, ra ngoi v ra sau, bt cho xng sn X ng nch gia, xng sn
XI cch ng gia 10 cm v tn ht khe gia t sng ngc XII v t sng tht
lng I.

Hnh 18.6. i chiu ca nh v

ngch sn - trung tht mng phi ln lng ngc

196
2.6. Hnh nh X quang ca phi

Chp X quang lng ngc ta thy hai bn hnh nh trong sng ca phi quy ly
bng m ca tim gia. gn nh phi c bng xng n ct ngang chia thnh 2
phn trn v di n.
hai bn st bng tim c hai m m sm, l rn phi. T rn phi ta ra
pha ngoi nhng vt m nht dn, l cc thnh phn ca cung phi i vo phi.
Hai bn pha ngoi y phi thy hnh mt cung nhn, l ngch sn -honh ca
mng phoi.

197
 Bi 19

I CNG V H TUN HON, CC MCH CH,

TNH MCH
CA,' H TNH MCH
N

MC TIU

1. M t dc cc loi mch mu, cu o chung ca mch mu v ca ring

mi loi mch mu.
2. M t dc cc on ca ng mch ch v phm vi cp mu ca tmg
on, cc tnh mch ch v dc im ca cc tnh mch dan lu mu clio
bng (tnh mch ca) v ngc (h tnh mch n).

1. I CNG V H TIM MCH

H tim mch bao gm tim (heart) vn ng vai tr nh mt ci bm, v cc

mch mu (blood vessel) mu tun hon qua . Ngoi h tun hon mu, h tim-
mch cn gm c h bch huyt (lymphoid system) bao gm cc mch bch huyt v
cc hch bch huyt - ni m bch huyt chy qua. Hai h ny thng vi nhau v cng
m nhim chc nng vn chuyn cc cht trong c th.

1.1. Cu to ca thnh mch mu (H.19.1)

Hnh 19.1 A: c u to ca mch mu; B: Van tnh mch

198
 Thnh ca mch mu do ba lp o to nn: (1) o trong, (2) o gia, v (3) o
ngoi. o trong hay lp ni mc (tunica intima) c to bi mt lp thng m vy
(gi l ni m) nm trn mt mng y. Ni m l mt lp t bo lin tc, lt mt
trong ca tim v tt c cc mch mu. o gia (tunica media) thng l lp dy nht
do cc si chun v cc si c trn to nn. Cc si chun lm cho mch mu c tnh
n hi. o ngoi (tunica externa) ch yu do m x to nn. Cc si giao cm ca
thn kinh t ch chi phi c trn ca mch mu. S hng phn thn kinh giao cm s
kch thch c trn co, lm cho lng mch mu hp li. Tinh trng gim ng knh
lng mch mu c gi l s co mch (vasoconstriction). Tri li, khi c ch thn
kinh giao cm, cc si c trn gin ra. Tinh trng ng knh lng mch tng ln c
gi l s gin mch (vasodilation). Hn na, khi mt ng mch hay tiu ng mch
b tn thng, c trn ca thnh mch co, dn n tnh trng co tht mch. S co mch
ny hn ch mu chy qua mch b tn thng v lm gim mt mu nu mch mu
thuc c nh.

1.2. Cc loi mch mu v c im cu to ca tng loi

1.2.1. Cc loi m c h m u. Cc mch mu dn mu t tim n cc m l cc ng

mch (artery). Trn ng i ti cc m, ng mch chia nhnh nh dn, t cc ng
mch c ln n cc ng mch c va ri n cc tiu 'ng mch (arteriole). Tiu
ng mch chia thnh cc mao mch (capillary). Cc ng mch phn phi theo
nhng quy lut nht nh. V ng i, chng i n c quan bng con ng ngn
nht; cc mch chnh thng i mt gp ca cc vng c th v c cc cu trc
khc bo v; chiu di ng mch thch ng vi s thay i kch thc ca c quan (v
d nh ng mch t cung).

V m tr v tim, mu i qua cc mch mu c ng knh ln dn gi l cc

tnh mcli (vein): u tin l cc tiu tnh mch (venule), tip n l cc tnh mch ln
hn v cui cng l c tnh mch ch.

1.2.2. c im cu to ca tng loi mch mu

ng mch v tiu ng mcli. Thnh ng mch c thm cc l chun trong v

ngoi nm xen gia ba lp o. Lng si chun v si c trn o gia bin i theo
kch thc ng mch. o gia ca cc ng mch c ln c nhiu si chun hn si
c trn nn cc ng mch c ln c gi l cc ng mch n hi (elastic arteries)-
sc n hi ca thnh mch gip y mu v pha trc lc tm tht gin. o gia ca
cc ng mch c va c nhiu si c trn hn si chun nn chng c gi l cc
ng mch c (muscular arteries); cc ng mch ny c vai tr phn phi mu n
cc c quan hay cc phn c th nn cng c gi l cc ng mch phn phi
(distributing arteries). o gia ca cc tiu ng mch hu nh hon ton do c trn
to nn. Nh c trn, cc ng mch c v tiu ng mch c kh nng iu chnh
lng mu chy qua mch.
Cc mao mch. Cc mao mch l nhng vi mch ni cc tiu ng mach v cc
tiu tnh mch. Mao mch cho php s trao i cht dinh dng v cht cn b ia mu

199
v cc t bo ca m qua dch k c th sy ra. Thnh mao mch do ni mc to nn,
khng c cc lp o gia v ngoi, mt cht no t mu ch cn i qua mt lp t bo
l ti c dch k v cc t bo ca m. Tuy nhin, cc t bo mu v cc cht c phn
t ln hn nh protein huyt tng th thng khng qua c thnh mao mch. Mao
mch dng xoang (sinusoid) rng hn cc mao mch bnh thng. Ngoi vic mng y
vng mt hoc khng hon chnh, mao mch dng xoang c khe gia cc t bo ni m
rng hn, cho php cc protein v cc t bo mu i t m vo dng mu.
Cc tnh mch. Thnh tnh mch cng c ba lp o nh ng mch nhng mng
hn thnh ng mch v lp o gia c t si chun v si c trn hn. Thnh tnh mch
khng c cc l chun ngoi v trong nh ng mch. Khi b t th tnh mch xp
xung trong khi ng mch th ming t vn m. Mt s tnh mch c van (valve)
gip cho mu chy v tim bng cch ngn khng cho mu chy ngc li. Van
c to nn bi mt np gp ca ni m, c tng cng bi m lin kt. Van c
hnh bn khuyn vi mt lm hng v tim.
Xoang tnh mch (sinus venosus) l mt tnh mch c thnh mng bng ni m
m khng c c trn thay i ng knh. Lp o gia v lp o ngoi ca xoang
tnh mch c thay th bng m lin kt. Cc xoang tnh mch mng cng i trong
mng no cng l v d in hnh v xoang tnh mch.

1.3. Cc tip ni (anastom oses)

Hu ht cc vng c th nhn c s cp mu n t trn mt ng mch.

Nhnh mch lin kt cc nhnh ca hai hay nhiu ng mch cp mu cho cng mt
vng c th c gi l mch ni (anastomosis). Nhng mch ni gia cc ng mch
em li cc con ng thay th mu i ti mt m hay c quan. Nu dng mu
trong mt ng mch b ngng chy khi c ng bnh thng ca c th p vo mch
hoc nu mch b tc hay t, tun hon ti phn c th do mch nv nui
dng c th vn c duy tr nh cc mch ni. S tun hon mu qua mt nhnh
mch ni thay th cho mt con ng dn mu bnh thng c gi l tun hon
bn (collateral circulation). Cc tip ni cng c th xy ra gia cc tnh mch. Nhng
ng mch khng tip ni vi cc ng mch khc c gi l cc ng mcli tn
(end arteries). Khi ng mch tn b tc, vng m do n cp mu s cht v khng c
s cp mu thay th.

1.4. Cc vng tun hon mu

C hai vng tun hon mu (H.19. 2 v H.19. 3):

Vng tun hon phi gm dng mch phi dn mu t tm tht phi ln phi
(mu cha nhiu C 0 2) v cc tnh mch phi dn mu t phi v tm nh tri (mu c
nhiu 0 2).

200
 Thn /m phi

Hnh 19.2. S tun hon phi

Vng tun hon h thng gm dM mch ch dn mu t tm tht tri n tt

c cc c quan ca c th v cc tnh mch ch trn v di dn mu cc c quan v
tm nh phi.
Cc nhnh nui u v c

Cc nhnh nui chi trn

J
T/m ch trn = 5 -

T/m ch di

Cc nhnh nui thnh ngc

Cc nhnh nui gan

T/m ca
Cc nhnh nui thnh bng v thn
Cc nhnh nui ng tiu ho

Cc nhnh nui chi di

Cc nhnh nui chu hng

Hnh 19.3. S tun hon h thng

1.5. Tun hon thai

1.5.1. Cc c im ca tun h o n thai (H.19. 4)

Trc khi sinh, c th thai phi ph thuc vo c th m ly oxy v cht dinh
dng, v o thi cc cht cn b. C th thai lin h vi c th m qua dy rn (cha
ng mch v tnh mch rn) v nhau thai (cha mng mao mch ni ng mch v
tnh mch rn). Nhau thai bm vo t cung m, mng mao mch ca nhau tip xc vi
mng mao mch ca t cung m.
Mu giu oxy v cht dinh dng t nhau (tm gi l mu nhau) c tnh mch
rn dn v nhnh tri tnh mch ca. Hu ht mu ny khng qua gan m r tt qua
ng ng tnh mch (ng ni nhnh tri tnh mch ca vi tnh mch ch di) v
tnh mch ch di, pha trn vi mu mt oxy ca tnh mch ch di ri v tm nh
phi. tm nh phi, mu nhau pha trn ny pha trn thm khng ng k vi mu
mt oxy ca tnh mch ch trn v van tnh mch ch di c tc dng hng dng
mu t tnh mch ch di i qua l bu dc vo tm nh tri, trong khi dng mu
mt oxy ca tnh mch ch trn (t u-c-chi trn v) c hng ti l nh-tht phi
i xung tm tht phi.

Cung /m ch
T/m ch trn ng /m
Phi phi
Thn /m phi
L bu dc (Botal)
Tm nh phi Tm nh tri

Phi tri
Tm tht tri

Tm tht phi

T/m

Rau (nhau) thai

Hnh 19.4. Tun hon thai

202
 T tm nh tri, mu nhau ( pha trn), cng mt lng nh mu mt oxy tr hai
phi v, i xung tm tht tri ri c tng vo ng mch ch. Mt phn mu n i
theo ng mch vnh v cc nhnh ca cung ng mch ch i nui tim, u - c v
chi trn. Phn cn li tip tc i ti nhng vng khc ca c th thai theo ng ng
mch ch xung. Phn ny c hm lng oxy thp hn phn mu i nui tim v u -
c - chi trn v b pha thm vi mu mt oxy ca tnh mch ch trn theo cch sau:
mu mt oxy ca tnh mch ch trn i vo tm tht phi v c tng ra thn ng
mch phi. Do phi cha hot ng, ch mt lng nh mu ny ln phi ri v tm
nh tri, cn phn ln i qua ng ng mch vo ng mch ch xung ( sau ch tch
ra ng mch di n tri) pha vi mu giu oxy t cung ng mch ch i
xung. Mt phn ng k mu ny i ti nhau theo ng hai ng mch rn (nhnh
ca hai ng mch chu trong) trao i kh v cc cht ri li tr v thai theo tnh
mch rn.
Tm li, tun hon thai c cc c im l:
C nhng mch mu lin h vi c th m v trao i cht (ng mch, tnh
mch rn v mng mao mch nhau) v to nn tun hon nhau thay th cho chc nng
ca cc vng tun tun hon ti phi, rut v thn ca thai;
C ba ng r tt (ng tnh mch, l bu dc v ng ng mch) gip cho mu
t nhau khng phi i qua nhng ni khng cn thit (gan, phi), lm tng tc tun
hon qua nhau, ng thi m bo c c ch u tin mu giu oxy hn cho cc c
quan quan trng nh tim v no.
Nhng bin i ca tun hon thai sau khi sinh
Sau khi tr ra i, dy rn c tht lm ngng tun hon qua nhau; iu ny
'lm cho 0 2 trong mu b gim xung cn C 0 2 th tng ln, trung tm h hp hnh
no b kch thch lm a tr ct ting khc cho i v h hp bng phi bt u hoi
ng.
p lc tm nh phi gim xung do ngun mu t tnh mch rn v khng cn;
phi n ra v nhn nhiu mu, lng mu v tm nh tri tng ln lm p lc hai tm
nh cn bng, l bu dc c ng li (do s p st ri ho ln vo nhau ca hai vch
tin pht v th pht).
ng ng mch nghn li rt nhanh ngay sau khi sinh (tt hn th phi sau vi
tun hay vi thng) ri teo li thnh mt dy x gi l dy chng ng mch.
Tnh mch rn b nghn do huyt khi ri dn bin thnh dy x c tn l dy
chng trn ca gan. Ong tnh mch cng b nghn nh vy ri tr thnh dy chng
tnh mch.
Cc ng mch rn b tc nghn t ch chng tch ra ng mch bng quang
trn n rn; on ny s bin thnh dy x nm trong t chc m ngoi phc mc ca
thnh bng gi l thtng ng mch rn.
Sau khi sinh, a tr s mc tt thng lin nh nu l bu dc khng ng kn
tt cn ng ng mch nu ng ng mch khng tt li.

203
2. TUN HON H THNG

Tun hon h thng l vng tun hon a mu giu oxv v cht dinh dng t
tm tht tri qua h ng mch ch ti tt c cc m v c quan trong c th ri mu
mt oxy t cc m c cc tnh mch ch trn v di a v tm nh phi. tin
m t, cc mch mu ln ca tun hon h thng ngc v bng c trnh by trc
thnh mt mc ring, tip l phn trnh bv cc mch mu u-c v cc chi.

2.1. Cc mch mu ln (mch ch) ca tun hon h thng v s cp mu

ngc v bng

2.1.1. ng m ch c h (H.19..5)
ng mch ch xut pht t l ng mch ch ca tm tht tri. T y, ng
mch i theo tng on c tn gi khc nhau, mi on chia nhnh ti tng phn
c th.

T hn /m cnh tay - u

T/m cnh trong

/m cnh chung tri
T/m cnh tay - u phi

/m v m di n tri

Cung /m ch
/m phi tri
Thn /m phi

/m ch ngc

/m thn tng

/m t
/m mc treo trng trn

T/m hon tinh tri

/m mc treo trng di
/m cng gia

/m chu trong
/m chu ngoi

Hnh 19.5. Cc mch ln ca c th

204
 Lc u ng mch chy chch ln trn, ra trc v sang phi v mang tn l
phn ln dng mch ch hay dng mcli ch ln. Phn ny nm bn phi thn ng
mch phi, trc ng mch phi phi v kt thc ngang mc gc c bng cch lin
tip vi cung ng mch ch.
Tip . c// dn mcli ch un cong ln trn, ra sau v sang tri, ri li cong
xung di ti ngang sn tri a gian t sng ngc IV - V th lin tip vi phn
xung ng mch ch. Cung ng mch ch ln lt i trc ri bn tri kh qun,
trn ph qun chnh tri.
T sn tri a gian t sng ngc IV - V, phn xung ng mcli clu hay ng
mch ch xunq i xung sau tim v thc qun, trc sn tri ct sng, cng i
xung th cng vo gn ng gia, ti ngang t smg ngc XII th chui qua l ng
mch ch ca c honh vo bng. bng, ng mch ch xung i st trc thn cc
t sng tht lng v khi ti khong ngang mc a gian t sng tht lng IV - V th
tn cng bng cch chia thnh cc n mch chu chung phi v tri (v mt nhnh
nh l ng mch cng gia). V i qua ngc v bng, ng mch ch xung li c
chia thnh phn ngc hay dn mch ch ngc v phn bng hay dng mch ch bng.
Mi phn ng mch ch phn nhnh cp mu cho mt phn c th.
Phn ln tch ra cc dng mch vnh phi v tri cp mu cho tim (xem Bi 20).
Cung ng mch ch tch ra ba ng mch ln cp mu cho u-c v chi trn.
C ba nhnh ny u tch ra mt trn ca cung, tnh t phi sang tri l: thn dng
mch cnh tay-u, ng mch cnh chung tri v dng mch di n tri. Thn
ng mch cnh tay u khi chy ln ti sau khp c-n phi th chia thnh ng
mch cnh chung phi v dng mch di n phi. Cc ng mch cnh chung v
di n hai bn tuy c nguyn u khc nhau nhng cch phn nhnh ca chng
hai bn ging nhau: ng mch cnh chung cp mu cho u-c, ng mch di n
cp mu cho chi trn v mt phn u-c (Xem Bi 9).
ng mch ch ngc tch ra nhiu nhnh cp mu cho thnh ngc, c honh v
cc c quan trong lng ngc:
- Hai nhnh ph' qun cp mu cho ph qun v phi hai bn; 2 - 5 nhnh
thc qun cp mu cho on ngc ca thc qun; cc nhnh mng ngoi tim;
cc nhnh trung tht.
- Hai ng mch honh trn; 9 cp dng mch gian sn sau i dc b di
cc xng sn III - XI v mt cp ng mch di sn i di xng sn
XII. Cc ng mch gian sn sau cp mu cho xng - c - da ca lng (c
tu sng v dy thn kinh sng on ngc), thnh ngc v thnh bng.
- Cc nhnh tuv sng.
ng mch ch bng cho cc nhnh bn cp mu cho thnh bng v cc tno
bng.
Cc nhnh thnh bng bao gm 2 ng mch honh di v 4 cp n mach
tht lng tch ra t cc mt sau-bn cp mu cho cc on ca vng tht lng

205
 Cc nhnh cho tng bng bao gm ba nhnh n tch ra t mt trc (ng
mch thn tng, ng mch mc treo trng trn v ng mch mc treo trng di) v
ba cp nhnh tch ra t cc mt bn (cc cp ng mch thn, thng thn gia v
sinh dc). Di y xin s b m t cc ng mch cp mu cho tng bng (hy xem
them cc bi m t cc tng bng).
- ni mch thn tni tch ra ngay di c honh, ngang mc t sng ngc
XII, v chia ngay thnh ba nhnh:
- ng mcli v tri cp mu cho d dy (cng cc ng mch khc)
- ng mch lch chy dc b trn ca tu n cp mu cho lch: trn ng
ti lch, ng mch ny cn phn nhnh vo thn v ui tuy v vo d dy
(dng mch v-mc ni tri v cc ng mch v ngn).
- ng mch gan cliung tch ra ba nhnh: (i) dng mch v-t trng chia thnh
cc dng mch t-tu trn (trc v sau) cp mu cho t trng v u tu, v
ng mcli v-mc ni phi cp mu cho d dy; (ii) dng mch v phi cp
mu cho d dy; v (iii) dng mch gan ring cp mu cho gan v ti mt
(Xem Bi 26).
- ng mch mc treo trng trn tch ra t mt trc ng mch ch bng,
ngang mc a gian t sng ngc XII - tht lng I.N tch ra dng mch
t-tn di (vo t tu), cc ng mch hng trng v hi trng (nui ton b
rut non) v cc ng mch cp mu cho rut tha, manh trng, i trng ln
v i trng ngang (Xem Bi 26).
- ng mch mc treo trm; di tch ra t mt trc ng mch ch bnp.
di nguycn u ng mch mc treo trng trn. N tch ra ng mch ln,
ilnx mcli di trng tri (cp mu cho i trng xung), (Im> mch sima
(cap mu cho i trng sigma) v cc ig mcl trc trng trn (cp mu
cho phan trn trc trng).
- Cc dM mcli thn cp mu cho thn (Xem Bi 27).
- Cc ilni mch tinh lion hoc bitiii trng (Xem Bi 28 v Bi 29).
- Cc tn mch thng thn ia cp mu cho tuyn thng thn (cng vi
ng mch thng thn trn n t ng mch honh di v ng mch
thng thn di tch ra t ng mch thn).
Mi nhnh tn ca ng mch ch {ng mch chu chung) li tn cng bng
hai nhnh: liii mch chu Hoi chy dc theo c tht lng ln vo i v tr thnh
dH mch di cp mu cho chi di; dni mch chu tron chy vo chu hng b
cp mu cho cc tng chu hng v thnh chu hng, y chu v mng.
2.1.2. Cc tnh mch ch (H.19.6)
T/m cnh tay u - phi
/
T/m gip di tri
T/m cnh trong phi / / T/m canh trong tri
/ * ' '

T/m ngc trong ____ T/m di n tri

T/m di n p h i-- - 3 : T/m cnh
--------- T/m cnh tav
tay- -
u tri

T/m n------ y%
'fl, -----------T/m ch trn
T/m gian sn-
T/m bn n ph

s.-------------- T/m ch di
- jL - ----------------------T/m gan
T/m bn n

T/m tht lng

T/m thn

T/m ca

T/m chu chung phi---------

T/m thng v di T/m chu chung tri
T/m chu ngoi phi
- - T/m chu ngoi tri
T/m chu trong phi - - T/m chu trong

T/m i

Hnh 19.6. H thng tnh mch ch

C hai tnh mch ch: tnh mch ch trn v tnh mch ch di.
Tnh mch ch trn thu nhn mu tnh mch ca u, c, chi trn v ngc (tc
l ton b phn c th trn c honh).
Mu tnh mch ca chi trn (v mt phn u - c) tp chung v tnh mch di
n-, hu ht mu tnh mch ca u - c v tnh mcli cnh trong. Cc tnh mch
ny hp nn tnh mch cnh tax-du sau sn sn II. Tnh mch cnh tay-u hai
bn hp thnh tnli mch ch trn. Tnh mch ch trn i xung dc b phi xng c
v vo tm nh phi.
Mu tnh mch ca ngc v mt h thng gm ba tnh mch: tnh mch n
tnh mch bn n v tnh mch bn n ph. Tnl mch n nm sn phi ca ct
sng ngc; n i t t sng ngc XII ti t sng ngc IV th vng ra trc trn

207
cung phi phi vo tnh mch ch trn. Tnh mch n tip nhn tt c cc nhnh
tnh mch i km cc nhnh ca ng mch ch ngc bn phi v c ba tnh mch
gian sn trn bn phi. Tnh mch bn n v tnh mch bn n ph u nm sn
tri ct sng ngc (tnh mch bn n di v tnh mch bn n ph trn). Chng
thu nhn cc tnh mch i km cc nhnh ca ng mch ch ngc bn tri ri v
tnh mch n (ba tnh mch gian sn trn bn tri v tnh mch cnh tay
tri). Nh vy, hu nh ton b mu tnh mch ca ngc cui cng u tp chung v
tnh mch n. Tnh mch n v tnh mch bn n c nhng nhnh ni vi tnh
mch ch di hoc nhnh ca tnh mch ch di. H tnh mch n l knh ni tip
tnh mch ch di vi tnh mch ch trn.
Tnh mch ch di do cc tnli mch chu chung phi v tri hp thnh
ngang b phi t sng tht lng IV; mi tnh mch chu chung do mt tnh mcli
chu trong (thu mu tnh mch ca chu hng) v mt tnh mch chu ngoi (thu mu
tnh mch t chi di) hp thnh. T , n chy ln dc theo sn phi ct sng tht
lng, sau u tu v gan, ri chui qua l tnh mch ch ca c honh ln vo tm
nh phi. Tnh mch ch di ch trc tip nhn cc tnh mch i km vi cc nhnh
bn ca ng mch ch bng m cp mu cho thnh bng, c honh, thn, tuyn sinh
dc v tuyn thng thn. Mu tnh mch t d dy, rut, tu, lch v ti mt (tc l
nhng c quan do cc ng mch thn tng, mc treo trng trn v mc treo trng di
cp mu) khng trc tip v tnh mch ch di m tp chung v tnh mch ca\
tnh mch ca li chia thnh mt mng li mao mch gan v t mng li ny mu
tp chung v tnh mch gan ri v tnh mch ch di. Nh vy, tnh mch ca nm
gia hai mng mao mch v v vy cn c gi l tnh mch gnh.
Tnh mch ca (H.19.7 v 19.8) c hnh thnh sau khuyt tu do s hp li
ca tnh mch mc treo trng trn v tnh mch t; tnh mch t cn tip nhn tnh
mch mc treo trng di.
Tnh mch ca chy chch ln trn, sang phi v ra trc gia hai l ca mc ni
nh ri tn cng thnh hai nhnh phi v tri ca gan. Trn ng i tnh mch ca
tip nhn cc tnh mch ca d dy, t, t-tu, ti mt v thnh bng. Hai nhnh tn
ca tnh mch ca (dn mu cha cc cht hp thu c t ng tiu ho v gan gan
ch bin) cng cc nhnh ca ng mch gan (dn mu giu oxy ti nui gan) i vo
trong gan v phn chia nh dn ti mng li mao mch gan. Tnh mch ca ca gan
l mt trong nhng l trnh xen k ca tun hon h thng. Mu tnh mch t u di
thc qun, trc trng v da bng va v h thng tnh mch ch va v h thng
tnh mch ca (hai h ni vi nhau ti nhng ch ny).

208
 T/m v tri
T/m v ngn

T/m t
T/m ti mt

Cc t/m v mc -
ni phi v tri

T/m mc treo trng di

mc treo trng trn

----- T/m i trng tri
T/m i trng gia

Cc m i trng phi Cc m i trng Sigma

T/m hi - i trng
T/m trc trng trn

T/m rut tha

Cc m hng - hi trng

Hnh 19.7. Tnh mch ca

T/m n

T/m thc qun

T/m ch di Vng ni trong nim mc thc qun

T/m v tri
Gan

T/m cnh rn T/m mc treo trng di

Vng ni quanh rn
Rn
Vng ni sau phc mc

Cc t/m thng v di 4 - i trng

T/m trc trng trn

Cc t/m trc trng gia

T/m trc trng di
bng ni trong nim mc trc trng ng hu mn

Hnh 19.8. Vng ni ca - ch

209
 Bi 20

TIM V H BCH HUYT

a

MC TIU

1. M t c v tr, hnh th, lin quan v cu to ca tim; s cung cp mu v

thn kinh cho tim; hnh chiu ca tim v cc van tim ln lng ngc.
2. Trnh by c khi nim v bch huyt v cc loi mch dn hi bch huyt.
3. Nu dc cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. H BCH HUYT

Lng dch t cc mao mch i vo dch k ln hn lng dch t dch k tr li

mao mch (lng li dch k khong 31t/ngy). Mt khc, cc protein ca huyt
tng i vo dch k th khng th trc tip tr li huyt tng qua thnh mao mch
c v nng protein trong mao mch ln hn trong dch k. Cc mch bch huyt
c nhim v a lng dch v protein b li dch k tr li h tun hon mu. Cht
dch c vn chuyn trong mch bch huyt gi l bch huyt. Bch huyt t m i
qua cc mch c ng knh ln dn v mt s hch bch huyti trc khi tr v mu.
H bch huyt gm c: cc mch bch huyt, cc hch bch huyt v cc m bcl
huyt khc.

1.1. Cc mch bch huyt

Mao mch bch huyt l cc ng ni m c u tt nm trong cc khong k; khe

gia cc t bo ni m lin k nhau ch cho php cht dch chy t khong k vo mao
mch (sp xp nh mt van). Mao mch bch huyt c nhiu da, nim mc v quanh
cc hc t nhin. Mao mch bch huyt rut non l mt trong nhng con ng vn
chuyn cc cht dinh dng (dng chp) hp thu c trong qu trnh tiu ho, nht l
cht bo. Cc mao mch bch huyt hp li to thnh cc mch bch huyt. Cc
mch bch huyt nh hp nn nhng mch ln dn (gi l cc mch gp). Cc mch gp
thng i thnh tng nhm dc theo cc tnh mch su v nng. Nhng mch thu bch
huyt t cc vng ln ca c th c gi l cc tlin bch huyet. Cc thn hp nn cc
ng bch huyt. Thnh mch bch huyt c chiu dy gn ging nh thnh tnh mch
nh v cng c cc lp m ging nh vy. Lp ni m ca mch bch huyt gp np
thnh nhiu van ngn khng cho bch huyt chy ngc li.
Cc thn bch huyt (H.20.1)
- Phn c th di c honl c ba thn bch huyt: hai thn tht n nhn
bch huyt chi di, chu hng (thnh v tng chu) v thnh bng: thn
rut thu hch huyt t cc tng bng.

210
 Phn c th trn c honh c ba thn bch huyt mi bn: thn di on
nhn bch huyt chi trn; thn cnh nhn bch huyt u v c; thn phe
qun-trung tht nhn bch huyt ngc. Cc thn bn phi vo ng bch
huyt phi, bn tri vo ng ngc.

Thn ph' qun - trung tht phi

Thn cnh tri

Thn cnh phi. ng ngc

ng bch huyt phi
Thn di n phi Thn di n tri

T/m ch trn

ng ngc

/m ch ngc

Thc qun
ng ngc
C honh

B dng chp
Thn tht lng

Thn rut

Hnh 20.1. ng ngc v cc thn bch huyt chnh

211
 + ng ngc. ng ny di 30 - 40 cm, ng knh 3 mm, do cc thn tht lng
v thn rut hp li ngang mc t sng ngc XII hoc tht lng I. N chui
qua l ng mch ch ca c honh ln ngc. ngc, ng ngc i chch ln
trn v sang tri sau thc qun, trc ct sng ti nn c tri. Ti y n
vng t sau ra trc trn ng mch di n tri vo hi lu tinh
mch cnh trong - di n tri, ng ngc cn nhn bch huyt na tri
ca u, c, ngc v chi trn bn tri. Nh vy, ng ngc nhn v dn lu
bch huyt ca ton b phn c th di c honh v na tri phn c th
trn c honh.
+ ng bch huyt phi di 1,0 - l,2cm, nhn cc thn dn lu bch huyt
na phi ca u, c, ngc v chi trn bn phi, ri vo hi lu tnh mch
cnh trong - tay u phi.

Bao mch
Mch bch huyt n B x

M li lympho

Khoang bch huyt di bao

Nang bch huyt
trong vng v

Thng bch huyt

trong vng tu

Mch

Hnh 20.2. S cu to ca mt hch bch huyt

1.2. Cc hch bch huyt (H.20.2)

Hch bch huyt l nhng c quan nh, c ng knh 1 - 20 mm, nm dc

ng i ca cc mch bch huyt. Cc hch thng nm thnh nhm ti nhng v tr
xung yu ca c th. Chng c hnh trn hay bu dc, mu sc tu v tr ( gan mu
nu, phi mu en, rut mu trng sa. . .)
Mi hch bch huyt c bc bi mt bao x. T mt trong bao x c nhng b
tin vo trong cht hch. Cht hch ch yu c cu to bng m li lympho cha
nhiu t bo lympho v i thc bo. C 4 - 5 mch bch huyt n t ngoi vo i vo
hch rn hch (mt li ca hch) v mt mch bch huyt i i ra khi hch mt
lm ca hch.

212
 Trong dng bch huyt i ti hch bch huyt c cc t bo cht, cc vt l, cc
t bo l (t bo ung th) v c th c cc vi sinh vt. Cc thnh phn ny s b cc i
thc bo ca hch nut, cn cc lympho bo ca hch s tiu dit chng bng khng
th c hiu. Cc lympho bo c tr v nhn ln hch bch huyt v chng c th i
vo mu khi cn. Nh vy vai tr ca hch bch huyt l "lm sch" bch huyt trc
khi n c dn v h tun hon mu.

1.3. Cc m bch huyt khc

Ngoi hch bch huyt, trong c th cn c nhng m m cha nhiu t bo

lympho c nng bi cc t bo li v si c trn. Chng c gi l m dng
bch huyt v bao gm: vng bch huyt quanh hu, cc nang bch huyt rut non
v rut tha, tuyn c, lch, tu xng. M bch huyt nim mc ch c mch i.

1.4. Lch (spleen)

Lch hay t l c quan bch huyt quan trng v ln nht c th; lch nm
trong di honh tri ca phc mc, ngay trn gc i trng tri v pha tri d
dy. N nng khong 200 gam, mu sm, xp v d v.

B x

Tu

Tiu /m bt lng

Tu trng (tiu th Malpighi)

T/m b x

Hnh 20.3. Mt ct qua lch

L mt tng bch huyt song lch li nm trn ng tun hon mu. Ngoi cc
thnh phn chng , lch c cu to ch yu bi cc m bch huyt (ty trng) bao
quanh cc nhnh ng mch trong lch, xen gia cc m bch huyt l m mu
(tu ) m thc cht l nhng li mao mch xen k vi nhng dy t bo (H.20.3)
V lch l m bch huyt nm trn ng tun hon mu, n c vai tr loai b cc t
bo mu gi, nht l hng cu, v c cc t bo li' hay vi sinh vt lt vo h tun
hon. N cng phn no c vai tr d tr mu.

213
2. TIM (HEART)

Tim l mt khi c rng c cu to c bit m nhim vai tr trm u mi

ca cc vng tun hon phi v tun hon h thng.
Tim nm trong lng ngc, gia hai phi, trn c honh, sau xng c v tm c
- sn sn v hi lch sang tri. Tim c mu hng, mt chc, nng khong 270
gam nam, 260 gam n.

2.1. Hnh th ngoi v lin quan

Tim trng ging mt hnh thp c ba mt, mt nh v mt nn; nh tim hng

sang tri, xung di v ra trc, nn hng ra sau, ln trn v sang phi. Trc ca tim
l mt ng chch xung di, sang tri v ra trc.
Mt c-sn (sternocostal surface) hay mt trc (//. 20.4) c rnh vnh chy
ngang chia thnh hai phn.

/m cnh chung tr i......

/m di n tri
Thn /m cnh tay - u ......

Cung /m ch

Dy chng /m

/m phi tri
Thn /m phi

/m phi phi. ..... T/m phi tri

/m chu ln
Tiu nh tri
T/m phi phi
. /m vnh tri
Tiu nh phi .. Nhnh m
Nr
(phu /m I Nhnh gian tht tr^L
/m vnh phi--- (/m vnh tri)

- T/m gian tht trc

Rnh gian tht trc

Rnh v n h .....
... Tm tht tri

Tm tht p h i......

nh tim

Hnh 20.4. Mt c sn ca tim

214
 - Phn trn hay phn tm nh b cc cung mch ln t tim i ra che lp
qung gia, l thn ng mch phi ( trc-tri) v ng mch ch ln (
sau-phi); hai bn cc mch ln l cc tiu nh phi v tri.
- Phn di l mt trc ca cc tm tht. Rnh gian tht trc chy dc t sau
ra trc ti nh tim, ngn cch mt trc ca cc tm tht phi v tri.
Nhnh gian tht trc ca ng mch vnh tri v tnh mch gian tht trc i
trong rnh ny.
Mt c-sn lin quan t trc ra sau vi: mt sau xng c v cc sn sn t
III - VI (tm c - sn sn); tuyn c ( tr em); ngch sn-trung tht trc ca mng
phi (lch gia tim v lng ngc).
M t honh (diaphragmatic surface) H.20.5), cn c gi l mt di, c
phn di rnh vnh chia lm hai phn: phn sau hp l phn tm nh; phn trc l
mt di ca cc tm tht c rnh gian tht sau ngn cch, trong rnh c ng
mch vnh phi nm. v lin quan, mt honh nm trn c honh, qua c honh lin
quan vi gan v d dy.

Hnh 20.5. y tim v mt honh

215
 Cc mt phi phi v tri (right/left pulmonary surface). Mt phi phi l din
tm nh phi hng v mt trung tht ca phi phi; mt phi tri l din tm tht tri
v tiu nh tri hng v mt trung tht ca phi tri; cc mt ny n lm mt trung
tht ca hai phi. Cc thn kinh honh chy t trn xung lch gia mng ngoi tim v
mng phi.
y tim (base of heart) (H.20.5) quay sang phi v ra sau, ni c mt sau ca hai
tm nh ngn cch nhau bi rnh gian nh. Tm nh phi quay sang phi, lin quan vi
mt trung tht phi phi v thn kinh honh phi, v tip nhn cc tnh mch ch trn
v di vo. Tm nh tri quay ra sau, lin quan vi thc qun (khi to vo thc
qun gy kh nut), v tip nhn bn tnh mch phi.
nh tim (apex of heart) nm ngay sau thnh ngc tri, ngang mc khoang lin
sn V trn ng v tri.

2.2. Hnh th trong ca tim (H.20.6)

Tim c ngn thnh hai na tri v phi bng cc vch, mi na gm mt tm

nh v mt tm tht thng vi nhau qua l n-tht. Nh vy tim c bn bung, hai
bung tm nh (phi v tri) trn v hai bung tm tht (phi v tri) di. Cc
bung tm nh c ngn cch nhau bng vcl gian nh, mt vch mng, c h' bu dc
(di tch ca l bu dc) mt phi; trong khi vch gian tht ngn cch hai bung tm
tht. Vch gian tht gm hai phn: trn l phn mng mng cu to bng m x, di l
phn c rt dy v li sang phi. Tm nh phi thng vi tm tht phi qua l nh-tht
phi; l ny c y bng van nl-th phi gm ba l van (nn thng c gi l van
ba l) ch cho php mu chy t tm nh xung tm tht. Tm nh tri thng vi tm tht
tri qua l nh-tht tri v l ny c y bng van nh-tht tri gm hai l van (gi l
van hai l).

Thn /m cnh tay - u---

/m cnh chung phi - - -/m cnh chung tri
/m di n phi- /m di n tri
/m phi phb-
T/m phi phi--------
T/rri ch trn-------- Cung /m ch
/m ch 4 ngc
/m phi tri
Tm nh phi---------
T/m phi tri
Tm nh tri
" Van nh - tht tri
Van nh - tht phf-------
T/m ch di--------- Cc van thn /m phi
v /m r.h

Tm tht phi Tm tht tri

Hnh 20.6. S hnh th trong ca tim

216
 Cc tm n h c thnh mng v nhn. Chng tip nhn cc tnh mch vo v
mi tm nh c mt phn phnh ra gi l tiu nh. Tm nh phi tip nhn tnh mch
ch trn, tnh mch ch di v xoang tnh mch vnh vo. Thnh tm nh tri c l
vo ca bn tnh mch phi.
Cc tm tht c thnh dy hn thnh tm nh nhiu (tht tri dy hn tht phi),
mt trong sn si v c cc g, cc cu v cc ct c ni ln. Cc ct c c gi l
cc C nh. C nhng thng gn t mt di ccTI van (ca van nh-tht) i ti bm
vo cc c nh.
Tm tht phi c hnh thp vi mt nh, mt y v ba thnh trc, sau, v
trong. y hng v pha tm nh phi, c l n-tht phi pha sau-di v l thn
ng mch phi pha trc-trn. Van thn ng mch phi ngn cch gia tm tht
phi v thn ng mch phi, ngn khng cho mu chy t ng mch phi v tim.
Vng tm tht phi tip gip vi l thn ng mch phi thu hp dn theo hnh phu
v c gi l nn dng mch.
Tm tht tri cng c mt nh, mt y v hai thnh: trc-ngoi v sau-trong.
y c hai l: l nh-tht tri pha sau-tri v l ng mch ch pha trc-phi.
Van ng mch ch ngn cch gia tm tht tri v ng mch ch, ch cho mu t
tm tht i vo ng mch. Van ng mch ch cng nh van thn ng mch phi
u c ba l hnh bn nguyt m mt lm hng v ng mch.

2.3. Cu to ca tim

Tim c cu to bng ba lp, t ngoi vo l: ngoi tm mc, c tim v ni

tm mc.

2.3.1. Ngoi tm mc

Ngoi tm mc l mt bao kp: bao ngoi tm mc si ngoi v bao ngoi tm

mc thanh mc trong. Ngoi tm mc si l mt bao x chun gin. N nh mt ti
bc quanh tim v bao ngoi tm mc thanh mc, ming ti pha trn lin tip vi lp
ngoi ca cc mch mu ln thng vi tim. Ngoi tm mc thanh mc l mt ti thanh
mc kn gm hai l lin tip nhau. L thnh lt mt trong bao si; l tng ph mt
ngoi c tim v cc mch vnh. Khi n cc mch mu ln th l tng qut li lin
tip vi l thnh. Gia hai l c mt tim tng (do hai l p st vo nhau) gi l
nqoi tm mc. Mt hng v ca hai l l mt thanh mc nhn gip chng c th
trt ln nhau. Bnh thng, trong ngoi tm mc c mt t dch trong; khi vim
dch trong thng nhiu hn v ngi ta gi l trn dch ngoi tm mc.

2.3.2. C tim

C tim l lp chim hu ht dy ca tim. N c cu to bng cc si c c

vn ngang ging nh si c vn nhng khng hot ng theo mun nh c vn- cc
si c tim c nhnh ni vi nhau thnh phin c. Ngoi cc si c co bp (chim
99%), mt s si c tim bit ho thnh nhng t bo t pht nhp v t chc thnh h
tlnq dan truyn ca tim.

217
 Cc si c co bp (H.20.7 v H.20.8) gm nhng si c hnh cung bm vo 4
vng x vy quanh cc l van nh-tht v cc l van ng mch. Cc vng m x ny
ngn cch c tm nh vi c tm tht (nh mt vt cch in) v phi c h thng dn
truyn lin kt s co bp ca hai phn c ny. C nhng si ring cho tng tm nh
hoc tng tm tht v nhng si chung cho hai tm nh hoc hai tm tht.

Hnh 20.7. S cc si c ring ca tm tht

Hnh 20.8. S cc si c chung ca tm tht

H thng dn truyn ca tim (H.20.9) bao gm cc nt v b; chng c vai tr

khi pht v dn cc xung ng co bp t ng ca c tim, lm cho cc bung tim co
bp mt cch c phi hp.
Nt xoang nh nm thnh phi ca tm nh phi, ngay pha di-ngoi l tinh
mch ch trn; nt ny pht nhp kch thch c tm nh.

218
 Nt nh-tht nm trong vch lin nh, ngay trc l xoang vnh; n tip nhn
kch thch t c tm nh nhng cng c kh nng t pht nhp (c tc chm hn nut
xoang nh).
B nh-tht lin tip vi nt nh tht; n i xung (qua h thng vng x ngn
cch c tm nh v c tm tht) ti b trn phn c vch lin tht th chia thnh hai tr
phi v tri (tr tri xuyn qua phn mng ca vch lin tht). Cc tr tip tc i
xung v pha nh tim trn hai mt ca phn c vch lin tht v chia thnh cc
nhnh di ni rm mc.

Hnh 20.9. H thng dn truyn ca tim

2.3.3. Ni tm mc l mt mng mng lt mt trong cc bung tim v cc mt van

tim ri lin tip vi lp ni mc ca cc mch mu thng vi tim.

2.4. Mch mu v thn kinh ca tim

ng mch ca tim (H.20.4). Tim c cp mu bi cc ng mch vnh phi

v tri. y l h thng ng mch c lp, khng c s ni tip vi ng mch ca
cc b phn hay c quan khc trong c th.
ng mch vnh tri tch ra t ng mch ch ln ngay trn van ng mch ch;
n i ra trc trong khe gia tiu nh tri v thn ng mch phi ri tn cng bng hai
nhnh: nhnh gian tht trc chy trong rnh gian tht trc ti mm tim v ni vi ng
mch vnh phi; nhnh m chy trong rnh vnh ti b tri ri xung mt honh ca tim.
ng nicl vnh phi cng tch ra t ng mch ch ln ngay trn van n
mch ch; n chy ra trc trong khe gia tiu nh phi v thn ng mch phi ri
vng sang phi v ra sau trong rnh vnh; cui cng, n chy trong rnh gian tht sau
ti mm tim ni vi ng mch vnh tri. Trn ng i, cc ng mch vnh cho cc
nhnh nui tim v c ng mch ch ln v thn ng mch phi.

219
 Tnh mch ca tim (H.20.4)
Tnh mch gian tht trc (anterior interventricular vein) t mm tim i ln
trong rnh gian tht trc; ti rnh vnh, n vng sang tri theo ng rnh vnh v
hp vi tnh mch b tri (left marginal vein) to nn tnh mch tim ln', tnh mch tim
ln i tip trong rnh vnh xung mt honh ca tim v cui cng phnh ra thnh
xoang vnh (coronary sinus) ri vo mt sau tm nh phi. Xoang vnh nhn hu
ht mu ca tim.
Tnh mch gian tht sau (posterior interventricular vein), hay tnh mch tim gia,
t mm tim theo ng mch vnh phi trong rnh gian tht sau ri vo xoang tnh
mch vnh.
Tnh mch sau ca tm tht tri, tnh mch chch ca tm nh tri v tnh mch
tim nh (do tnh mch b phi v tnh mch trc ca tm tht phi hp nn) vo
xoang vnh, cc tnh mch tim cc nh trc tip vo tm nh hay tm tht.
Thn kinh ca tim
C hai h thng thn kinh chi phi hot ng ca tim.
H thng dn truyn (t ng) ca tim gm cc nt v b ni trn. y l
mt h thng ni ti c kh nng kch thch c tim co bp. Tuy nhin, bn thn h
thng dn truyn ca tim v c tim con chu s tc ng ca cc si thn kinh giao
cm v i giao cm ca h t ch.
H tling thn kinh t ch gm cc si giao cm lm tim p nhanh v cc si
i giao cm lm tim p chm. Cc si giao cm v i giao cm i xnng v hop
thnh m ri tim y tim. T , c cc si n chi phi cho c tim (phn nhnh
vo cc nt v c tim).

2.5. i chiu tim ln lng ngc v hnh nh X quang ca tim

i chiu tim ln lng ngc (H.20.10)

L van /m phi

L van /m ch

L van nh - tht tri

L van nh - tht phi

Hnh 20.10. i chiu ca tim v cc l van ln lng ngc

220

 Hnh chiu ca tim ln thnh ngc trc l mt din t gic m bn gc l: gc
trn phi l mt im nm trn sn sn III bn phi cch b phi xng c 1,3 cm;
gc trn tri l mt im nm trn sn sn II tri cch b tri xng c 1,3 cm; gc
di tri khoang lin sn V trn ng v tri (ng vi nh tim); gc di phi
u trong sn sn VI bn phi.
Ngi ta c th g bit din tim bnh thng hay to v c th nghe ting p
ca cc van tim nhng ch r nht gi l van tim. Cc van tim ng vi bn gc
ca din tim (trn phi: van ng mch ch; trn tri: van ng mch phi; di
phi: van ba l; di tri: van hai l).
ng vin nh cc hnh cung hai bn bng m l biu hin cc phn ca tim
v cc mch ln: bn phi c hai cung, cung trn ng vi tnh mch ch trn, cung
di ng vi tm nh phi; bn tri c ba cung: cung trn ng vi cung ng mch ch,
cung gia ng vi thn ng mch phi v cung di ng vi tm tht tri.

221
 Bi 21

MING V THC QUN

MC TIU

1. Trnh by c cc gii hn v cch pln chia ming; m t c cc

thnh trn (vm ming), di (sn ming cha li) v trc-bn (cung rng-
li) ca ming chnh, v cc cp tuyn nc bt ln vo ming.
2. M t c cc gii hn, kch thc, ng i-in quan v cu to ca thc qiin.
3. Nu c cc lin h clic nng v lm sng thch hp.

1. MING (MOUTH)

Ming l phn u ca h tiu ho. Nhng cu trc hp nn ming bao gm

ming, cc tuyn nc bt, rng v li. Mi, m, khu ci v li l nhng cu trc
thuc ming.

1.1. ming (oral cavity) (H.21.1 v H.21.2)

Cc cung rng chia ming thnh hai phn: phn trc cung l tin nh ming
v phn sau cung l ming chnh.

Cung rng trn

Rng ca trung tm
Khu ci cng
R ng ca bn
Li g' -
Nh ng tit
_ tuyn nc bt mang tai
Cung khu ci - li - -
- Khu ci mm

Hnh nhn khu c i- -

Rng ci s 3
R ng ci s 2
Cung khu ci - hu-
R ng ci s 1
Rng tin ci s 2
Rng nanh
Rng tin ci s 1

Lng li Cung rng di

Hnh 21.1. ming

222
1.1.1. Tin nh ming (oral vestibule)
Tin nh c gii hn bn ngoi bi cc mi v m v bn trong bi li v
rng, thng vi bn ngoi qua khe ming (oral fissure). trn v di, tin nh c
gii hn bi ng lt ca nim mc t mi v m ln li, to nn mt vm hnh mng
nga. Khi rng ca hai hm p nhau, n thng vi ming chnh thc qua nhng khe
nm pha sau cc rng ci th ba.
- Cc mi trn v di (upper/lower lip) l hai np tht bao quanh khe (l)
ming. Chng c lt mt ngoi bng da v mt trong bng nim mc;
cc lp lt ny bao quanh c vng ming, cc mch mu v thn kinh mi,
m x-m v nhiu tuyn nc bt nh dch tit vo tin inh ming. Hai
mi gp nhau ti cc mp mi (labial commissure); cc mp mi l nhng
gii hn bn ca khe (l) ming v to nn cc gc ming (angle of mouth).
Rnh dc gia mt da ca mi trn c gi l nhn trung (philtrum). Mt
trong ca mi mi c mt np nim mc ni vi li gi l hm mi (frenulum
of upper/lower lip).
- M (cheek) to nn thnh bn ca ming, lin tip vi mi pha trc. N
c cu to t nng vo su bng da, cc c vn (c mt, c g m ln, c
ci, c bm da c..) v nim mc. Gia c v nim mc c th m m
(buccal fad pad). ng tuvn nc bt mang tai vo mt trong ca m bng
mt l i din vi rng ci th hai hm trn.

1.1.2. ming chnh thc (oral cavity proper)

ming ch thc c gii hn trc v hai bn bi cc cung huyt rng, cc

rng v li; pha sau, n thng vi hu qua eo hng (isthmus of fauces). Trn ca
ming chnh do khu ci cng v khu ci mm to nn; sn ming ch yu c to
bi phn trc ca li, phn cn li ca sn do nim mc t li lt ln mt trong
xng hm di to nn. Phn trc sn ming c ni vi mt di ca li bi mt
np nim mc gi l hm li. mi bn ca u di hm li c mt nh nim mc
gi l cc di li, ni m ng tuyn di hm vo ming.
- Li (gingiva) l mt lp m mm trm ph cc cung huyt rng; n c cu
to bng m si v c ph bi thng m lt tng. Li gm hai phn: phn
t do bao quanh c rng v phn dnh cht vo cc cung huyt rng xng
hm trn v xng hm di, gn rng, nim mc trn mt tin nh ca li
to thnh nhng nh cao gi l nh li (gingival papilla).
- Khu ci (palate) hay vm ming gm phn cng cu to bng xng v phn
mm cu to bng cn-c. tt c u c ph bng nim mc.
+ Khu ci cng (hard palate) do mm khu ci ca xng hm trn v mnh
ngang xng khu ci to nn.
+ Khu ci mm (soft palate) l mt vt m mm di ng bm vo b sau khu
ci cng, ta xung di v ra sau gia cc phn mi v ming ca hu.

223
 gia b sau ca khu ci mm c mt mm gi l li g (uvula) nh xung
di. mi bn ca khu ci mm c hai np nim mc chy xung: np
trc l cung khu ci-li (palatoglossal arch) i ti b bn ca li ti ch
ni gia phn trc rnh v phn sau rnh ca li, to nn cc gii hn bn
ca eo hng; np sau l cung khu ci-hu (palatopharyngeal arch) i ti
thnh bn ca khu hu. Gia hai cung ny l h hnh nhn (tonsillar fossa)
cha hnh nhn khu ci (palatine tonsil).

Hnh 21.2. ming

1.1.3. Cc tuyn nc bt (H.21.3)

C hai loi tuyn nc bt. Cc tuyn nc bt ln l cc cp tuyn mang tai,

tuyn di hm v tuyn di li; chng nm tng di xa nim mc ming v dch
tit ca chng c cc ng ngoi tuyn dn ti ming. Cc tuyn nc bt nh bao
gm cc tuyn mi, cc tuyn m, cc tuyn khu ci v cc tuyn li', chng nm
trong nim mc hoc lp di nim mc v dch tit ca chng trc tip vo nim
mc hoc gin tip qua nhiu ng ngn.
Tuyn mang tai (parotid gland) l tuyn nc bt ln nht, nng khong 25 gam.
nm di ng tai ngoi, gia ngnh xng hm di v c c - n - chm. Tuvn
mang tai bao gm phn nng, phn su, mt ng tuyn mang tai v mt khi m tuyn
nh tch ri gi l tuyn mang tai ph nm trn mt nng c cn, ngay trn ng tuvn
mang tai. Tuyn mang tai ging nh mt hnh thp vi mt nh hng xung di,
mt y hng ln trn v ba mt l mt nng, mt trc trong v mt sau trons. y
tuyn lin quan vi phn sn ca ng tai ngoi v mt sau ca khp thi dng-hm

224
di. M t nng c che ph bi da v m di da, ni cha cc nhnh ca thn kinh
tai ln v cc hch bch huyt mang tai nng. Mt trc-trong b n lm bi b sau
ngnh xng hm di; n trm ln phn sau-di c cn v mt ngoi khp thi
dng-hm di. Mt sau-trong ta ln mm chm, c c-n-chm, bng sau c hai
bng, cc c trm v mm trm; mt ny gp mt trc-trong ti b trong, ni tuyn
tip xc vi thnh bn ca hu.
Mt s cu trc i qua tuyn mang tai v phn nhnh trong tuyn. ng mch
cnh ngoi i vo tuyn t mt sau-trong v phn chia trong tuyn thnh cc ng
mch hm trn v thi dng nng. Tnh mch sau hm di v cc nhnh hp nn
n (cc tnh mch thi dng nng v hm trn) nm nng hn ng mch cnh
ngoi. Thn kinh mt i vo tuyn t mt sau-trong v l thnh phn nm nng nht;
n chia thnh cc nhnh tn trong tuyn v cc nhnh ny ri khi tuyn ti b
trc ca tuyn.
ng tuyn mang tai (parotid duct). Vi 5 cm chiu di, ng ny i ra trc, bt
cho c cn v ti b trc c ny th hng thng gc vo trong xuyn qua th m m
v c mt. Cui cng, n vo mt trong ca m bi mt l nh i din vi thn rng
ci th hai hm trn. Ong tuyn mang tai tng ng vi mt phn ba gia ca ng
ni t b di bnh tai ti im gia ca ng ni cnh mi v b mi trn.

ng tit tuyn mang tai

Tuyn mang tai
Tuyn mang tai ph

C cn

Tuyn di li
C hm - mng
Ong tit tuyn di hm

Tuyn di hm

Hnh 21.3. Cc tuyn nc bt ln

Tuyn di hm (submandibular gland) gm phn nng (ln hn) v phn su

lin tip vi nhau quanh b sau c hm mng. y l tuyn ch yu tit thanh dch
Phn nng nm trong tam gic di hm v np trong h di hm mt trong
xng hm di. N c bao bc gia hai l ca mc c v c ba mt: mt di mt
ngoi v mt trong. Mt di c che ph bi da, c bm da c v mc c c bt
cho bi tnh mch v nhnh c thn kinh mt. M t ngoi ta ln h di hm v ch

225
bm tn ca c chn bm trong; ng mch mt lch gia mt ngoi v ch bm vo
xng hm ca c chn bm trong i ti b di xng hm di. Mt trong lin
quan vi c hm mng, thn kinh v cc mch c hm mng, c mng li, thn kinh
li v thn kinh h thit.
Phn su chy ra trc n u sau ca tuyn di li; n nm gia c hm-
mng pha di-ngoi v c trm-li v c mng-li pha trong. Thn kinh li
i trn phn su trong khi thn kinh h thit i di.
ng tuyn di hm (submandibular duct). Vi chiu di khong 5 cm, ng
tuyn di hm thot ra t u trc ca phn su. N chy ra trc dc b bn ca
li, di nim mc sn ming. N b thn kinh li bt cho mt ngoi ri sau
nm gia tuyn di li v c cm mng. N vo sn ming trn nh ca mt
nh nim mc nm b bn hm li.
Tuyn di li (sublingual gland), tuyn nh nht trong s cc tuyn chnh,
nm ngay di nim mc sn ming v p vo h di li mt trong xng hm
di. Cc lin quan ca tuyn di li nh sau: u trc vi u trc ca tuyn bn
i din; u sau vi phn su ca tuyn di hm; mt trn vi nim mc sn ming
v i nim mc ln thnh np di li', mt di vi c hm-mng; mt ngoi vi h
di li; mt trong c ngn cch vi c cm-li bi ng tuyn di hm v thn
kinh li. Mi tuyn c 8 - 20 ng di li nh (minor sublingual ducts) ring r
vo nh ca np di li v mt ng di li ln (major sublingual duct) vo
sn ming cng hoc gn l ca ng tuyn di hm.

1.2. Rng (teeth) (H.21.4)

Rng l nhng c quan tiu ha ph gp phn vo vic tiu ho c hc ming.

1.2.1. Hnh th v cu to
Tu rng

Thn rng

R rng

ng tu chn rng

L nh chn rng

Hnh 21.4. Cu to ca rng (thit ct dc qua rng tin ci s 2 v rng ci s' 1)

226
 Mi rng bao gm mt thn rng hay vnh rng (crown), mt chn rng hay r
rng (root) v mt c rng (neck/cervix) l ch ni gia thn v chn rng. Chn rng
c gn vi huyt rng bng m quanh rng, hay dy chng quanh rng, dy khong
0,2 mm. Thn rng c bao bc bng lp men rng (enamel) cng, trong m, dy
khong 1,5 mm, cn chn rng c bc bng cht xi mng (cement) mng hi vng.
Mt mt ct dc qua rng cho thy rng bn di men rng v cht xi mng l lp ng
rng (dentine) vy quanh tu (pulp cavity), hay rng, trung tm. 0 tu bnh rng
u thn rng ca n thnh tu thn rng (pulp cavity of crown) v thu hp chn
rng thnh ng chn rng (root canal). ng chn rng m ra ngoi ti l nli chn
rng. 0 tu rng cha u rng, bao gm tuy thn rng v tu clin rng.

1.2.3. Rng sa v rng vnh vin

B rng c gn vo cc huyt rng cung rng hm trn v v cung rng hm

di. Ngi c hai b rng: rng sa v rng vnh vin. Chiu cong ca cc cung rng
khin cho cc t dng trong m t gii phu thng thng, nh trc v sau, tr nn
khng thch hp. Do , trong gii phu rng, mt rng hng v pha tin nh ming
c gi l mt mi hoc mt m, mt hng v ming chnh thc c gi l mt
li hoc mt khu ci; mt ca mi rng m hng v im gia cung rng, ni cc
rng ca trung tm tip xc nhau, c gi l mt gn hay mt gia, mt i din l
mt xa\ mt tip xc vi rng ca cung rng i din c gi l mt cn. Mt cn ca
cc rng sau rng nanh c nhng g nh ln gi l cc mu rng.
B rng sa (deciduous teeth) c 20 chic. Theo trnh t t mt phng gia tin
sang bn v ra sau, rng sa mi na cung rng c gi tn nh sau: rng ca trung
tm, rng ca bn, rng nanh, rng ci th nht v rng ci th hai; trong h thng k
hiu Palmer, cc rng sa c ch ra bng trnh t cc ch ci A, B, c , D v E, bt
u t rng ca trung tm. Rng ca c thn rng hnh thang vi mt trc li v mt
sau lm, mt nhai ch l mt b gi l b ct; rng nanh c mt mu nhn; hai loi
ny thch ng vi nhim v ct v x thc n v ch c mt chn rng. Cc rng ci c
bn mu. Rng ci hm trn c ba chn rng: rng ci hm di c hai chn rng. Cc
rng ci nghin v nhai thc n. B rng sa mc trong khong thi gian t 6 thng -
30 thng tui, bt u t rng ca trung tm. C b rng sa c thav bng rng vnh
vin trong thi gian t 6 ti 12 tui. Th t mc rng sa thng l A. B, D. c . E.
B rng vnh vin (permanent teeth) c 32 rng, mi na hm bao gm 2 rnc
ca, 1 rng nanh. 2 rng tin ci (hm b), v 3 rng ci (hm ln); chng mc trong
khong thi gian t 6 tui ti tui trng thnh. Cc rng ca v rng nanh ca b
rng vnh vin ging vi rng sa m chng thay th nhng cc rng ci ca b rng
sa c thay th bng cc rng tin ci (hay hm b) th nht v tli hai: rn tin
ci vnh vin l nhng rng c hai mu v mt chn rng (ring rng tin ci th nht
ca hm trn c hai chn rng). C ba rng ci (hay rng hm ln) vnh vin nm sau
rng tin ci th hai: chng khng thay th' cho bt k rng sa no. Rng ci th nut
mc lc 6 tui, rng ci th hai mc lc 12 rui, rng ci th ba (rng khn) mc sau
17 tui. Rng khn c th khng mc m b vi trong huyt rng nu phn cuno rng
sau rng ci th hai khng ch cho n mc. Kch thc cc rng ci oim dn t
rng ci th nht ti rng ci th ba. Chng thng c 4 mu mt nhai rins rn

227
ci th nht hm di c 5 mu. Theo h thng Palmer, rng vnh vin ca mi na
hm c nh s t 1 ti 8, tnh t rng ca trung tm ti rng ci th ba. Th t mc
rng vnh vin l 6,1, 2, 3, 4, 5, 7, 8.

1.3. Li (tongue)

Li l mt khi c vn c ph bi nim mc; n l c quan thc hin cc

chc nng nhai, nut, nm v ni. Li nm trn sn ming v thnh trc cua khu
hu, c chnh cc c ca n gn vi xng mng, xng hm di, mm trm, khu
ci mm v thnh hu.

2.3.1. Hnh th ngoi

Li c mt r, mt nh, mt mt lng li v mt mt di; cc mt ca li

gp nhau ti cc b li. R li (root of tongue) c gn vo xng hm di v
xng mng; gia cc xng ny, n tip xc di vi cc c cm-mng v hm-
mng. Lng li (dorsum of tongue) c rnh tn (terminal sulcus) chia thnh hai
phn: phn trc rnh (presulcal part), hay phn ming, to nn khong 2/3 chiu di
li v l phn c ph bng mt nim mc c nhiu nh li (lingual papillae);
phn sau rnh (postsulcal part), hay phn hu, to nn thnh trc ca khu hu v
c ph bng mt nim mc c nhiu nang bch huyt tp trung li thnh hnh nhn
li (lingual tonsil). Rnh tn c hnh ch V vi hai nhnh ch V chy v pha trc -
bn t mt ch lm su trn ng gia gi l l tt ca li (foramen caecum of
tongue). mi b li, ngay trc cung khu ci li, c 4-5 np thng ng gi l
cc nh dng l. Nim mc phn trc rnh ca lng li c mt rnh gia chy dc
v c nhiu nh li. l mt hng cc nh dng i nm trc rnh tn, cc nh
dng nm v cc nh dng ch. M t di li (inferior surface of tongue) nhn, lin
tip vi nn ming v c ni vi nn ming bi mt np nim mc trn ng gia
gi l hm li (frenulum of tongue); mi bn hm li, c mt np nim mc chy
v nh li gi l np tua (fimbriated fold).

2.3.2. Cu to

Li c cu to bi mt khung xng-si v cc c. Khung xng-si gm

xng mng cng hai mng si l cn li (lingual aponeurosis) v vch lv (lingual
septum). Cc c ca li (muscles of tongue) gm nhng c m cc th pht sinh v tn
ht ngay trong li (cc c ni ti) v cc c i t phn ln cn ti tn ht li (c
ngoi lai). Khi co, cc c li lm nng, h li, y li ra trc hoc ko li ra sau.

2.3.3. Mch v thn kinh ca li

ng mcli gm cc nhnh ca ng mch li: nhnh lng li v ng mch

li su.
Tnh mch. Tnh mch li thu mu tnh mch ca li v v tnh mch
cnh trong.
Bch huyt vo cc hch di cm, di hm v cc hch c su.

/
 Thn kinh
- Vn ng cho cc c ca li do cc nhnh ca thn kinh h thit.
- Thn kinh li, nhnh ca thn kinh hm di, chi phi cm gic chung cho
vng trc rnh tn.
- Thng nh chi phi cm gic v gic cho vng trc rnh, tr cc nh dng i
- Cc nhnh li ca thn kinh thit hu cm gic chung v cm gic v gic
phn sau rnh tn v cc nh dng i.

2. THC QUN (OESOPHAGUS) (H.21.5)

2.1. Gii hn, phn on v kch thc

Thc qun l mt ng c ni hu vi d dy, di khong 25 cm. N bt u c,

ngang mc vi b di ca sn nhn v t sng c VI; t , n i xung trc ct
sng qua trung tht trn v trung tht sau. N i qua c honh vo bng ngang mc
t sng ngc 10 v tn cng ti l tm v ngang mc t sng ngc XI. Thc qun
bt u trn ng gia nhng i chch sang tri cho n tn nn c, dn dn tr li
ng gia gn t sng ngc V v ti t sng ngc VII li mt ln na lch sang
tri, cui cng hng ra trc chui qua c honh. Theo chiu trc-sau, thc qun i
theo cc chiu cong ca cc on ct sng c v ngc. ng i ca thc qun c
chia thnh ba phn: c, ngc v bng. ng knh ca thc qun u nhau khi thc
qun rng nhng khi thc qun phng cng c th nhn thy bn ch hp trn phim chp
X quang: (i) ti u trn, ni cch rng ca 15 cm; (ii) ti ni bt cho vi cung ng
mch ch, ni cch rng ca 22,5 cm; (iii) ti ni bt cho ph qun chnh tri, ni cch
rng ca 27,5 cm; v (iiii) ch chui qua c honh, ni cch rng ca 40 cm.

2.2. Cu to

Thc qun cng c cu to bng cc lp ging nh cu to chung ca ng tiu

ho, t lng thc qun tin ra ngoi l nim mc, lp di nim mc, lfp c v lp o
ngoi bng m lin kt. Nim mc thc qun l thng m lt tng, mt hng vo
lng thc qun c nhng np dc.

2.3. Lin quan

Phn c (cervical part). Phn ny nm sau kh qun; thn kinh thanh qun qut
ngc nm trong rnh gia thc qun v kh qun. sau thc qun l ct sng, c di
c v l trc sng ca mc c. mi bn, thc qun lin quan vi ng mch cnh
chung v phn sau ca thy bn tuyn gip.
Phn ngc (thoracic part) ca thc qun i qua trung tht trn v trung tht sau.
trc v t trn xung, thc qun lin quan ln lt vi kh qun, ph qun chnh
tri v ngoi tm mc (ngn cch thc qun vi tm nh tri). pha sau lc u thc
qun trc ct sng ngc nhng di mc t sng ngc bn th c ba thnh phn
ngn cch thc qun vi ct sng: tnh mch n bn phi, ng ngc gia v no

229
mch ch ngc bn tri; cc ng mch gian sn sau bn phi v phn tn cng ca
cc tnh mch bn n v bn n ph chy ngang st trc ct sng, bn t r i, thc
qun lin quan vi phn tn cng ca cung ng mch ch, ng mch di n tri,
phn trn ng ngc, thn kinh thanh qun qut ngc tri (i ln trong rnh gia thc
qun v kh qun) v mng phi trung tht tri; b phi thc qun lin quan VI mng
phi trung tht phi v cung tnh mch n. So vi ng mch ch, lc u thc qun
i bn phi cung ng mch ch v phn trn ng mch ch ngc nhng khi ti
gn c honh th bt cho trc ng mch ch. Sau khi bt cho sau cung phi, cc
thn kinh lang thang phi v tri tin st cc b bn thc qun. Chng phn thnh cc
nhnh trn cc mt trc v sau thc qun ri cc nhnh ny li gp li to thnh hai
thn thn kinh lang thang trc v sau chy xung trn cc mt trc v sau thc qun
n tn bng.
Phn bng (abdominal part) di 2 cm, cong r rt sang tri v c phc mc
ph mt trc v b tri; n nh mt khc hnh nn ct m nn lin tip vi l tm
v ca d dy. Mt trc thc qun n vo thu tri ca gan thnh mt rnh gi l n
thc qun, mt sau tip xc vi tr tri c honh; b phi ca n lin tip vi b cong
b, trong khi b tri c ngn cch vi y v bi khuyt tm v. Thn lang thang
trc nm trc thc qun, thn sau nm sau thc qun.

Thc qun
 Bi 22

TRUNG THT, BNG V PHC MC

MC TIU

1. Trnh by c khi nim, cc gii hn v cc cch phn chia trung tht; m

t c cc thnh phn cha trong tng trung tht v lin quan gia cc
thnli phn .
2. Trnh by c cc khi nim v bng v phc mc; m t c cc phn
ca phc mc trung gian (cc mc n eo, mc ni, dy chng) v nhng cu
trc ca phc mc, c bit l ti mc ni.
3. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. KHOANG NGC V TRUNG THT

Khoang ngc c chia thnh ba phn: phn gia l trung tht, hai phn bn l
cc mng phi cha phi.
Trung tht l ni cha tt c cc thnh phn ca khoang ngc, ch tr hai phi.

1.1. Cc gii hn c a tru n g tht: hai bn l cc mng phi, di l c honh,

trn l l ngc trn, trc l xng c, sau l ct sng.

1.2. P h n chia tru n g tht. Trung tht c phn chia ch yu da vo s lin quan
vi ngoi tm mc. Mt mt phng tng tng i qua gc c trc v b di
thn t sng ngc bn sau chia trung tht thnh trung tht trn v trung tht di.
Trung tht di li c chia thnh ba phn: trung tht gia cha tim v mng ngoi
tim, trung tht trc l khoang nm gia mng ngoi tim v xng c, trung tht sau
nm gia mng ngoi tim v ct sng.

1.3. T rung th t trn. Phn trc ca trung tht trn lin tip trc ngoi tm mc
vi trung tht trc, phn sau lin tip sau ngoi tm mc vi trung tht sau v
phn gia cha cc mch mu ln i vo v i ra khi tim.
Cc thnh phn. Theo th t t trc ra sau, cc thnh phn chnh ng trong
trung tht trn l tuyn c, cc tnh mch ln dn mu t chi trn v u-c v tim cung
ng mch ch v ba nhnh ca n, kh qun v thc qun; mt s thn kinh trong o
cc thn kinh honh v cc thn kinh lang thang l nhng thnh phn ni bt nht.
- Tuyn c hay di tch ca n. L thnh phn nm nng nht, tuyn c nm
trc cc mch mu ln v cn ko di xung tn trung tht trn. Phn ln m
tuyn c b teo i vo tui dy th nhng c thay th bng m m v m
lin kt, v hnh dng c bn ca c quan ny vn c duy tr

231
 Cc tnh mch ln (Hnh 22.1). Tnh mch cnh tay u phi t nn c chy
thng xung_di bn phi ng gia trong khi tnh mch cnh tav u tri
chy chch ngang qua ng gia trc ng mch ch v kh qun ri
cng tnh mch cnh tay u tri to nn tnh mch ch trn. Tnh mch ny
chui qua u trn ngoi tm mc i vo tim. Trc khi vo tim, tnh
mch ch trn tip nhn tnh mch n. Nhng nhnh ca cc tnh mch cnh
tay u trong trung tht bao gm cc tnh mch ngc trong, gip di, gian
sn trn cng tri v tuyn c. Gia hai tnh mch gip di thng c mt
mng li tnh mch gi l m ri tnh mch gip n.

TKX
C c TM gip di

Kh qun

TM tay-u tri

TM tay-u phi
TM gian sn trn tri

TM tuyn c
TM ch trn

TK honh TK honh

Cung TM n

Hnh 22.1. Cc tnh mch ln trung tht trn

- Cc thn kinh honh. Thn kinh honh phi chy doc_xLghia bn ngoi tnh
mch cnh tay u phi v tnh mch ch trn; n i dn t pha sau-bn ra
pha trc-bn tnh mch ch trn trc khi i vo trun tht gia. Thn kinh
honh tri i xung trc tnh mch gian sn trn cng v cung n2 mch
ch ti trung tht gia.
- Cc thn kinh lang thang. T nn c i xung v hi vo trong, thn kinh
lang thang phi nm sau tnh mch cnh tay u v tnh mch ch trn v
nm trong rnh gia tnh mch cnh tay u v ng mch ch ln. Thn kinh
lang thang tri i xung nsang qua mt trc ca cung ng mch ch v
tch ra thn kinh thanh qun qut ngc b di ca cung. Thn kinh thanh
qun qut ngc chy vng quanh cung ng mch ch ti ch ni ca cung

232
 v dy chng ng mch, ri i ln trong rnh gia kh qun v thc qun. C
hai thn kinh lang thang tch ra cc nhnh tim chy vo trong v xung di
ti m ri tim. Sau chng i sau cc mch phi v ph qun, phn nhnh
vo m ri phi, v tip tc tao nn mt m ri thn kinh trn thc qun.
- Cung dng mch ch v cc nhnh (Hnh 22.2). Cung ng mch ch nm
trn ngoi tm mc (ng mch ch ln nm trong ) ngay bn tri tnh
mch ch trn v trc kh qun. Sau mt on ngn i ln v pha phi, n
cong sang tri quanh kh qun ri sau hng xung di; khi n i ti ct
sng th n lin tip vi ng mch ch xung. Thn ng mch phi nm
trong ngoi tm mc; ng mch phi phi thot ra khi v i sang phi
sau ng mch ch ln; ng mch phi tri i ti cung phi tri trc
phn trn ca ng mch ch xung. Ngay sau khi tch ra t thn, ng mch
phi tri ni vi cung ng mch ch bng mt di si gi l dy chng ng
mch. C ba nhnh tch ra t mt li ca cung ng mch ch. Thn ng
mch cnh tay u tch ra trc kh qun; n chy chch ln trn v sang
bn ti nn c bn phi, ni n chia thnh cc ng mch cnh chung v di
n phi. ng mch cnh chung tri tch ra ngay sau thn cnh tay u;
n chy hu nh thng ng ln trn gia mng phi tri v kh qun
ti nn c. ng mch di n tri, tch ra hi bn v sau ng mch cnh
chung tri, chy ln v chch sang bn nhiu hn so vi ng mch cnh
chung tri trc u trn mng phi tri.

M di n phi

TK X v TK qut ngc-

Thn ta y - u -

C c TK tim -

M ch ln

TM ch tr n .

C c mch phi phi -

Hnh 22.2. Cung ng mch ch v cc nhnh ca n. Thn ng mch phi v

ng mch ch ln nm trong khoang mng ngoi tim c cat bo
 - Kh qun. Kh qun nm trn ng gia, ngay trc thc qun nhng sau
ng mch cnh tay u v ng mch ch ln. Thc qun c m ta cn
trung tht sau.

1.4. Trung that sau

Cc thnh phn: thc qun, cc thn kinh lang thang, ng mch ch ngc v
cc nhnh ca n, h tnh mch n, ng ngc v phn ngc ca cc thn giao cm.
Cc cu trc trong trung tht sau phn ln lin tip vi nhng cu trc phn sau ca
trung tht trn.
- on ngc ca thc qun
- Cc thn kinh lang thang. Sau khi bt cho sau cc ph qun chnh tng
ng v tch ra cc nhnh ti phi, cc thn kinh lang thang i st ti thc
qun v chy dc theo thc qun vo bng. Khi n st thc qun, mi thn
kinh thng chia ra thnh nhiu nhnh v c s tip ni gia nhnh ca hai
bn to nn m ri thc qun. trn c honh mt on ngn, cc
nhnh ca m ri li hp thnh hai thn, mt thn ch yu cha cc nhnh
ca thn kinh lang thang tri v i mt trc thc qun, trong khi thn kia
ch yu cha cc nhnh ca thn kinh lang thang phi v i mt sau thc
qun. Cc thn ny, thn lang tliang trc v thn lang thang sau, i theo
thc qun vo bng.
- ng mch ch ngc. ng mch ch ngc bt u khong b di t
sng ngc IV, ni n lin tip vi cung ng mch ch. N i xung qua
trung tht sau, trc ht nm trn sn tri ca thn cc t sng ngc, nhng
sau dn dn tin vo gn ng gia v chui qua l ng mch ch ca c
honh ngang mc b di t sng ngc XII; ti y, ng mch ch ngc
lin tip vi ng mch ch bng.
Cc nhnh ca ng mch ch ngc u l nhng nhnh nh v bao gm: hai
hoc trn hai ng mch p h qun (c th tch t mt ng mch gian sn phi), hai
hoc trn hai nhnh thc qun, cc nhnh cho mng ngoi tim v trung tht (tch trc
tip t ng mch ch hay nhnh ca ng mch ch); mt cp ng mch honh trn
i ti mt trn-sau c honh, chn cp ng mch gian sn sau v mt cp ng mch
di sn nm di cc xng sn th mi hai. Mi khoang gian sn c mt ng
mch gian sn sau. Cc ng mch gian sn sau ca cc khoang gian sn th nht
v th hai tch ra t ng mch gian sn trn cng, mt nhnh ca thn sn-c, lc
n t nn c i xung trc c cc xng sn I v II. ng mch gian sn trn cng
c th tip ni vi mt ng mch gian sn sau tch ra t ng mch ch hoc
khng, v i khi n phn nhnh vo di hai khoang gian sn, i khi nhiu hn.
Hai hoc hn hai ng mch gian sn sau trn cng ca ng mch ch c th tch
ra t mt thn chung, nhng hu ht ng mch gian sn sau tch ra theo kiu tit
on t mt sau ca ng mch ch. Nhng ng mch gian sn sau bn phi bt
cho mt trc ct sng i ti khoang gian sn tng ng; lc bt cho nh vy
chng nm st ct sng, sau ng ngc, h tnh mch n v thn giao cm. Tng t
nh vy, cc ng mch gian sn sau bn tri i sau cc tnh mch v thn giao cm
bn tri.

234
 Khi mt ng mch gian sn sau i vo khoang gian sn, n tch ra mt
nhnh lng chy thng ra sau ti cc c ca lng; nhnh ny tch ra mt nhnh tu
sng i vo l gian t sng ri sau tip tc i vo cc c lng phn nhnh vao
cc c ny v chia ra thnh cc nhnh b gia v bn. Phn ln hn cn li ca ng
mch gian sn sau chy ra trc trong khoang gian sn, bn di xng sn nm
b trn ca khoang.
- ng ngc. ng ngc bnh thng c hnh thnh trong bng do s hp li
ca ba thn, mt thn dn lu cho hu ht ng tiu ho (thn rut) trong khi cp
thn cn li, cc thn tht lng-cing, dn lu cho thnh bng v thnh chu hng, cc
tng chu hng v hai chi di. N i qua l ng mch ch ca c honh sau ng
mch ch vo ngc. Trong ngc, n i ln mt trc ct sng, lc u trn ng
gia hoc hi lch sang phi; trn vng gia ngc, thng khong cc mc t ngc
5 ti ngc 3, n bt cho sang tri tn cng nn c ch gp nhau ca cc tnh
mch cnh trong v di n tri.
Trong on ng i qua trung tht sau, ng ngc nm sau thc qun v gia
tnh mch n bn phi v ng mch ch ngc bn tri, v n trc cc ng
mch gian sn phi. Ong ngc tip nhn cc mch bch huyt t cc hch bch huyt
honh sau, cc hch gian sn nm pha sau trong cc khoang gian sn, v cc
hch trung tht sau. Cc hch trung tht sau, vn nm sau ngoi tm mc v c
honh, dn lu cho cc cu trc lin k v mt honh ca gan. Hu ht cc mch bch
huyt t cc tng ngc to nn thn phqudn-tning tht v th m ng ngc, sau khi
dn lu hu nh tt c bch huyt ca phn c th di c honh, ch yu ch dn
lu cho thnh ngc sau. c, n tip nhn thn ph qun trung tht tri v cc thn
bch huyt t pha tri ca u-c v chi trn bn tri.
V ng ngc cha dch bch huyt khng mu hoc mu trng, ty vo thnh phn
m, n khng d thy nh mt mch mu, v n c th b thng tn trong lc phu
thut trung tht sau; i khi, n b t do chn thng. Rch ng ngc v mng phi
ph trn n lm cho bch huyt trn vo mng phi, gy nn tnh trng gi l trn
bcli huyt ngc - chylothorax. Do lu lng bch huyt c th t mc t 60 ti 190
ml/gi, dch bch huyt c th tch t nhanh chng trong ngc, gy xp phi v chn p
tim. C th iu tr bo tn bng cch chc ht dch hoc m ngc tht ng.
- H tnh mch n. H tnh mch n dn lu ch yu cho thnh ngc v
chng c gi l cc tnh mch n v cc mch hai bn khng cn xng nhau: tnh
mch n bn phi, tnh mch bn n v tnh mch bn n ph bn tri.
Tnh mch n thng do s hp li ca tnh mch di sn phi v phn ko
di t bng ln ca tnh mch tht lng ln phi', n cng thng c gia nhp bi
mt hoc nhiu nhnh ni trc tip t tnh mch ch di. Khi n i ln trn b phi
ca mt trc ct sng, n tip nhn cc tnh mch gian sn sau bn phi i km vi
cc ng mch gian sn sau tng ng; hai hoc hn hai tip ni t h thng bn n
bn tri, bao gm c tn cng ca tnh mch bn n; v, ngay trc khi cong ra
trc trn cung phi phi, nhn tnh mch gian sn trn phi. Tnh mch gian
sn trn phi c hnh thnh bi s gp li ca cc tnh mch gian sn sau trong
cc khoang gian sn t 2 ti 4 hoc 2 v 3. Sau khi un cong trn cun phi tnh
mch on tn cng phn di ca tnh mch ch trn.

