Atex2011 BK PDF

TMMOB
Elektrik Mhendisleri
Odas
ATEX SEMPOZYUMU
Bildiriler Kitab
EMOYAYINLARI
TMMOB
Elektrik Mhendisleri Odas
1954
ATEX SEMPOZYUMU
Bildiriler Kitab
1.Bask, Ankara-Ocak 2012

ISBN:978-605-01-0216-1
EMO Yayn No: SK/2011/10
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

Ihlamur Sokak No:10 Kat:2 06640 Kzlay Ankara
Tel: (312) 425 32 72 Faks: (312) 417 38 18
http://www.emo.org.tr E-Posta: emo@emo.org.tr
Ktphane Katalog Kart
378.242 ELE 2012

ATEX Sempozyumu bildiriler Kitab; Yayna Hazrlayan: Elektrik M-
hendisleri Odas, --1.bs.--Ankara. Elektrik Mhendisleri Odas, 2012
96 s.:29 cm (EMO Yayn No:SK/2011/10; ISBN:978-605-01-0216-1)
Parlayc Ortamlar-Gvenlik
Patlayc Ortamlar-Gvenlik
Dizgi
Bask
MATTEK Matbaaclk
Adakale Sokak no:32/27 Kzlay - ANKARA
Tel : 0 312 433 23 10
Fax : 0 312 434 03 56
E-Posta: info@mattekmatbaa.com
SUNU
Petrol, petrol rnleri, kimya, doal gaz, kmr madenleri, hububat silolar. eker fabrikalar,
kereste ve mobilya fabrikalar, ekmek frn ve fabrikalar, ila sanayi, gda sanayinin baz
kollar, gibi, yanc, parlayc ve patlayc maddeler ile uraan bir ok sanayi sektrnde
normal almada, arza veya bakm gibi hallerde (gaz, toz veya yanc sv buhar gibi
nedenler ile), patlayc ortam olumaktadr. Bu ortamlar ile ilgili dzenlemelerin genel ad
ATEX Direktifleri olarak anlmaktadr.
Parlayc ve patlayc ortamlarla ilgili olarak; "ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar,

personel eitimi, i ve ii sal gvenlii, kamusal denetim, rn belgelendirme"
konularnn yer ald sempozyum; bu alandaki sektrlerde alanlar, reticileri, rn
gelitirenleri, rn kullanclar, denetim srecinde yer alanlar ile mevzuat yapclarn bir
araya getirmeyi hedeflemitir.
lkemizde ilk defa yaplan "ATEX (Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik) Sempozyumu"
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas sekretaryasnda; evre Mhendisleri Odas, Jeoloji
Mhendisleri Odas, Kimya Mhendisleri Odas, Maden Mhendisleri Odas ile Petrol
Mhendisleri Odas`nn katklaryla dzenlenmitir. Sempozyum; Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanl`nn desteiyle de 22-23-24 Eyll 2011 tarihlerinde gerekletirilmitir.
Sempozyumda birok konuda bildiri sunulmu, tartmalar yaplm ve sektrn her

kademesinden katlmclar sempozyumda grlerini paylamlardr. Bu nedenle
sempozyum amacna ulamtr.
Alannda lkemizde ilk olan ATEX Sempozyumu nitelii ve niceliiyle nemli bir balang
olmutur. En az iki yllk periyotlarda, katlmn daha da arttrlarak, 2. Atex Sempozyumu`nun
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl ve Trk Standartlar Enstits katklaryla ilgili meslek
odalarnn ortak etkinlii olarak, gerekletirilmesi gerekmektedir.
Sempozyumu destekleyen Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlna, TRKAKa, MKEKe,

BOTAa ve TSEye, emei geen dzenleme kurulu ve danma kurulu yelerine, maddi
destek veren kurulularmza ve sempozyumu dzenleyen odalarmzn alanlarna,
bildirileri ile katk koyan katlmclara teekkr ederiz.
Cengiz GLTA
42. Dnem Ynetim Kurulu Bakan
Ocak 2012
NSZ
TMMOB uzmanlk alanlarnda rgtlenmi Odalaryla mhendislik ve mimarlk mesleklerinin

ve meslektalarnn geliimi, alma alanlarnn ve olanaklarnn zenginletirilmesi iin aba
gsterirken, uzmanlk alanna ilikin gelimeleri kamu yarar asndan izlemektedir.
Oluturduu birikimi, gereksinim duyan yelerine aktarmak ve kamu yararna sunmak

iin almakta, bunun iin kitap, dergi vb. yaynlarn yan sra kongre ve sempozyumlar
dzenlemektedir.
ATEX Sempozyumu bu erevede konunun tm bileenlerinin bir araya getirilmeye

alld, Patlayc Ortamlar konusunda srdrlen almalarn, mevzuatn, uygulamalarn
ve denetimlerin tantm ve tartlmasna frsat verildii bir platform olmutur.
Parlayc ve Patlayc ortamlarla ilgili olarak ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar,

personel eitimi, i ve ii sal gvenlii, kamusal denetim, rn belgelendirme konularnda,
sektrde alan, reticiler, rn gelitiren, rn kullanan, denetim srecinde yer alanlar
ile mevzuat yapclarn bir araya getirerek nmzdeki dnemde konunun neminin iyice
anlalmasn ve ileyiin daha salkl yrtlebilmesi amalanmtr.
Sempozyumun baars en az sunulan bildirilerin ve katklarn nitelii kadar, sonularnn

konuya ilikin toplumsal bilincin oluumuna katks ve hayatta karlk bulmasyla ll
olacaktr.
TMMOB bnyesinde ve Ulusal dzeyde ilk kez dzenlenen ATEX Sempozyumu Elektrik,
evre, Jeoloji, Kimya, Maden ve Petrol Mhendisleri Odalar`nn ortak etkinlii olarak ve Bilim,
Sanayi ve Teknoloji Bakanl destei ile gerekletirilmitir. Etkinlii ortak dzenlediimiz
meslek odalarna bakldnda birok farkl meslek disiplinini ieren bylesine nemli bir
konuda bir araya gelmek de bize ayr bir g katmtr. Bu ortak almann rn olan
sempozyum sonucunda Parlayc ve Patlayc ortamlar konusunda lke apnda hzl bir
gelime olaca aktr.
Sempozyumu destekleyen bakanlmza, emei geen dzenleme kurulu ve danma

kuruluna, maddi destek veren kurulularmza ve sempozyumu dzenleyen odalarmzn
alanlarna ve bildirileri ile katk koyan katlmclara ok teekkr ederiz.
Sempozyumun ulusal ve kamusal ihtiyalar karlamasn ve geleneksel olarak

srdrlmesini dileriz.
MURAT YAPICI
Dzenleme Kurulu Bakan
NDEKLER
Al Konumalar 9
Birinci Oturum 21
94/9/AT ATEX Ynetmelii Onaylanm Kurulu ve rn Belgelendirme

Salih Aydn 23
Patlayc Ortamlarda Gvenlik ve Denetim
Nurettin Terziolu 29
Patlayc Ortamlarda Kullanlan Kendinden Korumal Cihazlar
Grsel Eratak 35
Soru ve Cevaplar 39
kinci Oturum 47
Dnyada Yaanan Byk Endstriyel Kazalar-ATEX Direktiflerine Neden htiya Duyuldu?

zlem zkl 49
Tefti Kurulu nceleme ve Raporlarndaki Yayn ve Patlama Kazalar
zlem zkl 53
Patlayc Atmosferlerin (ATEX) Patlama Davranlar
Abdurrahman nce 57
Patlama Risk Deerlendirmesinde Bulank Mantk Kullanm
Merve Ercan Kalkan, Veli Deniz 61
i Sal, Gvenlii ve alma Ortamna likin 155 Sayl Szleme
Tevfik Gne 67
Soru ve Cevaplar 79
nc Oturum 87
Meskenlerde Elektrik Tesisatlarndan ya da Elektrikli Cihazlardan Kaynaklanabilecek Yangn
Risklerinin Analizi
Mehmet Cem engz, Mustafa Merdan 89
lkemiz tfaiye Tekilatlarnda Kiisel Korunma ve Mdahale Anlamnda ATEX Direktiflerinin
Uygulanabilirlii ve Kullanm
Blent Buldu 95
SAFEX INTERNATIONAL Nedir?
Zafer Snmez 101
Soru ve Cevaplar 109

Drdnc Oturum 119
Patlayc Ortamlarda Elektrik ebekesi ve Elektrik Tesisat Tasarm ve Kurulumu
M. Kemal Sar 121
Patlayc Ortam Bulunan Tesislerde Projelendirme ve Ruhsat lemleri
Murat Yapc 147
Endstriyel Tesislerde Patlayc Yanc ve Zehirli Gazlar in Gaz Alglama Sistemleri
zkan Karata 151
Patlayc Madde retimi ve Ortamlarnda ATEX Uygulamalarna Bir Yaklam
Sleyman Polat 159
Yasal Parametrelerde Uygunsuzluk ve Uyumsuzluk
Halil Kutlu 167
Soru ve Cevaplar 173
Panel; Ulusal Mevzuat ve Uygulamalar 181
ATEX Sempozyumu Sonu Bildirgesi 205
BLDRLER KTABI
8
ATEX (PARLAYICI VE PATLAYICI ORTAMLARDA GVENLK) SEMPOZYUMU
Al Konumalar
Murat Yapc - ATEX Sempozyumu Dzenleme Kurulu Bakan
Sayn Elektrik Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu Bakanm, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Bir-
liine bal meslek odalarmzn ynetim kurulu yeleri, yurtdndan gelen konuk konumaclarmz
Uwe Klausmeyer ve Wilfried Grote, niversitelerimizin ve kurumlarmzn deerli temsilcileri ve siz
katlmclar; Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan da desteklenen, Trk Mhendis ve Mimar
Odalar Birlii Elektrik Mhendisleri Odas sekreteryasnda, Elektrik, evre, Jeoloji, Kimya, Maden
ve Petrol Mhendisleri Odasnn ortak etkinlii olarak Trkiyede ilk defa dzenlenen ATEX Sempoz-
yumuna ho geldiniz.
Az nce alta arkadamzn da belirttii gibi, ksaca bir bahsetmek istiyorum. Parlayc ve patla-
yc ortamlarla ilgili ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar, personel eitimi, i gvenlii ve ii
sal, kamusal denetim, rn belgelendirme konularnda sektrde alan reticiler; rn geliti-
ren, rn kullanan ve denetim srecinde yer alanlarla birlikte mevzuat yapclarn bir araya getirerek,
nmzdeki dnemde konunun neminin iyice anlalmasn ve ileyiinin daha salkl yrtlme-
sini salamak amacyla Sempozyumumuzu bugn gerekletiriyoruz. Bu amala yrttmz a-
lmalar sonucu, mevzuat, denetim, ii sal ve i gvenlii, rn belgelendirme, projelendirme
ve ruhsat ilemleri konusunda bu balklar altnda toplam 4 oturumda 18 bildiri sunulacak, Ulusal
Mevzuat ve Uygulamalar konulu bir panel de gerekletirilecektir.
Etkinlii ortak dzenlediimiz meslek odalarna bakldnda, birok farkl meslek disiplinini ieren
bylesine nemli bir konuda bir araya gelmek de bize ayr bir g katm, Trk Mhendis ve Mimar
Odalar Birlii ierisinde bir arada retme geleneini pekitirmitir. Bu ortak almann rn olan
Sempozyum sonucunda, parlayc ve patlayc ortamlar konusunda lke apnda hzl bir gelime
olaca aktr.
Sempozyumu destekleyen Bakanlmza, emei geen Dzenleme ve Danma Kuruluna, maddi
destek veren kurulularmza, Sempozyumu dzenleyen odalarmzn alanlarna ve siz deerli
katlmclara, burada olduundan dolay Dzenleme Kurulu adna ok teekkr ederiz.
Sempozyumun baarl olmasn ve katlmclar iin yararl bir sre ilemesini dilerim. Teekkr
ederim.
BLDRLER KTABI
9
Cengiz Glta-EMO Ynetim Kurulu Bakan

Sayn Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii Ynetim Kurulu Bakanm, Sayn TRKAK Ynetim
Kurulu Bakan, Sayn Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl Sanayi Genel Mdrm ve Mdr Yar-
dmcm; Makine Kimya Endstrisinden Sayn temsilcim, TMMOBye bal odalarmzn deerli ba-
kanlar ve ynetim kurulu yeleri, sayn konuklar, deerli meslektalarm; ncelikle ahsm ve Elekt-
rik Mhendisleri Odas Ynetim Kurulu adna sizleri saygyla selamlyorum. Hepiniz ho geldiniz.
EMO olarak yllardr kendi meslek alanlarmz ilgilendiren konularda ulusal ve uluslararas dzey-
de birok sempozyum ve kongrenin altna imza atyoruz. Tm bu mesleki faaliyetlerimizde temel
anlaymz, mhendislik hizmetlerinin gelimesinde ve topluma sunulmasnda bilimin ve tekniin
kamu yararna uygulanmas iin aba gstermek olarak zetlenebilir. Bu anlay ile Trk Mhendis
ve Mimar Odalar Birlii ve meslek rgtmz nclnde, daha nce yeterli dzeyde ele alnma-
dn dndmz yeni ve nemli bir konu balyla bir aradayz. Evet, nereden aklmza geldi
parlayc ve patlayc ortamlarda gvenlik ya da uluslararas ismiyle ATEX Sempozyumu?
ncelikle Sempozyum balmz biraz amak gerekirse, petrol, petrol rnleri, kimya, doalgaz,
kmr madenleri, hububat silolar, eker fabrikalar, kereste ve mobilya fabrikalar, ekmek frn ve
fabrikalar, ila sanayii, gda sanayiinin baz kollar gibi, yanc, parlayc ve patlayc maddelerle u-
raan birok sanayi sektrnde, normal almada arza ve bakm gibi hallerde, gaz, toz veya yanc
sv buhar gibi nedenlerle patlayc ortam olumaktadr. Bu ortamlarla ilgili dzenlemelerin genel ad
ATEX direktifleri olarak anlmaktadr. 2003 ylndan bu yana alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl-
nn evirilerinde sz edilen ve Avrupadaki adyla ATEX olarak dilimize yerleen bu konuda birka
dnemdir komisyon almalarmz, konuya ilikin raporlarmz srmekteydi. Bir yanyla Sanayi ve
Ticaret Bakanl, yeni adyla Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl bnyesinde ATEX Komisyonunda
Oda olarak katlmaktaydk. 2011 ylnn banda, zellikle bu konuda bir sempozyum ihtiyacnn ge-
rek Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl yetkilileri, gerekse mesleki demokratik kurumlar tarafndan
gndeme getirilmesi zerine, TMMOB kapsamnda, sekreteryasn Elektrik Mhendisleri Odas ola-
rak stlendiimiz bu Sempozyumu, Maden, Jeoloji, Kimya, evre ve Petrol Mhendisleri Odasyla
birlikte dzenliyoruz.
zellikle sanayide, elektrik enerjisinin yan sra, LPG, LNG ve doalgaz kullanmnda da artlar g-
rlmektedir. Bu kadar ok enerji kayna i ie kullanlrken, birok eitlilii ve riskleri olan patlayc
ortamlarda daha dikkatli olunmas ve gelimelerin daha dinamik bir ekilde takip edilmesi bir zorun-
luluk haline gelmitir. Bu noktada, patlayc ortam oluabilecek iletmelerde alan, proje reten,
montajn yaptran ve kontrol eden mhendislere k tutacak bu Sempozyumda, sektrn nn
amak, daha salkl ve gvenli tesisler kurabilmek iin grevler kacana inanyoruz.
Deerli konuklar, sevgili meslektalarm; insanlk, tarih boyunca yaamn srdrmesi iin gerekli
olan temel gereksinimlerini ancak alma eylemiyle salayabilmitir. i sal ve i gvenlii ko-
nusu tm dnyada nemli bir problem olarak karmza kan, btn alanlar ilgilendiren alma
yaamnn en temel unsurlarndan biridir. Meslek hastalklarn ve i kazalarnn nemli bir sorun
olarak gndeme gelmesi sanayilemenin geliimiyle younluk kazanmtr. Sorunlarn younluuna
ve toplumsal tepkilere bal olarak da zm nerileri retilmesi ve yaama geirilmesine ynelik
almalar, ii sal ve i gvenlii konusundaki etkinliklere ivme kazandrmtr; ancak, yaplan
tm almalara, alnan onca nleme ramen, dnyada ve lkemizde i kazalar ve meslek hastalk-
lar can almaya, sakat brakmaya devam etmektedir. alan ii saysna gre lm oran, lkelerin
BLDRLER KTABI
gelimilik derecesiyle ters orantl biimde deimektedir.

Birlemi Millerler nsan Haklar Evrensel Bildirgesinin 23. Maddesinde, Herkesin kendi zgr sei-
miyle belirledii bir iyerinde, adil ve elverili alma koullarnda alma hakk vardr. Salkl ve
gvenli bir alma ortam salamak, alanlar salk ve gvenlik risklerine kar korumak, retimin
10
devamlln salamak ve verimi arttrmak zere hi kimse zarar grmemeli, mal ve eya hasara
uramamaldr denilmektedir. Buna karn, dnya genelinde i kazalar ve meslek hastalklarna ne
yazk ki kalc bir zm retilememi, ii sal ve i gvenliinin temel amac ve ilkesi yaama
geirilememitir.
Bu konuda lkemizde yaanan i kazalar ve yaamn yitiren iiler asndan ise durum son derece
ktdr. Bugn Trkiye, ILO ve Dnya Salk rgtnn raporlarnda i kazalar ve ii lmleri a-
sndan Avrupada 1., dnyada maalesef 3. sray almaktadr. Byyoruz ve kalknyoruz sylemleri
altnda her ne kadar pembe tablolar izilmeye allsa da, son 10 ylda yaanan ve birou istatis-
tiklere bile girmeye deer bulunmayan i cinayetleriyle maalesef kar karya kaldk.
Sizlerin de anmsayaca gibi, kimi kazalar kamu vicdann szlatan, hepimizin ortak acs olan toplu
lmlere yol at. Bursa, Balkesir ve Zonguldakta meydana gelen maden kazalarnda len yzlerce
emeki; Afin Elbistan Termik Santralinde gk altnda braktklarmz; Ankara OSTM ve vedikte
nce kablo ve hidrolik ara reten, ardndan tiner ve boya imalat yapan iyerlerinde ard ardna
meydana gelen patlamalar sonucu kaybettiimiz canlar; stanbul Davutpaada havai fiek atlyesin-
de yaanan felaketle yitirdiimiz iiler, pencereleri olmayan bir panelvan minibste malzeme tar
gibi iyerlerine gtrlrken stanbulun orta yerinde selden boularak len emeki kadnlar, her gn
Tuzlada yaanan i cinayetleri byme istatistiklerinin iinde doal olarak yer almadlar hibiri. On-
larn tmne maden emekilerinin ahsnda, en yetkili azlardan, Bu meslein kaderinde bu var
denildi. Bu yrenin insanlar buna alk, meslee girenler bunu biliyor denildi. Mukadderat denildi.
Yetmedi, dnemin alma ve Sosyal Gvenlik Bakan, madencilerin gnler sonra cesetlerine ulal-
masnn ardndan, iilerin bedenlerinde yank olmadndan bahisle gzel ldklerini bile beyan etti.
Aslnda bu sylemleri tekzip edercesine, Sayn Babakann 12 Eyll 2011 tarihinde stanbulda d-
zenlenen 19. Dnya Sal ve Gvenlii Kongresinde yapt konumada, Bat tarihinde kleliin
kaldrld dorudur; ancak, emek zerindeki smrye hl tam olarak son verildiini sylemek
mmkn deildir demi olmasn; yine ayn konumada dnyada yaanan krize de deinerek, Bu
krizin arka plann incelediimizde, krizin ekonomik nedenleri kadar siyasi ve ahlaki boyutunu da
nazar dikkate almamz gerekir. Krizin altyapsnda, sonu gelmeyen bir tketim ve kazanma hrs,
israf kltr, devletlerin halklarndan bilgi saklamas gibi gayri ahlaki tutum ve davranlarn olduu-
nu da kabul etmek gerekiyor. Yaanan bu olumsuz gelimelerin kapitalizmin gemiini sorgulamak
asndan nemli bir frsat oluturduuna inanyorum eklinde konumas, bu konumann yapld
lke olarak, iilerin 19. Yzyl aratmayan smr koullarnda altrld, kr hrsyla ii sal
ve gvenlii iin hibir admn atlmad, neredeyse her gn yeni bir ii cinayeti yaanan bir lke
Babakan olduklar iin olduka manidar olmutur. Manidardr, nk kapitalizmin gemiini sorgu-
layarak bu iin iinden klmas, yaananlarn aklanmas sz konusu deildir.
Buradan Sayn Babakana hatrlatmak isterim ki, kapitalizm, en vahi haliyle yoluna devam etmeyi
srdryor. sizliin glgesinde esnek alma, taeron sistemi daha da yaygnlayor. alma ko-
ullar her geen gn daha da arlayor. in sahibi olan firmayla ii yapan ii arasnda artk daha
fazla firma giriyor, yani smr devam ediyor.
Deerli katlmclar; sonu olarak imdi yaplmas gereken, insan hayatn, kamusal fayday merke-
zine almayan anlaylardan vazgeilerek, denetimsiz ve kuralsz almakta olan, teknolojik yenilen-
melerini yapmayan, sendikalamay engelleyen ve kaza riskine ak iletmelerin etkin denetiminin
yaplarak yaptrmlarn uygulanmas, ii sal ve i gvenlii mevzuatnn gnn gerekleri nda
yeniden dzenlenmesidir. Bu kapsamda, ncelikle kamu ve zel tm iletmelerde, maliyet unsuru
olarak grlp uygulanmayan, ii sal ve i gvenlii nlemleri eksiksiz alnmal; bata kmr
ocaklar, tersaneler, parlayc ve patlayc ortamlarda oluan iletmeler olmak zere, i kazalar so-
nucu yaadmz can kayplar artk nlenmelidir. Bu kapsamda, zelletirmelere, taeronlama-
lara, hizmetlerin devrine son verilmelidir. gvenlii denetiminden birinci derecede sorumlu olan
bata alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl olmak zere tm ilgili kurumlar, yaanan i kazalarnn
BLDRLER KTABI
nlenebilmesi iin grevlerini tam olarak yerine getirmeli, bu konuda kkl nlemler acilen alnmal
11
ve dnsz uygulanmaldr.
Kazalarn nlenebilmesi iin, bilimsel ve teknik yatrmlarn yan sra, rgtlenmenin ve sendikala-
mann nndeki engeller kaldrlmaldr. Faaliyet gsteren her iletmede acilen risk deerlendirmesi
yaplmal, almas uygun olmayan iletmeler hemen kapatlmaldr.
Tabii, bu sylediklerimizden dolay bizler, yani TMMOB bnyesinde sz syleyenler belli evrelerce,
meslek alanlarmzn snrlarnda kalmamakla, daha ak bir deyimle siyasal iktidarlardan bam-
sz eletirel duruumuz nedeniyle hep politika yapmakla sulanmzdr. Aslnda bunu belirtmekteki
amacm, toplumsal yarar ve adil bir blm konusunda sylediklerimizin tmnn mesleimizin
gerek anlamda bizleri yapmaya zorunlu kld i ve yaam alanlarmzn birebir kendisi olduu
gereidir. Bu balamda, enerjiden madenciye, ulamdan kentlemeye, tarmdan sanayilemeye,
yani retimin her alannda insan yaamn en temel veri kabul ederek yrmeyi, rahatsz ettiimiz
egemenlere gre politika yapmay srdreceiz. Tm alanlarn salkl, gvenli ortamlarda insan-
ca alma ve yaam koullarnn takipisi olmaya devam edeceiz.
Bu sempozyumda amacmz, en basit ifadeyle, Kapitalizmin snrsz ve kuralsz kr iin ucuz igc
olarak gvencesiz, sigortasz, tehlikeli koullarda, insan haklarna aykr biimde altrlan ve gece
yars bir tekstil fabrikasnda kan yangnda zerlerine kilitlenen kap nedeniyle yanarak len gen
kzlarmz bir daha olmasn mesajn vermektir.
Buradan, 29 Aralk 2005 tarihinde Bursada, tekstil fabrikasnda yanarak can veren 15 yandaki
Aye Denizdalan, 18 yandaki Sadife Dd, 21 yandaki Glden ieki, 27 yandaki Necla
zvereni ve 32 yandaki Sevgi Sesliyi saygyla anmak istiyorum.
Bu Sempozyum, dilerim ki, onlarn sessizce aramzdan ayrlmalarna bir para ses olsun, yaanan-
lara itiraz olsun!
Hepinize sayg ve sevgilerimi sunarak, Sempozyuma baarlar diliyor; emek veren, katk koyan her
kurum, kurulu ve bireylere teekkrlerimi sunuyorum.
BLDRLER KTABI
12
Mehmet Soanc-TMMOB Ynetim Kurulu Bakan
Sayn TRKAK Bakanm, Sayn Genel Mdr, kamu kurumlarnn ve sektrn ok deerli temsilci-
leri, rgtmzn deerli yneticileri, sevgili arkadalarm, sevgili meslektalarm, sevgili konuklar;
ncelikle hepinizi TMMOB Ynetim Kurulu adna sevgiyle, saygyla, dostlukla selamlyorum.
Bugn, Elektrik, evre, Jeoloji, Kimya, Maden ve Petrol Mhendisleri odalarmzn ortak etkinlii
olan ve sekreteryasn Elektrik Mhendisleri Odamzn yrtt Parlayc ve Patlayc Ortamlarda
Gvenlik Sempozyumunda sizlerle bir arada olmaktan byk bir onur duyduumu ifade etmek isti-
yorum. Bu Sempozyumun dzenlenmesinde emek veren tm arkadalarma, alanlarmza, yne-
ticilerimize, destek veren kamu kurumlarnn ok deerli temsilcilerine ve burada bizimle grlerini
paylaacak olan bilim insanlarna ve uzmanlara rgtm adna ok teekkr ederim.
Szlerime balamadan nce, hemen buradan 150 metre tede yaanan ve ayn gn Siirtte yaanan
terr eylemleri sonucunda kaybettiimiz canlarmzn ailelerine ve hepimize basal diliyorum.
Sevgili arkadalar; aslnda hepimiz biliyor ki, bizim mesleimiz, mhendislik meslei, bilimi ve tek-
nolojiyi insanla buluturan bir meslektir. rgtmz Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii de, oda-
nda, znesinde insann olduu bir meslein uygulayclarnn rgtdr. nsan odakl olmasndan
dolay bizim mesleimiz onurlu bir meslektir, ama bir o kadar da sorumluluklar olan bir meslektir.
Dolaysyla bu meslein rgtnn, TMMOBnin de sorumluluklar ona gre artmaktadr.
Sevgili arkadalar; rgtmz, bir yandan insana ve insanla kar ilenmi sulara kar kar,
te yandan da insana ve insanla olan sorumluluklarn bilir ve sorumluluklarnn gereklerini yerine
getirmeye alr. Bir yandan da phesiz meslektalarn, yelerin haklarnn elde edilmesine, talep-
lerinin gereklemesine ynelik abalarda bulunur.
Sistemin btn sorunlarnn dnda olarak sylyorum: Mhendisler yanl yapnca, yaplan binalar
yklr, kazanlar patlar, trenler devrilir, tarladan rn alnamaz; ormanlarmz, yeralt ve yerst kay-
naklarmz yamalanr, yatrmlar boa gider. Mhendisler, yani bizler sfr hatayla almak zorun-
dayz. Bunlar biliniyor. Bu nedenle de rgtmz, meslektalarmzn kendi konusuyla ilgili olarak
uzmanlamasna ve belgelendirilmesine ynelik zel aba da sarf etmektedir. te yandan, bizim
sorunlarmzn -yani artk lkemizde mhendislerin elit olmad bir ortamdan bahsediyorum- aslnda
toplumun ve halkn sorunlarndan ayr tutulmayacan da bilir bu rgt.
Skntl, sancl, sorunlu bir lkede yayor olmann tm sonular, mhendis kimliimizle birlikte,
yurtta kimliklerimiz dolaysyla yine bizi bulur. Bunun iin de yazdklarmzn sonunda, kamuoyuna
duyurularmzn sonunda mutlaka Kurtulu yok tek bana; ya hep, beraber ya hi birimiz der bu
rgt.
Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii, mesleki, ekonomik, sosyal ve kltrel alanlarda lkemizdeki
mhendisleri, mimarlar, ehir planclarn temsil etmektedir. Bugn 23 odada kaytl ye saymz
400 bine ulamtr. Onlarn hak ve karlarn halkmzn karlar temelinde korumak ve gelitirmek;
mesleki, sosyal ve kltrel gelimelerini salamak ve mesleki birikimlerini toplum yararna kullan-
malarnn zeminini yaratmakla grevlidir Birliimiz. Bu amala, mesleki alanlaryla ilgili gelimelerin
ve politikalarn, bugn bu Sempozyumda olduu gibi, sosyal, siyasal, ekonomik, kltrel ve tabii
ki bilimsel ve teknik boyutlarn derinlemesine kavramak, yorumlamak, toplumu bilgilendirmek, bu
politikalarn toplum yararna dzenlenmesi iin neriler gelitirmek ve bunlarn yaama geirilmesi
iin mcadele etmek zorundadr. Birliimiz, bunlarn gerei olarak, en genel anlamda bamsz ve
demokratik bir Trkiyenin yaratlmas ynndeki almalarn btnsel bir anlayla, etkinletirerek,
bilimin ve tekniin yol gstericiliinde srdrmek kararllndadr. Birliimiz, bu almalarn bilimin
ve tekniin nda, bilim insanlarnn ve uzmanlarn yol gstericiliinde ve 50 yl akn gemiinin
birikimiyle yrtmeye kararldr.
BLDRLER KTABI
Sevgili arkadalar; Birliimiz ve bal odalar, az nce sevgili Bakkann da ifade ettii zere, lke-
mizde meslek alanlaryla ilgili gelien ya da geliebilecek her trl konuda gr oluturma, oluan
grleri gelitirme ve bunlar kamuoyuyla paylama almalarn eletirel olduu kadar yeni a-
lmlar salayacak ekilde srdrmektedir. te bugn de kamu kurumlarnn desteiyle, ama bu anla-
13
yla oluturduumuz bu Sempozyumda bu konuyla ilgili arkadalarmz bir araya geldiler. Bugnk
konumuz da tmyle insana ve yaama dairdir.
Parlayc ve patlayc ortamlarda gvenlik kavram iin, ncelikle de ii sal ve i gvenlii ala-
nna bakmamz gerekir. Bugn lkemizde, birok sanayi sektrnde retim aamasnda parlayc,
yanc ve patlayc maddeler kullanlmakta ve ne yazk ki lkemizde i gvenliine yeterli nemin
verilmemesi, yasal mevzuatlarn gelitirilmemi olmas nedeniyle ok sayda lml i kazalar, ak
ifadesiyle i cinayetleri yaanmaktadr. Avrupada ve dnyada bir lkenin gerekten ilk 3 sray alma-
s, bu konuda emek vermek isteyen, insan ve yaam hayatn ortasna koyan herkes iin anlamldr,
nemlidir. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii bunun iin ii sal ve i gvenliinde gerekli
etkinlikleri dzenlemeyi srdrmektedir.
Resmi istatistikleri sylyoruz. lkemizde i sal ve gvenliine gereken nemin verilmediini;
yasa, ynetmelik ve uygulamalarda ciddi yetersizlikler bulunduunu gstermektedir. veren kesimi
ve kamu ivereni durumundaki devlet, neoliberal ekonomik politikalarn da etkisiyle konuya maalesef
gereken zeni gstermemektedir. gvencesinin azalmas, alma koullarnn arlamas; zel-
letirme, sendikaszlatrma ve taeronlatrmann yaygnlamas; sosyal gvenlik ve gvenceden
yoksun kayt d iilik, her yl bu lkede 80 bin civarnda seyreden i kazalarnn ve kaytlara gire-
meyen meslek hastalklarnn nedenleri arasndadr. Bugn lkemizde meslek hastalklarna ilikin
zel bir alma maalesef bulunmamaktadr.
i sal ve i gvenlii hizmetlerinin kamusal bir hizmet olarak alglanmas salanmas bir devlet
politikas olmaldr. i sal ve i gvenlii konusunda alma koullar arasndaki nedensel ili-
kileri aratrmak ve bilimsel aratrma yapacak kurumlar mutlaka bu lkede oluturulmaldr. Eitim
kurumlarmz bu konuda zendirilmelidir. Eitim ve retim mfredat, ortarenimden balanarak,
i sal ve gvenlii konusunu da ierecek ekilde dzenlenmelidir. Btn okullarda i sal ve
gvenlii eitimi yaplmal. niversitelerimizin ilgili btn fakltelerinde, btn mhendislik alanlarn-
da i sal ve gvenlii krsleri mutlaka oluturulmaldr.
i sal ve i gvenlii eitimine nem verilmeli, eitim almam alana kesinlikle iba yap-
trlmamaldr. Eitimler ilgili meslek rgtleri tarafndan verilmeli, bu eitimler zerk olmaldr. i
sal ve gvenlii nlemleri, iyeri mekan, teknoloji, retimde kullanlan hammadde, retilen rn,
ergonomi ve benzeri konular daha retim tesisinin projelendirme aamasnda planlanmaldr. re-
tim srecinde kullanlan ekipmanlar ve kiisel koruyucular ilgili standart ve mevzuata uygun olarak
retilmelidir. Bu konuda gerekten son dnemde TRKAKn yapt giriimleri de Trk Mhendis ve
Mimar Odalar Birlii ve bal odalar desteklemektedir.
Bu konuda zorunlu standartlar oluturulmal; retim, sat ve kullanm srasnda bunlar mutlaka ba-
msz denetim organlarnda denetlenmelidir. Standart d malzemelerin piyasaya girii ve sunumu
engellenmeli, bu konuda bir denetim a oluturulmaldr.
Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliinin sonu bildirgeleri, ii sal ve i gvenlii konusunda
yaymlad raporlar ok detayldr. Ben, sadece burada balklarn okudum. Trk Mhendis ve Mi-
mar Odalar Birlii ve bal odalar bu nermelerinin arkasndadr. alkan bir rgttr. Kamu kurum
ve kurulularnn, Birliimizin ve bal odalarmzn syledikleri szleri dinlemesi gerekir.
Sevgili arkadalar; bizce, paylalan bilgi en deerli bilgidir. 3 gn boyunca srecek bu Sempozyum-
da, ii sal ve i gvenlii alannda zel bir alan olan parlayc ve patlayc ortamlarda gvenlik
kavram btn teknik boyutlaryla, btn siyasi boyutlaryla, btn sosyal boyutlaryla, btn kltrel
boyutlaryla hem mhendislerce, hem kamunun deerli temsilcilerince dile getirilecektir. Diliyorum,
bu Sempozyum sonucunda oluturulacak olan Sonu Bildirgemizdeki bu alana ilikin, insandan,
emekten, halktan, adaletten yana duru sergileyenlerin grleri gerek yerel, gerek merkezi idareler-
ce de deerli bulunur ve devlet ynetim biiminde de buradaki szler bir ekilde yerini bulur.
Szlerimi bitirirken, yelerinin sorunlarn toplumsal sorunlardan ayrt etmeyen, emekten ve demok-
rasiden yana tavrn ifade eden ve glendiren, toplumsal sorumluluu gerei toplumsal muhalefetin
iinde phesiz yer alan Birliimiz, bugn de dnyada ve lkemizde yaananlara seyirci kalmayarak,
savaa kar bar, eitsizlie kar adaleti, iddete kar kardelii, smrye kar emei savun-
maya; baka bir Trkiye, baka bir dnya mcadelesinde onurlu ve dik yryn srdrmeye
BLDRLER KTABI
devam edecektir.
Hepinize sevgiler sunuyorum.
14
Ahmet Erol Abdullaholu-MKE

Sayn konuklar; hepinizi saygyla selamlyorum.
Konumamn daha iyi anlalabilmesi amacyla nce kendimi tantmakla balamak istiyorum szle-
rime.
Atlye mhendisi olarak baladm Makine Kimya Elmada Barut Fabrikasnda 25 yl deiik g-
revlerde bulundum. Son 12 yldr da Makine Kimya Endstrisi Kurumunda teknik bamfetti olarak
grev yapmaktaym.
Kurumumuz salonlarnda, snrl da olsa, bu yln ocak aynda, ATEX, Parlayc ve Patlayc Or-
tamlarda Gvenlik konulu bir alma yaplmtr. Bu tr etkinlikleri canl tutmak, gndemde tut-
mak nemlidir. Son yllarda yaanan i kazalar bize gstermektedir ki, bugn lkemizde tehlikeli
maddelerle gerek yasal prosedrlerin yerine getirilmeden izinsiz olarak alan ve riskleri gz ard
edilerek alan iyerlerinin olduu hepimizin malumudur. Birka yl nce Davutpaadaki havai fiek
fabrikasndaki patlama, yine bu yln banda OSTMde meydana gelen patlamalarn -ilki jeneratr
retim fabrikasnda, ikincisi gaz dolum tesisinde- patlama nedeninin, ayn tplerin oksijen ve doal-
gaz iin kullanld bilirkii raporlarnda yer almaktadr. Her iki patlamada toplam 20 kiinin ld,
42 kiinin yaraland, bu retim tesislerinin izinsiz olarak altklar ve gvenlik nlemlerini ihmal
ettiklerini basnda yaynlanan bilirkii raporlarndan ve geen hafta yaplan mahkeme ifadelerinden
renmekteyiz.
Yeri gelmiken, arkadamn bandan geen bir olay anlataym. Elmada Barut Fabrikasnda uzun
yllar alan ve i gvenlii uzmanl belgesi olan arkadam emekli olduktan sonra zel sektr bir
firma, arkadamla i gvenlii konusunda alma isteinde bulunuyor. Arkadam da nce fabri-
kay gezmek istiyor. Gezi srasnda, birok gvenlik nlemlerinin alnmadn, iletken zeminin ol-
madn, alanlarn koruyucu giysilerinin olmadn, iletken ayakkablarnn olmadn, exproof
malzeme kullanlmadn grmesi zerine fabrika yetkililerini uyaryor. Tabii, arkadam, eer ken-
dileriyle alrsa, bu tr eylerin yerine getirilmesi gerektiini sylyor. Ama firma, Bugne kadar
bir ey olmad, herhangi bir patlama yaamadk dedikten sonra, arkadam almayacan ifade
edip ayrlyor. Fabrikada iki ay sonra bir patlama meydana geliyor ve iki kiinin hayatna mal oluyor.
Kazalarn nedenlerine gre incelendiinde, yzde 88inin gvensiz davrantan -insan
hatas- yzde 10unun gvensiz durumdan -mekanik hatalar- yzde 2sinin de doal afetler, ngr-
lemeyen, sebebi bilinemeyen durumlardan kaynakland belirlenmitir. Kazann ardndan, Dikkatim
dald. imdiye kadar hep byle yapyorduk. Byle olacan dnemedim. Bilmiyordum. Acelem
vard. Bana bir ey olmaz denilmektedir.
Avrupa Birliiyle mevzuat uyum almalar erevesinde yaynlanan direktiflerde, ynetmeliklerde
iki husus ne kmaktadr; birincisi eitim, ikincisi risk deerlendirmesi.
Kazalar, ilk 5 ylda alanlarn ie alma ve adaptasyon dneminde, daha uzun sreli alma-
larda ise iletme krlnden ve fazla mesaili youn bir almadan kaynaklanabilmektedir. lk 5
yllk dnemde iba eitimlerine arlk verilmesiyle alma risklerinin retilmesinin gerektii, 5
yllk sre sonunda personelin ie almas ve deneyim kazanm olmas avantaj gibi grnse de,
zamanla iletme krl olarak tanmlanan tehlikeleri kanksama, riskleri kmseme, umursamaz-
lk, aldrmazlk gibi, gvenlik asndan tehlikeli, kt alkanlklarn balamas iin yeterli bir zaman
olmaktadr. Bunlara kar tekrarlanan eitimler ve sk denetimler yaplmal, eitim ve denetimlerde
kararllk gsterilmeli.
BLDRLER KTABI
Sadece denetim elemanlarnn denetlemesiyle kazalarn nne geilememektedir. Bizzat o ite so-
rumlu kiilerin en stten en alta, raa kadar bilinlenmesiyle ve ilgisiyle kazalarn en aza inecei
inancndaym.
lkemiz, Avrupa ve dnya i kazalarnda ilk 3 srada yer almaktadr. lmcl kaza sklk oranna
15
bakldnda, Trkiye, Avrupa lkeleri arasnda yzde 20.5 rakamyla ilk srada yer alyor. Bize en
yakn olan Portekize 3 kat fark atyoruz. Bu yazgy deitirmek elimizdedir. yle sanyorum ki, biz
bu konuyu gndemde tuttuka daha iyiye gideceiz.
Bu Sempozyuma emei geenlere ve beni dinleyen sizlere ok teekkr ediyorum.
BLDRLER KTABI
16
Mehmet Vehbi Gnan -TRKAK Ynetim Kurulu Bakan

Kymetli arkadalar, kymetli katlmclar, yurtiinden ve yurtdndan bu almaya itirak eden de-
erli bilim adamlar, deerli brokrat arkadalarmz, Bakanlmzn kymetli Genel Mdr Sfyan
bey, odalarmzn kymetli yneticileri, kymetli yeleri; hepinizi Trk Akreditasyon Kurumu adna
saygyla selamlyorum.
Mimar-mhendis odalarmzn tertip etmi olduu bu gzel alma, lkemiz iin nispeten yeni olan;
fakat ok ok nemli olan bu alandaki nemli almadan dolay, bunu organize etmelerinden dolay
sizleri tebrik ediyorum. Bu, hem uluslararas alanda, hem de lke ierisinde kurumlarmz arasnda
olsun, sanayi-ticaret kurulularmzla kamu kurulular arasnda veya meslek kurulular arasnda
bilgi paylamna ok fazla ihtiya olduu hepimizin malumu. O anlamda ok gzel bir organizasyon
olduunu sylemeliyim.
Bu vesileyle, hem konunun nemi, hem de akreditasyon faaliyetleri, TRKAKn faaliyetleri hakknda
ksa bilgiler arz etmek istiyorum.
Ekonomik hayatn, ticari, snai hayatn gelimesiyle birlikte; keza uluslararas alanda yatrmlarn,
ticaretin gelimesiyle birlikte akreditasyon faaliyetlerinin nemi de artyor. Genel anlamda kalite alt-
yapsnn neminin arttn sylemek lazm tabii. Bu kalite altyapsnn, kalite uygulamalarnn -ki,
bunun ierisinde standardizasyon var, akreditasyon var, piyasa gzetim denetimi var- bu sistemin,
bu altyapnn iyi almas, lkelerin, ekonomilerin rekabet gcn de arttryor phesiz.
Akreditasyon alanndan sz edersek, phesiz ki, genel anlamda kalite altyapsnn veya akredi-
tasyon altyapsnn gelimesiyle birlikte rn ve hizmetlere ilikin olarak dzenlenen belgeler, bir
muayene kuruluunun dzenledii belge veya rn belgelendirme kuruluunun dzenledii belge,
personel belgeleri, sistem uygunluunu gsteren belgeler, laboratuarlarn sonular, test muayene
sonular, btn bunlar uluslararas geerlilie sahip oluyor ve bylece, hem lke ierisinde, hem de
uluslararas alanda mal ve hizmet alm satm kolaylayor. Akredite olmu bir uygunluk deerlendir-
me kuruluundan, bir laboratuardan belgelenmi olan mal ve hizmet, hem ulusal alanda, i piyasada,
hem de uluslararas alanda ok daha rahat bir ekilde, rekabet gc yksek ekilde sirkle ediyor,
alm satm konusu oluyor.
Trk Akreditasyon Kurumu 8 yldan beri akreditasyon faaliyeti yapyor; ancak, Avrupa Akreditasyon
Kurumu, Uluslararas Laboratuarlar Birlii, Uluslararas Akreditasyon Forumu gibi mhim kurulula-
rn bu alandaki uluslararas kurulularla tannma anlamalar 2006 ylndan beri. u an itibaryla da
sanayi ve ticaret alanndaki 600 civarnda kuruluumuzu akredite etmi durumdayz. Bunlar arlkl
olarak sanayi ve ticaret hayatmzda hizmet eden laboratuar. ster makine olsun, ister elektrik-elekt-
ronik, otomotiv, kimya, gda, evre, bu alanlardaki laboratuarlar ve muayene kurulular tabii nemli
yer arz ediyor. Personel belgelendirme kurulular henz yeni bir alan. Dier taraftan rn belgelen-
dirme gibi konular, ki bunun ierisinde ATEX konusundaki o direktife gre muayene kurulularnn
belgelendirilmesi de giriyor.
Geldiimiz noktada, yine ATEX konusunu da ilgilendiren CE iaretlemesi ok nem arz ediyor. Tr-
kiyedeki onaylanm kurulu olmak isteyen kurulularmz ilgili bakanlklara mracaat ediyorlar. Av-
rupa Komisyonunca en son karlan 765 ve 768 sayl tzkler nceki uygulamalara gre bir miktar
deiiklik getiriyor. CE iaretlemesi yapmak isteyen kurulularn, onaylanm kurulu olmak isteyen
birimlerin, kurulularn ncelikle akredite olmalarn zorunlu hale getiriyor. O anlamda bu ok nemli.
Zaman ierisinde, lkemizde bu da zorunlu hale gelmi olacak. Bu konuyla ilgili olarak bakanlklar
aras almalar da sryor.
BLDRLER KTABI
ATEX Direktifi lkemizde ynetmelik olarak yaynland. TRKAK olarak iki kuruluumuzu akredite
etmi durumdayz halen. Biraz evvel sylediim gibi, bu alan yeni bir alan. Tabii, nemi hibir zaman
gz ard edilmeyecek bir alan. Zaman ierisinde, hem muayene kuruluu anlamnda, hem de rn
17
belgelendirme kuruluu anlamnda akredite olacak kurulularmz artacak.

ATEXle alkal olarak belki detay bir bilgi; ama ayet bir ortamn patlayclnn muayenesi sz
konusuysa, bir kurulu bunun belgelendirmesini yapyorsa, ona muayene konusunda akreditasyon
vermi oluyoruz ki, o da 17020 Standard ve ATEX Direktifine gre TRKAK tarafndan yaplan
inceleme olmu oluyor; ama ayet ngilizcesiyle fireproof denilen bir malzeme retilmekteyse, bir
rn retilmekteyse, o zaman da 45011 Standard ve yine ATEX Direktifine gre inceleme yapyor
ekiplerimiz.
Gerek bu ok nemli alan, ATEX Direktifinin alma alan, gerekse dier alanlarda belgelendirme,
muayene hizmetleri ve laboratuarlar -ki, bunlar btn reticilerimize hizmet veriyor- bu alanlara ili-
kin akreditasyonlar almalarmz TRKAK olarak, gerek Avrupa standartlar, gerekse uluslararas
standartlar erevesinde, sayy arttrarak, almamz hzlandrarak devam ediyoruz. Akredite etti-
imiz kurulularn bu niteliklerinin devamn da denetimlerimizle gzlemlemi oluyoruz. Yeni akredi-
tasyon alanlar da yine bizim zerinde altmz alanlar.
Bu gzel, bu nemli konuyu gndeme getiren Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliimiz ve bal
odalar, buna katk veren odalarmz, bunu destekleyen kamu kurulularmz tebrik ediyorum. Bu
vesileyle ok nemli bir bilgi paylam ortam kurulduunu sylemek istiyorum.
Tekrar hepinize selam ve sayglarm sunuyorum. yi bir alma, iyi bir ibirlii olmasn temenni
ediyorum. Teekkr ediyorum.
BLDRLER KTABI
18
Sfyan Emirolu -Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl Sanayi Genel Mdr

ok deerli Birlik Bakanm, TRKAK Bakanm, deerli bakanlar, ok deerli katlmclar; ben de
szlerimin banda tm katlmclar ahsm ve Bakanlm adna saygyla selamlyorum.
Bugn gerekten ok nemli bir konuyu, insan iin ok nemli bir konuyu tartmak zere burada
bulunuyoruz ve 3 gn boyunca bu konu her ynyle tartlm olacak.
Trkiyenin bir hedefi var; hepimizin kilitlendii, odaklandmz bir hedefi var; 2023 ylnda Trkiye,
dnyada ilk 10 ekonomi arasna girmek istiyor, 500 milyar dolar ihracat yapmak istiyor. Tabii, bu ihra-
cat sanayileerek yapacak. Bildiiniz gibi, imalat sanayi bizim ihracatta en nemli ihracat kalemimiz.
Bu ynyle baktmz zaman, Trkiye ok hzl ilerleyen bir lke ve bu paralelde de ii sal ve
i gvenlii de ok nem arz ediyor; fakat biraz nceki konumaclarn da ifade ettii gibi, maalesef,
Trkiye bu alanda ok ciddi gerilerde, ok parlak bir durumu yok.
Dier istatistiklere baktmzda, Trkiyedeki i kazalarnn yzde 98i nlenebilir nitelikte ve ne-
denleri de yine biraz nce ok deerli konumaclar tarafndan ifade edildi. Bu konuda Trkiyenin
mevzuat olarak bir problemi yok; yani bugn ada dnyada teknik mevzuat olarak ne varsa, Tr-
kiye, bunlarn tamamn uyumlatrm ve Trk mevzuat haline getirmi durumda. Bugn tartlan
ATEX konusunda da iki tane belli bal mevzuat var; bunlardan birisi alma Bakanlyla ilgili, biri
de bizim Bakanlmzla ilgili 94/6 AT Ynetmelii. Gerekten bu noktada biz gayret sarf ediyoruz.
Bu Ynetmeliin gerekten uygulanabilmesi iin, tm kesimlerle ii sal ve i gvenlii ortamnn
oluturulabilmesi iin bu alanda yaplan eyler var. lk nce belgelendirme kurulular var. Bu alanda
retilen rnlerin belgelendirilmesi gerekiyor. ki tane firma, birincisi IEP, Bakanlmz tarafndan
onaylanm kurulu olarak atanm durumda. kinci firmamz da ok yaknda bu alanda onaylanm
kurulu olarak atanacak ve Trkiyede bu alandaki belgelendirme problemi byk oranda zlm
olacak.
Bakanlk olarak biz, baka ne yapyoruz bu alanda, ksaca onlardan bahsetmek istiyorum. Bildiiniz
gibi, bizim Makine Teknik Komitemiz var; bunun altnda bir ATEX alma Grubu oluturduk. Hem
ilgili zel sektr ve sivil toplum kurulular, hem de kamunun ilgili kesimleriyle bu alandaki skntlar
konumak, zm yollar aramak, bu alanda yaplacak mevzuat deiikliklerini ya da dzenlemele-
rini birlikte hazrlamak ve yaynlamak zere bu alanda almalar yapyoruz.
Sizinle paylamak istediim bir dier nemli konu, bu alandaki piyasa gzetim denetim hizmetlerine
ciddi nem veriyoruz. Bakanlmz, 81 ilde, il mdrlkleri bnyesinde piyasa gzetim denetim ele-
manlar bulundurmakta, 510 tane de piyasa gzetim denetim elemanmz var. Bu elemanlarmzla
ATEX kapsamndaki rnlerin piyasa gzetim denetimlerini yapyoruz ve bu noktada hassas davran-
maya gayret ediyoruz. Birka rakam vermek istiyorum. 2011 ylnn ilk 8 aynda, ATEX kapsamnda
431 iyeri ziyaret edilmi, 431 rn denetlenmi ve bu rnlerden 53nn mevcut mevzuata aykr
olduu tespit edilmi. Malumunuz, bu rnlerin bir ksm toplatlyor, bir ksmnn dzeltilmesi isteni-
yor ve idari para cezalar uygulanyor. Bu noktadaki denetimlerin de arttrlarak srdrlmesi zere
youn gayret sarf ediyoruz. Bu alanda Bakanlmz, Sanayi rnleri Gvenlii ve Denetimi diye yeni
bir genel mdrlk oluturdu. Bu Genel Mdrln mnhasran ii, piyasadaki sanayi rnlerinin
denetimi olacak; standartlara, mevcut teknik dzenlemelere, ynetmeliklere uygun olarak retilip
retilmedii hususunun denetlenmesi olacak. Bundan sonra ATEX rnleri konusunda bu Genel
Mdrlmz daha etkin ve verimli bir alma yapacak. Bu alanda, ii sal ve i gvenliinin
daha st standartlara getirilmesi, Trkiyenin bu kt manzarasnn daha iyi bir noktaya getirilmesi
iin aba sarf edeceiz.
BLDRLER KTABI
Sz ok fazla uzatmak istemiyorum. Gerekten ok nemli bir konu. Umuyorum ki, ok nemli
ktlar elde edilecek. Bu Sempozyumun tm sektre, tm ilgililere hayrl uurlu olmasn ve baarl
gemesini diliyorum.
Teekkrler.
19
BLDRLER KTABI
22
94/9/AT ATEX Ynetmelii Onaylanm Kurulu ve rn Belgelendirme

94/9/EC ATEX Directive Notified Body and Product Certification
Salih AYDIN
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl
salih.aydin@sanayi.gov.tr.
without the necessary marking on it which clarifies the group

zet and category belong to.
1.Giri
Gelien dnyada gelimelere paralel olarak olumsuzluklar da
ortaya kmaktadr. Bu olumsuzluklarn bertaraf edilmesine
ynelik de baz tedbirler alnarak gvenliin salanmas
srdrlmektedir. Dnyada teknolojik faaliyetler srecinde Avrupa Birliinde ATEX (patlayc ortamlar) hususunda 2
retim esnasnda yangn ve patlamalarn ortaya kma ayr ynetmelik mevcuttur. Bunlardan birincisi patlayc
ihtimaline kar alnan nlemler incelendiinde deiik ortamlarda alanlarn ve i yerlerinin gvenlii ile ilgili olan
prosedrler uygulanmakla beraber amacn daha iyiyi 1999/92/EC Ynetmelii, dieri ise, patlayc ortamlarda
yakalamak olduu gzkmektedir. Tehlike olarak kullanlmas gereken ekipman, tehizat ve kontrol cihazlarn
algladmz, patlama ve yangnlarn ortaya kmamas iin nasl olmas gerektiini dzenleyen 94/9/EC Ynetmeliidir.
temel unsur olan oksijen, tututurucu ve yanc maddelerin
bir araya gelmesinin nne geilmesi gerekmektedir. Gnlk lkemizde de bu iki Ynetmelik iki ayr Bakanln
yaantmzda hem alanlarn salklarnn korunmasna sorumluluunda olmakla birlikte i yerleri ve alanlar
hem de alan makine ve tehizatn ortama kvlcm yayacak ilgilendiren ynetmelik 99/92/AT rumuzuyla deil ismiyle
nitelikte olmamasna ynelik kaide ve kurallar getirilmesi anlmaktadr. Avrupa Birliinde 1999/92/EC Ynetmelii 28
Ynetmelikleri olan 99/92/EC ve 94/9/EC sayl Ynetmelikler Ocak 2000 tarihinde dier 94/9/EC ATEX Ynetmelii ise 01
AB tarafndan bu hususta alnm olan nlemlerdir. lkemiz Temmuz 2003 tarihinden itibaren zorunlu uygulamaya
de ABye aday lke ve Gmrk Birliinde olmasndan dolay girmitir.
bu nlemleri uygulamak zorundadr. Bunlardan biri olan
94/9/AT sayl Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan lkemizde ise 1999/92/EC sayl Ynetmelik, bu
Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili Ynetmelik , 31 Ynetmeliin uygulanmasndan sorumlu kurum olan alma
Aralk 2003 ten itibaren uygulamaya konulmutur. Bu ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan, Patlayc
Ynetmelik sayesinde lkemizdeki ekipman reticilerine, Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda
ithalatlarna ve datclarna; rnlerin kullanlacaklar
Ynetmelik olarak 26.12.2003 tarihli ve 25328 sayl Resmi
ortamlarna gre retilerek iaretlenmeleri yaplm olmak
kayd ile piyasaya srlmeleri zorunluluu getirilmitir. Gazetede yaymlanarak yrrle girmi olup; 26.12.2006
tarihine kadar btn iletmelerin kendilerini ynetmelik
artlarna uygun hale getirmelerini art komutur. 99/92/AT
Abstract sayl Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn
While technological developments have been improved, lots Korunmas Hakknda Ynetmeliin uygunluk iareti
of unexpected bad situations have been occurred in the olup; dier 94/9/AT sayl Muhtemel Patlayc Ortamda
world at the same. As, some precaution is taken in order to Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili
avoid occurring these bad situations and to ensure the
essential security. When the precaution taken against the fire
or explosion during the production is inspected upon the Ynetmeliin uygunluk iareti ise eklinde olup,
technological improvements in the world, it is seen that the Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan 27.10.2002
same aim is to find the best solution . It is very important that tarihli ve 24919 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak
the three factors, which are oxygen, igniting and flammable 31.12.2003 te uygulamaya girmitir. Daha sonra bir ksm
objects, must not be all together, other wise the explosion and deiikliklere binaen 30.12.2006 da 26392 sayl Resmi
fires can break out. The directives of 99/92/EC and 94/9/EC
Gazetede tekrar yaymlanarak uygulanmasna devam
which ensure the workers health and provide the safety rules
against the explosive atmosphere while machine works in the edilmektedir.
plants are the EUs precaution in these areas. Because of
having been a member of Customs Union and EU Candidate 2 . 94/9/AT sayl Ynetmelik:
Country, Turkey have to apply these precautions. The
BLDRLER KTABI
Bulunduu ortamda patlamaya sebebiyet verme riski tayan

directive (94/9/EC) of Equipments and protective systems
intended for use in potentially explosive atmospheres has ekipmanlar, koruyucu sistemler ve cihazla ilgili olarak;
been brought in a technical legislation and enforced since 31 iaretlenmeleri de dahil olmak zere alnacak nlemlerin bir
th December 2003. Therefore , the producers, importers and btndr.
distributors have not been allowed to market any product
23
Bu ynetmeliin amac, ynetmelik kapsamna giren Elektromanyetik dalgalar

muhtemel patlayc ortamda kullanlan tehizatn ve koruyucu yonlatrc radyasyon
sistemlerin gvenli olarak piyasaya arz iin gerekli emniyet Scak yzeyler
kurallar ile uygunluk deerlendirme prosedrlerine ilikin Alevler ve scak gazlar
usul ve esaslar belirlemektir. Mekanik olarak ortaya kan kvlcmlar
Optik radyasyon
Kapsam ise yanc gazlarn, buharlarn, dumanlarn ya da

Kimyasal alev
tozlarn mevcudiyetiyle ortaya kan muhtemel patlayc
ortamda kullanlabilecek ekipman ve koruyucu sistemlerdir. 3. rn Belgelendirme, rnlerin
rnek olarak; elektrikli motorlar, kompresrler, dizel Snflandrlmas
motorlar, aydnlatma tesisatlar, kontrol ve iletiim cihazlar,
dinleme, izleme ve arama cihazlar ekipman olarak
94/9/AT sayl Ynetmelikte rnlerin kullanlacak olduklar
gsterilebilir.
yerlere gre belgelendirilmeleri deiik prosedrlere baldr.
Koruyucu sistemler ise; yaylmann balatabilecei bir
Yani ayn bir rn kullanlacak olduu ortama yani grup ve
patlamay veya zarara sebebiyet vermeyi nleyen aygtlardr.
kategoriye gre deiik ilemlerden geerek belgelendirilip
Bunlar; yangn sndrcleri, basntan koruma panelleri,
iaretlenerek piyasadaki yerini alr.
sndrme sistemleri, hzl hareket eden kapama valfleri gibi
donanmlardr.
Patlayc ortam olarak kabul edilen ortamlarda kullanlmas
amacyla retilmek istenen bir rnn ilk nce Ynetmeliin
Kapsam d alanlar:
Ek III.nde belirtilen AT Tip inceleme modlne sahip
olmas gerekmektedir. Bu ilemden sonra dier prosedrlerden
Tbbi cihazlar, Patlama tehlikesinin sadece patlayc
gerekli olanlardan biri tercih edilebilir. Atex Ynetmelii
maddelerin veya kararsz kimyasal maddelerin bulunmasndan
Modllerine genel bir gz atacak olursak;
kaynakland tehizat ve koruyucu sistemler, muhtemel
patlayc ortamlarn yalnzca kazayla gaz sznts sonucu
nadiren oluabilecei ev ortamnda ve ticari olmayan Ek III AT Tip ncelemesi Modl
ortamlarda kullanlan tehizatlar, Kiisel Koruyucu Donanm Ek IV retim Kalite Gvencesi Modl
ile lgili Ynetmelik (89/686/AT) kapsamndaki kiisel Ek V rn Dorulama Modl
koruyucu tehizatlar, zerindeki tehizatlarla birlikte ak Ek VI Tipe Uygunluk Modl
denizde seyreden gemiler ve kydan uzaktaki seyyar su Ek VII rn Kalite Gvencesi Modl
niteleri, ulam vastalar, silah, mhimmat ve sava Ek VIII retim Kontrol Modl
malzemeleridir. Ek IX Birim Dorulama Modl olarak
grrz.
2.1 Trkiyede mevcut muhtemel patlayc ortamlar:
rnlerin belgelendirilme ilemlerinde ana unsur,
LPG ve Dier Petrol rnleri retim, Dolum kullanlacaklar yerlere gre ynetmelikte belirlenmi olan
ve Datm Tesisleri, prosedrlerin uygulanmasdr. Bu sebeple rn reticileri
Maden Ocaklar, belgelendirme ilemine nce rnlerinin nerede
Un Deirmenleri, kullanlmasn amalam iseler o ortama gre risk
Trafo malathaneleri, deerlendirmesi yaparak retime gemek zorundadr.
Elektrikli Cihaz ve Tehizat malathaneleri,
Frn veya Elektrostatik Boya Yaplan O itibarla nce rnlerin kullanlacaklar ortamlarn tarif
yerleri, edilerek belirlenmesi gerekmektedir.
Ham Deri malathaneleri,
Ak malathanelerinin Baz Blmleri, Bu ortamlara bir gz atarak inceleyecek olursak:
Zeytinya ve Dier Ya malathaneleri,
Boya ve Tiner malathaneleri, 3.1.rn Grup ve Kategorileri
Kimyevi Tahlil Laboratuarlar,
I Grup
2.2 Patlama sebepleri
M1 / M2
Elektrik kvlcmlar
Arklar M1 Kategorisi: Yksek seviyede koruma salayabilecek
BLDRLER KTABI
Ani parlamalar ekilde tasarlanm ve gerektiinde buna ynelik olarak ilave

Elektrostatik boalmalar zel koruma aralar ile tehiz edilmi tehizat kapsar.
(Srekli almaya devam etmesi gereken tehizatlar)
24
M2 Kategorisi: Yalnzca yksek seviyede koruma belirlenmi ise retim Kalite Kontrol veya rn Dorulama
salayabilecek ekilde tasarlanm tehizat kapsar. (Srekli yntemi ona gre kontrol ve deerlendirmelerini yaparak
almayan tehizat tanmlar, patlama annda sistemin enerjisi sorumlulua ortak olur.
kesilir.)
Bundan sonra da rnne ait bir AT Uygunluk Beyan
dzenleyerek, rnne olmas gereken teknik deerleri
II Grup yazarak belgelendirmede grev alan onaylanm kuruluun
1. Kategori numarasn CE iaretinin nne gelecek ekilde yerletirerek

2 .Kategori etiketlendirir.
3. Kategori
I Grup M2 Kategorisi rn iin ise; Tip Onayndan sonra bu
defa Ynetmeliin Ek VI veya Ek VII. den birini tercih ederek
deerlendirmesini yine bir onaylanm kurulu marifetiyle
1.Kategori Zone 0 Patlayc bir ortamn srekli veya ok
yaparak, Uygunluk Beyannn ardndan rnne CE aretini
uzun periyotlarda bulunduu, en yksek riskli alandr. ilitirir. Tabi bu sefer ya rn Kalite Kontrol ya da Tipe
Uygunluk modllerinden birisini semek zorunluluu vardr.
2. Kategori: Zone 1 Patlayc ortamn ksa periyotlarda
grld alanlardr, ama sre olumas durumunda bu II. Grup rnlerde ise 1. kategori rn iin M1in; 2. kategori
tehizatn enerjisinin kesilmesi amalanmaktadr. Bu rn iin ise M2nin yntemini uygulamak zorundadr. II.
kategorideki rnler biraz daha fiziki zor artlarda Grup 2. kategori elektriksiz ve iten yanmal motorlar
haricindeki rnler iin onaylanm kurulularca teknik
kullanlabilecek ekilde retilirler.
belgelendirmeye gerek olmayp, sadece onaylanm
kurululara retmi olduu rnnn teknik dosyasn
3. Kategori: Zone 2 Yanabilir bir materyalin patlayc gndererek, teknik dosyay teslim ettiine dair bir belge alarak
younluunun beklenmedii, sadece ok ksa srede rnein bu belgeyi muhafaza eder ve i retim kontrol dediimiz
yllk 10 saati gemeyen ortamlar olarak tarif edilirler. yntemi uygular. rnne vuraca CE iaretinin nne bu
defa onaylanm kuruluun numarasn vurmaz.
II. Grup 3. kategori rnlerde ise kendisi deerlendirme
yaparak i retim kontrol dediimiz yntemi uygulayarak
rnne CE iaretini ilitirir. rnnn teknik dosyasn
kendisi muhafaza eder.
Ek IX Birin Dorulama Modl ise retici her bir rn iin
her bir ortama ait rnlerde bu modul tercih etme hakkna
sahiptir.
4 arteleme
94/9/AT ATEX Ynetmelik kapsam rnn zerine CE

iaretinin yanna rnn kalite sisteminde grev alm olan
onaylanm kuruluun numaras, uygunluk iareti,

rnn hangi ortamda kullanlabileceinin iareti, gazl
Tablo: 1 rn gruplar tablosu
ortamda m yoksa tozlu ortamda m kullanlabileceinin
belirtilmesi, rnn elektrikli olup olmadnn iareti ve
3.2. Uygunluk Prosedrleri ayrca hangi gazlara ve tozlara kar da korumaya sahip
olduklarn da belirtilmesi dier bir gerekliliktir.
Tablo 1de de belirtildii gibi, rn I Grup M1 Kategorisinde

ise retici rnn risk deerlendirmesini yaparak, rnde
uygulayaca eylemleri ve btn teknik deerleri kaydedecei CE . II G D EEx e II T4 olduu gibi.
bir teknik dosya hazrlayacaktr. Bu teknik dosya rn
piyasaya sunulduktan sonra bile 10 yl sreyle muhafaza
edilmek zorundadr. lgili standard belirleyip rnn rnlerin iaretlenmelerinde yine rnn ortam scaklk
retimine geer ve retmi olduu rn tercih edebilecei deerleri ile rnn alr vaziyetteki durumunda msaade
herhangi bir onaylanm kurulua kontrol ettirerek rn edilebilen rn yzey scaklklarnn da belirtilmesi, IP
94/9/AT sayl Ynetmelie gre retmi olduunu belgeletir. koruma derecelerinin de belirtilmeleri gerekmektedir.
Bu belgeyi onaylanm kurulutan alarak saklar ve gerektii
yerlerde kullanr. Arkasndan Ynetmeliin Ek IV veya Ek Aksamlarn zerine CE iareti vurulmas uygulanmamaktadr.
Bir aksam Ynetmelik hkmlerine gre imal edilerek
BLDRLER KTABI
Vinde belirtilmi olan modllerden birisini tercih ederek her

hangi bir onaylanm kurulutan bu rnleri belirlenmi olan iaretlenmeleri de yaplr fakat zerine CE iareti ilitirilmez.
prosedrler kapsamnda retmekte olduuna dair onaylanm nk aksamlar kendi balarna bamsz bir fonksiyona sahip
kuruluun belgesini alr. Onaylanm kurulu hangi yntem deildirler.
25
Gerekliliklerini yerine getirmi olduunu ispat etmesi

Dier taraftan ynetmelikte belirtilen bamsz koruyucu gerekmektedir. Dolaysyla rnnn onaylanm kurulua da
cihazlar haricindeki koruyucu cihazlar da yine CE iareti bu kriterler altnda deerlendirilerek belgelenmesi
ilitirilmeden rnle beraber montaj ilemi yaplr. rnn bir gerekmektedir.
paras olarak addedilmektedir.
5. AT Uygunluk Beyan
retici, imal ettii rnnn bu ynetmelie uygun olduunu World Electrical Standards &
belgelemek zere bir AT Uygunluk Beyan dzenler. Organizations
Uygunluk Beyan dzenlenirken rn dier taraftan baka her
C
hangi bir ynetmeliklere da giriyorsa o ynetmelikler de EN
EL
USA
belirtilmeli ve Uygunluk Beyannda imzas olan kiinin EC Electrical

Standards
kimlii aka tanmlanmaldr. Eer var ise rnn seri imalat lia AS
ra IA
numaralar, ve yln beyann zerinde belirtilir. Uygunluk Au
st
Beyan, orijinal alma talimat ile ayn dilde yazlmaldr. CSA
Ayrca rnn kullanlaca lkenin resmi dilinde olan bir

evirisi de eklenmelidir.
www.cooperindusturies.com
5.1 Uygunluk Beyan erii Tablo:2 Standardizasyon tablosu

www.cooperindusturies.comdan alnmtr.
AT Uygunluk Beyannda aadaki unsurlar bulunmaldr:
- malat veya Trkiyede yerleik yetkili temsilcisinin ad

veya tantc iareti ve adresi, 6.1 rnlerin Genel Koruma Standartlar:
- Bu Ynetmeliin 2 nci maddesinin 2 nci fkrasnda belirtilen
tehizat, koruyucu sistem veya cihazn aklamas, 94/9/AT sayl (Atex) Ynetmelii kapsamnda
- Bu Ynetmeliin 2 nci maddesinin 2 nci fkrasnda belirtilen retilmekte olan rnlere ait yaklak 88 adet genel
tehizat, koruyucu sistem veya cihazn yerine getirdii ilgili Harmonize Standartlar olmasna karn aada temel adet
tm hkmler, standardn tarifi yaplabilir.
- Uygun olduunda, Onaylanm Kuruluun ad, tantm
numaras ve adresi ile AT Tip inceleme belgesinin numaras,
- Uygun olduunda, uyumlatrlm standartlara yaplan EN 60079 -0 hepsi Elektrikli tehizat (Gaz):
atflar, e, d, p, i, o, q, m, n_, op_
- Uygun olduunda, kullanlan standartlar ve teknik
talimatnameler, EN 61241-0 hepsi Elektrikli tehizat (Toz):
- Uygun olduunda, uygulanan Avrupa Birlii Direktiflerine tD, pD, iD, mD
dayanan dier Ynetmeliklere yaplan atflar, EN 13463-0 hepsi Elektrikli olmayan
- malat veya Trkiyede yerleik yetkili temsilcisi adna
tehizat:
imzaya yetkili ahsn kimlik bilgileri.
- Tarih
g,c, d, p, b, k, fr
6. Standartlar:
7. Onaylanm Kurulular
Yeni yaklam ynetmeliklerinde zorunlu olmamakla birlikte
standartlar Global Yaklam snfnda deerlendirilip ayn
11.7.2001 Tarih ve 24459 Sayl Resmi Gazetede
standartlar baka baka rnlerin gerekliliklerinin
yaymlanarak 11.01. 2002 tarihinde yrrle girmi olan
salanmalarnda kullanlabilmektedirler.
4703 sayl, rnlere likin Teknik Mevzuatn Hazrlanmas
Bu dorultuda AB de standartlar CEN (Avrupa Standartlar
ve Uygulanmasna Dair Kanuna gre onaylanm kurulu:
Komitesi), CENELEC (Avrupa Elektrikli Standartlar
test, muayene ve/veya belgelendirme kurulular arasndan, bir
Komitesi) ve ETS (Avrupa Telekominikasyon Standartlar
veya birden fazla teknik dzenleme erevesinde uygunluk
Komitesi) tarafndan hazrlanp Komisyonun onayndan
deerlendirme faaliyetinde bulunmak zere, Yetkili Kurulu
getikten sonra ilgili ynetmeliklere harmonize Standard
tarafndan belirlenerek, bu Kanunda ve ilgili teknik
olarak kayt altna alnrlar. Bir teamul vardr ki zorunlu
dzenlemede belirtilen esaslar erevesinde yetkilendirilen
olmamakla birlikte herhangi bir ynetmeliin harmonize
zel veya kamu kuruluu olarak tarif edilmektedir. Yetkili
standardna uygun retilen bir rn; ynetmelie de uygun
Kurulua kar sorumludur.
BLDRLER KTABI
retilmi addedilir. Dier taraftan standartlara uyulmas bir

zorunluluk olmasa bile reticinin rnlerini hangi esaslara,
Yetkili Kurulua yetkilendirilen test, muayene ve/veya
yani standardn yerine baka neye gre imal ederek
belgelendirme kuruluunun ad, adresi, uygunluk
Ynetmeliin Ek IIsinde belirtilen Salk ve Gvenlik
26
deerlendirmesi yapaca modller ile rnler Komisyona 7.2 Onaylanm Kurulularn Sorumluluklar
bildirilir. Bu kurulu, bu bilgiler ile Komisyon tarafndan
verilecek kimlik kayt numarasnn Resm Gazetede Bamsz ve tarafsz bir ekilde uygunluk
yaymlanmas ile onaylanm kurulu statsn elde eder. deerlendirme hizmeti vermekle ykmldr
lgili teknik dzenlemede veya 4703 sayl
Kanun usul ve esaslarna veya ynetmeliklerde
Avrupa Birliinde Onaylanm Kurulularn atanmalarnda belirtilen artlar kaybettiinin tespit edilmesi
EA-2/17: 2009 Mandatory ile temel deiikliklere gidilmi halinde, bu kurulularn ilgili teknik
olup atamalarda artk yeterlilik deil dorudan akreditasyona dzenleme kapsamndaki faaliyeti yetkili
dayal ilemler yaplmaktadr. Buna bal olarak 765/2008/EC kurulua geici olarak durdurulur
Regulasyon ve 768/2008/EC Uygulamalar yaymlanarak baz Gerekli artlarn yerine getirilmemesi
deiiklikler salanmaktadr. durumunda onaylanm kuruluun ilgili teknik
dzenleme kapsamndaki onaylanm kurulu
ki yllk bir zaman diliminde ilerinde 94/9/AT sayl (Atex) stats kaldrlr
Ynetmeliimizin de bulunduu 10 adet ynetmeliklerde Onaylanm kurulularn faaliyetlerinin geici
revizyona gidilecektir. olarak durdurulmas veya statsnn
kaldrlmasna ilikin kararlar Resm Gazetede
Mesela EC Tip Onay ynetmeliklerde yaplacak olan ilan edilerek, Komisyona bildirilir
revizyonlarn ardndan bundan sonra EU Tip onay eklinde Uygunluk deerlendirme kurulular ile
uygulanacaktr. onaylanm kurulular, faaliyetleri ile ilgili her
trl bilgi, kayt ve belgeleri, ilgili teknik
dzenlemede belirtilen sre, bu srenin
Avrupa Birliinde Avrupa ATEX Onaylanm Kurulular
belirtilmemesi halinde yetkili kurulua
Kurumu (EXNBG) oluumu mevcut olup; belgelendirmelerle
belirlenecek sre boyunca muhafaza etmek ve
ilgili uygulamalarda ortaya kan baz karmak problemlerin
talep edilmesi halinde yetkili kurululara ibraz
zmnde aklayc ynde nemli rol oynamaktadrlar. Bu
etmekle ykmldrler
oluum; 1. ATEX Ex NB toplants sonucunda Haziran 1997
de oluturulmu olup; bir Bakan, ve iki Bakan Yardmcs Faaliyetine son verilen veya kendi istei ile
olup, TC 31 ve TC 305 de yelikleri bulunmaktadr. faaliyetine son veren uygunluk deerlendirme
kurulular ile onaylanm kurulular,
Aadaki adreste onaylanm kurulular tarafndan faaliyette bulunduklar dnemde yapm
hazrlanm ve komisyon tarafndan yaymlanan onaylanm olduklar uygunluk deerlendirme faaliyetleri
kurulu yaynlarna ulalabilinmekte olup bu gne kadar 84 ile ilgili bilgi, kayt ve belgeleri, ayn konuda
adet aydnlatma bildirimleri yaymlanmtr. faaliyette bulunan uygunluk deerlendirme
http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/mechanical/ kuruluu veya onaylanm kurulua
ocuments/guidance/atex/clarification/ devredilmek zere yetkili kurulua teslim eder,
lkemiz de 2284 numaras ile IEP onaylanm kurulu olarak 7.3 Onaylanm Kurulularn ube ve Temsilcilik Faaliyetleri
grev yapmaktadr. Bugnlerde akreditasyon ilemleri
tamamlanm olan SCA Belgelendirme Kuruluunun da atama Onaylanm kurulularn, yurt iinde ve/veya yurt dnda
almalar srdrlmektedir. Yakn zamanda iki adet aacaklar ube veya temsilciliklerinin faaliyetleri tarafndan
onaylanm kuruluumuz olacaktr. verilecek belgeler onaylanm kurulular tarafndan
dzenlenir. Onaylanm kurulular, yetkilendirildikleri
7.1 Onaylanm Kurulu Ynetmelii uygunluk deerlendirme faaliyetlerinin bir ksmn, szleme
yaparak bir yklenici kurulua yaptrabilirler. Ancak, yaplan
tm ilemlerden onaylanm kurulu sorumludur ve yklenici
Uygunluk Deerlendirme Kurulular ile Onaylanm
kurulularn faaliyetleri sonucunda verilecek belgeler
Kurululara Dair Ynetmelik 17.01.2002 tarih ve 24634 sayl
onaylanm kurulular tarafndan dzenlenir.
resmi gazetede yaymlanarak yrrle girmitir.
Bir teknik dzenleme kapsamnda bulunan ve piyasaya arz

edilmesi hedeflenen rnlerin ilgili teknik dzenlemeye
uygunluunun test edilmesi, muayene edilmesi ve/veya Sonu olarak;
belgelendirilmesi amacyla faaliyette bulunacak uygunluk
BLDRLER KTABI
Patlayc ortamlarn 99/92/EC sayl Ynetmeliin, Patlayc

deerlendirme kurulular ve onaylanm kurulularn alma
ortamlarda kullanlan rnlerin de 94/9/AT sayl Muhtemel
usul ve esaslarn, tamas gereken asgari kriterleri ve Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler
faaliyetleriyle ilgili olarak uygulanacak meyyideleri ile lgili Ynetmeliin gerekliliklerini yerine getirdii srece
belirlemektedir.
27
gvenlik ierisinde retimlerin srdrlme ans vardr. Aksi

takdirde tehlikeler kanlmaz olur.
Dier taraftan gvenliinden phe duyulan rnler zerinde;

gerek ithalatlarn, gerek satclarn ve gerekse kullanclarn
her zaman rnlerinin gvenliini muayene yaptrmak
suretiyle kontrol ettirme imkanlar bulunmaktadr.
94/9/AT sayl (Atex) Ynetmelii kapsamndaki bir rnn

test edilmesinde esas olmas gereken prosedrn;
Ynetmeliin Harmonize standartlarndan akreditasyonu olan,
yani bu harmonize standardlar kapsamnda IEC EN 17025
Laboratuvar Akreditasyon Belgesine haiz kurulua muayene
ettirilmesidir. Eer bu imkan yoksa 94/9/AT sayl Ynetmelik
Kapsamndaki onaylanm kurulular marifetiyle yaplabilir.
Bu amala, bu dzenlemelere gerekli zenin gsterilmesi

hayati nem arz etmektedir.
Kaynaklar:
Tablo 2:
Standardizasyon Tablosu www.cooperindusturies.comdan
alnmtr.
BLDRLER KTABI
28
Patlayc Ortamlarda Gvenlik ve Denetim

Nurettin Terziolu
IEP Enerji Petrol Sertifikasyon Ltd.ti.
iep.atex@gmail.com ; iep@iep.com.tr
zet
Endstriyel retim ve hizmet sektrnde teknolojinin geliimi yan sra mevcut risklerinin artmasn beraberinde getirmektedir.
Patlayc Gaz/Toz ortamlarn kapsayan tesislerde risk oranlar daha fazla olup alnacak tedbirlerin ATEX 137 (99/92/AT)
direktifine gre alnmas gerekmektedir.Alnan tedbirlerin yeterlilii konusunda bata tesis sahibi olmak zere kamuyu ve baz zel
sektr de direkt olarak da ilgilendirmektedir. letmenin yapm aamasnda alnacak tedbirler , sonradan meydana gelebilecek
riskleri minimum seviyede tutmu olacaktr.
1. Giri
Patlayc ortamlar iin ncelikle yaplaak iin tanmn , i ak ve yerleim plannn taslak olarak projelendirilmesi gerekmektedir.
Akabinde yaplacak projenin izimi ve onay konuya vakf uzmanlar tarafndan yaplmas halinde pratik uygulamada birok
problemler zlm olacaktr. Ancak mevcut olan tesislerde sonradan yaplan risk deerlendirmede oldukca problemler
gzkmektedir. Mevcut alan bir tesisin patlayc ortamlar konusunda retim veya hizmet deitirmesi halinde , ayn ekilde
temelden projelendirilmesi ve ATEX 137 direktifi kapsamnda tm tedbirleri alaak ekilde uygulamann yaplmas gerekmektedir.
Bu konuda yapm ve denetim organlarnn ncelikle konuya vakf olmalar gerekir.
Aada patlama meydana gelen iyerlerini incelediimiz zaman ATEX 137 birok sektr ilgilendirdiini grebiliriz.
Patlama Gerekleen Tesislere Ait rnekler ;
-Boya Tiner malatlar

- Deri malatlar
- Plastik Enjeksiyon mal Yerleri
- Pamuk-plik Deposu veletme Yerleri
- LPG LNG vb Gaz Dolum , Depolama ve Sat Yerleri
- Rafinerileri
- Akaryakt/LPG /Doalgaz Datm stasyonlar
- Ya Rafinerilerinin Baz Blmleri
- Etilen Kullanan Elbise Temizleyicileri
- Ak malatlarnn Baz Blmleri
- Laboratuvarlar
- Frn veya Elektrostatik Toz Boya Yaplan Yerler
- Kozmetik malatlar
- Maden Ocaklar
- Sanayi tesislerinde Doalgaz Tesisleri
-Kimya sektr
-p depolama yerleri
-Kmr iletmeleri
-Atk svlardan gaz retim tesisleri
-Aa ileme endstrisi
BLDRLER KTABI
-Biogaz retim tesisleri

-Metal ileme tesisleri
-Gda ve yem sektr (Yanc toz maddeleri)
-la sektr
-Matbaaclar
29
2. Risk deerlendirme ;
Risk deerlendirme ; ATEX 137 Patlayc Ortamlardan alanlarn Korunmas ynetmelii referans olarak seilerek yaplr. Ancak
risk deerlendirmenin salkl yaplabilmesi iin ATEX 94/9 ynetmeliinin de bilinmesi gerekmektedir.
Genel Riskler ;
-Tehlikeli blgede alan personel harici giri-k kontrolunun salanmas,

-Kiisel koruyucu ekipmanlarn uygunluu,
-Mekanik ve Elektrikli ekipmanlarn uygunluu,
-Tehlikeli Blgelerde girii statik yk boalmas,
- retim atklarnn izlenmesi,
-Tehlikeli Blgelerde s, nem ,havalandrmann kontrolu ,
- Tamada kullanlan ekipmanlarn uygunluu,
- Bakm,onarm ekipmanlarn uygunluu ,
- Bakm, onarm ncesi ve sonras alnan tedbirlerin uygunluu ,
- in durdurulmas (ksmen veya tamamen),
- Patlayc maddelerin temizlenmesi,
- Yetkili birim amirinden onay alnmas (sorumlu teknik eleman) ,
- Kritik noktalardaki malzemelerin bulundurulmas uygulamalar ,
- Olabilecek yangn vb. tehlike iin hazrlk ve personelin eitimleri,
- saatleri harici bu gibi yerlerin kilitlenmesi ve 24 saat koruma sisteminin uygunluu,
- Aydnlatmann uygunluu ,
- Gvenlik iaretlerinin uygunluu,
- Test gvenlii gaz szdrmazlk vb gvenlik sistemlerinin uygunluu ,
- Uygulama ilemleri konusunda prosedr , talimatlar vb dkmanlarn uygunluu
(Patlamadan koruma dkmanlarnn yeterlilii ) ,
- lk yardm ve kurtarma eitimleri,
- Salk ile ilgili techizat yeterlilii ,
- Tehlike annda ulalabilecek iletiim bilgileri ve yeterlilii,
- Mekanik / Elektronik alarm cihazlarnn kontrol,
- Yangn sndrme cihazlar kontrol,Hidrant kontrol,Eitimler,
- Yldrma kar korunma tedbirleri
2.1 Patlayc Gaz/Toz larn MSDS lerinin karlmas ve Deerlendirilmesi
in temeli olan tesiste kulanlacak ekipmanlarn seimini yapmak iin patlayc gaz/toz maddelerinin risk deerlendirilmesinin
salkl olarak yaplmas gerekmektedir. Bu deerlendirme deki bilgiler ; tehlike blgelerde ekipman seimi ve projelendirmede
referans olarak kullanlacaktr.
Patlayc ortamlarda MSDS lerin deerlendirmesi iin aada zet ekilde belirtildii zere tablolarn oluturulmas gerekmektedir.
Tozun Ad ve Partikl lm P Max Min Ateleme enerji Hacimsel Kvlcmlanma scakl

younluu deeri (Bar) miktar Patlama deerleri ( 0C )
(gr/cm3) (Mikron) (mJ) (% xx-%yy)
rnek Tablo - Tesis aknda mevcut tozun deerlendirme tablosu

BLDRLER KTABI
Gazn Ad ve P Max Alt ve st Min Ateleme enerji miktar Buharlama ve Kvlcmlanma

younluu (Bar) Patlama ( mJ ) scakl
gr/cm3 Deerleri ( 0C )
(% xx-%yy)
rnek Tablo - Tesis aknda mevcut Gaz deerlendirme tablosu
30
Tesiste kulanlacak ekipmanlarn seiminde nelikle hazrlanacak olan Tehlikeli blgelere gre risk deerlendirme tablolar ATEX
94/9 direktifi kapsamnda ilgili standartlara gre Exproof ekipman seiminde referans olarak kullanlacaktr.
2.2 Ekipman Seimi
Gaz/Tozlarn deerlendirilmesinden sonra taslak yerleim plan ve projeye gre ekipman seiminde dikkat edilmesi gereken hususlar
vardr.
- Grup kategorisi
-Cihaz Kategorisi
-Koruma tipi
-Gaz / Toz ortam snf
-Scaklk snflar
-IP xy
2.2.1 Elektrikli Ekipmanlarda Koruma Tipleri ;
- Alev Szdrma Muhafaza d

- Arttrlm Emniyet e
- Kendinden Emniyetli I ( Ia , Ib )
- Yaa Daldrma o
- Basnla koruma p
- Toz Doldurma q
- Szdrmaz Korunma n ( nA, nR,NL,nC,nP)
- zel Koruma s
- Kapsl ine Alma m ( ma , mb )
2.2.2 Elektrikli Olmayan Ekipmanlar Koruma Tipleri ;
Ak snrlayc muhafaza fr
-Aleve kar dayankl muhafaza d
-Kendinden gvenlikli g
-Yap itibaryla koruma c
-Ateleme kaynaklarnn denetimi b
-Basnclandrma yoluyla koruma p
-Svya batrma yoluyla k
2.2.3 Toz Ortamlarnda Ekipman Koruma Tipleri ;
- Aleve kar dayankl mahfaza tD

- Basnlandrma yoluyla koruma pD
-Kendinden Emniyetli koruma iD ( iaD , ibD)
- Kapsllme yoluyla koruma mD (m a D , mbD)
2.3 Projelendirme
BLDRLER KTABI
Patlayc Gaz veya Toz ortamlar konusunda projelendirme farkl boyutta planlanmaldr.
2.3.1 Yeni Tesisler ;
31
Temelde yaplacak olan tesisisin projendirmesinde ilgili standartlar gzden geirilmelidir.

