PROJEKT

PUNOI: ERI PANI

ESTER PUMA
ERSI MALOKU
EVA DOKA
TEMA: HISTORIA E MATEMATIKES

Matematicienet
Zhvillimi i Matjeve
Matematika ne Egjiptin e lashte
Kuriozitete
MATEMATICIENET

PITAGORA

Pitagora lindi afrsisht n vitin 592 p.e.s. dhe vdiq 486 p.e.s.,
ishte matematikan dhe filozof grek. Pitagora sht shum i
njohur me teoremm e tij n matematik, e cila njihet si
"Teorema e Pitagors" e cila shprehet me barazimin
sht mjaft e thjesht por pr nga rndsia
sht e jashtzakonshme dhe msohet q n shkolln fillore.
- Doktrina e tij sht nje formul q do t udhheq njeriun
n kuptimin e ligjeve t natyrs dhe t prmisoj dhe t
zhvilloj aftsit e tij. Fillimi i ksaj formule sht Matematika. Por jo me kuptimin e sotm
mbi kt shkenc. Por me nj konsiderim q mund t na udhheq n shkakun e par t
gjrave. Numrat jan Perndi do t thot Platoni m von, q
pr shum mndimtar sht Pitagorieni i fundit i madh,
pavarsisht se kurr nuk e njohu Pitagorn. Nga numrat fillon faza e shfaqjes s bots. Pitagora
shpreh krijimin e bots si m posht:
BASHKIMI SHT LIGJI I ZOTIT
ZHVILLIMI SHT LIGJI I JETS
NUMRI SHT LIGJI I BOTS
Matematika sht pika ku takohen dhe harmonizohen feja, shkenca dhe arti. Pr kt doktrina
e tij mund t jet gjithsore dhe t prmbaj harmonikisht, konceptin fetar, krkimet
shkencore dhe eksperimentin. Dhe t gjitha kto jan t mbushura me nj total rregullash etik
ku dhe ato kan t bjn me celsa matematik dhe numra.Simbolet matematike kan nj
rndsi t madhe n doktrinn Pitagoriene pasi nprmes tyre arrinin t konsolidonin n botn
e shfaqur gjithcka q kishin arritur t prvetsonin. Domethn mund t shkruanin , duke
prdorur simbolet matematike, nj gjendje psikologjike ose nj shprehje bukurie. Si pr
shembull numrin ( = 1.62), q sht shprehja e rregullit t bukuris s Natyrs.Pitagora
sht themeluesi i shkencs muzikore, zbulues i simboleve q korrespondojn me notat dhe
simbolet muzikore. Pjesa matematike e ksaj shkence quhej Harmonik. Pitagora sht i pari
q flet pr sfericitetin e toks dhe se toka sht pjes e nj totali sferash me qendr t njjt ku
distancat midis tyre rregulohen me hapsira muzikore. sht harmonia e sferave. sht i pari q
prdori fjaln Filozofi.

ANDRU UALLJS (ANDREW WILES)

Matematikani i vetem ne kete liste qe jeton. Ai njihet me shume

per vertetimin e Teoremes se fundit te Fermatit i cili thot se nuk
mund t gjenden tre numra t plot pozitiv a, b, c q knaqin
ekuacionin an + bn = cn pr vlera t plota t n m t mdha se dy.
Teorema u formula pr her t par nga Pierre de Fermat n vitin
1637 dhe n nj kopje t librit Arithmetica pretendonte se e
kishte edhe vrtetimin e teorems por nuk kishte vnd ku ta shkruante. Asnj vrtetim nuk u
arrit deri n vitin 1995, pavarsisht prpjekjeve t vazhdueshme t matematikanve pr 358
vite rradhazi ku me ne fund u zgjidh nga Andru Ualljs. Edhe pse kontributet e ketij matematikani
nuk jane si ato te te tjereve ne kete liste, ai shpiku pjese te medha te matematikes se re si
prove e teoremes. Pervec kesaj, perkushtimi i tij eshte admiruar shume, kur ai u mbyll per 7 vite
ne perpjekje per te zgjidhur teoremen. Kur doli qe pergjigja ishte gabim, ai u mbyll dhe per 1 vit
tjeter ne vetmi para se ti pranohej zgjidhja.

