T.C.

MLL ETM BAKANLII

METAL TEKNOLOJS

BOMA-BURMA
521MMI048

Ankara, 2011
 Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.
 NDEKLER

AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. BOMA YAPMAK ............................................................................................................. 3
1.1. Boma ......................................................................................................................... 3
1.2. Bomann tanm......................................................................................................... 3
1.3. Boma ileminin eitleri ........................................................................................... 3
1.3.1. Tek Tarafl Boma ............................................................................................ 3
1.3.2. Keli ift Tarafl Boma ................................................................................. 4
1.3.3. Keli Drt Tarafl Boma ................................................................................ 4
1.3.4. Yuvarlak Tek Tarafl Boma ............................................................................ 5
1.3.5. Yuvarlak ift Tarafl Boma ............................................................................ 5
1.4. Bomann Scak ekillendirmedeki Yeri.................................................................... 5
1.5. Bomada Kullanlan Scak Takmlar ..................................................................... 7
1.5.1. Scak El Takmlar ......................................................................................... 7
1.5.2. Scak Makineleri............................................................................................ 8
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 9
LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 13
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 14
2. BURMA YAPMAK ........................................................................................................... 14
2.1. Burma ....................................................................................................................... 14
2.2. Burmann Tanm ...................................................................................................... 14
2.3. Burmann Scak ekillendirmedeki Yeri .................................................................. 14
2.4. Burmada lem Sras ................................................................................................ 14
2.5. Burmada Kullanlan Scak Takmlar ................................................................... 16
2.6. Burmada Tavlamann nemi .................................................................................... 16
2.7. Burmada Meydana Gelen Eksenel Eilmeler ........................................................... 17
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 18
LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 21
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 22
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 24
KAYNAKA ......................................................................................................................... 25

i
 AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD 521MMI048
ALAN Metal Teknolojisi
DAL/MESLEK Ortak Alan
MODLN ADI Boma-Burma
Bu modl boma-burma ilemlerinin verildii renim
MODLN TANIMI
materyalidir.
SRE 40/16
N KOUL Bu modln n koulu yoktur.
YETERLK Scak boma ve burma yapmak
Genel Ama
Gerekli ortam ve ekipman salandnda paralara boma ve
burma ilemini yapabileceksiniz.

Amalar
MODLN AMACI 1. Tavlanm malzemelerin ilem yaplacak yerlerine gre
bask kullanarak kuvvet uygulayp scak boma ilemini
yapabileceksiniz.
2. Tavlanm malzemelerde burulacak blgenin alt
snrndan balama, st snrndan dndrme hareketi
yaparak scak burma ilemini yapabileceksiniz.
Ortam: Metal ileri atlyesi
ETM RETM
Donanm: Demirci oca ve takmlar, rs, scak i kumpas,
ORTAMLARI VE
demici mengenesi, eki, alt ve st boncuk bask, varyoz,
DONANIMLARI
burma anahtar ve yaplacak i iin uygun metal malzeme
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen
lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
LME VE retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
DEERLENDRME doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak
modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri
lerek sizi deerlendirecektir.

ii
 GR
GR

Sevgili renci,

Bu modlde, metal teknolojileri alanndaki scak ekillendirme ilemlerinden Boma

ve Burma konusu anlatlacaktr.

Belirlediiniz amalara ve mesleki yeterlik dzeyine ulaabilmeniz iin aldnz

modllerin neleri kapsadn iyi anlamanz gerekmektedir.

Boma-burma ileminde metallerin, kristal yaplar gerei souk olarak ilem

grdnde krlgan bir yap ierdiini ve ar bir g gerektirdiini; tavlandklarnda ise
ekillendirilmelerinin kolaylatn, bu modl uygularken greceksiniz.