Patlayc Gaz ortamlar iin EN 60079-10 , Toz ortamlar iin EN 61241-10 standartlar veya u anda revize edilen standardlara gre
proje izimlerinde deerlendirme yaplmas gerekmektedir. izilen ve onaylanan projelerde uygulamada olduka problemler
yaanmaktadr. Bu konuda bata izen olmak zere onaylayan ve enerji ama , iletme izni iin denetim yapan kurululara konunun
hassasiyeti asndan birok grevler dmektedir.
-izilen projelerde kullanm amac itibar ile patlayc gaz/toz ortami ise ekipmanlara ait genel bilgilerin asgari olarak ATEX 94/9
direktifi kapsamndaki standartlarn ngrd koruma tiplerinin belirlenmesi ve projelerde gsterilmesi gerekmektedir.
-Yerleim plan ve ak emasnn netlemesinden sonra ekleri ile birlikte Tehlikeli Blge Haritasnn izimi ve detaylandrlmas
gerekmektedir.
2.3.2 Eski Tesisler ;
Ynetmeliin uygulamaya getii tarihden nce enerjisi ve iletme izinleri olan tesislerde ATEX 137 ye gre salkl olarak
deneyimli uzman veya kurulularca risk deerlendirilmesi yaplmas gerekmektedir. Eski tesislerin birounda Tehlikeli Blge
Haritas mevcut deildir.
Bu konuda yukarda belirtildii zere Kimyasal maddelerin MSDS lerinin deerlendirilmesi sonucu yerleim ve i ak yapsna gre
asgari olarak Genel Yerleim ve Yrel Yerleim Tehlikeli Blge izimlerinin yaplmas gerekmektedir.
2.3.4 Genel yerleim Tehlikeli Blge izimi
ekil 1 : Tehlikeli Blge izimi

BLDRLER KTABI
32
2.3.5 Birim Tehlikeli Blge izimi
ekil 2 : Birim Tehlikeli Blge izimi
2.4 Ekipmanlarn seimi ;
Ekipman seimi konusunda Gaz ve Tozlarn MSDS deerlerine gre ve izilen Tehlikeli Blge Haritasna gre ekipman seimi
yaplmaldr. Bu tablolar Elektrikli Ekipmanlar , Elektrikli Olmayan Ekipmanlar olmak zere EN 60079 ve EN 13463 serisi
standartlarna gre hazrlanmaldr.rnek deerlendirme tablosu aada verilmitir.
Ekipman Ad Teknik zellikleri Tesis ii Tehlike Blgesi alma Ex koruma Tipi ve Varsa IP xy
alan tanm 20;21;22 ortam scaklk snf Koruma derecesi
0,1,2 scakl
rnek Tablo - Hat veya Tesiste kullanlacak Mekanik / Elektrikli ekipman listesi
BLDRLER KTABI
Gvenlik Sistemleri: Alglayc sistem ekipmanlar , Gvenlik iaretleri , Servis el aletleri , Dkmantasyon
Patlayc ortamlarda kulanlacak Servis ve Kiisel Korucu ekipmanlara ait ayn ekilde tablolarn oluturulmas gerekmektedir.
33
2.6 Eitim
Ynetmeliin bir maddesi eitim konusunu gndeme getirmektedir. ncelikle tehlikeli blgelerde alanlarn eitimi akabinde ise
bu tip sektre hizmet veren ; Servis veya Montaj yapan taaron kurulularn personel eitimi mutlak suretle gereklemelidir.
Bu arada en nemlisi Denetimci ve Uygulayclarn ATEX 94/9/AT ve ATEX 137 ynetmelik eitimlerini detayl olarak almalar
gerekmektedir.
2.7 Ynetmelikler ve Uygulamalar ;
Ynetmelikleri gzden geirdiimiz zaman birok Kamu ve zel sektr direkt olarak ilgilendiini rahatlkla grebiliriz.
- ATEX 94/9 Patlayc Gaz Ortamlar ve Ekipmanlar

- ATEX 137 (99/92) Patlayc Gaz Ortamlar ile ilgili Sal ve Gvenlii ( alanlarn Patlayc Ortamlardan Korunmas
Ynetmelii )
- Yer alt ve Yer st Maden letmelerinde Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii
- Elektrik Tesisleri Ynetmelii ve Elektrik Tesisleri Proje hazrlama ynetmelii
- Yap denetim kurulular ynetmelikleri
- Tehlikeli Maddelerinin Tanmas hakkndaki ynetmelik
- Tersane , Tekne mal ve ekek Yerlerine ait letme zni verilmesine ilikin ynetmelik
- Ruhsatlandrma Ynetmelii
- Yangn Ynetmelii
Mevcut uygulamalarda ise malatc , Pazarlamac ,Montaj/Servis , Proje izimi , Onay ve
Denetimdeki yetersizliklerden dolay oldukca problemler yaanmaktadr.
3. Sonu ve Deerlendirme
ATEX 137 ve buna bal yaymlanan direktiflerin uygulamasnda alnmas gereken bir ok tedbirler vardr.
-Yaymlanan ynetmeliklere gre Kamu veya zel kurulularda ilgili birimlerin tespiti ve bu birimlerde alan personelin eitimi
,
-Ynetmeliklerin uygulanmasnda zel veya Kamu kurulularnn arasndaki koordinasyonun aktif hale getirilmesi,
- Mevcut eski ynetmeliklerin gzden geirilmesi ve gerekenlerin ail olarak revize edilmesi,
- Projelendirme ve Uygulama ve Denetim sisteminin yeniden gzden geirilmesi,
Kamu ve zel sektrn ATEX 137 konusunda uygulama sistemini aktif hale getirirse , insan sal , can ve mal gvenlii
asndan kayplarn minimum seviyede kalmas salanm olacaktr..
4. Kaynaklar:
1- ATEX 94/9/AT ynetmelii

2-ATEX 137 (99/92) ynetmelii
3-EN 60079 serisi standartlar
6-Yukarda Bahsi geen Bakanlk ynetmelikleri
BLDRLER KTABI
34
PATLAYICI ORTAMDA KULLANILAN KENDNDEN

KORUMALI CHAZLAR
INTRINSICALLY SAFE EQUIPMENTS USED IN
HAZARDOUS AREAS
Grsel ERATAK
Elektrik ve Elektronik Mhendisi
TSE rn Belgelendirme Merkezi Bakanl
Elektroteknik Sektr Belgelendirme Mdrl
Telefon: 0312 4166480 Faks: 0312 4166730
e-posta: geratak@tse.org.tr
zet 1. Giri
Endstriyel tesislerde, retim sreleri srasnda oluan
gazlar,svlar ve buharlar ile elyaf ve uucu maddeler Patlayc ortamda normal alma srasnda veya belirlenmi
parlama ve patlama gibi tesislerin ve alanlarn gvenliini hata durumunda, sl veya elektriksel yolla tutumaya yol
tehlikeye sokacak ortamlar oluturabilmektedirler. Bu amamas iin, yayabilecei enerjisi kontrol altna alnm
ortamlarn olumamasn salamak iin tesislerin gvenlii cihazlar kendinden emniyetli cihaz olarak tanmlanmaktadr.
salanm cihazlar ile iletilmesi gerekmektedir. Kendinden emniyetli cihazlar, ekonomik fiyatlar,
Cihazlarn patlayc ortamlarda gvenli olarak saladklar yksek emniyet ve minimum bakm giderleri ile
kullanlabilmesi ve bu cihaz gruplar ile gvenli sitemlerin gnmzde tm dier gvenlik nlemlerinden daha yaygn
oluturulabilmesi iin, Uluslararas Elektroteknik kullanlmaktadrlar.
Komisyonunca (IEC) . elektrikli cihazlarn tasarm
amalarn da ieren ve kullanldklar ortam gerei alnmas
1.1. Patlama Sreci
gereken nlem trn belirleyen standardlar hazrlanmtr.
Tesislerin gvenilirliinin srdrlebilmesi amacyla, Patlama tutuma ile balayan, yksek basn ve s ile
tasarm aamalarnda yeterli gvenli yapya sahip klnm gelien yanma srecidir. Patlamann oluabilmesi iin 3 ana
cihazlar kategori ve gruplarna uygun olarak sahada unsur, yanc madde (uygun hacimde), hava (oksijen) ve
kullanlrlar. kvlcm (tututurucu) bir araya gelmelidir.

TUTUMA
Abstract
In ndustrial sites, during the production processes
gases,vapours,liquids, fibres and flying sunstances occur.
These substances can create flames and explosions which
danger the life of staff and the ndustrial site. In order to mmm
prevent these hazardous situations industrial sites should be
operated with safe equipments.
BLDRLER KTABI
International Electrotechnical Committee has issued

standards which assures safe design and operations of HAVA YANICI MADDE
equipments and sysytems installed by these safe equipments.
ekil 1 : Patlama geni
35
1.2. Alan (Zone) Snflandrma (99/92 EC) Tablo 2: Maden iletmeleri dndaki patlayc ortamlar iin,
kullanm yeri ve amacna gre cihaz kategorileri
Tehlikeli alanlar blgeye (zone) ayrlrlar.
GAZLAR ZONE CHAZ

GAZ TOZ KATEGORS
Zone0: Patlayc hava/gaz karmnn srekli veya ZONE 0 ZONE 20 1
uzun periyotlar ile var olduu alan. ZONE 1 ZONE 21 2
ZONE 2 ZONE 22 3
Zone1: Patlayc hava/gaz karmnn normal
koullarda bulunduu alan. Tablo 3: Gaz ve Tozlar iin cihaz kategorileri
Zone2: Patlayc hava/gaz karmnn normal 1.4. Scaklk Snflar

koullarda bulunmad veya arza koullarnda ksa
sreli bulunduu alan. Scaklk Snf Maksimum Yzey Scakl (C)
T1 450
TOZLAR T2 300
T3 200
Zone20: Patlayc hava/toz karmnn srekli veya T4 135
uzun periyotlar ile var olduu alan. T5 100
T6 85
Zone21: Patlayc hava/toz karmnn normal
koullarda bulunduu alan.
Zone21: Patlayc hava/gaz karmnn normal Tablo 4:Yzeysel scaklk seviyelerine gre snflar
koullarda bulunmad veya arza koullarnda ksa
sreli bulunduu alan. 1.5. Patlama nleme Metodlar
ekil 1de belirtilen Patlama geni elemanlar kontrol
Tanmlanmam alan: Patlama ihtimalinin bulunmad edilerek patlama riski engellenmeye allmaktadr.
alan. Patlamay engellemek iin, yaygn olarak metod
kullanlmaktadr.
1.3. Cihaz Kategorileri
Ateleme Elemannn Kontrol:Bu metoda, patlama
Grup I: Madenlerin yeralt blmlerinde ve bu madenlerin geninde yer alan elemanlar birlikte barndrlrken
grizu ve/veya yanc toz tehlikesi altndaki yerst ateleme (tututurma) eleman kontrol edilir. Bu ynteme
blmlerinde rnek olarak gaz yakan cihazlardaki pilot alev gsterilebilir.
Kurulumu pahal ve ayrca yksek bakm giderleri olan bir
metoddur.
Kategori M1 Kategori M2
ok yksek derecede Atmosferin Kontrol:Bu metodda ateleme eleman
Yksek derecede emniyetli
emniyetli patlayc ortamdan uzakta bulundurulur veya basn
uygulamak gibi yntemlerle kontrol salanr. Kompleks ve
Gerekli koruma seviyesi Bu tehizat bir patlayc ortam pahal bir metoddur.
birbirinden bamsz olarak iki olduu takdirde enerji
arza olmas durumunda kesilmesi iindir Hatal Atelemeyi Kaldrmak: Bu metodda hata sonucu
salanr ortaya kacak atelemeler engellenir. Bunu salamann en
temel yolu da ateleme elemannn salayaca enerjiyi
Tablo 1: Maden iletmeleri iin, kullanm yeri ve amacna patlayc ortamda bulunan gaz,toz,buhar ve sv gibi
gre cihaz kategorileri yanclarn tutuma scaklnn altna ekmektir. Atmosferin
ve ateleme elemann kontrol gerekte bir nleme metodu
iken ateleme enerjisinin kontrol gerek bir korumadr. Bu
Grup II: Grup Iden farkl dier patlayc ortamlarda
koruma ateleme elemann bariyerler vastasyla kontrol
edilmesiyle salanr. Bariyerler vastas ile ateleme olasl
Kategori M1 Kategori M2 Kategori M3 bulunan elektriksel cihaz veya devrelerin hata annda
BLDRLER KTABI
ok yksek derecede Yksek derecede

Emniyetli
oluturaca ateleme enerjileri ortamda bulunan yaktlarn
emniyetli emniyetli tutuma enerjisinin altna ekilir ve bu emniyet tedbiri
Gerekli koruma seviyesi Gerekli koruma uygulanm cihaz veya devrelere kendinden emniyetli
Sk oluan arza ve
birbirinden bamsz seviyesini, normal (Intrinsically safe) cihazlar denir.
bozulmalarda gerekli
olarak iki arza olmas alma esnasnda
koruma seviyesini salar
durumunda salanr salar
36
1.5.1. Kendinden Emniyetli Cihazlar/Devreler
Kendinden Emniyetli Devre uygulamasnda ama ateleme

geninde yer alan tututurma kaynann gen dnda
braklmasdr. Ana felsefe cihaz ve kablolarn normal
operasyon ve hata oluumu srasnda patlamay
oluturabilecek enerji seviyesine ulamayan bir enerji
yaymalardr. Dier bir deyile aa kacak enerjinin
uygulanan yntemlerle snrlandrlmasdr.
ekil 3: Kapasitif Devre
ekil 3teki anahtar ak olduunda kondansatr V

gerilimine kadar yklenir ve devre aadaki ekilde
enerjilenir.
E=1/2 CV2
Kontaklarn kapanmasna ok az kala bir kvlcm oluur,

ancak kontaklar bu aamada birbirine yakn olduklarndan
bu kvlcmn deeri ok byk deildir.
1.5.3. Endktif Devrelerde Kontaklarn Almas

Endktrler de depoladklar enerjiyi, devrenin almas
srasnda tehlikeli blgeye iletebilirler.
ekil 4:Endktif devre

Grafik 1:Grafikte eitli kimyasal zelliklere sahip
malzemelerin minimum tutuma akmlar verilmektedir.
ekil 4teki devredeki indktr aadaki deere kadar

enerjilenir.
E=1/2 Li2
Anahtar aldnda endktr anahtar almadan nce sahip

olduu akm deerini korumaya alacandan V=L(di/dt)
gerilimi oluur. Di/dt ifadesi akmn zamana gre deiim
miktarn gsterir. Bu deer ok byk olabilir nki akm
ilk deerinden sfra doru olduka hzl deiecektir. Bu
deiim olduka kuvvetli bir kvlcma yol aabilecektir.
1.5.4. Rezistif Devrelerde Kontaklarn Almas ve

Kapanmas
ekil 2: Kendinden Emniyetli Devre
1.5.2. Kapasitif Devrelerde Kontaklarn Kapanmas

BLDRLER KTABI
Kondansatrler elektrik enerjisini plakalar arasnda tutar.

Bu enerjinin kontrol edilememesi ve tehlikeli blgede
kondansatrn boalrken ark yaratmas patlama genini
tamamlanmas anlamna gelir ve patlama oluur.
37
bakm ve onarm masraflarnn dier tm emniyet

uygulamalarndan dk olmas zener diyod
uygulamalarnn iletme sahiplerinin ncelikli tercihi
olmalarn salamtr. Kurulum ve bakm masraflarnn
dier gvenlik nlemlerinden dk olmasyla birlikte
bariyerler hemen her tr devrede kolayca kullanm imkan
sunmaktadr. Tehlikeli blgelerde enerjinin dk akm ve
gerilim deerleriyle snrlandrlmasn salayan zener
bariyerler ZONE 0 ortamnda bile ok rahatlkla
ekil 5:Rezistif devre kullanm imkan sunmakta olup patlayc ortamlarda
kendinden emniyetli cihaz altrmann birinci tercihi
olmulardr.
Yukardaki rezistif devrede ise Ak devre gerilim
deerine bal olarak oluan ksa devre deeri
Iad=Vkd/Rye ulaacak ve bu deer patlamay 1.8. Kaynaklar
balatabilecektir.
1. 94/9 AT Muhtemel Patlayc Ortamlarda
1.6. Kendinden Emniyetli Cihaz
Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistem le lgili
Tehlikeli ortamda almas amalanan cihazlarn kendinden Ynetmelik.

emniyetli hale getirilmelerinde en yaygn kullanlan metod
zener diyodlar ile oluturulmu enerji bariyerleridir.
Kullanlan diyodlar normal alma veya hata esnasnda 2. 99/92 AT Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden
oluacak ak devre gerilimi ve ksa devre akmlarn enerji
bariyeri ile snrlandrr ve Grafik 1de rnek verilen patlama alanlarn Korunmalar Hakkndaki
deerinin altnda tutarlar. Ynetmelik.
3. Guidelines on the Application of Directive 94/9

EC 2009 edition
4. TS EN 60079-11: Patlayc gaz ortamlar-Blm

11 - "i" tipi kendinden korumal cihazlar
Standard
ekil 5: Kendinden emniyetli devre
5. TS EN 60079-0: Patlayc ortamlarda kullanlan -
Zener Bariyer patlamaya yol amamak veya aa kan
enerjiyi snrlamak iin aada belirtilen kriterleri Blm 0 Tehizat Genel zellikler
salamaldr. Standard
Tehlikeli ve gvenli alanlardaki Akm ve Gerilim

deerleri;
ITOPLAM (Bariyer) IMAKS (Saha Cihaz)

VTOPLAM (Bariyer) VMAKS (Saha Cihaz)
Endktif ve kapasitif elemanlar iin deerler;
Kapasitans(saha cihaz) +Kapasitans(saha kablo) Kapasitans(Emniyetli blm)
Endktans(saha cihaz) + Endktans(saha kablo) Endktans(Emniyetli blm)

BLDRLER KTABI
1.7. SONU
Kendinden emniyetli cihazlar oluturabilmenin en

gvenli yollarndan biri olan zener bariyerlerin kurulum,
38
I. OTURUM
ATEX RN BELGELENDRME ve TEST LEMLER
(SORU-CEVAP KISMI)
___________________________________________
SALH AYDIN- Buyurun.
SALONDAN- Sunumunuzda bir rnek vererek, bir zon snrlamas verdiniz.

Yukardan, yandan 3 metre filan gibi. Bunun bir standard var m mesafe belirleme
asndan? Yoksa, bir hesap yntemi var m, yani sahann evresini hesaplayacak
myz?
Teekkrler.
NURETTN TERZOLU- Tehlikeli blgelerin snrlandrlmas konusunda,

gerek patlayc gaz ortamlar veya gerekse patlayc toz ortamlaryla ilgili N61000,
N60079-10. -1 gazla ilgili, -2 de tozla ilgilidir. Ancak, standard incelediiniz zaman,
ierisindeki materyallere bakarsak, tehlikeli blgelerin snflandrlmas zellikle
patlayc gaz veya tozun basn miktar, havadan ar veya hafif olmas, iletmedeki
konumu gibi birok kriter veya gaz halindeyse havaya kma esnasndaki yaylma
hz ve hacimsel olarak deerlerini bildikten sonra hesap edilerek tehlike blge
izimleri yaplr. Bununla ilgili rnekler var standartta; ancak, bilinmeyen konularda
hesaplama kurallar var. Muhakkak projede yanstlmas gerekiyor. Standart aktr.
Orada diyor ki, Basn miktar, gaz veya tozun younluu, logaritmik hesaplar
yaparak, buradaki metraj mesafesini rahatlkla bulabilirsiniz.
Buyurun.
SALONDAN- Zon sfrn ne kadar bir alan ya da hacmi kapsamas gerektii

konusunda bir ey kartamadm.
NURETTN TERZOLU- Standard incelediimiz zaman, zellikle zon 1 ve

zon 2yle ilgili metrajlar ok rahatlkla bulabilirsiniz; formllerde eer o kriterleri,
parametreleri yerine koyarsanz. Zon sfr da zaten devaml gazn bulunduu mahal
olduu iin, byle bir ey yapmanza gerek yok.
SALH AYDIN- Teekkr ediyoruz Nurettin bey.

Buyurun.
SALONDAN- Bakm onarmla ilgili bir standart var; ancak, bakm onarm
sonrasnda exproof zelliin devam edip etmedii konusunda herhangi bir kontrol
yaplp yaplmadna rastlamadm. Bununla ilgili olarak Nurettin bey, tamircinin
belgelendirilmesinden bahsetmiti; ancak bu, Trkiye'de uygulamas olan bir ey mi?
Bu exproof ekipmanlarn tamir-bakmn yapan kiilere verilen bir belge mi bu? Bu
kontrol ve eylerin ne sklkta yaplmas gerektiine dair herhangi bir dzenleme var
m ya da bu exproof ekipmanlarn kullanmnda son kullanma tarihi gibi bir yaklam
var m?
SALH AYDIN- Teekkr ediyoruz.
Sorunuzu ben cevaplayaym. Bu problem btn lkelerin ana problemi

aslnda. Mesela madenler iin, demin de bahsettim gibi, 60079-19 uygulanmyor
diyor; ama uygulasan da olur. Demin bahsettiim gibi, ayn grupta olan, yani 2. grup
1. kategori cihazlar da ayn artlar salyor. Komisyonda tarttk bu problemi.
Normal prosedrler nda bu problemleri bir-iki sene 99/92ye atf yapld filan, ama
son durumlarda, retici, rettii rnn Ek 2-1-06da bahsettiimiz ksmnda, rnn
nasl bir tamir-bakm uygulanacak, nasl prosedrler uygulanacak veya kendisi mi
yapacak, yetkili bir tamir-bakmc atam m, hangi artlarda yaplacak, belirlemek ve
bunu da rnne ilitirmek zorunda. Bu talimatlar ksm nemli, yani yle bakacaksn
olaya. Her rne gre de deiebilir. En son aldmz karar bu ekilde. Yani retici
bu tip bilgileri vermek zorunda. Btn bilgileri deil, ama uygulama babndaki bilgileri
reticisine vermek zorunda. Yl, sresi de orada yazacak. Bir de madenlerdeki
durum var.
Tabii, yle bir durum olabilir ki, tamir takmlar da olabilir; yani onlar da
belirtmek zorunda. Bu tip kaytlar da konuluyor. Ynetmeliimizin kayd var
biliyorsunuz; 94/9 ATnin kayd var, rehber dokman. Ben, bu tip eyleri belirledim.
Onlar sizlere vereceim. Nurettin bey, onun tercmesinde yardmc olacak. Onu da
oaltp, cretsiz olarak herkese datmak dncesindeyiz. Orada baz eyler
yazyor.
BLDRLER KTABI
Teekkr ediyorum.
Buyurun.
40
SALONDAN- Ayn ortamda bazen yanc, patlayc gaz, bazen toz olmas
durumunda kullanlacak elektrikli ekipmann kategorisi nasl olmaldr?
SALH AYDIN- Teekkr ediyorum.
Ekipman, hem gazn, hem tozun artlarn salayacak standartlar uygulanarak

yaplmakta. aretlemenin nemi orada. Yani toz varsa, T ile gsterilen ekilde tozun
standartlar; gaz varsa, gaza gre standartlar belirlenerek iaretlemesi yaplyor.
Onun standartlar da belirlenmitir. Her ikisini de kapsayacak diyorum. Kk t, byk
t gibi grrsen, tozu kapsyor. G gryorsan, yine ayn ekilde gaz kapsyordur.
Tabii, daha toz var; ama tozun da hangi korunma tiplerine uygulandna gre
deerlendirmeleri var. Standartlarda hepsi belli. Yani 13469 Standard elektriksiz
rnlerde, 60641 Standardnn da tozlarn standard olduunu sylemitik. O
standartlarda hepsi belirli. aretinden anlalacak diyoruz ya, yani G ve T harflerini
greceksin orada.
Buyurun.
HALL KUTLU (Kimya Mhendisi)- Salih hocama iki sorum var. Biliyorsunuz,
LPGden sonra CNG ve LNG piyasaya kt ve youn bir ekilde kullanlyor. Benim
sormak istediim u: LNG, devasa tankerlerle LNG tanklarna boaltlyor. Buradaki
boaltma srasnda AT tip onaylarmz farkl m? Birinci sorum bu. Ayn soruyu Grsel
beye de soruyorum. TSE, bu konuda standartlarn tamamlad m?
kinci sorum Salih beye. Sktrlm gaz tplerimiz var; youn ekilde
sanayide kullanlyor. Test istasyonu olmadn biliyoruz. Test istasyonu
kurulmasyla ilgili almalarnz var m? Test istasyonu kurulmasyla ilgili
almalarnz hangi safhada?
Salih hocam; son sorum size. oksijen tpleri youn bir ekilde lkemize
giriyor. Bunlar neden nlenemiyor?
Nurettin hocam, risk analizi metodunu ok gzel sralad. Parlayc ve patlayc

ortamda risk analizine balamadan nce zorunluluklar olacak m? Risk analizi
metodu eitleri nedir?
BLDRLER KTABI
Teekkr ederim.
41
CNG, LNG tpleriyle ilgili sorularnz basnl kaplar ilgilendiriyor. Ona burada
cevap vermeyeyim imdi. Ama bu sorunuzu yazl olarak sorarsanz, gerekli cevab
Bakanlk olarak veririz. Ama TSEdeki arkadalarmz cevap verirlerse bilemiyorum.
GRSEL ERATAK- Basnl Kaplar Direktifinde de TSE olarak

akreditasyonumuz sz konusu. Ancak, ilgilendiiniz harmonize zel bir standart.
Durumu nedir, ne deildir, u anda bilebilmem olas deil; nk yzlerce, binlerce
standarttan bahsediyoruz. Gerek reticilerden, gerek sektr iinde yer alan siz
uzmanlardan ricamz, bizlerin ayna komitelerimiz var -standartlar hazrlayanlar,
reticiler veya o standartlarla iletme altranlar;-o komitelere destek bekliyoruz.
Dolaysyla, ayna komitelere ciddi anlamda destek bekliyoruz. Gzel bir yerlere
gelmemizin yollarndan biri de budur.
Teekkr ederim.
SALH AYDIN- Test istasyonundan bahsettiniz. LPG tp dolumlarnn yapld

ayrca bir test istasyonu var. Zannedersem, 10 ylda bir tpler tekrar kontrol ediliyor,
deil mi? Bu tip test istasyonlarnda da ayn ekilde ATEX Direktifi kapsamnda bir
projelendirme yapabilirsiniz. Biz, bununla ilgili birka tane tesisi inceledik. Orada
tehlikeli blge haritasnn izimi, kullanlan ekipmanlarn uygunluu hakknda veya
prosedrler hakknda, daha dorusu gvenlik konusunda ATEX 137ye gre bir
deerlendirme yaptk.
HALL KUTLU- Test istasyonlarnda doldurucu firma youn bir ekilde var.
Sanayi Bakanlmzn byle bir almas var; ama bu, 2008de kalm. Bu alma
srecek, sreceini de biliyorum. Test istasyonlarndaki testlerden biri ana vanalarn
taklmas. O vanalarn taklmas bile zel bir ey gerektirir. Yksek basncn sanayide
patlamas en basit bir rnektir. Onu vurgulamak istiyorum. Zannedersem, 9 tane
metot var.
SALH AYDIN- Doru, haklsnz. Aslnda gerek tp dolum tesislerinde ve

gerekse test istasyonlarnda kullanlan ekipmanlarn da direktif kapsamna otomatik
olarak girdiini biliyoruz. Bu konuyla ilgili Trkiye'de belgelendirilmi bir firma
herhalde yoktur diye biliyorum; ama daha nceden Trk Standartlar Enstits
BLDRLER KTABI
tarafndan belgelendirme yaplm olan kurulular var.
Tesiste uygulama tamamyla direktif kapsamna girer.
42
HALL KUTLU- Bir ey daha ilave edeyim. zellikle maden ocaklarnda

patlamalarda gaz detektrleri var; bunlar btn standartlara uyuyor, fakat orada bir
tane sorunumuz var. Kalibrasyon iin yetki belgesi, onay belgesini kim veriyor?
NURETTN TERZOLU- Herhalde bana sylediniz, deil mi? Risk

deerlendirmede ok karmza kan problemlerden bir tanesi de bu. zellikle
alglayclarn ncelikle uygun ortama gre, gazn veya tozun yapsna gre uygun
seilmesi gerekiyor. Periyodik kontrollerde de referans gaz kullanlarak denetiminin
yaplmas gerekiyor. Ancak, denetimlerde zellikler referans gaz kullanlmadn,
bunun yerine akmak ve benzeri gibi eyler kullanldn grebiliyoruz. Aslnda ok
riskli bir itir. zellikle kalibrasyon irketine bir bilgi vermeniz lazm ncelikle; yani bu
konuyla ilgili kalibrasyonu yapmas iin, Bizim LEL deerlerimiz, alt ve st limit lm
deerlerimiz udur eklinde.
kincisi, direktife gre, LEL deerinin yzde 20sinde sinyalizasyon sisteminin

almas, ya gerekli olan ekipman durdurmas gibi ifadeler mevcuttur standartta.
Dolaysyla, bunu mevcut olan sistemle kontrol edemezsiniz. Referans gaz
kullanmanz gerekiyor muhakkak, ama kullanlmyor maalesef.
SALONDAN- Test istasyonlarnda, AB ynetmelii yrrle girmedii iin

gecikme olmutur.
NURETTN TERZOLU- Risk deerlendirmeyle ilgili bir soru sormutunuz

galiba. Tabii, risk deerlendirmenin ok eitli metotlar var; AZOP, bunlardan biri.
AZOP sisteminde deerlendirilmesi olduka geni bir kavram. Akabinde de,
mevcut bu tip byk tesislerde, yazlan programn gvenlik asndan uygun olup
olmadnn denetlenmesi yeniden gndeme gelecek diye dnyoruz. Tabii ki,
uygulanan bir sr sistemler var. u anda bunu mevcut direktiften, ATEX 137ye gre
yazlm olan direktiften, balklarndan incelemeye gidiyoruz. Bu tip bir
deerlendirme yapyoruz.
Koordinasyon olayna deiniyoruz; ama maalesef, u anda koordinasyon ok

BLDRLER KTABI
salkl deil.
43
YALIN - saysnn 18-19 binler olduunu bildiimiz ve parlayc ve

patlayc ortamlar anlamnda ok ciddi nem arz eden rneklerimiz olan akaryakt
datm istasyonlar, sat istasyonlaryla ilgili olarak, Nurettin beyden, konunun ATEX
94/9 ve takip eden sre ierisinde de denetimleri anlamnda deerlendirmesini rica
edeceim. Bu konuyla ilgili zafiyetler olduu kanaatindeyim. Kendisinin bu konuda
deerlendirmesi nasl olacak?
SALH AYDIN- Buyurun Nurettin bey.
NURETTN TERZOLU- Grdmz en nemli konulardan bir tanesi de tip

incelemesi sonras piyasaya arz edilen rnler. Tabii ki, tip incelemesi esnasnda
kullanlan ekipmanlarn onaylanm projesinin veya kullanlan ekipmanlarn onayl bir
ekilde belgelendirme ilemi gerekleiyor. Daha sonra sahaya srlen ekipmanlar
da reticiden kaynakl problemli olabilir. kincisi, yaplan servis hizmetlerinden
kaynaklanan problemler de olabilir. Servis yetkili deilse, bu konuyla ilgili bir
szleme yoksa ne yapyor; elinde mevcut ekipman, konuyla uzaktan yakndan ilgisi
olmayan, konuya vakf olmayan kiiler gidip servis hizmeti yapyor. Diyelim ki, bir
akaryakt pompas iindeki bir selenoid valfi deitiriyorsunuz; selenoid valfin teknik
detaylar, koruma tipleri konusunda bilgi sahibi olmanz lazm.
kincisi, bu, onayl bir rndr, tip incelemesi yaplm onayl bir rndr.
Dolaysyla, farkl bir rne farkl bir para kullandnz zaman, mevcut olan tip
sistemini bozuyorsunuz.
Buyurun.
SALONDAN- nsan sal, can gvenlii ve benzeri konular ok ilgilendiren

bir konu. Hepimizin en az gnde bir kere veya iki- gnde bir kere urad bir
alandan bahsediyoruz. Gvenlik Sempozyumunda bence ok nemli bir konu olarak
deerlendirilmesi gerekir.
NURETTN TERZOLU- Salih bey, bir ey daha arz etmek istiyorum.
NURETTN TERZOLU- Bu iin zellikle l aletlerindeki belgelendirme

BLDRLER KTABI
konusu farkl bir olay. Bir tanesi gvenlikle ilgili ATEX Direktifi kapsamnda
belgelendirme, ikincisi lmle ilgili belgelendirme. Ancak, lmle ilgili yaplan bu
belgelendirme, ATEX Direktifi kapsamnda ieride kullanlan ekipmanlarla tip onayda
44
kullanlan ekipmanlar bazen deitiriliyor. Aslnda koordinasyon ekli ATEXten

balamal. Mevcut onaylanm olan ekipmanlarn MIDde devam etmesi gerekiyor. O
ekilde belgelendirme ilemi gerekleiyor. Bu konuda da bir aklk gryorum.
Akaryakt istasyonlarndaki o nceden MID Ynetmeliinde yine aynyd da,

o Ynetmelik Yeni Yaklam Ynetmeliklerinde deildi. 99dan itibaren MID
ynetmelikleri de artk Notified Body dediimiz onaylanm kurulular araclyla
yaplyor. Benim bildiim, istasyonlardaki ana ynetmelik MID Ynetmelii ATEX
Ynetmelii olacak. Hem ATEXe uygun olacak, hem de l olayn doru ve salam
yapacak. ATEX Ynetmelii, Makine Emniyet Ynetmeliini ve Elektromanyetik
Uyumluluk Ynetmeliini kapsayacak, markalandrmasn yapacak. aretlemesinin
nasl olacana gelince de, size rnek iaretlemeden de gsterebilirim. ATEXin
belgeleri olduktan sonra da MID Ynetmeliini yine bir onaylanm kurulu vastasyla
yapacak. Artk TSEden onun eyi yaplmyor. O ekilde belgelendirmesi yaplarak
piyasaya kacak.
Buyurun.
SALONDAN- Fakat daha sonra deiip deimedii, gvenlikle ilgili

zafiyetlerin oluup olumadnn denetlenmesiyle ilgili bu. Yani lm doruluu ok
sk aralklarla kontrol ediliyor il mdrlklerine bal memurlar marifetiyle, fakat
gvenlikle ilgili zafiyet
SALH AYDIN- Akaryakt istasyonlarnda 12820 Standard benzinler iin.

Tamam, tesis alrken, direkt belgelendirmesi yaplyor bunlarn, yani kontrol edilerek
yaplyor; ama ara belgelendirmelerde yine bizim Bakanlmz MID Ynetmelii
bakmndan kontrol ediyor. Hatta bizim denetilerimiz ATEX Ynetmelii ynnden
de kontrollerini yapyor. Ama baka bir prosedr var m, bilemiyorum.
SALONDAN- Periyodik denetimleri Sanayi ve Ticaret Bakanlnn ilgili birimi

yapyor. u anda o dairenin ad da deiti. Salih bey biliyor o konuyu. Ama ikinci bir
denetimi ller ve Standartlar Genel Mdrl, dier bir adyla Metroloji ve
Standartlar Genel Mdrl yapyor. Bu, mhrlemeyle ilgili esnada yaplyor.
Bunun iin, bence ayr bir platform dzenlenmeli. Bu, apayr ve uzun tartlmas
BLDRLER KTABI
gereken bir konu diye dnyorum.
SALH AYDIN- Bir soru daha alaym.
45
Buyurun.
KKSAL BAYRAKTAR- ATEXle ilgili olarak bizim kurumumuzdan

bahsedeyim. Yeraltnda kullandmz en ucuz ATEX belgeli cihaz 20 bin ya da 30
bin euro civarnda, kullandm devre kesicisi says 1000-1500 civar. u anda
istiyorum; Bakanlk, ATEX belgesi olmasn istedii iin de yurtiinden alamyoruz,
yurtdndan almamz gerekiyor. Kurumlarda tm malzemeleri ATEXe dntrmek
iin belirli bir sre var m? Birinci sorum bu.
kincisi, bakanlklardan bize denetlemeye gelen personeller ya maden

mhendisi, ya makine mhendisi. Yaptmz almalarn yaklak yzde 40na
yakn elektrik aksamyla yaplan almalar, ama denetlemeye gelen personel
elektrik brannda deil. Bu denetleme durumlaryla ilgili Bakanln bir almas var
m?
Teekkr ederim.
Sorunuz iletme ynnden olduu iin, denetim olay iletme mevzuatna

girdiinden, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn problemi.
lk sorunuza gelince, gei dnemi filan bitti. Ynetmeliimiz, biliyorsunuz,

31.12.2003 tarihinde yrrle girdi. alma Bakanlnn ynetmeliinde de yine 30
Haziran 2006ya kadar gei dnemi verilmiti. imdi her ey iletme sahibinde,
btn sorumluluk iletme sahibinde. Gerek alma Bakanlnn ynetmeliinde
olsun, gerek 99/92de, dier ynetmeliklerin hepsinde iletme sahibine veriliyor;
kontrol ve deerlendirmeleri onlar yapacak. Ama sektr de lkemizin sektr. Nasl
yardmc olunmas lazm? Sorununuzu dile getirirsiniz, zm bulunabilirse bulunur.
zmsz bir ey de zaten yok. Ama siz, gvenli rn kullanmak zorundasnz.
Madenlerde denetim bizim Bakanlmzn yetkisinde deil; yani biz, buna zm
bulamayz. Bizim denetimlerimiz piyasadaki gmrkten giren veya lkede retilen
rnler zerine oluyor.
BLDRLER KTABI
Teekkr ediyorum.
46
zlem zkl
Abdurrahman nce
Merve Ercan nce
Tevfik Gne
BLDRLER KTABI
47
zlem zkl
Abdurrahman nce
Merve Ercan nce
Tevfik Gne
BLDRLER KTABI
48
Dnyada Yaanan Byk Endstriyel Kazalar ATEX

Direktiflerine Neden htiya Duyuldu?
Major Industrial Accidents Encountered In the World Why ATEX Directives
were Needed?
zlem ZKILI
Kimya Yk. Mh.

Ba Mfettii Tefti stanbul Grup Bk.Yrd.
ozlem@ozkilic.net
Industrial Accidents was published in the Official Gazette

zet dated August 18, 2010 and Numbered 27676.
Sanayi devriminden bugne kadar Sal ve Gvenlii Seveso Directive has brought about various control
konusunda Dnyada ve Trkiyede pek ok alma yaplm obligations regarding the prevention of major industrial
ve mevzuat hazrlanmtr. Bu almalar ou zaman yetersiz accidents involving hazardous substances. The installations
kalm, etkili olamam ve sonucunda pek ok i kazas ve of concern are to prepare safety reports and emergency action
meslek hastal meydana gelmitir. plans.
ATEX Direktifleri olarak bilinen, 99/92/EC sayl Avrupa In ATEX Directives, the determination of workplace
Parlamentosu ve Konseyi Direktifi 2002 ylnda, 99/9/EC hazardous areas, control measures and appropriate selection
sayl Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi ise 2003 of electrical equipment are responsibility of employers.
ylnda mevzuatmza uyumlatrlmtr. In this paper, why ATEX Directives are needed, Control of
Seveso II Direktifi uyumlatrma almalar 2010 ylnda Major Industrial Accidents Directive and relationships
tamamlanm ve Byk Endstriyel Kazalarn Kontrol between these two directives will be examined thoroughly.
Hakknda Ynetmelik lkemizde 18 Austos 2010 tarih ve Keywords: ATEX Directives, Seveso II, Explosive
27676 sayl Resmi Gazete'de yaynlanmtr. Atmospheres
Seveso Direktifi, tehlikeli maddelerle ilgili byk kaza
risklerinin kontrol ykmllklerini gerektirmektedir. gili 1. Giri
kurulularn gvenlik raporlar ve acil eylem planlarn
Teknoloji, insann bilimi kullanarak doaya stnlk kurmak
hazrlamalar gerekmektedir.
iin tasarlad rasyonel bir disiplin olarak tanmlanmaktadr.
ATEX Direktiflerinde ise, iyerlerindeki tehlikeli alanlarn
nl bir eitim teknolou olan James Finn teknolojiyi
belirlenmesi, kontrol nlemlerinin alnmas ve uygun
tanmlarken yle demektedir: "Teknoloji; sistemler, ilemler,
elektriksel ekipmann seimi iverenlere ykmllk olarak
ynetim ve kontrol mekanizmalaryla hem insandan hem de
verilmektedir.
eyadan kaynaklanan sorunlara, bu sorunlarn zorluk
Bu makalede ATEX Direktiflerine neden ihtiya duyulduu ve
derecesine, teknik zm olaslklarna, ve ekonomik
Byk Endstriyel Kazalar Kontrol Direktifi ile ATEX
deerlerine uygun zm retebilmek iin bir bak asdr".
Direktiflerinin ilikisi irdelenilecektir.
Anahtar kelimeler: ATEX Direktifleri, Seveso II, Patlayc
Teknolojinin geliim evresine baktmzda 1765te James
Ortamlar
Wattn yeni bir enerji kayna olan buhar makinesini
Abstract bulmas, sosyo-politik adan 1789daki Fransz Devrimi ve
ardndan sanayi devrimi, teknolojik ve toplumsal adan
Many studies and legislations have been prepared about the deiimin kilometre talar olmulardr.
Occupational Health and Safety since the Industrial
Revolution. These studies and legislations have been kazalar ve meslek hastalklarnn olumasnda teknolojideki
insufficient and ineffective many times and as a result many hzl geliim, makineleme, iyerlerindeki fiziksel ve kimyasal
occupational accidents and illnesses have occurred. etmenler ile retimde kullanlan ham ve yardmc maddelerin
Known as the ATEX Directives, Directive 99/92/EC of the yannda ekonomik, sosyolojik, psikolojik, fizyolojik ve
European Parliament and the Council in 2002, and the ergonomik bir ok etken rol oynamaktadr.
European Parliament and Council Directive 99/9/EC in 2003
BLDRLER KTABI
is aligned with our legislation. zellikle sanayi devrimi sonrasnda teknolojik gelimeler
Studies regarding the harmonization with Seveso II Directives sonucunda retimin yaps olduka karmaklam, hzl ve
completed on 2010. The Regulation on the Control of Major kontrolsz sanayileme sreci ve retimin giderek
younlamas i kazalar ve meslek hastalklar ile evre
49
kirlilii gibi sorunlarn nemli boyutlara ulamasna neden Japonya dearj edilmesi yaral
olmutur. 1973 Fort Wayne, Demiryolu kazas 4500 tahliye
A.B.D. ile vinil klorr
2. Byk Endstriyel Kazalarn Ortaya dklmesi.
kard Avrupa Birlii Mevzuatlar 1974 Flixborough, Patlamada 23 l, 104
ngiltere. siklohekzan aa yaral, 3,000
Kimya endstrisindeki teknolojik gelimeler ile kimyasal kmas tahliye
rnler, insan sal ve yaam srecini byk lde 1976 Seveso, talya Dioksin sznts 193 yaral,
iyiletirmi, tarmsal retimi arttrm, genel yaam kalitesini 730 tahliye
imkanlar ve konforu ykseltmitir. 20. yzyln banda ou 1978 Los Alfaquez, Ulam kazasnda 216 l, 200
doal kaynakl olmak zere bir ka bin kimyasal madde spanya propilen yaral
kullanlmaktayd. Kimyasal maddelerin kullanm zellikle dklmesi.
1940'lardan sonra hzla artm, 1950 ylnda 7 milyon ton/yl Xilatopec, Karayolu 100 l, 150
olan dnya kimyasal madde retimi 1985 ylnda 250 milyon Meksika kazasnda gaz yaral
ton/yl'a ykselmitir. Bugn bu rakam 400 milyon ton/yl tankeri patlamas.
civarna ulamtr.
Manfredonia, Fabrikadan 10,000 tahliye
talya amonyak sznts
Gerek kimyasal maddelerin her alanda youn olarak
1979 Threemile Nkleer reaktr 200000
kullanlmaya balanmas gerekse kontrolsuz kullanmn
Adas, A.B.D. kazas tahliye
yaratt ciddi salk ve evre sorunlar, toplumlarda kimyasal
Novosbirsk, Kimya 300 l
madde kullanmna kar korku ve tepkinin de olumasna
Rusya fabrikasnda
neden olmutur.
patlama
zellikle 20. yzyl balarndan itibaren tehlikeli maddelerin Mississagua, Demiryolu kazas 200000
artan retimi, kullanm ve depolanmas yznden byk Kanada ile klor ve btann tahliye
endstriyel kaza olasl byk oranlarda artmtr. evreye yaylmas.
Dolaysyla da tm halkn, alan kesimin ve evrenin Summerville, Demiryolu kazas 300 yaral,
korunmas gerei domu, byk endstriyel kazalarn 1980 A.B.D ile fosfor triklorr pek ok
nlenmesi iin sistematik yaklam ihtiyac belirmitir. dklmesi tahliye
Tacoa, Petrol yangn ve 145 l, 1,000
Kasm, 1989da ILO Ynetim Kurulunun 244. toplantsnda Venezella patlamas tahliye
alnan karar uyarnca, Cenevrede 8-17 Ekim 1990 Taft, A.B.D. Patlamada 17,000 tahliye
tarihlerinde byk endstriyel tehlikelerin nlenmesine ilikin kimyasallardan
1982
uygulama kodu hazrlanmas maksadyla bir uzmanlar akrolein aa
toplants dzenlenmitir. Bu uzmanlar toplantsnda Bro kmas
tarafndan hazrlanan taslaa dayal uygulama kodu gzden Sao Poulo, Petrol boru 508 l
1984
geirilmi ve son eklini almtr. Toplantda bu koda Brezilya hattnda patlama
Byk Endstriyel Kazalarn nlenmesi ad verilmesi St. Gaz tank 452 l, 4,248
kararlatrlmtr. Ancak hazrlanan bu kod byk endstriyel J.Ixhuatepec, patlamas yaral,
kazalarn nlenmesi iin tm ilgililere sadece pratik tavsiyeler Meksika 300,000
niteliinde kalmtr. tahliye
Bhopal, Pestisit 72,500 l,
2.1. Seveso II Direktifinin Kabul Edilii ve Mevzuatmza Hindistan fabrikasndan binlerce
Uyumlatrlmas sznt siyan gaz yaral,
200,000
talyann Seveso kasabasnda 1976da gerekleen ciddi tahliye
endstriyel kazay takiben, endstriyel donanmlarda kaza
ernobil, Nkleer reaktr 725 l, 300
nleme zerine bir Direktif olan Seveso Direktifi
Rusya kazas yaral, 90,000
(82/501/EEC) kabul edilmitir.
tahliye,
1986
Avrupa
Daha sonra Hindistan, Bhopalde 1984 ylnda ve svire,
lkelerine
Baselde 1986 ylnda gerekleen iki byk kaza ve Mexico
yaylma
Cityde doal gaz patlamas sonucunun 500 l, 4.000 yaral
Basel, svire Pestisit Ren nehrinde
ile sonulanmas bu direktifin tekrar gzden geirilmesi
fabrikasnda kirlilik
gereini dourmutur.
yangn
Kotka, Limanda Deniz taban
Seveso Direktifinin yaynlanmasna neden olan endstriyel
1987 Finlandiya monoklorobenzen kirlilii
kazalar Tablo-1de zetlenmitir.
dklmesi
BLDRLER KTABI
Tablo1. 1959-2004 Yllar Arasnda Meydana Gelen Kaza ve Krfez Petrol dklmesi Deniz kirlilii
Felaketler 1991 Sava, Basra
Krfezi
Yl Yer Olay Hasar
1992 Alaska Petrol dklmesi Deniz kirlilii
1959 Minamata, Su yollarna cva 400 l, 2,000
2000 Enschede, Havai fiek 21 kii
50
Hollanda fabrikasnda hayatn lkemizde Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden

patlamada kaybetti. 800 alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik olarak
kii yaraland yaynlanmtr.
ve1 km2 apl
alanda 5300 ATEX 137de, Blgelerin (Zone) genel tarifi yaplmakta ve
kii bir tesisdeki tehlikeli alanlarn hangi blgelere girdiinin
patlamadan ve belirlemesi iverene braklmaktadr.
sonularndan
Patlayc ortamlarda kullanlabilecek ekipmanlarla ilgili
etkilendi.
detaylar ieren ve ATEX 100a olarak bilinen Aralk 1999
Baia Mare, Yksek Nehir kirlilii
tarihli 99/9/EC sayl Avrupa Parlamentosu ve Konseyi
Romanya konsantrasyonda
Direktifi ise mevzuatmza Muhtemel Patlayc Ortamda
siyanr ieren atk
Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler le lgili
havuzunun ar
2000 Ynetmelik olarak aktarlmtr. Bu ynetmelie gre ise
yalarla yklmas
korumal aletlerin ve iyeri i sal ve gvenlii
sonucu artlmam
tedbirlerinin tarifi yaplmaktadr, ancak bu ynetmeliklerdeki
siyanr atk Tuna
tedbirlerin uygulanabilmesi iin de nce ATEX 137de
Nehrine kart.
belirtilen patlayc ortam snflamasnn yaplm olmas
Toulouse Gbre tesisi Geni alanda
gerekmektedir.
patlamas sonucu etkilenme
2001 standart d
amonyum nitrat 3. Byk Endstriyel Kazalar Kontrol
yaylm Ynetmelii ve ATEX Direktifi likisi
Son olarak yeni ve gzden geirilmi II. Direktif (96/82/EEC), Endstriyel faaliyetlerden kaynaklanan byk endstriyel
1996 ylnda kabul edilmitir ve 82/501/EEC sayl Direktifin kazalarn nlenmesi, kazalara kar hazrlkl olma ve kazann
yerini almtr. Enschede ve Toulouse kazalarna tepki olarak gereklemesi durumunda mdahale ile ilgili nlemler,
AB, amonyum nitratla birlikte, patlayc ve yanc maddelerle 96/82/EC sayl Byk Kaza Risklerinin Kontrolne likin
ilgili Seveso II ynetmeliindeki kurallar tekrar gzden Avrupa Birlii Konsey Direktifinde yer almaktadr.
geirmi ve daha da sertletirmitir.
Seveso II Direktifine gre, nemli Kaza terimi; Direktif
kapsamndaki herhangi bir yerde almann srd anda
AB, Enschede, Baia Mare ve Toulousedaki kazalardan sonra
kontrol dnda meydana gelen gelimeler sonucunda oluan
SEVESO IInin kapsamn geniletmi ve SEVESO IIde
ve insan hayat ve/veya evre zerinde ani veya sonradan
grlen baz aksaklklarn da zm iin baz ek almalar
ortaya kan etkilere sahip, tesisin iinde veya dnda ve bir
yaparak direktifin son hali olan 2003/105/EEC sayl direktifi
veya birka tehlikeli maddeyi ieren nemli bir sznt, yangn
16 Aralk 2003 tarihinde yaynlamtr. Seveso II Direktifi
veya patlamay belirtmektedir.
adn alan veya dier bir adyla COMAH Direktifi; tehlikeli
maddeler ieren byk endstriyel kazalarn nlenmesine Gnmzde zellikle kritik risklere sahip iletmeler iin
ynelik eitli kontrol ykmllkleri getirmitir. sadece acil eylem planlar oluturulmasnn yeterli olmad
gr hakimdir. zellikle Seveso II Direktifi erevesinde
96/82/EC sayl Byk Kaza Risklerinin Kontrolne likin acil eylem planlarnn, felaket senaryolar oluturularak
Avrupa Birlii Konsey Direktifinin lkemiz mevzuatna hazrlanmas ve olas felaket durumundan geri dn planlar
uyumu iin evre ve Orman Bakanlmzca Trkiyede iermesi gerekmektedir.
Seveso II Direktifinin Uyumlatrlmas Projesi
gerekletirilmitir. Proje kts olarak Byk Endstriyel Seveso IIye gre, bu deerlendirme erevesinde, iyeri veya
Kazalarn Kontrol Hakknda Ynetmelik almalar organizasyon iin mdahale gerektiren en nemli riskler
tamamlanm ve Ynetmelik 18 Austos 2010 tarih ve 27676 ortaya karlmaldr. ncelikle bu riskler zerine
sayl Resmi Gazete'de yaynlanmtr. odaklanlmas salanmal, etkileri ve olaslklar
deerlendirilmelidir. Bu almalar sonucunda ortaya kacak
2.2. ATEX Direktiflerinin Kabul Edilii ve Mevzuatmza risk haritas ilgili tm taraflarla da paylalarak bilinlendirme
Uyumlatrlmas salanmaldr.
Avrupa topluluu konseyi 1976 ylnda ye lkelerin Kayplarn hangi noktalarda oluabileceinin belirlenmesi en
potansiyel patlayc atmosferlerde elektriksel tehizat nemli aamadr. Bunun iin iyeri birimleriyle grlmesi,
kullanmna ilikin yasalarnn uyumu zerine ilk ynergeyi mevcut olanaklarn, srelerin, proses ekipmanlarnn, makina
(76/11/EEC) imzalayarak Avrupa birlii iinde patlamaya parknn, sistem tasarmlarnn incelenmesi, ak noktalarn ve
kar korumal elektriksel tehizatlarn serbest ticareti iin tehditlerin aratrlmas, simlasyon tekniklerinin kullanlmas
yaplmas gereken n hazrlklar oluturmutur. Bu alandaki gerekmektedir. Felaket senaryolarnda, riskin gerekleme
tam uyum 1994 ylnda yeni bir ynerge ile (94/9/EC) skl, yaanabilecek kaybn nem ve iddeti, toplam
BLDRLER KTABI
salanmtr. kayplarn hesaplanmas ve riskin gerekleme zaman

konular zerinde durulmas gerekmektedir.
Avrupa parlamentosu daha sonra ATEX 137 olarak te bu aamada tm bu almalarn bir paras olarak iin
adlandrlan 16.12.1999 tarihli ve 99/92/EC sayl Avrupa ierisine ATEX Direktifleri girmektedir. nk ATEX
Parlamentosu ve Konseyi Direktifini yaynlam ve bu direktif Direktiflerinde de iyerinde patlayc ortam oluma ihtimali,
51
bu ortamn kalcl, statik elektrik de dahil tututurucu yaplacak almalar ise hem bu politikann hem de Seveso II
kaynaklarn bulunma, aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri, Direktifi erevesinde yaplacak almalarn bir parasdr.
iyerinde bulunan tesis, kullanlan maddeler, prosesler ile
Tm bu deerlendirmeler yapldktan sonra olas tehditler
bunlarn muhtemel karlkl etkileimleri, olabilecek
dikkate alnarak,
patlamann etkisinin bykl, patlama riskinin
deerlendirilmesi gerekmektedir. Tehdit gerekleirse iyerindeki kritik sistemlerin kayb
lkemizde 26.11.2003 tarih ve 25328 say ile Resmi ne olur?
Gazetede yaynlanan Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden Bu kayplar ve/veya olayn etkilerini en aza
alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik olarak indirgeyebilmek iin nceden ne tr tedbirlerin alnmas
yrrle girmi olan ATEX 137 gereince, iyerindeki gerekir?
patlayc ortam oluturabilecek yerler aada belirtilen
koullara gre snflandrlmak zorundadr. eklindeki sorularn netletirilmesi gerekmektedir.
TEHLKEL; zel nlem alnmasn gerektirecek Son aamada ise alnan nlemler sonucunda kabul edilebilirlik
miktarda patlayc karm oluabilecek yerler, derecelendirmesinin yaplmas arttr.
TEHLKESZ; zel nlem alnmasn gerektirecek

miktarda patlayc karm olumas ihtimali bulunmayan 4. Sonular
yerler. Seveso II Direktifine gre; iverenler bir tesis veya proses de
Tehlikeli yerlerin snflandrlmas ise aadaki ekilde meydana gelebilecek hatann nem derecesini belirlemek ve
yaplmaldr; bu nem derecesine gre nlemleri planlamak zorundadr.
Blge 0; Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin Kimyasal kullanan veya depolayan bir tesis veya proseteki
hava ile karmndan oluan patlayc ortamn srekli hatann sonular;
olarak veya uzun sre ya da sk sk olutuu yerler. Yangn/Patlama
Blge 1; Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin Toksisite
hava ile karmndan oluan patlayc ortamn normal
alma koullarnda ara sra meydana gelme ihtimali olabilir. te bu aamada iin ierisine ATEX Direktifleri
olan yerler. dahil olmaktadr.
Blge 2; Gaz, buhar ve sis halindeki parlayc maddelerin Kimyasallarn kullanm ve depolanmas nedeniyle
hava ile kararak normal alma koullarnda patlayc oluabilecek endstriyel kazalar sonucu oluan zarar
ortam oluturma ihtimali olmayan yerler ya da byle bir azaltabilmek iin, iletmelerin yangn, patlama veya toksik
ihtimal olsa bile patlayc ortamn ok ksa bir sre iin yaylm vb. konularla ilgili nlemlerini belirlemesi
kalc olduu yerler. gerekmektedir. Bu nedenle de kimyasal proses ve depolama
alanlarna sahip iyerlerinin Seveso II Direktifi erevesinde
Blge 20; Havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn, yrttkleri almalar ierisinde ATEX Direktiflerinin de
srekli olarak veya uzun sreli ya da sk sk patlayc gerekliliklerini yerine getirmeleri gerekmektedir.
ortam oluabilecek yerler.
Blge 21; Normal alma koullarnda, havada bulut 5. Kaynaklar
halinde bulunan yanc tozlarn ara sra patlayc ortam
oluturabilecei yerler. [1] ZKILI, ., Byk Endstriyel Kazalar nleme
almalarnda Kritik Sistemlerin Tespiti ve Risk
Blge 22; Normal alma koullarnda, havada bulut Deerlendirme Yaklam ve Yntemleri, 5. Uluslararas
halinde yanc tozlarn patlayc ortam oluturma ihtimali Sal Ve Gvenlii Blgesel Konferans, stanbul,
bulunmayan ancak byle bir ihtimal olsa bile bunun Kasm 2008
yalnzca ok ksa bir sre iin geerli olduu yerler. [2] ZKILI, ., Kritik Sistemler, Gvenilirlik, Gvenlik,
Patlayc ortam oluabilecek tm yerlerdeki ekipman ve Kullanlabilirlik Ve Emniyet Kavramlar Terminoloji,
koruyucu sistemler, Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Yeditepe niversitesi Temel Tp Bilimleri Blm
Tehizat ve Koruyucu Sistemlerle lgili Ynetmelikte Sal Sempozyumu,stanbul, Mays 2008
belirtilen kategorilere gre seilmek zorundadr. Buna gre; [3] ZKILI, ., ATEX Direktifleri erevesinde Patlayc
Ortam Snflandrma ve Patlayc Ortam Risk
Blge 0 veya Blge 20 : Kategori 1 ekipman, Deerlendirmesi, Sempozyum Teblileri Kitab,
imento Sektrnde Sal ve Gvenlii
Blge 1 veya Blge 21 : Kategori 1 veya 2 ekipman, Sempozyumu, zmir, Kasm 2008
Blge 2 veya Blge 22 : Kategori 1, 2 veya 3 ekipman. [4] 27.10.2002 tarih ve 24919 sayl Muhtemel Patlayc
Ortamda Kullanlan Techizat ve Koruyucu Sistemler ile
BLDRLER KTABI
Seveso Direktifi byk kazalar nleme politikas iin bir ilgili Ynetmelik
hazrlk gerektirmektedir. Bu politikann, byk kazalarn [5] 26.12.2003 tarih ve sayl 25328 Patlayc Ortamlarn
nlenmesi ile kazalarn kiilere ve evreye olan sonularnn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda
snrlandrlmas ile ilgili tm tedbirlerin alnm olduunu Ynetmelik
gstermesi gerekmektedir. ATEX Direktifleri erevesinde
52
Tefti Kurulu nceleme ve Raporlarndaki Yangn ve Patlama Kazalar
Industrial Injuries within Fire and Explosion Investigations and Reports of

Labor Inspection Board
zlem ZKILI
Kimya Yk. Mh.

Ba Mfettii Tefti stanbul Grup Bk.Yrd.
ozlem@ozkilic.net
hastalklarndan alanlar korumak ve daha salkl bir

zet ortamda alsmalarn salamaktr.
Sanayi devrimi ile balayan makineleme gnmzde daha
hzl hale gelmi bylece makinelerle birlikte alan ve 2. Yangn ve Patlama Nedir?
onlar yneten insanlarn gvenlii daha da nem
Patlama yanabilir bir maddenin oksijenle ani bir biimde
kazanmtr. Teknolojinin gelimesi alanlarn stndeki
kimyasal reaksiyona girmesi sonucu yksek miktarda
yk hafifletmi olsa da maruz kalabilecekleri riskleri
enerjinin aa kmasdr.Yanabilir maddeler gaz, buhar,
arttrmtr.
duman ve toz halinde bulunabilirler.
Tehlikeli maddelerin muhafaza edilmesinde ortaya
Gaz ve sv buharlarnn yangn veya patlamaya sebep
kabilecek zaaflarn ortadan kaldrlmas ou zaman byk
olabilmesi iin artn gereklemesi zorunludur.
kazalarn nlenmesi iin anahtar niteliindedir. Artan bu
risklerin nedenlerinin aratrlmas ve nlenmesi insanlk iin
1. Yanabilir madde,
nem tamaktadr.
Bu makalede Tefti Kurulu Bakanl tarafndan incelenen 2. Oksijen,
yangn ve patlama olaylar irdelenilecektir.
Anahtar kelimeler: Gvenlii, Kazas, Kaza Maliyeti, 3. Ateleme kayna.
ATEX Direktifleri Patlayc bir atmosferin olumas iin yanabilir gaz veya sv
Abstract buharnn belli bir younlukta bulunmas gerekmektedir. Eer
karm ok dk younlukta ise (zayf karm) ya da ok
The mechanization started with industrial revolution has been yksek younluktaysa (zengin karm) patlama olumaz,
faster at present time; thats why the security of people who sadece yava bir yanma tepkimesi olur ya da hi olumaz.
have been working with and managing the machines, became Karm sadece en dk ya da en yksek patlama snrlar
more important. However, the development of technology that arasnda ise atelendii zaman patlama tepkimesi verir.
has facilitated the work power, it has raised the risks that the
labor could be exposed. Toz patlamalar genel olarak, kapal bir ortamda bulunan
Preventing the loss of containment of hazardous substances is yanc partikllerin ani yanmalar olarak tanmlanmaktadr.
often key to preventing major accidents. Searching and Toz patlamasnn olabilmesi iin ise, be elemann birlikte
preventing the causes of these risks came into prominence. bulunmas gerekmektedir. Bunlar;
In this paper,fire and explosion incidents investigated by the
Directorate of Labor Inspection Board will be examined. 1. Yakt-yanc malzeme,
Keywords: Job security, Industrial injuries, Cost of injury,
ATEX Directives 2. Oksijen,
3. Scaklk-tetik kayna,
1. Giri
4. Ortamda asl halde malzeme-toz bulutu,
lkemizde, i kazalar ve meslek hastalklar sonucunda
meydana gelen maddi ve manevi kayplar, lke ekonomisi 5. Kapal ortam.
BLDRLER KTABI
asndan olduka byk boyutlara ulasabilmektedir.

Sal ve Gvenlii, gnmz modern toplumlarnda insana
verilen deerin ve nemin bir sonucu olarak srekli
gelimeye ak bir bilim dal olarak kabul edilebilir. Sal
ve Gvenlii almalarnn amac, i kazalar ve meslek
53
3. Tefti Kurulu Raporlarndaki Yangn ve Patlamadan Korunma Dokman olarak anlan belgeleri
Patlama Olaylarnn rdelenmesi hazrlarken iverenlerin u hususlara dkman ierisinde yer
vermeleri gerekmektedir;
nsanln geliimi, endstriyel geliim ile birlikte olmakta ve
endstriyel geliim, daha ok enerji kullanm ve daha ok Patlama riskinin belirlendii ve deerlendirildii,
kimyasal kullanmn gerektirmektedir. Kimyasal hammadde Ynetmelikte belirlenen ykmllklerin yerine
ve rnlerinin iyeri bnyelerine girmesi de iyerleri iin getirilmesi iin alnacak nlemler,
alnmas gerekli gvenlik tedbirlerini zorunlu olarak
arttrmaktadr. yerindeki BLGElere gre snflandrlm yerler,
Hammadde, yar mamul ve mamul madde halinde kimyasal
Asgari gereklerin uygulanaca yerler,
maddelerin stoklarnn kapasiteye paralel olarak bymesi,
endstriyel tesislerde byk yangn ve patlama tehlikeleri alma yerleri ile uyar cihazlar da dahil i ekipmannn
oluturmakta ve nlem alnma mecburiyetini ortaya tasarm, iletilmesi, kontrol ve bakmnn gvenlik
koymaktadr. kurallarna uygun olarak saland,
yerinde kullanlan tm ekipmann " Ekipmanlarnn
3.1. verenlerin Ykmllkleri Kullanmnda Salk ve Gvenlik artlar Ynetmelii"
ne uygun olup olmad.
Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn Korunmas
Hakknda Ynetmelik; patlayc ortam, yanc maddelerin
gaz, buhar, sis ve tozlarnn atmosferik artlar altnda hava ile 3.2. Yangn ve Patlama Nedenleri
oluturduu ve herhangi bir tututurucu kaynakla temasnda lkemizde alanlar, iyerlerini ve evreyi tehdit eden,
tmyle yanabilen karm olarak tanmlamaktadr. zarara uratan ve zen bir ok olay ounlukla meydana
geliinden hemen sonra nemsenmekte ancak bir sre sonra
Patlamalarn nlenmesi ve bunlardan korunmay salamak unutulmakta ve alnmas gereken koruyucu nlemler byk
amacyla iverenlerin, yangn ve patlamadan korunma temel blmyle ihmal edilmektedir.
ilkelerine ve yaplan ilemlerin doasna uygun olan teknik
ve organizasyona ynelik nlemleri almalar gerekmektedir, Genellikle umursamadmz fakat bedelini byk maddi ve
yleki iverenler; manevi kayplarla, bazen de can kayb ile dediimiz
felaketlerden en nemlileri yangn ve patlama olaylardr.
Patlayc ortam olumasn nlemek,
Yaplan ilemlerin doas gerei patlayc ortam Patlama riskli ortamlarda kullanlacak elektriksel aygtlar zel
olumasnn nlenmesi mmkn deilse patlayc ortamn olarak tasarlanmaktadr. Bu aygtlarda kullanlan koruma
tutumasn nlemek, yntemleri, ekipmann kullanlaca ortam zelliklerine ve
tesisin enerji prensiplerine gre belirlenmektedir.
ilerin salk ve gvenliklerini salayacak ekilde
patlamann zararl etkilerini azaltacak nlemleri almakla letmelerde patlama riskli ortamlar iin alnan en ncelikli
ykml klnmlardr. nlem tehlikeli madde kaan engellemek ve tehlikeli ortam
olumasna mani olmaktr. Ancak iletme artlar gerei
Bu nlemler, gerektiinde patlamann yaylmasn nleyecek
kaan nlenmesi kanlmaz ise, bu durumda ortamdaki
tedbirlerle birlikte alnmaldr. Alnan bu tedbirler dzenli
ateleme kaynaklarn ortamdan uzaklatrmak gereklidir.
aralklarla ve iyerindeki nemli deiikliklerden sonra
alma koullar gereince ateleme kayna tekil edecek
yeniden gzden geirilmelidir.
bileen riskli ortamdan uzaklatrlamyorsa bu durumda ex-
proof ekipmanlar kullanlmaldr. Ancak lkemizde patlama
verenler, iyerinde risk deerlendirmesi yaparken patlayc
riskli ortamlarn nemi son gnlerde anlalmaya balanmtr.
ortamdan kaynaklanan zel risklerin deerlendirmesinde u
Ne yazk ki iverenlerimiz benzer bir kaza yaanmadan bu
hususlar da dikkate almakla ykmldrler;
nlemleri almamaktadrlar.
Patlayc ortam oluma ihtimali ve bu ortamn kalcl, Modern teknolojilerle tesis edilmi bir ok iletmede dahi
Statik elektrik de dahil tututurucu kaynaklarn bulunma, alnan nlemler yeterli grlmekte, en nemlisi bu nlemlerin
aktif ve etkili hale gelme ihtimalleri, ilerliini koruyup korumad geen sre iinde kontrol
edilmemektedir.
yerinde bulunan tesis, kullanlan maddeler, prosesler ile
bunlarn muhtemel karlkl etkileimleri, Bugn dnyada gelimi bir ok lkede meydana gelen,
byk mal ve can kaybna sebep olmu pek ok yangn, her
Olabilecek patlamann etkisinin bykl.
bakmdan en iyi ekilde tehiz edilmi ve her trl tedbir
Ayrca iyeri yetkililerinin patlayc ortam olumas ihtimali alnm olduu zannedilen tesis ve binalarda meydana
olan yerleri snflandrmas, snflandrlm olan blgelerde gelmitir.
BLDRLER KTABI
asgari korunma gereklerinin uygulanmasn salamas ve

patlayc ortam oluabilecek yerlerin giriine EX Tefti Kurulu raporlarndaki, kimyasallardan kaynaklanan
iaretlerini koymas gerekmektedir. Tm bu deerlendirmeler yangnlar veya patlamalar incelendiinde; genellikle
yapldktan sonra ise Patlamadan Korunma Dkman kullanlan kimyasallarn zelliklerinin tam olarak bilinmemesi
ad verilen dkmanlar hazrlamalar gerekmektedir.
54
ve umursamazln felakete gtren etkenler olarak karmza mevzuatmz iverenlere ve iletmelerde grev yapan
kt grlmektedir. iveren vekillerine kendi iyerlerindeki tehlikeleri belirleme
ve bu tehlikelerin meydana gelme ihtimalini kabul edilebilir
Yangn ve patlama konusunda alnacak nlemlerin seviyeye indirme ykmll getirmitir.
alnmamasnn en nemli etkeninin ekonomik faktr, maliyet
Bilindii zere kimyasallarla ilgili zararlar nlemenin en
unsuru olduu da ortadadr. Ekonomik faktr, eitimsizlik,
etkin yolu kimyasal tanmak, evre ve salk zerindeki
bilgisizlik ve umursamazlk ile birleince, acsn daima
etkilerini bilerek kontroll kullanmaktr. Bu balamda
duyduumuz ve ilerde daha ok duyabileceimiz sonular
iyerinde bulunan, kullanlan veya herhangi bir ekilde
ortaya karmaktadr.
ilem gren kimyasal maddelerin tehlikelerinden ve zararl
etkilerinden iilerin saln korumak ve gvenli bir
Tefti Kurulu Raporlarndaki yangn ve patlama
alma ortam salamak iin asgari artlar belirlemek
olaylarndaki nedenleri ksaca aadaki ekilde
iverenin sorumluluundadr.
zetleyebiliriz;
verenler; kimyasal maddelerle almalarda, iilerin bu
Kimyasallarn kullanm, tanmas ve depolanmas ile maddelere maruziyetini nlemek, bunun mmkn olmad
ilgili yeterli bilgiye sahip olunmamas, hallerde en aza indirmek, yangn, parlama ve patlamalarn
nne gemek ve kimyasallarn tehlikelerinden korumak
yerinde kullanlan kimyasaln, malzeme gvenlik bilgi
iin gerekli tm nlemleri almakla ykmldrler.
formlar reticiden alnarak kimyasal ve fiziksel
zelliklerinin irdelenmemesi, ATEX direktifleri olarak anlan direktifler, lkemizde her ne
kadar ynetmelik olarak yaynlanm olsa da iyerlerinin bir
Makineler ve yanc svlarn uygun ekilde ounda yanc, parlayc sv, gaz ve toz kimyasal kullanlan
kullanlmamas veya depolanmamas, alanlardaki prosesler ve ekipmalar bu direktifler yrrle
Birbiri ile reaksiyona girebilecek kimyasallarn ayn girmeden ok nce yaplmtr ve kullanlan elektriksel
alanda depolanmas ya da yanc ve okside edici ekipmanlar yeni ynetmeliklere gre uygun deildir.
kimyasallarn ayn alanda depolanmas, Bu tesislerde kullanlan elektriksel ekipmanlarn uygun
Bo ve dolu kimyasal bidon, f, teneke vb. kaplarn bir ekipmanlarla deitirilmesi maaliyet gerektirmektedir.
arada depolanmas, Ancak tehlikenin bykl dnldnde, hem tesisin
tamam hem de bu tesisteki tm alanlarn
Dier blmelerden yeterince yaltlmam tehlikeli kaybedilebilecei dnldnde sz konusu ekipmanlarn
operasyonlar, uygun ekipmanlarla deitirilmesinin kk bir maaliyet
olarak kalaca aktr.
Yetersiz bakm ve temizlik almalar,
Patlayc ortamlarda gerekli risk deerlendirme 4. Sonular
almalarnn yaplmam olmas,
Yangn ve patlamalar, sonucu ac olaylara neden olan
Patlayc ortam snflandrmasnn (BLGE veya ZONE) afetlerdir. Endstride deiik zelliklerde ve deiik retim
yaplmam olmas, srelerinde birok kimyasal madde kullanlmaktadr. Her
Muhtemel patlayc ortamlarda kullanlmas gereken biri birbirinden farkl zelliklere sahip olan bu kimyasal
elektriksel ekipmanlarn ex-proof ekipman olmamas, maddeler uygun ekilde kullanlmaz ise karmza yangn ve
patlama nedeni olarak kmaktadrlar. Kimyasal maddelerin
Patlayc ortama uygun elektriksel ekipmann seilerek ana zelliklerini bilmek, tanmak ve bu dorultuda nlemler
kullanlmamas (Blge ile elektriksel ekipmann uyumlu almak kimyasallar dolaysyla oluacak yangn ve patlamalar
olamamas), nleyecektir.
Statik elektrikde dahil olmak zere tututurma
Yangn ve patlamann bir ksm kt etken ve faktrn ayn
kaynaklarnn belirlenmemi olmas ve kontrol
anda bir araya gelmesi ile oluan bir olay olduu dnlrse,
nlemlerinin alnmam olmas,
en iyi olduu zannedilen gvenlik tedbirlerinin de yetersiz
Personelin eitim ve yetersizlii, kalabilecei unutulmamaldr. Yeterli gvenlik tedbirlerinin
yannda, insan eitimi ve psikolojisi de yangn ve patlamalar
Gerekli gaz lm ve yangn kontrol sistemlerinin nlemede en byk etkendir. lerlii ve yeterlilii periyodik
bulunmamas, olarak kontrol edilmeyen bir ok yangn/patlama nlem ve
Yangn hidrant veya dolaplarnn nnde malzeme tedbiri ar gven douracandan dolay ounlukla hi
depolanmas sonucu mdahalede gecikme, olmamasndan daha tehlikelidir.
Yangn ve alarm tatbikatlarn, zellikle de sndrme Yangn ve patlama nedeniyle meydana gelen zararn
almalarnn periyodik olarak yaplmamas, bykl, iyerindeki yneticilerin tehlikeleri belirlememesi
BLDRLER KTABI
ve kontrol edilebilecek riskleri nceden tespit edememesi

Yanc ve parlayc kimyasal madde kullanlan alanlarda halinde tamamen ansa kalmtr. lkemizde bir ok blgede
alma talimat ve prosedrlerinin bulunmamas, kadercilik anlay hakim olduundan, alnan yangn ve
Deprem, sel, frtna vb. felaketler iin hazrlkl patlama nlemleri ok iptidai kalmakta, baz yerlerde
olunmamas. formaliteleri yerine getirmekten teye gidememektedir.
55
Yangn ve patlama olaylar insan hayatna verdii maddi ve

manevi zararlarn yannda, hem alanlara hem de iletmelere
ve dolaysyla ulusal ekonomiye nemli lde maddi zarar ve
yk getirmektedir.
Unutulmamas gereken husus ise; iyerlerinde, patlayc

ortamlarla ilgili salk ve gvenliin salanmasnn iveren
asndan yarar, sadece yasal zorunluluklarn yerine
getirilmesi deil, yangn ve patlama dolaysyla meydana
gelecek maliyetlerin ve can kayplarnn ortadan
kaldrlmasn salamakdr.
5. Kaynaklar
[1] ZKILI, ., ATEX Direktifleri erevesinde
Patlayc Ortam Snflandrma ve Patlayc Ortam Risk
Deerlendirmesi, Sempozyum Teblileri Kitab,
imento Sektrnde Sal ve Gvenlii
Sempozyumu, zmir, Kasm 2008
[2] 27.10.2002 tarih ve 24919 sayl Muhtemel Patlayc
Ortamda Kullanlan Techizat ve Koruyucu Sistemler ile
ilgili Ynetmelik
[3] 26.12.2003 tarih ve sayl 25328 Patlayc Ortamlarn
Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda
Ynetmelik
BLDRLER KTABI
56
Patlayc Atmosferlerin (ATEX) Patlama Davranlar

The Explosion Behaviors of Explosive Atmospheres (ATEX)
Abdurrahman nce1
1
Kimya Mhendisi, SG Uzman, tfaiye APK Amiri
BB tfaiye Daire Bakanl
mail@abdurrahmanince.net
which is the faster state of combustion, a pressure of

zet approximately 10 atm will come out. Knowing the behaviors
Bu makalede, Patlayc Ortamlarn patlama davranlarnn of combustion contributes so much to the understanding of the
tafsilatl olarak izah edilmesi ile tehlikenin daha iyi behaviors of explosive atmospheres.
anlalmasna ve riskin daha salkl deerlendirilmesine Key words; ATEX, Gases, Vapors, Mists and Dusts
katk salamak hedeflenmitir. Sal ve Gvenliinde Explosions, UVCE
Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn
Korunmasnn nemli yerine karn bu patlamalarn 1. Giri
davranlarnn yeterince bilinmemesi tehlike algsnda ve
Avrupa Birlii Organizasyonlarnn ATEX direktifleri 1
korunma titizliinde eksiklik meydana getirmektedir. ATEX
Temmuz 2003 tarihinden itibaren uygulanmaya konulmutur.
direktiflerinin artk zorunlu olduu gnmzde tehlikenin
ATEX, Franszca ATmosphres EXplosives kelimelerinin
daha geni izah ile tehlike algs ve risk deerlendirme
ilk hecelerinin birleiminden olumu bir kelimedir ve
yetisinde gelime salanmas ve bunun sonucu olarak ta
Patlayc Atmosferler anlamna gelmektedir. [1]
korunma tedbirlerine verilen nemin artmas beklenmektedir.
Tm yanc gazlarn, tm yanc sv buhar ve sislerinin ve
Biri ekipmanlarn reticileri ve dieri de kullanclar iin
tm yanc tozlarn bulut hallerinin hava ile belirli bir
olmak zere iki adet ATEX direktifi vardr.
konsantrasyonda karm oluturduklarnda yanma
davranlar bir anda ve tamam yanacak ekilde olmaktadr.
Birincisi (ATEX 95) Ekipman Direktifi 94/9/EC olarak;
Bu da ani hacim art ile patlama basncn oluturmaktadr.
Potansiyel Patlayc Atmosferlerde kullanlmak amacyla
Yanmann daha hzl hali olan bu tip patlama ile yaklak 10
retilen Ekipman ve Koruyucu Sistemler Talimatdr. Ksaca
atmosferlik bir basn olumaktadr. Yanmann davrannn
ATEX iin gvenli ekipman direktifidir.
bilinmesinin patlayc atmosferlerin davranlarnn
anlalmasnda ok nemli katks olacaktr.
kincisi (ATEX 137) alma Yeri Direktifi 99/92/EC olarak;
Anahtar kelimeler: ATEX, Gases, Vapors, Mists and Dusts
Patlayc Atmosferlerden Potansiyel Riskteki alanlarn
Explosions, UVCE
Gvenliinin ve Salnn yiletirilmesi in Minimum
Abstract Gereklilikler Talimatdr. Ksaca ATEX iin ii koruma
direktifidir. [2]
In this article, it is aimed to get a better understanding of
hazard and to make a contribution to risk estimation more ATEX kurallar 1 Mart 1996 tarihinden beri gnll bir
accurately, by explaining the behaviors of explosion of standart olarak uygulanmakta iken 1 Temmuz 2003 tarihinden
explosive atmosphere in a detailed way. Although protecting itibaren patlayc atmosferlerde kullanlmak zere satlan
workers from hazards of explosive atmosphere takes an btn rnlerde ATEX onayl olma ve semboln tama
important place in occupational health and safety, the mecburiyeti getirilmitir.
insufficient knowledge of these explosions behaviors causes
deficiency in detecting hazards and also in carrying out safety. Bu direktifler gerei lkemizde de ATEX iin birinci
Nowadays with the directives of ATEX getting more and more ynetmeliimiz olarak Muhtemel Patlayc Ortamda
obligatory, it is expected that the understanding of hazards Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler ile lgili
and estimating of risk would improve through more widely Ynetmelik (94/9/AT) 27.10.2002 tarihinde yrrle
explanations of hazards and so would the importance given to girmi ve 30.12.2006 tarihinde tamamen yenilenmitir. [3]
protection precautions increase. When all the flammable kinci ynetmeliimiz olarak Patlayc Ortamlarn
gases, all the flammable liquid vapors and mists and also the Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda
BLDRLER KTABI
cloud states of all the combustible dusts make a mixture in a Ynetmelik (99/92/EC) ise 26.12.2003 tarihinden itibaren
specific ratio of concentration with air, behaviors of yrrle girmitir. [4]
combustion occur in such a way that all of them will burn up
suddenly and completely. This results in explosive pressure Bu ynetmeliklerimizde Patlayc ortam: Yanc maddelerin
with a sudden volume increase. With this type of explosion, gaz, buhar, sis ve tozlarnn atmosferik artlar altnda hava ile
57
oluturduu ve herhangi bir tututurucu kaynakla temasnda 2. Patlamann Mekanizmas

tmyle yanabilen karm ifade eder. [3] eklinde tarif
edilmitir. ATEX patlamalarnn davranlarnn ve mekanizmalarnn
daha iyi anlalabilmesi iin yanma kimyasnn bilinmesine
Patlayc Ortam ifadesi ATEX ifadesini tam olarak ihtiya vardr. Patlama yanmann daha hzl halidir.
karlayamamakta, eksik ve yanl anlamaya sebebiyet
vermektedir. Bu ifadenin yerine Patlayc Atmosfer veya Yanma: Yanc maddenin yakc madde (ounlukla havadaki
Patlayc Hava ifadesinin kullanlmas daha salkl oksijen) ile en az tutuma scaklnda meydana getirdii
olacaktr. kendini idame ettiren ekzotermik kimyasal zincirleme
reaksiyondur. Yangn: Kontrol d yanma olaydr.
Patlayc Atmosfer: Tm yanc gazlarn, tm yanc sv
buharlarnn, tm yanc sv sislerinin ve bulut halinde 2.1. Yanmann Genel Kimyas
bulunan tm yanc tozlarn havada belirli bir konsantrasyonla
oluturduklar patlayc atmosferleri ifade etmektedir. CXHY + (X+Y/4)O2 + ISI = XCO2 + (Y/2)H2O + ISI (1)
Tehlikeli yerlerin snflandrlmas; patlayc atmosfer oluma Reaksiyon (1) tutuma scaklna kadar endotermik
skl ve bu ortamn devam etme sresi esas alnarak blgeler safhadadr, bu noktadan sonra s kayna ekilse bile
eklinde yaplmtr. reaksiyon kendini besler. Yanma olayndaki oksidasyon hzl
oksidasyondur.
Ynetmeliklerde blge 0,1 ve 2 iin kullanlan parlayc
ifadesi ngilizce flammable kelimesinin karl olarak 2.2. Oksidasyon Hzlar
kolay yanc yerine kullanlmtr ve anlam karklna
sebep olmaktadr. Sadece yanc olarak kullanlmas daha Demirin paslanmas ve hcresel solunum gibi normalde hzl
salkl olacaktr. oksidasyona dnmeyen olaylar yava oksidasyonlardr.
Yukarda tarif edildii ekilde yanma olay hzl
Blge 0: Gaz, buhar ve sis halindeki yanc maddelerin hava oksidasyondur. Makalenin konusu olan gaz, toz, sis, ve
ile karmndan oluan patlayc ortamn srekli olarak veya buharlarn Patlayc Atmosfer (Ortam) Patlamalar ok hzl
uzun sre ya da sk sk olutuu yerler. oksidasyondur. Patlayc madde patlamalarnda ise infilak ve
detonasyon eklinde sper hzl oksidasyon meydana
Blge 1: Gaz, buhar ve sis halindeki yanc maddelerin hava gelmektedir. Forml ayndr fark hzdadr.
ile karmndan oluan patlayc ortamn normal alma
koullarnda ara sra meydana gelme ihtimali olan yerler. 2.3. Yangn Snflar ve Patlama Davranna Etkileri
Blge 2: Gaz, buhar ve sis halindeki yanc maddelerin hava TS EN 2 ve TS EN 2/A1e gre lkemizde yangn snflar;
ile kararak normal alma koullarnda patlayc ortam A SINIFI: Normal olarak kor eklinde yanan genellikle
oluturma ihtimali olmayan yerler ya da byle bir ihtimal olsa organik yapdaki kat madde yangnlarn kapsar
bile patlayc ortamn ok ksa bir sre iin kalc olduu B SINIFI: Sv veya svlaabilen kat madde yangnlarn
yerler kapsar
C SINIFI: Gaz yangnlarn kapsar
Blge 20: Havada bulut halinde bulunan yanc tozlarn, D SINIFI: Metal yangnlarn kapsar
srekli olarak veya uzun sreli ya da sk sk patlayc ortam F SINIFI: Piirme aletleri iindeki bitkisel ve hayvansal
oluabilecek yerler piirme yalarnn yangnlarn kapsar.
Blge 21: Normal alma koullarnda, havada bulut halinde 2.3.1. A Snf Yangnlarn Yanma, Parlama ve Patlama
bulunan yanc tozlarn ara sra patlayc ortam Davranlar
oluturabilecei yerler. A snf yangnlar normal olarak kor eklinde yanan genellikle
organik yapdaki kat madde yangnlardr. (rnek; odun,
Blge 22: Normal alma koullarnda havada bulut halinde kmr, kat, ot, kuma vb.) temel zellikleri kor
bulunan yanc tozlarn patlayc ortam oluturma ihtimali oluturmalardr.
bulunmayan ancak byle bir ihtimal olsa bile bunun yalnzca
ok ksa bir sre iin geerli olduu yerler. [3] Yakc madde havann yaklak % 21ini tekil eden Oksijen
olarak gaz faznda olduu iin yanc maddenin de reaksiyona
Patlayc atmosferlerin olutuu bu blgeler patlama riskinin girebilmesi iin ncelikle gaz fazna gemesi gerekir.
deerlendirilmesinde ve patlamadan korunmada kullanlan
kriterlerdir. A snf kat maddelerin yanabilmesi iin tutuma scaklna
sndklarnda piroliz sreci ile yanc gazlarn karmakta ve
ATEX konusunda kullanlan patlama terimi explosion bu gaz yanmaktadr. Bu nedenle kat maddelerin s ile
teriminin karl olarak dk basnldr. Patlayc muhatap olabilecekleri ve yanc gazlarn karabilecekleri
maddelerin patlama davran ise detonasyon teriminin yzey alanlar ne kadar fazla olursa o kadar kolay
BLDRLER KTABI
karl olarak ok yksek basnldr, infilak terimi ile yanacaklardr.