235
 Tnh mch bn n c hnh thnh theo cch tng t nh tnh mch n. do s
hp li ca cc tnh mch tht lng ln v di sn tri, v c th cng tip nhn mt
nhnh ni t tnh mch thn tri v mt nhnh t tnh mch ch di. N i ln bn
tri ng gia, mt trc hoc mt bn ca thn cc t sng ngc, v thng tn
cng khong ngang mc t sng ngc VIII bng cch i ngang qua mt trc ct
sng v vo tnh mch n; n c th c mt hoc nhiu nhnh ni vi tnh mch
n di mc tn cng ny. Ti ni m n bt u i sang phi, n thng ni vi
tnh mch bn n ph. Tnh mch bn n ph thng do ba hoc bn tnh mch gian
sn sau to nn. N c th cho mt nhnh ni vi tnh mch n trc khi gia nhp
vo tnh mch n. Tnh mch trn tnh mch bn n ph l tnh mch gian sn
trn tri. N do cc tnh mch gian sn sau ca khong ba khoang gian sn trn hp
nn. Tnh mch ny c th ni vi tnh mch bn n ph hoc khng, nhng n
thng chy ln trn v ra trc bt cho cung ng mch ch vo tnh mch
cnh tay-u tri. Ngoi cc nhnh gian sn sau, h tnh mch n cn tip nhn cc
nhnh trung tht tng ng vi cc nhnh ca ng mch ch ngc.
Tnh mch gian sn trn cng, tc tnh mch gian sn sau trong khoang gian
sn th nht c hai bn, c s tn cng hay thay i; i khi n gia nhp vo tnh
mch gian sn trn tng ng, nhng n thng chy ln trn hoc vo trong vo
tnh mch cnh tay-u hoc mt trong cc nhnh hp nn tnh mch ny nn c.
H tnh mch bn n bin i r rt gia cc c th, t mt tnh mch duy nht
tng ng vi tnh mch n ti vng mt hon ton, trong cc tnh mch gian
sn sau bn tri thng v tnh mch n. Bin i quan trng nht, mc d cc
him gp, l h tnh mch n nhn tt c mu t tnh mch ch di tr gan. lc
tnh mch n dn lu cho tt c cc c quan di c honh tr ng tiu ho.
H giao cm
Phn ngc ca h thn kinh giao cm c tm quan trng c bit v n tip nhn
i a so cc si trc hch ri khi tu sng, v nhng si ny khng nhng ch chi
phi cho ngc m cn c u-c, chi trn v bng.
Phn ngc ca cc thn giao cm phi v tri bao gm mt lot cc hch ni tip
nhau bng cc nhnh gian hch. Cc thn giao cm ngc nm bn ct sng trn phn
ln chiu di, trc c ca cc xng sn, nhng u di ca chng chy chch ra
trc trn mt bn cc thn t sng nn ch chui qua c honh lin tip vi cc
thn tht lng chng nm trc hn l bn ct sng. Hch trn cng ca thn giao
cm ngc, hch ngc th nht, thng dnh vi hch c di to nn hch c-ngc
hay lich sao. Thng c 11 hch ngc mi bn/v hch di cng thng ni vi c
cc thn kinh ngc XI v XII. Mi hch thng nm di thn kinh gian sn m n
tip ni vi.
Thng c c hai nhnh thng gia mi hch giao cm ngc v thn kinh gian
sn tng ng, mt nhnh trng v mt nhnh xm, nhng s nhnh c th nhiu
hoc t hn, v mt nhnh xm hay nhnh trng c th tch ra thnh nhiu b. hav
nhnh xm v nhnh trng c th dnh vi nhau to nn mt b duy nht.
Cc nhnh thng trng c cu to bi cc si trc hch v cc si cm sic
m i vo thn giao cm v ni thn giao cm, qua ng thn kinh sng, vi thn

236
kinh trung ng; cc nhnh xm cu to bng cc si sau hch t hch i ti cc thn
kinh gian sn v do ti cc cu trc ca thnh ngc. Cc thn giao cm ngc tach
ra cc nhnh tim, cc nhnh phi v cc nhnh ln gi l cc thn kinh tng.
Thng c ba thn kinh tng mi bn. Chng cu to khng phi bng cc si
sau hch tch ra t cc hch ngc m bng cc si trc hch i vo thn giao cm
qua cc nhnh thng trng v sau ri khi thn e^chy ti bng. Cc thn kinh
bin di nhiu v nguvn u; quan st nguyn u ca thn kinh tng ln 100 xc,
thy c ti 58 mu khc nhau. Tuy nhin, thn kinh tngjn thng tch ra t cc
hch ngc t th nm hoc th su ti th chn; cc r t hch lin kt li to nn mt
thn kinh c kch thc ng k (ln hn phn tip tc ca thn giao cm i vo bng)
i xung mt trc ct sng v xuyn qua phn c ca c honh rt gn ct sng
tn cng hch tng. Cc nhnh ca n trong ngc l nhng si nh cho thc qun
v ng mch ch ngc. C th c mt hch (hch tng) nhn thy c phn ngc
di ca thn kinh tng ln.
Tlin kinh tng b thng tch ra t cc hch th chn v th mi hoc th mi
v th mi mt, v chy ra trc trn cc thn t sng ngc di pha bn (ngoi)
so vi thn kinh tng ln nhng pha gia (trong) so vi thn giao cm. N xuyn qua
c honh st vi thn kinh tng ln v tn cng hch tng hay mt phn ngoi vi
ca hch ny; n cng thng tch ra mt nhnh tham gia vo m ri thn. Thn kinh
tang di cng tch ra t hch ngc di cng hay thn kinh tng b, i xung ngay
pha trong thn giao cm, v xuyn qua c honh st hoc cng vi thn kinh tng
b; n thng tn cng m ri thn. Khi thiu m ri thn th nhnh thn ca thn
kinh tng b c v nh thay cho m ri.
Ngoi nhng nhnh c tn, c th cng c nhng nhnh rt nh t phn di ca
thn giao cm ngc gia nhp vo m ri thn kinh trn mt trc ng mch ch
ngc (cc thn kinh tng cng gp phn) hoc xuyn qua c honh tham gia vo phn
bng ca h giao cm.

2. BNG

bng i t c honh ti y chu hng. N cn c gi l bng-cltu hng

(abnominopelvic cavity), bao gm bng (abdominal cavity) ch thc v klioang
chu hng (pelvic cavity) (chu hng nh), lin tip vi nhau ti eo trn.

2.1. b n g ch thc, bng ch thc c gii hn: trc bi cc c thng

bng, cc c thp v phn cn ca c cho bng ngoi, c cho bng trong v c
ngang bng; bn bi phn tht ca cc c dt ny, cc c chu v xng cnh chu-
sau bi ct sng tht lng, cc tr c honh, cc c tht lng-chu, cc c vung tht
lng v phn sau ca cc xng cnh chu; trn bi c honh; di, n lin tip
vi chu hng b qua eo trn. V c honh li ln trn, mt phn ca khoang bn
nm trong khung xng ca ngc. bng ch thc cha hu ht ng tiu hoa gan
tu, lch, thn, niu qun (mt phn), tuyn thng thn, nhiu mch mu, mch bch
huyt v thn kinh.

237
2.2. C hu hn g b. C hnh phu, ging nh mt hnh nn cut ln ngc, vng ny
t bng ch thc chy v pha sau-di v c gii hn: trc-bn bi phn
xng chu bn di eo trn v bi cc c bt trong: sau-trn bi xng cng, xng
ct, cc c hnh qu l v cc c ct; di bi c nng hu mn (c ny cng VI cc
mc ph ca n to nn honh chu hng), cc c ngang y chu su v cc c tht
niu o. Chu hng b cha bng quang, phn di ca cc niu quan, i trang
sigma, trc trng, mt s quai hi trng, cc c quan sinh dc trong, cc mch mau v
mch bch huyt, cc hch bch huvt v thn kinh.
Cc c bng v chu hng c bao bc trong cc mc mang tn chng, v d
mc trn mt trong c ngang bng l mc nani, di c honh l mc honh, mc
ph c tht lng v c chu l mc cliu v mc tht lng', mc trc c vung tht
lng l l trc ca mc ngc-tht lng, mc ph trn cc c chu hng l mc cliu.
Hu ht cc c quan trong bng-chu hng c ph bng phc mc tng, trong khi
thnh bng-chu hng c ph bng phc mc thnh.

3. PHC MC (PERITONEUM) (H.7.2 v H.7.3)

3.1. nim v phc mc

Phc mc l l thanh mc ln nht c th. N to thnh mt ti nm trong

bng. C th hnh dung l cc tng bng nm gia thnh bng v ti phc mc,
trn cc thnh trn, sau v di ca bng. T cc thnh ny, cc tng lng vo ti
phc mc v ko theo chng mt lp v bc bng phc mc. Cc tng trong chu hng
lng vo ti phc mc t pha di v ch c phn trn ca chng c phc mc ph;
d dy v rut lng vo ti t pha sau, hu nh hon ton c phc mc bao quanh,
v c treo vo thnh bng sau bng mt np phc mc kp; gan lng vo ti t pha
trn v c phc mc bc gn ht: ty, thn, tuyn thng thn v niu qun lng vo
t pha sau mc t nn ch c mt trc ca chng c bc bng phc mc: cc
mch mu ln v thn kinh trn thnh bng sau tch ra cc nhnh i gia cc np phc
mc ti cc tng.

3.2. Cu to v cc phn ca phc mc

Phn phc mc che ph mt trong thnh bng l phc mc thnh (parietal

peritoneum), phn bc cc tng l phc mc tng (visceral peritoneum) v phn trung
gian gia hai phn trn hoc gia phc mc tng ca cc tng c gi l cc mc ni,
cc mc treo v cc dy chng. Khoang nm gia cc phn ni trn ca phc mac l
phc mc (peritoneal cavity), o phc mc l mt kn nam nhng n th thn2 vi
bn ngoi qua cc vi t cung. Khoang nm gia phc mc v thnh bn2 l
khoang ngoi phc mc cha mc liti phc mc v cc C quan (tng) tiio phc
mc. Phc mc c cu to bns hai lp: (i) o thanh mc (serous coat) l l trung
m (mt lp n t bo ging nh thng m) nhn bng hng v phc mc (tc l
ph mt t do ca phc mc) v (ii) tm di thanh mc (subserous layer) l lp m
lin kt dnh vi tng, vi thnh bng hoc nm gia hai o thanh mc (cua mc ni v
dy chng). B mt thanh mc ca phc mc c gi m v nhn nh mt lp phim
thanh dch. Nh , cc tns di ng c th trt t do trn thnh bng v trn cc

238
tng khc trong cc gii hn c quy nh bi cch bm vo thnh bng ca cc tng
. Vi nhng tng c phc mc bc mt phn (v c mt p vo thnh bng) th s
tip ni gia phc mc tng v phc mc thnh ch l mt ng lt (v d nh t
trng, thn, i trng ln, i trng xung...). y l nhng tng c nh v chng chi
c ph bng phc mc nhng ni chng tip xc vi nhng tng di ng. V
nhng tng c phc mc bc hu nh ton b th phc mc tng ca chng c ni
vi phc mc thnh bng cc l phc mc kp gi l cc mc treo. Nh c mc treo
m cc tng ny c th chuyn ng t do trong gii hn ca mc treo. Chc nng c
bn ca o thanh mc l ngn cch cc tng mc cho hot ng chc nng ca
chng khng b tr ngi. Khi mt o thanh mc, m di thanh mc ca cc tng tr
nn dnh vi cc tng khc hoc vi thnh bng, gy tr ngi cho hot ng ca tng
ti mc c th gy hoi t.
Trong khoang ngoi phc mc c mt lng m lin kt ngoi phc mc ng k
ngn cch phc mc thnh vi cc c thnh bng. dy v thnh phn m ca m
ngoi phc mc thay i tu theo vng. Ni chung l phc mc thnh ch c gn
lng lo vi thnh bng-chu hng bi m ny v d tch n khi thnh bng. Tri li,
phc mc tng dnh cht vi cc m nm di v khng d b tch ra; m lin kt
ring ca n (tm di thanh mc) lin tip vi m si ca thnh tng; phc mc tng
c coi nh mt phn ca thnh tng.
phc mc. phc mc c chia thnh hai phn: ti ln, hay phc mc ln,
v ti mc ni, hay ti nh-, ti mc ni c vy quanh bi d dy v cc cu trc lin
k d dy. Hai phn thng nhau qua l mc ni.

3.3. Cc mc ni, mc treo v dy chng (cc phn phc mc trung gian)

3.3.1. Cc mc ni (omenta)

Cc mc ni l phn phc mc trung gian gia phc mc bc d dy v phc

mc thnh hoc phc mc ca cc tng quanh d dy. Gia hai l ca cc mc ni
cng cha cc mch v thn kinh. Mi phn cu thnh ca mt mcni c gi l
dy chng. C hai mc ni: mc ni nh v mc ni ln.
Mc ni nh (lesser omentum)
Mc ni nh l l phc mc kp tri rng t gan ti b cong nh ca d dy v
hnh t trng; n c ngun gc t mc treo v trc ca phi. Hai l ca mc ni nh
lin tip vi hai l phc mc ph cc mt ca d dy v hnh t trng. T hnh t trng
v phn di b cong nh, hai l ny i ln ti ca gan; t phn trn ca b cong nh,
chng i ln ti khe dy chng tnh mch. ng bm vo gan ca mc ni c hnh
ch J, v_nt ngaaa-dL l tng ng vi cc b ca ca gan, nt dc chy thng ng
ln dc theo khe dy chng tnh mch; ti gii hn trn ca khe dy chng tnh mch
mc ni nh t ti c honh, ni hai l ca n tch ra bao bc on bng ca thc
qun. Ti b phi ca mc ni nh (b t do nm trc l mc ni), hai l lin tiep
nhau. gn b phi, hai l ca mc ni bao bc ng mch gan, tnh mch ca v 'n
mt ch, mt s hch bch huyt v mch bch huyt, v m ri thn kinh ca oan
tt c c bc trong bao x quanh mcli. Cc mch v phi v tri cc nhnh ca
thn kinh v (lang thang) v mt s hch bch huyt v tri cng cc mch bch huyt

239
ca chng c cha trong hai l ca mc ni gn b bm ca n vo d dy. Mc
d l mt l lin tc, mc ni nh c chia thnh dy chng gan-t trng gia gan
v t trng v dy chng gan-v gia gan v d dy. Phn tri ca mc ni nh mng
hn v c th c l thng.
Mc ni ln (greater omentum)
Mc ni ln, np phc mc ln nht, l mt l kp phc mc t gp li thnh 4
l. Hai l trc t b cong ln d dy v hnh t trng i xung trc khi rut non
mt khong cch thay i ri i ln (tr thnh hai l sau) ti tn i trng ngang. N
dnh vo phc mc mt trn i trng ngang v mc treo i trng ngang. B tri lin
tip trn vi dy chng v-lch; b phi i ti ch bt u ca t trng. (Cn nh rng
dy chng v-lch l mt phn ca mc ni ln). Mc ni ln thng mng v trng
nh mnh sng nhng n lun cha m, c th rt nhiu ngi bo ph. gia hai l
trc, gn b cong lm ca d dy, cc mch v-mc ni phi v tri to nn mt cung
ni rng.
Ngoi vic d tr m, mc ni ln cn c vai tr hn ch nhim trng. Khi m
thnh bng trc m cha chm ti mc ni ln, ta thng thy n bc quanh cc tng
vng bng trn; him khi n thng xung thp ti mc ph kn mt trc khi
rut non. Kh nng hp th ca mc ni ln km phc mc ni chung, c t b mc ni
ln khng gy nn tc ng bnh l no r rt v v th n khng phi cu trc thit
yu v sinh l.
Theo danh php gii phu quc t mi, mc ni ln khng ch l np phc mc
t phn di ca b cong ln chu xung (cn gi l dy chng v-i trng) m cn
gm c dy chng v-lch, dy chng v-honh, dy chng honh-lch, dy chng tu-
lch, dy chng thn-lch v dy chng honh-i trng, tc l ton b np phc mc
kp treo d dy vo thnh bng sau (lch nm trong hai l ca np phc mc ny v
gp phn chia mc ni ln thnh mt s' dy chng lin quan n n). thi k phi
thai mc ni ln ch l mt mc treo (mc treo v sau) treo d dy vo thnh bng sau
v lch pht sinh trong mc treo ny.

3.3.2. Cc mc treo

Cc mc treo l nhng phn phc mc trung gian (gm hai l) nm gia phc
mc bc mt s' on rut v phc mc thnh bng sau, l phng tin treo cc on
rut ny vo thnh bng ng thi to nn ng mch v thn kinh i ti cc on
rut. C bn mc treo rut: mc treo rut non, mc treo i trng ngang, mc treo i
trng sigma v mc treo rut tha.
Mc treo rut non (mesentery) (xem Bi 23)
Mc treo rut tha (mesoappendix)
y l mt np phc mc hnh tam gic bao quanh rut tha, bm vo mt sau
ca u di mc treo rut non st ch tip ni hi-manh trng. N thng i ti
nh rut tha nhng i khi khng ti c 1/3 ngoi. N bao bc cc mch mu, cc
thn kinh, cc mch bch huyt v cc hch bch huyt ca rut tha.
Mc treo di trng ngang (transverse mesocolon)

240
 L mt np phc mc rng ni i trng ngang vi thnh bng sau, hai l cua
mc treo i trng ngang i ti mt trc ca u tu v b trc thn tu ti mt sau
i trng ngang, ni chng tch ra bao bc n. L trn dnh vi mc ni ln (nhng
c th tch ri c khi mc ni ln). pha sau, l di lt xung ph mt di cua
tu v chy trc cc phn ngang v ln ca t trng. gia hai l l cc mch mu,
cc thn kinh, v cc mch bch huyt ca i trng ngang.
Mc treo i trng sigma (sigmoid mesocolon)
y l mt np phc mc ni i trng sigma vi thnh chu hng, r bm ca
n l mt hnh ch V ln ngc vi mt nh gn ch chia ca ng mch chu
chung tri; nt bn tri ca ch V ngc i xung trong c tht lng ln tri v nt
bn phi chy vo chu hng tn cng ti ng gia ngang mc t sng cng
III. Cc mch sigma v trc trng trn chy gia cc l ca n v niu qun tri i
xung vo chu hng sau nh ch V.

3.4. Cc np (folds), cc h (fossae ) v cc ngch (recesses) phc mc

Cc np l nhng ch phc mc thnh b cc mch mu hay cc ng i ln nh

np rn gia (do dy chng rn gia, di tch ca ng niu nang, i ln), np rn trong
(do thng ng mch rn) v np rn ngoi (do ng mch thng v di i ln)
sau thnh bng trc (xem Bi 4); np mch manh trng v np hi-manh trng
quanh gc hi-manh trng; cc np manh trng sau manh trng; np gan-ty (do
ng mch gan chung i ln) v np v-ty (do ng mch v tri i ln) vy quanh
l np v-ty; v cc np cnh phn ln t trng.
Cc ngch (c l thng hp vi phc mc) v cc h l nhng khoang do cc
np ni trn gii hn nn. Cng c nhng ngch khng do cc np gii hn nn nh
ngch di gan, ngch di honh. Phn nm gia gan v thn phi ca ngch di
gan c gi l ngch gan-thn. Phn phc mc nm dc bn ngoi ca i trng ln
v i trng xung c gi l cc rnh cnh i trng. Nhng ngch nm ch thp
ca phc mc c gi l ti cng (xem cc Bi 27-29). Ngch ln nht ca phc
mc l ti mc ni (c trnh by thnh mc ring).
Nhng ngch phc mc ng c quan tm v lm sng v mt on rut non
c th i vo mt ngch no v b nght li bi np phc mc chn li vo ca
ngch v ngch c th l mt v tr ca mt loi thot v trong. V li vo mt ngch
no c th cn c ct gii thot tnh trng nght v ko rut ra, mc cp
mu ca np tr nn quan trng, v mt ngoi khoa, ti mc ni thuc vo loi ny
vi ca vo ca n l l mc ni. Di y m t m s ngch nh i khi xut hin
gn t trng, manh trng, v mc treo i trng sigma.

3.4.1. Cc ngch t trng (duodenal recesses)

Ngch t trng trn (superior duodenal recess). C mt 50 % s ngi, ngch

ny c th tn ti cng vi ngch t trng di hoc khng. N bn tri au xa cua t
trng, ngang mc t sng tht lng II, sau mt np t trng trn hnh lim, vn l
mt np c b di t do hnh bn nguyt, ho nhp bn tri vi phc mc trc thn
tri. Tnh mch mc treo trng di sau ch ni gia u tri ca np ny vi phuc
mc thnh bng sau. Ngch su khong 2 cm, t va mt u ngn ta y l ca ngch
ny m xung di.

241
 Ngch t trng di (inferior duodenal recess). Ngch ny c mt 70 % s
ngi, thng kt hp vi ngch trn v c th c chung mt l vi ngch trn: n nm
bn tri phn ln ca t trng, ngang mc t sng tht lng III, sau np t trng
di hnh tam gic v v mch; np ny c mt b trn sc. Ngch di su khoang 3
cm, t va mt hay hai ngn tav v m ln trn v pha ngch trn. i khi n m
rng sau phn ln ca t trng v sang bn tri, trc nhnh ln ca ng mch i
trng tri v tnh mch mc treo trng di. Ngch rng ny c kh nng tr thnh mt
v tr ca thot v trong.

3.4.2. Cc ngch manh trng (caecal recesses)

Ngch hi manh trng trn (superior ileocaecal recess). Thng c v rt pht
trin tr em, n thng gim i v vng mt ngi cao tui, c bit l ngi bo
ph. N c to nn bi np mch manh trng (vascular fold of caecum), mt np
cong ph trn ng mch manh trng trc v c tnh mch i km trn ng chng
i xung phn trc ca ch ni hi-manh trng. N l mt khc hp c gii hn
trc bi np mch, sau bi mc treo hi trng, bn di bi on hi trng tn v
bn phi bi ch ni hi-manh rng. L ca n m xung di v sang tri.
Ngch hi-manh trng di (inferior ileocaecal recess). Ngch ny rt r rt
ngi tr nhng v sau thng b bt hp bi m. N c to nn bi np hi manh
trng (ileocaecal fold), mt np chy t mt trc-di ca on hi trng tn ti mt
trc ca rut tha. N cng c gi l np v mch ca Treves mc d i khi n
cha mch mu; nu b vim, c bit l khi rut tha v mc treo ca n nm sau
manh trng, c th nhm n vi mc treo rut tha. Ngch c gii hn trc bi
np hi-manh trng, trn hi mt sau hi trng v mc treo ca n, bn phi bi
manh trng v sau bi mc treo rut tha. L ca n m xung di v sang tri.
Ngch sau manh trng (retrocaecal recess). Nm sau manh trng, n thay i
v kch thc v di v c th i ln sau i trng ln, ln t vo su ht c
mt ngn tay. N c gii hn trc bi manh trng (v i khi c phn di i
trng ln), sau bi phc mc thnh v hai bn bi cc np manh trng (caecal folds),
nhng np i t manh trng ti thnh bng sau. Rut tha thng nm trong ngch ny.
Ngch gian sigma (intersigmoid recess). Ngch ny hng nh thai v tr nh
nhng c th bin i v sau. N nm sau inh hnh ch V ca r bm ca mc treo i
trng sigma vo thnh chu hng, c hnh phu v v m xung di. N thay i v
kch thc t mt ch lm nng ti mt h su t va ngn tay t.
3.5. Ti m c ni (omental bursa/lesser sac)
Ti mc ni l nech ln nht ca phc mc c vy quanh bi cc mc ni
v nhng tng nm trn mc ireo i trng ngang; n thng vi phn cn li ca
phc mc qua l mc ni. Ti mc ni gm tin dinh v ti chnh.
L mc ni (omcntal/epiploic foramen) l khe dc nm gia b phi mc ni
nh v tnh mch ch di, gia gan trn v khi t-ty (dnh) di.
Tin inh (vestibule) l phn ti mc ni c vy quanh bi gan trn, khi t-
tv (dnh) di, mc ni nh trc v cc mch ch (ng mch ch bns v tnh
mch ch di) sau. N di t l mc ni ti l np v ty v c mt ngch m ln

242
trn gia gan v c honh. L np v-ty do np gan-ty (hepatopancreatic fold), np
v-ty (gastropancreatic fold) v b cong nh d dy gii hn nn.

Vng trn ca gan

L trc dy chng v n h -------
s ' i'

___ L sau dy chng

____L chr vnh

G an_ __ Ngch trn ti mc ni

- - T i mc ni
-N g ch di ti mc ni
Mc ni nh

D dy
-Tv

.. T trng
Phc mc tng
--M c treo i trng ngang
Mc ni ln --M c treo rut non

Phc mac thnh Phc mac thnh

H n h 2 2 . 3 . T h i t n g d c q u a ti m c n i

Phn chnh ca ti mc ni nm v pha tri ca l np v-ty, c vy quanh

bi d dy v hai l trc ca mc ni ln trc, lch cng cc dy chng v-lch v
lch-ty bn tri, v thn, tuyn thng thn v ty sau. Sn ca ti chnh l mc
treo i trng ngang, cn b trn ca n l ch bm ca dy chng v-honh vo c
honh. Ti mc ni c ba ngch l ngch trn (superior recess), ngch di (inferior
recess) v Mci lch (splenic recess).

Tm ch di
m ch bng
Dy chng t - thn--------------

T- Thn
Cung t -

Dy chng v - t L ti mc ni
- Tm ca

D dy- ng mt ch

m gan ring

Phc mc thnh-
Mc ni nh

H n h 2 2 . 4 . T h i t n g a n g q u a ti m c n i

3.5. Cc ch bm phc mc ca gan (xem Bi 24)

3.6. Phc mc niu-dc (xem cc Bi 27-29)

243
 Bi 23

D DY, RUT NON V TU

MC TIU
1. M t c v tr, hnh th, lin quan v cu to ca d dy, rut non v u.
2. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. D DY (STOMACH)
1.1. V tr v hnh th ngoi (H.23.1)

D dy l phn gin to nht ca ng tiu ho v l on ng tiu ho gia thc

qun v rut non; n nm cc vng thng v, rn v h sn tri ca bng. D dy
chim mt ngch; ngch ny c gii hn pha trc-phi, pha sau-tri v sau
bi cc tng bng trn, c hon thin trn v trc-bn bi thnh bng trc v
c honh. Hnh th v v tr ca n bin i bi s bin i ca lng thc n m n
cha v bi cc tng xung quanh. Dung tch ca d dy khong 30 ml tr s sinh,
1000 ml tui dy th v 1500 ml khi trng thnh.
D dy rng c hnh ch J vi hai thnh trc v sau hai b cong b v ln, v
hai u l tm v trn v mn v di. Cc phn ca d dy k t trn xung di l
phn tm v, y v, thn v v phn mn v.

Khuyt tm v

Hnh 23.1. Hnh th ngoi ca d dy

244
 Tm v (cardia) hay phn tm v (cardial part) l vng d dy vy quanh l tm
v (cardial orifice). Tm v nm bn tri ng gia, sau sn sn VII, cch ch sn
sn VII gn vi xng c 2,5 cm v ngang mc vi t sng ngc XI. on bng ca
thc qun nh mt hnh nn ct cong r rt sang tri khi i xung, nn ca hnh nn
lin tip vi l tm v. B phi ca thc qun lin tip vi b cong nh, trong khi b
tri lin tip vi b cong ln ti mt gc nhn gi l khuyt tm v.
M n v (pylorus) l vng d dy vy quanh l mn v (pyloric orifice), mt l
thng t d dy sang t trng. B mt mn v hin ra nh mt vng tht v tnh mch
trc mn v bt cho mt trc ca n theo chiu thng ng. Mn v nm trn mt
phng ngang qua mn v v vo khong 1,2 cm v bn phi ng gia (khi nm
nga v d dy rng).
Cc b cong. B cong nh (lesser curvature) l b phi (b sau-trn) ca d dy,
t tm v i xung di ri cong sang phi ti mn v. Phn thng nht ca n c mt
khuyt gi l khuyt gc (angular incisure). Mc ni nh bm vo b cong nh v cha
cc mch v phi v v tri lin k ng b cong. B cong ln (greater curvature)
hng v pha trc-di v di gp nm ln b cong nh; n bt u t khuyt tm v
v u tin chy ln v pha sau-trn v sang tri vin quanh y v nh mt vm (vm
v - fornix of stomach), vi ni cao nht ca vm ngang mc khoang gian sn V tri.
T y n cong xung di v ra trc, hi li sang tri, ti tn sn sn X; cui cng
n hng sang phi ti mn v. i din vi khuyt gc ca b cong nh, b cong ln
c mt ch phnh v gii hn tri ca ch phnh ny c xem nh gii hn tri ca
phn mn v (pyloric part); gii hn phi ca ch phnh l mt rnh nng (rnh trung
gian) nh du ni ngn cch gia hang mn v (pyloric antrum) v ng mn v (pyloric
canal). ng mn v di 2-3 cm v tn cng ti mn v. Ni bt u v phn cao nht ca
b cong ln l ni bm ca dy chng v honh. B tri ca y v v phn thn v lin
k l ni bm ca dy chng v-lch. Phn cn li ca b cong ln l ni bm ca mc
ni ln; cc mch v-mc ni i gia hai l ca mc ni ny. Hin nay, cc dy chng
v-honh, v-lch v lch-thn c xem nh cc phn ca mc ni ln v chng l
nhng phn lin tip nhau ca mc treo v sau nguyn thu.
y v (fundus of stomach) l phn d dy nm trn v bn tri l tm v v
cch thc qun bi khuyt tm v (cardial notch).
Thn v (body of stomach) nm di y v, c ngn cch vi y v bi mt
mt phng nm ngang qua l tm v. di, thn v ngn cch vi phn mn v bi
mt phng i ngang qua khuyt gc ca b cong nh v gii hn tri ca ch phnh
hang mn v ca b cong ln.
Phn mn v (pyloric part) nm ngang, gm hang mn v, ng mn v v mn v.

1.2 Lin quan ca cc thnh d dy (H.23.2)

Thnh trc (anterior wall) d dy gm phn nm trn v phn nm di b

sn tri. trn b sn, thnh trc d dy tip xc vi c honh; c honh ngn
cch n vi mng phi tri, y phi tri, mng ngoi tim, cc xng sn v cc
khoang gian sn 6-9; thy gan tri lch gia d dy v c honh. Phn di b sn
nm sau thnh bng trc v gan.

245
 M thn tng D dy

C honh
Tm ch di
Tuyn thng
thn phi Tuyn thng thn

B cong v b Lch

Thn phi B cong v ln

i trng ngang
u ty
Thn tri

i trng xung
i trng ln
- Gc t-hng trng

Hnh 23.2. Lin quan ca d dy

Thnh sau (posterior wall) d dy lin quan qua ti mc ni vi c honh, tuyn

thng thn tri, phn trn thn tri, ng mch t, mt trc ty, gc i trng tri v
mc treo i trng ngang; tt c cc thnh phn ny hp nn mt ging d dy" v
mt sau d dy trt trn ging ny. Mt d dy ca lch cng gp phn to nn
ging d dy nhng c ngn cch vi d dy bng phc mc ln. Qua mc ni ln
v mc treo i trng ngang, d dy lin quan vi gc t-hng trng v rut non.

1.3. Cu to (H.23.3). Thnh d dy c cu to bng cc lp m ging nh cc

on khc ca ng tiu ho. thch ng vi chc nng nghin trn thc n, lp c
ca d dy c thm cc si cho nm trong cc si vng; lp c vng dy ln quanh
l mn v to nn c tht mn v. Kh d dy rng, nim mc ca n c nhng np dc
gi l np v. Di nim mc c nhiu tuyn tit dch v.

y v
L tm v
Thc qun

Thn v
tht mn v
Cc si c vng
np v
L mn v
A T trng
C tht mn v
Hang mn v

Hnh 23.3. c u to ca d dy
A. Lp c B. Lp nim mc

246
1.4. Mch v thn kinh

1.4.1. Mch d dy (H.23.4)

* Cc ng mch cp mu cho d dy l nhng nhnh tch trc tip t ng

mch thn tng hoc gin tip t cc nhnh ca ng mch thn tng; chng thng
tip ni vi nhau dc theo cc b cong ca d dy to nn cc vng mch quanh cc
b cong ny.
- Vng mch quanh b cong b do ng mch v tri, nhnh ca ng mch
thn tng, tip ni vi dng mch v phi, nhnh ca ng mch gan chung,
dc b cong b, gia hai l ca mc ni nh.
- Vng mch quanh b cong ln do dng mch v-mc ni phi, nhnh ca
ng mch v-t trng, ni tip vi ng mch v-mc ni tri, nhnh ca
ng mch lch, dc b cong ln, gia hai l ca mc ni ln.
- Ngoi ra cn c cc ng mch khc cp mu cho y v, phn trn thn v v
tm v, nh cc nhnh thc qun ca ng mch v tri, cc ng mch v
ngn v ng mch v sau ca ng mch lch.
* Cc tnh mch i km v c tn ging vi ng mch. Chng trc tip hoc
gin tip vo tnh mch ca.
* Bch huyt ca d dy vo chui hch v-mc ni v chui hch ty-lch.

m gan chung Gan (lt ln)

Hnh 23.4. ng mch thn tng

247
1.4.2. Thn kinh ca d dy

D dy nhn c cc nhnh t ch n t m ri tng v cc thn lang thang

trc v sau.

2. RUT NON

Rut non l on di nht ca ng tiu ho, bt du ti mn v v tn cng gc

hi-manh trng (nh hi trng). Rut non di ti 6-7 m v gim dn v ng knh v
pha u tn cng ca n. Rut non di hn sau khi cht do mt trng lc c; chiu di
trung bnh ca n ngi trng thnh ang sng c l ch khong 5 m. Trn xc c'
nh formalin, chiu di c th gim ti 44 %. on u ca rut non l mt khc ngn
v cong nm sau phc mc, gi l t trng-, phn cn li l on rut rt di, gp khc,
c mc treo rut non treo vo thnh bng sau v c gi l hng trng v hi trng,
trong hng trng chim 2/5 pha gn, hi trng chim 3/5 pha xa.

2.1. T trng (duodenum ) (H.23.5)

T trng l on rut non u tin vi chiu di khong 25 cm; y l phn ngn

nht, rng nht v c phc mc bc t nht ca rut non. N khng c mc treo v
ch c phc mc bc mt trc. T trng i t mn v (ngang sn phi t sng
tht lng th nht) ti gc t-hng trng (duodenojejunal flexure) ngang sn tri
t tht lng II. T trng c bit quan trng v l ni m ng mt v ng ty vo.

Tuyn thng thn-

Phn trn

Thn phi--------

Phn xung (t trng)-

Mm mc

Phn ln

Phn ngang Niu qun

Hnh 23.5. T trng v tu (nhn trc)

2.1.1. Hnh th ngoi v lin quan

T trng un cong hnh ch c hng sang tri v m quanh u ty. N i theo mt

con ng gp khc gm bn phn: phn trn, phn xung, phn ngang v phn ln.

248
 Phn trn (superior part), di khong 5 cm, t mn v chy ln trn, sang phi v
ra sau ti c ti mt. Na tri hi phnh to ca phn trn c gi l bng t trng
(ampulla), hay hnh t trng, v di ng gia mc ni nh trn v mc ni ln
di. Phn trn lin quan trc v trn vi thu vung ca gan v ti mt, sau VI
ng mch v-t trng, ng mt ch v tnh mch ca, v sau-di vi u tu.
Phn xung (descending part) chy xung bn phi u ty, dc theo b phi
cc thn t sng tht lng I - III, v di khong 8 cm. trc, phn xung lin quan
vi thu phi ca gan, b bt cho bi i trng ngang v dnh vi i trng ngang
bng m lin kt. Mt sau ca n dnh vi phn trong mt trc thn phi. Ong mt
ch v ng ty i vo thnh trong phn xung, kt hp li to nn bng gan-tu;
u xa ca bng ny vo nh ca nh t ln thnh sau-trong ca phn xung.
ng tu ph vo nh ca nh t b trn nh t ln khong 2 cm. Ch gp gc
gia cc phn trn v xung gi l gc t trng trn (superior duodenal flexure).
Phn ngang (horizontal part), di khong 10 cm, chy ngang t phi sang tri
di u ty, bt cho trc tnh mch ch di, thn t sng tht lng III v ng
mch ch bng. Mt trc ca phn ngang b bt cho bi cc mch mc treo trng
trn v r mc treo rut non. Ni lin tip gia phn xung v phn ngang ca t trng
gi l gc t trng di (inferior duodenal flexure).
Phn ln (ascending part), di khong 2,5 cm, chy ln dc b tri ng mch
ch bng v tn cng ti gc t-hng trng ngang b trn thn t sng tht lng II.

2.1.2. Hnh th trong

T trng c cu to bi 4 lp m nh cu to chung ca ng tiu ho di c

honh. o ngoi ca t trng c nh l phc mc mt trc v m lin kt mt
sau. Nim mc trn mt sau-trong ca phn xung c hai nh li: nh t trng ln
(major duodenal papilla) ch ni gia 2/3 trn v 1/3 di phn xung v nh t
trng b (minor duodenal papilla) trn nh t trng ln khong 2 cm. ng mt ch
v ng ty vo t trng ti nh nh t trng ln, ng ty ph vo nh nh t
trng b.
T trng v u ty c chung lin quan v mch nui. (Xem Bi 26)

2.2. Hng trng v hi trng (jejunum and ileum)

Hng trng v hi trng i t gc t-hng trng ti ch tip ni manh trng-i

trng ln th tn cng ti nh hi trng (van hi-manh trng). Chng c xp thnh
mt lot quai v c gn vi thnh bng sau bng mc treo rut non. Chng c bao
bc hon ton bng phc mc, tr dc b mc treo, ni cc l ca mc treo tch ra
bao bc chng. S phn chia phn rut non sau t trng thnh hng trng v hi
trng da vo s thay i v hnh th v cu to ca rut non, nhng v s thay i ny
din ra mt cch t t, s phn chia ny hi mang tnh tu tin. Trn thc t khng
c gianh gii r rt no gia hai on.

2.2.1. Hng trng. Hng trng, vi ng knh khong 4 cm, c thnh dy hn

hn v giu mch mu hn, Cc np nim mc vng ca n th ln v v nhiu hn

249
Cc nang bch huyt chm hu nh khng c phn gn (trn) ca hng trng, cn
phn xa th cc nang ny vn t hn v nh hn hi trng. C th s thy cc np
vng qua thnh rut v v cc np ny khng c on cui hi trng, vic s nn cho
php phn bit c on rut u vi on rut cui. Hng trng nm phn ln
vng rn nhng c th m rng ti cc vng xung quanh.
2.2.2. Hi trng. Hi trng c ng knh khong 3,5 cm; thnh ca n mng hn
thnh hng trng. Mt s np vng c mt phn gn nhng nhng np ny nho dn
v bin i hu nh hon ton phn xa. Tuy nhin, cc nang bch huyt chm th ln
hn v nhiu hn hng trng. Hi trng ch yu nm cc vng h v v chu hng.
Phn tn cng ca hi trng (terminal ileum) thng nm trong chu hng, t i
ln, bt cho c tht lng ln bn phi v cc mch chu phi tn cng h chu
phi bng cch vo mt trong ca ch ni manh trng-i trng ln.
2.2.3. Mc treo ru t non. Mc treo rut non ging nh mt ci qut giy gp np.
N c mt r di khong 15 cm bm vo thnh bng sau dc theo mt ng chy
chch t sn tri thn t sng tht lng II ti khp cng-chu phi, bt cho ln
lt: phn ngang ca t trng, ng mch ch bng, tnh mch ch di, niu qun
phi v c tht lng ln phi. B rng trung bnh t r mc treo ti b rut ca n vo
khong 20 cm nhng mc gia hai u th ln hn. Cc cu trc nm gia hai l ca
mc treo rut non bao gm: cc nhnh hng trng v hi trng ca cc mch mc treo
trng trn, cc thn kinh, cc mch nh trp v cc hch bch huyt cng vi mt
lng m thay i.

2.2.4. Ti tha h i trng (ileal diverticulum ). Ti tha hi trng (ti tha Meckel)
nh ra t b i mc treo ca on xa hi trng khong 3% s ngi. V tr trung
bnh ca n khong 1 m v pha trn ca nh hi trng v chiu di trung bnh ca
n vo khong 5 cm. ng knh ca n bng ng knh ca hi trng, u tt ca n
t do hoc c ni vi thnh bng hay on rut khc bng mt di si. Ti tha ny
l di tch ca on gn ng non hong thi k bo thai. Cc tc gi Php coi ti tha
hi trng l gianh gii hng trng v hi trng.

2.2.5. Lin quan. Hng trng v hi trng chim cc phn gia (trung tm) v di
ca bng, thng c vy quanh bi cc on ca i trng. N lin quan trc
vi mc ni ln v thnh bng. on tn cng ca hi trng c th xung ti chu
hng v nm trc trc trng.

2.2.6. Cu to. Hng-hi trng c cu to bi 4 lp m nh cu to chung ca ng

tiu ho. o nim mc ca chng (v t trng) c din tch ln nh nhng np vng
(circular folds), trn mi np vng li c nhng mao trng. Bn di nim mc c cc
nang bch huyt chm v cc nang bch huyt n c.

2.2.7. Mch v thn kinh (Xem Bi 26).

- ng mcli. Hng-hi trng c cp mu bi 15 n 18 nhnh ca ng

mch mc treo trng trn. Cc nhnh ny i trong hai l ca mc treo rut
non v phn nhnh tip ni vi nhau to nn cc cung mch trc khi cho
nhng nhnh thng n rut.

250
 - Tnh mch. Cc tnh mch i km ng mch ri vo tnh mcli mc treo
trng trn.
- Bcli huyt vo cc hch tng mc treo trng.
- Tln kinh gm cc nhnh tch ra t m ri mc treo trng trn.

3. TY (PANCREAS) (H.23.5)

3.1. Mu sc, kch thc v v tr

Ty l mt tuyn mu xm hng, di 12 n 15 cm, chy gn nh ngang qua

thnh bng sau t phn xung ca t trng ti lch, sau d dy. Phn phi ca tu
rng, c gi l u tuy. u tip ni vi thn qua mt vng hi tht li gi l c tuy.
Phn hp pha tri ca tu l ui u. T u ti ui, tu chy sang tri v hi ln
trn qua cc vng thng v v h sn tri, vt ngang trc thn cc t sng tht
lng trn.

3.2. Hnh th ngoi v lin quan

u ty (head of pancreas) dt theo hng trc-sau, nm trong vng cung ca

t trng; cc b ca u b b lin k ca t trng kha thnh rnh. Phn di-tri ca
u c mt mm, gi l mm mc (uncinate process), nh ln trn v sang tri sau
cc mch mc treo trng trn. u cng vi phn c nh ca t trng to thnh mt
khi c nhng lin quan chung. Mt sau ca u lin quan vi tnh mch ch di,
phn tn cng ca cc tnh mch thn; mm mc nm trc ng mch ch; ng mt
ch o thnh mt rnh mt sau u ty hoc i trong m tu. Mt trc lc u
dnh vi i trng ngang bng m lin kt, sau tr thnh ni bm ca mc treo i
trng ngang; phn di ch dnh c ph bng phc mc lin tip vi l di ca mc
treo i trng ngang v tip xc vi hng trng.
Ch tip ni u tu-thn tuy. Vng ny ngang mc khuyt tu, di khong 2
cm, cn c gi l c tuy. Mt trc b phi c tu c rnh cho ng mch v-t
trng, mt sau b tri c mt khuyt su cha tnh mch mc treo trng trn v ch bt
u ca tnh mch ca.
Thn ty (body of pancreas) c ba mt (trc, sau v di) v ba b (trn, di
v trc). Mt trc c phc mc ph v c ngn cch vi d dy bi ti mc ni;
mt sau khng c phc mc bc v dnh vi thn tri, cung thn tri v tuyn
thng thn tri. Mt di (hay trc-di) c bc bi phc mc, lin quan vi gc
t hng trng v cc quai hng trng; phc mc ca mt di lin tip vi phc mc
ca l sau-di ca mc treo i trng ngang. B trc, b ngn cch mt trc v mt
di, l ni bm ca mc treo i trng ngang; ti b ny hai l ca mc treo tch ra
mt chy ln mt trc, mt chy xung mt di. B trn c ng mch lch nm-
u phi ca b ny nh ln thnh c mc ni.
ui ty (tail of pancreas) hp, thng i ti st mt v ca lch n cng vi cc
mch lch di ng trong hai l ca dy chng lch-thn.

251
3.3. Cu to ca ty - cc ng tit

Tu c to nn bi hai loi m tuyn khc nhau. Khi m tuyn chnh ca tu

l m ty ngoi tit, bao gm nhiu tiu thu. Mi tiu thu do nhiu nang tuyn hp
nn v thnh ca mi nang li do cc t bo tit dch (ngoi tit) to thnh. Dch t
mi tiu thu c dn lu bi mt ng tit nh, v nhng ng ny hp li cui
cng vo hai ng ln l ng ty v ng ty ph.
ng ty (pancreatic duct) i ngang qua sut chiu di ui ty v thn ty, ti
ngang khuyt ty th i chch xung di v sang phi qua u ty ri cng ng mt
ch vo phn xung t trng ti mt l nh nh t trng ln. Thng th ng mt
ch hp vi ng ty thnh mt on ng chung ngn trc khi vo t trng v on
ny thng phnh ra to nn bng gan-ty (hepatopancreatic ampulla). Cc th c vng
quanh u vo t trng ca bng to nn c tht bng gan-ty. ng ty ph
(accessory pancreatic duct) dn dch ca phn trn u ty; n xut pht t ng ty ni
m ng ty bt u thay i hng i v chy thng sang phi vo phn xung t
trng nh nh t trng b. ng ty ph khng thng vi ng ty 9% s trng hp.
Cc o t bo ni tit ca tu nm xen k vi cc nang tuyn ty ngoi tit
c gi l cc tiu o Langerlians. Chng tit ra insulin v glucagon; cc hormon
ny i thng vo mu tham gia vo s chuyn ho glucose ca c th.

3.4. Mch v thn kinh

ng mch. Thn v ui ty c cp mu bi cc nhnh ca ng mch lch.

u ty v t trng cng c nui dng bi cc nKanfir a^y ca ng rnch v-t
trng v ng mch mc treo trng trn. ng mach v-t trng tch ra cc ng mch
t-ty trn trc v sau; ng mch mc treo trng trn tch ra ng mch t-ty di
vi hai nhnh trc v sau.
Tnh mch i km ng mch v vo h thng tnh mch ca.
Cc mch bch huyt ca ty vo cc hch ty-lch nm dc b trn ty.
T hn kinh chi phi cho t trng v ty gm nhng nhnh tch t m ri tng
v m ri mc treo trng trn.

252
 Bi 26

GAN, NG MT NGOI GAN V CUNG GAN

MC TIU

1. M t c v tr, hnh thngoi-lin quan v cu to ca gan.

2. M t c ng mt ngoi gan, cc thnh phn v lin quan gia cc
thnh phn ca cung gan.
3. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. GAN (LIVER)

Gan l tng ln nht c th, chim ti 2% trng lng c th ngi trng

thnh v 5% tr mi sinh. N l c quan thit yu cho i sng v n thc hin rt
nhiu hot ng chuyn ho cn thit cho s n nh ni mi, dinh dng v khng.

1.1. V tr - kch thc v i chiu

Gan nm trong phn trn phi ca bng, chim hu ht vng h sn phi v

vng thng v v cn ln sang tn vng h sn tri. Gan nng 1400-1800 kg nam
v 1200-1400 kg n. N ging nh mt na qu da hu ct chch, hay mt hnh
nm, v c mu nu khi cn ti. Mc d chc v n hi, gan d v. Hnh chiu
ca gan ln b mt c th nh sau: gii hn trn ca n tng ng vi mt ng t
khp c-mm mi kim chy ln trn v sang phi ti mt im di nm v phi
(khoang gian sn 4) v v bn tri ti mt im di-trong nm v tri; b phi ca
n l mt ng cong li v bn phi, i t u phi ca b trn ti mt im 1 cm
di b sn phi u sn sn X; gii hn di ca n l ng k hon thin tam
gic ny, bt cho ng gia ti mt phng ngang qua mn v.

1.2. Hnh th ngoi v lin quan (H.24.1)

Gan c hai mt: mt honh li v mt tng phng. Ranh gii gia hai mt pha
sau khng r, pha trc l mt b sc gi l b di.
M t honh (diaphragmatic surface)
Mt honh ca gan li ra trc, ln trn, sang phi v ra sau, p st vo c
honh, v cc chiu cong ny l c s chia mt honh thnh bn phn: trc trn
phi v sau. Phn trc ca mt honh c mt vng nm sau thnh bng trc trong
gc di c; tuy vy, thng khng th s thy vng ny m ch c the khm bng
cch g. Phn trn ca mt honh c n tim (cardiac impression) tng ng vi vi tr
ca tim trn c honh. Phn sau ca mt honh c mt vng hnh tam gic khng
c phc mc ph m dnh vi c honh bng m lin kt. Vng ny c gi la

253
vng trn (bare area), c gii hn trn v di bi cc l ca dy chng vnh v
bn tri bi rnh tnh mch ch di. bn tri ca rnh ny l mt sau ca thu
ui; thu ui c ngn cch vi thu tri ca gan bng khe dy chang tnh mch.
Dy chng tnh mch, mt tn tch ca ng tnh mch thi k phi thai, nm trong khe
ny. Phn phi c vm honh phi ngn cch vi phi v mng phi phi v cc
xng sn VII - IX; 1/3 di ca phn ny, c honh tip xc thng vi thnh ngc
m khng b ngch sn-honh ca mng phi ngn cch. Dy chng lim chia mt
honh thnh hai thu, thy phi v thy tri. Qua c honh, mt honh lin quan vi
mng phi v ngoi tm mc.

1.2.2. Mt tng (visceral surface)

Mt tng hng xung di, ra sau v sang tri, mang vt n ca nhiu tng
bng lin k. Mt ny c phc mch ph, tr ca gan, khe dy chng trn v h
ti mt. Khe dy chng trn (fissure for ligamentum teres) t khuyt dy clng trn
b di gan chy v pha sau-trn ti u tri ca ca gan v u di ca khe dy
chng tnh mch. Sn khe cha dy chng trn, mt tn tch ca tnh mch rn tri.
H ti mt (fossa for gallbladder) i t b di ca gan ti u phi ca ca gan. Ca
gan (porta hepatis), mt khe ngang su ni u sau-trn ca h ti mt v khe dy
chng trn, l ni m cc thnh phn ca cung gan i vo hoc ra khi gan. Ca gan,
h ti mi v khe dy chng trn ( mt tng) cng vi khe dy chng tnh mch v
rnh tnh mch ch di ( phn sau mt honh) l nhng mc gii ngn cch 4 thy
mt di: phi, tri, vung v ui. Thy phi nm bn phi h ti mt v rnh tnh
mch ch di. Vng ny c cc vt n sau: (i) trc l n i trng (colic
impression), ri gan p vo gc i trng phi; (ii) sau l n thn (renal
impression) lin quan vi cc trn thn phi v (iii) bn tri n thn l n t trng,
ni gan tip gip vi gc t trng trn; v sau cng, ti vng trn, l n thng thn
(suprarenal impression). Thy tri nm bn tri cc khe ca dy chng trn v dy
chng tnh mch. Ti y c hai n lin tip nhau l n thc qun (oesophageal
impression) v n dy (gastric impression). bn phi n d dy l c mc ni.
Hai thu cn li c ngn cch nhau bi ca gan: thy vung (quadrate lobe) trc
v thy ui (caudate lobe) sau. Thu ui c hai mm nm st ca gan l mm
chii bn phi v mn: nh bn tri.

254
 Thu vung
Ti mt
Thu phi Khe dy chng trn

;ircr>. -Mil
\ V
Ca gan Mm ui 'T h u u i ^
Khe d/c tnh mch
I
Tm ch di
B

Hnh 24.1. Cc mt ca gan

A. Mt honh B. Mt tng

1.2.3. B di (inferior border). B di l mt b sc ngn cch phn trc v

phn phi ca mt honh vi mt tng. T phi sang tri, lc u n chy dc theo b
sn phi, ti b tri ca y ti mt th chy t chch hn so vi b sn v i qua
gc di c bt cho b sn tri gn u ca sn sn VIII. Mt khuyt b
di do dy chng trn to nn gi l khuyt dx chng trn.

1.3. Cu to (H.24.2)

Gan c ph bi phc mc, tr vng trn, rnh tnh mch ch di, h ti mt

v cc khe. Di phc mc l bao x (fibrous capsule), ca gan, bao x i vo trong
gan cng cc mch mu to nn bao x quanh mch (perivascular fibrous capsule).
Gan c phn chia thnh cc n v cu trc gi l tiu thy. Mi tiu thy l
mt khi nhu m c vy quanh bi m lin kt. M lin kt quanh tiu thuv cha
cc ng mch gian tiu thuv (nhnh ca ng mch gan), cc tnh mch gian tiu
thu (nhnh ca tnh mch ca) v cc ng mt gian tiu thu; trung tm mi tiu
thy gan c mt tnh mch tnu tm. T tnh mch trung tm c nhng i dy t bo
gan to ra ngoi vi. Gia hai i dy t bo lin nhau l nhng mao mch dn xoan
dn mu t nhnh tnh mch ca v nhnh ng mch gan ngoi vi tiu thu ti tnh
mch trung tm. Thnh ca cc mao mch dng xoang c to nn bi cc t bo ni
m, trong c mt s i thc bo c tn l t bo Kupffer. Mi tnh mch trung tm
hp vi cc tnh mch trung tm ca tiu thu khc to nn cc tnh mch ln hn v
cui cng to thnh cc rli mcli gan chy ra khi gan v vo tnh mch ch di
gia cc dy ca mt i dy t bo gan l vi qun mt; u ngoi vi ca vi qun
mt vo ng mt gian tiu thu. Cc ng mt gian tiu thu hp nn nhno 'n mt
ln dn, cui cng thnh cc ng gan phi v tri i ra khi gan.
 Mao mch dng xoang

B ba khong ca

Cc i dy t bo gan

Hnh 24.2. S mt tiu thu gan

1.4. Phng tin gi gan ti ch

Gan c gi ti ch bi: (i) tnh mch ch di cng cc tnh mch gan: (ii) dy
chng honh-gan (l lp m lin kt dnh vng trn ca gan vi c honh); v (iii) dy
chng vnh v dy chng lim.
Dy chng vnh (coronary ligament) c to nn bi s lt ca phc mc gan
ln c honh: phc mc t mt honh lt ln trn v ra trc, phc mc t mt tng lt
xung di v ra sau; nhng ng lt c gi l cc l ca dy chng: khong nm
gia hai ng lt l vng trn. Vng trn ca gan hp dn v pha hai u gan v do
cc l trn v di dn tin li gn nhau, chng gp nhau to nn cc dy chng tam
gic phi v tri (right/left triangular ligament). Nh vy, dy chng vnh l ni lin
tip gia phc mc ph gan v phc mc ph mt di c honh. Hai na ca l trc -
trn ca dy chng vnh tin t hai u gan vo gia nhng khng gp nhau v mi
na l lin tip vi mt l ca dy chng lim.
Dy chng lim (falciform ligament) l mt np phc mc hnh lim i t mt
honh ca gan (b gan) ti c honh v phn thnh bng trc trn rn. Dv chng
ny c mt b t do i t rn ti b di ca gan. Gia hai l ca ca b t do dy
chng lim cha mt thng si. gi l d \ chng trn, v cc tnh mch cnh rn. Hai
na ca l sau-di ca dv chng vnh cng tin t hai u gan vo gia v lin tip
vi hai l mc ni nh. Dy chng lim v cc dv chng tam gic c xem nh
nhng b phn ca dy chne vnh.
Mt s cu trc khc c tn l "dy chng" nhng khng c vai tr gi san.
l: dy chng gan-v v dy chng gan-t trng ca mc ni nli (lesser omentum), dy
chng trn gan v dy chng tnh mch.

2. NG DN MT NGOI GAN (H.24.3)

Cc ng gan phi v tri i ra khi gan v hp li gn u phi ca ca gan

to nn ng gan chung (common hepatic duct). ng gan chung chy xung khoang 3

256
 cm trc khi cng vi ng ti mt (cystic duct) hp nn ng mt ch (bile duct). Ong
gan chung thng bt cho trc nhnh tri ca ng mch gan ring ri i xung
bn phi ng mch gan ring v trc tnh mch ca.

Hnh 24.3. ng dn mt ngoi gan

ng mt ch di khong 7,5 cm v c ng knh khong 6 mm. N i xung

di v ra sau trong b phi mc ni nh, pha trc phi so vi tnh mch ca v
bn phi ng mch gan ring. Sau , n i sau phn trn t trng (cng ng mch
v-t trng bn tri) ri chy trong mt rnh mt sau u ty. Ti b tri ca phn
xung t trng, ng mt ch tin st li ng tu; chng cng i vo thnh t trng, ni
chng thng kt hp vi nhau to nn bng gan-tu (hepatopancreatic ampulla).
Bng gan-tu m vo phn xung t trng nh nh t trng ln.
Ti mt (gallbladder) l mt ti hnh qu l nm trong h ti mt mt tng ca
gan, chy di t u phi ca ca gan ti b di ca gan. Mt trn ca n c gn
vi gan bi m lin kt, mt di c phc mc ph. Ti mt, vi kch thc khong
8 cm chiu di v khong 3 cm b ngang (ni rng nht), c mt y, mt thn v mt
c. y (fundus of gallbladder) l u phnh nh ra trc, xung di v sang phi
vt qu b di gan v tip xc vi thnh bng trc ti ni m b ngoi c thng
bng bt cho b sn. Thn (body of gallbladder) chy ra sau v lin tip vi c ti
mt ti u phi ca ca gan. C(neck of gallbladder) th hp; n un cong ln trn v
ra trc ri li gp ra sau v xung di trc khi lin tip vi ng ti mt. C mt ch
tht gia c v ng ti mt.

257
 ng ti mt (cystic duct), vi chiu di t 3-4 cm, t c ti mt chy xung di
v sang tri hp vi ng gan chung to nn ng mt ch. N dnh vi ng gan chung
mt on ngn trc khi vo ng mt ch. Nim mc ng ti mt c 5-12 np hnh
lim gi l np xon.
Cc ng gan phi v tri, ng gan chung v ng mt ch l ng mt chnh. Ti
mt v ng ti mt l ng mt ph.

3. MCH V THN KINH

3.1. ng m ch. (H.24.4) Gan c cp mu bi ng mch gan ring (hepatic

artery proprer). Sau khi tch khi ng mch thn tng, ng mch gan chung chy ra
trc v sang phi b trn u tu. Ti b tri tnh mch ca. n tch ra dng mcli
v-t trn ri chv ln vo gia hai l ca mc ni nh. Trong mc ni nh. n nm
trc tnh mch ca v bn tri ng mt ch v ng gan chung, tch ra dng mch v
phi ri tr thnh CH mch an ricii. Chy ln ti gn ca gan, ng mch gan
ring tch i thnh Iilinli phi (right branch) v nlinli tri (left branch). Nhnh phi
thng bt cho sau ng gan chung v tch ra dng mch ti mt. Nhnh phi chia
thnh ba nhnh i vo gan phi: m mch tliu ui, ng mch phn thti trc
(tiu phn gia phi) v ng mch phn thu sau (tiu phn bn phi). Nlinh tri cp
mu cho gan tri bng ba nhnh: CIH mcli tlui clui, dng mch phn thu gia
(tiu phn gia tri) v ng mch phn thu bn (tiu phn bn tri).

3.2. Tnh mch

Tnh mch ca (hepatic portal vein) (H .9.7 v H.J9.8) (Xem thm Bi 19)
Tnh mch ca thu nhn mu t cc tnh mch ca phn bng ca ng tiu ho
(tr phn di ng hu mn), lch, tu v ti mt. Mu tnh mch ca c a ti
gan, ni m tnh mch ca phn nhnh nh mt ng mch v tn cng cc mao
mch dng xoang. Mu t mao mch dng xoang c a ti tnh mch ch di qua
cc tnh mch gan.
Tnh mch ca c c hnh thnh do s hp li ca tnh mch mc treo rug
trn v tnli mcl t sau c tuy. T v, n chy chch ln trn v sang phi sau
phn trn t trng ri i gia hai l ca mc ni nh cng ng mch gan ring v ng
mt ch, ti ca gan th chia thnh hai nhnli phi v tri i vo gan. phn nhnh
trong gan n cc tnh mch gian tiu thu. Trn ng i, tnh mch ca nhn tnh
mch ti m t , cc tnh mch cnli ran. tnh mch v tri, tnh mch v plui v tnh
m c li tr c m n v .

Cc nhnh ca tnh mch ca tip ni vi cc nhnh ca h thng tnh mch ch

ba ni: gia tnh mch v tri v tnh mch thc qun thc qun, gia cc tnh
mch cnh rn v cc tnh mch thnh bng quanh rn (vng ni quanh rn), v gia
tnh mch trc trng trn v cc tnh mch trc trng gia v di trc trng. Khi
tun hon tnh mch ca b tr ngi (nh trong x gan), p lc tnh mch ca 2a tng,
cc vng ni c th b dn ra gy nn tun hon bng h ( quanh rn), hoc v ra gy
nn ra mu v i tin ra mu.

258
 3.2.2. Tnh m ch gan (hepatic veins). Cc tnh mch trung tm tiu thu ca gan
hp nn cc tnh mch ln dn ri cui cng to thnh tnh mch gan phi (right
hepatic vein), tnh mch gan trung gian (hepatic intermediate vein) v tnh mcli gan
tri (left hepatic vein). Cc tnh mch gan vo tnh mch ch di.

3.2.3. Thn kinh gm cc nhnh ca thn kinh s X v m ri tng.

4. CUNG GAN (H.24.4)

Cung gan i t ca gan ti phn trn t trng v l ni cha hu ht cc thnh

phn i vo v i ra khi gan. Cc thnh phn ca cung gan nm tng i tp trung
gia hai l ca dy chng gan-t trng (thuc phn phi mc ni nh) v bao gm:
ng dn mt chnh, ng mch gan ring, tnh mch ca, cc mch bch huyt v
thn kinh.
Trong cung gan, cc thnh phn sp xp nh sau: tnh mch ca sau, ng gan
v ng mt ch nm trc-phi tnh mch ca, ng mch gan ring nm trc tri
tnh mch ca. gn ca gan th hai nhnh tnh mch ca nm sau cng, lp trc hai
nhnh ny l cc nhnh (phi v tri) ca ng mch gan v trc nht l cc ng gan.

m ti mt

/
m v phi

Hnh 24.4. Cung gan

5. S PHN B TRONG GAN CA CC NG GAN V CC MCH MU -

S CHIA GAN THNH PHN THU (H. 24.5)

ca gan ta thy rng ng gan phi, nhnh phi ng mch gan ring v nhnh
phi ca tnh mch ca i vo phn gan bn phi h ti mt v rnh tnh mch ch
di, trong khi cc nhnh mch bn tri v ng gan tri i vo phn gan bn tri
ca h ti mt v rnh tnh mch ch di. Da vo s chia nhnh v cc mc b mt
ny, gan c chia thnh phn gan phi (right part of liver) v plin gan tri (left part
of liver); gianh gii gia hai phn ny l khe ca chnh (main portal fissure), mt khe

259
i qua h ti mt v rnh tnh mch ch di mt tng. Ring thu ui c cp
mu bi cc mch mu c hai bn, c dn lu mt bi c hai ng gan.
Trn khun c n mn ca cc nhnh ca cc ng gan. cc nhnh ng mch
gan v cc nhnh tnh mch ca, ta thy rng cc nhnh ca c ba thnh phn ny
phn chia v sp xp theo kiu kh ging nhau, gip ta c th chia tip mi phn gan
thnh cc tiu phn, mi tiu phn thnh cc phn thu. ng gan phi c to nn
bi nhnh trc, nhnh sau v ng tliu ui phi; nhnh phi ng mch gan ring
tch ra ng mch tui ui ri chia thnh ng mch phn iliux trc v ng mch
phn thu sau; nhnh phi tnh mch ca chia thnh nhnh trc v nhnh sau. ng
mch phn thu trc, nhnh trc ca ng gan phi v nhnh trc ca tnh mch ca
i vo tiu phn gia-phv, mi thnh phn nv li chia thnh mt nhnh trc i vo
phn thu gia-phi trc (phn tlu V) v mt nhnh sau i vo phn thi gia-phi
sau (plin thu VIII). ng mch phn thuv sau, nhnh sau ca ng gan phi v nhnh
sau ca tnh mch ca i vo tiu phn bn-phi, mi thnh phn ny cng chia thnh
cc nhnh trc i vo phn tlii bn-phi trc (phn tlii VI) v cc nhnh sau i
vo phn thu bn-phi sau {phn thu VII).
Tng t nh vy, ng gan tri c to nn bi nhnh gia v nhnh bn (ln
lt cho tiu phn gia-tri v tiu phn bn-tri) v ng tni ui tri: nhnh tri
ng mch gan ring tch dng mch phn thu gia, ng mch phn tliu bn (ln
lt i vo cc tiu phn gia-tri v bn-tri) v ng mch thux clui: cn phn
ngang ca nhnh tri tnh mch ca tch ra cc nhnh thu ui, trong khi plin
rn (phn sau ch ni ca tnh mch ny vi dy chng trn v dy chng tnh
mch) tch ra cc nhnh gia ti tiu phn gia-tri v cc nhnh bn (sau v trc)
ti tiu phn bn-tri. Nhnh bn ca ng gan tri v ng mch phn thu bn (cho
tiu phn bn-tri) li chia thnh cc nhnh sau v trc i vo cc phn thu bn-tri
sau (phn thii II) v phn tlit bn-tri trc (phn tlii III). Tiu phn gia-tri
tng ng vi phn thu gia-tri {phn thu IV). Thu ui ca gan c xem nh
phn gan sau v tr thnh phn thu sau (phn thu I). N cng c coi nh mt
phn ca phn gan tri.
Tm li, gan c chia thnh cc phn phi v tri, phn phi c chia thnh
cc tiu phn gia-phi v bn-phi, phn tri bao gm thu ui v cc tiu phn
gia-tri v bn-tri. Thu ui tr thnh phn thuv I, tiu phn gia-tri thnh phn
thu gia-tri (IV), cc tiu phn cn li u chia i: tiu phn gia phi thnh phn
thu gia-phi trc (V) v phn thu gia-phi sau (VIII), tiu phn bn-phi thnh
phn thu bn-phi trc (VI) v phn thu bn-phi sau (VII), tiu phn bn-tri
thnh phn thu bn-tri sau (II) v phn thuv bn-tri trc (III).

260
 Hnh 24.5 Mau phn chia bnh thng ca cc ng gan.
(1) l ng gan chung; (2) v (9) ln lt l cc ng gan phi v tri, c hai ng ny tip
nhn, trc tip hoc gin tip, cc ng t thu ui (16), trong khi ng gan phi cng
dn lu cho mm ui bng mt ng c lp (17). Cc nhnh khc ca ng gan phi l
nhnh sau (3), vi hai chi nhnh chnh ca n l nhnh sau-trn (4) v nhnh sau-di
(5), v nhnh trc (6) cng c hai chi nhnh l nhnh trc-trn (7) v nhnh trc-di
(8). ng gan tri c to nn bi s hp li ca cc nhnh gia v bn (10 v 13);
nhnh gia do cp ng trn (11) v cp ng di (12) to nn; nhnh bn tip nhn mt
ng trn (14) v mt ng di (15). (Dn t Healey J.E. v Schroy P.C.: A.M.A. Arch.Sur.
66 599, 1953)

6. GII PHU LM SNG

Do c kch thc ln. v tr c nh v gin, v gan thng gp trong chn

thng: chy mu c th l trm trng v cc tnh mch gan nm trong cc ng cng
v khng th co li. Gan cng c th v bi mt xng sn gy m xuyn qua c
honh. Cc du hiu lm sng cho thy rng cc dng mu ca cc tnh mch mc treo
trng trn v lch van tns di ring bit trong tnh mch ca, i ln lt dc theo
cc nhnh phi v tri ca tnh mch ca ti cc thu phi v tri ca gan; nh vv,
cc t ho c tnh v cc cc huyt khi nhim khun d i ti thu phi nu bnh
nguyn pht trong a ht dn lu ca tnh mch mc treo trng trn, hoc ti thu
tri nu n thuc a ht ca tnh mch lch v tnh mch mc treo trng di. Hiu
bit v cch chia can thnh phn thuv l kin thc mang tnh sng cn trong phu
thut ct b mt phn gan. Gan v cc cu trc c lin quan c th c nhn thy r
rng trn cc hnh nh MRI, vn l cng c c gi tr trong chn on bnh hc gan.

261
 Bi 25

RUT GI

MC TIU

1. Trnh by c v tr, cch sp xp, c im hnh th v cu to chung, v

cch phn chia rut gi thnh cc on; m t c cc c im hnli th
v cu to ring v lin quan ca mi on rut gi.
2. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. CC C IM GII PHU CHUNG CA RUT GI (H.25.1)

Gc i trng tri

Trc trng

Hnh 25.1. S cc on ca rut gi

Rut gi tri di t u xa ca rut non cho n hu mn, di khong 1,5 cm;

ng knh ca n ln nht manh trng v gim dn cho ti trc trng, ni n li
gin rng ngay trn ng hu mn. Chc nng ca n ch yu l hp thu nc v cc
cht ha tan. N khc bit v cu trc, kch thc v cch sp xp so vi rut non theo
cc cch sau y:
- N c ng knh ln hn;

262
 - N c vi tr c inh hn;
- Lp c dc ca n, mc d l mt lp hon chnh, c tp trung thnh ba di
sn i trng chy dc.
Thnh ca i trng b cc di sn ko rm li thnh cc bu i trng (haustra
of colon); cc mu m nh, gi l cc ti tha mc ni (omental appendices), nm ri
rc trn mt t do ca ton b i trng nhng vng mt manh trng, rut tha v
trc trng.
Rut gi vy quanh cc quai rut non, bt u vng h chu phi bng mt on
gin rng gi l manh trng. Manh trng dn ti rut tha v i trng. i trng i ln
trong cc vng tht lung v h sn phi ti mt tng ca gan {i trnq ln); ti y n
gp gc sang tri (gc i trng phi) v i ngang qua bng ti vng h sn tri, to
nn mt quai li xung di gi l i trii nia>i>: tip , n li gp gc (gc i
trng tri) i xung qua cc vng tht lng v h chu tri ti chu hng nh (di
trng xung). Trong chu hng, n to nn mt quai gi l i triii sima ri tip tc
i xung dc thnh sau ca chu hng nh l trc trn v hg hu mn.
Nhn chung, cc phn ca rut gi nm ngoi vi ca phn bng di gan v
d dy; chng sp xp thnh mt hnh ch u ln ngc vy ly khi rut non.
V cu to, nim mc rut gi c nhiu t bo tit nhy hnh i to nn cc ng
tuyn n tit nhy v nhiu nang bch huyt n c, khng c nang bch huyt
chm (tr rut tha); lp c dc ca manh trng v i trng dy ln ba ni to nn
cc di sn i trng; cc di sn i trng c v nh ngn hn chiu di i trng lm
cho lp thanh mc b rm li to nn cc mu ph mc ni.

2. MANH TRNG V RUT THA (Caecum and vermiformis appendix) (H.25.2)

2.1. Manh trng

Manh trng nm h chu phi; hnh chiu ca n ln b mt chim mt vng
hnh tam gic nm gia cc mt phng bn phi, gian c v dy chns bn. N nh
mt ti cng rng lin tip trn vi i trng ln ngang mc l hi trng v di
vi rut tha. N cao khong 6 cm v rng ngang khong 7,5 cm. N nm trn na
ngoi dy chng bn. mt sau ca n ta ln c chu (thn kinh b i ngoi nm xen
gia manh trng v c chu) v c tht lng ln bn phi, c ngn cch vi c hai c
bi cc mc v phc mc. sau manh trng l ngch sau manh trng, ni m rut
tha thng nm. pha trc, n thng tip xc vi thnh bng trc, nhng mc
ni ln v mt s quai rut non c th xen gia. Manh trng thng c phc mc
ph kn, nhng i khi khng hon ton, khi m phn trn ca mt sau ca n khng
c phc mc ph v c ni vi vi h chu bi m lin kt lng lo. C hai hoc
nhiu np phc mc (np sau manli trng) ni mt sau ca n vi phc mc thnh.

2.2. Van hi - manh trng

Hi trng m vo mt sau-trong ca rut gi ti mt l nm ni gp nhau ca
manh trng v i trng ln. L ny, gi l l hi trng (ileal orifice), chieu ln b mt
ti im giao nhau ca cc mt phng bn phi v gian c; khong 2 cm di im

263
ny l ch rut tha vo manh trng. L hi trng nm trong mt nh, nh hi
trng (ileal papilla), mt cu trc m ta quen gi l van hi-manh trng. Nh ny
bao gm hai mi hnh bn nguyt. Mi trn, hay mi hi-i trng, bm vo ch ni
hi trng v i trng ln, mi di, hay mi hi-manh trng, bm vo ch ni hi
trng v manh trng. Hai u ca l hi trng lin tip vi cc np nim mc gi l
hm l hi trng.

2.3. Rut tha. Rut tha l mt ng hp, hnh con giun, tch ra t thnh sau-trong
ca manh trng, di u tn ca hi trng khong 2 cm. N c th nm mt trong
s nhiu v tr sau:

- sau manh trng v phn di i trng ln;

- Treo trn vnh chu hng, n nm st vi vi t cung v bung trng phi;
- Nm di manh trng;
- Nm trc on tn ca hi trng (c th tip xc vi thnh bng trc) hoc
sau on tn ca hi trng.
Mc b mt ca gc rut tha l im ni 1/3 ngoi v 1/3 gia ca ng ni
gai chu trc-trn bn phi ti rn (im McBurney). Ba di sn i trng trn i
trng ln v manh trng hi t ti gc rut tha. Chiu di ca rut tha bin i t 2-
20 cm, trung binh l 9 cm. N di hn tr em v c th teo hoc gim chiu di sau
tui trung nin. N c ni vi phn di ca mc treo hi trng bng mt mc treo
rut tha ngn. Np phc mc ny thng c hnh tam gic, chy sut dc rut tha
n tn nh ca n.
ng mch rut tha, mt nhnh ca ng mch hi-i trng, chy sau hi
trng i vo mc treo rut tha cch nn ca n mt on ngn. ng mch i
n nh ca rut tha dc theo b t do ca mc treo. Cc ng mch rut tha ph
c mt trn 80% s trng hp.
Lng ca rut tha th nh v m vo manh trng bng mt l, l rut tha, nm
di v hi sau l hi-manh trng. Lp di nim mc ca rut tha cha nhiu
nang bch huyt chm, lm cho nim mc rut tha li vo lng rut tha.

- A - --------Np m ch-m anh trng

f /
.. ...
--Np hi-m anh trng

- - Mac treo rut tha

Hnh 25.2. Manh trng v rut tha

264
 3. I TRNG LN (ASCENDING COLON) V GC I TRNG PHI (RIGHT
COLIC FLEXURE/HEPATIC FLEXURE)

i trng ln di khong 15 cm. T ch tip ni vi manh trng, n i ln ti

di mt tng ca thy phi ca gan v to nn y mt vt lm nng; ti y, n
hng t ngt ra trc v sang tri ti gc i trng phi v lin tip vi i trng
ngang. Chiu ln b mt, i trng ln i ln ngoi mt phng bn phi, t mt phng
gian c ti mc nm gia cc mt phng di sn v qua mn v. mt trc, i
trng ln tip xc vi cc quai hi trng, mc ni ln v thnh bng trc. N c
phc mc ph mt trc v hai mt bn, cn mt sau th dnh vo thnh bng sau v
u di thn phi bng m lin kt lng lo. Bt cho sau i trng ln l thn kinh b
i ngoi, i khi c cc thn kinh chu-bn v chu-h v. i trng ln c mt mc
treo ngn 12% s trng hp.
Gc i trng phi dnh mt sau vi phn di-ngoi ca mt trc thn phi;
trn l thu phi ca gan; pha trc-trong l phn xung ca t trng v y ti mt.

4. I TRNG NGANG (TRANSVERSE COLON) V GC I TRNG TRI

(LEFT COLIC FLEXURE/SPLENIC FLEXURE)

Vi chiu di khong 50 cm, i trng ngang i t gc i trng phi vng tht

lng phi ti vng h sn tri th un cong t ngt xung di v ra sau di lch
to nn c di trn tri. i trng ngang i theo mt ng cong m chiu lm
hng ln trn; thng thng th i trng ngang nm phn di ca vng rn. Mt
sau ca u phi ca n khng c phc mc bc m dnh vi mt trc ca phn
xung t trng v u tu bng m lin kt lng lo: nhng t u tu n gc i
trng tri, n hu nh hon ton c phc mc bc v c ni vi b trc ca thn
tu bng mc treo i trn ngang. i trng ngang v mc treo ca n nm di gan,
b cong v ln v lch, trn khi rut non.
Gc i trng tri l ch ni gia i trng ngang v i trng xung v nm
vng h sn tri. N lin quan pha trn vi lch v ui tu, pha sau-trong vi
mt trc thn tri. Gc tri cao hn v su hn so vi gc phi v c gn vi c
honh ngang mc cc xng sn X v XI bng dy chng honh-i trng; dy
chng ny nm di u trc-ngoi ca lch.

5. I TRNG XUNG (DESCENDING COLON)

Di khong 25 cm, i trng xung i xung t gc i trng tri qua cc vng
h sn v tht lng tri, u tin theo phn di ca b ngoi thn tri v sau i
trong gc gia c tht lng ln v c vung tht lng ti mo chu; t y, n un
cong xung di v vo trong trc c chu v c tht lng ln lin tip vi i
trng sigma ti eo trn (b trong c tht lng ln). Mt sau ca i trng xung khn
c phc mc ph, dnh vi mc ph vng di-ngoi ca thn tri, cn ca c ngang
bng, c vung tht lng, c chu v c tht lng ln. Cc cu trc sau y ( bn tri)
bt cho sau i trng xung: cc mch v thn kinh di sn, cc thn kinh chu-
bn v chu-h v. cc thn kinh b i ngoi, i v sinh dc i, cc mch tinh hon
(hoc bung trng) v ng mch chu ngoi. i trng xung c ng knh nh hn

265
v nm su hn i trng ln. Mt trc ca n lin quan vi cc quai hi trng, tr
phn di ca n, ni ta c th s c khi cc c bng mm. Mc treo i trng
xung c mt 22 % s trng hp.

6. I TRNG SIGMA (SIGMOID COLON)

i trng sigma l on cui ca i trng, chy tip theo i trng xung t eo

trn. N to nn mt quai di khong 40 cm v thng nm trong chu hng b. Trc
ht n i xung trn thnh tri ca chu hng, sau i ngang qua chu hng gia
trc trng v bng quang ( nam) hoc trc trng v t cung ( n) v c th i ti
thnh phi chu hng; cui cng n cong ra sau ti ng gia ngang mc t sng
cng 3 th cong xung v tn cng trc trng. i trng sigma di ng v c treo
vo thnh chu hng bi mc treo di trng sigma. i trng sigma lin quan: pha
bn vi cc mch chu ngoi, thn kinh bt, bung trng hoc ng dn tinh tri; pha
sau vi cc mch chu trong, niu qun c hnh qu l v m ri cng; pha di
vi bng quang nam hoc bng quang v t cung n; pha trn v bn phi, n
tip xc vi cc quai hi trng cui cng. V tr v hnh dng ca i trng sigma thay
i nhiu tu thuc vo: chiu di ca n, chiu di ca mc treo ca n, mc gin
ca n, tnh trng ca trc trng, bng quang v t cung.

7. TRC TRNG (RECTUM)

T ch lin tip vi i trng sigma ngang mc t sng cng III. trc trng i
xung theo chiu cong ca xng cng v xng ct to gc cng (sacral flexure) ca
trc trng. Trc trng lin tip vi ng hu mn khi n xuyn qua honh chu hng.
ng tip ni hu mn-trc trng nm 2-3 cm pha trc v hi di nh xng
ct. T u di ca trc trng, ng hu mn i xung di v ra sau, v gc m ra
sau ny gia ng hu mn v trc trng c gi l gc y chu (perineal flexure)
hay gc hu mn-trc trng. Trc trng cng c ba ng cong bn (lateral flexures)
hay gc bn: ng cong trn li sang phi, ng cong gia li sang tri v ng
cong di li sang phi. C hai u ca trc trng nm trn ng gia.
Trc trng di khong 12 cm, phn trn c ng knh bng i trne sigma
(khong 4 cm tnh trng rng) nhng phn di ca n phng to thnh bng trc
trng (rectal ampulla). Trc trng c nhiu im khc vi i trng sigma: khng c
cc bu, cc ti tha mc ni hoc mc treo; cc di sn li tn u ra trn ch ni
i trng sigma-trc trng khong 5 cm, to nn hai di c rng i xung trn cc
thnh trc v sau ca trc trng.
Trong lng trc trng, nim mc b cc th c vng i ln to thnh cc np
ngang trc trng (transverse folds of rectum) hnh lim; l np trn gn u trn
trc trng, np gia nm ngay trn bng trc trng v np di di np gia khong
2,5 cm.
Phc mc ch ph na trn ca mt trc v 1/3 trn ca mt bn trc trng ri
lt ln bng quang ( nam) hoc thnh sau m o ( n). Trc trn g lin quan sau
vi: trn ng gia l ba xng cng di, xng ct, cc mch cng gia; sau-bn
l nhnh trc ba thn kinh cng di, cc thn kinh ct, thn giao cm, c ct v c

266
nng hu mn. Lin quan trc nam: phn c phc mc ph lin quan vi phn
trn ca y bng quang v ca cc ti tinh, ti cng trc trng-bng quang v cac
thnh phn trong ti cng (cc quai hi trng cui cng v i trng sigma); phn di
phc mc vi phn di ca y ca bng quang v ca ti tinh, cc ng dn tinh,
phn tn cng ca niu qun v tuyn tin lit. Lin quan trc n: trn ng
lt ca phc mc l t cung, phn trn m o, ti cng trc trng-t cung v cc thnh
phn cha bn trong (cc quai hi trng tn cng v i trng sigma); di ng lt
ca phc mc: phn di m o. v pha bn, phn trn ca trc trng lin quan vi
h cnh trc trng v cc thnh phn nm trong (i trng sigma hoc hi trng),
di ng lt ca phc mc l m ri giao cm chu hng, c ct, c nng hu mn
v cc nhnh ca cc mch trc trng trn.

8. NG HU MN (ANAL CANAL)

ng hu mn bt u ni m bng trc trng t ngt hp li v t y chy

xung di v ra sau ti hu mn. N di khong 4 cm ngi trng thnh, thnh
trc ca n hi ngn hn thnh sau. sau ng hu mn l mt khi m x-c, gi l
th hu mn-ct, ngn cch n vi nh xng ct; pha trc, n c th y chu
ngn cch vi niu o mng v hnh dng vt hoc vi phn di m o; hai bn
l cc hngi-trc trng. Trn ton b chiu di ca n, ng hu mn c vy quanh
bi cc c tht gi cho n trng thi ng, tr khi tit phn.
Nim mc ca na trn ng hu mn (khong 15 mm) l thng m tr n
ging nh trc trng. Ti y c 6-10 np dc nh ln gi l cc ct hu mn (anal
columns), mi ct cha mt nhnh tn cng ca ng mch v tnh mch trc trng
trn v cc b si c dc. y l ni cc tnh mch trc trng trn ca h thng ca
tip ni vi cc tnh mch trc trng gia v di. ng ni u trn ca cc ct hu
mn l ng ni hu mn-trc trcng (anorectal junction). Nn ca cc ct hu mn
di c ni vi nhau bng cc np hnh bn nguyt gi l cc van hu mn (anal
valves). trn mi van l mt ngch nh gi l xoang hu mn (anal sinus). Cc van
hu mn nm dc theo ng lc (pectinate line), mt ng nm ngang mc gia c
tht hu mn trong. ng hu mn ko di ti khong 15 mm di cc van hu mn
nh l vng chuyn tip hu mn (anal transition zone) hay lc hu mn (anal
pecten). Thng m ca vng ny l thng m lt tng khng sng ho. Vng
chuyn tip tn cng di ti mt vng hp gi l rnli gian c tht hu mn (hay
ng trng)-, rnh ny nm trong khong gia b di ca c tht hu mn trong v
phn di da ca c tht hu mn ngoi. Di ng trng, 8 mm cui cng ca ng
hu mn c ph bng da thc s.
H c hu mn. Thnh hu mn c vy quanh bi c tht hu mn trong v
c tht hu mn ngoi. C tht hu mn trong (internal anal sphincter) l mt ng c
trn vng dy 5-8 mm bao quanh 3/4 trn ca ng hu mn, t ng tip ni hu
mn-trc trng ti ng trng. C tht hu mn ngoi (external anal sphincter) l
mt ng c vn nm nng hn c tht hu mn trong v bao quanh ton b ng hu
mn. N c chia thnh ba phn, tnh t trn xung, l phn su, phn nn v phn
di da. Phn di da bao quanh u di ng hu mn, di b di c tht trong
hai phn kia bao quanh c tht trong.