Gemiten gnmze demirin insanlk tarihindeki hzl geliimi, modern teknoloji ve

ferforje sanatnn ortaya kmasn salamtr. Teknolojik zmleri gelitiren zanaatkrlar
ferforje adyla demiri kullanmlardr. Bylelikle demir zellikle mimari ve dekorasyon
alannda kullanlmaya balamtr.

1
2
 RENME FAALYET-1
RENME FAALYET-1
AMA

Atlye ortamnda, tavlanm malzemelerin ilem yaplacak yerlerine gre bask

kullanarak kuvvet uygulayp scak boma ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Scak ekillendirme alannda alan sanayi sektrlerini gezerek boma ilemi

ieren uygulamalar rapor hline getiriniz, snf ortamnda tartnz.

1. BOMA YAPMAK
1.1. Boma
Boma ilemi ssleme demirciliinde ok sk kullanlan scak biimlendirme
yntemlerinden birisidir.

1.2. Bomann tanm

Malzemenin istenilen yerinde kesit daralmas meydana getirmek iin yaplan ileme
boma denir.

1.3. Boma ileminin eitleri

Boma ilemi 4 ekilde yaplmaktadr. Bunlar aada detayl ekilde anlatlmtr.

1.3.1. Tek Tarafl Boma

ekil1.1de grld gibi paralarn tek tarafnda kesit daralmas elde etmek iin
yaplan dvme ilemine tek tarafl boma ilemi denir.

ekil 1.1: Tek tarafl boma ilemi

3
1.3.2. Keli ift Tarafl Boma
ekil1. 2de grld gibi paralarn ift tarafnda kesit daralmas elde etmek iin
yaplan dvme ilemine ift tarafl boma ilemi denir.

ekil 1.2: Keli ift tarafl boma

1.3.3. Keli Drt Tarafl Boma

ekil 1.3te grld gibi paralarn drt tarafnda kesit daralmas elde etmek iin
yaplan dvme ilemine drt tarafl boma ilemi denir.

ekil 1.3: Keli drt tarafl boma

4
1.3.4. Yuvarlak Tek Tarafl Boma
ekil 1.4te grld gibi boncuk baskyla parann tek tarafna yaplan dvme
ilemine boma denir.

ekil 1.4: Yuvarlak tek tarafl boma

1.3.5. Yuvarlak ift Tarafl Boma
ekil 1.5te grld gibi boncuk baskyla parann ift tarafna yaplan dvme
ilemine ift tarafl boma ilemi denir.

ekil 1.5: Yuvarlak ift tarafl boma

1.4. Bomann Scak ekillendirmedeki Yeri

Scak ilem basamaklarnn her biri tek bana yaplabildii gibi birbirlerini takip eden
ilem basamaklar olarak da uygulanabilmektedir.

Scak ekillendirmede boma ilemi el takmlar ile (boncuk bask, kare bask, balyoz,
vb.) yaplabilecei gibi scak i makinalarndan (ahmerdan vb.) yararlanlarak da yaplabilir.

5
 Scak ilerin yapmnda kullanlan el takmlar veya makineleri seilirken paralarn
zellikleri gz nnde bulundurulmaldr.

6
1.5. Bomada Kullanlan Scak Takmlar
Genel olarak scak iilikte kullanlan takmlardr. Ancak amaca uygun boma
ilemini yapmak amacyla tasarlanm takmlar da vardr.

1.5.1. Scak El Takmlar

Scak ekillendirmede boma ilemleri daha ok kk paralara uygulanmaktadr. Bu
ilemler iin kullanlan el takmlarnn balcalar aaya karlmtr.

7
1.5.2. Scak Makineleri
Scak ekillendirme ilemi yaplacak paralarn boyutlar ve saylar eki ya da
balyoz (varyoz) ile biimlendirmeye uygun deilse scak ekillendirme ilemi aada
verilen scak i makineleri ile gerekletirilir.