ifade edilmelidir ve bu konu ile kartrlmamaldr.
Bir odun ktne gre ince tahta paralar daha kolay
yanacak, rendeden cips eklinde km talalar parlama
zellii gsterecek, toz halindeki talalar ise havada uuur
58
vaziyette bulunduklarnda toz patlamas meydana Gazlarn yanma davran ocaklara kontroll olarak verilerek
getirebileceklerdir. Kat maddelerin yanma davrannda s salanmakta, ok az birikme sonucu parlama davran
ile muhatap olup yanc gazn karabilecekleri ve bunu gstermekte, alt ve st patlama limitleri arasndaki bir birikme
havann oksijeni ile buluturabilecekleri yzey alanlar en ise UVCE patlamasna yani patlayc atmosfer (ortam)
nemli etkendir. patlamasna sebebiyet vermektedir.
2.3.2. B Snf Yangnlarn Yanma, Parlama ve Patlama 2.4. Patlamann Meydana Gelme Mekanizmas
Davranlar
Gazlar yanma kimyasnn en iyi anlalaca davran
Sv veya svlaabilen kat madde yangnlardr. (rnek; gstermektedirler. nk yanc gazlarn yanc kat ve
benzin, benzol, mazot, solvent, katran, alkoller, mum vb.). svlardaki gibi gazlama srelerine, yani gecikmeye
temel zellikleri korsuz ve alevli yanmalardr. ihtiyalar yoktur. Gazlar yanmaya hazr malzeme olduklar
iin, tutuma scakln yakaladklarnda (yanma geni
B snf sv maddelerin yanabilmesi iin tutuma scaklna tamamlandnda) hepsi birden ve aniden (bir mikro saniyede)
sndklarnda yeterli yanc gaz retebilmeleri gerekmektedir. yanmaktadrlar. Bunun sonucu olarak, yanma rnleri, entropi
Svnn da kendisi yanmamakta svdan buharlaan gaz kural gerei tepkimeye girenlerden her ne kadar fazla olsalar
yanmaktadr. Bu nedenle yanc svlarn yanma davrannda da bu art ihmal edilecek seviyededir. Asl etki 1 mikro
yzey alan ile beraber uuculuklar etken olmaktadr. saniyede ortam scaklnn ve dolays ile yanma rn
gazlarla birlikte ortamdaki dier gazlarn scaklnn oda
Bir yanc sv ne kadar uucu ise o kadar parlama davran scaklndan 1500oCnin zerindeki scaklklara ani olarak
gstermektedir. rnek olarak benzin ve tineri verebiliriz. ulamas ile hacimlerinin katlarca artmas demektir. Bu ani
Btn yanc svlarn buharlar yanc gaz olduklarndan hacim art, eperlere yaklak 10 atmosferlik ani basn
yeterli miktarda biriktiklerinde yanma davran tamamen uygulayacak, pencereler ve kaplar veya dier zayf eperler
gazlarn yanma davran olarak patlama eklinde olmaktadr. yrtlarak basnc alacaktr. Yeterli yrtlma yzeyi (en az 0,2
m2/m3) mevcut olmadnda binalarn kmesine bile neden
Yanc svlarn ayrca bir parlama noktas flash point vardr olacaktr. te ATEX patlamas budur. Gazlarn kapal
ki bu yukarda anlatlan parlama ile ayn ey deildir. Flash hacimlerdeki bu yanma yani patlama davran anlaldnda
noktas bir yanc svnn alev alabilecek ekilde yanc buhar tm ATEX patlamalar da anlalm olur.
retebilecei en dk scaklk deeridir. Ancak bu durumda
s kayna ekildiinde alev sner. Alevin snmeden devam Tm yanc gazlarda alt (LEL) ve st (UEL) patlama limitleri
edebilmesi ancak tutuma scakl ve zerindeki scaklklarda nemlidir. Bu snrlar arasndaki konsantrasyon patlayc
olur. rnek olarak; etil alkoln parlama noktas: 12,7 oC, atmosferdir. Tm yanc svlarn da buharlar yanc gazdr.
tutuma scakl ise: 362,7 oCtr. Onlar iin de ayn ekilde alt ve st patlama limitleri vardr ve
patlama davranlar da aynen gazlarnki gibidir.
Bir yanc svnn flash noktas ne kadar dk olursa, mesela
(eksi) -43 oC olan benzin gibi hemen, parlayarak ve kolayca 2.5. Yanc Gazlarda ve Sv Buharlarnda LEL ve UEL
yanacaktr. Flash noktas +52 oC olan mazot ise zor ve yava
yanacak, tutuabilmesi iin bir n stmaya ihtiya duyacaktr. Tablo 1de Baz yanc gazlar ve yanc sv buharlar iin alt
Halbuki mazotun tutuma scakl yaklak 250 oC olarak ve st patlama limitleri hacim %si olarak verilmitir.
daha dk ve benzinin tutuma scakl yaklak 290 oC
olarak daha yksektir. Tablo 1: Baz maddelerin alt ve st patlama limitleri [5]
Tm yanc svlarn kk tanecik halinde bulunduklar sis
Madde smi LEL UEL Madde smi LEL UEL
hallerinde de buharlama yzeyi sonsuza gideceinden hzla
buharlap s ve oksijen ile buluarak ani yanma ve ATEX Acetaldehyde 4 60 Gasoline 1,4 7,6
patlamas meydana getirme davran gstereceklerdir. Acetone 2,6 12,8 Kerosine 0,7 5
Acetylene 2,5 81 Methane 5 15
2.3.3. C Snf Yangnlarn Yanma, Parlama ve Patlama Methyl
Davranlar Ammonia 15 28 Alcohol 6,7 36
Methyl
Yanc gaz madde yangnlarnn temel zellikleri patlamadr Arsine 5,1 78 Chloride 10,7 17,4
(rnek; metan, propan, btan, doalgaz, LPG, asetilen, Methyl Ethyl
havagaz, hidrojen vb.). Benzene 1,35 6,65 Ketone 1,8 10
C snf yanc gazlar yanmaya hazr olup en az tutuma n-Butane 1,86 8,41 Naphthalene 0,9 5,9
scakl ile muhatap olduklarnda derhal (1 mikro saniyede) iso-Butane 1,8 8,44 n-Heptane 1 6
yanarlar. Kat ve svlardaki gibi bir gazlama srecine iso-Butene 1,8 9 n-Hexane 1,25 7
ihtiyalar yoktur. Bu ani yanma olay ani hacim genlemesine Butylene 1,98 9,65 n-Pentene 1,65 7,7
yani patlamaya sebebiyet verir. Bu sebeple yaklak 10 barlk Carbon
bir basn oluur. Disulfide 1,3 50 Neopentane 1,38 7,22
Carbon
Gazlarn yanabilmesi yani patlayabilmesi iin hava ile
BLDRLER KTABI
Monoxide 12 75 Neohexane 1,19 7,58

karakteristik bir karm orannda bulunmalar gerekir. Buna
alt ve st patlama limitleri denir. Baz kaynaklarda ayn Cyclohexane 1,3 8 n-Octane 0,95 3,2
deerler alt ve st tutuma limitleri olarak geer. Bu oran Cyclopropane 2,4 10,4 iso-Octane 0,79 5,94
patlayc atmosfer olarak veya patlayc ortam olarak Diethyl Ether 1,9 36 n-Pentane 1,4 7,8
tanmlanr.
59
Ethane 3 12,4 iso-Pentane 1,32 9,16 patlamas tepkimesi verecei, ok zayf karmlar ile fazla
Ethylene 2,75 28,6 Propane 2,1 10,1 zengin karmlarda ise hibir tepki vermeyecei aktr. Buna
gre yanc atmosferden ve parlayc atmosferden sz
Ethyl Alcohol 3,3 19 Propylene 2 11,1
edilemez. Bahsi geen mfredatta dersin ad sadece Patlayc
Ethyl Chloride 3,8 15,4 Silane 1,5 98 Ortamlar olmaldr. Ayrca patlayc maddeler havann
Fuel Oil No.1 0,7 5 Styrene 1,1 6,1 oksijenine ihtiya duymadan bnyelerindeki oksitleyici
Hydrogen 4 75 Toluene 1,27 6,75 maddeler ile tepkimeye giren maddelerdir ve patlayc
Isobutane 1,8 9,6 Triptane 1,08 6,69
ortamlar konusu ile herhangi bir ilgileri bulunmamaktadr. Bu
Isopropyl bahis de mfredattan karlmaldr.
Alcohol 2 12 p-Xylene 1 6
2.6. Yanc Sis ve Tozlar 3. Sonular

Yanc sislerin ve tozlarn havada bulut hallerinin patlama Tm yanc gazlar, tm yanc svlarn buhar ve sis halleri ve
davranlarna bakldnda; parack kkl sebebi ile s tm yanc tozlarn bulut halleri havada belirli
ile muhatap olup yanc gazn karabilecekleri ve bunu konsantrasyonlar arasnda patlayc atmosfer olutururlar.
havann oksijeni ile buluturabilecekleri yzey alanlarnn Tutuma scakl salayacak en ufak bir kvlcm ile tamam
neredeyse sonsuz bykle ulamas sonucu reaksiyon hz bir anda yanmak suretiyle patlama davran gsterirler.
gazlarnkine yaklamaktadr. Patlama davranlar da ayn
gazlarnki gibi olmaktadr. Yanc gazlarn bu oran oluturacak ekilde birikmelerine
frsat verilmemeli, szntlar balangta fark edebilmek iin
Yanc tozlarda patlayc atmosfer oluturabilecek en dk detektrler kullanlmaldr. Yanc svlar kapal tutulmal, bu
konsantrasyon 50-100 g/m3 civarndadr. Un iin bu deer 50 oran oluturacak ekilde buhar retmelerine frsat
g/m3 tr. En yksek konsantrasyon ise 2-3 kg/m3 civarnda verilmemelidir. Yanc svlarn sis halleri ile yanc tozlarn
olmaktadr. [6] havada uutuklar bulut hallerinin olumasna frsat
verilmemelidir.
2.7. Yanc Olmayan Maddeler
alma artlar gerei bu atmosferlerin olumalar kanlmaz
Her madde yanc deildir. Maddelerin nemli bir ksm hi
ise bahsi geen iki ynetmelikteki artlara gre hkmler
yanmayan maddelerdir. Yanc maddeler ise zor yanc,
uygulanarak patlamadan korunma salanmaldr.
normal yanc, kolay yanc, kendiliinden yanc gibi snflara
ayrlmaktadr. Yancl temelde tutuma scaklnn
dkl, yzey alannn bykl, kaynama noktasnn
kkl, flash noktasnn dkl, uuculuk ve yanma
4. Kaynaklar
enerjisinin bykl gibi faktrler etkilemektedir. [1] ATEX Guidelines, European Commission Enterprise and
Industry, 3rd Edition - June 2009
Yanc olmayan maddelerin gaz, buhar, sis ve tozlar hibir [2] ilingir H. ATEX Talimatlar ve Pnmatik IV. Ulusal
art altnda patlayc atmosfer oluturamaz ve patlamaz. Hidrolik Pnmatik Kongresi, 2005, Shf 417-426
[3] Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn
2.8. Yanc ve Parlayc Atmosfer Olmaz Korunmas Hakknda Ynetmelik Resmi Gazete
Gvenlii Uzmanl ve yeri Hekimlii Temel Tarihi/Says: 26.12.2003 / 25328
Eitimlerinin halen uygulamada olan mfredatnda Yanc, [4] Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat ve
Parlayc ve Patlayc Ortamlar konulu ders bulunmakta ve Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelik (94/9/AT)
dersin alt balklarnda patlayc maddeler bahsi Resmi Gazete Tarihi: 30.12.2006 Resmi Gazete Says:
gemektedir. 26392 (4.Mk.)
[5] http://www.engineeringtoolbox.com/explosive-
Ortam ifadesinin ortamn atmosferi olduu anlaldna gre concentration-limits-d_423.html
yakcs ve yancs ile patlayc karm oluturan havann en [6] Terziolu, L. Endstriyel Patlamalarn Modellenmesi
az ve en fazla konsantrasyonlar aralnda patlayc atmosfer T, Yksek Lisans Tezi, 1997.
BLDRLER KTABI
60
Patlama Risk Deerlendirmesinde Bulank Mantk Kullanm

Fuzzy Logic Approach in Explosion Risk Assessment
Merve Ercan Kalkan, Veli Deniz
Kimya Mhendislii Blm
Kocaeli niversitesi
merve.ercan@kocaeli.edu.tr, vdeniz@kocaeli.edu.tr
zet tesislerinden rafinerilere, g istasyonlarndan atk artma

tesislerine, madenlerden un deirmenlerine kadar birok alan
Bu almada literatrdeki parlayc ve patlayc patlayc ortamlara rnek verilebilir.
ortamlardaki tehlikeleri nlemek ve en aza indirgemek iin
kullanlan risk deerlendirme yntemleri incelenmitir. Patlama, byk basn artyla birlikte gerekleen hzl
Risklerin doasndan kaynaklanan belirsizliklerin her alanda fiziksel ya da kimyasal bir deiimdir. Yakt ve oksitleyici
olduu gibi parlayc ve patlayc ortamlarda da nemli rol etmen varlna olduu kadar tepkime hzna da baldr.
oynad vurgulanm ve szkonusu belirsizliklerin stesinden Tepkime hzl bir ekilde, nemli miktarda s, k ve ses
gelecek bulank mantk temelli bir yaklam nerilmitir. reterek yaylr. Bir yangn veya patlamann
nerilen sistemde patlama riskinin bileenleri olarak gerekleebilmesi iin geleneksel yangn genini oluturan
patlayc atmosferin varl, tututurma kaynann varl etmenin bir araya gelmesi gerekir. Bunlar; oksitleyici
gibi patlama olaynn gereklemesini dorudan etmeni ieren ve yanmay salayacak bir gaz, alevlenebilir bir
etkileyebilecek etkenler ile birlikte, olay gerekletikten sonra etmen ve aktivasyon enerjisi salayacak bir tututurma
iddetini etkileyebilecei dnlen nfus da dikkate kaynadr[2].
alnmtr.
retim endstrisindeki srelerde(proses) genel olarak
Anahtar kelimeler: parlayc ve patlayc ortamlar, risk grlen olas tututurma kaynaklar; scak yzeyler, alevler
deerlendirme, bulank mantk ve scak gazlar, mekanik kvlcmlar, elektrikli donanmlar,
statik elektrik ve kimyasal tepkime olarak sralanabilir. Dier
Abstract yandan retim endstrisinde sklkla raslanmamakla birlikte
yldrm, elektrik akmnda kaak, elektromanyetik nm,
In this study, risk assessment methods in literature, which ultrasonik dalgalar, adyabatik skma ve ok dalgalar da
were proposed to prevent and mitigate hazards of explosive tututurucu kaynaklardandr[3,4].
atmosphere, are reviewed. It is emphasized that uncertainties
play an important role on explosion risk like other areas. A Parlayc ve patlayc ortamlarla ilgili ulusal mevzuatmz
novel fuzzy logic approach is proposed to overcome these ilgili ATEX ynergelerine(direktiflerine) paralel olarak
dzenlenmektedir. Bu kapsamda Muhtemel Patlayc
difficulties. Recommended system not only includes presence Ortamda Kullanlan Tehizat ve Koruyucu Sistemler le lgili
of explosive atmosphere and ignition source but also includes Ynetmelik(94/9/AT) ile bu koullarda alanlarn
population of the area which effects the severity of the gvenliini salamaya ynelik Patlayc Ortamlarn
explosion. Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda
Ynetmelik yrrlktedir[1]. Ynetmelikler kapsamnda
Keywords: flammable and explosive atmospheres, risk tehlikeli yerler, patlayc ortam oluma skl ve bu ortamn
assessment, fuzzy logic devam etme sresi esas alnarak, blgeler halinde
snflandrlmtr. Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden
alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelikte, iyerinde
1.Giri risk deerlendirmesi yaplrken patlayc ortamdan
BLDRLER KTABI
kaynaklanan zel risklerin deerlendirmesinde birtakm

Patlayc ortam, yanc maddelerin gaz, buhar, sis ve hususlarn dikkate alnmas gerektii belirtilmi, ancak
tozlarnn atmosferik koullar altnda hava ile oluturduu ve kullanlacak risk deerlendirme yntemine deinilmemitir.
herhangi bir tututurucu kaynakla temasnda tmyle Bu almada literatrde kullanlan risk deerlendirme
yanabilen karm olarak ifade edilmektedir[1]. Gnlk yntemlerinin uygunluu deerlendirilmi ve son blmde
yaammzn bir paras olan hava alanlar ve liman
61
bulank mantk temelli yeni bir deerlendirme yaklam Monte Carlo gibi kazalarn temsili olarak modellendii
nerilmitir. yntemler olmak zere iki ekilde incelenebilir[5]. SAFETI,
PHAST, FRED ve SCOPE gibi birok ticari risk
deerlendirme yazlm mevcuttur[6]. Bu blmde, literatrde
2. Literatrdeki risk deerlendirme patlayc ortamlarn risk deerlendirmesi iin nerilerilen
almalarna genel bir bak yntemlere deinilmitir.
Risklerin azaltlmasnda kullanlan yntemler tehlikelerin Marmo ve dierleri(2004), yanc tozlarn hammadde, rn
nitel ve nicel zmlemelerini(analizlerini) ierir. Gvenlik veya ara rn olarak ellelendii tesisler iin bir dizi risk
gzden geirmesi, kontrol listesi, olsa olsa(What if) analizi ve analizi yntemi nermilerdir. almalar yzey bitirme
HazOp(Tehlikelerin letilebilirlii) gibi ska kullanlan ileminin alminyum tozu ile gerekletirildii tesislerde
nitel(kalitatif) aralarn genel amac tehlikeleri tanmlamak, gerekletirilmitir. Farkl senaryolarda ve risk
gvenlik nlemlerinin yeterliliini irdelemek ve gerektii deerlendirmenin farkl aamalarnda kontrol listesi, olsa
durumlarda ek gvenlik nlemleri nermektir. olsa, hata r ve etkileri analizi(HTEA), HazOp ve
Tehlikelerin nicel(kantitatif) analizi ayn zamanda nicel risk hata aac yntemleri kullanlmtr. Tablo 1.de her bir
analizi olarak da bilinir. Nicel risk deerlendirmesinde durumda en iyi sonucu verdii dnlen teknikler
kullanlan yntemler genellikle olay aac temelli olanlar ve zetlenmitir[7].
Tablo 1: Farkl durumlarda en iyi sonucu verdii dnlen teknikler[7]
Balklar
1-Yasal 2- Enstrman 3- Ciddi 4- alanlarn

gereklere ve kaza riskleri maruz kald riskler
Alanlar uygunluk prosedrlerin
uygunluu
Olsa olsa, Olsa olsa,
CE iaretli makine ve Dkmantasyon ve Kontrol Kontrol listesi,

ekipmanlar prosedrlerin kontrol listesi, HTEA
HTEA
Olsa olsa, Olsa olsa, Olsa olsa, Olsa olsa,
CE iareti Kontrol Kontrol listesi Kontrol Kontrol listesi,

bulunmayan makine listesi listesi, HTEA
ve ekipmanlar HTEA
Olsa olsa, Olsa olsa, Olsa olsa, Olsa Olsa,
alma alanlar Kontrol Kontrol listesi Kontrol Kontrol listesi,

listesi listesi
Kontrol Olsa olsa, Olsa olsa, HazOp,

listesi,
Karmak tesisler Kontrol listesi HazOp, Olsa Olsa,
Olsa olsa Hata aac
Kontrol listesi
Salzano ve dierleri(2005), domino etkisinin nicel endstriyel tesis boyut, ekil ve yapsal zellikleri
deerlendirmesi kapsamnda patlama dalgalarna bal olarak tanmlanarak gruplara ayrlmtr ve daha sonra ilgili patlama
sre ekipmanlarnn zarar grme olasln tahmin etmek senaryolar gerekleme olaslklar ile birlikte
zere probit modeller tretmilerdir. Farkl kategorilerdeki tanmlanmtr. Mevcut modeller kullanlarak bireysel ve
sre ekipmanlarnn farkl yapsal zelliklerini dikkate toplumsal risk hesaplanmtr[9].
alacak farkl modeller ne srlmtr. Modeller, ar basn
hesab iin birletirilerek basitletirilmitir. Bylece patlama Shebeko ve dierleri(2007), bata Rusya Federasyonu olmak
merkezinden leklendirilmi mesafenin bir fonksiyonu zere birok lkede geni lekli petrol terminalleri
olarak zarar olasl ve basn dalgalarnn neden olduu tasarlanarak ina edildiini belirtmiler ve yangn gvenlii
trmanma blgesine olan gvenli mesafenin tahminine olanak gibi nemli bir grevin detayl bir risk deerlendirmesi
BLDRLER KTABI
salad ifade edilmitir[8]. yaplmakszn gerekletirilmesinin g olduunu ifade

etmilerdir. almalarnda szkonusu problemin stesinden
Voort ve dierleri(2007), toz patlamas tehlikesi tayan gelmeyi amalamlar ve olay aac temelli nicel bir yntem
endstriyel tesislerin d gvenliinde nicel risk ile olas bireysel ve toplumsal riskleri hesaplamlardr. Olas
deerlendirmesi iin bir ara gelitirmitir. ncelikle risk, belirli bir alanda yangn ve patlamann tehlike
62
faktrlerinin gerekleme olasl olarak tanmlanmtr. 3. nerilen yntem: bulank mantk

Bireysel risk ise bir kiinin yangn ve patlamann tehlike
faktrleri nedeniyle zarar grme olasl olarak Risk, geleneksel olarak basite olaslk ve iddetin bir
tanmlanmtr. Bireysel risk hesabnda kiinin tehlikeli bileimi olarak ifade edilmektedir. Ancak her bir durum iin
blgede bulunma sresi dikkate alnmtr. Toplumsal risk ise olaslk ve iddetinin hesaplanmas olduka zor olduu iin
belirli saydaki kiinin yangn ve patlamann tehlike bu iki bileenin tek bana riski tam olarak ifade etmediini
faktrlerince zarar grme olaslna bal olarak ifade ileri sren grler mevcuttur. Bir olayn olma olasln ve
edilmitir. Tesiste bulunan ham petrol tanklarnn yarap ve sonucunu etkiyecek ve belirsizlikler ieren birok
kapasitesi, kullanlan boru hatlar ve pompalar hakknda etken(parametre) vardr. Bununla birlikte bu etkenlerin
detayl bilgi bu almada mevcuttur. Tank yangnlar iin nemli ksm da nicel ifadelerden ok insan bilgi ve
farkl senaryolar tanmlanmtr. Terminalin dier deneyimlerine dayanmaktadr.
blgelerinde yaanabilecek yangn ve patlamalar da dikkate
alnm ve terminal blgesi ile komu blgeler iin risk Bulank mantk, insan bilgi ve deneyimlerinden yararlanarak
hesaplanmtr[5]. ve bu verileri kural tabanlar halinde ileyip, her bir kural
tabannn belirli bir matematik fonksiyona kar getirilerek
Markowski(2007), patlayc atmosferin olma olasl, alev sonu karlmasdr. Baka bir deyile insan deneyimlerinin
kaynann bulunma ve etkin olma olasl, koruma ve szel olarak ifade edilmesi ve bu deneyimlerin aralarna
nleme yntemlerinin hata yapma olasl gibi bir takm matematik gmlerek birletirilmesidir. Bulank sistemler
etkenleri dikkate alarak patlama iin yar nicel bir Koruma kural veya bilgi tabanl olarak ifade edilir ve bulank eer-
Blgesi Analizi(LOPA) nermilerdir. Analiz, eitli patlama ise(if-then) kurallarna dayaldr. Bir bulank eer-ise kural,
senaryolarna uygulanm ve tehlike blgeleri uzmanlar srekli yelik fonksiyonlar tarafndan karakterize edilen baz
yardmyla snflandrlmtr. Koruma blgelerinin ifadelerin bulunduu yapy ifade eder. Sistemin
istenmeyen olaylar nlemede gvenilirlii ve alanlarn oluturulmasnda uzmanlardan veya bilgi bankasndan
korunmas dikkate alnmtr[4]. salanan kural dizisi kullanlr.
Berta(2009), endstrideki elektrostatik yangn ve patlama
risklerinin hesaplanmasnda esnek hesaplama(soft
computing) yntemlerini nermitir. Tehlikelerin kuramsal
ve pratik olarak deerlendirilmesi karmak endstriyel
sistemlerin ok deikenli giri ve k fonksiyonlarna sahip
olmalar nedeniyle genel bir problem olarak ele alnm ve
esnek hesaplama ad altnda bulank mantk, yapay sinir
alar ve genetik algoritmalar gibi bir dizi yntem
nermitir. Kurulacak yeni yaklamlarn alma sistemleri
zerinde denetleme amacyla kullanlabilecei gibi tasarm ve ekil1: Geleneksel risk algs
planlama aamalarnda da kullanlabilecei belirtilmitir[10].
Moosemillar(2011), Patlama Aratrma Birlii(Explosion

Research Cooperative) iin gelitirilen proje kapsamnda Bu almada, patlama riskinin bileenleri olarak patlayc
eitli tasarm, iletme ve evresel koullardan kaynaklanan atmosferin varl, tututurma kaynann varl gibi patlama
patlama sklklarnn tahmini iin algoritmalar gelitirmitir. olaynn gereklemesini dorudan etkileyebilecek etkenler
Algoritmalarn daha ok kimyasal srelere uygulanabilir ile birlikte, olay gerekletikten sonra iddetini
nitelikte olduu belirtilmitir. almada ayn zamanda etkileyebilecei dnlen ortamdaki etkilenen says
senaryo tabanl patlama sklklar, balatc olaylarn meydana (poplasyonu) da dikkate alnmtr. Her bir parametre iin
gelme skl, ani patlama durumu olasl ve patlama ile MATLAB program bnyesindeki bulank mantk ara
sonulanan gecikmi alevlenme olaslklar tahmini iin de kutusu(fuzzy logic toolbox) zerinde yelik fonksiyonlar
yntemler gelitirilmitir. Algoritmalarn kaytl veriler ve oluturulmu ve her bir yelik fonksiyonu arasndaki iliki
uzman grlerine dayanarak oluturulduu belirtilmitir[11]. eer-ise kurallar ile tanmlanmtr. yelik fonksiyonlar
zerinde her bir etmenin tanmlanan kmeye aitliini ifade
eden ve 0 ile 1 arasnda bir deer olan yelik derecelerini
Markowski ve dierleri(2011), patlama risk deerldirmesinde
belirlemek mmkndr.
bulank mantk uygulamas nermiledir. yerinde patlama
ile ilgili patlayc atmosferin olma olasl, etkin tututurucu
Patlayc atmosferin srekli var olduu blgeler 0, normal
kaynaklarn bulunma olasl, nleme ve azaltma
alma koullarnda arasra patlayc ortam olma olasl
blgelerinin aktiflii ve sonularn ciddiyeti gibi tipik
olan blgeler 1, patlayc ortam oluma olaslnn ok dk
deikenler nitel szel gruplar olarak belirtilmi ve bu
olduu veya ksa sreli gerekletii blgeler 2 ile
deikenler arasndaki ilikiler mhendislik bilgisine dayal
kodlanmtr. Ayn kodlama tututurma kaynann ortamdaki
uzman grleri ile bir dizi kme halinde ifade edilmitir. Bu varln deerlendirmede de kullanlmtr.
yntemle risk yar nicel olarak tahmin edilmitir. Uygulanan
yntemin her bir senaryo iin tehlike ve risk olgularnn daha
BLDRLER KTABI
iyi kavranmasn salad ne srlmtr. Bilgisayar

destekli bir analiz gerektirdiinden geleneksel basit
yntemlere oranla uygulamann glklerine deinilmi,
ancak geleneksel yntemler ile bu tr sonular elde
edilemeyecei de belirtilmitir[12].
63
Tablo 2: Her bir etkene ait yelik fonksiyonlar 4. Sonu

Patlayc Tututurma Etkilenen Patlamann Literatrdeki risk deerlendirme almalar incelendiinde
atmosferin kaynann says etkileri zellikle son yllarda yazlm/bilgisayar destekli yntemler
varl varl (Nfus) kullanld ve geleneksek risk algsnn dna klarak
eitli aralarn gelitirildii grlmtr. Bu almada da
Blge 0 Blge 0 Kalabalk Olduka etkili keskin snrlar olan klasik Aristo mant yerine bir elemann
ayn anda iki aitlik kmesine ait olabilmesine izin veren ve
Blege 1 Blege 1 Olaan Etkili
dilsel etiketleri nicelletiren bir yntem nerilmektedir. Bu
almada, patlama riskinin bileenleri olarak patlayc
Blge 2 Blge 2 Issz Orta Dereceli
atmosferin varl, tututurma kaynann varl gibi patlama
- - - Az
olaynn gereklemesini dorudan etkileyebilecek etkenler
ile birlikte, olay gerekletikten sonra iddetini
- - - Olduka Az etkileyebilecei dnlen ortamn nfusu (poplasyonu) da
dikkate alnmtr. Bunun yannda tesis civarndaki
endstriyel tesislerin younluu, olaya mdahale edecek
personelin deneyimi, kentsel ya da krsal kesimde
Her bir etken arasndaki iliki, oluturulan kural tabanna konumlanmas gibi birok etmen olayn sonularn
ilenmitir. er yelik fonksiyonu bulunan deiken iin deerlendirmede etkili olacaktr. Elde edilen kural sistemi
oluturulan 27 adet kural ekil 3te grlmektedir. Birka zerinde etken/etkenleri deitirerek sonucu grmeyi
rnek vermek gerekirse: salayan esnek bir sistem elde edilmitir. Daha fazla etken
ieren bir sistem belirsizliklerin stesinden gelmede daha da
EER patlayc atmosferin varl srekli(blge0) VE etkili olacak ancak kural saysnda etken saysna bal olarak
tututurma kaynann varl srekli(blge0) VE bir miktar art da meydana gelecektir. nerilen sistem
poplasyon kalabalk SE patlama iddeti Olduka etkilidir. tekbana kullanlabilecei gibi dier risk deerlendirme
yntemleri ile birlikte de kullanlabilir.
EER patlayc atmosferin varl srekli(blge0) VE
tututurma kaynann varl geici (blge1) VE 5. Kaynaklar
poplasyon ssz SE patlama iddeti orta derecelidir.
[1] Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn
EER patlayc atmosferin normal alma ortamnda yok ise Korunmas Hakknda Ynetmelik, 26.12.2003 tarih ve
veya ksa sreli bulunuyorsa(blge2) VE tututurma kayna 25328 Sayl R.G.,
yok ise veya ksa sreli bulunuyorsa(blge2) VE poplasyon Muhtemel Patlayc Ortamda Kullanlan Tehizat Ve
ssz SE patlama iddeti olduka azdr. Koruyucu Sistemler le lgili Ynetmelik 30.12.2006
tarih ve 26392 sayl R.G.
[2] Bayley, G. ve Mcindoe, A., Fires And Explosions,
Anaesthesia And Intensive Care Medicine 5:11, 2004.
[3] TS EN 1127-1, Patlayc Ortamlar- Patlamay nleme ve
korunma- Blm1. Temel kavramlar ve metodoloji
Direktif:94/9/EC,2006/42/EC/(98/37/EC)),
http://www.tse.org.tr
[4] Markowski, A., exLOPA for explosion risks
assessment, Journal of Hazardous Materials 142, 669
676, 2007.
[5] Shebeko, Y. ve dierleri, Fire and explosion risk
assessment for large-scale oil export terminal, Journal
of Loss Prevention in the Process Industries, 20, 651
658, 2007.
[6] Shariff, A. M., Inherent safety tool for explosion
consequences study, Journal of Loss Prevention in the
Process Industries, 19, 409418, 2006.
ekil 2: Oluturulan bulank kural sistemi
[7] Marmo, L. ve dierleri, Aluminium dust explosion risk
analysis in metal workings, Journal of Loss Prevention
ekil 2de oluturulan kural sistemi yorumlanacak olunursa
in Pthe Process Industries,17, 449465, 2004.
balangta szel ifadeler yardm ile oluturulan yelik
[8] Salzano, E., Cozzani, V., The analysis of domino
fonksiyonlarnn nicelletirildii grlr. rnein, 0 ile 1
accidents triggered by vapor cloud explosions,
arasnda deien yelik dereceleri patlayc ortamn varl
Reliability Engineering and System Safety, 90, 271284,
iin 0,971; tututurma kaynann varl iin 0,508 ve ortam
2005.
nufusu iin 0,859 iken patlama iddetinin 0,823 olarak
[9] Voort, M. ve dierleri, A quantitative risk assessment
BLDRLER KTABI
okunduu grlr. Bu durumda patlama iddetinin hem etkili

tool for the external safety of industrial plants with a
hem de ok etkili patlama iddeti fonksiyonlarna ait olduu
dust explosion hazard, Journal of Loss Prevention in
grlr. yelik fonksiyolarnn deiimi halinde patlama
the Process Industries, 20, 375386, 2007.
iddetinin nicel deerini tekrar yorumlamak da mmkn
[10] Berta, I., Use of soft computing methods in risk
olacaktr.
assessment of electrostatic fire and explosion hazards in
64
industries,Journal of Electrostatics, 67, 235241,

2009.
[11] Mosemillar, M., Development of algorithms for
predicting ignition probabilities and explosion
frequencies, Journal of Loss Prevention in the Process
Industries, 24, 259-265, 2011.
[12] Markowski, A. ve dierleri, Application of fuzzy logic
to explosion risk assessment, Journal of Loss
Prevention in the Process Industries, xxx, 1-11, 2011.
BLDRLER KTABI
65
BLDRLER KTABI
66
SALII, GVENL VE ALIMA ORTAMINA LKN 155 SAYILI

SZLEME
Tevfik Gne - DSK
ILO Kabul Tarihi: 3 Haziran 1981
Kanun Tarih ve Says: 07.01.2004 / 5038
Resmi Gazete Yaym Tarihi ve Says: 13.01.2004 / 25345
ULUSAL POLTKA LKELER
Madde 4
1-Her ye, ulusal koullar ve uygulamaya gre ve en fazla temsil kabiliyetine sahip ii ve
iveren kurulularna danarak i gvenlii, i sal ve alma ortamna ilikin tutarl bir
ulusal politika gelitirecek, uygulayacak ve periyodik olarak gzden geirecektir.
2-Bu politikann amac, ile balantl olan veya iin yrtm srasnda ortaya kan kaza ve
yaralanmalar, alma ortamnda bulunan tehlike nedenlerini mmkn olduu lde
asgariye indirerek nlemek olacaktr.
ULUSAL DZEYDE EYLEM
Madde 8
Her ye, yasa veya ynetmelik karmak suretiyle veya ulusal artlarna ve uygulamasna
uygun dier bir yntemle, ilgili ii ve iverenlerin temsilcisi olan kurululara danarak,
Szlemenin 4 nc maddesine etkinlik kazandrmak iin gerekli nlemleri alacaktr. .
Madde 9
sal ve gvenlii ve alma ortamna ilikin ilgili mevzuatn uygulanmas uygun ve

yeterli bir denetim sistemi ile gvence altna alnacaktr. Yrtme sistemi, mevzuat ihlallerine
kar yeterli cezalar ngrecektir.
LETME DZEYNDE EYLEM
Madde 16
Makul olduu lde, iverenlerden, kontrolleri altndaki iyerleri, makine, tehizat ve

usullerin gvenlik ve salk bakmndan riskli olmamasn salamalar istenecektir. Makul
olduu lde, iverenlerden, kontrolleri altndaki kimyasal, fiziksel ve biyolojik madde ve
BLDRLER KTABI
etkenlerin, gerekli uygun nlemler alndnda, salk iin risk oluturmamasn salamalar
istenecektir. verenlerden, gerektiinde, kaza riskinin veya salk zerindeki ters etkilerin
imkanlar lsnde nlenmesi iin, uygun koruyucu elbise ve donanm salamalar
istenecektir.
67
Madde 19
Aada belirtilen hususlarn salanmas iin iletme dzeyinde dzenlemeler olacaktr.

verenlerin stlendikleri ykmllklerini yerine getirmeleri iin, iilerin, ilerini yaparken,
iverenle ibirlii yapmalar; letmedeki ii temsilcilerinin, i sal ve gvenlii alannda
iverenle ibirlii yapmalar, iletmedeki ii temsilcilerine, i saln ve gvenliini
salamak iin yeterli bilgi verilmesi ve ticari srlar aklamamak artyla kendilerini temsil
eden kurulularla bu bilgilerin istiare edilmesi; letmedeki ii ve temsilcilerine, i gvenlii
ve ii sal konusunda yeterli eitim verilmesi, iletmedeki iilerin veya temsilcilerinin ve
bulunmas durumunda, iletmedeki temsilci kurulularn ulusal yasa ve uygulamaya uygun
olarak, ileri ile ilgili i sal ve gvenliinin btn safhalarnda incelemelere katlmasnn ve
bu konularda iverence onlara danlmasnn salanmas, bu amala karlkl anlama
halinde iletme dndan teknik danmanlar getirebilmeleri; bir i, hayat ve sal iin
ciddi bir tehlike oluturduuna ve yaknda vaki bulacana hakl gerekelerle inand
herhangi bir durumu, derhal bir stne rapor eder; ve iveren bu durumun giderilmesi iin
gerekli nlemi alncaya kadar yaam ve salk iin ciddi tehlike oluturmaya devam eden
alma alanna iilerin dnmesini isteyemez.
SALII HZMETLERNE LKN 161 SAYILI ILO SZLEMES
ILO Kabul Tarihi: 7 Haziran 1985
Kanun Tarih ve Says: 07.01.2004 / 5039
Resmi Gazete Yaym Tarihi ve Says: 13.01.2004 / 25345
ULUSAL POLTKANIN PRENSPLER
Madde 1
Bu szlemenin amac bakmndan:
Sal Hizmetleri terimi esas olarak nleyici ilevlere sahip olan ve iletmedeki iveren,
iiler ve onlarn temsilcilerine; ile ilgili en uygun fiziksel ve zihinsel salk koullarn
karlayacak dzeyde, gvenli ve salkl bir alma ortam oluturmak ve bunu srdrmek
iin gereksinimler, iin, iilerin fiziksel ve zihinsel salk durumlarn dikkate alacak ekilde,
onlarn yeteneklerine uygun biimde uyarlanmas, konularnda tavsiyede bulunma
sorumluluu olan hizmetlerdir. ilerin iyerindeki temsilcileri terimi, ulusal mevzuat veya
uygulamaya gre bu ekilde tanmlanan kiileri ifade eder.
Madde 2
Her ye, ulusal artlar ve uygulamalar nda ve bulunmalar durumunda, en fazla temsil
yetkisine sahip ii ve iveren kurulularna danmak suretiyle, i sal hizmetleri
konusunda uygun bir ulusal politika gelitirecek, uygulayacak ve periyodik olarak gzden
geirecektir.
BLDRLER KTABI
GREVLER
Madde 5
68
Her iverenin istihdam ettii iilerin salk ve gvenlii iin sorumluluu sakl kalmak
kaydyla ve iilerin i sal ve gvenlii konusunda katlmnn gereklilii gz nne
alnarak, i sal hizmetleri, iletmedeki i risklerine uygun ve yeterli olacak ekilde
aadaki grevleri kapsayacaktr. yerlerinde sala zararl risklerin tanmlanmas ve
deerlendirilmesi; Salk niteleri, kantinler, yatakhaneler ve iveren tarafndan bu tr
hizmetlerin sunulduu yerler dahil olmak zere, iinin saln etkileyebilecek alma
ortamnda ve i uygulamalarndaki faktrlerin gzetimi; yerlerinin tasarm, makine ve dier
tehizatn durumu, bakm ve seimi ve alma srasnda kullanlan maddeler dahil olmak
zere iin planlanmas ve organizasyonu konusunda tavsiyede bulunma, yeni tehizatn
salk asndan deerlendirilmesi ve test edilmesi gibi i uygulamalarnn iyiletirilmesine
ynelik programlarn gelitirilmesine katlm, i sal, gvenlii, hijyen ve ergonomi, kiisel
ve mterek koruyucu donanm konularnda tavsiyede bulunma, ilk yardm ve acil durum
tedavi hizmetlerini rgtleme, i kazalar ve meslek hastalklarnn analizine katlma, i ile
ilikisi bakmndan, iilerin salnn gzetimi, iin iiye uygunluunun gelitirilmesi,
mesleki rehabilitasyon nlemlerine katkda bulunma, i sal, hijyen ve ergonomi
alanlarnda bilgi, eitim ve retim salamada ibirlii;
RGTLENME
Madde 6
sal hizmetlerinin oluturulmas, mevzuat ile; yada, toplu szlemeler veya ilgili iiler
ve iverenlerin zerinde anlat baka bir ekilde; veya, yetkili makamn ilgili ii ve
iverenlerin temsilcisi olan kurululara danarak belirledii herhangi bir ekilde; yaplacaktr
ALIMA KOULLARI
Madde 9
Ulusal hukuk ve uygulamalara uygun olarak i sal hizmetleri ok disiplinli olmaldr.

Personelin katlm, yerine getirilecek grevlerin niteliine gre belirlenecektir. sal
hizmetleri, iletmedeki dier hizmetlerle egdml bir ekilde yrtlecektir. Ulusal hukuk
ve uygulamalar erevesinde, i sal hizmetleri ile salk hizmetlerinin salanmasndan
sorumlu dier organlar arasnda yeterli ibirlii ve koordinasyonun salanmasna ynelik
nlemler alnacaktr
Madde 10
sal hizmetlerini sunan personel, 5 inci Madde sralanan grevlere ilikin olarak,
iveren, ii ve bulunmalar durumunda bunlarn temsilcilerinden mesleki anlamda tam bir
bamszla sahip olarak alacaklardr.
Madde 11
Yetkili makam, yerine getirilecek grevlerin niteliine ve ulusal hukuk ve uygulamaya gre, i
sal hizmetlerini salamakla grevli personelde aranan nitelikleri belirleyecektir.
Madde 12
BLDRLER KTABI
ilerin ile ilgili salnn gzetimi, onlarn cretlerinde herhangi bir azalmaya neden
olmayacak, cretsiz yaplacak ve mmkn olduu lde alma saatleri ierisinde yerine
getirilecektir.
69
Madde 13
Btn iiler, yaptklar iin ihtiva ettii salk tehlikeleri hakknda bilgilendirileceklerdir.
DE ALIANLARIN SALIK VE GVENLKLERN YLETRMEYE YNELK

TEDBRLER ALINMASINA LKN 12 HAZRAN 1989 TARH VE 89/391/EEC SAYILI
KONSEY DREKTF
Ama
Bu Direktifin amac, ite iilerin salk ve gvenliklerinin iyiletirilmesi iin nlemler almaktr.
Bu nedenle; mesleki tehlikelerin nlenmesi, salk ve gvenliin korunmas, kaza ve tehlike
faktrleri, bilgilendirme, danma, ynetim katlma, ii ve temsilcilerinin eitimi konusunda
genel prensipleri ierir.
Madde 6-
verenlerin Genel Ykmllkleri
1-veren, sorumluluklar erevesinde alanlarn saln ve gvenliini korumak, mesleki

tehlikeleri nlemek, bilgilendirme, eitim ve kurumsal gereklilikler iin her trl nlemi
alacaktr.
veren, durumu daha iyiye gtrmek iin deien koullara kendisini uydurmaya hazr
olacaktr.
2-veren 1.paragraftaki nlemleri aadaki genel prensiplere uygun olarak alacaktr.
(a) Tehlikelerin nne gemek,
(b) nne geilemeyen kanlmaz tehlikeleri deerlendirmek,
(c) Tehlikelerle kaynanda mcadele etmek,
(d) leri kiilere uygun hale getirme, zellikle iyeri tasarmnda, i makinesi, alma ve
retim yntemi seimlerinde, retim temposunun sala etkilerini dnmek ve
monotonluunu azaltmak.
(e) Teknik gelimeleri adapte etmek,
(f) Tehlikelerin yerine tehlikesizleri veya daha az tehlikelileri ikame etmek,
(g) alma ortamna ilikin tm koullar, teknolojiyi, i organizasyonunu, alma koullarn

ve sosyal ilikilerini bir arada deerlendirerek birbirini destekler mahiyette tedbirler politikas
gelitirmek,
(h) Toplu korunma nlemlerine kiisel korunma nlemlerinden daha ok ncelik vermek,
BLDRLER KTABI
(i) ilere uygun talimatlar vermek.
3-Bu Direktifin dier hkmlerine halel getirmeksizin, iveren iyerindeki veya kuruluundaki
faaliyetlerin yapsn gz nnde tutarak:
70
(a) Kullanlan kimyasal maddeler veya terkipler, i makineleri seimi, iyerlerinin uygunluu
ynnden ii sal i gvenlii tehlike deerlendirmesi yapacak; Bu deerlendirme
sonucunda uygulanan nlemler ve retim metotlar:
- sal i gvenlii koruma dzeyini ykseltmelidir,
- letmenin tm hiyerarik dzenine entegre olmas gereklidir.
(b) Bir iiye salk ve gvenlik ynnden bir grev verilirken onun yetenekleri gz nne
alnmaldr.
(c) Yeni teknolojinin planlanmas ve kullanmnda, ara gere seiminde, alma ortam ve
koullar konusunda iiler ve/veya temsilcileri ile istiarede bulunulmaldr.
(d) Ciddi tehlikelerin olduu yerlere sadece yeterli talimat alm iilerin girmesi iin uygun
nlemler alnmaldr.
Madde 7-
Koruyucu ve nleyici Hizmetler tanmlyor
Madde 8-
lkyardm, Yangn Sndrme, ilerin Tahliyesi ve Ciddi ve Ani Tehlikeler
1-veren:
lkyardm, yangn sndrme ve iilerin tahliyesi iin iletmenin byklne ve yaplan

ilerin tmne gre gerekli her trl nlemi alacaktr. D servislerle, zellikle ilk yardm, acil
yardm, kurtarma ve yangn sndrme ilerinde gerekli balantlar kuracaktr.
2-Paragraf 1deki ilkyardm, yangn sndrme, iilerin tahliyesi gibi ilerde alacaklar
tayin edecektir. ilerin says, eitimi, ara ve gereleri bu i iin yeterli sayda olacaktr.
3-veren:
(a) Tehlikeye maruz kalacak iilere hemen haber verecek ve alnan nlemleri aklayacak,
(b) Ciddi tehlike karsnda olan iilerin ii durdurmalar, veya iyerini terk etmeleri ve
gvenli bir yere gitmeleri konusunda harekete geecek ve talimatlar verecektir.
(c) Tehlike devam ettii srece, iilerden ie devam etmelerini istemeyecektir.
4-Tehlike annda ii veya tehlikeli blgeyi terkeden ii, yasalarca korunmu olacak ve
dezavantajl duruma dmeyecektir.
5-veren, tm iilerin tehlike annda, kendilerinin ve/veya dier kiilerin gvenli duruma
gemelerini salayacak ve annda olaanst sorumluluk yklemeyecektir. Dikkatsizlik ve
ihmal olmad srece iiler bu hareketlerinden dolay zarara uramayacaklardr.
BLDRLER KTABI
ALIANLARIN YKMLLKLER
Madde 13-
71
1-iler aldklar eitim ve iverenin talimat gerei kendi salk ve gvenliklerinden sorumlu
olduklar gibi hareketlerinden dier iilerin etkilenmesinden de sorumlu olacaklardr.
2-Bu nedenle, iiler eitimleri ve iverenden aldklar talimata uygun olarak:
(a) Makineyi, ara gereci, tehlikeli maddeleri, ekipman tanmasn ve dier retim
yntemlerini doru kullanacaklardr.
(b) Kendilerine verilen kiisel koruyucular doru kullanacaklar, kullandktan sonra uygun
yerlerine koyacaklardr.
(c) Gvenlik aralarnn rast gele deitirmek ve karmaktan kanacaklar, makine, ara
gere, fabrika ve binalardaki koruyucular doru olarak kullanacaklardr.
(d) Korunma nlemlerindeki eksiklikler nedeniyle ciddi ve ani bir tehlike grdklerinde
ivereni veya ii sal i gvenlii temsilcisini hemen haberdar edeceklerdir.
(e) Yasalara gre, iveren ve/veya ii sal ve gvenlii temsilcisi ile ii sal i
gvenlii nlemleri alnmas srasnda ibirlii halinde olacaklar ve verilecek ileri
yapacaklardr.
(f) verene ve ii sal ve i gvenlii temsilcisine, yasalar erevesinde, gerektiinde

alma ortamnn ve alma koullarnn emniyetli olmas iin yardmc olacaklar, kendileri
tehlikeli bir duruma meydan vermeyecekler, bu hususlarda ibirlii halinde olacaklardr.
4857 Sayl Kanunu
5. Blm : Sal ve Gvenlii
verenlerin ve iilerin ykmllkleri
MADDE 77. - verenler iyerlerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her
trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundurmak, iiler de i sal ve gvenlii
konusunda alnan her trl nleme uymakla ykmldrler.
verenler iyerinde alnan i sal ve gvenlii nlemlerine uyulup uyulmadn

denetlemek, iileri kar karya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli tedbirler, yasal
hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek ve gerekli i sal ve gvenlii eitimini
vermek zorundadrlar. Yaplacak eitimin usul ve esaslar alma ve Sosyal Gvenlik
Bakanlnca karlacak ynetmelikle dzenlenir.
verenler iyerlerinde meydana gelen i kazasn ve tespit edilecek meslek hastaln en

ge iki i gn iinde yaz ile ilgili blge mdrlne bildirmek zorundadrlar.
Bu blmde ve i sal ve gvenliine ilikin tzk ve ynetmeliklerde yer alan hkmler

iyerindeki raklara ve stajyerlere de uygulanr.
BLDRLER KTABI
SGBnin 25/02/2005 tarih ve 755 sayl onay ile "Ulusal Sal ve Gvenlii
Konseyi" kurulmutur.
72
AMACI:
sal ve gvenliiyle ilgili olarak; ihtiya, ncelik, politika ve stratejiler iin neriler
gelitirmek, tavsiyelerde bulunmak, taraflarn gr ve dncelerini aklamalarn
salayacak bir platform oluturmaktr.
* ULUSAL SALII VE GVENL KONSEY
ki Temel Dayanak:
(1)
-8. Be yllk Kalknma Plannda;
i sal ve gvenlii nlemlerinin gelitirilerek i sal ve gvenliine ilikin lm,

meslek hastalklarnn ortaya kartlmas, iyeri hekimlii, danmanlk, eitim hizmetleri,
meslek hastalklar hastaneleri, denetim vb. hizmetlerin yeniden yaplandrlarak gelitirilmesi
ama ve politika olarak yer almaktadr.
(2) Sal ve Gvenlii ve alma Ortamna likin 155 Sayl ILO Szlemesi
* BU erevede;
DSKin de iinde yer ald konsey 2005-2006 yllar boyunca Ulusal Sal ve Gvenlii
Politika Belgesini kabul etmi ve bu Belge erevesinde 2006- 2008 Ulusal Eylem Plann
belirlemitir.
Daha sonra 2009-2013 yllarn kapsayacak Politika Belgesi
Konseyden Oy okluu ile karlmtr.
HER K PLANA GRE;
1- ILO ve AB normlarna uygun SG Yasas karmak
2-Btn iletmelere temel tekil edecek bir RSK DEERLENDRME Belgesi hazrlamak
3- kazalar says %20 orannda azaltmak
4-Meslek Hastalklar Tan Sistemi gelitirmek
5-Kamu eliyle yrtlen SG teknik destek hizmetleri %20 arttrmak
hedefi izilmitir.
* ULUSAL KONSEY BLEENLER
Tefti Kurulu Bakanl DSK
Sa.ve Gv. Gn.Md. TRK-
alma Gn.Md. KESK

BLDRLER KTABI
Sos.Gv. Kur. Bk. HAK-
MEB TSK
73
Salk Bakanl TOBB
Tarm ve Ky .Bak. TESK
Sanayi ve Tic. Bak. T.KAMU-SEN
Enerji ve Tabii Kay. Bak. MEMUR-SEN
evre ve Orman Bak. TTB
DPT TMMOB
YK STK
* SALII VE GVENL YASA TASARISI TASLAI
Ynetmeliklerden Yasa Tasars Taslana
-yeri Salk Birimleri ve Yeri Hekimlerinin Grevleri le alma Usul ve Esaslar

Hakknda Ynetmelik hakknda, iyeri hekimi, iyeri hemiresi ve salk memuru tanmlar ile
18,19,20, 27,28,29 maddeleri ynnden Dantay tarafndan iki kez yrtmeyi durdurma
karar vermitir.
(10.Daire Karar No:2006/1658 18.10.2005 tarihli karar)
- sal ve Gvenlii Ynetmelii (89/391/EEC)
Bu ynetmelik 4857 Sayl Kanununun 78. Maddesi gerei salk ve gvenlie ilikin
temel ilkelerin bir Tzkle, uygulamann ise bu erevede karlacak ynetmeliklerle
dzenlenmesi gerekirken dorudan ynetmelikle dzenlenmesinin anlan Kanun hkmne
aykr olduunu tespit ederek Dantay ynetmeliin yrtlmesinin durdurulmasna karar
vermitir.
(10.Daire Karar No: 2006/3007)
Ayrca;
Gvenlii le lgili Grevli Mhendis veya Teknik Elemanlarn Grev, Yetki ve

Sorumluluklar le alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmeliin
4,5,7,8,9,10,11,12,13,14,15, ve 16. maddeleri Dantay tarafndan iptal edilmitir.
(10.Daire Karar No:2006/2159)
*SG YASA TASLAI ALIMALARI
Yetkili Mercii bu iptallerden sonra ynetmelikten vazgemi ve yasa nerisi getirmitir.
USGK Konseyinde iki alt teknik birim oluturulmutur:

BLDRLER KTABI
Yasa Tasla Teknik Komitesi
Risk Deerlendirmesi Teknik Komitesi
74
Yasa Tartmalar srerken ,2008 ylnda 5763 sayl Torba Yasayla ile 4857 sayl yasada
81 ve 82 maddelerde deiiklik yaplm 82.madde kaldrlarak 81. Maddede yeniden
dzenlenmitir. ( Sal ve Gvenlii Hizmetleri)
Bu yasaya dayanlarak 2009 ylnda yeri Salk ve Gvenlik Birimleriyle Ortak Salk ve
Gvenlik Birimleri Ynetmelii karlmtr.
Bu ynetmelik de TTB ve TMMOB tarafndan yargya tanm ve 2010 yl balarnda iptal

ettirilmitir.
2010 sonbahar dneminde Gvenlii Hizmetleri Ynetmelik tasla taraflarn gndemine

sunulmutur. Bu taslakta da TTB ve TMMOB piyasann birer sradan aktr konumuna
getirilmeye allmtr. Ayrca bu taslakta iyerlerindeki SG Kurullar da(4857- madde 80)
kaldrlmaya allmtr.
Bu ynetmelik tasla da tepki grm ve ikinci bir tartma yaplmadan geri ekilmi ve fakat
bu seferde bu taslak ynetmelik haline getirilerek Kasm 2010 ylnda Resmi Gazetede
yaynlanarak yrrle girmitir.
Bu ynetmelik srasyla i gvenlii uzmanlarnn grev ve yetkilerini, iyeri hekimlerinin

grev ve yetkilerini ve son olarak i sal ve gvenlii hizmetlerinin kapsamn belirlemeye
almaktadr.
Bu ynetmeliklerden iyeri hekimleri ile ilgili ynetmelik Temmuz 2011de ksmi olarak iptal
edilmi durumdadr.
-Sistemin temel 28 gstergesinden 17si fonksiyonsuz durumdadr.
(USGK iin Sistem Deerlendirmesi Son Taslak)
Bu nedenle lkemiz lml i kazalarnda Avrupada birinci, dnyada nc srada yer

almaktadr.
Bu hibir ekilde kabul edilemez bir tablodur.
Bu km sistem zerinden ABye uyum ad altnda piyasa almaya allan bir SG

mevzuat deiim srecini bize gstermektedir.
2005-2009 yllar arasnda mevcut verilere bakldnda i kazalar saylar ve lmler

asndan ortalama dzeylerde bir deiim sz konusu deildir.
YIL KAZASI SAYISI MESLEK LM

HASTALII
2005 73.923 519 1.096

BLDRLER KTABI
2006 79.027 574 1.601
2007 80.602 1208 1.044
75
2008 72.960 539 866
2009 64.316 429 1.171
Ortalama olarak;
-bir ylda 80.000 i kazas
-her gn 220 i kazas
-bir ylda 1150 lm
-her ay 90 ii lyor
-her gn 3 iiyi kaybediyoruz.
Meslek hastalklar asndan bakldnda ise gerek 2006-2008 ve gerekse de 2009-2013

politika belgelerinde ortaya konulan hedef yaklamlarn yanna bile yaklaamayan bir
gereklik sz konusudur.
Her iki belgede de meslek hastal tan sisteminin %500 gelitirilmesi hibir gereklii
olmayan bir yaklam olmutur.
Son 5 yllk gelimeye bakldnda meslek hastal rakamlar lkemizde meslek hastal
vakalarnn nerdeyse hi olmadn gstermektedir.
Neden nk buna dair bir tan sistemi gerekletirilmemektedir.
Yaplan aratrmalara gre her yl alanlarn binde 4 ile binde 12si arasnda meslek
hastal vakas beklenmektedir.
Gerekte, i kazalarnn %98i ve meslek hastalklarnn tamam engelenebilecek

durumdadr.
Ulusal Sal ve Gvenlii Konseyinin kurulduu 2005 ylndan bu yana SG yasa tasars
tasla hala bir kanun haline gelmemi durumdadr.
Ayrca, yasa tasars tasla ve karlm ilgili ynetmelikler olumsuz tablonun ortadan
kaldrlmas ve ABye uyum erevesinde dzenlenmi olduu sylense de ierii tamamen
i sal ve gvenlii alann piyasa aktrlerine amaya yneliktir.
TMMOB ve TTByi etkisizletirmek , dlamak ve piyasann birer aktr haline getirme

amacn tamaktadr. Bu byk oranda da baarlm durumdadr.
SGBnin SG alannda yapt dzenlemeler ne lkemizdeki kt tablonun ortadan

kaldrlmasna ne de alanlarn salkl ve gvenli koullarda retim yapmalarn
salamaya dnk bir ierik tamaktadr.
BLDRLER KTABI
Btn bu tercihler sistemli bir ideolojik ve ekonomik yan tamaktadr.
verenlerin kresel kapitalist sistemde rekabet edebilmeleri ve birikim salayabilmeleri iin

ucuz igc ve dk iletme maliyetleriyle retim yapabilmelerinin nn amaktadr.
76
Davutpaa, tuzla, bursa, Balkesir, Zonguldak, Ostim, Elbistan ortaya kan katliam gibi i
kazalar ite bu km sistemin sonucudur.
Bir yanda piyasaya alan bir SG yaplanmas dier yanda rgtlenmeleri anti-demokratik
olarak engellenen sendikalarn elinin kolunun balanmas. Meslek oda ve birliklerinin piyasa
aktr haline getirilmeye allmas
rnein, Zonguldaktaki metan gaz patlamas srece bakldnda taeronlatrlm bir

maden retimi sistemi..
SG yaplanmasnn btnl bozulmu, denetim ortadan kalkm ve sadece retim daha

fazla retim anlay egemen klnm.
Taeronlama sermayenin bastrmasyla devletin temel bir politikas olmutur.
Afin Elbistan da gk olayna bakalm. Yeterli teknik donanm ve bilgiye sahip olmayan
taeronlara retim izni verilerek, alnmas gereken en temel teknik nlemlerin alnmamas
nasl aklanabilir?
Denetim bunun neresinde kalmaktadr? 6 ubatta 2011 de gk meydana gelmi 1 kii

lm 10 kii yaralanm, bundan gn sonra yine bir gk ve facia ortaya kyor..
Kimse ne oluyor diye ak ocak sahalarnda teraslama iine bakmyor?
Ostim patlamasna bakalm.. OSBlerde i sal ve gvenlii ne durumdadr bilinmiyor?
Gstermelik Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri kuruluyor ama bunlarn ne tr etkinlikler

yapt bilinmiyor. Orda olmalar yetiyor. Kim hizmet alyor kim eitim veriyor, ne tr
eksiklikler var tam bir muamma.
Denetleme zaten mmkn grnmyor.
rnein, 2009 ylnda karlan Sal ve Gvenlii asndan yeri Kurma zni ve
letme Belgesi Alnmas Hakknda Ynetmelik in 6. Maddesi 3. fkrasndalk bavuru
tarihinden itibaren ay ierisinde tefti edilmeyen iyerlerinin iletme belgesi kesinleir. ne
anlama gelmektedir?
Aktr ki, istediiniz retimi yapn , biriktirin, rekabet edin gerisi nemli deildir demeye
gelir bu yaklam.
SG sistemi btncl politikalar ve merkezi bir mdahaleyi gerektirir. zelletirme ve

taeronlamayla bu btnlk paralanm ve etkin mdahale olanaklar ortadan kaldrlmtr.
Sonu zerine:
- Sre sramal , atmal

BLDRLER KTABI
- Snf mcadelesi her biimiyle kendini gsteriyor
- Sendikalar, meslek oda ve birlikleri paral
- Temel rgtlenme ve mcadele parametresi algs ok zayf
77
- nmzdeki ksa dnem:
- stihdam stratejisi balamnda saldrlar
-kdem tazminat
-esnek gvence
zel istihdam brolar
Blgesel asgari cret
SONU;
Birincisi, Sendikalarn rgtlenmelerinin nndeki yasal engellerin kaldrlmas ve iletme

dzeyinde salk ve gvenlik alannda etkin rol stlenmeleri, sendikalarn da bu alan artk
temel rgtlenme alan olarak grmeleri
kincisi, Taeron retim sisteminin tamamen yasaklanmas, olmuyorsa ok ciddi denetim ve

snrlama getirilmesi
ncs, Salk , gvenlik ve evreyle ilgili zerk-demokratik bir kurumsal yapnn

sendikalar, meslek oda ve birlikleri, niversiteler ile oluturulmasnn hzla nnn
almasdr.
YOKSA: SERMAYENN ADALET EMEN SEFALETDR
(Gamze Ycesan zdemir)
VE DAHASI:
SERMAYENN ADALET EMEN SEFALET VE LM OLACAKTIR.

BLDRLER KTABI
78
II. OTURUM
SALII, GVENL, KAZALARI ve KAZA STATSTKLER
Oturum Bakan: Avni HAZNEDAROLU
(SORU-CEVAP)
___________________________________________
OTURUM BAKANI- Sevgili katlmclar; soru-cevap blmne geiyoruz.

Snrl sayda soru almak durumundayz.
Buyurun.
SERDAR MER KAYNAK (Maden Mhendisi)- alma Bakanlnn

belgelendirdii, Dantayn iptal ettii i gvenlii uzmanl belgesine haizim.
tane sorum olacak. ilk sorum zlem hanma. Sunumunda, ok gzel

modeller ve rneklere olay anlattlar; ancak, burada o olaylarla ilgili olarak bilirkii
raporlar da var. Dolaysyla, o tr olaylarn yarg srecindeyken, burada doruymu
gibi bunu vermek ne kadar mantkl? nk rnek verdiler. 2001 ylndaki olay, 10
yl gemi ve hl nedeni bulunmad syleniyor. Bu olay hemen nasl birden
zld? Doru mudur bu yaklam, bunu sormak istiyorum.
Dier sorum Abdurrahman beye. Abdurrahman bey bir sr yeni noktalar

getirdi. Mesela dedi ki, eperler basn uyguluyor patlamadan sonra. Bu
patlama, patlayan maddenin cinsiyle de alkal bir i. Benzinin, tinerin patlamasyla
bu ayn eyi vermez.
kincisi, Yanc atmosfer dediniz, Yanc atmosfer yok olmaz dediniz. Ki,
madenlerde grizu patladktan sonra, arkasndan ok yksek miktarda karbon
monoksit gaz kar, 10 bin ppm civarnda ve btn canly yok eder. Bu bir yanma
olaydr, yanmayla ilgili bir olaydr. Bu konuda aklk getirmesini istiyorum.
nc olarak Merve hanma bir soru ynelteceim. Patlayc Ortamlarn

Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda Ynetmelik maden olayn
BLDRLER KTABI
kapsamyor; ama onun dnda, ATEXle ilgili olarak, patlayc ortamlarda kullanlacak
tehizat kapsyor. Bulank mantk olaynn maden ocaklarna uygulanmasyla ilgili bir
almanz var m?
79
Burada simlasyonla ilgili deiik fikirler ortaya atld, ama henz bir
ynetmelik kmad ve bir sr olay var. Mesela, ben gittiim yerlerde
uyguluyorum. Herkes kafasna gre bir i yapyor. Bununla ilgili bir alma var m?
Bir de anlatmnzdaki olay rnekle verirseniz seviniriz, nk ok teorik geildii iin
anlayamyoruz olay.
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI- Teekkr ederiz.
Buyurun.
SMAL ODABAI (Makine Mhendisi)- Taeronlamann kt olduunu ve

i kazalarnda Trkiye'nin Avrupa'da 1., dnyada 3. olduunu belirttii iin, ncelikle
Tevfik beye teekkr ediyorum.
zlem hanma bir sorum olacak. zlem hanm kazalar anlatt, Batmandaki
Trkiye Petrollerinin eyinin LPG olduunu syledi. LPG deil o, LNGdir; yani
doalgazn depolanmas, tplere doldurulmas ve tanmas olayyd. LPG deil,
LNG. LPG gibi deil, daha yksek basnlarda doldurulan bir gazdr. LPG, yzde 250
sktrlabiliyor; ama LNG, daha yksek basnlarda daha sktrlabiliyor.
Fotoraflarda grdnz gibi, tplerin arasnda bir sr eyler var ve onlar

dar tam. Uygun olmadn zaten sylediniz. O tpler, bir evde kullandmz
LPG tplerinden ok farkl, daha kaln tplerde dolum yaplyor. O borular orada ok
yanl denmi.
OTURUM BAKANI- Soruyu alabilir miyiz?
SMAL ODABAI- LPG deildi, LNGydi. Onun dzeltilmesini istiyorum.
ZLEM ZKILI ( Mfettii stanbul Grup Bakan Yardmcs Ba

Mfettii - Kimya Mhendisi)- Orada doldurulan doalgaz. Ben de o ekilde
syledim. Bir sonrakinde LPGyi anlattm. O tanker patlamas LPGydi.
SMAL ODABAI- Burada denetleme acaba ka ylda bir yaplyor? LPG

istasyonlar hepimizin bulunduu ortamlarda, binalarn ortasnda kuruluyor. Buna niye
BLDRLER KTABI
ruhsat veriliyor? Yani herkesin can tehlikede. Bu lke en ok i kazas olan bir lke
ve denetleme yok. 15-20 yl nce daha ok denetleme yaplyordu, imdi hi
denetleme grlmyor.
80
Buyurun.
SALONDAN- Ben de gemi i gvenlii uzmanym.
zlem hanma bir sorum olacakt. Bu analizlere biz eriemiyoruz. Bir i

gvenlii uzman olarak, 1989de olan bir kazann analizine ben eriemiyorum. O
kazadan herkes ders karmak ister; kendi alt yerde analizi okuyarak ders
alaca ok ey olabilir belki. u an bile siz anlattnz zaman, tam bilmemi
olduum eyi renmi oldum. Normalde buna ulamam imkansz. Yani neden byle,
bunu sormak istiyorum.
Buyurun.
MEHMET (Trkiye Petrolleri)- Hep var olanlar zerinden konumaya

baladk. Var olanlara neler getirebiliriz, hi bunun stnde durmadk. Bir arkada,
yemekte bir soru sordu, Amerika'daki uak vurdu, Amerika sahip kmad dedi.
yle bir cevap verdim: O uak alyorsa ve pilotu tanyorsa uak, nc bir
ahs o ua kaldramaz. Bunun yannda, gelecekte var olan
OTURUM BAKANI- Sorunuzu alalm ltfen.
MEHMET - Diyelim ki, bu tankn yannda bir ate sndrc kpk

yerletirsek veya tankn stnde 360 derece dnen bir hortumla ona mdahale
edebiliriz ve koordinat blgesinde nerede ate kyorsa, o yerde o atei
sndrebiliriz.
Bizde ii hayat ok ucuz. Traktr ofr gelip taksicilik yapyor.
Teekkr ederim.
Arkadalar; iki tane daha soru alacaz.
Buyurun.
ZGR CAN KORKMAZ- Merhaba. Kimya mhendisiyim.

BLDRLER KTABI
Benim de zlem hanma bir sorum var. ok fazla i kazasndan bahsettik;

ancak, bu i kazalarnn nlenmesine ynelik olarak bir yaptrm var mdr? Bu
81
yaptrmlar daha ok kimin zerine; yani iverene mi, yoksa ihmali yapan iinin
zerine mi yansmaktadr daha ok? Bu konuda bilgi almak istiyorum.
OTURUM BAKANI- Teekkr ediyoruz.
Buyurun.
KKSAL BAYRAKTAR (Elektrik Mhendisi)- Sabah Salih beye ynelttiim

soruyu zlem hanma yneltmek istiyorum. alma Bakanlndan gelen
denetlemedeki arkadalarn ierisinde, gidilen yerin zelliine gre, her meslekten bir
personel olmas gerekiyor teknik anlamda. Trkiye Ta Kmr Kurumuna
denetlemeden gelen arkadalar maden mhendisi. Geliyorlar, denetlemelerini yapp
gidiyorlar, elektrikle ilgili yorumlar yaplyor. Bununla ilgili olarak alma Bakanlnn
ne gibi bir izlenimi var?
kinci sorum, denetlemelere gelen arkadalar raporlar dzenleyip gidiyorlar; bir

kaza meydana geldiinde, gelen arkadalarn dzenledii raporla bir nceki rapor
nedense birbirini tutmuyor. Bir sr noksanlklar, eksiklikler bir kazadan sonra tespit
ediliyor. Bu denetlemelerdeki raporlarn gvenilirlii ne kadar? Bu konuda neler
dnyorsunuz?
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI- Evet, sorular tamamladk. Sorular arlkl olarak zlem

hanma. Yarn bir panelimiz var; zlem hanm ayn zamanda panelde de panelist.
Orada da sorularnz cevaplayabilir. 5 soru zlem hanma, bir soru Abdurrahman
beye ve Merve hanma.
Buyurun zlem hanm.
ZLEM ZKILI- Teekkr ederim.
Sorular not almaya altm; ona gre cevap vermeye alacam. ncelikle,
bugn burada Tefti Kurulu Bakanlnn grevlendirmesiyle bulunuyorum. Tefti
Kurulu Bakanlna Elektrik Mhendisleri Odas, Yaanm kazalarla ilgili bir sunum
yaplabilir mi? diye sorduunda, Tefti Kurulu Bakanl da bunu kabul etti ve
BLDRLER KTABI
bunun zerine ben de o kazalar anlattm. Biraz nce arkadamzn sorduu soru da
ayn eyle ilgili. Bizim raporlarmza ulamak pek mmkn deil; nk aklamyor
raporlar, bir yerde de yaynlanmyor. Mesela, Amerikan alma Bakanlndan rnek
82
gstereyim. Bu tr patlama ve yangnla ilgili, kazayla ilgili raporlar CBSin Internet

sayfasnda en ince detayyla yer alyor.
Dikkat ederseniz, kazalar anlatrken, zellikle isimler belli olmayacak ekilde

vermeye altm.
Bir ey daha sylemek istiyorum. kazas, meslek hastalnda i mfettileri

inceleme yaparken, ncelikle iletmeye giderler, iyerinde tespitler yaparlar, daha
sonra savcla giderler, savclktaki tespitleri alrlar, bilirkii raporlarn alrlar, oradaki
ifadeleri alrlar ve tmn birletirerek bir kanaate varrlar. mfettilerinin yazd
rapor bir kanaattir. Yani sonu olarak, oradaki kaza, patlama sonucunda bir kiiye
cezai ilem uygulanacaksa, bir kii ceza davasnda ceza alacaksa mesela, bunu
verecek yer mahkemelerdir, ceza mahkemeleridir. Bizim grevimiz deildir bu. Biz,
kanaat olutururuz. Biz mhendis kkenli mfettileriz. Bize kaza verilir, olay yerine
intikal ederiz, olay yerinde incelemeyi yaparz. Ki, kaza yerinde eer yangn, patlama
olmusa, genellikle tek mhendislik dalndan mhendis gnderilmez. Mesela, kimya
mhendisi, makine mhendisi, elektrik mhendisi arkadalar beraber giderler ki, her
mhendislik dalndan arkadan grd bir noksanlk, bir husus olabilir, orada
yakalama ansnz olabilir. Tabii ki, bunun sonucunda da bir rapor yazlr.
Dikkatinizi ekti mi, bilmiyorum; CBSin mfettileri 10 yl inceleme yapmlar,

10 yl. Bizim byle bir ansmz yok. Bizim aylk verilen bir grevdir. En fazla 3-4 ay,
bilemediniz 1 sene onu srncemede brakabilirsiniz; ama raporunuzu yazp teslim
etmek zorundasnz. Biz, mmkn olduu kadar incelememizi kanaate ulancaya
kadar devam ettirmeye alyoruz ki, kazann sonucunu mmkn olduu kadar net
tespit edebilelim diye. Ama tabii ki, bunun bir kanaat olduunu da unutmayalm.
Raporlara eriilmeye neden izin verilmiyor? Aslnda haklsnz; raporlardaki

isimler, iletme isimleri silinerek yaynlanabilir belki. Bununla ilgili daha nce Tefti
Kurulu Bakanlnn byle bir projesi vard, byle bir ey dnlmt; fakat
sonradan rafa kaldrld. Onun nedeni de, taraflarn itiraz etmesi; yani Neden
yaynladnz? Yaynlamasaydnz gibi itiraz olabilir diye bir endieden kaynakl. Ama
dediim gibi, belki sadece olaylar anlatp yaynlanabilir. Bu, tamamen Tefti
Kurulunun takdirinde; ama bildiim kadaryla u anda yle bir proje yok.
BLDRLER KTABI
Akaryakt istasyonlarna neden belge veriliyor? Neden eskiden daha fazla

denetime gidiliyordu, u anda gidilmiyor? diye bir sorumuz vard. Biliyorsunuz,
83
akaryakt istasyonlaryla ilgili veya btn iletmelerle ilgili, sanayiden saylan

iletmelerde iletme belgesi incelemesi yapyorduk. Yani iletme kurulduu zaman
bavuruyordu bize, biz gidip oray inceliyorduk ve iletme belgesini veriyorduk. Hatta
daha nceki mevzuatmzda, iletme kurulmadan nce bize plan ve projelerle kurma
izni iin bavuruyordu, plan ve projeleri inceliyorduk ve plan ve proje zerinde kurma
izni veriyorduk. Yani yle dnn: Ka tane akaryakt istasyonunda, akaryakt
tanknn yerini deitirttim. ok kolay, projede deitirirsiniz. Komuya mesafesi veya
oradaki havalandrma menfezlerine mesafesini bir kat zerinden deitirmek mi
daha kolaydr; yoksa Mesela anlurfadakini dnn. Bizim i mfettii
arkadalarmz gitmi, Bu istasyonun burada olmamas lazm; nk arkasnda kod
fark var, tekstil atlyesi var. Burann asla bu ekilde olmamas lazm demiler, hatta
iletme belgesi vermemiler daha nceki denetimlerde. Ama biliyorsunuz, kurma izni
yrrlkten kaldrld, artk kurma izni inceleyemiyoruz.
Daha sonrasnda iletme belgesiyle ilgili ynetmelikte de bir deiiklik oldu ve

iletme belgesi de 50 iinin stne alnd. Siz de takdir edersiniz ki, 50nin zerinde
alan olan bir akaryakt istasyonu grmedim. Bunun iin de zellikle iletme
belgesi talebi kesilince, ne yazk ki akaryakt istasyonlarnda bizim denetimimiz
azald. Ama akaryakt istasyonlaryla ilgili bizim daha nceden yapm olduumuz
projeler de vard; hem dolum tesisleri, hem akaryakt istasyonlarnda. Belki daha
sonra tekrar akaryakt istasyonlaryla ilgili bir denetim projesi gndeme gelebilir.
Kaza sonucu caydrc nlem uygulanmakta mdr veya ne yaplmaktadr?

eklinde bir soru vard. Aslnda asli olan, o kaza olmadan nce ivereni denetlemek
ve ona caydrc nlem almak. Yoksa, kaza olduktan sonra iverene caydrc nlem
uygulamm, hibir nemi yok. Zaten Tefti Kurulunun u anki perspektifi de bu
ynde. Biz, i kazalarnn incelemesinde, zellii olmayan kaza incelemelerinden
ekildik. Dedik ki, Bundan sonra, byk infial uyandran veya ok zellikli olan i
kazalarn inceleyeceiz. Hatta kusur da vermiyoruz artk. Sadece nedenini bulup, bir
daha olmamas iin ne tr projeler uygulayabiliriz, bununla ilgili almalar; yani daha
proaktif nasl alabileceimizin almalarn yapyoruz. Hatta bu pazartesi gn
BLDRLER KTABI
genelgemiz de deiti. Eskiden, kaza olan iletmelerde derhal giderilmesi babnda

tebligat uyguluyorduk ve iletmeyi tekrar kontrole alyorduk. u anki yeni
genelgemizde, kaza olduktan sonra iyerine kapatma cezas veya idari para cezas
84
uygulanabiliyor. Ama nemli olan, kaza olmadan, proje denetimleriyle iletmelerde

genel kontrol denetimleri ve projelendirilmi denetimler uyguluyoruz.
Hatta sunumumda dikkat ettiyseniz, erkezky ve Dilovasndaki risk bazl

alan denetim projesinden bahsettim. Risk bazl alan denetim projesinde dedik ki,
nce iki alan belirleyelim ve bu alanda bir proje uygulayalm. Hedef belirleyelim,
hedef zerine odaklanalm ve sorunu zmek zere denetim yapalm. ki tane hedef
belirledik; biri yangn ve patlamay nlemek zere ATEX direktiflerini uygulatmak,
br de metal sektrne zg olarak Makine Emniyeti Ynetmeliinin gerekliliklerini
uygulatmak. Srf bu iki konunun zerine odaklanm risk bazl alan denetim projesi
balattk. u anda bu projeler yeni balatlm projeler. Daha sonra tm Trkiye'ye
yaygnlatrlacak. Hatta stanbul'da u anda planlanm 4 tane yeni, hem alan, hem
sektr projesi var. Ankara'da ve dier illerde de var. Bu ekilde daha proaktif, yani
olay meydana gelmeden nce tespit etmek, nce ivereni uyarmak ve rehberlik
etmek ve uygulanmad durumda ok sert tedbirlerle -kapatma olabilir bu, idari para
cezas olabilir- iverenden bunlarn yaplmasn istiyoruz u anda.
Her meslekten i mfettii var m? diye bir soru vard. Daha sonra da, Kaza
tespit edildiinde, raporlar arasnda eliki vard denilmiti. Doru mu anladm?
Bir kere, her meslekten mfetti var. u anda sadece tp doktorumuz bir tane.
Yani makine, maden, inaat, elektrik-elektronik, endstri, gemi, tersane, kimya
mhendisi, btn mhendislik dallarndan alnyor. Hatta eksik olan dal neyse ona
zg snav alp, yine mhendis kkenli mfetti alnyor. Sylediiniz konuda da,
raporlar konusunda da, anlk gidiyor mfettiler iyerine. Belki tespit edilmi husus o
anda mfettiin gzne arpmayabiliyor. Bir rnek anlataym.
Bir iletmede, ksa aralkl bir denetimde, benden nce giden mfetti arkada
bir noksan grmemi, arkasndan ben gitmiim, grmm ve yazmm. Zaten
deiik meslek dallar veya deiik mhendislik dallarnda mfettileri iletmelere
gndermenin sebebi de bu; yani bir mfettiin gremedii bir noksanlk varsa, dier
mfettiin bunu grmesi isteniyor. Normalde biz, ounlukla her dalda 4 yl boyunca
mfetti yardmclarn yetitirmeye alyoruz. ok da sancl bir sreten geerek
mfetti oluyor arkadalar.
BLDRLER KTABI
OTURUM BAKANI- zlem hanma teekkr ediyoruz.
Buyurun Abdurrahman bey.
85
ABDURRAHMAN NCE (Kimya Mhendisi - SG Uzman)- Deerli

arkadamz, Yaklak 10 bar basn oluur fikrinin doru olmayabileceini ve bu
maddelerin niteliine gre basn farknn farkl olabileceini sylediler. Dorudur.
Yalnz, yle bir kstmz var: Patlayc atmosferlerin kst, havann iindeki yzde
20lik oksijen. Daha fazla oksijenimiz yok. Dolaysyla, bu yzde 20lik oksijenle yanc
gaz, buhar, sis veya toz tepkimeye girmekte.
Hediye edilen kitap iin, Sempozyumu tertipleyenlere tekrar teekkr

ediyorum. ok gzel bilgiler ieriyor. 10. sayfaya bakacak olursak, tablo 05-Bde,
yanc tozlar iin maksimum patlama basnlarn vermi. Orada da en dk deer
olarak, aktif kmrn 7.3 bar basn oluturacan; ama alminyumun 11.4 bar
basn oluturacan sylemi. Hakikaten hafif metal yangndr. Alminyumu daha
da yksek beklerdim. Benim elimde o deer yoktu. Ama grdnz gibi, yaklak 10
bar civarnda. Biz de zaten yaklak ifadesini onun iin kullandk. Yoksa, mesela
patlayc maddelerin oluturduu basnlar 10 bin kat fazladr, 10 bin kat fark vardr.
100 bin, 200 bin bar olutururlar. ATEX patlamalar yaklak 10 atmosfer civarndadr.
Dier soruya gelince, elbette grizu patlamas sonucu oluan karbon monoksit
veya normal zamanda oluan karbon monoksit de sz konusudur madenlerde; ama
karbon monoksitte yine alt patlama snr yzde 12, st patlama snr yzde 75 olmak
zere, patlayc atmosfer ortam olutururlar, yani o oluan atmosfer de yine patlayc
atmosferdir. Yanc, parlayc ifadesi kullanlmamas gerekir; patlayc atmosferdir.
Teekkr ederim.
Buyuru Merve hanm.
MERVE ERCAN KALKAN (Kocaeli niversitesi)- Madenlerle ilgili herhangi

bir zel almam yok. Burada amacmz da genel bir yaklam nerisi sunmakt.
Blgelerle ilgili snflandrmaya gelince, aslnda Ynetmelikten bamsz; fakat

szel ifadeler kullandk. Srekli patlayc ortam olma olasl bulunan blge demek
yerine, ayn Ynetmelikte kullanld gibi, Blge sfr dedik. A, B, C olarak da
dnlebilir. Herhangi bir spesifik alandan bamsz, genel bir yaklamd.
BLDRLER KTABI
OTURUM BAKANI- Sizlere ve sunum yapan arkadalara teekkr ediyorum.
86
BLDRLER KTABI
87
BLDRLER KTABI
88
MESKENLERDE ELEKTRK TESSATLARINDAN YA DA ELEKTRKL

CHAZLARDAN KAYNAKLANABLECEK YANGIN RSKLERNN
ANALZ
Risk analysis of fires caused by of the electrical appliances or electrical
installations in dwellings
Mehmet Cem ENGZ1, Mustafa MERDAN2,
1
Elektronik Teknolojisi, Teknik Bilimler M. Y. O. Akdeniz niversitesi
csengoz@akdeniz.edu.tr
2
Elektronik Haberleme Mhendislii Sleyman Demirel niversitesi
merdan@mmf.sdu.edu.tr
5 ENYlerin meydana geldii i meknlar ve miktarlar,

zet 6 meknlarda en fazla meydana gelen yangn nedenleri,
2005 2010 yllar arasnda Antalyada meydana gelen toplam 7 ENYlerin mevsimlerle ilgisi,
3380 ev ve i yeri yangnna ait raporlar incelenmi ve incelenmitir.
bunlarn 901inin elektrik nedenli yangn olarak
raporlandrld grlmtr. Bu verilerden hareketle, ya Bu incelemeler yaplrken Antalya Bykehir Belediyesi
ortalamas 20 yl ve zeri binalarn arlkl olduuan aadaki ekil 1.1.den de grlecei zere 6 blgeye
Altnda ve Yldz Mahallelerinde istatistiksel bir alma ayrlmtr.
yaplm, meskenlerdeki elektrik tesisatlarnn ve elektrikle
alan ev aletlerinin yangna sebebiyet verme olaslklar
aratrlmtr.
Anahtar kelimeler: Elektrik, yangn, elektrik nedenli yangnlar
(ENY).
Abstract
Between 2005 and 2010 were examined reports of incidents of
fire that occurred in the province of Antalya and 3380 houses
and businesses within five years, fires have occurred. Fires of
901 pieces occured due to electricity. A statistical study made
in the average age of the building which is over 20 and
Altindag and Yldz neighborhoods depending on the results
this and others reports. This study investigated the risks of
starting fires with electrical installations in dwellings.
Keywords: Electricity, fire, fires of caused by electricity
1. Giri
Gnlk yaantlarmz da evlerimizde ve iyerlerimizde

kullandmz elektrik enerjisinin yangnlara neden olmas ok
uzun zamandr hem lkemizde hem de dnyann eitli
lkelerinde srekli olarak gndeme gelen bir konudur [1]. Bu
amala 1 Ocak 2005 ve 30 Kasm 2010 yllar arasn
kapsayan bir alma yrtlmtr [2]. Bu alma ile
Antalya da bu tarihler arasnda meydana gelen yangn raporlar
ile
BLDRLER KTABI
1 5 yllk genel yangn istatistii,

2 ENYlerin en ok meydana geldii blgeler,
3 ENYlerin en ok meydana geldii yerler ekil 1. 1.
4 ENYlerin meydana gelme nedenleri
89
1. 1. 5 yllk srede meydana gelen yangnlar ile ilgili 1. 4. ENYlerin meydana gelme nedenleri
genel istatistiksel grnm
izelge 1. 4.
izelge 1. 1. Be yllk srede meydana gelen yangn verileri
TM YILLARIN VERLER YANGININ DNLEN IKI
Ev ve Yeri Yangnlar (Adet) 3380 KODLAMA ORAN
NEDEN
OtOrman Yangnlar (Adet) 7485
Ara Yangnlar(Adet) 975 Elektrik Nedenli Olduu N1 133
Dnlmekte
Toplam 11840
Elek. Tesisatnn D Etkenlerden
ENY Toplam 901 Hasar Grmesi ile Aa kan N2 52
ENY'lerin Toplam Yangnlara Oran % 7,60 letkenlerde oluan Arklar
Ev ve yeri Yangnlarnn Toplam Ar Akma Bal zolasyon N3 39

% 28,54
Yangnlara Oran Erimeleri ile Oluan Arklar
Ar Akmda Oluan zolasyon N4 24
ENY'lerin Ev ve Yeri Yangn
% 26,65 Eriyiklerinin eitli Malzemeleri
Toplamna Oran Panoda Ar Akma Bal Yangn N5 149
Priz, Anahtar ve Buatlarda N6 43
1. 2. ENYlerin en ok meydana geldii blgeler
Gevemelerden Kaynaklanan
Sigorta Kutusu, Saya Arzas N7 26
izelge 1. 2. Toplam ENYlerin blgesel dalm Nedenli
Buzdolab Tesisatlarnn N8 46
BLGE ENY MKTARI Arzalar
Banyo ofbeni N9 64
Blge_1 99 Elektrikli Istc N10 55
Blge_2 260 Elektrikli Battaniye N11 16
Blge_3 123
Doal Afetler Neticesinde Ar N12 4
Blge_4 184 Akmlar (Yldrm Dmesi, Su
Blge_5 120 Aspiratr Tesisatnn Arklar N13 26
Yaparak te Biriken Ya ve
Blge_6 115 oklu Priz Hatas N14 47
Trafo Patlamalar Neticesinde N15 34
1. 3. ENYlerin en ok meydana geldii yerler Tesisatlarda Oluan Ar Akmlar
Yksek Gerilim Hatlarnn Frtna N16 15
izelge 1. 3. Toplam ENYlerin meydana geldii yerlerin ya da Sehim Nedeniyle Arklar
dalmlar Hatal Arza Onarmlar Sonrasnda
Gevek Braklan Elektriksel
N17 1
Balantlarda Meydana Gelen
ENY MEYDANA GELEN YERLER VE Arklar
FREKANSLARI
TV Yangnlar N18 16
A_1 ( mstakil ev) 125
A_2 (gecekondu) 137 Bulak Makinesi Tesisat Arzalar N19 4
A_3 ( apartman dairesi) 321 amar Makinesi Tesisat Arzalar N20 23
A_4 (iyeri) 225
Kartonpiyere Gml Elektrik N21 2
A_5 (otel, motel) 27 Tesisatlarnn Neden Olduu
A_6 (okul) 20 Arklarn Etrafta Bulunan Yanc
Maddeleri (Kt, Tekstil ve N22 2
A_7 (kamusal alan) 31 Ahap Tozlar) Tututurmas
A_8 (sokak direi) 15 Klima Elektrik Tesisatlarnn
Arzlarndan Kaynaklanan N23 49
Yangnlar
BLDRLER KTABI
Elektrikli Sprge Tesisat Arzalar N24 1

Su, ay ve Kahve Makinelerinin N25 30
Tesisat Arzalar
90
1. 5. ENYlerin meydana geldii i meknlar ve yangn 2. Saha almas

miktarlar
2. 1. Ama
izelge 1. 5. meknlardaki yangn istatistikleri
Meydana gelen yangnlarn nedenlerine bakldnda [2], [5]
YANGININ MEYDANA GELD GENEL meskenlerde yangn risklerinin varl zerine bir aratrma
MEKN GRNM yaplmasnn uygun olaca dnlerek bina ya
77 ortalamasnn 20 ve zerinde olduu Altnda ve Yldz
M1 ( MUTFAK) Mahallelerinde de rastgele seilen 322 apartmanda aada
M2 (BANYO) 93 izelge 2. 1. le verilen anket almas yaplmtr. Bina ya
M3 (SALON) 190 ortalamasnn 20 ve zerinde alnmasnn nedeni ise 16
M4 (YATAK ODASI) 49 Haziran 2004 Tarih ve 25494 sayl resmi gazetede
yaynlanarak yrrle giren Elektrik Tesisleri
M5 (OCUK ODASI) 12
Ynetmeliinin 52. Maddesinin C Blm viii. ksmnda yer
M6 (DEPO,ODUNLUK) 63 alan Balama Aygtlar [3] ile ilgili meskenlerde
M7 (ATI KATI) 39 uygulanmas gereken proje kuralnn bu tarihten nceki
M8 (ALIMA OFS) 139 binalarda uygulanmam olmasdr.
M9 (OKUL ALANI) 4
M10 (ORTAK KULLANIM ALANI) 202 izelge 2. 1. Anket sorular
27 ELEKTRK
M11 (BAHE) CHAZ MKTAR
ABONES
M12 (ANTYE) 6
Evinizde banyo ofbeni var m?
Evinizde klima var m?
1. 6. meknlarda en fazla meydana gelen yangn Evinizde elektrikli stc var
nedenleri m?
Evinizin elektrik tesisatnda
izelge 1. 6. ile saysal olarak anlaml ounlukta olduu 1
tadilat yaptrdnz m?
dnlen veriler sunulmutur.
Klima kullanrken sigortalarnz
srekli atar m?
izelge 1. 6. meknlardaki yangn nedenleri
Banyo ofbenini kullanrken
sigortalarnz srekli atar m?
Yangn
mekn Yangn nedeni
miktar
Anket almas yrtlrken meskenlerde oturanlar birer
M1(MUTFAK) N8 20 abone olarak dnlm kendilerine bu almann neden
M2 (BANYO) N9 59 yapld anlatlm ayrca anket almalarnda kimlik
M3 (SALON) N1 66 bilgileri ile adres bilgilerine yer verilmemitir.
M4(YATAK ODASI) N11 16
2. 1. Banyo ve klima kullanmndan dolay ENY riski
M8 (ALIMA
tayan abonelerin oranlar
OFS) N1 18
M10 (ORTAK izelge 2. 2 de Banyo ofbeni ve klima kullanlrken
KULLANIM ALANI) N5 106 sigortalar srekli atan aboneler potansiyel elektrik nedenli
yangn riski tayan abone olarak dnlmtr.
1. 7. ENYler ve mevsimsellik izelge 2. 2.
izelge 1. 7. Mevsimlere Gre En Yksek Frekansl ENY Banyo ofbeninden Klima
FREKANSI FREKANSI Dolay ENY Riski Kullanmndan
Tayan Meskenler Dolay ENY Riski
ENY EN YKSEK
MEVSM Tayan Meskenler
MKTARI YKSEK ENY'LERN Mesken Says 77 94
ENY MKTARI Oran % 24 % 29
K 295 N5 54
Bahar 197 N5 26
Yaz 219 N5 44 2. 2. Elektrikli stc kullanmndan ve tesisatnda tadilat
Sonbahar 190 N1 31 yaptrmadndan dolay ENY riski tayan abonelerin
oranlar
izelge 2. 3. de ise elektrikli stc kullanrken sigortalar

BLDRLER KTABI
srekli atan aboneler ile elektrik tesisatlarnda tadilat

yaptrmayan abonelerden dolay elektrik nedenli yangn riski
tayan abonelerin durumu incelenmitir.
91
izelge 2. 3. 2. 3. 4. Altnda Mahallesinde Bina ii Hat verilerinin

deerlendirilmesi
Istclardan Elektrik Tesisatlarnn
Dolay ENY Eski Olmasndan Dolay izelge 2. 7. Altnda mahallesi bina ii ana kolon verilerinin
Riski Tayan ENY Riski Tayan deerlendirilmesi
Meskenler Meskenler
Mesken Says 125 141
Oran % 39 % 44 Bina i Ana kolon Karlatrmas
Doru Hat Miktar 0 %0
2. 3. Yap Balant Hatlarnn Durumu Yanl Hat Miktar 287 % 100
Toplam 287
Yldz Mahallesinde 167 ve Altnda mahallesinde ise 287
apartmanda yap balant hatlarnn ve bina ii hatlarnn
TEDA Genel Mdrl tarafndan Haziran 2005 ylnda
yaynlanan Kablo Bacas ve Enerji Odasnn l ve 3. Sonu ve Tartma
Detaylar ile Uygulama Alanlarna likin Esaslar
ynetmeliine [4] ve Elektrik Tesisleri Ynetmeliine [3] Yaplan bu alma ile Antalya ilinde 5 yllk sre ierisinde
gre uygunluklarn incelemek iinde bir alma yaplmtr. meydana gelen 11840 adet yangnn 3380 kadarnn ev ve
Bu almaya gre; iyeri yangn olduu grlmtr. Bu yangnlarn ise 901
adetinin elektrik nedenli olduu dnlmtr. Bu
2. 3. 1. Yldz Mahallesinde Yap Balant Hatlarnn yangnlar incelendiinde, elektrik tesisatlarndan ve elektrikli
durumu cihazlardan kaynaklanan 25 farkl neden belirlenmitir.
Bina ya ortalamas 23,04 olarak hesaplanmtr. izelge 1. 1. ile elde edilen sonulara bakldnda;
izelge 2.4. Yldz mahallesi yap balant hat verilerinin Priz, Anahtar ve Buatlarda N6 43
deerlendirilmesi Buzdolab Tesisatlarnn Arzalar N8 46
Banyo ofbeni N9 64
Binaya Giren Hat Karlatrmas Elektrikli Istc N10 55
Elektrikli Battaniye N11 16
Doru Hat Miktar 37 % 22
Aspiratr Tesisatnn Arklar N13 26
Yanl Hat Miktar 130 % 78 oklu Priz Hatas N14 47
Toplam 167 amar Makinesi Tesisat N20 23
Klima Elektrik Tesisatlarnn N23 49
Arzalarndan Kaynaklanan Yangnlar
2. 3. 2. Yldz Mahallesinde Bina ii hat verilerinin Su, ay ve Kahve Makinelerinin N25 30
deerlendirilmesi Toplam ENY miktar ve ENY says 10 399
izelge 2. 5. Yldz mahallesi bina ii ana kolon verilerinin Evlerimizde srekli olarak kullandmz elektrikli 10 adet
deerlendirilmesi cihazdan kaynaklanan 399 adet yangn ile karlatmz
Bina i Ana Kolon Karlatrmas grmekteyiz. Bu rakam ise Antalya da her yl yaklak olarak
80 adet elektrikli cihaz nedenli yangn olduunu
Doru Hat Miktar 0 %0
gstermektedir.
Yanl Hat Miktar 167 % 100
Toplam 167 izelge 1. 3. den de grlecei zere yangnlarn sras ile en
ok 321 adet ile apartman dairelerinde, 225 adet ile
iyerlerinde, 137 adet ile de gecekondularda meydana geldii
grlmtr.
2. 3. 3. Altnda Mahallesinde Yap Balant Hatlarnn
durumu
izelge 1. 5 ile de yangnlarn meydan geldii i meknlarda
Altnda Mahallesinde bina ya ortalamas 28.89 olarak da srasyla 202 adet bina ortak kullanm alanlarnda, 190 adet
hesaplanmtr. ile salonlarda ve iyerlerinde de 139 adet alma ofislerinde
ENY meydana gelmitir. Bunlarn yan sra i meknlar da 93
adet banyoda, 77 adet mutfakta ve 49 adet yatak odasnda
izelge 2. 6. Altnda mahallesi yap balant hat verilerinin
deerlendirilmesi ENY meydana gelmesi ise nemli grlebilecek sonulardr.
Bu sonular referans alnarak; Yaam alanlarnda elektrik

Binaya Gelen Hat Karlatrmas nedenli yangn risklerinin azaltlmas iin, T.C. Enerji ve Tabii
Doru Hat Miktar 35 % 12 Kaynaklar Bakanlnca, ncelikle ortalama 10 ya ve zeri
BLDRLER KTABI
binalarda elektrik tesisatlarnda tadilata gidilmesi zorunluluu

Yanl Hat Miktar 252 % 88
getirilmelidir. Tadilat maliyetlerinin mesken sahiplerine
Toplam 287 ekonomik adan ar ykmllkler getirmemesi iin
bankalarla yaplacak grmeler sayesinde uzun vadeli kredi
temini salanabilir.
92
T.C. Mill Eitim Bakanlnca ilkretim ve ortaretim

rencilerine bir yaryl sresince konulacak Elektrik
Nedenli Yangnlar ve Alnacak nlemler adl bir ders
araclyla konu hakknda bilgi verilmesi salanmaldr.
Yerel ynetimler araclyla evlerdeki elektrik nedenli yangn

tehlikelerinin azaltlmas iin ev kadnlarna ynelik elektrikli
cihazlarn kullanmlar ile ilgili bir cretsiz eitim faaliyeti
yrtlmelidir. Bu faaliyet iin Amerika Birleik devletlerinde
ayn konu erevesinde yaplan almalar referans
alnabilir.[7]
T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlnca lke genelinde elektrikli

cihaz retimi ve sat yapan tm firmalara, sattklar
rnlerin elektrikli tesisat ksmlarnn 2 ylda bir cretsiz
bakmlarn yapma zorunluluu getirilmelidir.
Bunlara ilave olarak ise TS HD 603641 ve benzeri

standartlara uyum zorunluluunun da proje hazrlama esaslar
ynetmeliine ya da binalarda yangndan korunma
ynetmeliine dahil edilmesinde yarar grlmektedir.,
4. Kaynaklar
[1] Hall, J.R., Bukowsk, R., Gomberg, A., Analysis of

Electrical Fire Investigations in Ten Cities., U.S. Goverment
Printed Office., NBSIR 832803. 68p Washington DC .,
1983.
[2] engz, M. C., Meskenlerdeki Elektrik

Tesisatlarndan Kaynaklanan Yangnlarn ncelenmesi ve
Yangn Risk Analizinin Yaplmas. Sleyman Demirel
niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, 132
s, Isparta., 2011.
[3] Elektrik Tesisleri Ynetmelii. ,TMMOB Elektrik

Mhendisleri Odas.,104s., Ankara., 2005
[4] Kablo Bacas ve Enerji Odasnn l ve Detaylar

ile Uygulama Alanlarna likin Esaslar. TEDA Genel
Mdrl Yayn. ,7., 12s., Ankara., 2005
[5] Hall, J.R., Bukowsk, R., Gomberg, A., Analysis of

Electrical Fire Investigations in Ten Cities., U.S. Goverment
Printed Office., NBSIR 832803. 68p Washington DC., 1983.
[6] TS HD 603641. Alak Gerilim Elektrik Tesisleri

Blm 1: Ana Prensipler, Genel Karakteristiklerin
Deerlendirilmesi ve tarifler., Trk Standartlar Enstits.,
Ankara., 2010.
[7] HOME ELECTRICAL Safety Checklist., U.S.