267
 Lin h lm sng. Tr ni l nhng bi gin ca cc nhnh ca tnh mch trc
trng trn c bc bi nim mc. Cc nhnh ca tnh mch trc trng trn m nm
trong cc ct hu mn cc v tr 3, 7 v 11 gi rt hav b gin. Bi tr c th chi nm
trong ng hu mn. nh ra khi ng hu mn lc i ngoi ri tr li. hoc nh ra khi
ng hu mn m khng co tr li c. Tr ngoi l nhng bi gin ca cua cc nhnh
ca tnh mch trc trng di khi chng t b hu mn chy sang bn. Chng c
ph bi da.

9. MCH V THN KINH CA I TRNG (xem Bi 26)

268
 Bi 26

MCH V THN KINH

CA CC C0 QUAN TIU HO TRONG BNG

MC TIU

1. M t c s cp mu n g mcli, s dn lu tnh mch v s chi phi thn

kinh t ch clio cc c quan tiu ho trong bng.
2. Nu dc cc lin h chc nng v lm sng thcli hp.

1. CC MCH MU

Cc c quan tiu ho trong bng c cp mu bi ba ng mch tch ra t mt

trc ng mch ch bng: ng mch thn tng, ng mch mc treo trng trn v
ng mch mc treo trng di; ring phn di trc trng v ng hu mn do ng
mcli trc trng ia ca ng mch chu trong v dng mch trc trng di ca
ng mch thn trong cp mu. Tnh mch ca cc c quan tiu ho trong bng khng
v tnh mch ch di m tp trung v tnh mch ca c a ti gan. Tnh
mch t phn di trc trng v ng hu mn v tnh mch chu trong.

1.1. Cc ng mch

1.1.1. ng mch thn tng (coeliac trunk) (cc H. 25.4 v 28.1)

- Nguyn UV, ng i v phn nhnh. ng mch thn tng l mt nhnh ln

tch ra t mt trc ng mch ch bng ngay di l ng mch ch. N i ra
trc v hi sang phi trn tu v tnh mch lch trn mt on di khong 1,25 cm
ri chia thnh 3 nhnh: ng mch v tri, ng mch gan chung v ng mch lch.
ng mch mc treo trng trn c th cng tch ra t ng mch thn tng.
- Lin quan. ng mch thn tng nm trn thnh sau ca tin nh ti mc
ni. m ri tng vy quanh ng mch thn tng v cc phn m rng ca m ri
ny i theo cc nhnh ca ng mch.
+ ng mch v tri (left gastric artery). ng mch v tri, nhnh nh nht ca
ng mch thn tng, chy ln trn v sang tri, sau ti mc ni, v pha u tm v
ca d dy. gn d dy, n tch ra cc nhnh thc qun i ti tm v v on bng
ca thc qun ri hng v pha trc-di vo np v-tu v tch thnh hai nhnh i
v pha mn v (pha bn phi) gn b cong nh ca d dy, gia hai l ca mc ni
nh: n cp mu cho c hai mt ca d dy v tip ni vi ng mch v phi.
+ ng mch gan chung (common hepatic artery). ng mch gan chun cng
m ri gan i ra trc v sang phi, thnh di di tin nh ti mc ni. Khi ti

269
b tri tnh mch ca mt trn ca phn trn t trng, n tch ra ng mch Y-ta
trng. Tip , sau khi bt cho b tri tnh mch ca, n i ln gia hai l ca mc
mc ni nh, trc l mc ni, ti ca gan, ni n chia thnh cc nhnh tri v phi i
vo gan. Trc khi tn cng, ng mch gan chung tch ra ng mch v phi (c khi
ng mch v phi tch ra trc ng mch v-t trng) v sau khi tch ra nhnh ny,
ng mch gan chung tr thnh ng mch gan ring. ng mch gan ring c m
t Bi 25.
Cc nhnh ca ng mch gan chng
ng mch v phi (right gastric artery). ng mch v phi tch ra trc
hoc sau khi ng mch gan chung tch ra ng mch v-t trng. N i xung trong
mc ni nh ti u mn v ca d dy, ri i sang tri dc theo b cong nh, phn
nhnh vo phn trn ca cc mt trc v sau ca d dy. N tn cng bng cch ni
vi ng mch v tri.
ng mch v-t trng (gastroduodenal artery). T ch tch ra sau phn trn
t trng, ng mch v-t trng i xung gia t trng v c tu. N thng bn
tri ng mt ch. b di ca phn trn t trng, n tn cng bng cch chia thnh
ng mcli t-tuy trn trc v ng mch v-mc ni pli. Trc , n tch ra
dng mch t-tu trn sau v cc ng mch sau t trng.
ng mch t-tu trn trc (anterior superior pancreaticoduodenal artery) i
xung gia mt trc u tu v t trng, cp mu cho c hai cu trc nv v tip ni
vi nhnh trc ca ng mch t-tu di. ng mch t-tu trn sau tch ra b
trn ca phn trn t trng. N i xung di v sang phi, mt sau u tu, phn
nhnh vo t trng v u tu ri tn cng bng cch tip ni vi nhnh sau ca ng
mch t-tu di.

M v-mc ni phi M v-mc ni tri

Hnh 26.1. Mt trc ca d dy v cc ng mch ca n

270
 ng mch v-mc ni phi (right gastro-epiploic artery) l nhnh tn ln hn
ca ng mch v-t trng. N i men theo b phi ca ti mc ni v sau hng
sang tri dc theo b cong ln, gia hai l trc ca mc ni ln. N tn cng bng
cch tip ni trc tip vi nhnh v-mc ni tri ca ng mch lch. N i cch b
cong ln khong 2 cm v tch ra cc nhnh i ln ti hai mt ca d dy v cc nhnh
i xung cho mc ni ln. N cng cp mu cho c mt di ca phn trn t trng.
+ ng mch lch (splenic artery)
L nhnh ln nht ca ng mch thn tng, ng mch lch i theo mt con
ng un ln. Cng vi tnh mch lch v m ri thn kinh lch bao quanh, n i
sang tri, sau d dy v ti mc ni, dc theo b trn ca tu, trc tuyn thng
thn tri v phn trn thn tri. Cui cng, n i vo dy chng lch-thn v khi ti
gn lch, n chia thnh 5 nhnh phn thu i vo rn lch.
+ Cc nhnh ca ng mch lch
Cc nhnh tu (pancreatic branches). C nhiu nhnh nh cp mu cho c,
thn v ui tu; chng ri khi ng mch lch khi ng mch ny chy dc b trn
ca lch. ng mch tu lng i xung sau tu, chia thnh cc nhnh phi v tri.
Nhnh phi chy gia c tu v mm mc to nn mt cung ng mcli trc tu
cng vi mt nhnh t ng mch t-tu trc trn; nhnh tri chy dc theo b di
ti ui tu v tip ni vi cc nhnh ca ng mch tu ln v ng mch ui tu.
n f? mch it ln v n mch ui tu cp mu cho phn tri thn tu v ui tu.
Cc dng mch v ngn (short gastric arteries). y l 5-7 nhnh tch ra t
ch tn cng ca ng mch lch hay t cc nhnh tn ca n. Chng chy gia cc l
ca dy chng v-lch ti cp mu cho y v, tip ni vi cc nhnh ca cc ng
mch v tri v v-mc ni tri.
n mch v sau (posterior gastric artery). ng mch ny thng tch ra t
phn gia ca ng mch lch. N i ln sau phc mc ca ti mc ni ri i qua
dy chng v-honh ti thnh sau y v.
ng mch v-mc ni tri (left gastro-epiploic artery). L nhnh ln nht
ca ng mch lch, ng mch ny tch ra gn rn lch v i v pha di -
phi; n tch ra cc nhnh (di 8-10 cm) i qua dy chng v - lch ti cp mu cho
1/3 trn ca b cong ln ri tn cng bng hai nhnh: mt nhnh ln i xung di
v sang phi trong mc ni ln. Nhnh cn li (nhnh trn) chy tip sang phi
gn b cong ln v tip ni vi ng mch v-mc ni phi. Trong ct d dy bn
phn, mc ni ln b ct di ng mch v-mc ni phi, ct i tt c cc nhnh
mc ni ca ng mch v-mc ni phi; mc ni ln lc ny sng c l nh
nhnh mc ni ca ng mch v-mc ni tri. Mc d mc ni ln dnh vo mc
treo i trng ngang, cc nhnh ng mch i trng i trong mc treo ny khng
cp mu cho n.

1.1.2. ng mch mc treo trng trn (superior mesenteric artery)

Nguyn y, ng i v lin quan. ng mch mc treo trng trn tch ra t
mt trc ca ng mch ch bng ngang a gian t sng ngc XII - tht lno I
sau u phi thn ty. N i xung, lc u i sau ty v trc ng mch ch bng-

271
tip bt cho trc mm mc v phn ngang t trng ri i trong r mc treo rut
non; CU1 cng, n i vo mc treo rut non v tn cng bng nhnh ni vi nhnh hi
trng ca ng mch hi-i trng. ng mch c i km bi tnh mch mc treo
trng trn (nm bn phi) v c vy quanh bi mt m ri thn kinh, sau tu,
n b tnh mch lch bt cho mt trc v tnh mch thn tri bt cho mt sau.
Lc i trong r mc treo rut non, ng mch bt cho trc tnh mach ch di v
niu qun phi. Phn ngang ca t trng c th b kt gia ng mch mc treo trng
trn v ng mch ch bng.
S phn nhnh. ng mch tch ra nhiu nhnh bn cho t-tv. hng trng, hi
trng, manh trng, rut tha, i trng ln v i trng ngang. Cc nhnh cho i trng
tip ni vi nhau to nn ng mch (hay cung mch) vin i trng.
ng mch t-ty di (inferior pancreaticoduodenal artery) tch ra t ng
mch mc treo trng trn hay t nhnh hng trng u tin ca ng mch mc treo
trng trn gn b trn ca phn ngang t trng. N thng chia naav thnh cc
nhnh trc v sau. Nhnh trc i sang phi trc u tuv. ri i ln tip ni vi
ng mch t-tu trn trc. Nhnh sau chy ln trn v sang phi sau. i khi i
qua, u tuy v tip ni vi ng mch t-tu trn sau. C hai nhnh cp mu cho u
tu v t trng.
Cc ng mch hng trng (jejunal arteries) v cc ng mch hi trng (ileal
arteries) gm t 12 - 15 nhnh tch ra t b tri ng mch mc treo trng trn. Chng
i ti hng trng v hi trng, tr phn tn cng ca hi trng, vn l phn c cp
mu bi ng mch hi-i trng. Chng chy gn nh song song trong mc treo, mi
ng mch tch i ni vi cc nhnh chia i ca cc ng mch lin k to nn
mt lot cung (cung bc mt). Cc nhnh t nhng cung ny li tip ni to nn
mt lot cung bc hai v cch chia nhnh v tip ni ny c th lp li ti ba hay bn
ln. T cc cung mch cui cng, nhiu mch thng i ti cp mu cho rut non. Cc
ng mch hng trng di hn v c s lng t hn. V s lng cung mch, mc treo
ca quai rut non u tin v quai cui cng ch c mt cung mch: s lng cung
mch tng dn v pha gia mc treo.
ng mch hi-i trng (ileocolic artery) l nhnh cui cng tch ra t b
phi ca ng mch mc treo trng trn. N i xung v pha phi, di phc mc
thnh, ti h chu phi, ni n chia thnh nhiu nhnh. Trn ng i. n bt cho
niu qun, cc mch tinh hon hoc bung trng v c tht lng ln bn phi. Cc
nhnh ca n bao gm:
- Nhnh i trng (colic branch) i ln dc b trong i trng ln v tip ni
vi nhnh i xung ca ng mch i trng phi (hoc ng mch sc phi
nu vng mt ng mch i trng phi).
- ng mch manh trng trc (anterior caecal artery) v ng mch manh
trng sau (posterior caecal artery) i ti cc mt trc v sau manh trns.
- ng mch rut tha (appendicular artery) i xung sau on tn cns ca
hi trng vo mc treo rut tha; sau khi tch ra mt nhnh qut nsc tip
ni vi mt nhnh ca ng mch manh trng sau. n chy st ri sau i
b rut tha.

272
 - Nhnh hi trng chy sang tri cp mu cho on cui ca hi trng v tip
ni vi mt nhnh tn ca ng mch mc treo trng trn.
ng mch i trng phi (right colic artery) tch ra t cng mt thn chung
vi ng mch hi-i trng, hoc t ng mch mc treo trng trn mc cao hn
ng mch hi-i trng. N i sang phi, sau phc mc thnh v trc cc mch
tinh hon hoc bung trng, niu qun v c tht lng phi, ti i trng ln. gn i
trng, n chia thnh mt nhnh xung tip ni vi nhnh i trng ca ng mch hi-
i trng v mt nhnh ln tip ni vi ng mch gc phi. ng mch i trng phi
c th vng mt v khi nhnh xung ca ng mch gc phi tip ni vi nhnh i
trng ca ng mch hi-i trng.
ng mch gc phi (right flexural artery) chy v pha gc i trng phi, bt
cho trc phn xung ca t trng v cc di thn phi. N chia thnh mt nhnh
xung v mt nhnh ln. Nhnh xung tip ni vi nhnh ln ca ng mch i trng
phi hoc nhnh i trng ca ng mch hi-i trng (nu ng mch i trng phi
vng mt); nhnh ln tip ni vi ng mch i trng gia.
ng mch i trng gia (middle colic artery) ri khi ng mch mc treo
trng trn ngay di tu; i xung trong mc treo i trng ngang, n chia thnh mt
nhnh phi v mt nhnh tri. Nhnh phi tip ni vi ng mch gc phi, nhnh tri
vi ng mch ln, mt nhnh ca ng mch mc treo trng di. Cc cung mch ni
c to nn cch i trng ngang 3 hoc 4 cm.

Cung mch vin

Ty
m i trng gc phi
m ch bng

m mc treo trng trn

m i trng phi m ln
m mc treo trng di
m hi- i trng
i trng ln
m i trng tri

m sigma

m trc trng trn

Hng - hi

Hnh 25.3. Cc ng mch mc treo trng trn v mc treo trng di

1.1.3. ng mch mc treo trng di (inferior mesenteric artery)

Nguyn u, ng i v lin quan. ng mch mc treo trng di tch ra t

ng mch ch bng ngang mc t sng TL III, sau phn ngang t trng v trn

273
ch chia i ca ng mch ch 3 - 4 cm. N i xung sau phc mc. trc tin
trc ng mch ch, sau bn tri ng mch ch ri bt cho ng mch chu
chung tri trong niu qun tri i vo chu hng v tn cng bng ng mch trc
trng trn.
S phn nhnh. ng mch mc treo trng di cp mu cho khong 1/3 tri
ca i trng ngang, ton b i trng xung, i trng sigma v hu ht trc trng.
ng mch ln (ascending artery) chy ln trn v sang tri sau phc mc
thnh v bt cho niu qun, cc mch tinh hon hoc bung trng v thn tri. N
chia thnh nhnh i ln ni vi ng mch i trng gia trong mc treo i trng
ngang v nhnh i xung dc b trong i trng xung ni vi nhnh ln ca ng
mch i trng tri.
ng mch i trng tri (left colic artery). ng mch i trng tri c m
t y tng ng vi nhnh i xung ca ng mch i trng tri theo danh php
gii phu c; dng mch ln l nhnh ln ca ng mch i trng tri theo danh php
c. ng mch i trng tri v ng mch ln thng tch ra t mt thn chung ngn.
ng mch i trng tri chy ti khong gia i trng xung v chia thnh cc
nhnh ln v xung tip ni vi nhnh ca cc ng mch ln cn.
Cc ng mch sigma (sigmoid arteries). C hai hoc ba ng mch sigma i
chch xung di v sang tri sau phc mc, trc c tht lng ln, niu qun v cc
mch tinh hon hoc bung trng bn tri. Cc ng mch ny phn nhnh tip ni vi
nhau; nhnh ln ca ng mch sigma trn cng tip ni vi nhnh xung ca ng
mch i trng tri, nhnh xung ca ng mch sigma di cng tip ni vi vi
ng mch trc trng trn.
ng mach trc trng trn (superior rectal artery) l nhnh tn ca ng mch
mc treo trng di. N i xung vo chu hng trong r mc treo i trng sigma, bt
cho trc cc mch chu chung tri trn ng i. gn t sng cng th ba, n
chia thnh hai nhnh i xung trn hai mt bn trc trng; mi nhnh li chia thnh
cc nhnh nh hn xuvn qua lp c thnh trc trng chy thng ng xung di
lp di nim mc, ti tn c tht hu mn trong; ti y, chng tip ni vi nhau
to nn nhng quai quanh u di trc trng v nhng quai ny tip ni vi ng
mch trc trng gia, mt nhnh ca ng mch chu trong, v vi ng mch trc
trng di ca ng mch thn trong.

1.2. Cc tnh mch

1.2.1. Cc tnh mch dn lu mu t nhng vng c cp mu bi cc

nhnh ca ng mch thn tng

Trong ba nhnh ca ng mch thn tng, ch c ng mch lch v n mch

v tri l c tnh mch tng ng i km: tnh mch lch hp cng tnh mch mc treo
trng trn v tnh mch ca. tnh mch v tri v thn tnh mch ca. Khng c
tnh mch tng ng vi cc ng mch gan chung v ring. Mu ca cc nhnh ng
mch gan ring m i vo gan c dn lu bi tnh mch gan; tnh mach ti mt
v tnh mch ca. Mc d khng c tnh mch tng ng vi ng mch v-t trng,

274
 cc nhnh bc mt v hai ca ng mch gan chung hu ht c cc tnh mch mang
tn tng ng (tnh mch v phi, tnh mch v-mc ni phi); chng v tnh mch
ca hoc tnh mch mc treo trng trn; tn gi ca cc tnh mch t-tu khng ging
vi ng mch.
- Sau khi tip nhn tnh mch v mc ni tri, cc tnh mch v ngn v cc tnh
mch tu, tnh mch lch tip nhn tnh mch mc treo trng di ri cng
tnh mch mc treo trng trn to nn tnh mch ca.
- Tnh mch v tri v thn tnh mch ca, on cui ca n ri ng mch
v tri i thm mt on theo ng mch gan chung.
- Tnh mch v-mc ni phi v tnh mc mc treo trng trn (khng c tnh
mch v-t trng).
- Cc tnh mch ca t-tu: cc tnh mch ca thn v ui tu c gi l cc
tnh mch tu, cc tnh mch phn tri v tnh mch lch, phn phi
v tnh mch mc treo trng trn. Cc tnh mch ca u tu v t trng gm:
tnh mch t-tu sau trn v tnh mch ca, cc tnh mch t-tu v tnh
mch mc treo trng trn, tnh mc trc mn v v tnh mch ca. Nh
vy, tn gi ca cc tnh mch ca tu v t trng khng tng xng vi cc
ng mch.

1.2.2. Cc tnh mch dn lu mu t nhng vng c cp mu bi cc

nhnh ca ng mch mc treo trng trn

C mt tnh mch mc treo trng trn i st bn phi ca ng mch. N tip

nhn cc nhnh n t cc vng c cc nhnh ca ng mch mc treo trng trn
cp mu nhng vi tn gi hi khc: cc tnh mch hng trng , cc tnh mch hi
trng, cc tnh mch tu, cc tnh mch -tu, tnh mch hi-i trng (vi mt chi
nhnh c tn l tnh mch rut tha), tnh mch i trng phi v tnh mch i trng
gia. Ngoi ra, n cn tip nhn tnh mch v phi.

1.2.3. Cc tnh mch dn lu mu t nhng vng c cp mu bi cc

nhnh ca ng mch mc treo trng di

C mt tnh mch mc treo trng di bt ngun t tnh mch trc trng trn.
Tnh mch tip nhn thm cc nhnh n t nhng vng c cc nhnh ca ng
mch mc treo trng di cp mu, nhng vi cc tn gi hi khc: tnh mch i
trng tri (thu mu tnh mch ca c vng do ng mch gc tri cp mu), cc tnh
mch sigma v tnh mch trc trng trn. Lc u, n i ln cnh ng mch mc
treo trng di nhng cng ln cao th cng chch v pha tri ca ng mch. Cui
cng, n vng sang phi trn gc t-hng trng ti vo tnh mch lch mt sau
thn tu.

1.2.4. Tnh m c h ca (xem cc Bi 19 v 24)

275
2. THN KINH CA CC c QUAN TIU HO TRONG BNG

Cc c quan tiu ho trong bng c chi phi bi cc thn kinh giao cm v i

giao cm. Cc thn kinh ny cng VI cc hch to nn cc m ri t ch trong bng
v chu hng.

2.1. Cc thn kinh i giao cm

Cc thn kinh i giao cm bao gm cc thn lang thang v cc thn kinh
tng chu.

2.1.1. Cc thn lang th a n g

Thn lang thang trc (anterior vagal trunk) thot ra t l thc qun trc b
tri thc qun, bt cho trc thc qun, ti bn phi tm v th tch ra: (i) cc nhnh
gan, i qua phn trn mc ni nh ti gan, trong c nhnh mn v; (ii) cc nhnli v
trc ti mt trc d dy, trong nhnh v trc i ti mt trc phn mn v d dy
c gi l thn kinh trc ca b cong nh.
Thn lang thang sau (posterior vagal trunk) thot ra t l thc qun c honh
sau b phi thc qun, i xung ti ngang mc tm v th chia thnh: (i) cc nhnh v
sau ti mt sau ca d dy, trong nhnh v sau i ti mt sau phn mn v d dy
c gi l thn kinh sau ca b cong nh, (ii) cc nhnh tng i ti cc hch tng.
Cc nhnh v cha cc si vn tit v vn ng cho c trn d dy, tr c tht
mn v (c ch). Cc nhnh tng ca thn lang thang sau tip tc i ti rut non, manh
trng, rut tha, i trng ln v hu ht i trng ngang qua ng cc m ri tng
v mc treo trng trn; chng vn tit cho cc tuyn, vn ng cho cc o c rut
nhng c ch c tht hi manh trng. Cc tip ni synp sy ra ti ti cc m ri o
c rut v di nim mc.

2.1.2. Cc thn k in h tng ch u h n g (pelvic splanchnic nerves)

Cc si i giao cm trc hch xut pht t cc t tu cng t hai ti bn.

Lc u chng i trong nhnh trc ca cc thn kinh cng hai n bn, sau tch
khi ri khi cc nhnh trc thn kinh cng v to nn cc thn kinh tng chu
hng ti cc tng chu hng. Cc thn kinh tng chu hng tip ni vi nhng nhnh
ca cc m ri chu hng. Cc si ca chng tn cng cc hch nh trong rn
ri hoc trong thnh cc tng chu m chng chi phi, mt s si i ln trong m
ri h v, hoc qua ng m ri ng mch ch, ti c m ri mc treo
trng di ri t y i ti chi phi cho i trng sigma, i trng xung, gc i
trng tri v phn tri i trng ngang.

2.2. Cc thn kinh giao cm

Cc thn kinh giao cm chi phi cho cc c quan tiu ho trong bng bao gm
thn kinh tng ln, thn kinh tng b v cc thn kinh tng tht lng. Cc si vn ng
i trong cc thn kinh ny l cc si trc hch (ch i qua cc hch ca thn giao
cm) v s tip ni synp vi cc nron ca cc hch trc sng (hch tng, hch ch-
thn, hch mc treo trng trn v hch mc treo trng di).

276
 2.2.1. Thn k in h tn g ln (greater splanchnic nerve)
Thn kinh ny ch yu bao gm cc si vn ng trc hch v cc si cm
tng, c to nn bi cc nhnh t cc hch ngc t N V ti XI hoc X. N chy
chch xung trn cc thn t sng, xuyn qua tr c honh cng bn tn cng ch
yu hch tng, nhng mt phn hch ch thn v tuyn thng thn. Mt hch
tng ngc tn ti trn thn kinh i din vi t sng ngc NXI.

2.2.2. Thn k in h tng b (lesser splanchnic nerve)

c to nn bi cc nhnh t cc hch ngc IX, X, thn kinh ny xuyn qua c
honh cng vi thn kinh tng ln ri chy vo hch ch thn.

2.2.3. Cc thn k in h tng th t lu n g (lumbar splanchnic nerves)

Thng c 4 thn kinh tng tht lng t cc hch tht lng ti gia nhp vo cc
m ri tng, gian mc treo (ch bng) v h v trn.

2.3. Cc m ri v cc hch t ch bng

2.3.1. m ri tng (coeliac plexus)

m ri tng, m ri t ch ln nht nm ngang mc cc t sng ngc XII v

tht lng I, l mt mng li dy c ni lin hai hch tng (coeliac ganglia). N bao
quanh ng mch thn tng v nguyn u ca ng mch mc treo trng trn. m ri
v cc hch tip nhn s hi t ca cc thn kinh tng ln v b c hai bn v nhng
nhnh t cc thn kinh lang thang v honh. m ri tng m rng thnh nhiu m
ri ph dc theo cc ng mch lin k.
Cc hch tng l nhng khi khng u, mi bn c mt hch, nm gia
tuyn thng thn v ng mch thn tng v trc tr c honh; hch phi nm sau
tnh mch ch di, hch tri nm sau cc mch lch. Phn trn ca mi hch tip
nhn thn kinh tng ln; phn di, vn t nhiu tch ri ra nh l hch ch-thn, tip
nhn thn kinh tng b v to nn phn ln m ri thn; v tr ca n th bin i
nhng gn ni ng mch thn tch ra t ng mch ch. Nhng m ri th pht t
(hoc tip ni vi) m ri tng l: m ri honh, m ri lch, m ri gan, m ri
v tri, m ri gian mc treo, trng, m ri thng thn, m ri tinh hon hoc
bung trng, m ri mc treo trng trn v m ri mc treo trng di.
m r i gan (hepatic plexus). L chi nhnh ln nht ca m ri tng, m ri
ny cng tip nhn cc si nh t cc thn kinh lang thang phi v tri v t thn kinh
honh. N chy km theo ng mch gan v tnh mch ca v cc nhnh ca chng
vo gan, ni m cc si ca m ri ch phn b vng ln cn ca cc mch mu. No
chy theo tt c cc nhnh ca ng mch gan. Cc nhnh ti ti mt to nn m ri
ti mt. Cc ng mt cng nhn c cc nhnh t m ri gan. Nhng nhnh chy
theo ng mch v phi chi phi cho mn v. T phn chy theo ng mch v-t trng
ca m ri gan, cc nhnh chy ti mn v v phn trn ca t trng. Nhiu nhnh
chy theo ng mch v-mc ni i ti na phi ca d dy v b cong ln. Phan
chy theo ng mch t-tu trn ca m ri gan phn nhnh vo phn xung cua ta

277
trng, u tu v phn di ca ng mt ch. m ri gan cha cc si giao cm v
i giao cm hng tm v ly tm; cc si t thn kinh lang thang c xem nh l
vn ng cho h c ca ti mt v cc ng mt v c ch c tht ca ng mt ch.
m ri v tri (left gastric plexus). m ri ny chy km theo ng mch v
tri dc theo b cong ca d dy v ha nhp vi nhng nhnh v ca thn kinh lang
thang. Nhng thn kinh giao cm ca d dy vn ng cho c tht mn v nhng c
ch h c ca thnh d dy.
m ri lch (splenic plexus). m ri ny c cu thnh t nhng nhnh ca
m ri tng, hch tng bn tri v thn kinh lang thang phi. N i theo ng mch
cng tn ti lch v chia thnh cc m ri chi nhnh i dc theo cc nhnh ca ng
mch lch, cc si ca m ri ch yu l giao cm v tn cng cc mch mu v c
trn ca bao lch v cc b lch
m ri mc treo trng trn (superior mesenteric plexus). m ri ny l s
tip tc xung di ca m ri tng. N i km theo ng mch mc treo trng trn
vo mc treo, chia thnh cc m ri chi nhnh phn phi ti cc phn m ng
mch cp mu: tu, hng trng v hi trng, manh trng, i trng ln v i trng
ngang. Hch mc treo trng trn (superior mesenteric ganglion) nm phn trn ca
m ri, thng trn nguyn u ng mch mc treo trng trn. Cc thn kinh giao
cm rut vn ng c tht hi manh trng nhng c ch c ca thnh rut; mt s
si l si co mch.
m ri ng mch ch bng (m ri gian mc treo - intermesenteric
plexus). m ri ny c cu to bng nhng nhnh t m ri v hch tng v tip
nhn cc nhnh t cc thn kinh tng TL I, II. N nm cc mt bn v mt trc
ng mch ch. N gm t 4 n 12 thn kinh gian mc treo ni vi nhau bng cc
nhnh cho. N lin tip trn vi m ri tng, hch tng v cc hch ch-thn,
di vi m ri h v trn. T m ri ny pht sinh ra cc phn ca cc m ri tinh
hon, mc treo trng di, cnh chu v h v trn; n cng phn nhnh vo tnh mch
ch di.
m ri mc treo trng di (inferior mesenteric plexus). m ri nv ch yu
l phn m rng ca m ri ng mch ch nhng cng c c s ng gp ca cc
thn kinh tng tht lng. N bao quanh ng mch mc treo trng di v cc nhnh
ca ng mch ny; phn chy theo ng mch i trng tri chi phi cho phn tri
ca i trng ngang, i trng xung v i trng sigma; phn chy theo ng mch
trc trng trn chi phi cho trc trng, gn nguyn u ca ng mch treo trng
di c th gp hch mc treo trng di nhng thng thy hn l c nhng hch nh
nm ri rc quanh nguyn u ca ng mch. Cc thn kinh giao cm ca i trng
c ch cc c ca thnh i trng v trc trng. Nhng nhnh t cc thn kinh tng
chu hng (i giao cm) c th i ln qua, nhng thng l gn, cc m ri h v
trn v mc treo trng di phn nhnh vo rut gi t na tri i trng ngang ti
trc trng; chng l cc si vn ng cho c i trng. Cn nhn mnh rng s cung
cp thn kinh i giao cm cho phn xa ca i trng phn ln l bi nhng nhnh trc
tip ny ca cc thn kinh tng chu hng, khng qua ng cc m ri h v v mc
treo trng di.

278
 2.3.2. m ri h v trn (superior hypogastric plexus)
m ri ha vi trn nm trc ch ch i ca ng mch ch, tnh mch chu
chung tri, cc mch cng gia, thn t sng tht lng V v nh xng cng v
gia cc ng mch chu chung. Mc d cn c gi l thn kinh trc cng, n
him khi l mt dy thn kinh n l v trc tht lng hn l trc cng. N nm
trong m lin kt ngoi phc mc; c th d dng lt b phc mc thnh khi mt
trc ca n. N thay i v b ngang v mc dy c ca cc thn kinh hp nn
n v thng hi lch v mt bn ca ng gia (thng v bn tri); r bm ca mc
treo i trng sigma (cha cc mch trc trng trn) nm v bn tri ca phn di
m ri. Trong m ri c cc nron nm ri rc. m ri c hnh thnh bi nhng
nhnh t m ri ng mch ch v t cc thn kinh tng tht lng III v IV. N chia
thnh cc thn kinh h v phi v tri chy xung ti hai m ri h v di. m ri
h v trn cung cp cc nhnh ti cc m ri niu qun, tinh hon, bung trng v
chu chung. Ngoi cc si giao cm, n cng c th cha cc si i giao cm (t cc
thn kinh tng chu hng) t m ri h v di i ln; nhng nhng si ny thng i
ln pha tri m ri h v trn v bt cho cc nhnh sigma ca cc mch mc treo
trng di. Nhng si i giao cm ny c phn phi mt phn dc theo cc nhnh
ca ng mch mc treo trng di, mt phn nh cc thn kinh sau phc mc c lp
v chi phi cho phn tri i trng ngang, gc i trng tri, i trng xung v i
trng sigma.

2.3.3. Cc m ri h v d i (inferior hypogastric plexus)

m ri h v trn chia ra u di ca n thnh cc thn kinh h v phi v

tri, mi thn kinh i xung trong m lin kt ngoi phc mc vo chu hng trong
ng mch chu trong v cc nhnh ca n, v tr thnh m ri h v di. Mi thn
kinh c th l mt si n hoc mt m ri ko di ca nhng si ni tip nhau.
(Him khi c th phn bit c thn kinh h v vi phn tip tc ca n l m ri h
v di). m ri h v di cn c s tham gia ca cc thn kinh tng chu hng,
nhng y ch l s khc bit nh v c thn kinh h v v m ri h v u cha cc
si giao cm v i giao cm. T mi thn kinh h v, cc nhnh thn kinh c th i
ti cc m ri tinh hon, bung trng v niu qun hoc ti cc m ri chu trong v
ti i trng sigma; mi thn kinh c th nhn c s tham gia ca cc thn kinh tng
tht lng di cng t hch giao cm tht lng di cng.
m ri h v di (m ri chu hng). m ri ny nm trong m lin kt
ngoi phc mc. nam n nm ngoi trc trng, ti tinh, tuyn tin lit v phn sau
ca bng quang. n, mi m ri nm ngoi trc trng, c t cung, vm m o v
phn sau ca bng quang, m rng vo c dy chng rng. ngoi m ri l cc
mch chu trong v cc nhnh ca chng, c nng hu mn, c ct v c bt trong.
pha sau l cc m ri cng v ct v trn l ng mch bng quang trn v phn
tc ca ng mch rn. m ri cha nhiu hch nh. Mi m ri c cu to bi
mt thn kinh h v (cha hu ht cc si giao cm ca m ri, s' si cn li i ti
m ri qua cc nhnh t cc hch) v cc si i giao cm. Cc si i giao cm tch
ra t cc thn kinh tng chu hng. Cc si giao cm trc hch c ngun gc t ba
t tu ngc di v hai t tu tht lng trn. Mt s synap cc hch ca cc phn

279
tht lng v cng ca thn giao cm; s khc synap phn di ca m ri ng
mch ch v cc m ri h v trn v di. Cc si i giao cm trc hch xut
pht t cc t tu cng t 2 ti 4, i ti cc m ri qua ng cc thn kinh tng
chu hng v synap trong m ri hoc trong thnh ca cc tng c m ri chi
phi. Nhiu nhnh c phn phi ti cc tng chu hng v mt s nhnh i ti cc
tng bng, hoc trc tip hoc dc theo cc ng mch ca chng.
Cc si i giao cm i ln trong cc m ri h v hoc i ln nh l cc si
tch bit t ti m ri mc treo trng di theo ng m ri ng mch ch.
Theo con ng ny i trng xung v i trng sigma nhn c s chi phi thn
kinh i giao cm.
m ri trc trng gia. m ri ny c to nn bi cc si t phn trn ca
m ri h v di i thng ti trc trng hoc i theo ng mch trc trng gia ti
trc trng. N tip ni trn vi m ri trc trng trn v ko di xung di ti c
tht hu mn trong. S cung cp thn kinh cho trc trng v ng hu mn n t :
- m ri trc trng trn;
- m ri trc trng gia;
- Cc thn kinh trc trng di (nhng nhnh ca thn kinh thn).
Cc si i giao cm trchch t cc m ritrc trng synap vi cc nron
sau hch trong m ri o c rut kh pht trin, trong khi cc si giao cm hng
tm i qua m ri m khng c s chuyn tip. Nhng si giao cm ly tm trong cc
m ri trc trng c ch h c tng phn v c ch c tht. Cc xung ng au c
dn truyn trong cc si giao cm v i giao cm nhng cc si i giao cm hng
tm v ly tm ng vai tr tch cc hn trong s tit phn bnh thng. Cc thn kinh
trc trng di cung cp cc si vn ng ti c tht hu mn ngoi v cc si cm
gic (thn th) ti phn di (phn da) ca ng hu mn.

280
 Bi 27

H TIT NIU: THN V NIU QUN

m

MC TIU

1. M t c v tr, kch thc, hnh th - lin quan v cu to ca thn v

niu qun; s cung cp mch v thn kinh cho nhng c quan ny.
2. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

H tit niu (H.27.1) bao gm hai thn l nhng c quan to ra nc tiu, cc

niu qun dn nc tiu t thn xung bng quang, ni nc tiu c gia li tm
thi, v niu o l ng dn nc tiu ra ngoi. Thn v phn trn niu qun nm
bng, sau phc mc; phn di niu qun v bng quang nm trong chu hng, di
phc mc; niu o n nm sn chu hng nhng phn ln chiu di niu o nam
nm trong dng vt m nhim c cc chc nng tit niu v sinh dc.

Tm ch di m ch bng
Tuyn thng thn

Tm thn

Niu qun

m chu ngoi

Trc trng

L niu qun
Tam gic bng quang Bng quang

Niu o ~*ij ~~ Tuyn tin lit

Honh niu dc
Hnh dng vt C hnh xp

Hnh 27.1. S h tit niu

281
1. THN (KIDNEY)

Hai thn l nhng c quan c nhim v bi tit nhng sn phm cui cng ca
hot ng chuyn ha v nc tha, thng qua kim sot nng ca nhng cht
khc nhau trong cc dch c th, gi cho nc v in gii trong cc dch m trng
thi tng i hng nh. Thn cn sn xut hormon nh hng n s to hng cu.

1.1. Hnh th ngoi, kch thc v v tr

1.1.1. Hnh th ngoi

Thn c mu nu , hnh ht u dt nn c cc mt trc v sau, cc b trong

v ngoi v cc cc trn v di. B trong lm gia ti rn thn (hilum of kidney),
ni c cc cc mch thn i vo v i ra khi thn, v l ni b thn thot ra ngoi
lin tip vi niu qun.

1.1.2. Kch thc

Mi thn c kch thc khong 11 cm chiu di, 6 cm chiu rng v 3 cm chiu

dy (chiu trc-sau). Trong lng trung bnh l 150 gam nam v 135 gam n.

1.1.3. V tr v i chiu (H.27.2)

Hnh 27.2. i chiu thn ln thnh lng

Cc thn nm sau phc mc, hai bn ct sng tht lng. u trn ca thn
ngang mc b trn t sng ngc XII, u di ngang mc t sng tht lng III.
Thn phi hi thp hn thn tri, khong 1,25 cm. u trn ca thn phi ch

282
ngang mc xng sn XII, u trn thn tri ngang mc xng sn XI. Trc dc ca
thn hng v pha di-bn v trc ngang (trc - sau) hng v pha sau-trong, v th
mt trc ca thn cn c gi l mt trc-ngoi, mt sau l mt sau-trong. t th
nm v chiu ln mt trc c th, trung tm rn thn sp x mt phng ngang qua mn
v, cch ng gia khong 5 cm. Cc trn ca thn cch ng gia 2,5 cm, cc di
cch 7,5 cm. Chiu ln mt sau c th, trung tm ca rn thn ngang mc b di ca
mm gai t sng tht lng I, cc di ca thn cch mo chu 2,5 cm. Thn xung
thp hn khong 2,5 cm t th ng; chng dch chuyn ln v xung mt cht trong
lc th.

1.2. Lin q u a n (Cc H27.3; H.27.4 v H.27.5)

1.2.1. Mt trc

Thn phi. Mt trc thn phi c nhng din khng c phc mc ph m

tip xc trc tip vi cc tng khc: vi tuyn thng thn phi cc trn, gc i
trng phi di v phn xung t trng trong. Phn cn li c phc mc ph v p
vo n thn trn mt tng ca gan.

Hnh 27.3. Thit ng dc qua thn phi

283
 Thn trai. Mt trc thn tri lin quan vi lch tuv d dy, tuvn thng thn
tri, gc i trng tri, i trng xung v hng trng. trung tm mt trc l mt
din hnh t gic tip xc vi thn tu v cc mch lch. trn din ny l mt din
nh tip xc vi tuyn thng thn tri cc trn v mt din lin quan VI lch chy
dc phn trn b ngoi; gia hai din ny l mt din hnh tam gic lin quan vi d
dy. di cc din tu v lch, vng hp pha ngoi lin quan vi gc i trng tri
v ni bt u ca i trng xung, vng rng bn trong lin quan vi cc quai hng
trng. Cc din lin quan vi d dy, lch v hng trng c phc mc ph: cc din
cn li l vng dnh.

1.2.2. Mt sau

Xng sn XII chia mt sau thn thnh hai phn lin quan: phn ngc trn
xng sn XII v phn tht lng di xng sn XII.
Phn ngc lin quan vi c honh; c honh ngn cch thn vi ngch sn-
honh ca mng phi v cc xng sn (xng sn XII vi thn phi, xng sn
XI v XII vi thn tri).
Phn tht lng. Thn lin quan qua th m cnh thn vi c tht lng, c vung
tht lng v cn c ngang bng.

1.2.3. Cc b ca thn

B ngoi (lateral border) ca thn phi lin quan vi gan, ca thn tri in quan
vi lch v i trng xung.

phc mc
Phc mac thnh Gc t-hng trng

T t

Lp m cn
Lp m quanh thn

Thn giao cm Thn tri

Hnh 27.4. Thit nm ngang qua thn

284
 B trong (medial border) li pha cc cc thn nhng lm gia thnh mt
khe gi l rn thn. V tr ca cc thnh phn chnh ca rn thn l: b thn sau,
ng mch thn gia, v tnh mch thn trc. B trong lin quan vi tuyn thng
thn cng cc cung mch ca n trn rn thn v vi on u ca niu qun cng
cc cung mch sinh dc di rn thn. Rn thn dn n mt khoang nm trung
tm thn gi l xoang thn. Xoang thn l ni cha cc i v b thn cng cc mch
mu, thnh xoang c lt bi phn qut vo ca bao thn.

Niu qun

Hnh 27.5. Cc vng lin quan ca thn, nhn t trc

1.3. Cc lp m quanh thn (H.27.4)

Thn v tuyn thng thn c vi trong mt bao m, gi l bao m quanh thn

(perirenal fat capsule). M lin kt si bao quanh bao m ny dy c li thnh mc
thn (renal fascia). Mc thn c mt ch ngang ngn cch thn vi tuyn thng thn.
Mc thn. Mc thn gm hai l trc v sau. Ti b ngoi thn, cc l trc v
sau ca mc thn dnh vi nhau ri ho vi mc ngang, v pha trong, l trc i trc
cc mch mu ca thn ho nhp vo m lin kt bao quanh ng mch ch bng
v tnh mch ch di, l sau bm vo mc ca c tht lng ln v vo ct sng. Mt
lp mc su ni l trc vi l sau ti b trong ca thn v cc mch thn phi xuyn
qua ch mc ni ny; iu ny gii thch cho vic v sao nhim trng mt thn
khng lan c qua ng gia ti thn bn kia. trn tuyn thng thn hai l
mc thn dnh vi nhau v ho ln vi mc di c honh. pha di, hai l khng
dnh nhau, l trc mng i ti mc khng th phn bit c vi m ngoi phc mac
ca h chu, l sau ho ln vi mc chu. Gia l sau ca mc thn v thnh lng CO
mt khi m na gi l th m cnh thn (pararenal fat body); trong th m ny c
cha cc thn kinh di sn, chu h v v chu bn.

285
1.4. Hnh th trong (H.27.6)

Ct ng ngang qua thn, ta thy thn c hai phn: phn c xung quanh l
nhu m thn, phn gia rng l xoang thn (renal sinus). Ngoi cng, bc ly thn l
mt bao x (fibrous capsule).

Hnh 27.6. Thit ng ngang qua thn

1.4.1. Nhu m thn

Nhu m thn gm c hai vng l vng ty v vng v.

Tu thn (renal medulla). Tu bao gm cc khi hnh nn nht mu gi l cc
thp tlin (renal pvramyds). Nn ca cc thp hng ra pha bao x, nh ca chng
tp trung v xoang thn v nh vo cc i nh nh nhng nh thn (renal papilla),
mi i nh cha t l ti 3 nh. Mi thp thn cng vi m v thn bao quanh to nn
mt tl thn (renal lobe). S' lng nh thn bin i t 5-11, thng gp nht l 8.
Trn nh thn c mt din, gi l din sng, cha cc l ca cc ng nh.
V thn (renal cortex), v thn gm vng m thn nm gia bao x v nn ca
cc thp thn v vng m thn nm gia cc thp thn nh l cc ct thn (renal
columns). T cc nn ca cc thp thn c cc tia tu (medullary rays) chy v pha
bao x v thun nhn dn khi tin gn ti bao x. Vng m sm mu hn un ln
quanh cc tia tu v ngn cch cc tia tu vi nhau c gi l m o x (cortical
labyrinth). Phn m o v nm vng v ngoi, st bao x, c gi l v ca v
(cortex corticis).

286
 V vi th (H.27.7 ), nhu m thn c cu to bi cc n v to ra nc tiu gi
l cc nephron. Mi nephron bao gm mt cu trc lc huyt tng gi l tiu th
thn v mt ng thn m nhim vic ti hp thu chn lc cc cht t dch lc to
nc tiu. Nc tiu t mt s ng thn c tp trung v mt ng gp, nhiu ng gp
hp thnh mt ng nh m vo mt i thn nh ti nh ca mt nh thn. Tiu th
thn gm mt cun mch (glomerulus) v mt bao cun mch. Cun mch nm gia
mt tiu ng mch ti (afferent arteriole) v mt tiu ng mch i (efferent
arteriole); bao cun mch l u tt phnh to ca ng thn v cun mch lng su vo
u phnh tt ny.

Hnh 2 7 .7 . c u t r c v i t h c a th n

1.4.2. Cc i thn v b thn

Cc i thn nh, i thn ln v b thn nm trong xoang thn. C 7-13 i

thn nh (minor calices), mi i l mt cu trc hnh loa kn m ming loa gn vo
quanh nn ca mt (him khi 2 hoc 3) nh thn. Cc i thn nh hp li vi nhau
to nn 2 - 3 i thn ln (major calices). Cc i ln hp li thnh mt khoang n
hnh phu gi l b thn (renal pelvis). B thn thu nh dn khi n chy v pha di-
trong qua rn thn lin tip vi niu qun. Cng c khi b thn hon ton nm trong
xoang thn v khi vng tip ni b thn-niu qun nm hon ton trong xoano than
h o c gn rn thn.

287
1.5. Mch v thn kinh ca thn

1.5.1. ng mch thn (renal artery)

Mi thn thng nhn c mt ng mch thn tch thng gc t mt bn ng

mch ch bng, ngay di nguyn y ca ng mch mc treo trng trn v ngang
mc t sng tht lng I. Trn ng ti rn thn, ng mch thn phi i sau tnh
mch ch di, tnh mch thn phi, u tu v phn xung t trng: ng mch thn
tri i sau tnh mch thn tri, thn tu v tnh mch lch. Khi ti gn rn thn, ng
mch thn thng tn cng bng hai nhnh l nhnh trc (anterior branch) v nhnh
sau (posterior branch). Nhnh trc thng tch 4 ra ng mch phn thu i vo thn
trc b thn, l cc dng mch phn tlii trn, trc-trn, trc-di v di.
Nhnh sau chy vng mp sau rn thn v tr thnh ng mch phn thu sau. Cc
vng thn c cp mu bi cc ng mch phn thu c gi l cc phn thu thn:
plin thu trn chim phn trong ca cc trn; phn thu di chim ton b hai mt
trc v sau ca cc di; phn thu trc-trn nm mt trc, ngav di phn thu
trn; phn tlm trc-di nm mt trc, ngay trn thu di; phn t/iu sau bao
gm ton b vng sau thn m gia cc phn thu trn v di.
Cc ng mch phn thu chia nhnh nh dn trong thn v ton b cc nhnh
phn chia ca chng c gi chung l cc ng mch ni thn. Cc ng mch ni
thn ln nht l cc ng mch gian thy (interlobar arteries) i v pha v quanh
cc thp thn. Mi ng mch gian thu chia i ch tip ni v v tu thn thnh
cc ng mch cung (arcuate arteries) chy trn mt y ca cc thp thn. Mi ng
mch cung tch ra cc ng mch v hnh tia (cortical radiate arteries) hav cc ng
mch gian tiu thy (interlobular arteries) chy v pha v thn, mt s ng mch v
hnh tia xuyn qua b mt thn v c gi l cc ng mch xuyn hnh tia
(perforating radiate arteries). Mi ng mch v hnh tia chia thnh cc tiu ng
mch n cun mch. Cc tiu ng mch i ca cun mch i vo tu thn v mi
ng mch chia thnh cc tiu ng mch thng (straight arterioles).
Trc khi chia nhnh vo thn, ng mch thn cho mt s nhnh cp mu cho
tuyn thng thn v niu qun.

1.5.2. Tnh mch thn

Cc tnh mch v hnh tia v cc tiu tnh-mch thng v cc tnh mch cung;
cc tnh mch cung v cc tnh mch gian thu. Cc tnh mch ni thn ni trn
cng cc tnh mch bao thn v tnh mch thn. v tnh mch thn tri cn c
tnh mch thng thn tri v tnh mch tinh hon hoc bung trng tri. Cc tnh
mch thn nm trc cc ng mch thn v gn nh thng gc vo tnh mch ch
di. Tnh mch thn tri di gp ba tnh mch thn phi (7,5 cm v 2,5 cm): n i sau
tnh mch lch v thn tu, khi sp tn cng th nm trc ng mch ch bng.

1.5.3. Bch mch

Bch mch ca thn vo cc hch cnh ng mch ch bng gn ni pht

nguyn ca ng mch v tnh mch thn.

288
 1.5.4. Thn kinh

m ri thn (renal plexus) chy vo thn v cho cc nhnh nh quy xung

quanh ng mch thn.

2. NIU QUN (URETER) (H.27.1)

Cc mu qun l nhng ng c y nc tiu t b thn ti bng quang bng cc

co tht nhu ng ca chng. Mi niu qun di 25 - 28 cm, i t ch ni vi b thn
ti l niu qun ca bng quang, v ng i ca n c chia thnh hai on di gn
bng nhau: on bng v on chu hng. ng knh ca niu qun khong 3 mm
nhng hi hp hn ti ba ni: ch ni vi b thn, ch bt cho trc cc ng mch
chu v on xuyn qua thnh bng quang (hp nht), si t thn ri xung niu qun
c th b kt li cc ch hp ny.

2.1. on bng (abdominal part)

on bng i t b thn ti ng cung xng chu. on ny, niu qun i

xung sau phc mc v trn mt trc c tht lng ln, c c ny ngn cch vi
nh mm ngang cc t sng tht lng cui. trc c tht lng ln, n bt cho
trc thn kinh sinh dc i v bt cho sau cc mch tuyn sinh dc (tinh hon hoc
bung trng). Ngay trc khi i vo chu hng b, n bt cho trc ng mch chu
ngoi bn phi v ng mch chu chung bn tri. Ch niu qun bt cho cc
ng mch chu cch ng gia khong 4 - 5 cm. i chiu ln thnh bng im,
au niu qun (do si kt li ch bt cho ny) nm ch ni cc on 1/3 ngoi v
1/3 gia ca ng ni hai gai chu trc trn. Pha trong, niu qun phi lin quan
vi tnh mch ch di, niu qun tri lin quan vi ng mch ch bng.
Niu qun phi cn b phn xung t trng trm ln v b bt cho trc bi cc
mch i trng phi v hi i trng. Niu qun tri bt cho r mc treo i trng
sigma v b bt cho trc bi cc mch i trng tri.

2.2. on chu hng (pelvic part)

on ny i t ng cung xng chu ti l niu qun ca bng quang trong

m ngoi phc mc. Lc u, n i xung v pha sau-ngoi trn thnh bn ca chu
hng. Khi ti ngang mc gai ngi, n chy vng v pha trc-trong qua sn chu
hng ti y bng quang. thnh bn chu hng, n i cng cc mch chu trong
v sau cc mch ny l thn tht lng cng v khp cng chu. pha ngoi, n tip
xc vi mc c bt trong v bt cho cc mch v thn kinh bt. on thnh chu
hng ca niu qun n nm ngay sau bung trng v to nn gii hn sau ca h
bung trng. on sn chu hng, niu qun nam bt cho sau-di ng n tinh
ri chy gia bng quang v cc trn tuyn tinh trc khi xuyn vo bng quang-
n, niu qun i qua nn dy chng rng, lt ra trc bn ngoi phn trn m ao
ca c t cung, ngay trn phn bn vm m o (ni ta c th s thy si niu qun
qua m o), v bt cho pha sau-di ng mch t cung ni cch c t cung
khong 1,5 cm.

289'
 . . . X 1 t\ . ai? ^ uan niu qun chy xuyn trong thnh bng quang t trn xung
i, ngoai vao trong. on ni thnh bng quang (intramural part) di 2.2 cm v
, L ^a0 m ^U uc*n (ureteric orifice). Hai l niu qun cch nhau
khoang 2,5 cm khi bng quang rng.

2.3. Mch v thn kinh

u ,^uan.f_j ,c m^u ^ c^c nhnh niu qun ca ng mach thn; ng

mch sinh dc; ng mch bng quang di hoc ng mch t cung.
Mu tnh mch t niu qun v cc tnh mch i km ng mch.
Cac nhanh thn kinh ca niu qun xut pht t m ri h v v m ri thn.

290
 Bi 28

BNG QUANG V NIU DO H SINH DC NAM

MC TIU
1. M t c v tr, kch thc, hnh th - lin quan v cu to ca b> quang
v niu o; s cung cp mch v thn kinh cho nhng c quan ny.
2. M t c gii phu ca cc c quan sinh dc trong v ngoi ca nam.
3. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. BNG QUANG (URINARY BLADDER) (Cc H.28.1, H.28.2, 28.4)

Bng quang ch l mt ti c cha nc tiu nn v tr, kch thc, hnh th v

lin quan ca n thay i theo lng nc tiu cha bn trong v tnh trng ca cc c
quan ln cn.

1.1. V tr, dung tch

Khi rng, bng quang ngi ln nm di phc mc, trong chu hng b, sau
xng mu, trc cc tng sinh dc v trc trng. im cao nht ca bng quang khng
vt qu b trn xng mu. Khi bng bng quang cng, n vt qu b trn xng mu
v nm sau thnh bng trc. Bng quang tr mi sinh nm sau thnh bng trc, ko
di t rn ti xng mu nh qu bu, v ch ti sau tui dy th th bng quang mi
hon ton nm trong chu hng. Dung tch ca bng quang rt thay i, bnh thng
khi bng quang cha 250 - 300 ml nc tiu th ta cm gic mun i tiu. Khi b i,
bng quang c th cha ti 3 lt.

1.2. Hnh th ngoi v lin quan

ngi trng thnh, bng quang rng gn c hnh t din gm mt nh (apex

of bladder) trc, mt y (fundus of bladder) pha sau-di v mt thn (body of
bladder) nm gia nh v y. Thn bng quang khi khng cha nc tiu gm 3 mt:
mt trn v hai mt di-bn. Ni gp nhau ca y v cc mt di-bn ca bng
quang l c bng quang (neck of bladder)
M t trn bng quang c hnh tam gic c gii hn bi ba b: hai b bn i t
nh ti ch niu qun cm vo bng quang, b sau l b ni u sau ca hai b bn.
nam. phc mc ph ton b mt trn, m rng c ln phn trn ca y trc khi lt
ln ph bng ng dn tinh v ti tinh ri qut ln mt trc trc trng, to nn ti cng
trc trng-bng quang; phc mc t mt trn cng m rng sang hai bn vo cc h
cnh bng quang v ra trc vo np rn gia. Mt trn bng quang nam tip xc vi
i trng sigma v cc khc hi trng cui cng, n, phc mc ph gn ti ti b

291
sau ca mt trn th lt ln ph mt bng quang ca t cung bt u t ngang ch ni
gia thn v c t cung, to nn ti cng bng quang-t cung. T cung ln mt trn
bng quang v cch bng quang bng ti cng ny. Phn sau ca mt trn, tc phn
khng c phc mc ph, c ngn cch vi c t cung bng m lin kt.

Bng q

Phc mc
Trc trng
Mt trn bng quang

Ti tinh
nh bng quang y bng quang
C bng quang
Khoang sau mu
Tuyn tin lit
Mt di-bn bng quang
Niu o

Hnh 28.1. Thit ng dc chu hng nam (s )

Hai mt di-bn ca bng quang gp nhau pha trc. Mi mt di-bn

ca bng quang nam c ngn cch vi xng mu v dy chng mu tin lit trc
bi khi m cha trong khoang sau mu (retropubic space). nh bng quang l ni
cc mt di-bn v mt trn hp vi nhau pha trc. y l ni bm ca dy
chng rn gia.
y bng quang c hnh tam gic v hng v pha sau-di. n, n lin
quan mt thit vi thnh trc m o; nam gii, n c ngn cch vi trc trng
bng ti cng trc trng-bng quang v di ti cng ny l cc ti tinh v cc bng
ng dn tinh. Vng y bng quang hnh tam gic nm gia cc bng ng dn tinh
c ngn cch vi trc trng bng vch trc trng-bng quang.

Ti cng t cung-trc trng

T cung

Phc mc
Ti cng bng quang t cung
Trc trng
Mt trn bng quang
Cc c thnh bng
nh bng quang
y bng quang
Khoang sau xng mu
Mt di bn bng quang C bng quang
D/c mu-bng quang

Niu o m o

Hnh 28.2. Thit ng dc chu hng n (s )

292
 c bng quang l ni thp nht v c nh nht ca bng quang. y bng
quang m vo niu o bi mt l gi l l niu do trong (internal urethral orifice).
C bng quang nam lin tip thng vi y tuyn tin lit; c bng quang n lin quan
vi phn mc chu bao quanh phn trn niu o.
Bng quang cng c th phnh ln trn ti bng, y phc mc ln cao bng
cch tch phc mc thnh khi vng trn mu ca thnh bng; khi cc mt di-bn
nm ngay sau vng trn mu ca thnh bng m khng c phc mc ngn cch v ta c
th tip cn ngoi khoa vo bng quang m khng cn qua phc mc. Khi bng quang
cng, ch cao nht ca bng quang khng phi l nh bng quang m l mt im
mt trn bng quang v gia ch cao nht ny v thnh bng trc c mt ngch
phc mc - ngch trn bng quang.

1.3. Cu to v hnh th trong

T nng vo su, cc lp to nn thnh bng quang l o tlianh mc (serous

coat), tm di thanh mc (subserous layer), o c (muscular coat), tm di nim
mc (submucosa) v o nim mc (mucosa). o thanh mc v tm di thanh mc l
hai lp ca phc mc ph mt trn bng quang; phn cn li ca bng quang, cc lp
ny c thay bng m lin kt. o c trn ca thnh bng quang c gi l c bc
niu (detrusor), ring c vng tam gic bng quang c gi lg cc c tam ic. C
bc niu cu to bng cc b c xp nh mt li phc hp {phn khng phn tng)',
c bng quang, c bc niu xp thnh mt tng dc ngoi, mt tng dc trong v mt
tng vng gia {phn c bng quan). Cc c tam gic bao gm c tam gic nng v
c tam gic su. o nim mc ca bng quang khng dnh cht vo o c nn gp np
li khi bng quang rng, phng khi bng quang cng. C mt vng nim mc, gi l
lam ic bng quang (trigone of bladder), dnh cht vo o c v v th lun lun
phng. Tam gic bng quang nm gia ba l: hai l niu qun (ureteric orifice) hai
bn, trn mt y bng quang, v l niu o trong (internal urethral orifice) di,
ti c bng quang. gia hai l niu qun c mt g nim mc gi l mo gian niu
qun (interureteric crest).

1.4. Mch mu v thn kinh

ng mch. Bng quang c cp mu bi cc dng mch bng quang trn

(superior vesical arteries) v dng mch bng quang di (inferior vesical artery), u
l nhng nhnh ca ng mch chu trong.
Tnh mch. Cc tnh mch bng quang v m ri tnh mch bng quang
(vesical venous plexus) ri v tnh mch chu trong.
T hn kinh tch t m ri bng quang, mt chi nhnh ca m ri h v di.

2. NIU O (URETHRA)

Niu o l ng dn nc tiu t bng quang ra ngoi. Niu o nam c chiu

di ln gp nhiu ln niu o n v cn l ng dn tinh.

293
2.1. Niu o nam (H.28.3)

Niu o nam di khong 18-20 cm, i t l niu o trong c bng quang ti

l niu o ngoi nh quy u. ng i ca niu o c chia thnh bn on:
on trc tin lit, on tin lit, on mng v on xp; niu o c hai chiu cong
khi dng vt mm.
on trc tin lit (preprostatic part) cn c gi l on ni thnh
(intramural part) v on ny nm trong c bng quang v ch tn ti khi bng quang
y. Khi bng quang y, c bng quang ng li v l niu o trong cao hn y
tuyn tin lit, niu o di ra 1-1,5 cm. Khi bng quang rng, c bng quang m ra
thnh hnh phu v l niu o trong i xung n y tuyn tin lit, niu o ngn
li. C trn quanh c bng quang v on trc tin lit xp thnh mt vng c gi l
c tht niu o trong, hay c tht trc tin lit, mt c va c vai tr kim sot tiu
tin va ngn cn s tro ngc ca tinh dch vo bng quang lc phng tinh.

on tin lit (prostatic urethra) di khong 3 cm, chy qua tuyn tin lit t
y tuyn cho ti st trc nh tuyn, tc l i gn mt trc tuyn hn l mt sau.
Trn thnh sau ca on ny c mt mo gia, gi l mo niu o, nh vo lng niu
o. mi bn ca mo niu o c mt ch lm nng gi l xoang tin lit; sn ca
xoang c l ca cc ng tuyn tin lit. khong gia chiu di ca mo niu o li
c mt ch nh ln gi l g tinh', ti y c l m ra ca ti bu dc tuyn tin lit
gia v cc l ca cc ng phng tinh hai bn. on trn g tinh ca niu o tin
lit, tng c vng ca o c cng to nn c tht lin tip vi c tht t on trc
tin lit.
on mng (membranous urethra) cn c gi l on niu o trung gian
(intermediate part of urethra) v n i t ch ra khi tuyn tin lit ti hnh dng vt
v khng ch i qua mng y chu. on ny chy theo mt ng cong lm ra trc

294
v xuyn qua mng y chu sau di khp mu khong 2,5 cm. V phn sau cua
hnh dng vt dnh st mng y chu trong khi phn trc li chy xa mng
chu, phn di mng y chu ca thnh trc ca niu o khng tip gip c vi
mng y chu v hnh dng vt. Thnh trc ca niu o mng di 2 cm trong khi
thnh sau ch di 1,2 cm. Ngoi o c trn mng, cn c lp c vn bc ngoi niu
o mng, to nn c tht niu o ngoi. C tht ny cn ln vo c phn xa ca niu
o tin lit. on mng l on ngn nht, kh gin nht v hp nht ca niu o
(tr l niu o ngoi).
on xp (spongy urethra) l phn niu o nm trong vt xp dng vt, i t
u di ca on mng ti l niu o ngoi v c th di ti 15 cm. Bt u t
di mng y chu, lc u on ny tip tc i theo chiu cong ra trc ca niu
o mng ti trc b di khp mu. T y, khi dng vt mm, niu o cong
xung di phn t do (di ng) ca dng vt. N gin to ch bt u nh l h
ni hnh (intrabulbar fossa) ri li gin rng quy u thnh h thuyn. Tuyn hnh
niu o vo niu o xp di mng y chu khong 2,5 cm. Nim mc niu
o mng c nhiu l ca cc tuyn niu o v cc hc niu o. L ca cc hc
hng ra trc v c th chn u ca cathether. Hc ln nht nm thnh trn ca
h ni hnh.
V phng din thc hnh, niu o cn c chia lm 2 on: on di ng l
on nm trong thn dng vt, on c nh l phn cn li.
Hnh th trong v cu to. Nh m t tng on, niu o c ba ch phnh
l xoang tin lit, h ni hnh v h thuyn. Nhng ch hp ca niu o l l niu
o ngoi v on mng. Thnh niu o c cu to bng hai lp o: o nim mc
v o c. Nhng c im ca cc lp o ny c nu trn. M chun nm di
nim mc niu o lm cho n c kh nng chun gin ln.
Mch v thn kinh
ng mch. Niu o c nui dng bi nhiu nhnh nh xut pht t ng
mch bng quang di, ng mch trc trng gia, ng mch hnh dng vt...
Tnh mch. Mu tnh mch niu o v tnh mch thn trong.
Bch mch. Bch mch t niu o tin lit v niu o mng vo cc hch
dc ng mch thn trong ri vo cc hch dc theo ng mch chu trong. Bch
mch phn xp vo hch bn su.
Thn kinh. Niu o do cc nhnh t m ri tin lit v thn kinh thn chi phi.

2.2. Niu o n (H .28.2)

2.2.1. ng i

Niu o n ngn hn so vi niu o nam, di khong 3 - 4 cm, i t c bng

quang qua y chu ti tn ht l niu o ngoi (external urethral orifice) tin
nh m o.

295
2.2.2. Phn on v lin quan

Niu o n hon ton c nh, tng ng phn c nh nam gii, gm 2 on

l on chu hng v on y chu.
on chu hng: cng c c tht trn niu o.
on y chu: chc qua mng y chu v c c tht vn niu o. L niu o
ngoi tin nh m o l ni hp nht ca niu o, nm sau m vt khong 2,5 cm
v trc l m o.

3. CC C QUAN SINH DC NAM (H.28.4)

Cc c quan sinh dc nam bao gm cc c quan sinh dc trong v cc c quan

sinh dc ngoi.

3.1. Cc c quan sinh dc trong (male internal genitalia)

Cc c quan sinh dc trong ca nam l nhng c quan sinh dc nm trong chu

hng, bao gm tinh hon, mo tinh hon, ng dn tinh, tuyn tinh, tuyn tin lit v
tuyn hnh niu o.

3.1.1. Tinh hon (testis) (H.28.5)

Tinh hon l mt c quan sinh tinh trng v tit ra ni tit t nam testosteron.

Bng quang

Bng ng dn tinh

Vt hang

Quy u

Bao quy \f
L niu o ngoi

Tinh hon

Hnh 28.4. Thit ng dc chu hng nam: cc c quan sinh dc nam

296
 Hnh th ngoi
C hai tinh hon nm trong bu, tinh hon tri thng thp hn tinh hon phi
khong 1 cm. Tinh hon ca thai nm trn thnh bng sau; chng i xung ti ng bn
vo thng th by ri nhanh chng i vo bu. Nu mt tinh hon cha i vo bu sau
khi sinh, n c th vn nm trong bng, hoc trong ng bn, hoc di chuyn n
mt ni khc (lc ch).
Tinh hon c hnh elip, hi dt theo hng trong - ngoi. N c hai mt l mt
trong v mt ngoi, hai cc l cc trn v cc di v hai b l b trc v b sau.
Mo tinh hon nm dc theo b sau-bn tinh hon. Cc di tinh hon c ct vo
bu bng dy bu. ngi ln, tinh hon di 4,5 cm, dy (chiu gia-bn) 2,5 cm v
rng (chiu trc-sau) 3 cm, nng 10,5-14 gam.
Cu to
Tinh hon c bc bng ba lp o, tnh t ngoi vo trong l: o bc tinh hon,
o trng v o mch.
o bc tinh hon. Lp ny l u di ca mm bc phc mc, mt cu trc
c hnh thnh trc khi din ra s i xung ca tinh hon thai t bng ti bu; sau s
i xung ca tinh hon, phn gn ca mm bc, on t l bn su ti tinh hon, co li
v tc, li mt ti kn xa m tinh hon lng vo to nn o bc ca n. o bc
gm l thnh v l tng. L tng ph kn tinh hon, tr b sau, ri t tinh hon lt ln
ph mt phn mo tinh trc khi lin tip vi l thnh; l thnh che ph lp su nht
ca bu.

Thng tinh

B mch ca tinh hon

,,--------------------- u mo tinh

P ^ ----------Cc trn tinh hon

Tiu thu tinh hon

ng dn tinh

Cc ng xut mo tinh

Thn mo tinh
Cc ng sinh tinh

Vch tinh hon

ui mo tinh Lp o trng

Cc di tinh hon

Hnh 28.5. Thit dc qua tinh hon v mo tinh

297
 o trng l lp bc mu trng xanh cu to bng cc b si collagen: n c
ph ngoi bng l tng ca o bc tinh hon, tr b sau tinh hon, ni c cc mch
mu v thn kinh i vo. Ti b sau tinh hon, o trng nh vo trong tinh hon nh
mt vch dy nm thng ng gi l trung tht tinh hon. T mt trc v cc mt bn
ca trung tht tinh hon, nhiu vch tinh hon to v pha b mt ca tinh hon v gn
vo mt su ca o trng, chia tinh hon thnh cc tiu thu hnh nn vi nn ca
chng b mt v nh hi t v trung tht tinh hon.
o mch. o ny cha mt m ri mch mu tri trn mt trong ca o trng
v bao bc cc vch tinh hon, tc l vy quanh tt c cc tiu thu tinh hon.
Tinh hon c 200 - 400 tiu thy. Mi tiu thy cha 1 - 3 hoc hn ng sinh
tinh xon, mi ng l mt quai khp kn m hai u vo ng sinh tinh thng ri vo
li tinh hon. M lin kt gia cc ng sinh tinh cha cc t bo k (t bo Levdig
tit testosteron). Mi tinh hon c 400-600 ng sinh tinh xon, mi ng di 70-80 cm.
Cc ng sinh tinh thng l 20-30 ng ln nhng ngn i vo m si ca trung tht tinh
hon; mng li tip ni gia cc ng thng trong trung tht tinh hon gi l li tinh
hon, cc trn ca trung tht tinh hon, c 12-20 ng xut xuyn qua o trng i
vo mo tinh.

3.1.2. Mo tinh h o n (epididymis) (H.28.5)

Mo tinh hon l on u tin ca ng dn tinh trng ra khi tinh hon. N l

mt ng di nhng c gp v cun li thnh mt khi hnh ch c gn vo b sau-
trn tinh hon. Mo tinh c ba phn: mt u phnh to trn gn vi cc trn ca tinh
hon bng cc ng xut; mt thn gia ngn cch vi tinh hon bng mt ti bt gi
l xoang mo tinh', v mt ui dnh vo tinh hon bi cc th si v ch lt ra ca o
bc tinh hon, bn trong mo tinh, cc ng xut cun li thnh hnh cc nn di gi
l tiu thu mo inlv, cc tiu thu ny to nn u mo tinh. Ti nn cc tiu thu
mo tinh, cc ng xut vo mt ng n ca mo tinh hon gi l ng mo tinh.
ng mo tinh di 6 m, c ng knh ln dn v pha ui mo tinh; n gp khc
thnh cc quai v cc quai nv to nn thn v ui mo tinh. Tinh trng cha c kh
nng th tinh khi ra khi tinh hon. Chng trng thnh ti mo tinh hon v khi ri
khi y th c kh nng th tinh.

3.1.3. ng dn tinh (ductus deferens) (H.28.6)

Ong dn tinh i t ui mo tinh n mt sau bng quang th kt hp vi ng tit

ca ti tinh to thnh ng phng tinh. N di khong 40 cm, ng knh t 2 - 3
mm nhng lng ng ch rng khong 0,5 mm. Thnh rt dy ca ng dn tinh do ba
lp o to nn: o ngoi bng m lin kt, o c dy v o nim mc; c th d dng
s thy ng dn tinh nh o c dy ca n.
ng i ca ng dn tinh c chia thnh nhiu on: on bu i dc b sau
tinh hon, on thng tinh nm trong thng tinh, on bn nm trong ng bn v on
chu hng i trong chu hng, on chu hng, lc u n n un quanh mt naoi
ng mch thng v di ri i ra sau v xung di bt cho cc mch chu naoi

298
 i vo chu hng b, ni n nm ngoi phc mc. Trong chu hng b, n tip tc
i ra sau thnh ben chu hng cho ti khi bt cho trc niu qun ti mt sau
bng quang. sau bng quang, n i xung st dc b trn-trong ca ti tinh, dn
tin gan li ng bn i din, v phnh to ra thnh bng ng dn tinh. Cui cng ng
dn tnh thu nho li v kt hp vi ng tit ca ti tinh to nn ng phng tinh.

m thng v di

Hnh 28.6. ng dn tnh

Thng tinh (spermatic cord) (H.28.7). Khi tinh hon i xung qua thnh bng
ti bu, n ko theo ng dn tinh v cc mch mu v thn kinh ca n. Cc thnh
phn ny tp hp ti l bn su to nn thng tinh. Thng tinh i t l bn su ti
b sau tinh hon v l cu trc treo tinh hon trong bu. Khi tinh hon v thng tinh i
qua ng bn, cc lp ca thnh bng b ko theo chng v tr thnh cc lp v bc ca
thng tinh ri thnh cc lp ca thnh bu. T nng vo su, ba lp v bc cng
ngun gc ca chng l: (i) mc tinh ngoi bt ngun t cn c cho bng ngoi, (ii)
c bu v mc c bu bt ngun t c cho bng trong v (iii) mc tinh trong bt ngun
t mc ngang.
Cc thnh phn ca thng tinh nm trong ba lp v ni trn v bao gm ng dn
tinh, ng mch, tnh mch, thn kinh ca ng dn tinh; ng mch tinh hon, m ri
tnh mch hnh dy leo, bch huyt v thn kinh ca tinh hon; v di tch mm bc
tinh hon.

299
 m ri tm hinh dy leo

Hnh 28.7. Thit ngang qua thng tinh

3.1.4. T uyn tinh (seminal gland) (H.28.4 v H.28.8)

Tuyn tinh, vn vn thng c gi l ti tinh (seminal vesicle), ng gp ti

70% lng tinh dch. N ng vai tr quan trng trong sinh sn v, ngoi tc ng ti
s trng thnh v kh nng di chuvn ca tinh trng, n cn c kh nng c ch min
dch ng sinh dc n. Hai tuyn tinh nm gia bng quang v trc trng, mi
tuyn gn c hnh thp, vi kch thc khong 5 cm di v 2 cm rng, nn hng ln
trn, ra sau v sang bn. Tuyn tinh l mt ng n gp khc. Khi rui thng, n l
mt ng di 10-15 cm vi ng knh 3-4 mm. u di ca tuyn tinh thu hp vo
mt ng thng gi l ng tit. ng nv kt hp vi ng dn tinh cng bn to thnh
ng phng tinh. Mt sau tuyn tinh lin quan vi trc trng, c ngn cch vi trc
trng bng vch trc trng-tin lit. Phc mc trm ln khi bng quang - ti tinh -
bng ng dn tinh ri lt ln trc trng to nn ti cng bng quang-trc trng.

3.1.5. ng p h n g tinh (ejaculatory duct) (H.28.4 v H.28.8)

Ong phng tinh mi bn do ng dn tinh v ng tit ca tuyn tinh hp nn.
Vi chiu di khong 2 cm. mi ng t nn tuyn tin lit chy v pha trc-di
gia thu gia v mt thu bn ca tuyn tn cng bng mt l nh trn g tinh,
ngay bn ngoi l ca ti bu dc tuvn tin lit. Cng gn n ch tn cng, n cng
tin gn li ng bn i din v ng knh ca n cng gim.
Ong mo tinh, ng dn tinh, ng phng tinh v niu o nam hp thnh ng
dn tinh

3.1.6. T uyn tin lit (prostata) (H.28.4)

Tuyn tin lit l mt khi hn hp ca m tuyn v m x-c rn vy quanh

on u ca niu o nam. N nm phn di ca chu hng b, sau b di khp
mu v cung mu v trc trc trng; c th s thy n qua bng trc trng. Dch tit ca
tuyn tin lit c vo xoang tin lit qua cc OII tin lit; dch ny chim khona
25% lng tinh dch v gp phn vo s vn ng v sc sng ca tinh trng.

300
 Hnh 28.8. Ti tinh v lin quan ca n (nhn t sau)

Tuyn trng ta mt hnh nn m y trn, nh di; cc mt nm gia nh

v y l mt trc, mt sau v cc mt di-bn. Nn lin tip vi c bng quang;
niu o i vo nn gn b trc ca n. Mt trc c ngn cch vi khp mu bi
m m lng lo cha mt m ri tnh mch v c ni vi cc xng mu ( gn b
trn ca mt trc) bng dy chng mu tin-it; niu o thot ra khi tuyn mt
ny, trc-trn nh tuyn. Mt sau c ngn cch vi trc trng bi vch trc
trng-tin lit. Cc mt di-bn lin quan vi vi c nng hu mn v c ngn
cch vi c nv bng m ri tnh mch tin lit vi trong m lin kt. Cc m lin kt
cha mch mu vy quanh cc mt ca tuvn tin lit c xem nh bao mc ring
ca n. Nhu m tuyn tin lit c bao bc bi mt bao x chc gi l bao tin lit.
Vng tuyn tin lit nm gia niu o v cc ng phng tinh c gi l thu gia.
Phn tuyn cn li l cc lit bn phi v tri ni vi nhau bng eo tin lit', eo l
vng t m tuyn nm trc niu o. Nn tuyn tin lit c b ngang 4 cm; tuyn c
ng knh khong 3 cm chiu thng ng v 2 cm chiu trc-sau. Trng lng
ca tuyn l 8gam.

3.1.7. Tuyn hnh niu o (bulbourethral gland)

Hai tuyn hnh niu o l hai khi trn c ng knh khong 1 cm nm trn
mng y chu, hai bn niu o mng, v c vy quanh bi cc si ca c tht
niu o. Mi tuyn c mt ng tit di khong 3 cm chy chch xung di v ra
trc, xuyn qua mng y chu ri vo sn ca niu o xp.

3.1.8. Mch v thn kinh ca cc c quan sinh dc trong

Cc ng mch
ng mch tinh hon tch t ng mch ch bng ngang t sng tht lng II
hoc III. N chy xung sau phc mc v, t l bn su, i trong thng tinh vo bu
cp mu cho tinh hon v mo tinh hon.

301
 ng mch ng dn tinh l nhnh ca ng mch rn. N cp mu cho ng dn
tinh, ti tinh v ng phng tinh.
Tuyn tin lit c cp mu bi nhnh ca cc ng mch bng quang di v
trc trng gia.
Cc tnh mch. Cc tnh mch ca tinh hon, ng dn tinh v c bu i km cc
ng mch. Trong thng tinh, cc tnh mch ny to nn m ri tnh mch hnh dy
leo. Cc tnh mch ca tuyn tin lit to nn m ri tnh mch tin lit.
Thn kinh. Thn kinh t ch ca tinh hon tch ra t m ri lin mac treo
trng v m ri thn; chng to thnh m ri tinh hon. m ri thn kinh ca ng
dn tinh l chi nhnh ca m ri h v di. m ri tin lit tch ra t m ri h v.

3.2. Cc c quan sinh dc ngoi (male external genitalia)

Dng vt, niu o v bu l cc c quan sinh dc ngoi ca nam.

3.2.1. D ng vt (penis) (H.28.4)

Hnh th ngoi. Dng vt gm r, thn v quy u dng vt. R dng vt

(root of penis) nm y chu v dnh vo xng mu bi dy chng treo dng vt.
Thn dng vt (body of penis) hnh tr; khi cng, mt trn ca n gi l mu dnq
vt (dorsum of penis) v mt di gi l mt niu o (urethral surface). Qui u
dng vt (glans penis) c bao bc trong mt np na da na nim mc c th di
ng c gi l bao qu du (prepuce; foreskin). Bao qui u tr em di; ngi
ln c trng hp bao qui u hp khng th trt ln c gi l bnh hp bao qui u.
nh quy u c l niu do ngoi. v ca qui u li ln gi l vnh qui u
(corona of glans). Rnh nm gia thn dng vt v vnh qui u l c qui u (neck
of glans).
Cu to. Dng vt do ba khi m cng v cc lp bc to nn. Hai khi m
cng hnh tr nm song song trn l cc vt hang (corpus cavemosum penis). Khi
cn li nm trong rnh mt di hai vt hang l vt xp (corpus spongiosum penis).
Bn trong vt xp cha niu o xp. Phn sau vt xp phnh to thnh hnh dng vt
(bulb of penis) cn u trc ca n lin tip vi m xp ca qui u. ct nsans thy
trong lng vt hang v vt xp nh t ong. khi cha y mu lm cho dng vt cng
ln nn gi l cc tng cng. Phn sau ca cc vt hang dnh vo ngnh di xng
mu v c gi l tr dng vt. Cc lp bc dng vt bc quanh ba khi m cn.
bao gm mc dng vt, tm di da dng vt v da.
Mch v thn kinh dng vt
ng mch. Cc ng mch nng c neun gc t ng mch thn nsoi: cc
ng mch su (ng mc l mu dn rt, dng mch su dng vt) tch t ns
mch thn trong.
Tnh mch. Cc tnh mch dng vt v tnh mch mu su dng vt.
Thn kinh. Dng vt c chi phi bi cc nhnh thn kinh tch ra t thn
kinh thn v cc nhnh t m ri thn kinh t ch trong chu hng.

302
3.2.2. Bu (scrotum) v cc lp bc tinh hon
Bu l mt ti da rt sm mu do thnh bng tru xung to thnh. N c
chia thnh hai ngn, mi ngn cha mt tinh hon, mt mo tinh v u tinh hon
ca mt thng tinh. Bu nm di khp mu, sau dng vt, bu tri thng xung
thp hn bu phi.
Cu to
Bu cu to bng hai lp: lp da v lp mc nng di da\ lp mc nng cha c
trn dartos.
di mc nng l bn lp bc tinh hon, trong ba lp ngoi lin tip vi ba
lp v bc ca thng tinh (mc tinh ngoi, c bu v mc c bu v mc tinh trong).
Trong cng l o bc tinh hon (hay tinh mc) do phc mc tru xung to nn. o
bc tinh hon gm 2 l: l thnh p st vo lp mc tinh trong, l tng p st vo tinh
hon. Gia hai l l mt khoang tim tng; khi tinh hon b vim hay b chm thng,
khoang ny c th c nc, mu hoc m.
Mch mu v thn kinh
ng mch l cc nhnh ng mch thn ngoi, ng mch thng tinh.
Tnh mch. Cc tnh mch bu trc v tnh mch i, tnh mch bu sau
v tnh mch chu trong.
Thn kinh tch t cc dy thn kinh chu bn v thn kinh thn.
Bch huyt v chui hch bn nng.

303
 Bi 29

H SINH DC N

MC TIU

7. M t c gii phu ca cc c quan sinh trong v ngoi ca n.

2. M t c s cp mu v thn kinh cho cc tng chu hng.
3. Nu c cc lin h chc nng v lm sng thch hp.

i cng v cc c quan sinh dc n {t.29.1)

H sinh dc n gm cc c quan sinh dc trong v ngoi. Cc c quan sinh dc
trong nm trong chu hng b v bao gm cc bung trng, cc vi t cung, t cung
v m o. Cc c quan sinh dc ngoi nm trc v di cung mu v bao gm g
mu, cc mi ln v b ca m h, m vt, hnh tin nh, cc tuyn tin nh ln v
tin nh.

Hnh 29.1. Thit ng dc chu hng n

Cc c quan sinh dc ca n

1. CC C QUAN SINH DC TRONG

m o, t cung, hai vi t cung v hai bung trng l cc c quan sinh dc
trong ca n.

