567 - 1 Kniga Mat Analiza PDF

-
I
( )
, 2015

. -
,
. -
,
07-235/7 30.9.2004 ,
- -

.

O
. ,

.
.

.
.
[1].
.
, ,
.
,
.

1 -
.

.

.
, 2004
0. Voved
0.1. Mnoèstva i preslikuvawa
Mnoèstvo e osnoven poim vo matematikata i go usvojuvame bez definicija. Objektite

{to go formiraat mnoèstvoto se narekuvaat elementi na mnoèstvoto. Mnoèstvata }e gi
ozna~uvame so golemite latinski bukvi, na primer A, B,C , X itn., a elementite so malite
latinski bukvi a,b,c, x ,y itn. Na primer, A = {a,b,c,d } zna~i deka mnoèstvoto A se sostoi
od elementite a,b,c i d . Pritoa, rasporedot na elementite ne go smetame za biten i
dopu{tame eden ist element da se javuva pove}e pati. Ako a e element na mnoèstvoto A ,
toga{ pi{uvame a A , a ako a ne e element na mnoèstvoto A , pi{uvame a A . Elementite
na nekoe mnoèstvo moème da gi opi{eme ako koristime nekoe svojstvo P (x ) koe {to go
zadovoluvaat tie (i samo tie): A = {x | P (x )} . Velime deka mnoèstvoto A e podmnoèstvo od
mnoèstvoto B , i pi{uvame A B , ako sekoj element {to pripa|a vo mnoèstvoto A
pripa|a i vo mnoèstvoto B . Za dve mnoèstva A i B velime deka se ednakvi, i pi{uvame
A = B , ako A B i B A . Vo sprotivno, mnoèstvata se razli~ni i pi{uvame A B .
Ako A B i A B , toga{ velime deka mnoèstvoto A e vistinsko podmnoèstvo od
mnoèstvoto B . Vo toj slu~aj pi{uvame A B .
Ako mnoèstvoto A ne e podmnoèstvo od mnoèstvoto B , t.e. ako postoi element od A
{to ne pripa|a na B , toga{ pi{uvame A B .
Posebno }e go izdvoime praznoto mnoèstvo. Toa e mnoèstvo bez elementi. Praznoto

mnoèstvo go ozna~uvame so . ]e smetame deka postoi samo edno takvo mnoèstvo i deka toa
e podmnoèstvo od sekoe mnoèstvo, t.e. za sekoe mnoèstvo A vaì A .
5
0. Voved
Isto taka, ako vo daden problem site mnoèstva so koi rabotime se podmnoèstva od nekoe
fiksno mnoèstvo, toa mnoèstvo go vikame univerzalno mnoèstvo i naj~esto go ozna~uvame
so U .
Osnovni operacii so mnoèstva se:
1. Unija na mnoèstvata A i B , ozna~uvame A B , e mnoèstvoto {to se sostoi od
site elementi {to pripa|aat vo mnoèstvoto A ili vo mnoèstvoto B .
A B = {x : x A x B}
Ako x A B , toa zna~i deka x A ili x B ; dodeka x A B zna~i deka x A i x B .
2. Presek na mnoèstva A i B , ozna~uvame A B , e mnoèstvoto {to se sostoi od
site elementi {to pripa|aat vo mnoèstvoto A i vo mnoèstvoto B .
A B = {x : x A i x B }
Ako x A B , toa zna~i deka x A i x B ; dodeka x A B zna~i deka x A ili x B .
3. Razlika na mnoèstvoto A so mnoèstvoto B , ozna~uvame A \ B , e mnoèstvoto
{to se sostoi od site elementi {to pripa|aat vo mnoèstvoto A a ne pripa|aat vo

mnoèstvoto B .
A \ B = {x | x A , x B }
Ako x A \ B , toa zna~i deka x A i x B ; a x A \ B zna~i deka x A ili x B .
4. Komplement na mnoèstvoto A (vo odnos na univerzalnoto mnoèstvo U ),
ozna~uvame so Ac , e mnoèstvoto {to se sostoi od site elementi od mnoèstvoto U {to ne
pripa|aat vo mnoèstvoto A .
Ac =U \ A = {x | x U , x A}
Ako x Ac , toa zna~i deka x A ; dodeka x Ac zna~i deka x A .
Za dve mnoèstva A i B velime deka se disjunktni ako A B = .
Neka A i B se dve proizvolni mnoèstva, toga{ Dekartov proizvod AB e mnoèstvoto
{to se sostoi od site podredeni dvojki (a,b) kade {to a A i b B . Pritoa,
(a,b) = (c,d ) a = c,b = d .
6
Definicija. Neka A i B se dve neprazni mnoèstva. Ako po nekoe pravilo na sekoj
element na mnoèstvoto A e pridruèn ednozna~no opredelen element od mnoèstvoto B ,
velime deka e zadadeno preslikuvawe od A vo B . Preslikuvaweto go ozna~uvame so y = f (x ) .
Inverzna slika na mnoèstvoto D B so preslikuvaweto f : A B e mnoèstvoto
f -1(D ) = {x : f (x ) D} .
Za preslikuvawe f : A B velime deka
surjekcija ako f (A) = B .
injekcija ako "b B , mnoèstvoto f -1({b}) ima najmnogu eden element.
biekcija ako e surjekcija i injekcija.
Zada~i:
0.1. Dadeni se mnoèstvata: A = {1,2,3,4,5} ; B = {2,3,4,5,6} i C = {3,4,5,6,7} . Oprede-
li gi mnoèstvata:
a) A B , A C ; b) A B , A C ; v) A \ B , A \C , B \ A .
Re{enie. a) A B = {1,2,3,4,5,6} , A C = {1,2,3,4,5,6,7} .
b) A B = {2,3,4,5} , A C = {3,4,5} .
v) A \ B = {1} , A \C = {1,2} , B \ A = {6} .
0.2. Opredeli gi site podmnoèstva od mnoèstvoto {a,b,c,d } .
Re{enie. ,{a },{b},{c},{d },{a,b},{a,c},{a,d },{b,c},{b,d },{c,d },
{a,b,c},{a,b,d },{a,c,d },{b,c,d },{a,b,c,d } .
0.3. Opredeli gi mnoèstvata: A , A \ , \ A , A (A B ) .
Re{enie. A = , A \ = A , \ A = . Zaradi A B A imame
A (A B ) = A .
0.4. Ako A B i B C , opredeli gi mnoèstvata (A B ) C i (A B ) C .
7
0. Voved
Re{enie. Od A B i A C sleduva deka A B = A , A C = A i A C = C . Taka,
imame (A B ) C = A C = A i (A B ) C = A C = C .
0.5. Neka A,B i C se dadeni mnoèstva. Dokaì deka:
a) A B, B C A C ; b) A B A B = A A B = B ;
v) A,B C A B C ; g) A B,A C A B C .
Re{enie. a) Neka x A . Od A B sleduva x B , a od B C sleduva x C . Od
uslovot B C sleduva deka postoi barem eden element x C takov {to x B, a od
A B, sleduva deka x A . Zna~i, A C .
b) Neka A B i neka x A . Toga{ x B , pa x A B , t.e. A A B . Bidej}i
sekoga{ vaì A B A , dobivame A B = A . Ako pak, A B = A i y A , }e sleduva
y A B , t.e. y B , od kade {to A B .
Analogno se dokaùva deka A B A B = B .
v) Neka x A B , toga{ x A ili x B , pa od A,B C sleduva x C , t.e.
A B C .
g) Analogno kako v).
0.6. Dokaì gi ravenstvata:
a) ADA = ; b) AD = A ; v) ADB = BDA .
Re{enie. ADB = (A \ B ) (B \ A) .
a) ADA = (A \ A) (A \ A) = = ;
b) AD = (A \ ) ( \ A) = A = A ;
v) ADB = (A \ B ) (B \ A) = (B \ A) (A \ B ) = BDA .
0.7. Opredeli go partitivnoto mnoèstvo P (A) , ako
a) A = {a,b,c} ; b) A = {,{a },{}} ; v) A = {c,{a,d }} .
Re{enie. P (A) = {X | X A} .
a) P (A) = {,{a},{b},{c},{a,b},{a,c},{b,c},{a,b,c}} ;
b) P (A) = {,{},{{a }},{{}},{,{a }},{,{}},{{a },{}},{,{a },{}}} ;
8
v) P (A) = {,{c},{{a,d }},{c,{a,d }}} .
0.8. Dadeni se mnoèstvata: A = {a,c,e} , B = {1,2} . Najdi:
a) AB ; b) AA , B B ; v) DA, DB ; g) (AA) A .
Re{enie. AB = {(a,b) | a A,b B} .
a) AB = {(a,1),(a,2),(c,1),(c,2),(e,1),(e,2)} ;
b) AA = {(a,a ),(a,c),(a,e),(c,a ),(c,c),(c,e),(e,a ),(e,c),(e,e)} ;
B B = {(1,1),(1,2),(2,1),(2,2)} .
v) DA = {(a,a ),(c,c),(e,e)} , DB = {(1,1),(2,2)} .
g) (AA) A = .
0.9. Opredeli gi mnoèstvata A i B ako AB = {(a,a),(a, b),(b,a),(b, b),(c,a),(c, b)} .
Re{enie. A = {a,b,c}, B = {a, b} .
0.10. Ako A B i C D , dokaì deka toga{ vaì AC B D .
Re{enie. Neka (x ,y ) AC . Toga{ x A i y C . Sleduva x B i y D t.e.
(x,y ) B D .
0.11. Proveri dali se to~ni ravenstvata:
a) A (B \C ) = (A B ) \C ;
b) (AB ) (C D ) = (A C )(B D ) ;
v) (AB ) (C D ) = (A C )(B D ) .
Re{enie. a) Ne. Na primer, ako A = B i C toga{ levata strana od raven-
stvoto stanuva A , a desnata strana A \C .
b) Da. (x,y ) (AB ) (C D ) (x,y ) AB i (x,y ) C D
(x A,y B ) i (x C ,y D ) (x A i x C ) i (y B i y D )
x A C i y B D (x,y ) (A C )(B D ) .
v) Ne. Vaì samo inkluzijata (AB ) (C D ) (A C )(B D ) .
0.12. Neka se dadeni mnoèstvata U = {a,b,c,d,e, f ,g,h} , A = {a,b,c,d } i B = {a,c,e,g} .
Najdi gi slednite mnoèstva:
9
0. Voved
a) Ac ; b) B c ; v) Ac B c ; g) Ac B c ;
d) Ac \ B c ; |) A \ B c ; e) (A B )c ; `) (A B )c .
Re{enie. a) Ac = {e, f ,g,h} ; b) B c = {b,d, f ,h} ;
v) Ac B c = {b,d,e, f ,g,h} ; g) Ac B c = {f ,h} ;
d) Ac \ B c = {e,g } ; |) A \ B c = {a,c} ;
e) (A B )c = {b,d,e, f ,g,h} ; `) (A B )c = {f ,h} .
0.13. Neka A = {1,2,3} , B = {a,b,c,d } , G AB e definirano so:
a) G = {(1,a ),(2,a ),(3,d )} ; b) G = {(1,c),(3,c)} ; v) G = {(1,c),(1,a ),(2,b),(3,a )} .
Dali so G e definiran grafikon na nekoe preslikuvawe od A vo B ?
Re{enie. f : A B e preslikuvawe ako "x A, $!y B takvo {to y = f (x ) .
G = {(x, f (x )) | x A, f (x ) B } e grafikon na preslikuvaweto f : A B .
1 2 3
a) Da. f : a a d t.e. f (1) = a; f (2) = a i f (3) = d .

b) Ne. 2 A , no ne postoi y B takvo {to y = f (2) .
v) Ne. Na elementot 1 A mu se pridruèni dva elementi, a,c B taka {to
f (1) = a i f (1) = c .
0.14. Ako f : E F , A E , B E , dokaì deka vaì: f (A B ) = f (A) f (B ) .
Re{enie. Neka y f (A B ) , toga{ y = f (x ), za nekoe x A B t.e. y = f (x ), x A
ili x B . Zna~i, y f (A) ili y f (B ) , sleduva deka y f (A) f (B ) . Dokaàvme deka
vaì f (A B ) f (A) f (B ) . (1)
Za obratnata inkluzija, neka y f (A) f (B ) . Toga{ y f (A) ili y f (B ) , t.e.
y = f (x ), x A ili y = f (z ), z B . Ako y = f (x ), x A , toga{ y = f (x ), x A B , t.e.
y f (A B ) . Ako y = f (z ), z B , toga{ y = f (z ), z A B , t.e. y f (A B ) . Zna~i, vo
sekoj slu~aj f (A) f (B ) f (A B ) . (2)
Od (1) i (2) sleduva ravenstvoto f (A B ) = f (A) f (B ) .
10
0.15. Ako f : E F , A E , B E , dokaì deka vaì:
a) f (A B ) f (A) f (B ) ; b) f (A)\ f (B ) f (A \ B ) .
Najdi primeri koga ne vaàt ravenstva.
Re{enie. a) Neka y f (A B ) , toga{ y = f (x ), za nekoe x A B t.e. y = f (x ),
x A i x B . Zna~i, y f (A) i y f (B ) , od {to sleduva deka y f (A) f (B ) . Doka-
àvme: f (A B ) f (A) f (B ) .
Primer: Neka E = {x 1,x 2,x 3,x 4 } , F = {y1,y 2,y 3 } , f : E F e zadadeno so: f (x i ) = y i ,
i = 1,2,3 i f (x 4 ) = y1 . Neka A = {x 1,x 2 } E i B = {x 2,x 4 } E . Toga{ imame:
f (A) = {y1,y 2 } , f (B) = {y1,y 2 } i f (A B ) = {y 2 } . Zna~i, f (A B ) f (A) f (B ) , no
f (A B ) f (A) f (B ) .
b) Neka y f (A)\ f (B ) , t.e. y f (A) i y f (B ) . Sleduva y = f (x ), za nekoe x A i
y f (t ), za sekoj t B . Od ovde y = f (x ), x A i x B , od {to sleduva deka y = f (x ) ,
x A \ B , t.e. y f (A \ B ) . Dokaàvme: f (A)\ f (B ) f (A \ B ) .
Primer: Neka E = {x 1,x 2,x 3,x 4,x 5} , F = {y1,y 2,y 3,y 4 } , f : E F e zadadeno so:
f (x i ) = y i , i = 1,2,3,4 i f (x 5 ) = y 3 . Neka A = {x 1,x 2,x 3,x 4 } E i B = {x 4,x 5 } E . Toga{
imame: f (A) = {y1,y 2,y 3,y 4 } , f (B ) = {y 3,y 4 } i f (A \ B ) = {y1,y 2,y 3 } .
Zna~i, f (A)\ f (B ) f (A \ B ) , t.e. f (A)\ f (B ) f (A \ B ) .
0.16. Ako f : E F , A F , B F , dokaì deka vaì:
a) f -1(A B ) = f -1(A) f -1(B ) ; b) f -1(A \ B ) = f -1(A)\ f -1(B ) ;
v) f -1(A B ) = f -1(A) f -1(B ) .
Re{enie. f -1(A) = {x | f (x ) A} .
a) x f -1(A B ) f (x ) A B f (x ) A i f (x ) B x f -1(A) i x f -1(B )
x f -1(A) f -1(B ) . Dokaàvme: f (A B ) = f (A) f (B ) .
b) x f -1(A \ B ) f (x ) A \ B f (x ) A i f (x ) B x f -1(A) i x f -1(B )
x f -1(A)\ f -1(B ) . Dokaàvme: f (A \ B ) = f (A)\ f (B ) .
11
0. Voved
v) x f -1(A B ) f (x ) A B f (x ) A ili f (x ) B x f -1(A) ili
x f -1(B ) x f -1(A) f -1(B ) . Dokaàvme: f (A B ) = f (A) f (B ) .
0.17. Neka f : E F i A,B F . Dokaì deka od A B sleduva f -1(A) f -1(B ) .
Re{enie. Neka A B i x f -1(A) . Toga{ f (x ) A B , pa zna~i x f -1(B ) , {to
treba{e da se dokaè.
0.18. Dokaì deka ako f : E F , A E , B F , toga{ vaì:
a) A f -1(f (A)) ,
b) f (f -1(B )) B ,
v) f (A) B = f (A f -1(B )) ;
g) f (A) B = A f -1(B ) = .
Re{enie. a) Neka x A . Toga{ f (x ) f (A) i f -1(f (x )) f -1(f (A)) .
Zna~i x f -1(f (A)) . Dokaàvme A f -1(f (A)) .
b) Neka y f (f -1(B )) . Toga{ postoi x f -1(B ) takov {to y = f (x ) . Od x f -1(B )
sleduva deka y = f (x ) B . Ja dokaàvme inkluzijata: f (f -1(B )) B .
Primer: Neka E = {x 1,x 2, x 3 } , F = {y1,y 2,y 3,y 4 } , f : E F e zadadeno so: f (x i ) = y i ,
i = 1,2,3 . Neka B = {y 3,y 4 } F . Toga{ imame: f -1 (B ) = {x 3 } i f (f -1(B )) = {y 3 } B . Zna-
~i, vo op{t slu~aj, f (f -1(B )) B .
v) Bidej}i f (A f -1(B )) f (A) f (f -1(B )) (vidi ja zada~ata 0.15. pod a)) i
f (f -1(B )) B (zada~a 0.18. pod b)), imame: f (A f -1(B )) f (A) B . Za obratnata
inkluzija, neka y f (A) B . Zna~i postoi x A taka {to y = f (x ) i y B . Od
y = f (x ) B sleduva deka x f -1 (B ) . U{te i x A . Spored toa od x A f -1 (B ) i
y = f (x ) sleduva y f (A f -1 (B )) .
g) f (A) B = f (A f -1(B )) = A f -1(B ) = .
a b c d e
0.19. Neka A = {a,b,c,d,e} i f : b d a e c . Dali f e biekcija? Vo potvrden slu-

~aj, najdi go f -1 .
12
Re{enie. f (A) = {b,d,a,e,c} = A , zna~i f e surjekcija.
f -1 ({b}) = {a } ; f -1 ({d }) = {b} ; f -1 ({a }) = {c} ; f -1 ({e}) = {d } ; f -1 ({c}) = {e} .
Za sekoj b B , mnoèstvoto f -1 ({b}) ima najmnogu eden element, pa f e injekcija.
Taka, f e biekcija. Inverznoto preslikuvawe f -1 : A A e definirano so:
a b c d e
f -1 : c a e b d .

0.20. Ako f : X Y , objasni {to ozna~uva sekoj od izrazite:
a) f (X ) =Y ; b) f (X ) Y ; v) ("y Y )($x X ) f (x ) = y .
Odgovor: a) Sekoj element od Y e slika na nekoj element od X , t.e. f e
surjekcija.
b) f (X ) e vistinsko podmnoèstvo od Y , t.e. f ne e surjekcija.
v) Y f (X ) , {to zaedno so f (X ) Y zna~i Y = f (X ) , t.e. f e surjekcija.
0.21. Neka An , n se mnoèstva. Mnoèstvoto An e opredeleno so

n
x An x An , "n , a mnoèstvoto An so x An $n ,x An (u{te se

n n n

ozna~uva i An = An i An = An ). Pretpostavuvame deka An M za sekoj
n n =1 n n =1
n i komplementot na mnoèstvata go barame vo odnos na M .
Dokaì deka:
a) za sekoj n 0 vaì An An 0 An ;
n n
c
b) (n An ) = (An )c ;
n
c
v) (n An ) = (An )c .
n
(ravenstvata b) i v) se poznati kako zakoni na De Morgan)
Re{enie. a) Neka x An . Toga{ x An za sekoj n . Specijalno za n 0

n
vaì x An 0 . So toa dokaàvme deka An An 0 . Sega neka y An 0 . Spored toa

n
postoi priroden broj n (toj e n 0 ) taka {to y An . Od definicijata na An sledu-

n
13
0. Voved
va deka y An , pa An 0 An .
n n
b) Neka x (n An )c . Toga{ x An (odnosno x M \ ( An ) ), pa postoi

n n
a)
n 0 taka {to x An 0 . Ottuka x (An 0 )c (An )c .
n
Obratno. Neka x (An )c . Toga{ postoi n 0 taka {to x (An c

) . Zna~i
n 0
x An 0 , pa x An , odnosno x (n An )c .
n
v) x (n A c x An x An , "n x (An )c , "n x (An )c .

n ) n n
0.22. Presmetaj An i An kade {to

n n
a) An = {1,2,...,n} ; b) An = {x | x ,0 x < n} ;
{ -1 x < n ;
v) An = x | x , n n } {
g) An = x | x ,2 - n1 x 2 + n1 . }
Re{enie. a) Jasno e deka za sekoj priroden broj n vaì An , pa i An .
n
Ako k , toga{ k {1,2,...,k } = Ak An . Spored toa An = .

n n
Bidej}i vaì A1 A2 ... dobivame An = A1 = {1} .

n
b) Neka i, j i i < j . Ako x Ai toga{ 0 x < i , odnosno 0 x < i < j , pa x Aj .
Zna~i Ai Aj za i < j . Spored toa vaì A1 A 2 ... , pa An = A1

n
Neka x i x 0 . Toga{ 0 x < x + 1 < [x ] + 2 , pa x A An (so [x ] e oz-

[x ]+2 n
na~en najgolemiot cel broj koj ne e pogolem od x ). Zna~i {x | x ,x > 0} An . Ob-

n
ratnata inkluzija e o~igledna. Spored toa An = {x | x , x 0} .

n
- 1 x < n , pa za n = 1 }e dobieme
v) Neka x An . Toga{ za sekoj n vaì n n
n
- 1 x . Re{avaj}i ja ovaa
0 x < 1 . Od druga strana za sekoj priroden broj n vaì i n n
neravenka po n dobivame n 1 , i pritoa poslednovo neravenstvo vaì za sekoj

1- x
14
n . No toa ne e mo`no. Na primer ako zememe n = 1 + 3 neravenstvoto nema da

1 - x
vaì. Spored toa An = .

n
Neka y e pozitiven realen broj. Ako y 1 , toga{ postoi priroden broj n 0 taka
n 0 -1 n 0 -1
{to y < n 0 . Od druga strana n 0 < 1 y . Zna~i n 0 y < n 0 , pa y An 0 . Ako, pak,
y < 1 , toga{ y A1 . Zna~i vo sekoj slu~aj postoi n , taka {to y An . Spored toa
{x | x ,x 0} An . Obratnata inkluzija e o~igledna.

n
Spored toa An = {x | x , x 0} .
n
g) Neka x An . Toga{ za sekoj n vaì 2 - n1 x 2 + n1 . O~igledno e deka

n
za x = 2 e ispolneto 2 - n1 n 2 + n1 za sekoj n . ]e dokaème deka za nitu eden
drug realen broj x ne e ispolneto 2 - n1 n 2 + n1 za sekoj n . Da pretpostavime
deka x > 2 . Toga{ od neravenstvoto x 2 + n1 dobivame x - 2 n1 , odnosno n 1 za

x -2
sekoj n , {to ne e mo`no. Na sli~en na~in dokaùvame deka ne moè x < 2 (pritoa
go koristime neravenstvoto 2 - n1 x ). Spored toa x = 2 . Zna~i An {2} . Jasno,

n
2 An za sekoj n . Spored toa An = {2} .

n
Bidej}i 2 + 1 < 2 + n1 i 2 - n1 < 2 - 1 dobivame deka

n +1 n +1
{x | x ,2 - n +1 1 x 2 + n +1 1} {x | x ,2 - n1 x 2 + n1 }
odnosno ... An +1 An ... A2 A1 za sekoj n , pa An = A1 .
n
15
0. Voved
0.2. Relacii. Podreduvawa
Definicija. Neka A e mnoèstvo. Sekoe podmnoèstvo r od Dekartoviot proizvod
AA se vika relacija vo A .
Namesto (x ,y ) r koristime oznaka x ry i ~itame x e vo relacija r so y
Za relacijata r velime deka e:
Refleksivna ako "x A, x rx
Simetri~na ako x ry y rx
Tranzitivna ako x ry i y rz x rz
Antisimetri~na ako x ry i y rx x = y .
Velime deka relacijata r e relacija za ekvivalentnost ako e refleksivna, simetri~na i
tranzitivna.
Podreduvawe na A e sekoja relacija {to e refleksivna, antisimetri~na i tranzitivna.
Ako u{te vaì: "x ,y : x ry ili y rx , toga{ podreduvaweto r velime deka e potpolno
podreduvawe.
Ako vo edno mnoèstvo A e zadadeno podreduvawe r , toga{ za A velime deka e
podredeno mnoèstvo. Pritoa, namesto x ry , ja koristime oznakata x y .
Podreduvaweto na A e linearno podreduvawe ako za sekoi a,b A e ispolnet eden od
slednite dva uskova: a b ili b a .
Neka (A,) e linearno podredeno mnoèstvo i B A . Majorant za B e element a
takov {to za sekoj b B , b a . Najmaliot majorant za B se narekuva supremum na B i se
ozna~uva so sup B . Minorant za B e element c takov {to za sekoj b B , c b . Najgolemiot
minorant za B se narekuva infimum na B i se ozna~uva so inf B .
Zada~i:
0.23. Ispitaj gi osobinite na relaciite zadadeni vo mnoèstvoto A = {a,b,c,d } :

a) r = {(a,b),(b,c),(b.a )} ; b) r = {(a,b),(b,c),(c,d ),(a,c),(a,d ),(b,d )} ;
v) r = {(a,b),(b.a )} ; g) r = {(a,a ),(a,b),(b,a ),(b,b),(c,c),(c,d ),(d,c),(d,d )} .
16
Re{enie. Relacijata r e:
refleksivna ako "x A, (x,x ) r ;
nerefleksivna, ako "x A, (x,x ) r ;
simetri~na ako od (x,y ) r sleduva (y, x ) r ;
antisimetri~na ako od (x ,y ) r i (y,x ) r sleduva x = y ;
tranzitivna ako od (x,y ) r i (y,z ) r sleduva (x,z ) r ;
a) Relacijata ne e refleksivna, bidej}i, na primer, (a,a ) r , t.e.
D = {(a,a ),(b,b),(c,c),(d,d )} r ; ne e simetri~na, bidej}i (c,b) r ; ne e antisimetri~na,
bidej}i od (a,b) r i (b,a ) r ne sleduva a = b ; i ne e tranzitivna, bidej}i (a,c) r .

Relacijata e nerefleksivna;
b) Relacijata ne e refleksivna, bidej}i, na primer, (a,a ) r , t.e.
D = {(a,a ),(b,b),(c,c),(d,d )} r ; ne e simetri~na, bidej}i (b,a ),(c,b),(d,c),(c,a ),(d,a ),(d,b) r ,

e antisimetri~na, e tranzitivna. Relacijata e nerefleksivna;
v) Relacijata ne e refleksivna, e simetri~na, ne e antisimetri~na, ne e tranzi-
tivna, e nerefleksivna;
g) Relacijata e refleksivna, e simetri~na, ne e antisimetri~na, e tranzitivna.
0.24. Dali relaciite zadadeni vo mnoèstvoto A = {k,l,m} se relacii za ekviva-
lencija?
a) r = {(k,k ),(l,l ),(m,m )} ;
b) r = {(k,k ),(k,l ),(l,k ),(l,l ),(m,m )} ;
v) r = {(l,l ),(k,l ),(l,k ),(k,m ),(m,k ),(l,m )} ;
g) r = {(k,k ),(k,l ),(l,k ),(l,l ),(k,m),(m,k ),(m,l ),(l,m),(m,m)} .
Re{enie. a) Da. Relacijata e refleksivna, simetri~na i tranzitivna.

b) Da. Relacijata e refleksivna, simetri~na i tranzitivna .
v) Ne. Relacijata ne e refleksivna, bidej}i (k,k ) r . Ne e simetri~na, bidej}i
(m,l ) A i ne e tranzitivna, bidej}i (k,k ) r .
g) Da.
0.25. Dali relaciite zadadeni vo mnoèstvoto A = {p,q,r,s} se relacii za podre-
duvawe?
a) r1 = {(p, p),(q,q ),(r,r ),(s,s )} ; b) r 2 = {(p, p),(q,r ),(s,s ),(r,r ),(r, p),(q, p),(q,q )} ;
17
0. Voved
v) r 3 = {(p, p),(q,r ),(r,r ),(r, p),(q, p)} ; g) r 4 = {(p, p),(r,s ),(s,s ),(r,r ),(p,q ),(q,q )} .
Re{enie. a) Da. Relacijata e refleksivna, antisimetri~na i tranzitivna;

b) Da;
v) Ne. Relacijata ne e refleksivna, bidej}i (q,q ),(s,s ) r ;
g) Da.
0.26. Vo se definirani slednite relacii:
a) aab a + b e paren broj;
b) a bb ab = n 2 za nekoj priroden broj n ;
v) a gb a i b se potpolni kvadrati;
g) a db a -b = 7k,k 0 ;
d) a rb a -b 3 .
Koi od gornite relacii se relacii za ekvivalentnost?
Re{enie. a) Da. Relacijata e refleksivna, bidej}i za sekoj a , a + a = 2a e
paren broj. Neka aab , t.e. a + b e paren broj. Toga{ i b + a e paren broj, pa baa .
Zna~i, relacijata e simetri~na. Neka aab i bac , t.e. a + b = 2k1 i b + c = 2k 2 ,
k1,k 2 . Toga{ i a + c = a + b + b + c - 2b = 2k1 + 2k 2 - 2b = 2(k1 + k 2 -b) e paren broj, pa
aac . Zna~i, relacijata e tranzitivna.

b) Da. Za sekoj priroden broj a , a ba aa = a 2 , pa relacijata e refleksivna. Ako
ab = n 2 , toga{ i ba = n 2 , pa relacijata e simetri~na. Relacijata e tranzitivna: neka
n12n 22 nn 2
a bb i bbc ab = n12 i bc = n 22 za nekoi n1,n 2 , toga{ ac =
b2 (
= 1 2
b ) . Ostana da
n1n 2
dokaème deka .
b
2
]e dokaème deka od k 2 , sleduva deka i ks za k,s . Neka p1,..., pt se
s
2a1 2at
site prosti deliteli na k . Toga{ k 2 = p1 ...pt , kade a i ,i = 1,...,t . Bidej}i
2bi 2b
s 2 | k 2 sleduva deka s 2 = pi ...pi ir , kade bi a i ,..., bi a i i
1
1 r 1 1 r r
{ai 1 ,...,a ir } {a 1,...,a t } i {pi 1 ,..., pi r } {p 1,..., p t } .

bi bi
r
No toga{ s = pi ...pi i zaradi bi a i ,..., bi a ir sleduva deka s | k , odnosno
1
1 p 1 1 r
18
k . Spored toa dobivme (n1n 2 )2 , pa }e sleduva deka i n1n 2 .

s b2 b
v) Ne. Relacijata ne e refleksivna, bidej}i na primer 7 ne e vo relacija so 7 .
g) Da. "a , a -a = 0 = 7 0 ada , zna~i relacijata e refleksivna.
Ako a -b = 7k , toga{ i b -a = 7k , pa relacijata e simetri~na. Neka a db i bdc , t.e.

a -b = 7k1 i b -c = 7k 2 , k1,k 2 0 a -b = 7k1 i b -c = 7k 2 , k1,k 2 0
a -c = a -b + b -c = 7 (k1 + k 2 ) = 7k a -c = 7k , k 0 a dc , pa relacijata e tra-

nzitivna.
d) Ne. Relacijata e: refleksivna, bidej}i "a , a -a = 0 = 0 < 3 , simetri~na,
bidej}i od a -b 3 sleduva b -a 3 , no ne e tranzitivna. Navistina, 1r3 i 3r5 , no
1 ne e vo relacija so 5 , bidej}i 1 - 5 = 4 > 3 .
0.27. Klasa na ekvivalencija na elementot x vo odnos na ekvivalencijata a e
mnoèstvoto x a = {y | x ay} . Ako a e ekvivalencija na M , dokaì deka:
a) "x M , x a i x x a ;
b) ("x,y M ) x a y a x a = y a ;
v) x a = M .
x M
Re{enie. a) Bidej}i a e ekvivalencija, taa e i refleksivna. Spored toa za sekoj

x M vaì x ax , t.e. x x a . Zna~i x a ;
b) Bidej}i x a y a sleduva deka postoi z x a y a . Toga{ x az i yaz .
Relacijata e simetri~na i tranzitivna, pa x ay . Sega neka t x a . Toga{ x at . No i
x ay , pa zaradi simetri~nosta i tranzitivnosta na a dobivame tay , x a y a . Na
sli~en na~in y a x a . Spored toa x a = y a ;
v) Za sekoj x M vaì x a M , pa i x a M ;
x M
Obratno. Neka y M . Toga{, spored a), y y a x a , pa M x a .

x M x M
Zna~i x a = M .
x M
0.28. Najdi gi klasite na ekvivalenciite vo zada~ata 0.26. pod a) i g).

Re{enie. a) Neka n = 2k , m = 2s kade k i s se prirodni broevi. Toga{
n + m = 2(k + s ) i k + s e priroden broj. Spored toa sekoi dva parni broevi se vo rela-
cija. Ako n = 2n1 - 1 , m = 2m1 - 1 , toga{ n + m = 2(n1 + m1 - 1) , pa i koi bilo dva
neparni broevi se vo relacija. Za n = 2l , m = 2t - 1 imame n + m = 2(l + t ) - 1 . Spored
19
0. Voved
toa nitu eden paren ne e vo relacija so nitu eden neparen broj. Zna~i imame dve klasi
na ekvivalencija vo odnos na a i tie se 1a = {2n - 1| n } i 2a = {2n | n } . Klasite
na ekvivalencija se disjunktni i nivnata unija e ednakva na .
g) Neka n = 7k + j i m = 7s + j , kade j {0,1,2,3,4,5,6} a s e priroden broj. So
drugi zborovi n i m imaat ist ostatok pri delewe so 7 . Toga{ | n - m |= 7 | k - s | , pa
ndm . Zna~i koi sekoi dva broja koi imaat ist ostatok pri delewe so 7 se vo
relacija. Neka, sega, n = 7k + i i m = 7s + j , kade i j i i, j {0,1,2,3,4,5,6} . Toga{
| n - m |=|7(k - s ) + i - j | . Brojot na desnata strana od poslednovo ravenstvo ne e deliv
/ m . Spored toa klasite na ekvivalencija se 7 d = {7k | k } ,

so 7 pa vo ovoj slu~aj na
6d = {7k + 6 | k 0} , 5d = {7k + 5 | k 0} , 4 d = {7k + 4 | k 0 } , 3d = {7k + 3 | k 0} ,
2d = {7k + 2 | k 0 } i 1d = {7k + 1| k 0} .
0.29. Neka M = {1,2,3,4,5,6,7,8,9} i f : M M preslikuvawe. Definirame relacija
a na M so x ay f (x ) = f (y ) . Dokaì deka a e ekvivalencija na M . Ako g : M M e
1 2 3 4 5 6 7 8 9
definirano so g : 2 1 1 2 4 5 1 3 4 .

Najdi gi klasite na ekvivalencija vo odnos na a .

Re{enie. Za sekoj x M vaì f (x ) = f (x ) , pa x ax . Zna~i a e refleksivna. Neka
x ay . Sleduva f (x ) = f (y ) , pa i f (y ) = f (x ) . Spored toa yax , pa a e simetri~na. Da
pretpostavime deka x ay i yaz . Toga{ f (x ) = f (y ) i f (y ) = f (z ) . Ottuka sleduva
f (x ) = f (z ) , pa x az . Zna~i a e tranzitivna. Spored toa a e ekvivalencija.
Bidej}i g(1) = g(4) sleduva deka 1 i 4 se vo ista klasa na ekvivalencija, t.e.
1a = {1,4} = 4a . Sli~no g(2) = g(3) = g(7) , pa 2a = {2,3,7} = 3a = 7 a . Na sli~en na~in gi
opredeluvame i 5a = {5,9} = 9a , 6a = {6} i 8a = {8} .
0.30. Vo mnoèstvoto definirana e relacija r so: x ry x y . Dali r e

relacija za podreduvawe? Vo slu~aj na potvrden odgovor dali podreduvaweto e
linearno?
Re{enie. Refleksivnost: "x , x x x rx .
Antisimetri~nost: Neka x ry i y rx . Toga{, y = xk1 , x = yk 2 , k1,k 2 . Sleduva

x = yk 2 = xk1k 2 , k1,k 2 . Zna~i, k1k 2 = 1 za k1,k 2 , od kade {to k1 = k 2 = 1 . Taka do-
20
bivme deka x = y , {to treba{e da se dokaè.

Tranzitivnost: Neka x ry i y rz . Toga{ y = xk1 , z = yk 2 , k1,k 2 .
Sleduva z = yk 2 = xk1k 2 = xk , k = k1k 2 , t.e. x rz .

Taka, r e relacija za podreduvawe.
Podreduvaweto r e linearno ako za sekoi x,y M vaì x ry ili y rx .
Za na{evo podreduvawe imame 2 /| 3 i 3 /| 2 , pa ne e linearno.

Podreduvaweto koe ne e linearno se narekuva delumno.
0.31. Neka M e neprazno mnoèstvo. Vo P (M ) definirame relacija so
A B A B . Dokaì deka e podreduvawe.
Re{enie. Za sekoe podmnoèstvo A od M vaì A A , pa A A . Zna~i relacija-
ta e refleksivna.
Da pretpostavime deka A B i B A . Toga{ A B i B A , pa sleduva A = B i
relacijata e antisimetri~na.
Neka A B i B C . Toga{ A B i B C , pa sleduva A C , odnosno A C .
Spored toa relacijata e tranzitivna.
0.32. Neka M e neprazno mnoèstvo. Vo P (M ) definirame relacija < so
A < B A B (odnosno A B i A B ). Dokaì deka < e strogo podreduvawe.
Re{enie. Sekoja nerefleksivna i tranzitivna relacija se narekuva strogo
podreduvawe. Bidej}i za sekoe A P (M ) vaì A
/ A sleduva A <
/ A , pa relacijata e
antisimetri~na. Tranzitivnosta se dokaùva sli~no kako vo zada~a 0.31.

0.33. Neka e podreduvaweto od zada~a 0.31. Ako M ima barem dva elementi,
toga{ podreduvaweto e delumno. Dokaì!
Re{enie. Neka {a,b} M , kade a b . Toga{ {a}
/ {b} i {b}
/ {a} , pa podreduvawe-
to e delumno.
21
I. Realni broevi
1.1 Definicija na mnoèstvo realni broevi.
Apsolutna vrednost
Definicija. Pod mnoèstvo realni broevi podrazbirame mnoèstvo R vo koe se
definirani dve operacii: sobirawe "+" i mnoèwe " " , i relacija " " ({to }e ja ~itame
"e pomalo ili ednakvo so") taka {to se ispolneti slednite svojstva:
(1) Svojstva na sobiraweto:
1.1. ("x,y R)x + y = y + x
1.2. ("x,y, z R)(x + y ) + z = x + (y + z )
1.3. postoi to~no eden element 0 R takov [to x + 0 = x , " x R
1.4. za sekoj element x R postoi to~no eden element -x R ,taka [to
x + (-x ) = 0 .
(2) Svojstva na mnoèweto:
2.1. ("x,y R)x y = y x
2.2. ("x ,y, z R)(x y ) z = x (y z )
2.3. postoi to~no eden element 1 R \ {0} takov [to x 1 = x, "x R
22
1.1 Definicija na mnoèstvo realni broevi. Apsolutna vrednost
2.4. za sekoj element x R \ {0} postoi to~no eden element x -1 R , taka [to
x x -1 = 1 .
2.5. ("x,y, z R)(x + y ) z = x z + y z
(3) Svojstva na relacijata
3.1. (" x R ) x x
3.2. ("x,y R) x y,y x x = y
3.3. ("x,y, z R) x y,y z x z
3.4. ("x ,y R) x y ili y x
3.5. ako x y i z e proizvolen element vo R , toga[ vaì x + z y + z
3.6. Ako 0 x i 0 y , toga{ 0 x y
(4) ako A i B se neprazni podmnoèstva od R , takvi {to x y , "x A i "y B ,
toga{ postoi element z R takov [to x z y za site x A,y B .
Za brojot x velime deka e pozitiven ako x > 0 , nenegativen ako x 0 , negativen ako
x < 0 i nepozitiven ako x 0 . Isto taka voveduvame poim za apsolutna vrednost na
{x x 0
realen broj so: x = -x x < 0 .
Zada~i:
1.1. Dokaì gi slednite neravenstva:
a) ab a + b , a i b se nenegativni realni broevi.

2
b) 4 abcd a + b + c + d , a , b , c i d se nenegativni realni broevi.

4
v) 3 abc a + b + c , a , b i c se nenegativni realni broevi.

3
g) ab + bc + ac a 2 + b 2 + c 2 , a,b,c .
d) a + ab 2 ako a i b se realni broevi so ist znak.

b
23
I. Realni broevi
|) a1 + 1 + c1 9 , a , b i c se pozitivni realni broevi.

b a +b +c
2 2
Re{enie. a) Od ( a - b) 0 sleduva ( a )2 - 2 a b + ( b ) 0 , odnosno
a - 2 a b + b 0 . Bidej}i a i b se nenegativni realni broevi, imame a = a ,
b =b i a b = ab . Spored toa a - 2 ab + b 0 odnosno ab a + b .

2
a +b + c +d
b) 4 abcd = ab cd (a +2 b )(c +2 d ) 2
2
2 = a +b + c + d .
4
3
v) Od 4
abc 3 abc a + b + c + abc sleduva 4 3 abc a + b + c + 3 abc od kade {to
4
proizleguva neravenstvoto.
g) Od (a -b)2 0 , (a -c )2 0 , (b -c)2 0 sleduva a 2 + b 2 2ab , a 2 + c 2 2ac ,
b 2 + c 2 2bc . Ako gi sobereme poslednite neravenstva, dobivame
a 2 + b 2 + c 2 ab + ac + bc .
2
d) Ako a,b se so ist znak, toga{ a , ab > 0 . Od a - ab 0 sleduva
b b
a +b 2 .
b a
( b )
|) (a + b + c) a1 + 1 + c1 = 1 + a + ac + ab + 1 + bc + ac + c + 1 =
b b
= 3 + a + b + a ac
2 +c2
+ b + c 3 + 2ab + 2ac
2 2 2 2 ac + 2bc = 9 .
ab bc ab bc
1.2. Vo mnoèstvoto realni broevi re{i gi ravenkite:
a) x - 5 = 2 ; b) 2x + x = 3 ;
v) 2x + 1 + x + 3 = x + 6 ; g) x - x + 2 = 0 .
x - 5, x [5, )

Re{enie. a) x - 5 = 5 - x, x (- ,5) . (I) Ako x (- ,5) , toga{ dadenata ra-

venka ima oblik 5 - x = 2 . Re{enie na ravenkata e x = 3 i toa pripa|a na (-,5) .
(II) Ako x [5, ) , toga{ dadenata ravenka ima oblik x - 5 = 2 . Re{enie na
24
ravenkata e x = 7 i toa pripa|a na (5, ) . Kone~no, re{enija na ravenkata se
x =3 i x =7.
x, x [0, )
b) x = -x, x (- ,0) . (I) Ako x (- ,0) , toga{ dadenata ravenka ima oblik

2x - x = 3 , odnosno x = 3 . Ravenkata nema re{enie vo razgleduvaniot interval.
(II) Ako x [0, ) , toga{ dadenata ravenka ima oblik 2x + x = 3 . Re{enie na
ravenkata vo dadeniot interval e x = 1 . Kone~no, re{enie na ravenkata e x = 1 .
2x + 1, x - 1 ,

v) Zaradi 2x + 1 = 2 ) x + 3, x [-3, )

, x + 3 = -x - 3, x (- ,-3) i

(
-2x - 1, x - ,- 1
2 )

x + 6, x [-6, )
x + 6 = -x - 6, x (- ,-6) ravenkata }e ja razgleduvame na intervalite

(-,-6) , [-6,3) , - 3,-

)2 2 )
1 i - 1 , . (I) Ako x (- ,-6) , toga{ dadenata ravenka
ima oblik -2x - 1 - x - 3 = -x - 6 , odnosno x = 1 . Ravenkata nema re{enie vo
razgleduvaniot interval. (II) Ako x [-6,-3) , toga{ dadenata ravenka ima oblik
-2x - 1 - x - 3 = x + 6 , odnosno x = - 5 . Ravenkata nema re{enie vo razgleduvaniot

2
2 )
interval. (III) Ako x -3,- 1 , toga{ dadenata ravenka e ekvivalentna so
-2x - 1 + x + 3 = x + 6 , odnosno x = -2 . Re{enie na ravenkata e x = -2 . (IV) Ako
)
x - 1 , , toga{ dadenata ravenka ima oblik 2x + 1 + x + 3 = x + 6 , odnosno x = 1 .
2
Re{enie na ravenkata e x = 1 . Kone~no, re{enija na ravenkata se x = -2 i x = 1 .
x, x [0, ) x + 2, x [-2, )

g) x = -x, x (- ,0) ; x + 2 = -x - 2, x (- ,-2) .

(I) Ako x (- ,-2) , toga{ dadenata ravenka ima oblik -x + x + 2 = 0 , a taa
nema re{enie. (II) Ako x [-2,0) , toga{ dadenata ravenka ima oblik
25
I. Realni broevi
-x - x - 2 = 0 , odnosno x = -1 . Re{enie na ravenkata e x = -1 . (III) Ako x [0, )
toga{ dadenata ravenka ima oblik x - x - 2 = 0 , a taa nema re{enie. Kone~no,

re{enie na ravenkata e x = -1 .
1.3. Re{i gi slednite ravenki:
a) 5x + 6 = 1 ; b) 3x + 2 - x - 2 = 10 ;
v) x - x - 1 + 3 x - 2 - 2 x - 3 = x + 1 .
Re{enija: a) Za 5x + 6 0 , t.e. za x - 6 , dadenata ravenka moè da se napi{e

5
kako 5x + 6 = 1 , ~ie re{enie e x = -1 . Za x <- 6 , dadenata ravenka moè da se

5
napi{e kako -5x - 6 = 1 , ~ie re{enie e x = - 7 .

5
Re{enija na dadenata ravenka se x = -1 i x = - 7 .

5
( )
b) Za x -,- 2 , vaì 3x + 2 < 0 i x - 2 < 0 , pa ravenkata moè da se
3
)
napi{e kako: -(3x + 2) + (x - 2) = 10 , od kade x = -7 . Za x - 2 ,2 , imame
3
(3x + 2) + (x - 2) = 10 , od kade x =
2 2 (3 )
5 , no bidej}i 5 - 2 ,2 , ne e re{enie na
ravenkata. Za x [2, ) , imame (3x + 2) - (x - 2) = 10 , od kade x = 3 .
Re{enija na dadenata ravenka se x = -7 i x = 3 .
v) Za x (-,0) , imame -x + x - 1 - 3(x - 2) + 2(x - 3) = x + 1 , pa ravenkata moè
da se napi{e kako: -x - 1 = x + 1 , od kade x = -1 . Za x [0,1) , imame
x + x - 1 - 3(x - 2) + 2(x - 3) = x + 1 , x - 1 = x + 1 koe ne e ispolneto za nitu eden
realen broj. Zna~i vo ovoj slu~aj ravenkata nema re{enie. Analogno se
ispituvaat i slu~aite x [1,2) , x [2,3) i x [3, ) .
1.4. Dokaì gi ravenstvata:
(
a) x + x
2
2
) + (x -2 x )
2
=x2 ; b)
x +y + y -x
2 {
y, x y
= x, x > y .
26
2
(
Re{enie. a) x + x ) + (x -2 x ) = x + 2x x + x + x - 2x x + x = x 2 .
2 2 2 2 2
2 4 4
x + y + y - x , y - x 0
b)
x + y + y - x
2
= x + y -2(y - x )
, y -x < 0
{
y, x y
= x, x > y .
2
1.5. Vo mnoèstvoto realni broevi re{i gi neravenkite:
a) x - 5 > 0 ; b) (x - 5)(x - 2) > 0 ; v) x -2 > 0 ;

x -6
g) x 2 - 6x + 8 > 0 ; d) x 2 - 6x + 8 0 ; |) x 2 + x + 1 0 .
Re{enie. a) x (5, ) .
b) Proizvodot (x - 5)(x - 2) e pozitiven ako mnoìtelite se istovremeno
pozitivni ili negativni. Zna~i, re{enijata na dadenata neravenka se realnite

broevi x za koi ( x - 5 > 0 i x - 2 > 0 ) ili ( x - 5 < 0 i x - 2 < 0 ). Sleduva deka
mnoèstvoto re{enija na neravenkata (x - 5)(x - 2) > 0 se sostoi od site
x (- ,2) (5, ) .
v) Re{enijata na dadenata neravenka se realnite broevi x za koi ( x - 2 > 0
i x - 6 > 0 ) ili ( x - 2 < 0 i x - 6 < 0 ), odnosno x (6, ) ili x (- ,2) od {to sle-
duva x (- ,2) (6, ) .
g) Koreni na kvadratnata ravenka x 2 - 6x + 8 = 0 se x 1 = 2 i x 2 = 4 , pa dade-
nata neravenka e ekvivalentna so neravenkata (x - 2)(x - 4) > 0 .
Proizvodot (x - 2)(x - 4) e pozitiven ako mnoìtelite se istovremeno
pozitivni ili negativni. Zna~i, re{enijata na dadenata neravenka se realnite

broevi x za koi ( x - 2 > 0 i x - 4 > 0 ) ili ( x - 2 < 0 i x - 4 < 0 ). Sleduva deka
mnoèstvoto re{enija na neravenkata x 2 - 6x + 8 > 0 se sostoi od site
x (- ,2) (4, ) .
d) Dadenata neravenka e ekvivalentna so neravenkata (x - 2)(x - 4) 0 .
Mnoèstvoto re{enija go so~inuvaat site realni broevi x za koi ( x - 2 0 i
x - 4 0 ) ili ( x - 2 0 i x - 4 0 ), odnosno x [2,4] bidej}i vtoriot sistem
nema re{enie.
27
I. Realni broevi
|) Bidej}i ravenkata x 2 + x + 1 = 0 nema realni koreni, izrazot ne go menuva
znakot, odnosno mnoèstvoto re{enija na dadenata neravenka e ili ili .
Bidej}i 02 + 0 + 1 0 , zaklu~uvame deka sekoj realen broj e re{enie na
neravenkata, odnosno x (- , ) .
1.6. Vo mnoèstvoto realni broevi re{i gi neravenkite:
a) 3x - 4 5 ; b) 2x + 1 x + 2 ; v) x 2 - 4x + 3 > x 2 + x - 5 .
{
3x - 4, 3x - 4 0 3x - 4, x 4 3
Re{enie. a) 3x - 4 = 4 - 3x, 3x - 4 < 0 = 4 - 3x, x < 4 .
3
( )
(I) Ako x - , 4 , toga{ dadenata neravenka ima oblik -3x + 4 5 , odnosno
3
3 3 (
x - 1 . Re{enie na neravenkata se realnite broevi x - ,- 1 . (II) Ako
)
x 4 , , toga{ dadenata neravenka ima oblik 3x - 4 5 odnosno x 3 . Re{enie
3
na neravenkata se realnite broevi x [3, ) . Kone~no, re{enie na neravenkata se
(
realnite broevi x - ,- 1 [3, ) . (vidi crte`)
3
1
2x + 1, 2x + 1 0 2x + 1, x -
{
b) 2x + 1 = -2x - 1, 2x + 1 < 0 = 2
-2x - 1, x <- 1
2
.
( )
(I)Ako x - ,- 1 , toga{ dadenata neravenka ima oblik -2x - 1 x + 2 ,
2
odnosno x -1 . Re{enie na neravenkata se realnite broevi x (- ,-1] . (II) Ako
x [- 12, ) , toga{ dadenata neravenka ima oblik 2x + 1 x + 2 odnosno x 1 .
Re{enie na neravenkata se realnite broevi x [1, ) . Kone~no, re{enie na
neravenkata se realnite broevi x (- ,-1] [1, ) .
28
v) {
x - 5, x - 5 0 x - 5, x [5, )
x - 5 = -(x - 5), x - 5 < 0 = -x + 5, x (- ,5) ;

x 2 - 4x, x 2 - 4x 0 x 2 - 4x, x (- ,0] [4, )

x 2 - 4x = 2 =
.
-x + 4x, x 2 - 4x < 0

-x 2 + 4x, x (0,4)
(I) Ako x (- ,0] [4,5) , toga{ dadenata neravenka ima oblik
x 2 - 4x + 3 > x 2 - x + 5 odnosno x < - 2 . Re{enie na neravenkata se site

3
(
x - ,- 2 .
3 ) (II) Ako x (0,4) , toga{ dadenata neravenka ima oblik
-x 2 + 4x + 3 > x 2 - x + 5 , odnosno (2x - 1)(x - 2) < 0 . Re{enie na neravenkata se
( )
realnite broevi x 1 ,2 . (III) Ako x [5, ) , toga{ dadenata neravenka ima oblik
2
x 2 - 4x + 3 > x 2 + x - 5 , odnosno x < 8

5 . Neravenkata nema re{enie vo razgleduva-
niot interval.
Kone~no, re{enie na neravenkata se realnite broevi x - ,- 2 1 ,2 .

3 2 ( ) ( )
1.7. Dokaì deka za sekoj n i a + , vaì na -1 .
1+ a n
Re{enie. Neka a + , toga{ a - 1 > -1 , pa primenuvaj}i go neravenstvoto
( )
n
- 1 1 + n a - 1 = a , t.e 1 + a - 1 n a .
na Bernuli, ([1] str.28) dobivame: 1 + a n n n
1.8. Za sekoj realen broj x vaì
a) x = -x ; b) x x ; v) -x x .
Re{enie. a) Ako x = 0 , toga{ x = 0 = -x . Ako x > 0 , toga{ x = x i
-x = -(-x ) = x . Ako x < 0 , toga{ -x > 0 , pa imame -x = -x = x .
b) Ako x = 0 , toga{ x = 0 0 = x . Ako x > 0 , toga{ x = x x . Ako x < 0 ,
toga{ x = -x > 0 > x .
v) Ako x = 0 , toga{ x = 0 0 = -x . Ako x > 0 , toga{ x = x > 0 > -x . Ako
x < 0 , toga{ x = -x -x .
1.11. Za e > 0 neravenstvoto x -a < e e ekvivalentno so a - e < x < a + e .
29
I. Realni broevi
Dokaì!
Re{enie. Od zada~a 1.8. imame x -a x -a < e i -(x -a ) x -a < e . Od ovde
sleduva x = x + (-a + a ) = (x -a ) + a < e + a = a + e i, na ist na~in, a - e < x , {to tre-
ba{e da se dokaè. Obratno, neka a - e < x < a + e t.e. -e < x -a < e . Ako x -a 0 ,
imame: x -a = x -a < e , a ako x -a < 0 , toga{ od -e < x -a imame:
x -a = -(x -a ) < e .
1.10. Dokaì deka za sekoi x,y vaàt slednite osobini na apsolutna
vrednost:
a) x + y x + y ; b) x - y x - y ;
v) xy = x y ; g) xy = x , y 0 .
y
Re{enie. a) Bidej}i za sekoi x,y vaì x x , y y , -x x i -y y
imame x + y x + y i -(x + y ) x + y . Ako x + y 0 , toga{ imame
x + y = x + y x + y , a ako x + y < 0 , toga{ x + y = -(x + y ) x + y .
b) Imame: x = (x - y ) + y x - y + y i y = (y - x ) + x y - x + x od {to
sleduva x - y x - y i -( x - y ) x - y . Kako i vo dokazot pod a) zaklu~uvame
deka x - y x - y .
v) Mo`ni se slednite slu~ai:
- x 0, y 0 , toga{ i xy 0 pa imame xy = xy = x y ;
- x 0, y < 0 , toga{ i xy 0 pa imame xy = -xy = x (-y ) = x y ;
- x < 0, y 0 , toga{ i xy 0 pa imame xy = -xy = (-x )y = x y ;
- x < 0, y < 0 , toga{ i xy > 0 pa imame xy = xy = (-x )(-y ) = x y .
g) Bidej}i y i y1 se istovremeno pozitivni ili negativni i y1 = 1 , pa

y
sli~no kako vo dokazot pod v) zaklu~uvame deka xy = x .

y
30
1.2. Prirodni broevi

Definicija. Podmnoèstvo N od mnoèstvoto realni broevi R so slednite
svojstva:
1. 1 N
2. ako x N , toga{ x + 1 N
3. ako A N za koe vaì: 1 A i x A x + 1 A , toga{ A = N .

go vikame mnoèstvo prirodni broevi.
Elementite na N gi vikame prirodni broevi.
Zada~i:
1.11. Ako A = {2k : k N} i B = {2k - 1| k } , opredeli gi mnoèstvata:
a) \ A ; b) \ B ; v) A \ ; g) ( \ A) ( \ B ) .
Re{enie. a) \ A = B ; b) \ B = A ; v) A \ = ; g) ( \ A) ( \ B ) = .
1.12. Neka A = {x | x ,x 4} , B = {x | x = 3} i C = {x | x , 2 < x < 5} .
Opredeli gi mnoèstvata: a) (A \C ) \ B ; b) A \ (C \ B ) .
Re{enie. A = {1,2,3,4} , B = {3} i C = {3,4} .

a) (A \C ) \ B = {1,2} , b) A \ (C \ B ) = {1,2,3} .
1.13. Dokaì deka:

a) zbirot na dva parni broja e paren broj,
b) zbirot na dva neparni broja e paren broj,
v) zbirot na paren so neparen broj e neparen broj,
g) proizvodot na dva parni broja e paren broj,
d) proizvodot na dva neparni broja e neparen broj,
|) proizvodot na paren so neparen broj e paren broj.
Re{enie. a) Neka m i n se dva proizvolni parni broja. Postojat k1,k 2
takvi {to m = 2k1 i n = 2k 2 . Toga{ m + n = 2k1 + 2k 2 = 2(k1 + k 2 ) e paren broj,
bidej}i k1 + k 2 .
b) Neka m i n se dva proizvolni neparni broja. Postojat k1,k 2 takvi {to
31
I. Realni broevi
m = 2k1 - 1 i n = 2k 2 - 1 .
Toga{ m + n = 2k1 - 1 + 2k 2 - 1 = 2(k1 + k 2 - 1) e paren broj, bidej}i k1 + k 2 - 1 .
v) Neka m e proizvolen paren i n e proizvolen neparen broj. Postojat

k1,k 2 takvi {to m = 2k1 i n = 2k 2 - 1 . Toga{ m + n = 2k1 + 2k 2 - 1 = 2(k1 + k 2 ) - 1
e neparen broj, bidej}i k1 + k 2 .
g) Neka m i n se dva proizvolni parni broja. Postojat k1,k 2 takvi {to
m = 2k1 i n = 2k 2 . Toga{ m n = 2k1 2k 2 = 2(2k1 k 2 ) e paren broj, bidej}i 2k1 k 2 .
d) Neka m i n se dva proizvolni neparni broja. Postojat k1,k 2 takvi
{to m = 2k1 - 1 i n = 2k 2 - 1 .
Toga{ m n = (2k1 - 1)(2k 2 - 1) = 2(2k1k 2 - k1 - k 2 + 1) - 1 e neparen broj, bidej}i

2k1k 2 - k1 - k 2 + 1 .
|) Neka m e proizvolen paren i n e proizvolen neparen broj. Postojat

k1,k 2 takvi {to m = 2k1 i n = 2k 2 - 1 . Toga{ m n = 2k1 (2k 2 - 1) =
= 2(k1 (2k 2 - 1)) e paren broj, bidej}i k1 (2k 2 - 1) .
1.14. Ako zbirot na dva prirodni broja e neparen broj, toga{ nivniot
proizvod e paren broj. Dokaì!
Re{enie. Zbirot na dva prirodni broja e neparen samo ako edniot od niv e
paren, a drugiot neparen. (vidi ja zada~ata 1.13.). Toga{, povtorno od zada~ata
1.13. sleduva deka nivniot proizvod e paren broj.
1.15. Ako proizvodot na tri prirodni broevi e neparen broj, toga{ i nivniot
zbir e neparen broj.
Re{enie. Proizvodot na tri prirodni broevi e neparen samo vo slu~aj koga
trite broevi se neparni (vidi ja zada~ata 1.13.). Toga{, povtorno od zada~ata 1.13.
sleduva deka nivniot zbir e neparen broj.
1.16. Dokaì deka proizvodot na dva posledovatelni prirodni broevi e paren
broj.
Re{enie. Edniot od dva posledovatelni broja e paren, pa od zada~ata 1.13.
sleduva deka nivniot proizvod e paren broj.
1.17. Dokaì deka proizvodot na dva posledovatelni parni broevi e deliv so
8.
32
Re{enie. Neka m i n se dva posledovatelni parni broja. Postoi k

takov {to m = 2k i n = 2(k + 1) . Toga{ m n = 2k 2(k + 1) = 4k (k + 1) = 4 2k1 = 8k1 ,
k 1 , zaradi zada~ata 1.16.
1.18. Dokaì deka zbirot na tri posledovatelni prirodni broevi e sloèn

broj.
Re{enie. Od n + (n + 1) + (n + 2) = 3(n + 1) zaklu~uvame deka zbirot na tri po-
sledovatelni prirodni broja e deliv so 3. Osven toa, n + (n + 1) + (n + 2) > 3 od

{to sleduva deka toj e sloèn broj.
1.19. Dokaì deka broevite p, p + 5 i p + 9 se prosti ako i samo ako p = 2 .
Re{enie. Ako p = 2 , toga{ p + 5 = 7 i p + 9 = 11 , t.e. broevite p, p + 5 i
p + 9 se prosti. Neka p > 2 . Toga{ p mora da e neparen, bidej}i vo sprotivno bi
bil deliv so dva. Od zada~ata 1.13. sleduva deka broevite p + 5 i p + 9 se parni
broevi pogolemi od 2, odnosno se sloèni.
1.20. Dokaì deka broevite n i n + 1 se zaemno prosti.
Re{enie. Neka d = NZD(n,n + 1) . Bidej}i d n i d (n + 1) , postojat prirodni
broevi k1 i k 2 taka {to n = k1d i (n + 1) = k 2d . Toga{, 1 = (k 2 - k1)d . Od n + 1 > n
imame deka k 2 > k1 odnosno k 2 - k1 . Sleduva deka d 1 , odnosno d = 1 .
33
I. Realni broevi
1.3. Prebroivi i neprebroivi mnoèstva
1.21. Dokaì deka sekoe beskone~no mnoèstvo sodrì prebroivo

podmnoèstvo.
Re{enie. Mnoèstvoto X e prebroivo ako postoi biekcija f : X . Vo toj
slu~aj X moè da se zapi{e na sledniov na~in X = {x 1,x 2,...,x n ,...} .
Neka A e beskone~no mnoèstvo, i x 1 A . Toga{ postoi x 2 A \ {x 1} (vo
sprotivno bi dobile A = {x 1} {to e vo kontradikcija so beskone~nosta na A ).
Natamu, postoi x 3 A \{x 1,x 2 } (vo sprotivno bi dobile A = {x 1,x 2} {to pov-
torno e vo kontradikcija so beskone~nosta na A ). Prodolùvaj}i ja ovva postap-
ka na ist na~in dobivame mnoèstvo {x 1,x 2,...} koe e prebroivo.
1.22. Dokaì deka prebroiva unija od prebroivi mnoèstva e prebroivo

mnoèstvo.
Re{enie. Neka A1,A2,A3,... se prebroivo mnogu prebroivi mnoèstva. Toga{
za sekoj priroden broj k elementite od mnoèstvoto A moè da gi zapi{eme vo

k
oblik A = {a k 1,a k 2,a k 3,...} . Sega elementite na mnoèstvoto A moè da gi zapi-

k
{eme vo edna {ema:
34
[emata se formira taka {to vo i -tata redica se zapi{uvaat elementite na
mnoèstvoto Ai . Elementite od ovaa {ema moè da gi zapi{eme na sledniot
na~in:
a11,a12,a 21,a13,a 22,a 31,a14,a 23,...
t.e. prvo go zapi{uvame elementot a11 , potoa onie elementi ~ij zbir na indeksi e
3 , pa elementite ~ij zbir na indeksi e 4 itn. Na ovoj na~in sekoj element od

unijata e zapi{an i ako nekoj element e zapi{an pove}e pati negovoto prvo
pojavuvawe vo nizata go zadrùvame a ostanatite gi bri{eme.
Sekoe od mnoèstvata Ak e podmnoèstvo od unijata, pa spored toa unijata e
beskone~no mnoèstvo. Od toa {to elementite od unijata moè da gi zapi{eme
vo oblikot {x 1,x 2,...} sleduva deka unijata e prebroivo mnoèstvo.
1.23. Dokaì deka mnoèstvoto e prebroivo.
Re{enie. Go formirame mnoèstvoto An = {(n,k ) k } za sekoj priroden
broj n . ]e dokaème deka preslikuvaweto g n : An definirano so g n (n,k ) = k
e biekcija, od kade sleduva deka An e prebroivo mnoèstvo.
Preslikuvaweto g n e dobro definirano zatoa {to od (n,k ) = (n,l ) sleduva
k = l , pa g n (n,k ) = g n (n,l ) .
Neka g n (n,k ) = g n (n,l ) . Toga{ (n,k ) = (n,l ) , t.e. k = l , pa preslikuvaweto g n e
injekcija.
Neka m . Toga{ (n,m ) An i g n (n,m ) = m , pa preslikuvaweto g n e surjek-
cija.
Dokaàvme deka preslikuvaweto g n e biekcija.
]e dokaème deka An = .
n
35
I. Realni broevi
Za sekoj priroden broj n vaì An , pa i An . Ostanuva da se

n
dokaè deka An . Neka (n,m ) . Toga{ (n,m ) An An , pa

n n
An . Zna~i An = .
n n
Mnoèstvoto An e prebroiva unija od prebroivi mnoèstva, pa od zada~a

n
1.22. sleduva deka taa e prebroivo mnoèstvo, t.e. e prebroivo mnoèstvo.

1.24. Proizvod na dve prebroivi mnoèstva e prebroivo mnoèstvo. Dokaì!
Re{enie. Neka A1 i A2 se prebroivi mnoèstva. Treba da se dokaè deka
postoi biekcija f : A1 A2 . Od toa {to A1 i A2 se prebroivi mnoèstva
postojat biekcii f1 : A1 i f2 : A2 . Definirame preslikuvawe
j : A1 A2 so j (x,y ) = (f1 (x ), f2 (y )) .
Prvo da proverime dali preslikuvaweto j e dobro definirano.
Neka (x 1,y1) = (x 2,y 2 ) , kade (x 1,y1),(x 2,y 2 ) A1 A2 . Toga{ x 1 = x 2 i y1 = y 2 . Od
toa {to f1 i f2 se dobro definirani preslikuvawa sleduva
j (x 1,y1) = (f1 (x 1), f2 (y1)) = (f1 (x 2 ), f2 (y 2 )) = j (x 2,y 2 ) .
]e dokaème deka j e injekcija. Neka j (x 1,y1) = j (x 2,y 2 ) . Sleduva
(f1 (x 1), f2 (y1)) = (f1 (x 2 ), f2 (y 2 )) f1 (x 1) = f1 (x 2 ) i f2 (x 1) = f2 (x 2 ) .
Preslikuvawata f1 i f2 se injekcii, pa vaì
f1 (x 1) = f1 (x 2 ) x 1 = x 2
f2 (x 1) = f2 (x 2 ) x 1 = x 2
Zna~i j (x 1,y1) = j (x 2,y 2 ) pa sleduva (x 1,y1) = (x 2,y 2 ) , t.e. preslikuvaweto j e injek-
cija.
Ostanuva da dokaème deka preslikuvaweto j e i surjekcija. Neka
(x,y ) . Toga{ bidej}i f1 i f2 se surjekcii, postojat s A1 i t A2 takvi
{to f1 (s ) = x i f2 (t ) = y . Zna~i j (s,t ) = (f1 (s ), f2 (t )) = (x,y ) t.e. preslikuvaweto j e
surjekcija.
36
Dokaàvme deka preslikuvaweto j e biekcija.
Zna~i dobivme deka postoi biekcija j : A1 A2 . Vo zada~ata 1.23. do-
kaàvme deka e prebroivo, pa postoi biekcija h : . Kone~no,
baranata biekcija e f = h j : A1 A2 .
1.25. Dokaì deka slikata na prebroivo mnoèstvo pri proizvolno presliku-

vawe e kone~no ili prebroivo mnoèstvo.
Re{enie: Neka f : X Y e proizvolno preslikuvawe i neka mnoèstvoto X
e prebroivo. Za sekoj element y f (X ) fiksirame eden element x y f -1 ({y}) . De-
finirame preslikuvawe j : f (X ) X so j (y ) = x y . ]e dokaème deka j e dobro
definirano.
Neka y1,y 2 f (X ) i y1 = y 2 . Toga{ x y = x y , pa j e dobro definirano.
1 2
]e dokaème deka j e biekcija od f (X ) na j ( f (X )) . Jasno e deka j e sur-
jekcija. Ostanuva da se dokaè deka j e injekcija. Neka y1 y 2 . Toga{
f -1({y1}) f -1({y 2 }) = f -1({y1} {y 2 }) = f -1() = . Spored toa x y x y , odnosno

1 2
j(y1) j(y 2 ) , pa j e injekcija. Zna~i j e biekcija.
Spored toa, f (X ) e prebroivo ako i samo ako j ( f (X )) e prebroivo. Bidej}i
j (f (X )) X i X e prebroivo sleduva deka j ( f (X )) e kone~no ili prebroivo, pa i
f (X ) e kone~no ili prebroivo.
37
I. Realni broevi
1.4. Princip na matemati~ka indukcija (PMI)
Neka I (n ) e nekoe svojstvo na prirodnite broevi ili so nego se formulira nekoja
matemati~ka vistina koja zavisi od prirodnite broevi. Vistinitosta na takvi tvrdewa se

pokaùva so pomo[ na principot na matemati~ka indukcija.
Da go formulirame principot na matemati~ka indukcija:
1) Tvrdeweto I (n ) e to~no za n = p kade [to p e fiksen priroden broj.
2) Ako tvrdeweto I (n ) vaì za priroden broj n = k p , toga[ vaì i za

n = k +1 .
3) Zaklu~ok: Tvrdeweto I (n ) e vistinito za sekoj priroden broj n p .
Da zabeleìme deka za da vaì zaklu~okot 3) potrebno e da bidat ispolneti uslovite 1) i 2).
Zada~i:
So pomo{ na principot na matemati~ka indukcija dokaì deka slednive

tvrdewa se to~ni za sekoj n . ( zada~i 1.26.- 1.39.)
n (n + 1)
1.26. 1 + 2 + + n = .
2
1(1 + 1)
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no bidej}i 1 = .
2
2) Pretpostavuvame deka tvrdeweto e to~no za n = k 1 odnosno
k (k + 1)
1 + 2 ++ k = .
2
3) Toga{ za n = k + 1 dobivame
k (k + 1) (k + 1)(k + 2)
1 + 2 + + k + (k + 1) = + (k + 1) =
2 2
od kade spored principot na matemati~ka indukcija zaklu~uvame to~nost na
tvrdeweto za sekoj priroden broj n .
1.27. 1 + 3 + 5 + + (2n - 1) = n 2 .
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no bidej}i 1 = 12 .

1 + 3 + + (2k - 1) = k 2 .
38
1.4. Princip na matemati~ka indukcija
1 + 3 + + (2k - 1) + (2k + 1) = k 2 + 2k + 1 = (k + 1)2
od kade {to spored principot na matemati~ka indukcija zaklu~uvame to~nost na tvr-
deweto za sekoj priroden broj n .
n (n + 1)(2n + 1)
1.28. 12 + 22 + + n 2 = .
6
1(1 + 1)(2 + 1)
6
2) Pretpostavuvame deka tvrdeweto e to~no za n = k 1 t.e.
k (k + 1)(2k + 1)
12 + 22 + + k 2 = .
6
k (k + 1)(2k + 1) (k + 1)(k + 2)(2k + 3)
12 + 22 + + k 2 + (k + 1)2 = + (k + 1)2 =
6 6
od kade {to spored PMI zaklu~uvame deka tvrdeweto e to~no za sekoj priroden broj
n.
n (n + 1)(n + 2)
1.29. 1 2 + 2 3 + + n (n + 1) = .
3
1(1 + 1)(1 + 2)
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no bidej}i 1 2 = .
3
2) Pretpostavuvame deka tvrdeweto e to~no za n = k 1 t.e,
k (k + 1)(k + 2)
1 2 + 2 3 + + k (k + 1) = .
3
k (k + 1)(k + 2) (k + 1)(k + 2)(k + 3)
1 2 + + k (k + 1) + (k + 1)(k + 2) = + (k + 1)(k + 2) =
3 3
od kade spored principot na matemati~ka indukcija zaklu~uvame to~nost na tvrde-
weto za sekoj priroden broj n .
n (n + 1)(4n - 1)
1.30. 1 1 + 2 3 + 3 5 + + n (2n - 1) = .
6
1(1 + 1)(4 1 - 1)
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no bidej}i 1 1 = .
6
k (k + 1)(4k - 1)
1 1 + 2 3 + 3 5 + + k (2k - 1) = .
6
39
I. Realni broevi
1 1 + 2 3 + 3 5 + + k (2k - 1) + (k + 1)(2(k + 1) - 1) =
k (k + 1)(4k - 1) (k + 1)(k + 2)(4k + 3) (k + 1)((k + 1) + 1)(4(k + 1) - 1)

= + (k + 1)(2k + 1) = =
6 6 6
4n (n + 1)(n + 2)
1.31. 2 4 + 4 6 + 6 8 + + 2n (2n + 2) = .
3
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no bidej}i
4 1(1 + 1)(1 + 2)
2 1 (2 1 + 2) = .
3
4k (k + 1)(k + 2)
2 4 + 4 6 + + 2k (2k + 2) = .
3
4k (k + 1)(k + 2)
2 4 + 4 6 + + 2k (2k + 2) + (2k + 2)(2k + 4) = + (2k + 2)(2k + 4) =
3
4(k + 1)(k + 2)(k + 3)
=
3
n (n + 1)(n + 2)(n + 3)
1.32. 1 2 3 + 2 3 4 + + n (n + 1)(n + 2) = .
4
1(1 + 1)(1 + 2)(1 + 3)
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no bidej}i 1 2 3 = .
4
k (k + 1)(k + 2)(k + 3)
1 2 3 + 2 3 4 + + k (k + 1)(k + 2) = .
4
k (k +1)(k + 2)(k + 3)
1 2 3 ++ k (k +1)(k + 2) +(k +1)(k + 2)(k + 3) = + (k +1)(k + 2)(k + 3) =
4
(k + 1)(k + 2)(k + 3)(k + 4)
=
4
1.33. 1 + 1 + 1 + + 1 = n .
1 3 3 5 5 7 (2n - 1)(2n + 1) 2n + 1
40
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no bidej}i 1 = 1 .

1 3 2 1 + 1
2) Pretpostavuvame deka tvrdeweto e to~no za n = k 1 , odnosno
1 + 1 + 1 ++ 1 = k .
1 3 3 5 5 7 (2k - 1)(2k + 1) 2k + 1
1 + 1 + 1 ++ 1 + 1 = k + 1 =
1 3 3 5 5 7 (2k - 1)(2k + 1) (2k + 1)(2k + 3) 2k + 1 (2k + 1)(2k + 3)
= k +1
2(k + 1) + 1
n2 n (n + 1)
1.34. 1 + 2 + 3 + +
2 2 2
= .
1 3 3 5 5 7 (2n - 1)(2n + 1) 2(2n + 1)
1(1 + 1)
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no bidej}i 1 =
2
.
1 3 2(2 + 1)
12 + 22 + 32 + + k2 k (k + 1)
= .
1 3 3 5 5 7 (2k - 1)(2k + 1) 2(2k + 1)
12 + 22 + + k2 (k + 1)2 k(k + 1) (k + 1)2
+ = + =
1 3 3 5 (2k - 1)(2k + 1) (2k + 1)(2k + 3) 2(2k + 1) (2k + 1)(2k + 3)
(k + 1)(k + 2)
=
2(2k + 3)
od kade spored principot na matemati~ka indukcija zaklu~uvame to~nost na tvrde-

weto za sekoj priroden broj n .
1.35. 11 + 22 + 33 + nn = 3 - 2n +n3 .
3 3 3 3 4 4 3
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no bidej}i 1 = 3 - 2 + 3 .

3 4 4 3
1 + 2 + 3 + k = 3 - 2k + 3 .
31 32 33 3k 4 4 3k
1 + 2 + 3 + k + k + 1 = 3 - 2k + 3 + k + 1 = 3 - 2(k + 1) + 3
31 32 33 3k 3k +1 4 4 3k 3k +1 4 4 3k +1
41
I. Realni broevi
od kade spored principot na matemati~ka indukcija zaklu~uvame to~nost na tvrdewe-

to za sekoj priroden broj n .
n 2 (n + 1)2
1.36. 13 + 23 + + n 3 = .
4
12 (1 + 1)2
4
k 2 (k + 1)2
13 + 23 + + k 3 = .
4
k 2 (k + 1)2 (k + 1)2 (k + 2)2
13 + 23 + + k 3 + (k + 1)3 = + (k + 1)3 =
4 4
n (n + 1)(2n + 1)(3n 2 + 3n - 1)
1.37. 14 + 24 + + n 4 = .
30
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no.
k (k + 1)(2k + 1)(3k 2 + 3k - 1)
14 + 24 + + k 4 = .
30
k (k + 1)(2k + 1)(3k 2 + 3k - 1)
14 + 24 + + k 4 + (k + 1)4 = + (k + 1)4 =
30
(k + 1)(k + 2)(2k + 3)(3(k + 1)2 + 3(k + 1) - 1)
=
30
n 2 (n + 1)2 (2n 2 + 2n - 1)
1.38. 15 + 25 + + n 5 = .
12
12 (1 + 1)2 (2 + 2 - 1)
12
k 2 (k + 1)2 (2k 2 + 2k - 1)
15 + 25 + + k 5 = .
12
42
k 2 (k + 1)2 (2k 2 + 2k - 1)
15 + 25 + + k 5 + (k + 1)5 = + (k + 1)5 =
12
(k + 1)2 (k + 2)2 (2(k + 1)2 + 2(k + 1) - 1)
=
12

( )( )
1.39. 1 - 1 1 - 1 1 - 1 2 = n + 2 .
4 9 (n + 1) 2n + 2
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no bidej}i 1 - 1 = 1 + 2 .