RENE DEKART (RENE DESCARTES)

Ren Descartes, (31 mars, 1596 n La Haye en Touraine,

France - 11 shkurt, 1650 n Stokholm, Suedi), ishte filozof
francez, matematikan, dhe shkrimtar i cili pas rinis s tij
shkoi t jetoj n Holand. Konsiderohet themelues i
filozofis moderne sidomos i filozofis perndimore.
Shkrimet e tij edhe sot studiohen me vmendje sidomos
libri i tij Meditaticione filozofike vazhdon q t jet tekst
standard n shum universitete. Descartesi dha kontribute
t mueshme n matematik Sistemi koordinativ i
Descartesit i cili lejon q figurat gjeometrike t shprehen me
ndihmn e ekuacioneve algjebrike prandaj ai quhet edhe
baba i gjeometris analitike. Descartesi sht figur kye n
t ashtuquajturin Revolucion shkencor.

XHORXH KANTOR (GEORG CANTOR)

Georg Cantor (shqipto Georg Kantor) (19 shkurt 1845 6 janar 1918) ishte matematikan
gjerman, i lindur n Rusi. sht i njohur si themelues i teoris s bashksive e cila sht teori
bazike e matematiks. Kantori i e tregoi rndsin e pasqyrimit "nj nj dhe mbi" me nj fjal
pasqyrimit biektiv i cili mund t vendoset ndrmjet bashksive t pafundme dhe tregoi se
bashksia e numrave real ka m shum elemente se bashksia e numrave natyral. Nga ana
tjetr ai tregoi se bashksia e numrave racional dhe bashksia e numrave natyral kan numr t
njjt elementesh. N fakt teorema e Cantorit implikon ekzistencn
e pafund shum pafundsive. Ai e prkufizoi konceptin e numrit
kardinal dhe numrit ordinal dhe aritmetikn e tyre. Vepra e Cantorit
zgjoi nj interesim t jashtzakonshm pr filozoft t cilt ishin t
tronditur nga rrjedhimet e saj.
Teoria e numrave transfinit e Cantorit sht n kundrshtim me
intuitn dhe kontroversen dhe u kritikua ashpr nga matematikant
Leopold Kronecker dhe Henri Poincare. Sipas teologve krishter ajo
e mohon ekzistencn e zotit duke proklamuar kategorizimin e t
pakufishmes. Poincar thot se idet e Cantorit jan si nj
smundje e rnd t cilat i infektojn t gjitha degt e
matematiks dhe e prshkruan at si nj sharlatan n shkenc.

DAVID HILBER

David Hilbert (23 janar, 1862 14 shkurt, 1943) ishte nj

matematikan gjerman i njohur pr influencn e tij n
matematik dhe univerzalisti i fundit. Ai zbuloi dhe zhvilloi nj
varg t madh idesh fundamentela n t gjitha degt e
matematiks prej t cilave do t prmendim teorin e
invariantave dhe aksiomatizimin e gjeometris. Ai formuloi
koceptin hapsirs e Hilbertit njri nga konceptet baz t
analizs funksionale.
Hilberti e pranoi me admirim dhe e mbrojti fuqishm teorin e bashksive dhe numrat
transifinit t cilat n matematik i futi Georg Cantori. Si shembull pr liderizmin e tij n
matematik mund t prmendim listn e problemeve t tij t cilat i dha n kongresin
ndrkombtar t matematikanve n vitin 1900 probleme me t cilat u morn matematikant
eminent n shek XX.
Hilberti dhe ndjeksit e tij dhan pjes t konsiderueshme t aparatit matematikor t cilat jan
t nevojshme pr mekanikn kuantike dhe teorin e relativitetit t prgjithshm. Ai
konsiderohet edhe si njri nga themeluesit e logjiks matematikore dhe teoris s vrtetimit,
dhe pr ndryshimin n mes matematiks dhe metamatematiks (matematika e matematiks).