Consumer Product Safety Commission., Bethesda., U.S. ,
2008.
BLDRLER KTABI
93
BLDRLER KTABI
94
lkemiz tfaiye Tekilatlarnda Kiisel Korunma ve Mdahale Anlamnda

ATEX Direktiflerinin Uygulanabilirlii ve Kullanm
Usage and Applicability Of ATEX Directives In Terms Of Personal Protection

and Interference For Fre Department Of Our Country
Blent BULDU
tfaiye Eitim Birim Amiri
Kocaeli Bykehir Belediyesi tfaiye Eitim Merkezi KOBTEM

bulentbuldu@kocaeli.bel.tr
zet
tfaiyeciler grevleri gerei parlayc ve patlayc 1. Giri
ortamlar ile ok sk karlarlar. tfaiye birimlerinin ara-
gere ve malzeme ynnden her trl ortama hazr olmas Parlama ve patlama olaynn daha iyi anlalabilmesi
byk nem tar. tfaiye birimlerinde bulunmas gereken tm iin patlayc ortam ksaca tanmlamak gerekir.
donanmlarn, bu hususlar dikkate alnarak temin edilmesi,
yeniden dzenlenmesi veya gelitirilmesi gerekir. Blm Birok sanayi kolunda normal alma artlar iinde
yada arza ve bakm gibi durumlarda petrol, petrol rnleri,
ierisinde itfaiye birimlerinin karlat acil
kimya, doalgaz ve kmr madenlerinden kaynaklanan
durumlar/olaylar, stratejiler, eksiklikler, yaplabilecek patlayc ortam ile kar karya kalnmaktadr.
dzenlemeler ve donanmlardan bahsedilecektir.
Bilindii zere parlayc, patlayc ortamn olumas
Abstract
iin Patlayc Madde, Hava (Oksijen) ve Enerji (Ateleyici)
gibi unsurun bir araya gelmesi gerekir.
Fire fifghters may encounter with explosive and
inflammable places. It is very important that the all necessary
Parlayc Patlayc maddeler sv, kat (toz) veya gaz
equipments should be ready all the time for Fire Brigade.
halinde bulunabilirler.
In this chapter it will be mentioned about urgent
situations, strategies, missings and arrangements that can be 1.1 Gazlar
made.
Patlayc gazlar hava ile belirli bir oranlarda
karlatklarnda, patlamaya hazr hale gelirler ve herhangi
bir s kayna ile aktif hale geebilirler. Ancak sz konusu
gazlarn patlamas iin oramda bulunma miktar, yani alt
(LEL) ve st (UEL) limitleri de belirleyicidir. rnek vermek
gerekirse doalgaz iin bu limitler %5 -%15 aralndadr.
1.2 Svlar
Parlayc ve Patlayc Svlar dendiinde akla ilk

gelen petrol trevleridir. znde yanc svlar sv halleri ile
yanmazlar. Bu svlarn buharlamas durumunda, patlayc
ortam oluur.
BLDRLER KTABI
1.3 Katlar (Tozlar)
Patlama riski tekil eden bir dier madde ise eitli

tozlardr. Toz Patlamas havadaki toz partikllerinin
younluu belirli bir snr atktan sonra bir kvlcmn
95
tetiklemesi ile dahi toz partiklleri hzl bir ekilde patlar ve Yukarda bahsedilen ortamlara ilaveler yapmak
younlar. Toz patlamalarnda patlama dinamii gerei mmkndr. tfaiyeciler asndan nemli olan doru
reaksiyon hzla ve dalga dalga ilerleyerek hacim ierisindeki mdahale stratejisidir. Doru ve etkili bir mdahale
tm tozlar (limitler ierisinde olmas kayd ile) reaksiyona stratejisinin basamaklarn temel olarak ele alrsak;
dahil eder; dolays ile yanc toz partikllerinin bulunduu 1. n Hazrlk: Bu aamada itfaiye birimleri
ortamlar ok tehlikelidir. mdahale alanlarna uygun ekipman ve
Hi phe yok ki parlayc ve patlayc maddeler ile donanmlar belirlemek ve temin etmek
alan i yerlerinin ncelikli almalar gereken nlem,
durumundadr. Personel, mevcut olan
patlayc ortamn olumasn engellemektir. Yani patlama
geninde bulunan patlayc madde veya oksijenin yok kiisel korunma ve mdahale
edilmesidir. ekipmanlarnn limitlerini ve kullanm
prosedrlerini iyi biliyor olmaldr.
2. ATEX Direktifleri, tfaiye Acil Durumlar ve
Stratejiler 2. Kiisel Korunma: tfaiye personelinin
baarsnn arkasnda eitim ve gven
letme ve iyerleri iin ATEX direktifleri (ekipman gelir. Gvenin salanmas iin personelin
anlamnda ATEX 95, ii koruma anlamnda ATEX 137) baz zerindeki ekipmann yeterlilii
alnarak risk analizleri yaplmaktadr. Bu analizler nda konusunda bilgi sahibi olmas n kouldur.
alma alan ve personel gvenlii yasalar ve direktifler Personel hangi durum ve ortamlarda hangi
lsnde belirlenir. letme veya iyeri denetim tip kiisel korunma ekipman kullanmas
basamaklarnn sona ermesinin ardndan faaliyete geer.
gerektiini ok iyi bilmelidir.
Buraya kadar olmas gereken ya da olan durumdan bahsettik.
Acil durumlar/olaylar, direktif ve yasalarn tam 3. Uygun Malzeme: Amacna uygun

olarak uygulanmad veya risk hesaplamalarnda n malzeme seimi ile zaman ve gvenlik
grlemeyen durumlarn olumas nedeniyle ortaya kar. Bu anlamnda byk avantajlar salam olur.
gibi acil durum/olaylara mdahale yine o blgede bulunan ve Personel ve mdahale sresi anlamnda
iletme tarafndan yetkilendirilmi acil durum personelince
salanan bu avantajlar sayesinde durum
yaplr. Sonraki aama tfaiye birimlerinin olay yerine
arlmasdr. tfaiyeciler mdahale durumunda bir takm bymeden/olumadan engellenmi olur.
riskleri beraberinde tar. Bu risklerin ortadan kaldrlmasnn
ilk basama bilgi almdr. Doru bilgi alm ve etkili 4. Koordinasyon: Olay yerinde alan
haberleme bu sknty byk lde ortadan kaldracaktr. birimler arasndaki uyum ve koordinasyon
kinci basamak ise iletme personeli ile belirli snrlar byk nem tamaktadr. Kimin, hangi
ierisinde ortak almadr. birimin, nerede ve ne ekilde
almas/bulunmas gereklilii nceden
tfaiyeciler grevleri gerei parlayc ve patlayc
ortamlarda almak zorunda kalmaktadrlar. Bu ortamlardan planlanm olmaldr.
bazlarn ele alrsak;
5. Mdahale: Olay yerinde deiken
Konut, iyeri, bodrum kat vb. hacimlerde faktrler gz nne alnarak, uygun bir
LPG ve Doalgaz gibi yakt amal yaklam sergilenmelidir.
kullanlan gazlarn istem d varl,
6. Sona Erdirme: Olay/Acil Durum
Kuyulardan kurtarma ve karma sonlandrldktan sonra, ortamda nceki
faaliyetlerinde kuru tip kuyularda duruma gre riskli bir durum yoksa ve
potansiyel olarak bulunabilecek metan problem giderilmi ise mdahale sona
gaznn varl, erdirilir. Bu aamada olay/acil durumu
oluturan temel faktrler engellenmi
Trafikte, zellikle tnellerde LPG ve LNG durumdadr.
tayan tankerlerde meydana gelebilecek
szntlar, 3. tfaiye Birimleri Tarafndan Bilinmesi
Gereken Faktrler ve Kullanlacak
Endstriyel tesislerde meydana Ekipmanlar
BLDRLER KTABI
gelebilecek sznt ve birikimler,

tfaiye birimi mdahale stratejilerini belirlerken bu
Akaryakt ve LPG istasyonlar vb. ortamlar ile karlatnda ne gibi ekipmanlar kullanmasn
biliyor olmaldr. tfaiye birimleri tarafndan kullanlan bir ok
ekipman elektrik enerjisine ihtiya duyar. Dolays ile itfaiye
96
birimleri tarafndan kullanlan bu tip ekipmanlarda ATEX El aletlerinin kvlcm aa karma

Direktif uygunluu aranmas doru olacaktr. durumuna kar ne gibi ve hangi zellie
sahip ekipmanlarn kullanlmas uygun
tfaiye birimleri tarafndan kullanlan ve bu
olacaktr?
kategoriye giren ekipmanlardan bazlar;
3.1. Cep Telefonlar:
Kiisel hareketsizlik alarm cihaz (PASS),
Gnmzde kullanlan mobil iletiim cihazlar
Telsiz, ierisinde cep telefonlarnda ex-proof zellik beklenmez.
El Feneri,
Projektrler ve benzeri aydnlatma tfaiyecilerimiz genelde kiisel korunma ekipmanlar
ekipmanlar, ierisinde bulunan ve yangnda meydana gelebilecek baz
Tehlikeli maddelere (HAZMAT) hasarlarn engellenmesi adna koruyucu palto ve pantolon
giyerler. Bu pantolonlarn istasyonda veya ara ierisinde
mdahale almalarnda kullanlan
giyilmesi, arlkl olarak pantolon veya eofman zerine
ekipmanlar, giyme eklinde olmaktadr.
Aspiratrler (Negatif basnl
havalandrma aspiratrleri) vb. Gnmzde, hemen herkeste bulunan bu cihazlar
doal olarak itfaiye personelinin cebinde veya kemer klf
Daha nce bahsedildii zere zellikle bu tip ierisinde bulunmaktadr. Cep telefonlarnn bu tip ortamlarda
ekipmanlarda ATEX Direktifi uygunluu aranmas hayati ortaya kardklar veya balattklar reaksiyon bilimsel olarak
nem arz etmektedir. Bu zelii bulunmayan bir el fenerinin bilinmektedir. Bu cihazlarn en azndan grev klarnda
ortamda devreye alnmas, telsiz ile iletiime geilmesi veya ara ierisine braklmas gereklilii, personelin zerinde
kiisel hareketsizlik alarm cihaznn aktif hale gemesi facia bulundurulmamas, talimatlar ile desteklenerek kullanm
ile sonulanabilecek durumlara neden olur. kstlamasna gidilmelidir.
Tm itfaiye personelinin, asttan ste kadar, bu kriter

ve kurallar ok iyi biliyor olmas gereklilii vardr. Burada
ncelik personel eitiminin ok iyi olmasndan geer. Bu 4. tfaiyeci Kiisel Korunma Ekipmanlarnn
konuda ilgili meslek odalar, niversiteler ve dier kurumlar Mevzuattaki Durumu
ile ibirlii ierisinde bulunulmal, seminer ve eitim
programlar ile bilgi gncellemesi salanmaldr. Resmi Gazete Tarihi: 21.10.2006 Resmi Gazete
Says: 26326 Belediye tfaiye Ynetmelii:
Personelin mevcut olan ekipmann, kullanm
limitlerini ve alanlarn ok iyi biliyor olmas gerekir. Bu Kiisel koruyucu tehizat
noktada cevaplanmas gereken bir takm sorular vardr;
Madde 36 - (1) tfaiye personeline 33 nc maddede
Mdahale aralarnn olay mahalline belirtilen kyafetlerinin yannda gnn teknolojisine ve Trk
Standartlar Enstits (TSE) veya Avrupa Normlar (EN)
yaklam ve mesafesi ne olmaldr?
standartlarna uygun olarak yangn, sel, , nkleer,
biyolojik, kimyasal ve benzeri tehlikelere kar zel tehizat ve
Ortamda parlama-patlama olasl var ise, kyafet de verilir.
bu durumu oluturan faktr nedir? Mevcut
bulunan ekipmanlar (el feneri, kiisel Bu maddeye dayanarak alm yaplmak istendiinde
hareketsizlik alarm cihaz vb.) risk karmza olduka ilgin sonular kmaktadr. Bilindii zere
alm ve temin ilerinde ilgili TS veya EN standartlar ak
oluturabilir mi?
olarak belirtilmelidir.
Olay gece meydana gelmi ise, ortam rnek vermek gerekirse TS EN 469 tfaiyeciler in
aydnlatmasn salamak zere Koruyucu Giyecekler-Yangnla Mcadelede Kullanlan
kullanlacak projektrler risk oluturabilir Koruyucu Giyecekler in Performans Kurallar maddesine
mi? Kullanabiliyorsak uygun mesafe ne atf yapmak mmkndr. lgili bu standardn yaymlanma
tarihi Nisan 2007dir. Daha ncesinde sz konusu madde
olmaldr? Kullanamyorsak alternatif
Avrupa normlar ierisinde yer almaktayd. Bu rnekleri
zmler neler olabilir? oaltmak mmkn olmakla beraber bu konu ile ilgilenen
kurumlarn bu deiiklikleri ve gncellemeleri aktif olarak
Olaya ynelik kullanlacak olan takip ederek mevcut ynetmeliklerde deiiklik yaplmasna
BLDRLER KTABI
ekipmanlar ortam iin uygun mu? rn. altyap oluturabilirler.

Tehlikeli Maddelere mdahale
Bu konudan ayr olarak itfaiye personelinin kiisel
(HAZMAT) operasyonlar.
korunma donanm her lkede standart olarak belirlenmitir.
Ancak yine bu madde bu ihtiyac karlayamamaktadr.
97
rnek vermek gerekirse Bir itfaiyeci iin yapsal

yangnla mcadele almalarnda kullanlmak zere TS XXX
maddesine uygun x adet mifer, TS XXX maddesine uygun x 5. Belediye tfaiye Ynetmeliinde Ara,
adet alev almaz rme balk, TS XXX maddesine uygun x Tehizat ve Malzeme Temini
adet koruyucu palto ve pantolon, TS XXX maddesine uygun x
adet eldiven, TS XXX maddesine uygun x adet izme, TS Resmi Gazete Tarihi: 21.10.2006 Resmi Gazete
XXX maddesine uygun x adet kiisel alarml hareketsizlik Says: 26326 Belediye tfaiye Ynetmelii:
cihaz vb
ONBRNC BLM : Ara, Tehizat ve Malzeme
Ara
Madde 42 - (1) tfaiye tekilatnn asgari ara says,

ilgili TSE veya EN standartlarna uygun olarak aadaki
kstaslar esas alnarak belirlenir.
a) Nfusu 10.000'e kadar olan yerlerde en az 1 adet

itfaiye sndrme arac,
b) Nfusu 10.000-25.000 olan yerlerde en az 1 adet acil

kurtarma arac, 2 adet itfaiye sndrme arac, 1 adet
merdivenli ara,
c) Nfusu 25.000-50.000 olan yerlerde en az 1 adet acil

kurtarma arac, 3 adet itfaiye sndrme arac, 1 adet
merdivenli ara, 1 adet ift kabinli pikap, 1 adet hizmet arac,
) Nfusu 50.000-100.000 olan yerlerde en az 1 adet acil

Roma rakam Srekli veya arada bir G gazlar, D ise
kurtarma arac, 1 adet ambulans, 4 adet itfaiye sndrme
ile I simgesi oluan patlayc tozlar
maden ortamda alabilirlii tanmlar. arac, 1 adet merdivenli ara, 1 adet ift kabinli pikap, 1 adet
sektrn, II tanmlar (Yksek hizmet arac,
simgesi ise Koruma).
dier sektr
tanmlar. Zone 0 = Kategori 1
d) Nfusu 100.000-200.000 olan yerlerde; en az 1 adet
Zone 1 = Kategori 2 acil kurtarma arac, 1 adet ok maksatl kurtarma arac, 1
Zone 2 = Kategori 3 adet ambulans, 6 adet itfaiye sndrme arac, 2 adet
ekil 1: Bir markaya ait Gaz ler cihaz iin rnek etiket. Sz e) Nfusu 200.000-300.000 olan yerlerde en az 1 adet acil
konusu cihaz Kocaeli tfaiye Dairesi Bakanlnda kurtarma arac, 1 adet ok maksatl kurtarma arac, 2 adet
kullanlmaktadr. ambulans, 8 adet itfaiye sndrme arac, 2 adet merdivenli
ara, 3 adet ift kabinli pikap, 1 adet hizmet arac,
lkemizde baz itfaiye tekilatlarmzda henz
Temiz Hava Solunum Cihaz bulunmadn varsayarsak f) Nfusu 300.000-400.000 olan yerlerde en az 1 adet acil
durum olduka kritik bir noktadadr. kurtarma arac, 2 adet ok maksatl kurtarma arac, 2 adet
ambulans, 10 adet itfaiye sndrme arac, 3 adet merdivenli
Yukardaki rneklemeler sadece yapsal yangnla ara, 3 adet ift kabinli pikap, 2 adet hizmet arac,
mcadele almalarnda kullanlacak baz ekipmanlar
kapsamtr. Belediye tfaiye Ynetmeliinde belirtilen, g) Nfusu 400.000-600.000 olan yerlerde en az 2 adet
itfaiye birimlerinin dier grevleri iin de ayr ayr dzenleme acil kurtarma arac, 2 adet ok maksatl kurtarma arac, 3
yaplmas gerekmektedir. adet ambulans, 14 adet itfaiye sndrme arac, 4 adet
Bilinlendirme ve nleme anlamnda itfaiye
personeline verilecek ve tekilata alnacak her ara-gere ve ) Nfusu 600.000'den fazla olan yerlerde (g) bendinde
malzemenin belirli kural ve kanunlara dayandrlmas, takip, saylan aralara ilaveten, her 150.000 nfus iin 1 adet itfaiye
talep ve satn alma ilemlerinin bu normlar erevesinde sndrme arac, her 400.000 nfus iin ise 1 adet merdivenli
yaplmas olduka byk yarar salayacaktr. ara, 1 adet ambulans, 1adet ok maksatl kurtarma arac, her
500.000 nfus iin ise 1 adet acil kurtarma arac, 1 adet ift
BLDRLER KTABI
Dier bir rnekle, itfaiye personelince kullanlan el kabinli pikap, 1 adet hizmet arac.
feneri, telsiz, kiisel alarml hareketsizlik cihaz gibi enerji ile
alan ara-gere ve malzemelerde, parlayc ve patlayc (2) tfaiye aralar cins ve nitelik ynnden, teknolojik
ortamlarda alma gvenlii ile ilgili, ynetmeliklerde paralel gelimelere uygun olarak gelitirilir ve yenilenir.
ilave madde ve tedbirler getirilebilir.
98
,
Tehizat ve malzemeler
7. Kaynaklar
Madde 43 - (1) tfaiye tekilatnda kullanlacak tehizat 1. 21.10.2006 tarih ve 26326 sayl Resmi Gazetede
ve malzemelerin cins, miktar ve nitelikleri hizmet gereklerine yaymlanan Belediye tfaiye Ynetmelii
gre teknolojik gelimelere uygun olarak tespit edilir.
2. Gke L. Makine Mhendisi, MMO Bildirileri
(2) Tehizat ve malzemelerin temininde TSE ve EN Yangn Sndrmede Halon 1301 Gaz Yerine Yeni
standartlarna uyulur. Bir Gaz: Inergen
Yukardaki ynetmelik maddeleri incelendiinde,

itfaiye birimlerinde kullanlacak aralarn sadece grev
niteliklerinden bahsedilmitir. Aralarda bulunmas gereken
temel donanm, temel donanm tekil eden ara- gere ve
malzemelerin standard ve hangi zelliklere sahip olmalar
gerektii, kapasiteler ve adedi bilgileri bulunmamaktadr.
lkemizde hemen her itfaiye tekilat farkl ara ve

ekipman kullanmaktadr. Bu farkllk en temel korunma
ekipmanlar olan kiisel korunma ekipmanlarnda da
gzlemlenmektedir.
tfaiye tekilatlarmzda mevcut bulunan ara-gere

ve malzemelerin temini tamamyla o belediyenin satn alma
gc ve belediye bakanlnn itfaiyeye bak as ile doru
orantldr.
lkemiz itfaiyecilii anlamnda ortak bir dilin

konuulmas, ulusal standardizasyonun salanmas iin ilgili
ynetmeliklerde deiiklik yaplmas, yaplacak olan bu
dzenlemelerde teknik anlamda meslek odalarndan,
akademik anlamda da niversitelerden destek alnmaldr.
6. Yangn Sndrme Cihazlarndaki Statik

Elektrik Yk
Tanabilir yangn sndrcler ierisinde en sk
tercih edilen sndrme maddesi olan Karbondioksitli
sndrclerin kullanm esnasnda baz riskleri vardr. Bu
risklerden birisi de statik elektriklenmedir.
Tp ierisinde basn altnda svlam halde

bulunan Karbondioksit gaz, boaltm srasnda normal
atmosfer basncnda gaz haline dnr. Bu boaltm
ileminde, srtnme neticesinde zellikle boaltm
hortumunda statik elektrik birikimi gzlemlenir. letmelerde,
depo tesislerinde ve benzeri hacimlerde bu tip cihazlarn
konulandrlmas veya otomatik sisteminin tesis edilmesi
durumunda risk analizleri yaplrken bu noktann gz ard
edilmemesi byk nem arz eder.
Ozon tabakasna verdii zararlar nedeniyle

yasaklanm olan Halonlu sndrclerde de bu risk sz
konusudur (2). (Levent GKE Makine Mhendisi
http://www.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/7d96d458abdef2
1_ek.pdf?dergi=139)
BLDRLER KTABI
99
BLDRLER KTABI
100
SAFEX INTERNATIONAL NEDR?

Zafer SNMEZ (Mak. Mh)
MKE Barutsan Roket ve Patlayc Fabrikas
Bakm Onarm Mdr
1-GR
Patlayc, parlayc, yanc, yakc madde reticilerinin en temel sorunlarndan bir

tanesi retim gvenliidir. retim gvenliini ana balkta snflayabiliriz.
1-alanlarn kurallara uygun hareket etmesi :
Patlayc, parlayc, yanc, yakc madde reticilerinde alanlarn retimin gerei
tesbit edilmi teknik ve idari kurallara uygun hareket ederek almalar , dier ikollarndan
ok daha kat kurallara bal olmak zorundadr. nk bu sektrde i ve retim kazalarnn
telafisi mmkn olmayan sonular dourduunu biliyoruz.
2-Prosesin gvenlii.
Burada vurgulanmak istenen prosesin doru planlanm olmasdr. Prosesin gvenlii
iin nce formlasyonlar doru olmaldr. retim iin girdi malzemelerin gerek birbirleriyle ,
gerekse retim ortamyla etkileimleri doru planlanmaldr. Aksi durumda parlama, yangn,
patlama vb. durumlarn ortaya kabilecei her zaman ihtimal dahilindedir.
3-Proses ortamnn , proses gvenliine uygun malzemelerle oluturulmas:
retim prosesi planlanrken kullanlacak makine , tehizat , bina ve malzemelerin
retimin gvenliini tehlikeye sokmayacak zelliklerde seilmesi bir zorunluluk olarak
karmza kmaktadr. in en nemli noktas buradadr ve Atexi ilgilendiren konu bu
noktada balamaktadr. zellikle elektriksel ekipmanlardan balayarak, btn mekanik,
kimyasal, hatta inai malzemelerin planlanan ortam ierisindeki davranlar tespit edilerek,
retim ortamnn gvenlii salanmaldr.
Tehlikeli bir ortamda kullanlacak malzemelerin hangi durumda tehlike kayna
olabilecekleri ile ilgili en kesin ve etkili bilgi daha nce yaanm benzer i ve retim
kazalarndan alnan bilgilerdir. Patlayc , parlayc, yanc, yakc ortamlardaki i ve retim
kazalarnn ne tr sonular douracann testleri ou kez nceden yaplamaz. nk bu
alanlardaki i ve retim kazalar bazen oluma nedenlerini de yok edebilmektedir. Bu
durumda kant bulmak mmkn olamamaktadr. Patlayc, parlayc, yanc , yakc
ortamlarda olan i ve retim kazalaryla ilgili her trl gerek bilgi bu nedenle ok
BLDRLER KTABI
deerlidir. Olaylarn kriminal bilgileri bir tarafa braklrsa, teknik her trl tesbit, bilgi daha
sonra olumas muhtemel kazalar nlemek asndan ok nem tamaktadr. nk ortada
gerek bir durum vardr. Daha sonra oluabilecek gerek durumlar engellemenin en etkin
101
yolu benzer gerek durumlarn bilgilerinden yararlanarak olabilir. Hi bir simlasyon ac bir
tecrbenin verdii bilgiyi tayamaz.
lkemizde bu tr olaylarn ( patlama, yangn vb.) meydana gelmesi ile ilgili teknik
bilgileri derleyip , toplayarak ilgili kii ve kurumlara aktarmay salayacak bir kurum mevcut
deildir. Mahkeme dosyalarnda ulaabildiklerimiz dnda , bu konuda bir grev kurumu
oluturulmad iin, bilgiler ok dank, salkl ve doyurucu deildir. Ayrca, mevcut
bilgiler de zamanla yok olmaktadr.
En gl nlem, nlemin nasl alnacann bilinmesi ile balar. Gelecek kuaklara
neyin yaplp neyin yaplmayaca bilgisinin aktarlmas ok nemlidir. Yangn ve
patlamalarn nlenmesi iin lkemizde meydana gelmi btn yangn ve patlama olaylarnn
nasl olutuu bilgisine ihtiya vardr. rnein son 50 ylda lkemizde ka patlama olay
meydana gelmitir? Bunlarn ka sivil blge ve ilemler srasnda, ka askeri blge ve
faaliyetlerde meydana gelmitir? Bu olaylardaki l ve yaral says nedir? Maddi kayplar
hangi boyuttadr? lkemizdeki yangn ve patlamalarla ilgili ayrntl istatistik varmdr?
Bunlarn ne kadar krsal yangndr? Ne kadar ehirlerde olumaktadr? Bu patlama ve
yangnlarda olayn olutuu ortamlarda kullanlan standart d malzemelerin rol ne
kadardr? Atex uygulamalarnn hayata geirilmesi sonucunda yangn ve patlama olaylarnda
d salanabilirmi?
Btn bu sorulara yant verilebilmesi iin lkemizde meydana gelmi olan patlama
ve yangn olaylarnn gerek neden ve sonularn uzmanlarndan alarak derleyip
kullanclara sunacak ulusal bir Patlama ve Yangn bilgi bankasna ihtiya vardr. Byle
bir kurumun oluturulabilmesi iin dnya da benzer kurumlar varm onlara bakmamz
gerekiyor. Bu konuda ulusal veya uluslararas dzeyde alma yapan kurulular arasnda
bir kurum zellikle dikkati ekmektedir. Bu kurulu Safex nternational dir.
2- SAFEX INTERNATIONAL LE LGL GENEL BLGLER
Safex Internatonal, patlayc ve piroteknik malzeme reticilerinin organizasyonun

salayan, kar amac gtmeyen bir kurulutur. 1954 ylnda svire de kurulmutur.
Safex Internatonal, birinci hedefi patlayclarn tasarm, geliimi, retimi, tanmas,
datm, kullanm ile alakal gvenlik, salk ve evre koullarn gelitirmek olan kresel
BLDRLER KTABI
bir organizasyondur. Safex Internatonal, kazalarn sebepleri hakkndaki bilinmeyenleri ortaya

kararak gelecekte meydana gelebilecek benzer olaylardan insanlar korumay
amalamaktadr. Bu sebepten dolay Safex Internatonal, patlayc ortamlarda meydana gelen
102
kazalarn nedenlerini ve sonularn edindii tecrbelerle birlikte rapor haline getirerek yesi
bulunan tm kurululara gndererek yelerinin bilgi edinmesini salar. Ayrca Safex
Internatonal kazalar hakkndaki tm raporlar da veri tabannda saklamaktadr. imdiye kadar
bilgi bankasnda 750 kazaya ilikin ayrntl dokman bulunmaktadr.
Safex Internatonal her ylda bir yesi bulunan lke ve ehirlerde kongreler
dzenlemektedir. Trkiye de Safex Internatonala ye MKEK ile birlikte ayrca Nitromak-
DNX , Orica Nitro Explosive ve Yavacalar firmas bulunmaktadr.
Dnya genelinde Safex Internatonala uan 47 lkede 126 patlayc madde reticisi
yedir. Ayn zamanda 7 tane de kurumsal orta bulunmaktadr.
3- SAFEX INTERNATIONALIN BRL YAPTII KURULULAR

Safex Internatonal aadaki birliklerle de ibirlii ierisindedir.
Avrupa Kimyasal Endstri Konseyi (CEFIC)- Avrupa
Kanada Patlayc Maddeler Aratrma Laboratuar (CERL)- Kanada
Avrupa Birlii (Roket yakt kullanm ve retimdeki gvenlik problemlerinin
almas konusunda) (EASSP) Avrupa
Avrupa Patlayc Maddeler reticileri Birlii (FEEM) Avrupa
Patlayc malatlar Enstits (IME) Amerika
Patlayc Mhendislerinin Uluslararas Topluluu (ISEE)- Amerika
Aktif Maddeler iin Yeterlilik Merkezi (KCEM)- sve
Patlayc Teknolojileri Ulusal Enstits (NIXT)- Gney Afrika
Hindistann Patlayc Gvenlii ve Teknolojik Topluluu (VISFOTAK)- Hindistan
4- SAFEX INTERNATIONAL NASIL ALIIR?
Safex international alma prensibi aada maddeler halinde belirtilmitir.
Safex yesi kuruluta kaza meydana geldiinde kaza hakkndaki genel bilgileri yani;
kim ?
ne zaman?
nerede ?
BLDRLER KTABI
ne oldu ?
etkisi nedir?
niin ?
103
gibi sorularn cevaplarn en ksa srede Safex Internatonaln genel sekreterine

bildirilir.
Genel sekreterlik kaza ile ilgili gelen bilgileri tm yelere datlan kaza ilan
blmnde birletirerek bildirir.
ye kurulu kaza hakkndaki soruturmay tamamlar tamamlamaz genel sekretere
soruturma raporunu gnderir. Bu sre bazen kazadan iki yl sonray bile
bulmaktadr..
Son olarak genel sekreterlik tm kazalar snflandrarak veri bankasnda saklar.
5- SAFEX KAZA RAPORLARINA BAZI RNEKLER
RNEK OLAY 1: 3 Nisan 2011- Anfo Kamyon Yangn- Suudi Arabistan
Hangi malzemeyi ieriyordu?

7500 kg Anfo, 260kg kartulu emlsiyon ve 5km patlatma fitili (12kg) 40 ftlik
konteynr iinde
Ne oldu?
Tr, mteriye teslimat gtrrken tekerleinin tutumasyla yangn tm tra yayld.
Niin oldu (Teori) ?
Fren balata kontrolnn snmas sonucu balata diskinin skmas yangnn kmasna
sebep oldu.
Etkisi ne oldu?
Sivil savunma ekibi acil arya cevap vererek olay yerine geldi ve konteynrn
patlamasna izin vermedi. Src ve ona elik eden polis memuru yaralanmad.
BLDRLER KTABI
104
RNEK OLAY2: 17 Ocak 2011- Atk Patlatc Hazrlama Binasnda Yangn- talya
BLDRLER KTABI
Hangi malzemeyi ieriyordu?

Yaklak 500 elektrikli fnye
Ne oldu?
105
Koruma grevlisi, atk hazrlama binasndan duman ykseldiinin farkna vard. Daha
sonra birbiri ardna 5-6 kk patlama sesini duydu. Yangn ekibine haber verdi ve tehlike
plann aktive etti. Alarm alndktan sonra sahadaki sorumlu personel ilk adm att. Yangn
ekibi gvenli uzaklktan yangn sndrme ilemine balad.
Niin oldu (Teori) ?
Etkilenen bina atk patlatclarn yok edilmeye hazrlanmas amacyla kullanlrd. Bu
operasyonda operatr, teli keserek 120-150 patlatcy paketledi. Aslnda normal halinde 500
patlatc paketleniyordu. Daha sonra patlatclar paletin stne konuluyor. Bina ierisinde ne
patlayc malzeme ne de patlayc olmayan malzeme bulunuyordu. Tespit edildii kadaryla
elektrik kayna ve stc da bulunmamaktayd. Dahas bina kapalyd ve ieride kimse
almyordu. Olay yeri incelenmesine ramen yangn sebebi tespit edilemedi
Etkisi ne oldu?
Mukavva paketler, patlayc teller, paletler ve binann bir ksm yand. Dierleri
aranrken patlayclardan bir ka patlad. Duvarlar karard, kap ve pencereler krld.
Yaralanan yok.
Son yldaki Safex Internatonala bildirilen kaza raporu says
BLDRLER KTABI
106
KAYNAKLAR
1) Safex nternationalin kaza raporlar.

2) Safex nternational stanbul 2011 Dnya kongresi bildirileri
3) lgili Web kaynaklar.
BLDRLER KTABI
107
BLDRLER KTABI
108
III. OTURUM
YANGIN ve YANGINDAN KORUNMA
Oturum Bakan: Mehmet TORUN
______________________________________
OTURUM BAKANI- Zaman epey ilerledi, ama sabrlarnza snarak sorular

alp oturumu kapatmak istiyorum.
Buyurun.
SLEYMAN POLAT (Kimya Mhendisi)- ncelikle verdiiniz bilgiler iin ok

teekkr ederiz. Bilmediimiz bir konuda aydnlandk. Yangnla ilgili sunum yapan
arkadamzdan ok arpc bilgiler edindim. Bana gre bunlardan en nemlisi,
Trkiye'de yangn sndrme sisteminin, itfaiye sisteminin bir standardizasyonunun
olmadn; sosyal devlet anlay olarak devletin, vatandan canna ve malna sahip
kma anlaynn burada bir kenara brakldn grdm. Avrupa Birlii uyum
yasalarnn hayata geirilmesi iin bir sr tzk, bir sr kanun maddeleri
uygulanrken, yangn gibi nemli bir konuda bir standardizasyonun salanmamas,
bu konunun siyasi olarak kullanlabilecek bir eye braklm olmasnn biz Trkiye
insanna verilen deerin bir yansmas olduunu grdm ve zldm.
Bu Sempozyumun bir sonucu olarak, Bu konuda bir standardizasyonun

salanmas ve sosyal devletin konuya sahip kmasnn bir sonu maddesi olarak
yaynlanmas faydal olacak mdr? Yoksa yanl m dnyorum?
Zafer beye bir soru sormak istiyorum. Sabahtan da sylendi, imdi de

sylendi; patlayc ve mhimmat retim tesisleri ATEX kapsam dnda. Bundan
unu anlyorum: Demek ki, patlayc ve mhimmat konusunda ATEXin ok ok daha
zerinde bir uygulama var ki, ATEX konunun dnda braklyor. Dn, bu konuda bir
soru sordum, cevap alamadm aklamada bulunan yabanc yemizden. Daha sonra
darda sordum, Bu konuda standartlarmz ok ok mkemmel, onun iin dnda
BLDRLER KTABI
dediler. Trkiye'de de gerekten yle mi, yani Trkiye'de de patlayc madde reten
tesislerin standartlar zerinde mi? Sadece motorlarn retiminin dnda, daha
fazla dikkat edilmesi gereken kanun ve ynetmelikler var m?
109
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI- Ben teekkr ediyorum.
Buyurun.
AYDIN ZKAYA (Elektrik Mhendisi)- Mehmet beye bir soru ve gr

aktarmak istiyorum. Yangn gvenliiyle ilgili olarak izlediimiz almalarda, her
zaman gndeme gelen; yani sempozyumlarda, toplantlarda her zaman gndeme
gelen eletirilerden bir tanesi, lkemizde istatistikler zerine anlaml bir alma
yaplmamasdr. Bu konuda hakikaten almyoruz. Bir istatistik veriye gndermede
bulunduumuzda da hep yabanc istatistikleri kullanyoruz. Bunun da ok yanltc
olduunu konunun ierisinde olanlar biliyor. Bu birinci kuak sorun haline gelmi oldu
sizin sunuunuzdan sonra; nk sizin sunuunuz bir istatistiksel alma ve bundan
bir sonu retme, yani nedensellik ilikisini sorgulama almas. Fakat sorun haline
geldi diyorum; nk ne yazk ki, grmeyi arzu ettiimiz metodolojik doruluu ve
berrakl sizin almanzda gremedim. Sizin bulgularnz, yntemsel yaklamnz
ok ciddi sorunlar ieriyor. Ancak, eer almanz bakalarna rnek oluturacak
olursa, ikinci kuak sorunla Trkiye kar karya demektir. Evet, elimizde bundan
sonra baka istatistiki almalar olacak; ama bunlarn ciddi yntemsel ve sonu
ifadelerinin sorgulanmas gerekecek.
Bununla ilikili gsterdiiniz konulardan bir tanesini size soru olarak yneltmek
istiyorum. Elektriin yol at yangnlar zerindeki genel dnya literatrn
inceleyecek olursanz, u tr nedenler snflandrldn greceksiniz: rnein,
iletken kesitlerinin yanl seilmesi, sigorta, otomatik sigortalar, tel sargl sigortalar
veya baka sigorta teknikleri, topraklama, elektrik kullanan cihazlarn yanc
maddeyle etkileimi gibi nedenler sralanr. Bunlarn ierisinde televizyon yangn
veya televizyon nedenli yangn, buzdolab nedenli yangn gibi eyler gremezsiniz;
nk bunlar kk nedeni ifade etmez. Televizyon yangn dediiniz, tpl
televizyonda farklyd, bugn LCDde farkl. kisinin de yaps veya burada kacak bir
yangn irdeleyecek olursanz, sizi baka bir kk nedene gtrr. Bu kk nedenlerden
Trkiye iin irdelediimiz ok temel bir sorun var; faz ve ntrn Trkiye'de renk
kodunun yaplmamas, prizlerimizin simetrik olmas. Yani bugn Elektrik Mhendisleri
BLDRLER KTABI
Odasnn bir sempozyumu olduu iin, birok arkadamz bunu ok iyi anlayacaktr.
ok basit olarak, elektrik cihaznz Trkiye'de prize byle de takabilirsiniz, byle de
110
takabilirsiniz. Bu, ne anlama gelir; cihaznza giren faz, anahtarlanmadan da girebilir.

te, bu bir kk nedendir.
Bu rnekten hareketle unu soru olarak yneltmek istiyorum: Neden acaba bu

kk nedenleri irdeleme gerei duymadnz veya duyduysanz onlar niye gremedik?
Bir topraklama, bir paratoner, bir sigorta sorunu, bir faz-ntr iletken sorunu, iletken
kesiti hesab sorunu gibi konular neden nedenler arasnda gremiyoruz?
Teekkr ediyorum.
OTURUM BAKANI- Teekkrler.
Buyurun.
LKER (Kimya Mhendisi)- Sorum Zafer beye olacak. Makine Kimya

SAFEXe ye olduktan sonra sizin proseslerinizde bir deiiklik yapld m? Bir de bu
kazalar SAFEXe bildirdiiniz zaman, bir ekip, bir mfetti gelip bu kazay kontrol
ediyor mu, sizi nasl ynlendiriyor?
OTURUM BAKANI- Buyurun.
SALONDAN- Zafer beye bir soru ynelteceim ve katkda bulunmak istiyorum.
Ben da alanda uzun yllar alm ve sonra tekrar akademiye dnm bir
kiiyim. Akademisyen olmam nedeniyle de bu olaylara tarafsz bakabiliyorum.
Gerekten Zafer beyin dedii ulusal dzeyde yaanmlklardan ders karma
konusuna ciddi ihtiyacmz var. Ben de her mekanda bunu dile getiriyorum.
Sempozyumun Sonu Bildirgesinde mutlaka yer almas lazm. Ancak, bir itirazm var.
SAFEX modelinin bizim lkemiz iin uygun bir model olduunu dnmyorum.
Nedenini de syleyeceim. nk bizim insan yapmz gerekleri itiraf etmeye pek
uygun deil. Alandan gelenler bilirler ki, iverenler kenarlar keleri dzeltirler,
kendilerini ok eye sokmayacak bilgileri ey yapyorlar. Biliyoruz ki, iverenlerin
kendi raporlaryla CSPnin raporlar arasnda ok fark var. Bir merkez olsun; ama
SAFEX modeli yerine, zellikle Amerika'daki kimyasal kazalarla ilgili CSP modeli
daha uygun gibi geliyor.
Bilenler biliyor, ama ksaca bahsedeyim. CSP, Amerika'da, kr amac

BLDRLER KTABI
olmayan, sadece kimyasal kaza ve byk yangnlar tarafsz olarak inceleyip,

buradan karlacak dersleri, irketlerin gizlilikleri, haklar sakl kalmak zere kamuyla
paylaan; yasa yapclara, reglasyondan kaynaklanan eksiklikler varsa, yerel ve
111
ulusal dzeyde deiiklikler yaplmasn; standart yapan kurulularn karlan dersleri

gelecek standartlara aktarmasn tavsiye eden ve iverenlere tavsiyeler yapan bir
kurum. Bu Kurulun bakann Amerika Bakan atyor. Yani ok onurlu bir grev. Kr
amac olmayan, ama bu tr kazalarda kendiliinden ve resen harekete geen bir
kurul. lkeyi ilgilendiren bir kaza olduu zaman resen harekete geiyor. Yasayla
yetkilendirilmi. Buradan karlan dersleri u anda CSPnin sitesinde grebilirsiniz.
SAFEX yerine byle bir model daha objektif ve Trkiye iin iyi olabilir.
Savunalm, ama byle bir modeli savunalm diye dnyorum. Ben de her zaman
sizin yannzdaym. Sonu Bildirgesine mutlaka bunu dahil edelim.
OTURUM BAKANI- Teekkrler.
Buyurun.
AHMET - Ankara Bykehir Belediyesi tfaiye Daire Bakanlnda Yangn

nleme Amirliinde grev yapyorum.
Bir nceki oturumda da bir arkadamz, Biz, bu bilgilere, bu depolanm

bilgilere kesinlikle ulalamyor diye dert yanmt. Yani bu konuda iyeri sahiplerinin
veya zel sektrn veya mal sahiplerinin korunmasndan ziyade, bu olan olaylarda
olumu skntlar ifa ederek, herkese rnek tekil edecek durumlarn oluturulmas
bence daha nemli. Her durum kendi iinde ufak da olsa bilimsel veya az bilimsel
istatistiki bilgiler tutuyordur; ama bunlar kesinlikle paylalmaz, arivlerde depolanr,
hibir ekilde nlem alnmaz ya da ders alnmaz. Ne olursa olsun, bu bilgilerin
toplanp, en azndan gemie bakarak baz eylerden ders karlmas gerektiini
dnyorum.
Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelie uygunluk ynnden

birok iyerini denetliyoruz. Hibir ders alnmad iin, maalesef, sanayi
blgelerimizde iyerleri acnacak halde, her trl faciaya neden olacak sebep
mevcut. Elimizden geldii kadar nlemler aldrmaya alyoruz; ama nedense, biz
onay vermediimiz halde bu iyerleri hl almaya devam ediyor.
Zafer beye bir sorum olacak. SAFEXe yelik artlar nelerdir? Nasl bir
cretlendirmeye tabidir, standartlar nelerdir? Kurumsal olarak m, yoksa lke
BLDRLER KTABI
baznda m SAFEXe ye olunuyor?
112
Dr. SUAT - Ben de Zafer beyin bu mesajna katlyorum; ama her ne kadar
ATEX Sempozyumu ise de, bunun srf parlayc ve patlayclarla ilgili kazalar iin
deil, tm i kazalar iin genellenmesini isterim. Tabii, tehlikeli bir konu; yani
irketlerin burada ifa edilmesi de var. Onun iin belki Bakanln her trl bilgiyi
aykladktan sonra rnekleme yoluyla -nk 40-50 binlerden bahsediyoruz i kazas
olarak- yani iyeri hekimlerine, i gvenlii uzmanlarna yol gstermesi, bu
Sempozyumun gzel bir sonucu olacaktr.
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI- Ben teekkr ediyorum.
Baka soru yok galiba. Ben de Blent beye bir soru sormak istiyorum.
zellikle itfaiyecilerin kiisel koruma ekipmanlarnda yanmaz malzeme olarak borlu
malzemeler kullanlyor mu? Bildiimiz gibi, bor madenlerinin kullanld maddeler
yanmaz hale gelebiliyor, kumalar filan. O anlamda, sanayide bunun byle bir
kullanm var mdr?
Biz de son oturum en azndan avantajl duruma evirelim, ucu ak olduu iin
rahat rahat konualm istedim.
Cevaplar almaya Zafer beyden balayalm. Buyurun Zafer bey.
ZAFER SNMEZ (MKE Barut Fabrikas)- Teekkr ederim Bakan.
Baz isimleri alamadm iin kusura bakmayn, ama srayla cevap vereceim.
Sleyman beyi tanyorum. Sleyman beyin sorusundan balyorum. Patlayc

ve mhimmat retim tesisleri ATEX standartlarnn iine girecek mi? diye sordunuz
sanyorum. Bunun iin mcadele ediyoruz. Ben, Trkiye'de patlayc reticilerinin en
eski kurumunda alyorum u anda. Benim altm fabrika hem sivil patlayc
retimi yapyor, hem de askeri retim yapyor. Askeri patlayc olayn bir tarafa
brakalm; yani onun kurallar ayr, onun hukuku ayr, apayr. nk sivil patlayc
retiminde zel sektr bu ie girdi. Trkiye'de sivil patlayc retimi yapan kurulularn
tekeli yok artk, zel sektrn ciddi bir piyasas var u anda. Bir rakam zikrettim, 500
milyon dolar gibi bir rakam zikrettim.
BLDRLER KTABI
ATEX standartlarnda, hangi ynetmelikte olduunu tam hatrlayamyorum, bir

cmle var; Patlayc reticileri bu eyin dndadr diyor. Bu yanl cmle. Bununla
mcadele ediyoruz. Yani bu sektrn iindeki insanlar olarak bu Sempozyumda da
113
dile getiriyorum; bu yanl bir cmle. Niye yanl cmle? Diyor ki, Her eyi zon sfr
alacaksn, her eyi en st dzeyde alacaksn. 7 milyon metrekare bir fabrikada, 500
tane binadan oluan bir tesiste her eyi en st dzeyden aldm zaman, maliyetler,
yatrm maliyetleri 1e 100, 1e 500 artyor. Yazk gnah! Bu lkenin o kadar paras
yok. O yzden, u anda en azndan kendi Kurumumuzda bu almay yapyoruz,
yapmaya alyoruz. Yani Neresinde ATEXi kullanabiliriz, neresinde ATEX dnda
tutabiliriz? diye bir snflama yapmamz lazm. Tabii, bu, sonuta kamusal bir karar.
Yani Bakanlk, standartla ilgili kurulular ne karar verecekse, mhimmat retimi
yapan ve sivil patlayc retimi yapan kurulular da buna uyacak.
Sleyman beyin sorusunu sanyorum byle yantlayabilirim.
Bir arkadamz, SAFEXe ye olduktan sonra, bir mfetti gnderiyor

muyuz? diye sordu. SAFEX sadece bilgi bankas, yani bir tefti kurumu filan deil.
Ben, SAFEXi bu Sempozyumda arpc olsun, bir rnek olsun diye getirdim. Yoksa,
SAFEX modelini aynen alalm, uygulayalm filan gibi bir eyim yok kesinlikle. Ama
dnyann deneyiminden yararlanmak durumundayz. Biz, SAFEX yesi bir kuruluuz.
Ylda 1500 euro para dyor benim Kurumum, yani Makine Kimya Endstrisi Kurumu
yelik iin ylda 1500 euro dyor. Dier 4 tane ye var Trkiye'de. Bir ifre veriliyor,
o ifreden giriliyor ve bilgi bankasndan 1954 ylndan bu yana gelen kazalarla ilgili
btn teknik bilgileri alyor. Tabii, burada u var: Arjantinden SAFEXe gelen bilgi ne
lde patronlar kayryor, ne lde emekileri kayryor, ne lde objektif,
bilimsel, bilemiyoruz.
Batda, biliyorsunuz, her ey kamusal kurulularla yaplmyor. Hangi statye

giriyor, bilmiyorum; sivil toplum rgt statsne mi giriyor, akademik eye mi giriyor,
bilmiyorum. National Geographic, benim ok yararlandm bir kurulu. Hangi statye
giriyor? Kamu kuruluu deil. National Geographic sonuta bir vakf; ama ben,
Natinoal Geographicin verdii bilgilerin ok nemli bir ksmna itibar ediyorum. Tabii,
bilgileri deerlendirmek gerekiyor. Ben, sadece una dikkat ekmeye altm:
Trkiye iin bir model aramamz lazm, bulmamz lazm.
Mfetti filan gndermiyor. nk sektrde olaylar aslnda ok eitli deil;

snflandrdnz zaman, olaylarn ou birbirine benzer. Yangnlarda da yle,
BLDRLER KTABI
patlamalarda da yle, parlamalarda da yle, yakclkta da yle; yani 15-20 snfta

toplayabilirsiniz. Yangnda, parlamada, patlamada, olay olduktan sonra, yani kriminal
aratrmann ok byk bir eyi yok; nk olayn nedenini yok ediyor.
114
mfettii arkadamz leden nceki sunumda, o arpc sunumunda,

ngilteredeki bir fabrikadaki -amonyum nitrat fabrikasyd sanyorum- ok byk bir
patlamada o krateri gsterdi. O kraterin ayns benim fabrikamda oldu. Kimse bilmez.
95 ylnda dinamit retim tesisinde meydana gelen patlama, her taraf glendirilmi,
olaanst glendirilmi bir binay ortada krater aacak ekilde yok etti, 3 tane de
iimiz ld. Tabii, bunu kamuoyunun bilmesi lazm. mfettii arkadamz
ngilteredeki rnei verdi. Oysa, bu lkede o bilgi bankas olmu olsayd, Trkiye'den
rnek vereceinden eminim.
SAFEXin mfettilik eyi yok, herhangi bir karar verme durumu yok; sadece
bilgileri mmkn olduu kadar bilimsel kriterlerle toparlyor ve sunuyor, o kadar.
SALONDAN- Ynlendirme yapmyor mu?
ZAFER SNMEZ- Yok, herhangi bir ynlendirme yapmyor, bir akademik

kurulu filan deil. Aslnda bir irket, ama vakf gibi bir irket. ok fazla kr amac
gttn de zannetmiyorum; nk kresel hizmet veren bir kurulu iin, 1500 euro
ok byk bir para deil.
nc soru, SAFEX modeli yerine daha uygun bir model olabilir mi?
eklinde. Olabilir tabii. Ama bunu tartarak, ilgili kamuoyuyla paylaarak bulmamz
lazm. Bir, bunun bir tarafnda alma Bakanl var. alma Bakanln bir tarafa
koyarak byle bir modeli yaratamayz. Bunun bir tarafnda yeni adyla Bilim Sanayi
Teknoloji Bakanl var, onun da bir birikimi var. Onlarla da gryoruz. Doru,
yapalm; ama nasl yapalm, bir mdrlk m kuralm, tamamen devlet eyinde mi
olsun? Bir tarafnda sektr var; yani odalar var, Trk Mhendis ve Mimar Odalar
Birlii var, bununla ilgili sektrel dernekler var. Bunun bir tarafnda akademisyenler
var, yani niversiteler var vesaire. Bana gre, byle bir bilgi bankas bir kere
bamsz olmal. ki, belli bir akademik dzeyi olmal; yani o bilgiye itibar edilmeli. ,
ilgili taraflarn tmnn de temsil edildii bir ynetimi olmal. Yani itfaiyeleri bir tarafa
brakarak byle bir yap olumaz. Bu lkede ok ciddi birikimi olan itfaiye mdrlkleri
var, hayatn ortaya koymu itfaiye mdrlkleri var; ama grevini yapmayan
kurumsal itfaiye mdrlklerini de biliyorum. O yzden de ok ciddi felaketlerin
olutuu olaylar da biliyoruz.
BLDRLER KTABI
Bu model en ksa srede karlmal diye dnyorum. nallah, bu

sempozyumlar bir beyin frtnas yapar. Byle bir modelin, byle bir yapnn arkasnda
115
bir kurumsal destek olmadan olmaz. Mesela biz, Sadece Makine Kimyada yapalm
dedik; ama Makine Kimya sadece kendi alanyla ilgili bilgileri toparlayabilir. Byk
yangnlar nasl toparlayacaz, LPG istasyonlarn nasl toparlayacaz? rnekler
verildi, LPG istasyonlar bomba gibi duruyor btn sokaklarn banda, btn illerde.
Bir model oluturulacak ve tabii, elimizden ne geliyorsa yapacaz.
SAFEXe yelik artlarn anlattm. Yalnz, patlayc madde reticisi olmanz

gerekiyor; dinamik reticileri vesaire. Havai fiek reticileri var m, bilmiyorum; ama
havai fiek reticileri artyor u anda. Bu ve benzeri maddeleri reten kurulular
olmas lazm, yani reticilere ynelik bir ey bu.
Doktor bey, aslnda benim kafamdakini vurgulad zaten, Bunu ancak Bakanlk
gcnde bir yap zebilir dedi. Ben de katlyorum. Yani bu ite mutlaka kamusal
destek olacak. Biz, ATEXle ilgili ilk ulusal sempozyumu kendi Kurumumuzda
yaparken, aslnda bu tr hedeflerden hareket ederek yaptk.
Buras 500 kiilik bir salon. Sempozyuma gelenleri grdnz. Biraz daha
ayrntl alsak, bir salon daha doldururuz. Trkiye'de, ilgili 1000 kiiyi salkl
bilgilendirecek yapy oluturmamz lazm. Arkadamzn syledii kamuoyunu
bilgilendirmek ayr bir ey. Kamuoyunu dzgn, effaf bilgilendirmek ayr bir ey.
Ama ilgili insanlar; yani bu iin ierisinde olan, belli dzeylerde grev alm, karar
merciinde olan insanlarn bir kere dzgn bilgilenmesi lazm. Ben kendi Kurumumdan
rnek veriyorum. yle zannediyorum, Trkiye Kmr letmelerinde, baka yerlerde
rnek verebilecek arkadalarmz mutlaka var bu Sempozyuma gelen. Yani kendi
kurumunun gemiindeki olaylarn ayrntsn bilemeyen bir sr arkada var burada.
Bakanlk, u anda aktif hareket ediyor, yani baz genel mdrlkler

oluturmaya alyor filan.
Aynen katlyorum; bu Sempozyumun Sonu Bildirgesinde mutlaka bu balk

olmal, bu mesaj ilgili yerlere gtrlmelidir diye dnyorum.
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI- Biz teekkr ediyoruz Sayn Snmeze.
Buyurun Mehmet bey.

BLDRLER KTABI
MEHMET CEM ENGZ (Akdeniz niversitesi)- Yneltilen soruyla alkal

olarak aslnda birok ey syleyebilirim, ama Zafer bey bir anlamda yant verdi.
116
nk bilgi bilgidir. Neden? Bugne kadar Trkiye'de, mesela Antalya ilinde 14 tane
ayr elektrikli cihazdan toplam 420 tane elektrik nedenli yangn geldiini kimse
bilmiyordu, ama biliyor u anda. Bunlar altnda yatan nedenler sorgulandnda -ki,
aslnda bunlar da aratrdm- birtakm nedenlerden tr vermemeyi daha uygun
buldum. Ama mesela, istatistiksel saha almasnda sorduum sorulardan bir tanesi
u: Bulak makinesi ve amar makinesi on-off anahtarlar sklkla arzalanr m?
Evet, arzalanyor.Prizleri kullanrken sklkla arklar grr msnz; evet. Elektrikli
cihazlarn bakm kontrollerini yaptryor musunuz? Ynelttiimiz birok soru ve
bunlardan elde ettiimiz arpc bilgileri burada yantladm kendimce nemli
grdm iin. Amerikan tfaiyeciler Birlii, ngiliz tfaiyeciler Birlii, birok dnya
lkesinin itfaiyeciler birlii bu konuda ok ciddi almalar yapyorlar; nk
milyarlarca dolar, lkemizde de milyarlarca dolar tutan hasarlar var. Bunlarn bir ksm
sigortalar tarafndan karlanyor; ama sigorta tarafndan karlanmas yine bir ekilde
bizlerin cebinden kan para anlamna geliyor. leriye dnk olarak, en azndan
bunlarn yarsn dahi engellemi olsak, meydana gelen can kayplarnn nne
geebiliriz. Can kayplar hakikaten rktc. Yani hi kimse elektrikli battaniyeye
sarlm ve kavrulmu bir insan hayat etmez herhalde gznn nnde, mmkn
deil, sanmyorum.
Bu nedenle de satlan cihazlarla alkal olarak bir neri de getirdik. cretli ya

da cretsiz, reten firmalar sattklar rnlerin elektrikli ksmlarnn bakmlarn,
onarmlarn yapmakla ykml olmallar. Bunun iin de Bilim Sanayi ve Teknoloji
Bakanl gerekli nlemleri almal.
Standardizasyon var. Mesela, Elektrik Tesisleri Ynetmeliimiz,

topraklamada kullanlacak hem kesit, hem renk; ntr hattnn hem kesit, hem renk;
faz hattnn hem kesit, hem renk, yke bal olarak nasl olmas gerektiini zaten
belirtmi. TEDA, yaynlam olduu kablo bacas enerji odasnn l ve detaylaryla
ilgili uygulama alanlarna ilikin esaslarla ilgili nemli ayrntlara girmi. Bunun yan
sra bir standart var; sunumumda da belirttiim zere, TSEde 60364-1, 2, 3, 4, 5, 6,
7 diye gidiyor. Alak gerilim elektrik tesisleri, ana prensipler, genel karakteristiklerin
deerlendirilmesi ve tarifler diye devam ediyor. Yani elimizde bilgiler var, yeterli
BLDRLER KTABI
doneler var; ama biz, bugne kadar olan durumlar incelemediimiz gibi, bu
ortamdaki var olan ynetmeliklere, standartlara nedense uymamay tercih ediyoruz,
doal olarak da zc sonularla karlayoruz.
117
Yapm olduum almann sonuna kadar arkasndaym. Benzeri almalar

Amerikallar, ngilizler, dnyann parasn harcayarak, onlarca yllarn harcayarak
yapyorlar. Ben, hi mtevaz davranmyorum, sonuna kadar arkasndaym.
OTURUM BAKANI- Teekkr ediyoruz.
Buyurun Blent bey.
BLENT BULDU (KOBTEM)- tfaiyeciler olarak iki tip kiisel korunma

ekipmanmz var; birincisi nomeks dediimiz bir elbise. Bunlar eitli kimyasallarla
desteklenmi, s bariyerleri ve nem bariyeri olan elbiseler. Bu, her itfaiyecinin her
yangnda kullanmas gereken bir malzeme. 1996da, zellikle Tuzlada yaanan
tanker faciasndan sonra Trkiye'ye getirildi; ama henz her itfaiyede kullanlmyor,
zellikle Anadolu itfaiyelerinde ismi dahi gemiyor. Bu anlamda, Trkiye Belediyeler
Birliiyle bir projemiz var; geen sene balattk Kocaeli tfaiye Eitim Merkezi olarak.
Trkiye'nin eitli illerinden itfaiyeciler geliyor, bir haftalk temel er eitimlerini
gryorlar ve eitim bitiminde de onlara o elbiseyi hediye ediyoruz. Trkiye
Belediyeler Birlii karlyor masrafn.
Bu malzeme ne kadar koruyucu? Biz henz edinemediimiz iin, bunu

tartmyoruz; ama Avrupa'da tartlmaya baland bu. eitli kimyasallarla
desteklendii iin, belli bir sdan sonra karbon monoksit gaz kartyor. Yksek
sdaki ortamlarda karbon monoksitin de tutuabileceini varsayarsak, mutlaka bize
zarar da var bu malzemenin.
Dier elbise ise alminize tip dediimiz elbiseler. Bunlar da srekli alma iin
deil de, bir ortamda bir vana kapatlmas gerekiyorsa, yksek s barndran bir
ortama girmemiz gerekiyorsa, anlk, 10-15 saniyelik srelerde onu kuanp veya o
mekanda bir yaral varsa, onu ekip kartmak iin kullandmz bir ekipman.
OTURUM BAKANI- Deerli izleyiciler; ncelikle sizlere ok teekkr

ediyorum sabrnz iin. Byle bir organizasyon dzenledii iin, Elektrik Mhendisleri
Odamza ok ok teekkr ediyorum. Konumaclara da katlm belgesini verip,
oturumu kapatmak istiyorum. yi akamlar diliyorum.
BLDRLER KTABI
118
BLDRLER KTABI
119
BLDRLER KTABI
120
PATLAYICI ORTAMLARDA ELEKTRK EBEKES ve

ELEKTRK TESSATI TASARIM ve KURULUMU
Yazan
Elektrik Yk.Mh. M. Kemal SARI
E-Posta : kemalsari45@gmail.com veya kemal.sari@emo.org.tr
Trkiye Takmr Kurumundan emekli
ZET:
Aadaki yazmzda patlayc ortam elektrik
ebekelerinin tasarm esaslar izah edilecek ve bu
ebekelerin kurulumda nelere dikkat edilecei cihaz
baznda detaylca aklanmaya allacaktr. Ayrca
koruma tiplerine gre ilaveten ne gibi nlemler
alnmas gerektii ve mekanik aksamlarda da Elektrik ebekesi denince akla bir trafo ve bu
nelere zen gsterilecei belirtilecektir. trafodan yaylan kollar (elektrik datm) akla
gelir. Konunun anlalabilmesi iin Trkiyede
elektrik datm kurulularnca (TEDA) uygulanan
TT ve TN ebeke uygulamalar resim N-02 ve
1.0. EBEKE TASARIMI N-03 de gsterilmitir. Elektrik Mhendislerince
TT ebeke yaps bilinen bir gerek olmakla
1.1 MADENLER, GRUP I birlikte, yaygn olmayan IT ebekeye, hastane
ameliyat haneleri ile grizulu maden ocaklarnda
Patlayc ortamlarda elektrik ebekesinin nasl dnda pek rastlanma maktadr. Grizu gaz
tasarlanaca ana hatlar ile IEC 60079-14 de iermeyen dier madenlerde ise yer st elektrik
yazldr. Bu standart grizulu yer alt madenlerini ebekesinin ayns tatbik edilmektedir.
kapsamaz. Madenler iin geerli bir standardn
varl tarafmzdan bilinmemektedir. Dnyada ve
Trkiyedeki yaygn ve olmas gereken uygulama
usulleri aada izah edilmeye allmtr.
Grizulu maden ocaklarnda Dnyada yaygn uygu-

lanan elektrik ebekesi IT ebekedir. Bunun anlam
ekil N-01 de grld gibi transformatrlerin
ntrnn izole edilmi olmasdr. Bu seimin nede-
ni ise, her hangi bir toprak kaa annda yksek
akm domasn nlemek veya dier bir sz ile
toprak kaak akmn snrlamaktr. Her ne kadar TT ebekede transformatrn ntr ve gvdesi ayr
arza annda elektrik ksa zamanda kesiliyor ise de ayr noktalarda topraa balanmakta ve arada en az
yksek akmlarn bu ksa zamanda grizu (metan) 20 m mesafe braklmas istenmektedir. Burada
gazn patlatabilecei kesindir. Fakat, mili amper maksat ntr ile toprak arasnda en az 1 Ohm kadar
seviyesindeki bir kaak akm gaz patlatmaya frsat bir diren olmasn salamaktr. Bylece bir toprak
vermeden kesmek ok daha olasdr. nk IT kaa annda akm snrlanmakta ve 400 Volt bir
ebeke faz toprak ksa devresinde mili amper ebekede toprak kaak akm 230 Amperi geme-
seviyelerinde ok dk akmlar akmaktadr. ok mektedir. Bylece kesicilerin kesme gc makul
BLDRLER KTABI
dk akmlarn kendinden emniyetli tabir edilen ve seviyelerde kalmakta ve kaak anlarnda kesiciler
konumuz olmad iin detayna (IEC 60079-11) paralanmamaktadr.
giremeyeceimiz bir yntem ile gvenli hale
getirilmesi mmkndr.
121
1.1.1 ZOLE EBEKEDE KORUMA

YNTEMLER
Elektrikte bilinen koruma yntemi vardr: an
yk, ksa devre ve toprak kaa. Ara yke kar
koruma termik rleler ile yaplmaktadr. ou
devreler elektronik olduu iin llen akm deeri
ayarlanan deeri belli bir sre getiinde elektrik
TN ebekelerde ntr ile gvde dorudan bitiik kesilmektedir. Toprak kaa durumunda ise
olduu iin kaak annda ok yksek akmlar trafonun ntr izoleli olduu iin topraa kar bir
akmaktadr. Bu akmlara dayanabilecek kesicilerin akm akmayacaktr. TT ebekede olduu gibi ar
(termik manyetik alter =TM) kesme kapasiteleri akm yntemi ile toprak kaa durumunda kesiciyi
yksek dolays ile iri yapl ve pahall olmalar atrmak mmkn deildir. nk kesicinin
dezavantajlardr. Resim N-03 deki gibi TN-S duyargalar bir akm alglamamaktadr ve gerekte
ebeke kullanlr ise artk akm korumas ala- de topraa kar akan bir akm yoktur. Bu durum
candan kullanm daha elverili hale gelmektedir. grizuyu patlatmayabilir. Fakat insanlar iin
TT ebekenin kt taraf ise teorisinde olduu gibi tehlikesizdir denilemez. nsan vcudu ok kk
toprak ile ntrn ayr kalmasn salamann zorlu- akmlardan etkilenir. Ayrca toprak kaa tesisin
udur. Kullancnn ntr ile toprak hattn birletir- almasn durduracandan alglanarak bertaraf
mesi (sfrlama yapmas) nlenememektedir. Trafo edilmelidir. IT ebekede toprak arzas izolasyon
tek bir kullancya ait ise TT ebeke sorunsuz lm ile belirlenir. zel izolasyon rleleri ile faz
uygulanabilir. toprak aras diren srekli izlenir. zolasyon direnci
belli bir seviyenin altna indiinde tesis durdurulur.
Trkiyede izoleli ebeke Devlet iletmelerinde ve Diren 25 kma geldiinde 1.uyar, 15 ka geldi-
Devletten devralnan byk zel sektr madenlerin- inde ise ikinci uyar verilir. 10 kda kesiciye a
de grlmektedir. zel kmr madenlerinin hemen komutu gider ve elektrik kesilir. Bu tip tesislerin en
tamam alev szmaz elektrik ekipman kullanmad byk dezavantaj kk izolasyon zayflamalarn-
gibi grizulu ortam ebekeleri de emniyetli deildir. da tesisi durdurmalar ve arza yerinin bulunmasnn
ebeke yaps ynetmeliklere aykrdr denilemez. kolay olmaydr. Byle bir tesiste arzann yerini
nk herhangi bir ynetmelikte grizulu maden- bulmak ve arzay gidermek kolay olmaz.
lerdeki elektrik ebekesi izoleli olacaktr gibi bir
ibare bulunduu tarafmdan bilinmemektedir. 1473 Alman kmr madenlerinde ounlukla izolasyon
sayl i yasasna gre, 1984 ylnda yaynlanan direnci lme metodu kullanlr. ngiliz madenleri-
maden emniyet nizamnamesi nde bu ynde bir nin bir ksm ile Trk maderlerinde topraa akan
ifade yoktur. akm (kaak akm veya artk akm) snrl ebeke
uygulanmaktadr. Resim N-01 de grlen plak
Kk madenlerin, isteseler dahi izoleli ebeke ntr hattna resim N-04 de grld gibi bir
uygulamalar pek kolay deildir. nk: empedans balanmtr. Bu empedans kaak
halinde topraa akan akm snrlamaktadr.
1) Yer st ve yer alt ebekesi ayndr. Yer
stnde bulunan bir trafodan tm iletme TTK (Trkiye takmr Kurumu) ve Ankara-
beslemektedir ayrhan zel sektr madenlerinde uygulanan bu
2) zoleli ebekenin koruma yntemi farkldr. yar izoleli ebekede trafonun ntr plak deildir.
Yerli piyasada uygun kesici bulma ans yoktur. zerinde toprak kaa durumunda akm 750mA e
thal kesicilerin mali ykn kaldracak gte snrlayan bir empedans mevcuttur. Bu tip ebekeye
deillerdir. Ayn ekilde alev szmaz ekipman ntr direnli TT ebeke de denilebilir. Koruma
maliyetini de kaldracak gte deillerdir. devreleri 100 mAe ayarlanmtr. Her hangi bir
kaak veya izolasyon zayflamas durumunda,
100mA kaakta elektrik kesilmektedir.
1.2. DGER SANAY KOLLARI

GRUP II ve GRUP III
Maden dnda patlayc ortam bulunduran petrol ve
BLDRLER KTABI
kimya sanayi gibi dier sanayi kollarnda uyulmas

gereken kurallar IEC60079-14 de yazldr. IEC
uluslar aras bir kurulu olduu ve yaptrm gc
olmad iin bu standart tavsiye niteliindedir.
Ulusal kurulular isterler ise bu standarda mecburi
122
uyum zorunluluu getirebilirler. Trkiyede ise de aranmamaktadr. Kendinden emniyetli devre ve

mecburiyet yoktur. ebekeler yazmzn ilerleyen blmlerinde ele
alnacaktr.
IEC 60079-14 n 3.srm IEC tarafndan 2002
ylnda yaynlanm ve bu srm 2008 ylnda TSE zoleli IT ebeke kullanlmas ihtiyaridir. Kullan-
tarafndan TS EN 60079-14 adnda Trke olarak lyor ise madenlerde olduu gibi izolasyon denetimi
yaynlanmtr. Trkede patlayc ortamlarla ilgili yaplmaldr.
terimler tam oturumadndan yalnz bana terc-
mesinden faydalanmak okuyucular yanl yola Toprak sisteminde e potansiyel balama istenmek-
srkleyebilir. Onun iin daima ngilizce orijinal ile tedir. Tm iletken blmler bir noktada (barada)
birlikte ele alnmaldr. Bu standardn 2007 de birletirilmeli cihazlar veya aletler aras potansiyel
yaynlanan 4.srmnde ok eyler deitirilmi ve fark domasna izin verilmemelidir.
zellikle tozlar da kapsama alnmtr. Kablolu
tesisat uygulamasnn yan sra Kuzey Amerikan Normal tesislerin aksine, SELV ve PELV gibi ok
borulu uygulamalarn (conduit) kapsayan yeni 5. dk gerilim blmleri akta olamaz. nsan
srm de yoldadr, uzmanlarca grlmektedir. tehdit etmeyen dk gerilimlerin patlayc ortam
tehdit etmeyecei anlam karlamamaldr. Baz
IEC 60079-14 de ebeke ekli nerilmemekte, olma kmr madenlerinde 220 Volt yerine 24 Volt
mas gereken sakncal ebekeden sz edilmektedir. aydnlatma kullanlmas gibi uygulamalar ok
Madde 6.2 de TN sistem kullanlyor ise patlayc yanltr. nsan arpmayan dk gerilim patlayc
ortamlardaki blmnn TN-S olmas istemekte- ortam gayet rahat arpabilir.
dir. TN-S ebeke yaps genel anlam ile resim N-03
de grld gibidir. zetle ntr ile toprak SELV, insan asndan gvenilir dk gerilim
iletkeni birbirine bal dier bir tabir ile sfrlanm anlamna gelir ve 50 Voltun alt topraklanmam
ebeke TN-C patlayc ortamlarda yasaktr. ebekelerde SELV saylr. PELV ise SELV ile ayn
anlamda olmakla birlikte, PELV de ebeke toprak-
Trkiyede yaygn olan TT ebekede, ar akm ldr. 50 Voltun altnda topraklanm ebekeler
korumasnn yan sra artk akm korumas da PELV saylr. Bu tip ebekelere kendinden emni-
(kaak akm) uygulanmaktadr. IEC 60079-14de yetli devrelerde rastlanmaktadr ve konuya yaz-
TT uygulamas halinde toprak direncinin yksek mzn ilerleyen blmlerinde girilecektir. Normal
olmamas art koulmakta, fakat yksek toprak ebekelerde ister SELV isterse PELV olsun patla-
direncinin ne anlama geldii belirtmemektedir. yc ortam asndan bir ayrcalk tannmamaktadr.
Artk akm kullanlan ebekelerde baz uzmanlara
gre 1666 (50/30 mA) bile yksek deildir. Artk Tesis kurulumunda tehlikeli blge tanmlamalarna
akm korumas 300 mA ile snrl ise toprak direnci ve yazmz devamnda izah edilecek olan, alet
(50/300 mA=) 166 un altnda olabilmektedir. seimi, tehlikeli blge tanmlamalar gibi hususlara
Emniyet faktrleri de dikkate alndnda 500mA dikkat edilmelidir. Ayrca IEC 60079-17 de belir-
artk akmda 50 altndaki bir deer karmza tilen tamir bakm konular da gz nnde bulun-
kmaktadr. Bildiimiz kadar ile Federal Alman durulmal, aletler kolayca mdahale edilebilecek
uygulamalarnda TT ebekede 50 alt aranmak- ekilde yerletirilmelidir.
tadr. Yazmz konusuna girmedii iin topraklama
tekniinin detaylarna girilmeyecektir. Dnyann
dier lkelerine baktmzda 5 altndaki bir 1.3 TOPRAKLAMA ve E
toprak direnci yeterli kabul edilmektedir. Ksaca TT POTANSYEL KUAKLAMA
ebekede 5 zerindeki toprak direnci yksek
saylabilir. Ideal toprak direnci ise 1 ve altdr. Patlayc ortamlarda topraklama dier ortamlara
TT ebekeden beslenen, tehlike blgesi 1 de (zone kyasla daha itinal yaplmak zorundadr. Normal
1) bulunan bir elektrik aletinin toprak direnci 1 tesis topraklamasnn yan sra e potansiyel kuak-
altnda olmaldr (artk akm ile korunuyor olmasna lama da tesis edilmek zorundadr. Resim N-05 de
ramen). Patlayc ortam elektrik tesisi bulunan bir rnek bir topraklama ve e potansiyel kuaklama
retim tesisinde toprak direnci lerken bu hususa grlmektedir. Topraklamada gaye arza (toprak
dikkat edilmelidir. zetle ebeke ekli ne olur ise kaa) annda koruyucu elemanlarn (devre kesici-
olsun TT uygulamalarnda toprak direnci 1 lerin) elektrik devresini aarak tahribatn nlen-
Ohmun altnda ve TN-S uygulamalarnda ise mesidir. E potansiyel kuaklama da ise gaye, arza
toprak empedans Z<1 Ohm olmaldr. annda aletler aras gerilim olumasn nlemek
BLDRLER KTABI
veya minimize etmektir. Patlayc ortamlarda e