4 2+2

(1- 14)(1 - 19)1- (k +1 1) = 2kk++22 .
2
2
(1- 14)(1 - 19)1- (k +1 1) 1- (k +1 2) = 2kk++22 1- (k +1 2) = (2(kk++22)()k-+12) =

2 2 2
(k + 3)(k + 1)
= = k +3
(2k + 2)(k + 2) 2k + 4
So pomo{ na matemati~ka indukcija dokaì gi identitetite (1.40.-1.43.):
1.40. x + x 2 + x 3 + + x n = x x - 1 , x \ {1} .
n
x -1
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no bidej}i x = x x - 1 .

1
x -1
x + x 2 + x 3 + + x k = x x -1 .
k
x -1
x + x 2 + x 3 + + x k + x k +1 = x x - 1 + x k +1 = x x - 1 .
k k +1
x -1 x -1
Spored principot na matemati~ka indukcija zaklu~uvame to~nost na tvrdeweto za
sekoj priroden broj n .
1.41. x1 + 12 + 13 + + x1n = nx - 1 , x \ {0,1} .

n
x x x (x - 1)
43
I. Realni broevi
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no bidej}i x1 = x - 1 .

1
x (x - 1)
1 1 1 1 x k -1
x + x 2 + x 3 + + x k = x k (x - 1) .
1 1 1 1 1 x k -1 1 x k +1 - 1
x + x 2 + x 3 + + x k + x k +1 = x k (x - 1) + x k +1 = x k +1 (x - 1) .
Spored principot na matemati~ka indukcija zaklu~uvame to~nost na tvrdeweto

za sekoj priroden broj n .
1 + 2 + 22 + + 2n = 1 + 2n +1 , x \ {-1,1} .
1.42. 1 + x 1+x 2 1+ x 4 n x -1 1- x 2n +1
1+ x2
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no bidej}i
1 + 2 = x 2 + 2x + 3 = -(x - 1)(x 2 + 2x + 3) =
1 + x 1 + x 2 (1 + x )(1 + x 2 ) (1 - x )(1 + x )(1 + x 2 )
-(1 + x )(1 + x 2) + 4
= 1 + 2
2
=
(1 - x )(1 + x )(1 + x 2 ) x - 1 1 - x 22
1 2 22 2k 1 2k +1
1 + x + 1 + x 2 + 1 + x 4 + + 1 + x 2k = x -1 + 1- x 2k +1 .
1 2 22 2k 2k +1 1 2k +1 2k +1
1 + x + 1 + x 2 + 1 + x 4 ++ 1 + x 2k + 1 + x 2k +1 = x -1 + 1- x 2k +1 + 1 + x 2k +1 =
1 +
=x- 2k +1 + 2k +1 1 + 2k +2 .
=x-
1
(
(1-x ) 1 + x
2k +1 2
)
k +1 1 1- x 2k +2

1.43. So matemati~ka indukcija dokaì deka neravenstvoto (n + 2)! > 3n e to~no
Re{enie. 1) Za n = 1 tvrdeweto e to~no bidej}i (1 + 2)! > 31 .
2) Pretpostavuvame deka tvrdeweto e to~no za n = k 1 , odnosno (k + 2)! > 3k .
44
((k + 1) + 2)! = (k + 3)! = (k + 3)(k + 2)! > (k + 3)3k = k 3k + 3 3k > 3k +1 .

1.44. Dokaì ja Binomnata formula
n
n
(a +b)n = k a n-kbk, a,b , n . (*)
k =0
n
Re{enie. Binomniot koeficient k , n , k 0 , 0 k n , se definira so

n n!
k = ,
k !(n - k )!
i po definicija se smeta 0! = 1 .
So proverka se dokaùva deka za binomnite koeficienti vaì slednata relacija
n n n + 1

k + k + 1 = k + 1 , n , k 0 , 0 k n -1 .
1) Za n = 1 formulata (*) e to~na:

1 1
(a +b)1 = 0a1-0b 0 + 1a1-1b1 = a +b .

2) Pretpostavuvame to~nost na formulata za n = m 1 , t.e.

m m
(a +b)m = k am-kbk .
k =0
3) Toga{ za n = m + 1 dobivame (a +b)m +1 = (a +b)m (a +b) =
m m m m m m
= k am-kbk (a +b) = k am-k +1bk + k am-kbk +1 =
k =0 k =0 k =0
m m m m
= 0 am +1 +

k
+

k =1
k - 1
m
()
am-k +1bk + m bm +1 =
m m + 1 m +1m + 1
= am +1 + k am-k +1bk +bm +1 = k am +1-kbk .

k =1
k =0
Spored principot na matemati~ka indukcija zaklu~uvame to~nost na formulata (*)
Dokaì gi slednite neravenstva: (zada~a 1.45. - 1.47.)

1.45. (1 + x1)(1 + x2 )(1 + xn ) 1 + x1 + x2 + + xn, x k > -1 , k = 1,2,n i site xk se so
ist znak. (Obop{teno Bernulievo neravenstvo).
45
I. Realni broevi
Re{enie. 1) Za n = 1 imame (1 + x1) 1 + x1 .

2)Pretpostavuvame to~nost na neravenstvoto za n = k , t.e.
(1 + x1)(1 + x 2)(1 + x k ) 1 + x1 + x 2 + + x k , xk > -1 , k = 1,2,n .
3) Za n = k + 1 i xk +1 > -1 , bidej}i xix j > 0 , imame
(1 + x1)(1 + x 2 )(1 + xk +1) (1 + x1 + x 2 + + xk )(1 + xk +1) =
= 1 + x1 + x2 + + xk + xk +1 + (1 + x1 + x2 + + xk )xk +1
1 + x1 + x2 + + xk + xk +1 .
( )
n
1.46. n ! < n + 1 , n > 1 .
2
( )
2
Re{enie. 1) Za n = 2 imame 2! < 2 + 1 2 < 9 , {to e to~no.
2 4
2) Pretpostavuvame to~nost na neravenstvoto za n = k .
3) Za n = k + 1 imame
( )
k +1
(k + 1)! = (k + 1)k ! < (k + 1) ( ) (
k + 1 k = 2 k + 2 k +1
2 ) 1
k +1 2 ( 2 )
k + 2 k +1 1 = (k + 1) + 1
2 2
.
2
(
1+ 1
k +1 )
Pritoa, go iskoristivme Bernulievoto neravenstvo:
(1 + k +1 1)
k +1
1 + (k + 1) 1 = 2 .
k +1
Spored principot na matemati~ka indukcija zaklu~uvame to~nost na neravenstvoto
1.47. 1 + 1 + + 1 > 13 , n > 1 .

n +1 n + 2 2n 24
Re{enie. 1) Za n = 2 imame 7 > 13 , {to e to~no.

12 24
2) Pretpostavuvame to~nost na neravenstvoto za n = k .
3) Za n = k + 1 imame
1 + 1 ++ 1 = 1 + 1 ++ 1 + 1 - 1 >
n +1 n + 2 2n k + 2 k + 3 2k + 2 k + 1 k + 1
> 13 + 1 + 1 - 1 = 13 + 1 > 13 .
24 2k + 1 2k + 2 k + 1 24 2(2k + 1)(k + 1) 24
Spored principot na matemati~ka indukcija zaklu~uvame to~nost na neravenstvoto

46
1.5. Neravenstva vo
1.5. Neravenstva vo
1.48. Dokaì deka za sekoi a,b,c vaì a 2 + b2 - a 2 + c2 b -c .
Re{enie: a 2 + b2 - a 2 + c2 ( a 2 + b2 + a 2 + c2 ) =
= a 2 + b2 - (a 2 + c2) = b2 -c2 = b -c b + c b -c (b + c ) . Zna~i,
a 2 + b2 - a 2 + c2 b -c
b +c (1)
a 2 + b2 + a 2 + c2
Od druga strana,
a 2 + b2 + a 2 + c2 b2 + c2 = b + c . (2)
b +c
Od (1) i (2) sleduva: a 2 + b2 - a 2 + c2 b -c = b -c .
b +c
1.49. Neka a1,a2,,an i b1,b2,,bn se proizvolno izbrani realni broevi. Dokaì
(a b ) a b .
n 2 n n
deka k k
2
k
2
k Pritoa ravenstvo vaì ako i samo ako lak = mbk ,
k =1 k =1 k =1
1 k n , kade {to l, m se takvi {to l + m 0 .
Re{enie. ]e dokaème deka, ako a1,a2,,an i b1, b2,, bn se realni broevi

n n n
takvi {to a
k =1
2
k =1 i b
k =1
2
k = 1 , toga{ a b
k =1
k k 1.
n n
Navistina, neka a1, a 2,, an i b1, b2,, bn se takvi {to a
k =1
2
k =1 i b
k =1
2
k =1 .
Toga{,
n n n n
ak bk ak bk = ak bk 21 (ak +bk ) = 2 2
k =1 k =1 k =1 k =1
n n
= 21 ak2 + 21 bk2 = 21 1 + 21 1 = 1 .
k =1 k =1
Neka, sega, a1,a2,,an i b1,b2,,bn se proizvolno izbrani realni broevi. Definira-
47
I. Realni broevi
n n
ak bk
me ak = n
, bk = n
, 1 k n . Toga{, a 2
k =1 i b 2
k = 1 , pa zaradi
ak2
k =1
bk2
k =1
k =1 k =1
n n
ak bk
prviot del od dokazot imame deka a b k k 1 , t.e. n n 1 , t.e.
k =1 k =1
a b
k =1
2
k
k =1
2
k
2
n n n
n n n
a b
k =1
k k a b
k =1
2
k
k =1
2
k . Ottuka sleduva akbk ak2 bk2 .
k =1 k =1 k =1
S lu~ajot na ravenstvo se ostava na ~itatelot.

1.50. Dokaì deka za n pozitivni realni broevi a1,a2,,an takvi {to
n n
a
k =1
k 1 , vaì a1 n
k =1
k
2
.
n
Re{enie. Neka a1,a2,,an + \ {0} i a k 1 . Ako za a k = ak , bk = 1 , go
k =1
ak
2
n n n
primenime neravenstvoto ak bk ak2 bk2 , od zada~ata 1.49. dobivame
k =1 k =1 k =1
2 2
n n
( )
n n 2 n n n n
ak 1 ( ak )2 1 1 ak a1k n 2 ak ak .
1
k =1 ak k =1 k =1
ak k =1 k =1 k =1 k =1 k =1
n n
Od poslednoto i od uslovot a k 1 , dobivame n 2 a1k , {to treba{e da se
k =1 k =1
dokaè.
1.51. (neravenstvo me|u aritmeti~kata i geometriskata sredina)
Dokaì deka za n proizvolni pozitivni realni broevi a1,a2,,an vaì
1 n n
n ak n ak . (*)
k =1 k =1
Pritoa, ravenstvo vaì ako i samo ako a1 = a2 = = an .
Re{enie. Bez da se ograni~ime od op{tosta, moème da smetame deka

n
1
a1 a2 an , a1 < an . Neka An = n ak . Lesno se proveruva deka:
k =1
(1) a1 < An < an i (2) An (a1 + an - An ) -a1an = (a1 - An )(An -an ) > 0 .
Neravenstvoto (*) }e go dokaème so principot na matemati~ka indukcija po n .
48
1.5. Neravenstva vo
( a1 - a2 )2
Za n = 2 imame a1 + a2 - a1a2 = 0.
2 2
Neka (*) vaì za bilo koi (n - 1) pozitivni broevi. ]e dokaème deka vaì i
za n pozitivni realni broevi.
Ako go primenime (*) na broevite a1 + an - An,a2,,an -1 , dobivame
a1 + an - An + a2 + + an -1 n -1 (a + a - A )a a a =
n n n -1
n -1 1 2 3
a1an + (a1 - An )(An - an )

= n -1 a2a3 an -1 =
An
(a1 - An )(An - an )
= n -1 a1a2 an -1an + a2a3 an -1 n -1 a1a2 an -1an .
An An An
Dokaàvme:
nAn - An n -1
a1a2 an -1an (n - 1)An n -1 a1a2 an -1an
n -1 An n -1 n -1
An
1 1 n-1+1 1
AnAnn-1 (a1a2 an-1an )n-1 An n-1 (a1a2 an -1an )n -1 Ann a1a2 an-1an ,
t.e. An n a1a2 an -1an , {to treba{e da se dokaè.
Slu~ajot na ravenstvo se ostava na ~itatelot.

1.52. (neravenstvo me|u harmoniskata i geometriskata sredina)
Dokaì deka za bilo koi n pozitivni realni broevi a1,a2,,an vaì
n
n
n n
a k .
a1k
k =1
k =1
Re{enie. Stavaj}i ak = a1k , 1 k n i primenuvaj}i ja zada~ata 1.51. dobiva-
me
1 n 1 n 1
( )
n n
1
n ak n ak n ak n ak
k =1 k =1 k =1 k =1
n n n
n1 a1k 1 1 n ak n n ak .
n n
1 1
a1
n
a n ak
k =1 k =1 k =1
n k k
k =1 k =1 k =1
1.53. a 1,a 2,... ,an ,b 1,b2,...,bn
49
I. Realni broevi
n n n
b2
ai = bi = 1 . aii 1 .
i =1 i =1 i =1
2
: I na~in: (bi - a i ) 0 bi 2 2bia i - a i 2 ,
bi 2
i = 1,2,...,n . 2bi - a i . n
ai
n n n
b2
a
i
i =1 i
2bi - a i = 2 1 - 1 = 1 .
i =1 i =1
II na~in: . n = 1
b12
a1 = b1 = 1 , = 1 .
a1
a1,a 2,...,a n ,b1,b2,...,bn a1 + a 2 + ... + a n = b1 + b2 + ... + bn = 1 .
n + 1 . a n = a n + a n +1 bn = bn + bn +1 .
a1 + a 2 + ... + a n -1 + a n = b1 + b2 + ... + bn -1 + bn = 1
, ..
b12 b2 2 b 2
+ + ... + n 1 .
a1 a 2 an
b12 b2 2 b 2
A = + + ... + n -1 .
a1 a 2 a n -1
a b 2 a b 2
2 + n +1 n + n n +1
b +b 2
bn 2 bn +12 an + an +1 bn 2 bn +12 n
an an +1 n +1
A+ + = A+ + = A+
an 2 an +12 an + an +1 an 2 an +12 an + an +1
a n +1bn 2 a nbn +12

bn 2 + 2 + bn +12
an a n +1 b 2 + 2bn 2bn +12 + bn +12 (b + bn +1)2
A+ = A+ n = A+ n =
a n + a n +1 a n + a n +1 a n + a n +1
b 2 b 2 b 2
= 1 + 2 + ... + n 1
a1 a 2 a n
n + 1 , n .
1.54. Dokaì deka, ako x y > 0 i x 5 + y 5 = x - y , toga{ x 4 + y 4 < 1 .
50
1.5. Neravenstva vo
Re{enie. Ako x = y , toga{ od x 5 + y 5 = x - y = 0 dobivame x = y = 0 , pa
neravenstvoto vaì. Neka x > y > 0 . Toga{ 0 < x 5 - y 5 < x 5 + y 5 = x - y . Zna~i
x 5 - y 5 < x - y . Od x 5 - y 5 = (x - y )(x 4 + x 3y + x 2y 2 + xy 3 + y 4 ) < x - y i x y i
x -y > 0 dobivame x 4 + x 3y + x 2y 2 + xy 3 + y 4 < 1 .
Zna~i
1 > x 4 + x 3y + x 2y 2 + xy 3 + y 4 > x 4 + y 4 .
1.55. Dokaì deka za pozitivnite realni broevi a,b i c vaì neravenstvoto
(b 4+ac + 1)(c 4+ba + 1)(a 4+c b + 1) > 25 .

Re{enie. Dvete strani na neravenstvoto }e gi pomnoìme so
(a + b)(b + c)(c + a ) (pritoa zaradi (a + b)(b + c)(c + a) > 0 znakot na neravenstvo
nema da se smeni), a potoa so sreduvawe na dobieniot izraz go dobivame slednovo

neravenstvo ekvivalentno so dadenoto:
a 3 + b 3 + c 3 -a 2b -ab 2 -a 2c -ac 2 -b 2c -bc 2 + 7abc > 0 . (1)
Da pretpostavime prvo deka a = b . Toga{ neravenstvoto (1) go dobiva obli-
kot c(c 2 - 2ac + 5a 2 ) > 0 , odnosno c ((c -a)2 + 4a 2 ) > 0 . Poslednoto neravenstvo e
to~no za sekoi a,c > 0 . Po analogija se dokaùvaat i slu~aite a = c i b = c .
Zatoa da pretpostavime deka a < b < c (ne se gubi od op{tosta bidej}i a,b,c se
ramnopravni vo po~etnoto neravenstvo). Toga{ neravenstvoto (1) e ekvivalentno

so
(a 3 - a 2b - a 2c + abc) + (b 3 - b 2a - b 2c + abc) + (c 3 - c 2a - c 2b + abc) + 4abc > 0 ,
odnosno so
a(a -b)(a -c) + b(b -a )(b -c) + c(c -a)(c -b) + 4abc > 0 . (2)
Zaradi pretpostavkata a < b < c imame a(a -b)(a -c) > 0 i b(b -a) < c(c -a) .
Ako poslednoto neravenstvo go pomnoìme so b -c , koj e negativen broj,
dobivame
51
I. Realni broevi
b(b -a )(b -c) > c(c -a)(b -c) = -c(c -a)(c -b) ,
odnosno b(b -a )(b -c) + c(c -a )(c - b) > 0 . Zaradi poslednoto i a(a -b)(a -c) > 0 i
4abc > 0 sleduva to~nosta na (2). Bidej}i (2) e ekvivalentno neravenstvo na po-
~etnoto, dobivame to~nost na tvrdeweto od zada~ata.
1.56. Dokaì go neravenstvoto 4a + 1 + 4b + 1 + 4c + 1 < 5 , ako 4a + 1 , 4b + 1
i 4c + 1 se nenegativni realni broevi i a + b + c = 1
Re{enie. Od a + b + c = 1 sleduva deka barem eden od broevite a, b , c e
pozitiven (vo sprotivno, ako a 0,b 0, c 0 bi sleduvalo deka a + b + c 0 {to e
vo sprotivnost so pretpostavkata a + b + c = 1 ). Ne se gubi od op{tosta ako
pretpostavime deka a > 0 . Toga{ imame 1 + 4a < 1 + 4a + 4a 2 = (1 + 2a )2 , odnosno
1 + 4a <|1 + 2a |= 1 + 2a (zaradi a > 0 ). Na sli~en na~in od 1 + 4b 1 + 4b + 4b 2 i
1 + 4c 1 + 4c + 4c 2 sleduva 1 + 4b |1 + 2b | i 1 + 4c |1 + 2c | . Od pretpostavkata
deka 1 + 4b 0 i 1 + 4c 0 dobivame deka b - 1 i c - 1 . Koristej}i gi tie nera-

4 4
venstva dobivame 1 + 2b 1 - 2 1 = 1 - 1 = 1 > 0 i 1 + 2c = 1 > 0 , od kade sleduva deka

4 2 2 2
1 + 4a < 1 + 2a , 1 + 4b 1 + 2b i 1 + 4c 1 + 2c .
Kone~no imame,
1 + 4a + 1 + 4b + 1 + 4c < 1 + 2a + 1 + 2b + 1 + 2c = 2(a + b + c) + 3 = 2 1 + 3 = 5 .
1.57. Neka x 1,x 2,...,x n ,y1,y 2,...,y n se realni broevi takvi {to x 1 x 2 ... x n
y 1 y 2 ... y n .
Dokaì deka
x 1y1 + x 2y 2 + ... + x ny n 1 (x 1 + x 2 + ... + x n )(y1 + y 2 + ... + y n ) . (1)

n
Re{enie. (1) n ,
od (1) (1)
52
1.5. Neravenstva vo
(n - 1)x 1y 1 + (n - 1)x 2y 2 + ... + (n - 1)x ny n - x 1y 2 - x 1y 3 - ... - x 1y n -

-x 2y1 - x 2y 3 - ... - x 2y n - ... - x ny1 - x ny 2 - ... - x ny n-1 0
,
x 1(y1 - y 2 ) + x 1(y1 - y 3 ) + ... + x 1(y1 - y n ) + x 2(y 2 - y1) + x 2(y 2 - y 3 ) + ... + x 2(y 2 - y n ) + ... +
+x n-1(y n-1 - y1) + x n -1(y n -1 - y 2 ) + ... + x n -1(y n -1 - y n -2 ) + x n -1(y n -1 - y n ) +
+x n (y n - y1 ) + x n (y n - y 2 ) + ... + x n (y n - y n -1) 0

(y 2 - y1)(x 2 - x 1) + (y 3 - y 1)(x 3 - x 1) + (y 3 - y 2 )(x 3 - x 2 ) + ... + (y n - y n -1)(x n - x n -1) 0 (2)
, od (2)
(y i - y j )(x i - x j ) i > j i, j = 1,2,...,n . (2)
x 1 x 2 ... x n y 1 y 2 ... y n . Zaradi ekvivalentnosta na (1) i (2) sleduva
deka i (1) e to~no.
1.58. Neka a,b,c se strani vo triagolnik a a, b, g soodvetnite agli (izrazeni
aa + bb + c g p
vo radijani). Dokaì deka p < .
3 a +b +c 2
. I na~in: a, b, g
a, b, c .
, .. a b
a b , a - b a - b
(a -b)(a -b) 0 . (b -c)(b - g) 0 (c -a)(g -a) 0 .
(a -b)(a - b) + (b -c)(b - g) + (c -a)(g -a) 0 . (*)
a(a - b - g + a) + b(-a + b + b - g) + c(-b + g + g -a) 0 , ..
a(2a - b - g) + b(-a + 2b - g) + c(-a - b + 2g) 0 .
a + b + g = p
a(3a -p) + b(3b -p) + c(3g -p) 0 ,
aa + bb + c g
3(aa + bb + c g) -p(a + b + c) 0 p .
3 a +b +c
53
I. Realni broevi
a = b = c .
aa + b b + c g p
< .
a +b +c 2
(b + c -a)a + (c + a -b)b + (a + b -c)g > 0 .
a(-a + b + g) + b(a - b + g) + c(a + b - g) > 0 .
a +b+g =p a(-2a + p) + b(-2b + p) + c(-2g + p) > 0 , ..
aa + b b + c g p
-2(aa + bb + c g) + p(a + b + c) > 0 < .
a +b +c 2
II na~in: a b c ( ).
a b g .
ja zada~a 1.57. n = 3 i broevite a,b,c,a, b, g i imaj}i
predvid deka a + b + g = p ,
aa + bb + c g 1 (a + b + c)(a + b + g) = 1 (a + b + c)p
3 3
aa + bb + c g p
.
a +b +c 3
.
, ,
a + b + c > 2a , a + b + c > 2b a + b + c > 2c .
a <1 , b <1 c < 1 .

a +b +c 2 a +b +c 2 a +b +c 2
aa + bb + c g
= a a+ b b+ c g < 1 a + 1 b + 1 g = 1 (a + b + g) = p .
a +b +c a +b +c a +b +c a +b +c 2 2 2 2 2
54
1.6. Supremum i infimum
m
1.59. Dokaì deka mnoèstvoto od site broevi od oblik n , m,n ,
0 < m < n , nema najmal i najgolem element. Najdi infimum i supremum na toa
mnoèstvo.
p
Re{enie. Neka M = m {
n | m,n , 0 < m < n } i neka q e najgolem element vo
p
M . Od q M imame deka p,q i p < q . Toga{ i p + 1 < q + 1 , {to zna~i deka
p +1 p p +1 p
M . Zaradi maksimalnosta na q vo M , imame {to e
q +1 q +1 q
ekvivalentno so pq + q pq + p t.e. q p . Kontradikcija. Zna~i, ne postoi
najgolem element vo M .
Neka sega rs e najmal element vo M . Toga{, od r < s < s + 1 , imame r M .

s +1
Isto taka, r <r {to e vo kontradikcija so minimalnosta na rs .

s +1 s
Zaklu~uvame deka ne postoi najmal element vo M .

Tvrdime deka sup M = 1 . Navistina, 1 e majorant za M , bidej}i
m < 1, " m M
n n . Ostana da dokaème deka 1 e najmal majorant. Da go
pretpostavime sprotivnoto: deka postoi realen broj a <1 taka {to
0<m m
n a , " n M . Toga{, postoi r , taka {to 1 > r > a ([1],teorema 3,
str.26). Neka r = m
n0 , m0 , n0 . Od a > 0 , sleduva r > 0 t.e. m0, n0 . Od
0
r =m
n0 < 1 , sleduva
0
m0 < n0 . Dokaàvme deka r M , a toa e vo kontradikcija so
pretpostavkata za a . Zna~i, 1 e najmal majorant za M , t.e. sup M = 1 .
55
I. Realni broevi
Sli~no kako vo prviot del od dokazot, }e dokaème deka inf M = 0 . Jasno e

deka 0 e minorant za M . Neka pretpostavime deka postoi minorant za M
pogolem od 0 , neka e toa b . Toga{, postoi r , taka {to b > r > 0 . Neka
r =m
n0 , m0 ,n0 . Od r > 0 , sleduva
0
m0, n0 . Bidej}i b e minorant za M ,
imame r =m
n0 < b < 1 , pa sleduva m < n . Dokaàvme deka r M , a toa e vo
0
0 0
kontradikcija so pretpostavkata za b . Zna~i, 0 e najgolem minorant za M , t.e.

inf M = 0 .
1.60. Neka A,B se ograni~eni podmnoèstva od i A + B = a +b |a Ab {

, B . }
Dokaì deka:
a) sup(A + B) = sup A + sup B
b) inf(A + B) = inf A + inf B .
Re{enie. a) Neka u = sup A i v = sup B . Toga{, u + v e majorant na A + B ,
bidej}i a + b u + v , za sekoi a A i b B . ]e dokaème deka u + v e najmal
majorant. Ako z e majorant za A + B takov {to z < u + v , t.e. vaì z - u < v ,
toga{, bidej}i v = sup B , postoi b B takov {to z - u < b v , t.e z -b < u . Od
u = sup A , sleduva deka postoi a A takov {to z -b < a u . Zna~i, z < a +b za
nekoi a A i b B , t.e. z ne e majorant na A + B .
Dobivme: sup(A + B) = u + v = sup A + sup B .
b) Neka s = inf A i t = inf B . Toga{, s + t e minorant na A + B , bidej}i
s + t a + b , za sekoi a A i b B . ]e dokaème deka s + t e najgolem minorant.
Neka z e minorant za A + B pogolem od s + t , t.e. vaì z - s > t . Bidej}i
t = inf B , postoi b B takov {to z - s > b t , t.e z -b > s . Od s = inf A , sleduva
deka postoi a A takov {to z -b > a s . Zna~i, z > a +b za nekoi a A i
b B , t.e. z ne e minorant na A + B . Dobivme: inf(A + B) = s + t = inf A + inf B .
56
1.61. Neka A,B se ograni~eni podmnoèstva od + i A B = {a b | a B,a B} .
Dokaì deka:
a) sup(A B) = sup A sup B ;
b) inf(A B) = inf A inf B .
Re{enie. a) Neka u = sup A i v = sup B . Ako u = 0 (ili v = 0 ), toga{ A = {0}
(ili B = {0} ), pa tvrdeweto e trivijalno. Zatoa }e pretpostavime deka uv > 0 .
Toga{, uv e majorant na A B , bidej}i ab uv , za sekoi a A i b B . ]e
dokaème deka uv e najmal majorant. Neka z e takov {to z < uv , t.e. vaì
z
u < v (da se potsetime deka u > 0 ). Bidej}i v = sup B , postoi b B takov {to
z z
u < b v , t.e b < u . Od u = sup A , sleduva deka postoi a A takov {to
z < a u . Zna~i, z < a b za nekoi a A i b B , t.e. z ne e majorant na A B .

b
Dobivme: sup(A B) = u v = sup A sup B .
b) Neka s = inf A i t = inf B . Toga{, st e minorant za A B , bidej}i st ab , za
sekoi a A i b B . ]e dokaème deka st e najgolem minorant. Ako s = 0 i t = 0 ,
toga{ za sekoe z > 0 , postoi a A i b B taka {to z > a 0 i z > b 0 , t.e
z > a b 0 . Zna~i, vo toj slu~aj, inf (A B) = 0 , i ravenstvoto e dokaàno. Zatoa, }e
pretpostavime deka, na primer, s > 0 . Neka pretpostavime deka postoi z +
minorant za A B takov {to z > st , t.e zs > t . Od t = inf B , sleduva deka postoi
b B takov {to zs > b t , t.e. z > s . Od s = inf A , sleduva deka postoi a A

b
takov {to z > a s . Zna~i, z > a b za nekoi a A i b B , t.e. z ne e minorant

b
na A B . Dobivme deka st e najgolem minorant za A B , t.e. go dokaàvme
ravenstvoto: inf(A B) = st = inf A inf B .
1.62. Neka A e ograni~eno podmnoèstvo od i neka c > 0 . Dokaì deka za
mnoèstvoto cA = {cx | x A} vaì:
57
I. Realni broevi
a) sup(cA) = c sup A ;
b) inf(cA) = c inf A .
Re{enie. a) Neka u = sup A . Toga{ , cu e majorant za cA , bidej}i cx cu , za
sekoj x A . ]e dokaème deka cu e najmal majorant. Neka z e takov {to
z < cu , t.e. vaì cz < u . Zaradi u = sup A , postoi x A takov {to cz < x u .
Zna~i, z < cx za nekoj x A t.e. z ne e majorant za cA . Dobivme:
sup(cA) = cu = c sup A .
b) Neka s = inf A . Toga{, bidej}i cs cx , za sekoj x A , sleduva deka cs e
minorant za cA . ]e dokaème deka cs e najgolem minorant. Neka z R+ e
minorant za cA takov {to z > cs , t.e cz > s . Od s = inf A , sleduva deka postoi
x A takov {to cz > x s . Zna~i, z > cx za nekoj x A , t.e. z ne e minorant za
cA . Dobivme deka cs e najgolem minorant za cA , t.e. go dokaàvme ravenstvoto:
inf(cA) = cs = c inf A .
1.63. Ako A e ograni~eno od gore mnoèstvo pozitivni realni broevi,
dokaì deka sup An = (sup A)n , kade {to An = {an |a A} .
Re{enie. Neka u = sup A . Toga{ , un e majorant za An , bidej}i a n un , za
sekoj a A . ]e dokaème deka un e najmal majorant. Neka z + e majorant za
An takov {to z < un , t.e. vaì n z < u . Zaradi u = sup A , postoi a A takov
{to nz < a u . Zna~i, z < a n za nekoj a A t.e. z ne e majorant za An .
Dobivme: sup An = un = (sup A)n .
1.64. Neka A e podmnoèstvo od + \ {0} . Go definirame mnoèstvoto
{ }
A-1 = x1 | x A . Dokaì deka ako mnoèstvata A i A-1 se ograni~eni, toga{
vaì:
58
a) sup(A-1) = 1 ;
inf A
b) inf(A-1) = 1 .
sup A
Re{enie. a) Neka u = inf A . Ja otfrlame mo`nosta u = 0 . Vo sprotivno, ako
u = 0 , toga{ A-1 ne e ograni~eno. Navistina, neka M e proizvolen pozitiven
realen broj. Toga{ 1 >0 i zaradi inf A = 0 , postoi x A takov {to

M
1 > x > 0 . Sleduva postoi 1 A-1 takov {to 1 > M . Zna~i, u > 0 .
M x x
1 -1
]e dokaème deka u = sup(A ) . Od u = inf A imame deka za sekoj x A ,
1 1 1 1
x u , t.e. x u , pa sleduva u e majorant za A-1 . ]e dokaème deka u e najmal
majorant za A-1 . Neka u1 ne e najmal majorant, t.e. postoi majorant z + \ {0} za
1 1
A-1 takov {to z < u , t.e. vaì u < z . Zaradi u = inf A , postoi x A takov {to
u x < z1 . 1 1
Zna~i, z < u za nekoj
1 A-1 t.e. z ne e majorant za A-1 .
x x
Dobivme: sup(A-1) = u1 = 1 .
inf A
-1
b) Bidej}i (A-1) = A , koristej}i go ravenstvoto pod a) dobivame:
inf(A-1) = 1 = 1 .
-1 sup A
sup(A-1)
{
1.65. Neka A + \ {0} , B + . Definirame mnoèstvo B = ab | a A,b B .
A }
Ako A i B se ograni~eni mnoèstva, dokaì deka:
()
a) inf B = inf B ;
A sup A
A( )
b) sup B =
sup B
inf A
.
59
I. Realni broevi
Re{enie. a) Neka u = sup A i v = inf B . Bidej}i A + \ {0} , u > 0 . Od u e
majorant za A i v e minorant za B , imame deka a u, "a A i v b, "b B .. Od
ovde sleduva deka ab uv , "a A, "b B t.e. uv e minorant za B . ]e dokaème

A
deka uv e najgolem minorant za B . Neka pretpostavime deka postoi z + , z e

A
minorant za B i z > uv , t.e. zu > v . Bidej}i v = inf B , postoi b B takov {to

A

zu > b v t.e. u > bz . Bidej}i u = sup A i bz < u , postoi a A , bz < a u , t.e.

z > b , za a A i b B . Poslednoto e vo kontradikcija so z e minorant za B .
a A
( )
Zna~i, inf B = uv = inf B .
A sup A
()
b) sup B = sup(BA-1) = sup B sup(A-1) = sup B 1 = sup B .
A
1.61. 1.64.
inf A inf A
1.66. Neka A e mnoèstvo broevi koi se sprotivni po znak od broevite vo

mnoèstvoto B . Dokaì deka:
a) inf A = -sup B ;
b) sup A = -inf B .
Re{enie. a) Neka s = inf A . Toga{, bidej}i -s -x , za sekoj -x -A = B ,
sleduva deka -s e majorant za B . ]e dokaème deka -s e najmal majorant za B .
Neka z e majorant za B takov {to z < -s , t.e -z > s . Od s = inf A , sleduva
deka postoi a A takov {to -z > a s . Zna~i, z < -a -s za nekoj
-a -A = B , t.e. z ne e majorant za B . Dobivme deka -s e najmal majorant za B ,
t.e. go dokaàvme ravenstvoto: inf A = s = -(-s) = -sup B .
b) Bidej}i -B = A , koristej}i go ravenstvoto pod a) dobivame:
-inf B = -(-sup A) = sup A .
1.67. Opredeli sup M i inf M za M = {r | r ,r 2 < 2} .
60
Re{enie. Od r 2 < 2, "r M , t.e. r < 2 sleduva deka 2 e majorant, a - 2 e
minorant za M . Tvrdime deka sup M = 2 . Ostana da dokaème deka 2 e najmal
majorant. Da go pretpostavime sprotivnoto: deka postoi realen broj a < 2 koj e
majorant za M . Toga{, postoi r , taka {to 2 > r > a ([1],teorema 3, str.26),
t.e. r 2 < 2 . Zna~i, najdovme r M takov {to r > a , {to e vo kontradikcija so a
e majorant na M . Dokaàvme deka 2 e najmal majorant, t.e. sup M = 2 .
]e dokaème deka inf M = - 2 . Neka a > - 2 . Toga{, postoi r , taka
{to a > r > - 2 ([1],teorema 3, str.26), t.e. r 2 < 2 . Zna~i, ako a > - 2 , toga{ a
ne e minorant za M . Dobivme - 2 e najgolem minorant za M , t.e. inf M = - 2 .
1.68. Najdi supremum, infimum, maksimum, minimum na mnoèstvata:
A1 = {x |0 < x < 1} , A2 = {x |0 x < 1} ,
A3 = {x | 0 < x 1} i A4 = {x | 0 x 1} .
Re{enie. sup A1 = sup A2 = sup A3 = sup A4 = 1 ; max A3 = max A4 = 1 ;
inf A1 = inf A2 = inf A3 = inf A4 = 0 ; min A2 = min A4 = 0 .
1.69. Neka X,Y se neprazni, X e ograni~eno mnoèstvo od desno i
Y X . Dokaì deka Y e ograni~eno mnoèstvo od desno i supY sup X .
Re{enie. Neka u = sup X , toga{ za sekoj y Y X imame y u . Zna~i, u e
majorant na Y . Bidej}i supY e najmaliot majorant za Y , sleduva deka
supY u = sup X .
1.70. Neka X,Y se neprazni, Y e ograni~eno mnoèstvo od levo i X Y .
Dokaì deka X e ograni~eno mnoèstvo od levo i infY inf X .
Re{enie. Neka v = infY . Toga{ za sekoj x X Y imame v x . Zna~i, v e
minorant na X . Bidej}i inf X e najgolemiot minorant za X , sleduva deka

infY = v inf X .
61
I. Realni broevi
1.71. Neka R X i R Y . Ako za sekoj x X , postoi y Y takov
{to x y , dokaì deka toga{ sup X supY .
Re{enie. Neka x X e proizvolno izbran. Od uslovot imame deka postoi
y Y takov {to x y , a bidej}i y supY , imame deka x supY , "x X . Taka,
supY e majorant za X . Bidej}i sup X e najmaliot majorant za X , zaklu~uvame
deka sup X supY .
1.72. Neka X i Y . Ako za sekoj x X i za sekoj y Y vaì
x y , dokaì deka sup X infY .
Re{enie. Neka x X . Od x y za sekoj y Y , sleduva deka x e minorant za
Y . Bidej}i infY e najgolemiot minorant za Y , imame x infY . Od
proizvolnosta na x X sleduva deka infY e majorant za X . Bidej}i sup X e
najmaliot majorant za X , sleduva sup X infY .
1.73. Za daden realen broj x , neka Ax = {y | y x } , Bx = {y | y x } .
Dokaì deka sup Ax = inf Bx = x .
Re{enie. Od x y za sekoj y Bx , sleduva deka x e minorant za Bx . ]e
dokaème deka x e najgolem minorant. Ako x < z , toga{, postoi r , taka {to
z > r > x ([1],teorema 3, str.26), pa zna~i z ne e minorant za Bx . Dobivme
inf Bx = x . Sli~no se dokaùva deka sup Ax = x .
1.74. Neka A i B se ograni~eni neprazni podmnoèstva od . Dokaì deka:
a) sup(A B ) = max {sup A,sup B} ,
b) inf (A B) = min {inf A,inf B} .
Re{enie. a) Neka u = sup A i v = sup B . Neka x A B e proizvolno izbran.
Toga{, x A ili x B . Ako x A , toga{ x u max {u,v} . Ako x B , toga{
x v max {u,v} . Vo sekoj slu~aj, za proizvolno x A B , x max {u,v} , t.e.
max {u,v} e majorant za A B . ]e dokaème deka max {u,v} e najmal majorant za
62
A B . Neka pretpostavime sprotivno, t.e. deka postoi z majorant za A B i
z < max {u,v} . Toga{, z < u ili z < v . Ako z < u , od u = sup A , imame deka postoi
a A A B takov {to z < a u , pa dobivame kontradikcija so z e majorant za
A B . Ako z < v , od v = sup B , imame deka postoi b B A B takov {to
z < b v , pa povtorno dobivme kontradikcija so z e majorant za A B .
Zaklu~uvame deka max {u,v} e najmal majorant za A B , t.e.
sup(A B ) = max {u,v} = max {sup A,sup B} .
b) Sli~no kako pod a).
{ }
1.75. Neka A = 21 2nn+ 1 | n . Dokaì deka inf A = 0 i sup A = 1 .
Re{enie. Za n imame 1 n 1- n = 1 > 0 . Zna~i, 0 e

2 2n + 1 2 2n + 1 2(2n + 1)
minorant za A . ]e dokaème deka 0 e najgolem minorant. Neka z e takov
{to z > 0 . ]e dokaème deka z ne e minorant za A . Treba da najdeme element od
A {to e pomal od z, t.e. za nekoj priroden broj n da vaì
z > 1- n n > 1 -1 . Neka n0 = 1 - 1 + 1 , toga{ za n > n0 imame

2 2n + 1 4z 2 4z 2
z > 1 - n > 0 . Zna~i, z ne e minorant za A . Dobivme deka 0 e najgolem

2 2n + 1
minorant za A , inf A = 0 .
]e dokaème deka sup A = 1 . Za sekoj n imame 1 - 1 n ( 1

2 2n + 1 2(2n + 1)
>0 )
1
t.e. 1 >
n , zna~i, 1 e majorant za A . ]e dokaème deka e najmal majorant.
2 2n + 1

Neka t + e takov {to t < 1 . Neka n0 = 1 - 2t 1 - 2t , toga{ za n > n0 imame
4(t - 1) 4(t - 1)
1 > 1 + n > 1 + n0 t . Zna~i, t ne e majorant za A . Dobivme deka 1 e

2 2n + 1 2 2n0 + 1
najmal majorant za A , sup A = 1 .
63
I. Realni broevi
Opredeli infimum i supremum (ako postojat) na slednite mnoèstva i

proveri dali se tie minimum i maksimum. (zada~a 1.76.-1.79.).
{ }
-1 | n .
1.76. A = 53nn + 2
Re{enie. Za sekoj n imame

3n - 1 2 . Bidej}i 2 = 3 1 - 1 A , zna~i
5n + 2 7 7 5 1 + 2
deka 2 e najmal element vo A , t.e. min A = 2 . Sleduva deka inf A = 2 . ]e

7 7 7
dokaème deka sup A = 3 . Za sekoj n imame 3 - 3n - 1 = 11 >0 t.e.

5 5 5n + 2 5(5n + 2)
3 > 3n -1 3
5 5n + 2 , zna~i, 5 e majorant za A . ]e dokaème deka e najmal majorant. Neka
t + e takov {to t < 3 . Neka n0 =

1 + 2t + 1 > 1 + 2t , toga{ za n > n0 imame
5 3 - 5t 3 - 5t
3n - 1 > t . Zna~i, t ne e majorant za A . Dobivme deka 3 e najmal majorant za A ,

5n + 2 5
3n - 1 3 , zna~i 3
sup A = 3 . Za sekoj priroden broj n , A . Taka, mnoèstvoto
5 5n + 2 5 5
A nema najgolem element.
1.77. A = {n1 n } .
1
Re{enie. Za sekoj n imame n > 0 . Zna~i, 0 e minorant za A . ]e
dokaème deka e najgolem minorant. Neka z e takov {to z > 0 . Spored
1
Arhimedovoto svojstvo, postoi priroden broj n , takov {to nz > 1 , t.e. z > n > 0 .
Zna~i, z ne e minorant za A . Dobivme deka 0 e najgolem minorant za A ,

1
inf A = 0 . Za sekoj priroden broj n , n 0 , zna~i 0 A . Taka, mnoèstvoto A
nema najmal element.

1 n -1 1
]e dokaème deka sup A = 1 . Za sekoj n imame 1 - n = n 0 t.e. 1 n ,
zna~i, 1 e majorant za A . Bidej}i 1 = 1 A , zna~i deka 1 e najgolem element vo

1
A , t.e. max A = 1 , pa sup A = 1 .
64
{ }
n
1.78. A = 1 + 3(-1) | n .
n
3(-1)n 3 n -3
Re{enie. Za n imame 1+ n 1 - n = n -2 . Zna~i, -2 e
minorant za A . ]e dokaème deka e najgolem minorant. Neka z e takov {to
z > -2 . Za n0 = 1 imame z > 1 - n30 = -2 . Zna~i, z ne e minorant za A . Dobivme
deka -2 e najgolem minorant za A , inf A = -2 . Isto taka, min A = -2 .
]e dokaème deka sup A = 5 . Za sekoj n imame

2
n n n n
5 - 1 - 3(-1) = 5n - 2n - 6(-1) = 3n - 6(-1) 0 , t.e. 5 1 + 3(-1) ,
2 n 2n 2n 2 n
zna~i, 5 e majorant za A . ]e dokaème deka e najmal majorant. Neka t + e

2
3(-1)n0 3 5
takov {to t < 5 . Za n0 = 2 , imame 1 + n0 = 1 + 2 = 2 > t . Zna~i, t ne e majorant
2
za A . Dobivme deka 5 e najmal majorant za A t.e. sup A = 5 . Isto taka,

2 2
max A = 5 .
2
n

1.79. A = 1k | n .

k =1 3

n n
Re{enie. Za sekoj n imame 1k - 13 0
k=1 3
t.e. 1k 13 ,
k=1 3
zna~i, 13 e
minorant za A . ]e dokaème deka e najgolem minorant. Neka z e takov {to

1
z > 13 . Za n0 = 1 imame z > 1k = 13 . Zna~i, z ne e minorant za A . Dobivme deka
k =1 3
1 e najgolem minorant za A , t.e. inf A = min A = 1 .

3 3
]e dokaème deka sup A = 21 . Navistina, za sekoj priroden broj n imame
1 1
1 = 1 1 - 3n-1 = 1 - 3n-1 < 1 . Zna~i, 1 e majorant za A . Da pretpostavime deka
n
k 3 1- 1
k =1 3
2 2 2
3
65
I. Realni broevi
1
n
1 1 - n1-1
postoi realen broj 0 < a < taka {to k = 3 < a , "n . Ako izbereme
2 k =1 3
2
n0 = log3 3 + 1 , za n > n0 imame n > n0 = log3 3 + 1 > log3 3

1 - 2a 1 - 2a 1 - 2a
n - 1 > -log3 (1 - 2a ) 3n-1 > 1 -12a 1 -22a > 1 a = 21 - 1 -22a < 21 - 1n-1 .
2 3n-1 2 3
Kontradikcija. Zna~i, 1 e najmal majorant za A t.e. sup A = 1 .

2 2
1.80. Neka A e ograni~eno podmnoèstvo od . Dokaì deka:
a) supA = M M e majorant za A i ( "e > 0, $x A takov {to
M - e < x M ).
b) inf A = m m e minorant za A i ( "e > 0, $x A takov {to
m x < m + e ).
Re{enie. a) Neka supA = M , t.e M e najmal majorant za mnoèstvoto A .
Ako go pretpostavime sprotivnoto, t.e. $e > 0, "x A da vaì x M - e ,
dobivame majorant za A {to e pomal od M . Kontradikcija. Zna~i, imame
"e > 0, $x A takov {to M - e < x M .
Za obratnoto, neka M e majorant za mnoèstvoto A i neka vaì:
"e > 0, $x A takov {to M - e < x M . Tvrdime deka M e najmal majorant za A .
Da go pretpostavime sprotivnoto, t.e. deka postoi pomal majorant za A i neka e
toa z . Toga{ za e = M - z > 0 , postoi x A takov {to z = M - (M - z ) < x M .
Kontradikcija. Zna~i, supA = M .
b) Neka inf A = m , t.e m e najgolem minorant za mnoèstvoto A . Ako
pretpostavime deka $e > 0, "x A vaì m + e x , dobivame minorant za A {to e
pogolem od m . Dobivme kontradikcija. Zna~i, "e > 0, $x A takov {to
m x <m +e.
Za obratnoto, neka m e minorant za mnoèstvoto A i neka vaì:

66
"e > 0, $x A takov {to m x < m + e . Tvrdime deka m e najgolem minorant za
A . Da go pretpostavime sprotivnoto, t.e. deka postoi pogolem minorant z za A .
Toga{ za e = z - m > 0 , postoi x A takov {to m x < m + e = m + z - m = z .
Kontradikcija. Zna~i, inf A = m .
{ }
1.81. Dadeno e mnoèstvo A = 13 3nn+ 1 | n . Opredeli supA i inf A .
Re{enie. Za sekoj n vaì

1 - n < 1 + n . Zatoa inf A = inf A i
3 3n + 1 3 3n + 1 1
{ } {
sup A = sup A2 , kade A1 = 1 - n | n i A2 = 1 + n | n .
3 3n + 1 3 3n + 1 }
Bidej}i za sekoj priroden broj n , 1 - n = 1 > 0 , sleduva deka 0 e
3 3n + 1 3(3n + 1)
minorant za mnoèstvoto A1 . Tvrdime deka 0 = inf A1 . Neka e > 0 e dadeno.
Izbirame n0 =
1 - 3e + 1 > 1 - 3e . Toga{ x = 1 - n0 A i vaì 0 < x < e .
9e 9e 3 3n0 + 1
1 + n < 1 + n = 2 sleduva deka 2 e majorant za mnoèstvoto . Tvrdime

Od A2
3 3n + 1 3 3n 3 3
deka 2 = sup A2 . Neka e > 0 e dadeno. Izbirame n0 =

1 - 3e + 1 > 1 - 3e . Toga{
3 9e 9e
x = 1 + n0 A2 i vaì 2 - e < x . Sleduva deka 2 = sup A . Kone~no, imame

3 3n0 + 1 3 3 2
inf A = 0 i sup A = 2 .
3
{
1.82. Opredeli supA i inf A ako A = n2 | n . }
Re{enie. Za n 1 imame n2 2 = 2 . Zna~i, 2 e majorant za A . Bidej}i
1
2 = 2 A , sleduva deka 2 = supA . ]e dokaème deka inf A = 0 . Jasno e deka 0 e

1
minorant za A . Neka e > 0 e dadeno. Izbirame n0 = e + 1 > e . Toga{, x = n20 A

2 2

i vaì 0 < x < 0 + e . Zna~i, inf A = 0 .
67
I. Realni broevi
1.83. Neka A [0, ) i neka

1
("n )($xn A) takvo {to xn n . Dokaì deka
inf A = 0 .
Re{enie. Bidej}i A [0, ) , sleduva deka za sekoj x A , x 0 , t.e. 0 e
minorant za A . Neka e > 0 e proizvolno izbran broj. ]e dokaème deka postoi
x e A takov {to x e < 0 + e = e . Od Arhimedovoto svojstvo imame deka postoi
n0 takov {to n0e > 1 t.e. n10 < e . Od uslovot na zada~ata, za sekoe n , pa i za
ova n0 , postoi xn0 A takvo {to xn0 n10 . No, 1

n0 < e pa dobivme deka postoi
x e = xn0 A takvo {to x e = xn0 < e . Zna~i, inf A = 0 .
1.84. Neka A [1, ) i neka ("n ) ($rn A ) takvo {to 2rn - rn2 > 1 - 12 .
n
Dokaì deka inf A = 1 .
Re{enie. Bidej}i A [1, ) , sleduva deka za sekoj x A , x 1 , t.e. 1 e
minorant za A . Neka e > 0 e proizvolno izbran broj. ]e dokaème deka postoi
x e A takov {to x e < 1 + e . Od Arhimedovoto svojstvo imame deka postoi n0
takov {to n0e > 1 t.e. n10 < e . Od uslovot na zada~ata, za sekoe n , pa i za ova n0 ,
postoi rn0 A takvo {to 2rn0 -rn2 0 > 1- 12 . Poslednoto e ekvivalentno so

n0
1 > r -1 2 , t.e. r -1 < 1 .

n 02 ( n0 ) n0 n0
Bidej}i rn0 A , imame deka rn0 1 . Od n10 < e dobivme deka postoi x e = rn0 A
takvo {to 1 x e = rn0 < 1 + n10 < 1 + e . Zna~i, inf A = 1 .
1.85. Najdi: a) inf sup mm ; b) sup inf mm ;

n m + n n m + n
v) inf sup mm -n ; g) sup inf mm -n .

n m + n n m + n
68
Re{enie. a) sup mm = sup {mm

+ n | m } = 1 (vidi ja zada~ata 1.59.), pa
m + n
imame inf sup mm =1 .

n m + n
b) Za sekoj m imame
m m +1
m + n < m + 1 + n m + m + mn < m + m + mn + n 0 < n . Poslednovo nera-
2 2
venstvo e to~no, pa najmaliot element na mnoèstvoto {mm

+ n m } se dobiva za
m 1
m = 1 , t.e. inf m + n = 1 + n . Natamu, 1 > 1 , pa sleduva
m n +1 n +1+1
sup inf m 1 = 1 =1 .
= sup n +
n m m + n n 1 1+1 2
m - n = sup m - n m = sup m - n | m =
v) sup m
m + n
{
m +n }
{m + n m + n }
= sup {mm {
n
} {
+ n | m } - inf m + n m = 1 - n inf m + n m =
1
}
m -n = 1 .
= 1 - n 0 = 1 , pa imame inf sup m
n m +n
m - n = inf m - n m = inf m - n | m =
g) inf m
m + n
{m +n }
{m + n m + n }
= inf {mm n
{1
}
+ n | m } - sup {m + n | m } = 0 - n sup m + n | m =
m - n = sup {-n | n } =
= 0 - n 1 = -n , pa imame sup inf m
n m +n
= - inf {n | n } = -1 (vidi gi zada~ite 1.60., 1.61. i 1.65.).
69
I. Realni broevi
1.7. Binomna formula
n n
Za a,b R i n N vaì formulata: (a + b)n = k a n -kb k .
k =0
n n ! ,(k = 0,1,2,n ) , kade {to

Pri toa k = k ! = 1 2 k ) za k N i 0! = 1 .
k !(n - k )!
n
Koeficientot k go vikame binomen koeficient.

Zada~i
1.86. Razvij go binomot spored binomnata formula.
( )
4
1) (3 + 2x )5 ; 2) x + y3 ; 3) (x 2 + x - 3)4 .
2
Re{enie:
a) (3 + 2x )5 = (50)35 (2x )0 + (15)34 (2x )1 + (25)33 (2x )2 + (53)32 (2x )3 + (45)31 (2x )4 + (55)30 (2x )5 =
= 243 + 810x + 1080x 2 + 720x 3 + 240x 4 + 32x 5 .
( ) (0) x2 (y3) + (41) x2 (y3) + (24) x2 (y3) + (3) x2 (y3) + (44) x2 (y3)
4 4 4 0 3 1 2 2 4 1 3 0 4
b) x + y3 =

=
2
= x + 3x + 27x2 + 543x + 814 .

4 3 2
16 2y 2y y y
v) (x 2 + x - 3)4 = (x 2 + (x - 3)) = 0 (x 2 )4 (x - 3)0 +

4
(4) ( )(x ) (x - 3) +
4
1
2 3 1
+ ( )(x ) (x - 3) + ( )(x ) (x - 3) + ( )(x ) (x - 3) =

4
2
2 2 2 4
3
21 3 4
4
2 0 4
= x 8 + 4x 7 - 6x 6 - 32x 5 + 19x 4 + 96x 3 - 54x 2 - 108x + 81 .
1.87. So primena na binomnata formula presmetaj:
70
a) 1.0310 to~no na ~etiri decimalni mesta.
b) 0.986 to~no na pet decimalni mesta.
Re{enie. a) 1.0310 = (1 + 0.03)10 = ( )0.03 + ( )0.03 + ( )0.03 + ( )0.03

10
0
0 10
1
1 10
2
2 10
3
3
+
()
+ 104 0.034 + ( )0.03 + ( )0.03 + ( )0.03 + ( )0.03 + ( )0.03 + ( )0.03
10
5
5 10
6
6 10
7
7 10
8
8 10
9
9 10
10
10
= 1.3439
b) 0.986 = (1 - 0.02) = ( ) 0.02 - ( )0.02 + ( )0.02 - ( )0.02 + ( )0.02 -

6 6
0
0 6
1
1 6
2
2 6
3
3 6
4
4
()
- 65 0.025 + ( )0.02
6
6
6
= 0.88584 .
1.88. Opredeli go sedmiot ~len od razvojot na binomot
a 3 8
a) (x -a )12 ; b) b + 2 b
Re{enie. a) T6+1 = ( )x
12
6
12-6 (
-a )6 = 924x 6a 6 .
8-6
b) T6+1 = ( )a b 3
8
6 (2 b )
6
= 5376a 2b .
1.89. Najdi go onoj ~len od razvojot na binomot:
1 11
( 1
a) x 3 + x 2 ) {to go sodrì x 5 ;
( )
9
b) x 2 - x1 {to ne go sodrì x .
22+k
Re{enie. a) Tk +1 = (11k )(x 3 )
1 11-k
(x )
1
2
k
= ( )x
11
k
6
. Od 22 + k = 5 sleduva deka k = 8 ,
6
od kade {to zaklu~uvame deka devettiot ~len od razvojot ne go sodrì x 5 , odnos-
no T8 +1 = 165x 5 .
k
b) Tk +1 = ( )(x ) (-x1) = ( )(-1) x
k
9 2 9-k 9
k
k 18-2k -k
. Od 18 - 3k = 0 sleduva deka k = 6 , od
kade {to zaklu~uvame deka sedmiot ~len od razvojot go sodrì x , odnosno
T6+1 = 84 .
71
I. Realni broevi
n
1.90.Opredeli go trinaesetiot ~len od razvojot na binomot (9x - 31x ) ako
binomniot koeficient na tretiot ~len od razvojot e 105.
Re{enie. Od n n2+ 1 = 105 sleduva deka n1 = 15, n2 = -14 . Bidej}i n e priro-

( )
den broj, se zemaat predvid samo pozitivnite re{enija na ravenkata.
15
( )
12
Toga{, T12+1 = 12(9x )15-12 - 1 = 455x -3 .
3x
n

1.91. Vo razvieniot oblik na binomot a a - 3 22 zbirot na binomnite
a
koeficienti na vtoriot i tretiot ~len iznesuva 45. Opredeli go ~lenot {to go
sodrì a 7 .
n n
Re{enie. Od 1 + 2 = 45 sleduva deka n1 = 9 i n2 = -10 . Bidej}i n e pri-

roden broj, se zemaat vo predvid samo pozitivnite re{enija na ravenkata.
Toga{,
9 9
( )
k 9-k 2k
k
Tk +1 = k (a a )9-k -3 22 = k (-1)k ( 3 2) a 9-k + 2 - 3 .
a
Od 9 - k + 9 - k 2k
2 - 3 = 7 sleduva deka k = 3 , odnosno ~etvrtiot ~len od razvojot
T3+1 = -168a 7 go sodrì a 7 .
1.92. Binomnite koeficienti na ~etvrtiot i {estiot ~len od razvojot na
binomot (x1 + x ) se odnesuvaat kako 5 : 18 . Opredeli go ~lenot {to ne zavisi od

n
x.
n n
Re{enie. Od 3 : 5 = 5 : 18 sleduva deka n1 = 12 i n2 = -5 . Bidej}i n e

priroden broj, se zemaat predvid samo pozitivnite re{enija na ravenkata,
12 12-k 12 k
odnosno n = 12 . Toga{, Tk +1 = k (x1 ) ( x )k = k x -12+k + 2 .

72
Od -12 + k + k2 = 0 sleduva deka k = 8 , odnosno devettiot ~len od razvojot
T8+1 = 495 ne zavisi od x .
( )
5 8
1.93. Opredeli go x vo izrazot a4 x +1 x -1
x x -1 + a a ako ~etvrtiot ~len od raz-
a
11
vojot e ednakov na 56a 2 .
Re{enie. Od T3+1 = T4 = 56a 11 2 sleduva deka
8 5 4
( ) (a x
8-3 3
a x a x -1 +1
a x -1) = 56a11 2 ,
3
= 56a 2 . Spored toa 5 - x 6x 11

5-x + 6x 11
odnosno 56a x + x + 1 = 2 , od kade {to dobivame
x x +1
x1 = 2; x2 = -5 .
n
1.94. Opredeli za koi vrednosti na x vo razvojot na binomot (2
x + 1
2x -1 )
zbirot na tretiot i pettiot ~len e ednakov na 135 i zbirot na binomnite koefi-
cienti pred prvite tri ~lena e ednakov na 22 .
n n n
Re{enie. Od 0 + 1 + 2 = 22 sleduva deka n1 = 6 i n2 = -7 . Bidej}i n e

priroden broj, se zemaat predvid samo pozitivnite re{enija na ravenkata. Za
tretiot i pettiot ~len imame
6 6
T2+1 = 2( 2x )

6-2
( 1 2
2x -1 )
= 15 2x ; T4 +1 = 4( 2x )

6-4
( 1 4
)
2x -1
= 15 22-x .
Od uslovot na zada~ata T3 +T5 = 135 sleduva 15 2x +1 + 15 22-x = 135 , odnosno
x1 = 2, x2 = -1 .
73
I. Realni broevi
1.8. Kompleksni broevi
1.95. Najdi gi realnite broevi x i y od ravenkata:
(7 + 2i)x - (5 - 4i)y = -1 - i .
Re{enie. 7x + 2xi - 5y + 4yi = -1 - i 7x - 5y + (2x + 4y)i = -1 - i
{
7x - 5y = -1
2x + 4y = -1 x = - 9 , y = - 5 .
38 38
1.96. Opredeli go z za koe vaì

z =i , z
z +1 = 1
.
z
Re{enie. Neka z = x + iy , x,y . Toga{ z = x - iy , pa imame:
z = i z = zi x + iy = y + ix x = y .
z
Toga{ z = x 2 + y 2 = 2x 2 i z + 1 = (x + 1)2 + y 2 = 1 + 2x + 2x 2 , pa od z
z +1 = 1
sle-
duva deka 2x 2 = 1 + 2x + 2x 2 t.e. x = - 1 . Baraniot broj e z = - 1 - i 1 .

2 2 2
1.97. Ako z1,z 2 se takvi {to z1 = 1 , z2 = 1 i z1z 2 -1 , toga{ z1 + z 2 .

1 + z1z 2
1 + z2
Re{enie. Dovolno e da dokaème deka 1z+ z1 + z 2
z1z2 = 1 + z1z2 . ( )
(
1 + z1z 2 1 + z1z 2 )
z 1 + z 2 = z 1 + z 2 z 1 + z 2 = z 1 + z 2 z1 + z 2 = z1 + z 2
1 + z1z 2 1 + z1z 2 1 + z1z2 1 + z1z2
1 + z2 z1 + z 2
1z+ z1z2 = 1 + z1 z2 z1 + z2 1 + z1 z2 = z1 + z2 1 + z1z2
( )( ) ( )( )
z1 + z1z1z2 + z2 + z1z2z2 = z1 + z1z1 z2 + z2 + z2z2 z1

z1 + z1 2 z 2 + z 2 + z1 z1 2 = z1 + z1 2 z 2 + z 2 + z1 2 z1 .
1 + z2
Zaradi uslovot, poslednoto ravenstvo e to~no, pa sleduva 1z+ z1 + z 2
z1z2 = 1 + z1z2 . ( )
1.98. Dokaì deka za sekoi z,w vaì:
1 - zw 2 - z - w 2 = (1 + zw )2 - ( z + w )2 .
Re{enie. 1 - zw 2 - z - w 2 = (1 - zw)(1 - zw) -(z - w )(z - w) =

= (1 - zw )(1 - zw ) - (z - w )(z - w ) = 1 + z 2 w 2 - z 2 - w 2 =
= 1 + 2 zw + zw 2 - z 2 - 2 zw - w 2 = (1 + zw )2 - ( z + w )2 .
74
n
(1 + i)
1.99. Presmetaj n -2 , kade {to n .
( - i)
1
(1 + i)n (1 + i)n -2
( ) (11+- ii 11 ++ ii )
n -2 n -2
(1 + i)2 =
1+i (1 + i)2 == (1 + i)2 =
Re{enie. n -2 = 1-i
(1 - i) (1 - i)n -2
-2i, n = 4k

2, n = 4k + 1
( )
n -2
()
n -2
= 1 +22i +2 i
2
2
(1 + i) =
2i 2i = 2i = 2i, n = 4k + 2 , k .
n -1
1 -i 2

-2, n = 4k + 3

1.100. Neka a ,b + {0} . [to pretstavuva vo kompleksnata ramnina mno-
èstvoto:
a) {z z , z -a = b } ; b) {z z , z -a b } ?
Re{enie. a) Ako b = 0 dobivame z -a = 0 i ottuka z = a , pa vo ovoj slu~aj ba-

ranoto mnoèstvo e {a } .
Sega da pretpostavime deka b>0 . Neka z = z 1 + iz 2,a = a1 + ia 2 . Toga{
z -a = z 1 + iz 2 -a 1 - ia 2 = z 1 -a 1 + i (z 2 -a 2 ) = (z 1 -a 1 )2 + (z 2 -a 2 )2 ,
pa dobivame (z 1 -a1 )2 + (z 2 -a 2 )2 = b , odnosno (z 1 -a1 )2 + (z 2 -a 2 )2 = b 2 . Zna~i vo

ovoj slu~aj baranoto mnoèstvo e kru`nica so centar vo to~kata a = a1 + ia 2 i
radius b . (Crt. 1)
2 2
b) Za b > 0 sli~no kako vo a) dobivame (z 1 - a1 ) + (z 2 - a 2 ) b 2 , pa baranoto
mnoèstvo e krugot so centar vo to~kata a = a1 + ia 2 i radius b (zaedno so

2 2
kru`nicata (z 1 - a1 ) + (z 2 -a 2 ) = b 2 ) . (Crt. 2)
75
I. Realni broevi
1.101. Neka z ,t,w . Dokaì deka z - w = z -t ako i samo ako rastojanieto

me|u z i w e ednakvo so rastojanieto me|u z i t .
Re{enie. Neka z = z 1 + iz 2,t = t1 + it 2,w = w 1 + iw 2 . Toga{
2 2 2 2
z - w = z -t (z 1 - w 1 ) + (z 2 - w 2 ) = (z 1 - t1 ) + (z 2 - t 2 )
pa rastojanieto me|u to~kite (z 1,z 2 ) i (w 1,w 2 ) e ednakvo na rastojanieto me|u
to~kite (z 1, z 2 ) i (t1,t2 ) , {to treba{e da se dokaè.
1.102. Ako trite to~ki z1,z2,z 3 od kompleksnata ramnina leàt na edini~nata

kru`nica z = 1 i z 1 + z 2 + z 3 = 0 , dokaì deka toga{ tie se temiwa na ramnostran
triagolnik.
Re{enie. Spored zada~a 1.101. Treba da dokaème deka
z 2 - z1 = z 2 - z 3 = z 3 - z1 .
Bidej}i z 1,z 2,z 3 leàt na edini~nata kru`nica, imame deka z 1 = z 2 = z 3 = 1 .

Dolìnite na stranite na triagolnikot se z 2 - z 1 , z 2 - z 3 i z 3 - z 1 . Lesno se
proveruva deka z 2 - z 3 2 = 5 + 2(z 2z 3 + z 2z 3 ) . Od uslovot z 1 + z 2 + z 3 = 0 imame deka:
z 2 - z 1 2 = z 2 + z 2 + z 3 2 = 2z 2 + z 3 2 = 4 z 2 2 + 2z 2z 3 + 2z 2z 3 + z 3 2 = 5 + 2(z 2z 3 + z 2z 3 ) .
Sli~no, z 3 - z 1 2 = z 3 + z 2 + z 3 2 = 5 + 2(z 2z 3 + z 2z 3 ) .
Zaklu~uvame deka z 2 - z 1 = z 2 - z 3 = z 3 - z 1 , t.e. triagolnikot e ramnostran.
30 20
1.103. Presmetaj: a) (1 + i 3) ; b) ( 2 - i 2) .
Re{enie. Trigonometriskiot oblik na kompleksniot broj z = x + iy e
y
arctg , x >0
x
y
z = r(cos j + i sin j) , kade {to: r = x 2 + y 2 , a j = arctg + p, x < 0, y 0 .
x
arctg y -p, x < 0, y < 0
x
a) r = 12 + ( 3) = 2 , j = arctg 3 = p , 1 + i 3 = 2 cos p + i sin p .

2
1 3 3 3 ( )
Od Moavrovata formula imame:
( ) ( )
30
(1 + i 3) = 230 cos p + i sin p = 230 cos 30p + i sin 30p = 230 .
30
3 3 3 3
p
b) r = 2 , j = - ,
4 ( ( )
2 - i 2 = 2 cos - p + i sin - p .
4 4 ( ))
76
Zaradi Moavrovata formula, dobivame:
( 2 - i 2) = 220 (cos(-204p) + i sin(- 204p)) = -220 .

20
1.104. Dokaì deka za sekoi n i a vaì:

a cos na + i sin na .
2( 2)
(1 + cos a + i sin a)n = 2n cosn
2
Re{enie. (1 + cos a + i sin a)n = (sin 2 a + cos 2 a + cos 2 a - sin 2 a + i 2sin a cos a ) =
n
2 2 2 2 2 2
= (2cos 2 a + i 2sin a cos a ) = 2cos a (cos a + i sin a ) =

n n
2 2 2 2( 2 2 )
= 2n cosn a cos na + i sin na ,
( )
2 2 2
{to treba{e da se dokaè. Pritoa, gi koristevme identitetite:
sin 2 a + cos2 a = 1 ; cos a = cos2 a - sin 2 a i sin a = 2sin a cos a .

2 2 2 2 2 2
3 4 n
1.105. Presmetaj: a) 1; b) 1; v) 1.
Re{enie. Neka z = r(cos j + i sin j) i w n = z . Toga{,
( (j
) j
( ))
w = n r cos n + 2knp + i sin n + 2knp , k {0,1,2,,n - 1} .
Od 1 = 1(cos0 + i sin 0) imame deka za z = 1 , r = 1 i j = 0 . Zna~i:
a) 3 1 = cos 2k p + i sin 2k p ; k = 0,1,2 ;

3 3
b) 4 1 = cos k p + i sin k p ; k = 0,1,2,3 ;

2 2
v) n 1 = cos 2knp + i sin 2knp ; k = 0,1,,n - 1 .
1.106. Presmetaj 6
1-i .
3 +i
Re{enie. a) 1 - i = 2 cos(- p) + i sin (- p) , bidej}i r = 12 + (-1)2 = 2 i

( )
4 4
1( )
j = arctg -1 = - p . Sli~no,
4
3 + i = 2(cos p + i sin p) .
6 6
Kone~no,
p p p p p p
6
1 - i = 6 2 cos(- 4 ) - i sin (- 4 ) = 1 6 cos(- 4 ) - i sin (- 4 ) cos 6 - i sin 6 =
3 +i 2 cos p + i sin p 12
2 cos p + i sin p cos p - i sin p
6 6 6 6 6 6
= 121 6 cos(- p) cos p + sin (- p) sin p + i sin (- p) cos p - sin p cos(- p) =

( )
2 4 6 4 6 4 6 6 4
2 4 6 4 6 2 24 ( )
= 121 6 cos(- p - p) + i sin(- p - p) = 121 6 cos -10p + i sin -10p =
24 ( )
77
I. Realni broevi
2
( )
12 ( )
12 2 72 ( (
6 ) 72 (
= 121 6 cos 5p - i sin 5p = 121 cos 5p + 2k p + i sin - 5p + 2k p .
6 ))
1.107. Re{i ja vo ravenkata: x 4 + 5x 2 + 9 = 0 .
Re{enie. So smenata x 2 = t , ravenkata go dobiva oblikot t 2 + 5t + 9 = 0 , ~ii
re{enija se t1,2 = -5 25 - 36 = -5 i 11 . Zna~i, x 2 = -5 i 11 .

2 2 2
Neka x = a + ib 11, a,b . Toga{, a 2 + 2iab 11 - 11b 2 =

-5 i 11 , od kade
2

5
a 2 - 11b 2 = - 2
{to go dobivame sistemot:
11 ~ii {to re{enija se a 1 = 1 , a 2 = - 1 ,
2ab 11 = 2 2

2
b = 1 = 1 . Baranite re{enija se:

4a 2
x 1 = 1 + i 11 , x 2 = 1 - i 11 , x 3 = - 1 + i 11 i x 4 = - 1 - i 11 .
2 2 2 2 2 2 2 2
1.108. Opredeli gi site re{enija na ravenkata (z + a )n = z n , n .
n a n
Re{enie. (z + a )n = z n z +
z
a
( ) = 1 (1 + z ) = 1 1 + az = n 1 . Za re{enijata
na ravenkata imame
k p - i sin 2k p =
- za = 1 - cos 2n
k n
( )
= 2sin 2 knp - i2sin knp cos knp = 2sin knp sin knp - i cos knp =
( )
= 2sin knp (-i) cos knp + i sin knp , k = 0,1,,n - 1 .
Sleduva
cos knp - i sin knp

zk = a =a ( )
= -a 1 + i ctg knp , k = 0,1,,n - 1 .
k
(
p k p k
2i sin n cos n + i sin np
)2 k
i sin np 2
78
II. Nizi od realni broevi
2.1. Definicija na niza.

Monotonost i ograni~enost na nizi
Definicija. Sekoe preslikuvawe a : n a n od mnoèstvoto prirodni broevi vo
mnoèstvo realni broevi ja vikame niza od realni broevi.
Voobi~aeno e nizite da gi ozna~uvame pokratko so (a n ),n , samo (a n ) ili pak
a1,a 2,,a n , . ^lenot a n se vika n - ti ~len ili op{t ~len na nizata, dodeka n e
indeks na ~lenot a n .
Definicija. Za niza (a n ) velime deka monotono raste ako "n N , a n +1 a n .
Nizata (a n ) strogo monotono raste ako "n N , a n +1 > a n .
Za niza (a n ) velime deka monotono opa|a ako "n N , a n +1 a n . Nizata (a n ) strogo
monotono opa|a ako " n N , a n +1 < a n .
Nizite {to rastat ili opa|aat se vikaat monotoni nizi.
Definicija. Niza (a n ) e ograni~ena od gore ako postoi realen broj M takov
{to a n M , " n N .
Ako postoi realen broj m takov {to a n m , "n N , toga{ velime deka nizata (a n ) e
ograni~ena od dolu.
Nakuso velime deka nizata e ograni~ena ako e ograni~ena i od gore i od dolu, t.e. postojat
realni broevi m i M takvi {to m a n M , "n N .
Zada~i.
2.1. Opredeli gi prvite pet ~lena na slednite nizi zadadeni so nivniot op{t
n , n e paren broj
~len: a) a n = 2n - 1 ; v) a n = 1
n
2n + 1 (
b) a n = 1 + 1
n ) ;
, n e neparen broj
;
n + 1
79
(-1)n -1 (-1)n +1 n
g) a n = ; d) a n = n1 sin np ; |) a n = .
(2n - 1)! 2 (n + 1)(n + 2)
Re{enie. a) a 1 = 2 1 - 1 = 1 , a 2 = 2 2 - 1 = 3 , a 3 = 2 3 - 1 = 5 , a 4 = 7 , a 5 = 9 .
2 1 + 1 3 22 +1 5 2 3 +1 7 9 11
() ()
2 3 4 5
2 3 4 ()
b) a1 = 2, a 2 = 3 , a 3 = 4 , a 4 = 5 , a 5 = 6 .
5 ()
v) a1 = 1 , a 2 = 2, a 3 = 1 , a 4 = 4, a 5 = 1 .
2 4 6
g) a1 = 1, a 2 = - 1 , a 3 = 1 , a 4 = - 1 , a 5 = 1 .
3! 5! 7! 9!
d) a1 = 1, a 2 = 0, a 3 = - 1 , a 4 = 0, a 5 = 1 .
3 5
|) a1 = 1 , a 2 = - 1 , a 3 = 3 , a 4 = - 2 , a 5 = 5 .
6 6 20 15 42
2.2. Opredeli go op{tiot ~len na slednive nizi:
a) 1,3,5,7,9, ; b) 1, 1, 1, 1, 1 , ;
3 5 7 9
v) 1, 1 , 1, 1 , 1 , ; g) 3 , 4 , 5 , 6 , ;
4 9 16 25 2 3 4 5
d) 4, 7 , 10 , 13 , 16 , ; |) 1 , - 4 , 9 , - 16 , ;
2 3 4 5 2 9 28 65
e) 1,- 1 , 1 ,- 1 , 1 , .
2 3 4 5
Re{enie. a) a n = 2n - 1 ; b) a n = 1 ; v) a n = 12 ; +1 ;
g) a n = n n
2n - 1 n
(-1)n +1n 2 (-1)n +1
d) a n = 3nn+ 1 ; |) a n = ; e) a n = n ; .
n 3 +1
2.3. Dokaì deka slednite nizi se monotono raste~ki:
a) a n = n ; b) a n = 2n + 1 ;
n +1 n +1
(n + 1)3 - (n - 1)3
v) a n = ; g) a n = n - n .
(n + 1)2 - (n - 1)2
Re{enie. a) Za sekoj n , od a n -a n +1 = n - n + 1 = - 1 <0

n +1 n + 2 (n + 1)(n + 2)
sleduva deka a n < a n +1 , od kade zaklu~uvame deka nizata monotono raste.
80
2.1. Definicija na niza. Ograni~enost. Monotonost
b) Za sekoj n , od a n -a n +1 = 2n + 1 - 2n + 3 = - 1 < 0 sleduva

n +1 n + 2 (n + 1)(n + 2)
deka a n < a n +1 , od kade zaklu~uvame deka nizata monotono raste.
(n + 1)3 - (n - 1)3 6n 2 + 2 3n 2 + 1
v) Za sekoj n , a n = = = .
(n + 1)2 - (n - 1)2 4n 2n
Od a n -a n +1 = 3n + 1 - 3n + 6n + 4 = -3n - 3n + 1 0 sleduva deka a n < a n +1 od

2 2 2
2n 2n + 2 2n(n + 1)
kade zaklu~uvame deka nizata monotono raste.
g) Za sekoj n , a n -a n +1 = (n - n ) - (n + 1 - n + 1) = n + 1 - n - 1 < 0
( n + 1 - n )( n + 1 + n ) 1
bidej}i n + 1 - n = = <1.
n +1 + n n +1 + n
Spored toa, a n < a n +1 , od kade zaklu~uvame deka nizata monotono raste.
2.4. Dokaì deka slednite nizi se monotono opa|a~ki:
a) a n = n1 ; b) a n = 12 ;
n
v) a n = 3n + 5 ; g) a n = 3n + 4 .
6n - 5 n +1
Re{enie. a) Za sekoj n , od a n -a n +1 = n1 - 1 = 1 > 0 sleduva deka

n + 1 n(n + 1)
a n > a n +1 od kade zaklu~uvame deka nizata monotono opa|a.
b) Za sekoj n , od a n -a n +1 = 12 - 1 2 = 22n + 1 2 > 0 sleduva deka

n (n + 1) n (n + 1)
a n > a n +1 od kade zaklu~uvame deka nizata monotono opa|a.
v) Za sekoj n , od a n -a n +1 = 3n + 5 - 3n + 8 = 45 > 0 sleduva

6n - 5 6n + 1 (6n - 5)(6n + 1)
deka a n > a n +1 od kade zaklu~uvame deka nizata monotono opa|a.
g) Za sekoj n , od a n -a n +1 = 3n + 4 - 3n + 7 = 1 > 0 sleduva

n +1 n + 2 (n + 1)(n + 2)
deka a n > a n +1 od kade zaklu~uvame deka nizata monotono opa|a.
2.5. Dokaì deka slednite nizi se monotoni.:

a) a n = 1 + 3 + 5 + + (2n - 1) ;
81
b) a n = 2 + 4 + 6 + + 2n ;
v) a n = 1 + 1 + 1 + + 1 ;
1 3 3 5 5 7 (2n - 1) (2n + 1)
g) a n = 1 + 1 + 1 + + 1 ;
1 4 4 7 7 10 (3n - 2) (3n + 2)
2 5 8 (3n - 1)
d) a n = ;
1 6 11 (5n - 4)
1 5 9 (4n - 3)
|) a n = ;
2 6 10 (4n - 2)
1 3 5 (2n - 1)
e) a n = ;
3n n !
n
`) a n = 2 .
n!
Re{enie. a) Za sekoj n , od a n -a n +1 = (1 + 3 + 5 + + (2n - 1)) -
-(1 + 3 + 5 + + (2n - 1) + (2n + 1)) = -(2n + 1) < 0 sleduva deka a n < a n +1 od
kade zaklu~uvame deka nizata monotono raste.

b) Za sekoj n , od a n -a n +1 = (2 + 4 + 6 + + 2n ) - (2 + 4 + 6 + + (2n + 2)) =
= -(2n + 2) < 0 sleduva deka a n < a n +1 od kade zaklu~uvame deka nizata monotono
raste.
v) Za sekoj n , od a n -a n +1 = (11 3 + 31 5 ++ (2n -1)1(2n + 1))-

( 1 1
- 1 3 + 3 5 + +
1 + 1
(2n - 1) (2n + 1) (2n + 1) (2n + 3)
=-) 1
(2n + 1)(2n + 3)
<0
g) Za sekoj n , od
( 1 1
a n -a n +1 = 1 4 + 4 7 + +
1
(3n - 2) (3n + 1) ) (1 1
- 1 4 + 4 7 + +
1
)
(3n + 1) (3n + 4)
=
=- 1 < 0 sleduva deka a n < a n +1 , od kade zaklu~uvame deka nizata

(3n + 1)(3n + 4)
monotono raste.
82
2 5 8 (3n - 1)
an 1 6 11 (5n - 4)
d) Za sekoj n , od a = = 5n + 1 1 sleduva deka
n +1 2 5 8 (3n - 1)(3n + 2) 3n + 2
1 6 11 (5n - 4)(5n + 1)
a n a n +1 , od kade zaklu~uvame deka nizata monotono opa|a.
1 5 9 (4n - 3)
a 2 6 10 (4n - 2)
|) Za sekoj n , od a n = = 4n + 2 1 sleduva deka
n +1 1 5 9 (4n - 3)(4n + 1) 4n + 1
2 6 10 (4n - 2)(4n + 2)
1 3 5 (2n - 1)
a
e) Za sekoj n , od a n = 3n n ! = 3n + 3 1 sleduva deka
n +1 1 3 5 (2n - 1)(2n + 1) 2n + 1
3n +1(n + 1)!
2n
an n! n +1
`) Za sekoj n , od a n +1 = 2n +1 = 2 1 sleduva deka a n a n +1 , od
(n + 1)!
kade zaklu~uvame deka nizata monotono opa|a.