1. ahmerdan 4. Hava ekici

2. Eksantrik pres 5. Dme ekiler
3. Vidal friksiyon presler 6. Hidrolik presler

Resim 1.1: a- ahmerdanda alma, b- Eksantrik pres

8
 UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Tavlanm malzemelerin ilem yaplacak yerlerine gre bask kullanarak kuvvet
uygulayp scak boma ilemini yapnz.

lem Basamaklar neriler

Parann boma yerini, keski veya nokta

ile markalaynz.
Paray uygun ksaca yerletiriniz.
Paray ocaa eik olarak ate yzeyine
bastrarak yerletiriniz.

Resim 1.2:Ksa ile i parasn tutma

Parann tav scaklna gelmesini Parmak kavramasnn sk olmasna
bekleyiniz. dikkat ediniz.
Atein evreye zarar vermesini nlemek
iin tedbir alnz.
Renk Scaklk
Renkleri doru grebilmek iin ortam
aydnlatmasnn doalve aydnlk
Koyu turuncu 900 C olmasna dikkat ediniz.

Turuncu 950 C

Ak turuncu 1000 C

Sar 1100 C

Ak sar 1200 C

Bej 1300 C

Tablo 1.1: elikler iin renk tablosu

9
 Paray turuncu-sar (950 C ile 1100 C
) renkler arasnda iken ocaktan
karnz.

Para yzeyine yapan kmr ve

curuflar tel fra temizleyiniz rs
zerine yerletiriniz.

Resim 1.3: parasnn curufunun

temizlenmesi
Para kenarna boma ilemi yaplacaksa
drt ke bask kullannz.
Curuflarn zarar vermemesi iin i
ayakkablarnn i gvenlii kurallarna
uygun olmasna dikkat ediniz.
Bask ileminde kullanlan gerecin
dengeli yerletirilmesine dikkat ediniz.
Dik kullanmda kayma olmamasna
dikkat ediniz.

Resim 1.4: Drt ke bask kullanm

Boma ileminde drt ke ve boncuk

baskya uygulanan kuvvetleri dik
uygulaynz.

10
Resim 1.5: Dik bask uygulamas ve evirme
Eer drt taraf boma yaplmak
istenirse paray 90o evirerek kuvvet
uygulama ilemini tekrarlaynz.

evirme annda ksac skca tutunuz.

Alt yuvann rse dzgn
yerletirildiine emin olunuz.

Resim 1.6: Boncuk bask uygulamas

Parann ortasna boma ilemi
yaplacaksa boncuk bask kullannz.

11
 Resim 1.7: Boncuk bask uygulamas
Biten i parasnn temizliini yapnz.
llerini ve dzgnln kontrol
ediniz.
stenilen forma gelip gelmediinden
emin olmak iin lme yapnz.
Altlk, basklar ve ekileri
temizleyiniz.

Resim 1.8: Dolayl lme ilemi

12
 LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

1. Gerecin istenilen yerine kesit daralmas meydana getirmek iin yaplan ileme
. denir.

2. Boma ilemi yaplacak parann tavlama scakl

..dereceleri arasnda olmaldr.

3. Boma ilemi yaplacak parann tavlama renkleri olmaldr.

4. Kk i paralar ocakta tavlanrken ile tutulmaldr.

5. Keli tek tarafl boma ileminde bask kullanlr.

6. Yuvarlak tek tarafl boma ileminde..bask kullanlr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

13
 RENME FAALYET-2

RENME FAALYET-2
AMA

Atlye ortamnda tavlanm malzemelerde burulacak blgenin alt snrndan balama,

st snrndan dndrme hareketi yaparak scak burma ilemini yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Scak ekillendirme alannda alan sanayi sektrlerini gezerek burma ilemi

ieren uygulamalarn rapor haline getiriniz, snf ortamnda tartnz.

2. BURMA YAPMAK
2.1. Burma
Scak ekillendirmede burma yntemi kullanlarak ok eitli ssleme ileri
yaplabilir.

2.2. Burmann Tanm

Gerelere estetik bir grnm kazandrmak iin farkl kesitlerdeki malzemeleri kendi
eksenleri etrafnda dndrerek yaplan ileme burma denir.