Normal ebekelerde olduu gibi plak iletken potansiyel kuaklama merkezi temiz blgede veya
blmlerine msaade edilmemekte ve plak iletken zone 2 sahalarda kurulur. Toprak direnci dk
paralarnn patlayc ortam ile temas yasaklanmak tutularak arzann getirecei muhtemel tahribatlar
tadr. Yalnz bu art kendinden emniyetli sistemler-
123
nlenmeye allr. Konumuz topraklama olmad- nlem almadan yldrmn tahribatn Tanrnn
ndan fazla detaya girilmeyecektir. gazab olarak alglamak doru bir davran olamaz.
Paratoner ve yakalama ubuklar dnda, elektrik

tesisine atmosferik olaylar (imek akmas) dolay-
s ile yksek gerilim girmemesi iin de tedbir alnr.
Kendinden emniyetli devrelerde alak gerilim (AG)
yldrmlklar (parafudur) konulmas mecburidir.
Resim N-07 de yldrm etki blgeleri (yldrm
zonlar) grlmektedir. Bu etki blgelerine gre
tesise ani akm darbelerine kar koruma (parafu-
dur, shurge) konulmas gerekmektedir. LPZ1 ve
LPZ 2 blgelerden etkilenen elektrik hatlarna
konulan transient akm sigortasnn deeri daha
dk olabilmektedir. Ksaca yldrm etki blgeleri
parafudur (surge) sememize yardmc olmaktadr.
Ak havada giden telefon hatlarnn santral kna
yllardr konulan yldrm sigortalar bilinen rnek-
1.4 YILDIRIMA KARI KORUMA lerden biridir. Kendinden emniyetli devrelerde bu
gibi korumalar zorunludur. nk KE aletlerin
bazlar ok tehlikeli blgelere yerletirilmektedir.
IEC 60079-14 yldrma ve atmosferik elektriklen- Yldrm tehlike blgesi LPZ 0 sahalara koruma teli
melere kar nlem alnmasn ve IEC 62305 e yerletirilerek yldrmn etkisi azaltlmaya allr.
uygun paratoner kurulmasn istemektedir.
Topraklama blmnde de bahsettiimiz gibi yld-
Yldrm dmesi ile ok byk bir enerji aa rma mar korumann bir aya da topraklamadr.
kmakta, dorudan tesise isabet etmese de, elektro- Patlayc ortam bulunduran tesislerde e potansiyel
manyetik etkisi dahi tehlikeli olmaktadr. Patlayc kuaklama arttr.
madde depolanan tm tesislerde paratoner konul-
mas ynetmelikler gerei mecburidir. Patlayc Resim N-07 ve N-08 da rnek e potansiyel
tesislerin yldrmdan korunmalar dier sanayi kuaklamalar resmedilmitir. Resim N-08 de
uygulamalarndan daha itinal yaplmak zorundadr. deiik tip kablolar ile uygulanacak yldrm
Bu sorunun zm, bol bol veya kaplama alan koruma sigortalar (parafudur, surge) sembolize
geni paratonerler kurmak deildir. Tesisin yksek edilmitir. G, ses ve telefon devrelerinde ayr ayr
blmleri, metalik sivri noktalar, yakalama ular alak gerilim yldrm sigortalar kullanlr. AG
ile donatlmal ve gerekiyor ise baz yerlere direkler tesiste yldrm koruma uygulamas konumuz
dikilerek metal teller ile bir birlerine balanmaldr. olmad iin detaya girilmeyecektir.
Bir fikir vermesi iin yazmzda baz yldrmdan
korunma tesislerinin resmi verilmi olup, konumuz
olmad iin fazla detaya girilmeyecektir (bak
resim N-06 ve N-09). Yldrmdan korunmada
radyo aktif paratonerler kaldrlm yerine ise
benzeri bir uygulama getirilmemitir. Yldrmdan
korunmada ana felsefe mmkn olduunca Faraday
kafesi oluturulmaya almaktr. nerimiz patla-
yc ortamlarda yldrm ve atmosferik etkenlerden
BLDRLER KTABI
korunma tesisini konuyu bilen uzman kurululara

yaptrlmas ynnde olacaktr. Yldrmdan korun-
ma grnd kadar basit deildir. Tesis harap
olduktan sonra pimanlk fayda etmez. Hibir
124
en dorusu IIC hidrojen grubu ortamlarda mmkn

olduunda boyasz, galvanizli veya paslanmaz yap
malzemeleri kullanlmasdr.
Patlayc ortamlarda kullanlan metal olmayan

malzemeler anti statik olmak zorundadr. Anti statik
malzemelerin ana zellii yzey direncinin 109
altnda olmasdr. Bu direncin lm basit
deildir, standartlarn n grd bir yntem ile
belirlenir, basit bir avometre ile llemez. zel
yzey direnci l aletleri mevcuttur.
Statik elektriklenmeye kar iki ekilde nlem

alnmaktadr. Birincisi tesiste iyi bir topraklama ve
1.5 STATK ELEKTRKLENMEYE e potansiyel kuaklama yaplmas, ikincisi ise anti
KARI ALINACAK TEDBRLER statik malzeme ve giysi kullanlmasdr. alanlara
antistatik elbise kullandrmak pratikte pek kolay
Patlayc ortam tesislerinde statik elektriklenmelere uygulanan bir konu deildir. Suni maddeden yapl
kar nlem alnmas zorunludur. ATEX 137 madde elbiselerden kanlmal, pamuklu ve keten oran
6-b de bu konuda iverenin tedbir almas istemekte- yksek elbiseler tercih edilmelidir. zellikle suni
dir. IEC 60079-14 tavsiye niteliinde olmakla bir- yn ve suni madde oran yksek olan kazak sveter
likte, IEC 60079-0da statik elektriklenme ile ilgili gibi elbiseler asla kullanlmamaldr.
kstlayc maddeler (madde 7.4) mevcuttur. Bu
standart ise patlayc ortamlarda kullanlan aletleri Yzey direnci yksek olmasna ramen yaltkan
kapsamakta, tehlikeli ortamda bulunan dier yap yzeyler ok geni deil ise ve altlarnda iletken
paralarndan sz etmemektedir. metal veya etrafnda metal ereve var ise biriken
elektronlar bu metaller tarafndan ekilerek ntrali-
Statik elektrik srtnme ve hava akm gibi olaylar ze edilmektedir. Bu nedenlerle IEC 60079-0 anti
sonucu yaltkan maddelerin yzeylerinde serbest statik olmayan plastik maddelerin belli llerde
elektronlarn toplanmas sonucu oluan bir feno- aletlerin d ksmlarda kullanlabilmesine olanak
mendir. Her hangi bir ekilde yaltkan yzeylere tanmaktadr.
biriken elektronlar iletilebildii veya toplanmalar
nlendii takdirde statik elektrik sonucu ark olay Aadaki tabloda IEC 60079-0 da msaade edilen
yaanmaz. Bu olaylarda birinci etken havann dz ve dairesel yzey alanlar grlmektedir. Bura-
nemidir. Nemli hava elektronlar ileteceinden dan kan sonu, suni maddelerin aletlerde ksmen
yaltkan yzeylerdeki elektron birikmesi olumaz. ve paralar halinde kullanlmasnn tehlikeli olma-
Kuru hava ise elektriklenme iin bire birdir. Bu yaca ynndedir. Patlayc ortam tesislerindeki
konuda kesin bir nemlenme snr yoktur. Genellik yap malzemelerinin rnein kap ve pencere gibi
ile bal nem %85 in stnde ise statik elektriklen- plastik doramalarn yzeyleri de aadaki tabloya
me yaanmaz. Baz hallerde %65 nem elektriklen- uygun olmaldr. Bu tablodaki yzeyler ok kk-
meyi nlemeye yetmektedir. Statik elektriklenmeyi tr. En byk yzey 10.000 mm2 dir ki, 10x10 cm
zmenin yolu anti statik malzeme kullanmaktan lik bir kareye edeer gelmektedir. Buna gre
geer. Anti statik malzemelerin ana zellii yzey patlayc ortam tesislerinde plastik dorama
direnlerinin dk olmasdr. Bu sayede yzeye kullanlmas olas deildir.
biriken elektronlar iletilerek birikmeden dalm
olur. AZAM AIK YZEY MKTARI IEC 60079-0 Tablo 6
Grup I Grup II tehizatlar
Koruma Grup IIA Grup IIB Grup IIC
Belli incelikteki boya tabakalarnn elektron birik- seviyesi mm2 mm2 mm2
tirmesini altlarndaki metal tabaka nlemektedir. Bu EPL Ga 5.000 2.500 400
maksatla IEC 60079-0 exproof malzemelerin boya EPL Gb 10.000 10.000 2.000
kalnlklarna snrlama getirmitir. Metal yzeylere EPL Gc 10.000 10.000 2.000
atlan boya kalnlklarnn grup IIA ve IIB aletlerde
2 mm den kaln olmas yasaklanmaktadr. Ayn AZAM AP veya KALINLIK IEC 60079-0 Tablo 7
konu IEC 60079-14 de patlayc ortamda bulunan Grup I Grup II tehizatlar
BLDRLER KTABI
tm yap paralar iin istenmektedir. Grup IIA ve Koruma

Grup IIA Grup IIB Grup IIC
IIB ekipman bulunduran ortamlardaki yap para- seviyesi
EPL Ga 3 mm 3 mm 1 mm
larnn boya kalnlklar 2 mm den fazla olamaz. EPL Gb 30 mm 30 mm 20 mm
Grup IIC hidrojen grubu ortamlarda ise ok daha EPL Gc 30 mm 30 mm 20 mm
ince boya (0,2 mm) kalnl n grlmektedir. Bu
kadar ince boya pek koruyucu da olmayabilir. Bizce
125
Msaade edilen azami boya (metal olmayan kaplama) Borular rahatlkla korunabilir. nk boru ilerinde
kalnlklar IEC 60079-0 Tablo 8 ve etrafnda zone 0 oluma ihtimali ok zayftr.
Grup I Grup II tehizatlar Tanklarn i ksmlarnda bo kalan alanlar tehlike
Koruma
Grup IIA Grup IIB Grup IIC blgesi 0 oluturmaktadrlar. Bu gibi tanklarda pil
seviyesi yntemi ile aktif madde kullanlan galvanik anotlu
EPL Ga 2 mm 2 mm 0,20 mm
EPL Gb 2 mm 2 mm 0,20 mm
katodik koruma yntemine izin verilmektedir.
EPL Gc 2 mm 2 mm 0,20 mm
Grup III tozlar IEC 60079-0daki tablo 6, 7 ve 8e 1.7 GENEL KONULAR

dahil edilmemitir. nk tozlarn iletken olan da
bulunmaktadr ve ayrca tozlar kendileri de statik 1.7.1 ACL DURDURMA, ELEKTRK
elektrik tamaktadrlar. Yaltkan tozlu ortamlarda KESME, AYIRMA
(grup IIIB) 500 mm2 den byk plastik yzey arzu
edilmemekte ve harici gvde parasnn da 8 mm Patlayc ortamn yani tehlikeli blgenin elektrii
den kaln olmas halinde anti statik yapda olmas temiz blgede bulunan bir anahtar vastas ile kesi-
gerekmektedir. lebilmelidir. Bu olay benzin ve LPG istasyonlarnda
uygulanmaktadr. Havalandrma aspiratr gibi
IEC 60079-0 da verilen deerler elektrik ve oluan patlayc buhar dar atan, genel anlam ile
mekanik aletler iin olmakla birlikte ayn verileri patlayc ortam olumasn nleyen tesislerde acil
patlayc ortamlarda bulunan yap elemanlar iin ama sistemi uygulanamaz. Bu gibi aletler jeneratr
kullanabiliriz. rnein srekli patlayc ortamda takviyesi ile elektrik kesildiinde dahi alabilme-
bulunan bir elik kabn veya putrelin boyas 0,2 lidir. Eer durdurma anahtar bir alt cihaznn
mm den kaln olamaz. Genellikle silolar ve patla- devresine balanyor ise mantar bal acil durdurma
yc madde kaplar boyaszdr. Boya konusunda anahtar kullanlmaldr. Acil durdurma anahtar
hata yapan ve patlama yaayan kurulular az deil- insanlarn rahata mdahale edebilecei bir yere
dir. nk, elektrikli aletlerin tehlikeli olaca bili- konulmaldr. Rafineri ve petrokimya tesisleri gibi
nen bir gerek olmakla birlikte, masum bir boyann ok byk kurulularda, sz edilen acil durdurma
tehlikeli olabilecei herkesin aklna gelmeyebilir. tertibatnn anlam yoktur. nk elektriin
Ayrca denetleyiciler de, daha ziyade elektrikli kesilmesi byk maddi zarar ve ziyana neden
aletlere bakmaktadrlar. rnein, toz halindeki olabilir.
kimyasal maddelerin (ila) paketlendii bir silonun
hatal boya sonucu patlad ahit olduum IEC 60079-14 madde 8.1 de patlayc ortam bes-
olaylardan biridir. leyen elektriin ntr hatt da kesilmelidir deni-
lmektedir. Bu madde beraberinde baz uygulama
zetle STATK ELEKTRK patlayc ortam- glkleri getirmektedir. IEC 60079-14n nc
larn GZL ve GRNMEYEN bir DMANI (eski) srmnde byle bir koul yoktur. Endst-
gibidir. Sebepsiz yangn olaylarnda tfaiyenin riyel tesislerde kullanlan elektrik ebekesinde ntr
elektrik konta deyip gemesi gibi, kayna hatt kesilmemektedir ve kullanlan sigorta ve
tespit edilemeyen patlamalarn tamam, statik elek- kesiciler kutupludur. IEC 60079-14 madde 8.2
triklenme sonucu kar ark olayna balanmaktadr deki yeni aklamaya gre patlayc ortamlar besle-
yen ve patlayc ortam iersinde bulunan otomatik
sigorta ve kesicilerin tamam 4 kutuplu olmak
1.6 KATODK KORUMA zorundadr. Benzin ve LPG istasyonlarndaki acip
stop dmesine basldnda elektrik kesilir, fakat
Metal paralar paslanmaktan korumak iin notr hatt kesilmez. nk Trkiyede kullanlan
kullanlan katodik koruma patlayc ortamlarda elektrik ebekesinde 4 kutuplu sigorta ve alter
tehlikelimidir deimlidir? ok dk gerilimler ile yoktur ve elektrik ebekesi ile ilgili ynetmelikler
alan bu yntem genel anlam ile tehlikesizdir ntr hattnn kesilmesini art komamaktadr. IEC
denilemez. Gerilimin dk olmas insan 60079-14e konulan sz konusu bu madde teorik
apmamas, patlama asndan gvenli olduu olarak doru olmakla birlikte pratik uygulamas
anlamna gelmez. zellikle d akm kaynakl zordur.
katodik koruma yntemi akm tayan canl
yzeyler oluturduundan ve yerine gre tesise Elektrik devrelerini ve cihazlar tamir ederken
yksek akmlar pompaladndan kesinlikle tehlike kolaylk salamas maksad ile her devreye, gruba
tekil etmektedir. Tehlike blgesi 0 olan yerlerde veya cihaza ayr ayr sigorta veya alter konulmal,
BLDRLER KTABI
katodik koruma asla uygulanamaz. planlama safhasnda bu ynden tasarruflu davranl-

mamaldr. Ayrca mmkn ise her devreye ayr
Hemen akla, yer alt LPG ve akar yakt tanklar ile isimler verilerek ayrc veya kesiciler zerine yazl-
akaryakt boru hatlar gelmektedir. Bu tank ve boru madr. IEC 60079-14 de neden bu gibi ikazlar
hatlar katodik koruma yntemi ile korunamaz m? yaplmakta ve detaya girilmektedir, anlalama-
126
maktadr. nk bu standart, normal ortamlar iin narak bir yerde dosyalanmaldr. Yeni ynetmelik-
geerli olan standartlarn tamamlaycs niteliinde- ler bu belgelendirme ve dokmantasyon ilerinin
dir ve yukardaki istek hemen her tesiste uygulanan bilgisayar ortamnda da yaplmasn olanak
bir gerektir. tanmaktadr.
ounlukla l, kumanda ve kontrol devrelerinde

kullanlan kendinden emniyetli aletlerin acil durum- 1.7.3 IEC UYUMLULUK
larda elektriklerinin kesilmesi istenmeyebilir. GVENCESI, SERTFKA
ZONE 0 daki KE devrenin temiz havada bulunan
mterek cihaz Ex-ia zelliine sahip olmak zorun- IEC uyumluluk belgesi, dier bir sz ile exproof
dadr. KE devreyi besleyen cihaz temiz blgede veya alev szmazlk sertifikas olmayan hibir alet
olduu iin sertifikasz da olabilir dncesi ile hata patlayc ortamlarda kullanlamaz. malatnn
yaplmakta ve sertifikasz alet seilerek, devrenin deklarasyonu yeterli deildir.
kendinden emniyetlilii ihlal edilmektedir. Elektrik
kesildiinde lmeye devam etmesi gereken devre IEC standardnn istedii kalite gven sistemi ile
veya aletler zel batarya ile beslenmeli ve Avrupa uygulamas olan ATEX in istedii kalite
enerjilerinin devamll salanmaldr. gvence uygulamas ayn deildir. IEC uluslar aras
kurulutur ve fazla bir yaptrm gc yoktur. Bu ne-
IEC60079-14 de vurgulanan nemli noktalardan denle ATEX de n grlen deklarasyon yntemi
biri de ZONE 0 dan geen kablolarda ek yaplma- kabul edilmemektedir. malatlarn mekanik ve
snn yasak olduu ve izolasyonun srekli izlenmesi kategori 3 aletler iin (IEC de EPL-c koruma sevi-
ynndedir. zolasyon izleme art son srmlerde yesi) verdikleri deklarasyon kabul grmemekte,
kaldrlm, ek yaplmas zorunlu ise, bulunulan nc bir kurulutan IEC standartlarna uygunlu-
ortamn koullarna gre ek yaplmaldr denilme- una dair bir belge istenmektedir. ATEX uygula-
ktedir. masndaki kategori 1 ve 2 aletlere veriler AT-tip
testi sertifikasnn ayn ve benzeri bir kalite gven-
ce yntemi n grlmtr. Ksaca, patlayc
1.7.2 DOKMANTASYON ortamlarda kullanlan aletler IEC usullerine gre,
IEC tarafndan test yapma ve sertifika verme yetkisi
Tehlikeli ortamlarda kullanlan aletler tehlikesiz olan laboratuarlardan belge alm olmak zorun-
ortamlarda kullanlanlarn uymak olduu standart dadrlar. malatnn kendi deklerasyonu hibir
ve ynetmeliklere aynen uymak zorundadrlar. zaman yeterli kabul edilmemektedir.
Bir tesisin ncelikle IEC60079-10a gre tehlikeli 1.7.4 KNC EL, KULLANILMI
blgelerinin (zone 0, 1, 2) tanmlanmas gerekir.
Elektrikli aletler ncelikle tehlikesiz blgeye konul- ALETLER
maldr. Bu olmuyor ise en tehlikesiz blgeye Zone
2 veya Zone 1 e yerletirilmelidir. IEC ikinci el aletlerin yeni tesislerde kullanlmasna
msaade etmemektedir. Bu konuda standart iersin-
IEC 60079-14 madde 4.2 ye gre patlayc ortam- de baz istisnai aklamalar bulunmakta ise de,
larla ilgili bir dokmantasyon oluturulmas gerek- konunun uzmanlar bu gibi olaylarda fazla esnek
mektedir. Avrupa lkelerinde ve dolays ile davranmamaktadrlar. Ancak ikinci el olup, IEC
Trkiyede geerli ATEX ynetmeliine gre bu standartlarnn son ekline gre sertifika alm,
dokmantasyonun oluturulmas zorunludur. standart asndan demode olmam aletlere msa-
Patlayc ortamla ilgili dokmantasyon tehlikeli ade edilmektedir. Bu konuda tavsiyemiz 2003 den
blgelerle ilgili risk analizini iermelidir. Bu nce veya en kt halde 1996 dan nce sertifika
analizde zone tanmlar yaplm olacak ve tehlikeli alm aletlerin asla yeni tesislerde kullanlmamas
blgelerde kullanlacak aletlerin zellikleri ynndedir. ATEX 137 bu konuda sk davran-
belirtilmi olacaktr. Dokmantasyon iersinde makta ve 2003e kadar kurulu tesislerin elden
kullanlan aletlerin sertifikalar da bulunmaldr. geirilmesini istemektedir Bu konu zellikle
Sertifikasz veya imalat tarafndan verilen kendinden emniyetli devrelerde sorun yaratmak-
deklarasyonu bulunmayan aletler patlayc tadr.
ortamlarda kullanlamaz. Yalnzca kendinden
emniyetli devrelerde pasif cihaz ad verilen baz
1.7.5 PERSONEL KALFKASYONU
BLDRLER KTABI
aletler sertifikasz olarak kullanlabilmektedir. Bu

aletler nelerdir kendinden emniyetli blmnde ele
alnacaktr. Patlayc ortamlardaki tesislerin kurulmas, iletil-
mesi ve bakm ancak konuyu bilen yeteri bilgi ve
Bir tesis ilk defa devreye alnrken dokmantasyona beceriye sahip, konu hakknda eitim alm kii-
nem verilmeli, mmkn olduunca belgeler topla- lerce yaplabilir. Bu elemanlar tehlikeli blge
127
tanmlamalar, alet koruma seviyeleri (kategorileri),

alet koruma tipleri, tesis kurulumu, elektrik ebeke Tablo 4: 9 kHz ile 60 GHz aras, srekli veya aralkl radyo
seimi ve saire gibi IEC standartlar hakknda bilgi frekans yayan cihazlarn elektro manyetik g snr deerleri
sahibi olmaldrlar. Bu gibi eitim ve bilgilendirme- G snr deeri, Termik etki sresi,
Ekipman grubu
Watt s
lerin ne ekilde olaca IEC 60079-14 ek-f de yazl
Grup I 6W 200
dr. Ayrca kiilerin IEC tarafndan yetkilendirilmi Grup IIA 6W 100
kurululardan exproof tesislerde almaya yetkin Grup IIB 3,5 W 80
olduklarna dair belgeleri (diplomalar) Grup IIC 2W 20
bulunmaldr. Grup III 6W 200
IEC 60079-14 yetkili kiinin elektrik mhendisi Tablo 5: Radar ve benzeri ksa sreli darbeli yayn yapan
olmas gerekir eklinde tam ngilizce kelime aletlerde manyetik enerji snr deerleri
karln kullanmamakla birlikte Elektrik Ekipman grubu
Manyetik enerji snr deerleri Zth,
Mhendislii kalifikasyonunu tarif etmekte ve J
Grup I 1500
birinci bendinde general understanding of relevant Grup IIA 950
electrical engineerin tabirini kullanmaktadr. Tam Grup IIB 250
yetkili kiinin elektrik mhendislii formasyonunu Grup IIC 50
alm olmas istenirken dier alt kategorideki Grup III 1500
elamanlarda yalnzca patlayc ortam ve kullanlan
ekipmanlar hakknda bilgili olmalar yeterli kabul
edilmektedir. Burada doru olan yetkili kiilerin 1.7.7 LAZER ve BENZER OPTK
IEC tarafndan tannm kurulularca eitilip belge IIA KARI KORUMA
verilmesidir. Rast gele kiilerce exproof tesisatn
gerei gibi ayakta tutulmas mmkn deildir. IEC Yaygn kullanmlar ve zel nlemleri dolays ile
usullerinin Dnyada yaylmaya balamasndan optik aletlerin korumas ayr bir IEC standardnda
sonra bu konu (personel kalifikasyonu) IEC stan- toplanm olup (IEC 60079-28), patlayc ortamlar
dartlarna son yllarda alnmtr. da kullanlan ve sabit olarak yerletirilen optik
cihazlarn uygunluk sertifikalar bulunmak
zorundadr. IEC 60079-14 e gre patlayc ortama
1.7.6 ELEKTROMANYETK dardan girebilen her nevi tehlikeli klara kar
RADYASYONA KARI TEDBR tedbir alnmas gerekmektedir. Tehlikeli ortama
mercek ile gne yanstldnda patlamaya
IEC 60079-0 madde 6.6 da exproof aletlerin neden olabilir. Komplike bir tesiste metal paralarn
rettikleri manyetik enerji kstlanmakta ve mercek gibi patlayc ortama gnderip
aadaki tabloda verilen deerler ile snrlamak- gndermediine dikkat edilmelidir. zellikle
tadr. Patlayc ortam dardan tehdit eden dairesel ve parabolik yansma ekranlar olan
manyetik nma kar ne nlem alnacak, rnein aydnlatma armatrlerine dikkat edilmelidir.
cep telefonu baz istasyonlar gibi? IEC 60079-14
patlayc ortamda tesis kurulmas durumunda Gnmzde sanayide klasik aydnlatmann yan
aadaki tabloda verilen ayn deerlere uyulmasn sra yeni kan LED aydnlatma ve data nakli
istemektedir. Buna gre patlayc ortam iersinde ilerinde de fiber kablolar kullanlmaktadr. Bu
elektro manyetik gc 6 Wat veya 2 Wat aan her aletlerin yaydklar klar da belli artlarda tehlikeli
hangi bir kaynak (verici) bulundurulamaz ve olabilmektedir ve nlem alnmal, mmkn
dardan gelen manyetik enerji seviyeleri de bu olduunca patlayc ortamdan uzak tutulmaldrlar.
deerleri amamaldr. Cep telefonlarnn kendi
yaydklar manyetik enerji ise en kt artlarda 1-2 Lazer daha ziyade toz tabakalarn tehdit
wat gememekte ve bu adan tehlike oluturma- etmektedir. Onun iin aadaki tabloda snr
maktadr. Yalnz elektrikli cihaz olmalar dolays deerler tozlar iin verilmitir.
ile exproof sertifikal olmalar arttr. Baz
istasyonlarnn manyetik k gleri genelde 25- Lazer ve benzeri srekli dalga yayan ekipmanlarda aada
30 watt civarndadr. En kt halde byk verilen snr deerler almamaldr
istasyonlarda 60 wat gememektedir. Buna gre EKPMAN
Srekli n yayma
En az 5 s aralar ile
baz istasyonlarnn patlayc ortam tesislerinin tam GRUBU n yayma
Grup I, Ma ve 20 mW/mm2 veya 150
tepesine kurulmalar doru bir seim deildir. 50- Mb mW
0,1 mJ/mm2
100 metre gibi yakn civara yerletirmesi daha Grup III, Da ve 5 mW/mm2 veya 35
BLDRLER KTABI
0,1 mJ/mm2
uygun olacaktr. Hcresel yayn yapan GSM Db mW
vericilerinin uzakta bulunmas manyetik enerji Grup III, Dc
10 mW/mm2 veya 35
0,5 mJ/mm2
mW
radyasyonu asndan mahsurlu olmaktadr. nk
mesafe arttka verici glerinin bymesi zorunlu
hale gelmektedir.
128
Tablo: Srekli veya darbeli (pulsed) k yayan aletlerin snr Snrlama yok, yalnz fan kanat
deerleri Dc ve kapak gibi arpma ihtimali
En fazla 5 s aralar Tehlike olan yerler Db gibi
EKPMAN Srekli n Al = Alminyum, Mg = Magnezyum, Ti = Titanyum, Zr =
ile n yayma blgesi
GRUBU yayma Zirkonyum
durumunda
Grup III, 5 mW/mm2 Zone
0,1 mJ/mm2
Da,Db veya 35 mW 20, 21
2 EPL-a seviyesinde kullanlan hafif metal alam
10 mW/mm Zona 22
Grup III, Dc
veya 35 mW
0,5 mJ/mm 2
oranlar %10 u aamaz. rnein %5 Al yannda %2
Mg, %2 Zr ve % 2 Ti kullanlamaz. nk toplam
%11 yapmaktadr. Patlama koruma seviyesi EPL-c
olan Zone 2 tehlike alanlarnda snrlama getirilme-
1.7.8 ULTRASONK SESE KARI
mektedir. Alminyum alaml bir ok exproof alet
ALINACAK TEDBRLER mevcuttur. Bu aletlerin ou zone 2 ortamlar iin
imal edilmitir. Madenler ve Zon 0 ve Zon 1 ortam-
IEC 60079-14 e gre tesis kurarken IEC 60079-0 da larda saf alminyumdan mamul alet kullanlmas
n grlen ve tm exproof aletleri kapsayan yasaktr. Ksa ve z olarak hafif metal hi tercih
hususlara dikkat edilmeli ve bunlara gre tedbir edilmemelidir
alnmaldr.
Ultrasonik ses dalgas yayan aletler de elektrikli

1.7.10 HAREKETL ve TAINABLR
aletlerde olduu gibi, ayn ekilde tehlike
yaratmaktadr. Dorudan tehlikeli ortamda bulunan veya KIISEL ALETLER
ultrasonik aletlerin uygunluk sertifikalar bulunmak
zorundadr. Tehlikeli blgenin dnda bulunup da Bu konu, tehlikeli ortamlarda alanlarca sorulan
tehlikeli alana ses yayan aletler de ise dikkatle sorularn banda gelmekte ve ok sk sorulmakta-
davranlmal ve bunlarn tehlikeli alana yaydklar dr. Kaynak motoru, kaynak trafosu, kompresr,
enerji seviyeleri aada tabloda verilen deerleri forklift, kaldrma kova veya asansrleri ve saire
amamaldr. gibi hareketli makineler, srekli veya belli aralklar
ile patlayc ortamda kullanlyorlar ise bu tip
Aralklarla makinelerin exproof ve kullanlan ortamn tehlike
Srekli dalga
EKPMAN GRUBU
yayma
(puls) dalga seviyesine (EPL a.b.c gibi) uygun olmalar gerekir.
yayma EPL-c veya ATEX e gre kategori 3 seviyesindeki
Tm gruplar
Ga, Gb, Gc (IIa, IIb, IIc) 0,1 W/cm2 ve 0,1 W/cm2 ve 2
bir forkliftin EPL-b veya EPL-a alanlarda kullanl-
Da, Db, Dc (IIa, IIIb, 10 MHz mJ/cm2 mas yasaktr ve risk iermektedir. ATEX e gre
IIIc) kategori 3 seviyesinde exproof alet retmek ve
belgelendirmek ok basittir. Kategori 1 veya 2 iin
Onanm bir kurulutan sertifika alnmas gerekir
1.7.9 HAFF METALLERN ki, bu ilem hem pahall ve hem de zaman alcdr.
KULLANILMASI Kategori 3 alet iin ise reticinin bir yaz (dekle-
rasyon) vermesi yeterli olmaktadr. Forkliftlerde
IEC 60079-0 da hafif metallerin exproof aletlerde ok rastlanan bu konu kullanclar yanltmaktadr.
kullanm ile ilgili kstlayc maddeler bulunmak- retici ve satc firmalar i yeri sahiplerinin bilgi-
tadr. Bu veriler patlayc ortamlarda bulunan yap sizliini kullanmakta ve haksz kazan salamakta-
ve yap paralar iin de geerlidir. Patlayc drlar. Kullanc exproof mu exproof diye mal
ortamlarda aadaki tabloda verilen deerleri aan satn almakta ve hangi exproof sorusunu
hafif metal alamlarnn kullanlmas tehlike sormamaktadr. Ticari kazan hrs dolays ile bu
yaratmaktadr. nk hafif metaller srtnme ile gibi hatalara ok sk rastlanmaktadr.
kolayca kvlcm retebilmektedir.
Hareketli malzemelerin zel nlem ile geici olarak
kullanlmas iin exproof olmalarna gerek olmaya-
Tablo: Hafif metal alamlarn snr deerleri (arla gre) bilir. Ynetmelik ve usullere uyan byk kurulu-
den fazla (ktle itibar ile) lara geici alma iin i gvenlii tekilatndan
%15 alminyum + magnezyum + yazl msaade alnr ve geici alma belgelen-
Grup I titanyum + zirkonyum veya dirilir. Gerekiyor ise retim durdurulur. retimi
den fazla magnezyum +
%7.5
titanyum + zirkonyum
durdurmadan veya i gvenlii tekilatndan
% 10 Al, +Mg, +Ti, +Zr msaade almadan belli aralklarla (rutin olarak)
Ga
% 7,5 Mg, +Ti, +Zr, yaplan alma ve faaliyetler geici kabul edilmez.
BLDRLER KTABI
Grup II
Gb % 7.5 Mg, +Ti, +Zr , Al ye snr yok rnein, tozlu sahaya girip kan forkliftler, tanan
Snrlama yok, yalnz fan kanat uzatma kablolar (fi-prizler), elektrik tesisatnda
Gc ve kapak gibi arpma ihtimali
olan yerler Ga gibi yaplan kontroller gibi. Arzalanan bir kabloya
Da % 7,5 Mg, +Ti, +Zr izolasyon testi yaplmas, tehlikeli sahada geici
Grup III
Db % 7,5 Mg, Ti, Zr kaynak yaplmas ve bu kaynak iin kullanlan
129
aletlerin exproof olmalarna gerek yoktur. Sk sk Tozlu ortam var ise toz filmi veya toz bulutunun
tamirat yapan byk kurulular insan faktrn en minimum patlama scaklklar ile ateleme
aza indirmek ve fazla risk almamak iin geici enerjileri.
tamirat almalarnda dahi zel imal edilmi ex- Harici etkiler ve ortam scaklklar
proof tamir bakm malzemeleri kullanmaktadrlar.
alanlarn beraberinde tadklar ve exproof 1.8.2 TEHLKEL BLGE, KORUMA

sahada sk sk kullandklar el aletlerinin dahi
exproof olmas istenmektedir. Genel istek bu
SEVYES ve KORUMA TPNE ve
yndedir. Fakat baz aletlerin exproof olmalar ALET GRUBUNA GRE SEM
kullanmlarn gletirmektedir. rnein elektrikli
matkap veya bireyizin exproof olann arlk Tehlikeli blge tanmlamas (zon tarifleri) patlayc
dolays ile elde kullanmak mmkn deildir. ortamlarn en nemli ve en hassas noktasdr. Yaa-
Kaynak makinelerinin exproof olmalarnn pek nan patlamalarn byk ounluu insan hatasndan
fazla anlam yoktur. nk kaynak olay zaten arkl sonra yanl blge tanmlamalarndan kaynaklan-
alma olduu iin zel nlem alnmas gerekir. maktadr. Tehlikeli blge tarifi IEC 60079-10a
zolasyon test cihazlarnda exproof olanlar var ise gre ve konuyu ok iyi bilen uzmanlarca
de yksek gerilim vermeden yaltm testi yapmak yaplmaldr. Yazmz kapsamnda olmad iin
imkanszdr. Bu gibi durumlarda zel nlem aln- konunun detayna girilmeyecektir.
mas arttr. Elektrikli multimetrelerin kendinden
emniyetli devrelerde kullanlan exproof olabilir. Aadaki tabloda hangi tehlike blgelerinde, hangi
nk kendinden emniyetli aletler elektrikleri koruma seviyesindeki aletlerin kullanlaca gtse-
kesilmeden tamir edilebilmekte kapaklar rilmitir. IEC de kategori tabiri bulunmamaktadr.
alabilmektedir. Tabloda hem ATEX ve hem de IEC ye gre zone
ve EPL tabirlerine yer verilmitir.
Ska sorular sorulardan biri de kiilerin zerlerinde
tadklar cep telefonu ve kol saatleri zerinedir.
Kol saatleri dk gerilim ile almalarna ramen
tehlikesiz denilemez. Ancak mekanik saatler tehli-
kesiz kabul edilmektedir. Tehlikeli ortamlarda
alanlar exproof cep telefonu ve exproof kol saati
kullanmal veya parlayc ortamlara giri klarn-
da bu gibi aletlerini yanlarnda tamamaldrlar.
zel alma (HOT WORK) msaadesi ve bu gibi EPL: Ekipman koruma seviyesi G= gas, D= Dust.
durumlarda yaplmas gerekenlerin banda gaz 2010 sonras tozlar Grup III olarak karmza
veya buharn srekli llerek takip edilmesi ve kmaya balamtr ve alt gruba ayrlmaktadr.
tehlike durumunda almann durdurulmas Grup III A = letken tozlar, Grup III B = Yaltkan
gerekir. tozlar ve Grup III C = liftler
Koruma seviyeleri ile alet tipleri arasndaki iliki

1.8.0 ALET SEM aadaki tabloda grlmektedir. Bilindii gibi her
1.8.1 GEREKL N BLGLER alet, her istenilen koruma seviyesine gre imal
edilememektedir. rnein kategori 1 de veya IEC
Patlayc ortamlarda kullanlacak elektrikli aletlerin ye gre EPL-a da ancak kendinden emniyetli Ex-i
seimi iin aadaki bilgilerin elde olmas gerekir. veya Ex-m tipi korunmu aletler retilebilmektedir.
zellikle yeni planlanan tesislerde bu bilgiler
olmadan tasarm yaplamaz.
Tehlikeli blgelerin tanmlanmas, risk analizi

ve bu analizin tesis teknik resimlerine ilenmi
ve varsa i gvenliince onaylanm kopyas.
Kullanlacak aletlerin koruma seviyeleri,
kategorileri veya EPL seviyeleri
Tehlikeli blgelerin gaz veya toz gruplar, II A,
1.8.3 GAZ, BUHAR veya TOZUN
BLDRLER KTABI
II B, II C veya III A, III B, III C gibi. ATELEME SICAKLII ve ORTAM

Tehlikeli blgede msaade edilen en yksek alet SICAKLIININ DKKATTE
d yzey scakl, dier bir sz ile aletlerin s ALINMASI
snf, T1- T6 gibi
130
Risk analizinde belirtilen gaz, buhar veya tozun 320 0C dir . %25 emniyet faktr ile 240 0C
azami statik patlama scaklna uygun cihaz bulunur. 5 mm kmr tabakas oluabilecei var
seilmelidir. Aletlerin etiketindeki T1- T6 gibi s saymna gre bulunan statik patlama scaklk 200
0
gruplar risk analizinde belirtilen deerlere uygun C dir. Buradan kan sonu, grizulu maden ocak-
olmak zorundadr. larnda kullanlan aletlerin s gruplarnn T3 olmas
gerektiidir. Grizu gaznn statik patlama scakl
Cihazlarn bulunduklar ortam scaklklar da 600 0C dir. %25 emniyet pay ile 450 0C bulun-
nemlidir. Aletlerin etiketinde belirtilmemi ise, o maktadr ki, T1 s grubu yeterli olmasna ramen
aletin alma ortam scakl -200C - + 400C kmr tozu dolays ile 200 0C alnmaktadr. Grup I
demektir. Farkl scaklklar etikette belirtilmek madenler iin IEC60079-0 madde 5.3.2.1 kmr
zorundadr. Proses veya IR (kzl tesi) nlar tozu iin 150 0C snrn art komaktadr.
dolays ile yzey scaklklarnda artma ihtimali var
ise tedbir alnmal veya ikaz levhalar konulmaldr. IEC 60079-14 madde 5.6.3 de toz kalnlklar ve
scaklk belirlenmeleri ile ilgili detayl bilgi ve
Kablo rekorlarnda genelde s gruplar belirtme grafikler verilmektedir. Bu veriler uygulamaya
imkan yoktur. Rekorlar normalde -200C - +800C ye ynelik bir standarttan ziyade akademik bir
dayankl imal edilmektedir. Daha yksek almay hatrlatmaktadr. Pratikte bu kadar detay
scaklklar iin hem kablo ve hem de balk (rekor) bilmek her zaman mmkn olamamaktadr. En kt
uygun seilmelidir. hale gre hesap yaplr ise, s grubu ok aalara
T6 ya (85 0C ye) kadar dmektedir. Bu kadar ince
Patlayc ortamlarda kullanlacak aletlerin s grup- l ve hesaplar her firma yapmamaktadr. Ayrca
lar seiminde aadaki tablodaki verilere dikkat her sertifika veren laboratuar da bu kadar detay
edilmeli ve tabloda gsterildii gibi dk s grup- lecek kapasitede deildir ve ou da fazla
larnn yksek gruplar kapsad unutulmamaldr. uramadan sertifika vermektedirler. Bu nedenle
kullanlan exproof aletlerin kendi kalitelerinin yan
Tanmlanan scaklk Patlama Msaade edilen sra hangi kurululardan sertifika aldklar da nem
scakl s grubu kazanmaktadr. Gvenilir sertifika veren kurulu
Risk analizinde dolays Gaz, buhar Kullanlacak
ile tehlikeli blge veya tozun exproof aletlerde says bir elin parmak says kadar dahi deildir.
tanmlamasnda n statik msaade edilen
grler azami exproof patlama s gruplar
alet d yzey scakl ve scakl
scaklk snf (grubu)
2.0. ELEKTRK TESSNDE
T1 > 450 0C T1 T2, T3, T4, ALINACAK KORUMA
T5,T6
T2 > 300 0C T2, T3, T4,
T5,T6 2.1 Genel
T3 > 200 0C T3, T4, T5,T6
T4 > 135 0C T4, T5,T6 Yazmzn ilk banda bahsettiimiz ebeke dizayn
T5 > 100 0C T5,T6 IEC 60079-14 madde 7 de ele alnmakta olup, bura-
T6 > 85 0C T6
da baz spesifik konulara deinilecektir. Paklayc
ortam dnda normal sahalardaki elektrik tesislerin-
de ne gibi nlemler alnyor ise ayns patlayc
1.8.4 TOZLAR ortamlarda da uygulanmaktadr. Elektrik i tesisat
ve YG ynetmelikleri bu sahalar iin de geerlidir.
Tozlar aletlerin zerini bir film tabakas gibi kapla-
dklarndan retilen scakln dar atlmasna Arza durumunda kendiliinden tekrar kapanan
mani olmaktadrlar. Tozlu ortamlarda kullanlan tesisattan kanlmaktadr ki, bu tip uygulama YG
aletlerin dayandklar maksimum statik patlama kesicilerde grlmekte olup, patlayc ortamlarda
scaklklar iki farkl metotla belirlenmekte olup, sz konusu olamaz. Faz kayplarnda motorlarda
sz konusu bu metotlar IEC 61241-2-1 de (60079- ar snma ihtimali olduundan, patlayc ortamda
31 de) yazldr. Metot A da 5 mm, metot B de ise alan elektrikli aletlerde faz korumas mecburidir.
12.5 mm kalnlnda toz tabakas ile deney yaplr. Faz kaybnda veya fazlar aras gerilim fark %10
zerinde gerilim kaybnda elektrik kesilecek ekilde
Toz tabakasnn scakl ile toz bulutunun patlama tasarm yaplmal veya gerilim kaybn nleyecek
scakl ayn deildir. Toz bulutu ortamnda aletin UPS (kesintisiz g kayna) veya otomatik
d yzey scakl daha yksek olabilir, nk reglasyon benzeri nlemler alnmaldr.
snn dar atlmasna engel olan bir toz tabakas
BLDRLER KTABI
yoktur. Patlayc ortamlarda kullanlan aletlerin s

gruplar toz tabakasna gre belirlenmekle birlikte, 2.2 ELEKTRK MOTORLARI
belirlenen s grubu (azami d yzey scakl) toz
bulutunun patlama scaklnn 2/3 n amamal- Patlayc ortamlarda kullanlan elektrik motorlar
dr. rnein kmr tozunun statik patlama scakl bilinen ekilde korunmas gerekir iken standart
131
koyucu koruma yntemini detaylca aklam ve yerletirilmekte ve her hangi bir ar akm
bunun dna klmasn yasaklamtr. Motorlarda durumunda primerdeki YG kesicisine ama sinyali
ekilde koruma istenmektedir. verilmektedir. Ayn yntem TEDA tarafndan da
uygulanmaktadr. nk byk trafolarn AG
a) Akma bal alan termikler ile koruma: Bu kesicileri trafodan pahalldr. Bu durumda trafonun
maksat ile kullanlan termik rleler ayarlanan yanmas dahi gze alnmaktadr.
anma akmnn 1.05 misli ile 1.2 kat arasnda
devreyi 2 saat iersinde amaldr. Yani termik 2.4 DRENL ISITICILAR
karakteristii bu zellikte olmaldr. Termik
ayar, hibir zaman 1 i, anma akm deerini Direnli stclar ar akm korumalarna ilaveten
amamaldr. toprak arza ve toprak kaa akmlarna kar
aadaki ekillerde korunmaldrlar
Patlayc ortam dndaki kullanmlarda termik ayar,
motor akmnn 1.2 misline kadar getirilebilmekte- a) TT ve TN-S ebekelerde artk akm anahtar
dir. Buradan kan sonu: patlayc ortamlarda (RCD) kullanlmaldr. Kullanlan anahtarlarn
nominal akmnn stn ayara izin yoktur kaak deeri 100 mA den fazla olamaz.
Tercihen 30 mA olmaldr. Bu demektir ki,
b) Termistr ile koruma: Motor kurumann ikinci sanayi ve konutlarda kullanlan 300 mAlik
yntemi ise, motor sarglarna yerletirilen RCD kullanlamaz. Kaak akm deeri 30 mA
termik elemanlar ile scakln llerek ar den en fazla 100 mAe karlabilir.
snma durumlarnda motorun durdurulmasdr. b) Ntr izoleli IT ebekelerdi ar akm koruma-
sna ilaveten izolasyon izleme cihaz da
Bizce hem termik ve hem de termistr yntem kullanlmaldr. zolasyon izleme cihazlar
birlikte kullanlmaldr. Zaten Ex-e tipi korunan izolasyon deeri 50 /V deerinin altna
motorlarda termik korumann yan sra termokupol dtnde elektrii kesilmelidir. Buradan
veya termistrler ile s lm ve sarg scakl kan anlam, 400 Volt ebekede izolasyon
arttnda motorun durdurulmas arttr. Gnmz- direnci (400x50=20.000) 20 k deerinin altna
de kk-byk her motorun stator sarglarna dtnde elektriin kesilmesi zorunluluudur.
termistr yerletirilmektedir. Kullanc detaydan
kand iir ou kez motor klemensindeki Eer stclar pano ve motor gvdeleri gibi su
termistr ucunu kullanmamaktadr. youmasna kar kullanlyor ise izolasyon izleme
cihazna gerek grlmemektedir. Direnli stclar
c) Faz korumas: Motorlar iki faza kaldnda ar ar d yzey ssna kar korunmaldrlar. nk
snmalara neden olduundan, exproof motorlar- exproof ortamlarda d yzey ss snrldr. Bu
da faz korumas tavsiye edilir. Ex-e tipi ilem:
motorlarda e-tipi korumann yaps icab faz
korumas mecburidir. Istc cihazn veya bitiik evresinin scakl
evre scakl ve ilaveten cihazn bir veya
Sanayi kullanmlarnda ihmal edilen termistr ve daha fazla dier parametresi
faz korumasnn exproof alanlarda zorunlu olduu Scaklk dnda cihazn iki veya daha fazla
unutulmamaldr. dier parametresi (deikeni)
llerek yaplr. Dier parametre denince, seviye,
2.3 TRAFOLAR ak, elektrik akm, tketilen g akla gelmektedir.
G transformatrlerinin maden dndaki sanayi Her stc cihaz bamsz almal ve elektrii ya
kollarndaki patlayc ortamlarda kullanlmas sz dorudan veya dolayl olarak kesilebilmelidir. Bu
konusu deildir. Baz hallerde kk gl tip cihazlarn elektrii kesildiinde tekrar kendi-
trafolarn kullanm zorunlu olabilir. Bu durumda liinden devreye girmemeli, bir alan tarafndan
trafonun kendisi exproof olmak zorundadr. IEC manuel olarak devreye alnmaldr ki, olay alan-
60079-14 trafolarn sekonder tarafndaki ksa devre larca grlebilsin.
akmna kar korunmasn istemektedir ki, bilinen
sanayi tip korumalardan fark yoktur. Korumann
primerde mi, yoksa sekonderde mi olaca 2.5.0 KABLO SSTEMLER
konusunda her hangi bir tavsiye veya art
bulunmamaktadr.
2.5.1 ALMNYUM KABLO ve
BLDRLER KTABI
Madenlerde kullanlan trafolarn ou primerden LETKENLER

korunmaktadr. Bunun nedeni kesicilerin byk
oluu ve trafonun naklinin imkansz hale Patlayc ortamlarda alminyum iletkenli kablolar
gelmesidir. Sekondere akm alglayc rleler kullanlyor ise, balama elemanlar da alminyum
132
olmak zorundadr. Alminyum ile bakrn bir alnmas sz konusu deildir. Ancak ortam
birlerine baland yerlerde zel malzeme scaklklar 60-70 0Cyi aan hallerde zel tedbir
kullanlmas gerektii unutulmamaldr. Patlayc alnmas gndeme gelebilir.
ortamlarda kullanlan alminyum kablo kesiti 16
mm2 den kk olamaz. Trkiyede geerli elektrik Trkiye Takmr Kurumunun zel artname ile
i tesisler ynetmelii konutlarda kullanlan alev szmaz kablo ad altnda temin ettii kablolar
kablolar aydnlatmada 1.5 mm2 priz ve motor sanki genel geerlilii olan antigiruzu veya exproof
devrelerinde 2.5 mm2 ile kstlamakta, alminyum- kablolar imi gibi alglanmakta ve baz yetkililerce
dan sz etmemektedir. Ayn ynetmelik yap zel madenler de ayn cins kablolar kullanmaya
balantlarnda yani binalarn dardan elektrikle zorlanmaktadr. Unutulmamaldr ki alev szmaz
beslenmelerinde en az 6 mm2 Cu veya 10 mm2 Al veya exproof kablo ad altnda sertifikal bir kablo
iletken veya kablodan sz etmektedir. Piyasada 10 Dnyann hibir lkesinde mevcut deildir. Aletler-
mm2 den kk kesitli alminyum iletkene de olduu gibi rnein exproof motor benzeri
rastlanmamaktadr. ticari piyasada exproof kablo satlmamaktadr.
Dier bir sz ile kablolar ATEX kapsamnda
Alminyumun patlayc ortamlarda kullanlmas deildir ve AT tip testi sertifikasna sahip olmak
yasak olmasna ramen kablolarda bir kstlama zorunda deillerdir.
getirilmemektedir. Kablolarn d yzeylerinin
plastik bir klf ile kapl olmalar darbelerde ark
karmalarn nlemektedir. Bu nedenle alminyum 2.6.1 SABT TESSAT KABLOLARI
kablolara msaade edilmi olabilir.
Patlayc ortamlarda kullanlan sabit tesisat
Alminyum kablo veya iletkenlerin kendinden kablolar altklar evre koullarna uygun olmal
emniyetli devrelerde (KE) kullanlmas yasaktr. ve bulunduklar ortamn fiziksel ve kimyasal
Bunun nedeni KE devrelerin ak olabilmeleri ve artlarna dayankl tipten seilmelidir. Bu
KE cihazlarn zone 0 gibi ok tehlikeli ortamlarda maksatla, izolasyon maddesi olarak termoplastik,
bulunuyor olmalardr. termoset veya elastomer malzeler kullanlr.
Kablolar dzgn dairesel kesitli, dolgu ve yatak
maddesi haddeden geirilmi (extruded) skk
2.5.2 BAKIR KABLOLAR olmal ve nem tutucu (higroskopik) malzeme
kullanlmamaldr. Burada bilinen kablo trlerinde
Kablolar patlayc ortamlarda alanlar ok kullanlan plastik malzemelerin (elastomer,
ilgilendirmekte ve bu konuda exproof veya alev termoplastik ve termoset) hemen tamam saylm
szmaz kablo olur mu olmaz m gibi sorular olup, buna gre kullanlan malzeme asndan
fazlaca gndeme gelmektedir. ncelikle IEC yasak olan bir kablo cinsi yoktur denilebilir.
60079-14n madenleri, dolays ile grup I Yalnzca mineral izoleli kablolarn elik zrhl
ekipmanlar kapsamad unutulmamaldr. olmas istenmektedir. Mineral izoleli kablolar
denilince bu gn kullanlmayan yal kat izoleli
IEC 60079-14, abuk anan tip olarak bilinen kablolar akla gelmektedir.
dk uzama mukavemetli kablolarn exproof
alanda kullanlmasn yasaklamaktadr. Bu tip Patlayc ortamda bulunan cihaz kendi almas
kablolar boru (condiut) iersinde kullanlmasna veya bulunduu ortam dolays ile geni aralkl bir
msaade edilmektedir. Standart koyucu elik zrhl sl deiime uruyor ise, zaman iersinde kablo
kablodan sz etmemekte, darbelere ve ortamn damarlar arasndaki klcal boluklardan nem yr-
fiziksel ve kimyasal artlarna uyum ve dayankllk yerek elektrikli cihazn iersine su olarak girebil-
istemektedir. mektedir. Bu gibi ortamlar bir nevi pompa gibi
almaktadr. Ayrca bu gibi klcal kablo boluklar
Kablolarn d yzey scaklklar ile i iletken bakr nemden ziyade patlayc gaz veya buharn elektrikli
scaklklar ayn ey deildir ve farkl fiziksel alet iersindeki kvlcml ortama girmesi ve
verileri ifade etmektedirler. Bu nedenle kablolarn patlamaya neden olmas olasdr. zellikle temiz
dayanaca azami scaklk ile d yzey scaklklar blgede bulunan kumanda odas gibi, patlayc
bir birine kartrlmamaldr. Standart kablolar ortama onlarca kablo ile bal olan odalar, patlayc
700C scakla dayanacak ekilde imal edilirler ki, ortam haline gelebilmektedir. rnein temiz
bu deer i iletken bakrn hararet seviyesini blgeden ZONE 0 ortamnda bulana sensr
vermektedir. Bu durumda kablolarn d yzey dedektr gibi l aletlerine uzanan kablolar uygun
scaklnn ancak T6 = 85 0Cde sorun olma
BLDRLER KTABI
seilmez ise, ZONE 0daki patlayc gazn kumanda

ihtimali bulunmaktadr ki, T6 s grubu ortamlarda odasna girmesi ve tehlike yaratmas olasdr.
dikkate alnarak durumlar irdelenmelidir. Normal
ortam scaklklarnda (40 0C) ii 70 0C ye kadar
snan bir kablonun sorun olmas ve zel tedbir
133
2.7 KABLO BALIKLARI,

REKORLAR
Kablolarn cihazlara balanmasnda istenen en
nemli zellik her hangi bir ekilde ekildiklerinde
akm ileten canl ksma ekme yknn aktarlma-
masdr. Her kablo ve kablo rekoru bu zellie
2.6.2 HAREKETL TESSAT
sahip deildir. Her ne kadar d grnleri normal
KABLOLARI rekorlar ile ayn ise de, exproof aletlerde kullanlan
rekorlar farkldr. Kablo balklarnn imalat ve
Hareketli ve tanabilir elektrikli aletlerin kablolar testleri ile ilgili IEC 60079-0 madde 16.3 ve ek-A
poliklorofren veya benzeri sentetik elastomer mal- da 7 sayfay aan izahat bulunmaktadr ve bu
zemeden olmaldr. Ksaca srtnmeye dayankl izahatlar tavsiye deil zorunlu uyum niteliindedir.
kauuk kablolar kullanlmas zorunludur. letkenler
ince ok telli esnek yapya sahip olmal ve 1 mm2 Kablolarn yapsna gre farkl rekorlar
kesitten kk olmamaldr. Eer koruyucu olarak kullanlmaktadr. Zrhl kablolarda paslanmaz
bir damar gerekiyor ise bu damar ayr renkte (sar- elikten veya pirinten mamul balklar tatbik
yeil) izole edilmeli ve dier faz damarlar ile ayn edilirken, zrhsz kablolarda plastik rekorlar
izolasyon emberi iersinde bulunmaldr. Yani uygulanmaktadr. Metal rekorlar kablonun ekme
kablonun dnda koruma maksad ile ayrca bir ykn zrha bindirecek ekilde tasarlanmtr.
damar ekilmemelidir. Eer kablonun dnda zrh Zrhsz kablolarda lastik conta, kelepe veya dolgu
veya metal rg koruyucu var ise bu rg yalnz maddesi gibi deiik yntemler ile ekme yk
bana koruyucu iletken olarak kullanlamaz. kablo klfna iletilmeye allmakta ve ekme
yk srtnme ile yenilmeye allmaktadr. Bu
Topraa kar gerilimi en fazla 250 Volt ve ektii ekme yknn ne kadar olaca rekor ile kabloyu
akm da 6 amperi gemeyen seyyar aletlerde tutan ksmn ne kadar yke dayanaca ve nasl test
kullanlan kablolar: edilecei IEC 60079-0 ek-A da yazldr ve
aadaki tabloda zetlenmitir.
- Sradan klorofren veya edeeri sentetik
elastomer
- Sradan lastik (kauuk) kapl veya
- Edeeri robust dayankl yapda KABLO REKORLARI TEST
alabilmektedir. Contal veya kelepeli plastik rekorlara 6 saat ekme deneyi
ekme
Kablo Ortam Kablo
Bu tip kablolara kk seyyar aletlerde msaade yaps
kuvveti.
scakl scakl
Uzama
ediliyor ise de, el lambas, ayak pedal, varil Newton
20xkablo
pompalar gibi yksek ekme mukavemeti Yuvarlak
ap (mm)
20 0C 75 0C 6 mm
gerektiren yelerde kullanlmalar sakncaldr. 6x kablo
Yass 20 0C 75 0C 6 mm
ap (mm)
plak iletkenler haberleme maksad ile de olsalar Zrhl kablolar iin metal rekorlar
Zrhl 80xkablo Sfr, grup I
ve zerlerinde ok kk gerilim tasalar dahi, 20 0C 75 0C
kablo ap (mm) ekipmanlar
patlayc ortamdan gei yapmalar sakncaldr. Zrhl 20xkablo 0 0 Sfr, Grup
Byle bir gei zorunlu ise iletkenin patlayc ortam 20 C 75 C
kablo ap (mm) II ve III
blm izoleli olmak zorundadr. Patlayc
ortamlarn yanndan veya zerlerinden geen plak Plastik rekorlar 20 0C ortam scaklnda en az 6
hava hatlar bu kapsamda deildir. saat sre ile ekme dayanm testine tabi tutulurlar.
6 saatlik deney sonucunda kablo 6 mm den fazla
Alev ilerletme ynnden kablolar IEC 60332-1-2 kaym olmamaldr. Kablonun scakl ve
ye uygun olmak zorundadrlar. Bu standart dikey baland nite ve dolays ile rekorun kendi
yangnlarla ilgili deney yntemlerini iermekte ve scakl 75 0C de olmaldr. 75 0C ortam deil
yangn ilerletmeme asndan ise IEC 60695-4 e servis yan alma scakldr. Byle bir scaklkta
atfta bulunmaktadr. Ksaca patlayc ortamlarda 16 mm apl bir kablonun 6 saat sre ile dayanmas
kullanlan kablolar ALEV LERLETMEYEN ve gereken ekme kuvveti yuvarlak kablolarda 320 N
yandklarnda snen cinsten olmak zorundadr. (yaklak 32 kg kuvvet) yass kablolarda ise 96 N
zetlersek exproof ortamlarda kullanlan (yaklak 10 kg kuvvet) kadardr. Yass kablolar
BLDRLER KTABI
kablolarda istenen darbelere dayankllk ve alevi kolayca yerinden ekilemedikleri iin standart
ilerletmeme artndan ibarettir. Bu art da en iyi koyucu avantaj tanm ve 20 kat yerine 6 kat
karlayan elik tel zrhl halojensiz kablolardr. kuvvetle yetinmitir.
134
Basit contal rekorlarn bu ekme kuvvetine basnca tabi tutulurken division sisteminde 4 misli
dayanmas mmkn deildir. Kelepe ile basnca dayanm istenmektedir. rnein hidrojenin
tutturularak kaymalar nlenmelidir. malat rettii basn 8 atmosfer kadardr. 1.5 kat 12
kataloglarna bakldnda kelepeli ve kelepesiz atmosfer yaparken 4 kat 32 atmosferi gemektedir.
rekor seenekleri grlecektir Bu nedenle ABD yapm exproof aletler ok daha
iri ve csselidirler.
Grup I, yani maden ocaklarnda kullanlan elik
zrhl kablolara taklan metal rekorlar aplarnn 80
misli bir yk ile ekme deneyine alnrken, Grup II
ortamlarda kullanlan metal rekorlar aplarnn 20
misli ykte ekme deneyine tabi tutulmaktadrlar.
rnein madenlerde kullanlan 24 mm apl bir
sinyal kablosunun 1920 yani yaklak 2 kN (200
kg) yke dayanmas gerekirken, ayn kablonun grup
II ortamlarda 480 N yaklak 0.5 kN ( 50 kg) yke
dayanmas yeterli kabul edilmektedir. Buradan
kan sonu madenlerde kullanlan kablolarn IEC 60079-14 condiut uygulamasna kar
zhlarnn ve balant rekorlarnn daha dayankl kmamakta, uyguland takdirde uyulmas
olmas zorunluluudur. Ayrca grup I rekorlar ile gereken asgari koullar belirtmektedir. Bu konuda
grup II rekorlarn bu nedenlerle farkl olduklar ve IEC iersinde almalar mevcuttur. IEC 60079-14
grup II rekorlarn madenlerde kullanlmayaca borularn dayanaca basnlar hakknda bir
hususu unutulmamaldr. snrlama getirmemektedir. nk borularn
patlayc ortamlara giri ve k noktalarnda bir
Plastik rekorlarda olduu gibi metal rekorlar da komput ile kapatlmasn istemektedir. Ayrca alet
ekme deneyine tabi tutulacaklar fakat 20 veya 6 giri ve klarna da durdurucu boru elemanlar
misli yk ile 2 saat ekildiklerinde hibir kayma konularak dkm reine ile doldurulmalar arttir.
grlmeyecektir. nk elik zrha gemeli olan Bu durumda borular iersinde patlayc gazn
rekorun zrh uzamad srece kayma ans yoktur. yrme ans yoktur ve ayrca patlama durumunda
Rekorlarn su ve toza kar IP koruma seviyeleri boru iersinde arka arkaya olabilecek patlamalar ile
Grup I ve II iin en az IP 54, tozlar iin de en az IP basn artma (pressure pilling) ihtimali de ortadan
63 olmalar gerekmektedir. kalkmaktadr.
2.8 BORULU SSTEMLER, CONDUIT

Kablolu sistem ile ABD de uygulanan klasik borulu
sistem arasnda temel dce farkllklar bulun-
maktadr. Avrupa anlay exproof zelliini alette
bireysel olarak arar iken, klasik ABD uygulamasn-
da exeproofluk tesisin tamamnda aranmaktadr.
Patlayc ortam bulunduran bir tesis bir btn
olarak ele alnmakta ve ona gre uygunluk belgesi Kablolarn soumas ve kan enerjinin darya
verilmektedir. Aslnda hi de yanl bir dnce atlmas iin borularn tamamen kablo ile doldu-
deildir. Uygulama asndan zor ve maliyeti rulmas kabul edilmemekte ve %40 boluk
yksek olduu iin Avrupa uygulamas ABD yi braklmas istenmektedir. Uzun mesafe borularda
bastrm ve kuzey Amerika lkeleri de exproof su girmesine kar drenaj aklklar istenmektedir.
tesislerindeki aletleri bireysel (mnferit) ele almaya Borular paslanma ihtimali olan bir ortamda ise
balamlardr. Avrupa uygulamasnda exproof nlem alnmal veya paslanmaz boru kullanlmal-
aletin iersine kullancnn mdahale etmesi dr. Plastik borular condiut olarak kabul grmekte-
istenmemektedir. Klasik ABD uygulamasnda ise dir. nk kablo kendisi zaten plastikten
aletlere kullanc mdahale edebilmektedir. Bunun mamuldr, zerine ikinci bir plastik koruyucu
iindir ki ABD elektrik motorlarnn klemensleri geirmenin bir anlam yoktur.
yoktur, motor sarg ular aktadr. Kesicilerinde
de terminal kutusu yapmaya gerek duymamak- Condiut toprak iletkeni olarak kullanlyor ise
tadrlar. nk boru ile sabit balant yaplmak- iletimin devamllna dikkat edilmeli ve vidal
tadr. Kullanlan burular ise basnca dayankl zel balantlarda gerekli nlemler alnmaldr.
imalat borulardr. Klasik ABD uygulamasnn bir
BLDRLER KTABI
zellii de exproof alet ve conduitlarn statik basn Durdurucularn doldurulmas ile ilgili bir fikir
deneylerinde emniyet katsaysn 4 olarak vermesi iin ekil N-11 de doldurma ilemi
alnmalardr. IEC uygulamasnda Ex-d tipi aletler resmedilmi ve ayrca resim N-12 de borudan kablo
patlamada meydana gelen basncn 1.5 misli statik
135
geii ile durdurucularn i yapsn anlamak iin

bir kesit resmi verilmitir.
Kablo rekorlar ile ilgili bir bilgi vermesi maksad

ile ekil N-13a ve N-13b de zrhl ve zrhsz
kablolara yerletirilen rekorlarn kesitleri kabaca
resmedilmitir.
2.9.1 KABLO EKLER

Patlayc ortamlarda kablolara ek yaplmas arzu
edilen bir uygulama deildir. Mecburi durumlarda
exproof ek eleman kullanlmas zorunludur. Eer
ek yerindeki kablonun mekanik zorlamalara maruz
kalmas sz konusu deil ise epoksi reine veya
zel bir komput ile kapatlarak eklenmeleri kabul
edilebilir. Kullanlan reinenin alevi ilerletmeyen
cinsten olmas yeterlidir.
2.9 TESSTE DKKAT EDLECEK
Kablolar tehlikeli blgeleri ayran duvarlardan
ZEL NOKTALAR geiyor ise gei iin alan delik uygun bir ekilde
har veya benzeri bir madde ile kapatlmaldr.
Boru, kablo ve saire gibi patlayc ortamdan transit
Kablo geileri iin boru, hortum, kanal, ukur ve
geen tesisler getikleri patlayc ortamn kural-
saire kullanlyor ise patlayc ortamn yaylmasn
larna uyacaklardr. rnein temiz ortamdan gelip
nlemek iin tedbir alnmal ve borular tkanmal
patlayc ortamn iersinden geerek baka bir temiz
veya ukurlar kum ile doldurulmaldr.
ortama giden kablo exproof zelliine sahip olmak
zorundadr. Kablonun o tesise ait olmay muaflk
Kablo gzergahlar seilirken, zerlerinde toz
getirmez,
toplamamasna dikkat edilmeli ve tozsuz araziden
ekilmesine zen gsterilmelidir.
ok damarl ince telli kablolar pabu veya yksk
ile birletirilerek ince tellerin dalmas nlen-
melidir. Yalnzca lehim yntemi ile ince tellerin 3.0 KORUMA TPLERNE GRE
dalmasn nlemek yeterli kabul edilmemektedir. ALINACAK ZEL NLEMLER
.
3.1 Ex-d TP KORUNMU
Kullanlmayan kablo ular boa sallanmamal, bo ALETLERDE ALINACAK
ular ya bo terminale skl olarak braklmal veya LAVE TEDBRLER
uygun bir ekilde izole edilmelidir. Elektrikli aletler
zerinde kullanlmayan kablo girileri var ise uygun
Ex-d tipi aletlerde yaplan en nemli hatalarn
tapalar ile kapatlmaldr. Bu tapalar da rekorlarda
banda Ex-d tipi bir parann (komponent) normal
olduu gibi zel yapm ve exproof olmak zorunda-
Ex-d gvde olarak kullanlmasdr. Exproof
dr. Resim N-14 de grld gibi botaki
paralarn zerinde Ex-d II U iaret bulunmaktadr.
kablonun ucu rast gele sallanmamaldr.
U harfi o elemann exproof para olarak retildiini
gstermektedir. Exproof paralar bir araya
ersinde tehlikeli madde bulunduran depo, tanker
getirerek yeni bir rn elde edilmesi reticiler veya
ve boru gibi metalik tesislerin yanlarndan geen
IEC tarafndan yetkilendirilmi servislerce
kablo zrhlar tesadfi de olsa temasa kar
yaplabilmektedir. Paralarn bir araya getirilmesi
korunmaldr. Kablo zrh zerinden akabilecek
ile elde edilen rnn ayr bir sertifikas ve AT-tip
kaak akmlarn patlayc ortam iin tehlike
testi bulunmas zorunludur. Bu hileye exproof
oluturma ihtimali bulunmaktadr. Bunun iin
malzeme satclar ska bavurmakta ve ucuza
kablolarn metalik d klflar zerinde plastik
aldklar komponentleri bir araya getirerek exproof
BLDRLER KTABI
koruyucu klf bulunmas yeterli olmaktadr. Tesiste

alet olarak satp haksz kazan salamaktadrlar.
kurulu kablolarn d klflarnn salamlna
dikkat edilmelidir.
zel bir gaz ortam iin imal edilen aletler ancak bu
ortamda kullanlabilirler. rnein etiketinde ve
sertifikasnda Ex II B + H2 yazan aletler hidrojen
136
ortamna IIC aletlerin usullerine gre balantlar ve d plastik kapl spiraller ISO
yerletirilmelidirler. 10807 uygun imal edilmi olmaldrlar. IEC 60079-
14 3.srmnde IEC 6064-2-1 veya IEC 60614-2-5
Ex-d tipi korunmu aletler, duvar, elik yap, direk, e gre imal edilen borularn d-tipi mahfazalarda
boru vesaire gibi tesis paalarndan belli bir mesa- kablo koruyucu olarak kullanlmasn yasaklar iken,
fede monte edilmeli, dorudan duvara veya elik son 4.srmnde konuyu Ex-d tipi koruma ile ilgili
yapya dayandrlmamaldr. Bu mesafe IIB grubu IEC 60079-1 standardna brakmtr. IEC 60079-
gazlarda en az 10 mm dier gruplarda ise 40 mm 1in son srmnde conduit balantlar da
olmaldr. Mesafe brakmann amac, tesis yapla- kapsama alnm ve nasl test edilecekleri ad geen
rndan gelebilecek su, ya veya yanc sv gibi standartta detaylandrlmtr.
akntlara kar exproof aleti korumaktr. Bu madde
ise montaj ilerini zorlatrmaktadr. rnein 3.1.4 MOTORLAR
duvara monte edilebilen bir exproof prizin altna
nce zel bir ereve yerletirilmesi zorunludur. Ex-d tipi korunmu motorlar exproof ortama monte
ederken ilave bir nlem almaya gerek yoktur.
Exproof malzeme satclar sat listelerinde zel Yalnz konverterli veya yumuak yolverici ile
montaj paralarn da sunmalarna ramen ou alrken aadaki hususlara dikkat edilmelidir.
alc gereksiz grerek temin etmemekte ve sonuta
yaplan montaj usulne uygun olmamaktadr. Ex- 3.1.5 FREKANS KONVERTER ve
proof Aaetleri duvardan 3-4 cm kadar uzaklatran
bir ereve gereklidir. Kurulu tesislerde grlen YUMUAK YOLVERC
byk hatalardan biri de bu noktadadr.
1.) Motorlar frekans konverteri veya yumuak
Ex-d tipi aletlerin balant yzeyleri paslanmaya ve yolvericileri ile birlikte denenip test edildi ve
korozyona kar imalatnn katalogunda belirttii sertifikalarnda da bu durum belirtiliyor ise,
ekilde korunmaldr. Balant yzeylerinin imalatnn klavuzuna gre monte edilip
boyanmas yasaktr. Ancak komple montajdan altrlabilir.
sonra d yzey boyanabilir. Balant yzeyleri 2.) Eer konverter veya yumuak yolverici
uygun gresler ile yalanmaldr. Contalamak iin sonradan ilave edilmek isteniyor ise motorun
silikon, ancak imalat msaade ediyor ve ar snmas bir ekilde kontrol edilmelidir. Bu
klavuzunda da bu konuda bir aklama ve izahat kontrol ii sarglara gml termo kupollar ile
var ise tatbik edilebilir. yaplabilecei gibi motor gvdesi zerine konu-
lan bir sensr ile de gerekletirilebilir. Baz
hallerde motor milinin d gvdeden daha nce
3.1.2 KABLO GRLER snd unutulmamal ve bu gibi durumlarda
snmay milden alglamann yollar aranmaldr.
Kablolar Ex-d tipi alete dorudan girmiyor ise, Yaplan bu gibi ilaveler belgelendirilip melie
balant terminali Ex-d veya Ex-e tipi imal edilmi gre tutulan exproof dokmanlar (patlamadan
olmaldr. Ex-d tipi gvdenin kablo girii Ex-e tipi korunma dokmanlar) iersine konulmaldr.
olabilmektedir. Standart koyucu Ex-d tipi alete 3.) Frekans konverteri kullanlan Ex-d tipi motorun
kablo ile dorudan girii yasaklamam olmasna terminal kutusu Ex-e tipi korunmu ise frekans
ramen kablo giriinin Ex-d yapm artlarna yani konverterin retecei yksek gerilim darbeleri
IEC 60079-0 ve -1 e uygun imal edilmesini dolays ile e-tipi kutunun yzeysel kaak
istemekte, dolayl olarak ayr bir terminal blm mesafelerine (creapage distance) ve ar snma
yapmn zorlamaktadr. Kablo rekorlar bulunulan durumuna dikkat edilmelidir.
ortama ve kullanlan kabloya uygun olarak
seilmek zorundadr. zet ve sonu olarak exproof sahada motorlara
yumuak yolverici veya konverter ilave etmeden
3.1.3 CONDUIT nce imalatya danlmaldr.
Eer borulu (conduit) balant kullanlacak ise

kablo girii buna uygun seilmeli ve ayrca 3.2 . Ex-e TP ALETLERDE
imalatnn kullanma klavuzuna dikkat edilerek
imalatnn hangi artlarda borulu balantya ALINACAK LAVE NLEMLER
msaade ettiine baklmaldr. Borulu balantda
alet kna durdurucu elaman konulmas ve zel Ex-d tipi korunan muhafazalarda olduu gibi para
(komponent) U iaretli aletler kullanlamazlar.
BLDRLER KTABI
reine ile doldurulmas unutulmamaldr.

Kullanlan Ex-e tipi muhafazann komplesi iin
Kullanlan borular btn olarak ekilmi veya diki sertifikas bulunmas zorunludur.
kaynakl yksek mukavemetli elikten yapl ve
vida balantl olmak zorundadr. Borular ve boru
137
Ex-e tipi gvdelerin yabanc madde giriine kar bir araya geliyor ise iyice sklandna dikkat
koruma seviyeleri (IP) IP 54 den aa olamaz. edilmelidir.
ersindeki paralar izoleli ise elektrikli ksmlar
akta deil ise IP 44 seviyesinde korunmasna Ex-e tipi koruma normal artlarda ark kmayan
msaade edilebilmektedir. veya ark kmayaca kabul edilen yerlerde
uygulanabildii iin terminal kutular iersindeki
3.2.1 KABLO GRLER klemenslerin montaj ve kablolarn itinal bir
ekilde yerletirilip sklanmas nem arz
Ex-e tipi aletlerin gvdelerine imalatnn klavu- etmektedir. Onun iin, d grnleri sanayide
zunda belirtilmedii ve imalat tarafndan msaade kullanlanlarn ayn ise de, terminallerin kendileri
edilmedii takdirde kablo girileri iin ilave delikler zeldir. Gevek monte edilen ve gvdesi veya
alamaz. Kablo giri delikleri IEC 60079-0 a uy- balanan kablolar elle sallandnda ark karan
gun almaldr. Di saysnn 5 den az olamayaca terminal kutular nizami deildir ve exproof
ve cvata ile tutturulan kablo balklarna msaade asndan tehlike samaktadr.
edilmedii vs gibi hususlara dikkat edilmelidir.
Gerekli szdrma seviyesini (IP) salamak iin
exproof gvde ile rekor arasna conta konulabilir. 3.2.2 SNCAP KAFES ASENKRON
Eer delik alan gvde kalnl 6 mm den byk MOTORLAR
ise contasz balamann sakncas yoktur. Bu gibi
hususlar imalatnn klavuzunda belirtilmi Ex-e tipi imal edilebilen tam kapal sincap kafes
olmaldr. Kullanlan kablo balklar IEC 60079-0 asenkron motorlar yaplar icab normal koullarda
a uygun imal edilmi Ex-e veya Ex-d sertifikal ark karmazlar. Ancak ar snmalar tehlikeli
olmaldr. Sanayi tipi rekorlarn kullanlamayaca olabilir. Bunu nlemek iin motorun ar snmas
unutulmamaldr. sarglar iine gml olan termistrler ile kontrol
edilmektedir. Motorun ar yklenmesi, ayrca
Ex-e tipi kablo girilerinde kullanlan terminaller de motorun ektii akm da termik rleler ile takip
sertifikal olmak zorundadr. Terminal kutular edilmekte ve belli oranlar atnda motoru
kablo balama elemanlar (terminaller) ile birlikte durdurmaktadr.
sipari edilmelidir. Elde mevcut terminal kutular
kullanlacak ise veya her hangi bir deiiklik Ex-e tipi motorlarn T5 ve T6 s grubunda olan
yaplacak ise kullanlan terminallerde IEC 60079-0 yoktur. nk rotor scaklnn bu s seviyelerini
da belirtilen yzeysel ark ve yzeysel kaak (T5=100 0C, T6=85 0C) ama ihtimali yksektir.
mesafelerine dikkat edilmelidir. letmelerde bu
konuda ok hata yaplmakta, rast gele klemensler Sincap kafes asenkron motorun zellii yol alrken
kullanlmaktadr. Resimde N-15 de grld gibi fazla akm ekmesi ve bu arada ar snma
Ex-e tipi terminal kutusunda kullanlan klemensler ihtimalidir. Ex-e motora sertifika verirken tam
ticari piyasada kullanlanlardan farkldr. ykte motor ksa devre edilerek ne kadar srede n
grlen s grubuna ulat tespit edilmektedir (tE
zaman lm) Standart koyucu bu tE sresinin 5
saniyeden ksa olmasn istememektedir. Yani
motor ksa devre olduunda ne kadar uzun surede
snr ise o kadar makbuldr. Bu nedenle Ex-e tipi
korunan motorlarn etiketlerinde tE zaman yazl
olmak zorundadr. Ex-e tipi motorun koruma
dzenei (yol vericisi) her hangi bir arza
durumunda veya motorun bloke olmas halinde
etiketteki tE zaman dolmadan nce motoru
Ex-e tipi aletler daha ziyade kablo balantlar iin
durdurarak ar snmaya frsat vermemelidir.
terminal kutular olarak kullanlmaktadr. Terminal
kutular donatlrken scakln dar atlmasna
Ex-e tipi motorlarn Ex-d tipi motorlardan fark
zen gsterilmeli ve kutu iersinde snmaya neden
sarglarndaki termistrlerin motorun yol verme
olabilecek miktarda kablo fazlalklar braklmama-
tertibatna balanma zorunluluudur. Endstride
ldr. Genelde terminal kutusunun apraz kadar
ska yaplan hatalardan biri de bu noktadadr.
(diagonali) kablolara boluk braklr ve Ex-e kutu-
Normal kullanmdan farkl olduu iin, elektriki-
lar sl deneye tabi tutulurken diagonal uzunluu
lerce termistr ve balantlar gereksiz ve anlamsz
kadar kablo fazlasnn retecei s hesaba
BLDRLER KTABI
kabul edilmekte devreye alnmalar ihmal edilmek-

katlmaktadr.
tedir. Ayrca termistr iin ilave kablo ekilmesi ve
rekorlar ile birlikte dzgn ve nizami bir ekilde
Bir terminal ucuna 6 dan fazla kablo balanmas
balanmalar biraz lzumsuz ve fazla bir klfet
yasaktr. Fazla kablolarn st ste balanmas
olarak alglanmaktadr. verenlerin de ucuz ve
tavsiye edilmez ve ayrca farkl kesitteki kablolar
138
dolays ile tecrbe ve bilgisi olmayan eleman ark meydana gelmekte ve patlayc ortam iin
altrma ynndeki tercihleri hatalar daha da tehlikeli olmaktadrlar. Bu nedenle byk motorlara
artrmaktadr. yalnzca Ex-d tipi koruma eklinde msaade
edilmektedir. Yol almas uzun sren ve tE sresini
%80 aan ve ayrca bu esnada gerilim kayb %15
geen alma artlarnda kullanlan motorlarn da
Ex-d tipi olarak seilmesi tavsiye edilir. Eer Ex-e
tipi motor seilecek ise uzun yol alma sreleri gibi
ar alma koullarnda tehlikeli olup olmad
imalat tarafndan garanti edilmeli ve motor
klavuzunda ve zellikle Onanm Kurulutan
alnan sertifikasnda bu husus belirtilmi olmaldr.
Normal sanayi kullanmnda motorlarn kontaktr
kna yalnzca bir termik balanmas ile
yetinilmektedir. Ex-e tipi motorlarda faz kayb ve
ar gerilim dm tehlikeli snmalara neden
olabileceinden, motorun yol verme tertibatna
FAZ KORUMA rlesi balanmas da mecburidir.
Ayrca termik yerine, motoru skma ve kaslma
gibi hallerde ksa devreye kar koruyan ve
piyasada motor kuruma tabir edilen alterler tercih
edilmelidir. Bu alterler motorlar hem termik (ar
yk) ve hem de manyetik (ksa devre) olarak
korumaktadrlar.
Basit bir motorun koruma devresi resim N-15 deki

gibi olmaldr. Bu durumda motorun kendisi Ex-e
korumal olabilirken yol verme nitesi, ya temiz
3.2.3 KONVERTER ve YUMUAK
blgede bulunmal veya Ex-d tipi korunmu bir
gvde iersine yerletirilmelidir. YOLVERC
Ksa aralklara sk sk yol verme olay motorlarn Ex-e tipi motorlarda konverter kullanlyor ise
ar snmasna neden olmaktadr. Ex-d tipi motor- motor ile konverter birlikte denenmi olmaldr. Bu
larda olduu gibi Ex-e tipi motorlarda da sk sk durum motorum sertifikasnda ve imalat klavu-
devreye alabilme zellii motor klavuzunda zunda teyit edilmi olmal ve exproof dokmanlar
imalats tarafndan belirtilmi olmaldr. Ksaca iersine de yerletirilmelidir. Yumuak yolvericiler
bu maksat iin imal edilmeyen motorlarn exproof sonradan da ilave edilebilir. Bu durumda motorun
ortamlarda ksa aralklarla sk sk yol verilmesi snmasn nleyen tedbir alnmaldr..Ex-e tipi
tehlikeli olabilmektedir. Fakat i hayatnda bu olay motorlarda stator sarglarnda termistr bulunmak-
bazen kanlmaz olmaktadr. rnein ar ykl tadr. Bu termistrlerin baland rle bir ekilde
ve etrafa dklen malzemenin yaratt srtnmeler yolverme nitesine balanarak motor ar
dolays ile kalknmakta zorlanan bant konveyr snmalara kar korunmaldr.
veya elevatr motorlar gibi. Ar snma sarglarn
yanmasna neden olacandan normal ortamlarda da Ex-d tipi motorlarda frekans konverterinin sonradan
arzu edilmez. Bu gibi ar artlarda alan motorlar kullanmna msaade ediliyor ise de Ex-e tipi
zel yapm olmal ve kalknma momenti yksel motorlarda msaade edilmemektedir. Yalnzca
seilmelidir. rnein maden ocaklarnda kullanlan yumuak yolvericiler sonradan baz hususlara
zincirli konveyrler her zaman kmrler ile skk dikkat edilerek kullanlabilmektedir. Bunun sebebi
halde yol aldklarndan, elektrik motorlar da zel ise yumuak yol vericilerin yksek gerilim retme-
yapm ve kalknma momenti yksek tipten meleri, dk gerilim ile motora yol aldrmalardr.
motorlardr. Rotor sarglar ve rotor oluk yaplar Frekans konverterlerinde deien frekanslar dola-
farkl olduu iin yksek kalknma momentli ys ile gerilimin artma ihtimali bulunmaktadr.
motorlar her imalat retememektedir. Bu sorun
hidrolik kaplin kullanlarak zlse de yksek Prensip olarak bilinmesi gereken ve tavsiyemiz
kalknma momentli motorlar kadar verimli standart koyucunun baz istisnalarn dahi dikkate
olamamaktadr. almadan tm exproof motorlarda dz mantk
BLDRLER KTABI
uygulanmas ynndedir. Motorlar hangi tipte

Yksek gerilim motorlarnda Ex-e tipi pek tavsiye korunurlar ise korunsunlar (Ex-d, Ex-e veya Ex-n)
edilmemektedir. Bu motorlara sk sk yol verilmesi tm motorlarda
daha da tehlikeli olabilmektedir. Ayrca motorlarn
statorlar ile rotorlar arasnda baz hallerde statik
139
1) Motor kofrasnda bulunan termistrler zel bir 4.0. KENDNDEN EMNYETL

kablo ile yolverici kutusuna kadar uzatlarak KORUMA YNTEMNDE
zel termistr rlesine balanacak ve ar
snma durumunda motorun durmas ALINACAK LAVE NLEMLER
salanacaktr.
2) Basit termiklerin yerine motor koruma tabir Kendinden emniyetlilik dier exproof koruma
edilen termik manyetik koruyuculu alterler yntemlerinden ok farkldr. Ana dnce ark
kullanlacaktr. karan kaynan ortam patlatma kabiliyetini yani
3) Faz koruma tabir edilen ve gerilim dmn de enerjisini snrlama prensibine dayanmaktadr.
kontrol eden rleler kullanlacaktr. Dier koruma yntemlerinde olduu gibi ark
4) Frekans konverteri ve yumuak yolverici rast kaynan izole etme prensibi deildir. Bu nedenle
gele kullanlmayacak, ancak exproof motor ile ark karabilen elektrikli yzeyler akta plak da
birlikte sertifika alm ise ve imalat klavuzun olabilmekte, balant kablolarnda ksa devre
da belirtiliyor kullanlacaktr. Bu gibi olduunda kan arkn enerjisi etrafnda bulunan
durumlarda imalatya danlmadan hibir tehlikeli ortam patlatabilecek kabiliyette olma-
tadilat yaplmayacaktr. dndan, akta adi ekleme de yaplabilmektedir.
Bu nedenlerle KE cihaz ve devreleri kurarken ve
Piyasada kullanlan exproof motorlarn ounun iletirken uyulmas gereken kurallar da dier
balants yukarda izah ettiimiz gibi nizami koruma yntemlerinden ok farkldr.
deildir. alan elektrikiler normal sanayiden
geldikleri ve exproof ortam almalarnn yan sra
ou vakitleri normal ortamda getii iin exproof 4.1.0 KORUMA SEVYES b ve c
sahada da ayn alkanlklarn devam ettirmekte- OLAN TEHLKE BLGES 1 ve 2
dirler. Bu gibi hatalarn meydana karlmas SAHALAR
denetim (inspektion) yaparken kolay deildir. Tm
motorlarn kapaklarn ap termistrlerinin olup Aada patlamaya kar koruma seviyesi (EPL) b
olmadklarn ve yolverme alterlerine bal olup ve c olan, ATEX e gre kategori 2 ve 3 aletlerin
olmadklarn kontrol etmek ve hatta alp kurulumunda dikkat edilmesi gereken konular izah
almadklarn denemek zaman alcdr. edilmeye allacak olup, bu kategorideki aletler
ancak tehlike blgesi 1 ve 2 (zone 1 ve zone 2)
sahalara monte edilebilmektedir. Kategori 1
aletlerin tehlike blgesi 0 sahalara montajnda
alnmas gereken tedbirler daha sk ve farkl
olduundan ayr bir balkta ele alnacaktr.
Tehlike blgesi 1 ve 2 sahalara monte edilen KE

cihazlar IEC 60079-11 e uygun bir sertifikaya sahip
olmal ve etiketlerinde Ex-ib veya Ex-ic iaretleri
bulunmaldr. Etkisiz veya pasif elemanlarn iaretli
ve sertifikal olmalar istenmemekle birlikte bu tip
cihazlar da IEC 60079-11 e uygun tesis edilmek
zorundadrlar. Ksaca kullanc IEC 60079-11 deki
3.3 AYDINLATMA ARMATRLER kurallar bilmek ve ona gre davranmak zorundadr.
Aydnlatma armatrleri imalatnn kullanma

klavuzunda izah ettii ekilde devreye alnarak 4.1.1.BRLEK (MTEREK)
altrlr. ou armatrde ilave bir nlem almaya CHAZLAR
gerek yoktur. Yalnz floresan ampul ve elektronik
balast kullanlan tm armatrler T5 ve T6 s grubu KE devre ile i ie olan mterek veya birleik
ortamlar ile ortam scakl 60 0Cyi aan yerlerde cihazlar var ise bu cihazlar tercihen temiz blgede
kullanlamazlar. Ayrca pimli veya vidal lamba- bulunmaldr. Eer birleik cihaz da patlayc
larn balant soketleri yaltkan malzeme zerine ortamda ise sz konusu bu cihaz bulunduu ortamn
iletken bir film kaplanarak retilmi ise bu tip artlarna gre tesis edilmi olmak zorundadr.
ampuller imalatnn klavuzunda belirtilmedii Birleik devreler etiketteki parantez ile belirtilmek-
srece kullanlamazlar. tedir. Mterek veya birleik cihaza, sarglar
BLDRLER KTABI
iersine gml termistrlerin devresi KE olan

exproof bir motoru veya kumanda devresi KE olan
ve temiz havada duran bir kesiciyi rnek verebiliriz.
Ayrca kendisi exproof olmayp, temiz blgede
duran ve kendinden emniyetlilii salayan besleme
140
niteleri de birleik cihaz olarak kabul edilirler ve ve konuyu detayl olarak bilmeyenleri artan bir
KE deerlendirmesine IEC 60079-11 e tabidirler. konudur. rnein basit bir anahtar (sivi, botun,
dme) mstakil olarak kullanldklarnda exproof
Mterek cihazn exproof olmayan terminaline asndan ok tehlikelidirler. nk srekli ark
balanan KE devrenin gerilimi birleik cihazn karmaktadrlar. Ayn cihaz KE devreye balan-
geriliminden byk olamaz. Yani KE devre sehven dnda tehlikeli olmaktan kmaktadr. nk KE
dier cihaza balansa bu cihaza zarar vermemelidir. devre ksa devre veya ak devre olduunda ortam
Tersi durumda, birleik cihazn gerilimi KE patlatabilecek gte enerji barndrmamaktadr.
devreye balanrsa KE devrenin barier tabir edilen Aada ad geen cihazlar da pasif eleman olanak
korumalar bulunduundan pek zarar grmez. kabul grmektedirler:
Ayrca KE devreyi besleyen g kaynann ksa
devre akm 1.5 kA den byk olmamaldr ki, arza a) Anahtarlar, terminal kutusu, omik diren, baz
durumunda fazla bir akm kmasn ve mterek yar iletken elemanlar
cihaza zarar vermesin. nk KE devreler ksa b) ersindeki endktans ve kapasitans deeri
devreye mukavimdirler ve ksa devre olduunda bilinen enerji kaynaklar
exproof ortam tehlikeye drmezler. c) Gc 100 mA ve 25 mW (mili watt) amayan
kk g kaynaklar.
Mterek cihazn iletme gerilimi dk ise KE
devre ile karma ihtimali yksektir. Standart Bu gibi elemanlarn endktans ve kapasitanslar
koyucu IEC 60079-14 n 4.srmnde ilave kablolarda olduu gibi KE deerlendirmesinde
maddeler getirerek bu durumu nlemeye dikkate alnmak zorundadr. ersindeki kapasitans
almtr. Bu maksatla, mterek cihazn ve endktans KE devreyi etkilemeyen kk g
etiketindeki gerilim 250 voltun altnda ise KE kaynaklarnn sertifikasz kullanmna msaade
devreyi monte ederken aadaki yntemlerden edilmesi pek kabul edilebilir bir olay deildir.
birinin kullanlmas istenmektedir. Muhtemelen kol saati gibi elektronik cihazlarn
kullanm iin n grlm olabilir diye dne-
1) Mterek cihazn gerilimi 50 VAC veya 120 biliriz. Fakat kol saatinin elektronik devresi
VDCyi amyor ise SELV veya PELV sistem olduundan sertifikasz olarak patlayc ortamlarda
var demektir ki, tesis bu sistem usullerine gre kullanlmas yasaktr.
deil KE devre yntemlerine gre monte
edilmelidir.
2) IEC61558-2-6ya uygun bir ayrc izolasyon 4.1.3 KABLOLAR
trafosu kullanlarak KE devre korunmaldr
3) Eer mterek cihaz IEC 60950 ve IEC 61010-1 KE devrede kullanlan kablolarn izolasyon test
e uygun imal edilmi ise bu tip cihazlarn gerilimi en az 500 VAC veya 750 VDC olmal ve
terminaline dorudan balant kurulabilir. daha dk izoleli kablolar kullanlmamaldr.
4) KE devre dorudan pil veya bataryalar ile Kullanlan kablolarn damar iletken ap en az 0,1
beslenebilir. mm olmak zorundadr. Bu ap ok ince telli
kablolar iin de geerlidir.
KE cihaz veya devre toz ve suya kar en az IP20
seviyesinde korunmu olmaldr. KE cihaz ve devre KE devrelerde kullanlan kablolarn Cc, Lc, ve Lc/
belli bir renk ile dierlerinden ayrt edilebilmelidir. Rc sembolleri ile gsterilen empedans ve kapasitans
ou lke renk ayrm olarak ACIK MAV rengi gibi elektriki verilerinin bilinmesi gerekir. KE
kullanmaktadr. devre tasarmnda gerekli olan bu veriler
Sanayi tesislerinin aksine KE devrelerde SELV a) Ya imalat kataloglarndan alnr

veya PELV devrelere tannan ayrcalklar tannma b) Veya bir para kablo numunesi alnarak lm
maktadr. Elektrik devresinin insan asndan yntemi ile belirlenir.
gvenli olmas ile patlayc ortam asndan c) Veyahut bilinen yntemler ile imal edilen 2
gvenilir olmas ayn deildir. veya 3 damarl zrhl veya zrhsz kablolarn
datalar 200 pF/m, 1 H/m, 30H/ olarak
alnabilir.
4.1.2 HANG CHAZLAR PASF
veya ETKSZ ELEMANDIR FISCO veya FNICO sistemi kullanlmas durumun
da kablo parametreleri IEC60079-27 ye uygun
BLDRLER KTABI
Baz cihazlar enerji depolamadklarndan KE olmak zorundadr.