2.6. Ispitaj dali se monotoni slednive nizi:
a) a n = n + 1 - n ; b) a n = 1 + 1 + 12 + + 1n ;
3 3 3
v) a n = 2n ; g) a n = n 5 ;
3 n
d) a n = nn ; |) a n = 3 nn ! ;
3 n
e) a n = (-1)n ; `) a n = cos(np) .
Re{enie. a) Za sekoj n , od
an n +1 - n ( n + 1 - n ) ( n + 1 + n ) ( n + 2 + n + 1)
a n +1 = n + 2 - n + 1 = ( n + 2 - n + 1) ( n + 2 + n + 1) ( n + 1 + n ) =
n + 2 + n +1
= 1 (bidej}i n + 2 n ),
n +1 + n
sleduva deka a n a n +1 , od kade zaklu~uvame deka nizata monotono opa|a.
b) Za sekoj n , od
83
( 3 ) ( 3 3 3 3 3 )
a n -a n +1 = 1 + 1 + 12 + + 1n - 1 + 1 + 12 + 1n + n1+1 = - n1+1 < 0
3 3
a n
v) Za sekoj n , od a n = 2n +1 = 1 1 , sleduva deka a n a n +1 , od kade
n +1 2 2
zaklu~uvame deka nizata monotono raste.
a n
g) Za sekoj n , od a n = n +15 =
n (n +1)
5 1 , sleduva deka a n a n +1 , od kade
n +1 5
zaklu~uvame deka nizata monotono opa|a.
n3
( )
an 3 3
= 3 3 = 3n 3 = 3 1 - 1
n
d) Za sekoj n , od a 1 , pa za n 3
n +1 (n + 1) (n + 1) n + 1
3n +1
sleduva deka a n a n +1 , od kade zaklu~uvame deka nizata monotono opa|a po~nuvaj-
}i od tretiot ~len.
3n n !
( )
an n
= 1 1 + n1 e < 1 , sleduva deka
n
|) Za sekoj n , od a = n +1n
n +1 3 (n + 1)! 3 3
(n + 1)n +1
a n a n +1 , od kade zaklu~uvame deka nizata monotono raste.
1, n e paren broj
e) Op{tiot ~len na nizata e a n = -1, n e neparen broj . Toga{ razlikata

2, n e paren broj
a n -a n -1 = -2, n e neparen broj alternativno go menuva znakot od kade

zaklu~uvame deka nizata ne e monotona.

1, n e paren broj
`) Op{tiot ~len na nizata e a n = -1, n e neparen broj . Toga{ razlikata

2, n e paren broj
a n -a n -1 =
-2, n e neparen broj alternativno go menuva znakot od kade

zaklu~uvame deka nizata ne e monotona.
2.7. Ispitaj dali se monotoni slednive nizi:
84
n n +1
a) a n = n!
(2n + 1)!!
; (
b) a n = 1 + 1
n ) ; v) an = 1 + 1
n( ) .
a
Re{enie. a) ]e dokaème deka za sekoj n , koli~nikot an +1 e pomal od 1 .
n
a n +1 (n + 1)!(2n + 1)!! n + 1 2n + 1
a n = (2n + 3)!!n ! = 2n + 3 < 2n + 3 < 1 . Zna~i, a n +1 < a n , t.e. nizata monotono
opa|a.
n
a
b) a n =
(1 + n1 ) n + 1 n
n 1 1 n +1 .
n +1 = n + 2 n + 2 = n(n + 2)n n + 2
n +1
(1+ 1
n +1 ) n + 1 n + 1
(n + 1) 2
Od Bernulievoto neravenstvo: (1 + h )n 1 + nh, h > -1 i od 1 > 1

( n + 1) 2
n(n + 2)n 1 n n
dobivame = 1 -
(n + 1)2 1 - (n + 1)2 .
(n + 1)2
a 1 n + 1 = n 3 + 3n 2 + 3n + 1 < 1 , od kade zaklu~uvame deka

Taka, a n n
n +1 1- n + 2 n 3 + 3n 2 + 3n + 2
2
(n + 1)
nizata monotono raste.

v) Koristej}i go Bernulievoto neravenstvo, imame
n +1
an (1 + n1 )

n +1
1 n + 1 >
a n +1 = n +2 = 1 +
n(n + 2) n + 2
(1 + n +1 1)

> 1 + n + 1 n + 1 = n + 4n 2 + 4n + 1 > 1 .
3
n(n + 2) n + 2 n + 4n 2 + 4n
3
Zna~i, a n > a n +1 , pa nizata monotono opa|a.
2.8. Ispitaj ja monotonosta na slednite nizi zadadeni so rekurentnite for-

muli:
a) a1 = c , a n +1 = c + a n , c > 0 ;
a + a n2
b) a 1 = a , a n +1 = , 0 <a 1;
2 2
85
a n + ab
n
v) a1 0 , a n +1 = , b 0.
2
Re{enie. a) a n = c + c + c + c . So principot na matemati~ka indukcija
}e dokaème deka nizata e monotono raste~ka. Jasno e deka a 2 = c + c > a1 . Pod
pretpostavka deka a n > a n -1 , imame a n +1 = c + a n > c + a n -1 = a n .
b) So principot na matemati~ka indukcija }e dokaème deka nizata e mono-

a 2
( )
tono raste~ka. Za n = 2 imame a 2 = + 2 > a = a1 . Pod pretpostavka deka
a
2 2 2
a n > a n -1 , bidej}i a n > 0 za sekoj n , imame
a + a n2 -a -a n2-1 (a n + a n -1 )(a n -a n -1 )
a n +1 -a n = = >0.
2 2
Zna~i, a n +1 > a n za sekoj n , pa nizata monotono raste.
v) ]e razgleduvame tri slu~ai vo zavisnost od b i a1 .

a1
a1 an 2 n -1
(i ) Ako b = 0 , toga{ a n = . Bidej}i a = a = 2 > 1 , sleduva deka
2 n -1 n +1 1
2n
vo ovoj slu~aj nizata monotono opa|a.
(ii ) (ii) Ako b > 0 i a 1 > 0 , toga{ jasno e deka i a n > 0 , " n .
Za n > 1 imame
a n + ab - 2a n 1 b b -a 2
a n +1 -a n = n
2 2 n (2 n )
= a -a n = 1 a n =
= 1 ( b + a n )( b -a n ) = 1 ( b + a n )(2 b - 2a n ) =
2a n 4a n
(
= 1 ( b + a n ) 2 b -a n -1 - a b =
4a n n -1
)
-1 b + a n )(a n2-1 - 2a n -1 b + b ) = -1 ( b + a n )(a n -1 - b ) 0 .
2
4a na n -1 (
=
4a na n -1
Zna~i, po~nuvaj}i od vtoriot ~len nizata monotono opa|a.

(iii ) Ako b > 0 i a1 < 0 , toga{ jasno e deka i a n < 0 , "n . Za n > 1
imame
86
a n + ab - 2a n 1 b
a n +1 -a n = n
2 2 n (
= a -a n = 1 b -
2 an ) (
a n2 =
)
= 1 ( b -a n )( b + a n ) = 1 ( b -a n )(2 b + 2a n ) =
2a n 4a n
(
= 1 ( b -a n ) 2 b + a n -1 + a b =
4a n n -1
)
1
4a na n -1 (
= b -a n )(a n2-1 + 2a n -1 b + b ) =
1 ( b -a )(a 2
=
4a na n -1 n n -1 + b ) 0 .
Zna~i, po~nuvaj}i od vtoriot ~len nizata monotono raste.

2.9. Dokaì deka slednite nizi se ograni~eni:
a) a n = n1 ; b) a n = (-1)n ;
(-1)n
v) a n = n ; g) a n = 12 ;
n
-1 ;
d) a n = n n |) a n = 2n + 1 ;
2n + 2
e) a n = 3n - 1 ; `) a n = 2n +21 .
2
4n + 1 2 +n
Re{enie. a) Za sekoj n , a n = n1 1 , od kade {to sleduva deka nizata e
ograni~ena.
b) Za sekoj n , a n = (-1)n = 1 , pa nizata e ograni~ena.
(-1)n
v) Za sekoj n , a n = n = n1 1 , od kade {to sleduva deka nizata e
ograni~ena.
g) Za sekoj n , a n = 12 1 , od kade {to sleduva deka nizata e ograni~ena.

n
d) Za sekoj n , a n = n - 1 = 1 - n1 < 1 , pa sleduva ograni~enost na nizata.

n
|) Za sekoj n , a n = 2n + 1 = 1 - 1 < 1 , od kade {to sleduva deka nizata

2n + 2 2n + 2
e ograni~ena.
87
e) Za sekoj n , a n = 3n - 1 = 1 - n + 2 < 1 , bidej}i n + 2 < 1 , od kade {to

4n + 1 4n + 1 4n + 1
sleduva deka nizata e ograni~ena.
`) Za sekoj n , a n = 1 + n2 - 1 1 + n 2 - 1 2 , od kade {to sleduva deka

2 2
n +2 n +2
nizata e ograni~ena.
2.10. Dokaì deka slednite nizi se neograni~eni:
a) a n = (-1)n n ; b) a n = n 2 - n .
Re{enie. a) Za proizvolen realen broj M > 0 imame

a M +1 = (-1)[M ]+1 ([M ] + 1) = [M ] + 1 > M ,
[ ]
od kade {to sleduva deka nizata e neograni~ena.

b) Za proizvolen realen broj M > 0 imame
a M +1 = ([M ] + 1)2 - ([M ] + 1) [M ]2 + 3[M ] + 2 > M ,
[ ]

2.11. Ispitaj koja od slednite nizi e ograni~ena, a koja e neograni~ena:
(n + 1)2
a) a n = 1 ; b) a n = n - 1 ; v) a n = ;
n +2 n 2 +1 n 2 + 4n + 8
(2n + 1)p
g) a n = n 3 ; d) a n = n ; |) a n = sin ;
2
n n n
e) a n = sin
n ; `) a n = ; z) a n = n2 .
n + sin n 2 +1
1
Re{enie. a) Za sekoj n , a n = < 1 , od kade {to sleduva deka nizata
n +2
e ograni~ena.
b) Za sekoj n , a n = n - 1 < 1 , od {to sleduva deka nizata e ograni~ena.

n 2 +1
(n + 1)2
v)Za sekoj n , a n = < 1 , od {to sleduva deka nizata e ograni~ena.
n 2 + 4n + 8
g) Za sekoj n , a n = n 3 3 , od kade {to sleduva deka nizata e ograni~ena.
d) Za proizvolen realen broj M > 0 , a([M ]+1)2 = ([M ] + 1)2 = [M ] + 1 > M , od
88
kade sleduva deka nizata e neograni~ena.
(2n + 1)p
|) Za sekoj n , a n = sin 1 , od kade {to sleduva deka nizata e
2
ograni~ena.
e) Za sekoj n , a n = sin n 1
n n 1 , od {to sleduva deka nizata e ograni~ena.
`) Za n = 1 , a1 = 1 < 1 , a za sekoj n \ {1}

1 + sin1
an = n n n 1
n + sin n = n + sin n n - 1 = 1 + n - 1 2 ,
od kade {to sleduva deka nizata e ograni~ena.
z) Za sekoj n , a n = 2n = 1 1 , od kade {to sleduva deka nizata e

2n + 1 1 + 1
2n
ograni~ena.
2.12. Ispitaj koja od slednite nizi e ograni~ena, a koja e neograni~ena:
a) 0.1, 0.11, 0.111, ; b) 0.4, 0.41, 0.411, 0.4111, ;
v) a n = n (n + 1) , g) a n = 1 + 1 + 1 + + 1 .
1 3 3 5 5 7 (2n - 1)(2n + 1)
1 1 1 1 1 - 1n 1
a
Re{enie: a) Za sekoj n , n = + + ++ n = 10 < , od ka-
10 102 10 3 10 9 9
de {to sleduva deka nizata e ograni~ena.
1- 1
b) Za sekoj n , a n = 4 + 1 2 + 1 3 + + 1n = 4 + 1 10n-2 < 37 , od ka-
10 10 10 10 10 10 9 90
de {to sleduva deka nizata e ograni~ena.

v) Neka M > 0 , e proizvolen realen broj. Toga{
a M +1 = ([M ] + 1)([M ] + 1 + 1) > M ,

[ ]

1 1 1 1
g) Za sekoj n , a n = 1 3 + 3 5 + 5 7 + + = n 1 ,
(2n - 1)(2n + 1) 2n + 1
od kade {to sleduva deka nizata e ograni~ena.
89
2.2. Grani~na vrednost na niza.

Osobini na konvergentnite nizi
Definicija: Velime deka brojot a 0 e grani~na vrednost (limes) na nizata (a n ) koga
n teì kon beskone~nost ako na sekoj proizvolno mal pozitiven broj e moème da mu
pridruìme priroden broj n 0 takov {to site ~lenovi na nizata so indeks pogolem ili
ednakov na n 0 , pripa|aat vo intervalot (a 0 - e,a 0 + e) , t.e.
"e > 0, $n 0 : "n , n n 0 a n -a 0 < e .
Koristime oznaka: lim a n = a 0 .

n
Ako nizata nema opredelena grani~na vrednost, toga{ velime deka taa e divergentna.
( ) ( )
Ako nizite a n i bn konvergiraat kon realni broevi, toga{ vaì
lim (an + bn ) = lim an + lim bn ;

n n n
lim (anbn ) = lim an lim bn ;

n n n
lim (can ) = c lim an , c ;

n n
an lim an
lim = n , bn 0 i lim bn 0 .
n bn lim bn n
n
Zada~i:
2.13. Dokaì deka slednite nizi imaat granica ednakva na nula:

1
a) a n = n ;
1
b) an = k , k > 0 ;
n
(- 1)n (-1)n
v) a n = n ; g) a n = ;
nk
d) a n =
1 ; |) a n = 1n ;
2n + 1 2
e) a n = cos n `) a n = 1 .
n ; n +3
90
2.2 Grani~na vrednost na niza. Osobini na konvergentnite nizi
Re{enie. a) Neka e > 0 e proizvolen. Toga{ imame a n - a = n1 - 0 = n1 .
Brojot n 0 go izbirame kako najmal priroden broj koj e re{enie na neravenkata

1 1
n < e . Ottuka imame n > e . Spored toa najmaliot priroden broj koj e re{enie na
poslednata neravenka e n 0 = 1e + 1 . Zna~i za n n 0 }e vaì n1 n1 < e . Spored

0
toa, za proizvolen e > 0 postoi n 0 = 1e + 1 taka {to za sekoj n n 0 vaì
a n - a = 1 - 0 = n1 n1 < e , pa nizata konvergira kon nula.

n 0
b) Neka e > 0 e proizvolen. Imame a n - a = 1k - 0 = 1k . Od neravenkata

n n
1 < e dobivame n k > 1 . Ottuka n > k 1 pa, najmaliot priroden broj koj e
nk e e
re{enie na poslednata neravenka e n 0 = k 1 + 1 . Toga{ za sekoj n n 0 vaì

e
) ( 1e )
k
(
k
n k n 0k k 1 + 1 > k
= 1e ,
e
pa 1 1 < e . Zna~i izbirame n = k 1 + 1 . Spored toa za proizvolen e > 0

n k n 0k 0 e
postoi n 0 = k 1 + 1 taka {to za sekoj n n 0 vaì

e
a n -a = 1k - 0 = 1k 1k < e ,
n n n0
pa nizata konvergira kon nula.
v) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame n 0 = 1e + 1 . Toga{ za sekoj n n 0 ,
a n -a = (-n1) - 0 = n1 < e .
n

g) Za proizvolen e > 0 izbirame n 0 = k 1e + 1 . Toga{ za sekoj n n 0 ,
a n -a = (-1)
k
k - 0 = 1k < e .
n n
d) Za proizvolen e > 0 imame a n -a = 1 - 0 = 1 . Re{avaj}i ja nera-

2n + 1 2n + 1
venkata
1 < e dobivame
2n + 1 2e 2e { }
n > 1 - e , pa n 0 = max 1 - e + 1,1 (ako e > 1 toga{
91
1 - e + 1 ne e priroden broj) . Za sekoj n n }e vaì n n > 1 - e , odnosno

2e 0 0 2e
1 < e , zaradi prethodnata diskusija.
2n + 1
{
Kako i prethodno, za proizvolen e > 0 postoi n 0 = max 1 - e + 1,1 taka
2e }
{to za sekoj n n 0 vaì a n -a = 1 - 0 1 < e ,pa nizata konvergira kon
2n + 1 2n 0 + 1
nula.
|) Neka e > 0 e proizvolen. Re{avaj}i ja neravenkata 1n < e dobivame deka

2
{ }
n >-log2 e , pa izbirame n 0 = max -log 2 e + 1, 1 . Toga{ za sekoj n n 0 , }e vaì
1
2n 2n 0 > 1e , t.e. n < e .
2
{
Zna~i, za sekoj e > 0 postoi n 0 = max - log 2 e + 1, 1 } taka {to za sekoj
n n 0 vaì a n -a = 1n - 0 = 1n 1n 0 < e , pa nizata konvergira kon nula.

2 2 2
e) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame n 0 = 1e + 1 . Toga{ za sekoj n n 0 ,
a n - a = cos n 1
n -0 n < e .
2
{
`) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame n 0 = max 1 - 32 e + 1,1 . Toga{ za
e }
sekoj n n 0 ,
1 -0
a n -a = = 1 <e .
n +3 n +3
2.14. Dokaì deka nizata :
a) a n = n konvergira kon brojot 1;

n +1
3n + 1 konvergira kon brojot 3;
b) a n = n
1
v) an = 2 - n konvergira kon brojot 2;
g) a n = 1 - 1n konvergira kon brojot 1.

10
Re{enie. a) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame n 0 = max 1 -e

e {
+ 1,1 . Toga{ }
n 1 <e .
za sekoj n n 0 , an -a = n + 1 -1 =
n +1
92
b) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame n 0 = 1e + 1 . Toga{ za sekoj n n 0 ,
a n - a = 3nn+ 1 - 3 = n1 < e .
v) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame n 0 = 1e + 1 . Toga{ za sekoj n n 0 ,
a n - a = 2 - n1 - 2 = n1 < e .
g) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame n 0 = max {[- lg e ] + 1,1} .
1 1
Toga{ za sekoj n n 0 , an -a = 1 - n -1 = n < e .
10 10
2.15. Dokaì deka
a) nlim
2n + 1 = 2 ; b) nlim
2n -1 = 1 ;
n + 1 2n + 1
v) nlim
n +1 = 1 ; g) nlim
4n + 3 = 2 .
n + 2 6n + 5 3
Re{enie. a) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame n 0 = max 1 -e

e {
+ 1,1 . Toga{ }
za sekoj n n 0 , a n -a = 2n + 1 - 2 = 1 < e .
n +1 n +1
{ }
b) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame n 0 = max 2 - e + 1,1 . Toga{ za sekoj
2e
n n 0 , a n -a = 2n - 1 - 1 = 2 < e .
2n + 1 2n + 1
v) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame n 0 = 1 -e2e + 1 .
Toga{ za sekoj n n 0 , a n -a = n + 1 - 1 = 1 < e .

n +2 n +2
{
g) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame n 0 = max 1 - 5e + 1,1 .
6e }
Toga{ za sekoj n n 0 , a n - a = 4n + 3 - 2 = 1 < e .
6n + 5 3 6n + 5
2.16. Dokaì deka slednite nizi se divergentni:
a) a n = (-1)n ; b) a n = (-1)n n ;
v) a n = 1n + (-1)n ;
1
g) an = (-1)n + n .

1, n e paren broj
Re{enie. a) a n = - 1, n e neparen broj . Neka a e proizvolen realen broj i

93
e = 1 . Za proizvolen priroden broj n 0 , ako izbereme n = n 0 ili n = n 0 + 1

2
sleduva a n - a 1 = e .
2

n , n e paren broj
b) Bidej}i a n = -n , n e neparen broj , za proizvolen realen broj a i e = 1

2

postojat beskone~no mnogu ~lenovi na nizata nadvor od intervalot a - 1 ,a + 1 .

2 2 ( )
Toa zna~i deka za proizvolen priroden broj n 0 , ako izbereme n = n 0 ili
n = n 0 + 1 sleduva a n - a 1 = e .
2

2 , n e paren broj
v) Bidej}i a n = 0 , n e neparen broj za proizvolen realen broj a i e = 1

2

postojat beskone~no mnogu ~lenovi na nizata nadvor od intervalot a - 1 ,a + 1 .

2 2 ( )
Toa zna~i deka za proizvolen priroden broj n 0 , ako izbereme n = n 0 ili
n = n 0 + 1 sleduva a n - a 1 = e .
2
1
g) Ako n e paren broj, toga{ an = 1 + n > 1 . Ako n e neparen broj, toga{
an = -1 + n1 < 0 . Spored toa, za proizvolen realen broj a i e = 1 postojat

2
(
beskone~no mnogu ~lenovi na nizata nadvor od intervalot a - 1 ,a + 1 . Toa zna~i
2 2 )
deka za proizvolen priroden broj n 0 , ako izbereme n = n 0 ili n = n 0 + 1 sleduva
a n - a 1 = e .
2
2.17. Dadena e niztata a n =

n + 1 . Dokaì deka
lim a = 1 , a potoa opredeli go
n +3 n n
n 0 ako:
a) e = 0,1 ; b) e = 0,01 ; v) e = 0,001 .
{ }
Re{enie. Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame n 0 = max 2 -e 3e ,1 . Toga{ za

sekoj n n 0 , a n -a = n + 1 - 1 = 2 < e .
n +3 n +3
94
a) Od prethodnoto sleduva deka n 0 }e bide najmaliot priroden broj koj e re-
2 < e . Zemaj}i
{enie na neravenkata e = 0,1 poslednata neravenka e ekviva-
n +3
lentna so neravenkata 20 < n + 3 , t.e. n > 17 , pa n 0 = 18 .
b) Sli~no kako vo a) od
2 < 1 dobivame 200 < n + 3 , odnosno n = 198 ;
n + 3 100 0
v) n 0 = 1998 .
2.18. Opredeli go op{tiot ~len an na nizata 0,9; 0,99; 0,999; . Dokaì deka
lim a
n n
= 1 . Po~nuvaj}i od koe n e ispolneto a n -1 < 0,0001 ?
Re{enie. Imame a 1 = 9 = 1 - 1 , a 2 =
99 = 1 - 1 , a = 1 - 1 , itn. Zna~i
10 10 100 3
102 10 3
a n = 1 - 1n i nlim a = 1 (Vidi ja zada~ata 2.14. pod g)). Sega ja re{avame neraven-

n
10
kata 1 - 1n - 1 < e = 1 4 , odnosno 10n > 10 4 od kade {to dobivame n 0 = 5 .

10 10
1 2 n
2.19. Dadena e nizata a n = 2 + 2 + + 2 .
n n n
a) Dokaì deka nlim a =1 ;

n 2
1
b) Po~nuvaj}i od koe n e ispolneto a n - < 0,001 ?
2
Re{enie. a) Neka e e proizvolen pozitiven realen broj. Imame a n = n n +

( 1).
2n 2
n (n + 1) 1
Izbirame n 0 = 1 + 1 . Toga{ za sekoj n n 0 , a n - a = - = n2 = 1 < e .
2e 2n 2 2 2n 2n

b) n 0 = 1 + 1 = 1 -3 + 1 = 500 + 1 = 501 .
2e 2 10
2.20. Dadena e nizata an =

n +1 .
3n + 4
a) Dokaì deka nlim a =1.

n 3
b) Po~nuvaj}i od koe n beskone~no mnogu ~lenovi na nizata se nao|aat vo
intervalot ( 13 - 100 3 100 )

1 ,1 + 1 ?
95
Re{enie. a) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame n 0 = max 1 - 4 + 1,1 .

9e 3 { }
Toga{ za sekoj n n 0 , a n -a =
n +1 - 1 = 1 <e .
3n + 4 3 3(3n + 4)
b) Sli~no kako vo zada~ata 2.19. pod b) dobivame deka n 0 = 10 .
2.21. Dadena e nizata a n = 4n 2 + 1 .

2
3n + 2
a) Dokaì deka nlim a =4.

n 3
b) Po~nuvaj}i od koe n beskone~no mnogu ~lenovi na nizata se nao|aat vo
intervalot ( 43 - 100 3 100 )

1 ,4 + 1 .
5 - 6e
Re{enie. a) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame n 0 = + 1 . Toga{ za
9e
sekoj n n 0 , a n - a = 5 <e .
3(3n 2 + 2)
b) n 0 = 6 .
2.22. Dokaì deka:
a) nlim 1 =0 ; b) nlim 1 =0 , a>0;

n ! n a
v) nlim n a = 1 ,a > 0 ; g) nlim n n =1 ;

a
n =0, a;
d) nlim
n !
|) nlim

q n = 0 , | q |< 1 ;
e) nlim n bq n = 0 , | q |< 1, b ; `) nlim 1 =0;

n n !
n
z) lim a = 0, a . y) lim an = a lim e an = e a .
n n ! n n
i) 1) lim a n = a lim lna n = lna , za a n > 0 i a > 0 ;

n n
2) lim a n = 0 lim lna n = - , za a n > 0 ;

n n
3) lim a n = lim lna n = , za a n > 0 ;

n n
j) lim a n = a i lim bn = b lim an bn = a b , za a n > 0 i a > 0 .

n n n
96
Re{enie. a) I na~in: Prvo }e dokaème deka za n > 2 vaì n ! > 2n -1 .

Navistina, za n = 3 imame 3! = 6 > 2 3-1 = 4 . Da pretpostavime deka tvrdeweto e
to~no za prirodniot broj n . Toga{ za n + 1 imame
i.p.
(n + 1)! = n !(n + 1) > 2n -1(n + 1) > 2n -1 2 = 2(n +1)-1 ,
pa tvrdeweto vaì za sekoj priroden broj n .
Sega, neka e > 0 e proizvolen. Imame 1 - 0 = 1 < 1 . Da ja re{ime

n! n ! 2n -1
neravenkata
1 < e . Taa e ekvivalentna so 2n -1 > 1 , odnosno (n - 1) > - log e , t.e.
2n-1 e 2
n > 1 - log2 e . Sega da izbereme n 0 = max{[1 - log 2 e] + 1,1} . Za n n 0 }e vaì

1 1 <e .
2n -1 2 n 0-1
Zna~i, za proizvolen e > 0 postoi n 0 = max{[1 - log 2 e] + 1,1} taka {to za

1 1
sekoj n n 0 vaì 1 - 0 = < n -1 < e , pa sleduva nlim 1 =0 .
n! n! 2 n !
II na~in: Vaì neravenstvoto n ! n za sekoj priroden broj n . Za e > 0

1 1 1
postoi n 0 taka {to n1 < e . Sega neka n n 0 . Toga{ 1 - 0 = < n n < e ,
0 n! n! 0
pa nlim 1 =0 .
n !
1
b) Neka e > 0 e proizvolen. Toga{ 1a - 0 = n a .
n
1
1 1 1
Imame n a < e n a > e n > 1e () a
()
. Neka n 0 = 1 a + 1 . Toga{ za n n 0 imame
e
1 = 1 1 < e , pa sleduva deka nlim 1 =0 .
n a - 0 n a n a0 n a
v) 1) a > 1 . Da ozna~ime b = a - 1 > 0 . Ja formirame nizata cn = n 1 + b - 1 .
Bidej}i 1 + b > 1 dobivame deka cn > 0 za sekoj n . Od neravenstvoto na

b
Bernuli imame 1 + b = (1 + cn )n > 1 + ncn , odnosno cn < n .
Sega neka e > 0 e proizvolen. Postoi priroden broj n 0 takov {to nb < e . Za
0
a >1 b b < e , pa
n n 0 dobivame | n a - 1| = n a - 1 = n 1 + b - 1 = 1 + cn - 1 = cn < n n 0
lim
n
na = 1 za a > 1 .
1
2) a < 1 . Toga{ a > 1 , pa od prethodnoto sleduva
97
n 1 1 = 1
1 = nlim
a
= nlim
n a n a , t.e. nlim
n a =1 .
lim
n

3) a = 1 . Toga{ n a = 1 , pa tvrdeweto e trivijalno.

g) Za prirodniot broj n > 1 vaì nn > 1 . Ja formirame nizata dn = n n -1 0 .
]e dokaème deka nlim d = 0 . Za n > 1 vaì
n
n n n n n(n + 1) 2
nn = 1 + dn n = (1 + dn )n = 1 + 1 dn + 2 dn2 + 2 dn3 +... > 2 dn2 = dn .
2
Zna~i dn < 2 .
n +1
Neka e > 0 . Da ja re{ime neravenkata 2 <e .

n -1
Imame 2 < e 2 < e 2 (n - 1)e 2 > 2 n > 2 + e 2 . Zaradi 2 + e 2 > e 2 dobiva-

n -1 n -1 e2
me 2 +2e > 1 . Da izbereme n 0 = 2 +2e + 1 > 1 . Toga{ za n n 0 vaì

2 2
e e
| dn - 0 |= dn < 2 < 2 < e , pa

lim d = 0 .
n -1 n 0 -1 n n
n n = lim ((n
Kone~no nlim
n
n - 1) + 1) = nlim (d + 1) = 1 + nlim
n
d =1 .
n
a 1 = 0 , pa
d) Ako a < 0 toga{ -a > 0 i 0 n n a = n1-a . Od b) vaì nlim
n -a
n!
n =0.a
sleduva nlim
n !
Neka a > 0 i e > 0 e proizvolen. Toga{ postoi priroden broj k > a . Neka
n 0 = 2k + 1 i neka n n 0 . Toga{ n n 0 = 2k + 1 > 2k , pa k < n . Za sekoj i {1,...,k }

2
n n n
vaì n - k + i > n - + i = + i > . Koristej}i go prethodnoto dobivame
2 2 2
na - 0 = na < nk = nk <
n! n ! 1 2 ... (n - k ) (n - k + 1)... n (n - k )! (n - k + 1)... n
< nk = 2
k
n k (n - k )!
(n - k )!( 2 )
Koristej}i go a) i stavaj}i m = n - k imame nlim

2k = 2k lim 1 = 0 , pa
(n - k )! m m !
postoi n1 , taka {to za n n1 vaì

2k < e . Sega za n = max{n ,n } i
2 0 1
(n - k )!
a a k
n n 2 }e vaì n - 0 = n < 2 < e , pa sleduva nlim n a = 0 za a > 0 .
n! n ! (n - k )! n !
98
Za a = 0 zada~ata se sveduva na a).

|) Ako q = 0 tvrdeweto e trivijalno. Zatoa da pretpostavime deka q 0 .
ln|q |<0
Neka e > 0 e proizvolen. Imame | q |n < e n ln | q |< ln e n > ln e . Da izbereme
ln |q |
n 0 = max {
ln e
+ 1,1
ln |q | } i neka n n 0 . Toga{ n > ln e , pa od prethodnoto
ln | q |
sleduva
| q n - 0 |=|q |n < e , odnosno nlim

qn = 0 .
e) Neka b < 0 . Toga{ -b > 0 , pa od b) sleduva nlim n b = nlim 1 = 0 . Isto taka

n -b
od |) imame nlim

q n = 0 za | q |< 1 , pa i nivniot proizvod }e ima limes 0.
Neka b > 0 i e > 0 e proizvolen. Toga{ postoi priroden broj k > b i neka
n 0 = 2k + 1 . Za n n 0 vaì n n 0 = 2k + 1 > 2k , t.e. k < n . Bidej}i | q |< 1 postoi

2
h > 0 taka {to | q |=

1 . Sega imame
1+h
n n n n n!
(1 + h )n = 1 + 1 h + 2 h 2 +...+ k h k +... + h n > k h k = hk =
(n - k )!k !
(n - k + 1)(n - k + 2)...(n - k + k ) n - n + 1 n - n + 2 ... n - n + k
( )( ) ( )
= hk > 2 2 2 hk =
k! k
k !
n +1 n + 2 n +k n
= 2
( )(
2 ) (
...
2 ) ( )
hk > 2 hk.
k! k!
Kone~no | n bq n - 0 |= n b | q |n = n b < n b = n b -k 2k k ! . Zaradi b - k < 0 vaì

(1 + h )n k k hk
(n2 ) hk !
n b -k 2k k !
lim n b-k = 0 i u{te h i k se konstanti, pa i nlim = 0 . Zna~i za e > 0
n hk
b -k 2k k !
postoi n1 taka {to za n n1 vaì 0 < n < e . Neka n 2 = max{n 0,n1} i
hk
n n 2 . Toga{ za n vaàt site prethodni oceni pa dobivame
b -k 2k k !
| n bq n - 0 |= n b | q |n < n <e .
hk
`) Prvo }e dokaème so pomo{ na PMI deka za sekoj priroden broj n vaì
()
n 1
n
neravenstvoto n ! >
3 ( ) . Za n = 1 imame 1 > 1 = 1 , pa neravenstvoto e to~no. Da
3 3
n n
pretpostavime deka neravenstvoto vaì za prirodniot broj n , t.e. n ! >
3 ( ) .
99
Toga{
n +1
) (n +3 1)
n +1
(
n n n (n + 1) =
(n + 1)! = n !(n + 1) > (n3 ) (n + 1) = n + 1
3 3n
n +1 n +1 n +1
( ) ) = (n +3 1) ( )
n n
= n +1 (
3 n +1 3 1
n >
n +1 .
3
(1 + n )
1 3
n
Vo posledniot ~ekor iskoristivme deka nizata 1 + 1
n ( ) e monotono raste~ka
n n
i nlim ( 1
1 + n ) = e , pa za sekoj n vaì 1 + 1
n ( ) e < 3 . Zna~i tvrdeweto vaì za
sekoj priroden broj.
Sega, 0 n 1 < 1 n = n3 i zaradi nlim 3 = 0 , dobivame deka i lim 1 = 0 .

n! n n n n n n !
(3)
z) Postoi n 0 , taka {to n 0 > 2 a . Toga{ na < 1 , i za sekoj k n 0 vaì
0 2
a a < 1 . Sega, neka e > 0 i n e izbran taka {to n > 2 a . Za n n }e
k n0 2 0 0 0
a ... a n 0 +<
( )( )
a n - 0 = a n = a n0 a n -n 0 i >n 0
a
(n )
n0
vaì =a
n! n! n0 +1 n0 + 2
n 0 ! (n 0 + 1)(n 0 + 2)...n n 0 !

n -n 0 pati
n -n 0
()
n0 n0
<a = a 2 1n
n0 1
(1)
n0 ! 2 n0 ! 2
a n 0 2n 0 1
Bidej}i nlim = 0 , za dadenoto e postoi n1 , taka {to za n n1 vaì
n 0 ! 2n
n0
a 2n 0 1 < e . (2)
n 0 ! 2n
Sega, neka n 2 = max {n 0,n1 } . Za n n 2 vaàt i (1) i (2) pa dobivame

n
a n - 0 < a 0 2n0 1 < e , t.e. n
lim a = 0 .
n! n 0 ! 2n n n !
1 -1
y) Vaì lim e n = 1 i lim e n = lim 1 = 1 . Zaradi lim a n = a sleduva deka za
n n n 1 n
en
sekoj k postoi n 0 = n 0 (k ) taka {to za sekoj n n 0 vaì an -a < 1 , t.e.

k
- 1 < an -a < 1 .
k k
100
1 -1
Neka e > 0 e proizvolen. Zaradi lim e k = 1 i lim e k = 1 sleduva deka
k k
1
postojat k1,k2 taka {to za sekoj k k1 vaì e k - 1 < e i za sekoj k k 2 vaì
ea
-1
e k -1 < e .
ea
Neka k 0 = max {k1,k2 } i neka k k 0 .
1 -1
Toga{ vaì e k - 1 < , e k - 1 < i postoi n 0 = n 0 (k ) taka {to za sekoj
n n 0 vaì an -a < 1 , t.e. - 1 < an -a < 1 .

k k k
-1 1
Neka n n 0 . Imame e an -e a = e a (e an -a - 1) i e k - 1 < e an -a - 1 < e k - 1 , t.e.
ea e( -k1 -1) <ea (ea -a -1) <ea (e k1 -1).

n
Zna~i, ako an -a < 0 , vaì e a (e k - 1) < e a (e a -a - 1) < 0 , a ako an -a > 0 vaì

-1
n
(1 )
0 < e a (e an -a - 1) < e a e k - 1 . Spored toa
{ 1 1
}
a e
ea (e an -a - 1) < max ea e k - 1 ,e a e -k - 1 < e a = e .
e
Sleduva deka lim e an = e a .
n
i) 1) Prvo }e go dokaème tvrdeweto za a = 1 .
Neka e > 0 e proizvolen. Bidej}i lim a n = 1 , e e > 1 i e -e < 1 sleduva deka

n
postoi n1 taka {to za sekoj n n1 vaì a n < e e i
postoi n 2 taka {to za sekoj n n 2 vaì a n > e -e .
Neka n 0 = max {n1,n 2 } i neka n n 0 . Toga{ vaì a n > e -e i a n > e -e , t.e. lnan > -e
i lnan < e . Sleduva deka -e < lnan < e , t.e. lnan < e .
Zna~i, lnan - lna = lnan - ln1 = lna n < e , za sekoj n n 0 , pa sleduva
tvrdeweto.
an
Sega, neka a 1 . Toga{ lim = 1 , pa od prethodnoto sleduva deka
n a
101
an
0 = lim ln = lim (lnan - lna ),
n a n
t.e. lim lnan = lna .

n
2) Neka M < 0 e proizvolen. Toga{ zaradi lim an = 0 i a n > 0 sleduva deka postoi
n
n 0 taka {to za sekoj n n 0 vaì 0 < a n < e M .
Taka, za n 0 imame lna n < lne M = M , pa sleduva deka lim lnan = -

n
3) Sli~no kako 2)
) )
b lim (bn ln an ) lim bn lim ln a n
j) lim an bn = lim e ln an n = lim ebn ln an =e n = e n n =eb ln a = a b .
n n n
Opredeli gi slednite granici: (2.23. - 2.62.)
2.23. nlim 3n 2 + 5n - 1 .
5n 2 + n - 1
Re{enie. nlim 3n 2 + 5n - 1
= nlim
(
n 2 3 + n5 - 12
n =
n )
lim 3 + n5 - 12
n =3. ( )
5n 2 + n - 1 2
n 5+n - 21
( n
1
)
lim 5 + n - 12
n
1
n
5
( )
2.24. nlim 3n 2 + 5n + 4 .
n2 +2
Re{enie. nlim 3n 2 + 5n + 4 = lim (

n 2 3 + n5 + 42 )
lim 3 + n5 + 42
n = n n =3. ( )
n2 +2 n
n 1+ 2
2
(n
2
) lim 1 + 2
n n
2
( )
2.25. nlim n +1 .
2
n 3 + 1
Re{enie. nlim n 2 +1
= nlim
n 2 1 + 12
n (= nlim 1 )

lim 3 + n5 + 42
n (
n = 0 3 = 0 . )
n
n 3 + 1 3
n 1+ 3
n
1
( ) lim 1 + 2
n n
2 1
( )
2.26. nlim 4n - 4n + 3 .
2
2n 3 + 3n + 4
Re{enie. nlim 4n 2 - 4n + 3 = lim (

n 2 4 - n4 + 32 )
lim 4 - n4 + 32
n = lim 1 n n =0 ( )
n n
2n 3 + 3n + 4 n 3 3
n 2+ 2 + 3
n ( n
4
n n )
lim 2 + 2 + 43
3
n ( )
2.27. nlim 5n 3 - 2n 2 + 4n - 1 .
7n 3 + 3n 2 - 4n + 2
102
Re{enie. nlim 5n 3 - 2n 2 + 4n - 1
= nlim
n 3 5 - n2 + 42 - 13
n n =5. ( )
7n 3 + 3n 2 - 4n + 2
n 7 + n - 2 + 23
3 3
n
4
n
7
( )
( ).
3
2.28. nlim
3n 2 + n - 2
4n 2 + 2n + 7
3

(
n 2 3 + n1 - 22 ) = 3
( )
3
()
3
Re{enie. nlim 3n 2 + n - 2 = nlim n = 27 .

4n 2 + 2n + 7 2
(
n 4 + n + 72
2
n ) 4 64
Pritoa iskoristivme deka
lim a 3 = lim (ananan ) = ( lim an )( lim an )( lim an ) = ( lim an )3

n n n n n n n
pri uslov nizata a n da konvergira.
( 4n 2+n7n+ 2+n ++3n1 + 4 )

3 2 10
2.29. nlim
3 2 .
( 4n 2+n7n+ 2+n ++3n1 + 4 ) = ( lim 4n 2+n7n+ 2+n ++3n1 + 4 )

3 2 10 3 2 10
Re{enie. nlim 3 2 3 2 = 110 .
n 2
(n + 1)(3n + 2)(5n - 7 )
2.30. nlim .
n3
Re{enie. nlim
(n + 1)(3n + 2)(5n - 7 )
= nlim
n 3 1 + n1 3 + n2 5 - n7
=
( )( )( )
n3 n3
= nlim
(
1 + n1 nlim
) (
3 + n2 nlim
) (
5 - n7 = 1 3 5 = 15 . )
(n n+ 2 - nn-1) .
3 2
2.31. nlim
2
(n n+ 2 - nn-1) = lim n (n(n-1)+-2)n(n(-n 1)+ 2) =

3 2 3 2 2
Re{enie. nlim
2 n 2
= nlim -n 3 - 2n 2 = -1 .
n 3 - n 2 + 2n - 2
2.32. nlim (
6n 2 - 2n .
3n - 5 )
Re{enie. nlim
3n - 5 (n 3n - 5 3 )
6n 2 - 2n = lim 6n 2 - 6n 2 + 10n = 10 .
(n + 1)2 - (n - 1)2
2.33. nlim .
(n + 2)2 - (n - 2)2
103
(n + 1)2 - (n - 1)2
Re{enie. nlim = lim 4n = 1 .
(n + 2)2 - (n - 2)2 n 8n 2
n !+ (n + 1)!
2.34. nlim .
(n + 2)!
n !+ (n + 1)! n !(1 + n + 1) 1 =0.

Re{enie. nlim = nlim = nlim
n + 1
(n + 2)! n !(n + 2)(n + 1)
2.35. nlim n .
n +1 + n
n = lim n = 1
Re{enie. nlim .
n + 1 + n n
n ( )
1 + n1 + 1 (
lim 1 + n1 + 1
n
)
1 1 (
Zaradi 1 + n > 1 dobivame 1 < 1 + n1 < 1 + n1 . Od lim 1 + n = 1 sleduva deka i
n
)
lim 1 + n1 = 1 , pa nlim n = 1 .
n n +1 + n 2
2.36. nlim n 2 + 4n .
3
n 3 - 3n 2
n 2 + 4n n 1 + n4 nlim

1 + n4
Re{enie. nlim
3 n 3 - 3n 2
= nlim = .
n 1 - n3 nlim 3
3 3

1 - n
(
4 )
Sega, od 1 < 1 + n4 < 1 + n4 i lim 1 + n = 1 dobivame lim 1 + n4 = 1 .
n n
3 3
Analogno, 0 < 1 - n < 1 za n 4 , pa 1 - n3 < 3 1 - n3 < 1 . Od lim 1 - n = 1 sleduva
n
( )
lim 3 1 - n3 = 1 . Spored toa, nlim n 2 + 4n
3 n 3 - 3n 2
=1 .
n
2.37. nlim

( n +1 - n ) .
n +1 + n
Re{enie. nlim

( n + 1 - n ) = nlim

( n +1 - n ) n +1 + n
=
= nlim n + 1-n = 0 .
n + 1 + n
2.38. nlim

( 2n + 3 - 2n - 1) .
2n + 3 + 2n - 1
Re{enie. nlim

( 2n + 3 - 2n -1) = nlim

( 2n + 3 - 2n -1) 2n + 3 + 2n - 1
=
2n + 3 - (2n - 1) 4
= nlim = lim =0.
2n + 3 + 2n - 1 n 2n + 3 + 2n - 1
104
2.39. nlim

( (n + 1)(n + 2) - n ) .
Re{enie.
( (n + 1)(n + 2) - n )( (n + 1)(n + 2) + n )
lim ( (n + 1)(n + 2) - n ) = nlim =
n
( (n + 1)(n + 2) + n )
= nlim
(n + 1)(n + 2) - n 2
= nlim 3n + 2 = lim
n 3 + n2
=
( )

( (n + 1)(n + 2) + n ) ( (n + 1)(n + 2) + n ) n n (1 + n1 )(1 + n2 ) + 1

3 + nlim 2
n
= = 3 .
2
(
1 + nlim )(
1 1 + lim 2 + 1
n n n
)
2.40. nlim

( n 2 + 3n -1 - n 2 + n + 1) .
(n 2 + 3n - 1) - (n 2 + n + 1)
Re{enie. nlim ( n 2 + 3n -1 - n 2 + n + 1) = nlim =

( n 2 + 3n - 1 + n 2 + n + 1)
2 - nlim 2
= nlim 2n - 2 = n
= 1 .
n 2 + 3n - 1 + n 2 + n + 1 1 + nlim 3 - lim 1 + 1 + lim 1 + lim 1
n n n 2 n n n n 2
2.41. nlim

( n 2 + n + 1 - n 2 - n + 1) .
2n
Re{enie. nlim

( n 2 + n + 1 - n 2 - n + 1) = nlim
n 2 + n + 1 + n 2 -n + 1
= 1 .
2.42. nlim

(3 n +1 - 3 n ) .
n + 1-n
Re{enie. nlim

( 3 n + 1 - 3 n ) = nlim
3 (n + 1)2
=
+ 3 n +13 n + 3 n 2
= nlim 1 = nlim 1 1 = 0 .
3 n 2
( )
2
( )
2
1 lim 1 + 1
3
n2 3 1 + 1
n + 3 1 + n1 + 1 3 1 + nlim
n
+ 3 1+ n n

2.43. nlim

( 3 n 2 -n 3 + n ) .
n2
Re{enie. nlim

( 3 n 2 - n 3 + n ) = nlim
2
=
3
(n 2 - n 3 ) - n 3 n 2 - n 3 + n 2
= nlim 1 =1 .
3
(n1 -1) -
2
3 1
n -1 + 1
3
105
n
lim 2 n .
2.44. n
1+2
2n = lim 1 = 1 = 1 .
Re{enie. nlim
1 + 2n n 1
+ 1 lim 1 +1
2 n n 2 n
1- 3 n +1
2.45. nlim
2 + 3n
.
1 1 -3
Re{enie. nlim 1 - 3n +1 = lim 3n - 3 = nlim
3n
= -3 .
2 + 3n n 2 2 +1
n + 1 nlim n
3 3
2.46. nlim 2n +1 - 4 .
1 + 2n
4 4
2n +1 - 4 = lim 2 - 2n = 2 - nlim
2n
= 2 .
Re{enie. nlim
1 + 2n n 1
+ 1 nlim 1 +1
2 n 2 n
2.47. nlim 2n + 5n .
2n +1 + 5n +1
(25 ) + 1 = lim (25 ) + 1 = 1 .

n n
Re{enie. nlim 2n + 5n = lim

n
2( 25 ) + 5 2 lim ( 25 ) + 5
n n 5
2n +1 + 5n +1 n
n
2.48. nlim 5n +1 + 7 n +2 .
5n + 7 n +1
() ( 75 )
n n
5 5 + 7 2 5 nlim + 72
Re{enie. nlim 5n +1 + 7 n +2 = nlim
7
=

= 7 .
()
5 n +7
(75 )
n
5n + 7 n +1
lim +7
7 n
1 + 21 + 212 + + 21n
2.49. nlim .
1 + 13 + 312 + + 31n
1 + 21 + 212 + + 21n (1 - 21n ) (1 - 21 ) 3 1 - nlim 1

2n 3
Re{enie. nlim = lim = 1 = 4 .
1 + 13 + 312 + + 31n n (1 - 31n ) (1 - 13 ) 4 1 - nlim
3n
2.50. nlim
1 + 2 + 3 ++ n .
n2
1 + 2 + 3 + + n = lim n (n + 1) 1
Re{enie. nlim = .
n2 n 2n 2 2
2.51. nlim 12 + 22 + 32 + + n 2 .
n3
Re{enie. nlim 12 + 22 + 32 + + n 2 = lim n(n + 1)(2n + 1) = 1 .

n3 n 6n 3 3
106
12 + 32 + 52 + + (2n - 1)2
2.52. nlim .
22 + 4 2 + 62 + + (2n )2
n(2n - 1)(2n + 1)
12 + 32 + 52 + + (2n - 1)2 3
Re{enie. nlim = lim
n 2n(n + 1)(2n + 1)
=
22 + 4 2 + 62 + + (2n )2
3
n 3(2 - n1 )(2 + n1 ) (2 - nlim )(2 + nlim ) = 1 . 1 1

n n
= nlim =
2n (1 + n )(2 + n ) 2(1 + lim n )(2 + lim n )
3 1 1 1 1
n n
2.53. nlim 13 + 2 3 + 3 3 + + n 3 .
n (12 + 2 2 + 3 2 + + n 2 )
n 2(n + 1)2
Re{enie. nlim 13 + 23 + 33
= nlim ++ n 3
4 =
n (12 + 2 2 + 3 2 + + n 2 ) n(n + 1)(2n + 1)
n
6
1 2
3
= nlim
n 4(1 + n1 )2
= 3 1 + nlim
n
=3
( )
2 n 4(1 + 1 )(2 + 1 ) 2 1 + lim 1 2 + lim 1
n n
n n n n
4
( )( )
2.54. nlim
(4 9 )(
1- 1 1- 1 1-
1
(n + 1)2
. ) ( )

Re{enie. nlim
4( 9 (n + 1) )(
1 - 1 1 - 1 1 - 1 2 = )
2 1 32 - 1 4 2 - 1 2 1 (n + 1)2 - 1
= lim 2 -
2 2 2 ... n - =
n 2 3 4 n2 (n + 1)2
(2 - 1) (2 + 1) (3 - 1) (3 + 1) (4 - 1) (4 + 1) (n - 1) (n + 1)
n n +2 =
( )
= lim ...
n 22 32 42 n2 (n + 1) 2
= lim n + 2 = 1 .
n 2n + 2 2
( )
n
2.55. nlim

1 + n2 .
n 2 n 2
n
2
Re{enie. nlim 2
1 + n ( ) = nlim

1

2
1 + n = nlim

1
1 + n = e 2 .

2 2
2n
2.56. nlim ( 1
1 + n ) .
2n n n
Re{enie. lim 1 + 1 = lim 1 + 1 lim 1 + 1 = e 2 .
n n n n n n
107
( )
n
2.57. nlim 1+ 1 .
n +1
( ) ( )
n n +1-1
Re{enie. nlim 1+ 1 = nlim 1+ 1 =
n +1 n +1
n +1
n +1 -1 (
lim 1 + 1 )
= nlim

(
1+ 1
n +1 ) ( 1+ 1
n +1 ) =

n n + 1 e
-1 = 1 = e
(
lim 1 + 1
n n +1 )
n
2.58. lim 1 + 1 , k .
n n +k
n +k n

Re{enie. Bidej}i nizata bn = 1 + 1 e dobiena od nizata a n = 1 + 1
n + k n
so izostavuvawe na prvite k ~lenovi sleduva deka lim bn = lim an = e , pa imame

n n
n +k
n +k -k lim 1 +( 1
)
( ) ( )
n
lim 1 + 1 = nlim 1+ 1 =
n n + k = ek = e .
n +k n +k
( )
n k 1
lim 1 + 1
n n +k
n
1 2
2.59. lim 1 + .
n n
1
n n 2
2.22 )
1 + 1
1
1 2

Re{enie. lim 1 + = lim = e 2 .

n n n
n
(2.60-2.62) Presmetaj nlim a , kade

n
2.60. a) a n = 1 + 1 +...+ 1 ;
1 2 2 3 n (n + 1)
1 2 + 2 3 + ... + n(n + 1)
b) a n = ;
n3
Re{enie. a) Za sekoj priroden broj k vaì 1 = 1 - 1 , pa

k (k + 1) k k + 1
a n = 1 - 1 + 1 - 1 + 1 - 1 +...+ 1 - n1 + n1 - 1 = 1 - 1 .
2 2 3 3 4 n -1 n +1 n +1
Zna~i nlim a = 1 - nlim 1 = 1- 0 = 1 .

n n + 1
108
b) Od
1 2 + 2 3 +...+ n(n + 1) 1(1 + 1) + 2(2 + 1) +...+ n(n + 1)
an = = =
n3 n3
n(n + 1)(2n + 1) n(n + 1)
(11 + 22 +...+ n 2 ) + (1 + 2 +... + n ) +
= = 6 2 =
n 3 n 3
n(n + 1)
= 2n + 3n3 + n +
3 2
6n 2n 3
dobivame deka nlim a =1.

n 3
1
( 3 )(6 )(
3 )
2.61. a n = 1 - 1 1 - 1 1 - 1 ...1 - n (n + 1) ;

2
Re{enie. Za sekoj priroden broj k vaì

1 k (k + 1) - 2 k 2 + k - 2 (k 2 - 1) + (k - 1) (k - 1)(k + 2)
1- = = = = ,
k (k + 1) k (k + 1) k (k + 1) k (k + 1) k (k + 1)
2
pa imame a n =
1 4 2 5 3 6 4 7 ... (n - 2) (n + 1) (n - 1) (n + 2) = n + 2 . Spored
2 3 3 4 4 5 5 6 (n - 1) n n (n + 1) 3n
toa nlim a =1.

n 3
1 3 5 2n -1
2.62. a n = + 2 + 3 +...+ n
2 2 2 2
Re{enie.
1 a = a - 1 a = 1 + 3 + 5 +...+ 2n - 1 - 1 1 3
2 n n 2 n 2 22 2 3 2n 2 2 22 2 3 (
+ + 5 +...+ 2n -
2n
1 =
)
1 3 5 2n - 1 1 3 5 2n - 1
= + 2 + 3 + ... + n
- 2 - 3 - 4 - ... - n +1 =
2 2 2 2 2 2 2 2
1 3 1 5 3
2n - 1 2n - 3 2n - 1
= + - + - + ... + - n +1 =
2 22 22 23 23 2n - 2n 2
1
1 - n -1
1 1 1 1 1 2n - 1 1 1 2 2n - 1
= + + 2 + 3 + ... + n -1 - n +1 = + - n +1 =
2 2 2 2 2 2 2 2 1 2
1-
2
n
3 1 2n - 1 3 1 1 1
= - n -1 - n +1 = - n -1 + n +1 - n
2 2 2 2 2 2 2
Od zada~a 2.22. pod |) sleduva deka nlim

1 = lim 1 = 0 , a od zada~a 2.22.
2n +1 n 2n -1
()
n
pod e) deka nlim n 1 = 0 . Spored toa nlim 1 a = 3 , pa lim a = 3 .
2 2 n 2 n n
2.63. Opredeli gi granicite na nizite:
109
a) 0,3; 0,33; 0,333; 0,3333; ,
b) 0,4; 0,43; 0,433; 0,4333; ,
v) 0,5; 0,51; 0,511; 0,5111; ,
g) 0,31; 0,312; 0,3122; 0,31222; .
( )
n
1- 1
3 3 3
Re{enie. a) Od a n = + 2 + n =
10 10 10
3 1 + 1 + 1
10 10 10n -1 ( ) = 3
10
10 1 - 1
10
sleduva deka nlim a = 3 10 = 1 .

n 10 9 3
( )
n-2
1- 1
10 10 10 10 10 10 (
b) Od a n = 4 + 32 + 3n = 4 + 32 1 + 1 + 1n -2
10 ) =
4 + 3 10
10 102 1 - 1
10
sleduva deka lim a n = 4 + 32 1 = 13 .

n 10 10 9 30
10
( )
n-1
1- 1
10 10 10 10 10 10 (
v)Od a n = 5 + 1 2 + 1n = 5 + 1 2 1 + 1 + 1n -2 = 5 + 12
10 10 10 ) 10
1- 1
10
sleduva deka nlim a = 5 + 12 1 = 46 .

n 10 10 9 90
10
g) Od
( )
n-3
1- 1
10 10 10 10 10 (
a n = 312 + 2 3 + 2n = 312 + 2 3 1 + 1 + 1n -3
10 10 ) 31
= 2+ 3
10
2
10
10
1- 1
10
sleduva deka nlim a = 312 + 2 3 1 = 281 .

n 10 10 9 900
10
2.64. Dali se konvergentni nizite:
1
a) a n = n ;
n
b) a n = n + 5 ;
v) a n =
2n -1 ;
3n + 1
g) a n =
1 + 1 + 1 ++ 1 ;
n +1 n + 2 n + 3 n +n
110
1 1 1
d) a n = 1 + + 2 + + n ;
3 3 3
|) a n = 1 + 2 1 + + n 1 ;
3 +1 3 +1 3 +1
e) 0,3; 0,31; 0,311; 0,3111; ;
`) 0,42; 0,423; 0,4233; 0,42333; .
Re{enie. a) Od a n -a n +1 = n1 - 1 = 1 > 0 sleduva deka nizata e mono-

n + 1 n(n + 1)
1 1
tona. Osven toa, od a n = n = n 1, "n sleduva deka nizata e ograni~ena.
Spored toa, nizata e konvergentna.
b) Od a n - a n +1 = n - n + 1 = -5 < 0 sleduva deka nizata e monoto-

n + 5 n + 6 (n + 5)(n + 6)
na. Osven toa, od a n = n = n < 1, " n sleduva deka nizata e ograni~ena.

n +5 n +5
Spored toa, nizata e konvergentna.
v) Od a n - a n +1 = 2n - 1 - 2n + 1 = -5 < 0 sleduva deka nizata e

3n + 1 3n + 4 (3n + 1)(3n + 4)
monotona. Osven toa, od a n = 2n - 1 = 1 - n + 2 < 1, "n sleduva deka nizata e

3n + 1 3n + 1
ograni~ena. Spored toa, taa e konvergentna.
g) Od a n - a n +1 = 1 - 1 - 1 = - 1 <0 sleduva deka

n + 1 2n + 1 2n + 2 (2n + 1)(2n + 2)
nizata e monotona. Osven toa, od
an = 1 + 1 + 1 + + 1 n < 1, "n
n +1 n + 2 n + 3 n +n n +1
sleduva deka nizata e ograni~ena. Spored toa, taa e konvergentna.
1
d) Od a n -a n +1 = - n +1 < 0 sleduva deka nizata e monotona. Osven toa, od
3
1-( 3 )1 n +1
a n = 1 + 1 + 12 + + 1n = 3 , " n sleduva deka nizata e ograni~ena.
3 3 3 1 - 13 2
Spored toa, taa e konvergentna.
|) Od a n -a n +1 = - 1 < 0 sleduva deka nizata e monotona. Osven toa, od

3n +1 + 1
n
1 + 1 + + 1 1 + 1 + 1 + + 1 = 1 - ( 3 ) 3 , " n , sleduva
1
an =
3 + 1 32 + 1 3n + 1 3 32 3n 1 - 13 2
111
deka nizata e ograni~ena. Spored toa, taa e konvergentna
1 - 1n -1 1 - 1n -1
e) a n = 3 + 12 + + 1n = 3 + 12 10 = 3 + 10 .
10 10 10 10 10 1 - 1 10 90
10
1 - 1n -1 3 1 - 1n
Od a n -a n +1 = 3 + 10 - - 10 = - 1 < 0 sleduva deka nizata e mono-
10 90 10 90 10n +1
3 1 - 1n -1 28
tona. Osven toa, od a n = + 10 , "n sleduva deka nizata e ograni-
10 90 9
~ena. Spored toa, taa e konvergentna.
1 - 1n -2 1 - 1n -2
`) a n = 4 + 2 2 + 3 3 + + 3n = 4 + 2 2 + 3 3 10 = 4 + 22 + 10 .
10 10 10 10 10 10 10 1 - 1 10 10 300
10
1- 1 1 - 1n -1
Od a n -a n +1 = 10n -2 - 10 = - 3n +1 < 0 sleduva deka nizata e monotona.
300 300 10
4 2 1 - 1n -2 127
Osven toa, od a n = + 2 + 10 sleduva deka nizata e ograni~ena.
10 10 300 300
Spored toa, taa e konvergentna.
2.65. Dokaì deka slednite nizi se konvergentni i opredeli gi nivnite
granici:
n +1
a) a n =
n!
(2n + 1)!!
; (
b) a n = 1 + n1 ) .
Re{enie. a) Nizata monotono opa|a (zada~a 2.7. pod a)) i e ograni~ena od dolu
so 0 , pa spored toa taa e konvergentna. Neka a = nlim a
n +1
= nlim a . Bidej}i
n
an +1 = n + 1 an , imame a = nlim a
n +1
= nlim n + 1 lim a = 1a , {to zna~i deka a = 0 .
2n + 3 2n + 3 n n 2
b) Vo zada~ata 2.7. dokaàvme deka nizata monotono opa|a. Taa e ograni~ena
od dolu, na primer, so 0 , pa sleduva deka e konvergentna.
n +1 n
n (
lim 1 + 1
n ) = nlim( 1
1 + n ) ( )
lim 1 + 1 = e 1 = e .
n n
2.66. Ispitaj ja konvergencijata na slednite nizi zadadeni so rekurentnite
formuli:
a) a 1 = 2 ; a n +1 = 2 + a n ;
1 + a n2
b) a 1 = 1 ; a n +1 = ;
2 2
112
a n2 + 1
v) a1 = 1 ; a n +1 = .
2a n
Re{enie. a) So principot na matemati~kata indukcija }e dokaème deka
nizata e monotono raste~ka i e ograni~ena od gore. Jasno e deka
a 2 = 2 + 2 > 2 = a1 . Pod pretpostavka deka a n > a n -1 , imame
a n +1 = 2 + an > 2 + an -1 = a n .
Zna~i, nizata e monotono raste~ka. Taa e ograni~ena od gore so 2 + 1 . Na-

vistina, jasno e deka a 1 = 2 < 2 + 1 . Pod pretpostavka deka a n < 2 + 1 , imame:
2
a n +1 = 2 + a n < 2 + 2 + 1 < 2 + 2 2 + 1 = ( 2 + 1) = 2 + 1 . Zna~i, nizata e kon-
vergentna, t.e. postoi realen broj a takov, {to a = nlim a i a = nlim

n
a
n -1
. Grani-
cata a ja opredeluvame od relacijata a n2 = 2 + a n -1 . Toga{, nlim a 2 = 2 + nlim

n
a
n -1
,
t.e. a 2 = 2 + a . Re{enijata na poslednata ravenka se a = -1 i a = 2 . ^lenovite na

nizata se pozitivni broevi, pa grani~nata vrednost ne moè da bide negativen
broj. Zna~i, a = 2 e grani~nata vrednost na dadenata niza.
b) So principot na matemati~ka indukcija }e dokaème deka nizata e mono-
12
tono raste~ka i ograni~ena od gore. Za n = 1 imame a 2 = + 2 > 1 = a1 . Pod
1 ()
2 2 2
pretpostavka deka a n > a n -1 i koristej}i deka a n > 0 za sekoj n , imame
1 + a n2 - 1 -a n2-1 (a n + a n -1)(a n -a n -1 )
a n +1 -a n = = >0.
2 2
Zna~i, an +1 > an za sekoj n , pa nizata monotono raste. Nizata e ograni~ena od
gore so na primer 1 . Navistina, a 1 = 1 < 1 . Ako an < 1 , toga{

2
1 + a n2 1 1
a n +1 = < + =1 .
2 2 2
Spored toa, nizata konvergira, pa postoi a takov {to a = nlim a i isto taka
n
1 + a 2 . Zna~i, baranata grani~na vrednost e

a = nlim a . Od uslovot, imame a =
n -1 2
a =1 .
v) Jasno e deka a n > 0 , " n , t.e. nizata e ograni~ena od dolu. Za n > 1 imame
an2 + 1 - 2a n2 1 -a n2
a n +1 - a n = = = 1 (1 + a n )(1 -a n ) = 1 (1 + a n )(2 - 2a n ) =
2an 2a n 2a n 4a n
113
4a n ( 2
n -1
)
= 1 (1 + a n ) 2 - a na-1 + 1 = -1 (1 + a n )(a n2-1 - 2a n -1 + 1) =
4a na n -1
-1 1 + a a - 1 2 0 .
=
4a na n -1
( n )( n -1 )
Zna~i, po~nuvaj}i od vtoriot ~len nizata monotono opa|a. Nizata e

konvergentna, pa postoi a takov {to a = nlim a i a = nlim
n
a
n +1
. Brojot a mo-
è da se dobie od rekurentnata vrska. Taka dobivame a = 1 .

2.67. Dokaì deka slednite nizi se konvergentni i opredeli gi nivnite
granici:
1 + (- 1)n (- 1)n
a) a n = n ; b) a n = a + n ;
(-1)n
v) a n = ; g) a n = n sin n! ,
n +1 n 2 +1
Re{enie. a) Od 0
1 + (- 1)n 2
n i nlim 2 = 0 sleduva deka lim 1 + (-1)n = 0 .
n n n n
(- 1)n
b) Od a - n1 a + n a + n1 i nlim ( ) (
1 = a i lim a + 1 = a sleduva deka
a - n n n )
n (
lim a + (-1)
n
n
)=a .
(-1)n -1 = lim 1 = 0 , sleduva deka
v) Od - 1 1 i lim
n + 1 n + 1 n + 1 n n + 1 n n + 1
(-1)n
lim =0 .
n n +1
g) Od - 2n n sin n! n i nlim -n = lim n = 0 , sleduva deka

n +1 n 2 +1 n 2 +1 n 2 + 1 n n 2 + 1
lim n sin n! = 0 .
n n2 +1
2.68. Ako nizata (a n ) konvergira kon a , dokaì deka i nizata od nejzinite
(
aritmeti~ki sredini (sn ) = a1 + a 2 + + a n
n ) isto taka konvergira kon a .
Re{enie. Neka e > 0 e proizvolen. Od uslovot nlim a = a , sleduva deka

n
e
postoi priroden broj n 1 , takov {to za sekoj n n1 vaì an -a < . Od druga
2
strana,
n1
a i -a
postoi n 2 , takov {to za sekoj n n 2 vaì i =1
n <e.
2
114
Neka n 0 = max {n1,n2 } . Toga{ za n n 0 imame:

a 1 + + a n1 + + a n a 1 - a + + a n1 - a + + a n - a
sn - a = n -a = n
n -n
n1 ( a 1 - a + + a n1 - a ) + n1 ( a n1 +1 - a + + a n - a ) < e + n 1 e < e .
2 2
Sleduva deka nlim s = a , {to treba{e da se dokaè.
n
Sprotivnoto tvrdewe ne mora da bide sekoga{ to~no. Na primer, nizata

a n = (-1)n , n , ne konvergira, a nizata od nejzinite aritmeti~ki sredini (sn ) ,
n konvergira kon 0 .
2.69. Dokaì deka ako za nizata (a n ) vaì lim (an +1 -an ) = a , toga{
n
a
lim nn = a .
n
Re{enie. Da ozna~ime so b1 = a1 , bn +1 = an +1 -a n . Od uslovot na zada~ata
imame nlim b = a . Toga{, spored zada~ata 2.68. i nizata od aritmeti~kite sredini

n
na nizata (bn ) , t.e nizata
b1 + b2 + + bn a 1 + a 2 -a 1 + + a n -a n -1 a n
sn = n = n =n
konvergira kon a .
2.70. Presmetaj nlim a , kade

n
(- 1)n
a) a n =
1 + 1 +...+ 1 ; (
b) a n = 3 - n1 ) n
n 2 +1 n2 +2 n2 +n
Re{enie. a) Vaàt neravenstvata
n 2 + 1 n 2 + 1, n 2 + 1 n 2 + 2, n 2 + 1 n 2 + 3,..., n 2 + 1 n 2 + n ,
1 1 1 1 1 1
odnosno , ,..., ,
2 2 2 2 2 2
n +1 n +1 n +1 n +2 n +1 n +n
pa so sobirawe na ovie n neravenstva dobivame
1 1 1 1
n + + ... + = an .
2 2 2 2
n +1 n +1 n +2 n +n
Od druga strana
n 2 + 1 n 2 + n , n 2 + 2 n 2 + n , n 2 + 3 n 2 + n ,..., n 2 + n n 2 + n ,
115
odnosno
1 1 , 1 1 ,..., 1 1 .
n2+1 n +n n +2
2 2 n +n
2 n +n
2 n +n
2
Ako gi sobereme i ovie n neravenstva dobivame a n n

1 . Zna~i, imame
n2 +n
n an n .
n2+n n 2 +1
Bidej}i nlim n = lim n = 1 sleduva deka i nlim a =1 .

n 2 + n n n 2 + 1 n
b) Op{tiot ~len na nizata go zapi{uvame vo oblikot

-1

an =
(
3 - n1 ) n ,n e neparen . Toga{ vaì n
3 - n1 > 1 i 1 < 1 od kade {to
1

(
3 - n1 ) ,n e paren
n n
3 - n1

- n1 1
(
sleduva 3 - n1 ) (
< 1 < 3 - n1 )n , za sekoj n . Natamu 2 3 - n1 < 3 , pa
1 - n1
(3 - n1 )n < 3n1 i (3 - n1 )
1
> 3- n , za sekoj n .
- n1 1
( ) ( )n < 3n1 , odnosno 3-n < an < 3n1 .
1 1
Kone~no 3- n < 3 - n1 < 3 - n1
- n1 1 = 1 i lim 3 n1 = lim n 3 = 1 (zada~a 2.22. pod v)),

Koristej}i deka lim
n
3 = nlim
n 3 n n
pa nlim a = 1 .
n
2.71. Dokaì deka nizata
a n = c + ... + c , c > 0
c + c +
n -pati c
konvergira i najdi ja nejzinata granica.

Re{enie. Od zada~a 2.8. pod a) sleduva deka nizata monotono raste. So PMI
}e dokaème deka nizata e ograni~ena od gore so c + 1 .Za n = 1 , a1 = c < c + 1 ,
pa tvrdeweto e to~no. Da pretpostavime deka tvrdeweto vaì za prirodniot broj
n , t.e. vaì an < c + 1 . Toga{ za n + 1 imame
i.p.
a n +1 = c + + ... + c < c + c + 1 < c + 2 c + 1 = ( c + 1)2 = c + 1 .
c + c
an
Zna~i nizata e ograni~ena. Spored toa (a n ) konvergira, odnosno postoi
lim a
n n
= a . Toga{ i nlim a
n +1
=a .
116
Za nizata vaì a n +1 = c + a n , odnosno a n2 +1 - a n - c = 0 . Ottuka
lim (a n2 +1 - a n -c ) = 0 , t.e. a 2 -a - c = 0 . Re{enijata na poslednata ravenka se

n
1 + 1 + 4c 1 - 1 + 4c
a1 = i a2 = .
2 2
No 1 + 4c > 1 , pa a 2 < 0 . Zaradi c > 0 dobivame a n > 0 za sekoj n , pa i
1 + 1 + 4c
lim a 0 . Zna~i a 2 ne e granicata na nizata. Ostanuva nlim a =
n
.
n n 2
2.72. Dokaì deka nizite
( )
a) a n +1 = 1 a n + ab , a1 \ {0} , b 0 ;
2 n
b) a n +1 = m ( n
a nm -1 1 )
1 (m - 1)a + b , a > 0, b > 0, m \{2}
konvergiraat i najdi gi nivnite granici.

Re{enie. a) Neka a1 > 0 . Zaradi b 0 sleduva deka site ~lenovi na nizata se
(a ) 0 dobivame a
2
b - 2 b + ab 0 ,
pozitivni. Natamu od neravenstvoto n - an n n
( )
odnosno 1 a n + ab b . Zna~i a n b, " n , pa nizata e ograni~ena od dolu.
2 n
1 b
( )
1 b -a 2 a n b
Bidej}i a n +1 -a n = an - a -a n = a n 0
2 n 2 n
nizata monotono opa|a.
Spored toa taa e konvergentna, t.e. postoi nlim a = a = nlim

n
a
n +1
. Od rekurentnata
formula dobivame 2a na n +1 = a n2 + b , odnosno a n2 - 2a na n +1 + b = 0 . Ottuka
a 2 - 2a 2 + b = 0 , odnosno a = b ili a = - b . No granica na niza so pozitivni
~lenovi ne moè da bide negativen broj, pa nlim a = b.

n
Slu~ajot a1 < 0 se razgleduva analogno. Vo toj slu~aj dobivame deka site ~lenovi
na nizata se negativni, nizata e monotono raste~ka, ograni~ena od gore so - b i

na krajot nlim a =- b .
n
b) Bidej}i a1 > 0 sleduva deka site ~lenovi od nizata se pozitivni. Od
neravenstvoto me|u aritmeti~kata i geometriskata sredina (zada~a 1.51.) dobi-

vame
(m -1) pati

a n + a n + ... + a n + mb-1
an
a n +1 = m m a nm -1 mb-1 = m b , za sekoj n .
a n
117
Zna~i nizata (an ) e ograni~ena od dolu. Koristej}i go prethodnoto dobivame
(
1 (
a n +1 -a n = m b
)
1 b
m - 1)a n + m -1 -a n = m m -1 -a n =
an an (
b -a nm
ma nm -1 )
0 pa nizata e i
monotono opa|a~ka. Spored toa postoi nlim a =a .

n
Od a n +1 = m (
1 (m - 1)a + b
n
a nm -1 ) ( )
1 (m - 1)a + b , t.e. a m -1 = b .
dobivame deka a = m
a m -1
Bidej}i ~lenovite na nizata se pozitivni sleduva a = m b .

