Si e bnin t part tan sapunin?

Sapuni formohet nga reaksioni i nj acidi (yndyra, q mund t jet

shtazore ose bimore) me nj baz (NaOH, sod kaustik ose KOH, potas
kaustik). N prodhimin artizanal si baz prdoret finja, tretsira e KOH q del
nga tretja e hirit n uj, ose NaOH (sod kaustike) e bler.

Foto: Sapun i br n shtpi

N t kaluarn sapuni prgatitej n vjesht ose n pranver. N vjesht
therreshin derrat dhe me dhjamin e prfituar nga therrja prgatitej sapun.
Kurse n shtpit ku nuk rritej bagti sapuni zakonisht prgatitej n pranver
me hirin e zjarrit t dimrit dhe me yndyrn e skuqur t gatimeve.
Nse n prodhimin e sapunit prdorim hirin e tepruar nga zjarri i sobs me
dru, yndyrn e skuqur, dhe e prpunojm me metodn e ftoht, sapuni del me
pak kosto.
Hapat e prodhimit t sapunit n shtpi:
Kujdes! Gjat prodhimit t sapunit duhet t ruajm lkurn, syt, sepse finja
sht GRRYESE, DJEG. Nse bhemi pis me finj duhet t shplahemi
menjher me uj, dhe mundsisht me uthull (kjo neutralizon bazn).
Ent e rekomanduara pr prgatitjen e sapunit jan prej materiali q nuk
grryhet si psh. xhami, eliku, enameli, guri, qeramik.
1. Prgatitja e finjs: prdoret hi i pastr, pa bloz. Q hiri t jet sa m i
bardh drut digjen n zjarr t fort. Hiri i pemve me fara t zhveshura
(pa lule) si pishat, bredhat, dllinjat, selvit nuk sht i prshtatshm pr
t br finj, sepse ka rrshir. Pr do 2 pjes hi prdorim ~1 pjes uj.
Ky raport sht orientues, fortsia e finjs do t provohet gjithsesi
 prpara prdorimit dhe mund ti shtohet uj ose ti hiqet sipas
nevojs. Sa hi na duhet pr t br sapun? Shum receta t vjetra
prmendin nj raport 36 litra hi pr 2 kg dhjam.
Marrim nj vazo lulesh qeramike me vrim n fund, apo nj ene
plastike/barrele druri dhe i bjm nj vrim n fund ose anash afr fundit.

Foto: Vazo pr prgatitjen e finjs.

N fund t vazos vendosim nj shtres zhavorri. Mbi kt vendosim nj shtres
kashte apo gjethe pishe. Zhavorri dhe kashta pengojn daljen e hirit bashk me
finjn. Mbi kt shtres ngjeshim hirin e ftohur. Siprfaqen e hirit e bjm me
pak pjerrsi drejt qendrs q drejtimi i ujit t ndihmohet drejt qendrs. Lm
~5-10 cm hapsir t lir n kov pr ujin q do hedhim.
E vendosim vazon mbi mbshtetje, posht vazos vm nj en ku do t rrjedh
finja.
Uji pr brjen e finjs nuk duhet t jet i fort (me prqndrim t lart
kriprash). Uji i shiut sht m i miri, se nuk ka minerale dhe klor. N
munges t tij, prdorim uj burimi oligomineral. N munges t tij prdorim
uj t zakonshm (uj lumi, pusi) por kt e provojm pr fortsin prpara
prdorimit, duke shkumosur nj sapun n t. Nse sapuni shkumos mir, uji
sht i mir. Nse sapuni shkumos me vshtirsi, i shtojm ujit pak sod buke,
e tresim sodn dhe bjm prap testin e shkums, kt test mund ta
prsrisim derisa sapuni t shkumos mir.
E nxehim ujin deri n zierje dhe e derdhim n vazon me hi. Finja pas ca
kohsh do filloj t rrjedh dalngadal nga fundi i vazos. Dalja e gjith finjs
mund t krkoj or deri n dit.
Si ta kuptojm se finja sht e fortsis s duhur pr ta prdorur pr
prodhimin e sapunit?
Mnyra e par: Marrim nj pend pule a rose dhe e fusim n finj. Nse penda
fillon t shkrij finja sht e fort sa duhet.
Mnyra e dyt: Marrim nj vez t freskt, t pagatuar dhe e zhysim n finj.
Nse zhytet plotsisht, finja nuk sht e fort sa duhet, prandaj ajo duhet
forcuar. Pr kt e ziejm q t avulloj ose e kalojm finjn prsri n hi.
Foto: Veza e freskt n finj. Nse veza pluskon dhe del me nj ovale me gjatsi
2-3 cm sipr ujit, athere finja sht e fortsis s duhur.
Nse veza pluskon pothuaj plotsisht mbi uj, athere finja sht shum e fort
dhe duhet ti hedhim pak uj dhe ta bjm prap provn e vezs.
Finja mund t lihet t thahet n diell, e thar ruhet m mir.

Foto: Finj duke u thar n diell.