asndan basit, etkisiz veya pasif eleman olarak
kabul edilirler. Bu tip aletlerin sertifika almalarna
ve zerlerinde etiketlerinin bulunmasna gerek
yoktur. Exproof olayn anlalmas g hale getiren
141
4.1.3.1 LETKEN EKRANIN tulmamaldr ki, burada sz edilen EKRAN elektrik

TOPRAKLANMASI devresine, ntr hattna balanarak akm iletimine
katks bulunan ekrandr. Ekran zrh gibi kullanl-
Aada belirtilen zel durumlar dnda iletken yor ve bask devre terminaline balanmyor ise her
ekranl KE devre kablolarnn ekran mmkn ise iki taraftan da topraklanmasnn mahsuru yoktur.
tehlikeli olmayan temiz blgede bir tarafndan
topraklanmaldr. Ekrann iki tarafl topraklanmas
yasaktr. Ekrann deiik noktalarda topraklanmas 4.1.3.2 ELK ZIRHIN
durumunda, topraktaki potansiyel farkllklar TOPRAKLANMASI
dolays ile kablonun ekran zerinden ortam
patlatabilecek gte elektrik akm dolama ihtimali Kullanlan KE devre kablosunun elik zrh var ise
vardr. bu zrh kablonun her iki ucunda e potansiyel
kuaklamaya balanmaldr. Kablo ekrannn aksine
Eer toprakl bir KE devre, ekranl bir kablonun kablo dndaki koruyucu zrh her ekilde toprak-
iersinden geiyor ise sz konusu bu kablonun lanmaldr. Yer alt maderlerinde kullanlan elik
ekran KE devrenin toprakland noktada topraa zrhl kablolarda olduu gibi metal rekorlar ile
balanmaldr. Kablonun dier ucunda ekran kablonun her iki ucunda topraklama yaplm olur.
topraa balanmayacaktr. Pratikte bu duruma
uymak zordur. Elektrikiler alkanlklar dolays
ile metal rekor kullanlarak yaplan balantlarda 4.1.3.3 KABLO ve LETKENLERN
farknda olmadan kablolarn her iki ucunu da YERLETRLMES
topraklamaktadrlar. Aslnda duyarga tarafnda
yaplan balantlarda kablonun ekran rekora
getirilmemelidir. Bu durumda ise balant mekanik 4.1.3.3.1 GENEL
ynden salam olmamaktadr.
KE devreler dk gerilimli olduklar iin yakn
Bir KE devre veya KE devrenin alt devreleri evrelerinde bulunan hava hatt veya tek damarl
toprakl ise ve bu devre ekranl bir kablodan kablolu iletkenlerin harici elektrik ve manyetik
geiyor ise, sz konusu kablonun ekran e alanlarndan etkilenebilirler. Bu etkileimi nlemek
potansiyel kuaklamaya yine ayn ekilde bir iin KE devre kablolar ya ekranl olmal veya
noktadan balanmaldr. enerji tayan dier kablolardan belli bir mesafeye
yerletirilmelidirler.
Aadaki hallerde kablo ekrannn bir noktada
topraklanmasndan taviz verilebilir. KE devre kablolar dier exproof alet kablolarnda
olduu gibi darbelere ve yangna dayankl
a) Eer kablo ekrannn direnci yksek veya olduklar gibi bulunduklar ortamn fiziksel ve
endktif enterferans (etkileim) olayna kar kimyasal artlarna da uygun olmak zorundadrlar.
zel nlem alnmas isteniyor ise kablo ekran Bunlarn dnda, KE devre kablolar dier kablolar
aadaki hususlara dikkat edilerek (tel zrhl ile kartrlma mal ve sehven de olsa dier
kablolar da olduu gibi) birok noktada devrelerin elektriklerinin KE devreye girmesini
topraklanabilir. nleyecek tedbirler alnmaldr. Bu maksatla renk
- zoleli toprak iletkeni salamdr ve normalde 4 ayrm yaplmal ve KE kablolarn d klf rengi
mm2 olmas gerekirken 16 mm2 veya zeri ak mavi seilmelidir. IEC 60079-14 kullanlan
yapda olup, pabulu balantya msait kablolarn elik zrhl olmas halinde d rengi
durumdadr. serbest brakmaktadr. nk UK ve USA gibi saz
- zoleli toprak hatt ile toprak aras izolasyon lkeler renk kotuna uymamaktadrlar. Bizce renk
gerilim 500 V zerindedir. kotu nemlidir. Zrhl veya zrhsz KE devrelerde
- Kablonun bir ucu tehlikesiz blgede kullanlan kablolarn tamamnn d rengi ak mavi
topraklanm durumdadr. olmal ve dierlerinden ayrt edilebilmelidir. Ayn
b) yi bir e potansiyel kuaklama yaplm ve zamanda KE devrede kullanlan aletlerin tamamnn
kablonun tehlikeli ve tehlikesiz blgede bulunan d ak mavi renge boyanmal ve PASSF
ular aras potansiyel oluma ihtimali yok ise ELEMAN larn zerine yalnzca KE devrelerde
kabloya birok noktada topraklama yaplabilir. kullanlabilecei yazl olarak belirtilmelidir. Bu
c) Kk kondansatr kullanlarak (rnein 1nF konu fahi hatlara neden olmakta, KE iin etkisiz
1500 V seramik kondansatr gibi) oklu nokta eleman olan bir anahtar Ex-d tipi bir alete start
butonu olarak balanmaktadr.
BLDRLER KTABI
topraklamas yaplabilir. Bu durumda toplam

kapasitr miktar 10 F aamamaldr.
Renk ayrmna, kontrol kabinleri, alter kutular
panel, tablo ve panolarda zelikle ok dikkat
Kablo ekrannn bir tarafta topraklanmas olay baz
edilmeli ve mavi renkli olan ntr hatt ile KE
meslektalarmza anlamsz gelebilir. Yalnz unu-
142
devre bir birlerine kartrlmamaldr. KE ve

normal devrelerin yan yana olduu panolarda KE
devre zel seperatrlerle ayrlmal ve alan
elektrikilerin devreleri bir birlerine kartrmamas
iin tedbir alnmaldr
4.1.3.3.2 LETKENLER
KE devre iletkenleri dier devre iletkenleri ile ayn
kablo iersinde olamaz. oklu bir kablo iersinde
hem KE ve hem de KE olmayan devre iletkenleri
bulunamaz. KE devre iin ayr bir kablo ekilmesi
zorunludur. Ancak KE devre dier devrenin analizi
ien kullanlmak zorunda ise (g kablolarndaki
kumanda ve pilot devreler gibi) KE devre dier
devre ile ayn kablo iersinde bulunabilir.
Genel prensip olarak KE devre iletkenleri dier

devre iletkenlerinden ayr ekilir ve ayn demet 4.1.4 KENDNDEN EMNYETL
iersinde bulundurulmazlar. Araya ayrc bir DEVRENN TERMNALLENMES
seperatr konulmaldr. Ancak KE devre iletkeni
ekranl ise birlikte ekilmelerinin, boru veya kanal Kendinden emniyetli devre ile kendinden emniyetli
iersinde birlikte yrtlmelerinin bir mahsuru olmayan devreler ok sk yan yana kullanlmak-
yoktur. tadrlar. alan elektrikilerin her iki devreyi bir
birine kartrmamas ve dolays ile KE devrenin
ok damarl bir kablo iersinde birden fazla KE bozulmamas iin nlem alnmaldr. Bu nlem
devre bulunmasnn bir mahsuru yoktur. Standart aada izah edildii gibi iki ekilde alnabilir.
koyucu KE devrelerin bir birlerini etkilemeyeceini
kabul etmektedir. Tehlikeli ortam patlama riski a) KE devrenin baland terminaller dierlerin-
asndan doru olabilir. Fakat teknik olarak doru den en az 5 cm aralk braklarak dizilir. (Resim
deildir. Ayr KE devreler ayr kablolar ile N-19b de grld gibi)
ekilmeli birbirlerine kartrlmamaldr. b) Araya yaltkan veya toprakl iletken bir levha
konularak tedbir alnabilir. Bu durumda
kulanlan levha kk olmamal mmkn ise
4.1.3.3.3 OKLU KABLOLARDA gvdenin kanarna 1.5 mm mesafeye kadar
KULLANILMAYAN DAMARLAR yanaabilecek ekilde iyi bir ayrma
yaplmaldr.
oklu kablo iersinde kullanlmayan damarlar var
ise bu damarlar kablonun her iki ucunda birbir- Terminale balanan canl iletken u ile toprakl
lerinden ve topraktan ayrlarak izole edilmelidir. metal gvde arasnda en az 3 mm mesafe olmaldr.
Mterek (associated) devrelerde olduu gibi eer KE terminalleri seerken bu hususa dikkat edilmeli-
ayn kablo iersinde toprakl olan dier bir devre dir. Piyasada mevcut klemensler bu mesafeye
var ise, bu durumda bota duran kablo damarlar uymaktadrlar. Birbirinden farkl iki ayr KE devre
KE devrenin toprakland noktada bir ucunda var ise bu devrelerin terminalleri aras da en az 6
topraa balanmal, dier ucunda ise bir birlerinden mm mesafe bulunmaldr. KE devrelerin de
ayrlarak izole edilmi ekilde braklmaldr. birbirlerine kartrlmas arzu edilmez. Fakat bu
devrelerin kendi iindeki karklk patlayc ortam
KE devrelerde kullanlan kablolarn izolasyonu en tehlikeye atmaz.
az 500 Volta dayanmaldr. IEC 60079-14 de
izolasyon testinden ve kablolarn dayanaca test KE kablolarn baland terminaller dierlerinden
geriliminden sz edilirken kablolarn iletme ayrt edilebilmeli ve ak mavi renkli terminaller
geriliminden bahsedilmemektedir. Bildiimiz kullanlmaldr.
kadar ile kablolar iletme gerilimlerinin 2.5 kat bir
gerilim ile denenirler. Piyasada iletme gerilimi 300 KE devreler iin fi piriz kullanlacak ise
BLDRLER KTABI
Voltun altnda kablo olmadna gre, 500V teste dierlerinden farkl olmal ve KE fii dier devre
ticari piyasada bulunan kablolarn tamam filerine girmemelidir. Buradan kan anlam, KE
dayanabilmektedir. devrelerde mecbur olmadka fi-priz
kullanlmamas ynndedir.
143
4.1.5 KE DEVRELERN farknda olmadan bolca hata yaplan konulardan

TOPRAKLANMASI biri de KE devre tasarm ve kurulumu konusudur.
Ticari gaye ile her exproof ekipman satcs KE
KE devre ya topraktan izoleli olarak tesis edilir malzeme satmakta ve kendine gre bir tasarm veya
veya almas icab topraklanmas gerekiyor kurgu yaparak satn gerekletirip parasn cebine
yalnzca bir noktada ve e potansiyel kuaklamann atmaktadr. Bildiimiz kadar ile Trkeyede faali-
baland noktada topraklanr. Devrenin bundan yet gsteren hibir satcnn belge verme yetkisi
sonraki devamnda TN-S ebekede olduu gibi asla yoktur ve alc da zaten sormamaktadr. Sorumluluk
topraa balanmazlar. Aksi halde topraktan dnen ve risk kullancda kalmaktadr. Kullanc da genel-
akmn hangi yollar takip edecei bilinmez Bu likle satcy konuyu bilen zannederek gvenmekte,
nedenledir ki akm tayc iletken KE kablo tesisini rast gele kurmaktadr. Exproof bir tesisi
ekranlar bir noktada topraklanr. inceleme esnasnda bu gibi hatalarn tespiti de
zordur. nk KE l duyargalar minyatr
Eer KE devre bir KE trafosu marifeti ile galvanik yapda olduklarndan ben buradaym demezler.
olarak ayrlm ise birden fazla noktada topraklama Yerlerinin bulunmas zor olduu gibi normal
yaplabilir. Topraktan izoleli KE devrelerde statik devreler ile kark olabildiklerinden balant
elektriklenme dolays ile dearj tehlikesi oluma- devrelerinin dzgn olup olamadklarnn tespiti
masna zen gsterilmeli ve bu maksat ile topraa etmek zaman alcdr. Ayrca KE devreyi koruyan
0.2 M byk diren ile balant yaplmas zener bariyerler temiz ortamda bulunduklarndan,
mahsurlu deildir. yanlzca patlayc ortam dolaan bir inspektrn
(denetleyicinin) KE devrenin detaylarn grmesi
Galvanik ayarm bulunmayan KE emniyet imkanszdr.
bariyerlerinin (zener) toprak terminali ya
1) E potansiyel kuaklamaya en ksa yoldan KE devre ounlukla l ikaz alarm gibi kk
balanmal veya gerilimle cihaz ve devrelerde kullanlmaktadr.
2) letkenlii yksek olan bir noktada topraklan- Patlayc ortam konusunda her nevi risk dnp
maldr (TN-S ebekede) Toprak hattnn evrim dolap kullancda kalmaktadr. malat veya satc
(loop) direnci 1 altnda olmaldr. bir ekilde mteri byle istedi veya benim
nerdiim gibi kullanmam diyerek kendini
kenara atabilmektedir. Bizim kullanclara nerimiz
imalatdan belge istemeleridir. malatlarn
sattklar aletlerin paketinde kullanma klavuzu
bulunmakta ve bu klavuzda nasl kullanlaca
yazldr. Bir iki elemandan oluan basit devreler
iin klavuz yeterli olabilir ve ou firmalar
rnekler de vermektedirler. KE devre diinde ve
eleman says arttnda olay deimekte ve konuyu
bilen uzmanlk gerektirmektedir
KE devre elamanlar nasl seilir ve nasl tasarm ve

uygulama yaplr yazmzn konusu olmadndan
konuya devam edilmeyecektir.Yalnz bir fikir
vermesi iin KE devrelerin nasl doruland ekil
4.1.6 KENDNDEN EMNYETL-
N-20 de resmedilmitir.
LN NCELENMES ve
DORULANMASI
4.2 KORUMA SEVYES EPL-a
Kendinden emniyetli devre oluturulmas kolaydr
ve gnmzde KE bariyerlerin ucuzlamas dolays
OLAN ALETLERN KURULMASI
ile cazip halede gelmitir. KE devreyi oluturmak
Patlama riski yksek olan tehlike blgesi 0 (zone 0)
kolay olduu gibi patlayc ortam riske atmakta o
sahalarda kullanlan Ex-ia sertifikal, a koruma
kadar kolaydr. KE devre tasarm konuyu bilen
seviyesinde (EPL) imal edilmi KE alet ve devreleri
uzmanlarca yaplmaldr. Eer geni kapsaml bir
kurarken dier tehlike blgesi 1 ve 2 de (EPL-b ve
skada, l veya otomasyon sistemi oluturulacak
c) uygulanan tedbirlere ilaveten aada izah
ise (FISCO) ya tesis byk kurululara yaptrlmal
edeceimiz hususlara da dikkat edilmelidir.
veya exproof konusunda (KE konusunda) akreditite
BLDRLER KTABI
olmu veya onanm bir kurulutan belge istenme-

EPL-a koruma seviyesinin tarifi biraz kark ve
lidir. Bu konuda kstlayc veya zorlayc bir
anlalmas zordur. stenen ana zellik koruma
ynetmelik yoktur. IEC uzman belgeli kiilerce
seviyesinin yksek olmasdr. Bu maksatla ayn
tasarm ve uygulama istemektedir. Sonuta iveren
anda iki arza meydana geldiinde exproof koruma
istedii gibi uygulama yapabilmektedir. Sanayide
144
zelliinin kaybolmamas istenmektedir. rnein 1) Yaklam ve konum anahtarlar gibi endktif

Ex-ib seviyesinde korunan bir dedektr Ex-d tipi vericiler (transmitter) Ex-ib koruma tipinde imal
bir exproof gvde iersine yerletirildiindi EPL-a edilip reine iersine gmldklerinde (Ex-ma
seviyesinde korunmu saylr. tipi koruma) ift korumaya sahip olmu olurlar
ve aletin tamam EPL-a seviyende kurunmu
ncelikle tehlike blgesi 0 (zone 0) da kullanlan olur.
KE aletler IEC 60069-11 e uygun imal edilmi 2) Ex-ib olarak imal edilen LED lambalar Ex-d
olmal ve etiketlerinde EPL-a seviyesinde gvde iersine yerletirildiklerinde iki bamsz
korunduklarn belirten Ex-ia iareti yazl korumaya sahip olmu olurlar ve EPL-a
olmaldr. KE devrede kullanlan etkisiz elemanlar, saylrlar
kablolar, devrenin azami kapasitans ve endktans 3) Ex-d gvdeye yerletirilen Ex-ib korumal l
yine ayn standartta n grlen ia artlara uygun sensrleri de EPL-a saylr.
seilmelidir. nk ia seviyesinde istenen azami 4) Ex-ib aletlere kumlu koruma Ex-q tatbik
toplam empedans dierlerinden daha dktr. edildiinde EPL-a seviyesine terfi ederler
Alnmas gereken emniyet faktr yksektir ve 5) Ex-mb olarak imal edilen elektro vanalar Ex-d
dolays ile akm seviyeleri dktr. IEC 60079-11 tipi gvde iersine alndklarnda ayn ekilde
de akm seviyeleri tablo halinde verilmektedir. a koruma seviyesine km saylrlar.
Dolays ile Ex-ia seviyesinde kullanlan bariyerler 6) Ex-e tipi artrlm emniyetli korunan aletler
daha hassas ve daha pahalldrlar. basnlandrlm kap iensine (Ex-px)
alndklarnda bir birinden bamsz iki ayr
Standart koyucu yakna kadar ia ve ib seviyesi korumaya sahip olmu olurlar.
iin galvanik izolasyon istiyor idiyse de son
srmlerinde bundan taviz vermitir. Ex-ib 5.0. BASINLANDIRILMI KAPLAR
seviyesinde korunan KE aletlerde galvanik Ex-p
izolasyona yani trafolu g kaynana gerek
kalmamtr. Bylece KE bariyerler ucuzlam ve Ex-p korumal basnlandrlm mahfazalar pek
klerek minyatrlemitir. Ancak yine de ia yaygn olmadklar gibi kurulum ve iletilmeleri de
seviyesinde galvanik izolasyon istenmektedir. Bu zor ve uzmanlk isteyen bir konudur. Bu konuda
izolasyon temiz blgede bulunan bir trafo ile kurulum ve iletme esnasnda dikkat edilecek ok
yaplabildii gibi KE g kaynanda veya KE nokta mevcuttur. Yaygn olmad iin okuyucu-
bariyerde de uygulanmaktadr. Genellikle KE g larmza da bir katks olmayaca dncesi ile bu
kaynaklar trafoludur. konu pas geilmitir.
KE devreler dk gerilim ile altklar iin
topraktan gelen kk gerilimli dalgalanmalardan
6.0. Ex-n TP KORUNAN ALETLER
etkilenebilmektedirler. Bu nedenlerle bizim DE ALINACAK LAVE NLEMLER
kullanclara tavsiyemiz ucuza kamadan KE
devrelerde daima galvanik izoleli g kaynaklar Dier aletlerde olduu gibi etiketinde U iareti
kullanmalar dorultusunda olacaktr. ster Ex-ia, olan ve o aletin komponent olarak retildiini
isterse Ex-ib olsun tm KE devreler galvanik izoleli belirten muhafazalar dzgn sertifikalar ve etiket-
ve topraktan ayrlm (izolele edilmi) olmaldr. leri olmadka patlayc ortamlarda kullanlamazlar.
Ex-ia devrenin zor taraf devrenin kurulumunda Ark karmayan nonsparking aletler piyasada 4 alt
deil yukarda izah edilen kendinden emniyetli- grupta bulunmaktadrlar. Bunlar:
liin dorulanmas ve tasarlanmasnda ve
kullanlan aletlerin seimindedir. Ex-nA; Ex-e tipi korumann hafifletilmi eklidir.
Ark karmayan ve d yzeyi fazla snmayan
Tesisin kuruluu, kablolar, topraklama ve saire aletlerdir. Elektrik motorlar bir rnek olarak
yukarda izah edildii gibi ib ve ic seviyeleri ile verilebilir.
ayndr.
Ex-nC: Ex-d tipi korunann hafifletilmi eklidir.
IEC 60079-26 Zone 0 blgedeki bir aleti besleyen Ark karan ksmlarn tam kapal kaba
kablonun ya conduit iersine alnmasn veya toprak konularak arkn szmas nlenmektedir. Byk
kaana kar korunmasn istemektedir. Bunun gl alter ve kesicilerde deil ufak gl
sebebi EPL-a tarifinde iki ayr bamsz korumann akm 16 amperi ve hacmi 20 cm3 amayan
istenmesidir. anahtarlarda uygulanmakta ve piyasada
BLDRLER KTABI
hermetik kapal olarak ad adlandrlmaktadr.

ki ayr ve bamsz koruma uygulamas her alette
mmkn deildir. Buna birka rnek verelim: Ex-nR; Havalanmas snrl olan ve dolays ile
patlayc gazn girmesi snrlandrlm olan
145
aletlerdir. Aydnlatma armatrlerinde tatbik

edilmektedir. MOTORLARIN ALIMA ARALIKLARI
Motor sabit yk altnda sl dengeye
Ex-nL: Ex-ib tipi korumann hafifletilmi bir Uzun sreli ulaana kadar almaktadr. Durma
S1
alma aralklar motorun alma ssna
eklidir. Enerjisi snrlanm devrelerdir ve ulamas kadar uzundur.
gnmzde kendinden emniyetlilik uygula- Motor sabit ykte almakta fakat
masnn c katagorisi olarak IEC 60079-11 de Ksa sreli
sl dengeye varmadan
yerini almtr ve Ex-ic ile edeerdir. IEC S2
alma
durdurulmaktadr. Durma sresi ise
motorun ortam scaklna kadar
60079-15 kapsamndan karlmtr. soumasna yeterli olmaktadr.
Pe pee, sabit ykte, ayn aralkta
Ex-nP: Bilinen basnl korumann (Ex-p) basitle- alma ve ayn aralkta durma
tirilmi ve uygulama artlar hafifletilmi bir Kesikli
eklinde periyodik alma
versiyonudur. IEC 60079-2 de Ex-pz ad altnda durumudur. Motor alma sresince
S3 periyodik
hibir zaman sl dengeye ulalamaz
basnl korumann nc kategorisi olarak bu alma
ve kalknma akm motorun
standart kapsamna alnmtr snmasn etkileyecek dzeyde
deildir.
S3 de olduu gibi sabit ykte kesikli
Ar kalknmal, periyodik alma ekledir. S3 den
kesikli fark yol alma sresi uzundur ve
MOTORLAR S4
periyodik kalknma akm snmay etkileyecek
alma. boyuttadr. Yol almas uzun ve zor
Ex-n tipi nonsparking aletler ancak tehlike blgesi olan motorlardr.
2 ortamlarda kullanlabilmektedirler. Standart Aralkl Sabit yk altnda periyodik alma
periyodik durumudur. Motor hem ykl ve
koyucu bu aletleri de IEC 60069-0 de n grlen S5 alma, hem de bota alma durumundadr.
rutin testlere tabi tuttuundan Ex-n tipi aletler ucuz elektrikli Elektrik frenlemeli olan motor
olmaktan kmlar dier tip aletler ile ayn frenlemeli durmakszn alma durumundadr.
seviyeye yanamlardr. Bu aletleri ucuz klan Ayn aralklarla periyodik olarak
Deiken yk sabit yk altnda veya bota hem yol
yapm zelliklerinden ziyade onanm kurulutan S6 altnda srekli alma ve hem de alma durumunda
AT-tip testi sertifikas istememeleri, imalatnn alma olan ve almasna hi ara
kendi aklamasnn (deklerasyon) yeterli olmasdr. verilmeyen motorlar.
Bu durumda kullanc olarak Ex-c seviyesinde Sabit yk altnda periyodik
Elektrikli
aralklarla yol alma, alma ve
korunan alet yerine Ex-b seviyesinde korunan alet S7 frenleme ile
elektrikli frenleme uygulanan hi
almak daha gvenli olmaktadr. srekli alma
dinlenmeyen motorlar
Periyodik
Ara vermeksizin ve durmakszn
Tesisat kurulumunda dier tip aletlerden fark deiken yk ve
S8 deiken yk ve devir saylarnda
devir saysnda
yoktur. Kullanlan kablo rekorlar Ex-n tipi de aralksz alma
pe pee aralksz alma koulu
olabilmekte, ayn topraklama ve contalama
usullerine uyulmaktadr. IEC nin motor alma periyotlar ile ilgili
Amerikan NEMA tarifi farkldr. NEMA ok fazla
letme gerilimi 1000 Voltu aan Ex-n tipi ayrm yapmamakta, srekli aralkl ve zel alma
korunmu elektrik motorlar alma koulu S1 ve gibi ksma ayrmaktadr.
S2 dnda rnein S3,S4 olmal ve motorun yol
almas esnasnda patlayc ortamn motora sirayet
etmemesi gerekir. nk byk ve yksek
gerilimle motorlarda kalknma esnasnda statordan
rotora statik elektrik ark atlama ihtimali vardr.
Frekans konverteri veya yumuak yol verici

kullanan Ex-n tipi motorlara bir istisna
tannmamtr, Ex-e tipi ile edeer tutulmaktadr.
Ex-e tipi korumada olduu gibi konverter veya
yumuak yolverici motor ile ayn gvdede olacak,
birlikte denenmi ve mterek sertifikal
olacaklardr. Bu aletlerin sonradan taklmas
durumunda motor sarglarndaki termistrler
devreye alnarak motorun ar snmasna kar
BLDRLER KTABI
nlem alnacaktr.
Motorlarn alma ekilleri nelerdir ksaca

aadaki tabloda zetlenmitir.
146
PATLAYICI ORTAM BULUNAN TESSLERDE

PROJELENDRME ve RUHSAT LEMLER
Murat YAPICI
Elektrik Mhendisi

zmir ube
e-posta: murat.yapici@emo.org.tr
ZET piyasaya arz iin gerekli emniyet kurallar ile uygunluk

deerlendirme prosedrlerine ilikin usul ve esaslar
belirlemektir[2].
Son yllarda gnlk yaantmzda enerji ihtiyalarmz Bu ynetmelikler, tesislerin belli bir standarda ve bilgi
karlarken kullandmz kaynaklarn eitliliindeki art birikimine gre yapld kabulyle hazrlandndan
ve bu kaynaklarn i ie olmas normal almada ve hata mevcut tesislerde uygulanabilirlii mmkn olmayabilir.
esnasnda eitli tehlikelere neden olabilmektedir. Gerekli alt yap hazr deilse mevcut ynetmeliklerimizi
statistiklere bakldnda da Elektrik konta(ark) yangn uygulamak ve istenen gvenlik tedbirlerini salamak
sebeplerinin en banda yer almaktadr. Buna ramen imknsz hale gelir. Bundan dolay bu tr tesislerin
projelendirme, yap kullanm izni ve inat ruhsat alnmas projelendirme aamasndan enerji msaadesine, inaat
aamalarnda dikkatle incelenmesi gereken patlayc ortam ruhsatndan yap kullanm izin belgesine kadar olan srete
oluan tesislerde Elektrik tesisatlarnn projelendirmesi, yaplacak dzenlemeler, mevcut ynetmeliklerin ilerliini
uygulanmas ve denetlenmesine ilikin bir mevzuat daha salkl hale getirecektir.
bulunmamaktadr. ATEX direktiflerinden uyarlanan,
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ile Sanayi ve Ticaret Patlayc ortam oluan tesislerde projelendirme ve ruhsat
Bakanlnn kartt ynetmelikler dnda bu konunun ilemlerini disiplin altna almak iin yaplacaklar srasyla
bir paras olan yangndan korunma hakknda, Bakanlar belirtmek gerekirse;
Kurulu tarafndan yaynlanan, Binalarn Yangndan
Korunmas Hakknda Ynetmelik ise ksmen Ex-proof naat ruhsatndan nce tasarm aamasnda muhtemel
tesisattan bahsetmekte ise de bu ynetmelik sanayi patlayc ortam bulunan tesislerde Tehlikeli Saha
tesislerinde iletilememektedir. Bu noktada yaplacak Plannn TS_3491_EN_60079-10 a gre oluturulmas,
dzenlemelere k tutmak amacyla ilgili ynetmelikler ve
standartlar gz nne alnarak gr ve neriler Elektrik ve mekanik projelerinin, nceden oluturulmu
sunulacaktr. Tehlikeli Saha Plan dikkate alnarak hazrlanmas ve
ilgili onaylara Tehlikeli Saha Plan ile birlikte
sunulmas,
GR Projelendirme ve yapm aamasnda bu tr tesislerde
eitimli personel altrlmas,
Patlayc ortamlarla ilgili alnacak tedbirler konusunda Tesisin abonelik, yap denetim ve yap kullanm izin
lkemizde yaynlanm mevzuata bakldnda, 26.12.2003 belgesi ilemleri aamasnda ilgili meslek odalarndan
tarih ve 25328 sayl Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden Tesisat Denetim Raporu alnmas,
alanlarn Korunmas Hakknda ynetmelik ile
30.12.2006 tarih ve 26392 sayl Muhtemel Patlayc
Mevcut tesislerin denetlenmesi ve son durum
Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le
BLDRLER KTABI
projelerinin hazrlanmas konularn en bata

lgili Ynetmelik bulunmaktadr. Patlayc Ortamlarn
sralayabiliriz.
ynetmeliin amac, patlayc ortamlarn tehlikelerinden
alanlarn salk ve gvenliini korumak iin alnmas
gereken nlemlerin belirlenmesidir[1]. Muhtemel Patlayc 1 Tehlikeli Saha Plannn Oluturulmas
Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le Tehlikeli Saha Planlar, tesisin tamamn tasarlayan ve
lgili ynetmeliin amac ise, patlayc ortamlarda
kullanlan tehizatn ve koruyucu sistemlerin gvenli olarak
tehlikeli blgelerin neresi olduuna karar veren proje 147
mellifi veya detay mhendislik hizmeti veren kii
tarafndan TS_3491_EN_60079-10 Yanc Gaz ortamlarda Gaz Ortamnda Kullanlan Cihazlarn Onarm ve Byk
Tehlikeli blgelerin snflandrlmas ve TS EN 60079-10-2 Bakmlar ile TSE EN 60079-14 Tehlikeli Alanlardaki
Yanc Toz ortamlarnda Tehlikeli blgelerin Elektrik Tesisat. Bu iki standart yine iin nasl yaplacan
snflandrlmas standartlarna gre hazrlanmaldr. Bu tarif etmekte, iin kim tarafndan yaplacan kapsam
standartlar tutuma riskinin deerlendirmesinde dnda tutmaktadr. IECEXin bu konuda almalar
kullanlabilecek kstaslar belirlemekte ve bu riskin arasnda yer alan Patlayc Atmosfer iin
azaltlmas iin kullanlabilecek tasarm ve kontrol Personel Yeterlilikler Sertifikas Programnn hayta
parametreleri hakknda klavuzluk bilgilerini geirilmesi ve uygulanmas zerinde allma
vermektedir[3]. Blge snflandrmas, patlayc gaz yrtlmelidir.
ortamlarnn meydana gelebilecei yerlerde, cihazlarn bu
ortamda emniyetle kullanlabilmesini temin etmek zere, 4 Abonelik ve Yap Kullanm zni
cihazlarn seilmesini ve montajn kolaylatrmak
amacyla, gaz gruplarn ve scaklk snflarn dikkate lkemizdeki mevcut ileyite abonelik ilemlerinde yap
alarak, ortamn analiz edilmesi ve snflandrlmas kullanma izni veya yap ruhsat aranmaktadr. Yap
metodudur[3]. Bu temel deerlendirmeler proses kullanma izni verilirken idare tarafndan yap denetim
tesislerinin tasarm gelitirmesinin erken safhalarnda kuruluu raporu istenmektedir. Yrrlkteki Yap Denetim
incelenmeli ve blge snflandrma almasnda birincil Kanunu gerei yap denetim kurulular, yap ruhsatnn
ncelie sahip olmaldr. alnd tarih ile yap kullanma izninin alnd tarih
arasndaki dnemde, Bakanlktan ald izin belgesi ile
2 Projelendirme denetim yapmaktadr[5]. Yap denetim kurulular;
Tesisin projelendirme aamasnda ilk bavurulmas gereken Yapnn, ruhsat ve ekleri ile mevzuata uygun olarak
klavuz Tehlikeli Saha Plandr. Gerek tesisat tasarmnda yaplmasn denetlemek,
gerekse donanm seiminde bu planlarda belirtilen alanlarn
koruma snfna gre ilgili tedbirler alnmal, hesaplamalar Yapm ilerinde kullanlan malzemeler ile imalatn
yaplmal ve donanmlar seilmeli, projeler ve malzeme proje, teknik artname ve standartlara uygunluunu
listeleri buna gre oluturulmaldr. Proje mellifi patlayc kontrol etmek ve sonularn belgelendirmek,
ortamlardaki tesisat ve uyulmas gereken kurallarla ilgili malzemeler ve imalatla ilgili deneyleri yaptrmak,
olan ATEX direktifleri konusunda eitim alm olmaldr.
Proje hazrlama ve donanm seim kstaslar Proje Yapnn ruhsat eki projelerine uygun olarak ksmen
Aklama Raporunda belirtilmeli, inaat ruhsat ve enerji veya tamamen bitirildiine dair ilgili idareye rapor
msaadesi amasnda projeler ilgili idarelere onaya vermekle ykmldr.
sunulurken onay makam tarafndan projeler ile birlikte
Tehlikeli Saha Plan da istenmelidir.
Yapm sresi boyunca yap denetim kanununun
uygulanmasnda, yap denetim kurulular imar mevzuat
3 Personel uyarnca ngrlen fenn mesuliyeti ilgili idareye kar
Patlayc ortam oluan tesislerin kimler tarafndan stlenir[5].
tasarlanaca, kimler tarafndan projelendirilecei ve
kurulumunun yaplaca gvenlik asndan ok nemlidir. Yapm sresince, zellikle deneti mhendisler, patlayc
Patlayc ortamlardaki elektrik tesisat farkl olduu ve zel ortam oluan tesislerde denetim yapabilmek iin patlayc
bir bilgi birikimi gerektirdiinden konuya ilikin eitim ortamlardaki tesisat ve uyulmas gereken kurallarla ilgili
almam bir personelin inisiyatifine brakmak doru olan ATEX direktifleri konusunda eitim almaldrlar. Yap
olmayacaktr. Mevcut uygulamalarda, tecrbeye dayal denetim kurulular ilgili idareye bunu belgelemelidirler.
bilgi birikimiyle ve iletmelerde bu tr tesisatlar hakknda dareler de ruhsat ve yap kullanm izni aamasnda ilgili
bilgisi olan sorumlularn gzetiminde tesisatlar meslek odalarndan Patlayc Ortamlarda Tesisat denetim
yaplmaktadr. lkemize yurt dndan ve farkl raporu istemelidir.
standartlarda gelen projelerle oluan bu bilgi birikimi
zaman iinde gncelliini kaybedebilmektedir. Ulusal ve Devreye alnan tesislerde, Patlayc Ortamlarn
uluslar aras standartlarda zaman iinde ileyii daha Tehlikelerinden alanlarn Korunmas Hakknda
salkl yrtebilmek adna deiiklikler yaplp Ynetmelik gerei, periyodik denetimler TS EN 60079-17
yaynlanmakta, zellikle patlayc ortamlarda lkemizde Patlayc Gaz Ortamlarda Elektrik Tesislerinin Muayenesi
yaynlanan ynetmelik ve standartlar uluslar aras ve Bakm standardna gre dzenli aralklarla
standartlara dayandrldndan deiiklikler de zaman yaplmaldr[1][4].
kaybetmeden idare tarafndan kabul edilmektedir. Dzenli
bir eitim almayan personel doal olarak bu gelimelerden
haberdar olmayacaktr. Uygulamaclar ise eski bilgi
birikimlerine gvenerek yeni iler yapmaya devam
edecektir. Eski bilgi birikiminin kullanlmas iletme
asndan tehlike arz etmeyebilir fakat gereksiz donanm 5 Mevcut Tesislerin Denetlenmesi ve
kullanm maliyetleri arttraca gibi sonrasnda
ynetmeliklere uyumsuzluk asndan tesiste sknt Son Durum Projelerinin
BLDRLER KTABI
oluturabilecektir.
Hazrlanmas
Bu tesisatlar projelendirecek ve yapmnda alacak Patlayc Ortamlarn Tehlikelerinden alanlarn
uygulamaclarn ehliyetli olmas veya bu konuya ilikin Korunmas Hakknda Ynetmelie gre,
eitimi alm olmas gerekmektedir. Ne yazk ki, bu konuda
da hem lkemizde hem Avrupada boluklar Patlayc ortam oluabilecek ksmlar bulunan ve
bulunmaktadr. Dorudan ilgili olmasa da bu konuya yakn 30/6/2006 tarihinden sonra alacak iyerleri ise bu
148 olan iki standart mevcuttur: TSE IEC 60079-19 Patlayc
Ynetmelikte belirtilen artlara uygun olarak hale getirilmelidir. TMMOB bnyesinde ilgili odalarn
kurulacaktr. temsilcilerinden oluan bir alma grubu oluturulmaldr.
Kazalar olduktan sonra deil, olmadan gerekli tedbirlerin
Patlayc ortam oluabilecek ksmlar bulunan ve alnmas mhendislik yaklamnn bir gerei olduundan,
30/6/2006 tarihinden nce alm olan iyerleri, bu Tesis Denetleme ve Uygulamalar konusunda ilgili
Ynetmeliin yaymland tarihten itibaren en ge bakanlklarla ortak allarak mevzuat oluturulmal, bu tr
yl iinde bu Ynetmelik hkmlerine tam olarak denetimlerde ve devreye almalarda meslek odalarmz da
uygun hale getirilecektir. idare tarafndan aranr hale getirilerek gelecekte
iletmelerde daha gvenli alabilme imkan
Patlayc ortam oluabilecek ksmlar bulunan salanmaldr.
iyerlerinde 30/6/2006 tarihinden sonra herhangi bir
deiiklik, eklenti veya tadilat yapldnda, iveren bu
Ynetmelik hkmlerine tam olarak uyulmasn KAYNAKLAR
salayacaktr[1].
Bu ynetmelie gre zellikle 2006 ylndan nce alm

[1.] 26.12.2003 tarihli, Patlayc Ortamlarn
patlayc ortam oluan iyerlerinin idare tarafndan
denetlenmesi byk nem arz etmektedir. 2006 ncesi
Ynetmelik
alan tesisler incelendiinde mevcut ynetmelie uygun
[2.] 30.12.2006 tarihli, Muhtemel Patlayc Ortamda
olmayan birok blm grlecektir. Bu tesislerin
Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le lgili
ynetmelie uygun hale getirilmesiyle birlikte son durum
Ynetmelik (94/9/AT)
projesinin oluturulmas kanlmaz olacaktr. Ynetmelie
[3.] TS 3491 EN 60079-10 Tehlikeli Blgelerin
uyumlu hale getirilen ve son durum projesi yaplan tesisin
Snflandrlmas Standard
periyodik denetimleri de daha salkl yaplacaktr. 2006
[4.] TSE IEC 60079-17 Patlayc Gaz Ortamnda Elektrik
ncesi alm iyerlerine yeni ruhsat ve yap kullanm izni
Tesislerinin Muayenesi ve Bakm Standard
veriliyormu gibi ilem yaplp ilgili meslek odalarndan
[5.] 13.07.2001 tarihli Yap Denetim Kanunu
Patlayc Ortamlarda Tesisat denetim raporu
istenmelidir[4].
SONU
Bu kadar ok eitlilii, gelimeleri ve riskleri olan

Patlayc Ortamlarda alrken daha dikkatli olunmas ve
gelimelerin daha dinamik bir ekilde takip edilmesi bir
zorunluluk olduundan bu konu sadece alma Bakanl
ile Sanayi ve Ticaret Bakanln deil devletin dier
kanun yapclarn ve denetleyicilerini de ilgilendirir hale
gelmitir. Bu nedenle Patlayc Ortam oluabilecek
iletmelere ruhsat, onay ve kabul yapan kurumlarn da konu
hakknda bilgilenmesi ve bildiride sralanan srelerin
uygulanr hale getirilmesi gerekmektedir. Elektrik
Mhendisi, Kimya Mhendisi, Maden Mhendisi, Makine
Mhendisi veya Petrol Mhendisi bulunmayan kurumlarn
bu sreler iin personeline konu hakknda eitimler
aldrmas ve ilgili meslek odalarndan yardm almas
salanmaldr.
Konuya ilikin sorumluluk Patlayc Ortamlarda tesisat

standardna uygun yapmakla sona ermemekte, iletmeyi
prosedrlere uygun altrmak ve tesisin mr boyunca
denetimlerini yapmak gerekmektedir. Bu aamada meslek
odalarmzn, ana ynetmeliklerinde de belirtildii gibi,
lke, kamu ve meslek karlarnn gzetilmesi adna,
ncelikle gvenlik asndan ortak bir alma balatmas
yerinde bir karar olacaktr. zellikle Elektrik Mhendisleri
Odas projelendirme ve uygulama esaslar konusunda
mevzuat almalar yapmal, projenin bir paras olan
Tehlikeli Blge Snflandrmasnda konunun uzman
Kimya Mhendisinden gerekli bilgileri almaldr.
BLDRLER KTABI
Kimya Mhendisleri Odas, Maden Mhendisleri Odas ve

Petrol Mhendisleri Odas gibi meslek odalar Patlayc
Ortam oluturabilecek gaz, sv ve tozlarla ilgili yaynlar
kartp ilgili meslek odalarn ve idareyi bilgilendirmeli, bu
yaynlar nda proje aamasnda gerekli tedbirler
alnmaldr. Bu tr tesislerde alan mhendislere, onay ve
kabul makamndaki kamu grevlilerine ynelik Meslek i
Srekli Eitimler dzenlenmeli ve bu eitimler zorunlu 149
BLDRLER KTABI
150
Endstriyel Tesislerde Patlayc, Yanc ve Zehirli Gazlar in Gaz Alglama

Sistemleri
zkan KARATA
EMO stanbul ubesi
sttek stasyon Teknolojileri Mhendislii Ltd. ti
ozkan.karatas@isttek.com
zet 2. Risk Durumlarna Gre Gaz eitleri

Endstriyel retim srelerinin gelimesiyle birlikte farkl
Gazlar potansiyel risk oluturma durumlarna gre temel
amalarla sanayi tesislerinde kullanlan yanc, zehirli veya
olarak gruba ayrlrlar.
inert gazlar iin sznt ve kaza riski her zaman byk bir
tehlike arz etmektedir. Bu szntlar sonucu yaanlan
Yanc Gazlar.
kazalarda byk maddi hasarlarn yan sra can kayplar da
ska yaanmaktadr. Muhtemel kaza risklerini engellemek Zehirli Gazlar.
amacyla ilgili kurumlar uluslararas ynetmeliklere uygun nert(Ntr) Gazlar
olarak yasal zorunluluklar getirmilerdir. Gaz szntlar ve
2.1. Yanc Gazlar ve Gaz Tespitinde Genel Kavramlar
birikmeleri gzle grlemeyecei iin gazn yapsnn ve
karakteristik zelliklerinin bilinmesi ve bunlara uygun gaz Termal bir reaksiyonun ortaya kmas iin ortamda, oksijen
alarm sistemlerinin seilerek doru olarak yerletirilmesi ile veya hava, ate kayna ve yanc maddenin uygun olarak
muhtemel kaza riskleri minimum seviyeye indirilebilir. bulunmas gerekir. Bu bileen ekil 1de grld gibi
patlama genini oluturur.
1. Giri Ate Kayna
Gaz, maddenin halinden biridir. Gaz halindeki maddenin

younluu ok az, akkanl son derece fazladr, belirli bir
ekli ve hacmi yoktur. Gaz oluturan ok saydaki molekl
rastgele(random) ve kaotik(chaos) olarak srekli birbirlerine
ve bulunduklar blgenin yzeyine arparlar, bu yzden
gaz ad kaos(chaos) kelimesinden gelmitir.
Gazlar ok hzl olarak birbirlerine karrlar, ok az bir miktar

gaz serbest braklm bile olsa birka saniye iinde bulunduu Hava
ortam tamamen kaplar. Yanc Madde
Bulunduu yerde ayn younlua sahip olma karakteristii ekil 1: Patlama geni
gazlarn ve yanc sv buharlarnn genel zelliidir. Btn
gazlarn genileme ve skma katsaylar ayndr. Ayn Yanc btn sv bileiklerin ortam ssna eit veya daha
scaklk ve basn altnda belirli hacimdeki herhangi bir gazn dk derecelerde parlama noktalarna sahip olduu gaz
molekl says ayndr. te bu yzden gaz miktarlar buharlarnn hepsinin alt patlama snrlar olduu dnlmeli
genellikle hacim olarak llr. lmler yksek bu yzden kullanldklar yerlerde mobil veya sabit tipli gaz
konsantrasyonlarda yzdesel olarak hacmen(%Vol), dk detektr sistemleri ile srekli izlenmelidir. Ortamda farkl
konsantrasyonlarda ise milyon adetteki partikl says (ppm patlayc/parlayc bileikler varsa izleme sistemi bunlarn
V) belirtilerek yaplr. tamamna ve oluturabilecekleri muhtemel bileikleri de
izlemeye uygun olmaldr. Byle durumlarda kullanlan
Gazlar farkl younluklarda bile olsa genlemeleri srasnda sensrlerin ortamda bulunan ve en az duyarl olunabilen
aralarnda herhangi bir ayrc blm olumaz. Havadan ar bileie kalibre edilmesi tavsiye edilir.
BLDRLER KTABI
olan gazlar yer seviyesine doru, havadan hafif olan gazlar ise
tavan seviyesine doru birikirler. Dk konsantrasyonlarda Bir gazn yanmas iin hava iinde yeterli miktarda olmas
tavan blgesinde ar gazlara ve taban seviyesinde hafif gerekir. Yanma iin havada olmas gereken en az gaz
gazlara rastlamak mmkndr. miktarna Alt Patlama Snr LEL (Low Explosion Limit)
denir.
151
ateleme noktas yada yakt tutuma noktas denir. Tablo 2de

Gaz konsantrasyonu havada hacmen belirli bir seviyenin baz gazlar iin ateleme nokta deerleri gsterilmitir. Gaz ve
zerine karsa ortamda yeterli miktarda Oksijen olmayaca hava karmnn atelenmesi iin gerekli olan minimum
iin patlama gereklemez buna ise st Patlama Snr, UEL enerjiye ise minimum ateleme enerjisi M.I.E(minimum
(Upper Explosion Limit) denir. ekil 2de Metan gaz iin alt ignition energy) denir. Kendinden emniyetli sistemlerin
ve st patlama seviyeleri grlmektedir. tasarlanmas bu konsepte dayanr. Bir elektronik devrenin
alrken kartabilecei enerji M.I.E deerinin altna set
edilemezse devrenin kendinden emniyetli olmas mmkn
olmayacaktr. Btn kimyasal bileikler iin bir eik deerinin
altnda kalmas halinde tutumann gereklemeyecei
tutuma karakteristikleri belirlemek mmkndr. ekil 3de
Hidrojen iin minimum ateleme enerji grafii grlmektedir.
Tablo 2: Baz gazlar iin alt-st patlama snr, parlama

noktas ve ateleme noktas deerleri
ekil 2: Alt ve st patlama snrlar
Patlama Snr Parlama Ateleme
Tablo 1: Baz gazlar iin patlama ve parlama noktalar Alt st Noktas Noktas
C C
Parlama Yanclk Asetilen 2,5 81 100
Bileik Forml
Noktas C %LEL Aseton 2,2 13 -20 465
Asetilen C2H2 Gaz 2,5 Etil Alkol 3,3 19 13 363
Etanol C2H5OH 12 3,5 Btan 1,9 8,5 365
Btan C4H10 Gaz 1,5 CO 12,5 74,2 605
Benzen C6H6 <0 1,3 Etan 3,0 12,5 472
H2, CO, CH4, Etilen 2,7 36 409
LNG Gaz 4,5
Dier Hidrojen 4,0 75 400
%20-30 Metan 5,0 15 537
LPG Propan Gaz 2 ETO 3,0 100 429
%70-80 Btan Propan 2,1 9,5 -104 450
Hidrojen H2 Gaz 4 Tolen 1,2 7,1 460
Metan CH4 Gaz 5
Propan CH3CH2CH3 Gaz 2,1
2.2. Zehirli Gazlar ve Gaz Tespitinde Genel Kavramlar
Parlayc svlarn hemen yzeyinde veya bulunduklar Yenme, yutulma solunma veya deri yoluyla emilmesi halinde
kaplarn iinde, yeterli buhar karabildikleri ve hava ile basit yaralanmalardan lme varan zararlara neden olabilecek
tutuabilir en dk scakla parlama noktas(flash point) kimyasal gazlara zehirli gazlar veya buharlar denir. Bu tip
denir. Parlama noktas dtke maddenin tutumas gazlara pek ok farkl ekilde maruz kalmak mmkndr.
kolaylar. rnein parlama noktas -400 C olan benzin,
parlama noktas 1110 C olan Etilenglikole (Antifriz) gre Toksik gazlara maruz kalma Zaman Arlkl Ortalama
ok daha parlaycdr. Tablo 1de baz gazlar iin patlama ve TWA(Time Weighted Average) ilkelerine gre
parlama noktalar grlmektedir. hesaplanmaldr. Buna gre 8 saatlik i gnnde her hangi bir
salk sorununa neden olmayacak durum kiinin maruz
kalabilecei normal konsantrasyon olarak kabul edilir. Toksik
gaz maruz kalma limitleri mesleki kurumlar tarafndan lke
standartlarna gre belirlenir. Kurumlar genellikle
ACGIH(American Conference of Governmental Industrial
Hygienists) tarafndan belirlenmi ksa zamanl maruz kalma
limitlerini STEL(Short Time Exposure Limit) referans olarak
alr.
ngilterede kabul edilen referanslar COSHH(Control of

Substances Hazardous to Health) olarak bilinir ve HSE(Health
and Safety Executive) tarafndan EH40 klavuzunda belirtilir.
Klavuzdaki tanmlar yledir;
BLDRLER KTABI
ekil 3: Minimum ateleme enerji grafii MEL(Maximum Exposure Level) Maksimum Maruziyet
Seviyesi.
Havayla birlemi bir bileiin herhangi bir ate kaynana LTEL(Long Therm Exposure Limit) Uzun dnem maruz
gerek olmadan kendiliinden tutuabilecei minimum sya kalma deeri. 8 saatlik gnlk alma boyunca.
152
STEL(Short Therm Exposure Limit) Ksa dnem maruz kalma 2.3. Duraan Gazlar ve Gaz Tespitinde Genel Kavramlar
deeri. 15 dakikalk periyodu iinde maruz kalnabilecek
kabul edilebilir deerdir.
Duraan gazlarn izlenilmesine genellikle gerek duyulmaz;
Almanya ve yakn lkelerde kullanlan referans sistemi MAK ihtiya sadece gazn Oksijenin yerini alma riski varsa
dr(Maximale Arbeitsplatz Konzentration). Deerler DFG hissedilir. Helyum, Argon ve Nitrojen bulunan
tarafndan yaynlanr. MAK deerleri alanlara zarar laboratuarlarda, hastane NMR odalarnda muhtemel gaz
vermeden tolere edilebilir maksimum toksik gaz deerlerini szntsndan dolay ortamdaki Oksijen miktar azalr ve
gnlk ve haftalk alma srelerine gre belirler. asfeksiye neden olur.
Amerikadaki mesleki kurulular OSHA ve NIOSHdr. Kuru bir ortamda havadaki normal Oksijen konsantrasyonu
USAda maruz kalma limitleri TLV(Threshold Limit Value), %20,9 seviyelerindedir. Endstriyel retim srelerinden,
STEL(Short Therm Exposure Limit) ve TWA(Time Weighted korozyon ve benzer reaksiyonlardan dolay ortamdaki Oksijen
Average) ile tanmlanr. seviyesi azalabilir. Normal koullar altnda insan vcudu
TLV:alma alanndaki toksik bileiklerin salk sorunlarna ortamdaki Oksijen seviyesi %19,5a kadar dse bile solunum
yol amayaca seviye. problemi yaamaz. Oksijen yetersizlii en nemli ani lm
TLV-TWA(MAK Medium): 8 saatlik ign ve 40 saatlik i nedenlerinden biridir, bu yzden riskli durumlarda ortam
haftas iin izin verilen normal maruz kalmay. seviyesi srekli kontrol altnda tutularak Oksijen seviyesinin
TLV-STEL: 15 dakikaya kadar srekli maruz kalma %18-19un altna dmesine izin verilmemelidir. Tablo 5de
durumunda izin verilen maksimum konsantrasyon. havadaki Oksijen konsantrasyonunun yetersizlii durumunda
TLV-C(Ceiling): Tavan konsantrasyon, bir saniye bile maruz karlalabilecek potansiyel riskler grlmektedir.
kalnmamas gereken deeri gsterir.
Ortamdaki Oksijenin eksiklii kadar fazlal da potansiyel bir
Baz gazlar iin STEL ve TLV deerleri Tablo3de, maruz tehlikedir. Yksek konsantrasyondaki Oksijen zehirleyici bir
kalnabilecek sre ve miktara gre zarar potansiyeli Tablo gaz haline gelir. Ayrca Oksijenin %24 seviyesine kmas
4de grlmektedir. ortamdaki dier maddelerin yancln arttracaktr. Bu
durum zellikle lehimleme odalarnda Oksijen gaz tplerinden
Tablo 3: Baz gazlar iin STEL ve TLV-TWA deerleri meydana gelen szntlardan dolay ortaya kabilmektedir.
Bileik STEL TLV-TWA Molekl Tablo 5: Oksijen eksiklii ve etkileri

Arl
Nitrik Asit 4 2 % Vol Oksijen
Amonyak 35 25 17 19,5 zin verilen minimum Oksijen seviyesi
CO2 30000 5000 44 15-19 almada sknt, dolam, kalp ve akcier ile
NO2 5 3 46 ilgili skntlar.
SO2 5 2 64 12-15 Nefes alma zorluu, kalp atlarnda uyumsuzluk,
alg sknt ve bozukluklar.
Klorin 1 0,5 71
10-12 Nefes alma hz ve miktarnda art, dudaklarda
Florin 2 1 38
mavileme.
H2S 15 10 34
8-10 Beyazlaan yz, uursuzluk hali, mide bulants
NO - 25 30
6-8 8 dakika iinde %100 lm, 6 dakika iinde %50
CO - 25 28
lm
4-6 40 sn sonra koma durumu, nefes alamama,
Havadaki toksik gaz konsantrasyonu ppm deeri ile ifade
kaslma ve lm
edilir. Avrupadaki alternatif l birimi mg/m3tr. PPMden
mg/ m3 dnm 25C ve 1 atmosfer basn altnda
TLV(mg/ m3)=TLV(ppm) x molekl arl(g) 3. Gaz Tespitinde Kullanlan Sensr eitleri
24,45
forml ile yaplabilir. Gelien teknoloji ile birlikte ortamda belli bir seviyenin
zerinde bulunmalar halinde tehlike dourabilecek gazlarn
Tablo 4: Baz gazlar iin maruz kalnacak sre ve zararlar tespiti amacyla farkl prensiplerle alan gaz sensrleri
retilmitir. Tespit edilecek gaz eitlerine gre
Zehirli lmcl Zehirleyici Geici Zarar kullanlabilecek gaz sensr eitleri Tablo 6da gsterilmitir.
Gaz 5-10 dakika 10-30 dakika 30-60 dakika
mg./l. ppm mg./l. ppm mg./l. ppm deal bir gaz sensrnn sahip olmas gereken zellikler yle
Klorin 0,7 500 0,07 50 0,007 5 sralanabilir;
Hidrojen 4,5 3000 1,5 1000 0,15 100
Seicilik
Klorid
Hidrojen 1,2 800 0,6 400 0,3 200 Kalibrasyon gereksinmesi
Tekrarlanabilirlik
BLDRLER KTABI
Slfit
Amonyak 3,0 5000 1,5 2500 0,15 250 Kararllk
CO 6,0 5000 2,4 2000 1,2 1000 Geni lm aral
CO2 165 90000 90 30000 55 30000 Kullanm mr
Petrol 120 30000 80 20000 60 15000
Tayin snr
153
Hzl cevap zaman koullar aktif ve referans sensrde ayn etkiyi yaptklar iin
Hzl geriye dnme zaman wheatstone kprsnn k deeri bozulmaz.
Basitlik ve ucuzluk
Yksek duyarllk
Detektr
Tablo 6: Gazlar iin kullanlabilecek sensr teknolojileri
Tespit Edilecek Gaz Sensr Teknolojisi

Katalitik k
D.C. G
Termal letkenli Kayna
nfrared (IR)
Yanc Gazlar Yariletken
Elektrokimyasal
Alev onizasyonlu (FID)
Alev Is Analizli (FTA) Kompanzatr
Elektrokimyasal
Zehirli Gazlar
Yar letken ekil 5: Katalitik sensr devre yaps
nfrared (IR)
Oksijen Elektrokimyasal
evresel deiiklikleri kompanze etme yetenekleri sayesinde
Gaz alglama sistemlerinde sklkla kullanlmalarndan dolay katalitik sensrler kullanmda bir ok avantaj salarlar. Zero
burada Katalitik, nfrared ve Elektrokimyasal gaz sensrleri ve span gaz deerlerinde linearite, tekrar edilebilirlik
anlatlacaktr. (kalibrasyon sonras ayn deerlerin llebilmesi), yeniden
retilebilirlik( ayn fabrikadan retilen ayn modelli
3.1. Katalitik Sensrler sensrlerden ayn sonularn alnmas) bunlardan bazlardr.
Katalitik sensrlerin almas yanc gazlarn oksidasyonu Katalitik sensrler bir ok yanc gazn alt patlama
prensibine dayanr. Katalitik sensrler ekil 4de grld snrlarna(LEL) kadar tespitinde mkemmel sonular verirler.
gibi seramik bir topak ierisine bobin eklinde sarlm Sensrn gaza cevap verme sresi llen gaza gre
Platinyum bir telden oluur. Topan yzeyi zel bir deiiklik gsterir, ar (havaya gre) ve byk molekll
maddeyle kapldr yanc bir gazla karlatnda s veren bir gazlara kar cevap verme sresi daha uzundur.
oksidasyona neden olur.
Topak yzeyinin almaya balamadan nce bir sre snmas

gerekir. Isnma ilemi ieride bulunan tel ile gerekletirilir.
Gazn sensre ulamasnn ardndan topak yzeyinde balayan
oksidasyon sonucu bir s aa kar. Bu s bobinin
elektriksel direncinde deiikliklere neden olur; bu
deiiklikler sensrden gelen sinyaller olarak alglanr.
ekil 4: Katalitik sensr yaps

Katalitik sensrler evresel faktrlerden oluabilecek yanl ekil 6: Katalitik sensr T90 cevap sreleri
BLDRLER KTABI
sinyalleri engellemek iin ierisinde bir kompanzatr ile

birlikte retilirler. ekil 5te sensr ierisinde bulunan Katalitik sensrlerin Metan gaz iin T90 sresi ekil 6da
kompanzatr grlmektedir. Kompanzatr yzeyi katalizr ile gsterilmitir ve genellikle 5-10 saniye olarak llr.
kaplanmad iin gaz tespiti srasnda oksitlenme Sensrler sinter filtreler ile korunduklar iin bu sreler bir
gereklemez. Is, nem ve basn deiimleri gibi evresel miktar artabilmektedir.
154
kazanlr. En bilinen engelleyiciler; H2S, Klorin, Klorlanm

Hidrokarbonlar ve Halojenli bileiklerdir. Zehirleyici
bileikler sensrlerin duyarllnda kalc hasarlara yol
aarlar, sensrn tamamen kullanlamad durumlarda
oluabilmektedir. Silikon bileikleri ve Tetraetil Kurun en
bilinen zehirleyicilerdir.
Engelleyiciler ve zehirleyiciler gaz tespitindeki en byk

problem kaynaklardr. Bu yzden gaz alarm sistemlerinin bu
kirleticilere maruz kalmamasna byk zen gsterilmelidir.
3.2. nfrared Sensrler

Hidrokarbon grubu gazlarn ve baz zel gazlarn, belli dalga
boyundaki sourma zelliinden faydalanarak gaz
konsantrasyonu lm yapan sensrlerdir. ekilde 9da baz
gazlar iin emilim band gsterilmektedir. Yaplarndan dolay
kullanclara bir ok avantaj salarlar. Scaklk deiimleri ve
ekil 7: Ortamdaki Oksijen miktarna gre katalitik sensr neme kar tamamen gvenilirlerdir. Zehirlenme riskleri
k linearitesi yoktur ayn zamanda yksek seicilie sahiplerdir.
k deerleri byk lde %100 LELe kadar lineer

olmasna ramen katalitik sensrlerin bu seviyeye kadar uzun
sreli kullanlmalar pek tavsiye edilmez. LEL deeri
ykseldiinde ortamdaki Oksijen seviyesinde azalma olabilir.
Byle bir durumda yanc gazn katalizasyonu iin yeterli
Oksijen olmayabilir ve yanc gaz tam olarak tespit edilemez
ve yanl lm yaplma riski ortaya kar. ekil 7de ortamda
artan Metan gazna kar sensrn verdii k deeri
grlmektedir.
Katalitik sensrler birka dakikadan fazla yksek

konsantrasyonda gaza maruz kalrsa zarar grebilir ve
duyarlln kaybedebilir. Bu yzden dzenli zaman ekil 9: Baz gazlar iin emilim band
aralklarnda sensrler kontrol edilmeli ve kalibrasyon
yaplmaldr. Genel olarak nfrared sensrlerin yaps ekil 10daki gibidir.
IR k kayna iinde gaz bulunan bir yol boyunca optik
alcya bir n gnderir. Gazn hissedilmesiyle birlikte zel
Sapma (mV) dalga boylarnda gaz iinden geen IR n ile referans sinyal
arasnda snm fark oluur. Gaz konsantrasyon bilgisi oluan
bu snm farkllnn yorumlanmas temeline dayanr.
Zaman (Ay)
ekil 8: Zamana gre k sapma erisi
Normal alma koullarnda katalitik sensrlerin alma

mrlerinin 5 yldan daha fazla olmas beklenir. Sensrlerin
modeline gre her yl hassasiyetlerinden %5-10 arasnda bir
azalma olur, bu yzden ve zorunlu direktiflere gre her 3-6 ay
arasnda sensrlerin kontrol ve yeniden kalibrasyonu
gerekmektedir. ekil 8de rnek bir katalitik sensrn zamana
gre k deer sapmas grlmektedir.
BLDRLER KTABI
Katalitik sensrlerin alma performanslarn etkileyen iki

unsur vardr, zehirleyiciler ve engelleyiciler. Engelleyiciler
geici duyarszlklara neden olurlar. Gaza kar hassasiyet,
sensrn bir sre temiz havada tutulmasnn ardndan yeniden ekil 10: nfrared sensrlerin yaps
155
Sensrler modle edilmi sinyale ihtiya duyduklar iin k

kayna srekli titreimlidir. Yap iinde bulunan referans
sensor tespit edilecek gazdan etkilenmemesi iin IR bant
dnda tutulur. Kullanlan sensrler fotovoltaik,
fotoconductive veya pyroelektrik olabilirler. Kullanlan k
kayna tungsten lamba, led yada IR kayna olabilir. Baz
optik elemanlar ekilde de grld gibi korozyondan
etkilenmemesi iin optik yolun sonuna yerletirilirler.
Ortamdaki basn deiimleri IR sensre ait iaretin Zero

deerinde her hangi bir deiime neden olmaz, fakat gaza
kar duyarllk basnla doru orantldr. Bu hassasiyetten
dolay basn deiimlerinin olduu duruma dikkat
edilmelidir. Batan dikkat edilecek uygun bir detektr
tasarmyla bu etki rahatlkla minimize edilebilir.
ekil 12: Elektrokimyasal sensr devre yaps
IR gaz sensrleri almas iin Oksijene ihtiya duymad
iin bir ok yanc gazn(Hidrojen dnda) hacmen %100
seviyesine kadar izlenmesini mmkn klar. Uygun dalga
boyu ve optik yol boyu seilerek yaplan iyi bir tasarm Katalitik sensrlerin almas iin kk bir gce ihtiyalar
sonucu; hidrokarbonlarn toplam lm, bir bileik iinden vardr. ekil 12de elektrokimyasal sensrn kullanld gaz
seilen gazn lm, gazn kk konsantrasyonlu olmasnda alarm devre yaps gsterilmitir. lm sonular lineer,
ppm lm baaryla yaplabilir. kesin ve ok hassastr. Cevap verme sreleri 30 ila 60 saniye
arasndadr. ok kk ppm deerlerinde bile lm byk
Ayn dalga boyundaki farkl gazlar lm srasnda skntlara bir baaryla yaplr.
yol aabileceinden detektr konumlamalar srasnda bu
duruma dikkat edilmelidir. Elektrokimyasal sensrlerin mrleri genellikle 2-3 yl
kadardr. Oksijen sensr mr hzl oksidasyon ve elektrolitin
daha hzl tkenmesi nedeniyle daha ksadr ve genellikle 1-2
3.3. Elektrokimyasal Sensrler yldr. Sensr mrlerinin llen gaza, gazn
konsantrasyonuna ve lm yaplma sklna gre
En eski elektrokimyasal sensrler, 1950 yllarnda Oksijen deikenlik gsterebilecei unutulmamaldr.
lmleri iin kullanlmtr. Son yllarda, snrl alan
uygulamalarnda yanc gazlar ve zehirli gazlarn Elektrokimyasal sensrler birka yanc gaz dnda genellikle
kontrollerinde daha seici ve yeni elektrokimyasal sensrler zehirli gazlarn alglanmalarnda kullanlrlar. Hidrojen ve
gelitirilmitir. Karbon monoksit konsantrasyonlarn alt patlama snrlarna
kadar ve Oksijeni hacmen %25 seviyesine kadar
En basit haliyle elektrokimyasal sensrler zayf bir elektrolit lmleyebilirler.
kaplamayla ayrlm alglayc ve kart olmak zere iki
elektrottan meydana gelir. Bu yap likit, jel ve son zamanlarda Scaklk ve nemli ortamlar sensor hassasiyetini
kullanlan haliyle kat formda olabilir. drebilmektedir, bu yzden tasarmlarda scakl sabit
tutacak dzenekler kullanlmas daha iyi lm sonular iin
tavsiye edilir.
4. Gaz Kontrol Panelleri
Yanc ya da zehirli gaz alglama sistemleri sensrlerden ve bu

sensrlerin bal olduu kontrol panelleri ile alarm
cihazlarndan oluurlar. Sahada bulunan dedektrler, srekli
izleme yaparak ortamn gaz konsantrasyonunu takip ederler.
Gaz konsantrasyonu tehlikeli seviyelere ktnda, kontrol
paneli programlanan alarm senaryosuna uygun tepkileri
yrtr. Havalandrma sistemlerinin altrlmas, gaz
ekil 11: Elektrokimyasal sensr yaps kaynann ve elektriklerin kesilmesi gibi nlemler kontrol
panelleri tarafndan gerekletirilir.
Kontrol panelleri ile sahadaki dedektrler arasnda haberleme

BLDRLER KTABI
ekil 11de de grld gibi elektrolit gaza kar geirgen

bir membran ile d ortamdan izole edilir. Gaz difzyon ile analog veya dijital haberleme protokolleri ile gerekletirilir.
membran geip sensre giri yaparak oksidasyonu balatr ve 4-20 mA, 0-20 mA ve 0-10 V balca analog haberleme
ortamdaki gaz konsantrasyonuna gre bir akm ortaya kar. protokolleridir. Dijital haberleme protokollerine rnek olarak
ise HART, LON, Fieldbus, Profibus gsterilebilir. Kullanm
156
ncesinde kontrol paneli ve dedektrlerin ayn protokol ekil 14deki gibi eimli tavanlarn olduu blgelerde
kullandna dikkat edilmelidir. dedektrlerin montaj ulalabilir en yksek noktann 30 cm
altnda olacak ekilde yaplmaldr.
Gaz alglama sistemi kontrol panellerinin dier sistemlerden
(PLC, SCADA) ayr tutulmasnn en temel sebebi srekliliktir.
Proses kontrol ekipmanlarnda meydana gelebilecek bir
arzann, gaz alglama sistemini etkilememesi gerekmektedir.
letmede bir sorun olduunda gaz alglama sistemlerinin
zelikle alr durumda olmas gerekmektedir. Bu durum,
kontrol panellerinde dayankllk, yedekli alma, arza
emniyeti ve gvenlik snf (SIL) ve performans onaylar gibi
kavramlar beraberinde getirmektedir.
5. Kullanlmas Gereken Detektr Says ve

Montaj Yerlerinin Tespiti
Kullanlacak detektr tipi belirlendikten sonra kullanlmas
gereken detektr says yani kritik nokta saysnn belirlenmesi
gerekir. Muhtemel btn sznt noktalarna detektr balamak
ok pahal bir zm olacaktr. Bu yzden dedektrlerin yeri
ve miktar seilirken aadaki koullar gz nne alnmaldr.
Blge ak m kapal m?
Muhtemel kaan yeri ve yaps ( younluu,
basnc, hacmi, s ve uzakl)
zlenecek gazn kimyasal ve fiziksel datalar, Kiri
Uucu svlarn varl (bu durumda detektr bu
blgeye ok yakn olmaldr.)
Muhtemel hava akmlarnn varl (ieriden yaplan ekil 14: Ar gazlar iin eimli tavanlarda gaz detektr
doal havalandrma ve dardan alnan rzgar) yerleimi
Scaklk etkisi ve evresel koullar. Tavanda kiri olmas halinde dedektrn montaj yaplrken
Blge iindeki insan says ve bulunduklar yerler. tavan yzey alan ve kiri geometrisini dikkate almak gerekir.
Muhtemel ate kaynaklarnn yerleri. Dedektr daima kiri ile tavan arasna yerletirilmelidir.
5.1. Havadan hafif gazlar iin sensr montaj Blge

Havadan hafif gazlar iin genel detektr kullanm tavandan
30 cm aada olacak ekilde montaj yapmaktr. Ortamda kot
fark olan farkl tavanlar varsa montajlar en yukarda olan
blgeye yaplmaldr. Baz dedektrler alt kotta bulunan
tavana konulabilir. Bu durum ekil 13de gsterilmitir.
BLDRLER KTABI
ekil 15(a): Hafif gazlar iin hava akm durumuna gre gaz
detektr yerleimi
ekil 13: Hafif gazlar iin gaz detektr yerleimi
157
detektr yerletirilmesine gerek yoktur. Havadan ar gazlar

iin detektr yerleimi ekil 16da gsterildii ekilde
yaplmaldr.
6. Sonular
Gaz alglama sistemlerinde ama muhtemel bir kazaya
sebebiyet vermeden nce sznty balad anda tespit
edebilmektir. Kurulacak gaz alglama sistemi seimini
belirleyecek olan pek ok kriter vardr. ncellikle sistemin
hangi gaz veya gazlara kar kullanlaca belirlenmeli, daha
sonra bu gazlara uygun sensr seimi yaplmaldr. Dikkat
ekil 15(b): Hafif gazlar iin hava akm durumuna gre gaz edilecek dier konular ise arazi ve/veya bina yaps, ortam
detektr yerleimi scakl hava akm yn ve detektr saysdr. Gaz
dedektrlerinin muhtemel sznt kayna yaknlarna
yerletirilmesi uygundur fakat sznt sonras ok hzl yaylan
Istma/havalandrma fanlarndan veya havalandrma
gazlarn farkl blgelerde birikebilecei riski de gz ard
aklklarndan kaynaklanan hava ak 0.5 m/sden bykse
edilmemelidir. Son olarak, gaz dedektrlerinde kullanlan
gaz dedektr yerleimine havalandrma ynne ve blgeye
sensr teknolojisine gre gerekli olan bakm periyotlar takip
gre dikkat edilmelidir. Byle bir durumla kar karya
edilmeli, mmknse her 3 aylk periyotta gzle fiziksel
kalnmas halinde montaj iin havalandrma uzmanndan
kontroller, 6 aylk periyotta ise kalibrasyon kontrolleri
yardm alnmaldr. Doru montaj iin ekil 15 (a) ve (b)deki
yaplmaldr.
konum ve mesafelerde gz nne alnmaldr.
5.2. Havadan ar gazlar iin sensr montaj

7. Kaynaklar
Havadan ar gazlar iin genel detektr kullanm tavan
seviyesinden 30 cm yukarda olacak ekilde montaj [1] Capelli, Raffaella Sharing our know how, Sensitron Srl
yaplmasdr. detektr montaj kolonlara yaplabilir. En az bir [2] Hazardous gas data, NIOSH publications.
detektr muhtemel sznt kaynana yakn ekilde [3] Hazardous gas data - Sensor calibration, NIOSH
konumlandrlmaldr. publications.
[4] Instrumentation and sensor selection, NIOSH
publications.
[5] Yldz, Burak. Sensrler,
[6] Karabrk M.Alper, Endstriyel kurulularda patlayc,
yanc ve boucu gazlar iin sabit tip gaz alglama
sistemleri ve kontrol teknikleri
Blge
ukur
ekil 16: Ar gazlar iin detektr yerleimi

BLDRLER KTABI
Dedektrler daima en altta bulunan noktadan 30 cm yukarda

konumlandrlmaldr, ortamda ukur olan blmler varsa
buralara da ayrca detektr yerletirilmelidir. Muhtemel bir
gaz sznt ihtimali yoksa hava akmnn olduu yerlere gaz
158
Patlayc madde retimi ve ortamlarnda Atex uygulamalarna bir

yaklam;
Sleyman POLAT/Kimya Mhendisi/KMO Ankara b.

suleymanpolat2009@gmail.com
zet: geitirilerek Atex uygulamalar

zorunluluu getirilmemitir. Bu bir
Gnmzde nitro-gliserinli ve sulu-jel eksikliktir.
tabanl patlayclarn yerine ticari olarak
Amonyum nitrat ve Sodyum nitrit tabanl
patlayclar retilmeye balanmtr.
1.Giri:
Emlsiyon olarak adlandrlan bu yeni
nesil patlayclar daha gvenli olmas ile Patlayc maddeyi, iddetli bir kimyasal
tercih edilmektedir. Ancak bu rnlerin reaksiyonla paralanarak, ani yksek
retimi srasnda kontrolsz snmas scaklkla birlikte byk hacimlerde gaz
sonucu ortaya kacak tehlikeler gz ard haline dnebilen maddeler olarak
edilmemelidir. Dnya zerinde bu konuda tanmlaya biliriz. Uygulama alanlar
birden fazla lmle sonulanan birok bakmndan tasnif etmeye kalktmzda;
kaza meydana gelmitir. Bu tip kazalarn
1-tici ve balistik etkisi olan; kara av
nlenmesi iin hammaddelerin kontrolsz
barutu, dumansz av barutu, ateleme fitili,
snmalaryla ilgili tehlikeler saptanmal ve
dinamit kapsl, av kapslleri gibi
bunlar giderici tedbirler alnmaldr.
maddeler,
Ayrca retim ortamnda bu tedbirler
alnrken Atex uygulamalar da gz nne
alnmaldr.
lkemizde patlayc madde retim

2-Tahrip gc olan;
yerleri ve depolama ile ilgili mevzuatlarda
Atex uygulamalar zorunluluu a-n patlatclar; kurun azotr, kurun
bulunmamaktadr.1987 ylnda yaynlanan tirizinat, kurun pikrat, tetrasen ve civa
BLDRLER KTABI
tzk ile retim yerlerive depolar flminat gibi maddeler,

dzenlenmi fakat retim yerlerinde
alnacak tedbirler yuvarlak tanmlarla
159
b-Asl patlayclar; trinitrotoluen, tetril, Gnmzde sivil patlayc sektrnde

dinamit, nitrogliserin, nitroseliloz, nitrogliserin bazl dinamitlerin yan sra
amonyum nitrat, sodyum nitrat, emlsiyon emlsiyon tip patlayc maddeler ve
gibi maddeler emlsiyon tip patlayclarn kapsle duyarl
ve yemlemeye duyarl tipleri
3-Piroteknik; maytaplar, enlik fiei,
bulunmaktadr
kestane fiei, sis bombas, ate emberi,
enlik malzemeleri, iinde kara barut 2.Emlsiyon retimi iin zet bilgi;
bulunan elence malzemeleri, oyuncak
Emlsiyon tipi patlayclar, nitrogliserin
tabanca maytab, av malzemeleri, dolu-bo
bazl dinamitlerin retim ve kullanmnda
av fiei, sama ve kurunlar gibi
yaanan kazalar sonunda daha gvenli
maddelerdir.
patlayc retmek iin yaplan almalar
lkemizde Cumhuriyetin kurulu sonunda gelitirilmitir. Emlsiyon
dneminde yaplan ekonomik ve kltrel patlayc retimi, Amonyum nitrat
devrimler ve uygulamalar alt yap zeltisinin, genellikle parafin ya tabanl
faaliyetlerinin gelimesini salamtr. Alt faz iersinde dengeleyici Emlgatr
yap geliimi iin yaplan almalarda yardmyla kartrlmas prensibini kapsar.
dalarn delinmesine, kayalarn Ana girdi olan Amonyum nitratn ucuz
patlatlmasna gerek duyulmutur. olmas, basit retim teknolojisi, az iilik
htiyacn karlanmas iin patlayc maliyeti nedeni ile nitrogliserin bazl
retiminde nceleri farkl isimlerde, 1950 dinamitlere gre olduka ucuza mal
ylndan sonra Makine ve Kimya olmaktadr.
Endstrisi Kurumunun (MKEK)
Emlsiyon retiminde ileme scakl
bnyesinde almalar yaplmtr.1988
95 C ve stnde scaklklardr. lk retimde
ylna kadar MKEK tekelinde devam eden
yksek younlua sahip emlsiyonun
patlayc retiminde, ekonomide yaanan
patlayc zellii kazanmas iin
skntlar nedeniyle patlayc sektrndeki
younluunun drlp hassaslatrlmas
gelimelere paralel olarak yatrm
gerekmektedir. Hassaslatrma ilemi
yaplamamtr.1988 ylndan itibaren
Sodyum nitritin kullanld kimyasal
yabanc yatrmclara lkenin kaplarnn
gazlama sistemi ile yaplr. Patlaycnn
almas ile sivil patlayc retiminde ok
gcn artrmak iin prosese Alminyum
BLDRLER KTABI
hzl deiimler yaanmaya balanmtr.

eklene bilir. Proses, srekli, kesikli veya
Bu gelimenin banda Emlsiyon tipi
her ikisinin kombinasyonu olabilir.
patlayclarn retimi gelmektedir.
160
Patlayc ambalajl veya yn olarak depoda vb. yerler snrsa meydana

retilebilir. Nitro-gliserin ve sulu-jel gelebilir. Is, yalnzca makine arzasnn
tabanl patlayc retim hatt birbirinden dnda, yangn, fazla snm rulman,
ayr birok binadan ve her binada birden kimyasal reaksiyon gibi birok nedenden
ok personelden olumaktadr. Emlsiyon oluabilir. Patlama sebeplerini en aza
retim hatt tek bir bina iersinde indirgemek iin;
olmaktadr.
-Hammaddeler ilenecek miktardan fazla
3.Amonyum nitrat-Sodyum nitrit; ortamda bulundurulmamal, birbirlerinden
ayr tutulmaldrlar. Ayn uygulama atklar
Amonyum nitrat oksitleyici madde
ve depolama iinde uygulanmaldr.
olarak snflandrlmaktadr, ancak
hapsedilmi ortamda ve sya maruz kalrsa -retim bandnda ve depolamada en az
patlar. Sodyum nitrit, amonyum nitrat gibi sayda yeterli eitimden geirilmi
oksitleyici madde olarak snflandrlmtr personel ile allmaldr.
ancak amonyum nitrat ile uyumsuzdur.
-alanlar iin patlama annda
Reaksiyona girdiinde Amonyum nitrit
kullanlacak ka yollar ak ve etkili
oluturarak patlayc bileik oluturur bu
olmaldr.
nedenle hassaslatrma ileminde
kullanlr. Hassaslatrma ilemi kontroll -Yakt ve ya tanklar, herhangi yrtlma
yapld taktirde sorunla karlalmaz, annda srm tanklarn etkileyecek
ancak kontrol d eklemelerde ortaya konumda olmamaldr. Yakt tanklarnn
kacak lokal snma emlsiyonun gvenlik emberi olmaldr.
bozulmasna ve patlamaya neden olacaktr.
Isnma riski hassaslatrmann yapld -Pompalar ve kartrclarn zerine
pompalar ve yksek enerjili kartrclarda besleme hunileri ve silolar
meydana gelmektedir. yerletirilmemelidir.
4.retimde alnacak tedbirler; -retim nitelerinin zerinde, emlsiyon

silolar, bekleme tanklar, asmakatlar
Emlsiyon retiminde, snn yeterince bulunmamaldr.
dalmadan ykseldii, ylma sonucu dar
alanda skma ve s birikimi patlamaya -Atklar, kendi muhafazalarnda ve
BLDRLER KTABI
neden olur. Patlama, Emlsiyon boru kartrlmadan saklanmaldr.
hattndayken, besleme hunisinde, tankta, 5.retimde Atex uygulamalar;
161
Emlsiyonlar srtnmeye, darbeye vb 6.Uygulama;

kar nitro-gliserin ve sulu-jele nazaran
a-retim;
daha duyarszdr. Fakat retim aamasnda
kullanlan makinelerin enerjilerini lkemizde patlayc maddeler, av
emlsiyonlara aktararak hareket etmelerini malzemesi ve benzerlerinin retimi
salarlar. Eer bir sebepten dolay aamasnda Atex uygulamalar ile ilgili
emlsiyon hareket etmez yani akmazsa kanuni mevzuat bulunmamaktadr.
emlsiyon ktlece snmaya balar. Suyunu Muhtemel patlayc ortamda kullanlan
kaybeden emlsiyon iindeki amonyum tehizat ve koruyucu sistemler ile ilgili
nitrat bozulacak, azot oksitler serbest ynetmelik (94/9/AT ),Atex direktifi
kalacaktr. Ekzotermik reaksiyonun esaslarnn patlayc retiminde
balamas sonucunda hapsedilmi ortamda kullanlmasn salayacak dzenleme
bulunan emlsiyon patlayacaktr. Srpriz yaplmamtr. retim konusunda
olmayan sonucu engelleyebilmek iin yrrlkte olan Tekel d braklan
ncelikle retimde kullanlan pompalar ve patlayc maddelerle av malzemesi ve
yksek enerjili kartrclar olmak zere benzerlerinin retimi, ithali, tanmas,
tm makine ve tehizat Atex uygulamalar saklanmas, depolanmas, sat,
kapsamnda CE iaretli ve AT uygunluk kullanlmas, yok edilmesi, denetlenmesi
onay olmaldr. usul ve esaslarna ilikin
tzk(29.09.1987)sadece sivil amal
Pompalar;
patlayc retim tesislerinin iletilmesinde
-Tkanma annda almayan, alnacak nlemleri saptamaktadr. Harp
silah ve mhimmat yapan sanayi tesisleri
-Akn olmad kuru alma veya sonlu
tzk kapsam dndadr. Bu tesisler kendi
alma ortamna kar gvenlik
zel ynetmelikleri ile iletilmektedir. Sivil
donanmlar olmal (termo sigorta, emniyet
tesislerin denetimi ilgili bakanlklarca
diski vb.)
yaplrken, askeri amal tesislerin
Kartrclar; denetimi i denetim unsurlar tarafndan

yaplmaktadr. Bu dzenleme sonucu
-Akn olmad durumlara kar korumal tesislerin evreye verdii zarar ve
olmal, alanlarn emniyeti konusunda bilgi
BLDRLER KTABI
sahibi olunmamaktadr.
-Mekanik kartrclarda tork snrlayc
olmaldr.
162
Tekel d braklan patlayclar, av ortamda bekletildiklerinde bnyelerindeki

malzemesi ve benzerlerinin retiminde hava kabarcklar ksmen veya tamamen
alnacak tedbirler ilgili tzkte genel ayrlarak atelenme zelii bozulur,
tanmlarla yaplmaktadr. Makine ve yumuar ve bnyesindeki tuz kartu
tezghlar iin, topraklanr, alet ve edevatta kdnn iersine nfuz ederek bozulmaya
kvlcm olumamas iin nlemler alnr, neden olur. Amonyum nitrat iinde
elektrik tesisatnda, retici ve satc scaklk bozunma nedenidir.32 C zerinde
kurululardan cihaz ve malzemelerin scaklkta amonyum nitrat bozunarak
gereken zelliklere sahip olduklarna patlaycnn imesine ve kartuun
ilikin belge alnr, dosyalarnda saklanr bozulmasna neden olur. Bu nedenle
gibi bilim d tanmlarla nlemler alnmak depolama scakl 32 C yi gememelidir.
istenmektedir. AB uyum yasalar Depolamada ortamn nemi de nemlidir.
kapsamnda yaplan dzenlemeler Nemli ortamda braklan toz tipi dinamitler
insanmz temel alarak hazrlanmad, bnyesinde bulunan tuz tortulaarak
sorunlara bilimsel zmler retmek amac sertlemeye neden olur. Amonyum nitrat
ile yaplmad iin patlayclarn retim neme kar son derece hassas olup nemli
tesislerinde alnmas gereken tedbirler ortamda bozularak kekleme meydana
bilimsel verilere dayanmamaktadr. gelir.
Yrrlkteki tzkte elektrikli cihazlarn
lkemizde patlayc maddeler, av
Exproof sertifikal olmas nemsenmitir.
malzemesi ve benzerlerinin
Atex uygulamalar kapsamnda tm
depolanmasnda Atex uygulamalar ile
makine, tehizat ve patlayc ortamn
ilgili kanuni mevzuat bulunmamaktadr.
tehlike snflar belirlenerek kullanlan
94/9/AT Atex direktifi esaslarnn patlayc
malzeme ve ekipmann Atex
depolanmasnda kullanlmasn salayacak
uygunluunun salanmas ve
dzenleme yaplmamtr. Yrrlkte olan
denetlenmesi, patlayc retim
1987 tarihli tzk sivil amal
ortamlarndaki gvenliin salanmas iin
patlayclarn depolanmasnda alnacak
zorunlu bir etken olacaktr.
gvenlik nlemleri saptamaktadr. Harp
b-Depolama; silah ve mhimmat depolayan birimler ve
TSK tzk kapsam dndadr. Bu depolar
Patlayc maddeler bazen uzun sre
kendi zel ynetmelikleri ile
BLDRLER KTABI
depolarda bekledikleri iin depolama

iletilmektedir. Sivil depolarn denetimi
koullar byk nem tamaktadr.
ilgili bakanlklarca yaplrken, askeri
Nitrogliserin esasl patlayclar scak
163
amal depolarn denetimi i denetim olmasdr. Ancak bu rnlerin kontrolsz

unsurlar tarafndan yaplmaktadr. Bu snma karsndaki riskler konusunda
dzenleme sonucu depolarn uygunluu, gerekli tedbirlerin alnmas zerinde ayrca
evreye verdii zarar ve alanlarn durulmaldr.
emniyeti konusunda bilgi sahibi
Patlayc retim tesislerinde kullanlan
olunmamaktadr.
makine, ekipmanlarn ve ortamlarn Atex
Tekel d braklan patlayclar, av uygulamalar kapsamnda CE standardna
malzemesi ve benzerlerinin uygunluu ve AT uygunluk onaynn
depolanmasnda alnacak tedbirler ilgili almas istenerek, Atex standartlarna uygun
tzkte genel tanmlarla yaplmaktadr. olarak kullanlmalar salanmaldr.
rnein aydnlatma tesisat, Yaltlm
Patlayc retim ve depolama tesislerinde
tipteki armatrlerle yaplr denilmektedir.
alnacak tedbirleri belirleyen tze Atex
Depolamada kullanlan makine ve
uygulamalar dikkate alnarak bilimsel
tehizatn Atex uygulamalar kapsamnda
verilere dayanan tedbirler eklenmelidir.
CE belgesi ve AT uygunluk onay aranma
art bulunmamaktadr. Atex uygulamalar
depolama standardna uygulanmamtr.
Bu durum nemli bir eksikliktir. Depolama
artlarnda, uygulamalar zorlamak ve
Kaynaka;
gvenlik standardn ykseltmek amacyla,
depolama ortamnda kullanlacak her trl [1] BEGG Andy; Hazards in Emulsiyon
makine, tehizat ve ekipmann Atexe Explosives Manufacture and
uygunluunu zorunlu klmann nemli Handling,2008
olduu kansndaym.
[2] Madencilik blteni say 57,Nisan-
7.Sonu; Mays 1999
Emlsiyon patlayclarn ticari retimde [3] Nitromak dergisi, say 4,2004

gelitirilmesi, retimin ve depolamann
[4] Muhtemel patlayc ortamda kullanlan
gvenliinde nemli gelime salam,
tehizat ve koruyucu sistemler ile ilgili
lm ve yaralanmalarla sonulanan
ynetmelik, (94/9/AT),30.12.2006
BLDRLER KTABI
kazalarn azalmasn getirmitir. Bunun

nedeni Emlsiyonlarn srtnme, darbe,
gibi ateleme unsurlarna kar daha sar
164
[5] Patlayc ortamlarn tehlikelerinden retimi, ithali, tanmas, saklanmas,

alanlarn korunmas hakknda depolanmas, sat, kullanlmas, yok
ynetmelik,26.12.2003 edilmesi, denetlenmesi usul ve esaslarna
ilikin tzk,29.09.1987
[6] Tekel d braklan patlayc
maddelerle av malzemesi ve benzerlerinin
BLDRLER KTABI
165
BLDRLER KTABI
166
Yasal Parametrelerde Uygunsuzluk Ve Uyumsuzluk