304
 1.1. Bung trng (ovary) (H.29.1 v H.29.2)

Bung trng l tuyn sinh dc va sn sinh ra non va tit ra cc ni tit t

quyt nh c im gii tnh n.
V tr. Mi bung trng ca ph n cha nm mt bn t cung, pha sau v
di phn ngoi vi t cung, trong h bung trng thnh bn chu hng b; bung
trng b lch v sau ln c cha u tin v thng khng bao gi tr v v tr ban u.
Hnh th ngoi v lin quan. Bung trng hnh ht u dt, khong 3 cm chiu
di, 1,5 cm chiu rng v 1 cm chiu dy; o lng qua siu m, th tch bung trng
vo khong 11 cnr ph n trong tui sinh , 6 cm3 sau khi mn kinh v 3 cm3
trc chu k kinh u tin. N c mu hng xm, mt nhn khi cha sy ra s rng
trng; sau , cc mt bung trng b mo i do s ho so k tip nhau ca cc th
vng. Bung trng c cc mt ngoi v trong, cc b l b t do sau v b mc treo
bung trng trc, v cc u l u vi (u trn) v u t cung (u di). M t
ngoi tip xc vi phc mc thnh trong h bung trig. H c gii hn trc bi
thng ng mch rn v sau bi niu qun v ng mch chu trong; ngoi phc
mc thnh l m ngoi phc mc cha cc mch mu v thn kinh bt. Ni m mch
v thn kinh i vo v ra khi bung trng trn mt ngoi, gn b mc treo, gi l rn
bung trnig. M t trong tip xc vi cc tua vi v lin quan vi cc quai rut. B mc
treo c gn vi mt sau ca dy chng rng bi mc treo bung trng; b t do
hng ra sau, lin quan vi cc quai rut. u vi l ni bm ca dy chng treo
bung trng v tua bung trng ca vi t cung; u t cung c buc vo sng t
cung bng dy chng ring bung trng.
Cc phng tin gi bung trng ti ch
Mc treo bung trng (mesovarium) l mt np phc mc ngn ni mt sau dy
chng rng vi b mc treo bung trng ca bung trng.
Dy chng treo bung trig (suspensory ligament of ovary) i t u vi ca bung
trng ti thnh bn chu hng, cha cc mch mu v thn kinh ca bung trng.
Dy chng ring bung trig (ligament of ovary) i t u t cung ca bung trng
ti sng t cung; dy chng ny nm trong dy chng rng v cha mt s si c trn.

1.2. Vi t c u n g (uterine tube) (H.29.1 v H.29.2)

C hai vi t cung, mi vi l mt ng di khong 10 cm nm mt bn t
cung, trong b trn ca dy chng rng. Vi t cung m u trong ca n vo gc
trn ngoi ca bung t cung bng l t cung v u ngoi vo phc mc bng l
bng, ph n cha , vi t cung i t t cung ra ngoi ti tn u t cung ca
bung trng, tip i ln dc b mc treo ca bung trng ti u vi ca bung
trng ri vng quanh u ny i xung v tn cng trn b t do v mt trong ca
bung trng. T ngoi vo trong, cc on ca vi l: (1) phu vi; (2) bng vi- (3)
eo vi v (4) phn t cung. Phu vi (infundibulum) l u loe ra nh mt ci phu
ca vi t cung; gia phu c l bng (abdominal ostium) ca vi, mt l rng
khong 3 mm khi gin. B ngoi vi ca phu ko di vo 12-15 mm li nh ngn tay
gi l cc tua vi (fimbrae); tua di nht trong cc tua ny gi l tua bung trig

305
(ovarian fimbria) v n thng gn vo u vi ca bung trng. Cc tua c tc dng
tm bt trng rng t bung trng v dn trng vo lng vi t cung qua l bng.
Bng vi (ampulla) l on gin rng ca vi to nn hn na chiu di pha ngoi ca
vi. Thnh bng vi mng v ng knh rng nht ca lng bng vo khong 1 cm.
Bng vi thng l ni din ra s th tinh. Eo vi (isthmus) l on trn. chc, c
thnh c dy hn v chim khong mt phn ba chiu di ca vi. Lng eo vi hp
(ng knh 0,1 - 0,5 mm). Phn t cung (uterine part) l on nm trong thnh t
cung (phn ni thnh - intramural part), di khong 1 cm.
Cu to
Vi t cung c bc ngoi cng bi phc mc, gm lp thanh mc v tm
di thanli mc. Di phc mc l lp c trn gm tng dc ngoi v tng vng
trong. Trong cng l lp nim mc. Nim mc gp li thnh 4-5 np dc ln. trn mi
np ln li c nhiu np nh (np cp hai), to nn mt din tch nim mc rng: nim
mc ca vi thuc loi thng m c lng chuyn c tc dng y trng v pha bung
t cung. Trong qu trnh di chuyn ca trng c th tinh, nu n b nghn li
trong vi v mt l do no y th s dn ti tnh trng cha ngoi t cung v vi s b
v khi thai to ra.
Vi t cung c dy chng rng bao bc v np phc mc thng xung di
vi c gi l mc treo vi (mesosalpinx). Gia hai l ca mc treo, dc theo b di
ca vi, c cc nhnh vi ca ng mch t cung v ng mch bung trng.

1.3. T c u n g (uterus) (H.29.1 v H 29.2)

T cung l mt c quan rng; thnh dy ca n ch yu do lp c to nn. T

cung thng trn vi cc vi t cung v di vi m o. Nu s th tinh sy ra,
ti phi ang pht trin c vi t cung dn v bung t cung; ti nv gn vo nim
mc t cung v c gi li y ti khi pht trin y .
- V tr. T cung nm trong chu hng b, gia bng quang v trc trng; n
thng vi cc vi t cung trn v lin tip vi m o di.
- Hnh the ngoi v phn chia. T cung c hnh qu l, hi dt trc sau. N
c chia thnh hai phn l thn t cung (bodv of uterus) to nn 2/3 trn v 1/3 hp
hn di, t dt m c hnh tr, l c t cung (cervix of uterus), gianh gii gia hai
phn l mt ch hi tht li, ngang mc vi l trong gii phau. Phn li trn ca thn
trn ch i vo ca cc vi t cung l y t cung (fundus of uterus).
Thn c hnh thang v hp dn t trn xung, c kch thc khong 4 cm chiu
cao v 4,5 cm chiu rng. Hai gc bn ca thn c gi l sng t cung, ni t cung
tip ni vi eo vi t cung. Thn t cung dt trc-sau nn c hai b bn v hai mt l
mt bng quang v mt rut. M t bng quang, tc mt p vo mt trn bn quang,
c phc mc ph. Phc mc ph mt ny ti ngang eo t cung th lt ln bng
quang, to nn np bnq quat t cung, gia bng quang v thn t cuns l ti cng
bii quang t cimi. M t rut hng ln trn v ra sau, lin quan vi i trns sisma.
cc quai hi trng cui cns v trc trng. Phc mc ph mt ny cn ko di qua c
t cung ti phn ba trn m o ri lt ln ph mt trc trc trng to nn I cng l

306
cung trc trng. y nh mt vm hng ra trc, lin quan vi cc quai rut non;
phc mc ph y lin tip vi phc mc ca cc mt t cung. Cc b bn t cung l
ni phc mc t cung lin tip vi dy chng rng; ng mch t cung chy dc b
bn, gia hai l ca dy chng rng. u trn ca b bn, vi t cung i vo thn t
cung v im tip ni vi thn c gi l sng t cung (uterine hom); sau di ca
sng l ni bm ca dy chng ring bung trng v trc di l ch bm ca dy
chng trn.
C di khong 2,5 cm v rng nht gia. m o bm quanh c t cung, chia
n thnh phn trn m do (supravaginal part) v phn m o (vaginal part). on
1/3 trn ca c t cung (thuc phn trn m o) l on tht hp v c gi l eo t
cung.
Phn trn m o ca c c vy quanh bi m cn c t cung (thuc m lin
kt) v c ngn cch trc vi phn sau ca mt trn bng quang bi m lin kt
ny. Trong m cn c t cung hai b bn, ng mch t cung bt cho trc niu
qun cch c t cung khong 1,5 cm. pha sau, qua ti cng t cung trc trng, c
t cung lin quan vi trc trng, nhng c th c ngn cch vi trc trng bng mt
quai hi trng.
Phn m o ca c t cung nh mt a li (hay mm c m) nh vo m o,
vi mt l gia gi l l ngoi t cung (external OS of uterus), hay l t Cling. ph
n cha sinh , l ngoi l mt l trn, nhng sau khi sinh con n l mt khe ngang
nm gia cc cc mi trc v sau. L ngoi thng m o vi ng c t cung. Phn
m o cng vi thnh m o xung quanh gii hn nn mt vm m o (vaginal
fornix); vm c chia thnh 3 phn: phn trc, phn sau v cc phn bn.

Bung t cung

Hnh 29.2. Thit ng ngang t cung

307
 Hng. T cung va gp ra trc v ng () ra trc. Gp ra trc ngha l trc
ca thn t cung hp vi trc ca c t cung mt gc 120 hng ra trc. Ng ra
trc ngha l trc ca thn t cung hp vi trc ca m o (hay trc ca chu hng)
mt gc 90" hng ra trc. T th ny gip cho t cung khng b sa xung m o.
Hnh th trong v cu to
Khoang rng bn trong t cung l mt khoang hp so vi thnh dy ca t cung.
N c chia thnh bung t cung (uterine cavity) v ng c t cung (cervical canal);
hai phn ny thng nhau qua l trong gii phu (anatomical internal OS), mt l nm
ngang mc ch tht gia thn v c t cung mt ngoi. Bung t cung rt dt theo
chiu trc-sau, ch l mt khe hp trn mt ct ng dc hoc nm ngang. Trn mt
ct ng ngang, n c hnh tam gic vi hai gc bn l ni thng vi cc vi t cung
v gc di l l trong gii phu. Ong c t cung trng gn nh mt hnh thoi chy
dc t l trong gii phu ti l ngoi v rng nht phn gia. Trn cc thnh trc v
sau ca n ni ln hai g dc m t c cc np, gi l cc np l c (palmate
folds), chy chch ln trn v sang bn nh cc nhnh ca mt cnh cy. Cc np trn
cc thnh i nhau an ci vo nhau ng kn ng c t cung. Phn eo t cung ho
nhp vo thn t cung trong thng th hai ca thai k v to nn on di t cung.
Nim mc ca eo t cung tri qua nhng bin i theo chu k kinh nguyt nhng nim
mc ca phn c t cung di eo th khng. ng chuyn tip nim mc ti gii hn
di ca eo c gi l l trong m hc (histological internal os).
Thnh t cung gm ba lp m, ln lt t ngoi vo trong l:
Lp phc mc, gm lp thanh mc v tm di thanh mc. mt trc, phc
mc ch ph ti eo t cung; v pha sau, phc mc ph ti phn trn m o.
Lp c gm ba tng trong tng gia l tng c ri, gm cc th c an cho
chng cht m quanh cc mch mu; khi lp c ny co c tc dng cm mu sau .
C t cung khng c lp c ri.
Lp nim mc dy mng theo giai on ca chu k kinh nguyt, c nhiu tuyn
tit ra cht nhy. Hng thng, di nh hng ca s thay i ni tit t, nim mc
bong ra lm chy mu to nn kinh nguyt.
Cc phng tin gi t cung ti ch
Ngoi v tr - hng chiu ca t cung, honh chu hng v th y chu l
nhng yu t gi t cung ti ch thng qua vic gi m o. Ngoi ra, t cung cn
c gi bi cc dy chng.
Cc dy chng rng (broad ligament of uterus) (H.30.3) l hai np phc mc i
t cc b bn t cung ti thnh bn chu hng, ni phc mc t cung vi phc mc
thnh chu. N c hai mt v bn b. Cc b trong v ngoi ln lt lin tip vi phc
mc ca t cung v thnh bn chu hng; b trn m ly vi t cung; b di, cn
c gi l nn dy chng rng, l ni hai l trc v sau ca dy chng qut ra trc
v sau lin tip vi phc mc thnh. Trong nn dy chng rng c ng mch t cung
bt cho pha trc niu qun cch c t cung 1,5 cm; cn thn trng trnh cp
vo niu qun khi kp ng mch t cung cm mu trong th thut ct b t cung.
Cc phn hp nn dv chng rng l mc treo t cung, mc treo vi t cung v mc
treo bung trng.

308
 Hnh 29.3. Lin quan ca niu qun v m t cung trong y dy chng rng (nhn bn)

Cc dy chng trn (round ligament of uterus) l nhng di di khong 10-15

cm, t trc-di sng t cung chy ra ngoi, xung di v ra trc qua thnh chu
v ng bn ri to ra tn cng m di da ca g mu v mi ln. Mt s mch bch
huyt ca t cung i theo dy chng trn v vo cc hch bch huyt bn nng.
Cc dy chng ca c t cung. M lin kt dy c nm sn chu hng v to
nn yu t chng quan trng cho t cung. M ny to nn ba cp dy chng t
ngoi vi c t cung to hnh tia ra sau, ra trc v sang bn ti thnh xng ca chu
hng. Cc dy chng t cung-cng t mt sau c t cung chy ra sau, mi dy mt
bn ca trc trng, v bm vo mt trc xng cng; chng i phc mc ln thnh
cc np t cung-trc trng. Cc dy chng ngang c t cung t b bn c t cung v
phn bn vm m o chy ti thnh bn chu hng; chng l nhng dy chng ln
nht v quan trng nht v lm sng. Cc dy cling mu-c t cung t mt trc ca c
t cung v phn trn m o chy ra trc bm vo mt sau ca cc xng mu.

1.4. m o (vagina) (H.29.1 )

m o l c quan giao hp v ng thai nhi t t cung ra ngoi. N l mt

ng x-c c lt bng thng m lt tng khng sng ho, i t tin nh m o ti
t cung. m o nm sau bng quang v niu o, trc trc trng v ng hu mn,
gm c hai thnh trc v sau. hai b bn v hai u trn v di.
T hnh trc di khong 7,5 cm, lin quan vi y bng quang trn v niu
o di.
T h n h sau di khong 9 cm, on tTn c ngn cch vi trc trng bng ti
cng trc trng-t cung, on gia ngn cch vi trc trng bi vch trc trng-m
o, v on di c ngn cch vi ng hu mn bi th y chu.
u trn bm vo c t cung v cng vi phn m o ca c t cung gii hn
nn vm m o; phn bn ca vm ny lin quan vi niu qun lc niu qun i ti
y bng quang.

309
 u di m vo tin nh m o. trinh n, l di m o c y bi mt
mng nim mc thng gia gi l mng trinh (hymen). Xung quanh u di m o
c hnh tin nh v c hnh xp bao quanh nh mt c tht m o. L m o pha
sau l niu o ngoi.

1.5. Mch v thn kinh ca cc c quan sinh dc trong

Cc ng mch. C hai ng mch chnh:

ng mch bung trng (ovarian artery) tch t ng mch ch bng; n i
theo dy chng treo bung trng n u vi ca bung trng th chia lm hai nhnh l
nhnh vi t cung v nhnh bung trng; chng tip ni vi cc nhnh cng tn ca
ng mch t cung.
ng mch t cung (uterine artery)
Nguyn y v ng i. ng mch ny tch t ng mch chu trong v i qua
ba on: (1) on thnh bn chu hng (l gii hn di ca h bung trng); (2) on
trong nn dy chng rng, i gia hai l ca dy chng rng, bt cho trc niu qun
cch c t cung 1,5 cm; (3) on b bn t cung i ln ngon ngoo dc b bn ca
t cung, khi ti sng t cung th tn cng bng hai nhnh l nhnh bung trng v
nhnh vi t cung, tip ni vi cc nhnh tng ng ca ng mch bung trng.
Nhnh bn. ng mch tch ra nhiu nhnh bn cho m o, niu qun, bng
quang, c t cung v thn t cung.
Tnh mch. Tnh mch vo cc m ri tnh mch bung trng v t cung ri
v tnh mch chu trong.
i,

Bch huyt vo chui hch cnh ng mch t cung, hay ng mch m o,

cui cng vo cc hch chu trong.
T hn kinh tch ra t m ri h v di.

2. CC C QUAN SINH DC NGOI CA N (H.29.4)

Cc c quan sinh dc ngoi ca n gm c m h v m vt.

2.1. m h (pudendum;vulva)

Am h gm c g mu, mi ln, mi b v tin nh m o.

G mu (mons pubis) l mt g li lin tip vi thnh bng trn, vi hai mi
ln di v ngn cch vi i bi np ln bn.
Mi ln (labium majus) l hai np da ln to nn gii hn bn ca m h.
Khong nm gia hai mi l khe m h. Hai mi gp nhau trc to thnh mp mi
trc, ni c nhiu lng mu che ph, v lin tip vi nhau pha sau ti mp mi sau,
ni cch hu mn khong 3 cm.
Mi b (labium minus) l hai np da nh hn, nm gia cc mi ln v ngn
cch vi mi ln bi rnh gian mi. u trc, mi b tch ra thnh mt np nh

310
 bao ly m vt to nn bao m vt (prepuce of clitoris); u sau hai mi dnh vi nhau
to nn hm mi m h (frenulum of labia minora).
Tin nh m o (vestibule) l mt khong lm nm gia mt trong hai mi
b, sau m vt v trc hm mi m h. M thng vo tin inh c l niu o ngoi
trc, l m o sau v nhng ng tit ca cc tuyn tin nh ln.

Hnh 29.4. Cc cd quan sinh dc ngoi ca n

2.2. m vt (clitoris)

m vt tng ng vi dng vt nam gii v c to nn bihai vt hang.

Am vt nm trc tin nh m o, di khp mu, trn l niu o.Pha di m vt
c mt np nim mc gi l hm m vt (frenulum of clitoris).

2.3. Tuyn tin nh ln (greater vestibular gland)

C hai tuyn ln tit ra cht nhy nm hai bn tin nh m o, mi tuyn c

ng dn vo tin nh, c gi l cc tuyn tin nh ln.

2.4. Mch v thn kinh ca c quan sinh dc ngoi

ng mch l cc nhnh t ng mch thn ngoi v ng mch thn trong.
Tnh mch v tnh mch thn trong v tnh mch thn ngoi. Bch huyt v
cc hch bn nng v cc hch chu. T hn kinh l cc nhnh ca cc dy thn kinh
chu bn, sinh dc i v thn kinh bn.

3. TUYN V (breast) (H.29.5)

V l hai tuyn tit sa nm ngc, trc cc c ngc, i t xng sn III n
xng sn VI.

311
 Hnh th ngoi
V c hnh mm xi; gia mt trc ca v c mt li trn gi l nm v hay
nh v (nipple), ni c nhiu l ca cc ng tit sa. Xung quanh nm v l mt vng
da sm mu hn gi l qung v (areola). Trn b mt qung v c ni ln nhiu cc
nh do nhng tuyn b qung v y li ln.

Hnh 29.5. Tuyn v

Cu to
Mi v c t 15-20 thu m tuyn sa, mi thu do mt s' tiu thu to nn:
ng tit ca cc tuyn sa chy theo hnh nan hoa t chu vi hng vo nm v. Khi
rch trch p xe v. phi rch theo hng song song vi hng i ca cc ng sa
trnh ct t cc ng tuyn sa.
b mt v gia cc tuyn sa l nhng m m v p xe c th xy ra y.
Mch v thn kinh
ng mch l cc nhnh tch t ng mch ngc trong v ng mch ngc
ngoi.
Tnh mch v cc tnh mch ngc trong v tnh mch ngc ngoi.
Bch huyt v ba chui hch l chui hch nch, chui hch ngc trong v chui
hch trn n.
Thn knh l nhng nhnh trn n ca m ri c nng v cc nhnh xin ca
cc dy thn kinh gian sn t II n VI.

312
 Bi 30

I CNG V H THN KINH, CC MNG NO TU

MC TIU

1. Trnh by c nhng kin thc chung nlit v h thn kinh: t bo v m

tlin kinli, cc loi nron v mi lin h gia cc nron, cc phn ca h
thn kinh, cu to ca thn kinh trung ng v ngoi vi...
2. M t c cc mng no-tu.
3. Nu c nhng lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. I CNG
H thn kinh - mt mng li phc tp, c t chc cao ca hng t nron - c ba
chc nng c bn l cm gic (thu nhn cc kch thch t bn ngoi v bn trong c
th, dn truyn cc thng tin cm gic v c quan phn tch), x l thng tin (phn
tch, tng hp cc thng tin a vo a ra quyt nh v lu gi thng tin nu cn)
v vn ng (thc hin nhng p ng thch hp trc cc kch thch. H thn kinh l
c s vt cht ca nhn thc v tr nh; n khi pht tt c cc vn ng theo mun.

1.1. T bo v m thn kinh

M thn kinh do cc nron v cc t bo thn kinh m to nn.

1.1.1. Nron hay t bo thn kinh chnh thc (H.30.1)

Bao Schwan

Tht Ranvier

Si trc

Cc tn cng

Hnh 30.1. Nron chnh thc

313
 Hnh 30.2. Cc t bo thn kinh m ca h thn kinh trung ng
A. Vi m bo; B. T bo t nhnh;
c . T bo sao m nguyn sinh cht; D. T bo sao m si

n v cu to nn m thn kinh l t bo thn kinh, hay cn c gi l nron.

Mi nron bao gm mt thn v cc nhnh t thn mc ra l nhnh (si) trc v cc
nhnh gai. c im ca nron l c kh nng pht ra v dn truyn xung ng thn
kinh dc theo thn v cc nhnh ca chng. Xung ng t nhnh gai c dn truyn
v thn, xung ng t thn c dn truyn ti u tn cng ca nhnh trc.
Cc thn nron c hnh dng v kch thc khc nhau. Trong bo tng ca thn
nron c nhng m li ni nguyn sinh to thnh cc thN issl. Thn nron l thnh
phn chnh to nn cht xm ca h thn kinh. Nhng khi cht xm trong no v tuy
sng m c cng chc nng c gi l nhn (nucleus), nhng khi cht xm thn
kinh ngoi vi c gi l hch (ganglion).
Mi nron ch c mt nhnh trc nhng s nhnh gai thi thay i tu loi nron.
Khnh gai thng ngn hn nhnh trc v phn nhnh nhiu. Nron c mt nhnh gai
v mt nhnh trc l nron hai cc, c t hai nhnh gai tr ln l nron a cc. Nron
ca cc hch cm gic ngoi vi ch c mt nhnh t thn mc ra nn c gi l nron
mt cc; nhnh ny ri thn mt on ngn th chia thnh mt nhnh chy ra nsoi vi.
mt nhnh chy vo thn no v tu sng, c hai nhnh c c im cu to cua nhnh
trc (ta vn quen gi nhnh chy ra ngoi vi l nhnh gai). Hu ht cc nhnh trc
c bc bng mt bao cht bo, c mu trng, gi l bao myelin; cc nhnh 2ai
thng khng c bao myelin; cc nhnh c bao myelin to nn cht trng ca h thn
kinh. Cht trng trong thn kinh trung ng c chia thnh cc b (fasciculus): nu

314
 cc si trong mt b c cng im xut pht, cng im tn cng v dn truyn cng
loi thng tin th b c gi l di (tracts). Nhng b cht trng (nhnh trc)
thn kinh ngoi vi c gi l thn kinh hay dy thn kinh. Nhng nhnh trc v gai
m khng c bao myelin c mt c cht xm ca h thn kinh. cc thn kinh ngoi
vi, cc nhnh trc cn c bc bng mt bao gi l bao Schwann do cc t bo
Schwann to nn.

1.1.2. Cc t bo thn kinh m (H.30.2)

Cc t bo thn kinh m (neuroglia) khc vi cc t bo thn kinh chnh thc

ch chng khng c tnh d b kch thch v dn truyn m ch ng vai tr chng
v nui dng cho cc t bo thn kinh chnh thc. Cc t bo thn kinh m trong
thn kinh trung ng bao gm: cc i bo m (macroglia), cc t bo sao
(astrocytes), cc t bo t nlnl (oligodendroglia), cc t bo ni tu (epen dymal
cells) v cc vi bo m (microglia); chng to nn khong mt na th tch ca thn
kinh trung ng. Cc t bo sao ngn cch cc mch mu vi nron thn kinh, cng
vi thnh mch to nn hng ro mu-no; cc t bo t nhnh to nn bao myelin ca
cc si trc trong thn kinh trung ng. Loi t bo thn kinh m c mt ph bin
thn kinh ngoi vi l t bo Schwann; chng to nn bao myelin v bao Schwann ca
cc nhnh trc. Cho n nay, s hiu bit v chc nng ca cc t bo thn kinh m
cha y v cha thng nht.

1.2. Cc loi nron

1.2.1. Nron cm gic (H.30.3)

R sau tk sng
Hch gai

- - - T u sng

-Synap

/
C

/' \ I'I
R trc tk sng------------' \ ---------- Cc nron lin hp

Nron vn ng

Hnh 30.3. Cung phn x ca ty

315
 Thn ca cc nron cm gic l t bo mt cc nm hch cm gic ca cc dy
thn kinh s v thn kinh sng bn ngoi thn kinh trung ng. Cc nhnh i ra
ngoi vi (m ta quen gi l nhnh gai), to thnh dy thn kinh cm gic hoc thnh
phn cm gic ca cc dy thn kinh hn hp; chng chia nhnh v u tn cng ca
mi nhnh l b phn tip nhn cm gic (sensory receptors) nm da, nim mc, cc
ni tng v trong c; b phn cm gic mt s gic quan chuyn bit l cc t bo
c bit kt hp vi u tn cng ca cc nhnh gai m khng phi n thun l u
tn cng ca nhnh gai. Cc si trc chy v tu sng v no. Nhng cm gic truyn
v tu sng v thn no c cc nron cm gic hai phn ny dn truyn ti tiu
no hoc i no, hoc c cc nron lin hp tip nhn v x l.

1.2.2. Nron vn ng
Cc thn nron vn ng c bm xng nm nhn vn ng thn kinh s v
thn kinh sng (nron vn ng di); chng tip nhn xung ng t nron nm v
i no (nron vn ng trn) i xung. Si trc ca cc nron vn ng di i ti
cc c, to nn cc dy thn kinh vn ng hoc thnh phn vn ng ca cc dy thn
kinh hn hp. Cc thn nron vn ng c trn, c tim v cc tuyn nm cc nhn t
ch trong thn kinh trung ng v cc hch t ch ngoi vi.

1.2.3. Nron lin hp

Cc nron lin hp (intemeurons) nm trong no v tu sng, chim ti 90% s

nron ca thn kinh trung ng. Chng nm gia cc nron cm gic v cc nron vn
ng, ng vai tr trung tm tch hp (integration center).

1.2.4. Mi lin h gia cc nron

V mt gii phu, gia u tn cng nhnh trc ca nron ny v thn hoc

nhnh gai ca nron kia c mt khong gin on hp gi l synap. Khi xung ng
thn kinh i ti u tn cng nhnh trc th u ny gii phng ra cc cht dn truyn
thn kinh i qua khe synap n tc ng v gy ra xung ng nron tip sau. Theo
cch ny, xung ng thn kinh c dn truyn lin tc qua hng lot nron. Nh h
thn kinh, c th c c nhng p ng thch hp trc nhng thay i (kch thch)
ca mi trng. S p ng ny gi l phn x. v bn cht, mt phn x l lung dn
truyn lin tc ca xung ng thn kinh qua cc loi nron k trn theo mt chiu nht
nh. Con ng m xung ng thn kinh i qua gi l cung phn x. Mt cung phn
x y bao gm 5 thnh phn: 1. b phn tip nhn cm gic, 2. nron cm gic,3.
mt hoc nhiu nron lin hp, 4. nron vn ng v 5. b phn thc hin p ng
phn x (c hoc t bo tuyn - effectors). B phn tip nhn cm gic l u tn cng
ca nhnh gai hoc t bo cm th c bit lin h vi u tn cng nhnh gai. S
nron trung gian thay i theo mc phc tp ca phn x. Phn x cng phc tp
th cng nhiu nron trung gian; phn x n gin nht, nron cm gic lin h
thng vi nron vn ng, khng c nron trung gian.

1.3, S phn chia h thn kinh

H thn kinh c chia thnh hai phn: phn (hay h) thn kinh trung ns v
phn (hay h) thn kinh ngoi vi.

/
 Phn trung ng bao gm no v tu sng; phn ngoi vi bao gm cc hch, cc
dy thn kinh v cc b phn tip nhn cm gic nm ngoi thn kinh trung ng.
Trong phn thn kinh ngoi vi, cc hch v cc si thn kinh t ch (chi phi c trn,
c tim v cc tuyn) hp nn phn t ch ca thn kinh ngoi vi. vng h i, mt
s nron va c kh nng tip nhn v dn truyn xung ng, va c kh nng ch tit
ra cc hormon gii phng vo h tun hon; chng c gi l thn kinh tit (xem
H ni tit).

1.4. S thoi ho v ti to thn kinh

Nhnh trc ca thn kinh ngoi vi c bc bng bao Schwann ( ngoi) v bao
myelin ( trong). Khi nhnh trc v cc bao b t, on nhnh trc v bao myelin
sau ch t b thoi ho. Nu cc u ch t p st nhau, cc u ca bao Schwann
lin li to nn mt ng rng; on nhnh trc trc ch t mc di ra tin vo ng
rng ny, bao Schwann to nn bao myelin mi v nhnh trc c ti sinh. Nhnh
trc trong thn kinh trung ng khng ti to theo cch ny c v khng c bao
Schwann. S ti to cc nron mi t cc t bo mm cn ang c nghin cu.

2. PHN NGOI VI CA H THN KINH (pheripheral nervous system)

2.1. i cng
Nhng dy thn kinh (nerve) v nhng hch (ganglion) nm ngoi thn kinh trung
ng to nn phn ngoi vi ca h thn kinh. Tu theo v tr nguyn u, cc dy thn
kinh ngoi vi c phn chia thnh: cc dy thn kinh s (cranial nerves), gm mi hai
i thot ra t no v cc dy thn kinh sng (spinal nerves), gm 31 i thot ra t tu
sng. Phn t ch (autonomic division) ca h thn kinh ngoi vi bao gm cc hch t
ch v cc si thn kinh t ch i ln trong cc dy thn kinh s v sng.
Mi dy thn kinh do cc si thn kinh (nerve fibres) to nn. Mi si thn kinh
chnh l mm ko di ca mt t bo thn kinh m thn t bo ca n nm trong thn
kinh trung ng hoc trong mt hch no ca thn kinh ngoi vi. v mt chc
nng, ta c th gp ba loi si thn kinh trong cc thn kinh ngoi vi (H.30.3)-.
Cc si thn kinh i (efferent nerve fibres) hay si vn ng dn truyn cc
xung ng t thn kinh trung ng ti cc c bm xng. Thn t bo ca cc si ny
nm cht xm ca tu sng v thn no.
Cc si thn kinh n (afferent nerve fibres) hay si cm gic dn truyn cc
xung ng pht sinh t nhng b phn th cm khc nhau da, c, khp v cc gic
quan c bit ti thn kinh trung ng. Thn t bo ca cc si ny nm hch cm
gic ca cc thn kinli s v thn kinh sng (craniospinal sensory ganglia).
Cc si thn knh t ch (autonomic nerve fibres) i ln trong thn kinh ngoi
vi m nhim vic chi phi hot ng ca cc c trn, c tim v cc tuyn. Nhng si
ny cng l cc si i (vn ng) m thn t bo ca chng nm thn no va tuy
sng (si trc hch - preganglionic nerve fibres) hoc hch t ch ngoai vi (s sau
hch - postganglionic nerve fibres). Nhng si khng thuc h t ch trong dy thn
kinh ngoi vi c gi l cc si thn kinh thn th (somatic nerve fibres).

317
 Trong mi dy thn kinh, cc si thn kinh hp thnh cc b. Si thn kinh, b
si thn kinh v c dy thn kinh u c m lin kt bao bc: lp m lin kt mng
bc quanh mi si thn kinh l mng trung thn kinh (endoneurium). Lp m lin kt
bao quanh mt b si thn kinh l mng quanh thn kinh (perineurium). Mng trn
thn kinh (epineurium) l lp m lin kt bao quanh mt dy thn kinh.

2.2. Cc thn kinh sng

C 31 i dy thn kinh sng (spinal nerves) ri khi ng sng qua cc l gian

t sng. Cc l gian t sng do cc t sng k cn nhau to nn. Cc thn kinh
sng c gi tn v phn nhm theo cc t sng c lin quan vi chng: tm i
dy thn kinh sng c, mi hai i thn kinh sng ngc, nm i thn kinh sng tht
lng, nm i thn kinh sng cng v mt i thn kinh sng ct.
Mc d ch c by t sng c nhng li c tm i thn kinh sng c v i th
nht ri khi ng sng gia xng chm v t c I, v i th tm thot ra di
t sng c VII. T tr xung, cc thn kinh sng c gi tn v mang s ca t
sng nm ngay pha trn.
Cc thn kinh sng tht lng, cng v ct thot ra khi tu sng on cui ca
tu sng (on ngang mc t sng tht lng I). Chng chy xung di bn trong
ng sng v trong khoang di nhn, to nn mt b thn kinh trng ging nh ui
nga nn c gi l ui nga (cauda equina). Cc thn kinh ny ri khi ng sng
ngang mc b di cc t sng tht lng v cng tng ng.
Mi thn kinh sng c to nn bi s kt hp ca hai r. R trc (anterior
root; motor root) hay r vn ng do cc si thn kinh i to nn. v thc cht, cc si
ny chnh l nhnh trc ca nhng nron thn kinh ct trc cht xm tu sng.
Ngoi ra, on tu ngc v tht lng trn, r trc cn cha cc si thn kinh t ch
trc hch m bn cht l cc nhnh trc ca nhng t bo ct bn ca cht xm tu
sng. R sau (posterior root; sensory root) hay r cm gic do cc si thn kinh n
to nn. Trn r sau c hch cm gic thn kinh sng hay hch sng (spinal ganglion).
Hch ny cha cc nron mt cc. Nhng nhnh ngoi vi ca cc nron hch phn b
ti cc cu trc (tng v thn th) ngoi vi, nhng nhnh trung ng chv qua r sau
vo tu sng. Nhng xung ng cm gic t ngoi vi chy vo thn kinh trung ng
theo cc nhnh ny.
Khi cha phn chia, thn kinh sng c gi l thn tln kinli song (trunk of
spinal nerve). Ngay sau khi l ra t l gian t sng, mi thn thn kinh sng chia ra
thnh bn nhnh:
Nhnh mng tu (meningeal branch) hay nhnh qut ngc;
Nhnh thng (ramus communicans) l nhnh ni thn thn kinh SY12 vi thn
giao cm. C hai loi nhnh thng: nhnh trng cha cc si giao cm trc hch t
dy thn kinh sng chy ti cc hch ca thn giao cm, nhnh xm cha cc si giao
cm sau hch t cc hch ca thn giao cm chy ti dy thn kinh sng:
Nhnh sau (posterior ramus) i ra sau ri chia thnh cc nhnh trong v ngoi
chi phi cho da v cc c su mt sau u. c v thn;

318
 ^C dng lng
Si cm t n g ---------

-------Da
Sng bn
Tuyn m hi
Ngnh sau tk sng
Si trc hch Si sau hch
Nhnh thng xm Ngnh trc tk sng

M ch mu
Hch trc sng
Nhnh thng trng
Tuyn tiu h o ----------
Hch cnh sng

/ M
JJ / '
Hnh 30.4. Thn kinh sng v than kinh giao cm
I < ( '
f , . ... ........................ .
Nhnh trc (anterior ramus) chi phi cho mt trc - bn ca u, c, thn,
chi trn v chi di. Cc nhnh trc ca cc thn kinh sng c, tht lng v cng
ni li vi nhau gn nguyn u ca chng to thnh cc m ri (plexus) c,
tht lng, cng v ct. Ti cc m ri ny, cc si thn kinh c nhm li v sp
xp li trc khi tip tc n chi phi cho da, xng, c v khp. Nhng dy thn
kinh t cc m ri i ra c t tn theo vng m chng chi phi hoc theo v tr
v ng i ca chng. Nhng nhnh trc ca cc thn kinh sng ngc II-XII
khng tham gia to thnh cc m ri v c gi l cc thn kinh gian sn
(intercostal nerves). Chng chi phi cho c v da ca thnh ngc trc-bn v thnh
bng trc - bn (NVII - NXII).

2.3. Cc mng no - tu (m eninges) (H.30.5)

No v tu sng c bao bc bi ba lp mng t ngoi vo l mng cng, mng

nhn v mii mm. Nhng mng ny c tc dng nng , nui dng v bo v cho
no - tu. Gia mng nhn v mng mm c mt khoang cha y dch no tu.

2.3.1. M ng c n g (dura mater)

M ng no cng (cranial dura mater). Mng no cng cu to bng m lin kt
collagen. M t ngoi ca n dnh vi ct mc ni s, tr nhng ni c xoang tnh
mch mng cng i gia mng cng v xng s (cng c nhng m t cho rng ct
mc ni s l lp ngoi ca mng no cng). Mt trong c nhng vch i vo trong
ngn cch cc phn ca no: lim di no ngn cch hai bn cu i no, lu tiu
no ngn cch i no vi tiu no, lim tiu no ngn cch hai bn cu tiu no
honh yn to thnh mi h tuyn yn. Cc xoang tnh mch m ng cng i gia
mng cng v ct mc ni s (thng dc theo ch bm ca cc vch mng cng vo
xng s) hoc i trong mng cng. Xoang tnh mch mng cng ch c lt bn
trong bng lp ni m.
M ng tuy cng (spinal dura mater) (Hnh 30.6). Mng tu cng khng dnh vi
thnh xng xung quanh nh mng no cng m ngn cch vi thnh ng sng bng

319
khoang ngoi cng, mt khoang cha m v m ri tnh mch sng. N cng khng
c nhng vch tin vo trong v khng c xoang tnh mch nh mng no cng. Trng
ton b, mng ty cng nh mt ti ko di t quanh l chm ti ngang t sng cng
II. T y tr xung, n bao quanh dy tn ri dnh vo xng ct.

Xoang tm dc trn
I i no
Lim i no

Mng nhn
Khoang di nhn

M ng mm

Lu tiu no v Cu no
xoang tm ngang

no

Hnh no

Ty sng

ng trung tm

Hnh 30.5. M ng no ty

2.3.2. M ng n h n (arachnoid mater)

y l mt mng mng nm gia mng cng v mng mm nhng ngn cch vi

mng mm bng khoang di nhn cha y dch no tu. C nhng di m lin kt
bng qua khoang di nhn ni mng nhn vi mng mm. Mng nhn no p st mt
trong mng no cng v b mt cc vch mng no cng; mng nhn tu lt mt trong

1
ng mng cng. Khoang di nhn ca no c nhng ch gin rng, to nn cc b
di nhn. Khoang ny thng vi h thng no tht qua cc l gia v bn mi no
tht bn, v lin h vi cc xoang tnh mch mng cng bng cc ht mng nhn. Ht
mng nhn l nhng mm ca mng nhn li vo xoang mng cng c tc dng dn
lu dch no tu t khoang di nhn v xoang tnh mch.

2.3.3. M ng m m (pia mater)

Mng mm l mng m lin kt cha nhiu vi mch bc st b mt no v tu
sng. M ng no mm lch c vo cc khe ca bn cu no; n dy ln quanh cc
no tht v to nn cc tm mch mc v cc m ri mch mc. Mng tu mm tr
thnh dy tn k t nh nn tu tr xung. Mng mm c vai tr nui dng cc
nion ca no v tu sng.

M ng tu cng

- - T h n TK sng

Nhnh sau

R trc T K sng

' N hnh trc

C c nhnh thng

Hnh 30.6. S cc lp mng tu v khoang di nhn tu

321
 Bi 31

TU SNG

MC TIU

1. M t dc v tr, gii hn, kch thc, phn on, hnh th ngoi v cu to

ca tu sng.
2. Trnh by c nhng tip ni ca tu sng vi thn kinli ngoi vi v phn
cn li ca thn kinh trung ng.
3. Nu dc nhng lin h chc nng v lm sng thch hp

1. V TR V KCH THC

Tu sng l phn thn kinh trung ng nm trong ng sng nhng khng chim
ht chiu di ng sng. trn, tu sng lin tip vi hnh no ngang mc b trn
t sng c I; u di tu sng ngang mc b trn t sng tht lng II. ng sng
c nhng on cong nhng tu sng li c xu hng chy thng. Dy tn cng (filum
terminale) chy tip theo tu sng qua phn di ng sng ti tn xng ct. on
ng sng di t sne tht lng II ch c dy tn cng v cc r thn kinh sng t
tht lng II tr xung. Do vy, thng chc vo ng sng ly dch no tu on
ny, tt nht l gia cc t sng tht lng IV v V.
Bao quanh tu sng l cc mng tu v dch no tu; khong nm gia mng
tu cng v ng sng cha m v cc bi tnh mch.
Tu sng di 45 cm. nng 30 gam; ng kinh ca tu sng thay i theo tng on.

2. HNH TH NGOI (H 31.1)

Tu sng c hnh tr dt, mu trng xm, c hai ch phnh l phnh c (cervical

enlargement) tng ng vi nguyn u m ri thn kinh cnh tay v phnh tht lng-
cng (lumbosacral enlargement) tng ng vi nguyn u m ri thn kinh tht lng-
cng. u di ca tu sng thu hp li nh mt hnh nn nn c gi l nn tu
(conus medullaris).
Tu sng c chia thnh 5 on v nhiu t (segment) (H.31.1)
on c (cervical part) gm tm t, l ni thot ra cc i r thn kinh c
I - VIII.
on ngc (thoracic part) gm mi hai t, l ni thot ra cc i r thn kinh
ngc I - XII.
on tht lng (lumbar part) gm nm t, l ni thot ra cc i r thn kinh
tht lng I - V.

322
 on cng (sacral part) gm nm t, l ni thot ra cc i r thn kinh cng I - V.
on ct (coccygeal part) gm ba t l ni thot ra cc i r thn kinh ct I -
III. Thng th cc r thn kinh ct II v III km pht trin nn trn thc t ch c tng
cng ba mt i r thn kinh sng.

Rnh trung gian sau

Phnh c

<---- ------------- Khe gia - trc

Rnh gia - sau

Rnh bn - trc

Rnh bn - sau

Phnh tht lng - cng

Hnh 31.1. Hnh th ngoi v phn on tu sng

(A. Mt bn B. Mt trc c. Mt sau)
Hnh ngoi tu sng c chia thnh hai na bi khe gia-trc (median
anterior fissure) v rnh gia-sai( (posterior median sulcus). Khe th su v rng c
mng tu mm lch vo; rnh th nng, tip gip vi vch gia-sau (posterior median
septum). (H.3J .2)
Mt bn ca mi na tu sng c hai rnh: rnh bn-trc (anterolateral sulcus)
ni thot ra cc r trc (anterior root), v rnh bn-sau (posterolateral sulcus) ni i
vo ca cc r sau (posterior root). Cc rnh bn li chia mi na tu sn thnh 3

323
thng (funiculi of spinal cord): thng trc (anterior funiculus) gia khe gia-trc
v rnh bn-trc; tling bn (lateral funiculus) gia cc rnh bn-trc v sau; v
thng sau (posterior funiculus) gia rnh bn-sau v rnh gia-sau. cc on tu
c v ngc trn, gia thng sau cn c rnh trung gian sau (posterior intermediate
sulcus) ngn cch b thon v b chm.
_ - ' ---------- Khe gia- trc

- Sng trc ty sng

Sng sau tu sng

- R trc tk sng
- Rnh bn - trc
- - R sau tk sng
' 'Thng bn-------
- - Hch gai (Hch r sau)
Khe gia - trc
------Rnh bn - sau

------Thng trc
----- Rnh gia - sau

---- Thng sau

Hnh 31.2. Hnh th ngoi ty sng

A. Nhn t trc B. Nhn t sau

3. HNH TH TRONG
Vch gia - sau
B chm Mp trng sau
B thon
Di ty - tiu no sau Nhn ngc
Di v - ty bn Nhn vin
Di - ty Cht keo
Nhn ring
Cc b ring bn
Nhn li

Di ty - i th
Sng bn

Di ty - Nhn sau - sau - ngoi

tiu no trc
Nhn sau - ngoi

Di mi - tu v Nhn trc ngoi

di li- ty Nhn trung tm
Nhn sau - trong
Di ty - i th trc Nhn trc
Di trm - ty Nhn trc trong
Di tin nh - ty ng trung tm
Di v - ty trc Mp trng trc
Khe gia - trc

Hinh 31.3. Thit ngang qua tu sng

 Tu sng l ni i qua ca cc b cht trng dn truyn xung ng thn kinh t
ngoi vi v no v ngc la; tu sng cng l trung tm ca phn x tu. Tu sng
c cu to bng cht trng bc ngoi v cht xm trong; gia cht xm c ng
trung tm. (H.31.3)

3.1. C h t xm (grey substance)

Trn thit ct ngang qua tu sng, cht xm c hnh ch H, mi bn c ba
ch li c gi l cc sng: sng trc (anterior hom), sng bn (lateral hom) v
sng sau (posterior horn). Cc sng chy lin tc theo chiu di ca tu sng to nn
cc ct cht xm (grey columns): ct trc, ct sau v ct trung gian nm gia cc ct
trc v sau. Cc sng chnh l mt ct ca cc ct; ring sng bn l phn li sang
pha bn ca ct trung gian on tu t ngc I n tht lng III. Vng cht xm nm
ngang ni ct trung gian hai bn c gi l mp xm.
ng trung tm (central canal): nm gia mp xm, chia mp xm thnh mp
xm trc v mp xm sau. ng chy dc sut chiu di tu sng, u trn thng vi
no tht bn, phn nm trong nn tu phnh rng gi l tht tn cng (terminal
ventricle).
Sng trc cha thn ca cc nron vn ng m nhnh trc ca chng i ti
cc c bm xng. y cng l ni tn cng ca cc si ca cc di v-tu v cc di
i xung khc. Cc nron trong ct trc to thnh nhiu nhn.
Sng sau c chia t sau ra trc thnh bn phn: nh (apex), chm (head), c
(neck) v nn (base). y l ni tn cng ca cc si t r sau (r cm gic) thn kinh
sng. Nhnh trc ca cc nron sng sau to nn cc di cm gic chy ln no. Cc
nhn ca sng sau bao gm nhn vin, cht keo v nhn ring.
Sng bn v ct trung gian l vng cht xm trung gian nm gia ct trc v
ct sau. Vng cht xm ny c chia thnh: cht trung gian trung tm (central
intermediate substance) nm st ng trung tm v cht trung gian bn (lateral
intermediate substance) nm ngoi cht trung gian trung tm. Trong cht irung gian
bn c nlin trung gian bn (intermediolateral nucleus). Ct nhn ny cha thn ca
cc nron vn ng t ch m nhnh trc ca chng i ti cc hch giao cm ngoai
vi v ch thy r cc t tu t c VIII n tht lng III. cc t tu t cng II n
cng IV, ct trung gian cha cc nhn i giao cm cng (sacral parasympathic
nuclei ). Nlin ngc sau (posterior thoracic nucleus) l mt nhn ca ct trung gian
nm st vi b trong ca nn sng sau.

3.2. C h t tr n g (white substance)

Cht trng bao quanh cht xm, c cc sng trc v sau chia thnh ba thng
(funiculus) trc, bn v sau. Mi thng cha cc b v di. Tn gi ca mt di la
mt t ghp ch ni xut pht ( trc) v tn cng ( sau) ca cc si trong di
v tr ca di v hng i cc si. Di c hng i ln l di cm gic hno i xung
l di vn ng.

325
 thng trc c di v-tu trc (anterior corticospinal tract) dn truyn vn
ng c thc, di tu-i th trc (anterior spinothalamic tract) dn truyn cm gic
xc gic th s v mt s cc di khc.
thng bn c di v-tu bn (lateral corticospinal tract) dn truyn vn ng
c thc, di -tu (rubospinal tract) dn truyn vn ng khng c thc (thuc h
ngoi thp), di tu-i th bn (lateral spinothalamic tract) dn truyn cm gic au
v nhit, di tu-tiu no trc (anterior spinocerebellar tract) v di tu-u no sau
(posterior spinocerebellar tract) dn truyn cm gic bn th khng thc.
thng sau c b thon (gracile fasciculus) v b chm (cuneate fasciculus).
Nhng b ny ch yu cha cc si dn truyn cm gic xc gic tinh t v cm gic
bn th c thc.
Mp trng trc (anterior white commissure) nm sau khe gia-trc, trc mp
xm trc.
M p trng sau (posterior white commissure) nm u trc vch gia-sau.

326
 Bi 32

THN NO V TIU NO

MC TIU

1. M t c hnh th ngoi, cu to v nhng tip ni ca thn no vi cc

thn kinh s v phn cn li ca thn kinh trung ng.
2. M t c hnh th ngoi, cu to v nhng tip ni ca tiu no.
3. Nu c nhng lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. THN NO (BRAINSTEM )

Thn no gm hnh no, cu no v trung no.

1.1. Hnh th ngoi (Cc H.32.1 v 32.2)

Th v
thng sau

Tk s III
Rnh cu - cung Cung i no

Tk s V
Tk s V
Tk so VI

Tk s VII v VII'

Tk s VIII

Tk s IX
Rnh nn
Tk s X

Tk s XI
Tk s IX
Trm hnh
Rnh hnh - cu
Tk s XII

Thp hnh Khe gia trc

Thng trc

Hnh 32.1. Mt trc thn no

327
1.1.1. Hnh no (medulla oblongata; bulb)

Hnh no l phn di cng ca thn no; u di ca n lin tip vi tu sng.

Hnh no di khong 2,5 cm, nm trong vng l ln xng chm v to dn ra t di
ln trn.
Mt ngoi hnh no c cc khe v rnh ging nh tu sng. Cc khe rnh ny
chia mi na hnh no (theo chiu dc) thnh ba phn.
Phn trc l mt khi li nm k vi khe gia-trc (anterior median fissure)
c tn l thp-hnh (pyramid).
Phn bn nm gia rnh bn-trc (anterolateral sulcus) v rnh bn-sau
(posterolateral sulcus). Na di ca phn ny ging nh thng bn tu sng nhng
na trn phnh to thnh trm hnh (inferior oliva). on rnh bn-trc nm trc
trm hnh l rnh trc trm (pre-olivary sulcus), ni chui ra ca cc r thn kinh s
XII. on rnh bn-sau nm sau trm hnh l rnh sau trn7 (retro-olivary sulcus), ni
chui ra ca cc thn kinh s IX, X v XI.
Phn sau hnh no nm gia rnh bn-sau v rnh gia-sau (posterior median
sulcus): pha di c b chm v c chm (cuneate tubercle), b thon v c thon
(gracile tubercle); pha trn c cung tiu no di (inferior cerebellar peduncle) i
chch ln trn v ra ngoi vo tiu no. C chm v c thon tng ng vi nhng nhn
cng tn nm su bn di. mt trc, u trn hnh no ngn cch vi cu no
bng rnh hnh-cu (medullopontine sulcus), ni c cc thn kinh s VI. VII v VIII
i ra.

No tht III
Tuyn tng

C nh tay g trn
C nh tay g di

G trn

G di

Hm mn ty trn

/ M n ty trn

--------Li trong

Vn ty - no tht IV
Din tin inh

Tam gic tk s XII

Cht no

Hnh 32.2. Mt sau ca thn no

328
 1.1.2. Cu no (pons)
Cu no nm gia hnh no v trung no. Mt trc cu no nm trn mm nn
xng chm, mt sau ngn cch vi tiu no bi no tht IV v ni vi tiu no bng
cc cung tiu no gia.
mt trc c mt rnh chy dc trn ng gia gi l rnh nn (basilar
sulcus); rnh l ni ng mch nn chy qua. Pha trn, cu no ngn cch vi trung
no bi rnh cu-cung. Mt bn lin tip vi mt trc v thu hp dn thnh cung
tiu no gia (middle cerebellar peduncle). Thn kinh sinh ba chui ra khi cu no
gia mt trc v mt bn. Mt sau cu no l phn trn ca sn no tht IV.

1.1.3. Trung n o (mesencephalon; midbrain)

Trung no nm gia cu no di v gian no trn. Trong trung no c trung
tm di v ca th gic v thnh gic; mt ngoi c cc dy thn kinh s III v IV
chui ra. trung no, tht no IV thu hp thnh cng trung no.
gia mt trc trung no c h gian cung (interpeduncular fossa); sn ca h
ny l cht tling sau (posterior perforated substance) - ni c dy thn kinh s III
chui ra. Hai bn h gian cung l cc cung i no (cerebral peduncle) chy chch t
di ln trn.
Phn sau trung no l mi trung no (tectum of middle brain); y c bn g
(cn gi l c no sinh t), mi bn hai g. G trn (superior colliculus) l trung tm
di v ca th gic ni vi th gi ngoi (lateral geniculate corpus) qua cnh tay g
trn (brachium of superior colliculus). G di (inferior colliculus) l trung tm di
v ca thnh gic ni vi th gi trong (medial geniculate corpus) qua cnh tay g di
(brachium of inferior colliculus).

1.2. Hnh th trong thn no

1.2.1. Hnh no (H.32.3)

Hnh no c cc trung tm iu khin cc chc nng h hp v tun hon, cc

trung tm phn x nhai, nut v nn
V cu to, na di hnh no gn ging vi tu sng, nhng na trn c cc
cu trc rt khc vi tu sng.

1.2.1.1. Cht xm
Cht xm ca hnh no bao gm:

329
 Mi no tht IV - Nhn tk XII
- Nhn cm tng tk X

Di ty - tiu no sau Nhn lng tk X

Nhn b n c
Nhn ty tk V
Si thc vt tk X

B dc sau Nhn hoi nghi

Di ty - tiu no tro-

Di - ty-

C c di ty - i th - Nhn trm phu sau

Lim gia Nhn trm chnh

Nhn trm ph gia

Hnh 32.3. Thit ngang qua hnh no

Nhn ca cc dv thn kinh s: nhn thn kinh XII, nhn hoi nghi (nucleus
ambigus) (nhn vn ng ca cc thn kinh s IX. X v XI), nhn tu thn kinh V
(nhn cm gic), cc nhn b n c (nuclei of solitary tract) (nhn cm gic ca cc
thn kinh s VII, IX v X) v nhn lng (sau) thn kinh X.
Nhn thon (gracile nucleus) v nhn chm (cuneate nucleus): ni dng ca cc
b cng tn.
Cc nhn khc: nhn trm chnh (principal olivary nucleus), nhn trm ph
gia (medial accessory olivary nucleus) v nhn trm ph sau (posterior accessory
olivary nucleus). Cc nhn trm hp nn phc hp trm di (inferior olivary
complex). Ngoi ra cn c cc nhn li (reticular nucllei) ca cu to li.

1.2.1.2. Cht trng

Cht trng hnh no gm ba loi si.

Cc si t tuy sng i ln trong cc di: di tu - i th trc v di u-i th
bn, di tu-tiu no trc v di tu-iu no sau, b thon v b chm, di tu trm
v tu li. Cc si trong b thon v b chm dng nhn thon v nhn chm: tip
cc si t hai nhn ny bt cho ng gia ri i ln to thnh lim gia (medial
lemniscus).
Cc si t nhng tng no cao hn i xung hnh no hoc xuns ty sng qua
hnh no:
Di thp nm thp hnh: n cha cc si Y-tu (corticospinal fibres) v cc
si v-nln hnh (bulbar corticonuclear fibres), phn di hnh no, 70 - 90*7 s
si v-tu bt cho sang bn i din ti bt cho thp (decussation of pyramids) - ri
i xung to thnh di Y-t bn: s si cn li i thng xung tu sng to nn di

330
v-tu trc. Cc si v-nhn hnh tn cng nhn vn ng ca cc thn kinh s
hnh no.
Cc di -tu, li-tu, mi tu, h i-tu, tin nh-tu (ln lt xut pht t
nhn , cu to li thn no, mi trung no, h i th v cc nhn tin nh).
Cc si lin hp i trong hai b: b dc gia (medial longitudinal fasciculus) v
b dc sau (posterior longitudinal fasciculus).

1.2.2. Cu no (H.32.4)

Trn thit ct nm ngang, cu no c hai phn: phn nn cu trc v trn

cu sau
Phn nn cu (basilar part o f pons) cha cc si chy dc, cc si chy ngang
v cc nhn cu (pontine nuclei). Cc si cu ngang (transverse pontine fibres) l cc
si cu-tiu no (pontocerebellar fibres) i t cc nhn cu vo bn cu tiu no bn i
din. Cc si cu dc ch yu cha cc si v-tu, cc si v-nhn v cc si v-cu.
Trn cu (tegmentum o f pons). Cht xm ca trn cu bao gm nhn ca cc
thn kinh s t V n VIII: nhn cm gic (chnh) v nhn vn ng ca thn kinh V,
nhn thn kinh VI (vn ng), cc nhn thn kinh VII (gm nhn thn kinh mt, nhn
nc bt trn, nhn l t v nhn b n c) v cc nhn thn kinh VIII (gm cc
nhn tin nh v cc nhn c tai). Ngoi nhn ca cc thn kinh s, cht xm ca
trn cu cn c nhn trm trn (superior olivary nucleus) v cc nhn li. Cht trng
ca trn cu xut hin thm cc lim: lim bn (lateral lemniscus) cha nhng si t
cc nhn c tai i ln, lim tu (spinal lemniscus) nm ngoi lim gia cha cc si
tu - i th v cc si khc t tu sng i ln v lim sinh ba (trigeminal lemniscus)
cha cc si t nhn cm gic ca thn kinh V i ln.

Hnh 32.4. Thit ngang qua cu no

331
1.2.3. Trung no (mesencephalon) (H.32.5)

Trn thit ct ngang, trung no c hai phn: cung i no trc v mi

trung no sau. Cung i no li bao gm hai phn ngn cch nhau bi cht en:
trc l nn cung, sau l trn trung no.
Nn cung i no (basis of peduncle): l phn cht trng nm trc trc clit
en (substansia nigra). Cc loi si i qua nn cung bao gm: cc si Y-tu cliim
3/5 gia, cc si v-nhn chim 1/5 trong (hai loi si ny to nn di thp) v cc si
v-cu (corticopontine fibres) chim 1/5 ngoi.

H n h 3 2 .5 . T h i t n g a n g tru n g n o

Trn trung no (tegmentum of midbrain). Cht xm catrn trung no bao

gm: cht xm trung tm (central grey substance) bao quanh cng trung no: nhn
thn kinli rng rc (nhn vn ng thn kinh IV), nhn thn kinh vn nhn (nhn vn
ng ca thn kinh III) v cc nhn vn nhn ph (i giao cm) trc cht xm
trung tm. Cc nhn khc l nhn trung no thn kinh V, nhn (red nucleus) v cc
nhn ca cu to li.
Ngoi cc lim (gia tu v bn) nh cu no, cht trng ca trn trung no
cn c cc di t nhn v mi trung no i xung: di mi-hnh (tectobulbar tract),
di -t (rubospinal tract) v di mi- t (tectospinal tract).
Cng trung no (aqueduct of midbrain). Cng trung no l ng nh, di
thng vi tht no IV, trn thng vi tht no III.
M i trung no (tectum of midbrain). Cc g ca mi trung no ch yu cha
cht xm: cc nhn g di (nuclei of inferior colliculus) v cc tng xm ca g trn.

332
2. TIU NO (CEREBELLUM) (H.32.6, H.32.7)

Khuyt tiu no trc

Tiu thu trung tm

Khe nht
Tiu thy t gic (phn trc)

Rnh sau chch - - " - -Chch

Tiu thy t gic (phn sau)

Tiu thy bn nguyt trn

Tiu thy bn nguyt di

Tiu thy trung tm

N o tht IV M n ty trn
C ung tiu no trn
Cung tiu no gia ' Cung tiu no di
Nhung
Tiu thu hai bng

Tiu thy hnh quai Hnh nhn

Tiu thy bn nguyt di

H nh nhn
Li g

Thp

Hnh 32.6. Hnh th ngoi tiu no

A. Mt trn B. Mt di

2.1. V tr v kch thc

Tiu no nm trong h s sau, mt trn c ngn ccluvLphn sau ca ai no

hng lu tiu no, cc mt di v sau ta ln h tiu no a t i ^ xng charn^mt
trc dnh vo thn no bi ba_i cung tiu no v ngn cch vi hanh "nao va cu
no bi no that IV .
Tiu no cao 5 cm. rng ngang 10 cm v dy trc sau 6 cm; tiu no ngi
trng thnh nng 140-150 gam, nam nng hn n.

333
2.2. Hnh th ngoi

Tiu no bao gm mt phn tht hp gia, c gi l nhng tiu no (vermis

of cerebellum), v hai khi bn ln gi l cc bn cu tiuno (hemsphere of
cerebellum), mt di, khong lm su gia hai bn cu lthung lng tiu no
(vallecula of cerebellum). Trn b mt tiu no c nhiu khe tiu no (cerebellar
fissures) chia tiu no thnh cc l tiu no (folia of cerebellum). Cc khe su chia
tiu no thnh cc thy. Trong mi thy li c cc khe nng hn chia nhna v cc
bn cu thnh nhng phn hoc tiu thy.
T trc ra sau. nhng tiu no c chia thnh 10 phn c mans tn v nh
s t I n X. l: li tiu no (): tiu thy trung tm, phn trc v phn sau (II
v )\ nh, phn trc v phn sau ( N v V)\ chch (VI): lnhng (YI A) v c
nhng (VII B)\ thp (\1II): li g (IX) v cc (X).

Li
Tiu thy trung tm
Tiu thy t gic trc
Khe nht
Tiu thy t gic sa Khe sau - trn

Tr I
Thy trc
Khe ngang
Tiu thy I Thy sau
Tr II Thuy nhung - cc

Hnh nh
Khe trc thp
Tiu thy hai bng
sau - bn
C n nhung

Nhung

Hnh 32.7. S cc khe, cc thy v cc tiu thy ca tiu no

(T I n X: cc phn ca nhng tiu no)

Bn cu tiu no cng c chia thnh cc phn c tn v c nh s t H II

n H X (tng ng vi cc tiu thv II n X ca nhng). l cnh tiu thVtrung
tm, phn trc v phn sau <H II v H II): tiu tlu t gic trc, phn trc v phn
sau (t f\' v H \ ' ): ti thy t gic sau <H Yly. tiu tly bn nguyt trn hav tr I ca
tiu tly hnh quai (H YU A): tiu thy bn nguyt di hay tr II ca tiu ly hnh
quai (V VII A): tiu rly thon (H V I I By. tiu thy hai b u ng (H Y l y, hnh nhn liu
no (H X) v nhung IH X).
Nhung ca bn cu (H X) ni VI cc ca nhng (X) v to nn ly n h u n g - cc
(floculonodular lobe). Phn cn li cua tiu no gi l thn tiu no (bodv of
cerebellum). Thn ngn cch vi thv nhuns cc bi khe sau - bn. Thn tiu no lai
c chia thnh huy trc v thy sau bi khe nht (primary fissure), mi thy do
mt s tiu thy ca nhne v cua bn cu hp nn. thy sau. chch cua nhns tiu

334
no (VI) cng tiu thy t gic sau (H VI) hp nn tiu thy n. Tiu no c nhiu
khe v nhiu thy, li cun trn li, nn rt kh quan st. cho d thy, Hnh 32.7 la
s tiu no dng dui phng ra.

2.3. Hnh th trong

B mt tiu no c ph bng mt lp cht xm gi l v tiu no (cerebellar

cortex). di v l cht trng. Vi trong cht trng l cc nhn tiu no (cerebellar
nuclei). Cht xm v tiu no dy 1,2 mm, trong c cha cc t bo Purkinje. Cc
nhn tiu no bao gm nlin rng (dentate nucleus), cc nhn xen (interpositus
nucleus) v nhn nh (fastigial nucleus).
Khi cht trng c cht xm ca v bao quanh gi l th tu. Hnh nh ca
cc l cht trng t th tu chy vo cc np (l) cht xm (ln v nh) trn b mt
tiu no trng nh cc cnh cy nn c gi l cy i (arbor vitae).

2.4. Cc cung tiu no (cerebellar peduncles) (H.32.2 v H.32.6 B)

Cung tiu no l ng dn truyn t ngoi vo tiu no v t tiu no i ra

ngoi, c ba i:
Cung tiu no trn (superior cerebellar peduncle) ni tiu no vi trung no,
ch yu cha cc si t nhn rng v nhn xen ca tiu no ti nhn v i th; di
tu-tiu no trc i vo tiu no qua cung tiu no trn.
Cung tiu no gia (middle cerebellar peduncle) ni tiu no vi cu no, cha
cc si trc t cc nhn cu i vo tiu no.
Cung tiu no di (inferior cerebellar peduncle) ni tiu no vi hnh no,
cha cc si trc t cc nhn trm di v tu sng (di ty tiu no sau) i vo v
tiu no.

2.5. Chc nng ca tiu no

Chc nng ca tiu no l iu ho hot ng ca c bm xng di mc

thc, tip nhn v phn tch cm gic thng bng. Tn thng tiu no dn n s vn
ng vng v, mt phi hp, dng i lo o v mt kh nng thc hin cc ng tc
nhp nhng, u n v chnh xc.

335
 Bi 33

CC THN KINH s

MC TIU

1. M t c s lc gii phu ca cc thn kinh s thoi ra thn no(khng

k thn kinh will): loi (hoc cc loi) si, nguyn u, ni thot ra khi thn
no, ng i-lin quan (ch ni thot ra khi s) v vng chi phi.
2. Nu c nhng lin h chc nng v lm sng thch hp.

Cc thn kinh s gm 12 i va c nh s va c gi theo tn. Cc ch s

la m ch ra trinh t (t trc ra sau, t trn xung di) m cc thn kinh i ra
khi no. Nguyn u h ca mt thn kinh s l vng no m cc thn kinh s hin
ra hoc ni m thn kinh bm vo no. Vi cc thn kinh s c chc nng vn ng,
nguyn u ca cc si vn ng (si i) l nhng m t bo nm su trong thn no
(nhn vn ng). Nguyn u cc thn kinh s cm gic l nhng m t bo bn ngoi
no, thng nhng hch m ta c th coi nh tng ng vi hch gai ca thn kinh
sng. Mt s thn kinh s cn cha c cc si thn kinh t ch (autonomic nerve fibres)

1. THN KINH KHU GIC (olfactory nerve) (thn kinh I) (H.33.1)

Thn kinh khu^gic^bi 4u_t cc t bo cm th khu_gic . phn trn ca

nim mac mi. Nhng mm trung ng ca cc t bo ny chy ln qua mnh sng
ca xng sng ti hnh khu. Cc thn nron hnh khu cho cc si i v pha sau
qua di khu ti vng nhn thc khu gic thu thi dng ca no.

r Mnh sng
/
/
/

Hnh 33.1. Thn kinh khu gic

336
 2. THN KINH TH GIC (optic nerve) (II) (H.33.2)

Cc si ca thn kinh th gic bt ngun t nhng neuron vng mc mt. Thn

kinh th gic ri nhn cu chy ra sau v vo trong qua phn sau mt. Sau thn
kinh i qua ng th gic ca xng bm vo hp s. Nhng si c ngun gc t vng
mc mi (vng mc gia) bt cho vi cc si bn i din ti giao thoa th gic. T
giao thoa th gic, cc si bt cho v khng bt cho (si t vng mc thi dng)
tip tc i v pha sau trong di th gic ti th gi ngoi v g trn. Cc thn nron
th gi ngoi cho si i ti v no ca rnh ca (thuc thu chm). Thu chm l
trung khu th gic ca v no.

Thn kinh th gic

Giao thoa th gic
Di th gic

Th gi ngoi
G trn

Tia th gic

Thu chm

Hnh 33.2. Thn kinh th gic

C cho trn
/
/ Cc nhn ca cc dy
^ / C nng mi trn thn kinh III, IV v VI
/

\T h n kinh ging (VI)

C cho di' /
C thng ngoi ' / / Cc si i giao cm T hn kinh rng rc (IV)
Cc si vn ng
C thng di7

Hnh 33.3. Cc dy thn kinh vn nhn, rng rc v ging

337
3. THN KINH VN NHN (oculomotor nerve) (thn kinh III) (H.33.3)
Thn kinh vn nhn l mt thn kinh vn ng (motor nerve) m nguyn u l
nhn thn kinh vn nhn trung no. Cc si t ch trong thn kinh vn nhn l cc
si i giao cm trc hch c ngun gc t cc nhn t ch trong trung no. Thn
kinh vn nhn thot ra mt trc trung no, ti rnh thn kinh vn nhn, ri chy ra
trc qua thnh bn xoang hang v khe mt trn vo mt. N chi phi:
Vn ng thn th: c nng m trn v bn c ngoi nhn cu l c cho di
v cc c thng trn, di, trong.
Vn ng t ch: c th mi v c tht ca mng mt.

4. THN KINH RNG RC (trochlear nerve) (thn kinh IV) (H.33.3)

Than kinl rng rc l mt tlin kinh vn ng m nguyn u l nit thn kinh
rni rc trung no. N thot ra mt sau trung no v chy qua khe mt trn vo
mt. N vn ng cho c cho trn.

5. THN KINH SINH BA (trigeminal nerve) (thn kinh V) (H.33.4)

Thn kinh sinh ba l thn kinh cm gic chnh cho u mt v vn ng cho cc

c nhai. N l mt thn kinh hn hp do mt r cm gic ln v mt r vn dng nh
to nn; r cm gic ni hch sinh ba vi mt trc-bn ca cu no.

5.1. Nguyn u

- Ca r vn ng: nhn vn ng thn kinh sinh ba cu no.

- c lia r cm gic: l cc ron mt cc ca hch sinh ba, cc si ngoi bin
to nn cc thn kinh mt (VI), hm trn (V2) v hm di (V3), cc si
trung ng chy vo thn no mt trc bn cu no v tn cng :
+ Nlin cm gic clinh thn kinh sinh ba cu no.
+ INhn tn thn kinh sinh ba i t nhn cm gic chnh cu no n tn cht
keo ca on tu c trn.
Nhn trung no thn kinh sinh ba c xem nh cha cc t bo mt cc ging
nh hch sinh ba m nhnh ngoi vi i ti cc c mt, cc c ngoi nhn cu vng cc
c nhai.

5.2. Ni i ra khi n o (n g u y n u h): mt trc bn cu no

5.3. Thn kinh mt (ophthalm ic nerve)

Thn kinh mt cm gic cho nhn cu, phn trc nim mc mi. m trn, da
vng trn-nh v mt s xoang cnh mi.
ng i v lin quan

338
 T b trc hch sinh ba, n i ra trc qua thnh ngoi xoang tnh mch hang,
di cc thn kinh III v IV, ti khe mt trn v chia ra y thnh cc nhnh tn.
Nhnh bn: nhnh lu tiu no (tentorial nerve).
Cc nhnh tn
+ Thn kinh l (lacrimal nerve) i ra trc dc b trn c thng ngoi n tuyn
l, xuyn qua tuyn l v phn nhnh vo kt mc m trn v gc mt trn-ngoi. Thn
kinh l tip ni vi thn kinh g m ca thn kinh hm trn.
+ Thn kinh trn (frontal nerve) chy ra trc di trn mt v chia thnh
thn kinli trn rng rc (supratrochlear nerve) v thn kinh trn mt (supra-orbital
nerve); c hai thn kinh ny u vng quanh b trn mt phn phi vo da ca m
trn v vng trn nh.
+ Thn kinh mi mi (nasociliary nerve) chy vo trong v bt cho trn thn kinh
th gic. N tch ra cc nhnh: (1) nlinh ni vi hch mi (communicating branch with
ciliary ganglion) v cc thn kinh mi di (long ciliary nerves) i vo nhn cu; (2)
thn kinh sng sau (posterior ethmoidal nerve) i ti xoang bm v cc xoang sng
sau; (3) thn kinh sng trc (anterior ethmoidal nerve) phn phi vo nim mc
mi (bng cc llnh mi trong, bao gm cc nhnh ni gia v cc nhnh mi bn)
v sng mi (bng nhnh mi ngoi)', (4) thn kinh di rng rc (infratrochlear
nerve) phn phi vo gc mt trong (phn trong ca cc m mt) v phn trn sng
mi. Cc thn kinh sng trc v di rng rc l nhng nhnh cui cng (nhnh tn)
ca thn kinh mi mi.

Thn kinh trn mt

\

Nhnh trn ca '

Nhn trung no ca thn kinh V
thn kinh trn Ns
trcV Nhn cm gic chnh
Thn kinh trn rng rc- ^
Nhn vn ng

Hch mi - ^
Nhn tu ca thn kinh V
Nhnh mi trong- C thi dng

Nhnh mi ngoi- -
- - Hch tai
Thn kinh mi - m i-
Thn kinh huyt rng _ - - Thn kinh tai - thi dng
trn trc C chn bm ngoi
Hch chn bm -
- C chn bm trong
khu ci
Hch di hm - - - C cn
Cc tuyn nc bt _ _
di hm v di li hm mng
- Cn thi dng
Thn kinh cm - -
- ~ Hch tai
- Tuyn nc bt mang tai
Bng trc c hai bng

Hnh 33.4. Thn kinh sinh ba

339
5.4. Thn kinh hm trn (maxillary nerve)

Thn kinh hm trn cm gic cho rng-li hm trn, mi, vm ming, t hu,
m di, mi trn, cnh mi v da ca g m v phn trc thi dng.
ng i v lin quan
Thn kinh hm trn i ra trc phn di cng ca thnh ngoi xoang hang ri
i qua l trn n h chn bm-khu ci, ni n nm ngoi hch chn bm-khu
ci; tip , n i ngang ra ngoi trong khe mt di v lin quan vi ng mch
hm trn; cui cng, n qut ra trc, i trong ng di mt vi tn gi l tlin kinli
di mt (cng cc mch di mt) ri thot ra l di mt.
Cc nhnh bn
- Trong h s: nhnh mng no (meningeal branch) cm gic vng h s gia.
- Trong h chn bm-kliu ci
+ Thn kinh g m (zygomatic nerve) chia thnh nhnh g m thi dng
(zygomaticotemporal branch) v nhnh g m mt (zygomaticofacial
branch). Cc nhnh ny chv qua cc l trn xng g m i ti da phn
trc vng thi dng v vng g m.
+ Cc nhnh hch ti hch chn bm khu ci (ganglionic branches to
pterygopalatine ganglion) i ti hch chn bm khu ci; t hch tr i. cc
si cm gic cng vi cc si t ch sau hch i trong cc nhnh: (1) cc
nhnh mt i ti xoang bm v xoang sng sau, (2) cc nhnh mi sau
trn ngoi (gia) v trn trong (bn) n phn sau-trn ca thnh ngoi v
thnh trong mi, (3) thn kinh mi-kh ci chy theo vch mi ri i qua
l rng ca ti phn trc khu ci cng, (4) thn kinh khu ci ln (greater
palatine nerve) i xung trong mt ng v thot ra mt l cng tn ri
phn phi vo phn sau khu ci cng, cn tch ra cc nhnh mi sau-di
trn ng i, (5) cc thn kinh khu ci nh (lesser palatine nerves) i
xung trong nhng ng ng cng tn x trong mnh thng ng xng khu
ci v phn phi vo khu ci mm v hnh nhn, v (6) thn kinh hu
(pharyngeal nerve) i ti nim mc t hu.
+ Cc nhnh huyt rng trn-sau.
- Trong ng di mt
+ Cc nhnh huyt rng trn gia:
+ Cc nhnh huyt rng trn-trc.
Cc nhnh tn
Nhnh tn ca thn kinh hm trn l thn kinh di mt. N chia ra l di
mt thnh cc nhnh m di, cc nhnh mi ngoi (cho cnh mi), cc nhnh mi
trong, v cc nhnh mi trn.
Hch chn bm khu ci (pterygopalatine ganglion)

340
 Hch chn bm khu ci nm h chn bm khu ci, cnh ng i ca thn
kinh hm trn. y l trm chuyn tip ca ng vn ng tit dch cho tuyn l v
cc tuyn tit nhy ca nim mc mi, ming v hu. Cc nhnh n hch bao gm
thn kinh ng chn bm (r i giao cm), r giao cm v nhnh hch ti hch chn
bm khu ci ca thn kinh hm trn (r cm gic); thn kinh ng chn bm l mt
thn kinh do thn kinh ln ca thn kinh mt (cha cc si i giao cm trc hch
s tn cng hch chn bm khu ci) v thn kinh su ca thn kinh li hu
(cha cc si giao cm sau hch) hp nn. Cc thn kinh t hch i cha cc si cm
gic, giao cm v i giao cm sau hch.

5.5. Thn kinh hm di (mandibular nerve)

Thn kinh hm di do hai phn to nn: r vn ng v mt nhnh ca hch

sinh ba.
ng i v lin quan
Hai phn ca thn kinh hm di chui qua l bu dc ra ngoi s, ri ni vi
nhau thnh mt thn chung trc khi chia nhnh.
Cc nhnh bn
- Nhnh mng no (meningeal branch) i tr li h s gia qua l gai.
- Thn kinh ti c chn bm trong (nerve to medial pterygoid) vn ng cho
c c cng mn khu ci v c cng mng nh.
- Cc nhnh ti hch tai, hay r cm gic ca hch tai.
- Thn kinh c cn (masseteric nerve).
- Cc thn kinh thi dng su (deep temporal nerves) trc v sau vn ng
c thi dng. Thn kinh thi dng su sau thng tch t cng mt thn
chung vi thn kinh c cn; thn kinh thi dng su trc thng cng thn
chung vi thn kinh m.
- Thn kinh m (buccal nerve) phn phi vo da v nim mc m.
- Thn kinh ti c cln bm ngoi (nerve to lateral pterygoid)
*
- Thn kinh tai-thi dng (auriculotemporal nerve) chy ra sau vo phn trn
tuyn mang tai ri cng co mch thi dng nng i ln vo da vng thi
dng. N phn nhnh vo loa tai, ng tai ngoi, mng nh, tuyn mang tai v
da vng thi dng.
Nhnh tn

- Thn kinh li (lingual nerve) chy ra trc v xung di gia ngnh hm

di v c chn bm trong. Ti di nim mc ming, n vngquanh ng'
tuyn di hm t ngoi vo trong v tn cng hai phnba trc ca li.
Thn kinh li mang cc si cm gic chung cho 2/3 trc li. i trong thn
kinh li cn c v cc si v gic v cc si Tgl cm trc hach ca
thng nh. Cc si t ch ca thng nh ri khi thn kinh li qua ng
thn kinh di li i ti hch di hm.

341
 - Thn kinh huyt rng di (inferior alveolar nerve) i vo l hm di, chy
qua ng hm di ri tn cng l cm. N tch ra thn kinh c hm mng
(trc khi i vo ng hm di), cc nhnh cho rng-li hm di v thn
kinh cm\ thn kinh cm phn nhnh vo cm v mi di. Thn kinh c hm
mng cn vn ng cho bng trc c hai bng.

6. THN KINH GING (abducent nerve) (thn kinh V I) (H.33.3)

Thn kinh ging l mt thn kinh vn ng m nguyn u l nhn thn kinh

dng trn cu no, gn sn no tht bn. N i ra khi thn no ti rnhhnh-cu v
ra khi hp s ti khe mt trn vn ng cho c thng ngoi.

7. THN KINH MT (facial nerve) (thn kinh VII) (H.33.5 )

Thn kinh mt l thn kinh vn ng cc c bm da mt, cm gic v gic cho
hai phn ba trc li, v vn ng tit dch cho tuyn l, cc tuyn nc bt di hm
v di li v cc tuyn nhy nim mc mi, ming, hu.
Thn kinh mt l mt thn kinh hn hp gm cc si vn ng, cm gic v t
ch; cc si cm gic v t ch ca thn kinh mt to nn mt r nh gi l thn kinh
trng gian (intermediate nerve)

7.1. Nguyn u
Gi trong

Hch ta i-

Nhnh cm gic v gic '

- C c si vn ng
C c si cm gic \
- - Nhnh c
- C c si i giao cm

Hnh 33.5. Thn kinh mt

342
 - c a cc si vn ng: nhn thn kinh mt (motor nucleus of facial nerve)
cu no.
- Ca cc si cm gic: l cc nron hch gi (geniculate ganglion), cc si
ngoi bin i trong thng nh, cc si trung ng chy vo qua thn kinh
trung gian v tn cng 1/3 trn ca nhn b n c.
- Ca cc si t ch: l nhn bt trn (superior salivatory nucleus) v nhn l
t (lacrimal nucleus) cu no. Nhn bt trn cho si trc hch i ti hch
di hm; nhn l t cho si trc hch i ti hch chn bm-khu ci.

7.2. Ni i ra khi no: rnh hnh-cu, gia cc thn kinh VI v VIII.

7.3. ng i v lin quan

Thn kinh mt i qua ba on: on trong s, on trong xng v on ngoi s.

- on trong s: Thn kinh mt cng thn kinh VIII i t rnh hnh cu qua h
s sau ti l ng tai trong. on ny ca thn kinh i trong khoang di nhn.
- on trong xng . Thn kinh mt i qua ng tai trong v ng thn lnh mt.
+ Trong ng tai trong. Trong ng tai trong, cc si ca thn kinh VIII nm
di, thn kinh trung gian (cha cc si cm gic v t ch) nm gia, cc
si vn ng ca thn kinh mt nm trn.
+ Trong ng thn kinh mt. ng cha thn kinh mt gm ba on l on m
o, on nh v on chm. *
on m o: thn kinh mt i gia c tai v tin nh, thng gc vi trc
xng .
on nh: thn kinh mt i ra sau trong thnh xng ngn cch hm nh v
tin nh, song song vi trc xng . on nh gp gc vi on m o
v to vi on m o gi (geniculum) thn kinh mt, ni c licli gi.
on ny ca ng thn kinh mt li vo hm nh to nn li ng thn kinh
mt ngay trn ca s tin nh.
on chm: ng thn kinh mt hng xung di v ra ngoi, i qua thnh
xng ngn cch hm nh v hang chm, v tn cng ti l chm chm. Ong
thn kinh mt on ny i di ng thng hang v sau nn mm thp.
- on ngoi s. T l trm chm, thn kinh mt hng ra trc, bt cho mt
ngoi mm trm v i vo tuyn mang tai; n chia thnh cc nhnh tn trong
tuyn. Thn kinh mt l thnh phn i nng nht trong tuyn, su hn ln lt
l tnh mch sau hm di v ng mch cnh ngoi.

7.4. S phn nhnh

Cc nhnh bn
- Cc nhnh on trong xng : thn kinh ln, thn kinh c bn p
nhnh ni vi m ri nh v thng nh.