CARL FRIEDRICH GAUSS

Johann Carl Friedrich Gauss (30 prill 1777 23 shkurt 1855) ishte nj matematikan gjerman
dhe shkenctar q ndihmoi dukshm n shum fusha, duke prfshir teorin e numrave,
analizn, gjeometrin diferenciale, gjeodezin, elektrostatikn, astronomin dhe optikn.
Nganjher i njohur si "princi i matematiks", Gausi pati nj
ndikim t shquar n shum fusha t matematiks dhe shkencs
dhe sht rradhitur pran Ojlerit, Njutonit dhe Arkimedit si nj
nga matematikant m t mdhenj t historis. Carl Friedrich
Gauss u lind m 30 prill 1777 n Braunschweig (Brunswick), n
Dukatin e Braunschweig-Wolfenbttel, tani pjes e Saksonis s
Poshtme, Gjermani, n nj familje t varfr. N t vrtet, nna
e tij ishte analfabete dhe kurr nuk e regjistroi datn e lindjes s
tij. Ajo mbante mend vetm se ai kishte lindur n dit t
mrkur, tet dit para Fests s Ngjalljes, e cila n vetvete
ndodh 40 dit pas Pashkve. Gausi m von do ta zgjidhte kt
mister pr ditlindjen e tij n kontekstin e gjetjes s dats s
Pashkve, duke nxjerr metoda pr t llogaritur datn n vitet e
kaluara dhe t ardhme. Ai u pagzua dhe konfirmua n nj kish pran shkolls q ai ndoqi si
fmij.
Ne moshn shtat vjeare, Karl Fridrih Gauss filloi shkolln fillore dhe mundsit e tij u vun re
pothuajse menjher. Mesuesi i tij, Buttner dhe ndihmsi i tij, Martin Bartels, u habitn kur
Gausi mblodhi shumn 1-100 n ast nga diktimi me arsyetimin se shuma ishte 50 ifte
numrash, ku do ift numrash e kishte shumn 101 (1+100=101, 2+99=101 e kshtu me
rradh).
Aftsit intelektuale t Gausit trheqn vmendjen e Duks s Braunschweig, i cili e drgoi at
n Kolegjin Carolinum (tani Technische Universitt Braunschweig), t cilin ai e ndoqi n vitet
1792-1795, dhe n Universitetin e Gttingenit 1795-1798. Kur ishte n universitet, Gausi n
mnyr t pavarur rizbuloi disa teorema t rndsishme. Zbulimi i madh i tij ndodhi n vitin
1796 kur ai tregoi se do poligon i rregullt me nj numr primar brinjsh (dhe, rrjedhimisht,
edhe ato poligone me numr brinjsh q sht produkt i nj numri primar me nj nj numr n
katror) mund t ndrtohen me nj kompas dhe nj vizore. Ky ishte nj zbulim i madh n nj
fush t rndsishme t matematiks; problemet e ndrtimit kan angazhuar matematicient
q nga koht e grekve t lasht, dhe ky zbulim e oi prfundimisht Gausin q t zgjedh
matematikn n vend t filologjis si karrier. Gausi ishte aq i knaqur me kt rezultat sa q ai
krkoi q nj heptadecagon i rregullt t gdhendet n gurin e varrit t tij. Gurgdhendsi nuk
pranoi, duke deklaruar se ndrtimi i tij ishte i vshtir dhe n thelb do t duket si nj rreth.
Nw 1795 Gausi u largua nga Brunswick pwr tw studiuar nw Gottingen University. Mesuesi i
Gausit ishte Kaestner. Miku i tij i vetm midis nxnsve ishte Farkas Boljait. Ata u takuan n
1799 dhe ndenjn me njri-tjetrin pr shum vite. Gausi u kthye n Brunswick, kur ai mori nj
diplom n 1799. Pasi Duka kishte rn dakort t vazhdonte ti jepte burs Gausit, ai krkoi q
Gausi t paraqiste nj dezertacion pr doktoratur n Universitetin Helmstid. Me bursn e tij
pr ta mbshtetur at Gausi nuk kishte nevoj pr t gjetur nj pun. Ai botoi librin
Disquisitiones Arithmeticae (Hulumtime Matematike) n vern e vitit 1801. Kan qen 7
seksione, por pjesa e fundit i sht kushtuar vetm teoris s numrave.

Thenie nga Friedrich Gauss:

 HISTORIA E ZHVILLIMIT TE MATJEVE

Matja sht caktimi i numrave pr objekte ose ngjarje. Kjo sht nj gur themeli i m t
shkencave natyrore , teknologji , ekonomi dhe hulumtim sasior n shkencat e tjera
sociale.
Njohuria jon aktuale e peshave dhe masave thershme vjen nga shum burime.
Arkeologt kangjetur disa standarte tepr t hershme dhe ato ruhenn muzeume.
Krahasimi i dimensioneve tndrtesave me prshkrimet e shkrimtarvebashkkohor
sht nj tjetr burim i informatave.Nj shembull interesant i ksaj sht krahasimi
idimensioneve t Partenonit grek me prshkrimin edhn nga Plutarku nga e cila nj
ide mjaft t saktt madhsis s kmbs s Attic sht marr. Ndisa raste, ne kemi
vetm teori bindse dhenganjher ne duhet t zgjidhim interpretimin ti jepetprovave.
Duke studiuar dshmin e dhn nga t gjithaburimet n dispozicion, dhe duke
nderthururfaktet relevante, ne kemi marr disa ide torigjins dhe zhvillimit t njsive.
Ata kanndryshuar shum ose m pak gradualisht mekalimin e kohs n nj mnyr
komplekse prshkak
t nj larmie t madhe
t modifikuar
Negjejm njsit e
modifikuar dhe t
grupouara n:sistemet
e matjes t sistemit
babilonas,
sistemitegjiptian,
sistemit Phileterian e
moshs sPtolemeut,
sistemi olimpik i
Greqis,
sistemitromak, dhe sistemit britanik.
Metri (gr.: = mats) sht njsi matsee gjatsis n SI( sistemi ndrkombtar i
njsive)Kjo njsi prkufizohet si: gjatsi e rrugs q ekalon rrezja e drits brenda (1/299
792 458)sekondave n vakuum, simboli i metrit sht shkronja me e vogl e shtypit.
Shumfishat dhe nnfishat e metrit Kilometri: 1 km = 1000 m = 103 m Hektometri: 100 m = 102
m. Dekameteri: 10 m Metri: 1 m = 1000 mm = 100 m Decimetri: 1 dm = 100 mm = 10-1 m
Centimetri: 1 cm = 10 mm = 10-2 m. Milimetri: 1 mm = 1000 m = 10-3 m. Mikrometri 1 m =
1000 nm = 10-6 m. Nanometri: 1 nm = 1000 pm = 10-9 m Pikometri: 1 pm = 1000 fm = 10-12 m
Femtometri : 1 fm = 1000 am = 10-15 m. Atometri: 1 am = ... = 10-18 m.
Matja e Kohs Njsia baz e matjes s kohs sht sekonda. Deri n vitin 1960,
prkufizimi i sekonds ishte :sekonda sht 1 86400 pjes e nj dite mesatarediellore.
Si shihet, qoft prkufizimi, qoft matja esekond s kalonte pr nga astronomia.
Astronomtduhet t matin kohn q i duhet Diellit, brenda njditnate, t vij n
pozicionin ku ishte nj dit mpar n qiell. N fakt, kjo koh fluktuon rreth nj vlere
mesatarekryesisht pr arsye t dy dukurive: orbita e Tokssht nj elips. Kshtu,
 rrotullimi i dukshm i Diellitn qiell varion n varsi t afrsis
Tok-Diell (ligji idyt i Kepler-it).
N t dyja rastet, ky fluktuacion n koh prekpjesn rreth 4
minuta q i shtohet dits yjore prt dhn vlern e dits
diellore. Ai ka nj ciklvjetor. Ndrkoh, preesioni i
ekuinokseve krijonnj variacion sistematik n periudha
njvjeare,sepse ka nj cikl rreth 26 mij vjear. Sidoqoft, ka
edhe faktor t tjer q prekinperiodn e rrotullimit t Toks
rreth boshtit tvet si rrymat e brendshme n Tok, rregjimi ierrave, etj.