2.73. Dokaì deka ako postoi nlim a = a toga{ postoi i nlim
n
a i
n
lim a n = a .
n
a) Obratnoto tvrdewe ne mora da vaì;

b) Ako a = 0 toga{ vaì i obratnoto tvrdewe.
Re{enie. Prvo }e go dokaème neravenstvoto
a n - a a n -a , za sekoj n (1)
Navistina, a n = a n -a + a a n -a + a , odnosno
an - a an -a . (2)
Od druga strana, a = a -a n + a n a -a n + a n , odnosno
a - an a -an . (3)
Od (2) i (3) sleduva - a n - a a n - a a n - a so {to (1) e dokaàno.
Sega neka e > 0 . Zaradi nlim a = a postoi n 0 taka {to za sekoj n n 0
n
(1)
vaì an -a < e . Sega imame an - a a n -a < e , pa nlim

an = a .
b) Za nizata a n = (- 1)n vaì nlim a = nlim

n
1 = 1 , no nizata (a n ) divergira.
v) Neka nlim a = 0 i e > 0 e proizvolno. Postoi n 0 taka {to za n n 0

n
vaì a n - 0 < e .
Toga{ za n n 0 , vaì a n - 0 = a n = a n = a n - 0 < e , pa nlim a =0.

n
2.74. Neka nizite (an ) i (bn ) se definirani na sledniov na~in:
an +bn
a) a1 = a,b1 = b,a n +1 = anbn ,bn +1 = i a,b > 0 ;
2
a n + bn 2a nbn
b) a 1 = a,b1 = b, a n +1 = ,bn +1 = i a,b > 0 .
2 a n + bn
Dokaì deka nlim a = nlim
n
b .
n
118
Re{enie. a) Zaradi a,b > 0 sleduva deka a n > 0 i bn > 0 za sekoj n . Za
pozitivnite realni broevi x i y vaì

x +y
( x - y )2 0 x + y - 2 xy 0 xy 2 ,
an -1 +bn -1
pa za sekoj n > 1 }e vaì a n = an -1bn -1 = bn . Koristej}i go posledno
2
an +bn bn +bn
vo neravenstvo dobivame a n +1 = a nbn anan = a n i bn +1 = = bn .
2 2
Zna~i nizata (an ) e monotono raste~ka a nizata (bn ) e monotono opa|a~ka. Ottu-
ka a1 an bn b1 , pa nizite se ograni~eni. Zna~i postojat lim a

n n
=A i
a n + bn A + B , odnosno A = B .
lim b = B . Od ravenstvoto bn +1 = dobivame B =
n n 2 2
b) Od a,b > 0 sleduva deka a n ,bn > 0 za sekoj n .
Natamu, od zada~ite 1.52. i 1.51. dobivame deka

2 1.52. 1.51. a + b
bn +1 = a nbn n n
= a n +1 za sekoj n .
1 +1 2
a n bn
an + bn b -a n
Od a n +1 -an = -a n = n 0 za n \ {1} sleduva deka nizata (an ) e
2 2
monotono opa|a~ka.
bn +1 2a n 2a
Od bn an za n \{1} sleduva deka an +bn 2an , pa = n =1 ,
bn a n +bn 2a n
pa nizata (bn ) e monotono raste~ka.
Ottuka b2 bn an a 2 za sekoj n 2 , pa nizite se ograni~eni. Zna~i postojat

a n +bn A + B , t.e.
lim a
n n
= A i nlim b = B . Od ravenstvoto a n +1 = dobivame deka A =
n 2 2
A=B .
Koristej}i ja definicijata na nizite dobivame
a n + bn 2a nbn a + b 2a b
a n +1bn +1 = = a nbn = ... = a 3b3 = a 2b2 = 1 1 1 1 = a 1b1 = ab ,
2 a n + bn 2 a1 + b1
pa od A = B sleduva A2 = ab , t.e. A = B = ab .
2.75. Neka nizata (an ) e definirana na sledniov na~in:
a n -1 + a n -2
a1 = a,a 2 = b,an = za n > 2 .
2
Presmetaj nlim a .
n
119
Re{enie. Za sekoj k \ {1,2} vaì

a k -1 + a k -2 a -ak -1 a -a
a k -a k -1 = -a k -1 = k -2 = - k -1 k -2 .
2 2 2
a -a
Zna~i, a 2 -a1 = b -a , a 3 -a 2 = - 2 1 = (-1)3 b - a,
2 2 3-2
b -a
a 3 -a 2 ( )( )3 2 3-2 ( )4 b -a
a 4 -a 3 = - = -1 - 1 = -1 4-2 ,
2 2 2
b -a
a -a 3 ( )( )4 2 4-2 ( )5 b -a
a 5 -a 4 = - 4 = -1 -1 = -1 5-2 .
2 2 2
b -a
Da pretpostavime deka a n -a n -1 = (-1)n n -2 .
2
b -a
a n -a n -1 ( )( )n 2n -2 ( )n +1 b -a
Toga{ a n +1 -a n = - = -1 -1 = -1 . Zna~i za sekoj
2 2 2(n +1)-2
b -a
n vaì a n -a n -1 = (-1)n n -2 .
2
Natamu
a n = a1 + (a 2 -a1 ) + (a 3 -a 2 ) + (a 4 -a 3 )... + (a n -a n -1 ) =
= a + (b -a ) - b -a + b -a + ... + (-1)n b n--a2 =
2 4 2
( ) (
= a + b -a 1 - + + ... + (-1)n n1-2 =
1
2 4
1
n -1
2 )
( )
1
= a + (b -a )
1- -
1- -1
2
( ) 3 (
= a + 2 (b -a ) 1 - -1n -1
(
2
)n -1
)
2
pa nlim a = a + 2 (b - a ) = 2b + a .
n 3 3
2.76. Neka (an ) e konvergentna niza od pozitivni realni broevi i
lim a
n n
= a . Dokaì deka nlim

n a a ...a = a .
1 2 n
Re{enie. Neka a 0 . Od zada~ite 1.51. i 1.52. dobivame

n 1.52. 1.51. a + a + ... + a
n
n a1a 2...a n 1 2
n .
1 + 1 + ... + 1
a1 a 2 an
Neka nlim a = a . Toga{ i nlim 1 = 1 ( a 0 ). Od zada~a 2.68. vaì

n a n a
lim n = nlim 1 = 1 2.68. 1

= =a
n 1 + 1 + ... + 1 1 1 1 1 1 1 1
a1 a 2 an a1 + a 2 + ... + a n a1 + a 2 + ... + a n a
n lim
n n
120
a 1 + a 2 + ... + a n 2.68.
i nlim
n =a.
Zna~i, i nlim n a a ...a = a .

1 2 n
a 1 + a 2 + ... + a n 2.68.
Ako a = 0 , toga{ i nlim
n = 0 . Od zada~ata 1.51. dobivame
1 + a2 + ... + a n
1.51. a
0 n a1a 2...a n n , pa sleduva nlim

n a a ...a = 0 .
1 2 n
an
2.77. Neka (an ) e niza od pozitivni realni broevi i neka postoi nlim
a
=a .
n -1
n a = lim
an
Toga{ i nlim
n n a
. Dokaì!
n -1
a a ...a a a a a
Re{enie. To~no e na
n = n a1 a2 ...an -1 n = n a1 a2 a 3 ... a n . Natamu nizata
1 2 n -1 1 2 n -1
a
b1 = a1,bn = a n za n > 1 , spored pretpostavkata e konvergentna pa sleduva
n -1
a a a
n a 2 3 ... n = lim
an
lim n a n = nlim
n 1 a a a n a
(vidi ja zada~ata 2.76.).
1 2 n -1 n -1
n =e
2.78. Dokaì deka nlim
n n !
.
n n
Re{enie. To~no e n n = n n . Da ozna~ime a n = n .
n! n ! n !
nn n -1 n -1
Toga{
an n! nn n n -1 n -1 + 1
a n -1 = (n - 1)n -1 = n (n - 1)n -1 = (n - 1)n -1 = n - 1 ( ) (
= 1+ 1
n -1 ) ,
(n - 1)!
an
pa nlim
a n -1
= e . Zna~i ispolneti se uslovite od zada~ata 2.77. pa
n an
lim n = nlim
n n n !
n n = lim n a = lim
n ! n n n a n -1
=e .
2.79. Dokaì deka

n
a) nlim a = e , kade a n = 1 =1 + 1 + 1 + 1 +...+ 1 ;
n
i =0 i ! 1! 2! 3! n!
k
b) 0 e -
1 1 , za sekoj k ;
i =0 i ! k k!
v) brojot e e iracionalen.
Re{enie. Koristej}i ja binomnata formula dobivame
n n n n
()
n
n
(1 + n1 ) = 0 + 1 n1 + 2 12 + 3 13 +...+ n n1n =
n n
121
= 1 + 1 + n n - 1 12 + n n - 1 n - 2 13 +...+ n n - 1 n - 2 ... 2 1 n1n =

( ) ( )( ) ( )( )
2! n 3! n n!
1 1 1 1 2 1 1 2 n - 1
=2+ 1 - + 1 - 1 - + ... + 1 - 1 - ... 1 - <
2!
n 3!
n n n !
n
n n
<1 <1 <1 <1 <1 <1
1 1 1 1
< 1 + + + + ... + = an
1! 2! 3! n!
Sega, neka k e proizvolen fiksen priroden broj i neka n e takov {to
k < n . Toga{

n

1 + 1 = n + n 1 + n 1 + n 1 + ... n 1 + ... + n 1
n 0 1 n 2 n 2 3 n 3
k n k

n n n
n n 1 n 1 n 1
n 1
+ + 2 + 3 + ... k =
0 1 n 2 n 3 n k n
n (n - 1) 1 n (n - 1)(n - 2) 1 n (n - 1)(n - 2) ... (n - k + 1) 1
= 1+1+ 2 + 3 + ... + k =
2! n 3! n k! n
1 ( 1 ) 1 ( 1 )(
2
= 2 + 1 - n + 1 - n 1 - n +...+ 1 - n 1 - n ... 1 - n
2! 3!
) 1
k!
1( 2 )( ) (k - 1 )
Ottuka sleduva deka i
( ))
n
(
lim 1 + n1
n
) nlim
2!
(3!
) ( k!
)( ) (
-1
2 + 1 1 - n1 + 1 1 - n1 1 - n2 +...+ 1 1 - n1 1 - n2 ... 1 - k n )( ) (
odnosno e 2 + 1 + 1 +...+ 1 , za sekoj priroden broj k .
2! 3! k!
n n
Zna~i dobivme 1 + n1 ( ) < a n e i imaj}i predvid deka nlim

1 + n1 ( ) = e dobiva-
me deka nlim a =e .
n
b) Neka k i n > k . Od binomnata formula dobivame

k n n n
(1 + n1 ) = i n1i + i n1i
n
(1)
i =0 i =k +1
Natamu imame
n (n - 1)(n - 2)(n - 3) ... (n - (i - 1)) 1
n 1
n n n
n! 1
i n i
= (n - i ) ! i ! n i
= i!
i =
n
i =k +1 i =k +1 i =k +1
n
1 1 2 3 i - 1
= 1 - 1 - 1 - ... 1 - =
i =k +1 i ! n n n n

=
1 1 - 1 1 - 2 1 - 3 ... 1 - k +
k ! (k + 1)
n
n
n n
1 1 2 3 k + 1
+ 1 - 1 - 1 - ... 1 - +
(
k! k +1 k +2)( ) n n n n
122
... + ( )( )( ) (
1
k !(k + 1)(k + 2)(k + 3)
1 - 1 1 - 2 1 - 3 ... 1 - k + 2 + ...
n n n n )
... + ( )( )( ) (
1
k !(k + 1)...(k + (n - k ))
1 - 1 - 1 - ... 1 - - 1 =
n
1 2
n n
3 n
n )
1
( )( )( ) (
1
= 1 - 1 - 1 - ... 1 -) ( )
k !
n
2
n
3
n
k -1 1

n k
1- +
+ 1
k
n (
1
k + 1)( k + 2)

(
n
n )(
1 - k 1 - k + 1 + ... )
<1 k +1 <1 <1
(k +1)
2
... +
(
1
k + 1)(
(1- )(
k
n
1-
k + 2)...n
k +1
n
)(
... 1 -
n -1
n

< )
1 1 + 1 + ... +
k ! k + 1

(k + 1) 2
1
n -k
(k + 1)
=
<1
(k +1)
n -k

( )
n -k
1- 1
= 1 1 k +1 < 1 1 1 = 1 (2)
k ! k + 1 1- 1 k ! k + 1 1- 1 k k !
k +1 k +1
n 1 (n - (i - 1))(n - (i - 2))...n 1 1
Isto taka i i =
n i!
i = 1- i -
n i!
1( i -2 )( 1
n 1 - n ... 1 - n za se- ) ( )
n 1 1
koj 0 i k , pa i nlim i i = .

n i!
k n k
1
Ottuka sleduva lim i i = 1 . (3)

i =0 n i =0 i !
n
k n n n
(1 + n1 ) - i n1i = i n1i > 0
n
U{te (4)
i =0 i =k +1
k n n n
) - i n1i = i n1i (2)
n
Kone~no, imame
(4)
(
0 < 1 + n1 < 1
k k !
(5)
i =0 i =k +1
k n
n 1
( )
n
1 + n1 i i 1 . Koristej}i deka lim (1 + n1 ) = e i (3)

pa 0 nlim - nlim

i =0 n k k ! n
k
dobivame 0 e - 1 1 (6)
i =0 i ! k k !
p
v) Da pretpostavime sprotivno, t.e. e . Neka e = q , kade p,q i q > 1 .
1 1 1
Prvo vo (6) od b) da stavime k = q , pa }e dobieme 0 e - 1 + + + ... +
1! 2!
1 .
q ! q q ! ( )
Ottuka, mnoèj}i so q q ! dobivame 0 e q q !-q q !+ ( q! q! q!
)
+ + ... + 1 . Imaj}i
1! 2! q!
p q! q!
1! 2!
q!
(
predvid deka e = q , imame 0 p q !-q q !+ + + ... + 1 , odnosno
q! )

( q! q!
0 q p (q - 1)!- q !+ + + ... +
1! 2!
q!
q! ) 1 (7)
123
Sega p (q - 1)! i 1 +
q! q! q!
(
q! q! q!
+ + ... + pa p (q - 1)!- 1 + + + ... + . No
1! 2! q! 1! 2! q! )
(
zaradi q > 1 od (7) sleduva deka p (q - 1)!- q !+
q! q! q!
)
+ + ... + = 0 . Ottuka
1! 2! q!
(
0 = p (q - 1)!- q !+
q! q! q!
) ( (
+ + ... + = (q - 1)! p -q 1 + 1 + 1 + ... + 1 ,
1! 2! q! 1! 2! q! ))
(1 1 1
) p
pa p -q 1 + + + ... + = 0 , odnosno 1 + 1 + 1 + ... + 1 = q .
1! 2! q! 1! 2! q!
Zna~i dobivme deka postoi s , taka {to a s = 1 + 1 + 1 + ... + 1 = e .

1! 2! s!
Nizata (an ) , kade a n = 1 + 1 + 1 + ... + 1 e strogo raste~ka i od a) imame

1! 2! n!
lim a
n n
= e . ]e dokaème deka a n e za sekoj n . Navistina, neka postoi t
taka {to a t = e . Toga{
1! 2! t ! (t + 1)! (
e = a t +1 -e = 1 + 1 + 1 + ... + 1 + 1 - 1 + 1 + 1 + ... + 1 = 1 > 0 .
1! 2! t ! (t + 1)!)
Neka n 0 e proizvolen. Toga{ za n = max {n 0,t } + 1 vaì n n 0 i
1! 2! n! 1! 2! (
a n -e = 1 + 1 + 1 + ... + 1 + 1 + ... + 1 - 1 + 1 + 1 + ... + 1 =
t ! (t + 1)! t! )
= 1 1
+ ... + 1 =e
(t + 1)! n ! (t + 1)!
Dobivme kontradikcija so nlim a = e . Zna~i ne moè da se slu~i
n
p
1 + 1 + 1 + ... + 1 = q ,
1! 2! q!
pa pretpostavkata e ne e dobra. Zna~i e \ .
Zabele{ka 1: Zaklu~okot a n e za sekoj n moè da se izvede i od toa
{
{to a n < e za sekoj n (vidi a)) i mnoèstvoto 1 + 1 + 1 + ... + 1 n
1! 2! n! } nema
najgolem element.
k
Zabele{ka 2: Zaradi v) vo b) ne vaì ravenstvo, t.e. 0 < e - <
1 1 , za se-
i =0 i ! k k !
koj k .
2.80. Najdi lim a n ako a n = q + 2q 2 + 3q 3 + ... + nq n i q < 1 .
n
Re{enie. Od a n -qa n = q + 2q 2 + 3q 3 + ... + nq n -q (q + 2q 2 + 3q 3 + ... + nq n ) =
124
1 -q n q - (n + 1)q n +1 + nq n +2
= q + q 2 + q 3 + ... + q n - nq n +1 = q - nq n +1 =
1 -q 1 -q
q - (n + 1)q n +1 + nq n +2
imame a n = . Zaradi zada~ata 2.22. pod e) sleduva deka
(1 - q )2
q
lim (n + 1)q n +1 = lim nq n +2 = 0 . Zna~i postoi lim a n i u{te nlim a =
n
.
n n n (1 -q )2
2.81. Neka p1, p 2,..., pk ,a1,a 2,...,ak se pozitivni realni broevi i
a n = n p1a1n + p 2a 2n + ... + pka kn .
Dali postoi lim a n i ako postoi najdi go.

n
Re{enie. Neka as = max {a1,a 2,...,ak } .
Toga{ p1a1n + p2a 2n + ... + pkakn p1asn + p2asn + ... + pkasn = (p1 + p2 + ... + pk )asn
i p1a1n + p 2a 2n + ... + pka kn psasn .
Zna~i, psasn p1a1n + p2a 2n + ... + pkakn (p1 + p2 + ... + pk )asn , pa i
as n ps n p1a1n + p 2a 2n + ... + pka kn as n p1 + p 2 + ... + pk .
Od zada~a 2.22. pod v) sleduva lim n ps = 1 i lim n p1 + p 2 + ... + pk = 1 . Dobivme

n n
deka as n ps an as n p1 + p 2 + ... + pk i lim (as n ps ) = lim (as n p1 + p 2 + ... + pk ) = as ,

n n
pa postoi lim a n i lim an = as = max {a1,a 2,...,ak } .

n n
2.82. Presmetaj lim a n , kade

n
n i n
j 2
a) an = ; b) a n = 3 1 + k 3 - 1 .
i =1 j =1 n 3
k =1
n
n
Re{: a) a n = 13 (1 + 2 + ... + i ) =
n i =1
( )
n n
n n

= 13 i i + 1 = 13 i + i = 1 3 i 2 + i =
( ) 2
n i =1 2 n i =1 2 2
2n i =1
i =1
1.26.
(
= 1 3 n n + 1 2n + 1 + n n + 1 )
1.28. ( )( ) ( )
2n 6 2
Ottuka sleduva deka lim a n = 1

n 6
b) Za sekoj k , 1 k n vaì
125
3 3 3 3 3 3 3 3
- 1 = n n+ k - 1 = n +nk - n = n + kn - n =
2 2 2 2
3 1+ k
n3
( 3 n 3 + k 2 - 3 n 3 )( 3 (n 3 + k 2 )2 + 3 n 3 (n 3 + k 2 ) + 3 (n 3 )2 )
= =
n ( 3 (n 3 + k 2 ) + 3 n 3 (n 3 + k 2 ) + 3 (n 3 ) )
2 2
3 3
( 3 n 3 + k 2 ) -( 3 n 3 )
= =
n ( 3 (n 3 + k 2 ) + n 3 n 3 + k 2 + n 2 )
2
= k2 .
n ( 3 (n 3 + k 2 ) + n 3 n 3 + k 2 + n 2 )
2
Sega, koristej}i deka k > 0 dobivame

2 k2 k2 2
3 1+ k -1 = < = k 3.
n3
n ( 3
(n 3 + k 2 )2 +n 3 n3 +k 2 +n2 ) n(
3
(n 3 )2 +n 3 n3 +n 2) 3n
Zaradi k n vaì
2 k2 k2
3 1+ k -1 = .
n( ) n( )
n3 3
(n 3 + k 2 )2 3 3
(n 3 + n 2 )2 3
+n n3 +k2 +n2 +n n3 +n2 +n2
n n
k2 2
a n k 3 = cn .
Zna~i bn =
k =1 n 3 (n 3( 2
+n2) +n 3 n3 +n2 +n2 ) k =1 3n
Koristej}i ja zada~ata 1.28. imame

n n
( )( ) ( )( )
cn = k 3 = 1 3 k 2 = 1 3 n n + 1 2n + 1 = n n + 1 23n + 1 i
2
k =1 3n 3n k =1 3n 6 18 n
n n
bn = k2 1
= k 2 =
(
k =1 n 3 (n 3
2
+n2) +n 3 n3 +n2 +n2 ) n ( 3 (n 3 + n 2 )2 + n 3 n 3 + n 2 + n 2 ) k =1
= n (n + 1)(2n + 1)
6n ( 3 (n 3 + n 2 )2 + n 3 n 3 + n 2 + n 2 )
Ottuka, lim cn = 1 i
n 9
lim b = nlim
(1 + n1 )(2 + n1 ) = nlim
(1 + n1 )(2 + n1 )
= 62 3 = 1
n n
6 ( 3 n 6 + 2n 5 + n 4 + 3 n 3 + n 2 + 1
n6 n3 )
( 2 1 1
6 3 1+ n + 2 + 3 1+ n +1
n
) 9
Kone~no, dobivme bn an cn i lim bn = lim cn = 1 , od kade {to sleduva

n n 9
deka i lim an = 1 .
n 9
2.83. Neka a n 1 za sekoj n i lim a n = 1 . Presmetaj lim bn , kade
n n
a n + a n2 + ... + a nk - k
bn = , k .
an - 1
126
Re{enie.
(an - 1) + (an2 - 1) + (an3 - 1) + ... + (ank - 1)

bn = =
an - 1
(a - 1)(1 + (an + 1) + (an2 + an + 1) + ... + (ank -1 + ank -2 + ... + 1))
= n =
an - 1
= 1 + (a n + 1) + (a n2 + a n + 1) + ... + (a nk -1 + a nk -2 + ... + 1)
Zaradi lim a n = 1 sleduva deka i lim an2 = lim an3 = ... = lim ank -1 = 1 , pa
n n n n
( )
lim b = 1 + 2 + 3 + ... + k = k k + 1 .
n n 2
2.84. Dokaì deka lim ((n + 1) - n p ) = 0 , za p < 1 .

p
n
Re{enie. Koristime deka

p<1
( ) -1 < n ((1 + n1 )-1) = n
p
0 < (n + 1) - n p = n p 1 + 1
p p p -1 .
n
Od p - 1 < 0 i zada~a 2.22. pod b) sleduva lim n p-1 = 0 , pa i

n
lim ((n + 1) - n p ) = 0 .
p
n
[x ] + [2 2 x ] + ... + [n 2x ]
2.85. Za x -daden realen broj, presmetaj nlim a , kade a n =
n
.
n3
( [x ] ozna~uva cel del od x )
Re{enie. Koristej}i deka vaì k 2x - 1 [k 2x ] k 2x, "k , dobivame
x -1 + 22 x -1 + ... + n 2x -1 [x ] + [22 x ] + ... + [n 2x ] x + 22 x + ... + n 2x , t.e.

(1 + 22 + ... + n 2 )x - n n 3a n (1 + 22 + ... + n 2 )x .
n (n + 1)(2n + 1)
Koristej}i deka 1 + 22 + ... + n 2 = , "n , dobivame deka
6
n (n + 1)(2n + 1)
x - 12 a n n + 1 32n + 1 x .
n( )( )
6n 3 n 6n
Zaradi toa {to nlim

(n (n +61n)(2n + 1)x - n1 ) = 13 x
3 2 i nlim

n (n + 1)(2n + 1) 1
6n 3
= x , dobi-
3
vame deka nlim a = 1 x .

n 3
127
2.3. Fundamentalni nizi
2.86. Dokaì deka nizata so op{t ~len a n =

cos1 + cos2 + ... + cos n e konver-
3 32 3n
gentna.
Re{enie. ]e dokaème deka nizata e fundamentalna niza, od kade sleduva
deka e konvergentna.
()
n
lim 1
Neka e > 0 e proizvolno. Bidej}i n = 0 , sleduva deka postoi n 0
3
taka {to vaì 1n - 0 = 1n < e, " n n 0 .

3 3
Neka n, p i n n 0 .
Toga{
a n +p -a n =
cos(n + 1) cos(n + p ) cos1 cos2

= cos1 + cos2 + ... + cosnn + + ... + - - 2 -... - cosnn =
3 32 3 3n +1 3n + p 3 3 3
cos(n + 1) cos(n + p ) cos(n + 1) cos(n + p )

= + ... + + ... + n1+1 + ... + n1+p =
3n +1 3n + p 3n +1 3n + p 3 3
1 - 1p 1 - 1p p1 1
3
1
( 3
1
3 )
1
= n +1 1 + ... + p-1 = n +1
1-
3
1 3
1
= n +1
2
3 <
2 3
1
n < 3n < e .
3 3
Dokaàvme deka: "e > 0, $n 0 taka {to "n n 0, " p vaì a n +p -a n < e ,
t.e. nizata e fundamentalna.

n -1
2.87. Dokaì deka nizata so op{t ~len a n =
1 - 1 + ... + (-1) e konver-
1 2 2 3 n (n + 1)
gentna.
Re{enie. ]e dokaème deka nizata e fundamentalna niza, od kade sleduva
deka e konvergentna.
128
Neka e > 0 e proizvolno. Izbirame priroden broj n 0 = 1 + 1 . (izborot na n 0

e
e jasen po napravenata ocenka na izrazot a n +p -a n )
Neka n, p i n n 0 . Toga{
n -1 (-1)n (-1)n +1
a n +p -a n = 1 + ... + (-1) + + + ...
1 2 n (n + 1) (n + 1)(n + 2) (n + 2)(n + 3)
(-1) n + p-1 (-1) n -1

1
... + ( -
n + p )(n + p + 1) 1 2
- ... - (
n n + 1)
=
(-1)n (-1)n +1 (-1)n +p-1

= + + ... +
(n + 1)(n + 2) (n + 2)(n + 3) (n + p )(n + p + 1)
(-1)n n +1
(-1)n +p-1
+ (-1) + ... + =
(n + 1)(n + 2) (n + 2)(n + 3) (n + p )(n + p + 1)
= 1 + 1 + ... + 1 =
(n + 1)(n + 2) (n + 2)(n + 3) (n + p )(n + p + 1)
= (n +1 1 - n +1 2) + (n +1 2 - n +1 3) + ... + (n +1 p - n + 1p + 1) =
= 1 - 1 < 1 < 1 1 <e .
n +1 n + p +1 n +1 n n0
Dokaàvme deka: "e > 0, $n 0 taka {to "n n 0, "p vaì a n +p -a n < e ,

2.88. Dokaì deka nizata so op{t ~len
a n = 1 + 1 + ... + 1
1 4 4 7 [1 + 3(n -1)] (1 + 3n )
e konvergentna!
Re{enie. ]e dokaème deka nizata e fundamentalna, od kade sleduva deka e
konvergentna.
Pri re{avawe na zada~ata }e go koristime ravenstvoto
1 = 1 1 - 1 , koe e to~no za site n (proverkata

[1 + 3(n - 1)] (1 + 3n ) 3 1 + 3(n - 1) 1 + 3n
na ravenstvoto se ostava na ~itatelot).
129
Neka e > 0 e proizvolno dadeno. Izbirame priroden broj n 0 = 1e + 1 .
Neka n, p i n n 0 .Toga{
a n +p -a n =
1 1 1
= (1 + 3n ) [1 + 3(n + 1)] + [1 + 3(n + 1)][1 + 3(n + 2)] + ... + [1 + 3(n + p - 1)][1 + 3(n + p)] =
=1 1 - 1 + 1 - 1 + ... + 1 - 1 =
3 1 + 3n 1 + 3(n + 1) 1 + 3(n + 1) 1 + 3(n + 2) 1 + 3(n + p - 1) 1 + 3(n + p)
=1 1 - 1 =1 1 - 1 1 1 1 1 < e .
3 1 + 3n 1 + 3(n + p ) 3 1 + 3n 1 + 3(n + p ) 1 + 3n n n 0
Dokaàvme deka: "e > 0, $n 0 taka {to " n n 0, "p vaì a n +p - a n < e ,
2.89. Dokaì deka nizata so op{t ~len a n = 1 + 1 + ... + n1 ne e konvergentna!

2
Re{enie. ]e dokaème deka nizata ne e fundamentalna niza, od kade sleduva

deka ne e konvergentna. Zna~i, treba da najdeme realen broj e > 0 , taka da za sekoj
priroden broj n 0 postojat prirodni broevi n, p (n n 0 ) takvi da a n +p - a n e .
Izborot na e,n, p stanuva jasen, otkako }e napravime ocenka na izrazot
a n +p -a n .
Za n, p , imame
a n +p -a n = 1 + 1 + ... + 1 = 1 + 1 + ... + 1 >

n +1 n + 2 n + p n +1 n + 2 n +p
1 + 1 + ... + 1 = p .
>n + p n +p n +p n +p
Za sekoj priroden broj n 0 , stavaj}i p = n = n 0 i e = 1 , dobivame deka

2
an +p -an > p = n = 1 = e , {to treba{e i da se dokaè.

n + p 2n 2
2.90. Dokaì deka nizata (a n ) , kade, a n = 12 + 22 + ... + n 2 , ne e konver-

2 3 (n + 1)
gentna!
130
Re{enie. ]e dokaème deka nizata ne e fundamentalna niza, od kade sleduva

deka ne e konvergentna.
Da napravime ocenka na izrazot a n + p - a n .
Za n, p , imame
a n +p - a n = n + 1 + n + 2 + ... + n + p =
n + 1 + n + 2 + ... + n + p >
(n + 2)2 (n + 3)2 (n + p + 1)2 (n + 2)2 (n + 3)2 (n + p + 1)2
n +1 n +2 n +p 1 [(n + 1) + (n + 2) + ... + (n + p)] >

> + + ... + =
(n + p + 1)2 (n + p + 1)2 (n + p + 1)2 (n + p + 1)2
1 p (n + 1)
> 2 n + 1 + n + 1 + ... + n + 1 =
[( ) ( ) ( )] .
(n + p + 1) (n + p + 1)2
Za sekoj priroden broj n 0 , stavaj}i p = n = n 0 i e = 15 , dobivame deka
n 0 (n 0 + 1) n 02 + n 0 n 2 +n0
a n +p -a n > = > 02 > 1 = e , {to treba{e i da se
(n 0 + n 0 + 1)
2 4n 0 + 4n 0 + 1 5n 0 + 5n 0 5
2
dokaè.
131
2.4. Podnizi. Limes superior i limes inferior
2.91. Ako nizata (a n ) e razloèna na kone~no mnogu podnizi (sekoj ~len na
nizata (an ) e ~len na edna i samo edna podniza) koi konvergiraat kon ist broj,
dokaì deka vo toj slu~aj nizata konvergira.
Re{enie: Neka nizata (an ) e razloèna na podnizite (bk1 )k , (bk2 )k , . . .
, (bkm )k koi konvergiraat kon brojot a . Nizata (an ) e ograni~ena. Ako taa ne
konvergira, toga{ postoi u{te edna to~ka na natrupuvawe na nizata, neka e toa
to~kata b ( b a ). Toa zna~i deka postoi podniza (ank )k na nizata (an ) koja
konvergira kon brojot b . Barem edna od podnizite (bki )k , i {1,2,,m } sodrì
beskone~no mnogu ~lenovi od nizata (ank )k , t.e. sodrì podniza koja
konvergira kon b . Toa e nevozmo`no, bidej}i sekoja podniza na nizata (bki )k
konvergira kon brojot a .
2.92. Dokaì deka ako podnizite (a 2k )k , (a 2k -1 )k i (a 7k )k na nizata (an )
konvergiraat, toga{ i nizata (an ) konvergira.
Re{enie: Prvo }e dokaème deka podnizite (a 2k )k , (a 2k -1 )k i (a 7k )k
konvergiraat kon ist broj. Navistina, neka nizata (a 7k )k konvergira kon
brojot a . Toga{ i podnizite (a14k )k i (a 7(2k -1) )k , {to se podnizi i na nizite
(a 2k )k i (a 2k -1 )k soodvetno, konvergiraat kon a . Zna~i, i nizite (a 2k )k i
(a 2k -1 )k konvergiraat kon brojot a .
132
Bidej}i nizata (an ) e razloèna na podnizite (a 2k )k i (a 2k -1 )k koi
konvergiraat kon ist broj , od zada~ata 2.91. sleduva deka nizata (an )
konvergira.
2.93. Dokaì deka ako podnizite (a 2k )k , (a 2k -1 )k i (a 3k )k na nizata (an )
konvergiraat, toga{ i nizata (an ) konvergira.
Re{enie: Isto kako zada~a 2.92.
2.94. Ako (ank ) e podniza na nizata (an ) , dokaì deka vaì

k =1
liminf an liminf an limsupan limsupan .

n k k k k n
Re{enie. Direktno od definicijata.
2.95. Nizata (an ) konvergira ako i samo ako
lim inf a n = lim supa n = lim a n .

n n n
Re{enie. Nizata (an ) konvergira, ako i samo ako sekoja nejzina podniza
konvergira kon ista grani~na vrednost.
2.96. Neka (an ) e niza vo . Dokaì deka ako a 0 = liminf an , toga{ vaì :
n
(i ) "a < a 0 , $n 0 takov {to za n > n 0 imame a n > a i
(ii ) " a > a 0 , " n , $n > n taka {to an < a .
Obratno, ako za nekoj a 0 = {} {-} vaàt (i ) i (ii ) , toga{
a 0 = liminf an .
n
Re{enie. Neka a 0 = liminf an i (i ) ne e ispolneto. Toga{, za nekoe a < a 0 }e

n
postoi podniza (ank ) vo [-,a ] , pa }e dobieme:
a 0 = liminf an liminf ank a . Kontradikcija so a < a 0 .

n n
133
Neka (ii ) ne e ispolneto. Toga{ za nekoe a > a 0 , postoi n 0 takov {to za
sekoj n > n 0 , an a > a 0 Toa zna~i deka najmnogu kone~no mnogu ~lenovi od
a +a0
nizata (eventualno a1,a 2,,an0 ) se vo intervalot (a 0 -e,a 0 + e ) za e = t.e.
2
ne postoi podniza koja konvergira kon a 0 . Kontradikcija.
Za obratnoto, neka za a 0 vaàt (i ) i (ii ) . ]e dokaème deka toga{
a 0 = liminf an . Prvo }e dokaème deka postoi podniza na nizata (an ) koja

n
konvergira kon a 0 . Neka e > 0 e dadeno. Od (ii ) imame deka za sekoj priroden broj
k , postoi n k > k takov {to ank < a 0 + e . Zaradi (i ) , postoi k 0 takov {to za
nk > k 0 , imame ank > a 0 -e .
Zna~i, "e > 0, $k 0 , "nk > k 0 imame a 0 -e < ank < a 0 + e , t.e. a 0 = lim ank . Ne-
k
ka pretpostavime sega deka postojat b0 < a 0 i podniza (an ) od nizata (an ) takvi
k
a 0 - b0
{to b0 = lim an k . Da izbereme e = . Toga{ zaradi (i ) , postoi k 0 takov
k 2
a 0 - b0 a 0 + b0
{to za nk > k 0 }e vaì an k > a 0 - = > b0 , {to mu protivre~i na
2 2
b0 = lim an . Zna~i, ako b0 e grani~na vrednost na podniza od nizata (an ) , toga{

k k
b0 a 0 . Taka dobivme deka a 0 = liminf a .

n n
2.97. Neka (an ) e niza vo . Dokaì deka ako a 0 = limsupan , toga{ vaì :
n
(i ) "a > a 0 , $n 0 takov {to za n > n 0 imame a n < a i
(ii ) " a < a 0 , " n , $n > n taka {to an > a .
Obratno, ako za nekoe a 0 vaàt (i ) i (ii ) , toga{ a 0 = limsupan .

n
Re{enie: Sli~no kako na zada~ata 2.96.
2.98. Dokaì deka od a n bn za sekoj n , sleduva
134
liminf an liminf bn i lim supa n lim supbn .

n n n n
Re{enie. Neka a 0 = lim inf a n i b0 = lim inf bn .

n n

Neka (bn ) e podniza na nizata (bn ) koja konvergira kon b0 i (an ) e
k k =1 k k =1

soodvetnata podniza na nizata (an ) (gi zadrùva indeksite). Neka (an )k =1
k
e

, lim an = a i (bn k )

konvergentna podniza na nizata (an
k )k =1 k k
e soodvetnata pod-
k =1

niza na (bn ) . Toga{, imame:
k k =1
a 0 a = lim an lim bn = lim bn = b0 .

k k k k k k
Sli~no se dokaùva i vtoroto neravenstvo.

2.99. Dokaì deka vaàt slednite formuli:
a) liminf an = sup{inf {ak | k n } n } ;

n
b) limsupan = inf {sup {ak | k n } n } .

n
Re{enie. Na sekoja niza (an ) vo pridruùvame niza od mnoèstva
An = {ak | k n } . Definirame bn = inf An i cn = sup An . Nizata (An ) monotono
opa|a, t.e A1 A2 An , pa zaradi toa, nizata (bn ) monotono raste, dodeka
nizata (cn ) monotono opa|a.
a) Jasno e deka bn a n , pa i lim inf bn lim inf an . Bidej}i nizata (bn ) monotono
n n
raste, taa e konvergentna, pa liminf bn = lim bn = sup {bn | n } liminf an .

n n n
Go dobivme neravenstvoto: sup {bn | n } liminf an . Od druga strana, za sekoj

n
a < lim inf an postoi n 0 takov {to za n > n 0 imame bn = inf An a .

n
Od sup {bn | n } bn 0 a , go dobivame i obratnoto neravenstvo:
sup {bn | n } liminf an .

n
135
Dokaàvme deka liminf an = sup{inf {ak | k n } n } .

n
b) Bidej}i nizata (cn ) monotono opa|a (pa e konvergentna), i a n cn ,
dobivame limsupan limsupcn = lim cn = inf {cn | n } . Go dobivme neravenstvo-

n n n
to: inf {cn | n } liminf an . Od druga strana, za sekoj a > lim supa n postoi n 0
n n
takov {to za n > n 0 imame cn = sup An a .
Od inf {cn | n } cn0 a , go dobivame i obratnoto neravenstvo:
inf {cn | n } limsupan .

n
Dokaàvme: limsupan = inf {sup {ak | k n } n } .

n
2.100. Ako (an ) e niza od realni broevi, dokaì deka
limsupan = -liminf (-an ) .

n n
Re{enie. I na~in: Od ravenstvata limsupan = inf {sup {ak | k n } | n } ,

n
liminf an = sup{inf {ak | k n } | n } i sup A = - inf(-A) dobivame:

n
limsupan = inf {sup {ak | k n } | n } = inf {-inf {-ak | k n } | n } =

n
= -sup{inf {-ak | k n } | n } = -liminf(-an ) .

n
II na~in: Neka b = lim supan , b . Toga{ spored zada~ata 2.97. vaì:

n
(i ) $n 0 , "n > n 0 , a n < b + e i
(ii ) " n , $n > n , a n > b - e .
Od ovde sleduva deka:

(i ) $n 0 , "n > n 0 , -an > -b - e i
(ii ) " n , $n > n , -a n < -b + e .
136
Zna~i ispolneti se ulovite na zada~ata 2.96, pa sleduva deka -b = lim inf(-an ) ,

n
{to treba{e da se dokaè.
1
2.101. Ako (an ) e niza od realni broevi, dokaì deka liminf =
1 .
n an limsupan
n
Re{enie. Sli~no kako na zada~ata 2.100.
2.102. Odredi lim inf an i lim supan na slednite nizi:

n n
n
a) a n = (- 1) ;
(-1)n 1 + (-1)n
b) an = + n;
n 2
v) an = n sin 2pn .
n +1 3
Re{enie. a) Nizata (an ) e razloèna na dve podnizi:
a 2k = 1, k i a 2k -1 = -1, k .
Bidej}i lim a 2k = 1 i lim a 2k -1 = - 1 , dobivame deka

k k
lim inf an = -1 i lim supan = 1 .

n n
b) Nizata (an ) e razloèna na dve podnizi:
a 2k = 1 + 2k, k i a 2k -1 = - 1 , k .
2k 2k - 1
Bidej}i lim a 2k = + i lim a 2k -1 = 0 , dobivame deka

k k
liminf an = 0 i lim supa n = + .

n n
v) Nizata (an ) e razloèna na tri podnizi:
a 3k = 3k sin2k p = 0 ,
3k + 1
a 3k -1 = 3k - 1 sin(2kp- 2p) = - 3k - 1 3 i
3k 3 3k 2
a 3k -2 = 3k - 2 sin(2kp- 4p) = 3k - 2 3 , k .
3k - 1 3 3k - 1 2
137
Bidej}i lim a 3k = 0 , lim a 3k -1 = -

3 i lim a = 3 , dobivame deka
k k 2 k 3k -2 2
liminf an = - 3 i limsupan = 3 .
n 2 n 2
2.103. Neka (an ) e nizata ~ii ~lenovi se site racionalni broevi od [0,1] .
Odredi lim inf an i lim supan .

n n
Re{enie. a1 = 0 , a 2 = 1 , a 3 = 1 , a 4 = 1 , a 5 = 2 , a 6 = 1 , a 7 = 3 , a 8 = 1 , a 9 = 2 ,
2 3 3 4 4 5 5
a10 = 3 , a11 = 4 , a12 = 1 , a13 = 5 , . . .

5 5 6 6
Neka x e proizvolen realen broj od segmentot [0,1] . Bidej}i mnoèstvoto
racionalni broevi e sekade gusto vo mnoèstvoto realni broevi ([1] str. 37),
postoi niza racionalni broevi (podniza od (an ) ) koja konvergira kon x . Ako
x [0,1] , toga{ postoi okolina na x koja ne sodrì nitu eden ~len od nizata (an ) .
Taka, lim inf an = inf [0,1] = 0 i lim supan = sup[0,1] = 1 .

n n
2.104. Neka (a n ) i (bn ) se nizi od realni broevi.
a) Dokaì deka liminf an + liminf bn liminf (an + bn ) liminf an + limsupbn ;

n n n n n
b) Najdi primer koga vo a) ne vaàt ravenstva.
Re{enie. Neka (ank + bnk ) e podniza od (an + bn ) takva {to

k
lim (ank +bnk ) = liminf

n ( n
a +bn )
k
(
i neka an )m e podniza od (ank )k takva {to
km
lim an = liminf ank .

m km k
Toga{
2.94. 2.94.
lim inf an + lim inf bn lim inf an + lim inf bn = lim an + lim inf bn
n n k k k k m km k k
lim an + lim inf bn

m km m km
138
Nizata (ank + bnk )k e konvergentna, a an + bn

km km ( )m e nejzina podniza, pa i
taa konvergira. Bidej}i (ankm )m konvergira, sleduva deka i (bnkm )m

konvergira.
Spored toa
lim inf an + lim inf bn lim an + lim inf bn = lim an + lim bn =

n n m km m km m km m km
m
(
= lim ank + bnk
m m
) = lim (a
k nk
+ bn
k
) = lim inf (a
n n
+ bn )
i so toa e dokaàno neravenstvoto
liminf an + liminf bn liminf (an + bn ) . (1)

n n n
Zaradi liminf (-bn ) = -limsupbn (vidi zada~a 2.100.) imame

n n
(1)
lim inf (an + bn ) - lim sup bn = lim inf (an + bn ) + lim inf (-bn )
n n n n
lim inf (an + bn - bn ) = lim inf an
n n
odnosno liminf (an + bn ) liminf an + limsupbn , so {to i vtoroto neravenstvo e

n n n
dokaàno.
n(n +1) n(n +1)
sin 2 np i bn = (-1) cos2 np .
2 2
b) Da gi razgledame nizite a n = (-1)
2 2
n(n+1)
2
Imame a n + bn = (-1) , limsupbn = limsupan = limsup(an + bn ) = 1 ,
n n n
liminf bn = liminf an = liminf (an + bn ) = -1 ,

n n n
pa liminf an + liminf bn = -2 <-1 = liminf (an + bn ) < 0 = liminf an + limsupbn ,

n n n n n
odnosno ne vaàt ravenstva vo a).
2.105. Ako postoi lim bn , toga{ za sekoja niza (bn ) vaì

n
liminf (an + bn ) = liminf an + lim bn .

n n n
Re{enie. Od zada~a 2.104. imame
139
lim inf an + lim bn = lim inf an + lim inf bn lim inf (an + bn )
n n n n n
lim inf an + lim sup bn = lim inf an + lim bn
n n n n
pa sekade vaì ravenstvo. Zna~i liminf (an + bn ) = liminf an + lim bn .

n n n
2.106. Neka (a n ) i (bn ) se nizi od realni broevi takvi {to a n ,bn 0 za sekoj
n . Dokaì deka liminf an liminf bn liminf (anbn ) liminf an limsupbn .

n n n n n
Re{enie. Go dokaùvame prvoto neravenstvo. Ako liminf an = 0 toga{ vaì

n
ravenstvo. Zatoa neka liminf an > 0 . Toga{ postoi n 0 taka {to a n > 0 za sekoj
n
n n 0 . Zatoa ne se gubi od op{tosta ako pretpostavime deka a n > 0 za sekoj
n (prvite n 0 - 1 ~lenovi ne vlijaat na limesite). Neka (an bn ) e podniza od

k k
(anbn ) takva {to lim ank bnk = lim inf a nbn i (ankm ) e podniza od (ank ) takva {to
n n
lim an = liminf an . Toga{

m km k k
lim inf a n lim inf bn lim inf an lim inf bn = lim an lim inf bn lim an lim inf bn .
n n k k k k m km k k m km m km
(
Nizata ankm bnkm ) e podniza od konvergentnata niza (an bn
k k ) , pa i taa konver-
1
gira. Isto taka i ank ( m ) konvergira, pa i bn ( km ) = ankm bnkm ankm konvergira
kako proizvod na dve konvergentni nizi. Od seto ova dobivame
lim inf an lim inf bn lim an lim inf bn = lim an lim bn =

n n m km m km m km m km
(1)
= lim an bn = lim an bn = lim inf an bn
m km km k k k n
so {to e dokaàno prvoto neravenstvo.
Sega, ako lim supbn = 0 zaradi bn 0 }e sleduva deka i liminf bn = 0 pa }e vaì

n n
ravenstvo vo vtoroto neravenstvo. Zatoa neka lim supbn > 0 . Neka (bnk ) e podniza
n
od (bn ) takva {to lim supbn = lim bn . Sli~no kako pogore moème da smetame
n k k
140
deka bn > 0 za sekoj k . Zaradi konvergencijata na (bnk ) sleduva deka i 1

k bnk
1 = 1
konvergira. Od zada~a 2.101. vaì liminf .
k bn limsupbn
k k
k
Toga{ 1 liminf (a b ) 1 liminf (a b ) =

lim supbn n n n limsupbnk n n n
n k
= lim inf 1 liminf (a b ) = klim 1 lim inf a b =

( n n)
k bnk n n n bn n
k
= 1 liminf (a b ) = 1 lim inf (a b ) =
lim bn n n n lim supbn n n n
k k n
( )
(1)
= lim inf 1 liminf a b liminf 1 a b = liminf
n bn n ( n n ) n bn n n n n
a
i so toa e dokaàno i vtoroto neravenstvo.
2.107. Ako a n > 0 za sekoj n i
limsupa n limsup 1 = 1 , (1)

n n an
toga{ (a n ) konvergira.
1 1
Re{enie. Od zada~a 2.101. vaì limsup = .
n an liminf an n
(1)
Ottuka sleduva lim supa n = 1 = 1 = lim inf a n , pa (a n ) konvergira.
n lim sup 1 1 n
n a n lim inf a n
n
141
III. Funkcii od edna promenliva
3.1. Definicija na funkcija i nekoi va`ni poimi
Definicija. Neka E i F se dve neprazni podmnoèstva od mnoèstvoto realni

broevi. Sekoe preslikuvawe f : E F se narekuva realna funkcija od edna realna
promenliva.
Velime deka f (x ) e vrednost na funkcijata f vo to~kata x . Elementot x E go
narekuvame nezavisno promenliva vrednost ili argument za funkcijata f , a f (x ) zavisno

promenliva.
Velime deka E e domen ili definiciona oblast (ozna~uvame i so D f ) , a F e kodomen na
funkcijata f : E F .
Podmnoèstvoto {f (x ) : x E } od mnoèstvoto F e kodomen ili mnoèstvo vrednosti na
f i go ozna~uvame so Rf .
Velime deka funkcijata e zadadena ako se dadeni: definicionata oblast D f , slikata na
funkcijata Rf i praviloto so koe za dadeni vrednosti na x se dobivaat vrednostite
f (x ) .
Ako funkcijata f e zadadena so formula i definicionata oblast ne e specificirana,
toga{ smetame deka definicionata oblast D f se sostoi od site realni broevi x R za
koi formulata ima smisol. Isto taka, zemame F = Rf .
Ako funkcijata f e zadadena so formula, toga{ najprvo ja odreduvame definicionata

oblast.
Za funkciite f i g velime deka se ednakvi, i pi{uvame f = g , ako i samo ako se
ispolneti slednite uslovi: a) f i g se definirani na isto mnoèstvo E , t.e. imaat isti
domeni ; b) f i g imaat isti kodomeni; v) f (x ) = g(x ) za sekoe x E . Ako barem eden od

uslovite a),b),v) ne e ispolnet, toga{ funkciite f i g ne se ednakvi i pi{uvame f g .
142
Definicija. Grafik na funkcija e mnoèstvoto od podredeni dvojki
G f = {(x, f (x )) : x D f } . To~kata M (x, f (x )) e element na grafikot na funkcijata, x e
prva koordinata, a f (x ) vtora koordinata na grafikot na funkcijata.
Zna~i, grafikot na funkcijata e podmnoèstvo od R R i se sostoi od site to~ki so

koordinati (x , f (x )) , x D f .
Definicija. Neka funkcijata f :E F e injekcija. Toga{ za sekoj element od
mnoèstvoto vrednosti na funkcijata y Rf postoi edinstven x E takov {to
f (x ) = y . Definirame funkcija f -1 : Rf D f taka {to na elementot y mu go
pridruùvame edinstveniot element x D f = E koj so f odi vo y , t.e. x = f -1(y ) .
Ovaka definirana funkcija f -1 : Rf D f = E se vika inverzna na funkcijata f ..
Definicija. Velime deka funkcijata f : E F e parna ako
1) x D f -x D f i
2) f (-x ) = f (x ), "x D f
Definicija. Velime deka funkcijata f : E F e neparna ako
1) x D f -x D f i
2) f (-x ) = -f (x ), "x D f
Definicija. Za funkcijata f : E F velime deka e periodi~na ako postoi realen broj
w 0 takov {to da vaì: "x D f , x + w D f i f (x + w) = f (x ) . Najmaliot pozitiven
broj (ako postoi) w so ova svojstvo se vika period na funkcijata.

Definicija. Za realniot broj a velime deka e nula na funkcijata f : E F ako e
ispolneto f (a ) = 0 .
Neka E1 e podmnoèstvo od domenot na funkcijata f : E F .
Definicija. Velime deka funkcijata f : E F monotono raste na mnoèstvoto E 1 ako
"x 1,x 2 E 1 : x 1 < x 2 f (x 1) f (x 2 )
Strogo monotono raste na mnoèstvoto E 1 ako
"x 1,x 2 E 1 : x 1 < x 2 f (x 1) < f (x 2 )
funkcijata f : E F monotono opa|a na mnoèstvoto E 1 ako
"x 1,x 2 E 1 : x 1 < x 2 f (x 1) f (x 2 )
143
i strogo monotono opa|a ako " x 1, x 2 E 1 , x 1 < x 2 f (x 1) > f (x 2 ) .
Definicija. Velime deka funkcijata f e ograni~ena od gore ako postoi realen broj M
takov {to f (x ) M , " x D f .
Ako postoi realen broj m takov {to f (x ) m, "x D f , toga{ velime deka funkcijata
f e ograni~ena od dolu.
Nakuso velime deka funkcijata e ograni~ena ako e ograni~ena i od gore i od dolu, t.e. ako
postojat realni broevi m i M takvi {to m f (x ) M , "x D f .
Funkcijata e neograni~ena ako ne e ograni~ena t.e ako za sekoj pozitiven realen broj a
postoi x D f takov {to f (x ) > a .
Definicija. Za dve funkcii f : E F i g : F G , funkcijata g f : E G zadadena

def.
so: (g f )(x ) = g ( f (x )) , x E ja vikame sloèna funkcija ili kompozicija na
funkciite f i g .
Zada~i:
3.1. Dali se ednakvi funkciite f : E F i g :G H ako:
a) f (x ) = x 2 , E = F = [ 0, ) , g (x ) = x, G = H = [ 0, ) ;
b) f (x ) = x 2 , E = F = , g (x ) = x, G = H = ;
v) f (x ) = x 2 , E = F = , g (x ) = x , G = , H = [ 0, ) ;
g) f (x ) = cos 2 x - sin 2 x, E = F = , g (x ) = cos(2x ), G = H = .
Re{enie. a) Da, zaradi f (x ) = x 2 = x = x za x 0 ; b) Ne, bidej}i imaat

razli~no pravilo; v) Ne, bidej}i imaat razli~ni kodomeni; g) Da.
Opredeli gi definicionite oblasti na slednite funkcii: (zada~i 3.2.-3.9.)
3.2. a) f (x ) = x 2 + x + 1 ; b) f (x ) = x 2 - 1 ;
v) f (x ) = x 3 -1 ; g) f (x ) = x2 .
x 2 - 6x
+8 2 x -3
144
Re{enie. a) Analiti~kiot izraz ima smisla za sekoj realen broj. Spored toa
Df = ;
b) D f = ;
v) Analiti~kiot izraz ima smisla za site realni broevi za koi vaì

x 2 - 6x + 8 0 . Od x 2 - 6x + 8 = 0 ako i samo ako x = 2 ili x = 4 , sleduva deka
D f = (-,2) (2,4 ) (4, ) ;
g) Analiti~kiot izraz ima smisla za site realni broevi za koi vaì
2 x - 3 0 . Od 2 x - 3 = 0 ako i samo ako x = - 3 ili x = 3 , sleduva deka

2 2
( ) ( ) (
D f = -,- 3 - 3 , 3 3 , .
2 2 2 2 )
3.3. a) f (x ) = x + 1 ; b) f (x ) = -x 2 ;
v) f (x ) = 4 2 - x ; g) f (x ) = 1 .
1- x 2
Re{enie. a) Izrazot ima smisla za site realni broevi za koi vaì x + 1 0 .
Ova moè da se zapi{e vo oblikot D f = {x | x + 1 0} , t.e. D f = [-1, ) ;
b) Analiti~kiot izraz ima smisla za site realni broevi za koi vaì

-x 2 0 . Spored toa D f = {x | x 2 0} = {0} ;
v) D f = {x |2 - x 0} = (-,2] ;
g) D f = {x |1 - x 2 > 0} = (-1,1) .
3.4. a) f (x ) = 2x -1 ; b) f (x ) = 3x +1 ;
v) f (x ) = x -1 2 ; g) f (x ) = 2 - 2x .
ex
Re{enie. a) D f = ;
b) Od 3x +1 > 0 za sekoj realen broj x , sleduva deka analiti~kiot izraz ima

smisla za sekoj realen broj. Spored toa, D f = .
v) D f = \ {0} ;

2 - 2x 0 , odnosno x 1 . Spored toa, D f = (-,1] .
145
3.5. a) f (x ) = lg x 2 ; b) f (x ) = lg(3x + 4 ) ;
(
g) f (x ) = lg 5x - x . )
2
v) f (x ) = lg x + 1 ;
4
Re{enie. a) Analiti~kiot izraz ima smisla za site realni broevi za koi

vaì x 2 > 0 . Spored toa D f = \ {0} ;
(
b) D f = {x | 3x + 4 > 0} = - 4 , ;
3 )
v) D f = {x | x + 1 > 0} = \ {-1} ;
( )
lg 5x - x 0 , odnosno 5x - x 1 . Spored toa D f = [1,4 ] .
2 2
4 4
3.6. a) f (x ) = 4 3 - x + x + 1 ; b) f (x ) = lg(16 - x 2 ) + 1 .
1 - sin x
Re{enie. a) Analiti~kiot izraz ima smisla za site realni broevi za koi
vaì 3 - x 0 i x + 1 0 . Spored toa D f = [-1,3 ] .
b) D f = {x |16 - x 2 > 0 i sin x 1} . Spored toa D f = -4, p p ,4 .

( ) ( )
2 2
(x - 2)(x - 3)
3.7. f (x ) = lg 2 - 2x - 3x + 10 .
2
x -x - 6
Re{enie. Izrazot ima smisla za site realni broevi za koi vaì
x 2 -x -6 0 , x - 2)(x - 3) > 0 i 2x 2 - 3x + 10 0 . Bidej}i diskriminantata na ra-

(
x 2 -x -6
venkata 2x 2 - 3x + 10 = 0 e D = 9 - 80 = -71 < 0 i koeficientot pred x 2 e 2 > 0 ,
sleduva deka 2x 2 - 3x + 10 0 , za site realni broevi x . Od druga strana
(x - 2)(x - 3)
x 2 - x - 6 = (x + 2)(x - 3) 0 , za x \ {-2,3} i za x 3 , = x - 2 , od kade
x 2 -x - 6 x +2
(x - 2)(x - 3)
sleduva > 0 ako i samo ako (x - 2)(x + 2) > 0 , t.e. x (-,-2) (2, ) .
x 2 -x -6
Kone~no, D f = (-,-2) (2,3) (3, ) .
(
3.8. f (x ) = sin 2 x + sin x - 2 + arcsin x 2 - 1 . )
2
x +1
sin 2 x + sin x - 2 0 i x 2 - 1 1 .Bidej}i re{enija na ravenkata t 2 + t - 2 = 0 se 1 i

2
x +1
146
- 2 , sleduva deka sin 2 x + sin x - 2 0 e ekvivalentno so sin x (-,-2] [1, ) .No,
kako sin x 1 , mora sin x = 1 , pa x {p + 2k p k } .Od druga strana

2
x 2 - 1 1 -1 x 2 - 1 1 -x 2 - 1 x 2 - 1 x 2 + 1 -x 2 x 2, 0 x 2 - 1 1 ,
x 2 +1 x 2 +1
( )
od kade sleduva deka x 2 - 1 1 e ispolneto za site realni broevi. Kone~no,
2
x +1
D f = {p + 2k p k } .
2
3.9. f (x ) = arcsin (lg x ) .

10
-1 lg x 1 , od kade se dobiva deka 10-1 x 101 t.e. D f = [1,100] .

10 10
Opredeli go mnoèstvoto vrednosti na slednite funkcii: (zada~i 3.10.-3.13. )
3.10. a) f (x ) = 3x - 2 ; b) f (x ) = x 2 + x - 1 .
Re{enie. a) Mnoèstvoto vrednosti na funkcijata }e go najdeme na toj na~in
f (x ) + 2
{to ravenkata f (x ) = 3x - 2 }e ja re{ime po x . Taka dobivame deka x = ,
3
od kade zaklu~uvame deka V f = .
b) Re{avaj}i ja ravenkata f (x ) = x 2 + x - 1 po x ja dobivame kvadratnata ra-

venka x 2 + x - (1 + f (x )) = 0 koja ima realni re{enija ako diskriminantata e nene-
gativna, odnosno 5 + 4 f (x ) 0 . Spored toa f (x ) - 5 , od kade zaklu~uvame deka

4
)
V f = - 5 , .
4
2
3.11. a) f (x ) = x + x1 ; b) f (x ) = 2x .
x +1
Re{enie. a) Re{avaj}i ja ravenkata f (x ) = x + x1 po x ja dobivame kvadratnata
ravenka x 2 - xf (x ) + 1 = 0 koja ima realni re{enija ako diskriminantata e nene-

gativna, odnosno f 2 (x ) - 4 0 . Spored toa V f = (-,-2 ] [2, ) .
2
b) Re{avaj}i ja ravenkata f (x ) = 2x po x ja dobivame kvadratnata ravenka
x +1
147
x 2 (1 - f (x )) - f (x ) = 0 koja ima realni re{enija ako diskriminantata e nenegativ-
na, odnosno f (x )(1 - f (x )) 0 . Spored toa V f = [ 0,1] .
3.12. a) f (x ) = 1 - x ; b) f (x ) = 1 - x 2 .
Re{enie. a) Imaj}i predvid deka kvadraten koren od realen broj e sekoga{
nenegativen broj sleduva deka f (x ) 0 . Sleduva V f = [ 0, ) .
b) Re{avaj}i ja ravenkata f (x ) = 1 - x 2 po x dobivame x = 1 - f 2 (x ) . Taa
ima realni re{enija ako 1 - f 2 (x ) 0 . Imaj}i predvid deka f (x ) 0 sleduva deka

V f = [ 0,1] .
3.13. a) f (x ) = e x +2 . b) f (x ) = 1 .
1 - 2-x
Re{enie. a) Re{avaj}i ja po x ravenkata f (x ) = e x +2 dobivame x = ln(f (x )) - 2.
Taa ima realni re{enija ako f (x ) > 0 . Spored toa, V f = (0, ) .
b) Re{avaj}i ja po x ravenkata f (x ) = 1
1 - 2-x ( f (x )
dobivame x = log 2 ( )
f x -1 )
. Taa
ima realni re{enija ako f (x ) > 1 ili f (x ) < 0 . Spored toa, V f = (-,0) (1, ) .
3.14. Dadena e funkcijata f (x ) = x 4 - 2x + 4 . Opredeli :

a) f (-1) ; b) f (0) ; v) f (2) .
Re{enie. a) f (-1) = (-1)4 - 2(-1) + 4 = 7 ;
b) f (0) = 0 4 - 2 0 + 4 = 4 ; v) f (2) = 2 4 - 4 + 4 = 16 .

3-x - 1, -1 x < 0

3.15. Dadena e funkcijata f (x ) = tg x ,
0x <p .
x 2

, px 6

x 2 -2

Opredeli : a) f (-1) ; b) f p ;
2 ( ) ( )
v) f 2p ;
3
g) f (4) .
Re{enie. a) To~kata x = -1 pripa|a na intervalot [-1,0) , pa spored toa
f (-1) = 3-(-1) - 1 = 2 ;
b) To~kata x = p pripa|a na intervalot [ 0,p) , pa spored toa

2
f (p) = tg p = 1 ;
2 4
148
v) To~kata x = 2p pripa|a na intervalot [ 0,p) , pa spored toa

3
f (2p) = tg p = 3 ;
3 3
g) f (4) = 2 .
7
3.16. Dadena e funkcijata f (x ) = x 2 + 4ab . Opredeli f (a -b) .
Re{enie. f (a -b) = (a -b )2 + 4ab = (a + b )2 = a + b .
3.17. Ako f (x ) = x1 , dokaì deka f (a ) f (b ) = f (ab ) .
Re{enie. f (a ) f (b) = a1 1 = 1 = f (ab) .

b ab
3.18. Ako f (x ) = e x , dokaì deka f (a ) f (b ) = f (a + b) .
Re{enie: f (a )f (b) = e ae b = e a +b = f (a + b) .
(
3.19. Ako f (x ) = lg 1 + x , dokaì deka f (a ) + f (b ) = f a + b .
1- x 1 + ab )
Re{enie.
f (a ) + f (b ) = lg 1 + a + lg 1 + b = lg(1 + a ) - lg(1 -a ) + lg(1 + b ) - lg(1 -b ) =

1 -a 1 -b
= lg((1 + a )(1 + b )) - lg((1 -a )(1 -b )) = lg(1 + a + b + ab ) - lg(1 -a -b -ab ) =
1 + a + b + ab a +b
1 + 1 + ab
= lg ( 1 + a + b
1 -a -b + ab
+
)
ab
= lg 1 + ab
= lg
1 -a -b + ab
(
1 - a + b )
= f a + b .
1 + ab
1 + ab 1 + ab
3.20. Najdi funkcija od oblik f (x ) = ax + b ako f (0) = -2, f (1) = 0 .
a 0 + b = -2
Re{enie. Od f (0) = -2, f (1) = 0 , go dobivame sistemot ~ie
a + b = 0
re{enie e a = 2,b = -2 . Spored toa, baranata funkcija e f (x ) = 2x - 2 .
3.21. Najdi funkcija od oblik f (x ) = a + bc x , c > 0 , ako

f (0) = 15, f (2) = 30, f (4) = 90 .
Re{enie. Od uslovot na zada~ata f (0) = 15, f (2) = 30, f (4) = 90 , go dobivame
a + bc 0 = 15

sistemot a + bc 2 = 30 ~ie re{enie e a = 10, b = 5, c = 2 . Spored toa baranata

a + bc = 90
4
149
funkcija e f (x ) = 10 + 5 2x .
3.22. Presmetaj ja vrednosta na funkcijata f (x ) = 492 + x 2 vo site to~ki x za

x
koi x - x4 = 3 .
Re{enie. Od ravenstvoto x - x4 = 3 dobivame deka baranite to~ki se x = 7 ,
x = 2 . Spored toa, f (7) = 492 + 7 2 = 50 i f (2) = 49 + 4 = 65 .

7 4 4
3.23. Dokaì deka slednite funkcii monotono rastat:
a) f (x ) = x + 3 ; b) f (x ) = x 3 - 1 ;
v) f (x ) = ln (x - 1) ; g) f (x ) = e x +1 .
Re{enie. a) Za sekoi x 1,x 2 D f = od x 1 < x 2 sleduva x 1 - x 2 < 0 . Toga{:
f (x 1 ) - f (x 2 ) = x 1 + 3 - x 2 - 3 = x 1 - x 2 < 0 odnosno f (x 1 ) < f (x 2 ) ;
b) Za sekoi x 1,x 2 D f = od x 1 < x 2 sleduva x 1 - x 2 < 0 . Toga{
f (x 1 ) - f (x 2 ) = x 13 - 1 - x 23 + 1 = x 13 - x 23 = (x 1 - x 2 )(x 12 + x 1x 2 + x 22 )
((
(x 1 - x 2 ) x 1 +
x2
2 )
2
+
4 )
3x 22
< 0 odnosno f (x 1 ) < f (x 2 ) .
v) Za sekoi x 1,x 2 D f = (1, ) , od x 1 < x 2 imame
x -1
f (x 1 ) - f (x 2 ) = ln(x 1 - 1) - ln (x 2 - 1) = ln 1 (
x 2 -1 ) (
x -x2
= ln 1 + 1
x 2 -1
0 , bidej}i )
x1 -x 2
0 <1+ 1 . Spored toa, f (x 1) f (x 2 ) .
x 2 -1
g) Neka x 1,x 2 D f se takvi {to x 1 < x 2 t.e. x 1 - x 2 < 0 . Toga{, od e x 1 -x 2 < 1 ,
( )
x 1 +1
sleduva f (x 1) - f (x 2 ) = e x 1 +1 -e x 2 +1 = e x 2 +1 e x +1 - 1 = e x 2 +1 (e x 1 -x 2 - 1) < 0 .
e 2
Spored toa, f (x 1) < f (x 2 ) .
3.24. Dokaì deka slednite funkcii monotono opa|aat:

a) f (x ) = 1 - 2x ; b) f (x ) = 1 - x 3 ;
v) f (x ) = -ln (x + 3) ; g) f (x ) = 3-x .
Re{enie. a) Neka x 1,x 2 D f = . Za x 1 < x 2 imame
150
f (x 1) - f (x 2 ) = 1 - 2x 1 - (1 - 2x 2 ) = 2(x 2 - x 1 ) > 0 odnosno f (x 1) > f (x 2 ) .
b) Neka x 1,x 2 D f = . Za x 1 < x 2 imame:
f (x 1) - f (x 2 ) = 1 - x 13 - (1 - x 23 ) = -x 13 + x 23 = (x 2 - x 1 )(x 12 + x 1x 2 + x 22 ) =
3x 22
( x
)
2
= (x 2 - x 1 ) x 1 + 2 + > 0 , odnosno f (x 1) > f (x 2 ) .
2 4
v) Neka x 1,x 2 D f = (-3, ) , x 1 < x 2 . Toga{
f (x 1) - f (x 2 ) = -ln (x 1 + 3) - (-ln (x 2 + 3)) = ln (xx ++ 33) = ln(1 + xx -+x3 ) 0

2
1
2
1
1
x 2 -x1
bidej}i 1 + 1 . Spored toa, f (x 1) f (x 2 ) .
x1 + 3
g) Neka x 1,x 2 D f = . Za x 1 < x 2 imame:
( )
-x 2
f (x 1) - f (x 2 ) = 3-x 1 - 3-x 2 = 3-x 1 1 - 3-x 1 = 3-x 1 (1 - 3-x 2 +x 1 ) 0 ,
3
bidej}i 3x 1 -x 2 1 . Spored toa, f (x 1) f (x 2 ) .
3.25. Ispitaj ja monotonosta na slednite funkcii:
a) f (x ) = 2x 2 , x [1, ) ; b) f (x ) = x + lg x .
1+x
Re{enie. a) Za x 1,x 2 D f = [1, ) od x 1 < x 2 imame:
2x 1 2x 2 2(x 1 - x 2 )(1 - x 1x 2 )
f (x 1) - f (x 2 ) = - = 0 ,
1 + x 12 1 + x 22 (1 + x 12 )(1 + x 22 )
t.e. f (x 1) f (x 2 ) , {to zna~i deka funkcijata opa|a.
x
b) Neka x 1,x 2 D f = (0, ) . Ako x 1 < x 2 , toga{, bidej}i x 1 1 , imame
2
x
f (x 1) - f (x 2 ) = x 1 + lg x 1 - x 2 - lg x 2 = x 1 - x 2 + lg x 1 0 .
2
Spored toa , funkcijata raste.

3.26. Opredeli gi intervalite na monotonost na slednite funkcii:
a) f (x ) = x - 2 ; b) f (x ) = x1 .
Re{enie. a) Neka x 1,x 2 (2, ) . Za x 1 < x 2 imame:
f (x 1) - f (x 2 ) = x 1 - 2 - (x 2 - 2) = x 1 - x 2 0 , odnosno f (x 1) f (x 2 ) {to zna~i deka
funkcijata raste na intervalot (2, ). Ako x 1,x 2 (-,2) , za x 1 < x 2 imame:
151
f (x 1) - f (x 2 ) = -x 1 + 2 - (-x 2 + 2) = -x 1 + x 2 0 . Zna~i deka funkcijata opa|a na

intervalot (-,2).
x -x
b) Neka x 1,x 2 (0, ) . Za x 1 < x 2 imame f (x 1) - f (x 2 ) = x1 - x1 = x2 x 1 > 0 , {to
1 2 1 2
zna~i deka funkcijata opa|a na intervalot (0, ). Neka x 1,x 2 (-,0) . Za x 1 < x 2
x -x
imame f (x 1) - f (x 2 ) = - x1 + x1 = 1x x 2 < 0 , {to zna~i deka funkcijata raste na
1 2 1 2
intervalot (-,0).
3.27. Dokaì deka slednite funkcii se ograni~eni:
a) f (x ) = 2x + 3, x [-1,2] ; b) f (x ) = 1 ;
1+ x 2
(
v) f (x ) = ln 1 + 1
1+x 2
; ) g) f (x ) = 10x +1,x [0,1] ; d) f (x ) = 3sin 2 x .
2
Re{enie. a) Od -1 x 2 sleduva f (x ) = 2x + 3 2 x + 3 2 2 + 3 = 7 .
b) Od x 2 0, "x D f = , sleduva 1 + x 2 1 , odnosno 1 1 . Isto taka

1+x 2
1 > 0 , od {to sleduva f (x ) = 1 1 .
1+x 2 1+x 2
v) Od 0 < 1 1 , sleduva 1 < 1 + 1 2 . Toga{: ln1 < ln 1 + 1 ln2 .

1+x 2 1+x 2 1+x 2 ( )
g) Za sekoe x [0,1] , f (x ) = 10x +1 = 10 10x 102 .
3(1 - cos x ) 3 3 cos x

d) Za sekoe x D f = , f (x ) = 3sin 2 x = + 3 .
2 2 2 2
3.28. Dokaì deka slednite funkcii se neograni~eni:
a) f (x ) = x + 2 ; b) f (x ) = x1 ;
v) f (x ) = x ln (3 + x ) ; g) f (x ) = 2x +1 ;
d) f (x ) = x + sin x ; |) f (x ) = x 2 + 1 .
Re{enie. a) Neka M e proizvolen pozitiven broj. Za x = M imame
f (x ) = f (M ) = M + 2 = M + 2 > M .
b) Neka M e proizvolen pozitiven broj. Za x = 1 imame

M +1
f (x ) = f (M 1+ 1) = M + 1 = M + 1 > M .
152
v) Neka M e proizvolen pozitiven broj. Za x = M imame

f (x ) = f (M ) = M ln(3 + M ) = M ln(3 + M ) > M ,
bidej}i od 3 + M > e sleduva ln(3 + M ) > lne = 1 .
g) Neka M e proizvolen pozitiven broj. Za x = log 2 M imame
f (x ) = f (log 2 M ) = 2 log2 M +1 = 2M > M .
d) Neka M e proizvolen pozitiven broj. Za x = M + 2 imame

f (x ) = f (M + 2) = M + 2 + sin(M + 2) M + 1 > M
bidej}i od -1 sin(M + 2) sleduva 0 < M + 2 - 1 M + 2 + sin(M + 2) .
|) Neka M e proizvolen pozitiven broj. Za x = M imame
f (x ) = f (M ) = M 2 + 1 > M .
Zna~i, vo site slu~ai funkciite se neograni~eni.

3.29. Opredeli gi ekstremite na slednite funkcii:
a) f (x ) = x - 2 ; b) f (x ) = -x 2 + x - 4 ;
2 -2)3 +8
v) f (x ) = ln x ; g) f (x ) = 3(x .
Re{enie. a) Od x - 2 0 i x - 2 = 0 ako i samo ako x = 2 , sleduva deka
funkcijata ima minimum vo to~kata x 0 = 2 .
2
( )
b) Od f (x ) = -x 2 + x - 4 = - x - 1 - 15 sleduva deka funkcijata ima maksimum
2 4
vo to~kata x 0 = 1 .
2
v) Od lnx 0 sleduva deka funkcijata ima minimum vo to~kata x 0 = 1 .
3
g) Da go ozna~ime stepenskiot pokazatel so g (x ) , odnosno g (x ) = (x 2 - 2) + 8 .
Funkcijata f (x ) prima najmala vrednost vo onie to~ki vo koi funkcijata g(x )
prima najmala vrednost.
Od g (x ) = (x 2 - 2) + 8 = x 6 - 6x 4 + 12x 2 = x 2 ((x 2 - 3) + 3) sleduva deka

3 2
funkcijata g (x ) ima minimum vo to~kata x 0 = 0 .
3.30. Opredeli gi sloènite funkcii f g i g f ako:

a) f (x ) = x 3, g (x ) = 3 x ; b) f (x ) = 10x , g (x ) = lg x .
Re{enie. a) Za sekoj x , (f g )(x ) = f (g (x )) = f ( 3 x ) = ( 3 x )3 = x . Za sekoj
153
x imame (g f )(x ) = g (f (x )) = g (x 3 ) = 3 x 3 = x .
b) Za sekoj x > 0 , (f g )(x ) = f (g (x )) = f (lg x ) = 10 lg x = x . Za sekoj x ,
(g f )(x ) = lg (10x ) = x .
3.31. Dokaì deka za sekoe x D f , f f = 1D f ako
a) f (x ) = x1 ; b) f (x ) = 2x + 1 .
x -2
Re{enie. a) Za sekoj x D f = \ {0} , (f f )(x ) = f (x1 ) = 1 = x od kade {to

1
x
sleduva deka f f = 1D f .
2 2x + 1 + 1 5x
b) Za sekoj x D f = \ {2} , (f f ) x = f 2x +
x -2
1 =
( ) x -(2
2x + 1 - 2
x
5 )
= - 2 = x od kade
x -2 x -2
{to sleduva deka f f = 1D f .
x -x
3.32. Dokaì deka f g = 1Dg ako f (x ) = loga (x + x 2 + 1) i g (x ) = a -a .
2
Re{enie. Za sekoj x Dg = ,
) = loga (a )
x -a -x x -a -x x -a -x
(a (a )
2
(f g )(x ) = f + +1 =
2 2 2
( )
-x -x
= loga a -a + a + a
x x
= loga (a x ) = x .
2 2
3.33. Ispitaj ja parnosta na funkciite:
a) f (x ) = ln 1 + x ;
1- x
b) f (x ) = x m x n ,m,n ;
v) f (x ) = ln (x + 1 + x 2 ) .
-1
Re{enie. a) f (-x ) = ln 1 + (-x ) = ln 1 - x = ln 1 + x
(
1 - -x
)
1+x 1- x ( ) = -ln 1 + x = -f (x )
1-x
Zna~i f (-x ) = -f (x ) , pa funkcijata e neparna.
f (x ), ako m e paren

b) f (-x ) = (-x )m (-x )n = (-1)m x m x n = (-1)m f (x ) = -f (x ), ako m e neparen

154
Spored toa f e parna ako m e paren, a e neparna ako m e neparen priroden broj.
v) f (x ) + f (-x ) = ln (x + 1 + x 2 ) + ln ((-x ) + 1 + (-x )2 ) =
= ln (( 1 + x 2 + x )( 1 + x 2 - x )) = ln (1 + x 2 - x 2 ) = ln1 = 0
Spored toa, za sekoj x D f vaì f (x ) + f (-x ) = 0 , t.e. f (-x ) = -f (x ) , pa funkcijata
e neparna.
3.34. Dokaì deka ako funkcijata f e periodi~na so period T , toga{
funkcijata F definirana so F (x ) = f (ax + b) , a > 0 e periodi~na so period T

a.
Re{enie. Za f vaì
f (x +T ) = f (x ) , za sekoj x D f (1)
a ) = f (a (x + a ) + b ) = f (ax +T + b) = f ((ax + b) +T )= f (ax + b) = F (x ) , pa

Toga{ F (x + T T (1)
F e periodi~na so period T
a .
3.35. Najdi go periodot na funkcijata f (x ) = cos 2 x .
Re{enie. Imame cos2 x = 1 + cos2x = 1 + 1 cos2x . Funkcijata cosx e periodi~-

2 2 2
na so period 2p , pa od zada~a 3.34. sleduva deka cos2x e periodi~na so period
2p = p (za a = 2 i b = 0 ). Spored toa i funkcijata cos 2 x ima period p .
2
3.36. Dokaì deka funkcijata f (x ) = sin x1 ne e periodi~na.
Re{enie. Da pretpostavime deka f e periodi~na so period T . Toga{ za
sekoj x \ {kT | k } vaì sin 1 = sin 1 , od kade {to sleduva 1 = 1 + 2sp

x +T x x +T x
za s . Ottuka dobivame x = x +T + (x 2 + xT )2sp , odnosno 2spx 2 + 2spTx +T = 0 .
Poslednovo ravenstvo vaì za sekoj s , pa i za s = 0 . No, toga{ dobivame deka
i T = 0 . Spored toa f ne e periodi~na.
3.37. Dadena e funkcijata f (x ) = 1,x {

0,x \
(funkcija na Dirihle).
Dokaì deka
a) sekoj racionalen broj e period na f ;
b) Nitu eden iracionalen broj ne e period na f .
Re{enie. a) Neka T e proizvolen racionalen broj.
155
- Ako x toga{ i x +T , pa f (x +T ) = 1 = f (x ) ;
- Ako x \ toga{ i x +T \ (vo sprotivno x = (x +T ) -T ,
{to ne e mo`no), pa f (x +T ) = 0 = f (x ) .
Zna~i, vo sekoj slu~aj f (x +T ) = f (x ) za sekoj x ;

b) Neka, sega, T e proizvolen iracionalen broj. Toga{ i 0 +T e iraciona-
len pa vaì f (0 +T ) = 0 . No, f (0) = 1 . Spored toa f (0 +T ) = 0 1 = f (0) , pa T ne e
period na f .
1 - f (x )
3.38. Neka za funkcijata f vaì f (x + c) = , kade {to c . Dokaì
1 + f (x )
deka f e periodi~na.
1 - f (x )
1-
1 - f (x + c) 1 + f (x )
Re{enie. Imame f (x + c + c) = = = f (x ) , pa f e periodi~-
1 + f (x + c) 1 - f (x )
1+
1 + f (x )
na so period 2c .
3.39. Najdi go periodot na funkcijata f (x ) = sin x + 1 sin2x + 1 sin3x .

2 3
Re{enie. Neka T e periodot na dadenata funkcija. Toga{ od f (x +T ) = f (x )
za sekoj x dobivame
sin (x +T ) + 1 sin (2x + 2T ) + 1 sin (3x + 3T ) = sin x + 1 sin2x + 1 sin3x ,

2 3 2 3
odnosno (sin (x +T ) - sin x ) + 1 (sin (2x + 2T ) - sin2x ) + 1 (sin (3x + 3T ) - sin3x ) = 0 .