Noncomformity and Incompatibility in Legal parameters
Halil KUTLU
Kimya.Mh.TMMOB/KMO m.y.k.yesi
A Snf Gvenlii Uzman
halilkutlu@hotmail.com
a) 28/2/2004 tarihli ve 25387 sayl Resm Gazetede

yaymlanan Sanayi, Ticaret, Tarm ve Orman lerinden
ZET: Saylan lere likin Ynetmelikte belirtilen sanayiden saylan
yeri Kurma zni Ve letme Belgesi Alnmasna likin ilerde 10 ve daha fazla kiinin alt iyerlerini,
Dzenlemeler Kapsamnda yeri Kurma zni Belgesi ptali Ve b) alan saysna baklmakszn, 26/12/2003 tarihli ve 25328
letme Belgesine Almnda Yeni Dzenleme Esaslar. sayl Resm Gazetede yaymlanan Kimyasal Maddelerle
Sanayi Ve Ticaret Bakanl Tarafndan 30.12.2006 Tarih Ve almalarda Salk ve Gvenlik nlemleri Hakknda
26392 Sayl Resmi Gazetede Yaynlanan Muhtemel Patlayc Ynetmeliin 4 nc maddesinde tanmlanan tehlikeli
Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu Sistemler le lgili kimyasal maddelerin retildii, kullanld ve depoland
Ynetmelik (94/9/At) ile alma ve sosyal gvenlik bakanl iyerlerini,
tarafndan 26.12.2003 tarih ve 25328 sayl resmi gazetede c) naat ve maden iyerleri ile ta ocaklarnn sabit tesislerini,
yaynlanan patlayc ortamlarn tehlikelerinden alanlarn kapsar.
korunmas hakknda ynetmelik e zamanl uygulanmasnda yeri Kurma zni
mevcut durum. Madde 5 Bu Ynetmelik kapsamnda bulunan tm
Bunun yan sra 2004 Ylndan Gnmze Gvenlii iyerlerine, kurulmaya balamadan nce kurma izni alnmas
Uzmanlnda Yaanan Karmaa zorunludur.
letme Belgesi
ABSTRACT: Madde 6 Kurma iznine esas tekil eden belgelere uygun
The principles of workplace regulations regarding construction olarak kurulmu olan iyerlerine, iletilmeye balanlmadan
permit and operating license construction permit certificate of nce iletme belgesi alnmas zorunludur.
business under the new regulatory basis of cancellation and yeri Kurma zni Talebinin ncelenmesi
purchase of business administration certificate. Madde 9 yerine ait kurma izni talebi, i mfettileri
Posted on 30.12.2006 by the Ministry of Industry and Trade tarafndan incelenir.
and published in the Official newspaper No. 26392 Used Noksanlklarn tespit edilmemesi durumunda, i mfettilerince
Equipment and Protective Systems in Potentially Explosive hazrlanan rapor sonucuna gre, Blge Mdrl tarafndan
Atmospheres Regulations Related to (94/9/At) with the Ministry dzenlenen kurma izni belgesi ile i mfettileri tarafndan
of Labor and Social Security, published in the Official onaylanan kurma iznine ait belgelerin bir nshas iyerinde
newspaper No. 25328 dated on 26.12.2003 by explosive saklanmak zere iverene gnderilir. kinci nsha ise Blge
environments, real-time implementation of the regulation on Mdrlnde bulunan iyeri dosyasnda saklanr.
protection of workers from the dangers of the current situation nceleme sonucu noksanlklarn tespit edilmesi durumunda ise;
In addition, to expertise the complexity involved in tespit edilen noksanlklar, ekleri ile birlikte Blge Mdrl
occupational safety from 2004 to Present tarafndan iverene tebli edilir.
yeri kurma izni talepleri, en ok 30 gn ierisinde incelenir.
I yeri Kurma zni Ve letme Belgesi yeri kurma izni incelemesinin sresi ierisinde
Alnmasna likin Dzenlemeler Kapsamnda sonulandrlamad veya dzeltilmesi ve deitirilmesi
yeri Kurma zni Belgesi ptali Ve letme gereken durumlarn bildirilmedii hallerde iveren, kurma
iznine esas alnan belgelere gre iyerini kurar.
Belgesine Almnda Yeni Dzenleme Esaslar
alma ve sosyal gvenlik bakanl tarafndan 04.12. 2009
alma ve sosyal gvenlik bakanl tarafndan 17 aralk 2004 tarih ve 27422 sayl resmi gazetede yaynlanan iletme belgesi
tarih ve 25673 sayl resmi gazetede yaynlanan iyeri kurma hakknda ynetmelik hkmleri uygulanmaktadr. Uygulamada
izni ve iletme belgesi alnmas hakknda ynetmelik yetkin olan maddeler.
uygulamalar iptal edilmitir. ptal edilen ynetmeliin
uygulamada yetkin olan maddeleri BRNC BLM
Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar
BRNC BLM Ama
Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar MADDE 1 (1) Bu Ynetmeliin amac, iletme belgesi
Ama verilmesinde uygulanacak usul ve esaslar belirlemektir.
Madde 1 Bu Ynetmelik, iyerlerinin salk ve gvenlik Kapsam
BLDRLER KTABI
mevzuatna ve kabul edilmi normlara uygun kurulmas ve MADDE 2 (1) Bu Ynetmelik, 3/9/2008 tarihli ve 26986
iletilmesini salamak iin alnmas gerekli iyeri kurma izni sayl Resm Gazetede yaymlanan Sanayi, Ticaret, Tarm ve
ve iletme belgesi ile ilgili usul ve esaslar belirler. Orman lerinden Saylan lere likin Ynetmelik ekinde yer
Kapsam
Madde 2 Bu Ynetmelik;
167
alan sanayiden saylan ilerin yapld, elli veya daha fazla ii II Sanayi Ve Ticaret Bakanl Tarafndan
istihdam edilen iyerlerini kapsar. 30.12.2006 Tarih Ve 26392 Sayl Resmi
(2) Bu Ynetmelik hkmleri; aada saylan ynetmeliklerin
kapsamnda yer alan iyerlerine uygulanmaz: Gazetede Yaynlanan Muhtemel Patlayc
a) 23/12/2003 tarihli ve 25325 sayl Resm Gazetede Ortamda Kullanlan Tehizat Ve Koruyucu
yaymlanan Yap lerinde Salk ve Gvenlik Ynetmelii, Sistemler le lgili Ynetmelik (94/9/At) ile
b) 21/2/2004 tarihli ve 25380 sayl Resm Gazetede alma ve sosyal gvenlik bakanl tarafndan
yaymlanan Yeralt ve Yerst Maden letmelerinde Salk ve
Gvenlik artlar Ynetmelii,
26.12.2003 tarih ve 25328 sayl resmi gazetede
c) 22/2/2004 tarihli ve 25381 sayl Resm Gazetede yaynlanan patlayc ortamlarn tehlikelerinden
yaymlanan Sondajla Maden karlan letmelerde Salk ve alanlarn korunmas hakknda ynetmelik e
Gvenlik artlar Ynetmelii. zamanl uygulanmaktadr.
letme belgesi talebi
MADDE 5 (1) Bu Ynetmelik kapsamnda bulunan tm
Sanayi ve ticaret bakanl tarafndan 30.12.2006 tarih ve
iyerlerine yeri Ama ve alma Ruhsat dzenlenmeden
26392 sayl resmi gazetede yaynlanan muhtemel patlayc
nce blge mdrlnden iletme belgesi alnmas
ortamda kullanlan tehizat ve koruyucu sistemler ile ilgili
zorunludur.
ynetmelik (94/9/at). Uygulamada yetkin olan maddeler.
(2) letme belgesi almak isteyen iveren veya iveren vekili,
EK-1de yer alan bavuru ve beyan formu ile blge
BRNC BLM
mdrlne bizzat, posta yoluyla veya elektronik ortamda
Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar
mracaat eder.
Ama
(3) Bavuru ve beyan formu esas alnarak bakaca bir ileme
MADDE 1 (1) Bu Ynetmeliin amac; Ynetmelik
gerek kalmakszn blge mdrl tarafndan EK-2de
kapsamna giren muhtemel patlayc ortamda kullanlan
gsterilen iletme belgesi dzenlenerek ilgiliye ayn gn iinde
tehizatn ve koruyucu sistemlerin gvenli olarak piyasaya arz
verilir veya gnderilir. letme belgesi verilen iyerleri, yine
iin gerekli emniyet kurallar ile uygunluk deerlendirme
ayn gn ilgili i tefti grup bakanlklarna bildirilir.
prosedrlerine ilikin usul ve esaslar belirlemektir.
(4) Beyana gre verilen iletme belgesi mktesep hak
Kapsam
dourmaz.
MADDE 2- (1) Bu Ynetmelik, muhtemel patlayc ortamlarda
(5) Aldnda bu Ynetmelik kapsamna girmemekle birlikte,
kullanlacak tehizat ve koruyucu sistemleri kapsar.
daha sonra Ynetmelik kapsamna giren iyerleri iin iletme
(2) Ayrca, muhtemel patlayc ortamlar dndaki amalar iin
belgesi alnmas zorunludur. Bu durumda iveren veya iveren
kullanlan, ancak patlama tehlikelerine kar tehizatn ve
vekili, bu ykmlln balad tarihten itibaren en ok otuz
koruyucu sistemlerin emniyetli almas iin gerekli olan veya
i gn ierisinde EK-1de yer alan bavuru ve beyan formu ile
buna katk salayan emniyet cihazlar, kumanda cihazlar ve
blge mdrlne bizzat, posta yoluyla veya elektronik
ayarlama donanmlar da bu Ynetmelik kapsamndadr.
ortamda mracaat eder.
(3) Bu Ynetmelik aadakileri kapsamaz:
letme belgesinin kesinlemesi
a) Tbbi bir ortamda kullanlan tbbi cihazlar,
MADDE 6 (1) letme belgesi verilen iyerleri, i
b) Patlama tehlikesinin sadece patlayc maddelerin veya
mfettilerince iletme belgesi talebinden en ge ay
kararsz kimyasal maddelerin bulunmasndan kaynakland
ierisinde tefti edilir. yerinde yaplan teftite, i sal ve
yerde bulunan tehizat ve koruyucu sistemler,
gvenlii asndan bavuru ve beyan formunda belirtilen
c) Muhtemel patlayc ortamlarn yalnzca kazayla gaz sznts
hususlar incelenir.
sonucu nadiren oluabilecei ev ortam ve ticari olmayan
(2) Yaplan incelemede, EK-1de yer alan asgari gvenlik
ortamlarda kullanlan tehizatlar,
nlemlerine ilikin listede belirtilen hususlarn, ilgili olduklar
) Kiisel Koruyucu Donanm ile lgili Ynetmelik
mevzuata aykrlnn tespit edilmemesi hlinde, 5 inci
(89/686/AT) kapsamndaki kiisel koruyucu tehizatlar,
maddenin nc fkrasna gre verilen iletme belgesi
d) zerindeki tehizatlarla birlikte ak denizde seyreden
kesinleir. Aykrlk tespit edilmesi hlinde, aykrln
gemiler ve kydan uzaktaki seyyar niteler,
giderilmesi iin iveren veya iveren vekiline ay gememek
e) Ulam vastalar; yalnzca yolcularn havayolu, karayolu,
zere sre verilir. Verilen sre sonunda aykrlklarn
demiryolu veya su vastas ile tanmasna ynelik tatlar ve
giderilmemesi durumunda iyerinin iletme belgesi iptal edilir.
bunlarn rmorklar ile mallarn havayolu, karayolu, demiryolu
(3) lk bavuru tarihinden itibaren ay ierisinde tefti
veya su vastas ile tanmas iin tasarlanm olan nakil
edilmeyen iyerlerinin iletme belgesi kesinleir.
vastalar. Muhtemel patlayc bir ortamda kullanlacak tatlar,
letme belgesinin geersizlii
bu Ynetmelik kapsamndan hari tutulmaz.
MADDE 7 (1) letme belgesi aadaki hllerde geerliliini
f) Ulusal savunma asndan gerekli olan silah, mhimmat ve
kaybeder.
sava malzemeleri.
a) yerinin tanmas,
Genel Hkmler
b) yerinin retim ve faaliyet konusunun deimesi.
MADDE 5 (1) Tehizat, emniyet cihazlar, kumanda
(2) letme belgesinin geerliliini kaybetmesi durumunda
cihazlar ve ayarlama donanmlar, aksamlar ve koruyucu
iyerine, 5 inci ve 6 nc maddelere gre yeniden iletme belgesi
sistemler aada belirtilen artlar yerine getirir.
alnmas zorunludur.
BLDRLER KTABI
a) Kullanm amalar gz nnde bulundurularak, bu

Yrrlkten kaldrlan ynetmelik
Ynetmeliin Ek IIsinde belirtilen ve uygulanacak olan temel
MADDE 9 (1) 17/12/2004 tarihli ve 25673 sayl Resm
salk ve emniyet gereklerini karlar.
Gazetede yaymlanan yeri Kurma zni ve letme Belgesi
b) Beraberinde Ek Xda belirtilen AT uygunluk beyan bulunan
Alnmas Hakknda Ynetmelik yrrlkten kaldrlmtr.
ve 8 inci maddede ngrlen CE uygunluk iaretini tayan
168
cihazlarn ve beraberinde 7 nci maddenin (c) bendinde sorumluluklar ile alma usul ve esaslar hakknda ynetmelik
belirtilen yazl uygunluk onay bulunan aksamlarn bu iptal edilmitir. Uygulamada yetkin olan maddeler.
Ynetmeliin nc Blmnde yer alan ilgili uygunluk
deerlendirme prosedrleri de dahil olmak zere bu BRNC BLM
Ynetmeliin tm hkmlerine uygun olduu kabul edilir. Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar
c) Tehizat ve koruyucu sistemler zellikli bir patlayc ortam Ama
iin tasarmlanabilir. Bu durumda, bu tehizat ve koruyucu Madde 1- Bu Ynetmeliin amac; i gvenlii ile grevli
sistemler buna gre iaretlenmelidir. mhendis veya teknik elemanlarn nitelikleri says, grev,
b) Otomatik proseslerde amalanan alma koullarndan yetki ve sorumluluklar, eitimleri ve alma artlar ile ilgili
herhangi bir sapma meydana geldiinde, otomatik sistemle usul ve esaslar belirlemektir.
balantl ekipmana ve koruyucu sistemlere gvenlii tehlikeye Kapsam
atmamak artyla el ile mdahale yaplabilir olacaktr. Bu Madde 2- Bu Ynetmelik, sanayiden saylan, devaml olarak en
mdahaleyi sadece bu ite yektili alanlar yapacaktr. az elli ii altran ve alt aydan fazla srekli ilerin yapld
c) Sistemin acil durdurulmas halinde, biriken enerji mmkn iyerlerini kapsar.
olduu kadar abuk ve gvenli bir ekilde boaltlacak veya Hukuki Dayanak
tehlike oluturmayacak ekilde izole edilecektir. Madde 3- Bu Ynetmelik, 22/05/2003 tarihli ve 4857 sayl
B-Ekipmanlarn ve koruyucu sistemlerin seiminde uyulacak Kanununun 82 nci maddesine dayanlrak hazrlanmtr.
kriterler Tanmlar
Risk deerlendirmesine gre hazrlanan patlamadan korunma Madde 4- Bu Ynetmelikte geen;
dkmannda aksi belirtilmemesi halinde, patlayc ortam Bakanlk:alma ve Sosyal Gvenlik Bakanln,
oluabilecek tm yerlerdeki ekipman ve koruyucu sistemler, Genel Mdrlk: Sal ve Gvenlii Genel Mdrln,
27/10/2002 tarihli ve 24919 sayl Resmi Gazete'de Gvenlii Uzman: Bakanlk tarafndan sertifikalandrlm,
yaymlanarak yrrle giren Muhtemel Patlayc Ortamda i gvenlii ile grevli mhendis veya teknik eleman,
Kullanlan Tehizat ve Koruycu Sistemlerle lgili Ynetmelikte Mhendis: niversitelerin kimya, makine, maden, jeoloji,
belirtilen kategorilere gre seilecektir. metalrji, endstri, elektrik, elektronik, inaat, fizik, jeofizik,
zellikle gazlar, buharlar, sisler ve tozlar iin aada belirtilen bilgisayar, tekstil, petrol, uak, gemi, evre, gda mhendislii
blgelerde, karlarnda verilen kategorideki ekipman ve mimarlk blmleri ile ziraat fakltelerinin tarm makineleri
kullanlacaktr. blmnden mezun olanlar,
Blge 0 veya Blge 20 : Kategori 1 ekipman, Teknik Eleman: niversitelerin; i sal ve gvenlii
Blge 1 veya Blge 21 : Kategori 1 veya 2 ekipman, blmleri, kimyagerlik, fizik, jeofizik ve jeoloji blmleri ile
Blge 2 veya Blge 22 : Kategori 1,2 veya 3 ekipman. Teknik Eitim Fakltelerinden mezun olanlar,
EK-III ifade eder.
Patlayc ortam oluabilecek yerler iin uyar iareti NC BLM
Patlayc ortam oluabilecek yerler iin uyar iareti aada Gvenlii Uzmannn Nitelikleri
belirtilen ekil ve renklerde olacaktr. Gvenlii Uzmannn Nitelikleri
Madde 7- Gvenlii uzman olarak grevlendirilecek
mhendis veya teknik elemanlarn Bakanlka verilen i
gvenlii uzmanlk sertifikasna sahip olmalar gerekir.
Sertifika Snflar
Madde 8- Gvenlii Uzmanl Sertifika snflar aada
belirtilmitir:
A Snf Gvenlii Uzmanl Sertifikas:
a) sal ve gvenlii alannda en az yl tefti yapm i
mfettileri ile Bakanlk Sal ve Gvenlii Merkezi
Mdrlnde i sal ve gvenlii alannda en az on yl
alm mhendis veya teknik elemanlara istekleri halinde,
b)Kamu kurum ve kurulularnda veya zel sektrde i sal
ve gvenlii ile ilgili olarak en az sekiz yl grev yaptn
belgeleyen ve Bakanlka alacak snavada baarl olan
mhendis veya teknik elemenlara, verilir
Snavad baarl olamayanlar ikinci kez snava girme hakkna
sahiptirler. Ancak, ikinci snavda da baarl olamayanlar
Uyar iaretinin belirleyici zellikleri: nc kez snava girebilmek iin sertifika eitim programna
- gen eklinde, katlmak zorundadrlar.
- Siyah kenarlar ve sar zimen zerine siyah yaz, B Snf Gvenlii Uzmanl Sertifikas;
- Sar zemin iareti alannn en az % 50'si kadar olacaktr. Kamu kurum ve kurulularnda veya zel sektirde i gvenlii
ile ilgili olarak en az yl grev yaptn belgeleyen ve
III 2004 Ylndan Gnmze Gvenlii Bakanlka alacak sertifika eitim proramna katlan ve
snavda baarl olmak kayd ile A Snf Gvenlii
Uzmanlnda Yaanan Karmaa
BLDRLER KTABI
Uzmanl Sertifikas verilir.

C Snf Gvenlii Uzmanl Sertifikas:
alma ve sosyal gvenlik bakanl tarafndan 20.01.2004
Bakanlka dzenlenen sertifika eitim programlarna katlan
tarih ve 25352 sayl resmi gazetede yaynlanan i gvenlii ile
ve eitim sonunda dzenlenecek snavda baarl olan
grevli mhendis veya teknik elemanlarn grev, yetki ve
mhendis veya teknik elemanlara verilir.
169
C Snf Gvenlii Uzmanl Sertifikas ile en az yl artlar ile ilgili hususlar dikkate alnarak Tehlike Snf
grev yaptklarn belgeleyen ve Bakanlka dzenlenen Belirleme Komisyonu tarafndan belirlenen tehlike grubunu,
eitime katlarak yaplacak snavda baarl olanlara B Snf ) Teknik eleman: niversitelerin fizik ve kimya blmlerinden
Gvelii Uzmanl Sertifikas verilir. lisans dzeyinde mezun olanlar ile teknik retmenler ve i
gvenlii uzmanlarnn sertifikalarn aldklar tarihten sal ve gvenlii blm mezunlarn
itibaren, 5 yllk periyotlarla, Bakanlka dzenlenen bilgi ifade eder.
yenileme eitimine katlmalar zorunludur. Bu eitime gvenlii uzmanl belgesi
katlmayan i gvenlii uzmanlarnn sertifikalar geersiz MADDE 56 (1) gvenlii uzmanl belgesinin snflar
saylr. aada belirtilmitir:
Eitim ve Snav a) (A) snf i gvenlii uzmanl belgesi;
MADDE 2 (1) Bu Ynetmelik, 22/5/2003 tarihli ve 4857 Dayanak
sayl Kanunu kapsamnda yer alan; ra,
a) yeri salk ve gvenlik biriminin oluturulmas veya iyeri Sonu olarak yasal parametrelerin uygulamalarndaki
dnda kurulu ortak salk ve gvenlik birimlerinden hizmet resimlerini zetlersek;
alnmas ile iyeri hekimi ve gereinde dier personelin A.17.12.2004 tarih ve 25673 sayl kurma izni ve iletme izin
grevlendirilmesi bakmndan devaml olarak en az 50 ii belgesi ynetmeliiyrrlkten kaldrlnca,50 kii altnda
altrlan iyerlerini, alma yerlerinde SG denetimleri de bertaraf olmutur ve
b) gvenlii uzman mhendis veya teknik elemann sonular aada maddeler de belirtilmitir.
grevlendirilmesi bakmndan sanayiden saylan ilerin 1.50 kii aasnda i yerlerinde i kazalar %75 dir.
yapld ve devaml olarak en az 50 ii altrlan iyerlerini, 2.Taeronlamay artrmtr.50 kii zerindeki i yerleri,retim
kapsar. alanlarn blerek ve dolaysyla alann saysn drmek
Dayanak zere ii taeronlara devretmektedirler.Taeron uygularnda ise
MADDE 3 (1) Bu Ynetmelik, 4857 sayl Kanununun 81 sigortasz,salk raporlar olmakszn ve SG den yoksun gn
inci maddesi ile 9/1/1985 tarihli ve 3146 sayl alma ve birlik iiler altrabilmektedir.Bu durum ise ucuz cretli ii
Sosyal Gvenlik Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda altrlarak emekleri smrlmektedir.Sendikalalma haklar
Kanunun 2 nci maddesinin (r) bendi ve 12 nci maddesinin (k) yoktur.Taeronlama adeta kleletirmeye
ve (l) bentlerine dayanlarak hazrlanmtr. dntrlmektedir.Emek smrsnn de tesinde can-kan
Tanmlar smrs de balamtr.
MADDE 4 (1) Bu Ynetmelikte geen: B.Atex 100a(94/9/EC) ynergesi patlamaya kar korumal
a) Bakanlk: alma ve Sosyal Gvenlik Bakanln, tehizat ve koruyucu sistemlerle ilgili temel salk ve gvenlik
b) Eiticinin eitimi belgesi: Kamu kurum ve kurulular, gereksimlerini salamaktr.Bu yenrge Sanayi bakanl
niversiteler ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular tarafndan muhtemel patlayc ortamlarda kullanlan techizat
ve 5580 sayl zel retim Kurumlar Kanununun ve koruma sistemleri ynetmeliiniile yntemleri
yetkilendirdii kurulular tarafndan verilen eiticilerin eitimi uygulamaktadr.Atex 137 (1999/92/EC) ynerge de alma
belgesini, bakanlnca patlayc ortamlarn tehlikelerinde alanlarn
c) Eitim kurumlar: Kurulu kanunlarnda iyeri hekimlii ve korunmas hk ynetmelikBurada iki ayr ynetmelik;iki ayr
i gvenlii uzmanl eitimlerini verme yetkisi bulunan otorite var.Ancak LPG tpne baktmzda bir btn olarak
kurum ve kurulular, niversiteleri ve Genel Mdrlke grmekteyiz.
yetkilendirilen kamu kurum ve kurulularn, kamu kurumu
niteliindeki meslek kurulularn ve zel hukuk tzel
kiilerini,
) Genel Mdrlk: Sal ve Gvenlii Genel
Mdrln,
d) gvenlii uzman: sal ve gvenlii konularnda
grev yapmak zere Genel Mdrlk tarafndan yetkilendirilen
mhendis veya teknik eleman,
e) yeri hekimi: sal ve gvenlii konularnda grev
yapmak zere Genel Mdrlk tarafndan yetkilendirilen
hekimi,
f) yeri salk ve gvenlik birimi: yerinde i sal ve
gvenlii hizmetlerini yrtmek zere kurulan, gerekli
donanm ve personele sahip olan birimi,
g) lkyardmc: 22/5/2002 tarihli ve 24762 sayl Resm
Gazetede yaymlanan lkyardm Ynetmeliine gre
ilkyardmc sertifikas alm kiiyi,
) Ortak salk ve gvenlik birimi: Bir veya birden fazla stteki grafik tabloda alt ve st patlama snrlarn izah
iyerine i sal ve gvenlii hizmetlerini vermek zere iyeri edersek:yanmakta olan yanc gazlar patlamaz.Ancak kapal
dnda kurulan, gerekli donanm ve personele sahip olan ve alanda ve basnl tplerdeki yanc gazlar alt(LEL) ve
Genel Mdrlk tarafndan yetkilendirilen kamu kurum ve st(UEL) Patlama snrlar ierisine geldiinde yani genin
BLDRLER KTABI
kurulularn ve zel hukuk tzel kiilerini, bir ayanda yanc gaz (doal gaz,LPG gibi),dier ayanda
h) Tehlike snf: yerinin i sal ve gvenlii asndan, oksijen(O2) nin bulumasn da,nc ayakta en ufak bir
yaplan iin zellii, kullanlan veya ortaya kan maddeler, i kvlcm,statadik elektrik veya srtnme ss ile basnl
ekipmanlar, retim yntem ve ekilleri, alma ortam ve patlarlar.te buna kimyasal patlamadenir.Metan olunca grizu
patlamas da denebilir.
170
BLDRLER KTABI
171
Ostim ve vedik patlamalarnda baz uygunsuz grntler ve

yukarda izah etmeye altmz yasal parametreler ve Bu
resimlerde uygunsuzluklar irdelersek;
1.Her zaman ister alan olsun isterse vatandamzn her an
bir patlamada hayatn kaybedebilir veya ar yaralanabilr.
2.vedik patlamasnda eer bitiik tiner imalatnda kullanlacak
white spirit tanlar dolu olsayd(yaklak 200-300 ton) felaketin
boyutu tarihe geebilirdi.
3.Oksijen tpleri yksek basnca dayanakl tplere CNG(metan
arlkl)yksek basn altnda dolum yaplarak ve bu tpler
9,12,15 manifoltlu gruplar halinde sanayide youn bir
uygulama alan bulmutur.CNG/LNG iin yasal parametre ve
standartlarn yetersiz ve eksik olmasna ramen piyasa da
kullanm uygulamasna balamtr.
4.Ostim 1.patlamasnda yerde yatk ve koruma kapa olmayan
oksijen ve LPG tplerinin tehlikesinden seyreden
vatandalarmz bi-haberdir.
BLDRLER KTABI
172
IV. OTURUM
TESSLERDE PROJELENDRME ve RUHSAT LEMLER
Oturum Bakan: Belgin Emre TRKAY
______________________________________
OTURUM BAKANI- Buyurun.
SALONDAN- Hocamzn anlatt sistemler ok gzel; ancak, Trkiye'de her

zaman karlatmz ve hl daha zmlemediimiz bir husustan bahsetmek
istiyorum. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii 2000de yrrle girdi. Kuvvetli Akm
Tesisleri Ynetmeliinin kapsam maddesi, Maden iletmelerinde geersizdir ve
tesislerde de uygulanmaz der; ancak, atfta bulunur, Baka ekil olmad mddete
bu Ynetmelik geerlidir der. ATEX ierikli sistemlerde 1984 senesinde i salna
ilikin uygulanmas gereken elektrikle ilgili mevzuat madde 246dan balar. Bu
konularn hibirini iermez. Yeni dizayn edilecek, projesi ve fizibilite almalar
hazrlanacak bir maden iletmesi olsun, gerek yeralt almalar olsun, hocamzn da
belirttii gibi, 8 MWAlk trafonun, 5 MWAlk trafonun sekonder tarafnn sarm sistemi
ne olacak, aklayc bir bilgi yoktur. Her elektrik mhendisi kendi abasna gre,
kendi yetitii ekle gre bunu dizayn ediyor Trkiye'de.
33 MWAnn zerinde kurulu gc olan Seyitmer, 40 MWAnn zerinde

kurulu gc olan Tunbilek, 25 MWAnn zerinde kurulu g olan Yataann,
hepsinin elektrik sistemi farkldr. Hocamn da belirttii gibi, ayrhanda u anda 50
MWAnn stnde yk tketilir yeralt iletmelerinde. Bir sektrn trafo dizaynyla bir
sektrn trafo dizayn ayn yerde farkldr. in iine ne kyor; iin iine
dzenlemeler kyor. Mevzuat; mevzuat yok. Dayanak; dayanak yok. Benim projemi
kontrol edecek yok. Diyor ki tzkte, Projesi onaylanmayan maden iletmeleri
iletime alamaz.
OTURUM BAKANI- Sorunuz varsa alalm.
SALONDAN- Bunlarn hepsi bir soru efendim.

BLDRLER KTABI
OTURUM BAKANI- Ama leden sonra panel var; bunlar orada

grebiliriz.
173
SALONDAN- 30 senedir bu iin iindeyim, bugn bekliyorum, bu sorular

soracak yer bekliyorum.
OTURUM BAKANI- Panelde sorarsnz. Teekkr ederiz.
Baka soru varsa, bir soru daha alalm. Sonrasnda oturum sonuna
brakacaz sorular.
Buyurun.
AYDIN ZKAYA- Topraklamayla ilgili bir sorum olacak. Eer bir tesiste ok
fazla sayda patlayc ortam varsa, elektrik ebekesinin ve tesisatnn batan ve
tmden buna uygun ekilde dnlmesi, yaplmas doal; ancak, skntlardan bir
tanesi, tesislerin yaygn ekilde patlayc ortama sahip olmayp, sadece bir veya iki
odasnn patlayc ortam olmas. Bunun gerei olarak da, rnein kendinden korumal
bir koruma benimsendiyse, topraklamann oraya gre olmas gerekmekte. Fakat
tesisin genel topraklama biimi, belirtmi olduunuz ebekenin ntr, toprak, yldz,
gen balantlar ou zaman bu balantya; yani kendinden gvenlinin toprak
balantsna uygun olamamakta. Srf bunun iin de ayr bir toprak dzeni, elektrot
aklmas vesaire byk skntlar dourmakta. Bu pratik glk karsnda zm
olarak hangi tip ebekeyi ve balant biimini nerirsiniz veya yaklam ne olmal?
Kendinden gvenli zellikle zon sfrda zorunlu olduu iin, baka ne tr zmler
gndeme gelebilir?
M. KEMAL SARI (Elektrik Yksek Mhendisi)- Aydn beyin sorusuna

teekkr ederim. Dedii gibi, nemli bir konu. Koskocaman bir tesiste ufak bir yer var,
oras bir tehlikeli blge. Koskocaman tesisin her tarafn o seviyeye kadar
topraklayacak mym? zellikle kendinden emniyetli devre ok zel, spesifik
topraklama istiyor. O zaman, bildiim kadaryla o blgenin zel topraklamas yeterli.
Yine de vurguluyorum; benim bildiim kadaryla. Uzmanlarn gr fark olabilir.
ok teekkr ederim.
OTURUM BAKANI- Biz teekkr ederiz.
Murat beye sorusu olan varsa, ksa ve zl bir ekilde alalm.

BLDRLER KTABI
Buyurun.
ZGR CAN KORKMAZ- TBTAK MAMdan geliyorum.
174
Bu zonlar konusunda dnk konumaclara da sormutum. Zon sfr, zon 1, siz

bahsettiniz, bunlarn alanlar daralyor. Yani bir tesis kurduumuzda, kullanacamz
ekipmann zon girilerini bulmak iin belirli bir standardmz var m, yoksa
yurtdndan gelen eylere dayanarak m bu zonlar belirliyoruz?
MURAT YAPICI (EMO zmir ube Ynetim Kurulu yesi)- Bir kere, dnk
soruda zon sfr iin de vard. Zon sfrn alan yok zaten. Dier alan belirlemek iin
de proses parametreleri verilmesi gerekiyor; yani oradaki alan tesisinizdeki basn
deerleri, scaklk, ortam koullar, orada yanc ortam salayacak gaz, toz ya da sv
buhar, onlarn parametreleri. Diyelim ki, 2 barda bir boru iinde hareket eden bir
gazn ya da svnn szmas halinde yaylm. Onlarn hesaplar var. 60079/10 biraz
tarif ediyor, ama ben elektrik mhendisi olduum iin net bilemiyorum. O gazn
genleme miktar doalgazda farkl olur, LPGde farkl olur ya da benzin buharnda
farkl olur.
unu ifade edeyim: Tesisi dizayn eden kii size o prosesteki 5 metre civar
tehlikeli zon 1 olarak addetti diyelim. Bir hesap yntemi olabilir dayana. veren
olarak siz buna 6 metre dersiniz, kimse buna itiraz etmez, Bakanlk da itiraz etmez;
ama bu 6 metre iinde, zon 1e uygun deil de, zon 2ye uygun bir rn kullanrsanz,
o zaman banza i aarsnz. O, biraz iverenin inisiyatifinde. nk tasarlayanla
birlikte hareket edilmesi gereken bir konu.
M. KEMAL SARI- Bu konuda bir ey ilave etmek istiyorum. Amerika'y yeniden

kefetmemize gerek yok. Zon tanmlamasnda, AEC 60079/10, sfrdan bir ey
yapmak iin bir yol gsterici; ama dnyada rnekler var, rahat rahat bulabilirsiniz.
Ama maalesef, genellikle Almanca kaynakl bilgiler var bu konuda, ngilizce kaynakl
bilgiler az. Neden; nk Almanlar daha ok kuralc. Ksaca, Amerika'y yeniden
kefetmeye gerek yok; zon tanmlamalarnda rneklere bakn. Ona gre yapmanz
tavsiye ederim.
Teekkr ederim.
OTURUM BAKANI- Son bir soru alalm.
Buyurun.
BLDRLER KTABI
AYDIN ZKAYA- ncelikle Kemal beyin sylemi olduu zme bir eletiri
yneltmek istiyorum. Yabanc tesislerden veya yaplm baka yerlerden rnek almak
ne yazk ki ok ok yanl. En ok skntmz olan konulardan biri bu. Almanya'da bir
175
tesis geziyorlar, oradaki arka plan nlemleri fark etmiyorlar. Orada basnlandrma
olabiliyor, toz toplama olabiliyor, ok farkl arka plan nlemleri oluyor. Arkasndan
geliyorlar, Trkiye'de, bunlarn hibirinin olmad kendi birimlerinde, Ama oras zon
1di; biz niye zon sfr yapyoruz? diyorlar. Peki, dierlerine baktnz m;
havalandrmasn, enerji denetimlerini, iletme koullarn, insan faktrn
deerlendirdiniz mi? Hayr, deerlendirmedik. Sadece cihazlarn zelliklerine baktk.
Orada byle deildi diyorlar. Dolaysyla, bir rnek olabilir veya esinlenmek iin, fikir
almak iin yararlanlabilir; ama kesinlikle o tesis zelinde mutlak surette bir irdeleme,
bir inceleme yaplmas gerektii grndeyiz.
Soruma gelince, aslnda sizden yle bir ey de bekliyordum: Elimizdeki teknik

altyap, Avrupa Birlii mevzuatnn evrilmesinden ve uyarlanmasndan sonra biraz
daha iyi bir konuma geldi. Fakat tmden bir mekanizma olarak; yani bunun
ierisindeki denetim kurulular, eitim kurulular, yetkilendirme, btn bu
mekanizmay toptan devralmadmz iin veyahut da bunu kurmadmz iin, u
anda ok ciddi bir skntyla kar karyayz. Avrupa Birlii eitli direktiflerini,
standartlarn yazarken, ciddi bir birikimin stne bunlar ina ediyor ve her eye bu
standartlarda yer vermiyor. Mhendislik alanlar var, eitimler var, yetkilendirme
mekanizmas var. Bizim burada tartmamz veya zm aramamz gereken iki temel
seenek zerinden olmas gerekli diye dnyorum. Bu konudaki grnz
soracam. leden sonraki panele de belki bir temel oluturabilir.
u anda mevcut geerli bir mekanizmamz var; bu mekanizmann tayc

ayaklar ierisinde, beenelim ya da beenmeyelim, yap denetim sistemi var,
ruhsatlandrma mekanizmamz var, proje onay ve denetim mekanizmamz var. nsan
yetitirme konusunda niversitelerin diplomas var, mhendis odalarnn yelikleri
veya uzmanlk belgeleri var. Bunlarn zerine getirip Avrupa Birlii veya uluslararas
kurallar ne kadar ina edebiliriz? Bizim elimizdeki mhendis, teknik kii, iletmeci
bunlar tayabilir mi? Herhalde tayamayaca konusunda hemfikiriz. O zaman, ya
bu sistemi glendireceiz, bunu tayacak hale getireceiz veya yepyeni baka bir
mekanizma oluturacaz. nk bu uluslararas ve Avrupa Birliinin kurallarn
tayan kiilere, kurumlara, onlarn arasndaki ilikilere, kural koyucuyla olan
ilikilerine baktmzda, bizimkilerle hi rtmyor. Yani ayn yk tayoruz; ama
BLDRLER KTABI
biz bisikletle tayoruz, onlar trla tayorlar.
OTURUM BAKANI- Sorunuzu alabilir miyiz acaba?
176
AYDIN ZKAYA- Bu sunula ilgili olarak unu ak hale getirmek istiyorum:

Sizce, acaba mevcut mekanizmamz eksikleri gidererek bunu tayacak hale mi
getirmeliyiz; yoksa, yap denetimi gibi, mhendis odalar, mevcut mhendis
diplomas, bunlar bir kenara koyup, zellikle de ATEXten balayarak, yepyeni, btn
boyutlarn dikkate alan bir mekanizmam oluturmalyz? Tabii, varsa nc,
drdnc seenekler de deerlendirilebilir?
Teekkr ederim.
MURAT YAPICI- Teekkr ederim.
niversitelerin vermi olduu diplomaya kar hibir ey yapamayz, yle bir

yetkimiz ya da dncemiz de yok akas. Standartlar, bildiimiz gibi, neri
niteliindedir; ynetmelik haline gelince ya da lkemizde uygulanmas kabul
edildikten sonra zorunluluk haline geliyor. Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii
olarak, baz teknik konulardaki standartlara itiraz etme abasnda deiliz zaten.
Sonuta, bilim ve mhendislik asndan baktnzda, orada bir sknt yok. leyi,
burada tek bamza bizim de deitirebileceimiz bir konu deil, idarenin verecei
bir karar. Birlikte alma olabilir, mevzuat yenilemeleri olabilir. O, zaman iinde
geliebilecek bir ey. Uzun sredir herkes bir yeni sistem kuruyor, ama zor oluyor. u
anki sistem daha hzl geliiyor bu dzende.
Biz, eitime ncelik verip, meslek birlikteliini savunuyoruz; idareyle birlikte

ortak bir at altnda.
Buyurun.
ANIL ERDN DBEK- Bizim personellerimiz kapal atmosferlerde atmosfer

testi yapyorlar. Portatif gaz detektrleriyle bir mahale girip kontrol yapmalar
gerekebiliyor. Byle durumlarda onlara unu sylyorum: Eer bir yerde patlayc bir
gaz varsa, bir kaynak, homojen dalmayabilir. Zaten zemin seviyesine yakn
tutuyorlar portatif gaz detektrlerini. O mekan gezin diyorum. Mesela, burada bir
yarm litre benzinimiz olsa, u kede asak onu, bir sre sonra yaylacak bu; ama
yaylmas zaman alacak. O yzden onlara gezin diyorum.
BLDRLER KTABI
Benim sorum u: Eer burada ak bir ey olmazsa, bu, tamamen homojen

dalr m?
177
Bir sorum daha var. Bir gaz var; bir kapal hacim aldnda, tm o hacmi
kaplar diyoruz hemen. Bir taraftan da diyoruz ki, Gazlarn younluundan dolay
baz gazlar ar, baz gazlar hafif. Bu mantkla baktmzda, oraya ar bir gaz
verdiimizde, o gaz, o balonun her tarafn kaplar m; yoksa, bir sre sonra, ar
olduu iin, o gaz altta, dierleri stte mi olur? Yine bu mantkla dndmzde,
mesela u an havada oksijen var, azot var; bunlarn biri dierinden arsa, birinin
aada birikmesi, dierinin yukarda birikmesi gibi bir durum olurdu ki, o zaman da
yaayamazdk. Yani bu havann ar olmas ve gazlarn kapal hacimlerdeki
difzyonu, dalm, hangisi daha kuvvetli. Mesela, azot iin boucu gaz derler, dier
gazlar iter derler. Gazlar arasnda byle bir fark var m?
Teekkr ederim.
ZKAN KARATA (EMO stanbul ube Ynetim Kurulu yesi)- rnein

bir LPG, havadan olduka ar bir gaz ve yer seviyesinde birikiyor; ama LPGnin
tavan seviyesinde de partikller dzeyinde olduu ya da 1,5 metrelerde de
bulunduu grlebiliyor. Eer havadan arsa, yle bir ortam dnn; mesela
burada bir kaak olduu vakit, bulabildii en ksa yoldan -ki, birikmeden sonra
olacaktr bu- kendisine gre daha aa bir konuma gidecektir ve orada birikecektir.
Oradaki birikmesi hacmi doldurduu vakit, daha yksek seviyelerde dalmaya
balayacaktr. Ama genel olarak homojen dalmaz. uras iin yine aadan
yukarya bir eim olduunu dnn; yukardan bir kaak olma durumunda bile
aaya doru bir birikme olacaktr ve aada da ilk birikme anndan sonra en aa
seviyede younlaacaktr. Dolaysyla, kontrollerde, zellikle tankn iine girme
durumunda, eim yn tam olarak bilinmeyecei iin, her tarafn kontrol edilmesi ok
daha mantkl ve salkl bir ey olacaktr.
SALONDAN- Arkadamzn anlatt konu kapal alanlarda almaya giriyor.

Bu konulara baktmzda, zaten kapal alana girmeden nce, lmleri nasl
yapacaz? Minimum noktadan yapacaz; en alt, orta ve en st nokta. Neden
derseniz, havadan ar gazlar aada birikecek, havayla younluu hemen hemen
eit olanlar ortada birikecek, metan gibi gazlar da en tepede birikecek. Bunun iin,
arkadalarmza tavsiyemiz, noktada lm yapmalar. Yani noktada lm
BLDRLER KTABI
yapmadan, arkadalarn kapal alana girmesini engellememiz gerekiyor.
M. KEMAL SARI- Kapal alanlara girmeden nce, kapal alanlarn risk analizi
yaplr. Risk analizi yaplmadan kapal alanlara girilmez.
178
BLDRLER KTABI
179
BLDRLER KTABI
180
PANEL
ULUSAL MEVZUAT ve UYGULAMALARI
Panel Yneticisi: Erdal APAIK
______________________________________________
SUNUCU- Ulusal Mevzuat ve Uygulamalar konulu paneli balatyoruz. Paneli ynetmek zere,
EMO Ynetim Kurulu Yazman Sayn Erdal Apak krsye davet ediyorum.
PANEL YNETCS- Merhabalar.
Sempozyumumuzun bu son blmnde, deerli panelist arkadalarla birlikte, ulusal mevzuat ve
uygulamalarn tartacaz.
Panelist arkadalarmz krsye davet ediyorum.
Sayn Murat Yapc, Elektrik Mhendisleri Odas adna katlyor.
Sayn Salih Aydn, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl adna katlyor.
Sayn zlem zkl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulu Bakanl adna kat-
lyor.
Sayn Grsel Eratak, TSE rn Belgelendirme Merkezi adna katlyor.
Ho geldiniz diyorum.
Dier oturumlar gibi zaman kstmz yok, uzun boylu tartabiliriz.
Panelist arkadalar, ilk blmde kendi gr ve dncelerini aklasnlar diyorum. Daha sonra sa-
londan sorularla birlikte bir ikinci tur szleri olacak. Sre konusunda herhangi bir kstmz yok.
lk sz, burada yazlan srayla Sayn Murat Yapcya vermek istiyorum.
Murat Yapc, stanbul Teknik niversitesi Elektrik Mhendislii mezunu. Otomasyon konularnda
alt. 10 yldr exproof elektrik tesisat konusunda almakta. Halen Elektrik Mhendisleri Odas
zmir ube Ynetim Kurulu yesi olarak grev yapmakta. Evli ve bir ocuk babas.
Buyurun Murat bey.
MURAT YAPICI (EMO)- Teekkr ederim Bakanm.
Yakn zamanda tekrar grtk, fazla bir zaman girmedi araya.
Aslnda ben, bildiri sunumunu yaparken, bu konulara biraz girmeye altm. Erdal bey, ilk sz bana
verdi. Teekkr ederim. Tekrara da girmek istemiyorum, ama benzer konular.
Sempozyumun alnda -hem Sanayi Genel Mdr olsun, hem TRKAK Ynetim Kurulu Bakan
olsun- protokol konumalarnda, mevzuat sorunu olmadn belirtildi. Baz konumalarda da, ii
sal ve i gvenlii konusunda skntl bir durumda olduumuz gerek. Tabii, burada mevzuat
var, uygulama sorunu var da o yzden aslnda. Kaza raporlarna ya da istatistiklere baktnzda,
bunlarn ounun eitimsizlik ve denetimsizlikten ortaya kt gzkyor.
Elektrik mhendislii asndan baktmzda -sunumumda da bahsettim- iin doas gerei, elektrik
mhendislii meslei olarak bizim iimiz son aamada ve ortam tehlikeye sokmayacak ekilde bir
dizayn ve alma yapmamz gerekiyor. Bizim Elektrik Mhendisleri Odas iinde retilen projele-
re bakldnda, Proje Hazrlama Ynetmeliimiz bu konuda zel maddeler eklenerek dzeltilebilir.
Mesleki olarak yaplacak dzenlemeler her meslek odasnn kendi iinde hzl bir ekilde yapabile-
cei bir faaliyet ve bu, gecikmeye neden vermez. nk uzun sredir yerine oturmu bir ileyi var;
BLDRLER KTABI
projelendirme, bunun onay ksm ve uygulamas eklinde.

Bakanlkta bekleyen Elektrik Tesis Ynetmelii var. Ona bu konularla ilgili tekrar bir mdahil olun-
mas gerekiyor. O Ynetmelikteki zel blmler vard; madde 9, zel yerlerle ilgili blmler. Mesela,
181
kaygan ve slak zeminler, havuz gibi yerlerden bahseden zel blmler. Tehlikeli sahalarn ya da pat-
layc ortamlarn olutuu tesisler eklenebilir oraya ya da mevcut u anda yrrlkte olan standartla-
ra ve ynetmeliklere atfta bulunulabilir. Bu, hzl bir dzeltme ekli. Fakat bata da sylediim gibi,
mevzuatmz aa yukar yerinde, yani iki bakanln yaynlad mevzuatlar ve bunlarla ilgili gerekli
dokmanlar yeterince dzenliyor gibi. Ama dier meslek disiplinlerini de bir araya getirip, sahada
bunun uygulanabilir ve denetlenebilir hale gelmesi biraz daha idarenin basksyla olacak bir ey. Biz,
mesleki olarak, teknik olarak yaplmas gerekenleri burada, Sempozyumda da syledik, projelerimiz-
de de yanstabiliyoruz. Dediim gibi, bunu her meslek odas hzl bir ekilde gerekletirir.
Mevzuatn uygulanmasyla ilgili denetimi arttrmak ya da denetimin yaplmasn salamakt bir yn-
tem. Peki, kim denetleyecek? Sahada, bu iin doasnda olan enerji kaynaklarnn bir arada kulla-
nlmas, teknolojiyle birlikte kimyann ve dier konularn hzl gelimesi, hi ummadnz sektrlerde
karnza patlayc ortam kartyor. Belki ilk defa burada renildi ekerin patlayc toz olduu, ayi-
ei fabrikalarnda patlayc ortam olduu. O yzden, bu sahalarda denetimleri yapacak personelin
eitimi sz konusu. Burada, gerek idare, gerek meslek odalar kendi zerine den grevi yapabi-
lirler, bu konuda ortak bir alma da yrtlebilir ve baz mevzuatlarn kendi aralarnda ilikilendiril-
mesi, bir standarda atfta bulunmas ya da ak ve net tarifler yaplmas.
Bizim karmza kan en byk sknt, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn yaynlam olduu
ynetmelikte biraz yuvarlak tabirler kullanlyor. verende bir ykmllk var; iveren, bunu nasl
yapacan ya da nasl yaptracan bilememekte. Kim yapacak, o da ok net deil, tarifli deil. Ge-
limi lke dediimiz lkelere bu standartlar Avrupadan geliyor- baktmzda, mesela, Almanyada
Kimya Mhendisleri Odasnn yaynlar burada n plana kyor. Nereleri tehlikeli olabilir, nereleri
olmaz ya da hangi gaz tehlikeli, hangisi deil, bunu hibir meslektamzn, hibir kamu personelinin
ezbere biliyor olmas mmkn deil. Bu yaynlarn ortaklatrlp, idarelere sunulup baucu dok-
manlarmz olmas gerekiyor onay srecinde.
Trkiyede de benzer bir yap. TMMOBye bal meslek odalar geni bir ye ana sahiptir. lke
apnda en hzl ulaabilecek yazmay ve organizasyonu gerekletirebiliyor. Bu konuda, Elektrik
Mhendisleri Odasnn sekreteryasnda -Kimya veya Maden, fark etmez- yine bir ortak a-
lma yaplabilir. Buradan, hem meslektalarmz, hem kabul grrse idaredeki personeli bir eitim,
bir bilgilendirme srecinden geirebiliriz. Bu, uzun bir sre tabii, ama bunun hzlca yaplmas lazm.
Dediim gibi, ynetmeliklere baktmzda, zaten gei sreci tam salkl almamakta 2006dan
bu yana. Burada Sanayi Bakanlnn birtakm piyasa gzetimleri sadece rn baznda bir yararl
etki gerekletirdi. Denetimlerde, sertifikal rnlerin, yani bir testten gemi ve buna gre akredite
bir laboratuardan testten geip sertifikasn alm rnlerin kullanlrlnn artt bir gerek. Bunu
gzlyorum sektrde. Fakat bu rn tek bana exproof bir rn. Bunun yan komponentleri var tabii.
Armatr taktnz; kabloyu doru mu girdiniz, doru kablo rekoru kullanld m? Oras zon 2ydi, zon
1 mi kulland? Pahalya gelir. Zon 1di, zon 2 kullandysa, tesis tehlike altnda. rn tek bana ba-
arl olamaz bu durumda. O yzden, burada saha denetimlerinin, i mfettilerinin ya da alma
Bakanlmzn bir gayreti gerekiyor. Personel ve kadro sknts varsa karmzda, bu tesisleri risk
altnda brakmadan nce, balang aamasnda, projelendirme, ruhsat gibi, en azndan tesis kurul-
madan herkesin bir bilin sahibi olabilecei ve farknda olaca prosedrleri iletir hale gelip, tesis
kurulmadan gvenlik tedbirleri alnp, doru bir tesisat yapldysa, denetlemesi periyodik olarak zaten
zaman iinde yaplacaktr.
Mesela, belediyelerin bu konuda kadrosu yetersiz olduu iin, asansr periyodik muayeneleri ve
ruhsat ilemleri belediyeler tarafndan Makine Mhendisleri Odas ve bizim Odamzn grevlendiril-
mesiyle yaplmaktadr. Salkl bir sre iliyor. Geri biraz ynetmelikten dolay deiecek 2012de,
ama ruhsat aamasnda yine bu birlikte alma devam edecek. Tehlikeli ortamlardaki bu projelerle
tesislerin kurulu aamasnda, devreye alnmadan nce, enerjisi verilmeden nce byle bir denetim,
bir mekanizma oluturulabilir. Bu, kamu adna da bizim zevkle yapabileceimiz bir grevdir. En azn-
BLDRLER KTABI
dan tesisler almadan birtakm tedbirler alnm olur. Ondan sonras gerekten iverenin sorum-
luluunda. veren, sadece alann eitmekle deil, biraz kendisini de eitmekle ykml bence.
Grlerim bu kadar. Teekkr ederim.
182
PANEL YNETCS- Sayn Murat Yapcya teekkr ediyoruz.

Murat Yapc zetle, eitimsizlik ve denetimsizlikten sz etti. Eitimsizlik konusunda, zellikle odala-
rn ortak alma yaparak, bir bilgilendirme almalar srdrebileceini nerdi. Denetim konusunda
da, sadece rnn deil; sahada denetimin nemli olduunu ve proje denetiminden balamak zere
bir denetimin srdrlmesi gerektiini ifade etti. Zaten mevzuat konusu imalatlardan uygulayclara
kadar, son kullanclara kadar, projecilerden dzenleyici standart konusuna kadar ok kapsaml bir
konu.
Konumas iin teekkr ediyorum.
kinci olarak, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl adna katlm salayan Sayn Salih Aydna sz
vereceim.
Salih Aydn, Ankara Devlet Mhendislik Mimarlk Akademisinden 1979 ylnda makine mhendisi
olarak mezun oldu. Orman Genel Mdrlnde alt. 1985ten 2006ya kadar Ky Hizmetleri Ge-
nel Mdrlnde alt. 2006dan itibaren Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl Sanayi Genel M-
drlnde ATEX 94-9 AT Ynetmeliinden sorumlu makine mhendisi olarak grev yapt.
Salih Aydn, evli ve iki ocuk babasdr.
Buyurun Salih bey.
SALH AYDIN (Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl)- Teekkr ediyorum.
Saygdeer misafirler, deerli konuklar; gvenliin salanmas hususunda, 94-9 AT Ynetmeliimi-
zin uygulanmasnda iinde bulunduumuz durumun gemiine bakacak olursak, balangcnn 1963
tarihli Ankara Anlamasna dayandn grmekteyiz. Bu Anlamadan sonra, 1995 senesinde alnan
kararlar gerei, 1/95 sayl Ortaklk Konseyi Kararna istinaden almalar balatlm. Bu Kararda,
Avrupa Birliiyle aramzdaki teknik engellerin kaldrlmas ngrlmekteydi. Daha sonra 2/97 Ortak-
lk Konseyi Kararyla da, teknik engellerin kaldrlmasndan sonra mevzuatlarn yaknlatrlmas,
yani uyumlatrlmas asndan almalara balanmtr. Bakanlmz, bu sre ierisinde, Avrupa
Birliindeki mevzuatlarn lkemizde de uygulanmas iin, nce 4703 sayl Kanunda, rnlere ilikin
teknik mevzuatn hazrlanmas ve uygulanmasn kartmtr. Bu, Avrupadaki 2001/95 sayl Genel
rn Gvenlii Kanununun edeeri saylarak kartlmtr. Buna bal olarak da, rnlere CE ia-
retinin ilitirilmesi, dier ynetmelikler kartlm ve uygulamaya konulmutur.
ATEX ynnden bakacak olursak, ATEX Ynetmelii Temmuz 2003 tarihinde Avrupa Birliinde uy-
gulamaya girmitir. Bizde de 31 Aralk 2003 tarihinden uygulamaya girmi. Yani 2004 tarihinden
itibaren Ynetmeliimiz zorunlu uygulamada bulunmaktadr.
Bu Ynetmeliin uygulanmasyla, piyasada gvenli rn, yani Ynetmelie uygun rn kullanlmas
salanmaktadr. Bu hususta, Ynetmelii uygulayacak, denetimlerini yapacak denetiler yetitiril-
meye allmtr. Her sene aa yukar deneti eitimleri ve bilgileri tazeleme ynnde eitimler
yapmaya almaktayz. u anda 500 akn denetimiz bulunmaktadr 81 il mdrlnde.
Dier taraftan, PGD Genel Mdrl de kurulmutur Bakanlmz tarafndan.
Ynetmeliin uygulamasnda, rnlerin gvenli olmas iin belli artlar var. Bildiiniz gibi, ATEX Y-
netmelii dier ynetmeliklerden farkl bir ynetmeliktir. ATEX Ynetmeliindeki bir rn, dier birka
tane ynetmelii de kapsayabilmektedir. ATEX Ynetmeliine uygunsa, en byk tehlike neredeyse
ona gre deerlendirme yapldnda, ATEX Ynetmeliine uygun olan bir rn dier ynetmelie
de uygun addedilmektedir. Yani onun sisteminde grev alan onaylanm kurulular da, reticiler de
bundan sorumludur.
Ynetmeliin uygulamasna ve rn belgelendirmesine ynelik olarak Avrupa Birliinde de baz a-
maz noktalar grlm ve bunun dzeltilmesi iin, 2/17 2009 Mandatory denilen bir kayt kartlm-
tr. Bu kayt dorultusunda, biri 765/2008, dieri de bunlarn kararlar olan 768/2008 kartlmtr.
BLDRLER KTABI
Bunlar dorultusunda, ATEX Ynetmelii de dahil olmak zere 10 tane ynetmelikte deiikliklere
gidilecektir. Bu deiiklikler 2012 ylnn sonunda tamamlanacak. Bu dzenleme ierisinde, onaylan-
m kurulu atamalarnda yine deiiklikler vardr; yani akreditasyonu ngrmektedir. Tam ifadeyle
Akredite olmu olmas lazm demiyor, ama dolayl yoldan oraya gelmi oluyor; nk baka trl
183
yaplma imkan yoktur. ok snrlayc hatlar koymaktadr. Yani akredite olmak zorundadr bir onay-
lanm kurulu.
Ynetmeliin uygulamalarnda, denetilerimiz vastasyla bu denetim uygulamalarn yapmaktayz.
Tabii, bunun bir dier aya da alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlmzn uygulamakta olduu,
Avrupa Birliinde 99/92 denilen; bizde de direkt adyla telaffuz edilen, patlayc ortamlarda alan
iilerin ve ortamn gvenliini salayan ynetmelik vardr. Daha iyi sonu almak iin, bu ikisinin
birlikte deerlendirilmesinde fayda grmekteyim.
Ynetmeliimizin bir kayd vardr. Bu kaydmz da yine Avrupa Birliinin sayfasndan alnabilir. Har-
monize standartlarmz vardr Ynetmeliin dahilinde. Bunlarn uygulanmalaryla gvenliin sala-
naca varsaylmaktadr. Zaten mevzuatnda da vardr bu. Eer harmonize standartlara uyuluyorsa,
Ynetmelie uyulmu kabul edilmektedir. Uyulmas gereken harmonize standartlarmz vardr.
Bir de ATEX Ynetmeliinin hangi rnleri kapsad dorultusunda baz phe durumlar ortaya
kmaktadr. Border list dediimiz bir listemiz vardr; yani tam olarak ekipman m, alet mi, cihaz m,
ne olduunu anlayamadmz rnler de bir border listimiz vardr. Bu listeyi de sizlere gstereceim
burada.
Dier bir tanesi de, ATEX Ynetmelii baznda grev yapan onaylanm kurulularmzn olutur-
duu birlik vardr, bir grup vardr. Baz elikiler ortaya kma durumlarnda ne yaplmas gerektii
kararlatrlyor, tartmalardan sonra bunlar Avrupa Birliinin sayfasnda Komisyonun kararyla ya-
ynlanyor. Bunlara da notified body shield diyoruz. Byle bildirimlerimiz de var. Sanrm, 84 tane
olmas lazm. Bu zamana kadar yaynlanm shieldler de var; sizlere gsterebiliriz.
Bir dieri de, Komisyonun kartm olduu yahut toplantlarda karara varlan noktalar. Btn lke-
ler tarafndan grler bildiriliyor, onaylara sunuluyor, uygun grlen kararlar Komisyonda uygun
bulunarak, Komisyonun consideration paper dedii alnm kararlar gibi stnde uzlalm kararlar
olarak yaynlanan consideration paperlar vardr. Komisyonun sayfasnda bunlar yaynlanmaktadr,
yani bunlara herkes ulaabilir. Bir dier husus da, 99/92nin vardr; uygulayclarmz ondan da
faydalanabilirler.
Teekkr ediyorum.
PANEL YNETCS- Biz teekkr ediyoruz.
Sayn Salih Aydn, mevzuat almalar konusunda Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlnn almalar
hakknda bilgi verdi. Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlnn kard mevzuatn yan sra, zellikle a-
lma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn mevzuatnn birlikte deerlendirilmesi gerektiini ifade etti.
rn denetimleri konusunda, deneti eitimleri hakknda bilgi verdi. Ayrca, 2012 ylna kadar, ATEX
mevzuatnn yan sra 10 ayr ynetmelikle ilgili almalarn srdn ifade etti. Standartlara uyum
konusunda bilgi verdi, Komisyon almalar hakknda bilgi verdi. Kendisine teekkr ediyoruz.
Bu almalarn en nemli ayaklarndan birisi de alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn alma-
lar. nk son kullancy, direkt kullancy ilgilendiren bir alma. Bu konuda bir panelist arkada-
mz, Sayn zlem zkl bize bilgi verecek.
zlem zkl, Gazi niversitesi Kimya Mhendislii Fakltesinden mezun oldu. TBTAKtan Bilim
dl sahibi. 18 yldr alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda ba i mfettii olarak grev yap-
maktadr. Son olarak Tefti Grup Bakan Yardmcs olarak grevini yrten zlem zkl evli ve
iki ocuk annesidir.
Buyurun zlem hanm.
ZLEM ZKILI (alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Tefti Kurulu Bakanl)- Teekkr ede-
rim Sayn Bakan.
Szlerime ncelikle alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda Tefti Kurulu Bakanln anlata-
BLDRLER KTABI
rak balamak istiyorum. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnda, Tefti Kurulu Bakanlnda
mfetti olarak iki grup mfetti grev yapmaktadr. Bunlardan birincisi, iin yrtm ynnden
denetim yapan mfetti arkadalardr. Bunlar, sosyal ynden, iilik haklar, kdem, ihbar tazminat,
fazla alma creti gibi sosyal haklarla ilgili denetim yaparlar. kinci grup ise teknik mfettilerdir.
184
Teknik mfettiler sadece mhendislik dallarndan mezun olmu mfettilerdir. Bunlar da i sal
ve gvenlii ynnden denetim yaparlar. Biraz nce Salih bey, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl-
nda 500 tane mfetti olduunu syledi. Saylarmz rendim Tefti Kurulundan. Bizim u anda
900 tane i mfettii yardmcs ve mfetti toplam var. Bunlardan sadece 400 mfetti. u anda
600 tane yardmc arkadamz var yetitirdiimiz ve tm Trkiyede bunlardan sadece teknik olarak
denetime kan mhendis says 191.
stanbuldaki saylar da vermek istiyorum. Ben, stanbul Tefti Grup Bakan Yardmcsym. Bili-
yorsunuz, stanbulda 30 milyonun zerinde insan yayor. Belki says ok daha fazla. Bizim denetim
alanmzdaki alan, stanbul, Tekirda, Krklareli, Lleburgaz, Edirne ve Yalova; yani tm Trakya bize
bal. Benim u andaki teknik mfetti saym 28. 28 mfettile bu alanda denetim faaliyetini yrtme-
ye alyorum. Yardmc saym da, u anda yeni alnan arkadalar 87. Yani u anda, bu 600 olarak
ifade ettiim mfettilerin mfetti olabilmesi iin 3 seneye ihtiyacmz var. ILOnun bize syledii bir
say var mfetti saysyla ilgili. ILO diyor ki gelimekte olan lkeler iin, 15 bin kiiye 1 mfetti gere-
kiyormu. Yani bunun saysn Tefti Kurulu olarak hesapladmzda, bizim 2 bin kiilik bir kadroya
ihtiyacmz var. Bunun zerine, zellikle OSTMdeki patlamalar ve 2001 ylndaki patlamalardan
sonra bize 1800 kiilik kadro alnd diye biliyorum. Evet, 1800 kiilik bir kadro verildi, fakat u andaki
saymz 900. Bunu 1800e kartmay hedefliyoruz; ama kartsak dahi bu arkadalarn denetime
kmas iin, en aa 3 seneye ihtiyacmz var. Yllar ierisindeki saymz da 500 civarndayd, daha
ste kamamtk.
Tefti Kurulunun yapm olduu denetimlerle ilgili de bilgi vermek istiyorum. Tefti Kurulu Ba-
kanl, iyerlerinde genel ve kontrol denetimi yaparlar. Genel denetimde tm mevzuat irdelersiniz,
kontrol denetiminde de genel denetimde tespit ettiiniz noksanlklarn kontroln yaparsnz. Bir
baka denetim eklimiz de inceleme denetimidir. nceleme denetiminde ise, i kazas, ikayet gibi
eyleri inceleriz ve bu incelemeler sonucunda da idari yaptrm uygularz. Yllar ierisinde, zellikle
i kazas, meslek hastal ve ikayet zerine bize gelen evrak says o kadar fazlalat ki, sonra
baktk ki, denetimlerimizin yaklak yzde 54 civarn sadece i kazas, meslek hastal incelemeye
ayryoruz; yani gelen kazalarn ve meslek hastal ikayetlerinin incelemesine ayryoruz. Bu da
demektir ki, yzde 46 civarnda genel kontrol yapabiliyoruz. Bunun da yars genel olsa, demek ki
yzde 20 civarnda elimizdeki mfettile denetim yapmaya alyoruz.
Biraz nce Murat bey, 8 ylda bir mfettiler gidebiliyor dedi. Bunun byk bir nedeni bu. Biz ken-
dimiz de bundan ok ikayetiyiz. Mesela stanbuldan ve Marmaradan rnek vereyim kendi gru-
bum olduu iin. erkezky Organize Sanayi Blgesine bir proje yapalm dedik ve Organize Sanayi
Blgesindeki byk iletmelere ne kadar srede gitmiiz, ne tr denetimler yapmz, bir istatistik
kartalm eski raporlardan dedik. Baktk ki, yzde 70 orannda i kazas ve meslek hastal incele-
miiz, oradan gelen evraklar incelemiiz, yzde 30 da genel kontrol yapabilmiiz. Bunun zerine, bu
sene Tefti Kurulu Bakanlmz yle bir karar ald: Biz, reaktif uygulamalar yapmayalm, nk
reaktifte -olmadan nlem almak yerine, olan olayla urayorsunuz- kalyoruz. O zaman, i kazas
incelmelerinden ekilelim, bunu SGKya devredelim. Biz, daha proaktif almann bir yntemini bu-
lalm dedik ve SGKyla Tefti Kurulu, byk abalardan, uralardan sonra, i kazas incelemelerini
Sosyal Gvenlik Kurumuna devretti. Tefti Kurulu artk ok zellikli olan yangndr, patlamadr,
byk bir i kazasdr- olaylar inceleyecek; ama sadece nedenleriyle ilgili rapor hazrlayacak, kusur
dalm gibi olaylara girmeyecek ve ounlukla da risk bazl alan denetim projesi, risk bazl sektr
projesi gibi, sektre ve alana girip, o sektr ve alann problemlerini zp kma eklinde yeni bir
denetim modeline balad 2011 ylnda.
Bunun da ilk iki modelinden birincisi, ok nemsediimiz, zellikle yangn ve patlama konusunda ok
byk tehdit oluturduun dndmz Dilovas, Kocaeli. unun iin ikiye ayrdk: Birinci model-
de, srf kimya fabrikalarnn fazla olduu bir alan seelim istedik ki, en fazla kimya sektrnn olduu
alan Dilovas. kinci alan da, erkezky Dilovasnda eitli iyerleri var, tekstili de var, kimyas da
BLDRLER KTABI
var, cam da var, her trl iletme var; bir de oradan bir model seelim, mevzuat asndan da hedef
belirleyelim ve bu hedefleri zp oradan kalm eklinde bir proje hedefledik. Bunun da baarl
olmasn hepimiz gnlden istiyoruz ve byk bir abayla da bu proje zerinde alyoruz. Daha
sonra tm elimizdeki gc bu ekilde projelendirilmi ve risk bazl, alan ve sektrdeki problemlere
185
odakl denetimlere ynlendirmeyi hedefliyoruz Tefti Kurulu olarak. Bu ekilde zm salamay he-
defliyoruz. Ama unu da belirtmek istiyorum: Asla ve asla iletmelerdeki i sal gvenlii kurallar
sadece denetimle zlemez, buna inanmyorum. Denetim bir parasdr, en nemli parasdr; ama
sadece denetimle, yani sadece sopa gstererek bir iyerini dzeltemezsiniz. Oradaki iverenlerin de
katk salamas, oradaki iilerin de katk salamas, odalarn, sendikalarn, tm birimlerin de katk
salamas gerekir. Eer sadece trafik polislerinin etkisiyle zlseydi trafik sorunu, u anda herhalde
hi trafik kazas yaamayacaktk.
Biz, elimizden geldii kadar kendimize zeletiri yapp, kendi kendimizi dzeltmeye alyoruz. Sa-
ymz ne kadar az olsa da, az elemanla ok efektif denetim yapmann arelerini aryoruz. En azndan
unu dnn: 28 tane mfettiimin sadece 8 kiisini erkezky Organize Sanayi Blgesine gnder-
dim, orada proje yapyorlar. Geri kalan 20 mfettile de stanbul ve Trakya, Yalova dahil olmak zere
denetim yapmaya alyorum stanbul Grup Bakan Yardmcs olarak.
Baz notlar aldm, onun zerinden devam etmek istiyorum.
Patlayc ortam ynetmelikleri, yani ATEX direktifleri olarak, zellikle biz ne yapyoruz ve ne yapmaya
alyoruz, onunla ilgili de bilgi aktarmak istiyorum. Patlayc ortamlarla ilgili, biliyorsunuz, ATEX 137
bizim Ynetmeliimiz, biz yaynladk; fakat bu Ynetmelikte baz problemler yayoruz. Ynetmelikte
ne yazk ki Tefti Kurulu Bakalnn bir dahli olmuyor, yani ynetmelikleri hazrlayan birim biz
deiliz; biz uygulaycyz. Ynetmelikleri ve kanunlar hazrlayan birim, alma ve Sosyal Gvenlik
Bakanl ierisinde grev yapan Sal ve Gvenlii Genel Mdrldr. Onlarn hazrladklar
ynetmelikleri biz uygularz. Bu ynetmeliklerde de bizim en ok skntya dtmz konu, yurt-
dnda olan, fakat Trkiyede olmayan uygulama rehberleri, teblileri ve ynetmelikleridir. Bunlar
yaynlanmad. Bunlar yaynlanmad iin de, biraz nce sanrm Salih bey syledi, Uygulamada
problem yaanyor diye.
SALH AYDIN- Avrupa Birliinde 99/92nin de gayd var ve ok gzel hazrlanm aslnda. Onu da
uygulama rehberi olarak kullanabilirsiniz.
ZLEM ZKILI- Kullanabiliriz de, bizim yle bir problemimiz var: Raporlarmz Avrupa Bir-
liinin gaydn referans edemeyiz. Yani mevzuat olarak yaynlanm olmas gerekiyor ki, ona aft-
ta bulunabilelim. Mesela, yle dnn: Ben, idari yaptrm uygulayacam, Avrupa Birliinin u
gayd gereince deme ansm yok ki. Mutlaka bunun bir tebli, bir rehber olarak yaynlanmas, bir
ynetmelik olarak yaynlanmas lazm ki, ben de onu dayanak gstereyim, gerekiyorsa yaptrm uy-
gulayabileyim. Benim elimde ne var u anda; 4857 sayl Kanunu ve ATEX 137 ynetmelik olarak
yaynlanm, bunu uyguluyorum. Bunu uygularken de, zellikle oradaki tabirlerin yuvarlak olmasnda
dolay biz de problem yayoruz. Mesela, patlamadan korunma dokman, kim hazrlayacak, hangi
kalifiye eleman hazrlayacak, byle bir kalifiye eleman olma zorunluluu var m, oradaki ekipman-
larn sertifikalandrlmas, uygunluu, bunlar deerlendirirken, her birinde uygulamayla ilgili olan
rehberlere veya teblilere ihtiyacmz var. Onunla ilgili alma olduunu duydum. Sanrm, onunla
ilgili de rehber veya ynetmelik hazrlanyormu, o da hazrlanmak zereymi. Bunlar ayn zamanda
kullancya, yani iyerinde bu tr dokmanlar veya bu tr projelendirmeleri hazrlayacak insanlara
da rehberlik edecek. Bize uygulamay check ederken lazm olduu gibi, uygulamay yapacak olan
mhendis arkadalar iin de bunlar gerekli ki, onlar da bir patlamada korunma dokman nasl ha-
zrlanr, bunu bilebilsinler.
Tabii, burada bizim iin en nemli eylerin banda da standartlar geliyor. Burada da TSEnin byk
bir yardm dokunabilir, fakat TSEden de yle bir ricam olacak burada: zellikle ATEXle ilgili direk-
tiflerin atfta bulunduu 6079/10 serisiyle 61241 serisinin Trkeye evrilmesi. nk bizde, her ne
kadar mhendis arkadalarmzn ounun ngilizcesi olsa da, byk bir ounluunun ngilizcesi
yok. Mesela, denetimlerde mhendis arkadalar bana soruyorlar, zlem hanm, biz nereden uygu-
layalm? diyorlar. Ben de onlara standartlar gsteriyorum, u standartlar uygulayabilirsiniz. Ya-
BLDRLER KTABI
nmda var, isterseniz vereyim diyorum. Arkadalar Trke mi? diyor, ngilizce diyorum. Trkesi
yok mu? diyorlar, Yok diyorum. O adan, zellikle TSE bu standartlarn Trkeye evrilmesinde
yardmc olabilirlerse, hem mhendisler asndan, hem de tm uygulayclar asndan iyi olacan
dnyorum.
186
Son olarak bir de erkezky Organize Sanayi Blgesinde, kendi blgemde ne yapyoruz ATEXle
ilgili, onunla ilgili bilgi vermek istiyorum. Organize Sanayi Blgesinde yaptmz projede, ATEX di-
rektifleriyle ilgili, zellikle ATEX 137yi uygulamak zere, iletmelerle ilgili, ayn burada toplanld
gibi bir sempozyum dzenledik. ATEX 137yi ilk defa duyuyorlard. Hatta Ynetmeliin ismini duyma-
yan iverenler ve mhendis arkadalar vard. stelik, mhendis arkadalardan bazlarnn i sal
ve gvenlii uzmanl eitimine de gitmi, orada dahi duymam olmas beni ok artt akas.
ATEX 137yle ilgili ksa bir eitim verdik onlara. Ne istediimizi, nasl yapmalar gerektiini anlattk.
Daha sonra iyerlerine geleceimizi syledik ve gelmeden nce, o eitimden sonra sre brakaca-
mz ve alma yapmalarn istedik. Daha sonra iletmelere gittik, denetimde onlara bilfiil yardmc
olduk, anlattk, neredeyse retmen gibi anlatmaya altk, Fakat ikinci denetimimizde kesinlikle bu
ekilde davranmayacaz. Bunlarn tamamen bitmi olduunu ve bilfiil iki direktife; yani hem ATEX
100Aya, hem ATEX 137ye uygun projelendirilmi sistemler olmasn grmek istiyoruz dedik. lk
blm bitirirken, Bilgi asndan bize her zaman danabilirsiniz demitik.
Dn de anlattm gibi, ilk bata soru gelmedi, arkasndan, Nasl yapacaz? Biz hibir ey anla-
madk diye soru geldi. ATEX konusunda hi bilgimiz de yok, bilgi de bulamyoruz. Ne yapacaz?
dediler. Sadece ATEX deil tabii; kimyasallarn snflandrlmas, Makine Emniyet Ynetmelii, bir
sr eyde sktrdk iletmeleri. Onun zerine, Biz yapamyoruz dediler. Biz de, Madem yle, o
zaman daha da yardmc olalm dedik ve alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlnn bastrm oldu-
u metal ikollar ve kimyasallarla ilgili ikollaryla ilgili gerekten ok kapsaml iki tane rehberi her
iletmeye gnderdik. Art, eitim CDleri var; onlar gnderdik. imdi ikinci aamasna balayacaz.
Sonu elde etmeyi hedefliyoruz ve arzuluyoruz. Daha sonra bu ekildeki almamz Trkiyedeki
btn iletmelere, organize olsun veya olmasn -nk alan denetimi de yapabiliyoruz; yani bir alan
belirleyip, oradaki tm iletmeleri denetleme eklinde projemiz var- bu ekilde, zm odakl, proak-
tif denetimlerimize devam edeceiz. Umarm, zm de getiririz.
Teekkr ederim Bakan.
PANEL YNETCS- Sayn zlem zkla teekkr ediyoruz.
Konumasnda, zellikle Tefti Kurulu Bakanlnn almalar hakknda bilgi verdi, deneti sa-
ysnn saysal yetersizliinin nemli bir konu olduunu belirtti. Genel kontrol denetimlerinden daha
fazla, i kazas, meslek hastal gibi inceleme denetimlerinden sz etti. Bunun zerine, kendi al-
malarndan, sektrde n aacak bir alma yapmak zere grevlendirdiklerinden, bu amala da risk
bazl alan sektr analizleri yaptklarndan bahsetti. zelikle erkezkyde yapm olduklar alma-
larla ilgili bilgi verdi. Ama nemli bir tespiti var ki, ben de altn izeyim. Sadece denimle bu i olmaz;
sendikalardan odalara kadar, iilerden bizatihi kullancya kadar herkesin katk koymas gereken bir
konu. Uygulama rehberleri konusundaki skntlardan sz etti ve standart evirilerinin nemine vurgu
yapt. Teekkr ediyoruz.
Trk Standartlar Enstitsnden panelist olarak aramzda bulunan Sayn Grsel Erataka sz ver-
mek istiyorum.
Grsel Eratak, ODT Elektrik Elektronik Mhendisliinden mezun oldu. TBTAKta alt. Son 16
yldr Trk Standartlar Enstitsnde almakta. rn belgelendirme uzman olarak almasna
devam eden Grsel Eratak evli ve iki ocuk babas.
Buyurun Grsel bey.
GRSEL ERATAK (TSE rn Belgelendirme Merkezi)- Teekkr ederim Sayn Bakan. ncelikle
hepinize ho geldiniz diyorum.
Parlayc ve patlayc ortamlar ve bunlarla ilgili uygulamalarla TSEnin balatt faaliyetler 80li yllar-
da grlmektedir. Tabii, 80li yllarda ATEX, ATEX olarak ortada yok; ancak, Uluslararas Elektrotek-
nik Standardizasyon Komitesinin hazrlad standartlar o zamanda mevcuttu. Bunlardan bir ksm
BLDRLER KTABI
Trkeletirildi ve daha sonra belgelendirme ilemlerine de baland. TSEnin bir dier faaliyeti, biz,
standart hazrlyoruz, ayn zamanda belgelendirme faaliyetini de yrtmekteyiz her ikisi birbirinden
bamsz olarak.
Ancak, yllar iinde teknolojinin ve bilimin gelimesiyle paralel olarak, Avrupa Birliinde direktifler yer
187
almaya baladk. Alak Gerilim Direktifi -kendi sektrmden rnek veriyorum izin verirseniz, elekt-
roteknik sektrnden- Elektromanyetik Uygunluk derken, birok meslek grubunu ilgilendiren ATEX
devreye girdi. Elbette ynetmelikler ok daha geni bir alan kapsad ve btn disiplinleri bir ara-
ya getirdii iin, ynetmeliklerin, sadece standartlarn kullanlarak yapld belgelendirme hizmet-
lerinden daha gereki, daha gzel bir hizmet verecei tartlmaz. Bununla birlikte, lkemizde de
ATEX Direktifi uygulamaya girdikten sonra onayl kurululara iddetle ihtiya olmutur. Biz de deiik
alanlarda hizmet verirken onayl kurulu olarak, ATEX konusunda TSE olarak bir gecikmemiz sz
konusu. Daha nce hizmet verdiimiz laboratuarmz u aamada bir revizyondan geiyor. Direktifin
ruhuna uygun daha gzel bir hizmet vermeyi dnmekle birlikte, zaten var olan sistem belgelendir-
me, sistem ynetimiyle ilgili almalarmzda bir aksaklk olmayacak.
Standartlar konusuna gelince, standartlarn hazrlanmas, standart evirileri bizzat Kurumun kendi
elemanlar tarafndan gerekletirilmemekte. Sadece bizim deil, bizi tetkik eden uluslararas kuru-
lularn da istei budur. nk btn dnyada standartlar zellikle ve ncelikle o rn grubu ya da
o hizmet grubu iinde yer alan reticiler, hizmet salayanlar tarafndan hazrlanr. rnein, benim
altm bir baka alan olan aydnlatma konusundaki standartlar incelerseniz, bunlar sektrn
iinden, hepimizin ok iyi bildii -lamba markalarn saymayaym burada- kurulularn elemanlardr.
Standartlar byle hazrlanr. Elbette bizim de eksikliklerimiz var, fakat zellikle 6079 serisinde.
Trkiyede snrl sayda retici var; fakat uygulama standartlarnn byk bir ksm Trkeletirilmi,
evrilmi durumda. Eer hl yetersiz olanlar varsa, rn zaten alacaklar, retmeyecekler o rn,
burada ok ey yok. Fakat gelmeden nce de aratrdm, zellikle 61241 ve 6079, bu senenin stan-
dart hazrlama program iinde ncelikli yere sahipler. Bundan da bahsetmekten mutlu oluyorum,
nk durumun aciliyetini gryorsunuz.
Bundan te, daha da fazla syleyeceim bir ey yok. Sorularnz geldike cevap vermeye alaca-
m. Teekkr ederim tekrar.
Sayn Grsel Eratak da Trk Standartlar Enstitsnn almalar hakknda bilgi verdi. Bir yanyla
standart almalar hakknda, bir yanyla da belgelendirme almalar hakknda bilgi verdi. En azn-
dan ATEX konusunu ilgilendiren iki standardn da programda olduu konusunda bilgi verdi. Kendisi-
ne teekkr ediyoruz.
kinci blm yle kurguluyoruz: Salondan sorular, katklar alalm, daha sonra bu sorular zerine
konumaclara sz hakk vereceim.
Buyurun Gken bey.
GKEN APKINCI (EMO Ankara ubesi)- yi gnler efendim.
Salih beye bir sorum olacak. leden nce Sleyman arkadamzn bir sorusu vard, dinamitlerle
ilgili sorusu vard, Bunu kapsyor mu? dedi. Bunu sormak istiyorum.
TSEden arkadamza bir soru yneltmek istiyorum. Bu uygulamada rolnz direkt olarak tarif eder
misiniz, yani bu uygulamada rolnz ne?
zkl hanmefendiye de bir sorum olacak. ok dar bir kadro ierisinde rakam 1800e kacak gibi
gzkyor mu? Yakn zamanda bu sorunu zecek misiniz?
ok teekkr ediyorum.
PANEL YNETCS- Teekkrler.
Baka sorusu olan arkadamz var m?
Buyurun Nur hanm.
NUR GLE (EMO)- TSEdeki grevli arkadamz Grsel beye bir soru sormak istiyorum. ATEXin
BLDRLER KTABI
ilgili olduu standart olan 60079 hakknda bir dzeltme yaplaca, dzeltmenin ncelikli yaplaca
gibi bir ifade kulland. lgili sektrden ilgili arkadalarn almalar TSE tarafndan denetlenir ve uy-
gunluuna kanaat getirdikten sonra Trkeye dntrlr. Byle bir alma var m? zellikle ATEX
iin soruyorum bunu. nk sektrden buna yardmc olacak ok insan olduunu dnyorum.
188
Byle bir alma var m?