Pr sa i prket prcaktimit t ors n jetn eprditshme, duhen marr n konsiderat disa

faktor.S pari, mesdita e vrtet e nj vrojtuesi n globndodh athere kur qendra e Diellit
kalon nprzenit, q do t ishte dhe koha zero pr kt pozicion.Pr prcaktimin e ktij
momenti duhen marr nkonsiderat t gjitha parregullsit e thna msipr, nprmjet nj
ekuacioni q quhet ekuacioni ikohs. Ky ekuacion prcakton kohn mesatare prnj pozicion
t caktuar. Koha civilesht Koha mesatare plus 12 or, n mnyr q ditacivile t filloj n
mesnat. Unifikimi i orve n Toksht rregulluar nprmjet brezave orar, do brezprfshin
nj zon 15 grad n gjatsi gjeografike. Si koh universale (UT) prkufizohet Koha civile
eGreenwich, meridianit zero toksor. Koha ligjore eShqipris sht UT plus nj or n dimr
ose plusdy or n ver.
Kalendari q prdoretn Shqipri sht KalendariGregorian.
Kilogrami N shum aspekte kilogrami sht nj njsi evecant. Kshtu madhsia e
kiologramit nSistemin SI krahasohet me prototipin e kilogramitt vjetr. Po ashtu
kilogrami sht e vetmjamadhsi e cila si njsi baz fillon meparashtresen kilo para
prapashteses gram.
Amper quhet njsia pr matjen e intensitetit trryms elektrike. Intensitet i rryms
quhet sasia eelektricitetit, e cila kalon npr nj prcjellsi gjatnj sekonde. Andre
Mari Amper fizikan francez(1775-1836), zbuloi veprimin magnetik t rrymselektrike,
pr nder t tij njsia pr matjen e rrymsquhet Amper.
Litra sht njsia themelore n sisteminndrkombtar t njsive q prdoret pr
matjene vllimit t substancave t lngta. Vllimin prejnj litri e ka sasia e lngut e cila
mund t futet nnj en n form t kubit me dimensione t tehutprej 1 dm.
Temperatura. Kur prekim me dor ndonj trup, prjetojmndjesi t ciln e shprehim si
ngroht apo ftoht.Themi se trupi i ngroht e ka temperaturn m tlart se trupi i
ftoht. Ndjesia pr ngrohtsin dheftohtsin sht relative. A do t kemi ndjesi
prngrohtsi apo ftohtsi, varet se n gjendje ishtedora q e preku objektin, a ishte e
vendosur mpar n akull apo n avuj t ujit. Msaktsisht, dy njerz japin prfundime
tndryshme pr shkalln e ngrohjes s nj trupi.Ndjesia e prfituar varet edhe nga lloji i
trupi. Kurprkim trupin metalik dhe at t drurit, q kan tnjjtn shkall ngrohjeje,
trupi metalik na duketm i ftoht se trupi i drurit.
 MATEMATIKA NE EGJIPTIN E LASHTE