2 3
Poslednovo ravenstvo vaì za sekoj x , pa vaì i za x = 0 . Zamenuvaj}i,
dobivame sinT + 1 sin2T + 1 sin3T = 0 . Natamu,

2 3
sinT + 1 sin2T + 1 sin3T = 0 sinT + 1 2sinT cosT + 1 sin (2T +T ) = 0

2 3 2 3
sinT + sinT cosT + 1 sin2T cosT + 1 cos2T sinT = 0
3 3
sinT + sinT cosT + 1 2sinT cos 2T + 1 sinT cos 2T - 1 sin 3T = 0
3 3 3
(
sinT 1 + cosT + 2 cos 2T + 1 cos 2T - 1 sin 2T = 0
3 3 3 )
(
sinT 2 + cosT + 4 cos2T = 0
3 3 )
pa dobivame sinT = 0 ili 2 + cosT + 4 cos 2T = 0 . Poslednata ravenka nema realni
3 3
156
re{enija, pa ostanuva T = 2p .
3.40. Dadena e funkcijata f : (0, ) definirana so f (x ) = x 2 + 3 .
Dali funkcijata:
a) f ;
b) g : (0, ) (0, ) definirana so g (x ) = f (x ) za sekoj x (0, ) ;
v) h : (0, ) (3, ) definirana so h (x ) = f (x ) za sekoj x (0, ) ;
ima inverzna? Vo slu~aj na potvrden odgovor, najdi ja inverznata funkcija.
Re{enie. a) Zaradi -1 1 no f (-1) = (-1)2 + 3 = 4 = 12 + 3 = f (1) , pa f ne e
injekcija na . Spored toa f nema inverzna na ;
b) Neka x 1,x 2 (0, ) i g (x 1 ) = g (x 2 ) . Toga{ x 12 + 3 = x 22 + 3 , odnosno x 12 = x 22 .
No, od x 1,x 2 (0, ) sleduva x 1 = x 2 , pa g e injekcija.

]e dokaème deka 1 (0, ) ne e slika na nitu eden element od (0,) .
Navistina, ako postoi x 0 (0, ) taka {to g (x 0 ) = 1 dobivame x 02 + 3 = 1 , odnosno
x 02 = -2 {to e nevozmo`no. Zna~i g ne e surjekcija na dadenoto mnoèstvo, pa
nema inverzna.
v) Neka x 1,x 2 (0, ) i h (x 1 ) = h (x 2 ) . Toga{ x 12 + 3 = x 22 + 3 , odnosno x 12 = x 22 .
No, od x 1, x 2 > 0 sleduva x 1 = x 2 , pa h e injekcija.

Neka, sega y (3, ) e proizvolen. ]e se obideme da najdeme x (0, ) taka
{to h (x ) = y . Zna~i, x 2 + 3 = y , pa x 2 = y - 3 . Zaradi y > 3 dobivame x = y - 3 .

2
Pritoa y - 3 (0, ) . Spored toa h ( y - 3) = ( y - 3) + 3 = y , pa h e surjekcija.
Zna~i h e biekcija na dadenoto mnoèstvo, pa ima inverzna funkcija f -1 .

Sega, da ja najdeme h -1 . Za sekoj x (0, ) imame h -1 (h (x )) = x , odnosno
h -1 (x 2 + 3) = x . Stavaj}i t = x 2 + 3 , dobivame t > 3 i x = t - 3 , pa h -1 (t ) = t - 3 .

2
Zna~i, h (h -1 (x )) = h ( x - 3) = ( x - 3) + 3 = x = 1(3,) (x ) za sekoj x (3, ) i
h -1 (h (x )) = h -1 (x 2 + 3) = x 2 + 3 - 3 = x = 1(0,) (x ) za sekoj x (0, ) .
Spored toa, funkcijata h -1 (x ) = x - 3 e inverzna na h .
3.41. Dadena e funkcijata f : (0, ) (0,1) definirana so f (x ) = x .

1+x
157
a) Dokaì deka f e biekcija od (0,) vo (0,1) ;

b) Najdi ja inverznata funkcija na f na (0,) .
x1 x
Re{enie. a) Neka x 1,x 2 (0, ) i f (x 1 ) = f (x 2 ) . Toga{ = 2 , odnosno
1 + x1 1 + x 2
x 1 (1 + x 2 ) = x 2 (1 + x 1) . Ottuka dobivame x 1 = x 2 , pa f e injekcija.
Sega, neka y (0,1) e proizvolen. Barame x (0, ) takov {to f (x ) = y , t.e.

x = y . Ottuka x = y (1 + x ) (bidej}i 1 + x 0 ) pa x (1 - y ) = y . Zaradi y < 1
1+x
y
y 1-y
dobivame 1 - y > 0 , pa x =
y
1-y
(0, ) . Zna~i, f 1 - y =
1+
( )
y = y . Dokaàvme
1-y
y
deka za sekoj y (0,1) postoi x = (0, ) taka {to f (x ) = y . Zna~i f e i
1-y
surjekcija.
Spored toa f e biekcija.
b) Od a) sleduva deka f ima inverzna funkcija f -1 na (0, ) . Za nea vaì
x
f -1 (f (x )) = x za sekoj x (0, ) . Ottuka dobivame f -1 1 + x = x . Stavaj}i t = x
( ) 1+x
dobivame t (0,1) i x = t . Zna~i f -1 (t ) = t .

1-t 1 -t
Da proverime dali
f (f -1 (x )) = x = 1(0,1) (x ) , za sekoj x (0,1) i
f -1 (f (x )) = x = 1(0,) (x ) , za sekoj x (0, )

x
Za x (0,1) imame f (f -1 (x )) = f ( x ) = 1 - xx = x = 1(0,1) (x ) , a za x (0, ) imame
1- x 1+
1- x
x
x = 1+x = x =1
f -1 (f (x )) = f -1 (
1+x )
1- x
(0,) x .
( )
1+x
Zna~i funkcijata f -1 : (0,1) (0, ) definirana so f -1 (x ) = x e inverzna

1- x
na funkcijata f .
3.42. Najdi ja inverznata na funkcijata f (x ) = e x +3 .
Re{enie. ]e dokaème deka dadenata funkcija e biekcija od vo (0, ) .
158
Navistina, neka x 1,x 2 (0, ) i f (x 1 ) = f (x 2 ) . Zna~i e x 1 +3 = e x 2 +3 . Ottuka dobivame
e 3e x 1 = e 3e x 2 , t.e. e x 1 = e x 2 , pa i x 1 = x 2 . Zna~i f e injekcija.
Neka, sega, y (0, ) e proizvolen. Da ja re{ime po x ravenkata e x +3 = y . Do-

y y y
bivame e x =
e3 ( )
, odnosno x = ln 3 . Zna~i f ln 3 = y , pa f e surjekcija.
e e
Zna~i f e biekcija, pa ima inverzna funkcija f -1 .
Inverznata funkcija }e ja opredelime od ravenstvoto f -1 (f (x )) = x , za sekoj
x . Dobivame f -1 (e x +3 ) = x . Da stavime t = e x +3 i ottuka x = ln t3 . Zna~i

e
inverznata funkcija e f -1 (t ) = ln t3 = ln t - 3 i e definirana za sekoj t (0, ) .

e
Da proverime u{te dali vaì ff -1 = 1(0,) . Za sekoj x (0, ) imame
ln x3 +3
f (f -1 (x )) = f ln x3 = e
( ) e = e ln x -3+3 = e ln x = x = 1(0,) (x )
e
3.43. Najdi ja inverznata na funkcijata f : (- p , p) (2,4) definirana so

2 2
f (x ) = sin x + 3 .
Re{enie. Prvo da dokaème deka f e biekcija. Neka x 1,x 2 (- p , p) i

2 2
f (x 1) = f (x 2 ) . Zna~i, sin x 1 + 3 = sin x 2 + 3 , t.e. sin x 1 = sin x 2 .
x1 -x 2 x +x2
Ottuka sin x 1 - sin x 2 = 0 , t.e. 2sin cos 1 = 0 . Ottuka x 1 = x 2 + 2k p ili
2 2
x 1 = -x 2 + p + 2sp , kade k i s se proizvolni celi broevi. No x 1,x 2 (- p , p) , pa

2 2
k = 0 . Vtoroto ravenstvo ne vaì za nikoi x 1,x 2 (- p , p) i s . Zna~i x 1 = x 2 ,

2 2
pa f e injekcija.
Neka y (2,4) e proizvolen. Da najdeme re{enie x na ravenkata sin x + 3 = y
{to pripa|a na (- p , p) . Imame sin x = y - 3 i bidej}i y - 3 (-1,1) sleduva deka

2 2
x = arcsin (y - 3) . Spored toa f (arcsin (y - 3)) = sin (arcsin (y - 3)) + 3 = y - 3 + 3 = y .
Zna~i f e i surjekcija, pa e biekcija. Spored toa postoi inverzna funkcija
f -1 : (2,4) (- p , p) .
2 2
Sega, da ja najdeme inverznata funkcija na f . Od f -1 (f (x )) = x dobivame
159
f -1 (sin x + 3) = x . Da stavime t = sin x + 3 , t.e. sin x = t - 3 . Toga{ t (2,4) , pa

t - 3 (-1,1) . Zna~i x = arcsin (t - 3) . Spored toa inverznata funkcija e
f -1 (x ) = arcsin (x - 3) .
3.44. Najdi ja inverznata na funkcijata f : (3) (0, ) definirana so
f (x ) = x 2 - 4x + 3 .
Re{enie. Neka x 1,x 1 (3, ) i f (x 1 ) = f (x 2 ) . Zna~i x 12 - 4x 1 + 3 = x 22 - 4x 2 + 3 ,
t.e. (x 1 - x 2 )(x 1 + x 2 ) - 4 (x 1 - x 2 ) = 0 . Ottuka dobivame (x 1 - x 2 )(x 1 + x 2 - 4) = 0 . Od

x 1,x 1 > 3 sleduva deka x 1 + x 2 > 6 > 4 , pa x 1 + x 2 - 4 > 0 . Zna~i mora x 1 = x 2 . Spored
toa f e injekcija.
Neka y (0, ) e proizvolen. Da najdeme x (3, ) takov {to f (x ) = y , t.e.
x 2 - 4x + 3 = y . Re{avaj}i ja po x ravenkata x 2 - 4x + 3 - y = 0 dobivame
4 + 16 - 4(3 - y ) 4 + 2 1 + y
x= = = 2 + 1 + y ili x = 2 - 1 + y .
2 2
No 2 + 1 + y (3, ) i 2 - 1 + y (3, ) , pa sleduva x = 2 + 1 + y .
Zna~i f (2 + 1 + y ) = y , pa f e surjekcija.
Od seto ova sleduva deka f e biekcija pa postoi f -1 : (0, ) (3, ) .

Invernata funkcija f -1 }e ja najdeme od ravenstvoto f -1 (f (x )) = x , t.e. od
f -1 (x 2 - 4x + 3) = x . Da stavime t = x 2 - 4x + 3 . Kako vo slu~ajot na surjekcija do-
bivame t = 2 + 1 + x , pa f -1 (t ) = 2 + 1 + t .
Zna~i, inverznata funkcija na f e f -1 definirana so f -1 (t ) = 2 + 1 + t .
160
3.2. Posredna konstrukcija na grafici
Metodot za indirektna konstrukcija na grafik na funkcija y = f (x ) , se
sostoi vo iznao|awe na vrska na dadenata funkcija i funkcija ~ij{to grafik

ni e ve}e poznat. ]e smetame deka ni se poznati graficite na elementarnite
funkcii: y = x n , y = a x , y = log x , y = sin x ,y = cos x ,
y = tg x, y = ctg x, y = arcsin x, y = arccos x, y = arctg x, y = arc ctg x .
1) Grafikot na funkcijata y = -f (x ) , ako ni e poznat grafikot na
funkcijata y = f (x ) , go dobivame ako go promenime znakot na vtorata koordinata
na grafikot na funkcijata y = f (x ) . Toa zna~i konstrukcija na simetri~na kriva
vo odnos na x - oskata na poznata kriva opredelena so funkcijata y = f (x )
(Crt.1) .
2) Grafikot na funkcijata y = f (-x ) , ako ni e poznat grafikot na funkci-
jata y = f (x ) , go dobivame ako go promenime znakot na prvata koordinata na gra-
161
fikot na funkcijata y = f (x ) . Toa zna~i konstrukcija na simetri~na kriva vo od-
nos na y - oskata na poznata kriva opredelena so funkcijata y = f (x ) (Crt.2) .
3) Grafikot na funkcijata y = f (x ) + c, c , ako ni e poznat grafikot na
funkcijata y = f (x ) , go dobivame ako ja nagolemime za c vtorata koordinata na
grafikot na funkcijata y = f (x ) . Toa zna~i konstrukcija na kriva pomestena za
c vo pravec na y - oskata na poznata kriva opredelena so funkcijata y = f (x ) .
Pri toa, ako c > 0 pomestuvaweto e vo pozitivna nasoka na y - oskata, a ako c < 0
pomestuvaweto e vo negativnata nasoka na y - oskata (Crt. 3).
4) Grafikot na funkcijata y = f (x + c),c , ako ni e poznat grafikot na
funkcijata y = f (x ) , go dobivame ako ja nagolemime za c prvata koordinata na
grafikot na funkcijata y = f (x ) . Toa zna~i konstrukcija na kriva pomestena za
c vo pravec na x - oskata na poznata kriva opredelena so funkcijata y = f (x ) .
162
Pri toa, ako c > 0 pomestuvaweto e vo negativnata nasoka na x - oskata, a ako
c < 0 pomestuvaweto e vo pozitivnata nasoka na x - oskata (Crt. 4).
5) Grafikot na funkcijata y = cf (x ),c > 0 , ako ni e poznat grafikot na funkcija-
ta y = f (x ) , go dobivame ako ja pomnoìme so c vtorata koordinata na grafikot
na funkcijata y = f (x ) . Toa zna~i rastegnuvawe ili stegawe na krivata opre-
delena so dadenata funkcija vo pravec na y - oskata vo zavisnost dali c > 1 ili
0 < c < 1 (Crt. 5). Pri toa, da napomeneme deka nulite na dvete funkcii se
ednakvi.
6) Grafikot na funkcijata y = f (cx ),c > 0 , ako ni e poznat grafikot na funk-
cijata y = f (x ) , go dobivame ako ja pomnoìme so c prvata koordinata na grafi-
kot na funkcijata y = f (x ) . Toa zna~i rastegnuvawe ili stegawe na krivata
opredelena so dadenata funkcija vo pravec na x - oskata vo zavisnost dali c > 1
ili 0 < c < 1 (.6).
7) Grafikot na funkcijata y = f (x ) + g (x ) , ako ni se poznati graficite na
funkciite y = f (x ) i y = g (x ) , go dobivame ako gi sobereme vtorite komponenti
na graficite na funkciite y = f (x ) i y = g (x ) (Crt.7).
8) Grafikot na funkcijata f -1 (x ) (na podmnoèstvoto od definicionata
oblast na koe postoi f -1 ) ako ni e poznat grafikot na f , go dobivame kako
simetri~na (t.e. osnosimetri~na) kriva na f (x ) vo odnos na pravata y = x (Crt.8).
163
9) Grafikot na funkcijata y = f (x ) go dobivame ako to~kite od grafikot na
f (x ) koi imaat negativna vtora koordinata gi preslikame simetri~no vo odnos
na x - oskata. (Crt.9)
Skiciraj gi graficite na slednite funkcii: (3.45. - 3.57.)

1,x > 0

3.45. a) f (x ) = sgn (x ) = 0,x = 0 ; b) f (x ) = [x ] ; v) f (x ) = x -[x ] .

-1,x < 0

Re{enie.
164
3.46. a) f (x ) = -x 2 ; b) f (x ) = -sin x ;
v) f (x ) = -2x ; g) f (x ) = lg x1 .
Re{enie.
165
3.47. a) f (x ) = -3-x ; b) f (x ) = log 2 (-x ) .
Re{enie.
3.48. a) f (x ) = 2x - 1 ; b) f (x ) = x 2 + 1 ;
Re{enie.
166
3.49. a) f (x ) = sin (x - p) ; b) f (x ) = (x - 1)2 .

4
Re{enie.
3.50. a) f (x ) = sin x ; b) f (x ) = 2sin x .

2
Re{enie.
167
3.51. a) f (x ) = sin2x ; b) f (x ) = sin x .

2
Re{enie.
a) f (x ) = x x+ 1 ; b) f (x ) = 1 -2x .
2 3
3.52.
x
168
Re{enie.
3.53. a) f (x ) = x 2 - 4x + 2 ; b) f (x ) = lg(x - 2) + 3
Re{enie. a) f (x ) = x 2 - 4x + 2 = (x - 2)2 + 2
3.54. f (x ) = 3cos x - 3 sin x
Re{enie.
f (x ) = 2 3 ( 23 cosx - 21 sin x ) = 2 3 (cos p6 cosx - sin p6 sin x ) = 2 3 cos(x + p)

6
169
3.55. f (x ) = x .
1- x
Re{enie. Da ozna~ime
g (x ) = x1 . Toga{
f (x ) = - x = - x - 1 + 1 =
x -1 x -1
= -1 - 1 = -g (x - 1) - 1.
x -1
3.56. a) f (x ) = sin x ;
b) f (x ) = sin x .
Re{enie. a) Za x > 0 imame f (x ) = sin x , a za x < 0 vaì f (x ) = -sin x .
170
3.57. a) f (x ) = x 2 - 3x - 4 ; b) f (x ) = arctgx .
Re{enie.
3.58. Skiciraj gi graficite na inverznite funkcii na funkciite:
a) f (x ) = tg x , f : (- p , p) ; b) f (x ) = x 2 + 2 , f : [0, ) [2, ) ;
2 2
v) f (x ) = sin x + 3 , f : (- p , p) (2,4) ; g) f (x ) = x ; f : (0, ) (0,1) ;

2 2 1+x
d) f (x ) = e x +1 , f : (0, ) ; |) f (x ) = x 2 - 4x + 3 , f : (3) (0, ) .
Re{enie. Dadenite funkcii imaat inverzni (vidi gi zada~ite 3.40. - 3.44.)
171
172
3.3. Funkcionalni ravenki
3.59. Odredi go f (0) ako 3 f (x ) + f (3x ) = x + 4 .

Re{enie. Za x = 0 se dobiva 3 f (0) + f (0) = 4 , t.e. f (0) = 1 .
()
3.60. Odredi go f (2) , ako 1 f (x ) + 2 f x1 = x .
2
2 2 ()
Re{enie. Za x = 2 se dobiva 1 f (2) + 2 f 1 = 2 , a za x = 1 se dobiva
2
2 2() 2 2 ()
1 f 1 + 2 f (2) = 1 . So odzemawe na ovie dve ravenki se dobiva f 1 = 1 , f (2) = 0 .
3.61. Odredi go f (2) , ako za sekoj realen broj x 0 vaì f (x ) + 3 f x1 = x 2 . ()

2 () 2 2 ()
Re{enie. Za x = 2 , f (2) + 3 f 1 = 4 , a za x = 1 , f 1 + 3 f (2) = 1 , pa so re{ava-
4
we na ovoj sistem se dobiva f (2) = - 13 .

32
3.62. Odredi ja funkcijata f (x ) ako f (x + 3) = 2x - 5 .
Re{enie. Stavame t = x + 3 . Toga{ x = t - 3 , pa f (t ) = 2(t - 3) - 5 = 2t - 11 t.e.
f (x ) = 2x - 11 .
3.63. Odredi ja funkcijata f (x ) , ako g (x ) = 3x + 2 i g (x 2 + xf (x )) = 3x 2 + 6x + 5 .
Re{enie. Od g (x ) = 3x + 2 se dobiva
g (x 2 + xf (x )) = 3(x 2 + xf (x )) + 2 = 3x 2 + 3xf (x ) + 2 . Zna~i
3xf (x ) = 6x + 3 , t.e. f (x ) = 2xx+ 1 .
3.64. Odredi go f (x ) ako f (x + 1) = x 2 + 3x + 3 .

Re{enie. Ako stavime smena t = x +1 , toga{ x = t -1 , pa
f (t ) = (t - 1)2 + 3(t - 1) + 3 = t 2 + t + 1 , t.e. f (x ) = x 2 + x + 1 .
3.65. Odredi go f (x + 1) ako f (x - 1) = 2x 2 - 7x + 10 .

Re{enie. Stavame smena t = x - 1 , pa x = t + 1 i
f (t ) = 2(t + 1)2 - 7 (t + 1) + 10 = 2t 2 - 3t + 5 , t.e. f (x ) = 2x 2 - 3x + 5 .
Spored toa f (x + 1) = 2(x + 1)2 - 3(x + 1) + 5 = 2x 2 + x + 4 .
173
( )
3.66. Odredi ja funkcijata f (x ) ako f x + 1 + 2 f x - 2 = x .
x -2 x +1 ( )
y -2
Re{enie. Stavame smena y = 1 - x , toga{ x + 1 = , pa
x -2 y +1
f (yy -+21) + 2f (yy -+21) = 1-y .

x -2 ( )
x +1 ( )
Vo ravenstvoto f x + 1 + 2 f x - 2 = x , stavame x = y , pa dobivame
f (yy -+21) + 2f (yy -+21) = y .

f
Sega go razgleduvame sistemot ravenki
(yy -+21) + 2f (yy -+21) = y
f
(yy -+21) + 2f (yy -+21) = 1-y.
Negovo re{enie e f (yy -+21) = 23 -y i f (yy -+21) = y - 13 . Ako stavime zamena
y -2
x= se dobiva y = x + 2 , pa f (x ) = 4x + 5 .
y +1 1- x 3(1 - x )
3.67. Ako f (2x ) = 4 - 4x , toga{ kolku e f (2003) ?

y y y
Re{enie. Ako stavime x = se dobiva f (2x ) = f (2 ) = 4 - 4 t.e. f (y ) = 4 - 2y ,
2 2 2
pa spored toa f (2003) = 4 - 2 2003 = -4002 .
3.68. Ako f (2x - 3) = 4x + 2 , toga{ kolku e f (997) ?
Re{enie. Ako stavime t = 2x - 3 , toga{ x = t + 3 pa f (t ) = 4 t + 3 + 2 = 2t + 8 .

2 2
Zna~i f (997) = 2002 .
3.69. Odredi go zbirot f (2) + g (3) ako f (x ) + g (x ) = 3x + 1 i f (x ) - g (x ) = x - 1 .
Re{enie. So sobirawe na ravenstvata se dobiva 2 f (x ) = 4x , t.e. f (x ) = 2x i
g (x ) = x + 1 . Spored toa f (2) + g (3) = 4 + 4 = 8 .
3.70. Dadena e funkcijata f (x ) = x 2 - 3x + 4 . Odredi go zbirot
f (x 1) + f (x 2 ) + f (x 3 ) ako x 1 = f (1) , x 2 = f (2) i x 3 = f (3) .
Re{enie. x 1 = f (1) = 2,x 2 = f (2) = 2 i x 3 = f (3) = 4 , pa spored toa
f (x 1) + f (x 2 ) + f (x 3 ) = f (2) + f (2) + f (4) = 2 + 2 + 8 = 12 .
3.71. Neka f (x ) = ax 2 + bx + c .
174
a) Odredi ja razlikata f (x + 1) - f (x ) ;
b) Odredi gi a i b ako f (x + 1) - f (x ) = x
Re{enie. a) f (x + 1) - f (x ) = a (x + 1)2 + b (x + 1) + c -ax 2 -bx -c = 2ax + a + b
b) Od 2ax + a + b = x sleduva deka 2a = 1 i a + b = 0 , t.e. a = 1 i b = - 1 .

2 2
3.72. Za koi vrednosti a,b,c funkcijata f (x ) = ax 2 + bx + c go ispolnuva
uslovot f (x + y ) = f (x ) + f (y ) + xy za sekoi x i y .
Re{enie. Uslovot moè da se napi{e vo oblik
a (x + y )2 + b (x + y ) + c = ax 2 + bx + c + ay 2 + by + c + xy ,
od kade se dobiva deka
2axy = xy + c (1)
Ako vo (1) stavime x = 0 i x = y = 1 se dobiva deka c = 0 i a = 1 .

2
3.73. Dadena e funkcijata f (x ) = 2x - 1 . Odredi gi realnite broevi a i b taka
{to f (f (a )) = 0 i f (f (b)) = b .
Re{enie. f (f (x )) = 2(2x - 1) - 1 = 4x - 3 , pa f (f (a )) = 4a - 3 = 0 , t.e. a = 3 i

4
f (f (b)) = 4b - 3 = b , t.e. b = 1 .
3.74. Dokaì deka: ako f (x ) = ax 2 + bx + c , toga{

f (x + 3) - 3 f (x + 2) + 3 f (x + 1) - f (x ) = 0 .
Re{enie. f (x + 3) - 3 f (x + 2) + 3 f (x + 1) - f (x ) =
= a (x + 3)2 + b (x + 3) + c - 3(a (x + 2)2 + b (x + 2) + c) + 3(a (x + 1)2 + b (x + 1) + c) -

-ax 2 -bx -c = 0 .
3.75. Dadena e funkcijata f (x ) = 2x - 1 . Odredi ja funkcijata g (x ) ako
f (g (x )) = 6x + 3 .
Re{enie. f (g (x )) = 2g (x ) - 1 , pa 2g (x ) - 1 = 6x + 3 t.e. g (x ) = 3x + 2 .
3.76. Dadeni se funkciite f (x ) = 2x - 1 i g (x ) = x + 3 . Odredi gi:
a) f (x ) ; b) g (x - 1) ; v) f (g (x )) ;
2
g) g (f (x )) ; d) f (f (x )) ; |) g (f (g (x ))) .
175
Re{enie. a) f (x ) = 2 x - 1 = x - 1 ;
2 2
b) g (x - 1) = x - 1 + 3 = x + 2 ;
v) f (g (x )) = 2(x + 3) - 1 = 2x + 5 ;
g) g (f (x )) = 2x - 1 + 3 = 2x + 2 ;
d) f (f (x )) = 2(2x - 1) - 1 = 4x - 3 ;
|) g (f (g (x ))) = g (2x + 5) = 2x + 5 + 3 = 2x + 8 .
3.77. Dadeni se funkciite:

a) f (x ) = x + 3 ;
b) f (x ) = 3 - 2x ;
v) f (x ) = 1 x .
3
Odredi funkcija g (x ) , za koja vaì f (g (x )) = x .
Re{enie. a) f (g (x )) = g (x ) + 3 = x , pa g (x ) = x - 3 ;
b) f (g (x )) = 3 - 2g (x ) = x , pa g (x ) = 3 - x ;
2
v) f (g (x )) = 1 g (x ) = x , pa g (x ) = 3x .
3
3.78. Odredi gi funkciite f (x ) i g (x ) ako f ( x ) + g (2x + 1) = 2x i

x -1
f ( x ) - g (2x + 1) = x , za x 1 .
x -1
Re{enie. So sobirawe na dvete ravenstva se dobiva f ( x ) = 3x , a so odzema-

x -1 2
we g (2x + 1) = - x . Ako stavime x = t , toga{ x = t , pa f (t ) = 3t , a ako

2 x -1 t -1 2(t - 1)
2x + 1 = s , toga{ x = s - 1 , pa g (s ) = 1 - s . Zna~i f (x ) = 3x i g (x ) = 1 - x .
2 4 2(x - 1) 4
3.79. Dadena e funkcijata f (x ) = ax 2 + bx + c , a > 0 . Dokaì deka za site
x 1,x 2 vaì f (x 1 +x2

2 ) f (x ) +2 f (x ) .
1 2
2
Re{enie. f (x 1 +x2
2 ) = a (x 1 +x2
2 ) +b (x 1 +x2
2 ) +c =
176
x 12 + 2x 1x 2 + x 22 x +x2 2x 2 + 2x 22 - (x 12 - 2x 1x 2 + x 22 ) x + x2
=a +b 1 +c = a 1 +b 1 +c =
4 2 4 2
2x 2 + 2x 22 - (x 1 - x 2 )2 x +x2 x 2 + x 22 x + x2
=a 1 +b 1 +c a 1 +b 1 +c =
4 2 2 2
(ax 12 + bx 1 + c ) + (ax 22 + bx 2 + c ) f (x 1 ) + f (x 2 )
= = .
2 2
3.80. Odredi gi site realni funkcii f koi se opredeleni za sekoj realen broj
x , takvi {to f (x ) + xf (1 - x ) = x 2 - 1 .
Re{enie. Stavame smena t = 1-x . Toga{ x = 1 -t , pa
f (1 - t ) + (1 - t ) f (t ) = (1 - t )2 - 1 , t.e. f (1 - t ) + (1 - t ) f (t ) = t 2 - 2t . Ako ovaa ravenka se
pomnoì so t se dobiva ravenkata tf (1 - t ) + (t - t 2 ) f (t ) = t 3 - 2t 2 i zaedno so
ravenkata f (t ) + tf (1 - t ) = t 2 - 1 . So odzemawe na ovie ravenki se dobiva
t.e. f (t ) = t - 32t + 1 .
3 2
(t - t 2 - 1) f (t ) = t 3 - 3t 2 + 1 ,
t -t -1
( ) + (1-2i ) . Odredi go zbirot f (2000) + f (2004) .

n n
3.81. Neka f (n ) = 1 + i
2
( ) = i i (1-2i ) = -i se dobiva
2 2
Re{enie. Bidej}i 1 + i
2
(( ) ) (( ) ) (( ) ) (( ) )
2 1000 2 1000 2 1002 2 1002
f (2000) + f (2004) = 1 + i + 1-i + 1+i + 1-i =
2 2 2 2
= i 1000 + (-i )1000 + i 1002 + (-i )1002 = 1 + 1 - 1 - 1 = 0 .
x -1 ( ) ( )
3.82. Ako f x + 1 + 2 f x - 1 = x , odredi ja f (x ) .
x +1
Re{enie. Stavame smena t = x + 1 . Toga{ x = t + 1 , pa

x -1 t -1
()
f (t ) + 2 f 1t = t + 1
t -1
(1)
Ako stavime smena t = x - 1 , toga{ x = 1 + t , pa

x +1 1-t
t ()
2 f (t ) + f 1 = 1 + t
1-t
(2)
Od (1) i (2) se dobiva f (t ) = 1 + t , pa f (x ) = 1 + x .

1-t 1- x
3.83. Odredi gi site funkcii f : za koi vaì
f (xy ) = xf (y ) + f (x ) , za site x,y .
177
Re{enie. Neka za funkcijata f vaì f (xy ) = xf (y ) + f (x ) , za site x,y . Za

y = 0 se dobiva f (0) = xf (0) + f (x ) , t.e. f (x ) = f (0) - xf (0) . Ako vo ova ravenstvo
stavime a = f (0) , toga{ dobivame f (x ) = a -ax .
Obratno, za funkcijata f (x ) = a -ax , a so proverka se utvrduva deka
vaì f (xy ) = xf (y ) + f (x ) , za site x,y .
Spored toa funkcijata f (x ) = a -ax , a e edinstvena koja {to gi
ispolnuva uslovite na zada~ata.
(f (x ))2 + f (x ) f (y ) = x 2 + xy , za site x ,y .
Re{enie. So zamena x = y = 1 vo ravenstvoto se dobiva 2(f (1))2 = 2 , od kade

sleduva deka f (1) = 1 ili f (1) = -1 .
Ako vo ravenstvoto stavime x = 1 , toga{ imame
( f (1))2 + f (1) f (y ) = 1 + y .
Ako f (1) = 1 , toga{ f (y ) = y , a ako, pak, f (1) = -1 , toga{ f (y ) = -y , za sekoe

y .
Zna~i baranite funkcii se f (x ) = x ili f (x ) = -x .
f (x ) f (y ) - f (xy ) = x + y , za site x,y .
Re{enie. Neka y = 0 . Toga{ so zamena vo ravenstvoto se dobiva
f (x ) f (0) - f (0) = x t.e. f (0)(f (x ) - 1) = x .
Zna~i f (0) 0 i f (x ) = x + 1 .
f (0)
Za x = 0 se dobiva f (0) = 1 , pa f (x ) = x + 1 .
Spored toa f (x ) = x + 1 e edinstvena funkcija koja go ispolnuva uslovot na
zada~ata.
3.86. Odredi ja funkcijata f (x ) ako vaì
f (x + y ) + 2 f (x - y ) + f (x ) + 2 f (y ) = 4x + y , za site x,y .
Re{enie. Neka y = 0 . Toga{ imame
f (x ) + 2 f (x ) + f (x ) + 2 f (0) = 4x , t.e. 4 f (x ) + 2 f (0) = 4x .
178
Ako stavime f (0) = a , toga{ od poslednoto ravenstvo se dobiva f (x ) = x - a .

2
Ako ova ravenstvo go zamenime vo ravenkata se dobiva
x + y - a + 2(x - y - a ) + x - a + 2(y - a ) = 4x + y , t.e. - 5a = 0 .

2 2 2 2 2
Ottuka kade sleduva deka a = 0 . Zna~i f (x ) = x .
3.87. Neka e dadena funkcija f : so osobinite:
1) za sekoi x 1,x 2 vaì f (x 1 + x 2 ) = f (x 1) + f (x 2 ) ;
2) f (1) = 1 ;
3) za sekoe x 0 vaì f x1 = 12 f (x ) .
x ()
Dokaì deka f (2003) = 2003 .
Re{enie. Za x 2 = 0 od 1) imame f (x 1) = f (x 1) + f (0) t.e. f (0) = 0 . Zna~i vaì
f (x ) + f (-x ) = f (x + (-x )) = f (0) = 0 , t.e. f (x ) = -f (-x ) .

Od druga strana imame f (x 1 - x 2 ) = f (x 1 + (-x 2 )) = f (x 1) + f (-x 2 ) = f (x 1) - f (x 2 ) .
Za x 0 i x 1 od 3) se dobiva
f (1-1 x ) = (1 -1x )
2 f (1 - x ) =
1 - f (x )
(1 - x )2
(1)
a od druga strana
(1-1 x ) = f (1 + 1 -x x ) = 1 + f (1-x x ) = 1 + (1 -x x ) f (1-x x ) = 1 + (1-x x ) (f (x1)-1) =

2 2
f
= 1- x 2 + f (x ) = 1 - 2x + f (x )
(1 - x )2 (1 - x )2 (1 - x )2
Od (1) i prethodnoto ravenstvo dobivame deka f (x ) = x , pa f (2003) = 2003 .
3.88. Neka f : [0,1] e funkcija takva {to za sekoj x 0, p vaì

2
2 f (sin x ) + 3 f (cos x ) = sin x (1)
a) Odredi go f (0) ;
b) Odredi ja funkcijata f (x ) .
Re{enie. a) Ako vo (1) stavime x = 0 i x = p se dobiva sistemot linearni

2
2 f (0) + 3 f (1) = 0
ravenki 2 f (1) + 3 f (0) = 1 , ~ie re{enie e f (0) = 3 i f (1) = - 2 .
5 5
b) Ako vo (1) stavime smena t = p - x , toga{ t 0, p , pa vaì

2 2
179
2 f (sin (p - t )) + 3 f (cos(p - t )) = sin (p - t ) ,

2 2 2
odnosno
2 f (cost ) + 3 f (sin t ) = cost .
Zna~i za sekoj x 0, p vaì

2
2 f (cos x ) + 3 f (sin x ) = cos x (2)
Ako ravenstvata (1) i (2) gi razgledame kako sistem ravenki, t.e.
2 f (sin x ) + 3 f (cos x ) = sin x

2 f (cos x ) + 3 f (sin x ) = cos x

se dobiva re{enieto f (sin x ) = 3cos x -

5
2sin x i f (cos x ) = 3sin x - 2cos x . Stavaj}i
5
smena y = sin x , za y [0,1] , vaì f (y ) = 3 1 - y 2 - 2 y .

5 5
Zna~i baranata funkcija e f (x ) = 3 1 - x 2 - 2 x .

5 5
3.89. Odredi gi site funkcii f : takvi {to
xf (y ) - yf (x ) = (x - y ) f (xy ) , za sekoi x,y .
Re{enie. Neka f e funkcija koja gi ispolnuva uslovite od zada~ata. Za
x i y = 1 , od uslovot dobivame xf (1) = xf (x ) , od kade f (x ) = f (1) , za x 0 .
Stavaj}i f (1) = a i f (0) = b se dobiva
{
f (x ) = a,x 0
b,x = 0
(1)
Od druga strana sekoja funkcija od oblik (1) kade a i b se realni broevi gi

3.90. Funkcijata f e definirana za site realni broevi x i za nea vaàt
ravenstvata:
f (0) = 0 , f (2 + x ) = f (2 - x ) i f (7 + x ) = f (7 - x ) , za sekoe x .
Dokaì deka ravenkata f (x ) = 0 ima barem 401 re{enie vo intervalot
[- 1000,1000] .
Re{enie. Edno re{enie na dadenata ravenka e x = 0 . Natamu,

f (x ) = f (2 + (x - 2)) = f (2 - (x - 2)) = f (4 - x ) = f (7 - (x + 3)) = f (7 + (x + 3)) = f (x + 10) .
Analogno, se dokaùva deka
180
f (x + 10) = f (x + 20) , f (x + 20) = f (x + 30) , . . . , f (x + 10n ) = f (x + 10(n + 1)) , . . .

Na sli~en na~in se dokaùva deka f (x ) = f (x - 10) = f (x - 20) itn.
Bidej}i f (0) = 0 , toga{ f (10) = f (20) = ... = f (1000) = 0 dava 200 re{eni-
ja na ravenkata f (x ) = 0 na intervalot [-1000,1000] .
Zaradi f (x ) = f (4 - x ) , za x = 0 se dobiva deka f (0) = f (4) , a sekako vaì

f (4) = f (14) = f (24) = ... = f (994) = 0 .
Sli~no f (0) = f (-6) = f (-16) = ... = f (-996) = 0 .
Ovie ravenstva davaat u{te 200 re{enija na ravenkata f (x ) = 0 .
Zna~i ravenkata f (x ) = 0 ima barem 401 re{enie na intervalot [-1000,1000] .
() ()
-1 ,
( )
x
3.91. Neka f (x ) = x4 . Presmetaj go zbirot f (0) + f n1 + f n2 + ... + f n n
4 +2
kade n e priroden broj.
Re{enie. Bidej}i
x 1-x x x
f (x ) + f (1 - x ) = x4 + 14-x = x4 + 4 = x4 + x 2 = 1 ,
4 + 2 4 + 2 4 + 2 4 + 2 4 x 4 +2 4 +2
- 1, n i dobienite ravenstva gi
ako za x gi zamenime vrednostite 0, n1 , n2 ,..., n n n
sobereme se dobiva zbirot
() ()
f (0) + f n1 + f n2 + ... + f n n ( ) n n( ) ()
- 1 + ... + f n - 1 + f 1 + f (1) + f (0) = n + 1 .
() () (
- 1 = 1 (n + 1) .
Zna~i baraniot zbir e f (0) + f n1 + f n2 + ... + f n n
2 )
3.92. Funkciite f i g gi imaat svojstvata:
1) f (x ) = f (x +2 y )g (x -2 y ) + f (x -2 y )g (x +2 y ) ;
2) f (-x ) = -f (x ) , g (-x ) = g (x ) .
Dokaì deka (f (x ))2 - (g (x ))2 = f (x + y ) f (x - y ) .
Re{enie. Vo 1) gi zamenuvame mestata na x i y , pa dobivame
f (y ) = f (x +2 y )g (y -2 x ) + f (y -2 x )g (x +2 y ) .
181
y -x x -y y -x x -y
Od 2) sleduva f (
2 )
= -f (
2 ) ( 2 )
= g(
2 )
, g , pa so zamena vo prethod-
noto ravenstvo se dobiva
f (y ) = f (x +2 y )g (x -2 y ) - f (x -2 y )g (x +2 y ) .
Od poslednoto ravenstvo i 1) se dobiva:
(f (x ))2 - (g (x ))2 = 4 f (x +2 y )g (x +2 y ) f (x -2 y )g (x -2 y ) (1)
Ako vo 1) stavime y = 0 se dobiva f (x ) = 2 f (x )g (x ) , a od ova ravenstvo se

2 2
dobiva
f (x y ) = 2 f (x 2 y )g (x 2 y ) (2)
Od (1) i (2) se dobiva (f (x ))2 - (g (x ))2 = f (x + y ) f (x - y ) .

3.93. Odredi gi site funkcii f : takvi {to za site x,y vaì
f (x - f (y )) = 1 - x - y .
Re{enie. Neka f e funkcija koja gi ispolnuva uslovite na zada~ata. Za x = 0

i y = 1 vaì f (-f (1)) = 0 . Za x i y = -f (1) vaì f (x ) = 1 + f (1) - x .
Neka f (1) = a . Toga{ imame

f (x ) = 1 + a - x , za x . (1)
Od uslovot na zada~ata za y = 1 se dobiva
f (x -a ) = -x , za x . (2)
Od (1) za x = a se dobiva f (a ) = 1 , a od (2) za x = 2a se dobiva f (a ) = -2a . Od tuka
jasno e deka 1 = -2a , pa zna~i a = - 1 . Od (1) se dobiva

2
f (x ) = 1 - x , za x . (3)
2
So proverka moè da se utvrdi deka funkcijata dadena so (3) gi ispolnuva
barawata na zada~ata.
3.94. Odredi gi site funkcii f za koi vaì
x f (y) = y f x
( )
, za x,y > 0 .
Re{enie. Ako vo ravenstvoto stavime y = 2 , toga{ imame
182
f (x ) = log 2 x f (2) = f (2)log 2 x .
]e dokaème deka za funkcijata f (x ) = a log 2 x , za a , vaì baranoto ra-
venstvo.
Bidej}i x,y > 0 , postoi a takov {to y = x a . Spored toa
x f (y) = x a log2 y = x a log2 x = x aa log2 x = (x a )a log2 x = y f

a x
( )
.
Ako stavime y = 2 , f (2) = a , toga{ }e go dobieme baraniot oblik na funkci-
jata. Ako stavime y = b > 0 , b 1 }e dobieme funkcija
log 2 x
f (x ) = a logb x = a = a log 2 x = A log 2 x . kade A .
log 2 b log 2 b
3.95. Odredi gi site funkcii f : takvi {to za sekoe x da vaì:
f (-x ) = -f (x ) , f (x + 1) = f (x ) i f (x1 ) = 12 f (x ) , za x 0 .
x
Re{enie. Za x = 0 od prviot i vtoriot uslov se dobiva f (-0) = -f (0) , t.e.
f (0) = 0 i f (1) = f (0) + 1 = 1 . Za x =1 od vtoriot uslov se dobiva deka
f (2) = f (1) + 1 = 1 + 1 = 2 , itn.
Da ja razgledame funkcijata g (x ) = f (x ) - x . Za nea dobivame:
g (-x ) = f (-x ) - (-x ) = -f (x ) + x = -g (x ) ,

g (x + 1) = f (x + 1) - (x + 1) = f (x ) + 1 - x - 1 = g (x ) i
() ()
g x1 = f x1 - x1 = 12 f (x ) - x1 = 12 (g (x ) + x ) - x1 = 12 g (x ) .
x x x
Zna~i, g (x ) = g (x + 1) = (x + 1)2 g (x +1 1) = -(x + 1) g (-x +1 1) =

2
(
x +1 )
= -(x + 1)2 g - 1 + 1 = -(x + 1)2 g x =
x +1 ( )
= -(x + 1)2 ( ) ( )
x 2 g 1 + 1 = -x 2g 1 + 1 = -x 2g 1 = -g (x ) .
(x + 1)2 x x x ()
Spored toa g (x ) = 0 , pa f (x ) = x , za sekoj x .
3.96. Odredi gi site funkcii f : takvi {to 3 f (x ) - 2 f (f (x )) = x .
Re{enie. Funkcijata f (x ) = x gi ispolnuva uslovite na zada~ata.
183
Neka f e funkcija koja gi isponuva uslovite na zada~ata i neka g (x ) = f (x ) - x .

Toga{ imame 2 f (f (x )) - 2 f (x ) = f (x ) - x = g (x ) . Ova ravenstvo e ekvivalentno so
g (x ) = 2g (f (x )) .
Zna~i g (x ) = 2g (f (x )) = 22 g (f (f (x ))) = 2 3 g (f (f (f (x )))) = ....
Bidej}i broevite g (f (...f (x ).....)) se celi, sleduva deka g (x ) e deliv so 2n , za
site x i n . Toa e mo`no samo ako g (x ) = 0 . Spored toa f (x ) = x e

edinstvena funkcija koja gi ispolnuva uslovite na zada~ata.
3.97. Odredi gi site funkcii f : takvi {to
f (nx ) = nf (x ) , za sekoi x i n .
Re{enie. Neka za f vaàt uslovite od zada~ata. Toga{ za proizvolen
x = 1 nf x = 1 f (x ) .
pozitiven broj n i x vaì f (n ) n ( (n )) n
p
Neka f (1) = a i neka x = q , kade p , q . Toga{
p
() p
f (x ) = f (q ) = pf q1 = q f (1) = ax .
Zna~i ako f e funkcija koja gi ispolnuva uslovite na zada~ata, toga{

f (x ) = ax , za x , kade a .
Neka a i f : e dadena so f (x ) = ax , za x . Toga{ za x i n
vaì f (nx ) = anx = nf (x ) . Zna~i, sekoja funkcija f dadena so f (x ) = ax , za x ,
kade a gi zadovoluva uslovite na zada~ata.
3.98. Odredi gi site funkcii f : takvi {to za site x,y vaì
f (x 2 + y ) = f (x ) + f (y 2 ) + a ,
kade a e daden realen broj.

Re{enie. Neka f e funkcija koja gi ispolnuva uslovite na zada~ata. Za
x = y = 0 od uslovot se dobiva f (0) = f (0) + f (0) + a , od kade sleduva deka f (0) = -a .
Neka g : e funkcija definirana so g (x ) = f (x ) + a . Toga{ spored uslovot na
zada~ata imame:
g (x 2 + y ) = g (x ) + g (y 2 ) , za x,y , (1)
a osven toa g (0) = f (0) + a = -a + a = 0 .
184
So zamena y = 0 vo (1) se dobiva g (x 2 ) = g (x ) , za x , od kade
g (x 4 ) = g (x 2 ) = g (x ) , za x . (2)
Stavaj}i y = -x 2 vo (1) dobivame g (x ) + g (x 4 ) = 0 , za x , od kade poradi (2)
se dobiva 2g (x ) = 0 , odnosno g (x ) = 0 , za x .
Zna~i f (x ) = g (x ) -a = -a , za x .
Pritoa lesno se utvrduva deka konstantnata funkcija f dadena so f (x ) = -a ,
gi ispolnuva uslovite na zada~ata.
3.99. Odredi ja funkcijata f (x ) koja e definirana za sekoj priroden broj n ,
prima samo pozitivni vrednosti i za nea vaàt:
1) f (4) = 4 ;
1 1 f (n )
2) + + ... + ( ) 1 = , za sekoj n .
f (1) f (2) f (2) f (3) f n f (n + 1) f (n + 1)
1 f (1)
Re{enie. Za n = 1 se dobiva = , t.e. f 2 (1) = 1 , odnosno f (1) = 1 .
f (1) f (2) f (2)
1 + 1 f (2)
Za n = 2 se dobiva = t.e. f 2 (2) = f (3) + 1 . (1)
f (2) f (2) f (3) f (3)
1 1 1 f (3)
Za n = 3 se dobiva + + = t.e. f 2 (3) = 4 f (2) + 1 . (2)
f (1) f (2) f (2) f (3) f (3) f (4) f (4)
Od ravenstvata (1) i (2) se dobiva f (2) = 2 i f (3) = 3 .

Sega }e dokaème deka f (n ) = n , za sekoj n = 1,2,...
Za f : ravenstvoto e ispolneto. Neka ravenstvoto vaì za nekoj
prirodniot broj k , kade k 4 . Zna~i imame:
1 + 1 + ... + 1 = 1 + 1 + ... + 1 =
f (1) f (2) f (2) f (3) f (k - 1) f (k ) 1 2 2 3 (k - 1) k
( ) ( ) (
= 1 - 1 + 1 - 1 + ... + 1 - 1 = 1 - 1
1 2 2 3 k -1 k ) k
f (k )
Od ova ravenstvo i od 2) se dobiva 1 - 1 + ( ) 1( = , t.e.
k f k f k + 1) f (k + 1)
1 - 1 + ( 1 ) = ( k ) od kade se dobiva deka f (k + 1) = k + 1 .

k kf k + 1 f k +1
Zna~i, so pomo{ na PMI dokaàvne deka za sekoj n vaì f (n ) = n .

3.100. Odredi gi site funkcii f : 0 za koi vaì
185
f (n + m ) + f (n - m ) = f (3n ) , za sekoi n,m 0 , n m .
Re{enie. Ako vo ravenstvoto stavime m = 0 , toga{ se dobiva 2 f (n ) = f (3n ) ,

za n 0 . Ako e i n = 0 , toga{ f (0) = 0 .
Ako vo ravenstvoto stavime n = m , toga{ f (2n ) = f (3n ) .

Ponatamu za n = 2m se dobiva deka f (4m ) = f (6m ) = f (9m ) , a vaì i
f (4m ) + f (2m) = f (9m ) , za n = 3m . Zna~i f (2m) = 0 , pa i f (3m ) = 2 f (m ) = 0 .
Zna~i, edinstvena funkcija koja gi ispolnuva uslovite na zada~ata e funkci
jata f (x ) = 0 .
3.101. Odredi gi site funkcii f : + + takvi {to za sekoe x + vaì

1) f (x + 1) = f (x ) + 1 ;
2) f (x 2 ) = (f (x ))2 .
Re{enie. Od 1) sleduva deka za sekoe x + i n vaì

f (x + n ) = f (x ) + n (1)
p
Neka x = q , kade p,q . Toga{
f ((x + q )2 ) = ( f (x + q ))2
f (x 2 + 2xq + q 2 ) = (f (x + q ))2
f (x 2 + 2p + q 2 ) = (f (x + q ))2
Od (1) i poslednoto ravenstvo sleduva

f (x 2 ) + 2p + q 2 = (f (x ) + q )2
f (x 2 ) + 2p + q 2 = (f (x ))2 + 2qf (x ) + q 2 .
p
Od poslednoto ravenstvo i 1) se dobiva f (x ) = q = x .
Pritoa so proverka se utvrduva deka edinstveno funkcijata f (x ) = x gi


1) f (1) = 2 ;
2) f (xy ) = f (x ) f (y ) - f (x + y ) + 1 , za site x,y .
Re{enie. So zamena y = 1 vo 2) se dobiva
186
f (x ) = f (x ) f (1) - f (x + 1) + 1 t.e.
f (x + 1) = f (x ) + 1 (1)
Od (1) se dobiva deka f (x + n ) = f (x ) + n , za sekoe x i n t.e. f (n ) = n + 1 , za
sekoj n .
Vo 2) stavame zamena x = n1 i y = n i dobivame
( ) () ( )
f n1 n = f n1 f (n ) - f n1 + n + 1 t.e.
()
f n1 = n1 + 1 .
Ako vo 2) stavime x = p i y = q1 se dobiva
( ) () ( )
f p q1 = f (p) f q1 - f p + q1 + 1 t.e.
p p
f (q ) = q + 1 .
Zna~i edinstvena funkcija koja gi ispolnuva uslovite od zada~ata e

f (x ) = x + 1 , za sekoe x .
3.103. Funkcijata f gi ispolnuva uslovite
1) f (0) = 1 ;
2) Za sekoj n vaì 1 + f (0) + f (1) + ... + f (n - 1) = f (n ) .
Presmetaj go zbirot S = f (0)2 + f (1)2 + ... + f (n - 1)2 + f (n )2 .

Re{enie. Ako vo 2) namesto n stavime n - 1 se dobiva
1 + f (0) + f (1) + ... + f (n - 2) = f (n - 1)
Ako poslednoto ravenstvo go zamenime vo 2) se dobiva f (n ) = 2 f (n - 1) .
Od f (0) = 1 i f (n ) = 2 f (n - 1) , za n = 1,2,3 se dobiva
f (1) = 2 f (0) = 2 , f (2) = 2 f (1) = 22 , f (3) = 2 f (2) = 2 3

]e dokaème deka f (n ) = 2n , za sekoj priroden broj n .
Za n = 1 tvrdeweto e to~no.
Neka pretpostavime deka tvrdeweto e to~no za n = k t.e. f (k ) = 2k . Od
pretpostavkata i ravenstvoto f (k ) = 2 f (k - 1) imame f (k + 1) = 2 f (k ) = 2 2k = 2k +1
187
t.e. tvrdeweto vaì i za n = k + 1 . Od principot na matemati~ka indukcija

sleduva deka f (n ) = 2n , za sekoj n .
Zna~i, baraniot zbir e
2
S = f (0)2 + f (1)2 + ... + f (n - 1)2 + f (n )2 = 12 + 22 + (22 ) + ... + (2n )2 =
n +1 - 1 n +1 - 1
= 1 + 4 + 4 2 + ... + 4n = 4 =4 .
4 -1 3
3.104. Odredi gi site funkcii f : + + takvi {to
1) f (xf (y )) f (y ) = f (x + y ) , za site x ,y + ;
2) f (2) = 0 ;
3) f (x ) 0 , za site x [0,2) .
Re{enie. Vo 1) stavame y = 2 i dobivame f (xf (2)) f (2) = f (x + 2) = 0 , t.e. za
sekoe y 2 vaì f (y ) = 0 . Neka y [0,2) . Stavame x = 2 - y vo 1) i dobivame
f ((2 - y ) f (y )) f (y ) = f (2) = 0 . Zaradi 3) vaì f (y ) 0 sleduva deka f ((2 - y ) f (y )) = 0 ,
pa (2 - y ) f (y ) 2 t.e. f (y ) 2 za sekoe y [0,2) .

2 -y
Neka y [0,2) i x = 2 . Toga{ od 1) se dobiva

f (y )
f (x + y ) = f ( f 2y + y) = f ( f 2y f y ) = f 2 f y ,
( ) ( )
( ) ( ) ( )
pa 2 + y 2 , t.e. f (y ) 2 , za y [0,2) .
f (y ) 2 -y
Od neravenstvata f (y ) 2 i f (y ) 2 , za y [0,2) sleduva deka

2 -y 2 -y
f (y ) = 2 , za y [0,2) . Zna~i edinstvena takva funkcija e

2 -y
2
f (x ) = 2 - x ,x [0,2)
0,x 2
Ostanuva da se proveri dali funkcijata f gi ispolnuva uslovite na zada~ata.
Neka x + y 2 . Toga{ f (x + y ) = 0 . Ako y < 2 , toga{ x 2 2 t.e. xf (y ) 2 i

2 -y
f (xf (y )) = 0 . Ako y 2 , toga{ f (y ) = 0 . Zna~i f (x + y ) = 0 ako i samo ako
f (xf (y )) f (y ) = 0 .
188
Neka x + y < 2 . Toga{
f (xf (y )) f (y ) = f (22-xy )2 -2 y = 2 - 22x 2 = 2

2 -y 2 - x -y
= f (x + y ) .
2 -y
3.105. Odredi gi site realni funkcii f : + + takvi {to za sekoi
x,y + vaì f (x y ) = f (x )f (y) .

Re{enie. Funkcijata f (x ) = 1 gi ispolnuva uslovite na zada~ata.
Neka f (a ) 1 , za nekoe a > 0 . Toga{
f (a )f (xy) = f (a xy ) = f (a x )f (y) = f (a )f x f (y )
( )
Zna~i f (xy ) = f (x ) f (y ) , za sekoi x,y . (1)

Sli~no, vaì
f (a )f (x +y) = f (a x +y ) = f (a xa y ) = f (a x ) f (a y ) = f (a )f x
( )
f (a )f (y) = f (a )f x + f (y )
( )
,
pa f (x + y ) = f (x ) + f (y ) , za sekoi x,y . (2)

Od (1) sleduva f (1) = f (1 1) = f (1) f (1) t.e. f (1) = 1 .
Od (2) sleduva f (n ) = f (1 + 1 + ... + 1) = f (1) + f (1) + ... + f (1) = n , n .
Od (1) i (2) se dobiva: f (m m m

n )n = f ( n ) f (n ) = f ( n n ) = f (m ) = m .
Zna~i za sekoi m,n vaì:
f (m m
n )= n (3)
Da pretpostavime deka postoi x , za koj f (x ) x . Neka f (x ) < x .
Postoi broj y = m
n takov {to f (x ) < y < x . (4)
Od (2) i (3) sleduva deka f (x ) = f (y + (x - y )) = f (y ) + f (x - y ) > f (y ) = y , odnosno
f (x ) > x {to protivre~i na (4).
Zna~i za sekoj x + , f (x ) = x . Baranite funkcii se f (x ) = 1 i f (x ) = x .

3.106. Neka a,b,c,d , b 0 . Odredi gi site funkcii f : takvi {to
f (x + df (y )) = ax + by + c , za site x,y .
Re{enie. I na~in: Neka f e funkcija za koja vaì
f (x + df (y )) = ax + by + c , za site x,y . (1)
Za x = 0,y = -c se dobiva
b
189
( ( ))
f df -c = 0
b
(2)
Zna~i za m = df (-c ) se dobiva f (m ) = 0 .

b
So zamena na y = m vo (1) se dobiva
f (x ) = ax + bm + c , za sekoj x .
Zna~i f e linearna funkcija od oblik
f (x ) = ax + s , za sekoj x , (3)
kade s e slobodniot ~len koj treba da go opredelime. So zamena na (3) vo (1)
se dobiva:
a 2dy + (ad + 1)s = by + c , za sekoj y .
Ova ravenstvo e mo`no ako i samo ako a d = b

2
{
(ad + 1)s = c
Razgleduvame dve mo`nosti:

1) ad + 1 0
Toga{ s = c i f (x ) = ax + c , za sekoj x .
ad + 1 ad + 1
Zna~i funkcijata f go ispolnuva uslovot (1) dokolku se ispolneti uslovite
a 2d = b i ad + 1 0 .
2) ad + 1 = 0
Zna~i mora c = 0 . Spored toa f (x ) = ax + s , za proizvolno s go ispolnuva
uslovot (1) i uslovite a 2d = b , ad + 1 = 0 i c = 0 .

Zna~i f e linearna funkcija.
II na~in: Vo (1) da stavime smena z = x + df (0) , za sekoj x , i y = 0 . Ottuka
x = z -df (0) pa se dobiva
f (z ) = az -adf (0) + c , za sekoj x .
190
3.4. Neprekinatost na funkcii. Ramnomerna neprekinatost
3.4. Neprekinatost na funkcii.

Ramnomerna neprekinatost
3.107. Koristej}i ja definicijata za neprekinatost na funkcii, dokaì deka

slednive funkcii se neprekinati:
a) f (x ) = ax + b, x (-, ) ( a 0 i b se dadeni realni broevi);
b) f (x ) = x 2, x (-, ) ;
v) f (x ) = x , x (0, ) ;
g) f (x ) = sin x - x + 1, x (-, )
Re{enie. a) Neka x 0 e proizvolno izbran realen broj. ]e dokaème

neprekinatost na f (x ) vo to~kata x 0 , od kade, zaradi proizvolnosta na x 0 , }e
sleduva neprekinatost na f (x ) vo site realni to~ki.
Neka e > 0 e proizvolno izbran i neka stavime d = ae > 0 .Neka x e realen broj
takov da x - x 0 < d .Toga{ imame
f (x ) - f (x 0 ) = ax + b -ax 0 -b = a (x - x 0 ) = a x - x 0 < a d = e .
Dokaàvme deka za sekoj e > 0 , postoi d > 0 , taka da za site realni broevi x
za koi x - x 0 < d , vaì f (x ) - f (x 0 ) < e , od kade sleduva neprekinatost na f (x ) vo
to~kata x 0 .
b) Neka x 0 e proizvolno izbran realen broj. ]e dokaème neprekinatost na

f (x ) vo to~kata x 0 , od kade, zaradi proizvolnosta na x 0 , }e sleduva
neprekinatost na f (x ) vo site realni to~ki.
Neka e > 0 e proizvolno izbran i neka stavime d = x 0 2 + e - x 0 > 0 .Neka x e
realen broj takov da x - x 0 < d .Toga{ imame
f (x ) - f (x 0 ) = x 2 - x 02 = (x - x 0 )2 + 2xx 0 - 2x 02 x - x 0 2 + 2 x 0 x - x 0 <
< d2 + 2 x 0 d = e
Dokaàvme deka za sekoj e > 0 , postoi d > 0 , taka {to za site realni broevi
191
x za koi x - x 0 < d , vaì f (x ) - f (x 0 ) < e , od kade sleduva neprekinatost na f (x )

vo to~kata x 0 .
v) Neka x 0 e proizvolno izbran pozitiven, realen broj. ]e dokaème nepre-

kinatost na f (x ) vo to~kata x 0 , od kade, zaradi proizvolnosta na x 0 , }e sleduva
neprekinatost na f (x ) vo site pozitivni, realni to~ki.
Neka e > 0 e proizvolno izbran i neka stavime d = e x 0 > 0 .Neka x e
pozitiven, realen broj takov da x - x 0 < d .Toga{ imame
x + x0 x -x 0 x -x 0
f (x ) - f (x 0 ) = x - x 0 = ( x - x 0 ) = < < d =e .
x + x0 x + x0 x0 x0
Dokaàvme deka za sekoj e > 0 , postoi d > 0 , taka {to za site realni broevi x za
koi x - x 0 < d , vaì f (x ) - f (x 0 ) < e , od kade sleduva neprekinatost na f (x ) vo
to~kata x 0 .
g) Neka x 0 e proizvolno izbran realen broj. ]e dokaème neprekinatost na

f (x ) vo to~kata x 0 , od kade, zaradi proizvolnosta na x 0 , }e sleduva neprekina-
tost na f (x ) vo site realni to~ki.
Neka e > 0 e proizvolno izbran i neka stavime d = e > 0 . Neka x e realen broj
2
takov da x - x 0 < d . Toga{ imame
f (x ) - f (x 0 ) = sin x - x + 1 - sin x 0 + x 0 - 1 = sin x - sin x 0 - (x - x 0 )
x -x 0 x +x0 x -x 0
sin x - sin x 0 + x - x 0 = 2sin cos + x -x 0 2 1 + x - x 0
2 2 2
2 x - x 0 < 2d = e
Dokaàvme deka za sekoj e > 0 , postoi d > 0 , taka {to za site realni broevi
x za koi x - x 0 < d , vaì f (x ) - f (x 0 ) < e , od kade sleduva neprekinatost na f (x )
vo to~kata x 0 .
3.108. Dokaì deka slednite funkcii se neprekinati vo sekoja to~ka od

svojata definiciona oblast.
-x
b) f (x ) = e + e ;
x
a) f (x ) = 3x 5 + 13 ;
x 2
v) f (x ) = 3 x 2 - 6x 3 ; g) f (x ) = cos(x - 1 - x 2 ) .
192
Re{enie. a) Funkcijata e neprekinata vo sekoja to~ka od D f = (-,0) (0, )
kako zbir, proizvod i koli~nik na neprekinati funkcii;

b) Funkcijata e neprekinata vo sekoja to~ka od D f = kako zbir, koli~nik
i kompozicija na neprekinati funkcii;

v) Neprekinatosta na funkcijata vo sekoja to~ka od D f = sleduva od toa
{to f e razlika, proizvod i kompozicija na neprekinati funkcii;

g) Funkcijata e neprekinata vo sekoja to~ka od D f = [-1,1] kako razlika i
kompozicija na neprekinati funkcii.

3.109. Neka f (x ) e neprekinata funkcija na [a,b ] i e razli~na od 0 na segmentot
[a,b ] . Dokaì deka postoi broj h > 0 , takov {to za site x [a,b ] vaì f (x ) h .
Re{enie. Bidej}i f (x ) 0, "x [a,b ] i f (x ) e neprekinata funkcija na [a,b ] sle-
duva deka f (x ) ne go menuva znakot na segmentot [a,b ] t.e. edinstveno mo`ni se

slednite dva slu~ai:
i) f (x ) > 0, "x [a,b ] ;
ii) f (x ) < 0, "x [a,b ] .
Neka e ispolneto i). Bidej}i f (x ) e neprekinata funkcija na zatvoreniot seg-
ment [a,b ] , taa postignuva minimum na [a,b ] t.e postoi m = min f (x ) , m > 0 .
x [a,b ]
Zna~i f (x ) m, "x [a,b ] , pa stavaj}i h = m > 0 , dobivame deka
f (x ) = f (x ) h, "x [a,b ] .
Neka e ispolneto ii). Bidej}i f (x ) e neprekinata funkcija na zatvoreniot
segment [a,b ] , taa postignuva maksimum na [a,b ] t.e postoi M = max f (x ) , M < 0 .
x [a,b ]
Zna~i f (x ) M , "x [a,b ] , pa stavaj}i h = -M > 0 , dobivame deka
f (x ) = -f (x ) -M = h, "x [a,b ] .
3.110. Neka f (x ) e neprekinata funkcija na intervalot (a,b) i x 1,x 2,x 3 (a,b) .
Dokaì deka postoi to~ka x (a,b) takva da vaì f (x) = 1 (f (x 1) + f (x 2 ) + f (x 3 )) .

3
Re{enie. Neka x 1 < x 2 < x 3 . Toga{ min f (x ) 1 (f (x 1) + f (x 2 ) + f (x 3 )) max f (x )

x [x 1,x 3 ] 3 x [x 1,x 3 ]
193
a bidej}i funkcijata f (x ) e neprekinata na [x 1,x 3 ] (a,b) , sleduva deka postoi
x (a,b) takva {to f (x) = 1 (f (x 1) + f (x 2 ) + f (x 3 )) .

3
Ako dve od to~kite x 1,x 2,x 3 (a,b) se ednakvi, re{avaweto na zada~ata se
sveduva na prviot slu~aj, a ako se site tri to~ki ednakvi megu sebe toga{
re{enieto e trivijalno.
3.111. Dokaì deka, ako f (x ) i g(x ) se neprekinati funkcii na segmentot [a,b ]
i f (a ) > g (a ) , f (b ) < g (b ) toga{ postoi to~ka x 0 (a,b) takva {to f (x 0 ) = g (x 0 ) .
Re{enie. Funkcijata h (x ) = f (x ) - g (x ) e neprekinata funkcija na segmentot

[a,b ] kako razlika od dve neprekinati funkcii. Bidej}i h (a ) = f (a ) - g (a ) > 0 ,
h (b) = f (b) - g (b) < 0 i h (x ) e neprekinata na [a,b ] , sleduva deka postoi to~ka
x 0 (a,b) takva {to h (x 0 ) = f (x 0 ) - g (x 0 ) = 0 , t.e. f (x 0 ) = g (x 0 ) .
3.112. Neka f (x ) e neprekinata funkcija na segmentot [0,2] i f (0) = f (2) .
Dokaì deka postoi {x,y} [0,2] taka {to y - x = 1, f (x ) = f (y ) .
Re{enie. Da ja razgledame funkcijata g (x ) = f (x + 1) - f (x ) na segmentot [0,1] .
Bidej}i f (x ) e neprekinata funkcija na segmentot [0,2] sleduva deka i g (x ) e
neprekinata funkcija na segmentot [0,1] .
Ponatamu, g(0) = f (1) - f (0) , g(1) = f (2) - f (1) = f (0) - f (1) = -g (0) .
Ako g (0) = 0 , 0 = g (0) = f (0 + 1) - f (0) t.e. f (1) = f (0) i 1-0=1, pa baranite to~ki
se x = 0, y = 1 .
Ako g (0) 0 , toga{, zaradi neprekinatosta na g (x ) na [0,1] i g(1) = -g (0)
dobivame deka postoi x 0 [0,1] [0,2], x 0 + 1 [1,2] [0,2] taka {to
0 = g (x 0 ) = f (x 0 + 1) - f (x 0 ) , t.e. f (x 0 + 1) = f (x 0 ) .
Baranite to~ki se x = x 0, y = x 0 + 1 .
3.113. Neka f (x ) e neprekinata funkcija na segmentot [0,2] . Dokaì deka pos-
toi {x,y} [0,2] taka {to y - x = 1, f (y ) - f (x ) = 1 (f (2) - f (0)) .

2
f (2) - f (0)
Re{enie. Da ja razgledame funkcijata g (x ) = f (x + 1) - f (x ) - na
2
194
segmentot [0,1] . Bidej}i f (x ) e neprekinata funkcija na segmentot [0,2] sleduva
deka i g(x ) e neprekinata funkcija na segmentot [0,1] . Ponatamu,
f (2) - f (0) f (0) + f (2)

g(0) = f (1) - f (0) - = f (1) - ,
2 2
f (2) - f (0) f (2) + f (0)
g(1) = f (2) - f (1) - = -f (1) + = -g (0) .
2 2
f (0) + f (2)
Ako g (0) = 0 , 0 = g (0) = f (1) - ,t.e. f (1) - f (0) = 1 (f (2) - f (0)) i 1 - 0 = 1
2 2
pa baranite to~ki se x = 0, y = 1 .
Ako g (0) 0 , toga{, zaradi neprekinatosta na g (x ) na [0,1] i g(1) = -g (0) ,
dobivame deka postoi x 0 [0,1] [0,2], x 0 + 1 [1,2] [0,2] taka {to
f (2) - f (0) f (2) - f (0)

0 = g (x 0 ) = f (x 0 + 1) - f (x 0 ) - , t.e. f (x 0 + 1) - f (x 0 ) = .
2 2
Baranite to~ki se x = x 0, y = x 0 + 1 .
3.114. a) Neka f (x ) i g (x ) se neprekinati funkcii na intervalot (a,b) .

Dokaì deka funkciite M (x ) = max(f (x ),g (x )) i m (x ) = min(f (x ),g (x )) se
neprekinati na intervalot (a,b) .
b) Neka f (x ) e neprekinata funkcija na intervalot (a,b) i neka k e pozitiv-
en realen broj. Dokaì deka i funkcijata fk (x ) , definirana so
-k, f (x ) < -k

fk (x ) = f (x ), -k f (x ) k

k, f (x ) > k

e neprekinata funkcija na (a,b) .
v) Dokaì deka, ako f (x ) e neprekinata funkcija na intervalot (a,b) , toga{
i funkcijata f (x ) e neprekinata na intervalot (a,b) .
Re{enie. a) Prvo }e pokaème deka vaì slednoto tvrdewe: ako f (x ) e
neprekinata funkcija vo x 0 i f (x 0 ) > 0 , toga{ postoi okolina (x 0 -d,x 0 + d) na
x 0 takva {to za site to~ki x (x 0 -d,x 0 + d) vaì f (x ) > 0 .
Navistina, od neprekinatosta na f (x ) vo x 0 , sleduva deka za sekoe e > 0 , pa i
195
f (x 0 )
za e = > 0 postoi okolina (x 0 -d,x 0 + d) na x 0 takva {to za site to~ki
2
f (x 0 ) f (x 0 )
x (x 0 -d,x 0 + d) vaì f (x ) - f (x 0 ) < , t.e. f (x ) > >0 .
2 2
Za sekoj x 0 (a,b) to~na e edna od slednite mo`nosti:
1) f (x 0 ) < g (x 0 ) ; 2) f (x 0 ) = g (x 0 ) ; 3) f (x 0 ) > g (x 0 ) .
Ako za x 0 vaì 1), toga{ g (x 0 ) - f (x 0 ) > 0 , pa zaradi neprekinatosta na

funkcijata g (x ) - f (x ) i tvrdeweto {to prethodno go dokaàvme, sleduva deka
postoi okolina (x 0 -d,x 0 + d) na x 0 takva {to za site to~ki x (x 0 -d,x 0 + d) vaì
g (x ) - f (x ) > 0 t.e. g (x ) > f (x ) , za site to~ki od taa okolina. Toa zna~i deka
M (x ) = g (x ) , za site to~ki x (x 0 -d,x 0 + d) , pa za takvite x funkcijata M (x ) e
neprekinata (bidej}i, po pretpostavka, funkcijata g (x ) e neprekinata).

Ako za x 0 vaì 3), analogno kako i vo prethodniot slu~aj se dokaùva deka
M (x ) e neprekinata funkcija.
Neka za x 0 vaì 2). Od neprekinatosta na f (x ) i g (x ) , sleduva deka za sekoe
e > 0 , postoi okolina (x 0 -d f ,x 0 + d f ) na x 0 taka {to za site x od taa okolina
vaì f (x ) - f (x 0 ) < e i okolina (x 0 -d g ,x 0 + d g ) na x 0 taka {to za site na x od
taa okolina vaì g (x ) - g (x 0 ) < e . Neka d = min (d f , d g ) .Toga{ za site
x (x 0 -d,x 0 + d) vaì f (x ) - f (x 0 ) < e i g (x ) - g (x 0 ) < e , t.e. za site
x (x 0 -d,x 0 + d) mora da vaì M (x ) - M (x 0 ) < e , bidej}i M (x 0 ) = f (x 0 ) = g (x 0 ) i
M (x ) = f (x ) ili M (x ) = g (x ) .
Za dokaùvawe neprekinatost na funkcijata m (x ) moè da postapime sli~no
kako i za M (x ) , no neprekinatosta na m (x ) moè da se dokaè i so koristewe na
neprekinatosta na M (x ) , to~nosta na m (x ) = min(f (x ),g (x )) = - max(-f (x ),-g (x )) i
faktot deka funkciite f ,g,-f ,-g se neprekinati.
b) Bidej}i f (x ) i konstantnata funkcija se neprekinati funkcii na interva-
lot (a,b) , soglasno so a), imame deka i funkcijata max (f (x ),-k ) e neprekinata
funkcija na (a,b) , pa povtorno zaradi a), i funkcijata
h (x ) = min(max (f (x ),-k ),k )
196
e neprekinata funkcija na (a,b) . Lesno se proveruva (se ostava na ~itatelot) deka

h (x ) = fk (x ) .
v) Zaradi a), od neprekinatosta na f (x ) i -f (x ) na (a,b) , sleduva deka i

funkcijata max (f (x ),-f (x )) e neprekinata funkcija na (a,b) . Od druga strana,
o~igledno e deka f (x ) = max (f (x ),-f (x )) , pa zna~i deka i funkcijata f (x ) e
neprekinata na (a,b) .
3.115. Neka funkcijata f : (a,b ) vo nekoj x 0 (a,b ) ima osobina:
a) ( "e > 0)($d > 0)( "x (a,b ))( f (x ) - f (x 0 ) < e x - x 0 < d ) ;
b) ( "d > 0)($e > 0)( "x (a,b ))( f (x ) - f (x 0 ) < e x - x 0 < d ) ;
v) ( "d > 0)($e > 0)( "x (a,b ))( x - x 0 < d f (x ) - f (x 0 ) < e) .
[to moè da se kaè za neprekinatosta na funkcijata f vo to~kata x 0 ?
Re{enie. Postojat neprekinati funkcii {to gi ispolnuvaat uslovite a), b)

i v). Edna takva funkcija e f (x ) = x (proverete).
No, vo op{t slu~aj, funkcijata f ispolnuva nekoj od uslovite a), b) ili v), no
ne e neprekinata vo x 0 .
a) Da ja razgledame funkcijata
{
f (x ) = x,x 2
x + 1,x > 2
. Jasno e deka f e neprekinata
vo sekoj x \ {2} , a ima prekin vo x = 2 .

]e dokaème deka deka f go ispolnuva
uslovot a) vo to~kata x 0 = 2 . Neka e > 1 e proi-
zvolen i neka d = e + 1 > 0 . Da pretpostavime deka

za sekoj x (1,3) vaì f (x ) - f (2) < e . Toga{ za x > 2 imame
x - 2 = f (x ) - f (2) < e < e + 1 = d ,
a za x <2 , x - 1 = x + 1 - 2 = f (x ) - f (2) < e , pa
x - 2 = x -1-1 x -1 + 1 < e + 1 = d .
Zna~i, ako e > 1 e proizvolen, postoi d (= e + 1) taka {to
"x (1,3) f (x ) - f (2) < e x - x 0 < d .
197
Sega, neka 0 < e 1 e proizvolen, i neka neka d = e . Da pretpostavime deka

x (1,3) e takov {to
f (x ) - f (2) < e . (*)
Ako x > 2 , toga{ f (x ) - f (2) = x - 1 = x - 1 > 1 . Spored toa ne postoi x > 2 za koj
vaì (*). Zna~i a) e to~no.

Ako x < 2 i ako vaì (*) , toga{ x - 2 = f (x ) - f (2) < e = d , pa a) e to~no.
b) Da ja razgledame funkcijata f (x ) = x ,x 0 .
2
-1,x = 0 {
Funkcijata ima prekin vo x 0 = 0 . ]e dokaème deka
za f vaì b).
Neka d > 0 e proizvolen. Postoi e > 0 taka {to
1 < e < 1 + d 2 . Da pretpostavime deka za x (-1,1)
vaì f (x ) - f (0) < e , t.e. x 2 + 1 = x 2 + 1 < e . Ottuka
dobivame -e < x 2 + 1 < e , t.e x 2 < e - 1 . Toag{ imame
x - 0 = x = x 2 + 1 -1 < e -1 < d 2 = d .
Zna~i za f vaì b) no f ne e neprekinata vo 0 .
v) Da ja razgledame funkcijata
x 2 - 4x + 5,x > 2
f x = 0,x = 2
( ) .
-x 2 + 4x - 5,x < 2

Jasno e deka f ima prekin vo x = 2 a vo site drugi
realni broevi e neprekinata. ]e dokaème deka
vaì v). Navistina, neka d > 0 e priizvolen, i neka
e = 1 + d 2 . Neka za proizvolen x (-1,3) vaì
x - 2 < e . Toga{
f (x ) - f (2) =
= (x 2 - 4x + 5) = x 2 - 4x + 5 = x 2 - 4x + 4 + 1 = = (x - 2)2 + 1 < d 2 + 1 = e .
Zna~i v) vaì no f ne e neprekinata vo x 0 = 2 .
3.116. Dokaì deka ako vaì v) od zada~a 3.115. toga{ f e ograni~ena

funkcija na (a,b ) .
198
Re{enie. Neka postoi x 0 (a,b ) taka {to vaì v) od zada~a 3.115. Toga{ za
d = max {x 0 -a,b - x 0 } > 0 postoi e > 0 taka {to za sekoj x (x 0 -d,x 0 + d ) vaì
f (x ) - f (x 0 ) < e . Pritoa (a,b ) (x 0 -d,x 0 + d ) . Ottuka sleduva -e < f (x ) - f (x 0 ) < e ,
odnosno f (x 0 ) -e < f (x ) < f (x 0 ) + e za sekoj x (a,b ) .
Da ozna~ime M = max { f (x 0 ) - e , f (x 0 ) + e } . Toga{ za sekoj x (a,b ) vaì
f (x ) < M , pa f e ograni~ena na (a,b ) .
3.117. Dokaì deka funkcijata f (x ) = 1,x

-1,x \ {(funkcija na Dirihle)
ima prekin vo sekoj x 0 .
Re{enie. Prvo, neka x 0 . Neka e = 1 i d > 0 e proizvolen. Vo intervalot
(x 0 -d,x 0 + d ) postoi iracionalen broj y . Toga{ y - x 0 < d no
f (y ) - f (x 0 ) = -1 - 1 = 2 > 1 = e .
Zna~i f ima prekin vo x 0 .
Sega, neka x 0 \ i e = 1 i d > 0 e proizvolen. Postoi y (x 0 -d,x 0 + d )
pa y - x 0 < d no f (y ) - f (x 0 ) = 1 - (-1) = 2 > 1 = e , pa f ima prekin vo x 0 .
3.118. Dali postoi realna funkcija f (x ) , definirana za sekoj realen broj x ,

koja ni vo edna to~ka ne e neprekinata, a f (x ) e neprekinata vo sekoja to~ka?
Re{enie. Odgovorot na ova pra{awe e pozitiven. Takva e funkcijata f (x ) ,
{
definirana so f (x ) = 1,x
-1,x \
.
3.119. Koristej}i gi svojstvata na neprekinati funkcii, ispitaj dali

ravenkata sin x - x + 1 = 0 ima realno re{enie.
Re{enie. Da ja razgledame funkcijata f (x ) = sin x - x + 1 , na segmentot 0, 3p .