2. Prgatitja e yndyrs:
Nse do prdorim dhjam: e ndajm dhjamin nga mishi, e presim copa-copa,
Shtojm pak uj n enn ku do e shkrijm dhe e vm n zjarr t ngadalt q
t shkrij.
Foto: Dhjami duke u shkrir n zjarr
Q dhjami t mos mbaj er t fort mir sht t mos e lm t digjet gjat
shkrirjes, prandaj e trazojm shpesh.
Pasi ka shkrir, pr ta pastruar e kullojm n nj nap a kulles.

Foto: Dhjami i shkrir kalohet n kulles.

Foto: Dhjamin e lm n vend t freskt t ngrij.

Foto: Shtresa e ngrir e dhjamit e hequr nga siprfaqja e lngut.
E heqim shtresn e dhjamit nga lngu. E pastrojm nga papastrtit q mund
t ket n pjesn e poshtme.
Pr ta pastruar m tej dhjamin, i shtojm uj, e vm t ziej, pastaj e lm n
vend t freskt q t ngrij prap. Dhjami i ngrir ri sipr ujit, e heqim nga uji
dhe i heqim papastrtit q mund t ket.
Nqs. pr sapun do t prdorim yndyr q e kemi prdorur m par pr gatim
(psh. vajin me t cilin kemi skuqur patate, yndyrn e tepruar t mishit t
pjekur etj.), kjo mban er. Pr ti hequr ern pr do got yndyr shtojm 2 lug
lng limoni ose uthulle, gjysm gote uj dhe i ziejm bashk
3. Raporti finj: yndyr:
Meq sapuni prodhohet nga reaksioni i yndyrs me finjn, raporti i ktyre
duhet t jet i till q t mos mbetet finj apo yndyr e pasaponifikuar. Sapuni
me finj t lir djeg lkurn, kurse ai me yndyr t lir prishet m shpejt.
Sot prodhuesit e sapunit n shtpi masin saktsisht n pesh sasin e yndyrs,
t sods kaustike apo potasit kaustik dhe t ujit q do t prdorin, duke i
llogaritur sasit me formula t gatshme. Nj kalkulator pr llogaritjen e sasive
t nevojshme t prbrsve pr prodhimin e sapunit mund ta gjeni
n http://www.soapcalc.net/calc/SoapCalcWP.asp.
Qllimi i ktij artikulli sht t tregoj si prodhohet sapuni me mjete t
thjeshta, prandaj po supozoj q nuk kemi peshore dhe nuk e dim saktsisht
far prqndrimi ka finja (por me provn e vezs e dim se ka prqndrim t
mjaftueshm pr t saponifikuar yndyrn). Raporti i duhur yndyr-finj
ndryshon n varsi t llojit t yndyrs s prdorur dhe fortsis s finjs s
lngshme (fortsia e finjs varet nga lloji i drurit, nga raporti uj-hi, mnyra e
prodhimit etj.). Raporti i prafrt sht: 3 pjes yndyr przihen me 1 pjes
finj, n pesh. Raporti rregullohet gjat prodhimit t sapunit nse vihet re se
mbetet finj ose yndyr e lir.
4. Saponifikimi:
Kur finja przihet me yndyrn ndodh saponifikimi. Temperatura e przierjes
mbahet n 38 oC-100 oC derisa t ndodh saponifikimi.
Kur przierja bhet n temperatur t ult (38-48 oC), pas saponifikimit
fillestar sapuni lihet t thahet disa jav, koh gjat s cils saponifikimi
vazhdon. Kur przierja finj-yndyr bhet n temperatur zierjeje, saponifikimi
ndodh i plot gjat zierjes dhe nuk ka nevoj pr tharje disa javshe.
Ngadal, me curril, derdhim finjn e ngrohur n yndyrn e lngt t ngrohur,
duke trazuar me lvizje t shpejta n form 8. Gjithmon hedhim finjn tek
yndyra dhe jo yndyrn tek finja. Pr sasi t mdha sapuni mir sht t jen 2
njerz dhe sasit e finjs dhe t vajit shtohen pjes-pjes gjat przierjes.