Krijimi dhe zhvillimi i matematikes ka kaluar nepermjet nje proesi te gjate, gje qe tekstet
mesimore nuk mund ta tregojne.Keshtu, psh. Kur flasim mbi raportin e perimetrit te rrethit me
diametrin e tij eshte e barabarte me (pi) dhe themi se vlera e ketij simboli eshte i perafert me
3.14. Megjithate per gjetjen e kesaj vlere jane dashur me shume se 30 shekuj. Per zbulimin e
vleres jane marre njerez te shquar dhe gjeniale, si ishte piktori Leonardo da Vini, i cili ne
kohen e lire merrej me kete pune. Megjithate, kenaqesine e zbulimit te kesaj vlere e provoi nje
matematikan ne vitin 1882. Sot matematika eshte nje nga shkencat kryesore, qe nuk gjen
zbatim vetem ne libra dhe formula, por nje perdorim te gjere ka kryesisht ne jeten e
perditshme. Ajo eshte nje shkence qe evoluon ngadale do sekonde nga zbulimet qe behen nga
matematikanet e sotem. Ndonese matematika e sotme perfshihet ne periudhen e matematikes
moderne, pra eshte mjaft e evoluar, ajo kurrsesi nuk rri ne vend. Matematikanet kurrsesi nuk
mjaftohen me zbulimet e vjetra nga matematikanet e meparshem. Praktika nxjerr do dite
detyra te reja per shkencetaret ne te gjithe boten. Persa i perket historise se matematikes, ajo
ndahet ne 4 peiudha te medha historike:
ajo e lindjes se matematikes, e
matematikes elementare, periudha e
matematikes se larte klasike dhe
periudha e matematikes moderne.
Zhvillimi i hershem i matematikes ne
Egjipt Pese mije vjet me pare, ne luginen
pjellore te lumit Nil, u formua shteti i
Egjipti. Egjiptianet e lashte ishin ndertues
te mrekullueshem. Ju sigurisht keni
degjuar per piramidat egjiptiane, qe ishin
varret e mbreterve te Egjiptit, faraoneve. Piramidat jane ndertuar prej gureve te medhenj, te
gdhendur, ne forme kubi, qe peshonin me dhjetra tone. Piramida me e madhe eshte ajo e
Keopsit 137 m e larte. Ajo eshte ndertuar ne nje siperfaqe prej 40000 m ( 4 ha). Per ti ardhur
perqark asaj njeriu duhet te beje 1 km rruge. Ndertimi i kesaj piramide zgjati 30 vjet. 100000
njerez punonin dhe nderroheshin do 3 muaj. Ne Egjipt ka edhe piramida te tjera te ketij lloji.
Thjesht hedhja ne leter e planimetrise se nje piramide te tille, seshte gje e lehte, e jo me
ndertimi i tij. Per krijimin e nje pune te tille duhen njohuri te medha, qe mesa duket egjiptianet i
zoteronin. Perve ketyre ndertimeve te mrekullueshme, egjiptianet kane lene nga kohet e
lashta edhe doreshkrime matematike, te realizuara ne papiruse. I tille eshte papirusi i Ahmesit,
5.5 m i gjate dhe 32 cm i gjere, i gjetur ne nje nga piramidat egjiptiane. Ai permban 84
problema, ne te cilat behet fjale per sasi buke, drithi, pijesh te ndryshme, per ushqimin e gjese
se gjalle etj. Problemat e tyre lidheshin me jeten e perditshme qe ata benin. Per ta ishte mjaft e
veshtire perdorimi i matematikes ne jeten e tyre ekonomike, pasi nuk dinin asnje rregull
aritmetike, asnje tabele shumezimi etj., megjithate arrinin te perdornin jo vetem numrat e
plote, por edhe ato thyesore. Zakonisht perdornin thyesa, ku emeruesi ishte i barabarte me
njesine, si , etj. Ne nje nga papiruset matematikore, jepej nje problem i tille: Tu ndahen 7
buke ne menyre te barabarte 8 njerezve. Ne, ne ditet tona, do te thonim se do personi i takon
7/8 e bukes. A e dini si e zgjidhnin egjiptianet e lashte kete problem? Ata nuk e njihnin thyesen
7/8. Pergjigjen e detryres ata e paraqitnin keshtu: +1/4 + 1/8 qe ne fakt jep 7/8. Praktikisht,
ata ndanin 4 buke pergjysme, 2 buke ne katershe dhe pastaj nje ne teteshe dhe pastaj secili prej
tete njerezve merrte nje gjysme, nje katershe dhe nje teteshe buke. Perve problemeve
aritmetike, ne ato papiruse kishte edhe problema qe i perkisnin algjebres. Ja nje i tille: Ne do
prej 7 shtepive ka 7 mace, cdo mace ha 7 minj, cdo mi ha 7 kallinj elbi, cdo kalli elbi po te
mbillej do te jepte 7 masa drithi. Sa drithe do te kursehej? Ne fakt, kerkohet shuma 7+
7+7+7*7*7*7+7*7*7*7*7. Fjala gjeometri do te thote matje tokash dhe e ka prejardhjen nga
egjiptianet e lashte. Ata perdornin si njesi matese te gjatesise parakrahun. Ate e ndanin ne 7
pellembe dhe pellemben ne 4 gishterinj. Ata kishin gjetur rregulla per matjen e siperfaqes se
tokes. Nese toka kishte formen e nje drejtekendeshi, ata e gjenin siperfaqen duke shumezuar
gjatesine me gjeresine. Nese toka nuk kishte formen e nje drejtekendeshi, por te nje
shumekendeshi, atehere e ndanin ate ne trekendesha me ane te diagonaleve qe i hiqnin nga i
njejti kulm. Keshtu per llogaritjen e kesaj siperfaqeje nevojitej siperfaqja e trekendeshave. Ja
pse egjiptianet i kushtonin aq shume rendesi siperfaqes se trekendeshit. Ne fillim ata gjenin
siperfaqen e trekendeshit kenddrejte. Ata arsyetonin keshtu: nese ne nje trekendesh hiqet
diagonalja, perftohen dy trekendesha kenddrejte te barabarte, siperfaqja e donjerit prej tyre
eshte dy here me e vogel se siperfaqja e drejtekendeshit. Siperfaqen e drejtekendeshit ata e
dinin. Prandaj siperfaqja e trekendeshit kenddrejte eshte e barabarte me gjysmen e prodhimit
te kateteve. Per te llogaritur siperfaqen e nje trekendeshi cfaredo e ndanin ate ne dy
trekendesha kenddrejte, duke hequr lartesine. Pasi llogaritnin siperfaqen e trekendeshave
kenddrejte, gjenin shumen ose diferencen e siperfaqeve te tyre. Egjiptianet arriten ne
perfundimin qe dime se sip. E trekendeshit eshte e barabarte me gjysmen e preodhimit te
bazes me lartesine. Egjiptianet zbuluan trekendeshin kenddrejte me brinje 3, 4 dhe 5 njesi, ku 3
dhe 4njesi jane katetet dhe 5 njesi eshte hipotenuza. Rezultati me i madh i matematikes
egjptiane, persa i perket matjeve, eshte llogaritja e vellimit te trungut te piramides me baze
katrore. Me cfare arsyetimesh kane arritur ta fitojne kete rezultat nuk dihet.
KURIOZITETE