2
2( )
Bidej}i f (0) = 1 > 0, f 3p = - 3p < 0 i f (x ) e neprekinata vo site relni to~ki, pa
2
( )
zna~i i na segmentot 0, 3p , sleduva deka postoi x 0 0, 3p , taka {to f (x 0 ) = 0
2 2
([1] teorema 2, str. 63) t.e. sin x 0 - x 0 + 1 = 0 .
3.120. Koristej}i gi svojstvata na neprekinati funkcii, ispitaj dali
199
ravenkata x 5 - 18x + 2 = 0 ima re{enie na segmentot [-1,1] .
Re{enie. Da ja razgledame funkcijata f (x ) = x 5 - 18x + 2 , na segmentot [-1,1] .
Bidej}i f (-1) = 19 > 0, f (1) = - 15 < 0 i f (x ) e neprekinata vo site relni to~ki, pa
zna~i i na segmentot [-1,1] , sleduva deka postoi x 0 (-1,1) , taka da f (x 0 ) = 0 t.e.
x 0 5 - 18x 0 + 2 = 0 .
3.121. Koristej}i gi svojstvata na neprekinati funkcii, ispitaj dali funk-

3
cijata f (x ) = x - sin (px ) + 3 prima vrednost 2 1 na segmentot [-2,2] .
4 3
3
Re{enie. Funkcijata f (x ) = x - sin (px ) + 3 e neprekinata funkcija vo site
4
realni to~ki, pa i na segmentot [-2,2] . Bidej}i f (-2) = 1, f (2) = 5 i 1 < 2 1 < 5 , ([1]
3
teorema 2, str. 63) sleduva deka postoi x 0 (-2,2) , taka {to f (x 0 ) = 2 1 , t.e.
3
f (x ) prima vrednost 2 1 na segmentot [-2,2] .

3
3.122. Neka y = f (x ) e neprekinata funkcija na segmentot [a,b ] i neka
a < f (x ) < b, "x [a,b ] . Dokaì deka na intervalot (a,b) postoi to~ka x 0 , taka {to
f (x 0 ) = x 0 .
Re{enie. Da ja razgledame funkcijata g (x ) = f (x ) - x na segmentot [a,b ] . Taa e
neprekinata funkcija na [a,b ] , kako razlika od dve neprekinati funkcii. Bidej}i
g (a ) = f (a ) -a > 0, g (b) = f (b) -b < 0 , ([1] teorema 2, str. 63) sleduva deka postoi
x 0 (a,b) , taka da g (x 0 ) = 0 , t.e. f (x 0 ) = x 0 .
3.123. Ispitaj ja ramnomernata neprekinatost na funkcijata f (x ) = x 2 na

mnoèstvoto
a) (-l,l ) , l > 0 ; b) .
Re{enie. a) Neka e > 0 e proizvolno i da izbereme d = e . Neka x,y (-l,l ) se

2l
takvi {to x - y < d . Toga{
f (x ) - f (y ) = x 2 - y 2 = x + y x - y ( x + y ) x - y 2l x - y < 2l d = 2l e = e .
2l
Zna~i za sekoj e > 0 postoi d > 0 taka {to za site x,y (-l,l ) za koi x - y < d
200
vaì f (x ) - f (y ) < e . Spored toa f e ramnomerno neprekinata na dadenoto mno-

èstvo.
b) ]e dokaème deka f ne e ramnomerno neprekinata na . Da izbereme dve
nizi od realni broevi na sledniov na~in x n = n + n1 i y n = n za sekoj n .
Toga{ imame nlim x - y n = nlim 1 = 0 no

n n
lim f (x n ) - f (y n ) = nlim
n
n 2 + 2 + 12 - n 2 = nlim
n ( n )
2 + 12 = 2 0 ,
pa funkcijata ne e ramnomerno neprekinata na .

3.124. Ispitaj ja ramnomernata neprekinatost na funkcijata f na mnoèst-
voto X :
b) f (x ) = sin xp , X = (0,1) ;
2
a) f (x ) = x 2 , X = [-1,1] ;
4 -x
v) f (x ) = e x cos x1 , X = (0,1) ; g) f (x ) = ln x , X = (0,1) ;
d) f (x ) = sin x 2 , X = .
Re{enie. a) Funkcijata e neprekinata na X kako koli~nik od neprekinati
funkcii i 4 - x 2 0 za sekoj x X . Bidej}i X e zatvoren interval sleduva deka
f e i ramnomerno neprekinata na X .
b) Funkcijata e neprekinata na X kako kompozicija na neprekinatite funk-
cii sinx i p 1 2
x . Izbirame nizi {x n },{y n } so op{ti ~lenovi x n = n + 1 i y n = 2n + 1 .
O~igledno e deka x n ,y n (0,1), "n . Ponatamu,
x n - yn = 1 - 2 = 1 , pa nlim x - y n = 0 . Bidej}i
n + 1 2n + 1 (n + 1) (2n + 1) n
f (x n ) - f (y n ) = sin (n + 1)p - sin (2n + 1) p = 0 - (-1)n = 1 0 ,

2
sleduva deka funkcijata f (x ) = sin xp ne e ramnomerno neprekinata na intervalot
(0,1) .
v) I ovde funkcijata e neprekinata na X kako kompozicija i proizvod na
neprekinati funkcii. Neka x n = 1 i y n = ( 1 ) za sekoj n . Toga{

2np 2n + 1 p
x n ,y n X i nlim x - y n = nlim 1 - 1 = nlim p =0 ,

n 2np (2n + 1)p 2n (2n + 1)p
201
1 1
no n e 2np cos2np-e (2n+1)p cos(2n + 1)p =
1 1
= nlim
e
2np
+e 2n+1 p = 2 0
( )
pa f ne e ramnomerno neprekinata na X .
g) Funkcijata f e neprekinata na X . ]e dokaème deka f ne e ramnomerno
neprekinata na X . Da izbereme dve nizi od realni broevi na sledniov na~in
x n = e -n , y n = e -n -1 za sekoj n . Pritoa 0 < x n ,y n < 1 .
Toga{ nlim x - y n = nlim 1 - 1 = lim 1 1 - 1 = 0

n e n e n +1 n e n e
no nlim

f (x n ) - f (y n ) = nlim

-n - (-n - 1) = 1 0 , pa f ne e ramnomerno neprekinata
na X .
d) Funkcijata e neprekinata na X kako kompozicija na neprekinatite
funkcii sinx i x 2 . ]e dokaème deka f ne e ramnomerno neprekinata na X . Da
izbereme dve nizi od realni broevi {x n }, {y n } na sledniov na~in x n = np i
y n = np + p za sekoj n . Imame deka,

2
p
p
x n - y n = np - np + = 2 , pa nlim x - yn = 0 .
np + np + p
2 n
2
No f (x n ) - f (y n ) = sin np - sin (np + p) = 0 - (-1)n = 1 0

2
pa sleduva deka funkcijata f (x ) = sin xp ne e ramnomerno neprekinata na
intervalot (0,1) .
3.125. Neka funkcijata f (x ) e neprekinata na [ 0,) i neka xlim

f (x ) postoi i
e realen broj. Dokaì deka:

a) f (x ) e ograni~ena na [ 0,) ;
b) f (x ) e ramnomerno neprekinata na [ 0,) .
Re{enie. a) Neka funkcijata f (x ) e neprekinata na [ 0,) i neka

lim f (x ) = K < . Toa zna~i deka za sekoe e > 0 , pa i za e = 1 , postoi M > 0 taka
x
{to vaì f (x ) - K < 1 , za site x > M , t.e. K - 1 < f (x ) < K + 1 , za site x > M . Od
202
druga strana, bidej}i funkcijata f (x ) e neprekinata na [ 0,) , taa e i ograni~ena
na segmentot [ 0,M ] , t.e. postoi T > 0 taka {to f (x ) <T , za site x [ 0,M ] . Za
S = max {T , K + 1} , dobivame deka f (x ) < S , za site x [ 0, ) , t.e. f (x ) e ograni-
~ena na [ 0,) .
b) Neka se ispolneti uslovite na zada~ata i neka e > 0 e proizvolen. Od

lim f (x ) = K < , sleduva deka za e > 0 , postoi M > 0 taka {to vaì
x 2
f (x ) - K < e , za site x > M . Za site x,y [M + 1, ) vaì
2
f (x ) - f (y ) = f (x ) - K + K - f (y ) f (x ) - K + f (y ) - K < e + e = e .
2 2
Dokaàvme deka f (x ) e ramnomerno neprekinata na x,y [M + 1, ) . Od druga
strana, bidej}i funkcijata f (x ) e neprekinata na [ 0,) , taa e i ramnomerno
neprekinata na na segmentot [ 0,M + 1] . Toa zna~i deka postoi d > 0 taka da za site
x,y [ 0,M + 1] takvi {to x - y < d , vaì f (x ) - f (y ) < e . Stavaj}i d1 = min {d,1} ,
dobivame deka za site x,y [ 0, ) takvi {to x - y < d1 , vaì f (x ) - f (y ) < e , od

kade sleduva deka f (x ) e ramnomerno neprekinata i na [ 0,) .
3.126. Najdi primer na funkcija koja{to e neprekinata, no ne e ramnomerno
neprekinata na: a) (0,1) ; b) [ 0,) .
Odgovor. a) Funkcijata f (x ) = sin x1 e neprekinata, no ne e ramnomerno nepre-

kinata na (0,1) (proverkata se ostava na ~itatelot).
b) Funkcijata f (x ) = sin (x 2 ) e neprekinata, no ne e ramnomerno neprekinata
na [ 0,) (proverkata se ostava na ~itatelot).
3.127. Najdi primer na funkcija koja{to e neograni~ena i ramnomerno nepre-
kinata na [ 0,) .
Odgovor. Funkcijata f (x ) = x e neograni~ena i ramnomerno neprekinata na
[ 0,) (proverkata se ostava na ~itatelot).
3.128. Najdi primer na funkcija koja{to e ograni~ena i neprekinata na
(0,1) , no ne e ramnomerno neprekinata na (0,1) .
Odgovor. Funkcijata f (x ) = cos x1 e ograni~ena i neprekinata na (0,1) , no ne e

ramnomerno neprekinata na (0,1) (proverkata se ostava na ~itatelot).
203
3.5. Limes na funkcija. Lev i desen limes
3.129. Koristej}i ja definicijata za limes na funkcija, dokaì deka.

a) lim (4x - 3) = 5 ; b) lim (x + 1) = 0 ; v) lim (x - 1) = -1 .
x 2 x -1 x 0
Kolku }e iznesuva d , ako e = 0,01 ?

Re{enie. a) Neka e e proizvolen pozitiven realen broj. Treba za dokaème
deka postoi, t.e. da izbereme d > 0 taka {to za sekoj x D f = , od x - 2 < d da
sleduva f (x ) - 5 < e . Imame f (x ) - 5 = 4x - 3 - 5 = 4 x - 2 . Sega, da izbereme
d = e > 0 i neka x - 2 < d . Toga{ imame f (x ) - 5 = 4 x - 2 < 4d = 4 e = e .

4 4
Zna~i, dokaàvme deka za sekoj e > 0 postoi d > 0 , (d = e ) , taka {to ako
4
x - 2 < d , toga{ f (x ) - 5 < e . Spored toa lim (4x - 3) = 5 .
x 2
Od d = e dobivame deka d = 0,0025 .

4
b) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame d = e (Izborot na d se vr{i na sli~en
na~in kako vo a)). Toga{ za sekoj x D f = , takov {to x - (-1) < d , sleduva
f (x ) - 0 = x + 1 < d = e . U{te d = 0,01 .
v) Neka e e proizvolen pozitiven realen broj. Izbirame d = e . Toga{ za

sekoj x D f = , takov {to x - 0 = x < d , sleduva
f (x ) - (-1) = x - 1 + 1 = x < d = e i d = 0,01 .
3.130. Koristej}i ja definicijata za limes na funkcija, dokaì deka.
v) lim x - 4 = -4 .
2
a) lim x 2 = 16 ; b) lim (x 2 - 4x ) = -4 ;
x 4 x 2 x -2 x + 2
Re{enie. a) Neka e > 0 e proizvolen. ]e izbereme d > 0 taka {to za sekoj

x D f = , od x - 4 < d da sleduva x 2 - 16 < e .
Ako x - 4 < d , toga{
x 2 - 16 = x - 4 x + 4 = x - 4 (x - 4) + 8 x - 4 ( x - 4 + 8) < d (d + 8) ,
pa d }e go izbereme od neravenstvoto d 2 + 8d e . Ova neravenstvo vaì za site
d (-,-4 - 16 + e ] [-4 + 16 + e, ) . No, d > 0 ,pa izbirame d = -4 + 16 + e > 0 .
Da zabeleìme deka za d moè da se izbere i sekoj broj od [-4 + 16 + e, ) , a
204
d = -4 + 16 + e e najmaliot pozitiven broj za koj vaì d 2 + 8d e .
Zna~i, neka e > 0 e proizvolen i neka d = -4 + 16 + e > 0 . U{te, da

pretpostavime deka x D f e takov {to x - 4 < d . Toga{, spored prethodnoto,
vaì x 2 - 16 x - 4 ( x - 4 + 8) < d (d + 8) e , pa lim x 2 = 16 .

x 4
b) Neka e > 0 e proizvolen. Izbirame d = e . Toga{ za sekoj x D f = ,
takov {to x - 2 < d , sleduva f (x ) + 4 = x 2 - 4x + 4 = (x - 2)2 = x - 2 2 < d 2 = e .
v) Neka e e proizvolen pozitiven realen broj. Izbirame d = e . Toga{ za

sekoj x D f = , takov {to x + 2 < d , sleduva
f (x ) + 4 = x - 4 + 4 = x + 2 < d = e .
2
x +2
3.131. Proveri dali postojat granicite.
a) lim x - 1 ; b) limsin 1 ;
1
v) lim2 x ; g) xlim sin x .
x 2 x + 1 x 1 x -1 x 0
Re{enie. a) Neka (x n ) e proizvolna niza takva {to x n -1 i nlim x =2 .

n
Toga{ za soodvetnata niza vrednosti na funkcijata f (x 1), f (x 2 ),..., f (x n ),... , kade
x n -1 x n - 1 nlim x -1 1
n
f (x n ) = dobivame nlim f (x ) = lim
n x n + 1
= = .
xn +1 n lim x + 1 3
n n
b) Izbirame dve nizi x n = 1 + n1p i y n = 1 + 2 . Toga{,

(4n + 1)p
lim x
n n
= nlim y = 1 . Soodvetnite nizi od vrednosti na funkcijata se
n
1 1 (4n + 1)p
f (x n ) = sin = sin(np) = 0 i f (y n ) = sin = sin =1 .
1 + n1p - 1 1+ 2 -1 2
(4n + 1)p
Spored toa, nlim

f (x n ) = 0 dodeka lim f (y n ) = 1 , od kade {to zaklu~uvame deka
n
funkcijata nema limes vo to~kata x = 1 .
v) Izbirame dve nizi x n = n1 i y n = - n1 . Toga{, lim x

n n
= nlim y =0
n
Soodvetnite nizi od vrednosti na funkcijata se f (x n ) = 2n , f (y n ) = 2-n . Spored
toa, nlim

f (x n ) = dodeka lim f (y n ) = - , od kade {to zaklu~uvame deka
n
funkcijata nema limes vo to~kata x = 0 .
205
g) Izbirame dve nizi x n = np i y n = 2np + p . Toga{, nlim x = nlim

n
y = . So
n
2
odvetnite nizi od vrednosti na funkcijata se f (x n ) = sin(np) = 0 i
f (y n ) = sin (2np + p) = 1 . Spored toa, nlim f (x n ) = 0 dodeka nlim f (y n ) = 1 , od kade

2
{to zaklu~uvame deka funkcijata nema limes koga x se stremi kon beskone~-
nost.
Opredeli gi slednite granici (3.132.-3.161.)
3.132. lim x +75x +34x .

7 6 3
x 0 x + 2x
x 3(x 4 + 5x 3 + 4)
Re{enie. lim x +75x +34x = lim
7 6 3
= 2 .
x 0 x + 2x x 0 x 3(x 4 + 2)
3.133. lim x 2 - 3x + 2 .
2
x 1 x - 4x + 3
(x - 1)(x - 2) (x - 2) 1
Re{enie. lim x 2 - 3x + 2 = lim
2
= lim = .
x 1 x - 4x + 3 x 1 (x - 1)(x - 3) x 1 (x - 3) 2
3.134. lim x 2 - 6x + 5 .
2
x 1 x - 2x + 1
(x - 1)(x - 5) (x - 5)
2
= lim = .
x 1 x - 2x + 1 x 1 (x - 1)(x - 1) x 1 (x - 1)
3.135. lim x 2 - 4x + 2 .
2
x 2 x - 6x + 8
(x - 2)(x - 2)
2
= 0 .
x 2 x - 6x + 8 x 2 (x - 2)(x - 4)
3.136. lim
x 1 (1-3x 3 + 1 .
x -1 )

Re{enie. lim
x 1 (1-3x 3 )
+ 1 = lim 3 + 1 =
x - 1 x 1(1 - x )(x 2 + x + 1) x - 1
(x - 1)(x + 2)
= lim x + x 2+ 1 - 3 = lim
2
= 1 .
x 1 (x - 1)(x + x + 1) x 1 (x - 1)(x 2 + x + 1)
3.137. xlim x- a .
a x - a
206
Re{enie. xlim x - a = lim ( x - a )( x + a ) = lim x -a = 1 .

a x - a x a (x - a )( x + a ) x a (x - a )( x + a ) 2 a
3 x -3a
3.138. xlim
a x - a
.
3 x -3a 3x -3a
Re{enie. xlim
a x - a
= xlim =
a
( 3 x )3 - ( 3 a )3
3x -3a
= xlim = 31 .
a
(3 x (
- 3 a) 3 x2 + xa + a ) 3 a 2
3 3 2
3 x -3a
3.139. xlim
a x - a
.
3 x -3a ( 3 x - 3 a )( 3 x 2 + 3 xa + 3 a 2 )( x + a )
Re{enie. xlim
a x - a
= lim =
(
x a ( x - a )( x + a ) 3 x 2 + 3 xa + 3 a 2
)
(x - a )( x + a ) ( x + a)
= xlim = lim = 2 a = 26 .
a (x -a )( 3 x 2 + 3 xa + 3 a 2 ) x a ( 3 x 2 + 3 xa + 3 a 2 ) 3 3 a 2 3 a
3.140. lim x + x5 - 5 .
x 0
( x + 5 - 5)( x + 5 + 5)
Re{enie. lim x + x5 - 5 = lim =
x 0 x 0 x ( x + 5 + 5)
= lim x = 1 .
x 0 x ( x + 5 + 5) 2 5
3.141. lim x + a -a .
2
x 0 x + b 2 -b
( x + a 2 -a )( x + a 2 + a )( x + b 2 +b)
Re{enie. lim x + a -a = lim
2
=
x 0 x + b 2 -b x 0
( x +b 2 -b)( x + b 2 +b)( x + a 2 + a )
(x + a 2 -a 2 )( x + b 2 + b) x ( x + b 2 +b)
= lim = lim = ab .
x 0 (x + b 2 -b 2 )( x + a 2 + a ) x 0 x
( x +a 2 +a)
3
3.142. lim 1 +xx - 1 .
x 0
3
Re{enie. lim 1 +xx - 1 = lim
(
( 3 1 + x - 1) 3 (1 + x )2 + 3 1 + x + 1
=
)
x 0 x 0
(
x 3 (1 + x )2 + 3 1 + x + 1 )
207
= lim x = 1 .
x 0
x (3 (1 + x )2 + 3 1 + x + 1) 3
3.143. lim x + a - a .
x 0 x + b - b
( x + a - a )( x + a + a )( x + b + b )
Re{enie. lim x + a - a = lim =
x 0 x + b - b x 0 ( x + b - b )( x + b + b )( x + a + a )
(x + a -a )( x + b + b ) x ( x +b + b )
= lim = lim = ab .
x 0 (x + b -b)( x + a + a ) x 0 x ( x +a + a )
3.144. lim x + m2 - m .
2
x 0 x
( x 2 + m - m )( x 2 + m + m )
Re{enie. lim x + m2 - m = lim
2
=
x 0 x x 0 x 2( x 2 +m + m)
= lim x2 = 1 .
x 0 x 2
( x2 +m + m) 2 m
3.145. lim x + h - x .
h 0 h
( x + h - x )( x + h + x ) 1
Re{enie. lim x + h - x = lim = .
h 0 h h 0 h( x +h + x ) 2 x
3.146. lim x - x .
2
x 1 x - 1
(x 2 - x )(x 2 + x )( x + 1)
Re{enie. lim x - x = lim
2
=
x 1 x - 1 x 1 ( x - 1)( x + 1)(x 2 + x )
x (x - 1)(x 2 + x + 1)( x + 1)
= lim = 3 .
x 1 (x - 1)(x 2 + x )
3 3
3.147. lim x + h - x .
h 0 h
Re{enie. lim x + h - 3x 3
= lim
( )
( 3 x + h - 3 x ) 3 (x + h )2 + 3 x (x + h ) + 3 x 2
=
h 0 h h 0
(
h 3 (x + h )2 + 3 x (x + h ) + 3 x 2 )
= lim h = 1 .
h 0
h ( 3(
x + h )2 + 3 x (x + h ) + 3 x 2 ) 3 3 x 2
3.148. xlim 5x 2 - 5x - 10 .
3x 2 - 9x + 6
208
Re{enie. lim 5x 2 - 5x - 10 = lim (

x 2 5 - x5 - 102
x = )
x 3x 2 - 9x + 6 x 2
(
x 3 - x + 62
9
x )
5 - x5 - 102 5 - xlim 5 - lim 10
x
= xlim x = x x 2
= 5 .
9 6
3 - x + 2 3 - xlim 9 + xlim 6 3
x x x 2
3.149. xlim 3x 2 + 5x - 1 .
5x 2 + x - 1
2 + 5x - 1 3 + x5 - 12 3 + xlim 5 - lim 1
x
Re{enie. xlim 3x = xlim x = x x 2
= 53 .
5x 2 + x - 1 1 1
5 + x - 2 5 + xlim 1 - xlim 1
x x x 2
3.150. xlim 4x 3 - 2x 2 + 4x - 1 .
x 3 + 3x 2 - 4x + 2
4x 3 - 2x 2 + 4x - 1 4 - x2 + 42 - 13
Re{enie. xlim = xlim x x = 4 .
1 + x3 - 42 + 23
x 3 + 3x 2 - 4x + 2
x x
3.151. xlim x +1 .
2
x 3 + 1
1 + xlim 1
x 2 +1 1 x 2
Re{enie. xlim = xlim
x
= 0 1 = 0 .
x 3 + 1
1 + xlim 1
x 3
3.152. xlim x 3 + 5x 2 + 6x - 2 .
x 2 + 3x + 4
x 3 + 5x 2 + 6x - 2 1 + x5 + 62 - 23
Re{enie. xlim = xlim x lim x x = 1 = .
x 2 + 3x + 4 1 + x3 + 42
x
x
lim (1 - x - x 2 - x 3 ) .
3.153. x -
lim x 3( 13 - 12 - x1 - 1) = .
lim (1 - x - x 2 - x 3 ) = x -
Re{enie. x -
x x
(3xx - 4 - 3xx+ 2) .
3 2
3.154. xlim
2
(3xx - 4 - 3xx+ 2) = lim 9x 2x 3 + 4x 2

3 2
Re{enie. xlim = 2 .
2 x 3 + 6x 2 - 12x - 8 9
3.155. xlim x- x .
x
209
Re{enie. xlim x - x = lim ( x - 1) = .

x x
3.156. xlim x 2 +1 .
x
Re{enie. xlim x 2 + 1 = lim x 2 + 1 = 1 + lim 1 = 1 .

x x x2 x x 2
lim x x + 1 .
2
3.157. x -
1 = -1 .
lim x x + 1 = x -
lim - x +
2 2
Re{enie. x -
x 2
3.158. xlim

( x +a - x ) .
( x + a - x )( x + a + x )
Re{enie. xlim ( x + a - x ) = xlim =
( x +a + x )
= xlim a = 0 .
( x +a + x )
3.159. xlim

( (x + a )(x +b) - x ) .
( (x + a )(x + b) - x )( (x + a )(x + b) + x )
Re{enie. xlim ( (x + a )(x + b) - x ) = xlim =
( (x + a )(x + b) + x )
(a + b)x + ab (a + b) + ab
x
= xlim = xlim =

( x 2 + (a + b)x + ab + x )
( 1 + a +x b + abx + 1)
2
(a + b) + lim ab
= x x
= a + b .
( 1 + xlim a + b + lim ab + 1
x x x 2 ) 2
3.160. xlim

( x 2 + ax - x ) .
( x 2 + ax - x )( x 2 + ax + x )
Re{enie. xlim ( x 2 + ax - x ) = xlim =

( x 2 + ax + x )
= xlim ax = lim a = a = a .

( x2 + ax + x ) x ( 1 + ax + 1 ) ( 1 + xlim a
x
+1 2 )
3.161. xlim

( x 2 + ax + b - x 2 + cx + d ) .
Re{enie. xlim

( x 2 + ax + b - x 2 + cx + d ) =
210
( x 2 + ax + b - x 2 + cx + d )( x 2 + ax + b + x 2 + cx + d )
= xlim =

( x 2 + ax + b + x 2 + cx + d )
a -c ) + xlim
(
b -d
= xlim
(a -c )x + b -d = x
=

( x 2 + ax + b + x 2 + cx + d )
( 1 + xlim a + lim b + 1 + lim c + lim d
x x x 2 x x x x 2 )
= a -c .
2
Koristej}i deka lim sin x = 1 , lim (1 + 1 )x = e , lim a x - 1 = lna za a > 0 ,

x 0 x x x x 0 x
ln (y + 1)
lim y = 1 presmetaj: (3.162.-3.214.)
y 0
3.162. lim sinxax .

x 0
Re{enie. lim sinxax = lim a sin ax = a lim sinax = a lim sin t = a 1 = a .

x 0 x 0 ax x 0 ax t 0 t
Da zabeleìme deka vo posledniot ~ekor vovedovme nova promenliva t = ax .

Toga{ od x 0 sleduva t 0 .
3.163. lim x .
x 0 tg2x
lim cos2x 1 1 1
Re{enie. lim x = lim cos2x = 1 x 0 = = .
x 0 tg2x x 0 2sin2x 2 lim sin2x 2 1 2
2x x 0 2x
3.164. lim sinax .

x 0 sinbx
a sinax lim sinax a

sin ax ax a x 0 ax
Re{enie. lim = lim = = .
x 0 sinbx x 0 b sinbx b lim sinbx b
bx x 0 bx
tg kx
3.165. lim .
x 0 sin x
k sin kx lim sin kx

tg kx kx x 0 kx
Re{enie. lim = lim =k = k .
x 0 sin x x x
x 0
cos kx sin
x lim cos kx lim sin
x
x 0 x 0
3.166. lim x .
x 0 sin x
x = lim x 2 = lim x = lim x

Re{enie. lim x 0
= 0 = 0 .
x 0 sin x x 0 sin x x 0 sin x sin x 1
x lim
x 0 x
211
3.167. lim x ctg5x .

x 0
Re{enie. lim xctg5x = lim cos5x = 51 .

x 0 x 0 5sin5x
5x
3.168. lim (tgax ctgbx ) .
x 0
a sinax cosbx a
Re{enie. lim tgax ctgbx = lim sinax cosbx = lim ax = .
x 0 cosax sinbx
x 0 x 0
b cosax sinbx b
bx
3.169. lim 1 - cos x.

x 0 x2
1 - cos x 2sin 2 x sin x 2

Re{enie. lim = lim 2 = lim x 2 = 1 .
1
x2 x2 x 0 2 2
x 0 x 0
2
3.170. lim x .
x 0 1 - cos x
Re{enie. lim x = lim x2 = lim x 2 = 2 .

x 0 1 - cos x x 0 1 - cos x x 0 2sin 2 x
2
3.171. xlim cos x - cosa .

a x -a
-2sin x + a sin x -a
Re{enie.. lim cos xx -
-a
cosa = lim 2
x -a
2 =
x a x a
sin x -a sin x -a
= - lim sin x + a lim x -2a = -sina lim x -2a = -sina lim sin t = -sina .
x a 2 x a x a t0 t
2 2
Da zabeleìme deka vo posledniot ~ekor vovedovme nova promenliva
t = x -a . Toga{ od x a sleduva t 0 .
2
tg x - tga
3.172. xlim
a x -a .
sin x sina
tg x - tga cos x - cosa = lim sin x cosa - sina cos x =
Re{enie. xlim
a x -a = xlim
a x -a x a (x - a ) cos x cosa
= xlim sin (x -a ) lim 1 1 . Vo ovoj slu~aj vovedovme smena t = x -a . Od

a x -a x a cos x cosa = cos2 a
x a sleduva t 0 , pa xlim sin (x -a ) = lim sin t = 1 .

a x -a t 0 t
3.173. xlim sin x .

p x 2 -p2
212
Re{enie. lim sin x = xlim

x p x 2 -p2
sin x
p (x -p)(x + p)
. Voveduvame nova promenliva
x -p = t , x = p + t . Koga x p, t 0 , pa imame
sin x sin (t + p)
lim
x p (x -p)(x + p) = lim = -lim sin t lim 1 = - 1 .
t 0 t (t + 2p) t 0 t t 0 t + 2p 2p
3.174. xlim

x sin x1 .
1
Re{enie. lim x sin 1 = lim sin x = lim sin t = 1 . Vovedovme nova promenliva.
x x x 1 t 0 t
x
t = x1 . Koga x , t 0 .
( )
x
3.175. xlim

1 + x5 .
Re{enie. Voveduvame nova promenliva. t = x , x = 5t .

5
(( ) ) = ( lim (1 + 1t ) ) = e
t 5 t 5
( )
x 5t
x (
lim 1 + x5 ) = lim 1 + 1
t t
= lim 1 + 1
t t t
5 .
( )
x
3.176. xlim

1 + kx .
(( ) ) = ( lim (1 + 1t ) ) = e .
t k t k
( )
x
( )
kt
Re{enie. xlim 1 + kx = lim 1 + 1 = lim 1 + 1 k
t t t t t
x +1
3.177. xlim
(
1 + x2 ) .
Re{enie.
(( ) ) (1 + 1t ) = ( lim (1 + 1t ) )
x +1 2t +1 t 2 t 2
x (
lim 1 + x2 ) = lim 1 + 1
t t ( ) = lim 1 + 1
t t t
= e 2 .
( )
x
3.178. xlim 1+ 1 .
x -3
t +3
( ) ( ) ( ) ( )
x t 3
Re{enie. xlim 1+ 1 = lim 1 + 1 = lim 1 + 1 lim 1 + 1 = e .
x -3 t t t t t t
x x
(x - 3)
3.179. xlim .
3t +3
( ) ( ) ( )
x x
x x = lim x - 3 + 3 1+ 3 = lim 1 + 1
(x - 3)
Re{enie. xlim = xlim =
x x -3 x -3 t t
( ) ( )
3t 3
= lim 1 + 1 lim 1 + 1 = e 3 .
t t t t
213
( )
x
3.180. xlim x +2 .
x - 3
5t +3
( ) ( ) ( )
x x
( )
x
Re{enie. xlim x +2 = xlim x +2-5 +5 = xlim 1+ 5 = lim 1 + 1 =
x - 3 x -3 x -3 t t
( ) (1 + lim 1t )
5t 3
= lim 1 + 1 = e 5 .
t t t
3.181. xlim (
2x + 3 x .
2x - 1 )
Re{enie.
1
2x + 3 - 4 + 4 x = lim 1 + 4 x = lim 1 + 1 2t +2 = e 2 .
( )
x
lim 2x + 3
x 2x - 1
= xlim
2x - 1( x 2x - 1 t
) t ( ) ( )
(1 +x x )
x
3.182. xlim

.
x +1-1
(1 +x x ) ( ) ( )
x x
Re{enie. xlim = xlim 1 + x - 1 = xlim 1- 1 = e1 .
1+x 1+x
3.183. xlim (
x -1 x .
1 + x )
Re{enie.
-(2t +1)
( ) ( ) ( ) ( )
x x x
lim x - 1 = xlim 1 + x - 1 - 1 = xlim 1- 2 = lim 1 - 1 = 12 .
x 1+x 1+x 1+x t - t e
1
3.184. lim (1 + 2x )x .
x 0
( )
t
Re{enie. lim (1 + 2x )x = lim 1 + 2 = e 2 .
1
x 0 t t
1
3.185. lim (1 - x )x .
x 0
1 t = 1 .
( )
1
Re{enie. xlim (1 - x )x = lim 1 - e
t t
1
3.186. lim x x -1 .
x 1
1 1
Re{enie. lim x x -1 = lim(1 + t )t = e . (Vovedovme nova promenliva t = x - 1 ).
x 1 t 0
1
x +1
3.187. lim (2 + x ) .
x -1
1 1
Re{enie. lim (2 + x ) x +1 = lim(1 + t )t = e .
x -1 t 0
214
ln(1 + 2x )
3.188. lim x .
x 0
Re{enie. I na~in: lim

x 0
ln(1 + 2x )
x
1
( )
1
= lim ln(1 + 2x )x = ln lim(1 + 2x )x . Voveduvame
x 0 x 0
t x 0
1
( t t ) (
nova promenliva 2x = 1 , pa imame ln lim(1 + 2x )x = ln lim(1 + 1)2t = lne 2 = 2 . )
II na~in: lim ln 1x+ 2x = lim ln 1 + t = 2lim ln 1 + t = 2 . Vovedovme smena t = 2x .
( ) ( ) ( )
x 0 t 0 t t 0 t
2
Pritoa od x 0 sleduva t 0 .
ln(1 + kx )
3.189. lim x .
x 0
ln(1 + kx )
Re{enie. lim
x 0 x x 0
1
(
x 0
1
)
= lim ln(1 + kx )x = ln lim(1 + kx )x = lne k = k .
ln(a + x ) - lna
3.190. lim x .
x 0
ln(a + x ) - lna ln (1 + ax ) ln (1 + t ) 1
Re{enie. lim x = lim x = lim at = a .
x 0 x 0 aa t 0
3.191. lim ln x - 1 .
x e x -e
x
Re{enie. lim ln x - 1 = lim ln x - lne = lim ln e = lim ln (1 + t ) = 1 .
x e x -e x -e x e e x - 1 e
x e
(e ) t 0 et
ln(1 + sin x )
3.192. lim .
x 0 sin x
ln(1 + sin x ) ln(1 + t )
Re{enie. lim = lim = 1 .
x 0 sin x t 0 t
log 2(1 + 3x )
3.193. lim x .
x 0
log 2(1 + 3x ) log (1 + t ) 3log 2(1 + t )

Re{enie. lim x = lim 2 = lim = 3 .
x 0 t 0 t t 0 t ln2
3
log 3(1 + kx )
3.194. lim x .
x 0
log 3(1 + kx ) log 3(1 + t ) k log 3(1 + t )

Re{enie. lim x = lim = lim = k .
x 0 t 0 t t 0 t ln3
k
215
3.195. xlim x log 2 10 + x .

5+x
Re{enie. xlim

x log 2 10 + x = xlim
5+x (
5+x )
x log 2 1 + 5 . Voveduvame nova promenliva
t = 5 . Koga x , t 0 , pa imame
5+x
1
(5 - 5t )log 2 (1 + t )
x (
lim x log 2 1 + 5 = lim
5+x t 0 ) t
= lim(5 - 5t )log 2 (1 + t ) t = 5 .
t 0 ln2
3.196. lim e x- 1 .
2x
x 0
2(e t - 1)
Re{enie. lim e x- 1 = lim
2x
= 2 . Vovedovme nova promenliva t = 2x .
x 0 t 0 t
3.197. lim e x- 1 .
kx
x 0
k (e t - 1)
Re{enie. lim e x- 1 = lim
kx
= k .
x 0 t 0 t
kx - 1
3.198. lim e mx .
x 0
kx - 1 k (e t - 1) k
Re{enie. lim e mx = lim = m .
x 0 t 0 mt
3.199. xlim
(
x e x -1 .
1
)
Re{enie. Voveduvame nova promenliva. t = x1 . Koga x , t 0 , pa imame.
( )
lim x e x - 1 = lim e - 1 = 1 .
1 t
x t 0 t
3.200. lim e -e .
x
x 1 x - 1
e (e x -1 - 1) e (e t - 1)
Re{enie. lim e -e = lim
x
= lim =e .
x 1 x - 1 x 1 x -1 t 0 t
Vovedovme nova promenliva t = x - 1 .
3.201. xlim e x -e a .
a x - a
Re{enie. xlim e x -e a = lim e a (e x -a - 1) = lim e a (e t - 1) = e a .

a x - a x a x -a t 0 t
x +a -e a .
3.202. lim e x
x 0
216
Re{enie. lim e
x +a -e a = lim e a (e x - 1) = e a .
x 0 x x 0 x
-x
3.203. lim e -e .
x
x 0 sin2x
t
e t -1
e x -e -x e 2x - 1 e t -1
Re{enie. lim = lim x = lim t = lime 2 t = 1 .
x 0 sin2x x 0 e sin2x t 0 t 0 sin t
e 2 sin t t
3.204. lim a x- 1 .
5x
x 0
5(a t - 1)
Re{enie. lim a x- 1 = lim
5x
= 5lna .
x 0 t 0 t
3.205. lim a x- 1 .
kx
x 0
k (a t - 1)
Re{enie. lim a x- 1 = lim
kx
= k lna .
x 0 t 0 t
3.206. lim a mx- 1 .

kx
x 0
k (a t - 1) k
Re{enie. lim a mx- 1 = lim
kx
= m lna .
x 0 t 0 mt
3.207. xlim
(
x a x -1 .
1
)
( )
x a x - 1 = lim a - 1 = lna .
1 t
Re{enie. xlim
t 0 t
3.208. lim a -a .
x
x 1 x - 1
a (a x -1 - 1) a (a t - 1)
Re{enie. lim a -a = lim
x
= lim = a lna .
x 1 x - 1 x 1 x -1 t 0 t
3.209. xlim 2x - 2a .
a x - a
Re{enie. xlim 2x - 2a = lim 2a (2x -a - 1) = lim 2a (2t - 1) = 2a ln2 .

a x - a x a x -a t 0 t
x +a - 3a .
3.210. lim 3 x
x 0
Re{enie. lim 3
x +a - 3a = lim 3a (3x - 1) = 3a ln3 .
x 0 x x 0 x
3.211. lim a tg-

4x 1
x 0 x .
217
4t
()
a 4x - 1 t a t -1
Re{enie. lim tg x = limcos lim lim 4 = 4lna .
x 0 t 0 4 t 0 t t 0 sin t
4
ln(1 + x )
3.212. lim .
x 0 3x - 1
ln(1 + x ) ln(1 + x ) x ln(1 + x )
Re{enie. lim = lim x = lim x lim x = 1 .
x 0 3x - 1 x 0 3x - 1 x 0 x 0 3x - 1 ln3
3.213. lim cos3x -2 cos7x .

x 0 x
a +b a -b
Re{enie. Primenuvaj}i ja formulata cos a - cos b = -2sin sin dobi-
2 2
vame
-2sin 3x + 7x sin 3x - 7x
lim cos3x -2 cos7x = lim 2 2 = 2lim sin5x sin2x=
x 0 x x 0 x2 x 0 x2
( ) ( )(
= 2lim 5 sin5x 2 sin2x = 20 lim sin5x lim sin2x = 20 1 1 = 20 .
x 0 5x 2x x 0 5x x 0 2x
)
p
3.214. limp (ctg2x ctg( - x ))
x 4
4
Re{enie. Da stavime smena y = p - x . Ako x p toga{ y 0 , pa imame

4 4
p p p
lim (ctg2x ctg( - x )) = lim (ctg2( - y ) ctg y ) = lim (ctg( - 2y ) ctg y ) =
x p 4 y 0 4 y 0 2
4
sin2y
2
sin2y cos y cos y sin2y 2y
= lim (tg2y ctg y ) = lim = lim lim = lim = 2 .
y 0 y 0 cos2y sin y y 0 cos2y y 0 sin y y 0 sin y
y
=1
1 1
x3
3.215. Presmetaj: a) lim (1 - 2x 3 ) ; b) lim (cos x ) x 2
x 0 x 0
v) lim 2 - x ;
x 2 x
x 2 x - 2
g) xlim ( x1 1 ) .
e + x
Re{enie. a) Zaradi x 0 moème da smetame deka 1 - 2x 3 > 0 . Funkcijata e x

lim x
e neprekinata vo sekoj a , pa xlim
a
e x = e x a = e a . Isto taka vaì e ln x = x za
sekoj x > 0 . Koristej}i go prethodnoto imame:
218
1
1 ( 3 )) ( ( 3 ))
-2ln 1+ -2x
(
x3 1 ln(1-2x 3 ) -2 lim ln 1+ -2x
= lime =e = e -2 .
3 ln(1-2x 3 )
lim (1 - 2x 3 ) x = lime = lime x -2x 3 x 0 -2x 3
3
x 0 x 0 x 0 x 0
b) Zaradi x 0 moème da smetame deka cos x > 0 . Imame
1 1 1 ln(cosx ) 1 ln(1+(cosx -1))(

cosx -1 cosx -1)
lim cos x
( )x
2
= lime ln(cos x ) x 2 = lime x2 = lime x2 =
x 0 x 0 x 0 x 0
cosx -1 ln(1+(cosx -1)) sin2 x2 ln(1+(cosx -1))

-2
= lime = lime

x2 cosx -1 x2 cosx -1
=
x 0 x 0
2
sinx
ln1+(cosx -1)
-2 1 lim 2 lim
4 x 0 x 2 x 0 cosx -1
(2 ) -11lim
ln(1+y )
= e =e 2 y 0 y =e
-1
2.
Pritoa stavivme smena y = cos x - 1 , pa y 0 koga x 0 , i iskoristivme

ln (y + 1)
deka lim y =1 .
y 0
v) lim 2 - x = lim 2 - 2 + 2 - x = lim 2 - 2 - x - 2 = ( )

x 2 x 2 2 2 x 2 2 2
x 2 x - 2 x 2 x -2 x 2 x - 2 x -2
y
( )
x -2
= lim 2 - 2 - (x + 2) = 4lim 2 - 1 - lim (x + 2) = 4lim 2 y- 1 - 4 = 4ln2 - 4 .
x 2
x 2 x - 2 x 2 x - 2 x 2 y 0
Pritoa vovedovme smena y = x - 2 , pa sleduva deka y 0 koga x 2 . Isto
taka iskoristivme lim a x- 1 = lna za a > 0 .

x
x 0
x 1 1 ln(e t +t )
g) xlim ( x1 1 ) = lim
e + x t 0 x 0
t
(e t + t )t = lime ln(e +t )t = lime
x 0
t =
ln(et -1+t +1)et -1+t (t )

lim ln e -1+t +1 lim et -1+t ln(y +1) et -1
lim y tlim +1
= lime et -1+t
=e
t t0 et -1+t t0 t
=e
y0 0 t
= e 1(1+1) = e 2 .
t 0
Vovedovme smena y = e t - 1 + t i y 0 koga t 0 .

3.216. Dokaì deka:
v) lim+ arctg x1 = p .
1 1
a) lim- a x = 0 za a > 1 ; b) lim+ a x = + ;
x 0 x 0 x 0 2
Re{enie. a) Treba da dokaème deka
("e > 0)($d > 0) (x (0 -d,0) = (-d,0) f x - 0 = a x < e) .

( )
1
(1)
Neka e > 0 e proizvolen. ]e gi razgledame dvata slu~ai: e 1 i e < 1 .
219
1) Neka e 1 . Da izbereme d = 1 > 0 . Neka x (-d,0) , t.e. -1 < x < 0 . Toga{

1 1
-1 1
x <-1 , pa a x < a = a < 1 e , i so toa (1) e dokaàno.
1
2) Neka e < 1 . Prvo da ja re{ime neravenkata a x < e .
Da zabeleìme deka funkcijata g (y ) = ln y e raste~ka. (*)
Sega, dobivame
x <0
ln e<0
< e x1 lna < ln e x1 < ln e x > lna .
1 (*)
ax (2)
lna ln e
Pritoa, lna < 0 . Da izbereme d = - lna > 0 i neka x (-d,0) . Toga{ x > -d = lna
ln e ln e ln e
1
pa od (2) ova neravenstvo e ekvivalentno so a x < e , t.e. a x1 - 0 < e . So toa (1) e
dokaàno i za e < 1 .
b) Treba da dokaème deka
> 0)($d > 0)(x (0, d) a x > M )

1
(" M (3)
Neka M > 0 e proizvolen. ]e gi razgledame dvata slu~ai: M 1 i M > 1 .

1) Neka M 1 . Da izbereme d = 1 . Neka x (0, d) = (0,1) . Toga{ 0 < x < 1 , pa
1 1
x > 1 i ottuka a x > a > 1 M , so {to (3) e dokaàno za M 1 .
1
1
2) Neka M > 1 . Da ja re{ime neravenkata a x > M .
Imame
ln M >0
ln a >0
x >0
a x > M x1 lna > ln M x < lna
1
(4)
ln M
ln M ln M ( )
Sega, da izbereme d = lna > 0 i neka x (0, d) = 0, lna , t.e. 0 < x < lna .
ln M
1
Toga{, od (4), poslednovo neravenstvo e ekvivalentno so a x > M , so {to (3) e
dokaàno i za M > 1 .
v) Treba da dokaème deka
("e > 0)($d > 0) (x (0,d) arctg x1 - p2 < e) (5)
Neka e > 0 e proizvolno.
220
1) Neka e p . Da izbereme d = 1 . Neka x (0, d) = (0,1) . Zna~i 0 < x < 1 , pa

2
1 1 p
x > 1 > 0 i ottuka arctg x > 0 . Zaradi arctg y < 2 za sekoj y dobivame
p 1 p p
arctg x1 - p = 2 - arctg x < 2 e , so {to (5) e dokaàno za e 2 .
2
2) Neka 0 < e < p . Da ja re{ime neravenkata arctg x1 - p < e .

2 2
Zaradi arctg x1 < p za sekoj x \ {0} imame

2
p 1 1 p
arctg x1 - p < e 2 - arctg x < e arctg x > 2 -e .
2
p
Pritoa za x >0 imame arctg x1 (0, ) . Funkcijata tgx e raste~ka, pa
2
(tg(arctg x1 )) > tg(p2 - e) , 1 . Pritoa zaradi e 0, p

odnosno x1 > ctg e , t.e. x < ctg e ( 2)
dobivame ctg e > 0 .
Sega da izbereme d = ctg e ctg e ( )

1 > 0 i neka x 0, 1 . Zna~i x < 1 i od prethodnoto
ctg e
sleduva deka ova neravenstvo e ekvivalentno so arctg x1 - p < e .

2
3.217. Neka za funkciite f (x ) i g (x ) vaì xlim
x
f (x ) = y 0 i xlim
y
g (x ) = z 0 .
0 0
Dali toga{ mora da postoi i xlim

x
g ( f (x )) ?
0
Re{enie. Ako funkcijata g (x ) e neprekinata vo to~kata y 0 , toga{ vaì
lim g ( f (x )) = g (xlim
x x 0 x
f (x )) = g (y 0 ) = z 0 . Me|utoa, vo op{t slu~aj, lim g ( f (x )) ne
x x 0
0
0, x = 1
0, x 0
n , n ,n 0 i g (x ) =
mora da postoi. Taka, ako f (x ) = 1 1, x = 0 , toga{
x, x

n
lim f (x ) = 0 , lim g (x ) = 0 , no lim g ( f (x )) ne postoi.

x 0 x 0 x 0
Odredi gi slednite granici (3.218.- 3.150. )
3.218. lim+ x .
x 2 x - 2
Re{enie. Ako x 2 + , toga{ t = x - 2 > 0 , pa imame.
221
lim
x 2 + x - 2 t 0+ t (
t 0 + t
)
x = lim 2 + t = lim 2 + 1 = .
3.219. lim- x .
x 2 x - 2
Re{enie. Ako x 2- , toga{ t = x - 2 < 0 , pa imame.
lim
x 2- x - 2 t 0- t t 0- t( )
x = lim 2 + t = lim 2 + 1 = - .
3.220. lim+ x + 1 .
x 1 x - 1
Re{enie. lim+ x + 1 = lim+ 2 + t = .

x 1 x - 1 t 0 t
3.221. lim- x + 1 .
x 1 x - 1
Re{enie. lim- x + 1 = lim- 2 + t = - .

x 1 x - 1 t 0 t
sin x
3.222. lim- x .
x 0
sin x
Re{enie. lim- x = lim- -sin x
x = -1 .
x 0 x 0
sin x
3.223. lim+ x .
x 0
sin x sin x = 1 .
Re{enie. lim+
x 0 x = xlim
0+ x
3.224. lim- x - 1 .
x 1 x - 1
Re{enie. Ako x 1- , toga{ x - 1 < 0 , pa x - 1 = -(x - 1) .
Imame lim- x - 1 = lim- x - 1 = -1 .

x 1 x - 1 x 1 -(x - 1)
3.225. lim+ x - 1 .
x 1 x - 1
Re{enie. lim+ x - 1 = lim+ x - 1 = 1 .

x 1 x - 1 x 1 x - 1
3.226. lim- x - x .
x 0 2x
Re{enie. Ako x 0- toga{ x < 0 pa x = -x .
Imame lim- x - x = lim- x + x = 1 .

x 0 2x x 0 2x
3.227. lim+ x - x .
x 0 2x
222
Re{enie. lim+ x - x = lim+ x - x = 0 .

x 0 2x x 0 2x
1
3.228. lim+ e x .
x 0
1
Re{enie. lim+ e x = lim e t = .
x 0 t
1
3.229. lim- e x .
x 0
1
Re{enie. lim- e x = lim e t = 0 .
x 0 t -
3.230. lim- 1 .
x 0 1
1 +e x
Re{enie. lim- 1 = lim 1 = 1 .

x 0 1 t - 1 + e t
1 +e x
3.231. lim+ 1 .
x 0 1
1 +e x
Re{enie. lim+ 1 = lim 1 = 0 .

x 0 1 t 1 + e t
1 +e x
-x -x 1 1 1 1
3.232. Presmetaj: a) lim- e 1 -e 1 ; b) lim+ e 1 -e 1 .
x x
x 0 x 0
e x + e -x e x + e -x
-x -x ( x 1
) 1
( 2 )x - 1 0 - 1
1 2 1
Re{enie. a) lim- e 1 -e 1 = lim- e 1 e 2 - 1 = lim- e 1
x
= = -1 .
x 0 - ( 0 +1
e x e x + 1)
x 0 - x 0
e x +e x (e 2 )x + 1
x( -x )
1 1 1 2 1
-x
1 - (e 2 )-x
lim+ e 1 -e 1 = lim+ e 1 1 -e 1 = lim-
x
b) 1 .
e x + e -x x 0 e x (1 + e -x )
x 0 x 0
1 + (e 2 )-x
Da stavime t = -x . Toga{ pri x 0- imame t 0 + pa
1 1
1 - (e 2 )-x 1 - (e 2 )t 1- 0
lim- 1 = lim+ 1 = 1 + 0 = 1 .
x 0 t 0
1 + (e 2 )-x 1 + (e 2 )t
3.233. Dali postoi limes na funkcijata f (x ) vo dadena to~ka x 0 ?
a) f (x ) = x - 1 vo to~kata x 0 = 1 ;
2
x -1
b) f (x ) = 1 - xcos2x vo to~kata x 0 = 0 ;
v) f (x ) = 5 vo to~kata x 0 = 2 ;
(x - 2)3
223
g) f (x ) = 2 x- 1 vo to~kata x 0 = 0 .
x
(x - 1)(x + 1)
Re{enie. a) lim- x - 1 = lim- = -2 i lim+ x - 1 =
2 2
x 1 x - 1 x 1 -(x - 1) x 1 x - 1
(x - 1)(x + 1)
= lim+ = 2 . Bidej}i leviot i desniot limes se razli~ni, sleduva deka
x 1 x -1
funkcijata nema limes vo to~kata x 0 = 1 .
2 sin x
b) Od lim- 1 - xcos2x = lim- 2sin = - 2 i lim+ 1 - xcos2x =
2x
x = lim- x
x 0 x 0 x 0 x 0
2x 2 sin x
= lim+ 2sin
x = lim+ x = 2 sleduva deka funkcijata nema limes vo
x 0 x 0
to~kata x 0 = 0 , bidej}i leviot i desniot limes se razli~ni.
v) I vo ovoj slu~aj funkcijata nema limes vo to~kata x 0 = 2 , bidej}i
lim 5 = - i lim+ 5 3 =
x 2- (x - 2)3 x 2 (x - 2)
g) lim- 2 x- 1 = ln2 i lim+ 2 x- 1 = ln2 . Leviot i desniot limes se ednakvi, pa

x x
x 0 x 0
zaklu~uvame deka funkcijata ima limes vo to~kata x 0 = 0 .
3.234. Opredeli gi leviot i desniot limes na dadenata funkcija vo to~kata

x 0 ako:
a) f (x ) = x - x , x 0 = 0 ;
2x
b) f (x ) = arcsin (x + 1) , x 0 = 0 ;
v) f (x ) = 1 , x0 = 2 .
1
x 2 + e 2-x
Re{enie. a) Ako x 0 + toga{ x > 0 , pa f (x ) = x - x = 0 . Spored toa i

2x
lim f (x ) = 0 . Sli~no, ako x 0- sleduva x < 0 , pa f (x ) = x - -x = 2 . Zna~i

( )
x 0+ 2x
lim f (x ) = 2 .
x 0-
b) Funkcijata arcsin (x + 1) e definirana za x + 1 < 1 , t.e. za x < 0 . Spored toa
ne postoi desnata granica vo 0. Za levata granica imame lim- arcsin (x + 1) = p .

x 0 2
224
v) Neka x 2 + . Zna~i x > 2 , pa 2 - x < 0 i 2 - x 0- . Ottuka 1 - .

2 -x
1
Zna~i lim+ e 2-x = 0 . Spored toa lim+ f (x ) = 1 .
x 2 x 2 4
Sega, neka x 2- . Toga{ x < 2 pa 2 - x 0+ . Sleduva 1 + pa

2 -x
1
lim e 2-x = + . Ottuka lim- (x 2 + e 2-x ) = + i kone~no lim- f (x ) = 0 .
1
x 2- x 2 x 2
3.235. Opredeli gi to~kite na prekin i nivniot vid na slednite funkcii.

a) f (x ) = (sgn x )2 ; b) f (x ) = sgn(x - 1) ; v) f (x ) = [x ] .
{
Re{enie. a) (sgn x )2 = 1,x 0 . Dadenata funkcija e definirana na celata
0,x = 0
realna prava. Pri toa, taa e konstanta na mnoèsrvoto (-,0) (0, ) od kade
sleduva deka taa e neprekinata vo site to~ki x 0 . Od lim f (x ) = lim (sgn x )2 = 1 i

x 0 x 0
f (0) = 0 sleduva deka funkcijata ima otstranliv prekin od prv vid vo to~kata
x =0.

1, x > 1
b) sgn(x - 1) = 0, x = 1 . Dadenata funkcija e definirana na celata realna

-1, x < 1

prava. Pri toa, taa e konstanta na mnoèstvata (-,1) i (1,) od kade sleduva
deka taa e neprekinata vo site to~ki x 1 . Od lim- f (x ) = lim- sgn(x - 1) = -1 i

x 1 x 1
lim f (x ) = lim+ sgn(x - 1) = 1 sleduva deka funkcijata ima prekin od prv vid vo
x 1+ x 1
to~kata x = 1 , koj {to ne moè da se otstrani.
v) [x ] = {n n-,1, nn -1x<xn<+n1 , n . Dadenata funkcija e definirana na celata

realna prava. Pri toa, taa e konstanta na mnoèstvata (n - 1,n ) , n , od kade
sleduva deka taa e neprekinata vo site to~ki x \ . Neka n .
Od lim- f (x ) = lim- [x ] = n - 1 i lim+ f (x ) = lim+ [x ] = n sleduva deka funkcijata ima

x n x n x n x n
prekin od prv vid vo to~kata x = n,n , koj {to ne e otstranliv.

3.236. Opredeli gi to~kite na prekin i nivniot vid na slednite funkcii.
225

1 ,x < 0

x -
1
a) f (x ) = (x + 1)2 ,0 x 2 ;

1 - x,x > 2

x -x , x 0

b) f (x ) = x 2 ;

0, x =0

x -1 , x 0

v) f (x ) = x 2 - x 3 .

0, x =0

Re{enie. a) Dadenata funkcija e definirana na celata realna prava. Pri
toa, taa e neprekinata vo sekoja to~ka od mnoèstvoto \ {0,2} kako zbir,
razlika, proizvod i koli~nik od neprekinati funkcii.
Od lim- f (x ) = lim- 1 = -1 i lim+ f (x ) = lim+(x + 1)2 = 1 sleduva deka funkcijata

x 0 x 0 x - 1 x 0 x 0
ima prekin od prv vid vo to~kata x = 0 , koj {to ne moè da se otstrani. Od

lim f (x ) = lim-(x + 1)2 = 9 i lim+ f (x ) = lim+(1 - x ) = -1 sleduva deka funkcijata ima
x 2- x 2 x 2 x 2
prekin od prv vid vo to~kata x = 2 , koj {to ne moè da se otstrani.

-2 , x < 0
b) f (x ) = x . Dadenata funkcija e definirana na celata realna prava.
0, x 0

Pri toa, taa e konstanta na intervalot (-,0) od kade zaklu~uvame deka e
neprekinata vo sekoja to~ka od spomenatiot interval. Isto taka, funkcijata e
neprekinata vo sekoja to~ka od intervalot (0, ) kako koli~nik od neprekinati
funkcii. Od lim- f (x ) = lim- -22 = , sleduva deka funkcijata ima beskone~en

x 0 x 0 x
prekin od vtor vid vo to~kata x = 0 .

1 ,x (-,0) (0,1)

x2
v)
f (x ) = 0,x = 0 . Dadenata funkcija e definirana na

1
- ,x (1, )

x2
mnoèstvote (-,0) (0,1) (1, ) . Taa e neprekinata vo sekoja to~ka od
(-,0) (0,1) (1, ) kako koli~nik od neprekinati funkcii.
Od lim- f (x ) = lim- 12 = sleduva deka funkcijata ima beskone~en prekin od

x 0 x 0 x
vtor vid vo to~kata x = 0 .
226
3.237. Najdi gi to~kite na prekin i nivniot vid na slednite funkcii.

x < -1

1, 2x , -1 x < 1
a) f (x ) = 1 - x 2, 1 x 1 ;
b) f (x ) = 1, x =1 .

x + 1, x > 0

x - 1, 1 < x 4

Re{enie. a) Funkcijata e neprekinata vo sekoja to~ka od \ {-1,1} kako zbir
i razlika na neprekinati funkcii.

Od lim f (x ) = 1 i lim f (x ) = 0 sleduva deka funkcijata ima prekin od prv vid
x -1- x -1+
vo to~kata x = -1 koj ne moè da se otstrani. Od lim- f (x ) = 0 i lim f (x ) = 2 ,

x 1 x 1+
sleduva deka funkcijata ima prekin od prv vid vo to~kata x = 1 koj ne e

otstranliv. b) Funkcijata e neprekinata vo sekoja to~ka od [-1,4] \ {1} kako
razlika na neprekinati funkcii. Od lim- f (x ) = 2 i lim+ f (x ) = 0 , sleduva deka

x 1 x 1
funkcijata ima prekin od prv vid vo to~kata x = 1 koj ne e otstranliv.

3.238. Ispitaj ja neprekinatosta vo sekoj x na funkciite:
sin x
sin x

a) f (x ) = x , x 0 ; b) f (x ) = x , x 0 .

1,x = 0

1,x = 0

Re{enie. a) Funkciite x i sinx

x se neprekinati vo sekoj x 0 \ {0} pa i f
e neprekinata vo x 0 kako nivna kompozicija.
Ostanuva da ja proverime neprekinatosta vo x 0 = 0 . Funkcijata }e bide
neprekinata vo 0 ako lim+ f (x ) = lim- f (x ) = f (0) .

x 0 x 0
Neka x 0 + . Zna~i x > 0 . Moème da smetame deka x (0, p) pa i sin x > 0 .

2
Ottuka i sin x sinx f (x ) = lim+ sin x

x > 0 . Zna~i f (x ) = x , pa xlim
0+ x 0 x =1 .
Sega, neka x 0- . Toga{ x < 0 i }e smetame deka x (- p ,0) . Zatoa i sin x < 0
2
pa sin x sinx f (x ) = limsin x

x > 0 . Zna~i f (x ) = x . Spored toa xlim
0- x 0 x = 1 . Bidej}i i
f (0) = 1 dobivame deka f e neprekinata vo 0 . Spored toa f e neprekinata vo
sekoj x .
b) Na mnoèstvoto \ {0} funkciite x i sin x se neprekinati, pa i f e
neprekinata kako niven koli~nik.
227
Da ja ispitame neprekinatosta vo 0 .
Neka x 0 + . Toga{ x > 0 , pa moème da smetame deka x (0, p) . Imame

2
sin x > 0 pa sin x sin x sinx f (x ) = lim+ sin x

x = x , t.e. f (x ) = x . Ottuka xlim
0+ x 0 x =1 .
Ako x 0- toga{ x < 0 . Kako i prethodno moème da smetame deka
x (- p ,0) , pa sin x < 0 . Spored toa sin x = sin x

x -x i f (x ) = - sinx
x . Ottuka
2
lim f (x ) = - limsin x

x 0- x 0 x = -1 .
Dobivme deka lim+ f (x ) lim- f (x ) , pa funkcijata f ima prekin vo x 0 = 0 .
x 0 x 0
3.239. Za koi vrednosti na a dadenata funkcija e neprekinata vo sekoja

to~ka od definicionata oblast.
e - 1, x 0
x
-x12
a) f (x ) = x ; b) f (x ) = e , x 0 ;
a, x =0
a, x = 0

(1 + x )x1 , x 0 (1 + x )n - 1

v) f (x ) = ; g) f (x ) = x , x 0.

a, x =0
a , x =0

Re{enie. a) Funkcijata e neprekinata vo sekoja to~ka od \ {0} kako
koli~nik od neprekinati funkcii. Od lim e x- 1 = 1 , sleduva deka

x
razlika i
x 0
funkcijata e neprekinata vo to~kata x = 0 za a = 1 .

b) Funkcijata e neprekinata vo sekoja to~ka od \ {0} kako koli~nik i
- 12
kompozicija od neprekinati funkcii. Od lime x = 0 , sleduva deka funkcijata e
x 0
neprekinata vo to~kata x = 0 za a = 0 .
v) Funkcijata e neprekinata vo sekoja to~ka od \ {0} kako zbir, koli~nik
1
i kompozicija od neprekinati funkcii. Od lim(1 + x )x = e , sleduva deka funkcija-
x 0
ta e neprekinata vo to~kata x = 0 za a = e .
g) Funkcijata e neprekinata vo sekoja to~ka od \ {0} kako koli~nik i
kompozicija od neprekinati funkcii.
228
Od lim
(1 + x )n - 1
= lim
1+ (n1)x + (n2)x 2 + + (nn)x n -1 = n , sleduva deka funkcijata e
x 0 x x 0 x
neprekinata vo to~kata x = 0 za a = n .
3.240. Dali postoi realen broj a takov {to dadenata funkcija e neprekinata
vo sekoja to~ka od definicionata oblast.
x sin 1 , x 0
ax 2 + 1, x > 0

a) f (x ) = x ; b) f (x ) = -x, x 0 .

a, x =0

Re{enie. a) Funkcijata e neprekinata vo sekoja to~ka od \ {0} kako proiz-
vod, koli~nik i kompozicija od neprekinati funkcii. Od lim x sin x1 = 0 , sleduva

x 0
deka funkcijata e neprekinata vo to~kata x = 0 za a = 0 ;

b) Funkcijata e neprekinata vo sekoja to~ka od \ {0} kako zbir i proizvod
od neprekinati funkcii. Od lim (-x ) = 0 i lim (ax 2 + 1) = 1 sleduva deka

x 0- x 0+
nezavisno od vrednosta na a , funkcijata ima prekin vo to~kata x = 0 .

3.241. Dali moè da se opredeli realniot broj a taka {to funkcijata f e
neprekinata vo x 0 ako:
x -2 x , x 0

a) f (x ) =
x , x0 = 0 ;

a,x = 0

x +1

b) f (x ) = x + 1 ,x -1 , x 0 = - 1 ;

a,x = -1

21

v) f (x ) = cos x ,x 0 , x 0 = 0 ?

a,x = 0

Re{enie. a) Imame
lim f (x ) = lim+ x -2 x = 0 i lim- f (x ) = lim- x -2 x = lim- -22x = - .

x >0 x <0
x 0+ x 0 x x 0 x 0 x x 0 x
Zna~i lim+ f (x ) lim- f (x ) , pa za sekoj izbor na a funkcijata ima prekin vo 0 .

x 0 x 0
b) Na sli~en na~in kako a) imame

x + 1 x +1>0
lim f (x ) = lim + = lim + x + 1 = 1 i
x -1+ x - 1 x +1 x - 1 x + 1
x + 1 x +1<0
= lim - - x + 1 = -1 .
( )
lim f (x ) = lim -
x -1- x -1 x +1 x - 1 x +1
229
Povtorno lim + f (x ) lim - f (x ) pa za sekoj a funkcijata f ima prekin vo -1 .

x -1 x - 1
v) ]e dokaème deka ne postoi lim f (x ) . Neka x n = p1 i y n = 1 , n .

x 0 n 2np
2
Toga{ x n ,y n 0 za sekoj n i nlim x = nlim
n
y = 0 no
n
lim f (x n ) = nlim cos 2 p n = 0 i nlim f (y n ) = nlim cos 2 (2np) = 1 . Zaradi nepostoeweto

n 2
na granicata funkcijata ima prekin vo 0 za sekoj izbor na a .

3.242. Dali moàt da se odredat realnite broevi a i b taka {to funkcijata
f (x ) = {x2x ,+xax 1+b, x > 1 e neprekinata na ?

2
Re{enie. Na mnoèstvoto \ {-1,1} funkcijata e neprekinata za sekoj izbor
na a i b . Za f da bide neprekinata vo 1 treba da vaì

lim f (x ) = lim- f (x ) = f (1) = 2
x 1+ x 1
a za da bide neprekinata vo -1 treba da vaì lim + f (x ) = lim - f (x ) = f (-1) = -2 .

x -1 x - 1
Spored toa imame

lim f (x ) = lim+ (x 2 + ax + b) = 1 + a + b , lim- f (x ) = lim- (2x ) = 2 = f (1)
x 1+ x 1 x 1 x 1
i ottuka dobivame 1 + a + b = 2 , odnosno a + b = 1 .

Za -1 imame
lim f (x ) = lim + (2x ) = -2 = f (-1) i lim - f (x ) = lim - (x 2 + ax + b) = 1 -a + b
x -1+ x -1 x -1 x - 1
pa dobivame 1 -a + b = -2 , t.e. a -b = 3 . Zna~i baranite a i b }e bidat re{enie

a +b = 1
{
na sistemot a -b = 3 . Re{enie na posledniov sistem e a = 2,b = -1 , pa tie se
baranite a i b . Zna~i funkcijata f (x ) = {2xx ,+x 2x -1 1, x > 1 e neprekinata vo sekoj

2
x .

(x - 1)3, x 0

3.243. Za koi realni broevi a i b funkcijata f (x ) = ax + b, 0 < x < 1 e

x,
x 1

neprekinata vo sekoja to~ka od definicionata oblast?
230
Re{enie. Funkcijata e neprekinata vo sekoja to~ka od \ {0} kako zbir,
razlika, proizvod i kompozicija od neprekinati funkcii. Od lim-(x - 1)3 = -1 i

x 0
lim (ax + b) = b sleduva deka funkcijata e neprekinata vo to~kata x = 0 za b = -1 .

x 0+
Od lim-(ax + b) = a + b i lim+ x = 1 sleduva deka funkcijata e neprekinata vo

x 1 x 1
to~kata x = 1 za a + b = 1 , odnosno a = 2 .
3.244. Najdi funkcija koja{to e ograni~ena i ima prekin na segmentot [ 0,1] .