Foto: Finja dhe yndyra przihen derisa przierja t bhet viskoze, t trashet si
puding
Sasia e finjs dhe yndyrs rregullohet gjat trashjes: nse pas trashjes mbi
przierje formohet nj shtres yndyre apo n prekje duket e yndyrshme athere
duhet t hedhim m shum finj; nse przierja nuk trashet athere duhet t
hedhim m shum yndyr. Pr sapunt e trupit ka rndsi q t mos mbetet
finj e pasaponifikuar sepse kjo e djeg lkurn.
Przierja merr trashsin e mjaltit t lngshm apo pudingut kur sht gati.
Nse kur kalojm nj lug npr przierje, luga l gjurm pr disa sekonda
athere sapuni sht gati; ose kur lshojm pika mbi przierje dhe kto mbeten
sipr przierjes pr disa sekonda athere sapuni sht gati pr kallp. Koha e
trashjes varet nga temperatura, lagshtia e dhoms dhe shpejtsia e trazimit.
Nse trashja nuk ndodh 15 minutat e para athere trazojm 15 minutat e para,
pastaj trazojm pr 5 minuta do 15 minuta.
Sapuni i br me finj hiri del m i but se sapuni industrial q bhet me sod
kaustike, prandaj ka qen zakon q pas saponifikimit i shtohej krip, nn
efektin e krips sapuni precipitonte nga uji, uji derdhej. Pr t forcuar sapunin
e br me finj shtohet gjysm luge gjelle krip pr do kg yndyr
Prfundimin e saponifikimit mund ta prcaktojm dhe duke e shijuar
przierjen/sapunin me majn e gjuhs: nse ka finj t pasaponifikuar gjuha
na djeg. Disa e krahasojn me djegjen q ndjejm kur prekim me gjuh polin e
nj baterie 9 voltshe. Nse nuk jemi t sigurt nse na djeg apo jo athere
mund t shijojm nj sapun t bler dhe sapunin q kemi br vet, dhe ti
krahasojm. Sapuni i br vet nuk duhet t djeg m shum se sapuni i bler.
Kur sapuni prodhohet n temperatur t ult provn e shijes e bjm pasi e
lm disa jav t thahet (saponifikimi vazhdon gjat tharjes).
5. Pasi sapuni sht trashur mund ti shtojm ngjyruesa, bim aromatike,
mjeksore. Pas ksaj e derdhim sapunin n kallp. E lyejm kallpin me yndyr
prpara derdhjes s sapunit q ky t hiqet leht nga kallpi.
Si kallp mund t prdoret do en, kuti, kontenier q nuk sht prej kallaji,
alumini, bakri, tefloni sepse reagojn me finjn.
E mbulojm kallpin me batanije q t qndroj ngroht dhe t vazhdoj
saponifikimi. E lm t rrij 1-3 dit.

Foto: Derdhja e mass s sapunit n kallp

5. Pasi 1-3 ditve e nxjerrim sapunin nga kallpi. Gjat ksaj kohe sapuni
sht forcuar, saponifikimi ka vazhduar. E presim sapunin me thik n
madhsin e dshiruar.
6. Copat e sapunit i lm n nj vend t freskt, t errt, t that pr 3-6
jav q t thahen.
Foto: Sapuni duke u thar
Probleme n prodhimin e sapunit
Przierja finj-yndyr nuk trashet: Kjo mund t vij pr shkak se: temperatura
sht e ult, przierja sht shum e ngadalt, ose raporti finj-yndyr nuk
sht i duhuri .
Przierja sht me kokrriza. Temperatura ka qen shum e lart, ose shum e
ult, ose przierja nuk ka qen e shpejt dhe e njtrajtshme sa duhet.
N sapun formohen njolla t verdha:

Foto: Sapun me njolla

Kur sapuni ka yndyr t lir t pasaponifikuar (sepse kemi prdorur m shum
se duhet apo nuk kemi trazuar mjaftueshm) kjo yndyr me kalimin e koh
acidifikohet dhe n sapun duken njolla yndyre.
Gjithashtu sapuni ka yndyr t pasaponifikuar kur n frkim me dorn l
yndyr. Pr t korrigjuar gabimin e grijm sapunin, e shkrijm n pak uj, i
shtojm finj dhe e trazojm derisa yndyra t saponifikohet.
Sapuni ka finj t pasaponifikuar:

Foto: Sapuni i fort, i that dhe q shkrmoqet.

Ose n kallpin ku sht sapuni krijohet lng, ose n siprfaqe t tij ka kristale
t ndritshme finje. Kjo tregon se ka finj t pasaponifikuar, sepse nuk kemi
trazuar mir, gjat ose kemi hedhur shum finj. Njsoj si n rastin kur ka
shum yndyr, gabimi rregullohet duke e ribr sapunin: e grijm, e shkrijmw
n pak uj, i shtojm yndyr dhe e trazojm derisa finja t saponifikohet.
Sapuni thyhet kur hiqet nga kallpi ose kur pritet. Mund t kemi shtuar shum
aditiv t that (bim mjeksore psh.), ose mund ta kemi trazuar m gjat se
duhet pasi sht trashur.
Sapuni ka nj shtres t holl bardhsie n siprfaqe. Sapuni ka reaguar me
oksigjenin n ajr. Ky sht vetm problem estetik.
Foto: Pluhur i bardh mbi sapun.
Sapuni ka bulza ajri. Mund ta kemi trazuar shum shpejt, ose shum gjat.
Sapuni sht m transparent n qendr se anash: Kur saponifikimi ndodh n
temperatur t lart sapuni kalon n nj faz q quhet xhelifikim, gjat s cils
merr ngjyr m transparente. Kur xhelifikimi ndodh vetm n brendsi t
sapunit, athere pjesa e brendshme e sapunit ka ngjyr m transparente se ajo
e jashtme. Ky sht vetm problem estetik.

Foto: Sapun pjesrisht i xhelifikuar.

Shnim: Informacioni pr kt artikull sht mbledhur nga burime t
ndryshme n internet, pa pasur prvoj personale n prodhimin e tij.