2.3. Burmann Scak ekillendirmedeki Yeri

ou kez ssleme amacyla yaplan bir ilem basamadr. Burulacak i paras kare
ya da lama kesitli paralar olabilir.

Gnmzde ferforje ssleme sanatnda mimari ve dekorasyonda parmaklk, amdan

vb. ilerde ok kullanlan bir sanat daldr.

2.4. Burmada lem Sras

parasnn burulacak ksm tavlanp souk olan ucu mengeneye balanr. Dier u
burulacak ksmn bittii yerden bkme kolu araclyla tutulup tek yne dndrlr. Burma
ilemi bitinceye kadar i parasnn tavnn korunmasna dikkat edilmelidir.

Parann tav derecesi istenilen snrlarn altna der ise tavlama tekrarlanarak burma
ilemine devam edilmelidir.

14
Resim 2.1: Parasnn mengeneye balan

Resim 2.2: Burma ilemine balama

Resim 2.3: Burma ileminin 2. Adm

15
 Resim 2.4: Burma ileminin tamamlanmas

2.5. Burmada Kullanlan Scak Takmlar

Scak ekillendirmede burma ilemleri farkl kesitlerdeki (kare, lama, yuvarlak dolu ve
bo) malzemelere uygulanabilir. Bu ilemler iin kullanlan el takmlarnn balcalar
aada verilmitir.

1. Ksa
2. Uygun bir dndrme kolu
3. Scak i mengenesi (ayakl mengene)
4. eki
5. Aa tokmak
6. Scak i kumpas
7. Tel fra

Resim 2.5:Ayakl mengene Resim 2.6: Dndrme kolu Resim 2.7:Aa tokmak

2.6. Burmada Tavlamann nemi

Her scak ekillendirme ileminde tavlamann nemi byktr. Burma ileminde
helislerin eit aralklarda oluturulabilmesi iin scakln burulma yaplacak ksmlarn her
yerinde ayn olmasna dikkat edilmelidir.

16
2.7. Burmada Meydana Gelen Eksenel Eilmeler
Burma ilem srasnda burma kuvvetinin eit uygulanamamas sonucunda ortaya kan
eksenel bozukluklardr. Eer istenmeyen eilmeler meydana gelirse burmann helislerine
zarar vermeyecek ekilde aa tokmak veya helis oluuna uygun basklar ile dorultma
ilemi yaplmaldr (Resim 2.5).

Resim 2.8: Eksenel eilmenin dzeltilmesi ilemi

17
 UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Tavlanm malzemelerde burulacak blgenin alt snrndan balama, st snrndan
dndrme hareketi yaparak scak burma ilemini gerekletiriniz.

lem Basamaklar neriler

Parann burma yaplacak alt ve st snrn

keski veya nokta ile markalaynz.
Paray uygun ksala tutunuz, ocaa eik
olarak ate yzeyine bastrarak
yerletiriniz.

Resim 2.9: Ksa ile tutarak tavlama ilemi

Uygun markalama ortam
Parann tav scaklna gelmesini oluturunuz.
bekleyiniz. Eldiven kullannz.
Para turuncu-sar renkler arasnda iken Tav renkleri bilginizi gzden
(950 C ile 1100 C) ocaktan karnz. geiriniz.
Para yzeyine yapan kmr ve curuflar
tel fra ile temizleyiniz.

Resim 2.10: Ksa ile tutarak tel fra ile curuf

temizleme ilemi
Tavlama ilemi burma blgesinin dna
tamsa buralar soutunuz.

18
 Burulacak blgenin markalama izgisinden
scak i mengenesine (ayakl mengeneye)
balaynz.

Fralama ynne dikkat ediniz.