343
 + Thn kinh ln (greater petrosal nerve) tch ra ngang hch gi. N i vo
s qua mt l mt trc xng ri kt hp vi thn kinh su ca thn
kinh IX to nn thn kinh ng chn bm. Thn kinh ng chn bm i qua
ng chn bm ti hch chn bm khu ci. Thn kinh ln cha cc si
i giao cm trc hch ca thn kinh mt v cc si ny tn cng hch
chn bm khu ci. Cc si sau hch t hch chn bm khu ci i theo
hai ng:
Cc si n vn tit tuyn l ln lt i qua: cc nhnh hch ti hch chn
bm khu ci ca thn kinh hm trn, thn kinh hm trn, nhnh g m
ca thn kinh hm trn, nhnh ni ca thn kinh g m vi thn kinh l v
thn kinh l.
Cc si n vn tit cc tuyn nhy nim mc mi, vm ming v hu i
theo cc nhnh ca hch chn bm khu ci ti cc vng ny.
+ Thn kinh c bn p (nerve to stapedius) tch ra on ba ng thn kinh
mt. C bn p co lm chng mng nh v gim p lc tai trong.
+ Nhnh ni vi m ri nh (communicating branch to with tympanic plexus).
+ Thng nh (chorda tympani). Thng nh tch ra ngay trc khi thn kinh mt
thot ra khi s l trm chm. N i vo hm nh qua mt ng xng nh,
tip i mt trong ca phn trn mng nh ri i ra khi hm nh qua khe
trai-. ngoi s, thng nh i theo thn kinh li, mt nhnh ca thn
kinh hm di. Thng nh cha cc nhnh ngoi vi ca cc nron cm gic
ca hch gi v cc si i giao cm trc hch xut pht t nhn nc bt
trn. Cc si cm gic i ti nhn cm gic v gic 2/3 trc ca li. Cc
si t ch ri khi thn kinh li i ti hch di hm. Si sau hch t hch
di hm i ti cc tuyn di hm v di li.
- Cc nhnh bn on ngoi s:
+ Thn kinh tai sau (posterior auricular nerve) i n cc c tai v bng chm
c chm trn.
+ Nhnh hai bng ti bng sau c hai bng v nhnh trm-mng ti c trm-
mng.
+ Nhnh ni vi thn kinh li hu.
Cc nhnh tn
Cc nhnh tn l nhng nhnh tch ra trong tuyn mang tai v n vn ng cc
c bm da ca mt v c, bao gm cc nhnh thi dng (temporal branches), cc
nhnh g m (zygomatic branches), cc nhnh m (buccal branches), nhnh b hm
di (marginal mandibular branch) v nhnh c (cervical branch).

8. THN KINH TIN NH-C TAI (vestibulocochlear nerve) (thn kinh v n i ) (H.33.5)

Thn kinh cm gic nv bao gm hai phn ring bit l thn kinh tin dinh v
thn kinh c tai.

344
 Nguyn u ca thn kinh c tai (thnh gic) l cc t bo ca hch c tai. Cc
nhnh ngai vi tn cng c quan xon; cc nhnh trung ng to nn thn kinh c tai
v chy vo cu no qua l nh hnh-cu tn cng cc nhn c tai liig v bng.
Nguyn u ca thn kinh tin nh l cc t bo ca hch tin nh. Cc nhnh
ngoi vi chy ti thng m thn kinh bng ca cc ng bn khuyn, soan nang v
cu nang; cc nhnh trung ng to nn thn kinh tin nh. Cc si i qua rnh hnh-
cu vo tn cng cc nhn tin nh cu no v hnh no. Thn kinh tin nh
tham gia vo s duy tr t th v thng bng.

Cc nhn tin nh Cc hch tin nh

\ /
\ Nhn c tai lng ( / Bng ng bn khuyn trc
\
\ \

Nhn c tai bung
\ ng bn khuyn ngoi

Thn kinh tin nh/

/
Trm hnh
L ng tai trong I
Bng ng bn khuyn sau

ngc tai

Hnh 33.6. Thn k in h tin nh - c tai

9. THN KINH LI-HU (G LOSSO PHARYNG EAL NERVE) (IX) (H.33.6)

Thn kinh li-hu l mt thn kinh hn hp. N thot ra khi hnh no ti rnh
sau trm hnh v i ra khi s qua l tnh mch cnh.
Cc si vn ng xut pht t nhn hoi nghi v i ti vn ng cho c trm
hu. Cc si cm gic bt ngun t cc t bo ca cc hch trn v di nm l tnh
mch cnh. Cc si trung ng chy vo tn cng nhn b n c hnh no. Cc
si ngoi vi thu nhn cm gic t phn ba sau li, hnh nhn khu ci v hu, khu
ci mm, xoang cnh v tiu th cnh. Cc si i giao cm trc hch bt ngun t
nhn bt di hnh no. Chng vn ng tit dch cho tuyn mang tai (qua trung
gian ca hch tai).

345
 Thn kinh gi - nh
I
Thn kinh 1 Thn kinh ln
Nhn bt di _ - Hch chn
\
\ bm-khu ci

Nhn hoi nghi Hch tai

Nhn b Tuyn nc b<

n c " mang tai

' ' Thn kinh b

Hch trn
~ ~ Thn kinh su
' - - Thn kinh cnh nh

H ch di-------- ~ ' /m cnh trong

Hch c a , ' '

thn kinh X
Hch giao cm c trn - C trm - li

Xoang cnh v
m ri TK - C trm - hu

C c nhnh ti khu ci
mm, hng v hnh nhn

R giao cm (vn mch)

R t thn kinh X
(vn ng v
cm gic)

m ri hu

N hnh cm gic chung v

v gic cho 1/3 sau ca li

Cc si vn ng
Cc si cm gic
Cc si i giao cm
Cc si giao cm

Hnh 33.7. Thn kinh li hu

10. THN KINH LANG THANG (vagus nerve) (thn kinh X) (H.33.8)

Thn kinh lang thang l mt thn kinh hn hp thot ra khi hnh no ti rnh
sail trm hnh v i ra khi s qua l tnh mch cnh.

346
 Cc si vn ng bt ngun t nhn hoi nghi hnh no v i ti vn ng cho
cc c ca khu ci mm, hu v thanh qun.

Nhnh ti loa tai v

Nhn b n Cx ---------------ng tai ngoi
C nng mn khu ci

;--------------- Li g

Nhn tu thn kinh V ' ' ;--------------- C khu ci - hu

s
y C khu ci - li
Nhn hoi nghi C vi - hu

/ C c c kht hu
/
/
Nhn lng thn kinh X - - Hch c trn

C c- n - chm- - " - - Thn kinh thanh qun trn

C thang
' C kht hu di
Cc c ca thanh qun
- C nhn - gip

thn kinh thanh qun

/m di n p h i----------------------- t ngc
12
Thn kinh X tri
Cc TK tim v m ri tim - = zz~
* R
L
Cung /m ch

~ ~ m ri phi

.D dy

- m ri tng

G a n ------ :

y ti mt Ty
Rut non

........................ C c si cm gic
----------------------C c si i giao cm
---------------------- C c si vn ng

Hnh 33.8. Thn kinh lang thang

347
 Cc si t ch i giao cm trc hch xut pht t nhn sau (nhn lng) thn
kinh lang thang hnh no. Chng i ti tn cng cc hch tn ca cc tng ngc v
bng. Cc si sau hch t cc hch tn i ti c trn v tuyn ca cc tng ngc v
bng (tr tng chu hng).
Nguyn u ca cc si cm gic (tng) l nhng t bo ca hch trrt v hch
di nm l tnh mch cnh. Cc si ngoi vi i ti hu, thanh qun, cc tng ngc v
cc tng bng. Cc si trung ng chy vo tn cng nhn b n c hnh no.

11. THN KINH PH (accessory nerve) (thn kinh XI) (H.33.9)

Thn kinh ph l mt thn kinh vn ng thot ra khi hnh no ti rnh sau

trm hnh v i ra khi s qua l tnh mch cnh.
Thn kinh ph do hai r to nn, r s v r sng.
R s bt ngun t nhn hoi nghi hnh no. Sau khi ra khi s r ny tch ra
khi thn kinh ph i theo thn kinh lang thang ti vn ng cho cc c ni ti ca
thanh qun.
R sng bt ngun t sng trc ca 5 t tu c trn cng v i ln qua l ln
xng chm vo trong s. Cc si ca r sng vn ng cho c thang v c c n
chm.

,T h n kinh XI
/

Hnh 33.9. Thn kinh ph

348
12. THN KINH H THIT (hypoglossal nerve) (thn kinh XII) (H.33.10)
Thn kinh h thit l mt thn kinh vn ng i ra khi hnh no ti rnh trc
trm hnh v i ra khi s qua ng thn kinh h thit. Cc si ca thn kinh h thit
xut pht t nhn thn kinh h thit hnh no v i n vn ng cho cc c li.

thn kinh h thit

,N hnh ni vi hch giao cm

Nhn thn kinh
h thit
X- Hch c trn

Hch di ca thn kinh X

/m cnh trong
C trm - li
C thng ng li

- C dc trn ca li

T/m cnh trong C ngang ca li

C dc di
ca li
R di ca quai c
- C cm - li
R trn ca quai c
- C cm - mng
Quai c

' C mng - li

' ' C gip - mng

C vai - mng C c - mng

N N ------------- -----C c - gip

Hnh 33.10. Thn kinh h thit

349
 Bi 34

GIAN NO, CC NO THT III V IV

MC TIU
1. Trnh by c v tr, gii hn v cc phn hp nn gian no.
2. M t c v tr, hnh th, cu to v nhng tip ni ca i th v cc vng
quanh di th.
3. M t c cc no tht II v IV. Nu c nhng lin h chc nng v lm
sng thch hp.

1. GIAN NO (diencephalon) (H.34.1)

Gian no cng oan no pht trin t no trc (prosencephalon). Trong qu
trnh pht trin, oan no pht trin rt nhanh thnh hai bn cu i no nn bt buc
phi cong li, ln v m ly gian no. Khi pht trin y , gian no nm trn
trung no v gia hai bn cu i no. Gian no gm: i th, cc vng quanh i th
v no tht III.

1.1. i th (thalam us)

i th l trm chuyn tip ca ng dn truyn cm gic ti v no; i th

cng l trm dng ca cc con ng t th vn v tiu no i ti i no.
Hnh th ngoi v lin quan
i th l mt khi hnh bu dc, di 4 cm, rng 2 cm, cao 2,5 cm. i th gm
bn mt v hai u.
M t trn c gii hn bi vn tn (stria terminalis) ngoi v vn tu i th
(stria medullaris of thalamus) trong. Vn tn nm ti ni tip gip gia i th v
nhn ui. Phn ngoi ca mt trn i th gp phn to nn sn no tht bn.
M t ngoi dnh lin vo bn cu i no, tip gip vi nhn ui trn v bao
trong di.
Mt trong: mt phn ba sau ca mt trong lin quan vi cc g no trn v mp
sau, hai phn ba trc l thnh bn ca no tht III. Mp dnh gian di th
(interthalamic adhesion) ni lin mt trong ca hai i th khong 80% no ngi.
Mt trong i th ngn cch vi vng h i bi rnh h i tl (hypothalamic sulcus).
M t d tip gip vi vng h i th pha trc trong v vng di i th
pha sau ngoi.
u trc nh hn u sau, nm gn ng gia hn v c gi l c trc di
th (anterior thalamic tubercle); trc c trc i th l l gian no tht
(interventricular foramen).

350
 u sau li to gi l i chm (pulvinar) da ln trung no.
Hnh th trong
i th ch yu cu to bng cc nhn xm nhng cng c mt s l cht trng.
Cht trng ca i th bao gm cc l tu i th, cc di v cc b ca i th.
L tu ngoi l lp cht trng nm mt ngoi i th, ngn cch i th vi bao trong.
L tu trong hnh ch Y nm bn trong i th, gm mt l sau v hai l trc, chia
i th thnh ba phn trc, trong v ngoi.
Cht xm ca i th bao gm nhiu nhn nm trong ba phn ca i th. Cc
nhn ny gm cc nhn tn cng ca tt c cc ng cm gic trc khi ln v no,
cc nhn thuc cu to li v cc nhn lin hp chc nng vn ng.

m ri mch mc trn
\ Mp dnh gian i th
\ i th '
' ' Rnh ha i /
\ \ ' L gian no tht
Mng mi \ v \ _______ _Vm
. \ \ \ I ! . Vch trong sut
Li trai V '' ' ' I /s . '
\ 'x^rrrtmn^ M th trai

-----% \ & j -------- Gi th trai

Tuyn t ng----------------^
Ngch tng - - " y Mp trc
- "I T ~ ~ ~ Nhn ca di th gic
Mp sau-
-" --------Ngch giao thoa
Cng trung no '
Vng h i th ~ ~ Giao thoa th gic
Nhn cnh vm / ! I / \
J, f , \ NL
The v/ I i \ l J
Nhn cnh no tht Tuyn yn
/ I
I Ngch phu
Nhn c xm

Hnh 34.1. Vng h i th v cc nhn vng h i th

1.2. Vng trn i (epithalam us)

Vng ny gm tuyn tng v cung th tng.

Tuyn tng (pineal gland). Tuyn tng trng ging qu tng, di 7-8 mm, rng
3-6 mm, nng 0,15-0,20 gr. V chc nng, ngi ta xp n tng vo loi thn kinh ch'
tit c chc nng c ch sinh dc. Khi tn thng gy ph i c quan sinh dc v tng
hot ng sinh dc.
Cung th tng (habenula). Cung th tng c hnh tam gic nn cn gi l tam
gic cung tng (habenular trigone). Hai bn l hai cung, gia c mng mong gi l

351
mp cung (habenular commissure). Pha sau c hai nhn: nhn cung th tng trong
v ngoi (medial and lateral habenular nuclei).

1.3. Vng sau i (m etathalam us)

Vng ny lin quan cht ch vi vng mi ca trung no, bao gm hai th gi

mi bn: th gi trong v th gi ngoi.

1.4. Vng di i th (subthalam us)

Vng di i th di i th, ngn cch vi vng h i th bi ct vm

(column of fornix). Cht xm ca vng ny bao gm nhn di di th (subthalamic
nucleus) v vng bt nh (zona incerta). Nhn di i th phi hp vi cc nhn nn,
tiu no v v i no trong kim sot s vn ng ca c th.

1.5. Vng h i th (hypothalam us)

Hnh th ngoi
Vng h i th l phn gian no nm hai thnh bn ca no tht ba, di rnh
h i, v lin tip vi nhau ngang qua sn no tht ba. Vng h i i t b sau ca
th v ti giao thoa th gic v c gii hn hai bn bi cc di th gic. H i th
tip gip vi i th trn, vi vng di i th pha sau-ngoi v vng trc th
pha trc. Tnh t trc ra sau, cc thnh phn ca vng h i bao gm giao thoa tli
gic, c xm, tuyn yn thn kinh (bao gm phu v phn thn kinh ca tuyn yn) v
th v. Phu, hay cung tuyn yn, bm vo c xm. Vng trc th cng c coi nh
mt phn ca vng h i.
Cu to
Vng h i c chia thnh cc vng trc, lng, trung gian, bn v sau. Theo
hng trong-ngoi, h i th c chia thnh vng quanh no tht, vng gia v vng
bn. Mi vng ca h i th theo cc cch chia k trn u bao gm rt nhiu nhn.
Cht trng ca h i th bao gm nhiu b n v i lin h gia h i th vi cc
vng no khc.
Chc nng
Vng h i nm trn tuyn yn, lin h vi thu sau tuyn yn bng cc si
thn kinh v vi thu trc tuyn yn bng h mch ca. H i th iu khin s sn
xut hormon tuyn yn, iu ho h thn kinh t ch, iu ho vic n ung v
chuyn ho, iu ho nhp ngy m, kim sot thn nhit, iuho cchnh vi v
cm xc cng h vin.

2. CC NO THT III V IV

2.1. No th t III (third ventricle) (H.34.2)

No tht III l khoang n nm dc gia gian no, di 2,5 - 4cm. rns 0.5 -
lcm , cao 2,5 - 3 cm. C th v no tht III nh mt hnh thp vi bn thnh, mt v
v mt nh.

352
 Hai thnh bn
Trn mi thnh bn c rnh h i th (hypothalamic sulcus) i t l gian no
tht (interventricular foramen) n l ca cng trung no. Rnh ny ngn cch hai
tng ca thnh bn: tng trn l mt trong i th, tng di l mt trong vng h i.
T hnh trc t trn xung di c: hai ct ca vm, mp trc (anterior
comissure), mnh cng (lamina terminalis) v giao thoa th gic (chiasma). 0 gia
mnh cng v giao thoa th gic l ngch trn thn kinh th (supra-optic reccess).
T hnh trn hay mi no tht ba: gia thnh trn l mt mng rt mng gi l
mng mi no tht III, hai bn mng mi l hai cung th tng. Tm mch mc
(choroid membrane) v m ri mch mc (choroid plexus) nm trn mng mi,
gia mng mi v vm.
T hnh sau-di t sau ra trc c mp cung tng (habenular commissure),
y tuyn tng, mp sau, l cng trung no, cht thng sau, th v v c xm. trn
mp cung tng c ngch trn tuyn tng (suprapineal recess), di c ngch tng
(pineal recess). Ti c xm c ngch phu (infundibular recess) tng ng vi nh
no tht ba.

2.2. No that IV (fourth ventricle) (H.34.2)

No tht IV nm gia hnh no v cu no pha trc, tiu no pha sau. N

c mt nn, mt mi v cc ngch bn.

m ri mch mc
no tht IV

Hnh 34.2. No tht IV

353
2.2.1. Nn no tht IV hay h trm (rhomboid fossa)

Nn c hnh trm, do mt sau cu no v phn trn mt sau hnh no to nn.

dc gia nn c rnh gia (median sulcus) i t gc di ti gc trn ca nn, chia
nn thnh hai na hnh tam gic. Rnh gii hn (sulcus limitans) t gc di chy
chch ln trn v ra ngoi chia mi na thnh hai phn: phn ngoi l din tin nh
(vestibular area), phn trong l mt g li gi l li trong (medial eminence). Din tin
nh tng ng vi vng cha cc nhn tin nh nm bn di. Phn trn ca li
trong to v trn, c gi l g thn kinh mt (facial colliculus); g ny do gi trong
thn kinh mt v nhn thn kinh VI to nn; phn di thun hp, c gi l tam gic
thn kinh h thit v nm trn nhn ca thn kinh ny. Trn rnh gii hn c hai hm
l hm di (inferior fovea) ng vi vng c nhn thn kinh X v hm trn (superior
fovea) ng vi vng ca nhn thn kinh V. na di ca nn c vnu ca no tht
bn (medullary stria of fourth ventricle) t cc ngch bn chy ngang vo rnh gia.
T vng gia ca nn chy ngang sang hai gc bn l cc ngch bn (lateral recess)
ca no tht, u mi ngch c mt l bn (lateral aperture) m vo khoang di nhn.

2.2.2. Mi no tht IV (roof of fourth ventricle)

Phn trn ca mi l mn tu trn (superior medullary velum). Mn ny c hnh

tam gic m hai cnh bn dnh vo hai cung tiu no trn cn gc trn gn vo rnh
gia hai g no di v c gi l hm mn tuy trn (frenulum of superior medullary
velum). Cnh cn li (cnh di) dnh vo u trc ca nhng tiu no (li). Phn
di mi no tht IV l mn tu di (inferior medullary velum). N cng c hnh tam
gic m cnh trn dnh vo cc no, hai cnh bn vo hai cung tiu no di. Trn
mn tu di c mt l gi l l gia (median aperture) thng no tht IV vi khoang
di nhn. Gia mn tu di v tiu no c tm mch mc (choroid membrane) v
m ri mch mc (choroid plexus).
No tht IV thng vi cng trung no v ng trung tm ca tu sng ln, lt ti
cc gc trn v di ca n.

2.3. S lu thng ca nc no tu
Nc no tu c sinh ra bi cc m ri mch mc, ch yu no tht bn.
Dch t cc no tht bn i qua hai l gian no tht xung no tht III, t no tht III
qua cng trung no xung no tht IV, t no tht IV qua l gia v hai l bn ra
khoang di nhn, t khoang di nhn thm thu qua cc ht mng nhn tr v tnh
mch.

354
 Bi 35

I NO

MC TIU

1. M t c cc rnh no, cc thu no v hi no v nu c nhng vng

chc nng chnh ca v no.
2. M t c cu to v nhng tip ni ca bn cu i no, cc si mp v
cc mp gian bn cu.
3. Nu c nhng lin h chc nng v lm sng thch hp.

i no l phn ln nht ca no, di 16 cm, rng 14 cm v cao 12 cm. i no

nm trong hp s, chim ton b tng trc v tng gia ca hp s, tng sau th
ln lu tiu no v tiu no.

1. HNH TH NGOI (cc H.35.1, 35.2 v 35.3)

i no ngn cch vi tiu no v trung no bng khe no ngang (transverse

cerebral fissure), ni c m ri mch mc ca cc no tht III v bn lch vo. Khe
no dc (longitudinal cerebral fissure) chia i no thnh cc bn cu (cerebral
hemisphere) phi v tri. Mi bn cu c ba: mt trn - ngoi, mt di v mt trong.
Mt trong ca hai bn cu ni vi nhau ch yu bi th trai. B mt mi bn cu c
cc rnh no chia thnh cc thu no v cc hi no.

1.1. Cc rnh gian thu

M t trn-ngoi c 3 rnh: rnh bn (lateral sulcus) t h no bn mt di ct
ngang qua b di i vo mt trn-ngoi bn cu v chia thnh ba nhnh trc, ln v
sau; rnh trung tm (central sulcus) t khong gia b trn chy xung mt ngoi;
vnh nh-chm (parieto-occipital sulcus) ch yu mt trong nhng c mt on
ngn chy ra mt ngoi. Ba rnh ngn cch phn nm mt trn-ngoi ca cc thu
trn, nh, thi dng v chm.
M t trong c ba rnh: rnh ai (cingulate sulcus) v rnh di nh (subparietal
sulcus) chy lin tip nhau khong gia th trai v b trn bn cu; rnh nh-chm
(parieto-occipital sulcus) t b trn bn cu chy v pha li th trai. on u ca
rnh bn (h no bn) chia mt di bn cu thnh hai phn: trc l mt di thu
trn, sau l phn thi dno-chm
M t di c rnh bn ph ngn cch thy vin v thy thi dng.

1.2. Cc thu v cc hi no

Cc rnh gian thu chia b mt i no thnh 5 thu.

355
 1.2.1. T h u trn (frontal lobe) nm c ba mt ca bn cu. mt ngoi, n nm
trc rnh trung tm v trn rnh bn. Phn mt trong bn cu ca thu trn nm
trn rnh ai. Mt di thu trn nm trc h no bn. Mt ngoi thu trn c ba
rnh: rnh trc trung tm (precentral sulcus), rnh trn trn (superior frontal sulcus)
v rnh trn di (inferior frontal sulcus); cc rnh ny chia mt ngoi thu trn thnh
4 hi: hi trc trung tm (precentral gyrus), hi trn trn (superior frontal gyrus), hi
trn gia (middle frontal gyrus) v hi trn di (inferior frontal gyrus). Phn thu
trn nm mt trong bn cu c gi l hi trn trong (medial frontal gyrus); phn
nm mt di bn cu l cc hi mt (orbital gyri) ngn cch vi hi thng bi
rnh khu.
Rnh trn trn Hi trn trn
I /
Rnh trc trung tm
M
Hi- ttrn
' r - -/
/ Hi trc trung tm
/ . Hi sau trung tm
Rnh trn di
r x / / Rnh trung tm
N
.. Rnh sau trung tm

Hi trn di . - Tiu thu nh trn

- - Tiu thu nh di
- Rnh ni nh
Cc trn

Rnh thi dng trn - - V", ' ; '.]/

\^ *s * * \ *v Rnh nh - chm
Rnh thi dng trn
;:::: : :Jl
Hi thi dng gia' Rnh bn
\
Rnh thi dng di Hi thi dng di

Hnh 35.1. Mt ngoi ca bn cu i no

- - Cc hi mt ca thy trn

H bn i no - , Rnh bn ph

------ Hi thi dng - chm ngoi

Mc hi m-

- - Hi thi dng - chm trong

Khe no n g a n g ' - Hi cnh hi m

Hnh 35.2. Mt di ca bn cu i no

356
 1.2.2. T h u nh (parietal lobe): c gii hn bi rnh trung tm v rnh bn mt
ngoi; rnh di nh v rnh nh-chm mt trong. Mt ngoi thu nh c 2 rnh,
rnh sau trung tm (postcentral sulcus) v rnh ni nh (intraparietal sulcus), chia
mt ny thnh hi sau trung tm (postcentral gyrus), tiu thu nh trn (superior
parietal lobule) v tiu thu nh di (inferior parietal lobule). Phn nm mt trong
bn cu ca thu nh c gi l hi trc chm (precuneus). Phn ln vo mt trong
bn cu ca cc hi trc v sau trung tm c gi l tiu thu cnh trung tm
(paracentral lobule).

1.2.3. T h u ch m (occipital lobe) nm phn sau ca c ba mt bn cu i no; n

ngn cch vi thu nh bng rnh nh-chm nhng khng c ranh gii vi thu thi
dng mt di v mt ngoi. Mt ngoi thu chm c rnh chm ngang (transverse
occipital sulcus) v rnh nguyt (lunate sulcus). Mt di thu chm c hi li v
phn sau ca cc hi chm-thi dng trong v ngoi (medial/lateral occipitotemporal
gyrus). Mt trong thu chm c hi chm (cuneus) nm gia rnh ca v rnh nh-
chm.

1.2.4. Thu o (insular lobe) nm mt ngoi ca bn cu nhng b vi su trong

rnh no bn, b cc phn (gi l np) ca thu trn, nh v thi dng trm ln. Cc
rnh trong thu o chia thu ny thnh hi o di (long gyrus of insula) v cc hi
o ngn (short gyri of insula).

Tiu thu cnh trung tm Ch vin

Hi ai
Hi trc chm
Rnh th trai
Rnh nh-chm
Th tra i-

Rnh a i--------
----- Thy chm (hi chm)

Hi trn tr o n g ------
- - Rnh ca

Mc hi m -------- ~ - Hi li

Eo hi ai
Thy thi dng-
Rnh hi m
Hi cnh hi m
" Hi thi dng - chm trong
Rnh bn p h-------- * ' Hi thi dng - chm ngoi

Hnh 35.3. Mt trong ca bn cu i no

1.2.5. T h u thi d o n g (temporal lobe) nm mt ngoi v mt di bn cu ai

no, ngn cch vi thu trn v thu nh bi rnh bn. u trc thy thi dn i
cc thi dng. Rnh thi dng trn (superior temporal sulcus) v rnh thi dng
di (inferior temporal sulcus) chia mt ngoi thu thi dng thnh hi thi dng

357
trn (superior temporal gyrus), hi thi dng gia (middle temporal gyrus) v hi
thi dng di (inferior temporal gyrus). Mt di thu thi dng c rnh bn
ph ngn cch vi hi cnh hi m (parahippocampal gyrus) ca thu vin v c
rnh chm - thi dng chia thnh hai hi: hi chm-thi dng trong v hi chm-
thi dng ngoi.

1.2.6. T h y vin (limbic lobe). Vng no vy quanh lng th trai c gi l hi ai

(cingulate gyrus). Vng no nm pha trong rnh bn ph l hi cnh hi m. u trc
hi cnh hi m un li thnh mc (uncus). Hi ai, hi cnh hi m v vng di m
th trai to thnh mt thu no vy quanh cc mp lin bn cu gi l thu vin.

2. HNH TH TRONG (H.35.4 v H.35.5)

Bn cu i no c cu to bng cht xm v cht trng. Trong mi bn cu c

mt no tht bn.

2.1. Cht xm

Cht xm ca bn cu nm v i no v cc nhn nn.

2.1.1. V i no (cortex cerebri). y l m thn kinh cao cp nht, mi nht, l ni

nhn tt c cc ng cm gic v cng l ni xut pht ca cc ng vn ng, v
no l c s mi hot ng tinh thn.

Vch tronc1 ol,Xt

u nhr

Cc si trn - cu
Cc si i - v.
Cc si v - nhrK
Cc si i - v ^ i

Cc si v - tu

Cc si nh - chm
- thi dng - cu '
Tia th
i th
Li th trai

Vm

Hnh 35.4. Thit nm ngang qua i no

cho thy v tr ca bao trong (bn phi) v cc loi si to nn bao trong (tri)

358
 B mt v no ngi c din tch khong 22.000 cm2, trong khong hai phn
ba vi trong cc rnh no. Chiu dy trung bnh gia cc hi l 2.6 mm, cc rnh
l 1,4 mm. Lp cht xm v no cha khong 10 t nron trong tng s 14 t nron
ca c th.
Hin nay xc nh c mt s vng chc nng ca v i no: vng vn
ng theo mun (h thp) hi trc trung tm; vng cm gic thn th hi sau
trung tm; vng th gic hi chm v rnh ca; vng thnh gic mt trn hi thi
dng trn ...

2.1.2. Cc nhn nn (basal nuclei): bao gm nhn ui, nhn bo, nhn trc tng
v th hnh nhn.

Nhn ui (caudate nucleus): c hnh mng nga, un quanh i th v c tht

no bn vy quanh; ba phn ca n l u, thn v ui.
Nhn bo (lentiform nucleus): nm ngoi nhn ui, trong nhn trc tng.
N c l tuy ngoi (lateral medullary lamina) v l tu trong (medial medullary
lamina) chia thnh ba khi. Khi ngoi to gi l bo sm (putamen), hai khi trong
nh v nht mu gi l cu nht trong (globus pallidus medial segment) v cu nht
ngoi (globus pallidus lateral segment).
Nhn trc tng (claustrum): c chiu dy l 2-3 mm, chc nng cha tht
r rng.
Th hnh nhn (amygdaloid body) hay cn c gi l phc hp hnh nhn
(amygdaloid complex) v bao gm nhiu nhn hnh nhn.

2.2. Cht trng

Cht trng trong i no do ba loi si to nn: cc si hng tm v ly tm, cc

si lin hp ca mi bn cu i no v cc si mp.

No tht bn
-u nhn ui
0 i th

Tr sau bao trong

Bo sm
Cu nht
Vng bt nh
Nhn di i th

Sng di no tht bn

Th v

Hnh 35.5. Thit ng ngang qua i no

359
2.2.1. Cc si hng tm v ly tm hay cc si chiu. Cc si ny bao gm
nhng si t i th i ln cc vng ca v bn cu i no v t cc vng ca bn cu
i no i xung gian no, thn no, tiu no v tu sng. Khi cc si ny i gia i
th v th vn (nhn ui, nhn bo), chng to nn bao trong (internal capsule). Trn
thit ct ng ngang qua th v, bao trong chy gia i th v nhn bo. Trn thit
ct nm ngang qua gi v li th trai, bao trong chy gia u nhn ui v i th
trong, nhn bo ngoi. Bao trong c 3 phn: tr trc (anterior limb) chy gia u
nhn ui v nhn bo, tr sau (posterior limb) chy gia i th v nhn bo v gi
bao trong (genu of internal capsule) nm gia hai tr.

2.2.2. Cc s i m p . y l cc si lin hp gia hai bn cu v chng to nn cc

mp mp lin bn cu, bao gm th trai, vm v mp trc.
T h trai (corpus callosum): chim hu ht cc si mp ni cc vng tng ng ca
hai bn cu; n di 8 cm, dy 1 cm, rng 1 cm pha trc v 2 cm pha sau. Cc phn
ca th trai l m (rostrum), gi (genu), thn (trunk) v li (splenium) th trai.
Vm (fornix), hay th tam gic, c cu to bi cc si i t hi m v mc ca
hi cnh hi m ti th v ca vng h i. Vm bao gm mt thn (body) hnh tam
gic m nh trc, hai ct (column) v hai tr (crus). Mi ct t gc trc ca thn
chy vng quanh cc trc ca i th ri chy xung di v ra sau ti th v. N
cng vi cc trc i th gii hn nn l gian no tht. Mi tr l mt tp hp si trc
t cc nron ca mc v hi m i ti gc sau-bn ca thn.
Mp trc (anterior commissure) cha cc si mp ni cc trung tm khu gic
ca hai bn cu vi nhau.

2.2.3. C c s i lin h p tro n g m i bn cu. Cc si ny bao gm cc si ngn lin

hp cc hi no nm k nhau v cc si di lin hp cc thu no vi nhau. Cc si
ngn l cc si cung i no (arcuate fibres). Cc si di to nn cc b nh: b ai
(cingulum) ni thu trn vi thu thi dng, b mc (uninate fasciculus) ni thu
trn vi u trc thu thi dng, b dc trn (superior longutidinal fasciculus) ni
thu trn vi thu chm v thu thi dng, b dc di (inferior longutidinal
fasciculus) ni thu chm vi thu thi dng ... Bao ngoi (external capsule) v bao
ngoi cng (extreme capsule) c th cng do cc si lin hp to nn.

3. NO THT BN (lateral ventricle) (H.35.6)

Mi bn cu i no c mt khoang cha dch no tu gi l tht no bn.

Khoang ny c hnh cung un quanh nhn ui v i th. C th chia mi tht no
bn thnh nm phn: sng trn, phn trung tm, tam gic bn, sng thi dne v sng
chm. Mi no tht bn thng vi no tht III bi l gian no tht.
Sng trn (frontal horn) hay sng trc l phn nm trc l gian no tht ca
tht no bn, trong thu trn. Trn mt ct nm ngang, sng trn c hnh tam gic vi
ba thnh: thnh trc - trn l th trai; thnh trong l vch trong sut (ngn cch hai
no tht bn); thnh di - ngoi do u nhn ui to nn.

360
 Phn trung tm (central part) hay thn (body) i t l gian no tht ti tam gic
bn, ngang mc vi li th trai.
Phn trung tm, tam gic bn v sng thi dng ca tht no bn cha m ri
mch mc.

Hnh 35.6. Cc no tht

Tam gic bn (collateral trigone) hay ng ba l phn m rng ca no tht bn

nm gn li th trai, ni m phn trung tm no tht bn hi t vi cc sng thi
dng v chm.
Sng thi dng (temporal horn) hay sng di t tam gic bn chy xung
di v ra trc vo thu thi dng ri tn cng sau cc thi dng khong 2cm.
Sng thi dng c hai thnh: thnh trn-ngoi to nn bi tia th, thm trai (mt trong
cc tia ca th trai i trong bn cu) v ui nhn ui; thnh di-trong do hi m
(sng Amon) v tua (fimbria) ca hi m to nn. Hi m l phn v no c nht b
gp vo trong no tht dc theo rnh hi m. Tua hi m chy cc mt trn v trong
ca hi m; n cha cc si t mc chy ti li trai tr thnh tr ca vm. Li bn
(collateral eminence) l g li thnh di-trong do rnh bn ph n vo.
Sng chm (occipital hom) hay sng sau ca tht no bn t tam gic bn chy
ra sau vo thu chm v hp dn t trc ra sau. Sng chm c hai thnh trn-ngoi v
di-trong, c hai u do cc si ca th trai to nn. thnh di - trong c g li
dc do rnh ca n vo gi l ca (calcarine spur).

361
 Bi 36

H THN KINH T CH

MC TIU

. Trnh by c khi nim v thn kinh t ch, cc chng nron xn dng l

ch t thn kinh trung ng ti c quan ch, s phn c h i a tlin kinh t ch.
2. M t c cc phn giao cm v i giao cm ca thn kinh t ch.
3. Nu c nhng lin h clic nng v lm sng thch hp.

H thn kinh t ch c ni n bi ny l phn t ch ca h thn kinh ngoi

vi (autonomic division; autonomic part of peripheric nervous system).

1. I CNG

1.1. Thn kinh t ch v thn kinh thn th

H thn kinh c chia thnh hai phn: h thn kinh thn th (somatic nervous
system) v h thn kinh t ch (autonomic nervous system). Thn kinh thn th hay t
ch u c cc phn ngoi vi v trung ng, cc thnh phn cm gic (n) v vn
ng (i). h thn kinh thn th, cc nron cm gic chuyn v no cc cm gic
chuyn bit (nhn, nghe, ngi, nm v thng bng) v cc cm gic thn th (cc cm
gic au, nhit, xc gic v bn th). Tt c cc cm gic ny u c th nhn thc
(bit) c. Nhng nron vn ng ca thn kinh thn th chi phi cho c bm xng
v gy ra cc c ng t . h thn kinh t ch, cc nron cm gic dn truvn cm
gic t cc th cm ho hc hoc c hc cc tng v mch mu v nhna trung tm
tch hp thn kinh trung ng. Thng thng, ta khng nhn thc c cc cam gic
ny. Cc nron vn ng t ch iu ho (kch thch hoc c ch) hot ng ca cc
tng, c th l tc ng n c tim, c trn ( cc thnh tng v cc thnh mach) v
cc tuyn. Ni chung, ta khng th thay i c s tc ng ca thn kinh t ch
(hay p ng t ch) theo mun v ni khi u ca cc p ng t ch nm di
mc v no. Chng iin, ta khng th t thay i tn s tim hay s co bp ca d
dy. Chnh v h thn kinh t ch hot ng mt cch t ng, khng nm di s
kim sot ca v no nn n mi c gi l t ch. Tuy nhin cc h t chu v thn
th c mi lin h mt thit v cu trc v chc nng. V d, nhng cm gic ca thn
kinh thn th cng nh hng ti cc p ng ca cc nron vn ns t ch.
Thut ng t ch l mt t tin li hn l thch hp. nim v s t ch tuyt
i ca phn nv ca h thn kinh ch l s lm tng v n p n2 vi nhna thay
i trong cc hot ng thn th mt cch mt thit. Trong lc nhns lin h cua n
vi cc thnh phn thn th khng phi bao gi cng r rng, bng chns chc nng
v nhng phn x tng do cc bin c thn th gy nn th nhiu.

362
 Con ng trung ng n tng khc con ng t trung ng ti thn ch n
b gin on bi cc synp ngoi vi, t nht c hai nron nm xen gia cc tip ni
trung ng v c quan tc ng (hiu ng) ngoi vi. Thn ca nron th nht nm
cc nhn tng ca cc thn kinh s v ct xm bn ca tu sng; cc si trc ca
chng, vn hay bin i nhng thng c mt bao myelin mng, i theo cc thn kinh
s v thn kinh sng ti cc hch ngoi vi, ni chng synap vi cc si gai ca thn
cc nron th hai (nron hch). Cc si trc ca nron th hai (hay nron hiu ng -
effector) thng l khng c myelin v chi phi cho c trn hoc cc t bo tuyn,
cc con ng i ti ngoi vi c hai nron tip ni synp vi nhau ti hch t ch,
/170 / 1 trc hch v nron sau hch. Cc si thn kinh t ch vn ng gm hai loi:
cc si thn kinh trc hch (preganglionic nerve fibres) v cc si thn kinh sau
hch (postganglionic nerve fibres). S lng nron sau hch nhiu hn nhiu; mt
nron trc hch c th synap vi 15-20 nron sau hch, cho php nhng tc ng t
ch c th lan to rng. S khng cn xng gia cc nron trc v sau hch phn
giao cm th ln phn i giao cm ca h thn kinh t ch.
Nhng con ng t tng v ging vi cc con ng t thn th v; nhng t
bo nguyn u ca cc si cm tng v cm gic thn th l cc nron mt cc cc
hch cm gic thn kinh s v hch r sau thn kinh sng. Cc mm ngoi vi c
phn phi qua cc hch hoc m ri t ch, hoc c th qua cc thn kinh thn th
m khng c gin on. Cc mm trung ng ca chng i km theo cc si cm gic
thn th qua r sau thn kinh sng ti thn kinh trung ng. bi ny, chng ta chi
m t thnh phn vn ng (i) ca thn kinh t ch ngoi vi.

1.2. Phn chia h thn kinh t ch

H thn kinh t ch c th c chia thnh hai phn chnh khc nhau v cu trc
v chc nng: giao cm (sympathic part) v i giao cm (parasympathic part). Hu
ht cc c quan c chi phi kp, tc l chng nhn c cc xung ng n t c
cc nron giao cm v i giao cm. Ni chung, tc dng ca hai phn trn mt c
quan c tnh i khng nhau: mt phn kch thch trong khi phn kia li c ch.
Gn y, mt phn khc ca h thn kinh t ch c tha nhn: h thn kinh
rut (enteric nervous system).

1.3. Cu to ca h thn kinh t ch

T rung ng ca h thn kinh t ch.

Hot ng t ch ngoi vi c tch hp ti cc mc cao hn thn no v
no, bao gm cc nhn khc nhau ca cu to li thn no, i th v h i th, thu
vin v v no mi trc trn, cng vi nhng con ng i ln v i xung kt ni
nhng vng ny. Bi ny ch gii thiu phn ngoi vi ca h thn kinh t ch.
V cu to, thn kinh t ch ngoi vi bao gm cc hch t ch, cc si thn
kinh t ch v cc m ri t ch.
Cc hch t ch (autonomic ganglion): hch ca thn kinh giao cm l hch
giao cm (sympathic ganglion), hch ca thn kinh i giao cm l hch i giao cm

363
(parasympathic ganglion). Nhng hch t ch l nhng trm chuyn tip; tuy nhin, mt
phn nh cc si i qua mt hoc nhiu hch m khng svnap, trong mt s l cc
si ly tm ang trn ng i ti mt hch khc v s' khc l cc si cm gic t cc
tng v cc tuyn. Cc si trc trc hch c th synp vi nhiu nron sau hch t
c s pht tn rng v c l l khuych i hot ng giao cm, mt c im
khng ging v mc vi cc hch i giao cm. S pht tn c th t c bi:
* Nhiu synap ca cc si thn kinh trc hch
* Trung gian dn truyn ca cc interneuron
* S khuch tn trong hch ca cc cht dn truyn c sn xut ti ch (tc
ng cn tit) hoc bi mt p ng ti ch vi mt cht c sn xut ni khc.
Cc m ri t ch (autonomic plexus) l nhng mng li chng cht ca cc
si thn kinh giao cm v i giao cm. Trong m ri c th c cc hch t ch.

2. PHN GIAO CM (H.36.1 v H.36.2)

H giao cm bao gm hai thn giao cm v nhng nhnh, nhng m ri v
nhng hch chi nhnh ca chng. H giao cm c phm vi phn b rng hn nhiu so
vi h i giao cm v, ngoi vic phn b ti cc c quan c thn kinh i giao
cm chi phi, n cn chi phi cho tt c cc tuyn m hi, cc c dng lng v thnh
c ca nhiu mch mu.
Cc si trc hch l nhng si trc ca nhng thn t bo ct xm bn ca tt
c cc t tu ngc v hai hoc ba t tu tht lng trn. Ti , cc thn t bo to
nn cc nhm nron trung gian gia v trung gian bn.

2.1. C c h ch giao cm (sympathetic ganglia)

Cc hch giao cm l nhng tp hp t bo nm trn thn giao cm v trong cc

m ri t ch; mt s t bo hch nm ri rc trong cc m ri. Nhng hch nguyn
thu trn thn giao cm tng ng v s vi nhng hch trn cc r sau thn kinh
sng; nhng nhng hch lin k nhau c th dnh li v ngi him khi c nhiu hn
22 hoc 23 hch v i khi c t hn. Nhng hch ph (cc hch chi nhnh) trong cc
m Ji t ch ln (nh hch tng, hch mc treo trng trn, hch mc treo trng di.
) c ngun gc t nhng hch ca thn giao cm; chng ta thng gi chng l cc
hch trc sng.

2.1.1. Cc thn giao cm (sympathetic trunk)

y l hai thng thn kinh khng u c gn cc hch tri di t nn s ti

xng ct. Mi thn bao gm cc hch thn giao cm (ganglion of svmpathic trunk)
ni vi nhau bng cc nhnh gian hch (interganglionic branches), c. mi thn
nm sau bao cnh v trc cc mm ngang t sng c; ngc, mi thn nm trc
cc chm sn: bng, n nm trc-bn cc thn t sng tht lng v chu hng
nm trc xng cng, pha trong cc l cng trc, trc xng ct. hai thn 2p
nhau mt hch n nm trn ng gia.

364
 Cc hch giao cm c c s lng thng ch l 3 do dnh nhau; t cc trn ca
hch c trn tch ra thn kinh cnh trong i qua ng ng mch cnh vo hp s trng
nh phn ni di ca thn giao cm. C t 10 - 12 (thng l 11) hch ngc, 4 hch
tht lng v 4 hoc 5 hch cng vng xng cng.
Cc hch ngc v ba hch tht lng trn ca thn giao cm (nhng hch nm
ngang mc vi vng cha nron vn ng giao cm ct xm bn ca tu sng) c
ni vi cc dy thn kinh sng bng cc nhnh thng trng v xm; nhng hch khc
ch c ni vi cc dy thn kinh sng lin k bng cc nhnh thng xm.

2.1.1.1. Cc hch c v phn s -c ca h giao cm

Phn c ca mi thn giao cm cha ba hch c ni lin nhau: hch c trn,
hch c gia v hch c-ngc. Chng gi cc nhnh thng xm ti tt c cc thn kinh
sng c nhng khng tip nhn nhnh thng trng no t cc thn kinh ny. Nhng si
trc hch cho u v c i ra khi tu sng trong nm thn kinh sng ngc trn (ch
yu l ba thn kinh ngc trn), chy ln trong thn giao cm synp trong cc hch
c. Nhng si trc hch i ti cc hch c i trong cc nhnh thng trng ca cc
thn kinh sng ngc trn ti cc hch giao cm ngc tng ng ri i qua cc hch
ny ln c.
Hch c trn (superior cervical ganglion). Hch ny l hch ln nht trong ba
hch c, nm st cnh cc t sng c II v III. trc n l ng mch cnh trong v
bao cnh, sau n l c di u. Thn kinh cnh trong t hch c trn chy ln vo
hp s. u di ca hch c ni vi hch c gia bng mt nhnh gian hch. Cc
nhnh ca hch c trn gm ba nhm trong (gia), ngoi (bn) v trc.
- Cc nlnl ngoi gm cc nhnh thng xm i ti bn thn kinh sng c trn
v ti mt s thn kinh s; mt nhnh - gi l thn kinh tnh mch cnh
(jugular nerve) - chy ln ti nn s v tch i
- Cc nhnh trong ca hch c trn l cc nhnh thanh qun-hu v nhnh tim.
+ Cc nhnh thanh qun-hit (laryngopharyngeal branches) chi phi cho tiu
th cnh v chy ti thnh bn ca hu, cng vi cc nhnh ca thn kinh
li-hu v thn kinh lang thang to nn m ri hu.
+ Thn kinh tim c trn (superior cervical cardiac nerve) i ti m ri tim.
- Cc nhnh trc ca hch c trn chy ti v phn nhnh quanh ng mch
cnh chung, ng mch cnh ngoi v cc nhnh ca ng mch cnh ngoi,
to nn mt m ri bao quanh mi ng mch. m ri bao quanh ng
mch mt tch ra mt nhnh nh ti hch di hm (r giao cm ca hch
di hm)\ m ri quanh ng mch mng no gia tch mt nhnh vo
hch tai (r giao cm ca hch tai). Nhiu si i dc ng mch cnh ngoi
v cc nhnh ca n, cui cng ri khi ng mch i ti cc tuyn m hi
mt qua ng cc nhnh ca thn kinh sinh ba.
- Thn kinh cnh trong (internal carotid nerve). Thn kinh ny cha cc si sau
hch bt ngun t cc nron ca hch c trn v to nn phn s ca h giao

365
 cm. N tch ra t hch c trn, chy ln sau ng mch cnh trong v chia
ra trong ng ng mch cnh thnh cc nhnh, mt trong v mt ngoi
ng mch. Nhnh ngoi ln hn tch ra cc nhnh nh ti ng mch cnh
trong v to nn phn ngoi ca m ri cnh trong; nhnh trona cng tch ra
nhng nhnh nh ti ng mch v to nn phn trong ca m ri cnh
trong. m ri cnh trong bao quanh ng mch cnh trong v i theo cc
nhnh ca ng mch ny. N tch ra cc nhnh i ti mt s hch i giao
cm ca s v nhng nhnh ny c coi l r giao cm ca nhng hch ny.
Nhnh i ti hch chn bm-khu ci l thn kinh su; nhnh ny xuyn
qua sn che lp l rch v cng vi thn kinh ln to nn thn kinh ng
chn bm. Thn kinh ng chn bm i qua ng chn bm ti hch chn
bm-khu ci. Cc thn kinh cnh nh tch ra thnh sau ng ng mch
cnh v tip ni vi nhnh nh ca thn kinh li hu. Nhnh ti hch mi tch
ra t phn trc ca m ri v i vo mt qua khe mt trn; cc si ca
n i qua hch mi m khng synap v i theo cc thn kinh mi ngn c
phn phi ti cc mch mu ca nhn cu.
Cc si sau hch c lin quan ti phn s ri tu sng ch yu t tu ngc I,
chy ti v i qua hch c ngc ri i ln trong thn giao cm c chuyn tip
hch c trn.
Hch c gia (middle cervical ganglion). y l hch nh nht trong s ba
hch. N thng nm ngang mc t sng c VI, trc hoc ngav trn ng mch
gip di. Cc nhnh sau hch ca n chy vo cc thn kinh sng c V v VI. Hch
ny cng tch ra cc nhnh cho tuyn gip v tim. N c ni vi hch c-ngc bi
hai thng: thng sau thng tch ra bao quanh ng mch t sng; thng trc to
nn mt quai vng trc ri di phn u ca ng mch di n. Quai ny
c gi l quai di n.
- Cc nhnh gip i km theo ng mch gip di ti tuyn gip,
- Thn kinh tim c gia (middle cervical cardiac nerve) l nhnh giao cm ln
nht i ti m ri tim.
Hch c-ngc (hch sao) (cervicothoracic ganglion; stelate ganglion). Hch ny
c hnh thnh bi s dnh li ca hai hch c di v hch ngc I. Thn giao cm
chy ra sau ti ch ni ca on c vi on ngc v v vy trc dc ca hch c-ngc
hu nh nm theo hng trc-sau. Hch nm trn hoc ngay bn ngoi b noi c
di c, gia nn ca mm ngang t c VII v c ca xng sn th nht; trc hch
l cc mch t sng, v pha di, n c ngn cch vi mt sau ca vm mng
phi bi mng trn mng phi; thn sn-c phn nhnh gn cc trn cua n. v
pha ngoi l ng mch gian sn trn.
Mt hch dt sng (vertebral ganglion) nh c th c mt trn thn siao cm
trc hoc trc-trong nguyn u ca ng mch t sng v ngav trn ns mch
di n. Khi c mt, n c th tham gia hnh thnh quai di n v cns c gn
vi hch c-ngc bi cc si bao quanh ng mch t sng. N thng c xem nh
l mt phn tch ri ca hch c gia hoc hch c-ngc. Ging nh hach c sia, n
c th cung cp cc nhnh thng xm ti cc thn kinh sng c IV v V. Hch c-

366
ngc gi cc nhnh thng xm ti cc thn kinh sng c VII, c VIII v ngc I v tch
ra mt nhnh tim v cc nhnh mch.
- Thn kinh tim c di (inferior cervical cardiac nerve) i xung sau ng
mch di n v dc theo mt trc kh qun ti m ri tim.
- Cc nhnh ti mch mu to nn nhng m ri quanh ng mch di n
v cc nhnh ca n. Cc nhnh cho ng mch di n c ngun gc t
hch c-ngc v ko di ti phn u tin ca ng mch nch; mt s t si
c th i xa hn.

2.1.1.2. Cc hch ngc (thoracic ganglia)

Thn giao cm ngc cha s' lng hch hu nh ngang bng vi s lng thn
kinh sng ngc. Hch ngc I thng dnh vi hch c di to nn hch c-ngc; tr
hai hoc ba hch di cng, cc hch ngc nm p vo cc chm sn, sau mng phi
sn; hai hoc ba hch di cng nm k st ngoi thn ca cc t sng tng ng.
pha di, thn giao cm ngc i sau dy chng cung trong (hoc qua tr c honh)
tr thnh thn giao cm tht lng. Cc hch ngc th nh v c ni lin vi nhau bi
cc nhnh gian hch. C hai hoc trn hai nhnh thng (trng v xm) ni mi hch
vi thn kinh sng tng ng ca n, nhnh trng chy vo thn kinh xa (tu sng)
hn nhnh xm.
- Nhng n h n h trong t nm hch ngc trn th rt nh, phn phi vo ng
mch ch ngc v cc nhnh ca n. Trn ng mch ch, chng to nn m
ri ng mch ch ngc cng vi nhng nhnh nh n t thn kinh tng ln.
- Cc nhnh phi ngc (thoracic pulmonary branches) l nhng nhnh t cc
hch ngc II ti VI i vo m ri phi sau.
- Cc nhnh tim ngc (thoracic cardiac branches) l nhng nhnh t cc hch
ngc II ti V, i ti phn su ca m ri tim. Nhng nhnh nh ca cc thn
kinh tim v phi ny i ti thc qun v kh qun.
- Nhng nhnh trona t by hch ngc di th ln. Chng phn nhnh vo
ng mch ch v kt hp li to nn cc thn kinh tng ln, b v di.
Thn kinh tng di khng lun c mt.
4" Thn kinh tng ln (greater splanchnic nerve), vn ch yu bao gm cc si
vn ng trc hch c myelin v cc si cm tng, c to nn bi cc
nhnh t cc hch ngc t nm ti chn hoc mi. N chy chch xung
trn cc thn t sng, cung cp cc nhnh ti ng mch ch xung v
xuyn qua tr c honh cng bn tn cng ch yu hch tng, mt phn
hch ch-thn v tuyn thng thn. Mt hch tn ngc tn ti trn thn
kinh i din vi cc t sng ngc XI hoc XII.
+ Thn kinh tng b (lesser splanchnic nerve), vn do cc nhnh t cc hch
ngc chn v mi (i khi mi v mi mt) v t on thn giao cm
gia hai hch to nn, xuyn qua c honh cng vi thn kinh tng ln ri
chy vo hch ch-thn.

367
 + Thn kinh tng di cng (lowest splanchnic nerve) t hch ngc di cng
i vo bng cng vi thn giao cm tn cng m ri thn.

2.1.1.3. Cc hch tht lng (lumbar ganglia)

Phn tht lng ca thn giao cm thng bao gm bn hch ni lin nhau, chy
trong m lin kt ngoi phc mc trc ct sng v dc theo b trong c tht lng
ln. N lin tc v pha trn vi thn giao cm ngc sau dy chng cung trong; v
pha di n chy sau ng mch chu chung v tr thnh thn giao cm chu hng.
Nhnh trc ca cc thn kinh sng tht lng I, II v i khi c III gi cc nhnh
thng trng ti cc hch tng ng. Cc nhnh thng xm t tt c cc hch i ti cc
dy thn kinh sng tht lng.
Thng c 4 tlin kinh tng tht lng (lumbar splanchnic nerves) t cc hch ti
gia nhp vo cc m ri tng, gian mc treo (ch bng) v h v trn. Thn kinh tng
tht lng th nht (t hch th nht) tham gia vo cc m ri tng, thn v gian mc
treo. Thn kinh th hai - t hch th hai v i khi t hch th ba - tham gia vo phn
di ca m ri gian mc treo; thn kinh th ba thot ra t hch th ba hoc th t v
i trc cc mch chu chung ti gia nhp vo m ri h v trn. Thn kinh tng tht
lng th t m bao gi cng t hch tht lng di cng, chy sau cc mch chu
chung gia nhp vo phn di ca m ri h v trn hoc thn kinh h v.
Cc nhnh mch t tt c cc hch tht lng tham gia m ri lin mc treo
(ng mch ch). Cc si ca cc thn kinh tng tht lng di chy ti cc ng
mch chu chung, to nn mt m ri tip tc i dc theo cc ng mch chu trong
v ngoi cho ti tn on gn ca ng mch i. Nhiu si sau hch trong cc nhnh
xm ni cc hch tht lng vi cc thn kinh sng i trong thn kinh i ti cc nhnh
c, nhnh b v nhnh hin ca n cung cp cc si co mch ti ng mch i v
cc nhnh ca ng mch i. Cc si sau hch khc i qua ng thn kinh bt ti
ng mch bt.

2 .1.1.4. Cc hch cng (sacral ganglia)

Thn giao cm cng nm trong m ngoi phc mc, trc xng cng, trong
hoc trc cc l cng trc, v c bn hoc nm hch ni lin nhau, trn, n lin
tc ti thn giao cm tht lng; di, hai thn hi t ti hch dn (ganglion impar)
trc xng ct. Nhng nhnh thng xm i t cc hch ti cc thn kinh sng cng
v ct nhng cc nhnh thng trng th vng mt. Cc nhnh trong tip ni vi nhau
ngang qua ng gia; nhng nhnh nh t hai hch u tin (c gi l cc thn
kinh tng cng) gia nhp vo m ri h v di (m ri chu hng) hoc thn kinh
h v; cc nhnh khc to nn mt m ri trn ng mch cng gia. Tiu cu ct
c chi phi bi on quai nm gia hai thn.
Cc nhnh mch. Qua nhng nhnh xm nhiu si sau hch i ti cc r ca
m ri cng, c bit l nhng r to nn thn kinh chy, c vn chuvn ti
ng mch khoeo v cc nhnh ca n cng chn v bn chn. Nhna nhnh khc
c vn chuyn trong cc thn kinh thn, mng trn v mng di ti cc ng mch
ty hnh nhng thn kinh ny.

368
 Nhng si trc hch cho chi di c ngun gc t ba t tu ngc di v hai
hoc ba t tu tht lng trn. Chng i ti cc hch ngc di v tht lng trn qua cc
nhnh thng trng; mt s i xung trong thn giao cm synap trong cc hch tht
lng, t cc si sau hch i theo thn kinh i ti chi phi cho cc ng mch i
v cc nhnh ca n; cc si khc i xung synp hai hoc ba hch cng trn, t
cc si sau hch i theo thn kinh chy ti chi phi cho ng mch khoeo v cc nhnh
ca n cng chn v bn chn. Nh vy, c th thc hin vic ct b thn kinh giao
cm ca cc mch chi di bng cch ct b ba hch tht lng trn v cc nhnh gian
hch gia chng, lm gin on tt c cc si trc hch ti chi di.

2.1.2. Cc hch trc sng (prevertebral ganglia)

y l mt s hch nm trc ct sng, st vi nguyn u cc ng mch ln

ca bng. Hch tng (coeliac ganglia), hch mc treo trng trn (superior mesenteric
ganglion), cc hch ch-thn (aorticorenal g a n g lia ) v hch mc treo trng di
(inferior mesenteric ganglion) l cc hch trc sng.

2.2. Nhng ng lin h ca cc nron giao cm vn ng

2.2.1. Cc s i trc hch. Cc si trc hch l nhng si trc ca nhng thn t

bo ct xm bn ca tt c cc t tu ngc v hai hoc ba t tu tht lng trn. Ti
, cc thn t bo to nn cc nhm nron trung gian gia v trung gian bn. Cc si
trc c bc myelin, vi ng knh 1,5 - 4,0 um, v thot khi tu sng qua cc r
trc i ti cc thn kinh sng, ch bt u ca cc nhnh trc thn kinh sng,
cc si ri khi thn kinh sng theo ng cc nhnh thng trng gia nhp vo
hoc l cc hch tng ng ca thn giao cm hoc l cc on gian hch ca thn.
Ngun ra ny ch hn nh vng ngc-tht lng, cc nhnh thng trng ch c 14
i dy thn kinh sng on ny. Khi i ti thn giao cm, cc si trc hch c th:
(1) Tip xc synap vi nhng nron hch gn nht;
(2) i qua hch ny, chy ln hoc xung trong chui hch giao cm tn cng
mt hch khc; lu rng cc si trc hch khng tch i thnh cc nhnh ln v
xung. Mt si trc hch duy nht c th, qua cc nhnh bn v nhnh tn, to synp
vi nhng nron mt s hch hoc tn cng ch mt hch.
(3) Chng c th i qua hch gn nht, i ln hoc i xung m khng synp, v
thot khi thn giao cm ti mt trong nhng nhnh hng vo trong ca thn tn
cng ti nhng synp trong nhng hch ca cc m ri t ch (ch yu nm trn
ng gia, chng hn nh quanh cc ng mch thn tng v mc treo trng).

2.2.2. Cc si sau hch. Si trc ca cc t bo hch chnh l nhng si sau hch

nh khng c myelin c phn phi ti cc c quan tc ng (ch) theo cc cch
khc nhau.

(1) Cc si t mt hch no ca thn giao cm c th tr li dy thn kinh

sng cung cp si trc hch qua mt nhnh thng xm. Cc si ny thng gia
nhp dy thn kinh ngay trc (gn tu sng hn) nhnh thng trng, ri theo ng

369
cc nhnh trc v sau ca thn kinh sng c phn phi ti cc mch mu, cc
tuyn m hi, c dng lng... vng chi phi ca chung.
(2) Cc si sau hch c th i trong mt nhnh trong ca mt hch i ti
cc tng.
(3) Cc si c th chi phi cho cc mch mu lin k hoc chy dc theo cc
mch mu ti vng phn phi ngoi vi ca cc mch mu.
(4) Chng c th i ln hoc i xung trc khi ri khi thn giao cm nh cc
trng hp (1), (2) hoc (3).

Si cm tng *Tn9 ^C dng lng

------Da
Sng bn
-------- Tuyn m hi
- - Ngnh sau tk sng
Si trc hch - - - S i sau hch
Nhnh thng xm. ---------------- Ngnh trc tk sng

- Mch mu
Hch trc sng
- Nhnh thng trng
Tuyn tiu ho--------
Hch cnh sng

Hnh 36.1. Thn kinh sng v thn kinh giao cm

2.2.3. n g h a c h c nng. Cc si sau hch m chy tr li dy thn kinh sng cung

cp cc si co mch cho cc mch mu, cc si vn tit cho cc tuyn m hi v cc
si vn ng cho c dng lng tit on da ca thn kinh sng. Nhng si chy theo
cc thn kinh vn ng ti cc c vn c l ch l cc si gin mch. Hu ht, nu
khng phi l tt c, cc thn kinh ngoi vi cha cc si giao cm sau hch. Nhng
si i ti cc tng lin quan n co mch ni chung, gin ph qun v tiu ph qun,
thay i s ch tit ca cc tuyn, gin ng t, c ch s co c ca ng tiu ho,
V V. Mt si trc hch c l synap vi cc nron sau hch ch mt h thng tc
ng (ch); do m cc tc ng nh vn tit m hi v vn mch c th l tch
bit nhau.

3. PHN I GIAO CM (H.36.2)

Cc si i giao cm trc hch l si trc ca cc thn nron nm thn no

v tu sng, thn no, cc thn nron i giao cm nm nhn i giao cm ca
cc thn kinh s III (cc nhn tng), VII (nhn l t v nhn bt trn), IX (nhn bt
di) v X (nhn lng), tu sng, chng nm cc nhn i giao cm cng ca cc
t tu t cng II ti cng IV. Cc si trc hch t cc nhn i giao cm ca cc

370
 thn kinh s v t cc nhn i giao cm cng i ti cc hch i giao cm ngoi vi.
Cc si i giao cm sau hch t hch i giao cm ngoi vi i ti tng (c quan) hoc
cc tuyn.
Cc si trc i giao cm trc hch c bc bng myelin v c mt cc thn
kinh vn nhn, mt, li-hu, lang thang v cc thn kinh sng cng II ti IV.
phn s (cranial part) ca h thn kinh i giao cm c 4 hch nh ngoi vi: hch mi
(ciliary ganglion), hch chn bm-khu ci (pterygopalatine ganglion), hch di
hm (submandibular ganglion), hch di li (sublingual ganglion) v hch tai (otic
ganglion), tt c c m t cng vi cc thn kinh s c lin quan. Nhng hch ny
ch om thun l nhng hch trung chuyn ng dn truyn i giao cm ra ngoi vi,
khng ging vi cc hch cm gic ca cc thn kinh sinh ba, mt, li hu v lang
thang, tt c ch chuyn m nhim vic dn truyn xung ng cm gic v ch cha
cc thn nron cm gic. i qua cc hch i giao cm s cn c cc si cm gic,
hay r cm gic, v cc si giao cm sau hch, hay r giao cm, nhng nhng si ny
khng b gin on (tip xc synap) hch. Cc si i giao cm sau hch thng
khng c myelin v ngn hn cc si giao cm, v nhng hch m t chng xut
pht nm trong hoc gn cc tng m chng chi phi.

Hch mi
------- Mt
Trung no -
Hch di hm
Hnh n o - .C c tuyn nc bt
di hm v di li
Hch tai
Tuyn nc bt mang tai

- - Tim

- -D dy

- Hch tng

Rut non

Hch mc treo trng trn

Tuyn thng thn

Hch mc treo trng di

Rut gi

Bng quang
Thn giao cm

" m ri bng quang

Tk tng chu hng

Hnh 36.2. H thn kinh t ch

371
 (1) Cc si i giao cm trc hch ca thn kinh vn nhn bt u ti trung no
cc nhn vn nhn ph (Edinger - Westphal) v i ra theo thn kinh vn nhn v
nhnh c cho di ca thn kinh vn nhn i ti hch mi. Chng synap ti , cc
si sau hch ri i trong cc thn kinh mi ngn. Cc thn kinh ny xuyn qua cng
mc ri chy ra trc trong khoang quanh mch mc ti c th mi v c tht ng t.
Cc si trc sau hch ny thng c mt bao myelin mng.
(2) Thn kinh mt cha cc si trc i giao cm trc hch ca nhng nron m
thn ca chng nm nhn nc bt trn v nhn l t. Cc si ny ra khi thn no
trong thn kinh trung gian. Nhng si xut pht t nhn nc bt trn ri khi thn
chnh ca thn kinh mt cng vi thng nh ngay trc khi thn kinh mt i ti l chm
chm. Thng nh chy qua hm nh ti thn kinh li, mt nhnh ca thn kinh hm
di. Theo cch ny, cc si c a ti hch di hm v hch di li, nhng ni
pht sinh cc si vn tit sau hch cho cc tuyn nc bt di hm v di li. S
kch thch thng nh lm gin cc tiu ng mch c hai tuyn ngoi tc dng vn tit
trc tip. Nhng si trc i giao cm vn tit tuyn l ca thn kinh mt (t nhn l t)
i theo ng nhnh ln ca thn kinh mt ri theo thn kinh ng chn bm, cui
cng synap hch chn bm-khu ci. Nhng si trc sau hch i ti tuyn l theo
thn kinh g m v ti cc tuyn ca khu ci v mi theo cc nhnh hch.
(3) Thn kinh li-hu cha cc si vn tit i giao cm trc hch cho tuyn
mang tai. Nhng si ny xut pht nhn bt di v i ln lt theo thn kinh li-
hu ri nhnh nh ca n. Chng i qua m ri nh v thn kinh b ti hch tai,
ni chng chuyn tip. Cc si sau hch chy theo cc nhnh ni ti thn knh tai-
thi dng v mn ng thn kinh ny i ti tuyn mang tai. Kch thch thn kinh
b gy nn cc tc ng gin mch v vn tit.
(4) Thn knh lang thang cha cc si trc hch i giao cm pht sinh t nhn
lng thn kinh lang thang-, chng i trong thn kinh lang thang v cc nhnh phi, tim,
thc qun, d dy, rut... ca n. Nhng si ly tm chuyn tip ti nhng hch nh
thnh cc tng. S thiu cn xng v s lng cc si trc hch so vi cc si sau
hch thn kinh lang thang ln hn cc thn kinh s khc. Cc nhnh tim lm chm
chu k tim. Chng gia nhp cc m ri tim v chuyn tip ti nhng hch phn b' t
do trn c hai tm nh trong m di l tng ca ngoi tm mc thanh mc. Cc si tn
cng phn phi ti cc tm nh v b nh-tht v tp trung quanh nt xoang-nh v,
mc t hn, nt nh tht. Trc y, ngi ta cho rng ch c th thng qua nt nh-
tht thn kinh lang thang mi c th nh hng ti cc tm tht; tuy vy, vn cn cc
si sau hch i giao cm tha tht trc tip i ti cc tm tht. Nhng nhnh nh hn
ca cc ng mch vnh c chi phi ch yu qua ng thn kinh lang thang; cc
ng mch ln hn nhn c s chi phi kp, trong phn giao cm l ch yu. Cc
nhnh phi vn ng cho cc si c trn ca ph qun v tiu ph qun v do l tc
nhn co ph qun; nhng chuyn tip bng synap xy ra ti nhng hch ca cc m
ri phi. Cc nhnh v vn tit v vn ng c trn ca d dy, ngoi tr c tht mn
v vn chu s c ch ca thn kinh lang thang. Cc nhnh rut c tc ng tng t
ln rut non, manh trng, rut tha, i trng ln, gc i trng phi v hu ht i
trng ngang; chng vn tit cho cc tuyn, vn ng o c rut nhng c ch c tht
hi-manh trng. Cc im chuyn tip bng synap nm trong cc m ri o c rut
(Auerbach) v di nim mc (Meissner).

372
 (5) phn chu hng (pelvic part) ca h i giao cm, nhng nhnh trc ca
cc thn kinh sng cng n , III v IV tch ra cc thn kinh tng chu hng ti cc tng
chu. Nhng thn kinh ny lin kt vi cc nhnh ca cc m ri giao cm chu hng.
C nhng hch nh (hch chu hng) nm nhng im lin kt hai loi nhnh v
thnh cc tng. Trong nhng hch ny, cc si i giao cm cng chuyn tip synap.
Cc thn kinh tng chu hng vn ng cho c ca thnh trc trng v bng
quang nhng c ch c tht bng quang, phn phi cc si gin mch ti m cng
ca dng vt v m vt, lm gin mch ca tinh hon v bung trng v gy gin
mch (v c th l c ch) t cung v cc vi t cung. Nhng si nh t cc thn kinh
tng chu hng i ln trong m ri h v cung cp nhng si vn tng cho i
trng sigma v i trng xung, gc i trng tri v on tn cng ca i trng
ngang.

373
 Bi 37

CC NG DN TRUYN THN KINH

MC TIU
1. M t c cc ng dn truyn vn ng v cm gic chnh ca h thn
kinh, thng qua tch hp c cc phn ring r ca h thn kinh.
2. Nu c nhng lin h chc nng v lm sng thch hp.

1. I CNG
Cc nron vn ng v cm gic ca h thn kinh c nhim v dn truyn cc
xung ng vn ng t thn kinh trung ng ti cc c v tuyn ngoi vi v cc
xung ng cm gic t cc c quan cm th ngoi vi v thn kinh trung ng.
lm c iu ny, cc nron vn ng c sp xp thnh chui sao cho cc si trc
ca chng hng v ngoi vi, si trc ca nron cui cng ca chui tip xc vi c
hoc tuyn; cc nron cm gic c xp theo chiu ngc li. Chui sp xp nh vy
ca cc nron c gi l cc ng dn truyn thn kinh.

2. CC NG DN TRUYN CM GIC
C nhiu loi cm gic: cc cm gic nng t da (xc gic, cm gic au v
nhit), cm gic t gn - c - khp (cm gic bn th/cm gic su), cm gic t cc
ni tng v cm gic t cc gic quan chuyn bit. Cc ng dn truyn khu gic,
th gic v thnh gic c m t cc bi 14-16. Phn ny ch ni v cc ng
cm gic nng da v cm gic bn th.

2.1. Cc ng dn truyn cm gic nng

Cm gic nng c ba nron dn truyn v v i no (H.37.1).
Nron 1 c thn nm hch gai (hch r sau) hoc hnh cm gic ca mt s
thn kinh s (ch yu l thn kinh V). Cc si ca nron 1 dn truyn xung ng cm
gic t da ti nron 2 tu sng hoc thn no.
Nron 2 c thn nm sng sau cht xm ca tu sng hoc cc nhn cm
gic ca thn kinh s V. Si trc ca chng bt cho ng gia trc khi i ln ti
i th. Nhng si t tu sng i ln to nn cc di tu-i th trc (dn truyn xc
gic) v bn (dn truyn cm gic au v nhit); nhng si t cc nhn thn kinh V i
ln to nn lim sinh ba.
Nron 3 l nron ca i th v si trc ca chng i ln v no hi sau trung
tm qua ng bao trong.

2.2. ng cm gic bn th
Ngoi cc si dn truyn cm gic bn th t gn - c - khp, ng ny cn
cha c cc si dn truyn cm gic p lc da. Cm gic bn th cho ta nhn bit

374
c v tr ca cc b phn c th, cm gic p lc cho php ta phn bit c cc vt
tip xc vi da (cm gic xc gic tinh t). ch n ca ng dn truyn cm gic
bn th l v tiu no (khng c thc) hoc v i no (c thc).

Thu nh
Vng v cm gic
thn th th nht -V n g cng chn
- Vng bn chn

Vng mt - Bng quang, trc trng v

c quan sinh dc
Vng v cm gic
thn th th hai ( Nhn ni l

i th
Nhn bng sau-bn-

Nron hch sinh ba

- ' ngang mc cu no
Nhn bng sau-gia

Hnh no -
-D i ty thn kinh V
Cc di ty-i th
Nhn ty thn kinh V
v ty-li
- ~ Cu to li
Nron hch r sau

5- u tn cng cm
Ty sng (NV)
t| V nhn au v nhit
Cc di ty - i
th v ty - li _ Cc si ln v xung
^ _ trong di lng bn
v
- - Di lng bn ca Lissauer
Ty sng (T LIV )-
Cc di ty- i th _
" ~ Cht keo
v ty-li
~ Mp trng trc

Hnh 37.1. ng dn truyn cm gic au v nhit

ng dn truyn cm gic bn th c thc (H.37.2) gm ba nron.

Nron 1 cng nm hch gai. im khc vi ng cm gic nng l si trc
ca nron 1 khng tn cng sng sau tu sng m i ln trong cc b chm v thon
ti cc nhn thon v chm hnh no.
Thn nron 2 cc nhn thon v chm cho si trc bt cho ng gia ri i
ln i th to nn lim gia.
Nron 3 cho si trc chy ln v no hi sau trung tm qua ng bao trong.

375
 Thy nh

Vng v cm gic
thn th th nht

Nhn chm
Lim gia _

Hnh no di,

- B chm

B thon

Thoi c, nhng c quan

th cm da v khp
Ty sng (CVIII).

Ty sng (T L I)- _

B thon

Ty sng (Cg IV)

Hnh 37.2. ng dn truyn cc cm gic bn th,

rung ng v phn bit xc gic qua b thon v b chm

ng dn truyn cm gic bn th khng c thc (H.37.3) gm hai nron:

Nron 1 hch gai cho si trc i vo tn cng sng sau ca cht xm tu sng.
Nron 2 nm sng sau tu sng cho si trc i ln ti v ca nhng tiu no
(bt cho hoc khng bt cho). Nhng si bt cho to nn di tu - tiu no trc,
nhng si khng bt cho to nn di tu - tiu no sau v ddi tu tiu no m (vi
on tu c). Di trc i vo tiu no qua cung tiu no trn, di sau qua cung tiu
no di.

376
 Cung tiu no trn - _ Thu trc

- . Tiu no
Di chm- tiu no - -

- -Thu sau

Nhn chm p h ------

~ ' 'C u n g tiu no di

Hnh no di------ _ - Di ty-tiu no m

B chm l ___ p * * - - Cc th th c

Cc th th c v da

" o i ty-tiu no sau

Ty sng (C V I I I ) ------

- - Cc th th c

Ty sng (TL I)----------

1
Di ty-tiu no trc-------- * - - - *
- - Cc th th c

- - Cc th th c v da
Ty sng (Cg I)

Hnh 37.3. ng dn truyn cm gic

t th th c hc khp, da v c ti tiu no

3. CC NG VN NG
ng ny c th khng hoc c thc.

3.1. Khi qut v ng vn ng c thc (H.37.4)

ng vn ng c thc do hai nron vn ng to nn. Thn ni'on vn ng
trn nm hi trc trung tm (vng vn ng thn th) cho si trc i xung ti nhn
vn ng cc thn kinh s hoc sng trc ty sng bn i din, to nn di thp.
Nhng si ca di thp m i ti cc nhn vn ng thn kinh s gi l cc si v
n/ln, cc si ti tu sng l cc si v-tu. Khi ti hnh no di, phn ln cc si
v-tu ca di thp bt cho ri tip tc i xung ty sng, to nn di v-tu bn\
nhng si khng bt cho hnh no to nn di v-tu trc. Thn ncn on vn ng

377
di nm sng trc ca tu sng hoc nhn vn ng thn kinh s cho si i ti cc
c vn ngoi vi.

3.2. Khi qut v ng vn ng khng c thc (ngoi thp)

ng ngoi thp l con ng t cu to li ca thn no i xung tu sng
qua cc b li-tu gia v bn. v i no c ng lin h vi cu to li ca thn
no nhng ng lin h ny cn chu nh hng ca th vn, nhn di i th, cht
en v tiu no qua nhng vng tip ni phc tp. Nhng trung tm ca cc phn x
thnh gic ( g di ca mi trung no), th gic ( g trn ca mi trung no), t th
(nhn tin nh) v trng lc c (nhn ) cng cho cc di si i ti sng trc tu
sng (cc di mi-tu, k-tu, tin nh-tu v -tu). Nhng ng phn x ny
cng c m t nh l cc ng ngoi thp.

3.3. M t chi tit cc ng vn ng (c thm )

Khoa hc thn kinh hin i thu c nhiu kin thc mi v cc con ng
i ln v i xung. Di y xin gii thiu chi tit v cc ng i xung t v no
gip thy c phn no tnh phc tp ca chng.

3.3.1. Cc din vn ng ca v no
Vng v vn ng th nht
Da trn cc khc bit v cu trc t bo, Brodmann chia v no thnh 52 din
(vng) gii phu. Din vn ng th n h t hay din 4 ca B rodm ann, nm hi
trc trung tm v tiu thu cnh trung tm ca thu trn. N tri di t rnh bn ti
b trn ca bn cu v ln mt on ngn vo mt trong ca thu trn ti phn trc
tiu thu cnh trung. Din v vn ng bn tri chi phi na phi ca c th v din v
vn ng bn phi chi phi na c th bn tri. Cc nron phn thp nht ca din
ny chi phi cho cc c thanh qun v li, cc nron cc vng k tip, theo trnh t
ln cao hn, chi phi cho cc c mt, ngn tay ci, bn tay, cng tav, cnh tay, ngc,
bng, i, cng chn, bn chn v y chu. Cc nron chi phi cho cc c cng chn,
bn chn v y chu nm tiu thu cnh trung tm. ngi, cc din chi phi cho
cc c bn tay, li v thanh qun ln mt cch khng cn xng (vi ln ca cc c
ca ba vng ny) v ph hp vi mc kim sot vn ng rt tinh vi ca no vi cc
nhm c ny. Mt bn chc nng ca vng v vn ng ging nh mt hnh nh c
th mo m, ln ngc v o ngc phi-tri. Bn chc nng ny c gi l
ngi ln cn i.
Cc din lin hp vn ng ca v no
Ngay trc vng v vn ng th nht l din v tin vn ng, vn l din 6
ca B rodm ann nm mt bn ca bn cu. Din tin vn ng cha mt ngi ln
cn i ging vi hnh nh c th din 4. Phn ln vo mt trong bn cu ca din 6
nm ngay trc tiu thu cnh trung tm. Phn ny ca din 6 l din vn ng ph,
vn cng cha mt bn chc nng ca cc vn ng c th.
Cc vng khc ca v no m c th nh hng n s vn ng bao gm cc
din 3, 1 v 2 ca Brodmann trn hi sau trung tm , v din vn ng th hai nm

378
 ni m cc hi trc v sau trung tm lin tip vi nhau ti u di ca rnh trung
tm. Din cui cng ny gi ln din v cm gic thn th th hai. Din 8 ca
Brodmann hi trn gia cng c vai tr kim sot vn ng. Vng ny, vi tn gi l
cc trng m t trn , cha cc nron nh hng chuyn bit ln cc c ng mt.
Cc nron vn ng trn
Theo ngha cht ch nht, cc nron vn ng trn nm cc din vn ng ca
v i no. Cc nron ny c th nh hng hoc trc tip ln cc nron vn ng
di nm tu sng v nhn vn ng ca cc thn kinh s, hoc gin tip qua cc
nhm nron khc thn no, v cc nhm ny c xem nh l cc nron vn ng
trn ca thn no (bao gm cu to li, nhn , g trn, nhn k ca Cajal). Cc
nron vn ng trn tip ni synap trc tip ln cc nron vn ng di hc gin tip
qua cc intemeuron (nron lin hp)

3.3.2. Cc nron vn ng di
Cc nron vn ng di l chng cui cng ca ng dn truyn xung ng
vn ng t thn kinh trung ng ti c v lin kt trc tip vi cc c qua cc tip ni
thn kinh-c (cc bn tn cng vn ng). Thn t bo ca chng nm sng trc
ca tu sng v nhn vn ng ca cc thn kinh s (trong thn kinh trung ng), cc
si trc ca chng tip ni synap vi cc si c ngoi thoi c v trong thoi c. Cc
nron vn ng di gm hai loi chnh: nron alpha chi phi cc si c ngoi thoi c
(cc si gy ra c ng), cc nron gamma chi phi cc si c trong thoi c (qua
iu ho s nhy cm ca thoi c dnh cho s iu chnh tnh d b kch thch ca
nron alpha qua cc si cm gic la v nhm II).