1 , x 1
arctg
1 2
Odgovor. Funkcijata f (x ) = x - 2
e edna takva funkcija. (pro-

1

2, x =
2
verkata se ostava na ~itatelot )
3.245. Ispitaj ja ramnomernata neprekinatost na funkcijata f (x ) = x sin x na
mnoèstvoto [0,) .
Re{enie. Dadenata funkcija e neprekinata na [0, ) kako proizvod na dve
neprekinati funkcii. ]e dokaème deka f ne e ramnomerno neprekinata na

1
[0,) . Neka x n = np i y n = n p + n , za sekoj n . Pritoa x n ,y n [0, ) .
Toga{ nlim x - y n = nlim

n
np - np + n1 = nlim 1 = 0 . Me|utoa
n
n
np sin np- (np + n1 )sin (np + n1 ) =
= nlim

(np + n1 )(sin np cos n1 + cosnp sin n1 ) =
1
= nlim (n p + 1 )(-1)n sin 1 = lim ((np + 1 )sin 1 ) = p lim sin n + lim 1 sin 1 = p 0 .
n n n n n n 1 n n n
n
Spored toa f ne e ramnomerno neprekinata na [0, ) .
231
3.5. Asimptoti na funkcija
Opredeli gi asimptotite na slednite funkcii (3.246.-3.258 )
3.246. f (x ) = x .
x -1
Re{enie. Od lim f (x ) = xlim x = 1 , lim f (x ) = lim x = 1 sleduva deka

x x - 1 x - x - x - 1
pravata y = 1 e horizontalna asimptota.
Od lim- f (x ) = lim- x = - , lim+ f (x ) = lim+ x = sleduva deka pravata x = 1

x 1 x 1 x - 1 x 1 x 1 x - 1
f (x ) 1 =0 , f (x )
e vertikalna asimptota. Od lim x = xlim
x - 1
lim lim 1 = 0
x = x -
x x - x -1
sleduva deka dadenata funkcija nema kosa asimptota.
3.247. f (x ) = x x+ 1 .
2
Re{enie. Od xlim f (x ) = xlim x 2 +1 = , lim x x+ 1 = - sleduva

lim f (x ) = x -
2
x x -
deka dadenata funkcija nema horizontalna asimptota.
lim- f (x ) = lim- x x+ 1 = - , lim+ f (x ) = lim+ x x+ 1 = sleduva deka pravata

2 2
Od
x 0 x 0 x 0 x 0
x = 0 e vertikalna asimptota.
f (x ) x 2 + 1 = 1 , k = lim f (x ) = lim x 2 + 1 = 1 ,
Od k1 = xlim
x
= xlim
x 2 2 x - x x - x 2
n1 = xlim

(f (x ) - k1x ) = xlim
(
x ) 2 x - 2 x - x (
x 2 + 1 - x = 0 ; n = lim (f (x ) - k x ) = lim x 2 + 1 - x = 0 ,
)
zaklu~uvame deka pravata y = x e kosa asimptota.
3.248. f (x ) = x .
x 2 - 4x + 3
Re{enie. Od xlim f (x ) = xlim x =0, lim x = 0 sleduva deka

x 2 - 4x + 3 x - x 2 - 4x +3
Od lim- f (x ) = lim- x = , lim+ f (x ) = lim+ x = - ,

x 1 x 1 (x - 3)(x - 1) x 1 x 1 (x - 3)(x - 1)
lim f (x ) = lim- x = - , lim f (x ) = lim+ x = sleduva deka

x 3- x 3 (x - 3)(x - 1) x 3+ x 3 (x - 3)(x - 1)
pravite x = 1 i x = 3 se vertikalni asimptoti.
232
f (x ) 1 f (x ) 1
Od xlim
x
= xlim
(x - 3)(x - 1)
= 0 i x -
lim x = x -
lim = 0 , zaklu~uvame
(x - 3)(x - 1)
deka dadenata funkcija nema kosa asimptota.
3
3.249. f (x ) = 2x .
x +9
Re{enie. Od xlim f (x ) = xlim x3 = , lim 2x

lim f (x ) = x -
3
= - sleduva
x 2 + 9 x - x +9
deka dadenata funkcija nema horizontalna asimptota. Isto taka dadenata funk-
cija nema vertikalna asimptota.
f (x ) x 2 = 1 , k = lim f (x ) = lim x 2 = 1 ,
Od k1 = xlim
x
= xlim
x 2 + 1 2 x - x x - x 2 + 1
n1 = xlim (f (x ) - x ) = xlim -x = 0 i n = lim (f (x ) - x ) = lim -x = 0

x 2 + 1 2 x - x x 2 + 1
zaklu~uvame deka pravata y = x e kosa asimptota.
3.250. f (x ) = 2x + 3x2 + 2x + 4 .
3 2
x +1
Re{enie. Od xlim f (x ) = xlim 2x 3 + 3x 2 + 2x + 4 = ,

x 2 +1
lim 2x + 3x2 + 2x + 4 = - sleduva deka dadenata funkcija nema

3 2
lim f (x ) = x -
x - x +1
horizontalna asimptota. Isto taka dadenata funkcija nema vertikalna asimpto-
ta.
f (x ) 2x 3 + 3x 2 + 2x + 4 = 2 , k = lim f (x ) = 2 ,
Od k1 = xlim x = lim 2 x - x
x x 3 +x
n1 = xlim
(
(f (x ) - k1x ) = xlim
x 2 +1 )
2x 3 + 3x 2 + 2x + 4 - 2x = 3 i
( )
lim 2x + 3x2 + 2x + 4 - 2x = 3
3 2
lim (f (x ) - k 2x ) = x -
n1 = x -
x +1
zaklu~uvame deka pravata y = 2x + 3 e kosa asimptota.
3.251. f (x ) = x 2 - 1 .
Re{enie. Od xlim

f (x ) = xlim

x 2 - 1 = , x -
lim f (x ) = x -
lim x 2 - 1 = sleduva
deka dadenata funkcija nema horizontalna asimptota. Dadenata funkcija nema

vertikalna asimptota.
233
f (x ) x 2 - 1 = 1 , k = lim f (x ) = -1 ,
Od k1 = xlim
x = lim
x x 2 x - x
n1 = xlim

(f (x ) - k1x ) = xlim

( x 2 -1 - x ) = 0 ,
lim ( x 2 - 1 + x ) = 0 ,
lim (f (x ) - k 2x ) = x -
n 2 = x -
zaklu~uvame deka pravite y = x i y = -x se kosi asimptoti.
3.252. f (x ) = x .
x2 +3
Re{enie. Od xlim f (x ) = xlim x =1 , lim f (x ) = x -

lim x =1 sleduva
x2 +3 x - x2 +3
deka pravata y = 1 e horizontalna asimptota. Dadenata funkcija nema vertikalna
asimptota.
f (x ) 1 f (x )
Od k1 = xlim
x
= xlim
x 2 + 3
= 0 i k 2 = x -
lim x = 0 , zaklu~uvame deka dadena-
ta funkcija nema kosa asimptota.
3.253. f (x ) = 3 1 - x 3 .
3
Re{enie. Od xlim

f (x ) = xlim

1 - x 3 = - , x - lim 3 1 - x 3 = sledu-
lim f (x ) = x -
va deka dadenata funkcija nema horizontalna asimptota. Isto taka, dadenata

funkcija nema vertikalna asimptota.
f (x ) 3
Od k1 = xlim = lim 1 - x 3 = -1 , k = lim f (x ) = -1 ,
x x x 2 x - x
n1 = xlim

(3 1 - x 3 + x ) = 0 i n 2 = x -
lim ( 3 1 - x 3 + x ) = 0 zaklu~uvame deka pravata
y = -x e kosa asimptota.
3.254. f (x ) = e -x + 2 .
2
e -x + 2 = 2 , lim e -x + 2 = 2
2 2
Re{enie. Od xlim

f (x ) = xlim

lim f (x ) = x -
x -
sleduva
deka pravata y = 2 e horizontalna asimptota. Dadenata funkcija nema vertikal-

na asimptota.
f (x ) e -x + 2 = 0 i k = lim f (x ) = lim e -x + 2 = 0 , zaklu~uvame
2 2
Od k1 = xlim
x = lim
x x 2 x - x x - x
deka dadenata funkcija nema kosa asimptota.
3.255. f (x ) = 1 .
1 -e x
234
Re{enie. Od xlim f (x ) = xlim 1 = 0 , lim f (x ) = lim 1 = 1 sleduva deka

1 -e x x - x - 1 -e x
pravite y = 0 i y = 1 se horizontalni asimptoti.
Od lim- f (x ) = lim- 1 = i lim f (x ) = lim 1 = - , sleduva deka pravata

x 0 x 0 1 -e x x 0+ x 0 + 1 -e x
x = 0 e vertikalna asimptota.
f (x ) 1 f (x ) 1
Od xlim
x
= xlim
x (1 -e x )
= 0 i x -
lim x = x -
lim =0, zaklu~uvame deka
x (1 -e x )
dadenata funkcija nema kosa asimptota.
1
3.256. f (x ) = e x .
1 1
Re{enie. Od xlim

f (x ) = xlim

e x = 1 , x -
lim f (x ) = x -
lim e x = 1 sleduva deka prava-
ta y = 1 e horizontalna asimptota.
1 1
Od lim- f (x ) = lim- e x = 0 i lim f (x ) = lim+ e x = , sleduva deka pravata x = 0 e
x 0 x 0 x 0+ x 0
vertikalna asimptota.
1 1
f (x ) ex = 0 i f (x )
lim ex = 0 , zaklu~uvame deka dadenata
x
Od xlim
x
= xlim
x
lim
x - x
= x -
funkcija nema kosa asimptota.
3.257. f (x ) = ln(1 + x ) .
Re{enie. Od xlim

f (x ) = xlim

ln(1 + x ) = sleduva deka dadenata funkcija
nema horizontalna asimptota.
Od lim + f (x ) = lim + ln(1 + x ) = - sleduva deka pravata x = -1 e vertikalna
x -1 x -1
asimptota.
f (x ) ln(1 + x )
Od xlim
x
= xlim
x = 1 i xlim

(f (x ) - x ) = , zaklu~uvame deka dadenata
3.258. f (x ) = sin x
x .
Re{enie. Od xlim f (x ) = xlim sin x = 0 , lim f (x ) = lim sin x = 0 sleduva deka

x x - x - x
Od lim + f (x ) = lim + sin x lim f (x ) = lim - sin x

x -0 x -0 x =1 i x -0- x -0 x = 1 sleduva deka dadenata
funkcija nema vertikalna asimptota.
f (x ) sin x = 0 , f (x )
Od xlim
x
= xlim
x 2
lim lim sin2x = 0 , zaklu~uvame deka dadenata
x = x -
x - x
235
IV. Diferencijalno smetawe
4.1. Definicija na izvod. Osnovni pravila za diferencirawe
Neka f : (a,b) R i x 0 (a,b) . Toga{ grani~nata vrednost
f (x 0 + Dx ) - f (x 0 )
f (x 0 ) = lim (1.1)
Dx 0 Dx
(ako postoi) se vika prv izvod na funkcijata f vo to~kata x 0 .
Razlikata Dy = f (x 0 + Dx ) - f (x 0 ) se vika narasnuvawe na nezavisno promenlivata
vo to~kata x 0 .
Desen izvod na funkcijata f vo to~kata x 0 pretstavuva desnata grani~na vrednost
f (x 0 + Dx ) - f (x 0 )
f+ (x 0 ) = lim + .
Dx 0 Dx
Lev izvod na funkcijata f vo to~kata x 0 pretstavuva levata grani~na vrednost
f (x 0 + Dx ) - f (x 0 )
f- (x 0 ) = lim - .
Dx 0 Dx
Ako funkciite f i g se definirani na intervalot (a,b) i imaat prvvi izvodi vo
to~kata x (a,b) , toga{:
(f (x ) g(x )) = f (x ) g (x ) ;
(f (x ) g(x )) = f (x ) g (x ) + f (x ) g (x ) ;
f (x ) f (x ) g (x ) - f (x ) g (x )
= , pod uslov g(x ) 0 .
g(x ) g 2(x )
Zada~i:
4.1. Opredelete go narasnuvaweto Dy na slednite funkcii za soodvetna
promena na argumentot:
a) f (x ) = 2x 3 - x 2 + 3x + 1 , x = 1, Dx = 0,1 .
b) f (x ) = 2x2 + 1 , x = 2, Dx = 0,2 .
x -1
v) f (x ) = log x , od x 1 = 1 do x 2 = 1000 .
236
Re{enie. a) Dy = f (x + Dx ) - f (x ) = 5,752 - 5 = 0,752 .
b) Dy = f (x + Dx ) - f (x ) = - 25 .
48
v) f (x + Dx ) - f (x ) = log1000 - log1 = log10 3 = 3 .
4.2. Ako promenlivata x dobiva narasnuvawe Dx , opredelete go

narasnuvaweto na funkcijata:
a) f (x ) = ax + b .
b) f (x ) = ax 2 + bx + c .
v) f (x ) = a x .
Re{enie: a) Dy = f (x + Dx ) - f (x ) = a(x + Dx ) + b - (ax + b) = aDx .
b) Dy = f (x + Dx ) - f (x ) = a(x + Dx )2 + b (x + Dx ) + c - (ax 2 + bx + c) =
= 2ax Dx + a Dx 2 + bDx = Dx (2ax + aDx + b ) .
v) Dy = f (x + Dx ) - f (x ) = a x +Dx -a x = a x (a Dx - 1) .
4.3. Opredelete go, po definicija, prviot izvod na slednite funkcii vo

dadenite to~ki:
a) f (x ) = 3 x + 1 vo to~kata x = -2 .
b) f (x ) = x1 vo to~kata x = -1 .
v) f (x ) = 12 vo to~kata x = 1 .
x
g) f (x ) = 1 + ln2x vo to~kata x = 1 .
d) f (x ) = 2sin3x vo to~kata x = p .
6
|) f (x ) = x + ctg x vo to~kata x = p .
4
e) f (x ) = (x - 1)arcsin x , vo to~kata x = 1 .
x +1
`) f (x ) = 2x , vo to~kata x = 1 .
Re{enie: a) Od definicijata sleduva deka
f (-2 + Dx ) - f (-2) 3 - 2 + Dx + 1 - 3 - 2 + 1 3 (1 -Dx ) - 3

f (-2) = lim = lim = lim = -3
Dx 0 Dx Dx 0 Dx Dx 0 Dx
.
b) Vo ovoj slu~aj imame:
237
1 +1
f (-1 + Dx ) - f (-1) - 1 + Dx Dx
f (-1) = lim = lim = lim = -1
Dx 0 Dx Dx 0 Dx Dx 0 Dx (Dx - 1)
1 -1
f (1 + Dx ) - f (1) (1 + Dx )2
v) f (1) = lim = lim = -2 .
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
1 + ln(2 + 2Dx ) - 1 - ln2 1
g) f (1) = lim = lim ln(1 + Dx )Dx = 1 .
Dx 0 Dx Dx 0
d) Vo ovoj slu~aj imame:
f (p + D x ) - f ( p ) 2sin(p + 3Dx ) - 2 cos(3Dx ) - 1

f (p) = lim 6 6 = lim 2 = 2 lim
6 Dx 0 Dx Dx 0 Dx Dx 0 Dx
1 - sin (3Dx ) - 1
2 - sin (3Dx )
2
= 2 lim = = 2 lim
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
( - sin2 (3Dx ) + 1)
1
sin(3Dx ) sin(3Dx )
= -6 lim = -6 0 = 0 .
Dx 0 3Dx 1 - sin 2 (3Dx ) + 1
|) f (p) = lim 4
(4 ) 4
p + Dx + ctg p + Dx - p - ctg p
4=
4 Dx 0 Dx
Dx + ctg(p + Dx ) - ctg p ctg(p + Dx ) - ctg p

lim 4 4 = 1 + lim 4 4 =3 .
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
(1 + Dx - 1)arcsin 1 + Dx
e) f (1) = lim Dx + 2 = p .
Dx 0 Dx 4
1+Dx - 2
`) f (1) = lim 2 = 2ln2 .
Dx 0 Dx
4.4. Opredelete gi, po definicija, prvite izvodi vo to~kata x na
slednite funkcii:
a) f (x ) = ax 2 + bx + c , x R . b) f (x ) = 3x - x 2 , x R .
p
v) f (x ) = 3 x , x R . g) f (x ) = x , x 0 .
d) f (x ) = 23 , x R \ {0} . |) f (x ) = x - 1 , x R \ {-1} .
x x +1
e) f (x ) = e ax +b . `) f (x ) = ax + b .
z) f (x ) = 1 . y) f (x ) = ax + b .
ax + b cx + d
i) f (x ) = 3 ax + b . j) f (x ) = 3x sin x .
238
k) f (x ) = 1 . l) f (x ) = x x .
x
f (x + Dx ) - f (x )
Re{enie: a) f (x ) = lim =
Dx 0 Dx
= lim ax + 2ax Dx + aDx + bx + bDx + c -ax -bx -c = lim 2ax Dx + aDx + bDx =
2 2 2 2
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
Dx (2ax + aDx + b )
lim = 2ax + b .
Dx 0 Dx
f (x + Dx ) - f (x )
= lim -x - 2x Dx -Dx + 3x + 3Dx + x - 3x =
2 2 2
b) f (x ) = lim
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
Dx (-2x -Dx + 3)
= lim -2x Dx -Dx + 3Dx = lim
2
= -2x + 3 .
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
f (x + Dx ) - f (x ) 3 3
v) Za x 0 imame: f (x ) = lim = lim x + Dx - x =
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
( 3 x + Dx - 3 x )( 3 (x + Dx )2 + 3 (x + Dx )x + 3 x 2 )
= lim =
Dx 0
Dx (3 (x + Dx )2 + 3 (x + Dx )x + 3 x 2 )
= lim Dx =
Dx 0
Dx ( 3
(x + Dx )2 + 3 (x + Dx )x + 3 x 2 )
= lim 1 = 31 .
Dx 0 3
(x + Dx )2 + 3 (x + Dx )x + 3 x 2 3 x 2
Vo to~kata x = 0 , leviot i desniot izvod se:

f (0 + Dx ) - f (0) 3
f- (0) = lim - = lim - Dx = + i
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
f (0 + Dx ) - f (0) 3
f+ (0) = lim + = lim + Dx = + .
Dx 0 Dx Dx 0 D x
Geometriski, poslednovo zna~i deka tangentata na grafikot na funkcijata f vo

to~kata (0,0) e pravata x = 0 .
p p
f (x + Dx ) - f (x ) -x p
g) f (x ) = lim = lim x + D x =- 2.
Dx 0 Dx Dx 0 Dx x
2 2
3 -x3
f (x + D x ) - f (x ) (x + D x )
d) f (x ) = lim = lim = - 64 .
Dx 0 Dx Dx 0 Dx x
x + Dx - 1 - x - 1
|) f x = lim + Dx + 1 x + 1 = lim
( )
x 2Dx = 2 .
Dx 0 Dx Dx 0 Dx (x + Dx + 1)(x + 1) (x + 1)2
239
a (x +Dx )+b -e ax +b ae ax +b (e aDx - 1)

e) f (x ) = lim e = lim = ae ax +b .
Dx 0 Dx Dx 0 a Dx
f (x + Dx ) - f (x ) a(x + Dx ) + b - ax + b
`) f (x ) = lim = lim =
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
= lim a Dx = a .
Dx 0 Dx ( a(x + Dx ) + b + ax + b ) 2 ax + b
1 - 1
f (x + D x ) - f (x ) a (x + D x ) + b ax + b
z) f (x ) = lim = lim =
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
lim -aDx =- a .
Dx 0 Dx (a(x + Dx ) + b)(ax + b) (ax + b)2
a(x + Dx ) + b ax + b
-
f (x + D x ) - f (x ) c(x + Dx ) + d cx + d
y) f (x ) = lim = lim
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
(ad -bc)Dx
= lim = ad -bc .
Dx 0 Dx (c(x + Dx ) + d )(cx + d ) (cx + d )2
f (x + Dx ) - f (x ) 3 a(x + Dx ) + b - 3 ax + b
i) lim = lim =
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
( 3 a(x + Dx ) + b - 3 ax + b )( 3 (a (x + Dx ) + b)2 + 3 (a (x + Dx ) + b)(ax + b) + 3 (ax + b)2 )
= lim =
Dx 0 Dx ( 3 (a (x + Dx ) + b)2 + 3 (a (x + Dx ) + b)(ax + b) + 3 (ax + b)2 )
= lim aDx = a .
(
Dx 0 Dx 3 (a (x + Dx ) + b)2 + 3 (a (x + Dx ) + b)(ax + b) + 3 (ax + b)2 ) 3 3 (ax + b)2
f (x + Dx ) - f (x ) 3x +Dx sin(x + Dx ) - 3x sin x

j) lim = lim
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
3x 3Dx (sin x cos Dx + sin Dx cos x ) - 3x sin x
= lim =
Dx 0 Dx
3x sin x (3 Dx cos Dx - 1) + 3x 3Dx sin Dx cos x
= lim
Dx 0 Dx
3x 3Dx sin x (cos Dx - 1) Dx x Dx
= lim + 3x sin x 3 - 1 + 3 3 sin Dx cos x =
Dx 0 Dx Dx Dx
3x 3 Dx sin x ( 1 - sin 2 Dx - 1) Dx x Dx
= lim + 3x sin x lim 3 - 1 + lim 3 3 sin Dx cos x =
Dx 0 Dx Dx 0 D x Dx 0 Dx
x Dx
= - lim 3 3 sin x sin Dx + 3x sin x ln3 + 3x cos x =
2
Dx 0 Dx ( 1 - sin Dx + 1)
2
Dx
= -3x sin x lim 3 sin Dx sin Dx + 3x ln3sin x + 3x cos x = 3x sin x ln3 + 3x cos x
Dx 0 Dx 1 - sin 2 Dx + 1
240
1 - 1
f (x + Dx ) - f (x ) x
k) lim = lim x + Dx = lim x - x + Dx =
Dx 0 Dx Dx 0 Dx Dx 0 Dx x + D x x
lim -Dx =- 1 .
Dx 0 Dx x + D x x ( x + x + Dx ) 2x x
f (x + Dx ) - f (x ) (x + Dx ) x + Dx - x x
l) lim = lim =
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
x ( x + Dx - x ) Dx x + Dx
lim + =
Dx 0
Dx Dx

= lim x Dx + lim Dx x + Dx = x + x .
Dx 0 Dx ( x + D x + x ) Dx 0 Dx 2 x
x sin 1 , x 0

4.5. Dokaì deka funkcijata f (x ) = x nema izvod vo to~kata

0, x =0

x =0.
Dx sin 1
Re{enie: Po definicija, f (0) = lim Dx = lim sin 1 . ]e
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
pokaème deka posledniot limes ne postoi. Gi zemame nizite: (2n1p)nN i
(1 (2np + p2 ))nN . Tie konvergiraat kon nulata, no lim sin 1 = lim sin2np = 0 ,
Dx 0 1 Dx 0
2np
lim sin 1 = nlim sin (2np + p) = 1 .

n 1 2
2np + p
2
4.6. Opredelete, po definicija, lev i desen izvod na slednite funkcii vo
dadenite to~ki:
a) f (x ) = x x vo to~kata x = 0 .
b) f (x ) = 3x - 6 vo to~kata x = 2 .
v) f (x ) = x 2 - 2 x + 1 vo to~kata x = 0 .
x 1, x 0

g) f (x ) = 1 + e x vo to~kata x = 0 .

0, x =0

241

e x1 , x 0
d) f (x ) = vo to~kata x = 0 .

0, x = 0

(x - 2)arctg 1 , x 2

|) f (x ) = x -2 vo to~kata x = 2 .

0, x =2

e) f (x ) = ln x vo to~kata x = 1 .
`) f (x ) = ln x vo to~kata x = 1 .
z) f (x ) = sin2x vo to~kata x = 0 .
y) f (x ) = tg x vo to~kata x = 0 .
Re{enie:
f (x + Dx ) - f (x ) f (0 + Dx ) - f (0) Dx Dx
a) f- (0) = lim - = lim - = lim - =0 .
f (x + Dx ) - f (x ) f (0 + Dx ) - f (0) Dx Dx
f+ (0) = lim + = lim + = lim + =0.
f (x + Dx ) - f (x ) f (2 + Dx ) - f (2) 3 Dx
b) lim - = lim - = lim - = -3 ,
Dx 0 Dx Dx 0 Dx Dx 0 D x
f (x + Dx ) - f (x ) f (2 + Dx ) - f (2) 3 Dx
lim = lim + = lim + =3.
Dx 0 + Dx Dx 0 Dx Dx 0 Dx
f (x + Dx ) - f (x ) f (0 + Dx ) - f (0) Dx 2 - 2 Dx
v) lim - = lim - = lim - =2 ,
f (x + Dx ) - f (x ) f (Dx ) - f (0) Dx 2 - 2 D x
lim + = lim + = lim + = -2 .
Dx
1
f (x + Dx ) - f (x )
= lim - 1 + e = lim - 1
Dx
g) lim - =1 ,
Dx 0 Dx Dx 0 Dx Dx 0 1
1 + e Dx
Dx
1
f (x + Dx ) - f (x ) 1 + e Dx 1
lim = lim + = lim + =0.
Dx 0 + Dx Dx 0 Dx Dx 0 1
1 + e Dx
1
f (x + Dx ) - f (x )
= lim - e = - ,
Dx
d) lim -
Dx 0 Dx Dx 0 D x
242
1
f (x + Dx ) - f (x )
= lim + e = .
Dx
lim +
Dx 0 Dx Dx 0 D x
f (x + Dx ) - f (x ) f (2 + Dx ) - f (2) Dx arctg 1
|) lim - = lim - = lim - Dx =
= lim - arctg 1 = - p ,
Dx 0 Dx 2
f (x + Dx ) - f (x ) f (2 + Dx ) - f (2)
lim = lim + = lim + arctg 1 = p .
Dx 0 + Dx Dx 0 Dx Dx 0 Dx 2
f (x + Dx ) - f (x ) f (1 + Dx ) - f (1) ln(1 + Dx )
e) lim = lim - = lim - =
D x 0- Dx Dx 0 Dx Dx 0 Dx
1
= - lim - ln(1 + Dx )Dx = -1 .
Dx 0
f (x + Dx ) - f (x ) f (1 + Dx ) - f (1) ln(1 + Dx )
lim = lim + = lim + =1 .
Dx 0 + Dx Dx 0 Dx Dx 0 Dx
f (x + Dx ) - f (x ) f (1 + Dx ) - f (1) ln 1 + Dx
`) lim = lim - = - lim - =
D x 0- Dx Dx 0 Dx Dx 0 Dx
1 f (x + Dx ) - f (x ) f (1 + Dx ) - f (1)
= - lim - ln(1 + Dx )Dx = -1 . lim = lim + =
Dx 0 Dx 0 + Dx Dx 0 Dx
1
lim ln (1 + Dx )Dx = 1 .
Dx 0 +
f (x + Dx ) - f (x ) sin2Dx 2 sin Dx cos Dx

z) lim = lim - = - lim - = -2 ,
Dx 0- Dx Dx 0 Dx Dx 0 Dx
f (x + Dx ) - f (x ) 2 sin Dx cos Dx
lim = lim + =2.
Dx 0 + Dx Dx 0 Dx
f (x + Dx ) - f (x ) tg Dx sin Dx 1
y) lim = lim - = - lim - = -1 ,
Dx 0- Dx Dx 0 Dx Dx 0 Dx cos Dx
f (x + Dx ) - f (x ) sin Dx 1
lim = lim + =1.
Dx 0 + Dx Dx 0 Dx cos Dx
4.7. Pokaète deka slednive funkcii imaat beskone~ni izvodi:

a) f (x ) = 3 x vo to~kata x = 0 .
1 , x 0

b) f (x ) = x vo to~kata x = 0 .

0, x = 0

Re{enie: a) Da se vidi zada~ata 4.4. pod v).
243
1 -0
b) lim 0 + Dx = lim 1 2 = .
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
4.8. Dali slednite funkcii imaat izvod:

a) f (x ) = ln x vo to~kata x = 1 .
b) f (x ) = 3 x + 1 vo to~kata x = 0 .
Re{enie: a) Bidej}i leviot i desniot izvod se razli~ni (da se vidi

zada~ata 32), sleduva deka funkcijata nema izvod vo to~kata x = 1 .
f (x + Dx ) - f (x ) 3 Dx + 1 - 1 3 Dx
b) Od lim - = lim - = lim - = -3 i
f (x + Dx ) - f (x )
lim =
Dx 0 + Dx
3 Dx + 1 - 1 3 Dx
= lim + = lim + = 3 sleduva deka funkcijata nema izvod vo
Dx 0 Dx Dx 0 D x
to~kata x = 0 .

g(x ), x > a
4.9. Neka f (x ) =
h(x ), x < a . Koi uslovi treba da gi ispolnuvaat

neprekinatite funkcii g i h , za da funkcijata f bide diferencijabilna na
celoto R ?
Re{enie. Bidej}i f (x ) = g(x ), x > a i f (x ) = h(x ), x < a ,
diferencijabilnosta na g na (a, ) i na h na (-,a ) e potreben i dovolen uslov

za diferencijabilnost na funkcijata f na mnoèstvoto (-,a ) (a, ) . Za da f
bide diferencijabilna vo to~kata a potrebno i dovolno e da g(a ) = h(a ) i
g(a + Dx ) - g(a )
(a ) = h- (a ) , bidej}i f+ (a ) = lim +
g+ i
Dx 0 Dx
h(a + Dx ) - h(a )
f- (a ) = lim - .
Dx 0 Dx
4.10. Neka
ex, x 0
f (x ) = x 2 + ax + b, x > 0 .

Opredelete gi vrednostite na a i b , za da f bide diferencijabilna na celata

brojna prava.
244
Re{enie. Da zabeleìme deka f treba zadolìtelno da bide neprekinata

vo nulata, a toa zna~i lim f (x ) = lim+ f (x ) = lim- f (x ) = 1 , t.e.
x 0 x 0 x 0
lim (x 2 + ax + b) = b = 1 . Dobivme b = 1 .
x 0+

Od druga strana, f+ (0) = (x 2 + ax + b) x =0 =a i f- (0) = (e x ) x =0 = 1 . Sleduva deka
f (0) postoi ako a = 1 i b = 1 . Za ovie vrednosti na a i b funkcijata f e

diferencijabilna vo sekoja to~ka od R .
4.11. Opredelete gi a1,a 2,b1 i b2 , taka {to funkcijata

a1x 2 + b1, x < e1

f (x ) = x 2 ln x, e1 x e

a 2x + b2, x >e

bide diferencijabilna na R .
Odgovor. a1 = - 1 , b1 = - 12 , a 2 = 3e , b2 = -2e 2 .
2 2e
4.12. Opredelete polinom so najmala stepen g(x ) takov {to funkcijata f

da bide diferencijabilna na celo R .
5x , x 1

a) f (x ) = 4 + x 2 .

g(x ), x < 1

x 2e -2x , x 1

b) f (x ) = .
g(x ), x > 1

Re{enie. a) Funkcijata f e neprekinata pa vaì:
lim g(x ) = lim - 5x 2 = -1 (1)

x -1+ x -1 4 + x
lim g(x ) = lim+ 5x 2 = 1 (2)

x 1- x 1 4 + x
A bidej}i funkcijata e diferencijabilna, toga{ vo sekoja to~ka leviot i

desniot izvod se ednakvi, t.e.
5(4 - x 2 ) 3
(-1) =
g+ x =-1 = (3)
(4 + x 2 )2 5
245
5(4 - x 2 )
(1) =
g- x =1 =3 (4)
(4 + x 2 )2 5
Polinomot ne moè da bide od nula stepen zaradi (1) i (2).

Ako g(x ) = a1x + a 0 , toga{ g (x ) = a1 , pa od (1),(2),(3) i (4) go dobivame sledniot
sistem ravenki: -a1 + a 0 = -1 , a 1 + a 0 = 1 , a 1 = 3 {to nema re{enie.

5
Ako g(x ) = a 2x 2 + a1x + a 0 , toga{ g (x ) = 2a 2x + a1 . Od (1),(2),(3) i (4) go dobivame
sistemot ravenki: a 2 - a1 + a 0 = -1 , a 2 + a 1 + a 0 = 1 , -2a 2 + a1 = 3 , 2a 2 + a1 = 3 .

5 5
Re{enie na sistemot e: a 2 = a 0 = 0 , a 1 = 3 . Od predhodnata diskusija sleduva deka

5
i ovoj slu~aj ne e moèn.
Neka g(x ) = a 3x 3 + a 2x 2 + a 1x + a 0 , toga{ g (x ) = 3a 3x 2 + 2a 2x + a1 . Zamenuvaj}i vo
(1),(2),(3) i (4) dobivame deka a2 = a 0 = 0 , a1 = 6 i a3 = -1 . Taka,

5 5
-2
g(x ) = - 1 x 3 + 6 x . b) g(x ) = e -e x + e + e .
-2 2 2
5 5 2 2
4.13. Najdete g (a ) , kade {to g(x ) = (x -a )f (x ) pri {to funkcijata f e
neprekinata vo to~kata x = a .
Re{enie. Po definicija,
(a + Dx -a ) f (a + Dx )
g (a ) = lim = lim f (a + Dx ) = f (a ) .
Dx 0 Dx Dx 0
Poslednoto ravenstvo sleduva zaradi neprekinatosta na funkcijata f vo to~kata

x =a .
4.14. Pokaète deka funkcijata g(x ) = x -a f (x ) , kade {to funkcijata f e
neprekinata vo to~kata x = a i f (a ) 0 , nema izvod vo to~kata a .
(a ) :
(a ) i g -
Re{enie. ]e gi presmetame desniot i leviot izvod g +
a + Dx -a f (a + Dx )
(a ) = lim +
g+ = +f (a ) ,
Dx 0 Dx
a + Dx -a f (a + Dx )
(a ) = lim -
g- = -f (a ) .
Dx 0 Dx
Bidej}i f (a ) 0 , zaklu~uvame deka funkcijata nema izvod vo to~kata a .
246
4.15. Pokaète deka funkcijata f (x ) = x -a1 x -a 2 x -a n e neprekinata
vo to~kite a 1,a 2,a n , no nema izvod vo tie to~ki.
Re{enie. Neprekinatosta e o~igledna.

a i + Dx - a 1 a i + Dx - a 2 a i + Dx - a i a i + Dx - a n
f+ (a i ) = lim + =
Dx ai Dx
= + a i -a1 a i -a 2 a i -a i -1 a i -a i +1 a i -a n ,
a i + D x - a 1 a i + Dx - a 2 a i + Dx - a i a i + Dx - a n
f- (a i ) = lim - =
Dx a i Dx
= - a i -a 1 a i -a 2 a i -a i -1 a i -a i +1 a i -a n .
f+ (a i ) f- (a i ) , pa funkcijata nema izvod vo to~kite a 1,a 2,a n .

x 2, x Q
4.16. Pokaète deka funkcijata f (x ) =
0, x Q e diferencijabilna

samo vo to~kata x = 0 .
Re{enie. Prvo }e pokaème deka funkcijata e diferencijabilna vo
x = 0 . Neka (x n )n e proizvolna niza realni broevi koja konvergira kon nulata.
f (x n ) x n2 f (x n )
Toga{, od x n x n = x n imame nlim
x n
= 0 , pa sleduva f (0) = 0 .
f (x ) - r 2
Neka x = r 0 e racionalen broj. ]e pokaème deka ne postoi xlim
r x - r
. Neka
(x n )n N i (yn )n N se nizi od racionalni i iracionalni broevi soodvetno koi
konvergiraat kon r .
f (x n ) - r 2 x n2 - r 2
lim
n x - r = lim
n x n - r
= 2r ,
n
f (y n ) - r 2 0 - r 2 2r .
lim
n y n - r = nlim
y n - r
f (x ) - r 2
Bidej}i gornite limesi se razli~ni, sleduva deka ne postoi xlim
r x - r
, a toa
zna~i deka funkcijata ne e diferencijabilna vo to~kata x = r 0 .

Sli~no, }e pokaème deka funkcijata ne e diferencijabilna vo nitu edna
iracionalna to~ka. Neka x = s e iracionalen broj. ]e pokaème deka ne postoi
f (x )
lim
x s x - s
. Neka (x n )n N i (yn )n N se nizi od racionalni i iracionalni broevi
soodvetno koi konvergiraat kon s .
247
f (y n ) 0 =0,
lim
n y n - s = nlim
y n - s
f (x n ) x n2
lim
n x - s
= lim
n x - s
0.
n n
f (x ) - f (s )
Dobivme deka ne postoi grani~nata vrednost: lim
x s x -s {to zna~i deka
funkcijata ne e diferencijabilna vo iracionalnata to~ka s .

4.17. Neka f e diferencijabilna funkcija vo sekoja to~ka od
definicionata oblast. Pokaète deka:
a) Ako funkcijata f e parna, toga{ f e neparna funkcija;
b) Ako funkcijata f e neparna, toga{ f e parna funkcija.
v) Ako funkcijata f e periodi~na, toga{ i f e periodi~na so

istiot period.
Re{enie. a) Neka f (x ) = f (-x ) .
f (x + Dx ) - f (x ) f (-x -Dx ) - f (-x )

f (x ) = lim = - lim = -f (-x ) .
Dx 0 Dx Dx 0 -Dx
b) Neka f (x ) = -f (-x ) .
f (x + Dx ) - f (x ) -f (-x -Dx ) + f (-x )

f (x ) = lim = - lim = f (-x ) .
Dx 0 Dx Dx 0 -Dx
v) Neka f (x ) = f (x +T ) .
f (x +T + Dx ) - f (x +T ) f (x + Dx ) - f (x )
f (x +T ) = lim = lim = f (x ) .
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
4.18. Funkcijata f e diferencijabilna vo to~ka x ako i samo ako
narasnuvaweto f (x + Dx ) - f (x ) moè da se napi{e vo oblik:
f (x + Dx ) - f (x ) = ADx +a (Dx )Dx
kade {to A e realen broj a funkcijata a (Dx ) e beskone~no mala koga Dx 0 ,
t.e. lim a (Dx ) = 0 .

Dx 0
f (x + Dx ) - f (x )
Re{enie. Neka postoi lim = f (x ) . Toga{
Dx 0 Dx
f (x + Dx ) - f (x )
- f (x ) = a (Dx ) kade {to a (Dx ) 0 koga Dx 0 . Od pslednoto
Dx
ravenstvo imame f (x + Dx ) - f (x ) = f (x )Dx + a (Dx )Dx .
248
Obratno, neka f (x + Dx ) - f (x ) = ADx +a (Dx )Dx , AR i lim a (Dx ) = 0 .

Dx 0
f (x + Dx ) - f (x )
Odovde sleduva deka lim = A = f (x ) .
Dx 0 Dx
4.19. Neka funkcijata f ima izvod vo to~kata x = a . Presmetajte
(( ) ( ) (
lim n f a + 12 + f a + 22 + f a + n2 - nf (a ) .
n n n n ) )
Re{enie. Bidej}i f ima izvod vo to~kata, x = a za proizvolno e > 0 ,
postoi d>0 taka {to za 0< x <d }e vaì neravenstvoto:
f (a + x ) - f (a )
x - f (a ) < e t.e. f (a + x ) - f (a ) - f (a )x < e x . Izbirame N taka {to
1 < d . Toga{ " n N i " k {1,n} }e vaì 1 < d i k < d , pa imame:

N n n2
n n n n
f (a + k2 ) - nf (a ) - f (a ) k2 f (a + k2 ) - nf (a ) - f (a ) k2 < e k2 =
k =1 n k =1 n k =1 n n k =1 n
n n
= e n + 1 . Dobivme seka nlim (f (a + k2 ) - nf (a ) - f (a ) k2 ) = 0 , t.e.
2n k =1 n k =1 n
n n f (a )
lim (f (a + k2 ) - nf (a )) = f (a )nlim k2 = 2 .
n k =1 n k =1 n
4.20. Najdete izvod na slednite funkcii:
a) f (x ) = ln3
x +e ,
2 b) f (x ) = x + 3 x + 4 x ,
v) f (x ) = ax + bx + c ,
2 3
g) f (x ) = x 3 x 2 +x 7 3 x+ 3 3,
(m + n )x
d) f (x ) = tgxx , |) f (x ) = e x (a sin x -b cos x ) ,
arcsin x ,
e) f (x ) = arccos `) f (x ) = x sin x ln x .
x
Re{enie: a) f (x ) = - ln3 .
x2

b) f (x ) = ( x ) + ( 3 x ) + ( 4 x ) = 1 + 31 + 41 .
2 x 3 x2 4 x3
(ax 2 + bx + c ) (m + n )x - (ax 2 + bx + c)(m + n )x

v) f (x ) = =
(m + n )2 x 2
= ax -c 2 .
2
(m + n )x
249
g) f (x ) = 3x 2 3
x 2 + 2 3 x 8 + 7x 6 3x +1 3
x 19 .
3 3
1 tg x - x
d) f (x ) = x
2 cos 2 x .
tg 2 x
|) f (x ) = e x (a sin x -b cos x ) + e x (a cos x + b sin x ) =
= e x ((a + b)sin x + (a -b)cos x ) .

2
4.21. Opredelete ja vrednosta na izvodot na funkcijata f (x ) = x vo
ln x
to~kata x = e .
Re{enie. f (x ) = 2x ln 2x - x ; f (e) = e .
ln x
4.22. Najdete izvod na funkcijata:

1 - x, -2 < x < 1

f (x ) = (1 - x )(2 - x ), 1 x 2 .

-(2 - x ), 2<x <4

Re{enie. Funkciite 1 - x, (1 - x )(2 - x ) i -(2 - x ) imaat izvod vo

-1, -2 < x < 1
soodvetnite oblasti i pritoa f (x ) = 2x - 3, 1 < x < 2 .

1,
2<x <4

]e gi pobarame leviot i desniot izvod na funkcijata vo to~kite x = 1 i x = 2 :
(1 - 1 -Dx ) (2 - 1 -Dx )
f- (1) = lim - 1 - 1 -Dx = -1 ; f+ (1) = lim + = -1 ,
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
(1 - 2 -Dx ) (2 - 2 -Dx ) -(2 - 2 -Dx )
f- (2) = lim - = 1 ; f+ (2) = lim + =1.
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
Dobivme deka f (1) = -1 i f (2) = 1 .
-1, -2 < x < 1

Zna~i, izvodot moème da go zapi{eme kako f (x ) = 2x - 3, 1 x 2 .

1, 2<x <4
4.23. Presmetajte gi zbirovite:

n n
a) ke kx , x R , b) kx k -1, x R \ {1} .
k =1 k =1
250
n n(n + 1)
Re{enija. a) Ako x = 0 , toga{ ke kx = . Neka x 0 . Ako se
k =1 2

( )
n (n +1)x n n
iskoristi deka e kx = e e x -- 1
ex , dobivame ke kx = e kx =
k =1 k =1 k =1

( ) = -e
(n +1)x (n +2)x + (n + 1)e (n +1)x - (n + 1)e nx + e x
= e x -e
x
.
e -1 (e x - 1)2
n -1 - 1
( ) ( )
nx n +1 - (n + 1)x n + 1
n n
b) kx k -1 = x k = x = .
k =1 k =1 x -1 (x - 1)2
4.24. Neka funkcijata f ima izvod vo to~kata x = a . Presmetajte gi

slednite granici:
a) nlim
(( )
n f a + n1 - f (a ) ; )
b) nlim
( (
n f (a ) - f a - 1 ;
2n ))
v) nlim
(( ) (
n f a + n1 - f a - n1 ; ))
g) nlim
(( ) (
n f a + n1 + f a + n2 + f a + n )
k - kf (a ) ,
( ) )
kade {to k N sme go fiksirale.
f (x )e x - f (0)
d) lim , a = 0, f (0) 0 ;
x 0 f (x )cos x - f (0)
a n f (x ) - x n f (0)
|) lim x -a , n N .
x 0
Re{enie. a) f (a ) .
( ( ))
f a + - 1 - f (a ) f (a )
b) nlim ( (
n f (a ) - f a - 1 = nlim )) 2n = .
2n
2-1
2n( ) 2
( )
f a + n1 - f (a )
v) n (( ) (
lim n f a + n1 - f a - n1 = nlim
)) 1
+
n
+ nlim
(
f (a ) - f a - n1 )
= 2 f (a ) .
1
n
251
( )
f a + n1 - f (a )
g) nlim
(( ) ( ) (
k - kf (a ) = lim
n f a + n1 + f a + n2 + f a + n n ) ) 1
+
n
+2 nlim
( )
f a + n2 - f (a )
+ + k nlim
k - f (a )
f a +n
=
( )
k(k + 1) ( )
f a .
2 k 2
n n
d) Ako stavime g (x ) = f (x )e x i h (x ) = f (x )cos x , imame
g(x ) - g(0) lim g(x ) - g(0)

f (x )e x - f (0) x x g (0)
lim = lim = x 0 = =
x 0 f (x )cos x - f (0) x 0 h(x ) - h(0) h(x ) - h(0) h (0)
x lim x
x 0
f (0)e 0 + f (0)e 0 f (0) + f (0)

= = .
f (0)cos0 - f (0)sin 0 f (0)
f (x ) a n f (x ) - x n f (0)
|) Neka g (x ) = , toga{ lim x -a =
xn x 0
f (x ) f (0)
n - n g(x ) - g(a )
= lim x x -aa x na n = lim x -a lim x na n = g (a )a 2n =
x 0 x 0 x 0
f (a )a n - nf (a )a n -1 2n
= a = f (a )a n - nf (a )a n -1 .
a 2n
4.25. Funkciite f i g imaat izvod vo to~kata a . Presmetajte ja
f (x )g(a ) - f (a )g(x )
granicata nlim
x -a .
Re{enie. f (a )g(a ) - f (a )g (a ) .
252
4.2. Izvod od sloèna funkcija
Neka funkcijata g : (a,b) (c,d ) ima prv izvod vo to~kata x 0 (a,b) , i neka
f : (c,d ) R ima prv izvod vo to~kata g (x 0 ) (c,d ) . Toga{ prviot izvod vo

to~kata x 0 na sloènata funkcija h = f g , h : (a,b) R postoi i vaì
h (x 0 ) = fg (g(x 0 )) g (x 0 ) (3.1)
Zada~i:
4.26.Najdete izvod na slednite funkcii:
m
(
b) f (x ) = a + bx n )
n
a) f (x ) = (ax + b)n , ,
a -bx
3
( ),
2 2 2
v) f (x ) = 4 4 x - 1 , g) f (x ) = a 3 + x 3
3 x +1
n
d) f (x ) = ( x ) , |) f (x ) = x 1- x .
1- x 1+x
Re{enie: a) Ako zamenime ax + b = u , toga{ f (u ) = u n . Bidej}i
f (u ) = nu n -1 i u (x ) = a , imame f (x ) = f (u) u (x ) = an(ax + b)n -1 .
b) Zamenuvame a + bx n = u , toga{ f (u ) = u m . Od f (u ) = mu m -1 i u (x ) = 2nabx n 2 ,

n n -1
a -bx (a -bx )
2mnabx n -1(a + bx n )m -1
imame f (x ) = f (u) u (x ) = .
(a -bx n )m +1
-3
v) Ako zamenime x - 1 = u , toga{ f (u ) = 4 4u . Bidej}i f (u ) = 4 1 u 4 = 1 i
x +1 3 34 3 4
u3
u (x ) = 2 , imame f (x ) = f (u ) u (x ) = 2 .
(x + 1)2 3(x + 1)4 (x + 1)(x - 1)3
2 2 3
g) Ako zamenime a 3 + x 3 = u , toga{ f (u ) = u 2 . Bidej}i f (u ) = 3 u i u (x ) = 23 ,
2 3 x
2 2
imame f (x ) = f (u) u (x ) = a 3 + x .
3 3
x
d) f (x ) = f (u) u (x ) = nx n +1 . |) f (x ) = 1 - x - 1 + x
n -1 x .
(1 - x ) 1+x 1 - x (1 + x )2
253

a) f (x ) = sin(sin x ) , b) f (x ) = cos 2(cos(3x )) ,
(
v) f (x ) = cos 2 1 - x ,
1+ x ) g) f (x ) = 1 + tg x + 1
x ,
( )
d) f (x ) = arcsin b + a cos x , b < a, x (0, p) ,
a + b cos x
|) f (x ) = arctg(tg 2 x ) .
Re{enie: a) Ako zamenime sinx = u , toga{ f (u ) = sin u . Bidej}i
f (u ) = cos u i u (x ) = cos x , imame f (x ) = cos(sin x ) cos x .
b) Zamenuvame cos(cos(3x )) = u , toga{ f (u ) = u 2 . Od f (u ) = 2u i
u (x ) = 3sin(3x )sin(cos(3x )) (sli~no kako vo zada~ata pod 1)), imame deka
f (x ) = f (u ) u (x ) = 6sin(3x ) sin(cos(3x )) cos(cos(3x )) .

(
v) Vo ovoj slu~aj, f (x ) = 2cos 1 - x cos 1 - x =
1+ x 1+ x )( ( ))

( ) (
= -2cos 1 - x sin 1 - x 1 - x =
1+ x 1+ x 1+ x
1
)(
x (1 + x )2 )
sin 2 1 - x .
1+ x ( )
g) Zamenuvame 1 + tg x + 1
x =u , toga{ f (u ) = u . Od f (u ) = 1 i
2 u
u (x ) = -1 , imame deka f (x ) = -1 .
x 2 cos 2 x + 1
2x 1 + tg +
2 x 1 2 x +1
x x cos x
2tg x
d) f (x ) = - a -b . |) f (x ) =
2 2
.
a + b cos x (1 + tg 4 x )cos 2 x
a) f (x ) = 1 + ln 2 x , (
b) f (x ) = 3 ln sin x + 3 ,
4 )
v) f (x ) = ln 4 (sin x ) , g) f (x ) = arctg(ln(ax + b)) ,
ln (1 + x 2 ) arctg 2 x
d) f (x ) = ln (ln (ln x )) , |) f (x ) = - .
2 2
Re{enie: a) So smenata 1 + ln 2 x = u , dobivame:
f (x ) = 1 (1 + ln 2 x ) = ln x .
2 1 + ln 2 x x 1 + ln 2 x
254

b) Vo ovoj slu~aj : f (x ) = 1
(ln(sin x +4 3)) =
(
3 3 ln 2 sin x + 3
4 )
ctg x + 3
= 1 1
x +3
sin x +
4
3 = ( 4 . )
(
3 3 ln 2 sin x + 3 sin 4
4 ) 12 3 ln 2 sin x + 3
4 ( )
v) Ako zamenime ln (sinx ) = u , toga{ f (u ) = u 4 . Bidej}i f (u ) = 4u 3 i
u (x ) = 1 cos x , imame f (x ) = 4ln 3 (sin x ) ctg x .

sin x
g) f (x ) = 1 (ln(ax + b)) = 1 a .
1 + (ln(ax + b))2 1 + (ln(ax + b))2 ax + b
d) So smenata ln (lnx ) = u , dobivame: f (x ) = 1 (ln(ln x )) = 1 .

ln(ln x ) x ln x ln(ln x )
x - arctg x
|) f (x ) = .
1+x 2
a) f (x ) = 2 (x ) ,
tg 1 x
b) f (x ) = 2 ln x ,
x ex
g) f (x ) = sin (e x ),
2 +3x -2
v) f (x ) = e e + e e ,
3
d) f (x ) = e sin x , |) f (x ) = a sin x ,
e) f (x ) = arcsin 2x 2 , `) f (x ) = x + x + x .
1+x
Re{enie: a) So smenata tg x1 = u , dobivame: ()

1 1 = - 2 (x ) ln2 .
tg 1
f (x ) = 2 (x ) ln2 tg x1 = 2 (x ) ln2
tg 1
( )
tg 1
cos2 x1
x () x 2 cos 2 x1
x x
ln x ln x( )
b) Vo ovoj slu~aj : f (x ) = 2 ln x ln2 x = 2 ln x ln2 ln x2- 1 .
x x ex
v) f (x ) = e x ee + e x e e e e .
g) f (x ) = cos(e x
2 +3x -2
)e x 2 +3x -2 (2x + 3) . d) f (x ) = 1 e sin x cos x .
2 e sin x
3x 3
|) f (x ) = a sin lna (sin 3 x ) = a sin x lna 3sin 2 x cos x .
255
1 2(1 + x 2 ) - 4x 2 2(1 - x 2 )
e) f (x ) = 2 = =
(1 + x 2 )
( )
2
1 - 2x 2 (1 - x 2 )2 (1 + x 2 )
1+x
2 , x < 1
2(1 - x 2 )
= 1 + x
2
= . Izvodot ne postoi za x = 1 .
1 - x 2 (1 + x 2 ) - 2 , x > 1
1 + x 2

`) f (x ) = 1
x+ x+ x
1 +
1
2 x+ x
1+ 1
2 x ( ) .
4.30. So primena na metodot na logaritmirawe, najdete izvodi na slednite
funkcii:
(x + 2)2
a) f (x ) = , x > -1 , b) f (x ) = x x , x >0 ,
(x + 1)3 (x + 3)4
x
v) f (x ) = x x , x >0 , g) f (x ) = x x , x >0 ,
d) f (x ) = x x , x >0 , |) f (x ) = x (x + 1)2 , x > -1 , e)
f (x ) = x sin x , x >0 , `) f (x ) = (sin x )x , x (0, p) , z)
f (x ) = (cos x )sin x , x (- p , p) , y) f (x ) = (ln x )x , x >1 .

2 2
Re{enie. a) Funkcijata f moè da se zapi{e kako
(x +2)2
ln
f (x ) = e (x +1)3 (x +3)4 = e 2ln(x +2)-3ln(x +1)-4 ln(x +3) .
Taka, f (x ) = e 2ln(x +2)-3ln(x +1)-4 ln(x +3) (2ln(x + 2) - 3ln(x + 1) - 4ln(x + 3)) =
= e 2ln(x +2)-3ln(x +1)-4 ln(x +3) (x +2 2 - x +3 1 - x +4 3) = f (x )(x +2 2 - x +3 1 - x +4 3) =

(x + 2)2
= (
2 - 3 - 4 .
(x + 1)3 (x + 3)4 x + 2 x + 1 x + 3
)
b) Bidej}i f (x ) = e x ln x , x > 0 , imame f (x ) = f (x ) (x ln x ) = x x (ln x + 1) .
xx x
v) Od ravenstvoto f (x ) = e ln x =ex ln x , x >0 , imame
( )
f (x ) = f (x ) (x x ln x ) = x x x x (ln x + 1)ln x + xx = x x x x (ln 2 x + ln x + x -1) .
x x x
g) f (x ) = (e x ln x ) =x x ln x + 2 .
2 x
1
d) Od ravenstvoto f (x ) = e x ln x , x > 0 , sleduva
256

( )
f (x ) = f (x ) x1 ln x = x x 12 (1 - ln x ) .
x
2
|) Od ravenstvoto f (x ) = e x ln(x +1) , x > -1 , sleduva
ln(x + 1)
( )
f (x ) = f (x ) x2 ln(x + 1) = x (x + 1)2 x2 1 -
x + 1 x .
(
e) f (x ) = x sin x cos x ln x + sin x
x . )
`) f (x ) = (sin x )x (x ln(sin x )) = (sin x )x (lnsin x + x ctg x ) .
z) f (x ) = (cos x )sin x (sin x ln (cos x )) = (cos x )sin x cos x ln (cos x ) - sin

2x
cos x . ( )
y) f (x ) = (ln x )x (x lnln x ) = (ln x )x lnln x + 1 .
ln x ( )
4.31. Sekoja od funkciite f1, f2, fn e razli~na od nula i ima izvod vo

( f )
n
k =1
k n fk(x )
to~kata x . Dokaète go ravenstvoto: n x =
( ) .
fk k =1 fk (x )
k =1
n
n ln fk (x )
Re{enie. Funkcijata f (x ) = fk x moè da se zapi{e kako f (x ) = e( ) k =1 .
k =1
n
fk(x ) fk(x )
( f x ) =e ln fk (x )
n n n n
Taka, k
( ) k =1 = fk (x ) .
k =1 k =1 fk (x ) k =1 k =1 fk (x )
4.32. Neka funkciite f i g imaat izvod vo to~kata x i f (x ) > 0 .

f (x )
Pokaète go ravenstvoto: (f g ) (x ) = f (x )g x ( )
g (x )ln f (x ) + g(x ) f (x ) .
Upatstvo. Go koristime pretstavuvaweto f g = e g ln f .
4.33. Presmetajte gi izvodite na funkciite vo navedenite to~ki:
a) f (x ) = 3 arctg 5 cos(ln 3 x ) vo to~kata x = 1 .

x
b) (
f (x ) = sin
x
x
) vo to~kata x = p .
2
Re{enija.
257
1 1 x
a) f (x ) = (-sin(ln 3 x )) 3ln
x . Vo to~kata
3 3 arctg 2 5 cos(ln 3 x ) 1 + 5 cos 2(ln 3 x )
x = 1 izvodot iznesuva: f (1) = 0 .

b) So primena na metodot na logaritmirawe, dobivame
x
f (x ) = e (x (ln(sin x )-ln x )) (x (ln(sin x ) - ln x )) = sin
x ( )
x (ln(sin x ) - ln x + x ctg x - 1) Vo
p
to~kata x = p izvodot iznesuva f (p) = - p
2 2
2
( )2 (ln p2 + 1) .
x 2 sin 1 , x 0

4.34. Najdete izvod na funkcijata f (x ) = x ,

0, x =0

Re{enie. Za x 0 , f (x ) = 2x sin x1 - cos x1 , a vo to~kata x = 0 imame
h 2 sin 1 2x sin 1 - cos 1 , x 0

f (0) = lim h = 0 . Zna~i, f (x ) =
x x .
h 0 h 0, x =0

4.35. Neka funkcijata f ima izvod vo to~kata x 0 . Presmetaj ja granicata
n
(
f x + 1
0 n
lim
)
n f (x ) ako f (x 0 ) > 0 .
0
n
f x + 1
0 n ( )
Re{enie. nlim
f (x )
= nlim
( )
exp n ln(f (x 0 + n1 )) - ln(f (x 0 )) =

0

1
= exp nlim ln(f (x 0 + n )) - ln(f (x 0 )) = exp(ln(f (x )) f (x )) = exp f (x 0 ) .
1 0 0 f (x )
n 0
4.36. Ako realnata funkcija f ima kone~en izvod vo sekoja to~ka od
segmentot [a,b ] , dali toga{ funkcijata f e ograni~ena na [a,b ] ?
Re{enie. Odgovorot e negativen. Na primer, neka a = -1, b = 1 i
x 3 2 sin 1 , x (0,1]
f : [-1,1] R e definirana so f (x ) = x . Za x (0,1] ,
0, x [-1,0]

f (x ) = 3 x 1 2 sin x1 - x -1 2 cos x1 , a za x [-1,0) , f (x ) = 0 . Bidej}i

2
f (0 + x ) - f (0) x 32
sin x1
lim+ x = lim+ x = lim+ x 1 2 sin x1 = 0 , imame f (0) = 0 . Zna~i,
x 0 x 0 x 0
258
3 x 1 2 sin 1 - x -1 2 cos 1 , x (0,1]

f (x ) =
2 x x .

0, x [-1,0]

Funkcujata f ne e ograni~ena na [-1,1] . Navistina, neka izbereme x n = 1 .

(2n + 1)p
Nizata (x n )n konvergira kon nulata, dodeka nlim

f (x n ) = nlim

(2n + 1)p = + ,
{to zna~i deka lim f (x ) = + .

x 0
Grafikot na funkcijata e pretstaven na slikata .
x n sin 1 , x 0

4.37. Pri koi uslovi funkcijata f (x ) = x

0, x =0

a) ima kone~en izvod vo to~kata x = 0 ;
b) ima neprekinat izvod vo to~kata x = 0 ?
Re{enija: a) Za da postoi kone~en izvod vo to~kata x = 0 , treba leviot i
x n sin x1
desniot izvod da se ednakvi. Od f (0) = lim x = lim x n -1 sin x1 , sleduva deka
x 0 x 0
tie izvodi postojat koga n > 1 i se ednakvi na nula. Taka, funkcijata f ima
kone~en izvod vo to~kata x = 0 koga n > 1 .
b) Kako vo prethodnata zada~a, dobivame deka
nx n -1 sin 1 - x n -2 cos 1 , x 0

f (x ) =
x x . Funkcijata f e neprekinata vo to~kata

0, x =0

x = 0 ako i samo ako lim+ f (x ) = lim- f (x ) = f (0) .
x 0 x 0
Limesite lim+ f (x ) i lim- f (x ) postojat samo koga n > 2 i tie se ednakvi na nula.
x 0 x 0
Od druga strana, ako n > 2 , toga{ lim+ f (x ) = lim- f (x ) = 0 .

x 0 x 0
4.38. Najdete izvod na slednite funkcii:

a) f (x ) = sh 2x 3 + ch 3x 2 ,
b) f (x ) = ln(chx ) ,
v) f (x ) = arccos(thx ) + sh(sin6x ) ,
Re{enie. a) f (x ) = 3x (xsh 2x 3 + chx 2sh 2x 2 ) . b) f (x ) = thx .
(thx )
v) f (x ) = - + ch(sin6x ) (sin6x ) = - 1 + 6cos6xch(sin6x ) .
1 - th 2x chx
259
4.3. Izvod od funkcii {to ne se eksplicitno zadadeni

(implicitni funkcii)
Ako za funkcijata f : (a,b) (c,d ) vaàt slednite uslovi:
ima prv izvod vo to~kata x 0 (a,b) ;
monotona na intervalot (a,b) ;
f (x 0 ) 0 ,
toga{ postoi inverzna funkcija f -1 : (c,d ) (a,b) za funkcijata f . Pod gornite
uslovi, prv izvod na inverznata funkcija f -1 vo to~kata y 0 = f (x 0 ) e ednakov na
(f -1)(y 0 ) = 1 . (4.1)
f (x 0 )
Neka so ravenkata
F (x,y ) = 0 (4.2)
e definirana edinstvena funkcija y = f (x ) , x (a,b) . Toga{ velime deka

funkcijata f e zadadena implicitno so ravenkata (4.2) . Prviot izvod na
implicitno dadenata funkcija f vo to~kata x 0 e ednakov na
Fy/ (x 0,y 0 )
f (x 0 ) = - . (4.3)
Fx/ (x 0,y 0 )
Neka funkciite x = x (t ) i y = y(t ) , t (a, b) , se diferencijabilni po
promenlivata t . So preslikuvawe f , taka {to na vrednosta x = x (t ) , t (a, b)
odgovara vrednost y = y(t ) , e opredelena funkcija y = f (x ) , koja se vika
parametarska funkcija. Prviot izvod na parametarskata funkcija y = f (x ) vo
to~kata x 0 e ednakov na
yt/ (t 0 )
y (x 0 ) = - , t 0 (a, b) (4.4)
x t/ (t 0 )
kade {to x (t 0 ) = x 0 . Da napomeneme deka formulata (4.4) ima smisol samo za onie
t 0 vo koi funkciite x = x (t ) i y = y(t ) imaat prvi izvodi i vaì x t(t 0 ) 0 .
260
4.3. Izvod od implicitni funkcii
Zada~i:
4.39. Koristej}i go praviloto za diferencirawe na inverzna funkcija,

najdete izvod na funkciite:
a) f (x ) = 3 x , x R , b) f (x ) = arcsin x , x (0,1) , v) f (x ) = ln 1 + x 2 .
Re{enie. a) Ako stavime y = f (x ) = 3 x , toga{ x = y 3 . Taka funkcijata
f -1(y ) = y 3, y R e inverzna za dadenata funkcija f . Taa ima izvod
(f -1) (y ) = 3y 2 . Taka, f (x ) = 1 = 1 = 1 .
(f -1) (y ) 3y 2 3 3 x 2
b) Ako stavime y = f (x ) = arcsin x , toga{ x = sin 2 y . Funkcijata f -1(y ) = sin 2 y ,
y (0, p) e inverzna za dadenata funkcija f . Taa ima izvod (f -1) (y ) = 2sin y cos y .
2
Taka,
f (x ) = 1 = 1 = 1 .
(f -1) (y ) 2sinarcsin x 1 - sin 2 arcsin x 2 x 1 - x
v) Za x > 0 inverznata funkcija f -1(y ) = e 2y - 1 ima izvod (f -1) (y ) = e 2y .

e 2y - 1
Taka, f (x ) = e 2y- 1 = 2 x = 2x .
2y 2
e x +1 x +1
4.40. Najdete gi izvodite na inverznite hiperboliski funkcii.

Re{enie. ]e gi razgleduvame inverznite na hiperboliskite funkcii:
sh : R R , ch : R [1, ) , th x = sh x i cth x = ch x .
ch x sh x
-x
a) I na~in: Funkcijata sh x = e -e
x
e strogo monotono raste~ka i surjektivna
2
funkcija na R . Spored toa, taa ima inverzna funkcija arsh : R R . Od
-x
y = e -e , sleduva deka e x = y + 1 + y 2 (ravenstvoto e x = y - 1 + y 2 ne se zema
x
2
predvid bidej}i e x > 0 ). Odtuka x = ln (y + 1 + y 2 ) , y R , t.e .
arsh y = ln (y + 1 + y 2 ) , y R , pa imame arsh x = 1 .

1+x 2
261
II na~in: Neka y = arsh x , toga{
arsh x = 1 = 1 = 1 = 1 .
sh y ch y 1 + sh 2 y 1+x 2
-x
b) I na~in: Funkcijata ch x = e + e
x
e strogo monotona na sekoj od intervalite
2
(-,0] i [0,) . Nejzinite restrikcii na tie intervali gi ozna~uvame so
ch - = ch/(-,0] i ch + = ch/[0, +) . Nivnite inverzni funkcii gi oznauvame so
arch - i arch + soodvetno. Tie se neprekinati, strogo monotoni (prvata opa|a~ka,
a vtorata raste~ka), definirani na [1,) . Sli~no kako arsh , i ovie funkcii
moème da gi izrazime so: arch - y = ln(y - y 2 - 1) , y 1 i
arch + y = ln(y + y 2 - 1) , y 1 , ili kratko so arch y = ln(y y 2 - 1) , y 1 . Taka
imame arch x = 1 .
x 2 -1
II na~in: Neka y = arch x , toga{
arch x = 1 = 1 = 1 = 1 .
ch y sh y ch 2 y - 1 x 2 -1
v) arth x = 1 ln 1 + x , x < 1 . g) arcth x = 1 ln x + 1 , x > 1 .

2 1- x 2 x -1
4.41. Najdete izvod na inverznite na funkciite:

a) f (x ) = x + ln x .
b) f (x ) = 3x + x 2 .
v) f (x ) = x + sin x .
2
g) f (x ) = x + e x .
1 = x . 1 .
Re{enie:. a) (f -1) (x ) = b) (f -1) (x ) =
1 + x1 x + 1 3 + 2x
1 2 1 .
v) (f -1) (x ) = = . g) (f -1 ) (x ) =
1 + cos x cos x + 2 1 +e x
2
4.42. Opredelete go izvodot na implicitno zadadenite funkcii:
a) 2x - 5y - 10 = 0 . b) x 2 + y 2 = r 2 .
262
2 y2
v) y - xe y + 1 = 0 . g) x 2 + 2 = 1 .
a b
d) x 2 + y 2 = a 2(x 2 - y 2 ) . |) y 4 - 2y 2x - 1 = 0 .
e) y 2 = 1 + e xy . `) x+ y= a .
z) y = sin(x + y ) . y) x = ye sin y .
i) x 2y - xy 2 = a . j) x sin y - y cos x = 1 .
2 +y 2
k) y = e x . l) x y = y x .
Re{enija. a) Barame izvod po x na levata strana od ravenstvoto i go
izedna~uvame so nula. Dobivame: 2 - 5y = 0 , odkade y = 2 . b) Po

5
diferenciraweto po x na dadenoto ravenstvo, dobivame 2x + 2yy = 0 ili
y = - xy . v) Od y -e y - xe yy = 0 , sleduva y = e y . g) 2
y = - xb 2 . d) Od
1 - xe y ya
x (a 2 - 1)
2x + 2yy = a 2 (2x - 2yy ) sleduva y = . |) Vo ovoj slu~aj
y (a 2 + 1)
y
4y 3 - 4yy x - 2y 2 = 0 , pa imame y = . e) Bidej}i 2yy = e xy (y + xy ) , imame
2(y 2 - x )
ye xy y y cos(x + y )
y = . `) Od 1 + = 0 sleduva y = - x . z) y = . y)
2y - xe xy 2 x 2 y 1 - cos(x + y )
Vo ovoj slu~aj, 1 = y e sin y + ye sin y cos y y , pa imame y = 1 .

e sin y (1 + y cos y )
y 2 - 2xy y sin x + x sin y x +y 2 2

i) y = . j) y = cos x - x cos y . k) y = 2xe x 2 +y 2 . l) Od x y = y x
x 2 - 2xy 1 - 2ye
imame e y ln x = e x ln y , pa zatoa y ln x = x ln y . Diferencirame po x i dobivame
y y 2 - xy ln y
y ln x + x = ln y + yx y , od kade {to sleduva y = 2 .
x - xy ln x
4.43. Opredelete go izvodot na implicitno zadadenite funkcii vo

soodvetnite to~ki:
a) (x + y )3 = 27(x - y ) vo to~kata (2,1).
b) 2y = 1 + xy 3 vo to~kata (1,1).
263
y
v) arctg x = ln x 2 + y 2 vo to~kata (2,1)..
Re{enie. a) So diferencirawe dobivame 3(x + y )2 (1 + y ) = 27(1 - y ) .
Stavame x = 2 i y = 1 i dobivame y = 1 . b) y = -1 .
2
x +y
v) So diferencirawe po x dobivame y = x - y , x y . Vo to~kata (2,1) izvodot
prima vrednost y = 2 .
4.44. Pokaète deka funkcijata xy - ln y = 1 ja zadovoluva relacijata
y 2 + (xy - 1)y = 0 .
4.45. Za parametarskite funkcii x = x (t ) i y = y(t ) presmetajte y (x ) :
a) x = t 3 + 3t + 1, y = t 3 - 3t + 1 ,
2
b) x = 3at 3 , y = 3at 3 ,
1+t 1+t
v) x = t , y = 3 t ,
g) x = t 2 + 1, y = t - 1 ,
t 2 +1
d) x = a(cost + t sin t ), y = a(sin t - t cost ) ,
|) x = a(t - sin t ), y = a(1 - cost ) ,
e) x = 2lnctgt, y = tgt + ctgt ,
`) x = arccos 1 , y = arcsin 1 ,
1+t 2 1+t 2
z) x = ln 1 + t 2 , y = 1 - arctgt .
Re{enija. a) Imame x (t ) = 3t 2 + 3, y (t ) = 3t 2 - 3 i so zamena vo
y (t )
, dobivame y (x ) = t 2 - 1 .
2
y (x ) =
x (t ) t +1
264
3a (1 - 2t 3 ) 3at (2 - t 3 ) ( )
b) Od x (t ) = 2 , y (t ) = ( ) y t
2 , so zamena vo y x = ( ) , dobivame
(1 + t )
3 (1 + t )
3 x t
t (2 - t 3 )
y (x ) = . v) y (x ) = 26 . g) y (x ) = t 2+ 1 .
1 - 2t 3 3 t t (t + 1)
(2k + 1)p
d) y (x ) = ctgt, t ,k Z . |) y (x ) = ctg t , t 2k p,k Z .
2 2
e) y (x ) = ctg2t, t k p ,k Z . `) y (x ) = t .
2 2
1 , t > 0
-1 -t t 1 + t 2
z) x (t ) = = 2) = ,
1- 1 1 + t (1 + t )
2 2 t (1 + t - 1 2 , t < 0
1+t 2 1 + t
y (t ) =
1-
1
t 2 1 + t
1
2 (1 + t 2 )
1, t > 0
{
= 1 2 . Zna~i, y (x ) = -1, t < 0 .
(1 + t )
1+t 2
4.46. Za parametarskite funkcii x = x (t ) i y = y(t ) presmetajte y (x ) za
dadeno t :
a) x = e t cost, y = e t sin t za t = p .
4
( )
b) x = a ln tg t + cost - sin t , y = a(sin t + cost ) za t = p .
2 4
e t (sin t + cost ) sin t + cost

Re{enija. a) y (x ) = t = . Taka, y (x ) t = p = .
e (cost - sin t ) cost - sin t 4
b) y (x ) t = p = tgt t =p
=1.
4 4
265
4.4. Tangenta i normala na ramninska kriva
Ako funkcijata f :(a,b) ima prv izvod vo to~kata x 0 (a,b) , toga{ pravata
y - y 0 = f (x 0 )(x - x 0 ) (5.1)
kade {to y 0 = f (x 0 ) , se vika tangenta na grafikot na funkcijata f vo to~kata
A(x 0, f (x 0 )) . Ako dodatno vaì f (x 0 ) 0 , toga{ pravata
y -y0 = - 1 (x - x ) (5.2)
0
f (x 0 )
e normala na grafikot na funkcijata f vo to~kata A(x 0, f (x 0 )) .
Zada~i
4.47. Sostavi ravenka na tangenta i normala na funkcijata:
a) f (x ) = x 3 - 4x + 3 za x = 1 .
b) f (x ) = x + 1 vo prese~nite to~ki so parabolata g(x ) = x + 4x + 8 .

2
x +2 16
v) f (x ) = arcsin x - 1 vo presekot so x - oskata.

2
g) f (x ) = e 1-x vo presekot so pravata y = 1 .
2
d) f (x ) = x x vo to~kata x = 1 .
Re{enie: a) Go nao|ame izvodot na funkcijata vo to~kata x = 1 :

f (1) = -1 . Ravenkata na tangentata e y - f (1) = f (1)(x - 1) t.e. y = 1 - x , a na
normalata y - f (1) = - 1 (x - 1) t.e. y = x - 1 .

f (1)
266
( ) ( )
b) Prese~nite to~ki na krivite se A 0, 1 i B -6, 5 . Ravenkite na tangentite na
2 4
funkcijata f vo to~kite A i B se y = x + 1 i y = x + 13 soodvetno. Ravenkite

4 2 16 8
na normalite na funkcijata f vo to~kite A i B se y = -4x + 1 i
2
y = -16x - 379 soodvetno.

4
v) Gi barame ravenkite na tangentata i normalata na funkcijata vo to~kata (1,0) .
Od f (x ) = 1 , dobivame deka izvodot na funkcijata za x = 1 iznesuva

(1 + x )(3 - x )
f (1) = 1 . Baranite ravenki se soodvetno 2y - x + 1 = 0 i 2x + y - 2 = 0 .

2
267
g) Vo to~kata A(-1,1) ravenkite na tangentata i normalata se y - 2x - 3 = 0 i

2y + x - 1 = 0 soodvetno, a vo to~kata B(1,1) tie se y + 2x - 3 = 0 i 2y - x - 1 = 0 .
d) y = x .
268
4.48. Sostavi ravenka na tangenta na krivata y = x 2 + 2 koja e paralelna

so pravata y = x - 2 .
Re{enie:.Ravenkata na tangentata na krivata y = x 2 + 2 vo to~kata
(x 0,y 0 ) e y - 2x 0x + x 02 + 2 = 0 . Taa e paralelna so pravata y = x - 2 ako 2x 0 = 1 .
Baranata tangenta e y - x + 9 = 0 .
4
4.49. Od koordinatniot po~etok se povle~eni tangenti na krivata
y = x 2 + x + 1 . Opredelete gi koordinatite na dopirnite to~ki.
Re{enie:. Ravenkata na tangentata na krivata y = x 2 + x + 1 vo to~kata
(x 0,y 0 ) e y - (1 + 2x 0 )x + x 02 - 1 = 0 . Taa minuva niz koordinatniot po~etok, pa zatoa
x 02 - 1 = 0 , t.e. x 0 = -1 i x 0 = 1 . Zna~i, gi barame ravenkite na tangentite na
krivata y = x 2 + x + 1 vo to~kite (-1,1) i (1,3) . Baranite ravenki se: y = -x i

y = 3x .

4.50. Sostavete ravenka na normala na krivata y = x + 2 vo prese~nata
to~ka so krivata y = x .
Re{enie: To~kite (-1,-1) i (2,2) se prese~nite to~ki. Od druga strana,
y = 1 , pa zatoa y (-1) = 1 i y (2) = 1 . So zamena vo ravenkata za normala

2 x +2 2 4
269
y -y0 = - 1 (x - x ) za normalite vo to~kite (-1,-1) i (2,2) dobivame

0
f (x 0 )
y + 2x + 3 = 0 i y + 4x - 10 = 0 .
4.51. Pokaète deka tangentite na hiperbolata y = x - 4 vo nejzinite

x -2
prese~ni to~ki so koordinatnite oski se paralelni.
Re{enie: Hiperbolata y = x - 4 so koordinatnite oski se se~e vo to~kite

x -2
(0,2) i (4,0) . Koeficientot na pravecot na tangentata na grafikot na
funkcijata vo to~kata (0,2) e y (0) = 1 . Isto taka, koeficientot na pravecot na

2
tangentata na grafikot na funkcijata vo to~kata (4,0) e y (0) = 1 , {to zna~i

2
deka tangentite na hiperbolata y = x - 4 vo vo to~kite (0,2) i (4,0) se

x -2
paralelni.
4.52. Pokaète deka normalite na parabolata y = x 2 - x + 1 vo to~kite
x 1 = 0, x 2 = -1, x 3 = 5 se se~at vo edna to~ka.

2
Re{enie: Ravenkite ns normalite na krivata y = x 2 - x + 1 vo to~kite
x 1 = 0, x 2 = -1, x 3 = 5 se: y = x + 1 , y = x + 10 i y = - x + 43 soodvetno. Tie se

2 3 3 4 8
( )
se~at vo to~kata 7 , 9 .
2 2
4.53.. Sostavete ravenka na normala na krivata y = x ln x paralelna so
pravata 2x - 2y + 3 = 0 .
Re{enie: Ravenkata na normalata na krivata y = x ln x vo to~kata
(x 0,x 0 ln x 0 ) e y (ln x 0 + 1) + x - x 0 ln x 0 (ln x 0 + 1) - x 0 = 0 . Taa e paralelna so pravata
2x - 2y + 3 = 0 ako ln x 0 + 1 = -1 t.e. x 0 = e -2 . Zna~i ravenkata na normalata e:
x - y - 3e -2 = 0 .
3
4.54. Opredelete ja ravenkata na tangentata na krivata y = x 1 - x vo
to~kite so abscisi: a) x = 0 , b) x = 1 , v) x = 2 .
Re{enie. Imame y(0) = 0 , y(1) = 0 , y(2) = -2 ,
270
y = 3 - 4x , (1)
3 3 (1 - x )2
y (0) = 1 , y (2) = - 5 . Sleduva deka ravenkata na tangentata e:

3
a) y = x , v) 5x + 3y - 4 = 0 .
b) Koga x = 1 formulata (1) nema smisla. Vo toj slu~aj, neposredno
y(x ) - y(1)
presmetuvame lim = lim -x = - .
x 1 x -1 x 1 3 (
1 - x )2
3
Toa zna~i deka krivata y = x 1 - x vo to~kata (1,0) ima vertikalna
tangentata x = 1 .
4.55. Sostavete ravenka na tangenta i normala na funkcijata:
a) x = 1 +3 t , y = 32 + 1 vo to~kata (2,2).
t 2t 2t
b) x = t cost, y = t sin t vo to~kata t = p .

4
v) x = 2cost - cos2t, y = 2sin t - sin2t vo to~kite t = p , t = p i
2
t = 3p .
2
Re{enie: a) Prvo }e ja opredelime vrednosta na t {to odgovara za
dadenite vrednosti na x i y . Zna~i, t istovremeno gi zadovoluva dvete ravenki:
2 = 1 + t ,
t3

2 = 3 + 1 .
2t 2 2t
Koreni na vtorata ravenka se: t1 = 1 i t2 = - 1 , a samo t = 1 e re{enie na prvata

4
ravenka.
Za da go najdeme izvodot y (x ) vo to~kata x = 2 , ja koristime formulata
y (t ) t (6 + t )
y (x ) = = za t = 1 . Taka dobivame y (2) = 7 .
x (t ) 2(t + 2) 10
Ravenkata na baranata tangenta e od oblik y - 2 = 7 (x - 2) t.e. 7x - 10y + 6 = 0 , a

10
ravenkata na normalata od oblik: y - 2 = - 6 (x - 2) , t.e. 10x + 7y - 34 = 0 .