Buyurun.
AYDIN ZKAYA- Aslnda basit bir soru soracam. Artk bundan sonra geleceimizi Avrupa Birliinin
direktiflerine, standartlarna balam durumdayz. Peki, onda da ne kadar sz hakkmz var, al-
malar etkileyebiliyor muyuz, bizim gereksinimlerimize uygun ekilde biimlendirilmesini salayabili-
yor muyuz, yoksa pasif bir izleyici konumunda myz, hep arkadan m gideceiz? Onlarn tm meka-
nizmay ele alan, hatta serbest ticaretin egemen hale getirdii bir dnya, standartlarla birde rekabet
stnl salamaya alan bir yap ierisinde biz kendimizi nasl konumlandracaz? Pazar m
olacaz, bu kurallarn savunucusu mu olacaz, yoksa yaratcs m olacaz? Devletin kurumlar bir
aradayken, aranzda bir egdm salanm olarak toplu bir dnceniz var m acaba?
Teekkr ederim.
PANEL YNETCS- Teekkr ediyoruz.
Buyurun.
ZAFER SNMEZ- gnlk tartmalarda, konumalarda ortaya bir ey kyor.; ATEX kapsamn-
da, gerek retilen rnlerin, gerekse baka kontrollerini yapabilmesi iin bir laboratuar sorunu k-
yor. Benim bildiim, bizim bu kapsamda grev yapan alev szdrmazlkla zmirdeki TSEnin exproof
laboratuar var. Bunlar da bu lkenin ihtiyalarn karlamak konusunda ok yeterli deiller, ama
nemli ilevleri olduunu da kabul ediyoruz. zellikle alev szdrmazln uzun sredir bu lkeye cid-
di hizmet verdiini biliyoruz. Bir ulusal laboratuar oluturulmas hedef gibi grnyor. nk retici
maln retecek, sonra ilgili bakanlklara gelecek, Ben bunu piyasaya srmek istiyorum, bunun ona-
yn verin diyecek, bakanlk da bunu bir laboratuara gnderecek. Bu laboratuarn bamsz olmas
gerekiyor, tarafsz olmas gerekiyor, effaf olmas gerekiyor, idari ve hukuki yaplarda kabul grm
olmas gerekiyor; yani sadece akreditasyon alm olmasn kastetmiyorum. Elbette ki akreditasyon
alacak, ama herhangi bir durumda idari ve hukuki mercilerin bu laboratuarn sonularna itibar etme-
si gerekiyor.
Bir model oluturmak lazm. Yani bu laboratuar hangi bnyede oluturulabilir? Sempozyumda fazla
tartlmad; ama mesela alma Bakanl ya da Bilim Sanayi Teknoloji Bakanl bnyesinde mi
olabilir, niversite bnyesinde mi olabilir, odalar bnyesinde mi olabilir, TBTAK bnyesinde mi
olabilir, nasl bir model oluturulabilir? Bu konuda cevap verebilecek durumda olan btn konuma-
clara soruyorum bunu?
Buyurun.
SMAL ODABAI (Makine Mhendisi)- Dn, zlem hanm, LPG istasyonlarnda 50den az al-
an olduu iin, oralarda denetleme yaplmadn belirtmiti yanlmyorsam. Bunun tekrar gndeme
alnmas ve bunun sk denetlenmesi gerekiyor; nk btn halk ilgilendiren, herkesi ilgilendiren bir
konu. Bunun tekrar denetlenmesi konusunda bir alma yaplacak m?
Teekkr ederim.
Buyurun Necati bey.
NECAT PEK (EMO)- Bireysel olarak herhangi bir paneliste deil bu sorun. Bilindii zere, zellikle
son yllarda, devlet ve kamu kurumlar zelletirmelere bal olarak ilevsiz bir hale getirildi; hem
ilevsiz, hem her alan denetimsizletirildi. Bu arada bakanlklarmz, bilime, sanayiye, teknolojiye,
almaya, emee, sosyal gvenlie inanmayan, sayg duymayan kadrolarla dolduruldu. Bylesi bir
srete, kamu ve devlet kurumlar bylesine kadrolarla doldurulduunda, btn bu mevzuat al-
BLDRLER KTABI
malar, btn bu uygulamalar, btn bu denetimler nasl baarya ulatrlabilir, onu merak ediyorum.
Bir de Murat arkadan sylediklerine katlyorum. Gerekten eer iinde bulunduumuz srete
kamu kurumlar bu kadar ilevsizletirildiyse, TMMOBye ve odalarmza fazlasyla i dmeye ba-
189
lad. nerilerine katlyorum, bu nerilerinden dolay da kendisini tebrik ediyorum.

Konumac arkadalara, hem sorulan sorular nda, hem de ilk turda grlerine ek yapmak is-
terlerse, bir konuma sresi vereceim; ama bu defa tersten balayacaz. lk sz Sayn Grsel
Erataka veriyorum.
Buyurun.
GRSEL ERATAK- Teekkr ederim.
sterseniz, ilk nce standartlarla ilgili almalardan balayaym. Evet, standartlarn hazrlanmasnda
ncelikle nasl altmz anlataym. Standartlarn hazrlanmasnda, niversitelerde, kamu kuru-
lularndan, reticilerden, sektrdeki hizmet verenlerden yeler bulunur, standartlar bunlar hazrlar;
yani TSEnin elemanlar hazrlamaz. nk dnyadaki uygulamalar da byledir, standardn hazrlan-
masndaki etik anlay da byledir. Bir yandan standard hazrlayp, dier yandan belgelendiremez-
siniz. Bu aamada, standartlarn hazrlanmasnda yaanlan eksiklikleri nlemenin en gzel yn-
temlerinden bir tanesi, TSEnin u an direkt Internet zerinden online, aktif olarak katlabileceiniz
komiteler var; sektrde bilgi birikimine inanan, bu konuda almak isteyenler bu komitelere direkt
dahil olup, standart hazrlama almalarnda grev alabilirler. Bu, hepimiz iin iyi bir gelime, nk
bir an nce ihtiya duyduumuz standartlar ortaya koyabiliriz.
Dier yandan, TSEnin Avrupa Birlii direktifleri iindeki -aslnda dier direktifleri de ilgilendiriyor bu
soru- rol nedir? Bizim iki rolmz var; bir, standartlar hazrlamak. kincisi, ATEX Direktifi konusunda
Sanayi Bakanlnn atamasndan sonra, rnein medikal cihazlarda Salk Bakanlnn atamasn-
dan sonra onayl kurulu olabiliriz. Bu, iin zorunlu taraf deil, gnll taraf, belki de kazanl taraf.
Buna da bizim Ynetimimiz karar verecektir. Yani ksaca, direktifler iinde, ATEX Direktifi iinde,
standart hazrlamak ve onayl kurulu olmak gibi bir grevimiz var. Tanmlar bunlardr. Bu grevler
istenilen shhatte ve hzda ilerlemekte midir; hayr.
Standart ve direktif hazrlama mekanizmalarn lke adna bahseden bir soru vard. Evet, standart
ve direktif hazrlama konularnda, ne yazk ki standartlar hazrlandktan sonra eviren konumdayz
veya ynetmelii Avrupadan alp uygulatan konumdayz. Gerek standartlarn, gerek direktiflerin ha-
zrlamasna fiili olarak bir katkmz olamyor. Olmaynn nedenlerinden bir tanesi de u: Teknolojiye
ve bilime sahipseniz, standard ve ynetmelii hazrlarsnz. lkemizin koullar ortadadr. Bilime ve
teknolojiye ne kadar hakim olabilirsek, standart ve ynetmelik hazrlama almalarnn iinde, gerek
Avrupa Birlii snrlar iinde, gerekse daha global anlamda o derecede yer alabiliriz.
Standart hazrlama ve ynetmelik faaliyetleriyle ilgili daha fazla bilgi almak isteyen katlmclar Avru-
pa Birlii Genel Sekreterliine de bavurabilirler, oradan da ilgili konularda bilgi alabilirler.
Laboratuar oluturulmas konusuna gelince, laboratuar oluturulmas, gnmz dnyasnda ve g-
nmz Trkiyesinde artk bir yatrmdr. Bu, ciddi bir maliyet. Mevcut olan laboratuarmz deien
ve gelien koullara paralel olarak biz de yenilemek, gelitirmek istemekteyiz. Bu aamada da, en
son zmirdeki laboratuara yeni cihazlar alnyor, ihaleye kld. Gelimeler bunlardan ibaret. Bilgi
verebildiysem ne mutlu.
PANEL YNETCS- Sayn Grsel Erataka teekkr ediyoruz.
SALONDAN- Soruma cevap alamadm.
GRSEL ERATAK- Sorunuza cevabm u olacak: Ayna komitelerimiz var; Internetten direkt bavu-
rabiliyorsunuz ve ye olarak standart hazrlamasnda faaliyet gsterebiliyorsunuz. Eer Ankarada
kalyorsanz, standart hazrlayan gruplar akam 18.00den sonra almaya balarlar, orada da faa-
liyet gsterebilirsiniz; yani bunun aktif grev alabilirsiniz.
SALONDAN- Siz dediniz ki, 60079 Standardyla ilgili alma en ksa zamanda yaplacak. Ben de
BLDRLER KTABI
diyorum ki, bununla ilgili sektrden yardm istediniz mi, bununla ilgili sektr size yardm ediyor mu?
Bu standard ne zaman Trke okuyacaz, bunu bilmek istiyorum.
GRSEL ERATAK- Sorunuzu bitirdiyseniz cevap veriyorum. Bu standart, i programmzda bir stan-
dartlar grubu zaten. 60079, 61241 yer almaktadr ve ncelikli bir sraya sahiptir. Web sayfamzda bu
190
da vardr, oradan da bilgi alabilirsiniz. Sektrden alenen yardm istenmiyor tabii; ama sektrde yer
alan ilgili kurululara ayna komitelerde yer almalar ricasyla yazlar gnderildi, defalarca grmeler
yapld.
PANEL YNETCS- Murat beyin de size bir sorusu varm.
MURAT YAPICI- Grsel bey; bu ayna komitelere yelik bir kurum temsiliyeti mi gerektiriyor, yoksa
kiisel yelik de sz konusu mu?
GRSEL ERATAK- Ferdi olarak da ye olabilmeniz lazm.
MURAT YAPICI- nk bu soru Sempozyum srasnda gelmiti bize.
GRSEL ERATAK- Ancak, u da var: Tabii ki, sektrn iinden gelen uzmanlk sahibi kiiler ok
daha yararl olacak.
MURAT YAPICI- Referans
GRSEL ERATAK- Bildiim kadaryla yok. nk ayna komitelerde bir cretlendirme sz konusu
deil. Dier hizmetlerde, standart hazrlama yeleri cret alyorlar; ancak, burada sz konusu deil.
PANEL YNETCS- Buyurun.
SALONDAN- Konuyla ilgili sonulandrmak ya da yantn yeterli olup olmadn aktarmak iin sz
istedim tekrar. Balayn, yani bu konu yrmyor. Standartlarn, Avrupa standartlarndan TSEN
olarak evirisi srasnda, ok acdr, ama harf bile deitiremiyoruz. An bakn; x, q, w kodlamalarn
aka grrsnz. Bugn Trkiye Cumhuriyeti, baka bir siyasi konuda Trkeye harf ekletmeme-
si iin sava veriyor. Biz, teknik alanda ne yapyoruz; x, q, w Yani syleyecek sz bulamyorum.
Ayna komite filan almyor. Bundan birka yl nce yine bunlar syleniyordu, Ayna komite al-
acak, ulusal annex yaynlayacaz vesaire. Btn lkeler ulusal annex yaynlyor, ek yaynlyor,
erh koyuyor, sreleri uzatyor ya da ksaltyor, belli bir politikalar var, amalar var, mastr planlar
var: Bunu u an uygulayamam diyor veya mulak geilmi, Yeterli miktarda olacak deniliyor. Niye
yeterli yazlyor orada, Avrupa Birliinde onun yerine bir fiziksel byklk yazmay bilen kimse yok
mu? nk zerinde uzlaamyorlar. 3 yazarsa Alman kazanyor, 5 yazarsa spanyol kazanacak.
Bunu hepimiz biliyoruz. Biz, u anda son derece pasif konumdayz; standardn kendinin zerinde
bile kendimize zg deiiklikler veya eklemeler, geniletmeler yapamyoruz.
Bunu artk bir ekilde gerek olarak kabul edip, ona gre bir zm bulmak lazm. Ate dans yapan
insanlar gibiyiz. Ortada bir tane sorun var, evresinde dnp duruyoruz. Bundan 5 yl nce, bundan
daha fazla yl nce sylenildi; Yapacaz, edeceiz. ok gzel. Geti bu sreler. u anda Avrupa
Birliine girme hevesi de yok. Yani biz, gerek anlamda bir smrge lke konumuna dm durum-
dayz teknik anlamda. Bundan hi kimse rahatszlk duymuyorsa Bir kere, devlet, kamu kurumlar
bundan rahatszlk duymuyor, biz duyuyoruz.
Buyurun.
GKEN APKINCI- TSEnin uygulamalar yle. Arkadamn sylediklerine katlyorum. TSE, n-
grlen standard tercme ettirmek iin uzman birini aryor veya birilerini aryor. Tercme oluyor tabii
bu, bir katk filan olamyor. Daha sonra bu grlerini yaynlar o sahada faaliyet gsteren kurulu-
lara ve onlarn grlerini alr, o grleri deerlendirir. Bu, uzun bir sre devam eder. Tabii, burada
Avrupa Birliinin standartlarna harfiyen uyuluyor mu? ou zaman -mesela petrol rnlerinde filan
rastladm buna- ortaya konulan rakamlar ok spesifik ve ok ileri rakamlardr ve bunlar salamak
iin Trkiyenin gc yetimez. Arkadamzn sylediine katlyorum. Burada bir inisiyatif kullanma
yoktur, Avrupa Birliinin empozesidir. Burada ihtisas kurulularnn genel olarak bu fikirleri, yani bu
gr almak zere yollanan insanlar bu fikirlerini net olarak ortaya koyup; nedenlerini, niinlerini filan
da ortaya koyarak yollamalar lazm ve bunun objektif kurulu tarafndan deerlendirilmesi icap eder.
BLDRLER KTABI
Bu haliyle uygulama, bir Avrupa modelinin tercme edilmi eklidir.

Teekkr ederim.
191
Aslnda katklarla zenginleiyor gittike toplantmz.

zlem hanma sz vermek istiyorum. Buyurun zlem hanm.
EMO PANEL DEVAM
1.06.32.
Teekkr ederim.
Aslnda katklarla gittike zenginleiyor toplantmz.
imdi, zlem hanma sz vermek istiyorum.
Buyurun zlem hanm.
Not aldm sorular ksaca yantlamaya alaym.
Birinci soru, mfettilerin says artacak m; bu sorunu yakn zamanda zebilecek misiniz? diye
bir soruydu. Bir de anladm kadaryla, beinci soruda da Denetimler nasl artrlabilir? diye sorul-
du. kisini birletirerek cevap vermek istiyorum.
zellikle bu sene yaanan olaylar sonucunda, biraz nce anlattm gibi, kadromuzu 1800 kiiye
karmak zere biz kadro aldk. Bunun zerine, Tefti Kurulu Bakanl olarak, i mfettilii yar-
dmcl snav at Bakanlk. Mthi bir abayla, yaklak 4 veya 5 snav ald ve bu snavlar ere-
vesinde 600 ksur yardmc arkada alnd. Saymz 900e ykseldi u anda. 1800n 900 u anda
fiilen alnm durumda. Yeniden bir mfetti yardmcl snav ald, hl ilan duruyor, bavurular
bekliyoruz. 150 ksur yardmc arkada daha alnacak. Parti parti bu sayy 1800e karacaz. n-
mzdeki sene ierisinde byk ihtimalle km olur. Ama tabii, burada denetiminin artrlabilmesi iin
bu arkadalarmzn mfetti olmas gerekiyor. Mfetti olabilmesi iin de Belki mfettilik srecini
anlatmam gerekiyor alglamak iin. Biz, yardmc arkadalarmz balatyoruz, en aa 3 mfetti
yannda alm olmalar gerekiyor ve 70 zerinde puan almalar gerekiyor, her mfettiin yannda 6
ay kmalar gerekiyor. Bu arada tez yazmalar lazm; bir tez yazyorlar ve bundan da 70in zerinde
not alyorlar. Tabii, bu arada ban anlatmay unuttum; snava girerken, mfetti yardmcs olabilme-
leri iin KPSSden 80 ve zeri bir puan almalar gerekiyor. Bilmiyorum, u an puan dt m?
SALONDAN- 75 oldu.
ZLEM ZKILI- 75 olmu. Daha nceki snavlarda 80di. KPSSde 75 ve zeri puan almas lazm.
Ondan sonra bir snav daha yaplyor; hukuk snav ve teknik, mhendislik snavndan gemeleri
lazm. Sonra mlakattan gemeleri lazm. Bu snavlarn hepsinden baarl olduysa, bir mfettiin
yanna yardmc olarak veriliyor. 3 mfettiten 70 st not aldysa ayet ve tez yazp, tezi de 70 s-
tnden aldysa, bunlar baardysa, o zaman, ortalamas 70in zerinde olduu iin i mfettii yar-
dmcs olarak yetki veriliyor. Bu sylediim sre yaklak 2 sene sonunda bitiyor. 2 sene sonunda
bu arkadamz, eer yetkiyi alabildiyse ayet, o zaman, yetkili yardmc olarak denetime kyor. Bu
srete de iki arkada birlikte kyorlar ve bu srete yapt btn ilemler gzlemleniyor, notlan-
yor. Eer bunu da baardysa 70in stnde, o zaman snava girmeye hak kazanyor. Snava tekrar
giriyor. Bu, ok zor bir snav. Hem mhendislik sorular var iinde, hem hukuk sorular var. Ki hukuk
snav ok ar oluyor. Yani sadece i sal mevzuat deil, Borlar Kanunundan tutun da Ana-
yasaya kadar btn mevzuat, yani hukuku bilmesi lazm. Dnn ki, biz, bir mhendisten hukuk
bilgisinin de mkemmel olmasn bekliyoruz. Bu snav geiyor, ki bu snavdaki puannn da 70in
stnde olmas lazm. Sonra mlakata giriyor. Mlakat da tamamlandysa, o da 70in stndeyse,
l kararnameyle i mfettii olarak atanyor.
BLDRLER KTABI
Bu srecin tamamlanmas, eer her ey dzgn gittiyse 3 sene, gitmediyse 4 seneyi falan buluyor.
u anda yeni aldmz arkadalarmzn nnde en iyi ihtimalle 3 sene, en kt ihtimalle 4 senelik
bir sre var. u an fiiliyattaki saymz 191. Demek ki biz, en kt ihtimalle, 191 kiiyle 4 sene daha
denetime devam edeceiz. 4 sene sonra say birdenbire 191den 1800e frlayacak. Ben bunu bilgi
olsun diye aktaryorum. u anda elimizdeki mevcut sayyla, mmkn olan en iyi ekilde, en perfor-
192
mansl ekilde denetim mekanizmamz yrtmeye alyoruz.

Baka bir sorumuz, Avrupa Birlii direktiflerinin yaynlanmas konusunda bizim Avrupa Birliinde
sz hakkmz var m? eklindeydi.
Aslnda bu soruyu Sal Gvenlii Genel Mdrlnn temsilcisi arkadamza sormak lazm.
Ama kendisi katlmad. Ben, bildiim kadaryla cevap vereyim.
Avrupa Birlii direktiflerinin yaynlanmasnda bizim byle bir sz hakkmz yok. Biz ne yapyoruz,
yani Genel Mdrlk ne yapyor? Biliyorsunuz, Trkiye Cumhuriyeti olarak, ulusal mevzuatta Avrupa
Birliine bir taahhdmz var. Biz, Avrupa Birlii uyum almalar ierisinde, mevzuatmz u, u
direktiflerle, u standartlarla uyumlatracaz diye taahhtte bulunmuuz ve bu taahht gereince
de, mevzuatlar kimler uyumlatracak diye, Trkiye Cumhuriyeti, bir tablo hazrlam. alma Ba-
kanl unlar uyumlatracak, Sanayi Bakanl bunlar uyumlatracak vesaire ve bunlarn da takibi
yaplyor. Bizim bu direktiflerin uyumlatrlmas srecinde Avrupa Birliine herhangi bir dahlimiz olu-
yor. Biz, onlardan alnan mevzuatn veya direktiflerin uyumlatrlmas almasn yapyoruz. Bunu
yapan birim de bizde -alma Bakanl iin sylyorum- Sal Gvenlii Genel Mdrl.
Genel Mdrlk, bunu uyumlatrdktan, daha dorusu tasla hazrladktan sonra gerekli birimlere
gnderiyor, dier bakanlklara gnderiyor. Odalara da gnderiyor diye biliyorum, sanayi kurulular-
na da gnderiyor ve gr topluyor. Sonra tm bu grler sonucunda da o ynetmelii veya tasla,
neyse, yaynlyor.
Baka bir soru da, alma Bakanl bnyesinde ATEX laboratuar olabilir mi? eklinde.
Bizim alma Bakanl bnyesinde SGM diye bir birimimiz vardr. SGM, laboratuarlar olan
birimimizdir. SGMn laboratuarlarnda da teknik olanaklar azd; fakat sonradan epey almalar
yapld ve teknolojik olarak cihazlar epey yenilendi, laboratuarlarn koullarn yenilendi. Ama siz de
kabul edersiniz ki, ATEX laboratuar ok zellikli bir i ve bilgi ve donanmn ok yksek olmas ge-
reken bir i. SGMdeki laboratuar aletleri ounlukla meslek hastalklar, toz lm, gaz lm,
ortamdaki eitli bu tr fiziksel ve kimyasal ajanlarla ilgili lmler yapmak iin kullanlyor. ATEX
laboratuar olarak u anda herhangi bir alma olduunu bilmiyorum. SGMe bu iletilebilir; ama
bunun ii ayr bir alma gerekiyor diye dnyorum.
Bir baka soru, LPG istasyonlarnda denetim daha sklatrlabilir mi? Denetleme konusunda ne tr
almalar yaplacak? eklindeydi.
Biz, LPG ve btn dolum tesisleriyle ilgili bir alma yaptk. Yaklak 5-6 sene evvel LPG istasyon-
laryla ilgili ve akaryakt dolum istasyonlaryla ilgili bir proje yrtmtk ve btn dolum tesisleri ve
akaryakt istasyonlarn tek tek denetlemitik. Tabii, aradan zaman geti. Mesela, TPRAa baktk.
TPRAa biz en son ne zaman gitmiiz ve genel denetimi yapmz? Baktk ki, 10 sene nce git-
miiz, 10 sene nce denetimi yapmz. Koskoca dolum tesisi ve zmitin ortasnda. Biliyorsunuz, 17
Austosta bamza gelen deprem sonucunda ciddi bir tehlike atlatmt oras. O zaman bir denetim
yapmz, ondan sonra 10 senedir denetim grmemi dolum tesisi. Bunun zerine bir proje balattk;
dedik ki, nce dolum tesisleri ve rafineriler olmak zere, en yukardaki, en tehlikeliden balayp bir
proje yrtelim. Bu dolum tesisleri ve akaryakt istasyonlaryla ilgili u anda bir projemiz var. Hatta
bu projenin balangc olarak n hazrl bitmi durumda. nmzdeki ay da dolum tesislerinde bir
proje balyor, olduka youn bir proje olacak. Sonra da gbre fabrikalar var gndemimizde. Biliyor-
sunuz, onlar da zel tehdit oluturan iletmeler. Onlarla ilgili de bir projemiz mevcut.
Benim syleyeceklerim bu kadar. Teekkr ediyorum.
imdi de sz Sayn Salih Aydna brakyorum.
Buyurun.
SALH AYDIN- Teekkr ederim Sayn Bakan.
BLDRLER KTABI
Bana gelen sorular srayla cevaplamaya alaym.

Laboratuarlar yeterli mi? Ulusal laboratuar imkanmz var m? diye bir soru geldi.
ATEX rnleri, hakikaten zellikli laboratuar isteyen rnler. 2008 yl Mays aynda TSEnin z-
193
mirdeki tesisine gittim, ondan bir ay sonra da Zonguldak TTKya gittim. nk olsa olsa imkanlardan
nce buralarda faydalanabiliriz diye dndm. Her iki laboratuarda da gezdim, ATEX ynnden
onaylanm kurulu olma ihtiyacmz asndan inceledim tabii. TSEnin de eksikliklerini, TTKnn da
eksikliklerini grerek, rapor haline getirdim. Ama geen bu zaman zarfnda bu laboratuarlarn akredi-
tasyonlar yaplp, bir sisteme girmedi. u anda laboratuar olarak, ATEX Ynetmeliindeki belirtilen
akreditasyonlu laboratuar artlarna haiz deiller.
Bizim Bakanlk olarak laboratuar kurma durumumuz da yok. nk bu, zellik arz ediyor. Bu ser-
best piyasada da yaplabilir. Akreditasyon asndan da laboratuarlarn bamsz olmas daha iyi
olur. Ama bunu konumalarmzda da devaml belirtiyoruz; yani ATEX rnlerinde belgelendirme ya-
pabilecek akreditasyonlu laboratuarlarn kurulmas gerekliliini devaml belirtiyoruz. Yani 17025ten
akreditasyonlu laboratuara acilen ihtiyacmz var. Bu konuda TSEnin almalar olduunu duydum,
epey sevindim.
Onaylanm kurulu atamas yapyoruz. Nasl yapyorsunuz? diyeceksiniz. Dn de belirttiim gibi,
Ynetmelikte, onaylanm kurulu atamalarnda belli kriterler var. Yani maden ksmndaki rnlerde
olsun, maden dndaki rnlerde olsun, kalite belgelerinde ve tip onaylarnda hizmet verebilmeleri
iin, orada laboratuar olarak taeron kullanma imkanlarn belgelediklerinde bunlara atama yapyo-
ruz. Ama asl olan, 17025ten akreditasyonlu olmak. Bir de retim kalite belgesi ve rn kalite belgesi
zerinden, yani EN45011den de akreditasyonlu olmak gerekmekte.
Yani u anda ihtiyacmz aslnda hl devam ediyor. 17025ten akreditasyona, bir de EN45011den
akreditasyona ihtiyacmz var. Tabii, btn sektrlerin burada alma yapma hazrlklar olsa iyi olur.
kinci soru, standart hazrlama yetkimiz konusundayd.
Standart hazrlamada Trkiye uyumlatrma yapyor Avrupa Birlii baznda. Uyumlatrma yapyor,
yani hazrlanm olan mevzuatlara uyum konusunda alyor. Hazr standartlar Trkeye eviriyor-
lar. TSEnin bu blmnde de hizmet yapan mhendis arkadalarmz var, bizim Bakanlmzdan da
var. Ayn komitede de grev alabiliyorlar.
nc soru, ATEX Ynetmeliinde askeri rnlerle ilgili bir ey var m? eklindeydi.
Ynetmeliimizde bu konu zaten ak olarak belirtiliyor. Askeri rnler, Avrupa Birliini kuran Roma
Antlamasnn 223/1-B Maddesinde -btn Avrupa lkelerinde byle- sistem d, yani bu Ynetme-
lik kapsamnda deil. Kiisel koruyucu rnleri de yine bu Ynetmelik kapsamnda deil. Bir n-
cs var, sivil patlayclar dediimiz, yani kararsz kimyasallar barndran nitrojen gruplar ve dier
patlayc retimlerinde hizmet yapan rnler; bu da Ynetmeliimiz kapsam dndadr.
Bunlar ne oluyor? diyecek olursanz; askeri tesislerdekiler iin kendi kanunlar var, onu uyguluyor-
lar sanrm. Siviller iin de yine 1978 ylnda kan bir tzkleri var, onu uyguluyorlar. Ama amzda
bunlar yeterli mi; yani bunlar u anda yetiyor mu, yetmiyor mu? Bu da o birimlerin kendi deerlendir-
melerine kalm bir ey, ben o hususta bir ey diyemeyeceim. Nasl yapacaklar, nasl edecekleri
konusunda bir ey syleyemem, bu konuda yetkimiz yok.
Drdnc bir soru vard, ATEX istasyonlarnda denetimler soruldu. Bizim de denetimlerimiz devam
ediyor. Akaryakt istasyonlarndaki denetimlerimizde MIT Ynetmelii de yine Bakanlmzn sorum-
luluunda; Metroloji Ynetmelii Bakanlmzn sorumluluunda, ATEX Ynetmelii de Bakanl-
mzn sorumluluunda. O hususta denetimlerimiz devam ediyor.
Tabii, bu istasyonlarn bir de kurulum aamas var, belgelendirilme aamas var. Kurulum ve belge-
lendirilme aamalarnda da sanrm Trk Standartlar Enstits ve mlki idareler yetkilidir. Orada
sistem nasl gidiyor, onu bilemiyorum; TSEdeki arkadamz herhalde cevabn vermitir.
Syleyeceklerim bu kadar. Teekkr ediyorum.
BLDRLER KTABI
Son olarak Sayn Murat Yapcya sz vermek istiyorum.

Buyurun.
MURAT YAPICI- Teekkr ederim.
194
Direkt bana bir soru gelmedi; fakat genel olarak aldm notlar ve bir-iki grm var, onlar aktarmak
istiyorum.
Zafer beyin bu ulusal laboratuar dncesi; Bu, odalarla olabilir mi? denildi.
Olabilir belki, ama nmzdeki engel akreditasyon ii. Zafer bey muhtemelen bu konuyu biliyordur.
Bu akreditasyon konusu TMMOB iinde ayr bir tartma konusu olduu iin, tek bana bu konu
gerekletirilmez. Bunu ap, Bakanlk yetki verirse, Byle bir konuda laboratuar kurun diye, bence
olabilir. Ama akreditasyon konusunda yle bir sknt var, onu hatrlatmak istedim.
Burada Bakanlmz bu onayl kurululara belge veriyor. Biraz nce Salih bey de aklad; sonuta,
taeron kullanma mant olduu srece, laboratuar kurmayp, yakn evrede yine akredite olmu
bir laboratuar kullanyorsunuz. Keza, yanl hatrlamyorsam, muayene kurulularndaki personelin
de, TURKAK da olduu gibi, deneti havuzuyla alma ans var. Doru mu hocam? Yani bir mu-
ayene kuruluu, bnyesinde hi mhendis bulundurmasa bile, dardan szlemeyle bu konuda
denetim yapabilir.
SALH AYDIN- Evet, doru sylyorsunuz.
MURAT YAPICI- Bu da ayr bir konu. Yani alt alta, alt alta taeronlamaya gidiyor. Bu Sempozyumun
banda i sal ve gvenlii konusunda da dile getirildi, taeronlamann bu tr tehlikelere yol
atn biliyoruz. O zaman, burada Aydn beyin, yanl hatrlamyorsam, Aydn zkayann gr
ortaya kyor. Yani laboratuar kuramyorsan, o zaman, o teknolojiyi retecek durumun da tartlr
aslnda. Bu durumda, kopyalanp retilmi rnn sertifikasyonu gndeme geliyor. nk lke iin-
de bunu test edecek yetenein ya da yatrmn, bten, paran yoksa, yine dardan bir hizmet almak
durumundayz. Yani sadece mevzuata uygunluk asndan bir onayl kurulua ihtiyacmz var; bu,
TSEydi, TSE hl olabilir, devam edebilir. Bu laboratuar almalar ok uzun sredir bekliyor.
Grsel bey; byle bir bte ayrabilir mi acaba TSE?
GRSEL ERATAK- ncelikle, demin sylediiniz u laboratuar ve kopya rnn test edilmesi konu-
sunda ek olarak unu syleyeyim: Evet, demin de syledim, bilim ve teknolojide neredeysek, burada
da orada olacaz.
Laboratuar kuruluuna bir bte ayrlyor; ama ona daha zaman var. nk takdir edersiniz, ok
fazla rn var. Biz, dar kapsaml bir laboratuara girmek istemiyoruz. Dolaysyla biraz zaman alyor.
MURAT YAPICI- Evet, Grsel bey hakl. Teknik olarak baktnzda, bu Sempozyum sresince takip
ettiyseniz, rn gruplarnn deiik koruma ipleri var. E tipi dendi, IA tipi, N tipi, M tipi; hepsinin ayr
bir prosedr var, hepsine ayr bir laboratuar ortam gerekiyor. Doru, bu ciddi bir yatrm. Belki bu
paray harcamakla da bu sorunu zemeyebiliriz. O teknolojiyi retecek bilgi birikimi var m? Var;
bizim mhendislerimizde, bizim lkemizin insannda var. O teknolojiyi retir hale getirmek iin bunlar
bir rgtlemek gerekecek belki.
Necati beyin belirttii bu zelletirmeyle ilgili de bir-iki ey syleyeyim.
Konu dnda, ama rnek olsun diye sylemek istiyorum. Elektrik datm irketleri zelletirme s-
recinde, gidiata bakldnda -bir proje onay kurumudur ayn zamanda TEDA ve bu Bakanln
grevindedir- bu gidiatla birlikte TEDA Genel Mdrl bir genelge yaynlayp, il veya datm
irketleri dzeyinde temsilcilikler oluturup, proje onaynn yine TEDA Genel Mdrlne bal
bu temsilciliklerde yaplmas gndeme geldi. Demek ki her eyi zelletirmekle sorun zlmyor;
bunun denetim mekanizmas yine de biraz kamunun elinde olmas gerekiyor.
Benim bu panel bamda ve bildirimde bahsettiim, her ey ruhsat aamasnda olmas burada da
geerli. Yine projelendirme ve ruhsat aamasnda bu tr kontrollerin odalar araclyla yaplabilece-
ini dnyorum, komple zel sektre braklmasn yanl buluyorum.
Periyodik kontroller olabilir. Orada nne geemedik u anda. Nedenini size syleyeyim: Mevzuat
BLDRLER KTABI
gerei, birok periyodik kontroller zaten A tipi muayene kurulularnn kapsamndadr. Bu, ATEX ol-
sun veyahut da baka bir konu olsun, elektrikte olabilir, basnl kaplarda olabilir. Zaten gidiat oraya
doru. Ama hi deilse ruhsat aamasnda kamunun burada bulunmas gerekiyor. Kamunun yardm
istedii yerde TMMOB ve bal odalar muhakkak grev alacaktr, onu belirtmek isterim.
195
Bir de Ayna Komite olaylar var. almyoruz diyoruz da, almasn salayacak kii de gnlller
aslnda. Burada tkandmz nokta u arkadalar: TSEnin ilk toplantsna katlmtm. Ben ve Kemal
Sar, EMOnun temsilcisiyiz, EMOyu temsil ediyoruz Ayna Komitede. Uluslararas toplantlarda bu
standartlarn son metin haline gelip oylanma aamasnda Trkiyenin 3 delegasyonu var diye biliyo-
rum ben. Bu toplantlara gitmek ancak TSEnin gndermesiyle oluyor diye hatrlyorum ben ve biz
o toplantlara da hi arlmadk zaten. arlsak bile, sponsor bulmamz gerekiyor. nk TSE de
karlamyor oraya gideceklerin masraflarn ve 3 delegasyonun da oy hakk var aslnda.
Bu standart metinlerinde lke koullarna gre sapmalar belirleyebiliriz, bunlar o metinlerin iine
girebilir. Nasl girecek? Ayna Komite yelerinin yorumlarnn Ayna Komite Bakan tarafndan belirtil-
mesiyle. O metnin son hali oylandktan sonra lke gr olarak gnderilecek. Tabii, biz bu ileyiin
nasl olduundan tam emin deiliz. Sonuta i Ayna Komite Bakannda tkanyor. Bu, her sektr iin
de byle. Yani yelerin de almas gerekiyor, ama bir yere kadar; yeler toplantya gidip, orada bir
ey yapmak istese delege olarak, bunu maddi olarak nasl karlayacak?! O maddi imkanszlmz
var, onu belirtmek isterim. Ama oy hakkmz var. Sonuta, delegasyonsunuz; gidip orada, o standart
metnin yaynlanmas srasnda ya da son halinin belirlenmesiyle ilgili oy kullanyorsunuz.
imdilik bu kadar syleyeyim. Teekkr ederim.
Uzunca bir sre tayin etmitik panelimiz iin; ama ngrdmz sreden daha erken bir srede
tamamlanm oldu.
Soru deil, ama bu saatten sonra belki bir blm katk iin katlmclardan birkana ksaca sz vere-
biliriz. ngrdmz sreden erken bitti. Katklar iin, birka kiiye ksaca sz vereceim
Ben, bu panel ksm iin panelistlere ve soru ve katklarnz iin de sizlere teekkr ediyorum.
imdi, ok ksa olarak, Sonu Bildirgesine esas olmak veya bu gn sren Sempozyuma ynelik
de gr ve katklaryla bundan sonra yaynlanacak sonu bildirgeleri ve almalar hakknda gr
belirtmek isteyen arkadalarmz iin ok ksa szler vereceim.
Buyurun.
SALONDAN- Kusura bakmayn; di tedavisi gryorum, baz kelimeleri telaffuz edemiyorum. zr
dilerim.
Ben, EMO Ankara ubesinden, serbest alan bir elektrik mhendisiyim. Bazen tesisat muayene-
lerine gidiyorum, topraklama muayenelerine gidiyorum. Gittiim zaman, oradaki iyeri sahiplerine
tesisat konusunda nerilerde bulunuyorum. Diyorum ki, Bunlar yanl olmu, yanl yaplm; bun-
lar dzeltmeniz lazm. yeri sahibi unu sylyor: Sen, denetim elemanndan ok mu biliyorsun;
o istemiyor bunu da, sen niye istiyorsun? Sen belgeni ver, git.
imdi size soruyorum: Ben o belgeyi vermi olsam, oraya gelen denetim eleman sadece bu belgeye
mi bakar, sadece dosyada evrak kontrol m yapar, geri dnm kontrol yapmayacak m?
Bu konuda ciddi eksiklikler olduunu dnyorum.
Buyurun.
AHMET HAMZA- Teekkr ederim Sayn Bakan.
ncelikle, katlmclara ve Odaya teekkr ederim.
Murat hocama bir katk yapmak istiyorum. Standartlar konusunda IEEE genel kurullarna katlm
ve tecrbe sahibi biri olarak da syleyeyim. Dorudur, oralarda standartlar konusunda etki yap-
mamz mmkn deil; orada, dedii gibi, bu konu irketlerin kendi egemenliindedir. Ama yine de
lkeye ynelik baz standartlarda etkili olabiliriz. yle ki: Bu, yaanm bir olay. Eltek Projesi vard
BLDRLER KTABI
Telekomun ve orada Trke karakterlerin yazlmas ii ciddi abayla yer almtr, orada standartlarn
iine yerletirilmitir. Eer kurumlar kendi alanlaryla ilgili konular takip edip, bu standartlar ciddi
takip ederlerse, olmayacak bir ey yoktur diye dnyorum.
Teekkr ederim.
196

Buyurun Gken bey.
GKEN APKINCI- Ben de Fevzi arkadamzn syledii eyin devamn soruyorum: TSE, a-
lma Bakanl ve TEDA yetkilisine sormak istiyorum: Bu bizim veya SMMlerin verdii rapor;
topraklama, kablolama ve kompanizasyonla ilgili olarak verilen raporlar nasl deerlendiriliyor? Bili-
yorsunuz, bu rapor onay belgelerini EMO da veriyor, zel teebbs de veriyor. Ama EMO bir kamu
kuruluu niteliindedir ve bu konudaki sorumluluunu, almalarn kamu yararn her eyin odana
koyarak yapar. Ama doru dzgn hibir deerlendirme, kontrol yapmadan onay belgeleri veren zel
teebbs de var. Bu ikisi arasndaki fark ve EMOnun ciddiyetinin ayrdnda msnz?
ok teekkr ederim.
Aydn zkaya; buyurun.
AYDIN ZKAYA- Ksa balklar halinde ben de grlerimi aktarmak istiyorum.
ncelikle, sadece resmi kurumlar deil, ilgili tm kesimleri iine alan bu patlama gvenlii konusun-
da lke apnda bir mastr plann olmas gerektiine inanyorum. ok gecikmi bir almadr. Bunu
hangi kurum salar, kim neyi yapacak; ama ne, yani biz bunlar niye yapyoruz; dnya istatistikle-
riyle nereye gelmek istiyoruz; tm bunlar ortaya koyup, hedeflerin, yntemlerin aka tartld,
tercihlerin yapld; ksa, orta ve uzun vadeli planlamann yapld, ilgili tm kesimlere grevlerin -
kartld; para, insan kayna vesaire hepsinin bir arada koordine edildii bir mastr plan zorunludur.
u anda lkenin en temel ihtiyalarndan birisi bu. Burada dinleyiciler olarak dinliyoruz; hi kimse
ayn bnyeden gelmi insanlar gibi konumuyor. Herkes farkl eyler sylyor, birbirini eletiriyor,
kimse kimseye kulak vermiyor, talepler gz ard ediliyor, yazlar yazlyor, okunmuyor Yani tam bir
danklk ierisindeyiz. Bunu 5 yl nce sylediimizde, Merak etmeyin, Avrupa Birlii geliyor, her
eyi zecek deniliyordu. O trenin i grmedii, onun vagonuna atlasak bile bu ii zemeyeceimiz
ortaya kt. Dolaysyla, en ksa zamanda bir mastr plan; ok ciddi, ustalkla hazrlanm bir mastr
plann hazrlanmas ve bunun tm kesimlere aktarlmas gerekiyor.
Dier bir ey, bu tarz konularn, yangn, patlama gvenlii gibi bizim uzmanlk alanmza giren konu-
larn konuulduu ortamlarda hep u sknty ekiyoruz: Bunlar, insann sahip olduu hemen hemen
her trl bilginin bir araya getirilerek ancak zlebilecei konular. Bu ne demektir? Kimya hakkn-
da bir ey mi biliyorsunuz, maddeyi mi almak istiyorsunuz; kimyac, bilgisini ortaya koyacak. nsan
faktr m sz konusu olan; psikolog gelecek. Elektrik mi sz konusu; elektrik mhendisi gelecek.
Btn disiplinlerin bu konuda sz hakk var ve olmazlarsa eer zmn bulunamayaca ekilde
katklar var. Bunlarn tamamnn bir arada bulunabilecei zmlere gitmemiz gerekiyor. O nedenle,
ok disiplinli bir alma anlayna gememi gerekiyor. Buradaki nc rol de TMMOBnin stlen-
mesi gerektiini dnyorum. Evet, Elektrik Mhendisleri Odas bunu yapabilir; ama buna btn
mhendislikler, odalar, ilgili tm disiplinlerin gelmesi gerekli.
Sempozyum srasnda yle sorular soruldu ki, lise 1 kimya bilgisiyle yantlayabileceimiz konular
son derece byk tesislerin yneticileri bilmiyor. Halbuki patlamay, yangn, gvenlii, btn bilgile-
rimizi bir araya getirmeden mmkn deil zemeyiz. O yzden, ok disiplinli almaya almamz
gerekiyor. Bu konuda ok ok gerideyiz. Tm kesimlerin saydam ve iletiime ak olmas gerekli. Bu,
Internet sitesi olabilir, paneller olabilir, dergiler olabilir. Herkes birbirinden bir ey saklyor; hi kimse
sorulara doru drst yant vermiyor, herkes kaamakl. Kesinlikle saydam ve iletiime ak deiliz.
Resmi kurumlar; soru kabul etmiyor, yant vermiyor; isteklerde bulunuyor, biz bir bilgi istediimizde
gndermiyor. Dier kesimler, zel irketler; bilgiyi kskanyor. En basit, ufak bir konu bile birinden
brne aktarlmaktan ekiniliyor. Bu ekilde ilerleyemeyiz.
Denetimin anlaynn deimesi gerektiini hepimiz sanyorum gzlyoruz. Denetim nemli, dene-
BLDRLER KTABI
tim nemli denilip duruluyor. Biliyorsunuz, bir ara da, Eitim nemli, eitim nemli laf dilimize pele-
senk olmutu. Bu aralar, son bir yldr falan da denetim kavram n plana kt, Denetim nemli, de-
netim nemli deyip duruyoruz. Oysa, denetim anlaymzda reform gerekli. Bizde denetim, zellikle
resmi kurumlarn denetimi Pop Stara benziyor. Yani birden gelirim, Kat kalemi kar, u sorular
197
hemen yantla, sana puan vereceim. Hayr; bunlar ak defter, bir bilgi alverii eklinde olmal.
zlem hanmn rneini sormak istiyorum. Kendilerinin denetime gittii birok tesis bir sre sonra
beziyor. Tefti raporlarnda o kadar ak ve net olmayan maddeler ne kyor ki, anlamak iin ok
aba gsteriyorlar. lk kez duyduklar kalemler var. Halbuki, Internet sitesine girmek olabilir, eitli ki-
tapklar olabilir, ak kontrol listelerinin olmas gerekir. Ynetmelikleri cmle cmle aldnzda, farkl
sektrler iin, ortak veya zel eitli kontrol listeleri, bunlarn arka plan anlamlarnn ne demek oldu-
u, belli bir terimle neyin kastedildii; btn bunlarn aktarlmas gerek, herkes tarafndan bilinmesi
gerek. Denetime gittiinizde veya biz bir bilgi sunmaya kalktmzda, Haydi beni denetle, bakalm
ne soracaksn? diye olmamal. Sorulacak, snav edilecek btn konularn herkes tarafndan zaten
biliniyor ve ortak bir ekilde, ortak kar iin bunlarn salanyor olmas gerekir.
Ayna komiteler deniliyor, eitli mekanizmalar var. Bunlar almyor. ok samimi olarak sylyorum,
birka yl nce baka bir panelde Ayna Komiteden sz edildi. Tanmyorduk. Biz gittik, ye olduk.
u andaki irketim yaklak 2 yldr Ayna Komitenin yesidir. ok samimi olarak syleyeyim, bu
komiteye ye olmak ne ie yaryor biliyor musunuz; standartlarn taslak hallerini ve zgn dildeki,
yani ngilizce metinlerini daha nceden takip etmeye yaryor, baka hibir ie yaramyor. Gr sy-
lyorsunuz, Deitirilemez deniliyor veya bir yerlerde taklyor. Sonra beziyorsunuz, yoruluyorsu-
nuz, sadece listede bulunuyorsunuz, iletiime katlyorsunuz. Ayna Komite falan, bunlar almyor.
Bunu eletirmek iin sylemiyorum, bir saptama olarak dile getiriyorum; yani buna bel balamamz
gerektiini, baka kanallar, baka yollar bulmak gerektiini sylemek istiyorum. htiyacmz olan bir
reform, reforma gitmemiz gerekiyor; Ayna Komite veya benzeri kurumlar i grmyor. ATEX; ilk nce
bu Xi kaldrmamz ve anlalr klmamz gerekiyor. Bunu herkes dnya terminolojisi sanyor; halbuki
bu dnya terminolojisi falan deil. Bu, belli bir kesimin kulland bir terim. Bizim, X harfinin olmad,
duyulduunda anlalan bir terminolojiye gememiz gerekiyor; rnein, patlama gvenlii. Biliyorsu-
nuz, patlayc ortama girerken, gen, ii sar, stnde SX yazan iaret kullanma ykmllmz
var. Oradaki Xi birok ii anlamyor, arp diye okuyor, 5i neyle arpacaz? diyor. Bilmiyorum
rastladnz m? Son derece de hakllar. Bizden daha iyi fikir yrtyorlar; nk grdn okumak
istiyor, anlamak istiyor. nk simge bizim simgemiz deil.
Yazl kltre ilikin hibir ey brakmyoruz. Bunca yl allan kesimler var, niversiteler var, ok
deerli kurumlar var. Peki, ne yayn yaptnz, yazl neyi ortaya koydunuz? unu bir alaym, alaym
dediinizde, hibir ey yok. Bu Sempozyumun en az drtte , belki bete drd zaten giri dze-
yindeki bilgiler ieriyordu. Bunlarn derli toplu kitaplar, yaynlar, afiler eklinde bulunmas gerekiyor.
Halbuki, bunlar bizde birer bildiri konusu hl. ok dndrc bir durum olduunu dnyorum.
Bir tane Elektrik Mhendisleri Odasnn, o da hakl olarak, elektrikli ekipmanlar dorultusundan ko-
nuya bakt bir yayn var; onun dnda, gvenilir, Trke, aklamal, yararlanlabilir hibir yazl
kltrmz yok arkada. Herkes, bir patlamann simgesini bile, bir ak diyagramn bile gidip yabanc
kaynaklardan getiriyor. Bu kadar kaynak koyuyoruz, bu kadar aciz olabileceimizi dnmyorum.
Bu ulusal yetkilendirme sistemimizde ciddi bir sknt var. Patlama, i gvenlii buna entegre edilmi
durumda deil, btnletirmi deiliz. Biliyorsunuz, u anda bir kol dorudan, bu yap denetim sis-
temi, ruhsatlandrma, bu ekilde ilerliyor. nsan unu anlamakta glk ekiyor. Hatta biliyorsunuz,
Ankaradaki patlamalarda falan da ilk aklamalar bu ekildeydi: Kontrol ettik, iki iyeri de ruhsatl.
Benim ada bir insan olarak aklm bunu almyor. Ruhsatl bir tesiste nasl olur da gz gre bu tr
eyler yaplabiliyor?! Bakn, tesis ruhsatl; ona dolum yapan, tp dolduran tesis ruhsatl, br ruh-
satl, tama ruhsatl. Ehliyeti var adamn. Yasal tm mevzuat yerine getirilmi. Eh, burada bir sorun
yok mu? Demek ki i grmyor, ilemiyor bu.
Dier bir konu, zlem hanm, ok iyi niyetli bir ekilde, eitli projeler gelitirdiklerini syledi; sekt-
rel bazda, eitli blgesel stanbul gibi bir yerde, 70 milyonluk nfusuyla Trkiye gibi bir devlette
hl bunlar projelerle mi yapyoruz diye ok ilgimi ekti dorusu. Yani bir denetim sistemi, dzeni,
ncelikler, ilan edilmi, yaynlanm, yaps belli bir eyin olmasn bekliyorum ben. Benim kafamdaki
BLDRLER KTABI
devlet ve eki dzen veren, denetleyen mekanizma byle bir ey; ne yaptn son derece iyi bilen,
uzun erimli planlar olan, o yolda ilerleyen.
ok ilgin bir rnek vereyim.
198
TPRA diyorsunuz, TPRA 10 yldr denetlememiiz diyorsunuz. lgin bir ey syleyeyim,

ok tesis gezdiiniz iin belki katlmayabilirsiniz: TPRA denetlemeyin, TPRA, kendini devletin
onu denetleyebileceinden ok daha iyi denetliyor. Ama onun komusu olan baka tesisler var, ba-
ka yerler var; asl onlar denetlemek, onlara yol gstermek, zm anlatmak gerekli. TPRAn
zaten uluslararas piyasada retim yapmas iin yle basklar var ki, yle sigorta sistemleri, yle
endstriyel retim srelerinin ierisinde bulunmak zorunda ki, bunlar zaten yapmak zorunda kal-
yor, devlet istemese de zaten yapyor. Btn bu mekanizmay ve lkenin durumunu dikkate alarak
yapmak gerekli.
rnein, Trkiyenin ierisinde artk Trkiyeler var, yabanc yatrmclarn irketleri var. Bunlar, siz
hibir ey istemeseniz de, kendi varlklarn, isimlerini, itibarlarn korumak iin ok ciddi almalar
yapyorlar, enfes tesisler kuruyorlar. Belki de Trkiye bu ynden ok ansl; nk yeni yabanc ya-
trm alyor. Yani belli gelimi okuluslu irketler, Hollandaya, Almanyaya, talyaya ok daha nce,
20 yl, 30 yl nce yatrm yaptlar; Trkiyeye yeni yatrm yapyorlar ve yeni yatrm yaptklarnda,
tesislerini gzleri gibi koruyorlar. En ileri teknoloji, en son teknikler; bunlarla geliyorlar ve bunlarn
ok gzel iletiim alar var. rnein, sektrel istatistiklerden sz ettiniz. Belli sektrlerde okuluslu
irketlerin kendi ilerinde o kadar iyi hazrlanm bilgi ak var ki. Sizler de grmsnzdr; tuvalete
gidiyorsunuz, tuvalette, 10 saniyeliine, o ikolunun son 1 haftada geirmi olduu kazalarn analiz-
lerini okuyarak tuvaletinizi yapyorsunuz.
PANEL YNETCS- Aydn bey; toparlarsanz seviniriz.
AYDIN ZKAYA- Tabii, toparlyorum.
Bu yazlarn, bilgilerin altnda da Hollanda yazyor, Endonezya yazyor. ok farkl lkelerden bilgi ak-
geliyor. Yani Trkiyenin ierisinde bu tr Trkiyeler de var. Bir ksm da, inann, felaket. Merdiven
alt falan diyoruz; onlar kime emanet? Hi bilmiyoruz. Yani geldiimiz Trkiyeyi de artk homojen bir
lke olarak grmemeliyiz. Aradaki fark gittike ald. Belki 4-5 sene nce byle deildi, ama u anda
Trkiyenin iinde Trkiyeler var. Bunlar Trke okumuyor, yabanc standartlara kendilerini balam
durumdalar. Siz belki 8 yldr deneti olarak gitmiyorsunuz; ama her 6 ayda bir dardan zel deneti
geliyor, her 3 ayda bir kendi i denetimlerini yapyorlar.
Btn bunlar, lkenin deitiini, dnyann deitiini, teknik bilginin deitiini ve bizim ok ok
geride kaldmz gsteriyor. Biz derken, bu ilerle ilgili teknik kesimleri kastediyorum. Btn bunlar
bizim ok ok geride kaldmz gsteriyor. Bunun hukuki bacana, idari bacana, psikolojik baca-
na hi girmek istemiyorum; orada varlmz bile yok. Biz, srf teknik, mhendislik anlamnda bile
son derece geri kalm durumdayz.
Tablo bu. ok ktmser. lerlememiz, o bize sylenilen ekonomik gstergelerin falan ok gerisinde.
Kltrel birikimimiz, ilerlememiz Mutlak suretle bir ekidzen vermemiz lazm kendimize, bir re-
form yapmamz gerekiyor. Bu da, klasik yntemleri, allm yollar syleyerek ve tekrarlayarak yap-
lamaz. Byk bir sorun olduunun farkndayz; siyasi irade gerekli, kaynak gerekli, planlama gerekli.
Ya, Trkiye, bunlarn hepsini yapmaya hazr lkelerden biri olarak kendini ortaya koyacak veya bunu
bir-iki kez daha konuacaz, sonra eviri sorunlarn konuacaz veya Avrupadan gelen temsilci-
lere rica edeceiz: u maddeyi de koyun, patlayclar da dahil edin, unu da yapn. Onlar yapacak,
biz izleyeceiz. Ortak Pazarla ilgili slogan gibi; Biz pazar, onlar ortak. Bu ekilde devam edeceiz.
Sanyorum bir seimin arifesindeyiz, bunu fark etmemiz gerekli.
Forum ekline dntrdnz iin bu sz aldm. Teekkr ederim.
Aydn beyden zel bir ricam var: Elektrik Mhendisleri Odas olarak bizim bu konudaki almalar-
mz devam ediyor. Dnem ierisinde de bizim komisyonlarmza katk vermesini rica ediyorum.
Buyurun Zafer bey.
BLDRLER KTABI
ZAFER SNMEZ- Sempozyumun sonuna doru geliyoruz gibi anlyorum. Bu noktada Kapan Bil-
dirgesine, Sonu Bildirgesine, Makine Kimya Endstrisi Kurumunun temsilcisi, bu Sempozyumun
Dzenleme Kurulu yelerinden birisi olarak, iki maddeyi zellikle vurgulamak istiyorum burada.
199
Birincisi u: Zaten panel konum olan Ulusal Bilgi Bankasnn mutlaka gndemde tutulmas ve bunun-
la ilgili bir modelin Kapan Bildirgesine girmesini talep ediyorum.
kincisi, biraz nce de sorumun konusu olan patlayc tesisleriyle ilgili. Sektr dorudan ilgilendiren
-ATEX de olabilir ATEXi aan da olabilir- patlayc tesisleriyle ilgili ulusal bir laboratuarn oluturul-
masyla ilgili adm atlmasn, bu konuda kamu, zel sektr, akademik kurulularn ibirlii ierisinde
oluturulmasnn Sonu Bildirgesinde vurgulanmasn istiyorum. Makine Kimya Endstrisi Kurumu
temsilcisi olarak ve patlaycyla ilgili sektr alan olarak, bu iki konuda alma yapacak kamu ku-
rulular, zel kurulular ve akademik kurulular bata olmak kaydyla, alacak kurumlara her trl
destei verebileceimizi burada beyan ediyorum. nk bizim tahmin edilemeyecek kadar byk
bir altyapmz var, ciddi bir birikimimiz var. Bu birikimi bu konuda emek sarf edecek, sektrdeki dier
insanlarn kullanmna sunmak istiyoruz. Yoksa bu birikim kaybolup gidecek. zellikle bunu vurgula-
mak istiyorum.
Emei geen herkese teekkr ederim.
PANEL YNETCS- Biz teekkr ederiz.
Buyurun.
SEVM SERNDA (DAPSAN A.)- Topraklama konusuyla ilgili sorular geldi. DAPSAN A. olarak
bizce -reklam yapmak iin sylemiyorum- yanc-patlayc yerlerde yldrm riski ve topraklamayla
ilgili deerlerin ok dk tutulmas gerekiyor. Bu konuyla ilgili Elektrik Mhendisleri Odasnn yayn-
lad, elektrikli tesisatlarla ilgili bir ynetmelik var. O ynetmelii hibir ekilde anlayamyorum. O
ynetmeliin gncellenmesiyle ilgili bir alma olursa, biz firma olarak da, firma ierisinde alan
elektrik mhendisleri olarak da elimizden gelen katky yapmak istiyoruz.
u anda TSEnin yaynlad TS EN 1305 diye, yldrmdan koruma ve topraklama standard var.
Sempozyumun ilk ksmnda da konuuldu, standartlar nerilir, ama ynetmelikler zorunlu hale ge-
tirir bu standartlar. Bu standartlarn Trkiyede yaygnlamas iin yine elimizden geleni yapmaya
talibiz firma olarak. Aslnda biz dier yerlere gre daha fazla uygulama imkan buluyoruz yaptmz
almalar. Gvenlik konusunda da yaptmz almalar var. Bu konuyla ilgili en byk talebimiz,
Elektrikli Tesisatlarda Kurulum Ynetmeliinin bir an nce tek bir doruya dayanarak yaynlanmas.
Bunun iin EMOnun elinden geleni yapmasn talep ediyorum.
Aslnda soru deil, bir talebi iletmek istemitim. Teekkr ederim.
Elektrik Tesisatlar Ynetmeliinin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan yaynlanmasn
biz de bekliyoruz. Bu konudaki giriimlerimiz de sryor.
Buyurun.
ERKAN CEYLAN (Makine Mhendisi)- zlem hanma ksa bir sorum olacak.
Rafinerilerde, akaryakt dolum tesislerinde yapacanz teftilerle ilgili olarak hangi mevzuat, hangi
ynetmelii, hangi standartlar kullanacaksnz? Yaplan teftileri sektrde grev yapan dier kuru-
lularla, uluslararas kurulularla da paylaacak msnz?
Teekkr ederim.
Buyurun.
CEM VURALSOY (Polisan Holding)- Merhabalar.
smim Cem Vuralsoy; Polisan Holdingten katlyorum. Jeoloji mhendisiyim, i gvenlii uzmanl
yapyorum.
Zafer beyin bahsettii Ulusal Bilgi Bankasna bir ek yapmak ve belki de dn sylenilenlere bir cevap
BLDRLER KTABI
hakk olarak zlem hanma bir adres gstermek istiyorum. Geri Artk yeni bir kararla, reaktif dav-
ran deil, proaktif davrana getik kaza aratrmalarnda diyorsunuz. Ama tahminimce, imdiye
kadar yaptnz kaza aratrmalarnn raporlar sizde vardr, bunlara ulamn salanmas iin belki
sizlerden bir aksiyon isteyebiliriz, belki bu Sempozyumun Sonu Bildirgesinde de yaynlanr. nk
200
her ne kadar reaktif bir davran olsa da, kazalarn aratrlmas, sebep-sonu ilikisi ve kk neden
analiziyle yaynlanacak olursa, ileriki seviyelerde proaktif davran haline getirilebilir diye dnyo-
rum.
Teekkrler.
Sanrm salondan katklar bu kadar. imdi yeniden panelist arkadalara dnmek istiyorum. Eer
salondan yaplan katklardan sonra kendileri iin bir cevap hakk domusa kendilerine sz vere-
ceim. Ama nce zlem hanma, dn sunumunu izlediimde de aklma taklmt, bir soru sormak
istiyorum: Bu kaza raporlarnn yaynlanmas konusunda bir hukuki engel mi var?
Buyurun.
Ben yine be tane soru not almm. En batan balayacam.
lk soru, Elektrik tesisat kontrol raporlarn nasl inceliyorsunuz ve kimlerden alnrsa raporlar kabul
ediyorsunuz? eklindeydi.
Elektrik tesisat raporlarnda, Elektrik Mhendisleri Odasna kayd olan, sicil numaras olan bir elekt-
rik mhendisi eer o raporu imzalamsa, biz onu kabul ediyoruz. Elektrik Mhendisleri Odasnn
yapm olmas benim tercihim; ama iverene, lla Elektrik Mhendisleri Odasndan yaptracaksn
demiyoruz. Diyoruz ki, Elektrik Mhendisleri Odasna yaptrabilirsin; ama kendi elektrik mhendisin
varsa, oda sicil numaras varsa veya baka bir firmann elektrik mhendisi, oda sicil numaras da
varsa, onunkini de kabul ediyoruz. Ama raporda bir tutarszlk grrsek ayet, o raporu da kabul
etmiyoruz, o firmay da sorguluyoruz. rnek vereyim.
Elektrik tesisat raporuyla ilgili deil de, hidrostatik basn testiyle ilgili bir rnek vereceim.
erkezky Organize Sanayi Blgesinde, hidrostatik basn testiyle ilgili kazann bir raporu geldi
nme. Normalde, biliyorsunuz, bizim tzmz, hidrostatik basn testinin 1.5 katnda yaplmasn
syler. Bakyorum, firma bunu 1.1 katnda yapm ve iletme basncnn deil de, belirsiz bir basncn
1.1 katnda yapm. Ben o rapora baktm, hibir ey alglayamadm; yani neye gre hangi basnc
alm da, stelik niye 1.1, anlayamadm. Bunu tutarsz buldum ve bu raporu kabul etmedim. Sonra
iime sinmedi, iverene dedim ki, u firmay bir ara, konuaym; ne yaptysa mhendis arkada,
aklasn, ben de ona gre alglayaym. Firmay aradlar, zel bir firma, telefonu baladlar, mhen-
dis arkada bulduk, konutum. Dedim ki, Tzmzdeki maddeyi biliyorsun Ha, bu arada bir
ey daha syleyeyim. O raporun altna da yle demi: Sal Gvenlii Tzndeki kurallara
iverenin uymas gerekmektedir. Bu ekilde tzk maddelerini de yazm. Tzk maddelerinin birin-
de de diyor ki, Hidrostatik basn testleri 1.5 katnda yaplr. Yani kendi raporunda kendi kendisiyle
de eliiyor. Ben, standarttaki 1.1i aldm dedi. Peki, hangi standart? Bir kere, mecburi standart yok
bu konuda. Yani bunu uygulayacaksan, bir kere, mecburi standart olmas lazm. Byle bir standart
da yok. Sonuta bu arkadamz, yapt raporun aklamasn yapamad.Yapamaynca, biz de de-
dik ki, Bu raporda tutarszlklar var, mevzuatmza uygun deil. Byle deyip, kabul etmedik.
Ayn ekilde, yine elektrik tesisat raporlarnda da bizim zellikle en dikkat ettiimiz ey udur: Nor-
malde, genelde iletme topran lerler. Biz, mutlak suretle, mesela makine gvde topraklamas
yaplm m diye isteriz. nk makine baznda topraklama isteriz ve liste liste de dkmesini isteriz;
panosundan, makine gvdesindeki Makine gvdesindeki kaa da tespit edebilmem lazm. Ama
genellikle bizim nmze sadece iletme topraklamas, 4 tane lm yaplm, o getirilir, biz de o
raporu kabul etmeyiz. Bununla ilgili bu ekilde bilgi aktaraym.
Bir baka soru: Raporda yazlan maddeler ak deil diye serzeni vard zannedersem. Kontrol
listelerinin yazlmas gerekli ve mfettilerin sorduu sorularn iletmelere salanmas gerekli gibi
bir soru algladm.
BLDRLER KTABI
yle: Biz, mfetti arkadalarmz yetitirirken de onlara liste bile vermeyiz. Deriz ki, Mfetti b-
tn mevzuat bilecek. Mevzuattaki btn maddeleri de iletmeye gittiinde ek edecek. Eer ben
mfettiin eline bir check-list verirsem; o, check-list mfettii olur. Oysa ben, onun btn mevzuat
201
ek etmesini istiyorum. Eer raporda ak deilse mfettiin yazd, mesela el yazsyla yazm-
sa, eer bilgisayar ortam yoksa Bazen yle iletmeler oluyor; iletmede bilgisayar yok, printer
yok, hibir ey yok. O zaman el yazsyla yazm olabilir mfetti. Belki o ak deildir. Diyelim ki
bilgisayar ortamnda yazld, mfettiin yazd kelimeleri mi anlamyorsunuz, mfettiin yazd o
noksanlk ak m deil; arkasndan bilahare bir tebligat gelir. Her mfetti o tebligat gndermek
zorundadr. O, raporun bir parasdr; alnmas gerekli nlemler hakknda yazlan bir rapordur. O
raporda, o verilen tutana en ayrntl ekilde aklar. Bu ne zaman gider iletmeye? Tutanak ya-
zldktan sonra mfetti raporunu yazar, blge mdrlne gnderir; blge mdrl de iyerine
tebli eder. Bu, yaklak 2 ay gibi bir sre alabilir. Bu sre ierisinde iletmenin eline ayrntl olarak
bir rapor daha geer. Diyelim ki tutana anlamad iveren; o zaman, o aklayc olan raporun iinde
zaten onlar grm olmas lazm. Bunu da m anlayamad veya orada yeni bir tutarszlk m var;
biliyorsunuz, Bilgi Edinme Kanunumuz var, derhal Tefti Kurulu Bakanlna bavurabilir ve Bura-
da ne demitiniz? diye sorabilir. Bizim asla sorulan sorulara cevap vermeme gibi bir lksmz yok.
Ben, ynetici de olduum iin, bana en aa gnde 30 tane, Tutanakta yazlan nedir? diye soru
geliyor. Saatlerce aklyorum onlar. Hatta bazen yanma tutanakla geliyorlar, bazen de ekinerek
geliyorlar; hemen oturtuyorum, ay sylyorum, Buyurun, oturun diyorum, onlara saatlerce konu-
uyorum, hatta nasl yaplmas gerektiini bile anlatyorum. Diyelim ki ben yokum; nbeti mfetti
arkadam 24 saat orada ak ve maille bile her sorulan soruya cevap verebiliyoruz. Diyelim ki ak
deil; her zaman bize soru sorulabilir ve aklamasn da iverenlere veya kurulua veya kimse, ona
seve seve yaparz.
Tefti Kurulunun sayfasnda, zellikle kaza raporlaryla bilgi bankas ve raporlarn paylalmasyla
ilgili bir sorumuz vard. Tefti raporlar u anda ak deil, byle bir bilgi bankamz da mevcut deil.
Ama u var: Tefti Kurulunun sayfasna girerseniz ayet, imdiye kadar yaplm olan projelerin b-
tn raporlar mevcut. Bu raporlarda da, mesela akaryakt dolum tesisleriyle ilgili yaplm olan var,
ayakkab sektryle ilgili var, inaat sektryle ilgili var, tersanelerle ilgili var. Btn bunun raporlarn
grebiliyorsunuz ve PDF formatnda da indirebiliyorsunuz bilgisayarnza. Hatta bir i sal gven-
lii uzman arkadamz geldi yanma, zlem hanm, o raporlar ok yararl, ok yararlandm kendi
amdan dedi. Fakat herhalde Tefti Kurulunun o sayfasna ok fazla giren olmuyor ve o raporlar
bilen ok az. En azndan imdilik onlara ulaabilirsiniz. Dier raporlarn paylalmas konusunu da
zaten Tefti Kurulu Bakanl olarak biz de arzu ediyoruz; ama dn de sylediim gibi, baz hukuk-
sal problemler var bu raporlarn aklanmasyla ilgili. ayet bunlar da aabilirsek -kendi aramzda
srekli tartyoruz- en azndan iletme isimleri ve dier bilgiler sakl kalmak kaydyla, sadece belki
olay aklayacak ekilde bu raporlar paylalabilir.
Bir soru daha vard; Denetim programlarnda, mesela,TPRA niye denetime alyorsunuz, yaban-
c firmalar niye denetime alyorsunuz, ufak firmalar almyorsunuz? diye bir soru. Bir anm anla-
taym size, belki daha iyi aklayabilirim bunu. ncelediim bir kazay anlatacam. Byk bir kimya
fabrikas, yabanc ortakl, devasa bir firma, herhalde yaklak 10-11 ay nce bir yangn ve patlama
geirdi, ben de bunu inceliyorum. letmeye gittim ki, daha alal da 2-3 ay filan olmu, ok yeni bir
fabrika. Yabanc ortak, dediiniz gibi, standartlar, her eyleri kurmu filan. Baktm, patlayan inko
stearat. inko stearat, biliyorsunuz, yanc ve patlayc bir toz. alanlarn ve oradaki iletme m-
drlerinin ifadelerini alyorum, kimse inko stearatn yanc ve patlayc olduunu bilmiyor ve diyorlar
ki, Bizim iletmemizde yanc, parlayc bir malzeme yoktu; ne patlad, ne yand, bilmiyorum. Hatta
sunumumda onun videosu bile vard, ama srem yetmedii iin gsteremedim.
Onun iin, Byk firmadr, yabanc firmadr, bunlar denetlemeye gerek yok. Onlarn prosedrleri,
standartlar var, her eyi tamamdr demek doru deil. Yabanc firma da olsa, byk lekli firma da
olsa, inann, onlarda da hi aklnza gelmeyecek ok ok byk hatalar grebiliyorsunuz.
Tabii ki KOBlere ok daha arlk vermek lazm. Zaten bu risk bazl alan denetim projesi de KOBler
iin zellikle byk bir seenek. Normalde, bir programnz olmas lazm dediniz ya, bizim gerekten
BLDRLER KTABI
yllk ereve programmz var; yani yle kafamza gre, Haydi, bugn bir ayakkabcya gidelim, er-
tesi gn de uraya gidelim eklinde yapmyoruz. Yln banda bizden bir ereve program isteniyor;
bir yl boyunca hangi iletmeleri ele alacaksnz? Biz, ne yapyoruz? Biliyorsunuz, SSKnn istatistik-
ler var; istatistik baznda, en fazla kazann yaand sektrlerin saylar geliyor nmze. Deiken
202
olabiliyor ve tehlike snflar da deiiyor. Bu tehlike snflarna ve i kazas oranlarna gre yllk bir
ereve program hazrlyoruz. Mesela, Ocak aynda metal sektr, deri sektr, gda sektr gibi,
sektr sektr planlama yapyoruz, sonrasnda yl iinde de o planladmz ereve programlarmz
ierisinde programlar hazrlayp mfetti arkadalarmza gnderiyoruz. Bu risk bazl alan denetim
projesi dediim eyi, sizin KOBler dediiniz ksm iin byk bir zm olarak algladk. Neden?
nk siz, bu ekilde ereve program yapsanz bile yle bir problem kyor: Diyelim ki, A iyerine
mfetti arkadam gnderdim, sonra E iyerine gnderdim, daha sonra F iyerine gnderdim; ama
A ile E arasndaki B ve Cye denetim gitmedi. Tamam, Ay dzelttim diyelim, Eyi dzelttim, Gyi de
dzelttim, aradakiler ne olacak? Buna zm bulabilmek iin de dedik ki, diyelim ki, Bykekme-
cedeki bakr ve piriniler sanayi sitesinde ne kadar iyeri varsa, komple oray bitir, gel diyoruz m-
fettie. te bu yeni. Diyoruz ki, O alanda u u riskler ncelikli. O riskleri z ve gel. Bu yeni. Bunu
da proaktif bir bak as ierisinde yapmaya alyoruz. Yani bu programl denetimlerin arasnda
bir de bu tr projelendirilmi denetim programlar uygulamaya alyoruz.
Rafinerilerde yaplan denetimlerde, yaplacak olan denetimleri hangi standartlara gre yapacaks-
nz ve raporlar paylaacak msnz? diye sormutu bir arkadamz. Rafinerilerde yaplacak olan
denetimleri tabii ki i mevzuat erevesinde planlyoruz. Bir arts daha var. Rafineri haricinde, b-
tn dolum tesisleri, kimyasalla alan iletmelerde, Byk Endstriyel Kazalar nleme ve Kontrol
Ynetmelii diye yeni bir ynetmeliimiz var. Bunun denetimi de bize verildi, alma ve Sosyal G-
venlik Bakanlyla evre Bakanlna ortaklaa verildi aslnda. evre Bakanl kendi denetim ele-
manlaryla, biz de kendi denetim elemanlarmzla bu Ynetmeliin gerekliliklerini yerine getireceiz.
zellikle bu erevede TPRAta yaptmz denetimi gerekletirmek istiyoruz. Bir n denetim
diyebiliriz.
Raporu paylaacak msnz? Dediim gibi, bu raporu da paylap paylamayacamz bilmiyorum,
Tefti Kurulu Bakanlmz karar verir.
Beni dinlediiniz iin teekkr ederim.
Panelist arkadalarmzdan sz almak isteyen var m?
Evet arkadalar, bu son blm de tamamlam olduk. Katlmc delegeler iin bir katlm belgesi
verme almamz kayt masasnda devam ediyor. 3 gn sren Sempozyumumuz burada sonlanm
oldu.
Teblileriyle, konumalaryla, izleyenleriyle hepinize tek tek teekkr ediyorum. Sizleri yorduk, ama
nemli bilgiler edindik. yi bir platform oldu. Kamu olsun, zel irket olsun, kullanclar olsun, iyi bir
platform olduunu dnyorum. Bundan sonra da sonu bildirgeleriyle ve yapacaklarmzla da a-
lmalarmz srdreceiz.
Katk verdiiniz iin teekkr ediyorum. Sa olun. (Alklar)
BLDRLER KTABI
203
BLDRLER KTABI
204
ATEX (Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik) Sempozyumu
Sonu Bildirgesi
22-23-24 Eyll 2011
Parlayc ve patlayc ortamlarla ilgili olarak; ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar,

personel eitimi, i ve ii sal gvenlii, kamusal denetim, rn belgelendirme
konularnn yer ald sempozyum; bu alandaki sektrlerde alanlar, reticileri, rn
gelitirenleri, rn kullanclar, denetim srecinde yer alanlar ile mevzuat yapclarn bir
araya getirmeyi hedeflemitir.
lkemizde ilk defa yaplan ATEX (Parlayc ve Patlayc Ortamlarda Gvenlik)

Sempozyumu TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas sekretaryasnda; evre Mhendisleri
Odas, Jeoloji Mhendisleri Odas, Kimya Mhendisleri Odas, Maden Mhendisleri Odas ile
Petrol Mhendisleri Odasnn katklaryla dzenlenmitir. Sempozyum; Bilim, Sanayi ve
Teknoloji Bakanlnn desteiyle de 22-23-24 Eyll 2011 tarihlerinde gerekletirilmitir.
Sempozyuma konunun ilgilisi toplam 378 katlmc katlmtr. Katlmclarn 165i kamu,
126s zel sektr, 19u renci, 67si de ilgili meslek odalarnn yesidir. Dzenlenen 4
oturumda 18 bildiri ve 2 arl konumac sunumu gerekletirilmitir. Oturumlarn sonunda
Ulusal Mevzuat ve Uygulamalar ad altnda panel dzenlenmitir. Sempozyumda arl
konumac Almanya Ulusal lm Enstitsnden (PTB) Uwe Klausmeyer AB Mevzuat
Balamnda Patlamadan Korunmann Temel Noktalar ve Gelecee Bak, Phoenix Contact
Electronic Gmbhdan Wilfried Grote levsel Gvenlik Seviyesi (SIL) konulu sunumlarn
yapm ve konumalar simltane olarak Trkeye evrilmitir.
Sempozyum, parlayc ve patlayc ortamlardaki idari ve teknik uygulama eksikliklerinin

belirlenmesine, zm nerileri getirilmesine, mevzuatn uygulanmasnda karlalan
glklerin tartlmasna, deneyimlerin paylalmasna, teknik ve bilimsel gelimelerin geni
kitlelere aktarlmasna, aratrmaclarn, iletmecilerin, firma temsilcilerinin, sivil toplum
rgtlerinin ve ynetici evrelerinin ayn platformda bulumasna, alanlarn toplumun ve
evrenin gvenliinin arttrlmasna fayda salayacak bilgilerin sunulmasna olanak vermi ve
aadaki sonularda ortaklalmtr.
Bu kadar ok eitlilii, gelimeleri ve riskleri olan patlayc ortamlarda alrken daha

dikkatli olunmas ve gelimelerin daha dinamik bir ekilde takip edilmesi bir zorunluluktur.
Bu konu sadece alma ve Sosyal Gnvenlik Bakanl ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanln deil devletin dier kanun yapclarn ve denetleyicilerini de ilgilendirir hale
gelmitir. Bu nedenle patlayc ortam oluabilecek iletmelere ruhsat, onay ve kabul yapan
kurumlarn da konu hakknda bilgilenmesi gerekmektedir. Elektrik Mhendisi, Kimya
Mhendisi, Maden Mhendisi, Makina Mhendisi veya Petrol Mhendisi bulunmayan
kurumlarn bu sreler iin personel istihdamna gitmesi, var olan personellere de konu
hakknda eitimler aldrmas ve ilgili meslek odalarndan yardm almas salanmaldr.
Yangn sebeplerinin en banda elektrik kontandan bahsedilmesine karn, patlayc

ortamlardaki elektrik tesisatlarnn projelendirmesi, uygulanmas ve denetlenmesi konusunda
skntlar yaanmaktadr. Bu konunun bir paras olan Binalarn Yangndan Korunmas
Hakknda Ynetmelik ksmen Ex-proof tesisattan bahsetmekte fakat uygulanabilirlii
tartlmaktadr. Bu durumun dzeltilebilmesi iin Elektrik Mhendisleri Odas alma
yapmal ve bu almalar denetleme mekanizmalar ile deerlendirilip ynetmelie
evrilmelidir.
Kimya Mhendisleri Odas, Maden Mhendisleri Odas ve Petrol Mhendisleri Odas gibi
meslek odalar patlayc ortam oluturabilecek gaz, sv ve tozlarla ilgili yaynlar kartp ilgili
meslek odalarn ve idareyi bilgilendirmelidirler. Bu yaynlar nda proje aamasnda
gerekli tedbirler alnmaldr. Bu tr tesislerde alan mhendislere, onay ve kabul
makamndaki kamu grevlilerine ynelik Meslek i Srekli Eitimler dzenlenmeli ve bu
eitimler zorunlu hale getirilmelidir. TMMOB bnyesinde ilgili odalarn temsilcilerinden
oluan bir alma grubu oluturulmaldr.
Kazalar olduktan sonra deil, olmadan gerekli tedbirlerin alnmas mhendislik yaklamnn
bir gerei olduundan, Tesis Denetleme ve Uygulamalar konusunda ilgili bakanlklarla
ortak allarak mevzuat oluturulmaldr. Bu tr denetimlerde ve devreye almalarda meslek
odalarmz da idare tarafndan aranan koullar erevesinde etkin konuma getirilmeli; bylece
iletmelerde daha gvenli alabilme ortam salanmaldr.
nsan hayatn, kamusal fayday merkezine almayan anlaylardan vazgeilerek, denetimsiz ve

kuralsz almakta olan, teknolojik yenilenmeleri gerekletirmeyen, sendikalamay
engelleyen ve kaza riskine ak iletmelerin etkin denetiminin yaplarak; yaptrmlarn
uygulanmas gerekmektedir. i sal ve gvenlii ile ilgili lke genelinde politikalarn
oluturulmas ve karar alma srecine TMMOB ve bal odalar, Sendikalar ve TTBnin
katlm salanmaldr. i sal ve gvenliine ynelik hizmetler kamusal hizmet olarak
alglanmal; ilgili meslek rgtleri, ii, iveren ve hkmet temsilcilerinin katlmyla bir
komisyon oluturulmaldr. Bu komisyon mevcut mevzuat tekrar dzenlemelidir.
Muhtemel patlayc ortam ihtiva eden iletmelerde patlayc ortamlar ile ilgili
deerlendirmelerin yaplmamas, bu alanlarda kullanm iin uygun olmayan elektriksel
ekipmanlarn kullanlmas ve kontrol nlemlerinin uygulanmyor olmas sanayimiz ve bu
tesislerde alan iilerimiz iin byk tehdit oluturmaktadr. Bu tehditlerin ortadan
kaldrlmas iin teftiler daha dikkatli yaplmaldr.
Kamu ve zel tm iletmelerde maliyet unsuru olarak grlp uygulanmayan ii sal ve

gvenlii nlemleri eksiksiz alnmal; bata kmr ocaklar, tersaneler, parlayc ve patlayc
ortamlar oluturan iletmeler olmak zere i kazalar sonucu yaadmz can kayplar artk
nlenmelidir.
zelletirmelere, taeronlatrmalara, hizmetlerin devrine derhal son verilmelidir. i sal

ve i gvenlii denetiminden birinci derecede sorumlu olan bata alma ve Sosyal Gvenlik
Bakanl olmak zere tm ilgili kurumlar yaanan i kazalarnn nlenebilmesi iin
grevlerini tam olarak yerine getirmeli, bu konuda kkl nlemler acilen alnmal ve dnsz
uygulanmaldr.
Kazalarn nlenebilmesi iin bilimsel ve teknik yatrmlarn yan sra rgtlenmenin ve

sendikalamann nndeki engeller kaldrlmaldr. Faaliyet gsteren her iletmede acilen risk
deerlendirmesi yaplmal, almas uygun olmayan iletmeler hemen kapatlmaldr.
AB Direktifinin eki durumunda olan uygulamalar Trkiye koullarna gre deerlendirilmeli,

kamu yarar n plana alnarak TSE tarafndan standartlar yaynlanmaldr. Parlayc ve
BLDRLER KTABI
patlayc ortamlarda kullanlmak zere Trkiye de retilen rnlerin iyiletirilmesi ve yerli

retime destek olunmas, ayrca yurt dndan ithal edilen rnlerinde denetlenebilecei devlet
destekli bamsz laboratuarlarn kurulmas gerekmektedir.
206
Trkiyede yaanan kazalarla ilgili istatistiklerin ve kaza raporlarnn dier kurumlarn da

yararlanmasna olanak tannacak ekilde bamsz bir kurulu tarafndan dzenli olarak
yaynlanmas gerekmektedir. TMMOBye bal odalar bu sistemi kurmak iin gerekli
altyapya ve tecrbeye sahiptir.
Alannda lkemizde ilk olan ATEX Sempozyumu nitelii ve niceliiyle nemli bir balang
olmutur. En az iki yllk periyotlarda, katlmn daha da arttrlarak, 2. Atex
Sempozyumunun Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl ve Trk Standartlar Enstits
katklaryla ilgili meslek odalarnn ortak etkinlii olarak, gerekletirilmesi gerekmektedir.
ATEX Sempozyumu
Dzenleme Kurulu
23 Kasm 2011
BLDRLER KTABI
207
NOTLAR

Atex2011 BK PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Atex2011 BK PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TMMOB

1.Bask, Ankara-Ocak 2012

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

Ktphane Katalog Kart

378.242 ELE 2012

Parlayc ve patlayc ortamlarla ilgili olarak; "ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar,

Sempozyumda birok konuda bildiri sunulmu, tartmalar yaplm ve sektrn her

Sempozyumu destekleyen Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlna, TRKAKa, MKEKe,

TMMOB uzmanlk alanlarnda rgtlenmi Odalaryla mhendislik ve mimarlk mesleklerinin

Oluturduu birikimi, gereksinim duyan yelerine aktarmak ve kamu yararna sunmak

ATEX Sempozyumu bu erevede konunun tm bileenlerinin bir araya getirilmeye

Parlayc ve Patlayc ortamlarla ilgili olarak ulusal ve uluslararas mevzuat uygulamalar,

Sempozyumun baars en az sunulan bildirilerin ve katklarn nitelii kadar, sonularnn

Sempozyumu destekleyen bakanlmza, emei geen dzenleme kurulu ve danma

Sempozyumun ulusal ve kamusal ihtiyalar karlamasn ve geleneksel olarak

94/9/AT ATEX Ynetmelii Onaylanm Kurulu ve rn Belgelendirme

Dnyada Yaanan Byk Endstriyel Kazalar-ATEX Direktiflerine Neden htiya Duyuldu?

Soru ve Cevaplar 109

Murat Yapc - ATEX Sempozyumu Dzenleme Kurulu Bakan

Cengiz Glta-EMO Ynetim Kurulu Bakan

gelimilik derecesiyle ters orantl biimde deimektedir.

Mehmet Soanc-TMMOB Ynetim Kurulu Bakan

Ahmet Erol Abdullaholu-MKE

Mehmet Vehbi Gnan -TRKAK Ynetim Kurulu Bakan

belgelendirme kuruluu anlamnda akredite olacak kurulularmz artacak.

Sfyan Emirolu -Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanl Sanayi Genel Mdr

94/9/AT ATEX Ynetmelii Onaylanm Kurulu ve rn Belgelendirme

without the necessary marking on it which clarifies the group

Bulunduu ortamda patlamaya sebebiyet verme riski tayan

Bu ynetmeliin amac, ynetmelik kapsamna giren Elektromanyetik dalgalar

Kapsam ise yanc gazlarn, buharlarn, dumanlarn ya da

Ani parlamalar ekilde tasarlanm ve gerektiinde buna ynelik olarak ilave

1. Kategori numarasn CE iaretinin nne gelecek ekilde yerletirerek

94/9/AT ATEX Ynetmelik kapsam rnn zerine CE

onaylanm kuruluun numaras, uygunluk iareti,

Tablo 1de de belirtildii gibi, rn I Grup M1 Kategorisinde

Vinde belirtilmi olan modllerden birisini tercih ederek her

Gerekliliklerini yerine getirmi olduunu ispat etmesi

belirtilmeli ve Uygunluk Beyannda imzas olan kiinin EC Electrical

Beyan, orijinal alma talimat ile ayn dilde yazlmaldr. CSA

Ayrca rnn kullanlaca lkenin resmi dilinde olan bir

5.1 Uygunluk Beyan erii Tablo:2 Standardizasyon tablosu

- malat veya Trkiyede yerleik yetkili temsilcisinin ad

retilmi addedilir. Dier taraftan standartlara uyulmas bir

Bir teknik dzenleme kapsamnda bulunan ve piyasaya arz

Patlayc ortamlarn 99/92/EC sayl Ynetmeliin, Patlayc

gvenlik ierisinde retimlerin srdrlme ans vardr. Aksi

Dier taraftan gvenliinden phe duyulan rnler zerinde;

94/9/AT sayl (Atex) Ynetmelii kapsamndaki bir rnn

Bu amala, bu dzenlemelere gerekli zenin gsterilmesi

Patlayc Ortamlarda Gvenlik ve Denetim

IEP Enerji Petrol Sertifikasyon Ltd.ti.

Patlama Gerekleen Tesislere Ait rnekler ;

-Boya Tiner malatlar

-Biogaz retim tesisleri

-Tehlikeli blgede alan personel harici giri-k kontrolunun salanmas,

2.1 Patlayc Gaz/Toz larn MSDS lerinin karlmas ve Deerlendirilmesi

Tozun Ad ve Partikl lm P Max Min Ateleme enerji Hacimsel Kvlcmlanma scakl

rnek Tablo - Tesis aknda mevcut tozun deerlendirme tablosu

Gazn Ad ve P Max Alt ve st Min Ateleme enerji miktar Buharlama ve Kvlcmlanma

2.2 Ekipman Seimi

2.2.1 Elektrikli Ekipmanlarda Koruma Tipleri ;

- Alev Szdrma Muhafaza d