3.3.3. Di v-tu v di v-nhn

Di (hay cc si) v-tu
Di v-tu, vn cng vi cc si v-nhn c gi chung l di thp, kim sot
cc c ng ch yu mang tnh k nng ca cc c nm phn xa ca cc chi v kch
thch cc nron vn ng alpha, beta v gamma m chi phi cc c gp xa. Khong
chng mt phn ba cc si trc trong di v-tu bt ngun t vng v vn ng th nht
(din 4). Khong 10% cc si trc ny (hoc 3% cc si v-tu) xut pht t cc t bo
thp ln (t bo Betz), vn nm lp th nm ca cc din 4 v 6). Khong mt phn
ba khc ca cc si trong di v-tu xut pht t cc vng tin vn ng v vn ng
ph din 6, v mt phn ba cn li ca cc si bt ngun t thu nh, ch yu cc
din 3, 1 v 2 ca hi sau trung tm. Cng vi nhau, nhng vng v ny ng gp vo
cc ng v-tu v v-nhn v c gi chung l v cm gic-vn ng.
Cc si v-tu i qua tr sau ca bao trong v vng gia ca cung i no, hay
tr i no. Sau , chng i trong nhng b nh phn nn cu no v cui cng li
tp trung thnh mt b to nn thp hnh. Con ng v-tu mang tn l di th p
v n i qua thp hnh ch khng phi v n xut pht t cc t bo thp v no.
hnh no di, hu ht cc si v-tu bt cho ti bn i din. Ch bt cho ny c
gi l bt cho vn ng hay bt cho thp. Khong 90% s si bt cho mc ny
v i xung qua tu sng nh l di v-tu bn; di ny i trong thng bn qua tt c
cc t tu v tip xc synap mt bn ca cc l t IV n VIII. Nhiu t bo trong

379
cc l VII v VIII l cc intemeuron m si trc ca chng synap vi cc nron vn
ng alpha v gamma l IX. Ch mt t si (c l l xuat pht t cc t bo Betz)
synap trc tip ln cc nron vn ng alpha, beta v gamma l IX. Nhng nron
vn ng ny chi phi cho cc c phn xa ca cc chi (bn tay v bn chn).
S 10% cc si v-tu m khng bt cho hnh no i xung trong thng trc
ca cc on tu c v ngc trn nh l di v-tu trc. Di ny khng i xung qu
on tu ngc trn. cc t tu m n i qua, hu ht cc si bt cho qua mp trng
trc trc khi chng synap vi cc intemeuron v cc nron vn ng bn i din;
mt s lng nh cc si trc trong di v-tu trc tn cng cng bn so vi cc t
bo v no nguyn u. Cng i xung thp, s lng cc si trong cc di v-tu cng
gim dn khi m ngy cng c nhiu si bt cho ti ni tn cng.
Cc si v tu m tn cng nn sng sau (cc l IV, V v VI) c th nh hng
ti cc cung phn x ti ch v cc t bo nguyn u ca nhng ng cm gic i
ln. Qua h thng ny, v no c th kim sot cng vn ng phn x v c th
lm thay i lung thng tin cm gic i ti no.
Cc nron v m tch ra cc si v-tu s dng glutamate nh l mt cht dn
truyn thn kinh v kch thch cc nron m chng synap. Tuy nhin, cc si v-tu c
th gy ra cc tc ng hoc kch thch hoc c ch ln cc nron vn ng di. Cc
tc ng kch thch c c t nhng tip ni trc tip (n synap) vi cc nron vn
ng di, v cc tc ng c ch sy ra qua cc tip ni synap ln cc intemeuron
c ch. Nhiu intemeuron lm trung gian cho cc tc ng c ch s dng glycine nh
l cht dn truyn thn kinh. S hot ho cc si v-tu ni chung gy ra cc in th
kch thch sau synap cc nron vn ng ca cc c gp v cc in th c ch sau
synap cc nron vn ng ca cc c dui.
Di (hay cc si) v-nhn
Cc si v-nhn pht sinh t cc nron phn di ca vng v cm gic-vn
ng mt bn bn cu v t din 8 ca Brodmann. Cc si trc i cng vi cc si
v-tu nhng gn ng gia hn cc si v-tu, qua gi ca bao trong, cung i
no, nn cu no v thp hnh. Cc si tn cng ti thn no, ni chng tc ng ln
cc nhn vn ng ca cc thn kinh s III (vn nhn), IV (rng rc), V (sinh ba), VI
(ging), VII (mt), IX (li-hu), X (lang thang), XI (ph) v XII (h thit). Cc si t
din 8 ca v no, cn cn l cc trng m t tr n (frontal eye fields), gy nn cc c
ng mt mt cch gin tip bng cch synap vi cc t bo cu to li cu no, ri
si trc ca cc nron ca cu trc ny li i ti nhn ca cc thn kinh s III. IV v
VI. Cc si v-nhn t vng v chi phi cho vng mt ca cc din 4 v 6 tn cng
cc intemeuron nm lin k cc nron vn ng chi phi cho cc c vn cn li
(khng phi cc c ngoi nhn cu). Cc si trc phn phi ti nhn vn ng ca cc
thn kinh s cng bn v bn i din, ngoi tr phn nhn thn kinh mt m chi
phi cc c biu hin nt mt vng mt di th nhn c cc si hu nh hon
ton n t bn i din. Nhn thn kinh h thit nhn c cc si ch yu l t bn
i din; nhn thn kinh ph nhn c cc si ch yu l cng bn. Tri vi lit Bell,
trong ton b c mt cng bn vi tn thng b lit, tn thng ng v nhn
ch yu dn ti lit cc c vng mt di (lit vn ng t ) bn i din (lit mt
trung ng).

380
 Ging nh di v-tu, di v-nhn cng c nhng si tn cng trn nhng nron
chuyn tip cm gic. thn no, nhng nhn chuyn tip ny bao gm nhn thon,
nhn chm, cc nhn cm gic ca thn kinh sinh ba v nhn ca di n c.

3.3.4. Cc ng li-tu v v-li

Di li-tu gia (li-tu cu) pht sinh t nhng nron ca cu to li gia
ca cu no (cc nhn cu ui v cu ming). Cc si trc i xung ch yu cng
bn v tn cng trc tip v gin tip trn cc nron vn ng alpha v gamma tt c
cc mc tu. Di ny c tc ng ln h c trc vi xu hng dui r rt v n cn
tng cng tc ng ca di tin nh-tu bn. Tc ng ca v no ln cu to li
cu no ch l ti thiu; cu to li cu cng chu nh hng t thng tin a cm gic
t cc ngun sinh ba v cm gic thn th. Di li-tu bn (li-tu hnh) bt
ngun t cu to li gia ca hnh no (nhn t bo khng l) v chu s chi phi
mnh m bi cc si v-li, c bit l t cc vng v vn ng, tin vn ng v vn
ng ph. Cc si trc ca di li-tu bn tn cng c hai bn, trc tip v gin
tip, trn cc nron vn ng alpha v gamma tt c cc mc tu. Di li-tu bn
thin v tc ng ln c gp, tng cng nh hng ca di v-tu v di -tu. Cc
di li-tu c vai tr quan trng trong iu ho trng lc c bn ca h c v t th.
Chng khng c t chc theo kiu nh khu thn.

Gi
Thn Hng '
C chn

- ' Ngn chn

- Cc c y chu

Nhn vn nhn
- - Cung i no

----- Nhn vn ng thn kinh V

. - - Di v - nhn
_ - Nhn thn kinh XII
Nhn hoi nghi
ca thn kinh s IX v X
Thp hnh

Nhn hoi nghi

ca thn kinh s XI

- * Mp trng trc

- - Di v - ty bn

Nron vn ng alpha

Hnh 37.4. ng v tu v mt s si ca ng v nhn

381
3.3.5. Di -tu
Nhn tip nhn cc si n t Ning v no vn ng cng bn v hat ng
nh l mt h thng v-tu gin tip. Cc si trc ca di -tu bt cho ti bt cho
trn bng ca trung no v i xung trong phn bn thn no v thng bn ca tu
sng, ni chng ho trn rng ri vi cc si trc ca di v-tu bn. Di -tu tn
cng trc tip v gin tip trn cc nron vn ng alpha v gamma tu sng, c
bit l nhng nron lin quan n c ng gp ca cc chi. Di -tu gip gy ra cc
c ng gp i vi chi di nhng gip kim ch cc c ng gp i vi chi trn.
Cc tn thng di -tu thng sy ra kt hp vi tn thng di v-tu; cc si v-
cng tn thng cng vi cc si v-tu bao trong v cung i no. Nhng tn
thng ny dn n lit cng na ngi bn i din. Cc tn thng thn no di
mc nhn dn n tnh trng mt no (co cng c dui).

3.3.6. Cc di tin dnh-tu

Di tin nh-tu bn pht sinh t nhn tin nh bn v tn cng trc tip v
gin tip ln cc nron vn ng alpha v gamma m lin quan n h c dui, c
bit l h c phn gn ca cc chi. Nu h c dui khe i trng ny m m khng
b kim ch bi cc tip ni i xung t nhn v tiu no, s sinh ra mt tnh trng
tng trng lc c dui thng trc. Di tin nh-tuv gia pht sinh t nhn tin
nh gia v c vai tr c ch cc nron vn ng alpha v gamma m kim sot h c
trc v c ca c. Cc si ca di nv tn cng ch yu trn cc intemeuron sng
trc ca on tu c. Hai di tin nh-tu ny gi n nh v phi hp v tr ca u.
c v thn; chng cng l ng phn x quan trng gip thn no kim sot trng
lc v t th. Cc di tin nh-tu hot ng cng vi cc di li-tu kim sot
trng lc v t th.

3.3.7. Di m i-tu v di k-tu

Di m i-tuv pht sinh t cc nron cc lp su ca g trn, bt cho trong bt
cho trn lng ca trung no, chy xung bn i din- gn ng gia, v tn cng
trc tip v gin tip ln cc nron vn ng alpha v gamma tu sng c m lin
quan n cc c ng ca u v c. Con ng ny lm trung gian cho cc c ng
phn x di theo th gic cho u lun v tr ph hp vi thng tin th gic (hnh
nh chuyn ng). Di k-tu pht sinh t nhn k ca Cajal, mt vng gip phi hp
cc c ng mt v cc trung tm nhn chm ch (gaze centre). Di k-tuv i xung
cng bn trong b dc gia v tn cng trc tip v gin tip tip ln cc nron vn
ng alpha v gamma lin quan n h c trc ca thn tham gia vo c ng xoay.

3.3.8. Nhn chung v cc di i xung

Cc tn cng ca di v-tu bn v di -tuv ch yu hng ti cc nron vn
ng di m kt hp vi cc c phn xa ca chi. Di v-tv trc, cc di li-tu
v cc di tin nh-tu ch yu hng ti cc nron vn ng di m kt hp vi cc
c phn gn ca chi v cc c trc.

382
 Bi 38
A ___ m

H NI TIT

1. I CNG
Cc h thn kinh v ni tit cng nhau iu ho nhng hot ng chc nng ca
tt c cc h c quan khc. H thn kinh kim sot cc hot ng ca c th thng qua
nhng xung ng thn kinh c dn truyn dc theo si trc ca cc nron. Tri li,
cc tuyn ca h ni tit gii phng ra nhng phn t gi l hormon vo dng mu.
Dng mu a cc hormon ti tt c cc t bo ca c th. Cc h thn kinh v ni tit
cng nhau hp nn mt siu h c tn l h thn kinh-ni tit (neuroendocrine system).

C th c hai loi tuyn: cc tuyn ngoi tit (exocrine glands) v cc tuyn ni

tit (endocrine glands). Cc tuyn ngoi tit tit ra sn phm ca chng vo cc
khoang (cavity) c th, vo lng ca mt c quan (tng) no , hoc ln b mt c
th thng qua cc ng dn. Tri li, cc tuyn ni tit tit ra cc sn phm ca chng
(hormon) vo dch k bao quanh cc t bo tit. Sau , hormon khuych tn vo cc
mao mch v c mu vn chuyn ti mt c quan (c quan ch) hoc m khc (c
th rt xa) v, ti , hormon nh hng n s hot ng, pht trin v dinh dng
ca cc c quan ch.

383
 H ni tit (H.38.1) bao gm tuyn yn, tuyn gip, tuyn cn gip, tuyn
thng thn v tuyn tng. Ngoi ra, mt s c quan v m ca c th cha cc t bo
tit hormon nhng khng phi l nhng tuyn chuyn hot ng ni tit. Nhng c
quan v m ny bao gm vng h i, tuyn c, tu, bung trng, tinh hon, thn, d
dy, gan, rut non, da, tim, m m v rau thai.

2. VNG H I V TUYN YN

Vng h i l mt vng nh ca no nm di i th v l vng lin kt ch

yu gia cc h thn kinh v ni tit. Vng ny khng ch l trung tm iu ho quan
trng ca h thn kinh m cn l mt tuyn ni tit ch cht. Cc t bo ca vng h
i tng hp ra t nht l chn hormon khc nhau. Cc hormon ca vng h i kch
thch hoc c ch s bi tit ca cc hormon thu trc tuyn yn.
Tuyn yn (pituitary gland) l mt cu trc hnh ht u c ng knh khong
1- l,5cm. N nm trong h yn ca xng bm, di vng h i v bm vo vng
h i bng mt cung hay phu (infundibulum). Tuyn yn c hai phn ring bit v
gii phu v chc nng. Thu trc (anterior lobe) tuyn yn chim khong 75% trng
lng tuyn yn. Thu ny pht trin t mt phn tri ra ca ngoi b gi l ti tuyn
yn vm ming. Th sau (posterior lobe) tuyn yn cng pht trin t mt phn tri
ra ca ngoi b gi l n tuyn yn thn kinh. Thu sau cha cc si trc v cc u
tn cng si trc ca trn 10.000 nron m thn t bo ca chng nm cc nhn trn
th v quanh no tht ca vng h i.
Thu trc tuyn yn, hay tuyn yn tuyn (adenohypophyis), tit ra nhng
hormon iu ho hot ng ca c th, t tng trng ti sinh sn. S gii phng cc
hormon thu trc tuyn yn c kch thch bi cc hormon gii phng (releasing
hormones) v b km hm bi cc hormon c ch (inhibiting hormones) t vng h i.
Nhng hormon ny l cng c lin kt quan trng gia cc h thn kinh v ni tit.
Cc hormon vng h i i ti thu trc tuyn yn qua mt h mch ca. Cc
ng mch tuyn yn trn (nhnh ca cc ng mch cnh trong v no sau) to nn
mt mng li mao mch (th nht) bao quanh cc t bo thn kinh tit
(neurosecretory cells) y (nn) ca vng h i. Cc hormon gii phng v c ch
do cc t bo thn kinh tit tng hp khuych tn vo mng li mao mch ny. T
mng li mao mch th nht, mu i vo cc tnh mch ca ca tuyn yn. Cc tnh
mch ny i xung bn ngoi phu, thy trc tuyn yn, cc tnh mch ca li
chia thnh mt mng li mao mch th hai bao quanh cc t bo ca thu trc. Con
ng trc tip ny cho php cc hormon cu vng h i tc ng mt cch nhanh
chng ln cc t bo thu trc tuyn yn trc khi b pha long hoc ph hy trong
h tun hon. Nhng hormon do cc t bo thu trc tuyn yn tit ra i vo mng
li mao mch th hai ca h ca ri sau i vo cc tnh mch tuyn yn trc
ri v tim phn phi ti cc m ch trn khp c th.
Thu sau tuyn yn, hay tuyn yn thn knh (neurohypophysis), cha cc si
trc v cc u tn cng si trc ca trn 10.000 nron m thn t bo ca chng nm

384
 nhn trn th v nhn quanh no tht ca h i. Cc u tn cng si trc thu sau
tuyn yn gn kt vi nhng t bo thn kinh m c tn l cc t bo tuyn yn
(pituicytes).
Cc thn t bo thn kinh tit ca vng h i sn xut ra hai hormon oxytocin
v antidiuretic hormone (ADH). ADH cn c gi l vasopresin. Hai hormon ny
c cc si trc vn chuyn ti cc u tn cng si trc thu sau tuyn yn v
c d tr . Mi hormon c gii phng p ng vi mt kch thch ring.

3. TUYN GIP (THYROID GLAND)

Tuyn gip nm c, trc thanh qun v phn trn ca kh qun. N bao gm
hai thu, mi thu nm mt bn ca sn gip v cc vng sn kh qun trn. Cc
thu ni vi nhau bng mt eo hp nm trc kh qun. Mi thu tuyn gip gn c
hnh nn, di khong 5 cm v rng khong 3 cm. Tuyn gip nng khong 30 g v
c cp mu tt; n nhn c 80-120 ml mu mi pht.
Bn trong bao x bc tuyn gip l nhng ti hnh cu gi l cc nang tuyn
gip (thyroid follicles). Thnh ca mi nang tuyn do cc t bo biu m (cc t bo
nang tuyn - follicular cells) to nn. Cc t bo nang tuyn sn xut ra hai hormon:
thyroxine (T4) v triiothyronine (T3). Cc t bo cn nang (parafollicular cells) l mt
s t bo nm gia cc nang tuyn gip; chng sn xut ra hormon calcitonin.

4. CC TUYN CN GIP (parathyroid glands)

Bm vo mt sau ca cc thy tuyn gip l cc khi m trn, nh gi l cc
tuyn cn gip. Thng c mt tuyn cn gip trn v mt tuyn cn gip di bm
vo mt sau mi thu tuyn gip. Cc t bo ca tuyn cn gip tit ra parathyroid
hormone (PTH) hay parathormon. Cc tc dng ca PTH l lm tng cng s huy
ng Ca2+ v H P 042' t xng vo mu; tng ti hp thu Ca2+ v Mg2+, c ch ti hp
thu H P042 t ch lc cu thn v mu; tng tc hp thu Ca2\ H P 0 42 v Mg2+ t
ng tiu ho vo mu thng qua vic thc y s hnh thnh Calcitriol (dng hot
ng ca vitamin D). Kt qu chung l PTH lm tng Ca2+ v Mg2+ mu, gim H P 0 42
mu. Tc dng ca PTH i khng vi tc dng ca calcitonin. Nng calci mu
trc tip iu ho s tit ca hai hormon ny thng qua c ch hi tc m tnh khng
c s tham gia ca tuyn yn.

5. TUYN THNG THN (adrenal glands)

C hai tuyn thng thn, mi tuyn nm trn mt thn v c bc trong mc
thn. Tuyn thng thn c hnh thp dt. ngi trng thnh, mi tuyn thng
thn cao 3 - 5 cm , rng 2 - 3 cm v dy khng qu lcm; n nng 3,5 - 5 gam, ch
bng na trng lng lc mi sinh. Trong thi k pht trin phi thai, tuyn thng
thn bit ho thnh hai vng ring bit v cu trc v chc nng. Vng v thng thn
(adrenal cortex) nm ngoi vi chim 70 - 90% trng lng ca tuyn v pht trin t
trung b. Vng tu thng thn (adrenal medulla) nm trung tm pht trin t ngoi

385'
b. V thng thn sn xut cc hormon steroid vn l cc cht thit yu cho i sng.
Thiu hon ton cc hormon v thng thn s t vong sau vi ngy ti mt tun. Tu
thng thn sn xut ra hai catecholamin: norepinephrin v epinephrin. Tc dng ca
hai hormon ny ging vi tc dng ca thn kinh giao cm.

6. TU
Tuy va l mt tuvn ni tit va l mt tuyn ngoi tit. Khong 99ac t bo
tuyn tu to nn cc nang (acini) sn xut ra dch tuy. Dch ny c dn ti t trng
qua mt h ng dn. Nm ri rc gia cc nang ngoi tit l 1 - 2 triu cm t bo ni
tit gi l cc o tuy (pancreatic islets) hay cc o Langerhans (islets of
Langerhans).
Mi cm t bo o tuy bao gm bn loi t bo tit hormon: t bo alpha hay
' bo A chim 20% s t bo ca o tu tit ra glucagon; t bo beta hav t bo B
chim 70% s t bo ca o tu tit ra insulin; t bo delta hay t bo D chim 507c
s t bo ca o tu tit ra somatostatin; s t bo cn li l cc t bo F tit ra
poypepid ty. Glucagon c tc dng lm tng glucose mu trong khi insulin c tc
dng ngc li. Somatostatin c ch s gii phng insulin v glucagon t cc t bo
beta v alpha. Polypeptide c ch tit ra somatostatin.

7. BUNG TRNG (OVARIES) V TINH HON (TESTES)

Gii phu ca bung trng v tinh hon c m t chng H sinh dc.

Cc hormon sinh dc n do bung trng sn xut ra l: estrogen v progesieron. Cng
vi cc hormon hng sinh dc ca tuyn yn, cc hormon sinh dc ca bung trng
iu ho sinh sn ca n, duy tr s c thai v chun b cho cc tuvn v tit sa.
Nhng hormon ny cng gip pht trin v duy tr cc c tnh sinh dc ca ph n.
B ung trng cng sn xut inhibit !, m t horm on protein c c h horm on kch nang
trng (FSH). Trong lc c cha, bung trng v rau thai sn xut mt hormon peptid
gi l reuxin, mt cht lm tng tnh mm do ca khp mu trong lc c cha v gip
lm gin c t cung trong lc e.
Tinh hon cua nam sn xut testosteron. Testosteron iu ho s sn xut tinh
trng v kch thch s pht trin v duv tr cc c tnh sinh dc ph ca nam. Inhibin
do tinh hon san xut c ch s tit FSH.

8. T U Y N T N G (pineal gland)

Tuyn t IIX l mt tuyn ni tit nh bm vo mi ca no tht bu ti dng

gia. N l mt phn cua vng trn i. nm gia hai g trn, v nng 0.1 - 0.2g.
T u vn dc cu to bng nhng khi t bo thn kinh m v nhng t bo c h tit 2
l cc t bo tuyn tng (pinealocvtes). Cc si giao cm sau hch t hch c trn tn
cng tuyn tng.
T u y n tng san xut ra m el at on in , m t horm on am in c n g u n g c t serotonin.
N h iu m elatonin c giai phng tron s lc ti v t m elatonin c giai p h n g khi tri

386
sng. Melatonin gp phn to lp ng h sinh hc ca c th. N cng l mt cht
chng oxy ho c tc dng chng li tc hi ca cc gc oxy t do. nhng ng vt
m sinh trong nhng ma c bit, melatonin c ch chc nng sinh sn.
Xung ng thn kinh cc nron ca vng mc truyn v nhn trn cho th gic
ca vng h i. Tip xung ng thn kinh c truyn ti hch c trn ri ti
tuyn tng v norepinephrine kch thch t bo tuyn tng tit ra melatonin v kt qu
l gic ng.

9. TUYN C
(Gii phu ca tuyn c c m t chng H tim mch)
Cc hormon do tuyn c sn xut - thymosin, thymic humoral factor (THF),
thymic factor (TF) v thymopoetin - thc y s tng sinh v trng thnh ca cc t
bo lympho T. Loi t bo ny tiu dit cc vi sinh vt v cc cht l.

387
 P H N II. CC BI TH GIO XNG

Bi 39

CC XNG V KHP CA U

1. XNG S (bones of cranium) (cc H.39.1 - 39.2)

Xng s l mt khi gm 22 xng nm u trn ca ct sng.
Phn chia. S do hai nhm xng hp thnh: cc xng hp s v cc xng
mt. Hp s l hp xng bo v cho no do tm xng to nn: hai xng nh, mt
xng trn, mt xng chm, mt xng bm, mt xng sng v hai .xng thi
dng. Cc xng mt to nn khung xng ca mt, gm mi ba xng dnh thnh
mt khi v dnh vi hp s, v mt xng lin kt vi khi xng s bng khp hot
dch. Mi bn xng mt l: hai xng l. hai xng xon m ri, hai xng mLr
hai xng hm trn, hai xng khu ci, hai xng g m, mt xng hm di v mt
xng l mu
Nhng c im chung. Ngoi vic to nn hp s, cc xng s cng to nn
mt s khoang nh khc, bao gm mi v cc mt m ra pha trc. Mt s xng
s cha nhng khoang c lt bng nim mc v thng vi mi; chng c gi l
nhng xoang cnh mi. Trong xng thi dng c nhng khoang nh cha cc cu
trc lin quan ti thnh gic v thng bng.
Trong cc xng s, ch c xng hm di l c th chuyn ng c, cc
xng cn li dnh cht vi nhau thnh mt khi bng cc ng khp bt ng.
Hp s c mt nn no nm trn v mt vm bao quanh v y trn no. Cc
xng ca vm s c to nn t hai bn xng c (bn ngoi v bn trong) ngn
cch nhau bng mt lp xng xp gi l li xp. Mt trong hp s dnh vi mng no
cng, mt ngoi to nn ch bm cho cc c u mt. Ngoi vic to nn khung xng
ca mt, cc xng mt cn bo v cho ng vo ca cc h h hp v tiu ho. C
khi xng s bo v v nng cho cc gic quan chuyn bit v nhn, nm, ngi,
nghe v thng bng.

1.1. Cc xng hp s (brain box)

Xng trn (frontal bone). Xng trn gm hai phn chnh: mt phn to nn
trn (phn trc ca hp s) l trai trn, mt phn nm ngang to nn phn ln trn
mt v hu ht h s trc l phn mt (orbital part). mt ngoi, hai phn ca
xng trn gp nhau ti b trn mt (supra-orbital margin). Ngay trn b ny, bn
trong trai trn c hai xoang trn.
Trai trn. mt ngoi, nm ngay trn cc b trn mt l nhng g xng nh
ln gi l cung my (superciliary arches). gia cc cung ny l mt ch lm nho gi
l glabella (im trn gc mi). phn trong ca b trn mt c l (hoc khuyt)
trn mt (supra-orbital foramen), mt trong, trn ng gia ca trai trn c mo
trn (frontal crest) nm gia l tt v rnh xoang dc trn.

388
 Phn mt. Mt mt ca phn mt c hai im ng ch : pha trc
trong l hm rng rc (trochlear fovea) cho rng rc ca c cho trn bm, pha
trc ngoi l h' tuyn l (fossa for lacrimal gland) cha phn mt ca tuyn l. Mt
hng vo hp s ca phn mt b khuyt trn ng gia thnh khuyt sng
(ethmoidal notch) v mnh sng ca xng sng lp vo khuyt ny.
Cc xng nh (parietal bone). Hai xng nh to nn phn ln ca cc mt
bn v nh s. Chng tip khp vi nhau ti ng khp dc, vi xng trn ti
ng khp vnh, vi xng chm ti ng khp lambda v vi cc xng thi dng
ti cc ng khp trai. Mt trong ca xng nh lm v c nhng rnh cc mch
mu i qua.
Trai trn
_ __ Xg trn Khp trn-m i
n g k h p gi a trn I /
, \ I I Xng mi
im trn gc mi \ ____ r yL / /
V. / Cun9 my
im gc mi v \ / / \ / ^ \ / n l
Xg nh

L trn mt

Xg bm
mt
H thi Mm g m (xg trn)
ng th gic Xg thi dng

L g m-mt
Xg g m
Cung g m
Li cu xg hm di
Xg xon di
Mm chm
Xg sng
Ngnh xg hm di Vch mi
mi mi trc
Xg l ma nanh
hm trn
H nanh
huyt rng
H rng
Gc hm di
L cm dnh hm di
Li cm
C cm
Xg hm di

Hnh 39.1. Xng s: nhn trc

Cc xng thi dng (temporal bone). Mi xng thi dng to nn mt mt

di-bn ca hp s v mt phn ca nn s. N tip khp vi cc xng nh, chm,
bm v g m bng cc khp bt ng. Xng thi dng do ba phn to nn: phn
, phn trai v phn nh.

389
 Phn (petrous part) c hnh thp tam gic (vi ba mt trc, sau v di) nm
ngang qua nn s, gia xng bm v xng chm. Phn ny cha tai gia v tai
trong, v nhng ng cho ng mch cnh trong v thn kinh mt i qua. ng ng
mch cnh c mt l ngoi m ra mt di phn v mt l trong m ra nh
phn . Mm nhn t mt di phn nh xung di l mm trm (styloid
process). Nn phn hng ra ngoi v ra sau. Mm li trn nn phn . ngay sau
l tai ngoi, c gi l mm chm (mastoid process). Trong mm chm c hang
chm v nhiu xoang nh. gia mm trm v mm chm c l trm-chm, ni ra
khi s ca thn kinh mt. Trn mt sau phn c l v ong tai trong, ni cc thn
kinh s VII v VIII i qua. mt trc v gn nh phn c n thn kinh sinh ba
(trigeminal impression), ni m hch cm gic thn kinh sinh ba nm: nooi n ny
l li cung (arcuate eminence), c to nn bi ng bn khuyn trc nm bn di;
trc v ngoi li cung l trn hm nh (tegmen tympani). B sau phn cng vi
xng chm gii hn nn l tnh mch cnh (jugular foramen), ni i qua ca tnh
mch cnh trong v bn thn kinh s cui.

Trai xng
im thp
thi d '" * im thp trc
Xg nh trn
ng khp vnh
ng khp bm-nh
C nh ln xng bm
ng khp bm-trn
ng khp trai ng khp bm-g m
j)ng khp trn-g m
im thp sau im gian my
g m
ng khp nh-chm m
mi

Xg chm
l
sng

ng khp lambda ng khp bm-trai

ng khp g m -thi dng
chm ngo
Xng hm trn
im thp sau-bn
Mm vt
Xg thi d
ng khp chm -chm
ng tai ngo Xng hm di
Mm ch
Mm
Li cu xg hm
Gc hm d ung g m
C khp

Hnh 39.2. Xng s: nhn bn

Phn trai (squamous part) l mnh xng mng hnh qut. Phn di ca trai
thi dng tch ra mm g m (zygomatic process) chy ra trc tip khp vi mm
thi dng ca xng g m; mm ca hai xng cng nhau to nn cung g m
(zygomatic arch). H lm nm mt sau-di mm g m l h'hm di v ch li

390
trn trc h ny l c khp. H v c tip khp vi chm xng hm di to nen
khp thi dng-hm di.
Phn n h (tympanic part) l mnh xng mng vy quanh l v hg tai ngoi
(external acoustic opening and external acoustic meatus).
Xng chm (occipital bone). Xng chm to nn phn sau ca vm v nn s.
Xng chm gm ba phn vy quanh l ln xng chm. L ln (foramen magnus) l
ni hnh no lin tip vi tu sng. Trc l ln l phn nn (basilar part), hai bn l
cc phn bn (lateral part) v sau l trai chm (squamous part of occipital bone).
Mt trn phn nn dc ng v c gi l dc (clivus); mt di phn nn c c hu
(pharyngeal tubercle). Trn mi phn bn c mt li cu chm (occipital condyle) tip
khp vi mt trn ca khi bn t i v mt ng thn kinh h thit (hypoglossal
canal), ni i qua ca thn kinh s XII. Mt sau trai chm c chm ngoi (external
occipital protuberance) gia v cc ng gy (trn cng, trn v di) mi bn.
Gia mt trc (hay mt trong) trai chm c chm trong (internal occipital
protuberance). G xng t ny i ti l ln xng chm l mo chm trong , cn
hai rnh k tip nhau t chy sang hai bn l rnli xoang ngang (groove for
transverse sinus) v rnl xoang sigma (groove for sigmoid sinus. Rnh xoang ngang
ngn cch hai h mt trong trai chm: h i no (cerebral fossa) trn v h tiu
no (cerebellar fossa) di.
Xng bm (sphenoid/sphenoidal bone). Xng bm nm gia nn s v
tip khp vi tt c cc xng khc ca hp s. Ngoi hp s, n cn gp phn to nn
trn mi v cc thnh mt. Cc phn ca xng bm l thn, cnh nh, cnh ln
v cc mm chn bm.
Thn. Thn xng bm l vng nh cao gia h s gia, tip gip vi xng
sng trc v xng chm sau. Mt trn ca thn xng bm c rnh trc giao
thoa trc v h tuyn yn (hypophysial fossa) sau. Thnh xng sau h tuyn
yn c gi l lng yn v hai gc bn ca lng yn nh ln thnh cc mm yn sau
(posterior clinoid processes). Trong thn xng bm c cc xoang bm thng vi
ngch bm-sng ca mi.
Cnh nh. Hai cnh nh xng bm t phn trc ca thn chy sang hai bn
ri tn cng pha bn ti mt nh nhn. T nh tr vo trong, b sau ca cnh nh
chy theo mt ng cong ri tn cng nh l mm yn trc (anterior clinoid
process); chnh b sau to nn gii hn cho cc phn bn ca cc h s trc v gia.
Mi cnh nh rng dn t nh vo trong ri dnh vo phn trc thn bm bng hai
r v cng thn bm gii hn nn ng th gic (optic canal), ni i qua ca thn kinh
s II v ng mch mt.
Cnh ln. pha sau, mi cnh ln cng t mt bn thn bm chy sang bn,
to nn phn ln h s gia. Cnh ln cng vi cnh nh gii hn nn khe mt trn
(superior orbital fissure), ni i qua ca cc thn kinh V I. Ill, IV, VI v cc tnh mch
mt. Trn cnh ln v sau u trong ca khe mt trn l l trn (foramen rotundum),
ni i qua ca thn kinh hm trn (V2); sau-ngoi l trn l mt l ln hn. l bu
dc (foramen ovale), ni i qua ca thn kinh hm di (V3); sau-ngoi l bu due
l mt l cho ng mch mng no gia i qua: l gai (foramen spinosum). pha sau

391
trong l bu dc, c th nhn thy l m vo trong s ca ng ng mch cnh ti nh
phn xng thi dng; ngay di l m ny l mt l nm gia xng bm v
phn xng thi dng c tn l l rch (foramen lacerum.
Cc mm chn bm (pterygoid processes). Cc mm chn bm t ch ni
gia thn v cnh ln chy xung cc thnh bn mi. Mi mm c mt mnh trong
(medial plate) v mt mnh ngoi (lateral plate) ngn cch nhau bi ho chn bm
(pterygoid fossa). Mi mnh trong mm chn bm tn cng di ti mc chn
bm v chia ra trn to nn h thuyn. ngay trn h thuyn, ti gc ca mnh
trong mm chn bm, l l m ca ng chn bm.
Xng sng (ethmoid/ethmoidal bone). Xng sng nm trn ng gia,
phn trc nn s. N cn gp phn to nn vch mi, trn mi. thnh ngoi mi
v thnh trong mt. Cc phn ca xng sng gm mnh sng, mnh thng ng v
cc m o sng. Mnh sng (cribriform plate) lp vo ch khuyt ca phn mt
xng trn, ngn cch h s trc vi mi; gia mt trn ca mnh sng nh ln
mt mm hnh tam gic gi l mo g (crista galli); trn mnh sng c cc l sng
cho cc thn kinh khu i qua. Mnh thng ng (perpendicular plate) chy xung
gp phn to nn vch mi. Mi m o sng (ethmoidal labyrinth) l mt khi
xng xp nm gia mt v mi. Khi ny cha cc xoang sng (ethmoidal
cells), gm ba nhm trc, gia v sau, thng vi mi. Hai mnh xng t mt
trong mi m o sng nh vo mi c gi l cc xon mi trn v di
(superior and inferior nasal concha). Nhm xoang sng gia lm cho thnh ngoi
ngch mi gia li ln thnh mt vm gi l bt sng (ethmoidal bulla).

1.2. Cc xng mt (facial skeleton)

Xng hm trn (maxilla). Hai xng hm trn ( dnh li) to nn hm trn
v tip khp vi tt c cc xng mt khc, tr xng hm di. N to nn mt phn
ca sn mt, mt phn ca thnh bn v sn mi, v hu ht khu ci cng. Xng
hm trn gm thn v cc mm lin tip vi thn.
Thn c cc mt hng v mt, mi. h di thi dng (c gi ln lt l
mt mt, mt mi v mt di thi dng) v v pha trc (mt trc). Thn xng
cha mt xoang ln m vo mi, xoang hm trn.
- Trn mt trc, ngay di b di mt, c l di mt (infra-orbital foramen).
- Mt mt xng hm trn to nn phn ln sn mt. B ngoi ca mt ny
cng vi cnh ln xng bm gii hn nn khe mt di (inferior orbital fissure):
trn mt mt c c rnh di mv, rnh ny thng vi l di mt mt trc
qua ng di mt.

- mt di thi dng c c hm.

- Mt mi xng hm trn gp phn to nn thnh ngoi mi; trn mt ny c
rnh l v l xoang hm trn.
C c m m

392
 - pha ngoi, mm g m (zygomatic process) xng hm trn tip khp vi
xng g m.
- pha trong, mm trn (frontal process) xng hm trn chy ln tip khp vi
xng trn.
- pha di, thn xng hm trn tn cng bi mm huyt rng (alveolar
process); mm nv l mt cung mang cc huyt rng ca cc rng hm trn.
Mm khu ci (palatine process) nh ra t mt trong (mt mi) thn xng hm
trn, bt u t ngay trn mt trong ca mm huyt rng v i ti ng gia, ni n
tip khp vi mm ca xng bn i din. Hai mm cng nhau to nn hai phn ba
trc ca khu ci cng. Ti u trc ca ng gia khu ci cng c mt h nh
(h rng ca - incisive fossa) nm ngay sau cic rng ca. Hai ng rng ca (incisive
canals), mi ng mt bn, t h ny chy v pha sau-trn ri m vo sn mi. Cc
ng v h ny l ng i ca cc mch khu ci ln v thn kinh mi-khu ci.
Xng hm di (mandible). Xng hm di gm mt thn v hai ngnh hm.
Thn xng hm di (body of mandible) cong hnh mng nga, gm mt nn
dy di v phn huyt rng (alveolar part) trn. Gia mt trc nn hm di li
ra thnh li cm (mental protuberance) v mi bn c mt l cm (mental foramen).
Phn huyt rng cong thnh cung huyt rng (alveolar arch) v mang cc l huyt chn
rng hm di, mt trong thn xng v ngay sau khp dnh hm di l mt i
gai nh gi l cc gai cm trn v di (superior and inferior mental spines). T ng
2a v di cc gai cm c mt ng g gi l ng hm-mng (mvlohyoid line)
chy ra sau v ln trn mt trong mi bn thn xng. trn phn ba trc ca
ng hm-mng l mt vng lm nng gi l h'di li (sublingual fossa), v bn
di hai phn ba sau ca ng hm mng l mt h lm khc gi l h di hm
(submandibular fossa).
Ngnh xoig hm di (ramus of mandible). B sau ngnh hm di lin tip
vi b di thn hm di ti gc hm di (angle of mandible). T y. ngnh hm
chy ln trn gn nh vung 2C vi thn hm. u trn ca ngnh hm tch ra thnh
mm vt (coronoid process) trc v mm li cu (condvlar process) sau; gia hai
mm ny l khuyt hm di (mandibular notch). Mm li cu c mt chm tip khp
vi h hm di v c khp ca xng thi dna. Trn mt trong ca ngnh hm c
mt l cho thn kinh v cc mch huyt rng di i vo xng hm. l hm di
(mandibular foramen). L nv l ca vo ca ng hm di (mandibular canal). Ming
l c chn bng mt mnh xng gi l li hm di (linsula).

393
 ng khp dc

Hnh 39.3. Xng s: nhn t sau

Xng mi (nasal bone). Cc xng mi gp nhau trn ng gia v to nn

mt phn ca cu mi.
Xng l (lacrimal bone). Hai xng l l nhng xng nh nm sau v ngoi
cc xng mi v tao nn mt phn thnh trong mt. Xng l cng vi mm trn
xng hm trn gii hn nn h l, ni m ti l nm.
Xng g m (zygomatic bone). Xng g m lm cho g m li ln thnh g
v to nn m t phn ca thnh n g o i v sn mt. N tip khp vi cc x ng trn,
hm trn, bm v thi dng.

Xng khu ci (palatine bone). Xng ny gm mnh nm ngang v mnh

thng ng hp thnh hnh ch L. M nh nm ngang c n g vi m nh nm n s a n s ca
x n g bn i din to thnh phn sau ca khu ci cng. M nh thng n s nh ln
trn to nn mt phn ca thnh ngoi mi v mt phn sn mt.

394
 im thp trc

Hnh 39.4. Xng s: nhn t trn

Xng xon mi di (inferior nasal concha). Mi xng nv l mt xng

mng cun li v nh vo mi di xng xon mi gia.
Xng l ma (vomer). y l mt xng mng hnh tam gic to nn mt phn
vch mi. N tip khp di vi cc xng ca khu ci cng ti ng gia v
trn vi mnh thng ng ca xng sng v xng bm.
Xng mng (hyoid bone). Xng ny khng thuc xng s nhng c m t
cng xng s cho tin. N l mt xng ri hnh mng nga nm trong cc m mm
ca vng c, ngay trn thanh qun v di xng hm di. Xng mng gm mt
thn nm ngang v hai sng mi bn: smg ln v sig nh.

395
 L rng ca
Xg hm trn
Mm khu ci xg hm trn

\ Mm huyt rng
xg hm trn
Mm thi dng
xg g m Phn ngang xg
khu ci

Gai mi sau
Mm g m xg
thi dng Xg l ma

Gai bm Mnh trong mm

chn bm

C khp
Phn nn xg chm

Mm trm ng M cnh
H hm di
L trm chm L TM cnh
Khi bn xg chm
Mm chm

L chm ln

Xg thi dng

Trai xg chm

chm ngoi

Hnh 39.5. Mt ngoi nn s

396
 L ln xng chm

Hnh 39.6. Mt trong nn s

2. CC KHP HOT DCH CA s (cranial synovial joints)

S ch c mt khp hot dch l khp thi dng-hm di. Tuy nhin, xt n
cc c ng ca u, khp i-chm, khp i-trc gia v khp i-trc bn cng
c xp vo khp hot dch s.
Khp i-chm (atlanto-occipital joint) l khp li cu gia cc mt khp trn
ca t i v cc li cu xng chm. Khp ny cho php gp, dui v nghing u
sang hai bn.
Khp i-trc gia (median atlanto-axial joint) (H.39.7) l khp trc gia mt
bn l rng ca t trc vi mt bn l cung trc t i v dy chng ngang t i.
ng tc ca khp ny l xoay u.

397
 Hnh 39.7. Khp i - trc gia (nhn trn)

Khp i-trc bn (lateral atlanto-axial joint) l khp phng gia mt khp di

ca khi bn t i vi mt khp trn ca t trc. ng tc ca khp ny cng l
xoay u.
Di y ch m t chi tit khp thi dng - hm di.
Khp thi dng-hm di (temporomandibular joint) (H.39.8 v H.39.9)
Khp thi dng-hm di l khp hot dch, thuc loi lng li cu, ni
xng thi dng vi xng hm di.
M t khp. Mt khp ca xng thi dng nm phn trai, gm c khp
trc v phn trc h hm di sau. v pha xng hm di, mt khp l chm
xng hm di. Chm l thnh phn ca mm li cu xng hm di. Xen gia mt
khp ca hai xng l mt tm sn-si gi l a khp (articular disc). a khp c hai
mt trn v di thch ng vi mt khp ca hai xng. Chu vi a khp dnh vo bao
khp, lng pha sau, chc pha trc. N cn dnh vo gn c chn bm ngoi v
vo chm xng hm di bng mt di si. Di ny gip cho a dch chuyn ra
trc v sau cng chm xng hm di.
Bao khp dnh vo chu vi cc mt khp ca hai xng v bm vo chu vi ca
a khp; a khp chia khp thnh hai khoang: khoang thi dng-a khp v
khoang a khp-hm di. Bao khp thng lng gia a khp v xng thi dng,
chc v cht hn gia a khp v xng hm di.
M ng hot dch. Do khp b chia i nn mng hot dch cng b chia i
thnh:
Mng liot dch trn (superior synovial membrane) lt mt trong bao si ca
khp thi dng - a khp.
Mng hot dch di (inferior synovial membrane) lt mt trong bao si ca
khp a khp - hm di.

398
 Dy chng
Dy chng ngoi (lateral ligament) v dy chng trong (medial ligament) l
nhng phn dy ln hai mt ngoi v trong ca bao khp. Dy chng ngoi bm
trn vo c khp (thuc r ca mm g m). Cc si ca n chy xung di v ra sau
bm vo mt ngoi ca c li cu xng hm di, qua bo v ng tai ngoi.
Dy chng bm-hm di (sphenomandibular ligament) nm mt trong ca
khp. N l mt di si chy t gai xng bm ti li xng hm di.
Dy chng trm-hm di (stylomandibular ligament) nm pha sau-trong ca
khp. N ch l mt di dy ln ca mc c su chy t nh mm trm ti gc xng
hm di.
Cc c v nhng c ng
H xng hm di. Khi h ming, chm xng hm di xoay trn mt di
ca a khp quanh mt trc ngang, c xng hm di v a khp cng c c chn
bm ngoi ko ra trc v a khp dch chuyn ti di c khp. Chuyn ng ra
trc ca a khp c gii hn bi sc cng ca m x-chun buc a khp vo xng
thi dng. Xng hm di c h thp nh hai c bng, c cm-mng v c hm-
mng. C chn bm ngoi ng vai tr quan trng trong vic ko xng ra trc.
Nng xng hm di. ng tc ny ngc vi ng tc h xng hm di.
u tin chm xng hm di v a khp dch chuyn ra sau, tip chm xoay
trn mt di a khp. Xng hm c nng ln nh c thi dng, c cn v c
chn bm trong; cc si sau ca c thi dng ko chm xng hm di ra sau. a
khp c ko ra sau nh m x -chun.
a hm di ra trc. a khp c ko ra trc ti mt di c khp v
chm xng hm di c ko theo cng a khp. Tt c c ng ch din ra khp
thi dng-a khp. Hm di a ra trc lm cho cc rng hm di nm trc
rng hm trn. ng tc ny xy ra khi c chn bm ngoi c hai bn cng co vi
s h tr ca hai c chn bm trong.

Hnh 39.8. o khp ca khp thi dng-hm di

399
 lt ( ^ n ! m d ir a sau; a khfp v chm xng hm di c ko ra
sau v h hm di. ng tc ny din ra nh cc si sau cua c thi dng.
Cac c ng nhai tng bn. Cc c ng ny bao gm vic lun phin a hm
di ra trc v ra sau mi bn.

D/c ngoi
C khp
Bao khp

L ng tai ngoi.
Phn nh xg thi dng.

Mm chm

Mm trm

D/c trm - hm di

Hnh 39.9. Khp thi dng-hm di nhn bn

400
 Bi 40

CC XNG V KHP CA THN

1. XNG THN
Xng ca thn gm c: ct sng v cc xng ngc. Xng thn b xng s
ln v lin h vi cc xng chi qua cc ai chi.

1.1 Ct sng (vertebral column) (H.40.1 )

Ct sng l ct tr chnh ca thn ngi i t mt di xng chm n nh
xng ct. Ct sng gm 33 - 35 t sng chng ln nhau, c chia lm 4 on, mi
on c mt chiu cong v cc c im ring thch ng vi chc nng ca on ; t
trn xung di, on c c 7 t - cong li ra trc, on ngc c 12 t - cong li ra
sau, on tht lng c 5 t - cong li ra trc, on cng c 5 t dnh lin vi nhau
to thnh xng cng - cong li ra sau, on ct gm 4 - 6 t sng cui cng cng
dnh vi nhau to thnh xng ct.
Chiu di ca ton b ct sng xp x bng 40% chiu cao c th.

t i (C I)
---------- t trc (C II)------------
----- >t sng on o----------

A B

t sng t
/ on tht lng

Xg
cng

Xg ct

Hnh 40.1. Ct sng nhn trc (A) v bn (B)

401
1.1.1. c im hnh th chung ca cc t sng (H .40.2)
Mi t sng gm c thn t sng v cung t sng vy quanh l t sng.
T hn t sng (vertebral body) c hnh tr dt, mt trn v mt di u hi
lm tip khp vi t sng k cn qua a gian t sng.
Cung t sng (vertebral arch) pha sau thn t sng, cng vi thn t sng
gii hn nn l t sng. Cung gm mnh cung t sng (lamina of vertebral arch)
rng v dt, nm sau; 2 cung cung t sng (pedicle of vertebral arch) trc
mnh, dnh vi thn; v cc mm t cung mc ra. Cung c hai b (trn v di) u
lm gi l cc khuyt sng trn v di. Khuyt sng di ca t sng trn cng
khuyt sng trn ca t sng di lin k gii hn nn l gian t sng
(intervertebral foramen), ni m cc dy thn kinh sng v cc mch mu i qua. Cc
mm tch t cung t sng ra l:
1 mm gai (spinous process) t gia mt sau ca mnh cung t sng chy ra sau
v xung di, s thy c di da lng;
2 mm ngang (transverse process) t ch ni gia cung v mnh chy ngang ra
hai bn;
4 mm khp, gm 2 mm khp trn v 2 mm khp di (superior and inferior
articular process), cng tch ra t khong ch ni gia cung v mnh; khi cc t
sng tip khp vi nhau th 2 mm khp di ca t sng trn tip khp vi 2 mm
khp trn ca t sng di.
L t sng (vertebral foramen) nm gia thn t sng v cung t sng. Khi
cc t sng chng ln nhau to thnh ct sng th cc l ny hp thnh ng sng
(vertebral canal) cha tu sng.

Mnh
Mm ngang --

Mm khp trn
Mm khp di

Hnh 40.2. Hnh th chung ca cc t sng

1.1.2. c im hnh th ring ca t sng tng on
Cc t sng c (cervical vertebrae) (H.40.3 )
Cc t sng c c chung c im l: mm ngang dnh vo thn v cung cung
t sng bng 2 r, gii hn nn l ngang (foramen tranversarium), ni c cc mch
t sng i qua. Mt s t sng c li c thm cc c im ring.
t c I hay t i (atlas) khng c thn m c cung trc (anterior arch), cung
sau (posterior arch) v 2 khi bn (lateral mass). Mi khi bn c mt khp trn
(superior articular surface) tip khp li cu xng chm v mt khp di (inferior
articular surface) tip khp vi t c II.
t c II hay t trc (axis) c mt mm t mt trn ca thn nh ln gi l
rng t trc (dens). Rng c mt nh v hai mt khp: mt khp trc (anterior
articular facet) tip khp vi cung trc t i, mt khp sau (posterior articular
facet) tip khp vi dy chng ngang.
t c V II hay t li (vertebra prominens) c mm gai di nht trong s cc
mm gai t sng c.

Mn

Mt khp vi
dy chng ngang
Mt khp vi t i

L mm ngang
Cung
Mm ngang

Mm ngang

Hnh 40.3. t sng c I (A) v II (B)

403
 Cc t sng ngc (thoracic vertebrae) (H.40 4)
c im cua cc t sng ngc l chng c hm sn ngang (transverse costal
facet) trn mm ngang tip khp vi c sn v cc hm sn trn v di
(superior/inferior costal facet) trn thn t tip khp vi chm sn.

Mm khp trn
Thn Cung

Mm ngang

Cc hm sn
i,.V r ? r Mm khp di
W .T.jyfrV
k Mnh

Mm g a i'

Hnh 40.4. t sng ngc nhn t trn (A) v nhn bn (B)

Cc t sng tht lng (lumbar vertebrae) (H.40.5)

c im gip phn bit cc t sng tht lng l chng khng c l ngang nh
t sng c v khng c cc hm sn trn mm ngang v thn nh t sng ngc.

404
 Mm khp trn
Cung cung t sng

Mm gaii 'tan , .
\ j f : ' J _ _ - T h n t sng

;;- - / / '

M nh cung t sng

Mm khp di

Hnh 40.5. t sng tht lng

A . N h n t trn B . N h n b n

Xng cng (sacrum) (H.40.6)

Cc t sng cng dnh cht vi nhau thnh mt khi gi l xng cng. N tip
khp trn vi t sng tht lng V, di vi xng ct v hai bn vi xng chu.
Xng cng hnh thp c 2 mt (trc, sau), 2 phn bn, nn trn, nh di.
M t trc hay mt chu hng (pelvic surface) c 4 ng ngang, hai u mi
ng c cc l cng trc (anterior sacral foramina) cho cc ngnh trc ca cc dy
thn kinh cng i qua.
M t sau hay mt hnig (dorsal surface) li, g gh c 5 mo dc l mo cng
gia (median sacral crest), 2 mo cng trung gian (intermediate sacral crest) v 2 mo
cng bn (lateral sacral crest); chng l di tch ca cc mm gai, mm khp v mm

405
ngang. Pha ngoi mo trung gian c cc l cng sau (posterior sacral foramina) tng
ng vi cc l cng trc ( mt trc). Phn di ca mt sau c hai sng cng
(sacral comu) nm hai bn u di ca ng cng (sacral canal).
Hai phn bn (lateral part) c clin rt/hay din loa tai (auricular surface) tip
khp vi xng chu, pha sau din nh l li c cng (sacral tuberositv).
Nn xng cng (base of sacrum). Phn gia nn c l tren ca ng cng sau
v mt trn thn t sng cng I trc; b trc ca mt trn thn t sng cng I
nh ra trc nn c gi l nh (promontory). Hai bn ca nn l hai cnh xng
cng (ala/wing of sacrum) v hai mm khp trn (superior articular process).
nh xng cng (apex of sacrum) quay xung di, khp vi xng ct.
Xng ct (coccyx) (H.40.6) do 4 - 6 t sng ct dnh lin nhau to nn.

Hnh 40.6. X n g c n g v x n g ct

1.2. Cc xng ngc v lng ngc

Lng ngc (thoracic cage) (H.40.7) c to thnh bi 12 i xng sn tip
khp vi cc t sng ngc pha sau v vi xng c pha trc. Cc xng lng
ngc gii hn nn khoang (hay ) ngc (thoracic cavity). Khoang ngc c 2 l: l ngc
trn (superior thoracic aperture; thoracic inlet) c gii hn bi mt trc t sng
ngc I, xng sn I v khuyt tnh mch cnh ca cn xng c; l ngc di
(inferior thoracic aperture;thorcic outlet) c gii hn bi thn t sng ngc XII,
xng sn XII, cung sn v gc di c. 22 khoang gian sn m mi khoang nm
gia mt cp xng sn lin tip; hai rnh phi (pulmonary groove) nm hai bn ct
sng on ngc. Cc t sng ngc c m t trn, di y ch m t xng c
v cc xng sn.

406
 Hnh 40.7. Lng ngc

1.2.1. Xng c (sternum) (H.40.8)

Xng c l xng dt, nm gia thnh trc lng ngc v gm 3 phn tnh t
trn xung l: cn c (manubrium of sternum), thn c (body of sternum) v mm mi
kim (mi c) (xiphoid process). Gia cn c v thn c l gc c (sternal angle). Cn
c c khuyt tnh mch cnh (jugular notch) b trn v khuyt n (clavicular notch)
tip khp vi u c ca xng n. Mi b bn ca cn v thn c 7 khuyt sn
(costal notches) tip khp vi sn ca 7 xng sn trn sn.
Khuyt m cnh

407
1.2.2. Xng sn (ribs) (H .40.9)
C 12 i xng sn, l cc xng dt, di v cong. Trong 12 i xng sn,
mi xng ca cc i I - VII tip khp vi xng c bang mt sn sn ring nn
c gi l cc xng sn tht (true ribs), cc i VIII - XII khng c sn sn ring
tip khp vi xng c (hoc khng tip khp, nh cc i XI - XII) nn c gi
l cc xng sn gi (false ribs), ring cc xng sn XI - XII cn c gi l cc
xng sn ct (floating ribs).
V hnh th, mi xng sn c 1 chm, 1 c v 1 thn. Chm sn (head) nm
u sau ca xng sn v c mt khp chm sn (articular facet) tip khp vi
thn t sng ngc, c sn (neck) l ch tht li gia c v thn. Thn sn
(body;shaft) dt v cong, c 2 mt, 2 b; mt ngoi cong li, mt trong cong lm; trn
mt trong v dc theo b di c rnh sn (costal groove) mch - thn kinh gian
sn i qua (nn khi chc qua khoang gian sn ta cn t kim ln b trn ca xng
sn di ca mi khoang khng chc vo mch v thn kinh). u sau ca thn c
c sn (tubercle); u trc lin tip vi u ngoi ca sn tng ng. Trn c sn
c mt khp c sn (articular facet) tip khp vi mm ngang t sng ngc.

C sn

Hnh 40.9. Xng sn

408
1.3. Khung chu (pelvis) (H.40.10)
Khung chu hay chu hng (pelvis) l t va dng ch ai xng khp kn
c to bi s tip khp gia hai xng chu vi xng cng v xng ct, va chi
khoang nm trong ai xng ny, hoc thm ch c vng nm gia thn v chi di.
Chu hng c dng trong bi ny vi ngha l khoang chu hng (pelvic cavity), v
mt phn vi ngha l ai xng nm gia chm xng i v t sng tht lng V.
Chu hng c ngha quan trng v sn khoa, nhn chng hc v php y.
Chu hng c chia thnh chu hng ln (chu hng gi) v chu hng b
(chu hng thc) ngn cch nhau bi eo chu trn.

Khp cng - chu

/

Hnh 40.10. Khung chu (nhn t trn)

1.3.1. C hu h n g ln (greater pelvis; false pelvis)

Chu hng ln l phn chu hng nm trn eo chu trn gm 2 thnh bn to bi
h chu ca xng chu v phn bn ca nn xng cng; n c hnh phu loe rng
ln trn, l gi ta cho cc tng trong bng v ch bm ca cc c thuc ai bng.
C th xem chu hng ln nh mt phn ca bng. V chu hng nghing, chu
hng ln khng c thnh trc.

1.3.2. C hu h n g b (lesser pelvis; true pelvis)

Chu hng b l khoang chu thc s v c y kn di bi honh chu
hng v y chu. Thnh xng ca chu hng nh khng u nhng hon thin hn
chu hng ln (c thnh trc). Chu hng b nm gia eo chu trn (ni thng vi
khoang bng) v eo chu di (c y bi sn chu hng) v c mt trc cong
gia. Chu hng b c tm quan trng v sn khoa.

409
1.3.2.1. Eo chu trn (pelvic inlet) (H.40.10)
Eo chu trn, hay ng vo chu, l mt vnh xng trn hoc bu dc do
nh xng cng sau v cc ng tn cng (linea terminalis) hai bn to nn. Mi
ng tn cng bao gm ng cung xng chu, lc xng mu v mo mu. Eo trn
nm trn mt mt phng chch xung di v ra trc.
n, cc kch thc ca eo chu trn l mt trong nhng yu t' quyt nh
d hay kh. C ba kch thc: ng knh lin hp thc (conjugata vera) hay ng
knh trc - sau c o t gia nh xng cng ti gia b trn khp mu; ng
knh ngang (transverse diameter) l khong cch ti a gia hai im tng t hai
bn vnh chu; v ng knh cho (oblique diameter) c o t li chu mu ti khp
cng - chu.

Bng 40.1. Mt s kch thc eo trn ca n

Kch thc (mm) Vit Nam Ngi u

nh - b trn khp mu 110 112

nh - b di khp mu 117 120

ng knh ngang (ln nht) 120 131

ng knh cho 116 125

1.3.2.2, Khoang chu hng b (pelvic cavity)

Chu hng b c hnh ng nhng ngn v cong, v pha trc - di, n c
vy quanh bi cc xng mu (cc ngnh v khp mu). Thnh sau di hn r rt, do
mt trc lm ca xng cng v xng ct to nn. Hai thnh bn l mt nhn hng
v chu hng ca xng cnh chu v xng ngi.
Cc ng knh ca khoang chu hng b thng c o mc gia chu hng
(s liu trn ngi u).
ng knh trc - sau c o t im gia t sng cng III ti gia mt sau
khp mu (130 mm).
ng knh ngang l khong cch ngang rng nht gia cc thnh bn chu
hng v thng l khong cch ngang ln nht ca ton khoang chu hng (125 mm).
ng knh cho l khong cch t im thp nht ca khp cng - chu ti
im gia mng bt bn i din (131 mm).

1.3.2.3. Eo chu di (pelvic outlet)

ng vin quanh eo chu di khng u nh eo chu trn v b xng cng -
ct nh vo sau v cc ngi nh vo hai bn. Eo di c hnh trm m hai cnh
trc l hai ngnh ngi - mu (gp nhau ti gc di mu), hai cnh sau l cc dv chng
cng - c vi xng ct gia. Nh vy, na sau ca eo di khng phi l ng
vin cng v cc dy chng c th gin c v xng ct cng c th dch chuyn. Eo
di cng c ba ng knh:

410
 ng knh trc - sau thng c o t nh xng ct ti b di khp mu
(125 mm);
ng knh ngang c o gia cc c ngi, ti b di ca mt trong (118 mm);
ng knh cho i t im gia ca dy chng cng - c ti gia ngnh ngi-
mu bn i din (118 mm).

1.3.3. S k h c n h a u gia chu h n g nam v ch u h n g /7(H.40.11)

Chu hng th hin c im gii tnh r rt: chu hng n rng v ngn, cc
ng knh eo chu trn ln hn nam. Cung mu v gc di mu ca n rng hn nam,
khong cch gian gai ngi ca n cng rng hn. Trong khi xng chu hng ca
nam dy hn v cc mm hay g xng cng r nt hn.

H.40.11. Chu hng nam (A) v n(B)

2. CC KHP CA CT SNG
Ngoi tr nhng khp c bit gia t i vi xng s v gia t i vi t
trc th cc t sng tht lng, ngc v c khc lin kt vi nhau bng nhng loi khp
ging nhau tt c cc vng. l nhng khp hot dch gia cc mm khp, khp
si gia cc cung t sng v khp sn (sn - si) gia cc thn t sng.

2.1. Khp gia cc mm khp (zygapophysial joints) (H.42.12 a)

y l khp hot dch (khp ng). Trn cc mm khp c mt khp nh c
bc bng sn. Bao khp mng, gm lp si bn ngoi v lp mng hot dch bn
trong. Khp ny cho php cc mm khp trt ln nhau mt cch n gin.

2.2. Khp si gia cc cung t sng (HAO.12 b)

y l cc khp chng hay klip dnh si ca ct sng (syndesmoses of vertebral
column). M si lin kt cc cung t sng c gi l cc dy chng sau y:
Dy chng trn gai (supraspinous ligament) ni nh cc mm gai;
Cc dy chng gian gai (interspinous ligaments) nm gia cc mm gai;
Cc dy chng gian ngang (intertransverse ligaments) ni cc mm ngang k nhau.

411
 Cc dy chng vng (ligamenta flava) cu to hon ton bng mchun, chy
gia cc mnh k nhau v gn nh lp kn khoang lin mnh.

2.3. Khp gia cc thn t sng (intervertebral joint)

Cc mt trn v di ca thn t sng u lm gia, g cao xung quanh v
c bc bng sn. Nhng mt ca cc thn t sng ke nhau c lin kt vi nhau
bng a gian t sng (intervertebral disc). a c hnh thu knh li hai mt v gm
hai phn: nhn tuy gia v vng si xung quanh. Vng si (anulus fibrosus) cu to
bng m x - sn, dnh cht vi b mt thn t sng. Nhn tu (nucleus polposus) l
mt khi cht nhy c th dch chuyn trong vng si di lc p gia hai thn t
sng. a gian t sng cho php mt mc c ng nh gia hai thn t sng nhng
tm c ng cng gp ca c ct sng hay on ct sng th ln hn nhiu
C hai dy chng tng cng cho s lin kt gia cc thn t sng (H.42.12 b):
Dy chng dc trc (anterior longitudinal ligament) nm mt trc cc thn
t sng, i t t i ti phn trn mt trc xng cng;
Dy chng dc sau (posterior longitudinal ligament) nm mt sau ccthn t
sng (trong ng sng)

D /c d o c tr c
.... ... ... ... M n h c u n g t s n g

.. D / c v n g

--- B a o k h p

... .. .. .. .. .. .. .. .. .. M t c t c u n g

........... D / c d c s a u

a g ian t s n g

B
A

Hnh 40.12. Cc khp v dy chng ca ct sng

A\1
 Bi 41

CC XNG V KHP CA CHI TRN

1. XNG CHI TRN (bones of upper lim b ) (H.41.1)

Mi chi trn c 32 xng: 1 xng vai, 1 xng n, 1 xng cnh tay, 2 xng
cng tay (xng quay v xng tr) v 27 xng bn tay (gm 8 xng c tay, 5
xng t bn tay v 14 xng t ngn tay). Trong cc xng k trn, xng n v
xng vai to nn ai chi trn (shoulder girdle) hay ai ngc (pectoral girdle) gn cc
xng ca chi trn vi b xng trc, cc xng cn li to nn phn t do ca chi
trn (free part of upper limb).

Hinh 41.1. B xng chi trn

1.1. Xng vai (scapula) (H.41.2)

Xng vai l mt xng dt, hnh tam gic vi: hai mt (mt sn v mt sau),
ba b (trn, ngoi v trong), ba gc (ngoi, trn v di) v ba mm (mm cng, gai
vai v mm qu).

413
 u ^ sau 00 m?1 xng gi l gai vai (spine of scapula) t b trong
c y c ec en tren va ra ngoai roi tn cng bng mt mm rng, det goi l mm cng
vai (acromion), ai vai chia mt sau thnh hai h: h trn g/(supraspinous fossa) nh
*rei\ ' a . i gai (infraspinous fossa) ln hn di. Mm cng vai nm trn
, T t mt kh? nh tlp khP vi u xa ca Xng n // trc (mt
sn) lm su v c gi l h di vai (subscapular fossa)
Cac b. Phan ngoai b trn nh ra mt mm qu (coracoid process) v ngay
trong gc ca mom qua c khuyt trn vai (suprascapular notch). B trong mng v
sc, b ngoi dy.

Cc g c gc ngoi c cho (glenoid cavity); 6 ny l mt tip khp vi

chm xng cnh tay. trn cho c c trn cho (cho u di c nh u bm)
v di cho c c d i ch o (ch o u di c tam u bm).

An d/c qu - cng vai

//
Mt khp /i

414
 1.2. Xng n (clavicle) (H.41.3)
Xng n cong hnh ch s vi chiu cong li ra trc nm trong v chiu
cong lm ra trc nm ngoi. N c mt thn v hai u: u c v u cng vai.
u c (sternal end) to v gn c hnh vung, c mt khp vi cn xng c to
nn khp c-n. Thn xng n c rnh c di n mt di. Mt di ca
phn ba ngoi xng n c li c dy chng qu n-, li c ny bao gm c nn
(conoid tubercle) v ng thang (trapezoid line). u cng vai (acromial end) c mt
khp tip khp vi mm cng xng vai, to nn khp cng vai-n. Xng n l
xng duy nht ni chi trn vi b xng trc. ai ngc khng tip khp vi ct sng
m c gi ti ch bi cc c.

ng thang
1

Mt khp c

Hnh 41.3. Xng n bn phi

A. Nhn t trn B. Nhn t di

1.3. Xng cnh tay (humerus) (H .41.4 )

Xng cnh tay l xng di v ln nht chi trn c thn nm gia hai u.
u gn. u gn xng cnh tay bao gm chm, c gii phu, cc c ln v
b, v c phu thut.

- Chm xng cnh tay (head) c hnh na khi cu hng ln trn v vo trong
tip khp vi cho xng vai.

415
 C gii phn (anatomical neck) l ng vin quanh chm, nm gia chm v
hai c pha ngoi: c b v c ln.
- C ln (greater tubercle) v c b (lesser tubercle) l nhng khi xng nh
ln u gn v l nhng ch bm cho bn c ai xoay ca khp vai. C ln nm
ngoi, c ngn cch vi c b pha trc bi mt rnh su: rnh gian c
(intertubercular sulcus). Rnh ny chy xung phn gn ca thn xng v cha gn
ca u di c nh u. Cc mp ngoi v trong ca rnh c gi ln lt l mo c
ln v mo c b.
- u gn lin tip vi thn xng ti c phu thut (surgical neck).
Thn xng gn c hnh lng tr tam gic nn c ba mt v ba b: cc mt
trc-trong, trc-ngoi v sau\ cc b trong, ngoi v trc. khong gia mt
trc-ngoi c li c delta. Trn mt sau c rnh thn kinh quay.

Chm Qg gii phu

c ln

V - Rnh gian c
Mo c ln
C ln

> C b v mo c b

C phu thut

-----Rnh tk quay

Li c delta

Mo trn
li cu ngoi

Mo trn
li cu trong
/ H khuu

s Mm trn
li cu trong s Mm trn
Mm trn / ^
? I \ li cu ngoi
li cu ngoi Chm con
Rng rc Mm trn Rng rc
li cu trong

Hnh 41.4. Xng cnh tay bn phi, nhn t trc (A) v sau (B)

416
 u xa. u xa tr nn dt theo hng trc sau, mang li cu xng cnh tay,
mm trn li cu trong, mm trn li cu ngoi v cc h. Cc b trong v ngoi ln
lt tr thnh mo trn mm trn li cu trong v mo trn mm trn li cu ngoi.
- Li cu xng cnh tay (condyle of humerus) mang hai mt khp: chm nh
(capitulum) xng cnh tay ngoi tip khp vi xng quay, rng rc xng cnh
tay (trochlea) trong tip khp vi xng tr.
- Mm trn li cu trong (medial epicondyle) t u K xng cnh tay nh vo
trong v l mt mc xng ln c th s thy c mt trong ca khuu; y l ch
bm cho nhiu c ca ngn trc cng tay.
-M m trn li cu ngoi (lateral epicondyle) nm ngoi chm con; y l ch
bm cho nhiu c ngn sau ca cng tay.
- C ba h nm trn chm con v rng rc: h' quay (radial fossa) nm mt
trc, ngay trn chm con; h vt (coronoid fossa) nm mt trc v trn rng rc;
h khuu (olecranon fossa) nm mt sau, ngay trn rng rc. Nhng h ny tip
nhn cc mm ca cc xng cng tay trong lc vn ng khp khuu.

1.4. Xng q u ay (radius) {HA 1.5)

y l hai xng ca cng tay, u l xng di c mt thn nm gia hai u.
Khi bn tay t th gii phu, chng nm song song vi nhau v xng quay nm
ngoi xng tr. Hai xng ny tip khp vi xng cnh tay ti khp khuu, vi cc
xng c tay ti khp c tay v vi nhau ti cc khp quay tr gn v xa.
u trn nh hn u di v c gi l chm xng quay (head); chm bao
gm mt vnh khp (articular circumference) xung quanh tip khp vi khuyt
quay xng tr v hm khp (articular facet) mt trn tip khp vi chm con
xng cnh tay.
u gn xng quay nh hn u xa v c gi l chm xng quay\ chm
bao gm mt vnh khp xung quanh tip khp vi khuyt quay xng tr v mt
hm khp mt trn tip khp vi chm con xng cnh tay. Chm ni vi thn qua
mt c tht hp.
T hn xng gn c hnh lng tr tam gic nn c ba mt l mt trc, mt sau
v mt ngoi', ba b l b trc, b sau v b gian ct. pha trong v ngay bn di
c c mt li gi l li c quay (radial tuberosity).
u xa l mt khi to dt trc sau. Trong khi mt trc ca u ny nhn th
mt sau c c liig (dorsal tubercle) v rnh cho cc gn c dui. Mt ngoi ca u
xa xung thp v tr thnh mm trm quay (radial styloid process); mt trong c mt
mt khp hng vo trong, gi l khuyt tr (ulnar notch), tip khp vi vnh khp ca
chm xng tr. Mt khp mt xa ca u xa (mt khp c tay - carpal articular
surface) tip khp vi cc xng c tay (xng thuyn v xng nguyt).

417
 Hnh 41.5. Xng tr v xng quay bn phi
A. Nhn t trc B. Nhn t sau

1.5. Xng tr (ulna) { H A L . 5)

u gn ln hn u gn xng quay nhiu v bao gm mm khuu, mm vt,
khuyt rng rc, khuyt quay v li c xng tr.
-M m khuu (olecranon) l mt mm xng ln chy ln trn. Mt trc ca n
l mt khp v gp phn to nn khuyt rng rc (trochlear notch). Mt trn ca n l
ni bm ca c tam u. C th s thy mt sau mm khuu.
-M m vt (coronoid process) nh ra trc. Mt trn-ngoi ca n cng mm
khuu to nn khuyt rng rc. Mt ngoi ca n c khuyt quay (radial notch) tip
khp vi chm xng quay. Ngav di khuyt quay l mt h v b sau ca h ny
bnh ra thnh mo c nga (supinator crest). Mt trc ca mm vt c mt s g cho
c bm, g ln nht l li c tr (tuberosity of ulna) cho c cnh tay bm.
 T hn xng gn c hnh lng tr tam gic vi ba mt (mt trc, mt sau va
mt trong) v ba b {b trc, b sau v b gian ct).
u xa th nh, c gi l chm xng tr. Chm xng tr bao gm mt vnh
khp tip khp vi khuyet tr ca xng quay v mt mm chy xung c tn l mm
trm tr (ulnar styloid process).

1.6. Cc xng bn tay (bones of hand) {HA 1.6)

1.6.1. Cc x n g c ta y (carpal bones)

C 8 xng c tay xp thnh mt khi gm hai hng:
H ng trn c bn xng, k t ngoi vo trong l: xng thuyn (scaphoid),
xng nguyt (lunate), xng thp (triquetrum) v xng u (pisiform);
H ng di cng c 4 xng, k t ngoi vo l: xng thang (trapezium), xng
th (trapezoid), xng c (capitate) v xng mc (hamate).

Xg nguyt Xgthuyn

Hnh 41.6. Cc xng bn tay bn phi, nhn t trc

419
 Tt c cc xng co tay u thuc loi xng ngn. Mt trn ca ba xng bn
ngoi ca hng trn tip khp vi xng quay (xng u nm trc xng thp), mt
di ca chng tip khp vi mt trn ca cc xng hng di. Mt di ca cc
xng hng di tip khp vi cc xng t bn tay. Mt trc khi xng c tay
hp nn mt rnh lm gi l rnh c tay (carpal groove); hm gn gp bc cu qua hai
b rnh v bin rnh thnh ng c tay (carpal tunnel).

1.6.2. Cc xng t bn tay (metacarpals)

C 5 xng t bn tay, c gi tn theo th t t ngoi vo trong l cc xng
bn tay I, II, III, IV v V. Mi xng ny l mt xng di c thn (body) v hai u.
u trn (u gn) l nn (base) c cc mt khp tip khp vi xng c tay v vi
cc xng t bn k cn; u di (u xa) l chm (head) hnh bn cu tip khp vi
t gn ca ngn tay tng ng.

1.6.3. Cc xng t ngn tay (phalanges)

Mi ngn tay c ba t l t gn (proximal phalanx), t gia (middle phalanx)
v t xa (distal phalanx), ring ngn ci ch c hai t l dt gn v t xa. Nh vy
c tt c 14 xng t ngn tay mi bn tay.
Mi xng t ngn tay u c: thn dt, nn t u gn v chm t u xa.

2. CC KHP CA CHI TRN (joints of upper limb)

2.1. Cc khp ca ai ngc (joints of pectoral girdle)

ai ngc c hai khp hot dch thuc loi khp phng l khp cng vai - n
(H.41.7) v khp c - n (H.41.8).

Xg n
D/c nn i D/c qu-n
1 _ n /r thnn

Xg vai '

Hnh 41.7. Khp cng vai - n

420
 Hnh 41.8. Khp c - n

2.2. Cc khp ca chi trn t do (joints of free upper limb)

Cc khp ca chi trn t do bao gm khp cnh tay hay khp vai, khp khuu,
khp quay - tr xa, khp quay - c tay v cc khp ca bn tay. Tt c nhng khp ny
u l cc khp hot dch c nhng c im chung m t phn 1.3.2. Phn ny
m t nhng nt ring ca tng khp.

2.2.1. K hp vai (shoulder joint) (H. 41.9)

Khp vai cn c gi l khp cho - cnh tay (glenohumeral joint). y l
mt khp chm c c ng linh hot v rng ri.
Cc m t khp l cho xng vai v chm xng cnh tay. Mt vnh sn-si
gi l sn vin cho (glenoid labrum) lm cho cho su v chc thm m khng
hn ch s c ng.
Bao khp. V pha xng vai, bao khp bm quanh cho v sn vin; v
pha u trn xng cnh tay, n bm vo c gii phu ( pha trn) v c phu
thut ( pha di). Bao khp rt lng pha di cc c ng ca khp c
thc hin d dng.
M ng hot dch to nn mt ng bao quanh phn nm trong bao khp ca u
di gn c nh u v bao ph sn vin cho.
Cc dy chng:
Dy chng qu - cnh tay (coracohumeral ligament) t mm qu xng vai chy
xung chia lm hai ch bm vo c ln v c b xng cnh tay.
Cc dy chng clio - cnh tay (glenohumeral ligaments) trn, gia v di l
nhng dy chng bao khp i t cho ti xng cnh tay. Cc dy trn v gia t c
trn cho xng vai chy xung ln lt bm vo nh v nn c b. Dy chng
di t vin trc cho chy ti bm vo c phu thut. im yu nht ca khp vai
nm gia dy chng gia v dy chng di. Chm xng cnh tay thng trt ra
trc v vo trong qua im ny.

421
 u di ca gn c nh u i qua khp trong rnh gian c xne cnh tay
ti bm vo vnh trn chao. N c tc dng quan trng trong vic gi khp. u gn
ny c gi trong rnh gian c nh nhng th si gi l day chng ngang cnh tay
(transverse humeral ligament) hay bao gn gian c.
Tnh vng chc ca khp vai c th b gim nu cc dy chng cng gn c nh
u b gin ra do trt khp lp i lp li.
Cc c v nhng c ng
Gp cnh tay. c qu - cnh tay, nhng si trc ca c delta vc ngc ln.
Dui: c trn ln, c lng rng v nhng si sau ca c delta.
Dng: c delta.
Khp: hot ng kt hp ca cc c gp v cc c dui.
Quay trn: chui hot ng k tip nhau ca cc c gp, dui, dng v khp.
Xoay trong: c ngc ln, c lng rng, c trn v ln v cc si trc ca c delta.
Xoay ngoi: cc si sau ca c delta, c trn nh.

Xg

C trn C

Sn vin

Hnh 41.9. Thit ng ngang qua khp cnh tay

2.2.2. K hp k h u u (elbow joint) (H.41.10)

Khp khuu l mt khp phc hp kt ni u di xng cnh tay vi u trn
xng quay v xng tr, ng thi lin kt u trn ca xng quay v xng tr vi
nhau. Xt theo trc chuyn ng, khp khuu bao gm khp cnh tay - quay - tr l
khp bn l cho php gp, dui cng tay, v khp quay - tr gn l khp trc cho php
sp, nga cng tay. Theo s' cp mt khp, khp khuu gm ba khp: khp cnh tay -
tr (humero-ulnar joint), khp cnh tay - quay (humeroradial joint) v khp quay - tr
gn (proximal humero-ulnar joint).

422
 I Xg tr
. D/cvung
D/c vng quay

Cc m t khp. Ba cp mt khp ca khp khuu l: chm con xng cnh tay

v hm khp ca chm quay (khp cnh tay - quay), rng rc xng cnh tay v
khuyt rng rc ca xng tr (khp cnh tay - tr), vnh khp ca chm xng quay
v khuyt quay ca xng tr (khp quay - tr gn).
Bao khp. Bao khp bc c ba mt khp, v pha trn, n bm vo u di
xng cnh tay, cao hn b chu vi ca chm con v rng rc. v pha di, bao
khp bm vo c xng quay v bm vo quanh khuyt rng rc v khuyt quay
xng tr nn ton b chm xng quay nm trong bao khp.
Cc dy chng
Khp cnh tay - tr - quay c gi chc hai mt ngoi v trong bi hai dy
chng. Dy chng bn tr (ulnar collateral ligament) trong (H.41.1 la ) t mm trn
li cu trong xng cnh tay chy xung chia lm ba b trc, gia v sau ln lt
bm vo b trong mm vt, mt trong xng tr v mm khuu. Dy chng bn quay
(radial collateral ligament) ngoi (H.41.11b) t mm trn li cu ngoi xng cnh
tay chy xung chia lm ba b trc, gia v sau ln lt bm vo xng tr b
trc khuyt quay, b sau khuyt quay v mm khuu.
 B
A

H n h 4 1 .1 1 . C c d y c h n g c a kh p k h u u
nhn t trong (a) v ngoi ( b ).

Khp quay - tr gn c gi bi hai dv chng. Dy chng vng quay (annular

ligament of radius) bao quanh chm xng quay vi hai u bm vo b trc v b
sau ca khuvt quay xng tr. gi cho chm xng quay p vo khuyt quay xng
tr. Dy chng vung (quadrate ligament) chng t c xng quay ti phn di
khuvt quay xng tr. Mng gian ct cng tay (interosseous membrane of forearm)
v thng cho (oblique cord) l nhng cu trc c vai tr gi khp quay - tr gn.
Cc c v nhng c ng
ng tc ca khp cnh tav - tr - quay l gp (nh c cnh tay v c nh u
cnh tay) v dui (nh c tam u cnh tay). ng tc ca khp quay - tru gn l sp
v nga cng tay quanh trc dc cng tay l do c cnh tay quay v c nsa: sp l do
c sp trn v c sp vung. C ng sp - nga bn tay xy ra ng thi khp cnh
tay - quay, khp quay - tr gn v khp quav - tr xa.

2.2.3. K hp q u a y - tr xa (distal radio-ulnar joint) (H.41.12).

Khp quay - tr xa l mt khp trc lin kt cc u xa ca xng quay v
xng tr. Cc mt tip khp ca hai xng l vnh khp chm .xng tr v khuyt
tr ca xng quay. Ngoi bao x bc quanh cc mt khp, u xa hai xns cng tay
cn c ni vi nhau bi a khp (articular disc). y l mt a sn - SI hinh tam
gic m nh bm vo mt nsoi mm trm tr v nn bm vo b di khuvt tr cua
xng quav. Mt trn cua a khp tip xc vi mt di ca chm Xn2 tr cn mt
di ca n tip khp vi xng thp. a khp ng vai tr nh mt dv c h n s cua
khp qu ay - tr xa. c im ca m n s hot dch l n to nn mt ngc h ko di ln
trn ti mt trc mns gian ct gi l ngch hnh ti (sacciform recess). ng tc
ca khp quav - tr xa l s p a bn tav t t th gii phu sang t th vit) v n ? a

(a bn tay t t th vit v t th gii phu) bn tay.

424
 Hnh 41.12. Thit ng ngang qua cc khp u di cng tay v bn tay

2.2.4. Khp c tay hay khp quay - c tay (wrist joint) (H.41.12).
Khp quay - c tay l mt khp li cu. M t khp pha trn (gn) l mt di
u xa xng quay v a khp, pha di (xa) l u gn cc xng thuyn, nguyt
v thp. Mt khp ca xng quay v a khp to nn mt mt lm hnh elp hng
xung di thch ng vi mt li hnh elp hng ln trn do mt trn ba xng c
tayto nn. a khp ngn cch chm xng tr vi khp ng thi ngn cch khp
quay - tr xa vi khp quay - c tay.
Bao khp quay - c tay c tng cng bi hai dy chng bn (dy chng bn
c tay tr v dy chng bn c tay quay), hai dy chng trc (dy chng quay - c
tay gan tay v dy chng tr - c gan tay) v mt dy chng sau (dy chng quay -
c taymu tay).
Cc c ng ca khp quay - c tay l gp (c gp c tay quay v c gp c tay
tr), dui (c dui c tay tr, cc c dui c tay quay di v ngn), dng (c gp v
cc c dui c tay quay) v khp (c gp v c dui c tay tr). S phi hp cc ng
tc trn cho php lm c ng tc quay trn bn tay. V y l khp li cu nn bn
tav khng xoay c khi cng tay c nh.

2.2.5. Cc khp ca bn tay (joints of hand) (H.41.12)

Bn tay c nhiu khp, bao gm: cc khp c tay (gia cc xng c tay), cc
khp c tay - t bn tay, cc khp gian t bn tay, cc khp bn tay - t ngn tay
v cc khp gian t ngn tay (gn v xa).

425
 Bi 42

CC XNG V KHP CA CHI DI

1. XNG CHI DI (bones of lower limb) (H.42.1)

Mi chi di c 31 xng bao gm: 1 xng chu, 1 xng i, 1 xng bnh ch,
1 xng chy, 1 xng mc, 7 xng c chn, 5 xng t bn chn v 14 xng t
ngn chn. Xng chu hai bn cng vi xng cng to nn ai chi di (a/ chu -
pelvic girdle), cc xng cn li thuc phn t do (free part of lower limb) ca chi di.