Resim 2.11: Scak i parasn mengeneye

balama ilemi
Burulacak blgenin st snrndan uygun
bir burma kolu ile malzemeyi kendi ekseni
etrafnda dndrnz. Mengeneye balarkan i gvenlii
kurallarna uyunuz.
Yere paralellik ok nemlidir.
Ayn iten ok sayda yaplacaksa
burma says ve ynne dikkat ederek
burma ilemini yapnz.

Resim 2.12: Scak i parasn mengenede

bklmesi ilemi

Resim 2.13: Scak i parasn mengenede

19
 bklmesi ilemi
Burma srasnda meydana gelen eksenel
eilmeleri dzeltiniz.

Eilmeleri dzeltirken parann

souma hzna dikkat ediniz.
Eksenel eilmelerin ynlerine dikkat
ediniz. Gerekli durumlarda yardmc
i paras kullannz.

Resim 2.14: Scak i parasnn dzeltilmesi

Eksenel eilmelerin burma ilemi srasnda

olumamasna dikkat edilmelidir.

20
 LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

1. Gerelere estetik bir grnm kazandrmak amac ile kare, lama ubuklarn kendi
eksenleri etrafnda dndrerek deiik bir biim oluturmaya..denir.

2. Burma ilemi yaplacak parann tavlama scakl .dereceleri

arasnda olmaldr.

3. Burma ilemi yaplacak parann tavlama renkleri

olmaldr.

4. paralar ocakta tavlanrken ile tutulmaldr.

5. paras burulmak zere balanr.

6. Burma ilemi yaplacak i paras, burulmak zereile tutulur.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

21
 MODL DEERLENDRME

MODL DEERLENDRME
UYGULAMALI TEST

Uygulama Fotoraf

Yukarda ekli verilen 25 x 5 x 200 mm lamann verilen llere gre:

a) Bir ucundan 40 mm lsnden alt ve st boncuk bask ile bounuz.

b) Dier ucundan 40 mm mesafeden mengeneye balayp 60 mm burma boyundan

burma kolu ile 900 burma ilemini uygulaynz.

22
DEERLENDRME LE
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

parasn markaladnz m?

Uygun ksa setiniz mi?

parasn uygun bir ekilde ocaa yerletirdiniz mi?

parasn ekillendirme scaklna getirdiniz mi?

ekillendirme scakln renk tablosundan kontrol ettiniz
mi?
Paray ocaktan alrken ksacn souk olmasna dikkat
ettiniz mi?
Setiiniz bask ie uygun mu?

parasn tel fra ile temizlediniz mi?

Boma ilemi srasnda ekillendirme scakln
korudunuz mu?
Scak i ap kumpas ile lleri kontrol ettiniz mi?

Uygun burma kolu setiniz mi?

Burma ileminin 900 olmasna dikkat ettiniz mi?

Burma srasnda meydana gelen eksenel eilmelere
dikkat ettiniz mi?
lemleri yaparken zaman dikkatli kullandnz m?

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

23
 CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI

1 Boma
2 950 C- 11000C
0

3 Turuncu Sar
4 Ksa
5 Kare
6 Boncuk

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 Burma
2 950 C- 11000C
0

3 Turuncu Sar
4 Ksa
Ayakl
5
mengeneye
6 Dndrme kolu

24
 KAYNAKA

KAYNAKA
ERSOY Rt, Demircilik Meslek Teknolojisi, Milli Eitim Basmevi,
stanbul
LALK Stk (eviren), (ABB), Metallerin lenmesi in Temel El Kitab
BKME, Bonn
Mesleki ve Teknik Eitim Mstearl Etd ve Planlama Dairesi Bakanl,
Scak Demircilik Meslek Analizi El Demircilii, Ankara, 1969.
ZL Arif Hikmet, Demircilik Meslek Teknolojisi, Milli Eitim Basmevi
stanbul, 1974.
SERFEL Y. Saip, Meslek Teknolojisi I, Ankara, 2001.
TOPCU Ahmet Mithat, Atlye ve Teknoloji, Ankara, 1973.

25