Gjermani gjashtmbdhjetvjear i
pari ka zgjidhur problemin
matematikor, t cilin e ka paraqitur
Sir Isaac Newton para 300 vjetsh,
shkruan Synday Timesi londinez.
Shourya Ray, adoleshenti i lindur n
Indi, ka gjetur zgjidhjen e dy
problemeve nga lvizja e grimcave,
t cilat fizikant deri tani kan
arritur ti zgjidhin vetm me ndihmn e kompjuterve shum t fuqishm. Zgjidhja e tij
nnkupton q shkenctart tani vet do t mund t llogarisin modelin e topit t hedhur dhe t
parashikojn se si do t refuzohet nga muret dhe ku do t bjer. Djaloshi ka thn q e ka
zgjidhur problemin me t cilin matematikant kan luftuar m shum se tre shekuj derisa
punonte n nj projekt shkollor.

Ray ka marr shprblimin shkencor pr prpjekjet e veta, ndrsa mediet gjermane e kan
quajtur gjeni. Kur na sht shpjeguar q ato probleme nuk kan zgjidhje, un kam menduar:
Pse t mos e provoj, ka thn ai. Familja e Ray sht shprngulur

n Gjermani kur ai ishte 12 vje, pasi q babai i tij, me profesion inxhinier,

kishte fituar pun atje.

Ray ka thn q babai ia ka ngulitur urin pr matematikn dhe q e ka msuar ti zgjidh

problemet matematikore kur ka pasur vetm gjasht vje.

Ky adoleshent i talentuar nuk ka ditur asnj fjal t gjuhs gjermane kur ka ardhur n Gjermani,
por shum shpejt i sht rekomanduar t kaprcej dy klas, pasi q ka

msuar pa probleme dhe kto dit sht duke i kryer provime prfundimtare

n shkoll t mesme, dy vite para moshatarve t vet.

Veshtroni me vemendje te gjitha veprimet e meposhtme. Te gjitha kane nje simetri qe te
ben te mendosh.

Ja i pari:
3 shumezuar me 37:
3 x 37 = 111
6 x 37 = 222
9 x 37 = 333
12 x 37 = 444
15 x 37 = 555
18 x 37 = 666
21 x 37 = 777
24 x 37 = 888
27 x 37 = 999

Sa interesant:
1x1=1
11 x 11 = 121
111 x 111 = 12321
1111 x 1111 = 1234321
11111 x 11111 = 123454321
111111 x 111111 = 12345654321
1111111 x 1111111 = 1234567654321
11111111 x 11111111 = 123456787654321
111111111 x 111111111=12345678987654321

Nje trapez tjeter:

1 x 9 +2= 11
12 x 9 +3= 111
123 x 9 +4= 1111
1234 x 9 +5= 11111
12345 x 9 +6= 111111
123456 x 9 +7= 1111111
1234567 x 9 +8= 11111111
12345678 x 9 +9= 111111111
123456789 x 9 +10= 1111111111
Ja dhe nje tjeter:

0x9+8=8
9 x 9 + 7 = 88
98 x 9 + 6 = 888
987 x 9 + 5 = 8888
9876 x 9 + 4 = 88888
98765 x 9 + 3 = 888888
987654 x 9 + 2 = 8888888
9876543 x 9 + 1 = 88888888
98765432 x 9 + 0 = 888888888
987654321 x 9 1 = 8888888888
9876543210 x 9 2 = 88888888888

I fundit:

1 x 8 + 1 = 9
12 x 8 + 2 = 98
123 x 8 + 3 = 987
1234 x 8 + 4 = 9876
12345 x 8 + 5 = 98765
123456 x 8 + 6 = 987654
1234567 x 8 + 7 = 9876543
12345678 x 8 + 8 = 98765432
123456789 x 8 + 9 = 987654321