Hnh 42.1. B xng chi di

426
1.1. X ng c h u (hip bone; coxal bone; pelvic bone) (H.42.2 v H.42.3)
Mi xng chu ca tr mi sinh bao gm ba xng ngn cch nhau bng sn;
l xng cnh chu pha trn, xng mu pha trc-di, v xng ngi pha
sau-di. v sau, sn c ct ha v ba xng dnh li vi nhau quanh ci.
Nhng cu trc chung do c ba phn xng chu hoc hai trong s ba phn to nn l:
(1) ci l mt hm khp su mt ngoi xng chu, tip khp vi chm xng i
to nn khp hng; (2) l bt nm gia xng mu trong v xng ngi ngoi;
(3) ngnh ngi-mu do ngnh xng ngi v ngnh di xng nrn hp nn; v (4)
khuyt ngi ln l khuyt xng nm gia gai ngi v xng cnh chu.
ci (acetabulum) c vy quanh bng mt b; b ny khuyt di thnh
khuyt ci (acetabular notch). Thnh ci bao gm phn tip khp v phn khng
tip khp. Phn khng tip khp nm phn trung tm v phn di ci l h ci
(acetabular fossa). Phn tip bao quanh h ci l mt mt khp hnh lim gi l din
(mt) nguyt (lunate surface).
Mo chu

ng mng sau
\ ^ ng mng trc
\

Gai chu trc-trn

Gai chu sau-trn

ng mng di

/ Gai chu trc-di

Gai chu sau-di

/ *
Khuyt ngi ln o ci

Gai ngi

Khuyt ngi b " '

' n9 bi1
N Ngnh di xg mu
Mng bt

N Ngnh xg ngi

Hnh 42.2. Mt ngoi xng chu bn phi

427
 Xng cnh chu (ilium) l xng ln nht. B trn xng cnh chu dy ln
thnh mo chu (iliac crest). Cc u trc v sau ca mo chu c ei ln lt l
gai chu trc-trn (anterior superior iliac spine) v gai chu sau-trn (posterior
superior iliac spine). Ngay sau gai chu trc trn, mo chu c mt li sang pha
bn gi l c mo chu (tubercle of crest). B trc xng cnh chu c gai chu
trc-di (anterior inferior iliac spine) nm ngay di gai chu trc-trn; ngav di
gai chu trc-di, ni xng cnh chu dnh vi xng mu, l mt vng nh ln
thnh li chit-mu (iliopubic eminence). B sau c gai chu sau-di (posterrior
inferior iliac spine) nm di gai chu sau-trn. Mt trong xng cnh chu c
ng cng (arcuate line) chia thnh hai phn, phn di tham gia vo thnh chu
hng b, phn trn l h chu (iliac fossa), sau h chu v ng cung l mt loa
tai, ni tip khp vi xng cng, v sau mt loa tai l li c cliu. Mt ngoi c
gi l mt mng, ni c cc ng g, gi l cc ng mng cho cc c mng bm.
Xng ngi (ischium) gm thn xng ngi trn, lin tip vi xng cnh
chu v ngnh trn xng mu, v ngnh xng ngi di. u trong ngnh xng
ngi lin tip vi ngnh di xng mu, u ngoi lin tip vi thn v phnh to thnh
c ngi ((ischial tuberosity), mt ch bm cho cc c ca i sau. B sau thn xng
ngi c gai ngi (ischial spine); gai ny ngn cch khuyt ngi ln trn v khuyt
ngi b (lesser sciatic notch) di.
Xng mu (pubis) gm mt thn v hai ngnh:
-T h n dt trc sau v tip khp vi xng mu bn i din ti khp mu. Thn
c mt mo mu (pubic crest) trn mt trn; mo ny tn cng ngoi nh l c mu
(pubic tubercle);
- Ngnh trn (superior pubic ramus) t thn chy ra ngoi dnh vi xng
cnh chu v xng ngi; b sau-trn sc ca ngnh trn c gi l ng lc (lc
xng mu - pecten pubis), vn l mt phn ca ng tn cng ca xng chu v lin
tip vi mo mu; b trc-di l mo b t ;
-N g n h di (inferior pubic ramus) chy xung di v ra ngoi lin tip vi
ngnh xng ngi.

428
 Hnh 42.3. Mt trong xng chu bn phi

1.2. Xng i (femur) (H.42.4)

L xng di nht c th, xng i c mt thn nm gia hai u.
u gn. T trong ra ngoi, u gn c chm, c, mu chuyn ln v mu
chuyn nh.
- Chm (head) c hnh cu v tip khp vi ci xng chu; mt trong ca chm
c mt ch lm khng tip khp, gi l hm (fovea), dy chng chm i bm.
- C (neck) l mt on xng hnh tr ni chm vi thn xng, c chy v
pha trn-trong so vi trc thn xng v to vi thn xng mt gc khong 125.
Gc c-thn ny lm tng tm vn ng ca khp hng.
-M u chuyn ln (greater trochanter) t thn xng nh ln trn ri ra sau,
ngay bn ngoi vng tip ni c-thn. Mt trong ca mu chuvn ln lm thnh h
mu chuyn (trochanteric fossa). Mu chuyn ln l ch bm ca nhiu c vn ng
khp hng.

429
 Mu chuyn b ( lesser trochanter) c hnh nn t thn xng nh v pha sau-
trong, ngay di ch tip ni c-thn. y l ni bm ca c tht lng-chu!
- ng gian mu (intertrochanteric line) l mt g xng mt trc ca u
gn thn xng, ni mt trc nn mu chuyn ln vi mt trc nn mu chuyn b.
ng ny lin tip vi ng lc.
-M o gian mu (intertrochanteric crest) ni mt sau ca cc mu chuvn. Na
trn ca mo gian mu c c c vung i cho c vung i bm.
T hn xng. T trn xung, thn xng chy chch vo trong v to vi ng
thng ng khong 7. Thn nhn v gn trn nhng pha sau c mt ng g gh
gi l ng rp (linea aspera) vi cc mp ngoi v trong, phn trn xng i, cc
mp ngoi v trong tch xa nhau v ln lt lin tip trn vi li c c mng (gluteal
tuberosity) (cho c mng ln bm) v ng lc.

ChH? __ H' mu chuyn

. Mu chuyn ln
Chm
Mu chuyn ln
\ Hm chm xg i
J V C
I m gian mu
Mo
Li c cd mng
Mu chuyn b

ng lc

Mp trong
ng rp

{ Mp ngoi

Mo trn li cu trong----- Mo trn li cu ngoi

C c khp Din khoeo

/ li'f
II i / k r i L , H gian li cu
Mm trn li cu ngoi
Mt bnh ch 1 I A
\|i vl | C c khp __Cc li cu
Mm trn li cu ngoi M y K l ' trong v ngoi

1 v i ;j - Mm
I / aOT- Mm trn
trn li
li cu trong
.... -
Li cu ngoai ' ^CT ^ 1 u if _ Li cu trong
I - ,

Hnh 42.4. Xng i bn phi

A. Nhn t trc B. Nhn t sau

430
 u xa. phn xa thn xng i, cc mp ng rp cng tch xa nhau, gii
hn nn mt mt sau nhn gi l mt khoeo (popliteal surface); cc b ca mt ny
c gi l cc ng trn li cu trong v ngoi (medial and lateral supracondylar
lines). ng trn li cu trong tn cng mt c li gi l c c khp (adductor
tubercle) mt trn ca li cu trong. u xa to, tip khp vi xng chy bng li
cu trong v li cu ngoi. Hai li cu ni vi nhau trc bng mt mt tip khp
vi xng bnh ch (mt bnh ch) v c ngn cch nhau pha sau bng h' gian
li cu (intercondylar fossa). Trn mt trong ca li cu trong c mm trn li cu
trong (medial epicondyle). Trn mt ngoi ca li cu ngoi c mm trn li cu
ngoi (lateral epicondyle). Ngay sau v trn mm trn li cu trong l c c khp.

1.3. Xng chy (tibia) (H.42.5)

Xng chy l xng ln hn, nm trong xng mc v l xng cng chn
duy nht tip khp vi xng i.
u gn l mt khi xng to do li cu trong (medial condyle) v li cu
ngoi (lateral condyle) to nn. Mt trn ca mi li cu lm thnh mt khp trn
(superior articular surface) tip khp vi mt li cu xng i. Trn mt sau-di li
cu ngoi c mt khp mc tip khp vi chm xng mc. Cc mt khp trn ca hai
li cu c ngn cch nhau bng vng gian li cu; vng ny bao gm li gian li
cu (intercondylar eminence) nm gia cc din gian li cu trc v sau (anterior
and posterior intercondylar areas).
Thn xng gn c hnh lng tr tam gic vi ba mt (mt trong, mt ngoi v
mt sau) v ba b (b trc, b trong v b gian ct). Thn xng c li c chy
(tibial tuberosity) nm trc, di v gia hai li cu. Phn trn ca mt sau thn c
mt ng g chy chch xung di v vo trong - ng c dp soleal line).
u xa nh hn u gn, c mt khp di hng xung di tip khp vi
xng sn, v khuyt mc (fibular notch) hng ra ngoi tip khp vi u di xng
mc. u di ko di xung thnh mt mm trong xng sn, to nn mt c trong
(medial malleolus).

1.4. Xng mc (fibula) (H. 42.5)

Xng mc l mt xng di, mnh, ngoi xng chy; n gm mt thn v
hai u. u gn phnh to gi l chm mc\ chm c mt khp tip khp vi xng
chy. T hn xng ni vi chm mc qua mt c v cng c cc mt v cc b gn
ging nh xng chy. u xa hnh tam gic v c gi l mt c ngoi (lateral
malleolus). Mt trong ca mt c ngoi tip khp vi xng sn.

431
 Li gian li cu Li gian li cu
Li cu ngoi I Li cu trong
\ ' ng
Li cu trong /' Mt khp trn
nh chm xg mc \ _/ 'nh chm x9 mc
-- \ /

-Li c chy I^ c u ^ u m l

ng c dp _

Xg mc Xg chy

B trc

Rnh gn c gp ngn ci di-N

Rnh gn c gp .
cc ngn di \

Mt c ngoi
Mt c trong -
Mt c ngoi

s Mt c trong

Hnh 42.5. Xng chy v xng mc bn phi nhn t trc (A) v t sau (B)

1.5. Xng bnh ch (patella)

Xng bnh ch l mt xng vng ln nht nm trong gn c t u. lm tng
lc cho c ny. Xng bnh ch cn bo v khp gi. N c hai mt (mt khp v mt
trc), hai b bn, mt nn (base of patella) trn v mt nh (apex of patella)
di. Mt khp (articular surface) hng ra sau tip khp vi mt bnh ch cua xng
i. Mt g dc gia mt khp chia mt ny thnh phn ngoi (rng hn) v phn
trong.

432
1.6. Cc xng bn chn (bones of foot) (H.42.6 v H. 42.7)
Cc xng bn chn gm cc xng c chn, cc xng t bn chn v cc
xng t ngn chn.

1.6.1. Cc xng c chn (tarsal bones)

By xng c chn xp thnh hai hng: hng sau c xng sn v xng gt;
hng trc c xng thuyn, xng hp v ba xng chm.
Xng sn (talus) c hnh con sn vi ba phn k t trc ra sau: chm sn ; c
sn v thn sn. N nm di xng chy, trn xng gt v gia hai mt c trong v
ngoi. Xng sn tip gip vi nhiu xng khc nn c nhiu mt khp: mt trc
chm sn c mt khp thuyn tip khp vi xng thuyn; cc mt trn v bn ca
thn sn c rng rc sn tip khp vi mt khp di ca xng chy v cc mt c;
mt di c cc mt khp gt trc, gia v sau tip khp vi xng gt.

Hnh 42.6. Cc xng bn chn bn phi, nhn t trn

433
 V, A T ' rY ^ (f ? chs? 16n > ** nm di xoong sn v sau
. P'. & onl sa.u Mt trn gm phn sau t do v phn truc c cc
m , khp sn rc gia v sau ti pIkhpvixuongUn. Mt khsngianmtrn
m mm c ten 1k mm xng sn. Gia cc mt khp sn ca xng got v cc
S K ^ v f i ,XxS S . d^ f * * ." * each: ranh xcmg s n l rnhsn.
rn Xng got aJ a n g o t . Cac rnh hai xng hp nn xoang c chn. Mt dui
l i ! s : S*U..A s6t d0 cc mm g ngoi ( tip d t ) to nn
Mt ngoa c rng rc mc trc v rnh gn c mc di a sau. Mt trong im su
thnh rnh gn c gp ngn ci di.

- - Xa
_ _ Gia Xg t ngn

- Gn

Cc xg vng

Chm

Thn - Xg t bn

Trong
Gia Xg chm
Ngoi

- C xg thuyn
Rnh gn c mc di ^
Chm xg sn
C xg hp
Mm xg sn

Xg gt
a Rnh gn c gp ngn chn ci di

------ gt

Hnh 42.7. Cc xng bn chn bn phi, nhn t di

434
 X ng thuyn (navicular) tip khp vi chm sn pha sau, vi ba xng chm
pha trc v vi xng hp pha ngoi; mt trong ca n c li c xng thuyn.
Cc xng chm trong, gia v ngoi (medial cuneiform; intermediate
cuneiform; lateral cuneiform) nm trn mt hng ngang trc xng thuyn v sau
cc xcmg t bn I, II, v III.
Xng hp (cuboid) hnh khi vung nm gia xng gt v cc xng t bn
chn IV v V.
1.6.2. Cc x n g t b n c h n (metatarsals) gm nm xng c gi theo s t I
- V, k t trong r ngoi. Chng thuc loi xng di, mi xng c thn nm gia
nn v chm (au xa). Nn c cac mt khp tip khp vi xng co chn v vi xmg
t bn chn bn cnh. Chm li, tip khp vi nn xng t ngn chn gn.
1.6.3. Cc x n g t n g n c h n (phalanges) c s lng v cch gi tn ging nh
xng t ngn tay.

2. CC KHP CA CHI DI (joints of lower limb)

2.1. Cc khp ca ai chu (joints of pelvic girdle).
ai chu c hai khp: khp cng - chu v khp mu. Khp cng - chu (H.42.8)
khp hot dch gia din nh ca xng cng vi din nh ca xng chu. Tuy l
khp hot dch nhng c ng ca khp cng - chu rt hn ch v cc mt khp li
lm nhiu v cc dy chng ca khp rt kho, c bit l dy chng cng - chu gian
ct. cui thi k mang thai, cc dy chng ca khp mm v gin ra nh tc dng
ca hormon, lm cho c ng ca khp tng ln.

Hnh 42.8. Thit ngang qua khp cng chu

435
 Khp mu (pubic symphysis) l mt khp sn. Mt a sn - si gi l a gian
mu (interpubic disc) lin kt hai mt khp mu (symphisial surface) ca hai xng mu
vi nhau. B trn ca a ho ln vi dy chng mu trn (superior pubic ligament)
(ph trn cc thn xng mu), b di vi dy chng mu di (inferior pubic
ligament) (ni ngnh di ca hai xng mu).

2.2. Cc khp hot dch ca chi di t do (synovial joints of free lower limb)
2.2.1. K h p h n g (hip joint) (H.42.9)
Khp hng l mt khp chm ln nht c th, ni xng i vi chu hng.
Cc m t khp bao gm chm xng i v ci xng chu. Mt vng sn -
si bm vo vnh ci - gi l sn vin ci (acetabular labrum) - lm cho ci su
thm. Phn sn vin vt ngang qua khuyt ci c gi l dy chng ngang ci
(transverse acetabular ligament).
Bao khp. Mt u bao khp dnh vo quanh ci v mt ngoi sn vin; u
cn li dnh vo xng i: pha trc dnh vo ng gian mu, pha sau dnh vo
ch ni 2/3 trong v 1/3 ngoi c xng i.
M ng hot dch che ph c mt trong ca sn vin ci v bc quanh dy
chng chm i nh mt ci ng.

Hnh 42.9. Thit ngang qua khp hng

Dy chng ca khp hng bao gm loi ngoi bao khp v loi trong bao khp
C ba dy chng ngoi bao khp quan trng (H.42.10 a v b):

436
 A B

Hinh 42.10. Cc dy chng ngoi bao khp ca khp hng

A. mt trc B. mt sau
Dy chng chu - i (iliofemoral ligament) hnh tam gic i t gai chu trc
di ti ng gian mu.
Dy chng mu - i (pubofemoral ligament) i t ngnh trn xng mu ti mu
chuyn b.
Dy chng ngi - i (ischiofemoral ligament) mt sau, i t xng ngi ti
mu chuyn ln. Nhng si lp su ca dy chng ngi - i c gi l ai vng
(zona orbicularis).
Dy chng trong bao khp l dy chng chm i (H.42.9) (ligamentum of
head of femur) t hm chm i chy xung bm vo dy chng ngang v cc mp
ca khuyt ci. C mt ng mch chy theo dy chng ny ti chm i.

Cc c v nhng c ng
Gp i: c tht lng, c chu, c thng i v c may.
Dui i: c mng ln v cc c ngi - cng chn.
Dng i: c mng nh, c mng b, c may v cc c khc.
Khp i: cc c khp i.
Xoay ngoi i: cc c mng l chnh, nhm c khp i.
Xoay trong i: c mng nh, c mng nh v cc c khc.

2.2.2. K hp g i (knee joint) (H A 2 .ll, H.42.12, H.42.13 v H .42.14)

Khp gi l mt khp phc hp, bao gm khp bn l gia xng i vi xng
chy v khp phng gia xng bnh ch vi xng i.

437
 M t khp. Cc m t khp ca khp gia xng i v xng chy l hai li
cu xng i v hai mt khp trn ca xng chay- khp gia xng i v
xng bnh ch, mt sau xng bnh ch tip khp vi mt bnh ch ca u di
xng i.
Hai mt khp trn xng chy cn c lm su thm nh cc sn chm trong
v ngoi (H.42.11). Sn chm trong (medial meniscus) c hnh ch c , sn chm ngoi
(lateral meniscus) gn c hnh ch o . Mi sn chm u c mt sng trc v mt
sng sau ln lt dnh vo cc din gian li cu trc v sau ca xng chy. Sng
trc ca hai sn chm c ni vi nhau bng dy chng ngang khp gi (transverse
ligament of knee). B chu vi ca mi sn chm th dy, li v dnh vo bao khp, cn
b trong th mng v lm. Mt trn ca sn chm khng phng nh mt di m lm
tip xc vi li cu xng i. B chu vi ca sn chm trong cn dnh vo dy
chng bn chy nn sn ny c c nh tt hn sn chm ngoi. Hai di m x t b
sau ca sn chm ngoi chy theo dy chng bt cho sau ( trc v sau dy chng
bt cho sau) n bm vo xng i c gi l cc dy chng chm - i trc v
sau (anterior/posterior meniscofemoral ligament).

D/c bt cho trc D/c ngang

Hnh 42.11. Cc mt khp trn xng chy

Bao khp bm vo ra cc mt khp ca xng chy v xng i, vo cc b

xng bnh ch v vo b chu vi ca cc sn chm.

438
 - -T i hot dch trn bnh ch

c t u

Xg bnh ch

D/c bt cho trc

M

Np di bnh ch

D/c bnh ch

\
Ti hot dch
di bnh ch su

Hnh 42.12. Thit ng dc qua khp gi

M ng hot dch lt mt trong bao khp, bm vo ra cc mt khp v b chu vi
ca cc sn chm.
pha trc, mng hot dch ko di ln trn xng bnh ch khong 3 khot
ngn tay (do bao khp bm khng kn), to nn mt ti bt nm sau c t u gi l ti
hot dch trn bnh ch (suprapatellar bursa). T phn sau ca bao khp, mng hot
dch lt ra trc ph ln mt trc ca cc dy chng bt cho nn nhng dy chng
ny nm trong bao khp nhng ngoi hot dch. Khi mng hot dch t ra di mt
khp xng bnh ch lt xung di v ra sau trn cc m di bnh ch, n to nn
np hot dch di bnh ch (infrapatellar synovial fold). Nn ca np ny l cc m
di bnh ch (infrapatellar fat pad), cn cc b t do cu n c gi l cc np cnh
(alar folds).

439
 B

Hnh 42.13. Thit ng ngang qua khp gi

Cc dy chng
Cc dy chng ngoi bao khp (H.42.14)
pha trc c dy chng bnh ch (patellar ligament) t b di xng bnh
ch chy ti bm vo li c chy. Ngoi ra, cn c cc mc hm bnh ch trong v
ngoi (medial/ lateral patellar retinaculum) lin kt gn bm tn c t u i vi mc
su ca i (fascia lata).
hai bn c dy chng bn chy (tibialcollateral ligament) t mm trn li cu
trong xng i chy ti li cu trong xng chy, v dy chng bn mc (fibular
collateral ligament) t mm trn li cu ngoi xng i chy ti chm xng mc.
pha sau c hai dy chng. Dy chng khoeo cho (oblique popliteal ligament)
t ch bm tn ca gn c bn mc chy ln trn, ra ngoi ti bm vo li cu ngoi
xng i. C th coi dy chng ny nh mt ch qut ngc ca gn c bn mc.
Dy chng khoeo cung (arcuate popliteal ligament) l ch dy ln ti b l khuyt ca
mt sau bao khp, ni c c khoeo chui qua. Hai b ca dy chng ny t chm xng
mc chy ti bm vo u trn xng chy v li cu ngoi xng i.
Cc dy chng trong bao khp
C hai dy chng rt chc bt cho nhau trong h gian li cu. Dy chng bt
cho trc (anterior cruciate ligament) t mt trong li cu ngoi xng i chy
xung di v ra trc bm vo din gian li cu trc ca xng chy. Dy chng
bt cho sau (posterior cruciate ligament) t mt ngoi li cu trong xng i chy
xung di v ra sau bm vo din gian li cu sau ca xng chy.

440
Cc c v nhng c ng
Gp cng chn: c bng chn v cc c ngi - cng chn.
Dui cng chn: c t u i.

2.2.3. Cc khp chy - mc

Xng chy v xng mc lin kt vi nhau nh sau:
u trn hai xng ni vi nhau bng khp chy - mc trn (superior
tibiofibular joint). y l mt khp hot dch thuc loi khp phng, trong mt
khp chm mc (articular facet of fibular head) mt trong chm mc tip khp vi
mt khp mc (fibular articular facet) ca li cu ngoi xng chy. Khp ny c
gi vng bi cc dy chng chm mc sau v trc (posterior/ anterior ligament of
fibular head).
B gian ct ca hai thn xng ni vi nhau bng mng gian ct cng chn
(interosseous membrane of leg).
u di ca hai xng lin kt vi nhau bng khp si chy - mc (tibiofibular
syndesmosis). M si lin kt mt trong mt c ngoi (u di xng mc) vi
khuyt mc (fibular notch) ca u di xng chy.

2.2.4. Khp c chn hay khp sn - cng chn (ankle joint) (H.42.15)
Khp sn - cng chn l mt khp hot dch kiu bn l lin kt xng sn vi
u di hai xng cng chn.
 Cc m t khp, v pha xng sn, mt khp l rng rc xng sn (trochlea of
talus) gm mt trn (superior facet), mt mt c trong (medial malleolar facet) v mt
mt c ngoi (lateral malleolar facet). Ba mt khp tng ng ca cc xng cng
chn l: mt khp di (inferrior articular surface) ca xng chy tip khp vi mt
trn ca rng rc xng sn; mt khp mt c trong (articular facet of medial
malleolus) ca mt ngoi mt c trong xng chy tip khp vi mt mt c trong ca
xng sn; mt khp mt c ngoi (articuar facet of lateral malleolus) mt trong
mt c ngoi tip khp vi mt mt c ngoi ca xng sn.
Bao khp c tng cng bi cc dy chng mt ngoi v trong ca khp.

Hnh 42.15. Thit ng ngang qua khp c chn

Cc c v nhng c ng
Gp mu chn: c chy trc v cc c dui ngn chn.
Gp gan chn: c bng chn v c dp vi s h tr ca cc c gp ngn chn.

2.2.5. Cc khp ca bn chn (H.42.16)

Cc khp ca bn chn bao gm:
Cc khp gia cc xng c chn ni 7 xng c chn vi nhau.
Khp sn - gt cn c gi l khp di sn (subtalar joint).
Khp sn - gt - thuyn (talocalcaneonavicular joint).
Khp gt - hp (calcaneocuboid joint).

442
 Khp chm -thuyn (cuneonavicular joint).
Cc khp gian chm (intercuneiform joints).
Cc sn - gt - thuyn v gt - hp c gi chung l khp ngang c chn
(transverse tarsal joint).

chng gian t bn chn

' chng chm - t bn chn

chng c chn

ig c chn

gian ct sn - gt

sn

Hnh 42.16. Cc khp ca bn chn

Cc khp c chn - t bn chn (tarsometatarsal joints) l cc khp lin kt

nm xng t bn chn vi ba xng chm v xng hp.
Cc khp gian t bn chn (intermetatarsal joints) ni mt bn ca u gn
cc xng t bn chn vi nhau.
Cc khp t bn chn - t ngn chn (metatarsophalangeal joints) ni cc
chm xng t bn chn vi nn cc xng t ngn chn gn.
Cc khp gian t ngn chn (interphalangeal joints of foot) ni cc xng t
ngn chn vi nhau.

443
 PH N 3

B CU HI TRC NGHIM

1. PHN CHI DI
1.1. Xng v khp
1. Nu ci b gy b sau trn ca n, xng no trong cc xng sau y b gy?
A. Xng cnh chu v xng mu c . Xng cnh chu v xng ngi
B. Xng ngi v xng cng D. Xng mu v xng cnh chu
E. Xng ngi v xng i
2. M t no trong cc m t sau v dy chng bt cho trc ca khp gi ng?
A. N tr nn cng trong lc gp cng chn
B. N cn li s di lch ra sau ca xng i trn xng chy
c . N bm vo li cu trong xng i
D. N cn li s gp qu mc ca cng chn
E. N trng khi gi gp
3. Dy chng no trong cc dy chng sau quan trng trong ngn cn s trt ra
trc ca xng i trn xng chv khi gi ang chu trng lc t th gp?
A. Dy chng chm i trc D. Dy chng cho sau
B. Dy chng bn mc E. Dy chng cho trc
c . Dy chng khoeo cho
4. Nhng m t sau v xng i l ng TR:
5. Trc c xng i thng to vi trc thn xng i mt gc ln hn 145
B. Chm xng i c mt hm gn nh chm
c. Mu chuyn ln c mt h mt trong
D. Hai mu chuyn ni vi nhau bng ng gian mu
E. Hai mu chuvn ni vi nhau bng mo gian mu
5. Nhng m t sau v xng chv l ng TR:
A. N tip khp vi xng mc bng mt khp si v mt khp hot dch
B. N c hai mt khp trn tip khp vi hai li cu xng i
c. N c mt li c mt trong ca li cu trong ca n cho gn c t u bm
D. N c mt ng g chch mt sau thn xng cho c dp bm
E. Mt trc trono ca n ko di xung di thnh mt c trong

444
 Cc cu 6-10
Hy gn kt mi m t di y (T cu 6 n 10) vi dy chng thch hp nht
A. Dy chng gt mc B. Dy chng gan chn di
c. Dy chng gt thuyn gan chn D. Dy chng gan chn ngn
E. Dy chng delta
6. Phn dy ln m t trong bao khp c chn
7. To nn mt ng cho gn c mc di i qua
8. Trng nh mt thng tng cng cho mt ngoi khp c chn
9. i t phn trc ca mt di xng gt ti mt gan chn ca xng
hp; chng cho vm dc bn chn
10. Chng cho chm xng sn trong gi vng vm dc bn chn trong

1.2. C v m c
11. C no sau y c th gp i v dui cng chn?
A. C bn mng D. C rng trong
B. C may E. C bng chn
c . C thng i
12. C no sau y c gn nm trong mt rnh mt di xng hp?
A. C mc ba D. C chy trc
B. C mc ngn E. C chy sau
c . C mc di
13. C no trong s cc c sau y c gn nm trong rnh mt di ca
mm xng sn ca xng gt?
A. C gp cc ngn ngn D. C gp ngn ci di
B. C gp cc ngn di E. C chy sau
c . C gp ngn ci ngn
14. Mt kh nng dui cng chn ti khp gi l du hiu ca lit
A. C bn gn D. C t u i
B. C may E. C nh u i
c . C thon
15. C no trong s cc c sau c th gp mu chn v nghing bn chn vo trong?
A. C mc di B. C dui ngn ci di c . C dui cc ngn di
D.C mc ba E. C mc ngn

445
 16. M t no trong cc m t sau v l gn khp ng?
A. N l mt khe x gia c khp di v c khp ln
B. N l ni m M i v 2 TM tu hnh M i qua
c . N l ni i qua ca TK bt
D. N l u di ca ng c khp
E. N nm ngang mc ng khe khp gi
17. M t no trong cc m t sau v c t u i ng?
A. N c 4 u nguyn u bm vo 4 v tr khc nhau ca xng i
B. N ch c tc dng dui cng chn ti khp gi
c . N c tc dng i khng vi cc c vng i sau
D. N do TK i v TK bt vn ng
E. N bm tn vo xng bnh ch v chm xng mc
18. M t no trong cc m t sau v cc c vng cng chn sau ng?
A. Chng ch do nhnh ca M chy sau cp mu
B. Chng u c u nguyn u bm vo xng chy v xng mc
c . Chng u do nhnh ca thn kinh chy vn ng
D. Chng ph kn mt trong xng chy
E. Chng u khng bm tn vo xng gt
19. Nhng m t sau y v c mng to u ng TR:
A. C nguyn u bm vo mo chu v xng cng
B. Trm ln mt sau TK ngi
c . Bm tn vo h mu chuyn
D. Ch do TK mng di vn ng
E. Ch trm ln mt phn c mng nh
20. Nhng m t sau v c th t lng chu u ng TR:
A. C nguyn u bm vo cc t sng tht lng v bm tn vo xng chu
B. C tc dng gp i vo thn
c . Do mt nhnh ca m ri tht lng v mt nhnh t TK i vn ng
D. C lin quan mt thit vi TK i (mc bc c bc c TK i)
E. L c gp i mnh nht
21. Cc c sau y u trc tip gp phn gi vng khp gi TR:
A. C dp B. C bn mng c . C may
D. C nh u i E. C bng chn

446
 22. Cc c sau y trc tip to nn thnh ca ng c khp TR:
A. C may B. C rng trong c C khp di
D. C thon E. C khp ln
23. ng c khp cha tt c cc cu trc sau y TR:
A. M i B. TM i c . TK hin
D. TM hin ln E. TK ti c rng trong
Cc cu hi 24-28
Hy gn kt mi m t di y (t cu 24 n 28) vi c thch hp nht
A. C nh u i B. C mng nh
c . C tht lng chu D. C thng i
E. C cng mc i
24. Xoay cng chn ra ngoi khi gi gp
25. L c gp chnh ca i
26. G p i v dui cng chn
27. C th gp v xoay trong i trong lc chy v leo tro
28. Gip chng cho chu hng
Cc cu hi 29-33
Hy gn kt mi m t di y (t cu 29 n 33) vi cu trc thch hp nht
A. Bao i B. Mc i
c . Di chu-chy D. Dy chng chy-thuyn
E. Dy chng gt-mc
29. L ch bm tn cho c mng ln
30. C th b rch khi bong gn c chn (do bn chn nghing mnh vo trong) J
31. c to nn bi phn ko di ca mc ngang v mc chu vo i
32. Cha ng i nhng khng cha T K i
33. C l TM hin TM hin ln i qua

1.3. Thn kinh

34. Nu c mt cm gic da v lit c pha trong ca gan chn, T K no sau
y b tn thng?

A. TK mc chung B. TK chy c . TK mc nng

D. TK mc su E. TK chy trc

447
 35. C ng no trong cc c ng sau b nh hng trm trng nht bi
lit TK mc su?
A. Gp gan chn B. Gp mu chn c . Ging cc ngn chn
D. Nghing ngoi bn chn E. Khp cc ngn chn
36. Tn thng TK i dn n
A. Lit c tht lng ln B. Mt cm gic da b ngoi bn chn
c . Mt cm gic vng da ph trn mu chuyn ln
D. Lit c may E. Lit c cng mc i
37. Mt bnh nhn khng th nghing trong bn chn cho thy s tn
thng ca cp no trong cc cp TK sau y?
A. Cc TK mc nng v su B. Cc TK mc su v chy
c . Cc TK mc nng v chy D. Cc TK gan chn trong v ngoi
E. Cc TK bt v chy
38. Mt bnh nhn b mt cm gic b ngoi ngn chn ci, b trong ngn
chn hai v khng th gp bn chn v pha mu chn. y l nhng du hiu ca
tn thng TK
A. TK mc nng B. TK gan chn ngoic . TK mc su
D. TK chy E. TK c bng chn
39. Khi TK mc chung b t h khoeo nhng TK chy cn nguvn vn,
bn chn s b
A. Gp gan chn v nghing trong B. Gp mu chn v nghing ngoi
c. Gp mu chn v nghing trong D. Gp gan chn v nghing ngoi
E. Ch gp mu chn
40. Mt kh nng gp cng chn c th dn n t tn thng ca tt c cc
TK sau y TR:
A. Phn chy ca TK ngi B. Phn mc chung ca TK ngi
c . TK mc su D. TK i E. TK bt
41. Nhng m t sau y v TK ngi u ng TR:
A. N l TK ln nht c th
B. N ch vn ng cc c cng chn v bn chn
c . N l mt TK hn hp (va vn ng va cm gic)
D. N chy sau c khp ln v trc cc c ngi-cng chn
E. N thng tn cng nh h khoeo.

448
 42. Cc cu trc sau u i di hm gn dui trn hoc di ca c chn TR:
A. TK mc su B. C dui cc ngn chn di
c . M mu chn D. TK mc nng E. C mc ba
Cc cu hi 43-47
Hy gn kt mi m t di y (t 43 n 47) vi TK c m t
A. T K i B. T K bt c . TK thn
D. TK mng trn E. TK ngi
43. Chi phi cho mt c m c cng c TK ngi chi phi
44. i vo vng mng qua khuyt ngi ln v ri khi vng ny b di
ca c mng ln
45. i vo vng mng qua khuyt ngi ln v ra khi vng ny qua khuyt
ngi b
46. Chi phi cho c cng mc i
47. Chi phi cho c thon

1.4. Mch mu
48. M t no sau y v TM hin ln ng?
A. i ln sau mt c trong
B. vo tnh mch khoeo
c . i trc cc li cu trong ca xng chy v xng i
D. i nng hn mc i
' E. N chy dc theo cc mch i
49. t dy chng chm i dn n tn thng mt nhnh ca M no sau y?
A. M m i trong B. M m i ngoi c . M bt
D. M mng trn E. M mng di
50. Gy c xng i ngi ln dn ti hoi t v m ch chm xng i
do thiu s cp m u t
A. Cc M bt v mng di B. Cc M mng trn v i
c . Cc M mng di v mng trn D. Cc M m i ngoi v trong
E. Cc M m i trong v i su
51. M t no trong cc m t sau v M khoeo ng?
A. N l thnh phn nm trc nht (su nht) v ngoi cng trong s ba thnh
phn i qua h khoeo

449
 B. N c th tht c m cng chn khng bao gi b hoi t nh c vng ni
quanh khp gi
c. N chy theo ng ni gc trn vi gc di trm khoeo trn sut ng i
D. N chy st mt sau c khoeo v tn cng ti b di c ny
E. N c mt on di i vng i
52. Nhnh ca tt c cc M sau gp phn vo mng mch khp gi TR:
A. M m i ngoi B. M i c. M m i trong
D. M chy trc E. M chy sau
53. Nhng m t sau y v M i u ng TR:
A. N l mt M m ta c th s thy mch p tam gic i
B. N nm gia TK i v TM i lc i qua tam gic i
c. N c nhnh ni vi nhng nhnh ca cc Mchu ngoi v trong
D. N chy dc theo ng k ni im gia np bn vi xng bnh ch
E. N bt cho trc TM i ti ng c khp
54. Nhng m t sau v cc M mng trn v di u ng TR:
A. Chng u l nhnh ca M chu trong
B. Chng u cp mu cho c mng ln
c . Chng u i qua khuyt ngi ln trn c hnh qu l
D. Chng u i cng vi mt TK cng tn
E. Chng tip ni vi nhau qua cc nhnh c
55. Nhng m t sau v M chy trc u ng TR:
A. C ton b chiu di nm vng cng chn trc
B. Chy theo mt ng k ni hm trc chm xng mc vi im nm gia
hai mt c.
c. Chy trong khe gia cc c vng cng chn trc
D. Tip ni vi cc M mu chn, chy sau v mc quanh hai mt c
E. Tn cng bng cch lin tip vi M mu chn
56. Nhng m t sau y v M chy sau u ng TR :
A. i cng TK chy sau
B. i gia c dp ( su) v c bng chn ( nng)
c. C th s thy mch p lc i gia mt c ong v b trong gn gt
D. Tn cng bng cc M gan chn trong v ngoi
E. C nhnh bn ln nht l M mc

450
 57. Cc m t sau y v M mu chn u ng TR:
A. Bt u trc khp c chn
B. L s tip tc ca M chy trc
c . Tch ra M mt c trc ngoi
D. Tn cng bng M gan chn su
E. Tch ra M cung
58. T t c cc M sau y tham gia vo vng ni ch thp ca i TR:
A. M m i trong B. M m i ngoi c . M mng trn
D. M mng di E. M xuyn th nht ca M i su
59. Nhng m t sau y v TM hin ln u ng TR:
A. N l TM nng di nht c th
B. N chy qua mc sng v l TM hin trc khi vo TM i
c . N lun i trc mt c trong
D. N c th c s dng tim hoc truyn TM
E. N khng tip ni vi TM hin b v cc TM su

OP N V GII THCH PHN CHI DUI

1-C. Ci l mt hm hnh chn mt ngoi xng chu v c to bi xng

cnh chu trn, xng ngi sau-di v xng mu trc-trong.
2-B. Dy chng bt cho trc ca khp gi ngn cn s dch chuyn ra sau ca
xng i trn xng chy v hn ch s dui qu mc ca khp gi. Dy chng ny
lng khi gi gp v tr nn cng khi gi dui. N bm vo phn sau li cu ngoi
xng i trong h gian li cu.
3-D. Dy chng bt cho sau quan trng v n ngn cn s trt ra trc ca
xng i trn xng chy khi gi gp.
4-A. Gc gia thn v c xng i thng khng qu 135
5-C. Li c xng chy nm pha trc, gia hai li cu.
6-E. Dy chng delta l phn bn trong dy ln ca bao khp c chn. N bao
gm cc dy chng chy-sn trc, chy-thuyn, chy-gt v chy-sn sau.
7-B. Dy chng gan chn di to nn mt ng cha gn ca c mc di.
8-A. Dy chng gt-mc l dy chng tng cng cho mt ngoi ca khp c chn.
9-D. Dy chng gan chn ngn i t phn trc ca mt di xng gt ti mt
gan chn cua xng hp v chng cho vm dc bn chn.

451
 10-C. Dy chng gt-thuyn gan chn chng cho chm xns sn trong duy
tr vm dc bn chn trong.

11-C. C thng i gp i v dui cng chn. Cc c ngi cng chn c th

dui i v gp cng chn. C may c th gp i v cng chn. C rne trong c th
dui cng chn. C bng chn c th gp cng chn v gp gan chn.

12-C. Gn ca c mc di nm trong mt rnh mt di xng hp.

13-D. Rnh mt di ca mm xng sn cha gn ca c gp nsn chn
ci di.
14-D. C t u i bao g m c thng i v cc c rna ngoi, gia v trons.
Chng dui cng chn ti khp gi. Cc c ngi-cng chn (bn gn. bn mns v nh
u i) dui i v gp cng chn. C may v c thon c th gp i v Cn 2 chn.
15-B. Cc c mc di v ngn c th gp gan chn v nghing bn chn ra ngoi.
C mc ba c th gp mu chn v nghing bn chn ra ngoi. C dui cc n 2n chn
di c th gp mu chn v dui cc n g n chn.

16-D. L gn khp nm trong gn ca c khp ln. N l u di cua ns c

khp, cao hn ng khe khp gi v l ni i qua ca cc m ch i (m t TM ).

17-C. C thng i (mt u c a c t u i) b m vo xng chu v cn CC

tc dng gp i. C t u k hn g bm tn vo c h m xng m c v hon ton do TK
i chi phi.

18-C. M khoeo cng cp mu cho c vng cng chn sau (c bns chn). C
bng chn, c khoeo v c gan chn di k h n g bm n g u y n u vo xng cng chn
m vo xng i. Mt trong xng chy ch c da ph. C tam u c n s chn bm
tn vo xng gt.

19-C. C mng to bm tn vo li c c mng ca xng i v dai chu-chv.

20-A. C tht lng-chu bm tn vo mu chuyn b xng i.
21-A. C dp c u nguyn u bm vo xng mc v xng chv di khp
gi v do k h n g c n g gp vo v ic gi vng khp gi.

22-D. Ong c khp c vy quanh bi cc c may, rng trons. khp di v

khp ln.

23-D. Ong c khp cha cc mch i. TK hin v TK ti c rng trons.

24-A. C nh u i xoav cng chn ra ngoi khi gi gp.
25-C. C tht lng-chu l c gp chnh ca i.
26-D. C thng i i qua khp hng v khp gi. Nh vy, n c th sp i v
dui cng chn.
2 7-E . C cng m c i c th ep v x o a v trons i trong lc ch y v le o tro.

28-B . C m n s nh c h n s ch o chu hng. Chng hn nh khi c a n s chn bn

i din nng ln trong lc i b. c m n s nh lc hng ra trc v ngn k h n a cho
h n g n g h i n g v pha i din.

452
 29-C. Di chu chy c chc nng nh gn bm tn ca c cng mc i v c
mng ln.
30-E. Dy chng gt-mc l mt phn ca dy chng bn ngoi khp c chn v
c th b rch khi bong gn c chn do bn chn nghing mnh vo trong.
31-A. Bao i l mt phn m rng hnh phu ca mc ngang v mc chu vo
i, su di dy chng bn.
32-A. Bao i cha M v TM i, nhnh i ca TK sinh dc i v ng i.
TK i nm ngoi bao i.
33-B. Mc i c l TM hin; TM hin ln i qua y vo TM i.
34-B. TK chy chia thnh cc TK gan chn trong v ngoi chi phi cho gan chn.
35-B. TK mc su chi phi cc c gp mu chn, bao gm c chy trc, c dui
ngn chn ci di, c dui cc ngn chn di v c mc ba.
36-D. TK i chi phi c t u i v c may v v vy tn thng ti TK gy lit
cc c ny. Cc TK tht lng th hai v th ba chi phi c tht lng ln. TK b bp chn
cm gic cho da b ngoi bn chn. TK chu-h v v cc TK b mng trn cm gic
cho vng da ph trn mu chuyn ln. TK mng trn chi phi cho c cng mc i.
37-B. N g h i n g trong bn ch n gy ra bi hot ng ca c chy trc, vn c
chi phi bi TK mc su, v bi hot ng ca c chy sau v c tam u cng chn,
vn do TK chy chi phi.
38-C. TK mc su chi phi cho cc c khu cng chn trc, bao gm c chy
trc, c dui ngn chn ci di, c dui cc ngn chn di v c mc ba, tt c u l
cc c gp mu chn. Nhnh trong ca TK mc su cm gic cho cc b lin k nhau
ca ngn chn ci v ngn chn th hai.
39-A. t TK mc chung gy lit cc c gp mu chn v nghing ngoi bn
chn; nh vy, bn chn b gp v pha gan chn v nghing vo trong. TK mc chung
chi phi cc c cc khu trc v ngoi ca cng chn; TK chy chi phi cc c khu
cng chn sau.
40-C. TK mc su chi phi cc c dui ngn chn, gp mu chn, nghing trong
v nghing ngoi bn chn. Gp khp gi c gy nn bi cc c ngi-cng chn,
c thon, c may, c bng chn v c khoeo. Phn chy ca TK ngi chi phi cc c
ngi-cng chn (tr u ngn c nh u i), vn l nhng c dui i v gp cng
chn (gp gi). TK i chi phi cho c may, mt c c th gpi v cngchn. TK
bt chi phi cho c thon, mt c cng gp i v cng chn.
41-B. TK ngi cn vn ng cho cc c ngi-cng chn.
42-D. TK mc nns thot ra nng gia cc c mc di v ngn v i xung
nng hn hm gn dui c chn.
43-B. C khp ln c chi phi bi cc TK bt v ngi.
44-E. TK ngi i vo vng mng qua khuyt ngi ln; n khng phn nhnh
vng mng v ri khi vng mng b di c mng ln.

453
 45-C. TK thn i vo vng mng qua khuyt ngi ln vri khi vng ny qua
khuyt ngi b; n chy vng st gai ngi.
46-D. TK mng trn chi phi cho cc c mng nh, mng nh v cng mc i.
47-B. TK bt chi phi cho cc c nm trong ngn c trong ca i. trong c
c thon.
48-D. TM hin ln i trc mt c trong, trong xng chy v sau cc li cu
trong ca xng i v xng chy; n i nng hn mc i v tn cng TM i
bng cch i qua l TM hin.
49-C. M bt tch ra mt nhnh i theo dy chng chm i.
50-D. ngi ln, ngun cp mu chnh cho chm xng i n t cc nhnh
ca cc M m i trong v ngoi. Nhnh sau ca M bt tch ra mt M i n
chm i qua dy chng chm i nhng M ny khng cp mu cho chm i
ngi ln.
51-D. M khoeo l thnh phn nm trc v trong nht trong s cc thnh phn
i qua khoeo. N nm st mt sau c khoeo v chia ra b di c ny thnh cc M
chy trc v sau. Tht M khoeo c th dn ti hoi t cng chn. M khoeo i qua
khoeo theo mt ng chch xung di v ra ngoi.
52-C. Cc nhnh qut ngc ca M chy trc, nhnh m mc ca M chy
sau, nhnh xung ca M m i ngoi, nhnh gi xung ca M i tham gia vo
mng mch khp gi.
53-D. M i chy dc theo ng k ni im gia np bn vi c c khp ln.
54-C. M mng trn i qua khuyt ngi ln trn c hnh qu l; M mng
di i qua khuyt ngi ln di c hnh qu l.
55-A. M chy trc c mt on ngn i vng cng chn sau.
56-B. M chy sau i gia c tam u cng chn v cc c lpsu cacng
chn sau.
57-C. Cc M mt c trc trong v ngoi khng phi l nhnh ca M mu
chn m ca M chy trc.
58-C. M mng trn khng tham gia vo vng ni ch thp. Vng ni ch thp
c hnh thnh bi M mng di, cc nhnh ngang ca cc M mi trong v
ngoi, v mt nhnh i ln ca M xuyn th nht.
59-E. TM hin ln tip ni nhiu vi TM hin b v cc TM su trn ng i.

454
2. PHN CHI TRN
1. M t no trong cc m t sau v xng vai ng?
A. N thuc loi xng ngn
B. N tip khp vi xng cnh tay v ct sng
c . N tip khp vi xng n qua mm cng vai
D. N c mt khuyt ti b trn (khuyt trn vai) ngay bn ngoi mm qu
E. N c hai b v ba gc
2. M t no trong cc m t sau v u gn xng cnh tay ng?
A. N c mt chm ngn cch vi phn cn li ca u gn bng c phu thut
B. N ni vi thn xng ti c gii phu
c . N c cc c ln v b ngn cch vi nhau bng rnh gian c
D. N khp vi xng vai bng mt khp bn l
E. N c ch bm tn cho c delta
3. M t no trong cc m t sau v u xa xng cnh tay ng?
A. N c mt h duy nht l h vt
B. N c hai mm c th s c di da l cc mm trn li cu trong v ngoi
c . N tip khp vi xng quay ti rng rc v vi xng tr ti chm con
D. N l ni bm tn ca cc c vng cnh tay trc
E. N khng c ch bm cho u gn ca cc c cng tay
4. M t no trong cc m t sau v xng quay ng?
A. N l mt xng di m u gn to hn u xa
B. N tip khp vi xng tr bng hm khp mt trn chm xng quay
c . N c mt c l ni tht hp gia u xa v thn xng
D. N c mt li c {li c xng quay) cho c nh u bm
E. N tip khp u xa vi xng thang v xng th
5. M t no trong cc m t sau v khuyt tr ca xng quay ng?
A. N nm u gn xng quay
B. N nm mt ngoi ca u xa xng quay
c . N nm mt trong ca u xa xng quay
D. N cng vi chm xng tr to nn khp quay-tr gn
E. N khp vi mm vt ca xng tr
6. M t no trong cc m t sau v xng tr ng?
A. N gm hai u v mt thn xng hnh tr

455
 B. N c hai khuyt u trn l khuyt rng rc v khuyt Cuax
c . N c mt mm trm (mm trm tr) thp hn mm trm quay
D. N tip khp vi u xa xng quay ti mm vt
E. N c u gn nh hn u xa
7. Khi bn tay t th nga, xng quay tip khp khp quay-c tay vi
xng no trong cc xng sau y?
A. Xng thp v xng thang B. Xng nguyt v xng thang
c . Xng nguyt v xng thuyn D. Xng thuyn v xng mc
E. Xng c v xng thuyn
8. M t no sau y v cc c bn tay ng?
A. C khp ngn ci c chi phi bi TK gia
B. Cc c m ci c chi phi bi mt TK n t b sau ca m ri cnh tay
c . Cc c giun c nguyn u bm vo cc gn ca c gp cc ngn nng
D. Cc c gian ct mu tay gip gp cc khp t bn tay-t ngn tay v dui
cc khp gian t ngn
E. Cc c gian ct gan tay ging cc ngn tay
9. M t no sau v v c ngc nh ng?
A. N chia TK nch thnh ba phn B. N to nn thnh sau ca nch
c . N c bc bi mc n-ngc D. N c tc dng nng vai
E. u nguvn u ca n bm vo mm qu
10. Mt bnh nhn khng th gp cc khp gian t ngn gn do lit c
A. Cc c gian ct gan tay B. C gp cc ngn tay su
c. Cc c gian ct mu tay D. C gp cc ngn nng
E. Cc c giun
11. Mt bnh nhn khng th khp cnh tay ch yu do lit
A. C trn nh B. C trn gai c . C lng rng
D. C di gai E. C di vai
12. M t no trong cc m t sau y v cc c ca chi trn ng?
A. Tt c cc c ni ti ca m ci bm tn vo nn t ngn gn
B. Tt c cc u ca c nh u cnh tav v c tam u cnh tav bm vo
xng vai
c . Ngn tay t khng c c no mang tn l c khp
D. Cc gn c gp cc ngn su bm vo t gia ca cc ngn tay
E. Cc gn c gp cc ngn nng bm tn vo t xa ca cc ngn tay

456
 13. Gy xng t bn tay th nht c th lm tn thng c no trong cc
c ni ti sau y ca ngn ci?
A. C ging ngn ci ngn B. C gp ngn ci ngn (u su)
c. C i chiu ngn ci D. C khp ngn ci
E. C gp ngn ci ngn (u nng)
14. M t no trong cc m t sau v v tr ca hm gn gp c tay ng?
A. N nm nng hn cc TK tr v gia
B. N nm su hn cc TK tr v gia
c . N nm su hn TK tr v nng hn TK gia
D. N nm su h(m TK tr v nng hn M tr
E. N nm nng hn TK tr v su hn TK gia
15. Nu tht thn M ngc-cng vai nhnh no trong cc nhnh sau khng b tc?
A. Nhnh cng vai B. Nhnh ngc c . Nhnh n
D. Nhnh ngc trn E. Nhnh delta
16. M t no trong cc m t sau v M quay ng?
A. N i qua ng c tay
B. N i cng TK gian ct sau cng tay
c . N l ngun a mu chnh ti cung gan tay nng
D. N tch ra M chnh ngn ci
E. N chy v pha xa gia c gp cc ngn nng v c gp cc ngn su
17. M no sau y l nhnh ca ca M cnh tay?
A. M qut ngc quay B. M qut ngc tr
c . M bn tr trn D. M m cnh tay sau
E. M m cnh tav trc
18. M no sau y khng l nhnh ca M di n?
A. M ngc trong B. M trn vai c . M sn-c
D. M di vai E. M lng vai
19. M t no trong cc m t sau v M nch ng?
A. N i gia c ngc ln v c ngc b
B. N c hai TM nch i km
c . N ni M di n vi M cnh tay
D. N chy dc b ngoi c qu-cnh tay
E. N tn cns ti b di c ngc b

457
 20. Mch mu u tin c kh nng b tc bi mt cc mu ng t cc TM
su ca chi di l
A. Cc nhnh ca TM thn B. Cc nhnh ca cc M vnh
c. Cc mao mch dng xoang ca gan D. Cc nhnh ca cc TM phi
E. Cc nhnh ca cc M phi
21. M t no trong cc m t sau v m ri cnh tay ng?
A. N ch cha cc si TK c ngun gc t r trc cc TK sng
B. N ch cha cc si TK bt ngun t cc nhnh (ngnh) trc cc TK sng
c . Mi thn c to nn bi cc si bt ngun t trn mt nhnh trc TK sng
D. Tt c cc thn trc tip tch ra cc nhnh c
E. Mi r ca m ri c to nn bi cc si bt ngun t trn mt ngnh
trc TK sng
22. M t no trong cc m t sau v TK tr ng?
A. N chy dc bn trong (lin quan vi) ba M ln ca chi trn
B. N vn ng c gp c tay tr v c dui c tay tr
c . N vn ng mt na s c ni ti ca bn tay
D. N chy st dc M tr t nguyn u ti ni tn cng ca M ny
E. N ch cha cc si vn ng
23. M t no trong cc m t sau v TK quay ng?
A. N i qua tam gic cnh tay tam u cng M bn tr trn
B. N vn ng ton b cc c mt sau cnh tay v cng tay
c . N i qua rnh gia mm trn li cu ngoi v mm khuu
D. N i qua rnh nh u ngoi cng M quay
E. N khng nm st xng cnh tay
24. M t no trong cc m t sau v TK c b ng?
A. N pht sinh t thn trn m ri cnh tay
B. N i vo da cnh tay ngay sau khi xuyn qua c qu-cnh tay
c. N vn ng cho cc c gp cng tay
D. N cm gic cho vng da gia mt trc cng tay
D. N tn cng bng mt nhnh cm gic cho gan tay
25. M t no trong cc m t sau v TK nch ng?
A. N l nhnh tn ca b ngoi m ri cnh tay
B. N i qua l t gic cng M di vai

458
 c . N l TK va vn ng va cm gic
D. N ch vn ng cho mt c: c delta
E. N vn ng c delta v c trn gai
26. M t no trong cc m t sau v T K b cng tay trong ng?
A. N ch cm gic cho da mt trong cng tay
B. N bt cho trc M cnh tay trn ng i xung
c . N khng lin quan vi TM nn trn ng i
D. N tch ra t b trong m ri cnh tay
E. N l nhnh bn ca TK tr
27. M t no trong cc m t sau v TK gia ng?
A. N lun i theo ng dc gia cnh tay, khuu v cng tay
B. N thng bt cho sau M cnh tay
c . N vn ng cho tt c cc c gp c tay
D. N cm gic cho hu ht da gan bn tay v gan cc ngn tay
E. N l nhnh tn ca b sau m ri cnh tay
28. C no trong cc c sau c tc dng gp cng tay nhng khng do cc
TK c b, gia v tr chi phi?
A. C gp cc ngn tay di II-V B. C cnh tay-quay
c. C cnh tay D. C dui cc ngn tay di II-V
E. C nh u cnh tay
29. Mt bnh nhn b tn thng nng TK quay do gy phn ba di xng
cnh tay s c cc triu chng
A. Mt dui c tay, dn n bn tay ri
B. C ng sp cng tay yu i
c . Mt cm gic mt gan tay ngn ci
D. Khng th i chiu ngn ci
E. Khng th ging cc ngn tay di (2 - 5)
30. Tn thng TK quay dn ti tnh trn g no sau y?
A. Bn tay hnh mng vut B. Bn tay ri
c . Bn tay kh D. Hi chng ng c tay
E. D gp cc ngn tay
31. Nhm no trong cc nhm TK sau lin quan m t thit vi xng cnh
tay v c th b tn thng khi gy xng cnh tay?

459
 A. Nch, c b, quay B. Nch, gia, tr c . Nch. quay, tru
D. Nch, gia, c b E. Gia, quay, tr
32. Tn thng TK tru gy lit c no trong cc c sau y?
A. Cc c gian ct gan tay v c khp ngn ci
B. Cc c gian ct mu tay v hai c giun bn ngoi
c. Hai c giun bn trong v c i chiu ngn ci
D. C ging ngn ci ngn v cc c gian ct gan tay
E. Cc c giun 1 v 4
33. Mt vt thng do dao m lm t M m cnh tay sau l t gic,
TK no trong cc TK sau c th b tn thng?
A. TK quav B. TK nch c . TK ngc-lng
D. TK trn vai E. TK ph
34. Mt nn nhn tai nan t b lit tt ccc c ging cnh tay. Tnh trng nv
cho thy c tn thng phn no trong cc phn sau y ca m ri cnh tay?
A. Thn gia v b sau B. Thn gia v b ngoi
c . Thn di v b ngoi D. Thn trn v b sau
E. Thn di v b trong
35. Mt tn thng TK quay khi n i trong rn h mt sau xng cnh tay
gy ra tnh trng no trong cc tnh trn g sau?
A. T mt trong cng tay B. Khng th i chiu ngn ci
c. Yu trong sp cng tay D. Yu trong ging cnh tay
E. Khng th dui bn tav
36. Mt bnh nhn c gy gian li cu xng cnh tay khng th vn ng
c C bm tn vo xng u. TK no trong cc TK sau y c kh nng b tn
thng nht?
A. TK quay B. TK c b c . TK gia
D. TK tr E. TK nch
37. C ng giang cc ngn tay s b m t nu lit
A. TK tr B. TK gia c. TK quay
D. T K c b E. TK nch
38. Tn thng TK ngc-lng s c th nh hng n sc m anh cua c
ng no trong cc c ng sau?
A. Ging cnh tay B. Xoav ngoi cnh tay c . Khp xng vai
D. Dui cnh tay E. Nn xn2 vai

460
 40. Mt bnh nhn khng th dui khp gian t ngn gn ca ngn nhn.
Cp no trong cc cp TK sau y b tn thng?
A. Cc TK quay v gia B. Cc TK quay v nch
c . Cc TK quay v tr D. Cc TK tr v gia
E. Cc TK tr v nch
41. Mt bnh nhn than phin l mt cm gic cc mt trc v sau ca
phn ba trong bn tay v mt ngn tay ri pha trong. TK no trong cc TK sau b
tn thng?
A. TK nch B. TK quay c . TK gia
D. TK tr E. TK c b
42. Cc c ging cnh tay b lit l do tn thng T K no trong cc T K sau?
A. TK nch v TK c b B. TK ngc-lng v TKdi vai trn
c . TK trn vai v TK nch D. TK quay v TK di vai di
E. TK trn vai v TK lng vai
43. Cp no trong cc cp T K sau y chi phi cho c vn ng khp t
bn tay-t ngn tay ca ngn nhn?
A. Gia v tr B. Quay v gia c . C b v tr
D. Tr v quay E. Quay v nch
44. Khng nga c cng tay c th l hu qu ca tn thng cp no
trong cc cp TK sau?
A. C b v gia B. Nch v quay c . Quay v c b
D. Gia v tr E. Trn vai v nch
45. Nhng m t sau y v khp vai u ng TR:
A. N l mt khp chm cu (khp chm - v - )
B. N l mt khp hot dch
c . N l mt khp nhiu trc
D. N l mt khp soan (khp elip)
E. N linh hot hn khp hng
46. Tt c cc m t sau y v mm trn li cu trong xng cnh tay l ng TR:
A. N l ch bm cho nhiu c gp c tay
B. N li hn mm trn li cu ngoi
c . N gn TM nn hn TM u
D. N b TK tr n thnh rnh mt sau
E. N l im m ti M cnh tay thng chia thnh cc M quav v tr

461
 47. Mt ngi th b t hon ton ngn tay t, tt c cc c sau s bi tn thng TR:
A . C gp cc n g n su B. C d ui cc ngn
c. C gian ct mu tay D. C gian ct gan tay
E. C giun
48. Cc m t sau y v c ng nga cng tay u ng TR:
A. Nga l lm gan tav hng ra trc
B. C ng nga b m t m t phn khi m t thn kin h n m trong rnh mt sau
xng cnh tay b t
c. N cn n s tham gia ca khp khuu v khp c tay
D. N cn n s tham gia ca cc khp quav-tr gn v xa
E. Trong c ng nga, u trn ca xng quay xoay bn trong dv chng
v n g quay

49. Nhng m t sau v v M tr u ng TR:

A. N l mt trong s hai nhnh tn ca M cnh tay
B. N chy qua cng tav trc theo hai on: on chch v on thng
c. N c c gp c tay tr tu hnh trn sut chiu di cng tav
D. N tip ni rng ri vi M quay c tay v gan tay
E. N tn cng gan tay
50. Nhng m t sau y v cung gan tay nng u ng TR:
A. N do nhnh tn M quay ni vi nhnh tn M tr to nn
B. N nm di cn gan tay. trn cc gn gp nng cc ngn tay
c. N phn nhnh i vo 7 b ngn tay cp mu cho 3, 5 ngn tav bn trong
(k t n gn t)
D. N c ni tip vi cung M gan tay su
E. N lin quan sau vi cc nhnh ngn tav chung ca TK gia
51. Vng ni \1 quanh vai c s tham gia ca tt c cc M sau TR:
A. M lng vai (vai sau) B. M n g c -c n g vai
c . M di vai D. M bn tr trn
E. M m cnh tay sau

52. Tn thng b sau m ri cnh tay dn n lit tt c cc c sau y TR:

A. C di vai B. C trn ln c . C lng rng
D. C di gai E. C trn nh

53. Mt bnh nhn c hi chng ng c tay th tt c cc cu trc sau b chn

p TR:
A . Gn c gp n g n tay ci di B. TK tr

462
 c . TK gia D. Gn c gp cc ngn nng
E. Gn c gp cc ngn su
54. Nu cc si T K trong cc r C5 v C6 ca m ricnh tay b tn
thng (lit Erb-Duchenne), lit sy ra tt c cc c sau y TR:
A. C nh u cnh tay B. C gp c tay tr
c . C cnh tay-quay D. C cnh tay
E. C qu-cnh tay
55. Lit m lm mt gp khp gian t ngn xa ca ngn tr cng s gy
nn tt c cc tnh trng sau y TR:
A. Lit tng t ca ngn tay th ba B. Teo m ci
c . Mt cm gic trn phn xa ca ngn tay th hai
D. Lit ton b ca ngn ci E. Mt sp bn tay
56. Khi T K gia b chn p trong ng c tay do vim bao hot dch ca cc
gn gp chung, cc m t sau v du hiu tn thng T K u ng TR:
A. Cc c gian ct gan tay v mu tay bnh thng
B. Cc c gp cc ngn nng v gp cc ngn su bt thng
c . M ci bt
D. Cm gic mt ngn tay ri bn trong gim
E. C khp ngn ci khng b teo
57. Tt c cc m t sau yv T K nch u ng TR:
A. N tch ra t b sau ca m ri cnh tay
B. N nm st vi mt sau v trong ca c phu thut xng cnh tay
c . N chi phi cho cc c delta v trn ln
D. N c th b tn thng khi chm xng cnh tay trt xung di
E. N i qua l hnh t gic to bi c trong nh, c trn ln, u di c tam
u v c phu thut xng cnh tay
58. Tn thng T K gia dn n lit tt c cc c sau y TR:
A. C gp cc ngn nng B. C i chiu ngn ci
c . Hai c giun bn trong D. C sp trn
E. C gp ngn ci di
Cc cu hi 59-63
Hy gn kt mi c im m t (t 59 n 63) vi xng thch hp
A . X n g vai B. X n g n c . X n g cnh tay

D. Xng quay E. Xng tr

463
 59. C cnh tay bm vo mt din x x mt trc mm vl ca n
60. Chm ca n nm u xa
61. Chm ca n nm u gn
62. N c ch bm cho u di c nh u cnh tay
63. N c mt b trc cong li ra trc trong v lm ra trc ngoi
Cc cu 64-68
Hy gn kt mi m t di y (t 64 n 68) vi c c m t
A. C ngc ln B. C lng rng c . C rng trc
D. C di gai E. u di c tam u
64. To nn np nch trc; c tc dng gp v khp cnh tay
65. Bm nguyn u vo mc ngc-tht lng; to nn np nch sau cng vi
c trn ln
66. Bm vo xng vai; c cc nhnh ca T K quay chi phi
67. To nn thnh trc ca nch; c chi phi bi cc b ngoi v trong
ca m ri cnh tay
68. Gp phn gi vng khp vai; c mt nhnh ca T K trn vai chi phi
Cc cu 69-73)
Hy gn kt mi m t di y (t 69 n 73) vi c c m t
A. Cc c gian ct B. Cc c giun c . C gp cc ngn su
D. C gp cc ngn nng E. C dui cc ngn
69. Gp cc khp gian t ngn; c chi phi bi cc T K gia v tr
70. C nguyn u bm vo b ngoi ca cc gn ca mt c khc
71. Gp cc khp gian t ngn; c chi phi ch bi T K gia
72. Dui cc khp gian t ngn khi cc khp t bn tay-t ngn tay c
gp li
73. Bm tn vo cc gn dui; khp v ging cc ngn tay
Cc cu 74-78
Hy gn kt mi c im m t (t 74 n 78) vi c thch hp
A. C trn nh B. C lng rng c . C nh u cnh tay
D. C trn gai E. C cnh tay quay
74. Nga cng tay; c nguyn u t xng vai
75. Gip gi vng khp vai; c chi phi bi TK nch

464
 76. To nn mt phn np nch sau; c chi phi bi mt T K tch ra t b
sau m ri cnh tay
77. C th gp cng tay; c chi phi bi TK quay
78. Ging cnh tay; to nn mt phn ca ai xoay; bm vo c ln xng
cnh tay
Cc cu 79-83
Hy gn kt mi c im m t (t 79 n 83) vi M thch hp
A. M gan t bn tay B. M gian ct trc
c . M gian ct sau D. M quay E. M tr
79. Tch ra ng mch chnh ngn ci
80. Nm nng hn hm gn gp
81. i qua hm lo gii phu
82. Tch ra M gian ct qut ngc
83. i xung gia c gp cc ngn nng v c gp cc ngn su
Cc cu 84-88
Hy gn kt mi c im m t (t 84 n 88) vi TK thch hp
A. TK nch B. TK quay c . TK gia
D. TK c b E. TK tr
84. i qua l t gic
85. Chi phi cho c m c nguyn u bm vo xng t bn tay ba v khp
ngn ci
86. Chi phi cho c gp t xa ngn ci; i gia hai u c sp trn
87. Chi phi cho nhng c m ging hoc khp cc ngn tay
88. c i km bi M cnh tay su dc mt phn ng i ca n

DP N V GII THCH PHN CUI TRN

1-C. Xng vai l xng dt hnh tam gic; khuyt trn vai nm pha trong
mm qu. Xng vai khng tip khp vi ct sng nh xng chu.
2-C. C gii phu xng vai ngn cch chm vi phn cn li ca u gn xng
cnh tay; c phu thut ngn cch u gn vi thn xng. Khp gia chm xng cnh
tay v cho xng vai l khp chm. C delta bm tn vo thn xng cnh tay.
3-B. Cc mm trn li cu trong v ngoi u xa xng cnh tay l nhng mc
b mt quan trng v c th s thy de dng.

465
 4-D. Cc m t A, B, c v E u khng ng.
5-C. Khuyt tr ca xng quay nm mt trong ca u xa xng quay. N
khp vi chm xng tr to nn khp quay-tr xa.
6-B. Thn xng tr c hnh lng tr tam gic, u xa ca n nh hn u gn v
c mt mm trm cao hn mm trm quay.
7-C. Xng quay v a khp tip khp vi xng thuyn, xng nguvt v
xng thp ti khp quay-c tay; xng thp khng tip khp vi xng quay m vi
a khp.
8-D. Cc c giun, cc c gian ct gan tay v mu tay c th gp cc khp t bn
tay-t ngn tay v dui cc khp gian t ngn. C khp ngn ci c chi phi bi
TK tr. Cc c m ci c chi phi bi TK gia, m TK ny c to nn bi hai r
t cc b ngoi v trong ca m ri cnh tay. Cc c giun bm vo cc gn ca c
gp cc ngn su. Cc c gian ct gan tay khp cc ngn tay.
9-C. C ngc nh c bc bi mc n-ngc. C ny chia M nch thnh ba
phn v to nn thnh trc ca nch. Nguyn u ca n l cc xng sn 3-5 v tc
dng ca n l h thp v xoay xng vai.
10-D. C gp cc ngn nng gp cc khp gian t ngn gn. C gp cc ngn
su gp cc khp gian t ngn xa. Cc c giun v cc c gian ct gan tay v mu tay
c th gp cc khp t bn tay-t ngn tay v dui cc khp gian t ngn. Cc c
gian ct gan tay khp cc ngn tay; cc c gian ct mu tay ging cc ngn tay.
11-C. C lng rng khp cnh tay; c trn gai ging cnh tay. C di gai v c
trn nh xoay ngoi cnh tav. C di vai xoay trong cnh tay.
12-C. Khng c c no m t c tn l c khp. C i chiu ngn ci khng
bm tn vo nn t ngn gn m vo xng t bn tay th nht. Ch c u di c
tam u bm vo xng vai. Cc gn ca c gp cc ngn su bm vo nn t xa cc
ngn tay; cc gn ca c gp cc ngn nng bm vo t gia cc ngn tay.
13-C. Gy xng t bn tay th nht c th lm tn thng c i chiu ngn
ci. C i chiu ngn ci bm tn vo xng t bn tay th nht; cc c khc ca
m ci bm tn vo t ngn gn.
14-C. Hm gn gp nm su hn M tr v TK tr nhng nng hn TK gia.
15-D. M ngc trn vn khng b tc nu tht thn M ngc-cng vai.
16-D. M quay i xung qua cng tay di mt su c cnh tay-quav cng vi
nhnh nng ca TK quay. N i qua hm lo gii phu ri i vo gan tav u gn
ca khoang gian xng t bn tay th nht, tn cng bng M chnh ngn ci v
cung gan tav su.
17-C. M bn tr trn l nhnh ca M cnh tay.
18-D. M di vai l nhnh ca M nch.
19-C. M nch cng vi mt TM tuy hnh i sau c hai c ngc, dc b trong
c qu-cnh tay, v tn cng b di c ngc ln. N l on M nm 2ia M
di n v M cnh tay.

466
 20-E. Mt cc mu ng t cc tnh mch su chi di s i qua TM i, cc
TM chu ngoi v chu chung, TM ch di, tm nh phi, tm tht phi, thn M
phi ri v/? cc M phi, ni n c th lm tc cc nhnh ca cc mch ny.
21-B m ri cnh tay c to nn bi ngnh trc ca bn TK sng c di
v TK ngc th nht. Mi TK sng c to nn bi cc r trc v sau. Ngnh trc
ca cc TK sng c V-N I c gi l cc r ca m ri cnh tay. Ngnh trc ca TK
sng c VII mt mnh n to nn thn gia. Thn trn ca m ri l thn duy nht
tch ra cc nhnh c, nh TK trn vai v TK di n.
22-A. TK tr chy dc bn trong cc M nch, cnh tay v tr. N khng vn
ng c dui c tay tr nhng vn ng cho phn ln s c ni ti ca bn tay. TK tr
khng chy gn M tr 1/3 trn cng tay. N cha c cc si vn ng v cm gic.
23-B. TK quay vn ng tt c cc c dui mt sau chi trn. N i qua tam
gic cnh tay tam u cng M cnh tay su, ri nm trong rnh mt sau xng
cnh tay. rnh nh u ngoi, TK quay nm trc mm trn li cu ngoi.
24-C. TK c b vn ng cho c nh u v c cnh tay, vn l nhng c gp
cng tay. Sau khi xuyn qua c qu-cnh tay n i gia c nh u v c cnh tay
trc khi i vo da cnh tay. N tch ra t b ngoi m ri cnh tay, cm gic cho da
mt ngoi cng tay v khng cm gic cho gan tay.
25-C. TK nch l nhnh tn ca b sau m ri cnh tay, l TK va vn ng
va cm gic; n cng M m cnh tay sau i qua l t gic v chi phi cho hai c: c
delta v c trn nh.
26-D. TK b cng tay trong tch ra t b trong m ri cnh tay. N i xung lc
u dc bn trong M nch, sau cng TM nn xuyn qua mc cnh tay i vo m
di da; n cm gic cho mt phn da cnh tay trc khi cm gic cho da cng tay.
27-D. TK gia cm gic cho phn ln da gan bn tay v da gan cc ngn tay. N do
cc r t b trong v b ngoi m ri cnh tay to nn. N thng bt cho trc M
cnh tay v khng i theo ng dc gia ca cnh tay. TK gia vn ng cho c gp c
tay quay v c gan tay di (gp c tay) nhng khng vn ng cho c gp c tay tr.
28-B. C cnh tay-quay c chi phi bi TK quay v c tc dng gp cng tay.
Cc c cnh tay v nh u cnh tay gp cng tay v c chi phi bi TK c b. C
gp cc ngn tay di (cc ngn II-V) v c dui cc ngn tay di khng c tc dng
ti khp khuu.
29-A. Tn thng TK quay s dn n mt dui c tay, gy ra du hiu bn tay
ri. Cc c sp trn, sp vung v i chiu ngn ci cng nh da mt gan tay ngn
ci do TK gia chi phi. Cc c gian ct mu tay, vn c tc dng ging cc ngn tay,
do TK tr chi phi.
30-B. Tn thng TK quay lm mt dui c tay, gy ra du hiu bn tay ri. Bn
tay hnh mng vut l du hiu ca tn thng TK tr hoc thn di ca m ri
cnh tay, v bn tay kh v hi chng ng c tay l hu qu ca tn thng TK gia.
31-C. b tn thng trong mt gy xng, TK phi nm st vi xng. TK
nch chy vng quanh c phu thut xng cnh tay; TK quay i trong rnh TK quay
phn gia thn xng cnh tay; v TK tr i sau mm trn li cu trong.

467
 32-A. TK tr chi phi tt c cc c gian ct (gan tay v mu tay), c khp ngn
ci v cc c giun III v IV. C ging ngn ci ngn, c i chiu ngn ci v cc c
giun I v II do TK gia chi phi.
33-B. TK nch cng M m cnh tay sau i qua l t gic.
34-D. Cc c delta v trn gai l nhng c ging cnh tay. C delta c chi phi
bi TK nch, nhnh ca b sau m ri cnh tay; c trn gai c chi phi bi TK trn
vai, nhnh ca thn trn m ri cnh tay.
35-E. TK quay chi phi cho cc c dui bn tay. Da mt trong cng tay c chi
phi bi TK b cng tay trong. Cc c i chiu ngn ci, sp trn v sp vung do TK
gia chi phi. C ging cnh tay (c delta) v c trn nh c chi phi bi TK nch.
36-D. C gp c tay tr bm tn vo xng u v c chi phi bi TK tr.
37-A. TK tr chi phi cc c gian ct mu tay, vn l cc c ging ca cc ngn
tay th hai, th ba v th t.
38-D. TK ngc-lng chi phi cho c lng rng, m c ny l c khp, dui, v
xoay trong cnh tay.
40-C. Cc khp gian t ngn gn v xa ca ngn tay nhn c dui bi c
dui cc ngn, vn do TK quay chi phi. Cc khp gian t ngn ca ngn nhn cng
c dui bi c giun v c gian ct, nhng c do TK tr chi phi.
41-D. TK tr cm gic cho da mt gan v mt mu ca phn ba trong bn tay v
mt ngn tay ri bn trong.
42-C. Cc c ging cnh tay l c delta v c trn gai, c chi phi ln lt bi
TK nch v TK trn vai.
43-D. Khp t bn tay-t ngn tay ca ngn nhn c gp bi cc c giun v
c gian ct, nhng c do TK tr chi phi. Khp ny c dui bi c dui cc ngn
tay, c do TK quay chi phi.
44-C. Nga cng tay c thc hin bi c nga v c nh u cnh tay; nhng
c ny c chi phi ln lt bi TK quay v TK c b.
45-D. Khp vai khng thuc loi khp soan. N l khp hot dch kiu chm c
ba trc chuyn ng nh khp hng nhng linh hot hn khp hng.
46-E. M cnh tay chia thnh cc M quay v tr ngang mc c xng quay.
47-C. Cc c gian ct mu tay l nhng c ging ca ba ngn tay gia. Ngn tay
t khng c ch bm tn cho c gian ct mu tay v n c c ging ring ca n.
48-C. C ng nga cn n s tham gia ca cc khp quay-tr nhng khng
cn n khp c tay. Gan tay hng ra trc trong lc nga. C ng ny c thc
hin bi c nga v c nh u cnh tay; c nga do TK quay chi phi, c nh u do
TK c b chi phi. Tn thng TK quay lm lit c nga v lm gim kh nng nsa.
49-C. C gp c tay tr ch tu hnh M tr 2/3 di cng tay.
50-A. Cung gan tay nng do nhnh tn ca M tr to nn.
51-D. M bn tr trn tham gia vo mng mch khp khuu.

468
 52-D. C di gai c chi phi bi TK trn vai, mt nhnh tch ra t thn trn
ca m ri cnh tay. C di vai c chi phi bi cc TK di vai trn v di. C
trn ln c chi phi bi TK di vai di. C lng rng c chi phi bi TK ngc-
lng. C trn nh c chi phi bi TK nch. Tt c cc TK ny tch ra t b sau ca
m ri cnh tay.
53-B. Nhng cu trc i vo gan tay su hn hm gn gp b chn p trong hi
chng ng c tay; nhng cu trc ny bao gm TK gia v gn ca cc c gp ngn
ci di, gp cc ngn su v gp cc ngn nng.
54-B. Trong lit Erb-Duchenne (hay tn thng thn trn), nhng si TK trong
cc r c V v c VI ca m ri cnh tay (tc ngnh trc ca cc TK sng c V v c
VI) b tn thng. C nh u cnh tay v c cnh tay, vn c chi phi bi TK c b
(C V-C VII), v c cnh tay quay, vn do TK quay (C V-N I) chi phi, thng b lit.
Cc c gp c tay tr v khp ngn ci khng b lit v chng c chi phi bi TK tr
(cha cac si ca c VIII v T I).
55-D. Ngn ci s khng b lit hon ton trong trng hp ny. Gp khp gian
t ngn xa ca ngn tr v ngn gia c thc hin bi c gp cc ngn su, mt c
do TK gia chi phi. TK ny cng chi phi cho da phn xa ca ngn tr v cc c
m ci; tuy nhin, c khp ngn ci v u su ca c gp ngn ci ngn c chi
phi bi TK tr. TK gia cng chi phi cho cc c sp trn v sp vung.
56-D. Chn p TK gia trong ng c tay gy nn hi chng ng c tay. Gim
cm gic mt ngn tay ri bn trong ch sy ra khi c tn thng TK tr.
57-C. TK nch chi phi cho cc c delta v trn nh. N tch ra t b sau ca
m ri cnh tay, i km theo M m cnh tay sau quanh c phu thut xng cnh
tay, v chi phi cho cc c delta v trn nh. V nm st c phu thut xng cnh tay,
n c th b tn thng khi chm xng cnh tay trt xung di.
58-C. TK gia chi phi hai c giun bn ngoi; TK tr chi phi hai c giun bn trong.
59-E. C cnh tay bm tn vo mt din x x mt trc mm vt xng tr.
60-E. Chm ca xng tr nm u xa ca xng tr.
61-D. Chm ca xng quay nm u gn ca xng quay.
62-A. u di c nh u cnh tay bm vo c trn cho ca xng vai.
63-B. B trc ca xng n cong li ra trc trong v lm ra trc ngoi.
64-A. C ngc ln khp v xoay trong cnh tay. Phn n gp cnh tay v xoay
cnh tay vo trong; phn c-sn h thp cnh tay v vai. B ngoi c ngc ln to
nn np nch trc.
65-B. C lng rng xut pht t mc ngc-tht lng v n cng vi c trn ln
to nn np nch sau.
66-E. u di c tam u bm vo c di cho xng vai v c cc nhnh
ca TK quay chi phi.
67-A . C ngc ln c chi phi bi cc TK ngc ngoi v trong v to nn
thnh trc ca nch.

469
 68-D. Gn ca c di gai to nn ai xoay cng gn cc c khc v gip gi
vng khp vai. N c chi phi bi mt nhnh t TK trn vai.
69-C. c 5 gp cc ngn su c th gp cc khp gian t ngn xa. N c chi
phi bi cc TK gia v tr.
70-B. Cc c giun c nguyn u bm vo b ngoi ca cc gn ca c gp cc
ngn su. Chng c chi phi bi cc TK gia v tr.
71-D. C gp cc ngn nng gp cc khp gian t ngn gn. N c chi phi
bi TK gia.
72-E. C dui cc ngn tay dui cc khp gian t ngn gn v xa khi m cc
khp t bn tay-t ngn tay c gp bi cc c gian ct v cc c giun.
73-A. Cc c gian ct gan tay v mu tay bm tn vo gn dui v c chi phi
bi TK tr. Cc c gian ct mu tay ging cc ngn tay; cc c gian ct gan tay khp
cc ngn tay.
74-C. u di c nh u cnh tay c nguyn u t c trn cho xng vai; u
ngn t mm qu. C ny nga cng tay.
75-A. C trn nh to nn mt phn ca ai xoay, mt cu trc gip gi vng
khp vai, v c chi phi bi TK nch.
76-B. C lng rng to nn mt phn ca np nch sau. N c chi phi bi TK
ngc-lng, mt nhnh ca b sau m ri cnh tay.
77-E. C cnh tay-quay gp cng tay v c chi phi bi TK quay.
78-D. C trn gai bm nguyn u vo h trn gai v bm tn vo mt trn ca c
ln xng cnh tay. N c chi phi bi TK trn vai v c tc dng ging cnh tay.
79-D. M quay chia thnh M chnh ngn ci v cung gan tay su.
80-E. M tr i vo gan tay trc hm gn gp v ngoi xng u. N chia
thnh nhnh gan tay su v cung gan tay nng.
81-D. M quay i qua hm lo gii phu v sau i vo gan tav bng cch
lch gia hai u c gian ct mu tay th nht.
82-C. M gian ct sau tch ra M gian ct qut ngc; nhnh ny ni vi mt
nhnh ca M cnh tay su.
83-E. M tr i xung gia c gp cc ngn nng v c gp cc ngn su.
84-A. TK nch v M m cnh tay sau i qua l t gic.
85-E. TK tr chi phi cho c khp ngn ci; c ny c nguyn u t cc xng
t bn tay th hai v th ba, bm tn vo t ngn gn,
86-C. TK gia chi phi c gp ngn ci di v thng i gia hai u ca c sp trn.
87-E. TK tr chi phi cc c gian ct mu tay (cc c ging) v cc c gian ct
gan tay (cc c khp).
88-B. TK quay i trong rnh xon (rnh TK quay) mt sau xng cnh tay cng
vi M cnh tay su v ngn cch cc u ngoi v trong ca c tam u cnh tav.

470
3. PHN CHU HNG V Y CHU
1. ng th ca t cung c th lan trc tip n mi ln qua cc mch bch
huyt chy theo
A. Dy chng cung mu B. Dy chng treo bung trng
c . Dy chng ngang c t cung D. Dy chng treo m vt
E. Dy chng trn ca t cung
2. C th tm thy dy chng no trong cc dy chng sau trong ng bn?
A. Dy chng treo bung trng B. Dy chng ring bung trng
c . Dy chng rng D. Dy chng trn ca t cung
E. Dy chng mu- bng quang
3. K h M t cung i t thnh bn chu hng ti t cung, n bt cho mt
cu trc m i khi b tht nhm trong phu thut. Cu trc ny l
A. M bung trng B. Dy chng ring bung trng
c . Mc treo bung trng D. Niu qun
E. Dy chng trn ca t cung
4. M t vt thng do dao m lm tn thng cc cu trc m ri khi
chu hng trn c hnh qu l, cu trc no trong cc cu trc sau y c kh
nng b tn thng?
A. TK ngi B. M thn trong c . TK mng trn
D. M mng di E. TK b i sau
5. ng no trong cc ng sau vo niu o tin lit ti g tinh?

A. ng tit ca ti tinh B. ng ca tuyn tin lit

c . ng phng tinh D. n g ca tuyn hnh niu o
E. ng ca mo tinh
6. T th bnh thng ca t cung l
A. Gp ra trc v ng ra trc B. Gp ra sau v ng ra trc
c . Gp ra trc v ng ra sau D. Ng ra sau v gp ra sau
E. Ng ra trc v ng ra sau
7. Cu trc no trong cc cu trc sau y to nn gii hn trn ca ngn
y chu nng?
A. Honh chu hng B. Lp mng ca tm di da y chu
c . Lp m ca tm di da y chu D. L su ca mc nng
E. Mng y chu

471
 8. M t no trong cc m t sau v c tht hu mn ngoi ng?
A. N ch yu c chi phi bi cc TK t ch
B. N cu to bng c trn
c . N gm cc phn su, nng v di da
D. Nhng si ngoi vi ( pha bn) ca n an xen vi nhng si ca c bt trong
E. N ko di ln trn ti tn u di ca i trng sigma
9. Hu hoi cc cu trc nm trong khoang gia mng y chu v honh chu
hng (ti y chu su) c ngha l lm tn thng n c no trong cc c sau y?
A. C tht niu o B. C ct c . C ngang y chu nng
D. C nng hu mn E. C bt trong
10. M t khi u lnh nm trong khe gia dv chng cung mu v dv chng
ngang y chu c th p vo cu trc no trong cc cu trc sau?
A. TK mu dng vt B. TM mu su dng vt
c . TM mu nng D. M mu dng vt
E. M su dng vt
11. Mt bc s sn khoa lm tn thng th v chu khi rch tng sinh mn
theo ng gia, chc nng ca c no trong cc c sau y c th b tn hi?
A. C ngi-hang v c tht niu o
B. C ngang v chu su v c bt trong
c. C hnh-xp v c ngang v chu nng
D. Phn nng c tht hu mn ngoi v c tht niu o
E. C hnh-xp v c ngi-hang
12. M t no trong cc m t sau v h ngi trc trn g ng?
A. N c gii hn trc bi dy chng ngang y chu
B. N c gii hn mt phn sau bi c mng ln
c . ng thn chv dc thnh trong ca h
D. C nng hu mn ngn cch h vi tam gic niu-dc
E. N cha mt nhnh y chu ca TK sng tht lng th nm
13. Nhm no trong cc nhm cu tr c sau v c m t khoang gia mng
y chu v honh chu hng?
A. C ngang y chu su; tuyn hnh niu o; niu omng
B. C ngang y chu su v c hnh xp; mt phnca niu o xp
c. Cc M i ti hnh xp: c ngi hang: tuvn hnh niu o

472
 D. C ngang y chu nng v c tht niu o; niu o tin lit
E. C tht niu o; tuyn hnh niu o v tuyn tin nh ln
14. Mt bnh nhn nam 60 tui mt kh nng cng dng vt sau khi tri
qua mt phu thut trc trng km theo phu thut ct b tuyn tin lit. Bnh
nhn c kh nng b tn thng T K no trong cc T K sau?
A. TK mu dng vt B. TK y chu c. TK h v
D. TK tng cng E. TK tng chu hng
15. gy t ton b da ca vng tam gic niu dc, cn phi nhm vo tt
c cc T K sau T R
A. TK chu-bn B. TK chu h v c . TK b i sau
D. TK thn E. TK sinh dc i
16. Eo di c to nn bi tt c cc cu trc sau y TR
A. Dy chng cng-c B. Ngnh di xng mu
c. C mu D. C ngi
E. Xng ct
17. Tt c cc cu trc sau y to nn mt phn gii hn ca y chu TR
A. Dy chng cung mu B. nh xng ct
c . Cc c ngi D. Dy chng cng-gai ngi
E. Dy chng cng-c
Cc cu hi 18-20
Hy tr li cc cu hi 18-20 bng cch dng s di y

473
 18. Tt c cc cu trc sau i qua A trong s T R
A. C hnh qu l B. TK mng trn
c . TK ngi D. TK thn
E. Gn ca c bt trong
19. Tt c cc cu trc sau i qua B trong s T R
A. TM i B. C tht lng chu
c . M thn ngoi D. -ng i
E. TK b i ngoi
20. T t c cc cu trc sau i qua c A v D trong s TR
A. M thn trong B. TK thn
c . TK ti c bt trong D. Gn c bt trong
E. Tnh mch thn trong
21. M t bnh nhn nam b chuyn n phng cp cu v gip v niu o
dng vt v mc y chu. Nc tiu c th trn qua ch v niu o vo tt c
cc cu trc sau y TR
A. Bu B. Dng vt c . Ti di da y chu
D. Thnh bng di E. i
22. T t c cc m t sau y v tuyn tin lit l ng TR
A. Ti bu dc tuyn tin lit m vo nh g tinh
B. Thu gia tuyn tin lit nm sau niu o
c . Li g ca bng quang nam ni r hn khi c ph i tuyn tin lit
D. Cc thu bn to nn phn ln th tch ca tuyn tin lit
E. Ti bu dc tuyn tin lit l u tn cng ca ng tuyn tin lit
23. Tt c cc cu trc sau c th s thy c khi khm qua ng m o TR
A. nh bng quang B. Cc gai ngi c . Niu qun c si
D. Bung trng E. c t cung
24. T t c cc cu trc sau to nn mt phn gii hn ca eo trn TR
A. nh xng cng B. B trc ca cnh xng cng
c . ng lc D. Mo chu E. Mo mu
25. Tt c cc cu trc sau y bt cho eo trn T R
A. M bung trng B. Niu qun c . Dy chng trn ca t cung
D. M t cung E. Thn tht lng-cng

474
26. Tt c cc hin tng sau y sy ra trong lc phng tinh TR
A. C tht niu o c bng quang ng li
B. Tuyn tin lit, cc tuyn (ti) tinh v tuyn hnh niu o co li
c . C trn ng dn tinh co
D. Tinh dch c y vo niu o
E. Nc tiu ri bng quang
27. Tt c cc m t sau v cc tuyn hnh niu o l ng TR
A. Chng nm trong khoang y chu su
B. Chng c vi trong c tht niu o
G. Chng sinh ra tinh dch v tinh trng
D. Cc ng tit ca chng vo on hnh ca niu o dng vt
E. Chng nm pha sau bn ca niu o mng
Cc cu hi 28-32
Hy gn kt mi m t di y (28-32) vi c thch hp nht
A. C hnh xp B. C ngi hang c . C tht niu o
D. C nng hu mn E. C bt trong
28. L yu t chnh chng cho t cung
29. Bao bc cc tuyn tin nh ln
30. Nm trn b mt ca tr dng vt hay tr m vt
31. To nn thnh bn ca h ngi-trc trng (h ngi-hu mn)
32. Nm vi trong c ny l mt tuyn sinh dc ph
Cc cu hi 33-37
Hy gn kt mi m t di y (33-37) vi cu trc thch hp nht
A. Tuyn tin lit ' B. Ti (tuyn) tinh c . Tuyn tin nh ln
D. Tuyn hnh niu o E. Tuyn hu mn
33. Nm m t sau ca bng quang
34. Nm pha bn ca niu o m ng
35. Nm trong khoang y chu nng
36. C nhiu ng tit vo niu o
37. C cc ng tit vo hnh dng vt
Hy gn kt mi m t di y (38-42) vi c quan thch hp nht
A. Bung trng B. T cung c . Vi t cung
D. Am o E. m vt

475
 38. y l ni trng c th tinh
39. c gi bng cc dy chng chnh (ngang c t cung)
40. Thng vi phc mc
41. Nm gia cc m ch chu ngoi v trong
42. c gn vo khp mu bng mt dy chng treo

P N V GII THCH PHN CHU HNG V Y CHU

1-E. Dy chng trn ca t cung t sng t cung chy sang bn qua l bn su,
ng bn v l bn nng ri to vo m di da ca mi ln. Ung th ca t cung c
th lan thng ti mi ln qua nhng mch bch huyt chy theo dy chng ny.
2-D. Dy chng trn ca t cung i qua ng bn.
3-D. M t cung bt cho trc niu qun gn c t cung; i khi c th tht
nhm phi niu qun trong phu thut.
4-C. TK mng trn ri khi chu hng qua khuyt ngi ln, trn c hnh qu
l. Cc mch v thn kinh cn li ri khi chu hng di c hnh qu l.
5-C. ng phng tinh vo niu o tin lit ti g tinh, ng tit ca tuyn (ti)
tinh v ng dn tinh to nn ng phng tinh. Cc ng tit ca tuyn tin lit vo
xoang tin lit, vn l mt rnh nm mi bn ca mo niu o. ng tit ca tuyn
hnh niu o vo phn phn hnh xp ca niu o dng vt.
6-A. T th bnh thng ca t cung l gp ra trc v ng ra trc.
7-E. Gii hn trn ca khoang y chu nng l mng y chu.
8-C. C tht hu mn ngoi c cc phn su, nng v di da.
9-A. Khoang nm gia mng y chu v honh chu hng cha c tht niu o
v c ngang y chu su.
10-B. TM mu su dng vt i vo chu hng qua khe gia dy chng cung mu
v dy chng ngang y chu.
11-C. Th y chu (gn trung tm y chu) l mt nt x-c nm trung tm
ca y chu. N l ch bm ca cc c hnh xp, ngang y chu nng, nsang y
chu su v tht hu mn ngoi.
12-B. H ngi trc trng (ngi-hu mn) c gii hn trc bi cc c ngang
y chu nng v su, v sau bi c mng ln v dv chng cng-c. N cha TK v
cc mch trc trng di v ng thn, vn chy mt trong ca thnh ngoi ca h.
13-A. Khoang nm trn mng y chu cha c ngang v chu su v c tht
niu o; nam, n b niu o mng chc qua v nm cnh on niu o nv l
tuvn hnh niu ao.
14-E. TK tng chu cha cc si trc hch i giao cm. trong khi TK tans
cng cha cc si trc hach 2 ao cm . Cc si i giao cm lm c n s d n s vt.

476
trong khi cc si giao cm lin quan ti phng tinh. Cc TK h v phi v tri ch
yu cha cc si giao cm v cm tng. TK mu dng vt v TK y chu-cha cac
si cm gic.
15-B. Da ca tam gic niu dc c chi phi bi TK thn, cc nhnh y chu
ca TK b i sau, cc nhnh bu trc hay mi trc ca TK chu bn, v nhnh sinh
dc ca TK sinh dc i.
16-C. Eo di c gii hn sau bi xng cng v xng ct; hai bn bi
cc c ngi v cc dy chng cng-c; v- trc bi khp mu, dy chng cung mu v
cc ngnh ngi-mu.
17-D. Dy chng cng-gai ngi to nn mt gii hn ca l ngi b. Dy chng
cung mu, nh xng ct, cc c ngi v dy chng cng-c tt c to nn gii hn ca
y chu.
18-E. Khoang A trong s l l ngi ln (do khuyt ngi ln v cc dy chng
cng-c v cng-gai gii hn nn). Gn ca c bt trong i qua l ngi b. C hnh qu
l v cc TK mng trn, ngi v thn i qua l ngi ln.
19-C. M thn ngoi tch ra t M i di dy chng bn v cp mu cho
cc c quan sinh dc ngoi. Khoang di dy chng bn c cung chu-lc chia
thnh ngn c bn ngoi, vn cha c tht lng-chu v TK b i ngoi, v ngn
mch trong cha cc mch i v ng i.
20-D. TK thn, cc mch thn trong v TK ti c bt trong i qua c l ngi ln
(A) v l ngi b ((D). Gn c bt trong ch chy qua l ngi b.
21-E. Nc tiu khng th trn vo i v lp mng ca tm di da y chu
(mc Scarpa) tn cng bng cch bm chc vo mc i.
22-E.
23-A. nh bng quang nm ch ni gia mt trn vi cc mt di bn ca
bng quang, tc l u trc ca bng quang, v th m khng s thy n khi khm
qua m o.
24-D. Eo trn c gii hn bi nh v b trc ca cnh xng cng, ng
cung ca xng cnh chu, ng lc, mo mu v b trn ca khp mu.
25-D. M t cung khng bt cho eo trn. N tch ra t M chu trong v sau
chy vo trong nn dy chng rng ti ch ni ca c v thn t cung.
26-E.
27-C. Tinh dch l mt dch c trng hi vng cha tinh trng; n l hn hp cc
dch tit ca tinh hon, tuyn (ti) tinh, tuyn tin lit v cc tuyn hnh niu o. Tinh
trng c sinh ra cc ng sinh tinh ca tinh hon v trng thnh u mo tinh.
28-D. C nng hu mn v c ngi-ct to nn honh chu hng, m honh chu
hng l phng tin chng chnh cho t cung.
29-A. C hnh xp che ph (hay nm st vi) cc tuyn tin nh ln.
30-B. C ngi hang nm trn nm trn b mt ca tr ca dng vt hay m vt.

477
 31-E. C bt trong to nn thnh ngoi ca h ngi-trc trng (ngi-hu mn).
32-C. Cc tuyn hnh niu o c vi trong c tht niu ao.
33-B. Cc ti tinh l nhng cu trc tuyn nm ngoi bng ca cc ng dn
tinh, p vo mt sau-bn ca bng quang.
34-D. Cc tuyn hnh niu o nm hai bn ca niu o mng, trong khoang
y chu su.
35-C. Cc tuyn tin nh ln nm trong khoang y chu nng.
36-A. Cc ng tit ca tuyn tin lit vo xoang tin lit, m mi xoang l
mt rnh nm mt bn ca mo niu o.
37- D. Cc ng tit ca cc tuyn hnh niu o vo hnh dng vt.
38-C. Trng c th tinh ti vi t cung, thng phu hoc bng vi.
39-B. T cung c gi bi cc dy chng chnh (dy chng bn c t cung).
40-C. Vi t cung m vo phc mc.
41-A. Bung trng nm gia cc mch chu ngoi v trong. N khng c phc
mc ca dy chng rng bao bc m c gn vi mt sau ca dy chng rng bng
mc treo bung trng.
42-E. m vt c gn vi khp mu bng mt dy chng treo.

478
4. PHN BNG
1. Mc ngang gp phn vo cu trc no trong cc cu trc sau y?
A. L bn nng B. L bn su c. Dy chng bn
D. Thnh trc ca ng bn E. Thnh di ca ng bn
2. Cu trc no trong cc cu trc sau c to nn bi di tch ca ng niu
rn thi k phi thai?
A. Np rn trong B. Dy chng trn ca t cung
c. Dy chng bn D. Np rn gia E. Np rn ngoi
3. M t no trong cc m t sau y v dy chng bn ng?
A. N c to nn bi b di t do ca c cho bng trong
B. N i t gai chu trc trn ti c ngi
c . N to nn trn ca ng bn
D. N to nn sn ca ng bn
E. N to nn gii hn bn ca tam gic bn
4. Cu trc no sau y l mt phn ca, hay c to nn bi, c cho bng trong?
A. Dy chng khuyt B. Dy chng bn c . C bu
D. Mc tinh ngoi E. Mc tinh trong
5. M t no trong cc m t sau y v c cho bng trong ng ?
A. N to nn thnh di ng bn
B. Cn ca n gp phn to nn thnh sau ng bn
c . Cn ca n gip to nn lim bn
D. Cn ca n gp phn to nn l sau bao c thng bng di ng cung
E. Cc si c ca n chy cng hng vi nhng si ca c cho bng ngoi
6. Cu trc no trong cc cu trc sau to nn mt phn ca thnh trc ng bn?
A. Mc ngang B. Cn ca c ngang bng
c . Cn ca c cho bng ngoi D. Lim bn
E. Dy chng khuyt
7. Mt thot v bn gin tip sy ra
A. ngoi M thng v di
B. Gia M thng v di v thng M rn
c . trong thng M rn D. Gia np rn gia v thng M rn
E. Gia np rn gia v M thng v di

479
 8. M t no trong cc m t sau y v M thng v di ng?
A. N nm trong mt thot v bn trc tip
B. N nm ngoi v sau mt thot v bn gin tip
c. N l mt nhnh ca ng mch chu trong
D. N l mt ng tun hon bn khi c hp ng mch ch
E. N tip ni vi M c-honh trong hp M ch.
9. M t bnh nhn c vng da v vng mt. Tnh trng no trong cc tnh
trng sau c th gy tc mt?
A. Lot d dy thng B. Tn thng tu khi ct b lch
c. Khi u u tu D. Ung th thn tu
E. Phnh mch ca M lch
10. Tn thng thn kinh no trong cc T K sau y c th lm gin on
cc si i giao cm trc hch i ti gan?
A. TK honh B. Cc TK tng tht lng c . TK lang thang
D. TK tng ln E. Cc TK tng chu hng
11. Cc si T K chi phi tu thng thn tit ra noradrenaline l
A. Cc si giao cm trc hch B. Cc si giao cm sau hch
c . Cc si vn ng thn th D. Cc si i giao cm sau hch
E. Cc si i giao cm trc hch
12. Mt khi u u tuy ang to ln c th chn p

A. Gc t-hng trng B. M v-t trng c . ng mt ch

D. M mc treo trng di E. ng gan chung
13. Mt khi u mm mc ca tu c th chn p
A. ng mt ch B. TM mc treo trng trn
c. Tnh mch ca D. ng tu
E. Bng gan-tu (bng Vater)
14. Cu trc no trong cc cu trc sau d b tn thng nht trong phu
thut ct b rut tha ti im Me Burney?
A. M m chu su B. M thng v di
c. TK chu h v D. TK sinh dc i
E. Thng tinh
15. Nu mt nhim trng bng lan rng sau phc mc, cu trc no trong
cc cu trc sau d b nh hng nht?

480
 A. D dy B. i trng ngang c . Hng trng
D. i trng xung E. Lch
16. Cu trc no trong cc cu trc saubt cho trc T M ch di?
A. Thn giao cm phi B. M thn phi
c . Phn ngang ca t trng D. TM tht lng th ba bn phi
E. B dng chp
17. Mt bnh nhn c tng p lc T M ca. Th thut ngoi khoa no sau y l
phng php thc t nht mu c th r tt v tim m khng phi qua gan?
A. Ni TM mc treo trng trn vi TM mc treo trng di
B. Ni TM ca vi TM ch trn
c . Ni TM lch vi TM thn tri
D. Ni TM trc trng trn vi TM mc treo trng trn
E. Ni TM ca vi TM thn tri
18. Nghn tc t ngt nhm no ca cc nhm M sau dn n thiu mu
ca tuyn thng thn?
A. M ch; cc M lch v honh di
B. Cc M thn, lch v mc treo trng di
c . M ch; cc M honh di v thn
D. Cc M mc treo trng trn, mc treo trng di v thn
E. M ch; M gan v M thn
19. M t no trong cc m t sau v T M ca ng?
A. N c to nn sau c tu bi s hp li ca cc TM lch v thn
B. N i ln trc ng mt v M gan ring
c . N i trc l mc ni, trong b t do ca mc ni b
D. N khng nhn nhnh no trn ch bt u ca n
E. N vn chuyn lng mu bng M gan
20. Trong phu thut ct b tu phu thut vin cn kim sot s cp mu
n t tt c cc ng mch sau TR:
A. M lch B. M v t trng c . M mctreo trng trn
D. M v tri E. M tu lng
21. Cn c cho bng ngoi gp phn vo tt ccc cu trc sau TR:
A. Lim bn B. L trc ca bao c thng bng
c . Thnh trc ca ng bn D. Dy chng bn
E. Mc tinh ngoi

481
 22. Tt c cc J )M sau i qua mc treo hoc mac ni ti cc c quan m
chng cp mu TR:
A. M i trng gia B. Cc M sigma
c . M tu lng D. M mc treo trng trn
E. M v tri
23. Tt c cc cu trc sau u lin quan n cc mch mu thi k phi
thai TR:
A. Np rn ngoi B. Np rn trong c . Dy chng tnh mch
D. Dy chng trn ca gan E. Dy chng M
24. Tc T M mc treo trng trn c kh nng gy gin tt c cc T M sau TR:
A. TM i trng gia B. TM i trng phi c . TM t tu di
D. TM i trng tri E. TM hi i trng
25. T t c cc TM sau thuc v h thng ca TR:
A. TM i trng phi B. TM trc trng trn
c . TM thng thn phi D. TM lch E. TM v mc ni tri
26. M t khi u ca gan s chn p tt c cc cu trc sau TR:
A. M gan phi B.Cc nhnh ca TM ca
c . M gan chung D. n g gan tri E. Cc TK ca gan
27. Tt c nhng m t sau v tuyn thng thn u ng TR :
A. Mi tuyn thng thn c nhiu M hn TM
B. Mi tuyn c vy quanh bi phn m rng ca mc thn
c . Cc TK tng ngc vn chuyn si giao cm sau hch ti tu thng thn
D. TM thng thn phi vo TM ch di
E. Mi tuyn nm trn mt trn-trong ca thn
28. loi b s cp mu cho niu qun, cn phi tht tt c cc ng mch
sau y TR:
A. ng mch thn B. ng mch sinh dc
c . ng mch chu chung D. ng mch honh di
E. M trc trng gia
29. S tip ni ca-ch tn ti gia tt c cc cp T M sau TR :
A. Cc TM gan v TM ch di
B. TM trc trng trn v TM trc trng gia
c . TM v tri v TM thc qun ca h TM n

482
 D. TM cnh rn v TM thng v nng
E. Cc TM sau i trng v cc nhnh nh ca TM thn
30. Tt c cc m t sau y v i trng xung u ng TR:
A. N c cc di sn i trng v cc ti tha mc ni
B. N l mt c quan sau phc mc
c . N tip nhn cc si i giao cm trc hch t thn kinh lang thang
D. N c cp mu bi ng mch mc treo trng di
E. N hp thu nc bin dch cha bn trong thnh phn c
31. Tt c cc m t sau y v ng bn u ng TR:
A. N tn cng ti l bn nng trong cn c cho bng ngoi
B. N bt u l bn su trong mc ngang
c . Thnh trc ca n ch yu do cn c ngang bng v mc ngang to nn
D. N l ni i qua ca thng tinh hoc dy chng trn ca t cung
E. N chy song song vi dy chng bn
32. Tt c cc m t sau v mt thot v bn trc tip u ng TR:
A. N i vo ng bn qua thnh sau ca ng
B. N nm ngoi ng mch thng v di
c . N c mt lp v bc bng phc mc
D. N sy ra sau khi sinh
E. N c th khng i xung ti bu
33. Tt c cc m t sau v mc ni b u ng TR:
A. B phi t do ca n to nn mt gii hn ca l mc ni
B. B phi t do ca n cha cc thnh phn ca cung gan
c . N to nn mt phn thnh trc ca ti mc ni
D. N bm vo phn xung ca t trng
E. N bao gm dy chng gan-t trng v dy chng gan-v
Cc cu hi 34-38
Hy gn kt mi m t di y vi T M ph hp nht
A. TM gan B. TM ca c . TM mc treo trng trn
D. TM v tri E. TM mc treo trng di
34. Nm trc mm mc ca tu
35. Trc tip dn lu mu t b cong nh ca d dy
36. Thng vo T M lch

483
 37. Nm ngay trc l mc ni
38. vo T M ch di
Cc cu hi 39-43
Hy gn kt mi m t di y vi dy chng ph hp nht
A. Dy chng tu-lch B. Dy chng v-lch
c. Dy chng v-honh D. Dy chng lim
E. Dy chng gan-t trng
39. Cha mt phn ui tu
40. Cha ng gan chung v ng mt ch
41. Cha mt T M cnh rn
42. Cha cc M v ngn
43. Cha cc mch lch
Cc cu hi 44-48
Hy gn kt mi m t di y vi cu trc ph hp ca bng
A. ng trng B. ng bn nguyt
c . ng bn khuyn (ng cung) D. Mc ngang E. Lim bn
44. Tng ng vi b ngoi c thng bng
45. Tip xc vi c thng bng di ng cung
46. L ng gn ko di t mm mi kim ti khp mu
47. c cu to bng cn ca c cho bng trong v c ngang bng
48. L ng hnh lim nh du ni tn cng ca l sau bao c thng bng
Cc cu hi 49-53
Hy gn kt mi m t di y vi M ph hp nht
A. M v phi B. M v-mc ni tri c . M lch
D. M v-t trng E. M ti mt
49. Nm trong dy chng v-lch
50. Tch ra cc M t-tu trn

51. L mt nhnh trc tip ca M thn tng

52. Chy dc theo b cong nh ca d dy
53. Chy dc theo b trn ca tu

484
 P N V GII THCH PHN BNG

1-B. L bn su nm trong mc ngang, ngay bn ngoi cc mch thng v di.

L bn nng nm trong cn ca c cho bng ngoi. Dy chng bn (thnh di cua
ng bn) v thnh trc ca ng bn do cn ca c cho bng ngoi to nn.
2-D. Np rn gia l np phc mc do di tch ca ng niu rn y li ln.
3-D. Dy chng bn to nn sn (thnh di) ca ng bn v gii hn di ca
tam gic bn. N i t gai chu trc trn ti c mu
4-C. C bu v mc c bu c ngun gc t c cho bng trong.
5-C. Lim bn (gn kt hp) c to nn bi cn ca cc c cho bng trong v
ngang bng. C cho bng trong gp phn to nn thnh trc v thnh trn ng bn.
Thnh sau ca ng bn to nn bi mc ngang. Thnh di ca ng bn do dy chng
bn to nn. C cho bng ngoi chy xung di v vo trong; c cho bng trong
chy ln trn v vo trong.
6-C. Thnh trc ca ng bn c to nn bi cn ca c cho bng ngoi v
c cho bng trong. Lim bn c to nn bi cn ca cc c cho bng trong v
ngang bng.
7-A. Mt thot v bn gin tip sy ra ngoi cc mch thng v di. Mt
thot v trc tip sy ra trong cc mch ny.
8-D. M thng v di l mt ng tun hon bn v n ni vi nhnh thng
v trn ca M ngc trong. M thng v di l mt nhnh ca M chu ngoi. N
nm ngoi mt thot v bn trc tip v trong mt thot v bn gin tip.
9-C. V ng mt ch i sau u tu, ung th u tu c kh nng gy tc mt,
dn n vng da, vng mt.
10-C. TK lang thang cha cc si i giao cm trc hch i ti gan.
11-A. Tu thng thn l c quan duy nht nhn c cc si giao cm trc hch.
12-C. ng mt ch i sau u tu v c th b mt khi u u tu chn p.
13-B. TM mc treo trng trn bt cho trc mm mc ca tu gn gc t-
hng trng v cng vi TM lch to nn TM ca sau c tu. Ong mt ch i sau
u tu. ng tu chy qua thn, c v u tu ri cng vi ng mt ch to nn bng
gan-tu; bng gan-tu vo phn xung t trng nh t trng ln.
14-C. TK chu-h v chy vo trong v xung di gia cc c cho bng trong
v ngang bng ti im Mc Bumey, im nm ch ni 1/3 ngoi vi 2/3 trong ca
ng ni rn v gai chu trc trn bn phi.
15-D. i trng xung l mt c quan nm sau phc mc.
16-C. Phn ngang ca t trng bt cho trc TM ch di.
17-C. C th lm gim tng p lc TM ca bng cch chuyn mu t h ca sang
h ch; cc cch thch hp l ni TM lch vi TM thn tri hoc to s thng ni gia
TM ca v TM ch di.

485
 18-C. Tuyn thng thn c cp mu t ba ngun. M thng thn trn tch
ra t M honh di, M thng thn gia tch ra t M ch bng, v M thng
thn di tch ra t M thn.
19-C. T M ca i ln sau ng mt v M gan ring v nm trc l mc ni
trong b t do ca mc ni nh. N c to nn sau co tu do s hp li ca cc
TM lch v mc treo trng trn. Cc nhnh bn ca TM ca bao gm cc TM v phi
v tri v TM t-tu sau trn. TM ca vn chuyn lng mu ln gp i M gan.
20-D. M v tri khng cp mu cho tu. M lch tch ra mt s nhnh cho tu,
bao gm c M tu lng. Cc M t-tu trn n t M v-t trng, v M t-tu
di tch ra t M mc treo trng trn.
21 -A. Lim bn do cn ca cc c cho bng trong v ngang bng to nn.
22-C. Tu l c quan nm sau phc mc, tr mt phn ui tu; nh vy M tu
lng, vn tch ra t M lch, chy sau phc mc.
23-A. Np rn ngoi cha M v TM thng v di, l nhng mch mu c
ngi trng thnh.
24-D. TM i trng tri l mt nhnh ca TM mc treo trng di.
25-C. TM thng thn thuc h thng TM ch v v TM ch di bn phi
v TM thn bn tri. TM i trng phi v TM mc treo trng trn, m TM mc
treo trng trn li cng TM lch to nn TM ca. TM v-mc ni tri v TM lch,
v TM trc trng trn v TM mc treo trng di, m TM mc treo trng di v
TM lch.'
26-C. M gan chung tch ra M v-t trng v M v phi trc khi tr thnh
M gan ring. M gan ring chia thnh cc M gan phi v tri ca gan.
27-C. Tuyn thng thn l c quan duy nht nhn c cc si giao cm trc hch.
28-D. Niu qun nhn c s cp mu t M ch v t cc M thn, tuyn
sinh dc (tinh hon hoc bung trng), chu chung, chu trong, rn, bng quang trn,
bng quang di v trc trng gia.
29-A. Cc TM gan v TM ch di u l cc TM thuc h ch.
30-C. i trng xung nhn c cc si i giao cm trc hch t cc TK
tng chu hng, m cc TK ny xut pht t cc t tu Cg Il-Cg IV.
31-C. Thnh trc ca ng bn c to nn bi cn ca cc c cho bng ngoi
v trong.
32-B. Mt thot v bn trc tip nm trong cc mch thng v di, trong khi
mt thot v gin tip nm ngoi cc mch thng v di.
33-D. Dy chng gan-t trng bm vo phn trn t trng.
34-C. TM mc treo trng trn nm trc mm mc ca tu.
35-D. TM v tri n lu mu t b cong nh ca d dy v TM ca.
36-E. TM mc treo trng di thng v TM lch ; n cng c th vo TM
mc treo trng trn hoc ch gp nhau gia TM mc treo trng trn v TM lch.

486
 37-B. T M ca nm ngay trc l mc ni trong b t do ca mc ni b.
38-A. TM gan vo TM ch di.
39-A . Dy chng tu-lch cha cc mch lch v mt phn ui tu.
40-E. Dy chng gan-t trng l mt phn ca mc ni b v cha ng gan
chung, M gan v tnh mch ca.
41-D. Dy chng lim cha mt TM cnh rn; TM ny ni nhnh tri ca TM
ca vi cc TM di da quanh rn.
42-B. Dy chng v-lch cha cc mch v ngn.
43-A. Dy chng tu-lch cha cc mch lch.
44-B. ng bn nguyt l mt ng cong chy dc b ngoi c thng bng.
45-D. Mc ngang tip xc vi c thng bng di ng cung, lm ni r gii
hn di ca l sau bao c thng bng.
46-A. ng trng l di gn chy ng dc gia ca thnh bng trc, i t
mm mi kim ti khp mu.
47-E. Cn ca cc c cho bng trong v ngang bng to nn lim bn.
48-C. ng bn khuyn l ng hnh lim nh du ni tn cng ca l sau
bao c thng bng.
49-B. Dy chng v-lch cha M v-mc ni tri v cc M v ngn.
50-D. M v-t trng chia thnh cc M t-tu trn v M v-mc ni phi.
51- c. Cc M lch, v tri v gan chung l nhng nhnh trc tip ca M
thn tng.
52-A. M v phi tch ra t M gan ring hoc M gan chung v chy gia cc
l ca mc ni nh dc theo b cong nh ca d dy.
53-C. M lch i theo mt con ng ngon ngoo dc theo b trn ca tu.

487
5. PHN U C
1. Tn thng ti a khp ca khp thi dng-hm di s gy tr ngi
cho s vn ng ca c no trong cc c sau y?
A. C cn B. C thi dng c . C chn bm trong
< D. C chn bm ngoi E. C thi kn
2. M t bnh nhn khng th h ming do lit c
A. C chn bm trong B. C cn c . C thi dng
D. C chn bm ngoi E. C thi kn
3. C no trong cc c sau l mc tm TK li-hu c?
A. C kht hu di B. C trm-hu c . Bng sau c hai bng
D. C di c E. C thng u trc
4. Tn thng ti T K thanh qun Dgoi trong phu thut tuyn gip c th
lm cho bnh nhn khng th 1 '
A. Lm chng dy thanh m B. Xoay cc sn phu
c . Lm cng cc dy thanh m D. M rng khe thanh mn
E. Ging cc dy thanh m
5. M t bnh nhn ku t b vng tam gic c trc. T K no trong cc TK
sau c th b tn thng?
A. TK tai ln B. TK ngang c c . R trn ca quai c
D. R di ca quai c E. TK thanh qun trn
6. Nu mt khi u lnh tnh nm ch ch i ca M cnh chung, n s
nm ngang mc ca
A. Eo tuyn gip B. Sn nhn c . Gc xng hm di
D. B trn sn gip E. Khuyt TM cnh
7. Xoang trn nm trong b ca
A. Lu tiu no B. Lim i no c . Lim tiu no
D. Honh yn E. Xoang thng
8. TM no ln v
A. Xoang dc trn B. Xoang dc di c . Xoang hang
D. Xoang ngang E. Xoang thng
9. Tnh trng no trong cc tnh trng sau y c th sinh ra do s tn
thng ca cc si i giao cm trong T K b?
A. Mt tit dch tuyn l B. Mt tit dch tuyn di hm
c . Mt tit dch tuyn mang tai D. Co ng t E. Sa m trn

488
10. M t no trong cc m t sau v thnh ngoi mi ng?
A. N c l vo mi ca 3/4 s xoang cnh mi
B. N ch do xng sng v xng hm trn to nn
c . N c 3 xon mi u t m o sng mc ra
D. N thng vi gc mt trong bi ng ng l-mi
E. N ngn cch mi vi hp s
11. M t no trong cc m t sau v tuyn nc bt mang tai ng?
A. Nm gia ngnh hm di ( trc) v c chn bm trong ( sau)
B. N lin quan sau vi mm chm v c c-n chm
c . N c ba mt v hai ng tit thot ra b trc
D. N l ni i qua ca cc M cnh ngoi v trong
E. N nh hn tuyn nc bt di hm
12. K t trn xung, cc phn ca thanh qun l
A. Tin nh - thanh mn - di thanh mn
B. Ngch hnh qu l - tin inh - thanh mn - di thanh mn
c. Tin nh - thanh mn - bung thanh qun - di thanh mn
D. Tin nh - bung thanh qun - thanh mn - di thanh mn
E. Thanh mn - tin nh - di thanh mn
13. T hanh qun di chuyn c l nh
A. Cc c ni ti ca thanh qun
B. Cc c do thn kinh ph chi phi
c . Cc c do thn kinh lang thang chi phi
D. Cc c ngoi lai ca thanh qun
E. C c-n chm
14. Soan nang v cu nang t vo v li vt n ln
A. Thnh trn ca tin nh
B. Thnh ngoi ca tin nh
c . Thnh di ca tin nh
D. Thnh trong ca tin nh
E. Tt c cc thnh ca tin nh
15. M un nhn r mng nh ta cn ko loa tai
A. Ln trn v ra sau B. Ln trn v ra trc c . Ra trc
D. Xung di E. Xung di v ra trc
 16. M t no trong cc m t sau v T M cnh ngoi ng?
A. N c hnh thnh do s hp li ca TM mt v TM thi dng nng
B. N b c c-n-chm ph ln nn ta khng th nhn thy
c . N thng vo TM di n
D. N thng tip nhn TM gip trn v TM gip gia vo
E. N l ng duy nht dn mu t u c v tim nn tht rt nguy him
17. M t no trong cc m t sau v M cnh chung ng?
A. C nguyn u ging nhau hai bn
B. Tn cng ti gc xng hm di bng cch chia thnh cc M cnh trong
v ngoi.
c. Chy dc sau b trc c c - n - chm, trc mm ngang cc t sng c
D. Thng nm ngoi TM cnh trong
E. Cng chy ln cao cng li gn ng gia c
18. M t no trong cc m t sau v M cnh ngoi ng?
A. N nm ngoi hn M cnh trong ngay t nguyn u
B. N khng cho nhnh (k c nhnh gin tip) vo trong s
c . N l M cp mu chnh cho mt
D. N cp mu cho hu ht da u
E. N i mt ngoi tuyn mang tai
19. Trong tht M thanh qun trn cn ch khng lm tn thng ti
TK no trong cc TK sau?
A. TK thanh qun ngoi B. TK thanh qun trong
c . TK thanh qun trn D. TK h thit E. TK lang thang
20. c, m t no sau y v lin quan ca TK honh ng?
A. Bt cho mt trc TM di n
B. Bt cho mt sau M di n
c . Bt cho mt nng c bc thang trc
D. trong M cnh chung
E. Bt cho mt su c bc thang trc
21. Tn thng T K mt ngoi s (lit Bell) c th dn n vim ri lot gic mc v

A. Mt cm gic ca gic mc v kt mc
B. Mt tit dch tuvn l
c . Mt phn x chp mt do lit c lm nhm mt

490
 D. Mt phn x chp mt do lit c lm m mt
E. Co ng t do lit c gin ng t
22. Tnh trng no sau y sinh ra do t T K ging?
A. Sa m trn
B. Mt lc (lch) ra ngoi
c . Mt lc vo trong
D. Mt kh nng gin ng t
E. Mt iu tit th gic
23. Cht c th l hu qu ca t c hai bn ca cc T K no sau y?
A. TK sinh ba B. TK mt c . TK lang thang
D. TK ph E. TK h thit
24. Khi M mng no gia b t nhng mng no cn nguyn vn, mu i vo
A. Khoang di nhn B. Khoang di cng c . Khoang trn cng
D. Cc xoang mngcng E. Khoang di mm
25. Sau ct b mt khi u li, mt bnh nhn mt cm gic chung hai
phn ba trc li. Tnh trng ny c l l do tn thng ti cc nhnh ca T K
no sau y?
A. TK sinh ba B. TK mt c . TK li-hu
D. TK lang thang E. TK h thit
26. Nhng m t sau y v cc xng vm s u ng T R
A. Chng thuc loi xng dt
B. Chng c cu to bi hai bn xng c kp mt lp xng xp gia
c . Chng tip khp vi cc xng ln cn bng khp sn
D. Chng c ct ho t mt mng (m lin kt) trong thi k bo thai
E. Chng c lt mt trong bng mng no cng
27. Nhng m t sau y v c c n chm u ng TR
A. N l mt mc b mt ca vng c
B. N che ph mt trc-ngoi ca cc M cnh chung v trong
c . N che ph TM cnh trong v cc nhnh ca m ri c
D. N nm gia vng c trc v vng c bn
E. Khi co bn no lm cho mt quay v bn
28. T t c cc m t sau v c bc thang trc l ng TR
A. N chia M di n thnh ba phn

491
 B. N bm vo xng sn th nht
c . TK honh i trc n
D. M di n chy trc n
E. Cc thn ca m ri cnh tay nm sau n
29. T t c cc m t sau v c vng m t l ng TR
A. N c chi phi bi TK mt (cc nhnh thi dng v g m)
. B. Chc nng ca n l m mt
c . Lit c vng mt lm trn nc mt qua b m di
D. N l mt trong cc c biu cm ca mt
E. Cc si c ca n sp xp nh mt c tht
30. Nhng m t sau y v M di n phi u ng T R
A. N chy t sau khp c n phi ti sau im gia xng n
B. N nm gia (ni) thn tay-u v M nch phi
c . N b ng ngc v TK X phi bt cho trc
D. N i qua vng nn c theo mt ng cong lm xung di
E. N lin quan sau vi vm mng phi
31. Nhng m t sau y v M di n tri u ng T R
A. Di hn M di n phi
B. Tch ra nhiu nhnh bn hn M di n phi
c . L nhnh bn cui cng ca cung M ch
D. Khng b TK X phi bt cho
E. C nhng lin quan c hi khc vi M di n phi
32. Nhng m t sau y v M cnh trong u ng TR
A. N l M duy nht ( mi bn u) cp mu cho no
B. N thng khng phn nhnh bn trc khi chui vo ng M cnh
c . N i theo mt con ng c nhiu ch un cong
D. N chy qua phn xng thi dng trc hm nh
E. N cp mu cho mt v cho trn
33. Nhng m t sau y v TM cnh trong u ng TR
A. N c mt ch phnh u trn nm trong h TM cnh
B. N dn lu hu ht mu TM trong s v phn ln mu TM ca u - mt - c
c . N lin quan vi chui hch bch huyt c su

492
 D. N ni thng vi TM cnh ngoi
E. N ni vi TM bn i din qua cung TM cnh
34 A. Trong nhng tnh hung sau cc tip ni ca M di n vi cc M khc
u pht huy tc dng TR
A. M ch b hp (ngay sau ch pht sinh M di n tri)
B. M nch b tht
c. M cnh chung b tht
D. M cnh ngoi b tht (di M gip trn)
E. M cnh trong b tht
34 B. Tt c cc m t sau v mi l ng T R
A. Cc xon mi c gn vo thnh ngoi mi
B. Xng sng gp phn to nn trn, thnh ngoi v thnh trong mi
c . Mt phn vch ngn hai mi l sn
D. Mt phn trn mi do xng l ma to nn
E. Sn mi do mm khu ci xng hm trn v mnh ngang ca xng khu
ci to nn
35. mt bnh nhn b sng n nim mc ngch mi gia, tt c cc l ca
cc xoang cnh mi b bt T R
A. Cc xoang sng gia B. Xoang hm trn c . Xoang bm
D. Cc xoang sng trc E. Xoang trn
36. mi b kh ko di do thiu tit dch ca cc tuyn nim mc; iu
ny chng t s tn thng ca tt c cc cu trc sau y T R
A. Hch chn bm khu ci B. TK ng chn bm c . TK mt
D. TK ln E. TK su
37- Nhng m t sau y v t hu u ng T R
.-N nm di nn s, trc thn cc t sng c II v III
B. N thng trc vi mi
c . N thng vi hm nh qua vi tai
D. N c 3 hnh nhn nm trn cc thnh trn v bn u
E. N thng di vi khu hu
38. Nhng m t sau y v khu hu u ng T R
A. N l phn hu d khm nht qua ng ming
B. N ngn cch vi thanh hu bi thng thit

493
 c. N lin tip vi ming qua eo hng
D. N c tng cng 3 hnh nhn trn cc thnh
E. N cn c gi l phn ming ca hu
39. Trong phu thut ct hnh nhn khu ci, mt bc s tht cc nhnh t
tt c cc M sau y T R
A. M khu ci nh B. M mt c. M li
D. M.gp trn E. M hu ln
40. Nhng m t sau y v thanh hu u ng T R
A. N thng vi thanhiqun qua l (ng) vo thanh qun
B. N ngn cch vi thanh qan bi sn gip, sn phu v c nhn-phu bn
c . N lin tip di vi thc quiv
D. N thng trn vi khu hu V
E. N cn c gi l phn thanh qun ca h ^
41. Yt c cc m t sau v li l ng TR
A. Cc c ca n do thn kinh h thit chi phi
B. Nhng n v gic cc nh dng i do thng nh chi phi
c . Hai phn ba trc ca n do thn kinh sinh ba chi phi cm gic chung
D. N nhn c cc si v gic t cc thn kinh mt v li-hu
E. Phn r li gn thng thit nhn c cc si cm gic v gic qua TK
thanh qun trong.
42. Tt c cc m t sau y v cc tuyn nc bt l ng T R

A. ng tuyn di li ch yu vo sn ming dc theo np di li

B. ng tuyn di hm pht sinh t phn nng ca tuyn
c . ng tuyn mang tai xuyn qua c thi kn
D. Tuyn di li c chi phi bi cc si vn ng tit dch i trong thng nh
E. Phn su ca tuyn di hm nm gia cc c hm-mng v mng-li
43. Tt c cc c im sau c dng phn bit rng ci vi rng tin ci TR
A. S chn rng B. s' mu (c) ca thn rng
c . Kch thc ca rng D. Tnh cht ca men rng
E. V tr v th t ca rng
44. Nhng m t sau v khe 6 m t trn u ng TR
A. N x qua cnh ln ca xng bm

494
 B. N nm gia cnh nh v cnh ln xng bm
c. N
thngm
tvihsgia
D. N nm pha sau-ngoi ng th gic
E. N cho cc TK vn nhn, rng rc v ging i qua
45. Nhng m t sau y v mng mt iL ng TR
A. N nm gia phng trc v phng sau
B. N c thu dch nui dng
c . N to vi gic mc mt gc mng mt - gic mc
D. N giu mnh mu v sc t
E. N c vai tr iu tit lng nh sng vo nhn cu
46. Nhng m t sau y v gic mc u ng TR
A. N c li ln hn cng mc
B. N trong sut
c . N rt giu mch mu
D. N d b tn thng v l phn l nht ca nhn cu
E. N c bao quanh bi vin gic mc
47. Nhng m t sau y v vng mch th gic u ng T R
A. N gm phn (lp) sc t ngoi v phn TK trong
B. N c chiu dy khng i t sau ra trc
c . N cha cc t bo cm th nh sng
D. N c mch mc v M trung tm vng mc nui dng
E. N ni vi vng mc th mi ti ming tht
48. Nhng m t sau y v thu knh u ng TR
A. N li u hai mt trc v sau
B. N c treo vo th mi bi vng mi
c . N n hi v trong sut
D. N khng c mch mu
E. N c thu dch nui dng
49. Nhng m t sau v m ch mc l ng TR
A. Nm su hn cng mc nhng nng hn vng mc
B. Tip ni vi th mi ngang mc ming tht
c . Nui dng cho lp ngoi vng mc th gic
D. Giu mch mu v sc t
E. L ngun cp mu duy nht cho vng mc

495
 50. Nhng m t sau y v ng tai ngoi u ng TR
A. N i t xon tai ti mt ngoi mng nh
B. N c cu to bng sn 2/3 ngoi v xng 1/3 trong
c . N c thnh trn ngn hn thnh di
D. N c ph bng da c cha tuyn tit ry tai
E. N l mt ng khng thng
51. Nhng m t sau y v m ng nh u ng TR
A. N ngn cch hm nh vi ng tai ngoi
B. N to nn ton b thnh ngoi hm nh
c . N lin quan mt thit vi cn xng ba v thng nh
D. N gm phn chng trn v phn cng di
E. N c mt b chu vi gn vo xng
52. Nhng m t sau y v ng c tai u ng TR
A. N l phn mng ca c tai, cha ni dch
B. N cng vi mnh xon xng ngn cch thang (tng) tin nh vi thang (tng) nh
c . N ch nm trong c tai, khng nm trong tin nh
D. N cng xon 2,5 vng nh c tai xng
E. N thng vi cu nang bi ng ni
53. Nhng m t sau y v nhng cu tr c thnh m o ca hm nh
u ng TR
A. nh l phn u ca c tai li vo hm nh
B. Ca s tin nh l ni lin h tin nh vi hm nh
c. Ca s c tai l ni lin h thang (tng) tin nh ca c tai vi hm nh
D. Li ng TK mt do ng TK mt nh vo hm nh
E. Mm hnh c nm trc nh
54. Mt ng ct ngang qua c m ct qua cc M gip di cng s ct
qua tt c cc cu tr c sau TR
A. Cc TK thanh qun qut ngc B. Cc M cnh ngoi
c . Cc TM gip di D. Cc TK lang thang E. Kh qun
55. Nhim trng trong bao cnh c th lm tn thng tt c cc cu trc
sau y TR
A. TK lang thang B. M cnh chung c . Thn giao cm
D. TM cnh trong E. M cnh trong

496
 56. Thn chnh T K mt b t trong mt phu thut ct khi u tuyn mang
tai, dn n lit tt c cc c sau TR
A. C thi kn B. C trm-mng c . C cng mng nh
D. C g m ln E. Bng sau c hai bng
57. Tt c cc T K sau y i qua khe mt trn TR
A. TK ging B. TK mt c . TK vn nhn
D. TK rng rc E. TK th gic
58. Nhng m t sau y v m ri T K c u ng T R
A. N tch ra TK chm nh v TK chm ln
B. N vn ng hu ht cc c di mng (qua quai c)
c . N vn ng cho c honh (TK honh)
D. N cm gic cho vng c trc (TK ngang c)
E. N khng cm gic cho da trn
59. Tt c cc m t sau y v m ri c v cc nhnh ca n l ng TR
A. Cc TK c c I- c IV cung cp cho m ri c cc si TK cm gic da
B. TK ngang c cm gic cho cc mt trc v bn ca c
c . Cc TK trn n cm da cho da ph vng vai
D. Cc TK vn ng cho cc c di mng l nhng nhnh ca quai c
E. Cc TK c c I - c IV ng gp cc si vn ng cho m ri c
60. M t ng m kh qun thp di eo tuyn gip c th gp tt c cc
mch mu sau y T R
A. TM gip di hoc cc nhnh ca n B. Cung TM cnh
c . Thn sn-c D. TM cnh tay-u tri E. M gip n
61. Trc khi ct b mt khi u lnh trn c mt bnh nhn, mt phu thut
vin khm tam gic c sau. Tt c cc m t sau v tam gic ny l ng TR
A. Gii hn sau ca n l b trc c thang
B. N c bng trc (bng trn) c vai-mng chia thnh hai tam gic
c . N cha M trn vai, mt nhnh ca thn gip-c
D. Trn ca n c to bi c bm da c
E. N cha TK ph
62. Tt c cc m t sau y v thanh qun l ng T R
A. L vo thanh qun c to nn bi cc np phu-thng thit

497
 B. Cc np thanh m nm trn thanh tht
c . Cc si TK cm gic t thanh qun c TK lang thang a v no
D. Thanh qun ko di xung di ti ngang mc t sng c th su
E. Thanh qun iu chnh lung kh i vo v ra khi phi pht ra m
63. Tt c cc m t sau v T K thanh qun trong l ng T R
A. N l mt nhnh ca TK thanh qun trn
B. N c th cha cc si v gic cho thng thit
c . N cm gic cho nim mc thanh qun
D. N vn ng cho c nhn-gip
E. N c M thanh qun trn i km
64. Tt c cc thn kinh sau y nm trong thnh xoang hang trn mt
on ng i ca chng TR
A. Cc TK vn nhn B. Cc TK ging c . Cc TK rng rc
D. TK hm di E. Cc TK mt
65. M t thng tn xm ln l T M cnh c th lm tn thng tt c cc
cu trc sau y TR
A. TK lang thang B. TK ph c. TM cnh trong
D. TK h thit E. TK li-hu
66. t T K ln s sinh ra tt c cc tnh trng sau y T R
A. Gim tit dch tuyn l B. Mt v gic khu ci
c . Kh mi v khu ci D. Gim tit dch tuyn mang tai
E. Mt cm gic chung trn ming
67. C th lm mt phn x nh sng ca ng t bng cch ct tt c cc
T K sau y T R

A. Cc TK mi ngn B. TK mi di c. TK vn nhn
D. TK th gic E. Hch mi
68. t T K vn nhn c th gy ra tt c cc tnh trng sau y TR
A. Sa m B. Lit c th mi c . Mt trc nhn cu c ko ra ngoi
D. Gin ng t E. Mt tit dch tuyn l
69. Kh gic mc do thiu dch lm m c th l du hiu ca s tn thng
tt c cc T K sau T R
A. Phn tn cng ca TK l B. Nhnh g m ca TK hm trn
c . TK b D. TK ln E. TK ng chn bm

498
 70. C ng nut cn n tt c cc thn kinh sau TR
A. TK h thit B. TK ph lang thang
D. TK mt E. TK sinh ba
Cc cu hi 71-75
Hy gn kt mi m t di y (71-75) vi l s thch hp nht
A. L bu dc B. L ln c . Khe -nh
D. Mnh sng E. L trn F. ng chn bm
G. Khe mt trn H. L bm-khu ci I. ng tai trong
J. L tnh mch cnh
71. Tn thng ti T K i qua cu trc ny gy mt cm gic ca cc rng
hm trn.
p*
72. Tn thng T K i qua cu trc ny gy mt cm gic ca khp thi
dng hm di
73. L ni i qua ca T K cm gic cho mt phn basau ca li
74. L ni i qua ca T K cm gic cho vch mi, phn sau thnh ngoi mi
v phn trc ca khu ci cng
75. L ni i qua ca T K cha cc si i giao cm trc hch ti tuyn l
Cc cu hi 76-78
Hy gn kt mi m t di y (76-78) vi c thch hp nht
A. C chn bm ngoi B. C chn bm trong
c . C thi kn D. C vng ming E. C g m ln
76. C ny thuc loi c ci t_
77. C ny ko c xng hm di ra trc
78. C ny lm mi ng li
Cc cu hi 79-83
Hy gn kt mi m t di y (79-83) vi xoang T M s thch hp nht
A. Xoang hang B. Xoang sigma
c . Xoang dc trn D. Xoang ngang E. Xoang thng
79. Nm ng tip ni ca lim i no v lu tiu no
80. Un cong ra ngoi v ra trc trong b li ca lu tiu no
81. Nm trong b li ca lim i no
82. Thng ni trc tip vi cc T M mt
83. Tr nn lin tip vi T M cnh trong ti l T M cnh

499
 Cc cu hi 84-88
Hy gn kt mi m t di y (84-88) vi T K c m t
A. TK h thit B. TK thanh qun qut ngc
c . Thng nh D. TK li E. TK li-hu
84. Vn ng cho cc c ni ti ca thanh qun
85. Cm gic chung cho hai phn ba trc ca li
86. Cm gic v gic cho hai phn ba trc ca li
87. Vn ng cho cc c ni ti ca li
88. Mang cm gic t cc p th quan xoang cnh
Cc cu hi t 89-93
Hy gn kt mi m t di v (89-93) vi T K thch hp nht
A. TK h thit B.TK lang thang c . Thng nh
D. TK li E. TK li-hu
89. Vn ng cc c ni ti ca thanh qun
90. Cm gic chung cho hai phn ba trc ca li
91. Mang cc si vn ng tit dch cho tuyn mang tai
92. Vn ng cho cc c ni ti ca li
93. Cm gic cho hm nh
Cc cu hi 94-98
Hy gn kt mi tnh trng lm sng c m t di y (94-98) vi tn
thng c lin quan nhiu nht
A. Tn thng TK li-hu B. V khuyt trn mt
c . Tn thng TK mt D. t cc M no
E. Tn thng TK lang thang F. Tn thng TK sinh ba
G. t cc TM no H. Tn thng TK vn nhn
I. Tn thng TK rng rc J. Rch M mng no gia
K. Tn thng TK su L. Tn thng TK ln
94. Phim chp s ca mtbnh nhn cho thy c gy phn trai xng thi
dng v mt ng gv i qua l gai
95. Sau mt tai nn t, mt ph n 21 tui khng th mm mi
96. Mt bnh nhn c sa m
97. Mt nn nhn b nh mnh vo u v phim chp s cho thy c khi
mu t di mng cng

98. Mt bnh nhn c biu hin gin mch tuyn l

500
 P N V GII THCH PHN OU c

1-B. C chn bm ngoi bm tn vo a khp v bao khp ca khp thi

dng-hm di.
2-D. C ng h ming (h xng hm di) c s tham gia ca c chn bm
ngoi. C chn bm trong, c cn v c thi dng tham gia vo c ng ngm
ming (nng xng hm di).
3-B. TK li-hu chi phi cho c trm-hu. C nv l mt mc xc nh TK li-
hu v, khi TK nv i vo thnh hu, n un cong ra sau quanh b ngoi c trm-hu.
4-C. TK thanh qun ngoi chi phi cho c nhn-gip, tn thng TK ny lm
mt kh nng lm cng dy thanh m. Khe thanh mn c m rng bi c nhn-
phu sau.
5-B. TK ngang c chi phi cho da vng tam gic c trc; TK tai ln chi phi
cho vng da sau loa tai v trn tuyn mang tai. Quai c chi phi cho cc c di mng,
bao gm cc c c-gip, c-mng v vai-mng.
6-D. M cnh chung thng tch i thnh cc M cnh trong v ngoi ngang
mc b trn ca sn gip.
7-A. Xoang trn nm trong b ca lu tiu no.
8-E. TM no ln cng xoang dc di v xoang thng.
9-C. Cc si i giao cm trong TK b i vo hch tai, nichng tip ni
synp, v cc si i giao cm sau hch i theo TK tai thi dng ti chi phi tuyn
mang tai.
10-D. Thnh ngoi mi l ni vo ca ng l-mi v tt c cc xoang cnh
mi. Mnh thng ne xng khu ci v mm chn bm cng sp phn to nn
thnh ngoi mi. Xon mi di khng phi l mt phn ca m o sng.
11-B. Tuyn mans tai l tuyn nc bt ln nht nm trc mm chm v c c-
n-chm, sau ngnh hm di v c chn bm trong. M cnh trong khng i qua
tuyn mans tai v thng ch c mt ng tuyn thot ra b trc.
12-D. Cc phn ca thanh qun tnh t trn xung l tin nh,bungthanh
qun, thanh mn v di thanh mn.
13-D. Cc c ngoi lai ca thanh qun lm cho thanh qun chuyn ng c;
cc c ni ti chi tc ng n dy thanh m.
14-D. Vt n ca soan nang ln thnh trong ca tin nh l ngch bu dc v vt
n ca cu nang l nsch cu.
15-A. ng tai nsoi cons hnh ch S: lc u hng vo trong, ra trc v ln
trn, tip cong ra sau v cui cng li hng vo trong ra trc v xung di. Ko
loa tai ln trn lm gim cong ca ns tai ngoi khi khm tai.
16-C. TM cnh ngoi do nhnh sau ca TM sau hm di v TM tai sau hp nn.
N i trn mt nng c c-n-chm v thng vo TM di n. Cc TM gip
trn v gia l nhnh ca TM cnh trong.

501
 17-C. M cnh chung chy dc b trc c c-n-chm, trc mm ngang cc
t sng c.
18-D. Cc nhnh ihi dng nng, chm v tai sau ca M cnh ngoi cp mu
cho hu ht da u. ----------- -
19-B. TK thanh qun trong i km M thanh qun trn.
20-C. TK honh i xung trn mt nng c bc thang trc v i vo ngc mt
sau ca TM di n.
21-C. Lit TK mt c th ko theo vim ri lot gic mc v phn x chp mt b
mt do lit c vng mt (c lm nhm mt).
22-C. TK ging chi phi c thng ngoi, tc l c ko nhn cu ra ngoi. Tn
thng TK ging dn ti lc trong v chng nhn i.
23-C. t TK lang thang c hai bn lm cho no mt kh nng kim sot h tun
hon qua ng TK ny, lm cho tn s tim v huyt p tng; tiu ho km do nhu
ng v s tit dch ca ng d dy-rut gim; cc c hu v thanh qun b lit gy
kh khn cho nut, ni v th. Tt c nhng tc ng ny c th dn n cht.
24-C. t M mng no gia trong hp s m mng no cn nguyn vn th
mu s t li khoang trn cng.
25-A. Hai phn ba trc ca li c chi phi bi TK li, mt nhnh ca phn
hm di ca TK sinh ba.
26-C. Cc xng vm s lin kt vi nhau bng khp si.
27-E. C c-n-chm co ( mt bn) lm cho mt quay v pha i din.
28-D. M di n nm sau c bc thang trc.
29-B. C vng mt c chi phi bi TK mt v c tc dng lm nhm mt. Lit
c ny lm sa m di, gy nn trn nc mt.
30-C. ng ngc ch bt cho trc TK lang thang tri.
31-B. Cc M di n c nguyn u v ng i khc nhau nhng phn nhnh
ging nhau.
32-A. No cn c cp mu bi M t sng, nhnh ca M di n.
33-E. Cung TM cnh ni TM cnh trc hai bn vi nhau.
34 A: D. Vng ni ca M di n khng th pht huy tc dng y khi
M cnh trong b tht.
34B: D. Xng l ma to nn mt phn ca vch mi.
35-C. Xoang bm vo ngch bm-sng ca mi.
36-E. Cc si i giao cm vn ng tit dch cho cc tuyn nim mc ca mi
ln lt i trong TK mt, TK ln, TK ng chn bm v hch chn bm-khu ci.
TK su cha cc si sau hch giao cm chi phi cho cc mch mu tuvn l v
nim mc mi v ming.
37-A. T hu nm trc cung trc ca t i.

502
 38-B. Thng thit l np y thanh qun trong lc nut. Khng c cu trc no
ngn cch khu hu v t hu.
39-D. Hnh nhn khu ci nhn c mu t nhnh khu ci nh ca M hm trn,
nhnh khu ci ln ca M mt, M hu ln v cc nhnh lng li ca M li.
40-B. Phn di ca thanh hu ngn cch vi thanh qun bi sn nhn, sn
phu v cc c gian phu.
41-B. Cc nh dng i nm hai phn ba trc ca li nhng cc n v gic
ca chng c chi phi bi TK li-hu. TK li-hu chi phi cc cm gic chung v
v gic cho mt phn ba sau li.
42-B. ng tuyn di hm xut pht t phn su ca tuyn.
43-D. Khng c s khc bit v men rng gia cc loi rng.
44-A. Khe mt trn nm gia cnh ln v cnh nh xng bm.
45-B. Ch c thu knh v gic mc l cn n s nui dng ca thu dch.
46-C. Gic mc khng c mch mu.
47-B. Chiu dy ca vng mch gim dn t sau ra trc.
48-A. Mt sau ca thu knh li hn mt trc.
49-E. Vng mc c cp mu bi mch mc v M trung tm vng mc.
50-B. 2/3 trong ng tai ngoi c cu to bng xng thi dng.
51-B. Mng nh to nn phn ln thnh ngoi hm nh. Phn trn ca thnh
ngoi mng nh l xng (tng ng vi thnh ngoi ngch thng nh).
52-C. on u ca ng c tai nm trong tin nh.
53-C. Ca s c tai l ni thng thang nh ca c tai vi hm nh, c mng nh
ph y.
54-B. Mt ng ct ngang qua c m ct t cc M gip dis ct qua cc
M cnh chung nhng khng qua cc M cnh ngoi.
55-C. Bao cnh cha TK lang thang, cc M cnh chung v trong, v TM cnh
trong.
56-C. C cng mng nh c chi phi bi phn hm di ca TK sinh ba.
57-E. TK th gic v M mt i qua ng th gic.
58-A. m ri c tch ra TK chm nh nhng TK chm ln tch ra t nhnh sau
ca TK sng c th hai.
59-A. TK c I khng cha cc si cm gic da.
60-C. Thn sn-c l mt thn ngn. N i ra sau ti c xng sn th nht,
ni n chia thnh cc M c su v gian sn trn, v khng lin quan ti phn kh
qun di eo tuyn gip. Mt ng m kh qun thp di eo tuyn gip khng gp
thn sn-c.

503
 61-B. Tam gic c sau c bng di c vai-mng chia thnh hai tam gic.
62-B. Cc np thanh m nm di thanh tht. Cc si TK cm gic t thanh qun
i trong nhnh thanh qun trong ca TK thanh qun trn v trong TK thanh qun qut
ngc, m tt c cc TK ny l nhnh ca TK lang thang.
63-D. TK thanh qun trong l mt nhnh ca TK thanh qun trn: n cm gic
cho phn nim mc thanh qun trn np thanh m v cm gic v gic cho thng
thit v phn r li lin k. TK thanh qun ngoi chi phi cho cc c nhn-gip v
kht hu di.
64-D. Cc TK vn nhn, ging, rng rc v mt u nm trong thnh ca xoang
hang. Phn hm di ca TK sinh ba khng nm trong thnh xoang hang.
65-D. L TM cnh cho TM cnh trong v cc TK li-hu, ph v lan2 thang i
qua.
66-D. TK ln cha cc si i giao cm trirc hch l cc si vn tit tuyn l
v cc tuyn nim mc ca mi v khu ci. N cn cha cc SI cm gic v gic
cho khu ci, cc si cm gic chung cho trn ming. Tn thng TK b gy
gim tit dch tuvn mang tai.
67-B. ng ra ca cung phn x lin quan n phn x ca ng t VI nh
sng (tc l phn x co ng t khi c lung tia sng chiu vo vng mc) bao gm
cc si i giao cm trc hch trong TK vn nhn (tn cng hch mi) v cc si i
giao cm sau hch trong cc TK mi ngn (xut pht t hch mi). ng vo ca phn
x nv l cc si TK th gic. Cc TK mi di cha cc si giao cm sau hch.
68-E. Cc si vn tit tuyn l n t hch chn bm khu ci, v vi vy t TK
vn nhn s khng nh hng n tit dch tuvn l. TK vn nhn vn chuvn cc si
i giao cm ti c tht ng t v c th mi.
69-C. Cc si vn tit tuyn l l cc si i giao cm i trong cc TK mt.
ln, ng chn bm, hm trn, g m v l. TK b cha cc si vn tit (i giao
cm trc hch) ti tuyn mang tai.
70-B. Nut l mt c ng phc tp bao gm: cc c ng ca li y thc
n vo khu hu. c ng nng khu ci mm ng ng vo t hu. c ns nng
xng mng v thanh qun ng ng vo thanh qun, v c ng co cc c kht
hu y thc n qua hu. Phn hm di ca TK sinh ba chi phi cc c trn mno
(bng trc c hai bng v c hm-mng). TK lang thang chi phi cc c cua khu
ci, thanh qun v hu. TK h thit chi phi tt c cc c ca li, tr c khu ci-li
(do TK lang thang chi phi).
71-E. L trn l ni i qua cua phn hm trn TK sinh ba. Tn thns TK ny
gy mt cm gic ca cc rng hm trn.
72-A. L bu dc l ni i qua ca phn hm di TK sinh ba. Tn thns TK
ny gy mt cm gic ca khp thi dng-hm di.
73-J. L tnh mch canh l ni i qua ca TK li-hu. TK ny cm sic cho
mt phn ba sau ca li.
74-H. L bm-khu ci l ni i qua ca TK mi-khu ci, l TK cam gic cho
vch mi v phn trc ca khu ci cng.

504
 7 5-p
trc h a h c^n bm l ni i qua ca T K ng chn bm. T K n y cha cc s
d i giao cm ti tuyn l.
16-E.C g m ln co gy nn v mt ci v n ko gc ming ln trn v ra sau.

T ^-C ohan bm trong, c thi dng v c cn tham gia vo c ng nng

xng nam v^m
V-viii lming).
i n i n g / , C Uiiaii
chn UUI
bm ngoi ko xng hm di ra trc
trong c dng\\*Yft\nn
n g V v ^ /u-
^ ^ xng L'- - di).
hm .
78-D. C vu. tsvv^ ^ mi ng li
79-E.
Xoang thang, tWvj v\\eo dng tip ni gia lim i no v lu tiu no.
Xoang ngang ch^
8 0 -D. cha\ Tar.v. .
Uvv
o, r ~ a va trc trong b li pha ngoi ca u tiu no
81-C. Xoang doc trn nmiovvoy. ... r > u nau.
~ ' . " . Kn) ca lim ai no.
82-A. Xoang hang thng ni trc Vittv . _
, ^ m t
83-B. Xoang sigmia tr nn lin tip vVx^ ,
84-B. TK lang thang vn ng cc c ni \v cnh.
qut ngc v TK thanh qun ngoi. * qun qua TK thanh qun
85-D. TK li cm gic chung cho hai phn batnic
CUa\u'v.
86-C. Thng nh cm gic vi gic cho hai phn ba Xruo o{
^avxiav.
87-A. TK h thit vn ng cho tt c cc c ni ti ^
ngoi lai ca li tr c khu ci-li (do TK lang thang vn ng') 1 V ll c cc c
88-E. TK li-hu mang cm gic t cc p th quan xoang cr^
r tr \ 1 - T M - _ _ 1_ 1- i l . 1 ____ 2 ____ ________________ r T ' ! / _____V .

92-A. TK h thit chi phi tt c cc c ni ti ca li.

93-E. TK li-hu cm gic cho hm nh, vi tai v xoang chm.
94-J. Mt ng gy i qua l gai s lm rch M mng no gia.
95-C. Cc mi c mm li bi c vng ming, mt c c chi phi bi TK
mt. Xng hm trn c nng ln (ngm ming) bi cc c chn bm trong, cn v
thi dng, nhng c do TK hm di chi phi.
%-H. Mt c m bi c nng m trn, c c chi phi bi TK vn nhn.
97-G.T mu di mng cng sy ra khi c rch cc TM no khi chng i t b
mt no ti cc xoang TM mng cng.
98-K. Cc si iao cm sau hch i trong TK su chi phi cho cc mch mu
tuyn l.

505
 61-B. Tam gic c sau c bng di c vai-mng chia thnh hai tam gic.
62-B. Cc np thanh m nm di thanh tht. Cc si TK cm gic t thanh qun
i trong nhnh thanh qun trong ca TK thanh qun trn v trong TK thanh qun qut
ngc, m tt c cc TK ny l nhnh ca TK lang thang.
63-D. TK thanh qun trong l mt nhnh ca TK thanh qun trn; n cm gic
cho phn nim mc thanh qun trn np thanh m v cm gic v gic cho thng
thit v phn r li lin k. TK thanh qun ngoi chi phi cho cc c nhn-gip v
kht hu di.
64-D. Cc TK vn nhn, ging, rng rc v mt u nm trong thnh ca xoang
hang. Phn hm di ca TK sinh ba khng nm trong thnh xoang hang.
65-D. L TM cnh cho TM cnh trong v cc TK li-hu, ph v lang thang i
qua.
66-D. TK ln cha cc si i giao cm tric hch l cc si vn tit tuyn l
v cc tuyn nim mc ca mi v khu ci. N cn cha cc si cm gic v gic
cho khu ci, cc si cm gic chung cho trn ming. Tn thng TK b gy
gim tit dch tuyn mang tai.
67-B. ng ra ca cung phn x lin quan n phn x ca ng t vi nh
sng (tc l phn x co ng t khi c lung tia sng chiu vo vng mc) bao gm
cc si i giao cm trc hch trong TK vn nhn (tn cng hch mi) v cc si i
giao cm sau hch trong cc TK mi ngn (xut pht t hch mi). ng vo ca phn
x ny l cc si TK th gic. Cc TK mi di cha cc si giao cm sau hch.
68-E. Cc si vn tit tuyn l n t hch chn bm khu ci, v v vy t TK
vn nhn s khng nh hng n tit dch tuyn l. TK vn nhn vn chuyn cc si
i giao cm ti c tht ng t v c th mi.
69-C. Cc si vn tit tuyn l l cc si i giao cm i trong cc TK mt,
ln, ng chn bm, hm trn, g m v l. TK b cha cc si vn tit (i giao
cm trc hch) ti tuyn mang tai.
70-B . N u t l m t c n g phc tp bao gm : cc c n g ca li y thc
n vo khu hu, c ng nng khu ci mm ng ng vo t hu, c ng nng
xng mng v thanh qun ng ng vo thanh qun, v c ng co cc c kht
hu y thc n qua hu. Phn hm di ca TK sinh ba chi phi cc c trn mng
(bng trc c hai bng v c hm-mng). TK lang thang chi phi cc c ca khu
ci, thanh qun v hu. TK h thit chi phi tt c cc c ca li, tr c khu ci-li
(do TK lang thang chi phi).
71-E. L trn l ni i qua ca phn hm trn TK sinh ba. Tn thng TK ny
gy mt cm gic c?a cc rng hm trn.
72-A. L bu dc l ni i qua ca phn hm di TK sinh ba. Tn thna TK
ny gy mt cm gic ca khp thi dng-hm di.
73-J. L tnh mch cnh l ni i qua ca TK li-hu. TK ny cm gic cho
mt phn ba sau ca li.
74-H. L bm-khu ci l ni i qua ca TK mi-khu ci, l TK cm gic cho
vch mi v phn trc ca khu ci cng.

504
 75-F. ng chn bm l ni i qua ca TK ng chn bm. TK ny cha cc si
trc hch i giao cm ti tuvn l.
76-E. C g m ln co gy nn v mt ci v n ko gc ming ln trn v ra sau.
77-A. C'chn bm trong, c thi dng v c cn tham gia vo c ng nng
xng hm di (ngm ming). C chn bm ngoi ko xng hm di ra trc
trong c ng h ming (h xng hm di).
78-D. C vng ming lm mi ng li.
79-E. Xoang thng chy dc theo ng tip ni gia lim i no v lu tiu no.
80-D. Xoang ngang chy ra ngoi v ra trc trong b li pha ngoi ca lu tiu no.
81-C. Xoang dc trn nm trong b li (b trn) ca lim i no.
82-A. Xoang hang thng ni trc tip vi cc TM mt.
83-B. Xoang sigm tr nn lin tip vi TM cnh trong l TM cnh.
84-B. TK lang thang vn ng cc c ni ti ca thanh qun qua TK thanh qun
qut ngc v TK thanh qun ngoi.
85-D. TK li cm gic chung cho hai phn ba trc ca li.
86-C. Thng nh cm gic v gic cho hai phn ba trc ca li.
87-A. TK h thit vn ng cho tt c cc c ni ti ca li v tt c cc c
ngoi lai ca li tr c khu ci-li (do TK lang thang vn ng).
88-E. TK li-hu mang cm gic t cc p th quan xoang cnh.
89-B. Thn kinh thanh qun qut ngc v TK thanh qun ngoi, cc nhnh ca
TK lang thang, vn ng cc c ni ti ca thanh qun.
90-D. TK li cm gic chung cho hai phn ba trc ca li.
91-E. TK li-hu vn chuyn cc si trc hch i giao cm i trong TK nh
v TK b v synp hch tai vi cc thn t bo ca cc si sau hch i giao cm;
cc si sau hch i trong TK tai-thi dng v chi phi cho tuyn mang tai.
92-A. TK h thit chi phi tt c cc c ni ti ca li.
93-E. TK li-hu cm gic cho hm nh. vi tai v xoang chm.
94-J. Mt ng gy i qua l gai s lm rch M mng no gia.
95-C. Cc mi c mm li bi c vng ming, mt c c chi phi bi TK
mt. Xng hm trn c nng ln (ngm ming) bi cc c chn bm trong, cn v
thi dng, nhng c do TK hm di chi phi.
96-H. M t c m bi CO' nng m trn, c c chi phi bi TK vn nhn.
97-G. T mu di mng cng sy ra khi c rch cc TM no khi chng i t b
mt no ti cc xoang TM mng cng.
g-K- Cc si g ia o cm sau hch i trong TK su chi phi ch o cc m ch m u
tuyn l-

505
6. PHN NGC

6.1. Thnh ngc

1. Cn xng c tip khp vi tt c cc cu trc sau TR

A. Thn xng c B. Xng sn th nht
c . Xng sn th hai D. Xng sn th ba E. Xng n
2. T t c cc m t sau y v cc xng sn l ng TR
A. Cc M, cc TM v cc TK gian sn i trong cc rnh sn
B. Cc c sn tip khp vi cc mm gai ca cc t sng
c . Cc sn sn gn 10 cp xng sn trn vi xng c
D. 7 i xng sn trn c gi l cc xng sn tht
E. 2 i xng sn di c gi l cc xng sn ct
3. T t c cc m t sau v cc M gian sn l ng TR
A. Su cp M gian sn trc trn cng tch ra t M ngc trong
B. Tt c cc M gian sn sau tch ra trc tip t M ch ngc
c . Hai M gian sn sau trn cng l nhnh ca M gian sn trn ca thn
sn-c
D. M c-honh tch ra cc M gian sn trc cho cc khoang gian sn t
th 7 ti th 9
E. Cc M gian sn nm trong rnh sn, gia TM trn v TK di

6.2. Tim v tun hon thai

4. Trn b mt thnh ngc, nh tim nm
A. Ngang mc gc c
B. Ngang mc khoang gian sn th t bn tri
c. Ngang mc khoang gian sn th nm bn tri
D. Ngang mc khoang gian sn th nm bn phi
E. ngang mc mm mi kim xng c
5. Phn ln nht ca mt c-sn ca tim nhn thy c trn mt phim
chp ngc trc-sau c to nn bi
A. Tm nh tri B. Tm nh phi c . Tm tht tri
D. Tm tht phi E. y tim
6. Mch no trong cc mch bo thai sau y tr thnh dychng trn ca
gan sau khi sinh?

A. ng TM B. ng M c . M rn

506
 D. TM rn E. TM cnh rn
7. Nhm tnh trng no sau y m t cc v tr ln lt ca van M phi,
van M ch v hai van nh tht trong lc tm tht bp?
A. M, m, ng B. ng, ng, m c . ng, m, ng
D. M, ng, m E. M, ng, ng
8. Cu trc no trong cc cu trc sau y nm tm tht phi?
A. H bu dc B. B vch b c . Cc c lc
D. Nt xoang-nh E. L ca cc tnh mch phi
9. Gim mnh dng mu chy trong cc M vnh c nhiu kh nng l do
s bt tc mch ca mt mng x va nm trong
A. Thn M phi B. M ch ln c . Xoang vnh
D. M ch xung E. Cung M ch
10. Phn no ca h c tm hay b hoi t nu mt cc mu lm tc nhnh
m ca M vnh tri?
A. Phn trc ca tm tht tri B. Vng gian tht trc
c . Vng gian tht sau D. Phn sau ca tm tht tri
E. Phn trc ca tm tht phi
11. M t my pht nhp tm nhn to c cy cho mt bnh nhn 55 tui.
M no trong cc m dn truyn sau y khng cn hot ngtt?
A. B nh-tht B. Nt nh-tht c . Nt xoang-nh
D. Mng li si di ni tm mc E. Cc tr ca b nh-tht
12. M t no trong cc m t sau v cc TM tim ng?
A. TM tim ln i km M gian tht sau
B. TM tim gia i km M gian tht trc
c . TM tim trc tn cng tm nh phi
D. TM tim nh i km theo nhnh m ca M vnh tri
E. Cc TM chch ca tm nh tri tn cng tm nh tri
13. Bc s cn t ng nghe u nghe c ting ca van hai l?
A. Trn u trong ca khoang gian sn th hai bn tri
B. Trn u trong ca khoang gian sn th hai bn phi
c . khoang gian sn bn bn tri trn ng gia n
D. khoang gian sn nm bn tri trn ng gia n
E. Trn na phi ca u di thn xng c

507
 14. Gim mnh tun hon mu trong M m chy dc T M tim ln trong
rnh gian tht trc l do tc
A. Nhnh m ca M vnh tri B. Nhnh b ca M vnh phi
c. M vnh tri D. M vnh phi
E. Nhnh b ca M vnh tri
15. Tm tht phi cha tt c cc cu trc sau y TR

A. Cc c nh B. Cc thng gn c. B vch b
D. Cc c lc E. Cc b c tim
16. Tt c cc m t sau y v tim v cc cu trc c lin quan vi n l ng TR
A. N nm trung tht gia
B. u trn ca tm tht phi c gi l nn ng mch
c . Rnh vnh nm gia cc tm nh v cc tm tht
D. Tun hon mu trong cc ng mc vnh t ti a tronglc tm tht gin
v ti thiu trong lc tm tht bp
E. Cc M vnh l nhng nhnh ca cung M ch
17. Tt c nhng cu trc sau y to nn b tri ca bngtim-mch trn
phim chp ngc trc-sau T R
A. Cung M ch B. Thn M phi c . Tm nh tri
D. Tiu nh tri E. Tm tht tri
18. T t c cc m t sau v v tun hon thai l ng TR
A. Tm nh phi tip nhn mu giu oxy t bnh rau
B. p lc tm nh phi cao hn p lc tm nh tri
c. Mu t M phi chy vo M ch qua ng M
D. L bu dc cho mu i t tm nh tri sang tm nh phi
E. ng TM cho php mu giu oxy t TM rn i thng v TM ch di m
khng phi qua gan
19. Tt c nhng m t sau y v nhng cu trc tham gia vo tun hon
thai l ng TR
A. ng TM cho php mu TM rn ti c TM ch di m khng buc phi
qua gan
B. M rn mang mu ti bnh rau ly oxy
c . ng M ng kn v chc nng ngay sau khi sinh
D. TM rn mang mu giu oxy t bnh rau ti thai
E. TM rn tc sau khi sinh tr thnh dy chng TM

508
 20. T t c nhng m t sau y v ng M l ng TR
A. N ng kn v mt gii phu nhiu tun sau khi sinh
B. N vn chuyn mu ngho oxy thi k trc sinh
c . N bt ngun t cung M ch th su
D. N ni TM phi tri vi M ch
E. N gip cho mu t thn M phi i thng n M ch m khng phi qua
tun hon phi
21. Tt c nhng tnh trng sau l nhng thay i bnh thng sy ra trong
tun hon sau khi sinh TR

A. Tng tun hon mu qua hai phi B. ng M ng li

c. Tng p lc tm nh tri D. ng l bu dc
E. ng TM rn phi
22. Tt c cc tnh trng sau khin cho tm tht phi phi lm vic nhiu
(dn ti ph i) T R
A. M phi hp B. L nh-tht tri nh bt thng
c. Cc van M phi ng khng kn
D. Mt l nh-tht phi rng khc thng (h)
E. Hp M ch
23. Chng huyt khi (s hnh thnh khi mu ng) trong xoang vnh c
th gy gin tt c cc TM sau TR
A. TM tim ln B. TM tim gia c . TM tim trc
D. TM tim nh E. TM chch ca tm nh tri
Cc cu hi 24-28
Hy kt ni mi m t di y (24-28) vi cu trc thch hp ca tim
A. Tm tht phi B. Tm tht tri c . L nh-tht phi
D. Vch gian tht E. Mt phi vch gian nh
24. N l mt vch ngn gm phn mng v phn c
25. Ni c mt h hnh bu dc
26. L mt bung tim hnh thp c ba m t trc, sau v trong
27. L mt cu tr c nm nn tm tht phi
28. L bung tim c thnh dy nht
Cc cu hi 29-33

509
 c . Thu di phi phi D. Thu trn phi tri
E. Thu di phi tri
45. Cc phn thu ph qun-ph no sau y c dn kh bi ph qun
gia phi phi?
A. Gia v bn B. Trc v sau
c . y trc v y gia D. y trc v y sau
E. y bn v y sau
46. Tt c cc m t sau v h h hp l ng TR
A. Phi tri c mt li
B. Cc vng sn c mt cc ph qun chnh
c . Phi tri c th tch nh hn phi phi
D. Ph qun chnh chia thnh cc ph qun thu ti ca kh qun
E. Phi phi thng nhn c mt M ph qun
47. Tt c cc m t sau v phi phi l ng TR
A. N c 10 phn thu ph qun phi
B. N thng nhn mt M ph qun
c. N c ba ph qun thu
D. Thu trn ca n c phn hnh li gi l li
E. N c dung tch hi ln hn phi tri
18. Tt c nhng m t sau y v ph qun chnh phi u ng TR
A. N c ng knh ln hn ph qun chnh tri
B. Cc d vt d i vo n hn l vo ph qun chnh tri
c . N tch ra ba ph qun thu
D. N di hn ph qun chnh tri
E. N chy di cung TM n
Zc cu 49-53
Hy kt ni mi m t di y (49-53) vi cu trc thch hp ca phi
B trc ca phi B. Ph qun chnh phi
2. Ph qun chnh tri D. Mt trong ca phi
l. B di ca phi
19. C on cong lch vo ngch sn-honh mng phi
50. L gianh gii gia mt sn v mt trong (mt trung tht)

511