10
271
b) (p + 4.)x + (p- 4)y - p

2 2 =0.
4
v) Imame t = p x = 1, y = 2 ; t = p x = -3, y = 0 ;
2
y
t = 3p x = 1, y = -2 ; y x = t = tg 3t ; y x t =p = -1 ; y x t = 3p
=1 .
2 x t 2 2 2
Vo to~kata t = p (x = -3, y = 0) funkcijata y x ne e opredelena. Ravenkite na
tangentite vo to~kite t = p i t = 3p }e bidat x + y -1 = 0 i x -y - 3 = 0

2 2
soodvetno.
Da ja razgledame funkcijata vo okolina na to~kata x = -3 . Bidej}i vo okolinata
na to~kata t = p imame yt < 0 , funkciata x (y ) e neprekinata vo taa okolina i
x t
vaì x y = = ctg 3t . Ravenkata na tangentata na funkcijata vo to~kata
y y 2
y = 0, x = -3 e x + 3 = 0 y t.e. x = -3 - tangentata e paralelna so y - oskata.
272
4.56. Dokaì deka tangentata na lemniskatata r = a cos2q vo to~kata za
q = p e paralelna so x - oskata.
6
Re{enie. ]e ja napi{eme ravenkata na lemniskatata vo parametarski
vid:
x = r cos q = a cos2q cos q ,
y = r sin q = a cos2q sin q .
Imame x (p) = a 6 , y ( p) = a 2 ,
6 4 6 4
x (q) = -a cos q sin2q -a cos2q sin q , x ( p) = a 2 i

cos2q 6
y (q) = -a sin q sin2q + a cos2q cos q , y (p) = 0 ,

cos2q 6
pa taka y (a ) = 0 .
4
Ravenkata na baranata tangenta glasi y - a 2 = 0 , pa zna~i taa e paralelna so x -

4
oskata.
4.57. Najdete go agolot pod koj se se~at krivite:
a) f (x ) = x + 1 i g(x ) = x + 4x + 8 ;
2
x +2 16
b) x 2 + y 2 = 8 i 2y = x 2 .
Re{enie. a) Dve prese~ni to~ki: 0, 1

2 ( ) ( )
i -6, 5 ; aglite vo tie to~ki
4
j 0 = 0 i j1 = arctg 18 soodvetno.
31
b) Dve prese~ni to~ki: (2,2) i (-2,2) ; aglite vo tie to~ki j 0 = j1 = arctg3 .
273
4.5. Izvod od povisok red. Lajbnicova formula.
Neka funkcijata f :(a,b) R ima prv izvod vo sekoja to~ka x (a,b) .Toga{
funkcijata f :(a,b) R se vika prv izvod na funkcijata f na (a,b) . Ako postoi
prv izvod na funkcijata f vo to~kata x 0 (a,b) , toga{ toj se vika vtor izvod na
funkcijata f vo to~kata x 0 i se ozna~uva so f (x 0 ) . Na toj na~in se definiraat i
treti, ~etvrti, .. , n - ti izvod na funkcijata f vo to~kata x 0 i se ozna~uvaat so
f (x 0 ) , f (4) (x 0 ) , .. , f n ) (x
(
0) soodvetno.
Ako funkciite u(x ) i v(x ) imaat izvod od n - ti red, toga{ i funkciite
au(x ) + bv(x ) , a, b R i u(x )v(x ) isto taka imaat izvod od n - ti red i vaì:
(au + bv ) n (x ) = au n (x ) + bv n (x )
( ) ( ) ( )
(6.1)
n
(uv) n (x ) = C nk u (n -k )(x )v (k )(x )
( )
(6.2)
k =0
Formulata (6.2) se vika Lajbnicova formula.
Zada~i:
4.58. Najdi vtor izvod na funkciite:

a) f (x ) = xe sin x . b) f (x ) = sin 2 x . v) f (x ) = x ln x .
g) f (x ) = arctg x . d) f (x ) = xe 2x . |) f (x ) = x x .
Re{enija: a) f (x ) = sin2x , f (x ) = 2cos2x . b) f (x ) = e sin x (1 + x cos x ) ,
f (x ) = e sin x (2cos x + cos 2 x - x sin x ) . v) f (x ) = ln x + 1 , f (x ) = x1 . g) f (x ) = 1 ,

1+x 2
f (x ) = -2x . d) f (x ) = e 2x (1 + 2x ) , f (x ) = 4e 2x (1 + x ) . |) f (x ) = x x (ln x + 1) ,
(1 + x 2 )2
f (x ) = x x (ln x + 1)2 + x x -1 .
4.59. Najdi tret izvod na funkciite:.

a) f (x ) = (x - 2)e x . b) f (x ) = ln(ax + b) .
274
4.5. Izvod od povisok red. Lajbnicova formula
Re{enie: a) f (x ) = (x - 1)e x , f (x ) = xe x , f (x ) = (x + 1)e x .
b) f (x ) = a , f (x ) = -a 2a 2 .
ax + b 2 , f (x ) =
(ax + b) (ax + b)3
4.60. Najdi n - ti izvod na funkciite:

a) f (x ) = x n . b) f (x ) = e x .
v) f (x ) = a x . g) f (x ) = xe x .
d) f (x ) = e ax . |) f (x ) = e -x .
e) f (x ) = sin x . `) f (x ) = sin(ax ) + cos(bx ) .
Re{enija. a) Ako f (x ) = x n , toga{ f (x ) = nx n -1 , f (x ) = n (n - 1)x n -2 ,
...., f n )(x ) = n ! .
(
b) f n )(x ) = e x
(
. v) f (x ) = a x lna , f (x ) = a x ln 2 a , .. .., f n )(x ) = a x
(
ln n x .
g) f n )(x ) = e x (x
(
+ n ) . d) f (n )(x ) = a ne ax . |) f n )(x ) = (-1)n e -x
(
.
e) f (x ) = cos x = sin (x + p) , f (x ) = -sin x = sin x + 2p ,

2 2 ( ) (
f (x ) = -cos x = sin x + 3p ,
2 )
f (n )(x ) = sin (x + np) . `) f (n )(x ) = a n sin (ax + np) + b n cos(bx + np) .
2 2 2
4.61. Proveri deka slednite funkcii gi zadovoluvaat relaciite:
a) y = x + x x + 1 + ln x + x 2 + 1 ,
2 2
2y = xy + ln y .
2 2
b) y = xe -x , xy = (1 - x 2 )y .
v) y = arcsin x , (1 - x 2 )y - xy = 1 .
1- x 2
2
-x
g) y = xe 2 , xy = y (y ln x - 1) .
d) y = sin(n arcsin x ) , (1 - x 2 )y - xy + n 2y = 0 .
|) y = e n arcsin x , (1 - x 2 )y - xy - n 2y = 0 .
e) y = a cos(ln x ) + b sin(ln x ) , x 2y + xy + y = 0 .
`) y = e 2x sin(5x ) , y - 4y + 29y = 0 .
Odgovori. a) . b) . v) .g) .d) .|)ne. e) da. `) da.
275
4.62. So primena na Lajbnicovata formula najdi gi izvodite na dadenite

funkcii:
a) y = x (2x - 1)2 , y (6) .
b) y = e ax x 2 , y (10) .
v) y = x sh x , y (100) .
n
Re{enija. Ja koristime Lajbnicovata formula: (uv ) n = C ni u (i)v (n -i) . a)
( )
i =0
Vo ovoj slu~aj u(x ) = x i v(x ) = (2x - 1)2 . Izvodite na u i v se:
u (x ) = 1 , u (k )(x ) = 0, k = 2,3, , v (x ) = 4(2x - 1) , v (x ) = 8 , v (k )(x ) = 0, k = 3,4, .
Taka, y (6) = x 0 + 6 1 0 + 15 0 0 + 20 0 0 + 15 0 8 + 6 0 4(2x - 1) + 0 (2x - 1)2 = 0 .

b) u(x ) = e ax i v(x ) = x 2 . Kako vo prethodniot primer, koristej}i ja Lajbnicovata
formula, imame:
(e ax x 2 ) 10 = C 10
( ) 8 u (8)v +C 9 u (9)v + u (10)v (0) = a 8 (a 2x 2 + 20ax + 90)e ax .
10
v) u(x ) = x , v(x ) = sh x . Izvodite na u i v se: u = 1 , u (k )(x ) = 0, k 2 ,
sh x, n = 2k
v n (x ) = ch x, n = 2k + 1 . Toga{ y (100)(x ) = x sh x + 100ch x .
( )
4.63. Opredeli go vtoriot izvod na implicitno zadadenite funkcii:

a) x 2 + y 2 = r 2 . b) y 3 - y + x = 0 . v) y + x + e y = 0 .
g) y 2 = 2px . d) y = x + arctg y ; |) x 2 + 2xy + y 2 - 4x + 2y - 2 = 0 .
Re{enija. a) Dvapati ja diferencirame implicitnata funkcija
x 2 + y 2 = r 2 , dobivame 2x + 2yy = 0 i 1 + y 2 + yy = 0 . Vo poslednoto ravenstvo
x 2 +y2 2
zamenuvame y = - xy i dobivame: y = - 3 = -r 3 .
y y
b) Diferencirame po x i go opredeluvame y :
3y 2y - y + 1 = 0 , odkade y = 1 .
1 - 3y 2
6yy
Diferencirame u{te edna{ po x : y = . Na krajot zamenuvame y i
(1 - 3y 2 )2
276
4.5. Izvod od povisok red. Lajbnicova formula
6y
dobivame: y = .
(1 - 3y 2 )3
e yy ey p p2
v) y = - y 1 , y = y 2 =- y . g) y = y , y = 3 .
e +1 (e + 1) (e + 1)3 y
y 1+y2 2y 2(1 + y 2 ) x +y -3
d) y = 1 + y = 2 = 1 + 12 , y = - 3 = - . |) y = .
1+y 2 y y y y5 (x + y - 1)3
4.64. Presmetaj:
a) y n ) (0)
(
ako y = arctg x ; b) y n (1) ako y = (x 2 - 1)n .
( )
Re{enie. a) ]e najdeme nekolku izvodi na funkcijata i }e gi opredelime

nivnite vrednosti vo nulata:
y = arctg x , y(0) = 0 ;
y (4) = 24 - 24x4 , y (4)(0) = 0 ;

3
y = 1 , y (0) = 1 ;
1+x 2 (1 + x 2 )
y = - 2x , y (0) = 0 ; y (5) = 24 - 240x +5120x , y (5)(0) = 24 ;

2 4
(1 + x 2 )2 (1 + x 2 )
y = 6x - 2 3 , y (0) = -2 ; y (6) = -720x + 2400x 6 - 720x , y (6)(0) = 0 .
3 5
(1 + x 2 ) (1 + x 2 )
Koristej}i go principot na matemati~ka indukcija moème da zaklu~ime deka

0, n = 2k
y n (0) = (-1)n (n - 1), n = 2k + 1 .
( )

b) y n (1) = 2n n ! .
( )
4.65. Opredeli go vtoriot

izvod y xx na parametarski zadadenite
funkcii:
a) x = e t sin t , y = e t cost , t (0, p) ;

2
b) x = ln t , y = t 3 , t > 0 ;
v) x = e -at , y = e at , t R ;
g) x = ln t , y = 1 , t > 0 , t 1 .
1 -t
277
Re{enie. a) Za funkcijata imame yt = e t (cost - sin t ) i x t = e t (cost + sin t ) ,
x t 0 na (0, p2 ) . Dobivame y x = cost - sin t .

cost + sin t
Ponatamu,
(-sin t - cost )(cost + sin t ) - (cost - sin t )(- sin t + cos t )

(y x )t (cost + sin t )2 -2
=
y xx = = t .
x t e t (cost + sin t ) e (cost + sin t )3
b) yt = 3t 2 i x t = 1 , x t 0 na (0,) . Dobivame y x = 3t 3 . Ponatamu,

t

(y x )t 2 t(1 + t )
=
y xx = 9t = 9t 3 . v) y xx
= -2e 3at . g) y xx
= .
x t 1 (1 - t )3
t
4.66. Opredeli go tretiot
izvod y xxx na parametarski zadadenite
funkcii:
a) x = e -t cost , y = e -t sin t ;
b) x = e -t , y = t 3 ;
Re{enie. a) yt = e -t (cost - sint ) , x t = -e -t (cost + sin t ) , y x = sin t - cost .

cost + sin t

2 (y x )t -2e t
Ponatamu, (y x )t = , y
xx = = ,
(cost + sin t )2 x t (cos t + sin t )3
4e t (cost - 2sin t ) ) 4e 2t (2sin t - cost )

(y xx
(y xx )t =

, y xxx = t
= .
(cos t + sin t )4 x t (cost + sin t )5

b) yt = 3t 2 , x t = -e -t , y x = -3t 2e t . Ponatamu, (y x )t = -3te t (t + 2) ,

(y x )t (y xx
)t
=
y xx = 3te 2t (t ) = 6e 2t (t 2 + 3t + 1) , y xxx
+ 2) , (y xx = = -6e 3t (t 2 + 3t + 1) .
x t t x t
4.67. Ako f (x ) = 2x + 1 , dokaì deka

x 2 - 3x + 1
f (n )(0) = 3nf (n -1)(0) - n(n - 1)f (n -2)(0) , n >2 .
Re{enie. ]e pobarame n - ti izvod na levata i desnata strana na

ravenstvoto: (x 2 - 3x + 1) f (x ) = 2x + 1 . So matemati~ka indukcija pokaùvame deka
za n > 2 , vaì ravenstvoto
n (n - 1) f (n -2)(x ) + (2x - 3)nf (n -1)(x ) + (x 2 - 3x + 1)f ( n ) (x ) = 0 .
Vo poslednoto ravenstvo zamenuvame x = 0 i go dobivame baranoto ravenstvo.
278
4.6. Diferencijal na funkcija
4.6. Diferencijal na funkcija.
Ako narasnuvaweto Dy na funkcijata f :(a,b) R vo to~kata x 0 (a,b) moè
da se napi{e vo oblik
Dy = f (x 0 + Dx ) - f (x 0 ) = ADx + a (Dx )Dx (7.1)
za nekoe A R koe zavisi od x 0 , no ne i od Dx , i vaì lim a (Dx ) = 0 , toga{

Dx 0
za funkcijata f velime deka e diferencijailna vo to~kata x 0 .
Da napomeneme deka vaì slednoto tvrdewe: Funkcijata f :(a,b) R e
diferencijabilna vo to~kata x 0 (a,b) ako i samo ako taa ima prv izvod vo taa
to~ka. Pritoa, A = f (x 0 ) .
Diferencijal na diferencijabilna funkcija f vo to~kata x e linearnata

funkcija df (x ): R R od narasnuvaweto na argumentot Dx zadadena so
df (x )(Dx ) = ADx , Dx R .
Koristime oznaka dy ili df . Diferencijalot dx na identi~nata funkcija
I (x ) = x , x R e dx (Dx ) = Dx . Zatoa, koristime oznaka dx = Dx .

Zaradi gornoto tvrdewe, diferencijalot na diferencijabilna funkcija f vo
to~kata x 0 moème da go pretstavime kako df (x 0 ) = f (x 0 )dx .
Ako funkcijata y = f (x ) e diferencijabilna vo sekoja to~ka od intervalot
(a,b) , toga{ df (x ) = f (x )dx , "x (a,b) .
Ravenstvoto (7.1) moè da se zapi{e vo kako:

f (x 0 + Dx ) = f (x 0 ) + df (x 0 ) +a (Dx )Dx .
Ako df (x 0 ) 0 , toga{ za pribli`no pretstavuvawe na funkcijata vo to~ka
x 0 + Dx moèma da ja koristime formulata:
f (x 0 + Dx ) f (x 0 ) + df (x 0 ) . (7.2)
Zada~i:
4.68. Opredelete gi diferencijalite na slednite funkcii:
279
2
-x
a) f (x ) = xe -x ; b) f (x ) = xe 2 ; v)
f (x ) = a cos(ln x ) + b sin(ln x ) ; g) f (x ) = sin(n arcsin x ) .
Re{enie. a) Prviot izvod na funkcijata f e f (x ) = (1 - x )e -x , pa od
Formulata df (x ) = f (x )dx , diferencijalot na f vo to~kata x od domenot na
funkcijata e daden so df (x ) = (1 - x )e -xdx .

2
-x
b) Vo ovoj slu~aj df (x ) = (1 - x 2 )e 2 dx .
4.69. Opredelete gi diferencijalite na implicitno zadadenite funkcii:

a) x 2 + y 2 = r 2 . b) y 3 - y + x = 0 .
v) y + x + e y = 0 . g) y 2 = 2px .
y
d) y = x + arctg y ; |) ln x 2 + y 2 = arctg x .
Re{enija. a) Ja diferencirame implicitnata funkcija x 2 + y 2 = r 2 ,
dobivame 2x + 2yy = 0 t.e. y = - xy . Taka dy = - xy dx .
b) Diferencirame po x i go opredeluvame y : 3y 2y - y + 1 = 0 , od kade
y = 1 . Diferencijalot e dy = 1 dx .
1 - 3y 2 1 - 3y 2
v) dy = - y 1 dx .
e +1
p
( ) x +y
g) dy = y dx . d) dy = 1 + 12 dx . |) dy = x - y dx .
y
4.70. Presmetejte pribli`no:

a) sin310 . b) 9.0003 . v) ln1.001 .
g) 3 1.0003 . d) e 0.1 . |) arctg1.05 .
Re{enija: a). Za funkcijata f (x ) = sin x, nejziniot izvod e f (x ) = cos x .
Od formulata f (x + Dx ) f (x ) + f (x )Dx , Dx 0 , za x = 30 0 = p , Dx = 10 = p ,
6 180
sleduva, sin 310 sin p + cos p p = 1 + 3 p = 0.515 .

6 6 180 2 2 180
b) Za funkcijata f (x ) = x , x 0 nejziniot izvod e f (x ) = 1 . Za x = 4 ,

2 x
280
4.6. Diferencijal na funkcija
Dx = 0.0003 , sleduva 9.0003 9 + 1 0.0003 = 3.00005 .

2 9
v) f (x ) = ln x , f (x ) = x1 , ln(1.001) ln1 + 1 0.001 = 0.001 .

1
g) 3
1.0003 3 1 + 1 0.0003 = 1.0001 . d) e 0.1 1.1 . |) arctg1.05 p + 0.1 0.81 .
3 3 12 4
4.71. Opredelete go vtoriot diferencijal d 2y za funkcijata:
a) y = e x ; b) y = 1 + x 2 ;
v) y = cos5x ; g) y = sin x ln x .
Re{enie. a) d 2y = d (d (e x )) = d(y dx ) = d (e xdx ) = d (e x )dx = e xdxdx = e xdx 2 .
b) Prvo }e go opredelime prviot diferencijal: dy = xdx . Potoa,

1+x 2
1 + x 2dx - x 2x dx
xdx xdx
2 1 + x 2 dx = dx 2
d 2y = d (dy ) = d
=
dx =
.
1+x 1+x
2 2 1+x 2
(1 + x 2 )3
v) dy = -5sin5xdx , d 2y = -25cos5xdx 2 ; g) d 2y = - sin x ln x + 2cos(x sin x

x - x 2 dx .
2
)
4.72. Opredelete go tretiot diferencijal d 3y za funkcijata:
a) y = 3sin(2x + 5) ; b) y = x 2e -x ;
v) y = ch5x ; g) y = sin 2 x .
Re{enie. a) d 3y = y dx 3 = -24cos(2x + 5)dx 3 .
b) d 3y = -e -x (x 2 - 6x + 6)(dx )3 .
v) d 3y = sh x (dx )3 . g) d 3y = -4sin2x (dx )3 .

4.73. Opredelete go diferencijalot od dadeniot red za funkcijata:
a) y = x 2e x , d 10y ;
b) y = x sh x , d 100y ;
Re{enie. Koistej}i ja Lajbnicovata formula, imame:
(10)
a) d 10y = (x 2e x ) dx 10 = (x 2 + 20x + 90)e xdx 10 . b) d 100y = (x sh x + 100ch x )dx 100 .
281
IV. Diferencijalno smetewe
4.7. Teoremi za sredna vrednost
Teorema na Rol. Ako funkcijata f : [a,b ] R e neprekinata na segmentot [a,b ] ,
diferencijabilna na intervalot (a,b) i vaì , toga{ postoi barem eden realen
broj x (a,b) , taka {to f (x) = 0 .
Teorema na Lagran`. Ako funkcijata f : [a,b ] R e neprekinata na segmentot
[a,b ] i diferencijabilna na intervalot (a,b) , toga{ postoi barem eden realen
f (b) - f (a )
broj x (a,b) , taka {to f (x) = .
b -a
Teorema na Ko{i. Neka funkciite f i g se neprekinati na segmentot [a,b ] i
diferencijabilni na intervalot (a,b) i u{te g (x ) 0 , "x (a,b) , toga{ postoi
f (x) f (b) - f (a )
barem eden realen broj x (a,b) , taka {to = .
g (x) g(b) - g(a )
(Ako g(a ) g(b) , toga{ uslovot g (x ) 0 , "x (a,b) moè da se zameni so

2 2
poslabiot uslov ( f (x )) + (g (x )) 0 , x (a,b) .)
Zada~i:
4.74. Pokaète deka za sekoi a1,a 2,a n R , ravenkata
a n cos nx + a n -1 cos(n - 1)x + + a1 cos x = 0
ima barem edno re{enie vo intervalot (0, p) .

Re{enija. Funkcijata
a a
f (x ) = nn sin nx + n -1 sin(n - 1)x + + a1 sin x = 0
n -1
e neprekinata na [0, p] , diferencijabilna na (0, p) i go zadovoluva uslovot
f (0) = f (p) = 0 . Spored teoremata na Rol, postoi c (0, p) takvo {to f (c) = 0 , t.e
a n cos nc + a n -1 cos(n - 1)c+ + a1 cosc = 0 , {to i treba{e da se pokaè.
4.75. Proverete dali slednite funkcii gi ispolnuvaat uslovite na

teoremata na Rol vo dadenite segmenti:
282
a a
a) f (x ) = nn sin nx + n -1 sin(n - 1)x + + a1 sin x = 0 na segmentot
n -1
0, p ,
2
b) f (x ) = x - 2 na segmentot [1,3] ,
v) f (x ) = 3 x 2 na segmentot [-1,1] ,
g) f (x ) = lnsin x na segmentot p , 5p .
6 6
Re{enija: a) Ne, bidej}i f (0) f (p) . Imeno vrednosta f (p) zavisi od
2 2
koeficientite a i , i = 1,2,,n .
b) Ne, bidej}i funkcijata nema prv izvod vo to~kata x = 2 .

v) Ne, bidej}i funkcijata nema prv izvod vo to~kata x = 0 .
3
f- (0) = lim - Dx = lim - 3 1 = - ,
2
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
3
f+ (0) = lim + Dx = + .
2
Dx 0 Dx
g) Da.
4.76. Ako a < x 1 < x 2 < < x n +1 < b se nuli na polinomot P na segmentot
[a,b ] , toga{ postoi to~ka c (a,b) takva {to P (n ) (c ) = 0 .
Re{enie: Na sekoj od segmentite [x i ,x i +1 ], i = 1,n se ispolneti uslovite
od teoremata na Rol za polinomot P , pa postojat barem n to~ki ci takvi {to
P (ci ) = 0 . Na sekoj od segmentite [ci ,ci +1 ], i = 1,n - 1 se ispolneti uslovite od
teoremata na Rol za polinomot P , pa postojat barem n - 2 to~ki di takvi {to
P (di ) = 0 , i = 1,n - 2 . Ja povtoruvame postapkata n - 1 pati i dobivame
n - (n - 2) = 2 to~ki xi ,i = 1,2 takvi {to P (n -1) (xi ) = 0,i = 1,2. Ja primenuvame
teoremata na Rol za polinomot P (n -1) na segmentot [x1, x 2 ] , pa postoi barem edna
to~ka c (x1, x 2 ) takva {to P n ) (c ) = 0 ,

(
{to treba{e da se pokaè.
4.77. Na intervalite (-2,2) i (2,3) odredi gi to~kite vo koi tangentite na

grafikot na funkcijata f (x ) = (x 2 - 4)(x - 3) se horizontalni.
Re{enie. Dadenata funkcija gi zadovoluva uslovite na teoremata na Rol
283
na segmentite [-2,2] i [2,3] . Od f (x ) = 3x 2 - 6x - 4 sleduva deka f (x ) = 0 za
c1 = 3 - 21 (-2,2) i c2 = 3 + 21 (2,3) . Vo to~kite c1 i c2 tangentite na

3 3
grafikot na funkcijata f (x ) = (x 2 - 4)(x - 3) se horizontalni.
4.78. Pokaì deka na intervalot (0,1) mnoèstvoto to~ki vo koi

x sin xp , x > 0
tangentite na grafikot na funkcijata f (x ) = se horizontalni e
0, x =0
beskone~no.
Re{enie. Bidej}i f (x ) = 0 za x = 1 ,k N , teoremata na Rol moème da ja

k
primenime na sekoj od segmentite 1 , 1 , k N . Sleduva deka postojat

k + 1 k
beskone~no mnogu to~ki xk , 1 < x < 1 vo koi izvodot na funkcijata e nula.

k +1 k k
4.79. Dokaète deka ravenkata 3x + 4 x = 5x ima na R edinstveno re{enie

x = 2.
x x
5 5 () ()
Re{enie. Neka f (x ) = 3 + 4 - 1 , x R . Ako ravenkata f (x ) = 0 ima dva
korena, toga{ spored teoremata na Rol, za nekoe c R }e imame f (c) = 0 . No,
(( ) ( ) )ln 54 < 0 , "x R .

x x x x
() ()
f (x ) = 53 ln 53 + 54 ln 54 < 53 + 54
4.80. Ako funkcijata f : (a,b) R go zadovoluva sledniot uslov
x 1,x 2 (a,b) f (x 1) - f (x 2 ) C x 1 - x 2 p
kade {to C > 0 i p > 1 , toga{ taa e konstantna. Pokaì!
Re{enie. Funkcijata f e diferencijabilna bidej}i za sekoj x 1 (a,b)
f (x 1) - f (x 2 )
imame C x 1 - x 2 p-1 0 koga x 2 x 1 . Isto taka imame deka
x1 -x 2
f (x 1) = 0 .
Na sekoj segment [x 1,x 2 ] moème da ja primenime teoremata na Lagran`,
pa za nekoe t (x 1,x 2 ) }e vaì f (x 1) - f (x 2 ) = (x 1 - x 2 ) f (t ) = 0 . Zna~i, f (x 1) = f (x 2 )

za proizvolni dve to~ki od (a,b) .
284
4.81. Neka funkcijata f e neprekinata na segmentot [0,1] i

diferencijabilna na (0,1) . Dokaì deka postoi c (0,1) taka {to
f (c) + f (1 -c)
f (1) - f (0) = .
2
f (x ) - f (1 - x )
Re{enie. Neka g (x ) = , x [0,1] . Postoi izvodot
2
f (x ) + f (1 - x )
g (x ) = , x (0,1) . Ja primenuvame teoremata na Lagran` za
2
funkcijata g i dobivame:
g(1) - g(0) = g (c) , c (0,1) .

Zna~i,
f (1) - f (0) f (0) - f (1) f (c ) + f (1 -c)
- = ,
2 2 2
t.e.
f (c ) + f (1 -c)
f (1) - f (0) = ,
2
{to treba{e da se dokaè.
4.82. Neka f : [a,b ] R e neprekinata funkcija, diferencijabilna na (a,b)
i neka f (a ) = a , f (b) = b . Dokaète deka postojat u,v takvi {to a < u < v < b i
1 + 1 =2 .
f (u ) f (v )
Re{enie. Zaradi neprekinatosta na f postoi c (a,b) taka {to
f (a ) + f (b) a + b
f (c) = = . Ja primenuvame teoremata na Lagran` na segmentite [a,c ]
2 2
f (c) - f (a )
i [c,b ] i nao|ame broevi u,v takvi {to a < u < c < v < b i f (u ) = c -a ,
f (b) - f (c)
f (v ) = . Lesno se proveruva deka vaì: 1 + 1 = 2 .
b -c f (u ) f (v )
4.83. Neka funkcijata f e neprekinata na [a - h,a + h ] , diferencijabilna

na (a - h,a + h ) . Dokaète deka postoi q (0,1) taka {to:
f (a + h ) - f (a - h )
a) = f (a + q h ) + f (a - q h ) ;
h
f (a + h ) - 2 f (a ) + f (a - h )
b) = f (a + q h ) - f (a - q h ) .
h
285
Re{enie. a) Ja razgleduvame funkcijata g(t ) = f (a + th ) - f (a - th ) na
segmentot [0,1] . Spored teoremata na Lagran`, postoi q (0,1) taka {to
g(1) - g(0) = g (q) 1 = (f (a + q h ) + f (a - q h ))h . Taka, dobivame
f (a + h ) - f (a - h ) g(1) - g(0)
= = f (a + q h ) + f (a - q h ) .
h h
b) Ja primenuvame teoremata na Lagran` na funkcijata
g(t ) = f (a + th ) + f (a - th ) - 2 f (a ) na segmentot [0,1] , pa postoi q (0,1) taka {to
g(1) - g(0) = g (q) 1 = (f (a + q h ) - f (a - q h ))h . Zna~i,
f (a + h ) - 2 f (a ) + f (a - h ) g(1) - g(0)
= = f (a + q h ) - f (a - q h ) .
h h
4.84. Neka funkcijata f e neprekinata na [0,2] , postoi f na (0,2) i neka
f (0) = 0 , f (1) = 1 , f (2) = 2 . Pokaète deka postoi c (0,2) taka {to f (c ) = 0 .
Re{enie. Ja primenuvame teoremata na Lagran` na sekoj od segmentite

[0,1] i [1,2] , pa }e postojat c1 (0,1) i c2 (1,2) taka {to: f (1) - f (0) = f (c1) 1 i
f (2) - f (1) = f (c2 ) 1 , t.e. f (c1) = 1 i f (c2 ) = 1 . Ja razgleduvame funkcijata f na
segmentot [c1,c2 ] . Taa gi ispolnuva uslovite na teoremata na Rol, pa postoi
c (0,2) taka {to f (c) = 0 .

4.85. Neka funkciite f : (a,b) R i g : (a,b) R imaat izvodi na (a,b) i
neka f (x ) = g (x ) , "x (a,b) . Pokaète deka postoi C R taka {to " x (a,b) ,
f (x ) = g(x ) +C .
Re{enie. Funkcijata h = f - g : (a,b) R ima izvod na (a,b) i vaì
h (x ) = 0 , " x (a,b) . Neka fiksirame x 0 (a,b) i neka x x 0 e proizvolno.

Funkcijata h gi ispolnuva uslovite na teoremata na Lagran`, pa postoi
q (x 0,x ) taka {to h (x ) - h (x 0 ) = h (q)(x - x 0 ) = 0 . Dobivme deka "x (a,b) ,
h (x ) = h (x 0 ) t.e. h (x ) = C .
4.86. Dokaète deka ako funkcijata f : R R go zadovoluva uslovot

2
f (x ) + f (x ) = 0 za sekoj x , toga{ postoi konstanta k taka {to (f (x )) + (f (x ))2 = k
za sekoj x i u{te f e ograni~ena funkcija.
286
2
Re{enie. Neka g(x ) = (f (x )) + (f (x ))2 . Od g (x ) = 2 f (x )(f (x ) + f (x )) = 0 i
2
zada~ata 4.85. sleduva deka g(x ) = (f (x )) + (f (x ))2 = k . Tvrdeweto deka f e
2
ograni~ena funkcija sleduva od neravenstvoto: f (x ) (f (x )) + (f (x ))2 = k .
4.87. Opredelete ja klasata funkcii so osobina:

a) f (x ) = f (x ) za sekoj x .
b) (1 + x )f (x ) -af (x ) = 0, a R , x (-1,b) ,
v) f (x ) + f (x ) = 0 za sekoj x .
Re{enie. a) Poznato ni e deka (e x ) = e x , "x R . Dali postoi druga
funkcija so taa osobina? Neka f takva {to f (x ) = f (x ) , "x R . Ja razgleduvame

f (x )
funkcijata g (x ) = . Taa e diferencijabilna na R nejziniot izvod e
ex
f (x )e x - f (x )e x
g (x ) = = f (x )e x - f (x )e x = 0 , "x R . Spored zada~ata 4.85.. g e
e 2x
f (x )
konstantna funkcija t.e. = C . Zna~i, sekoja funkcija so osobina f (x ) = f (x ) ,
ex
"x R e od oblik f (x ) = Ce x .
b) Poznato ni e deka ((1 + x )a ) = a (1 + x )a , "x -1 , t.e za funkcijata

1+x
y = (1 + x )a vaàt uslovite na zada~ata. Dali postoi druga funkcija so taa
osobina? Neka f takva {to (1 + x )f (x ) -af (x ) = 0, a R , x (-1,b) . Ja
f (x )
razgleduvame funkcijata g (x ) = . Taa e diferencijabilna na (-1,b) i
(1 + x )a
(1 + x )f (x ) -af (x )
nejziniot izvod e g (x ) = = 0 , x (-1,b) . Spored zada~ata 4.85. , g
(1 + x )a+1
f (x )
e konstantna funkcija t.e. g (x ) = = C . Zna~i, sekoja funkcija so osobina
(1 + x )a
(1 + x )f (x ) -af (x ) = 0, a R , x (-1,b) e od oblik f (x ) = C (1 + x )a .
v) Neka f e proizvolna funkcija koja go zadovoluva uslovot f (x ) + f (x ) = 0 za
sekoj x i neka f (0) = C 1 i f (0) = C 2 . ]e pokaème deka f (x ) = C 1 cos x +C 2 sin x ,
287
"x R . Ja razgleduvame funkcijata g(x ) = f (x ) -C 1 cos x -C 2 sin x . Funkcijata g
go zadovoluva uslovot g (x ) + g(x ) = 0 , pa kako vo zada~ata 4.86. pokaùvame deka

2
postoi konstanta C , taka {to (g (x )) + (g(x ))2 = C , "x R . Od g (0) = g(0) = 0
sleduva deka C = 0 , pa imame deka g(x ) = 0 , "x R , t.e. f (x ) = C 1 cos x +C 2 sin x ,
"x R .
4.88. Opredelete funkcija f : (a,b) R {to ima izvod na (a,b) i go
zadovoluva uslovot:
a) $D R , "x (a,b) , f (x ) = D ;
b) $D,E R , "x (a,b) , f (x ) = Ex + D .

Re{enie. a) Ja razgleduvame funkcijata g (x ) = Dx . Taa e
diferencijabilna na R i vaì f (x ) = g (x ) , "x (a,b) . Spored zada~ata 4.85.
postoi C R taka {to "x (a,b) , f (x ) = g(x ) +C = Dx +C .
b) Vo ovoj slu~aj ja razgleduvame funkcijata g (x ) = 1 Ex 2 + Dx . Kako pod a),

2
dobivame deka f (x ) = 1 Ex 2 + Dx +C .
2
4.89. Neka f :R R e nekonstantna, periodi~na funkcija i
diferencijabilna na R . Dokaète deka postoi pozitiven realen broj a taka
{to za sekoj period T 0 vaì T a .
Re{enie. Da go pretpostavime sprotivnoto, t.e. neka (Tn )n N e niza
periodi za funkcijata koja konvergira kon 0 . Neka x R e proizvolno. Toga{,

f (x +Tn ) - f (x )
f (x ) = nlim = 0 . Spored zada~ata 4.85. (g = 0) , dobivame deka f e
Tn
konstantna funkcija.
4.90. Dokaète gi neravenstvata:
a) sin x - sin y x - y , x,y R ;
b) arctg x - arctg y x - y , x,y R ;
x -y x x -y
v) x < ln y < y , 0 < y < x ;
g) ny n -1(x - y ) < x n - y n < nx n -1(x - y ) .
Re{enie. Neka y < x .
288
a) Ja razgleduvame funkcijata f (x ) = sin x . Taa e neprekinata i ima kone~en izvod
na segmentot [y,x ] . Spored Lagranòvata terema na segmentot [y,x ] , postoi
c (y,x ) taka {to sin x - sin y = (x - y )cosc , odkade e
sin x - sin y = x - y cosc x - y .

b) Koristej}i ja Lagranòvata terema na segmentot [y,x ] imame:
(x - y )
arctg x - arctg y = , y < c < x , odkade se dobiva
1 +c2
arctg x - arctg y x - y .
v) Koristej}i ja Lagranòvata terema na segmentot [y,x ] imame:
(x - y )
ln x - ln y = c , 0 < y <c < x . Odovde go dobivame neravenstvoto
(x - y ) x (x - y )
x < ln y < y .
g) Ja razgleduvame funkcijata f (x ) = x n na segmntot [y,x ] . Taa e neprekinata i
ima kone~en prv izvod f (x ) = nx n -1 na dadeniot interval. Spored Lagranòvata

f (x ) - f (y )
x - y = f (c ) = nc
terema na segmentot [y,x ] , postoi c (y,x ) taka {to n -1 .
y <c < x ;
y n -1 < c n -1 < x n -1 ;
ny n -1 < nc n -1 < nx n -1 ;
f (x ) - f (y )
ny n -1 < x - y < nx
n -1 ;
x n -y n
ny n -1 < x - y < nx n -1 .
Na krajot se dobiva:
ny n -1 (x - y ) < x n - y n < nx n -1 (x - y ) .
4.91. Dokaète ja formulata arcsin x + arccos x = p .

2
Re{enie. Ja razgleduvame funkcijata f (x ) = arcsin x + arccos x na
segmentot [-1,1] . Taa e diferencijabilna na intervalot (-1,1) i
f (x ) = 1 - 1 = 0 , za sekoj x (-1,1) . Toga{, f e konstantna funkcija,

1-x 2 1- x 2
t,e arcsin x + arccos x = C , za sekoj x (-1,1) . Za da go opredelime C , zemame, na
289
primer x = 0 i dobivame C = p . Isto taka, so neposredna proverka, dobivame

2
f (1) = p .
2
4.92. Dokaì deka ako funkcijata f , definirana na kone~en ili
beskone~en interval (a,b) , ima ograni~en izvod, toga{ taa e ramnomerno
neprekinata na (a,b) .
Re{enie. Za sekoi dve to~ki x 1,x 2 (a,b) , spored formulata na Lagran`
imame
f (x 2 ) - f (x 1) = f (c ) x 2 - x 1 M x 2 - x 1 ,
kade {to M e taka izbran da f (x ) M , "x (a,b) .
Neka e > 0 e proizvolno i neka d < e , toga{ za x 2 -x1 < d }e imame

M
f (x 2 ) - f (x 1) M x 2 - x 1 < e , {to treba{e da se pokaè.
4.93. Funkcijata f :(a,b) R , a,b R ima vtor izvod na
(a,b) i sup f (x ) < + . Dokaète deka funkcijata f e ramnomerno neprekinata

x (a,b)
na (a,b) .
Re{enie. Neka x 0 (a,b) e proizvolno fiksirana i x (a,b) , x x 0 . Za
funkcijata f vaàt uslovite na teoremata na Lagran` na [x 0,x ] , pa postoi
q1 (x 0,x ) taka {to f (x ) - f (x 0 ) = f (q1)(x - x 0 ) < M (b -a ) , kade {to
M = sup f (x ) . Dobivame deka za "x (a,b) , f (x ) <C . kade {to

x (a,b)
C = f (x 0 ) + M (b -a ) . Kako vo predhodnata zada~a pokaùvame deka f e
ramnomerno neprekinata na (a,b) .
4.94. Neka funkcijata f e diferencijabilna na [0,1] , f (0) = 0 i za nekoe
k > 0 e to~no neravenstvoto f (x ) k f (x ) , "x [0,1] . Dokaète deka toga{
f (x ) = 0 , "x [0,1] .
Re{enie. Neka x 0, 1 [0,1] i n N se dadeni. So primena na

2k
teoremata na Lagran` n - pati, dobivame:
290
f (x ) = f (x ) - f (0) = f (x1) x k f (x1) x 1 f (x1) = 1 f (x 2 ) x1 k f (x 2 ) x1 12 f (x 2 )

2 2 2 2
1n f (xn ) , kade {to x1 (0,x ) , xi +1 (0, xi ) , i = 1,2,,n - 1 . Bidej}i funkcijata

2
f e ograni~ena na [0,1] , i n proizvolen priroden broj, sleduva deka f (x ) = 0 ,
"x [0,1] .
4.95. Dali teoremata na Ko{i moè da se primeni na funkciite

f (x ) = x 2 + 2x , g(x ) = x 3 , x [-1,1] ?
Re{enie. Da. ]e ja odredime to~kata x koja go zadovoluva uslovot
f (1) - f (-1) f (x) 2x + 2

= , x (-1,1) . Od 3 + 1 = , dobivame x1 = 1 + 13 (-1,1) i
g(1) - g(-1) g (x) 1+1 3x 2 6
x 2 = 1 - 13 (-1,1) .
6
4.96. Neka funkcijata f e neprekinata na [a - h,a + h ] , diferencijabilna
na (a - h,a + h ) . Ako postoi f (a ) , dokaète deka
f (a + h ) - 2 f (a ) + f (a - h )
f (a ) = lim .
h 0 h2
Re{enie. Neka g(t ) = f (a + th ) - 2 f (a ) + f (a - th ) i h(t ) = (th )2 , t (0,1) .
Spored teoremata na Ko{i za sredna vrednost, postoi q (0,1) taka {to
g(1) - g(0) g (q) f (a + h ) - 2 f (a ) + f (a - h ) f (a + q h )h - f (a -q h )h

= , t.e. = =
h(1) - h(0) h (q) h2 2q h 2
f (a + q h ) - f (a - q h ) 1 f (a + q h ) - f (a ) f (a - q h ) - f (a )
= = + .

Ako pu{time
2q h 2 q h -q h
h 0 , bidej}i po pretpostavka postoi f (a ) , imame
f (a + h ) - 2 f (a ) + f (a - h )
f (a ) = lim .
h 0 h2
291
4.8. Lopitalovo pravilo
f (x )
Neka c R ili e eden od simbolite + i - . Izrazot e neopredelen od
g(x )
" " f (x )
oblik 0 vo x = c ako lim f (x ) = 0 i lim g(x ) = 0 . Izrazot e neopredelen od
0 x c x c g(x )
" "
oblik
vo x = c ako lim f (x ) = i lim g(x ) = .
x c x c
Lopitalovo pravilo. Neka funkciite f i g se diferencijabilni vo sekoja to~ka
od intervalot (a,b) , osven moèbi vo to~kata c (a,b) . Ako g (x ) 0 za x c i
f (x ) " " " "

ako e neopredelen izraz od oblik 0 ili vo x = c , toga{ vaì
g(x ) 0
f (x ) f (x )
lim = xlim (9.1)
x c g(x ) c g (x )
f (x )
pod uslov da postoi lim .
x c g (x )
f (x )
Lopitalovoto pravilo vaì i ako lim
x c g (x )
=.
Zada~i:
4.97. So primena na Lopitalovoto pravilo, opredelete gi slednite

grani~ni vrednosti:
a) lim cos x + 3x - 1 ; b) lim ln cosax , a,b 0 ;

x 0 2x x 0 lncosbx
v) lim x - 1 ; g) lim a x- 1 ;
n x
x 1 x - 1 x 0
|) lim xx - sin
cos x
d) lim exe ; x ;
x 0 x -e -x x 0 e -e sin x
292
Re{enie: a) Funkciite f (x ) = cos x + 3x - 1 i g(x ) = 2x se diferencijabilni na
interval {to ja sodrì nulata. Izrazot e od oblik 0 koga x 0 , pa imame

0
lim cos x + 3x - 1 = lim -sin x + 3 = 3 .

x 0 2x x 0 2 2
I vo narednite zada~i uslovite za Lopitalovoto pravilo se ispolneti, pa imame:
-a sinax
b) lim lncosax = lim cosax = lim a sinax cosbx .
x 0 lncosbx x 0 b sinbx x 0 b sinbx cosax
-
cosbx
n -1
v) lim x - 1 = lim nx = n . g) lim a x- 1 = lim a lna = lna .
n x x
x 1 x - 1 x 1 1 x 0 x 0 1
d) lim exe
cos x
= lim e
cos x - x sin xe cos x = e .
x 0 x -e -x x 0 e x + e -x 2
|) lim xx - sin x = lim 1 - cos x = lim x sin x =

x 0 e -e sin x x 0 e x - cos x e sin x x 0 e + sin x e sin x - cos 2 x e sin x
= lim cos x =1.

x 0 e x + cos x e sin x + 3cos x sin x e sin x - cos 3 xe sin x
4.98. Opredelete gi slednite grani~ni vrednosti :
lim 3x + 2x - 2 ;
2
a) lim 3lnb x , b > 0 ;
b) x +
x + x 2 -1 x
v) lim lnln x ; g) lim x2

x + ln x x + x +e x ;
ln(ae x + b) m
d) lim ; |) lim x .
x + a x
x + ln(ce x +d)
Re{enie: Izrazite se od oblik

koga x , i uslovite na Lopitalovoto
pravilo se ispolneti, pa imame :
lim 3x + 2x - 2 = lim 6x + 2 = 6 = 3 .
2
a) x + x + 2x
x 2 -1 2
3
lim 3lnb x = x +
b) x + lim 3b = 0 .
lim xb-1 = x +
x bx bx
1
x ln x = lim 1 = 0 . g) x2 lim 2x x = x +
lim e2x = 0 .
v) lim
x + 1 x + ln x
lim
x + x + e x = x + 1 +e
x
ae x
ln(ae x + b)
lim ce+
ae x b = lim ace x = 1 .
lim
d) x + = x + x x + ace x
ln(ce + d )
x
ce x + d
293
m m -1
|) lim x = x +
x + a x
lim mx lim x m ! m = 0 .
= = x +
a x lna a (lna )

a) lim xe -x ;
x +
b) lim x ln x ;
x 0
x ln (1 + ax ) ; x (e x - 1) ;
a
v) xlim

g) xlim

d) lim
x 1
(x -1 1 - ln1x ) ; x 0
(
|) lim x1 - 1 ;
sin x )
Re{enie: a) Izrazot e od oblik 0 koga x . Delej}i gi broitelot i
imenitelot so e -x , izrazot }e dobie oblik:

, i uslovite na Lopitalovoto
pravilo se ispolneti, pa imame :
x
-x
lim xe -x = lim xe = lim 1 = lim x = lim 1 = 0 .
x + x + 1 x + 1 x + e x x + e x
e -x
b) Izrazot e od oblik 0 (-) koga x 0 . Delej}i gi broitelot i imenitelot so
x , izrazot }e dobie oblik: -

, i uslovite na Lopitalovoto pravilo se
ispolneti, pa imame :
ln x 1
lim x ln x = lim 1 = lim x = lim(-x ) = 0 .
x 0 x 0 1 x 0 - 1 x 0
x x2
v) Izrazot e od oblik 0 koga x . Gi delime broitelot i imenitelot so
x , izrazot }e dobie oblik: 0 , i uslovite na Lopitalovoto pravilo se ispolneti,

0
pa imame :
x ln (1 + ax ) -a
2 1+ a
x ( x ) =a .
lim x ln (1 + ax ) = xlim x = xlim
x 1 -1
x x2
g) Izrazot e od oblik 0 koga x . Delej}i gi broitelot i imenitelot so x ,
izrazot }e dobie oblik: 0 , i uslovite na Lopitalovoto pravilo se ispolneti, pa

0
imame :
294
a
e x -1 -a e ax
lim
a
x (e x - 1) = xlim 1 = xlim x2 =a .
x 1 - 1
x x 2
d) Izrazot e od oblik - koga x 1 . Presmetuvaweto go sveduvame na slu~aj

0 , i uslovite na Lopitalovoto pravilo se ispolneti, pa imame :
0
1 -1 - 12
lim ( 1 - 1 ) = lim
x 1 x - 1 ln x
ln x - x + 1 = lim x
x 1 (x - 1) ln x x 1
ln x + 1 - 1
= = lim
x 1 1
+
x = lim -1 = - 1 .
1 x 1 x + 1 2
x x x2
|) Izrazot e od oblik - koga x 1 . Presmetuvaweto go sveduvame na slu~aj

0 , i uslovite na Lopitalovoto pravilo se ispolneti, pa imame :
0
x 0
(sin x )
lim x1 - 1 = lim sin x - x = lim cos x - 1 = lim
x 0 x sin x x 0 sin x + x cos x
-sin x
x 0 2cos x - x sin x
=0 .

sin x
a) lim+ x1()
x -1)
; b) lim+ x 1 ln(e ; v) limp (sin x )tg x ;
x 0 x 0 x
2
g) lim x x ; d) lim (tg x )ctg x ; |)

x 0 p-
x
2
lim (lnctg x )tg x .

x 0+
Re{enie. a) Vo ovoj slu~aj imame neopredelenost od oblik 0 . Neka

sin x
()
y = x1 ()
. Toga{ ln y = sin x ln x1 i lim+ ln y = lim+ sin x ln x1 e neopredelenost od
x 0 x 0
()
oblik 0 . Transformirame do neopredelenost od oblik
i go primenuvame
Lopitalovoto pravilo:
- x1
x 0 x 0
()
lim+ ln y = lim+ sin x ln x1 = lim+ -ln x = lim+ -cos
x 0 1 x 0 x = xlim
sin 2 x = 0 .
0+ x cos x
Sleduva,
sin x sin 2 x
lim y = e 0 = 1 . b) Vo ovoj primer se pojavuva neopredelen oblik 0 0 . Od

x 0+
1
ln x = lim x = lim e x - 1 = lim ex
ravenstvoto lim+ x = 1 dobivame
x 0 e + xe
x x x
x 0 ln(e - 1) x 0 xe
x + x 0 xe
+ +
e -1
295
x -1)
lim x 1 ln(e = e 1 = e . v) I vo ovoj primer se pojavuva neopredelen oblik 0 0 . Za
x 0+
cos x
funkcijata y = (sin x )tg x imame limp ln y = limp tg x lnsin x = limp lnsin x = lim sin x =
x x x ctg x x p -1
2 2 2 2
sin 2 x
= - limp cos x sin x = 0 . Sleduva, limp y = e 0 = 1 .
x x
2 2
1
g) lim+ ln y = lim+ x ln x = lim+ x = 0 . Zna~i lim+ x x = e 0 = 1 .
x 0 x 0 x 0 -1 x 0
x2
d) Vo ovoj primer se pojavuva neopredelen oblik 0 . Od ravenstvoto
ln tg x
lim ctg x ln tg x = lim - tg x
= 0 , sleduva, lim tg x ctg x = e 0 = 1 .
p p x p
- -
x x
2 2 2
1 1 (ctg x )
lnlnctg x lnctg x ctg x tg x
|) Od lim+ tg x lnlnctg x = lim+ ctg x = lim+ = lim+ =
x 0 x 0 x 0
(ctg x ) x 0 lnctg x
1
= lim+ cos2 x = - lim tg x = 0 , sleduva, lim lnctg x tg x = e 0 = 1 .
x 0 tg x -21 x 0+ x 0+
sin x
4.101. Funkcijata f : (0, ) R ima izvod na (0,) , pri {to
f (x ) + f (x ) 0, x . Dokaète deka f (x ) 0, x .
Re{enie. Go primenuvame Lopitalovoto pravilo:
f (x )e x (f (x ) + f (x ))e x
lim
x
f (x ) = lim
x e x = lim
x ex =0.
4.102. Funkcijata f : (0, ) R ima izvod na (0, ) , pri {to
f (x ) + 2 f (x ) x 0, x . Dokaète deka f (x ) 0, x .
Re{enie. Go primenuvame Lopitalovoto pravilo:
lim f (x ) = xlim
f (x )e x
= lim
( f (x ) 1 + f x )e
2 x
( ) x
= xlim (f (x ) + 2f (x ) x ) = 0 .
x e x x
e x 1
2 x
4.103. Opredelete gi slednite grani~ni vrednosti:
a) lim
()
x 2 sin x1
; b) lim 2x - sin x ;
tg x
v) limp sec x .
x 0 sin x x + 2x+ sin x x
2
296
Re{enie. a) Granicata lim

f (x )
= lim
2x sin x1 - cos x1 () () ne postoi,
x 0 g (x ) x 0 cos x
pa ne moème da go primenime Lopitalovoto pravilo. Me|utoa, dadenata
grani~na vrednost postoi i e ednakva na lim x lim x sin x1 = 1 0 = 0 .

x 0 sin x x 0
()
b) Za x > 0 , imame 2x - 1 2x - sin x 2x + 1 i lim 2x - 1 = xlim 2x + 1 = 1 , pa
2x + 1 2x + sin x 2x - 1 x 2x+ 1 2x - 1
lim 2x - sin x = 1 . I vo ovoj slu~aj ne postoi grani~nata vrednost

x + 2x+ sin x
(2x - sin x )
lim lim 2 - cos x , pa ne moème da go primenime Lopitalovoto
= x +
x +
(2x + sin x ) 2 + cos x
tg x sec2 x = lim sec x = lim tg x = . Primenuvaweto na

pravilo. v) limp sec x = limp sec x tg x p tg x p sec x
x x x x
2 2 2 2
Lopitalovoto pravilo ne ne doveduva do celta, iako postoi granicata:

tg x x cos x = lim sin x = 1 .
lim = limp sincos
x p sec x x x p x
2 2 2
4.104. Dokaète deka ako za funkcijata f (x ) postoi vtoriot izvod f (x ) ,
toga{ vaì:
f (x + h ) - f (x - h )
f (x ) = lim .
h 0 h2
Re{enie. So primena na Lopitalovoto pravilo imame:
f (x + h ) - f (x - h ) f (x + h ) - f (x - h )
lim = lim =
h 0 h2 h 0 2h
1 lim f (x + h ) - f (x ) + lim f (x ) - f (x - h ) =
2 h 0 h h
h 0
f (x + h ) - f (x ) f (x - h ) - f (x )
= 1 lim + lim = f (x ) .
2 h 0 h h 0 -h
297
4 .9. Tejlorova formula

1) Neka funkcijata f (x ): (a,b) e takva {to za sekoj x (a,b) , postoi f (n +1)(x ) . Toga{
za sekoj x (a,b) , postoi q (0,1) takov {to to~na e formulata
n f (k ) (x 0 ) k
f (x ) = (x - x 0 ) + Rn (x ) . (10.1)
k =0 k!
Formulata (10.1) ja narekuvame formula na Tejlor od n - ti red za funkcijata f (x ) vo
okolina na to~kata x 0 , a
f (n +1) (x 0 + q (x - x 0 )) n +1
Rn (x ) =
(n + 1)!
(x - x 0 )
se narekuva ostato~en ~len.
Zna~i
n f (k ) (x 0 ) f (n +1)(x 0 + q(x - x 0 ))
f (x ) = (x - x 0 )k + (x - x 0 )n +1 . (10.2)
k =0 k! (n + 1)!
Formulata (10.2) ja narekuvame formula na Tejlor od n - ti red za funkcijata f (x ) vo
okolina na to~kata x 0 , so ostato~en ~len na Lagran`.
3) Ako x 0 = 0 , toga{ Tajlorovata formula ja narekuvame Maklorenova formula:
n f (k ) (0) k
f (x ) = x + o (x n ), x 0 . (10.3)
k =0 k !
Zada~i
4.105. Neka funkcijata f (x ) e beskone~no diferencijabilna vo okolina
na to~kata x 0 = 0 .
a) Ako funkcijata e parna, toga{ za sekoe n N
n f (2k ) (0) 2k
f (x ) = x + R2n +1 (x ); ;
k =0 (2k )!
b) Ako funkcijata e neparna, toga{ za sekoe n N
n f (2k +1) (0) 2k +1

f (x ) = x + R2n +2 (x ); .
k =0 (2k + 1)!
Re{enie. Neka funkcijata f (x ) e beskone~no diferencijabilna na
298
4.9. Tejlorova formula
intervalot (-l,l ) . Ako funkcijata e parna, toga{ nejziniot izvod e neparna
funkcija, a bidej}i izvodot na neparna funkcija e parna funkcija (vidi zada~a

4.17.), sleduva deka f (2k -1)(0) = 0, k N . Ako funkcijata e neparna, od istite
pri~ini sleduva deka vo toj slu~aj, f (2k )(0) = 0, k N . Zna~i, ako funkcijata e
beskone~no diferencijabilna, formulata (10.3) moè da se zapi{e kako:
n f (2k ) (0) 2k
a) f (x ) = x + R2n +1(x ); za parna funkcija, Ostato~niot ~len e zapi{an
k =0 (2k )!
vo vid R2n +1(x ) a ne vo vid R2n (x ) , bidej}i posledniot sobran ~len od Tejloroviot
polinom e ednakov na nula.
n f (2k +1) (0) 2k +1

b) f (x ) = x + R2n +2(x ) za neparna funkcija.
k =0 (2k + 1)!
n n
4.106. Ako f (x ) = a k x k + Rn (x ) , g(x ) = bk x k + Rn (x ) , toga{
k =0 k =0
n
a) f (bx ) = b ka k x k + Rn (x ) ,
k =0
n
b) f (x ) + g(x ) = (a k + bk )x k + Rn (x ) ;
k =0
n k
v) f (x )g(x ) = ck x k + Rn (x ) , x 0 , kade {to ck = a pbk -p .
k =0 p =0
Re{enie. a) Neka h(x ) = f (bx ) . Lesno se pokaùva deka h (k )(x ) = b k f (k )(bx ) ,
n b k f (k )(0) k n
h (k )(0) = b k f (k )(0) , pa imame f (bx ) = h(x ) = x + o(x n ) = b ka k x k + Rn (x ).
k =0 k! k =0
b) Neka h(x ) = f (x ) + g(x ) . Toga{ h (k )(0) = f (k )(0) + g (k )(0) , pa imame
nf (k )(0) + g (k )(0) k n
f (x ) + g(x ) = h(x ) = x + Rn (x ) = (a k + bk )x k + Rn (x ).
k =0 k! k =0
v) Neka h(x ) = f (x )g(x ) . Soglasno Lajbnicovata formula,
k k k ! f (p)(0)g (k -p)(0)
h (k )(0) = C kp f (p)(0)g (k -p)(0) = , pa Maklorenoviot razvoj na
p =0 p =0 p !(k - p)!
funkcijata h(x ) e
299
k k ! f (p)(0)g (k -p)(0)

n p =0 p !(k - p)! n k f (p )(0)g (k -p)(0) n k
h(x ) = xk = x k = a pbk -px k .
k =0 k! k =0 p =0 p !(k - p)! k = 0 p =0
4.107. Najdete ja Maklorenovata formula so ostato~en ~len vo oblik na

Peano za funkciite:
a) f (x ) = sin x ; b) f (x ) = cos x ;
v) f (x ) = sh x ; g) f (x ) = ch x ;
d) f (x ) = (1 + x )a , a R ; |) f (x ) = 1 ;
1-x
e) f (x ) = 1 ; `) f (x ) = e x ;
1+x
z) f (x ) = ln(1 + x ) ; y) f (x ) = ln(1 - x ) .
Re{enie. a) So pomo{ na matemati~ka indukcija se pokaùva deka
0,
k = 2m, m N
( 2 )
(sin x )(k ) = sin x + k p , k = 1,2, , pa zatoa f (k )(0) = ( -1) m , k = 2m + 1, m N . Ako

se iskoristi formulata (10.2) dobivame
3 5 7 2n +1
sin x = x - x + x - x + + (-1)n x + R2n +2(x ) .
3! 5! 7! (2n + 1)!
Da napomeneme deka ostato~niot ~len go zapi{uvame vo oblikot R2n +2(x ) , a ne vo
oblik R2n +1(x ) , bidej}i posledniot sobran ~len od Tejloroviot polinom e
ednakov na nula.
( )
b) Vo ovoj slu~aj (cos x )(k ) = cos x + k p , k = 1,2, , pa zatoa
2
0, k = 2m + 1, m N
f (k )(0) = (-1)m , k = 2m, m N . Ako se iskoristi formulata (10.2) dobivame

2 4 6 2n
cos x = 1 - x + x - x + + (-1)n x + R2n +1(x ) .
2! 4! 6! (2n )!
Ostato~niot ~len go zapi{uvame vo oblikot R2n +1(x ) , a ne vo oblik R2n (x ) ,
bidej}i posledniot sobran ~len od Tejloroviot polinom e ednakov na nula.

v) Bidej}i funkcijata f (x ) = sh x e neparna funkcija, f (2k +1) (x ) = ch x ,
f (2k +1) (0) = 1 , k = 1,2, . Dobivame
300
3 5 7 2n +1
sh x = x + x + x + x + + x + R2n +2(x ) .
3! 5! 7! (2n + 1)!
2 4 6 2n
g) ch x = x + x + x + x + + x + R2n +1(x ) .
2! 4! 6! (2n )!
d) f (k )(x ) = a (a - 1)(a - (k - 1))(1 + x )a-k , f (k )(0) = a (a - 1)(a - (k - 1)) = C ak k ! .
n
Dobivame (1 + x )a = C ak x k + Rn (x ) .
k =0
|) 1 = 1 - x + + (-1)n x n + R (x ) .
n
1+x
e) 1 = 1 + x + + x n + R (x ) .
n
1-x
(-1)k -1 (k - 1) !
z) Ako f (x ) = ln(1 + x ) , toga{ f (0) = 0 , f (k )(x ) = ,
(1 + x )k
k -1
f (k )(0) = (-1) (k -1)! i po formulata (10.1) dobivame
2 3 4 n
ln(1 + x ) = x - x + x - x + + (-1)n -1 x + Rn (x ) .
2 3 4 n
y) Ako vo formulata dobiena pod z) namesto x stavime -x , dobivame
2 3 4 n
ln(1 - x ) = x - x - x - x -- x + Rn (x ) .
2 3 4 n
4.108. Razloète po formulata na Tejlor vo okolina na to~kata x 0 = 0 do
Rn (x ) funkcijata f (x ) , ako:
a) f (x ) = 1 ; b) f (x ) = 1 ;
1+x 3x + 2
v) f (x ) = ln x - 5 ; g) f (x ) = (x + 3)e -2x .
x -4
Re{enie. a) Ja primenuvame formulata od zada~ata 4.107. pod d) za
n
a = - 1 i dobivame 1 = C k 1x k + Rn (x ), kade {to
2 1 + x k = 0 -2
C -k 1 =
(-21)(-21 -1)(-21 -(k -1)) = (-1)k 1 3 (2k -1) = (-1)k (2k -1)!! .
2 k! 2k k ! 2k k !
k
n (-1) (2k - 1)!!
Dobivame 1 = 1 + x k + Rn (x ) .
1+x k =0 2k k !
301
b) Bidej}i 1 = 1 , so primena na formulata vo zada~a 4.107. pod e),

3x + 2 2 1 + 3 x
2 ( )
n k
dobivame 1 = (-1) 3k +1x k + Rn (x ) .
k
3x + 2 k =0 2
1 - x5
v) Od ln x - 5 = ln 5 + ln i zada~ata 4.107. pod z) i y), dobivame
x -4 4 1- x
4
n
(
ln x - 5 = ln 5 + x 1 - 1 + Rn (x ) .
x -4
k
4 k =1 k 4k 5k )
2 3 n
g) Od formulata e x = 1 + x + x + x + + x + Rn (x ) , i od
2! 3! n!
(x + 3)e -2x = xe -2x + 3e -2x , dobivame
k k
n -1 (-1) 2k n (-1) 2k
(x + 3)e -2x = x k n -
x + o(x ) + 3
1 x k +Rn (x ) =
k =0 k ! k =0 k !

k -1 k
(-1) 2k -1 k n 3(-1)
n 2k
= 3+ x + x k +Rn (x ) =
k =1 (k -1)! k =1 k!
k -1
n(-1) 2k -1
= 3+ (k - 6)x k + Rn (x ) .
k =1 (k -1)!
4.109. Razloète ja po formulata na Makloren do R2n +1(x ) funkcijata
f (x ) = cos 4 x .
Re{enie. Gi koristime ravenstvoto
( ) ( )
2
cos 4 x = 1 + cos2x = 1 1 + 2cos2x + 1 + cos4x = 3 + 1 cos2x + 1 cos4x
2 4 2 8 2 8
i zada~ata 4.107. pod b) i dobivame
n (-1)k 22k -1
cos 4 x = 1 + (1 - 22k -2 )x 2k + R2n +1(x ) .
k =1 (2k )!
4.110. Razloète gi po Maklorenovata formula do R2n +1(x ) funkciite:
a) f (x ) = arctg x ; b) f (x ) = arcsin x ; v) f (x ) = ln (x + 1 + x 2 ) .
Re{enie. Ako postoi f (n +1) (0) i e poznato razloùvaweto na funkcijata
302
n f (k +1) (0)
f (x ) = bk x k + Rn (x ) kade {to bk = , toga{
k =0 k!
n +1 f (k )(0) n f (k +1)(0) k +1
f (x ) = f (0) + x k + Rn +1(x ) = f (0) + x + Rn +1(x ) =
k =1 k! k =0 (k + 1) k !
n bk
= f (0) + x k +1 + Rn +1(x ) . (*)
k =0 k +1
n
a) Od (arctg x ) = 1 i zada~ata 4.107. pod e), imame 1 = (-1)k x 2k + R2n (x ) .
1+x 2 1+x 2
k =0
n 2k +1
Odovde i od (*), arctg x = (-1)k x + R2n +1(x ) .
k =0 2k + 1
n (2k - 1)!!
b) Od (arcsin x ) = 1 , razvojot 1 = 1+ x 2k + R2n (x ) i od (*),
1- x 2 1- x 2 k
k =1 2 k !
n (2k - 1)!! 2k +1
imame arcsin x = x + x + R2n +1(x ) .
k =1 2 (
k k ! 2k + 1
)
k
(-1) (2k - 1)!!
( )= x +
n
v) ln x + 1+x 2 x 2k +1 +R2n +1(x ) .
k =1 2k k !(2k + 1)
4.111. Razloète ja do R6(x ) funkcijata:
b) f (x ) = 1 - x + x 2 ;
x2 2
a) f (x ) = ;
1 + sin x 1+x +x
v) f (x ) = 2x + 1 ;
2
g) f (x ) = 2x - 3 .
x + x -2 x +1
6
Re{enie. a) Neka f (x ) = a k x k + R6(x ) e Maklorenoviot zazvoj na
k =0
funkcijata f (x ) do R6(x ). ]e gi iskoristime relacijata (1 + sin x ) f (x ) = x 2 i
3 5
Maklorenoviot razvoj na funkcijata sin x = x - x + x + R6(x ) i dobivame
3! 5!
3 5 6
1 + x - x + x + R6(x )

a x k + R6(x ) = x 2 . So sramnuvawe na koeficientite
3! 5! k =0 k
pred 1,x, x 2,x 3,x 4,x 5,x 6 go dobivame sistemot ravenki:

a0 a
a 0 = 0 , a1. + a 0 = 0 , a 2. + a1 = 1 , a 3 + a 2. - = 0 , a 4 + a 3. - 1 = 0 ,
3! 3!
a2 a 0 a a
a 5 + a 4. - + = 0 i a 6 + a 5 - 3 + 1 = 0 so ~ie re{avawe dobivame a 0 = 0 ,
3! 5! 3! 5!
303
a 1. = 0 , a 2. = 1 , a 3 = -1 , a 4 = 1 , a 5 = - 5 i a 6 = 2 .
6 3
Spored toa, f (x ) = x 2 - x 3 + x 4 - 5 x 5 + 2 x 6 + R6(x ).

6 3
6
b) Neka f (x ) = a k x k + R6(x ) e Maklorenoviot razvoj na funkcijata f (x ) do
k =0
6
R6(x ). ]e gi iskoristime relacijata (1 + x + x 2 ) ak x k + R6(x ) = 1 - x + x 2 i
k =0
sli~no kako pod a), dobivame f (x ) = 1 - 2x + 2x 2 - 2x 4 + 2x 5 + R6(x ) .
v) f (x ) = - 1 - 1 x - 7 x 2 - 9 x 3 - 23 x 4 - 41 x 5 - 87 x 6 + R6(x ) .
2 4 8 16 32 64 128
g) f (x ) = -3 + 5x - 5x 2 + 5x 3 - 5x 4 + 5x 5 - 5x 6 + R6(x ) .
4.112. Razloète ja do R3(x ) funkcijata:
a) f (x ) = e sin x ; b) f (x ) = sin(arctg x ) ;
v) f (x ) = ln(1 + arcsin x ) ; g) f (x ) = tg(sh3x ) .
Re{enie. a) Maklorenoviot razvoj na funkcijata e

3
f (w) = e w = w + R3(w) , kade {to
k
w(x ) = sin x . Maklorenoviot razvoj na
k
k =0 !
3
funkciite wk ,k = 1,2,3 e: w(x ) = x - x + R4(x ) , w 2 (x ) = x 2 + R3(x ) ,
3!
w 3 (x ) = x 3 + o (x 3 ) .
3 2 3 2
Sleduva f (x ) = e sin x = 1 + x - x + x + x + o (x 3 ) = 1 + x + x + R3(x ).
3! 2! 3! 2!
b) Maklorenoviot razvoj na funkcijata e f (w) = sin w = w - w + R3(w) , kade {to

3
3!
w(x ) = arctg x . Maklorenoviot razvoj na funkciite wk ,k = 1,2,3 e:
3
w(x ) = x - x + R3(x ) (vidi zada~a 4.110 pod a)), w 2 (x ) = x 2 + o (x 3 ) ,
3
w 3 (x ) = x 3 + R3(x ). Sleduva
3 3 3
f (x ) = sinarctg x = x - x - x + R3(x ) = x - x + R3(x ) .
3 3! 2
v) Maklorenoviot razvoj na funkcijata e f (w) = ln(1 + w) = w - w + w + R3(x ) ,

2 3
2 3
304
kade {to w(x ) = arcsin x . Maklorenoviot razvoj na funkciite wk ,k = 1,2,3 e:

3
w(x ) = x + x + R4(x ) (vidi zada~a 4.110 pod b)), w 2 (x ) = x 2 + R3(x ) ,
6
w 3 (x ) = x 3 + R3(x ). Sleduva
3 2 3 2 3
f (x ) = ln (1 + arcsin x ) = x + x - x + x + R3(x ) = x - x + x + R3(x ).
6 2 3 2 2
3
g) f (x ) = tg(sh x ) = 3x + 27x + R4(x ).
2
4.113. Razloète ja po formulata na Tejlor vo okolina na to~kata x = 2
do Rn (x ) funkcijata f (x ) = ln(2x - x 2 + 3) .
Re{enie. Bidej}i 2x - x 2 + 3 = (3 - x )(x + 1) , pa ako stavime x - 2 = t ,
dobivame (
2x - x 2 + 3 = (1 - t )(3 + t ) = 3(1 - t ) 1 + t .
3 ) Odovde sleduva deka
f (x ) = g(t ) = ln 3 + ln(1 - t ) + ln(1 + t ) . Ja razloùvame po Mekloren funkcijata

3
k -1
k n (- 1) t n k
g(t ) , a potoa zamenuvame t so x - 2 : g(t ) = ln3 - t + + Rn (t) ;
k =1 k k =1 k 3 k
k k -1 k
n (x - 2) n (-1) (x - 2)
f (x ) = ln3 - + + Rn (x ) .
k =1 k k =1 k 3k
4.114. Dokaì deka:
2
a) sin x - x x , x R ;
2
3 3 5
b) x - x < sin x < x - x + x , za x > 0 .
3! 3! 5!
Re{enie. a) Ja primenuvame formulata na Tejlor za n = 2 i x 0 = 0 na
sin x 2
funkcijata f (x ) = sin x . Dobivame sin x = x - x , od kade {to sleduva
2!
2
sin x - x x , x R .
2
b) Ako f (x ) = sin x , toga{ f (0) = f (2)(0) = f (4)(0) = 0 , f (0) = 1 , f (3)(0) = -1 ,
f (n )(x ) = (sin x ) n = sin (x + np) . Ja primenuvame formulata na Tejlor za n = 5 i

( )
(
x 0 = 0 i dobivame: sin x = x - x + x sin x + 5p , odkade {to sleduva desnoto )
3 5
3! 5! 2
305
neravenstvo. Za levoto neravenstvo, vo Tejlorovata formula zemame n = 3 i

x0 = 0 .
4.115. Presmetajte
a) 3 e so to~nost do 10-3 ;
b) sin9 0 so to~nost do 10-5 ;
3
v) 29 so to~nost do 10-3 .
Re{enie: a) Maklorenovata formula za funkcijata f (x ) = e x s ostato~en ~len vo

n k qx
forma na Lagran` e dadena so: e x = x + e x n +1 , 0 < q < 1 . Za da za x = 1 ,
k =0 k ! (n + 1)! 3
q
gre{kata bide pomala od 10-3 , dovolno e da bide e3 < 10-3 t.e n 3 .
3n +1(n + 1)!
3
Zna~i, e x k1 = 1.395 .
k =0 3 k !
1
v) ]e zapi{eme 3
29 = 3 3 1 + 2 i }e ja iskoristime funkcijata f (x ) = (1 + x ) 3 ,
27
so {to dobivame: 3
( 2
)
29 3 1 + 2 - 2 2 = 0.2079117 .
81 81
4.116. Neka f : R R e ograni~ena funkcija koja ima neprekinati i
ograni~eni izvodi od prv i vtor red na mnoèstvoto R . Ako a = sup f (x ) ,

x R
b = sup f (x ) i c = sup f (x ) , dokaète deka b 2 2ac .

x R x R
Re{enie. Neka x R e proizvolna. Za proizvolno h R , da gi napi{eme

Tajlorovite formuli:
2
f (x + h ) = f (x ) + hf (x ) + h f (x + q1h )
2
2
f (x - h ) = f (x ) - hf (x ) + h f (x -q 2h ) ,
2
kade {to q i (0,1) , i = 1,2 . So odzemawe na gornite ravenstva, dobivame
2
f (x + h ) - f (x - h ) = 2hf (x ) + h (f (x + q1h ) - f (x - q 2h )) ,
2
2
odkade {to sleuva f (x + h ) - f (x - h ) 2hf (x ) - h ( f (x + q1h ) + f (x - q 2h ) ) .
2
306
2
Dobivame 2a 2hf (x ) - h 2c t.e. ch 2 - 2 f (x )h + 2a 0 . Poslednoto neravenstvo e
2
to~no za sekoe h R .
Ako c = 0 , toga{ f (x ) = 0 , "x R , pa f (x ) = Ax + B . Zaradi ograni~enosta na f ,
sleduva deka A = 0 , pa vaì b 2 2ac .

2
Ako c > 0 , toga{ ch 2 - 2 f (x )h + 2a 0 ako i samo ako (f (x )) 2ac . Bidej}i
2 2
(f (x )) 2ac , "x R , toga{ sup(f (x )) = b 2 2ac .
x R
Koristej}i ja Tejlorovata formula presmetajte gi granicite:

ln(1 + x ) - x
b) lim e - 12 - x ;
x
4.117. a) lim ;
x 0 x2 x 0 x
Re{enie. a) Koristej}i go razvojot
2 n
ln(1 + x ) = x - x + + (-1)n -1 x + Rn (x ) , i zaradi
2 n
R2 (x ) f (qx )
lim = lim x 3 = 0,
2
x 0 x x 0 3! x 2
imame
2 2
x - x + R2(x ) - x - x + R2(x )
ln(1 + x ) - x
lim = lim 2 = lim 2 = -1 .
x 0 x2 x 0 x2 x 0 x2 2
2
1 + x + x + R2 (x ) - 1 - x
b) lim e - 1 - x = lim
x 2! =1.
x 0 x2 x 0 x2 2
2
arctg x - arcsin x cos x - 1 + x
4.118. a) lim ; b) lim 2 .
x 0 x2 x 0 x4
Re{enie.
3 3 4
x - x + R3 (x ) - x - x + R3 (x ) - x + R3 (x )
arctg x - arcsin x 3 6
a) lim = lim = lim 2 =0.
x 0 x2 x 0 x2 x 0 x3
2 2 4 2 5
cos x - 1 + x x - x + x + R5 (x ) - 1 + x -x + x 2 + x + R5 (x )
b) lim 2 = lim 2! 4! 2 = lim 4! = 1 .
x 0 x4 x 0 x4 x 0 x5 24
307
4.10. Monotonost i lokalni ekstremi na funkcii
1) Neka funkcijata f e neprekinata na segmentot [a,b ] i diferencijabilna na
intervalot (a,b) .
funkcijata f e monotono raste~ka ako i samo ako f (x ) 0 , "x (a,b) ;
funkcijata f e monotono opa|a~ka ako i samo ako f (x ) 0 , "x (a,b) .
2) Brojot c (a,b) e kriti~en broj za funkcijata f : [a,b ] R ako f (c) = 0 ili
f (c) ne postoi.
3) Ako funkcijata f : [a,b ] R e neprekinata na [a,b ] i ima lokalen ekstrem
(maksimum ili minimum) vo to~kata c (a,b) , toga{ c e kriti~en broj za funkcijata
f.
4) Neka funkcijata f vo to~kata c (a,b) gi ima site izvodi do red n 2 i neka
vaì f (c) = f (c ) = = f (n -1)(c) = 0 , no f (n )(c) 0 .
Ako n e neparen broj, toga{ c ne e ekstremna vrednost na funkcijata f
Ako n e paren broj, toga{ c e ekstremna vrednost na funkcijata f , i pritoa,
ako f (n )(c) > 0 , toga{ funkcijata ima lokaln minimum vo c , a ako f (n )(c) < 0 ,
toga{ funkcijata ima lokaln maksimum vo c .
Zada~i
4.119. Opredeli gi intervalite na monotonost na funkciite:
3 2 ex
a) y = x - 3x + 2x - 4 ; b) y = ;
3 2 (e x + 1)2
v) y = 12 ; g) y = x 2 - 2x + 1 ;
x
d) y = x - x1 ; |) y = x + 2 ;
e) y = 1 + 3x2 ;
2
`) y = x ln x .
3+x
308
4.10. Monotonost i lokalni ekstremi na funkcija
Re{enie: a) y = x 2 - 3x + 2 ;. x 2 - 3x + 2 = 0 ; x 1,2 = 3 9 - 8 t.e. x 1 = 2 ;

2
x2 = 1 . y = (x - 1)(x - 2) . y (x ) > 0 za x (-,1) (2, ) , {to zna~i deka
funkcijata monotono raste na na intervalite (-,1) i (2,) . Za x (1,2) ,
y (x ) < 0 , {to zna~i deka funkcijata opa|a na (1,2) .
e x (1 -e x ) x
b) y = . y = 0 ako x = 0 . Funkcijata y = x e 2 raste vo to~kite x za
(e x + 1)3 (e + 1)
koi vaì y (x ) > 0 , dodeka opa|a tamu kade {to y (x ) < 0 . y (x ) > 0
1 -e x > 0 x (-,0) . y (x ) < 0 1 -e x < 0 x (0, ) . Zna~i, funkcijata

raste vo intervalot (-,0) , a opa|a vo (0,) .
v) y = - 23 . Za x (-,0) , y (x ) > 0 , {to zna~i deka funkcijata raste vo (-,0) .

x
Ako x (0, ) , toga{ y (x ) < 0 , {to zna~i deka funkcijata opa|a vo (0,) .
g) y = 2(x - 1) > 0 za site x (1, ) . Funkcijata monotono raste na (1,) . Ako
x (-,1) , toga{ y (x ) < 0 , {to zna~i deka funkcijata opa|a vo (-,1) .
d) funkcijata y = x - x1 monotono raste na intervalite (-,0) i (0,) , bidej}i
y = 1 + 12 > 0, "x (-,0) (0, ) .

x
|) Funkcijata y = x + 2 monotono raste na celata definiciona oblast, bidej}i
y = 1 > 0, "x (-2, ) .

2 x +2
e) y = 16x > 0, "x > 0 i y = 16x < 0, "x < 0 . Zna~i, funkcijata raste na
(3 + x 2 )2 (3 + x 2 )2
(0,) i opa|a na (-,0) .
(
`) y = ln x + 1 . y = ln x + 1 > 0 ln x > -1 x > e -1 x e1, . )
( )
y = ln x + 1 < 0 ln x < -1 x < e -1 x 0,e1 . Zna~i, funkcijata raste na e1, ( )
( )
i opa|a na 0,e1 .
4.120. Opredeli gi intervalite na monotonost na funkciite:
a) x = t 2 , y = t - 2t2 , t R ; b) x = t 2 , y = t - 2t2 , t R ;
3 3 2 3 3 2
1+t 1+t 1+t 1+t
309
t 2(t 2 + 3) t(t - 1)(t 2 + t + 4)

Re{enie. a) Od x t = i yt = sleduva
(1 + t 2 )2 (1 + t 2 )2
yt (t - 1)(t 2 + t + 4)
y x = = .
x t t (t 2 + 3)
Bidej}i y x > 0 za t (-,0) (1, ) t.e. za x (-,0) 1 ,

2 ( ) sleduva deka
funkcijata monotono raste na na intervalite (-,0) i 1 , . Od y x < 0 sleduva

2 ( )
( )
deka funkcijata monotono opa|a na 0, 1 . b) Funkcijata monotono opa|a na na
2
( )
intervalite -,-e1 i (e, ) , a monotono raste na intervalot -e1,e . ( )
4.121. Neka f e neprekinata funkcija na [0,1] ,diferencijabilna na
(0,1) , f (0) = 4 , f (1) = 2 , f (x ) -2 "x [0,1] . Dokaì deka f (x ) e linearna

funkcija.
Re{enie. Da ja razgledame funkcijata g(x ) = f (x ) + 2x - 4 . Taa e
neprekinata na [0,1] , diferencijabilna na (0,1) i g (x ) = f (x ) + 2 -2 + 2 = 0 .
Zna~i, g e monotono raste~ka na [0,1] , a bidej}i, g (0) = f (0) - 4 = 0 , g (1) = 0 ,
imame deka g (x ) = 0, "x [0,1] t.e. f (x ) = -2x + 4 .
4.122. Ako funkcijata g e monotono raste~ka i diferencijabilna na

(0,) , a f diferencijabilna na (0,) i postoi x 0 (0, ) so osobina
f (x ) g (x ) za x x 0 , toga{ f (x ) - f (x 0 ) g (x ) - g (x 0 ) za x x 0 .
Re{enie. Funkciite f i g gi zadovoluvaat uslovite na teoremata na
f (x ) - f (x 0 ) f (x)
Ko{i, pa za sekoe x x 0 postoi x (x 0,x ) taka {to = . Od
g x - g (x 0 )
( ) g (x)
uslovot na zada~ata, desnata strana od posledniot izraz e pomala od 1, pa bidej}i

g e monotono raste~ka na (0, ) , imame f (x ) - f (x 0 ) g (x ) - g (x 0 ) = g (x ) - g (x 0 ) za
x x0 .
4.123. Pokaète gi slednite neravenstva:

2
a) cos x 1 - x , x R ; b) arctg x x , x 0 .
2
310
4.10. Monotonost i lokalni ekstremi na funkcija
2
Re{enie. a) Ako ozna~ime f (x ) = cos x i g(x ) = 1 - x , imame
2
f (0) = g (0) = 1 i f (x ) = -sin x , g (x ) = -x . Funkcijata h (x ) = x - sin x e monotono
raste~ka i u{te h (0) = 0 , pa imame x - sin x > 0 za x > 0 , t.e. x > sin x za x > 0 .
2
Od f (x ) > g (x ) za x > 0 sleduva f (x ) > g (x ) za x > 0 , t.e. cos x > 1 - x , x > 0 .
2
Bidej}i funkciite f i g se parni, za x <0 t.e. -x > 0 imame
f (x ) = f (-x ) > g (-x ) = g(x ) .
b) Ako f (x ) = x - arctg x, x 0 , toga{ f (x ) = 1 - 1 > 0 , zna~i funkcijata

1+x 2
monotono raste. Neka x 0 , toga{ f (x ) f (0) od kade {to sleduva dadenoto
neravenstvo.
4.124. Opredeli gi ekstremnite vrednosti na slednite funkcii:
(x + 3)3
a) f (x ) = 2x 3 - 15x 2 + 36x - 14 ; b) f (x ) = ;
(x + 1)2
v) f (x ) = ch x + cos x ; g) f (x ) = 3 (1 - x )(x - 2)2 ;
Re{enie. a) Bidej}i f (x ) = 6x 2 - 30x + 36 = 6(x - 2)(x - 3) , stacionarnite
to~ki na funkcijata se x = 2 i x = 3 . Vtoriot izvod na funkcijata e

f (x ) = 12x - 30 . Od f (2) = -6 < 0 i f (3) = 6 > 0 sleduva deka vo to~kata x = 2
funkcijata ima lokalen maksimum f (2) = 14 , a vo to~kata x = 3 lokalen minimum
f (3) = 13 .
b) Funkcijata e definirana i diferencijabilna na mnoèstvoto R\ {-1} .
(x + 3)2(x - 3)
Prviot izvod f (x ) = se anulira za x = -3 i x = 3 . Lesno se
(x + 1)3
proveruva deka postoi okolina na to~kata x = -3 vo koja f (x ) 0 , t.e. ne go

menuva znakot, pa zaklu~uvame deka stacionarnata to~ka x = -3 ne e to~ka na
ekstrem. Vo to~kata x = 3 funkcijata ima lokalen minimum bidej}i na primer za
d = 1 vaì: "x (3 -d,3) , f (x ) < 0 i "x (3,3 + d) , f (x ) > 0 .
v) Funkcijata e diferencijabilna za site x R . Bidej}i f (x ) = sh x - sin x i

sh x - sin x = 0 ima samo edno re{enie x = 0 , ekstremot na funkcijata moè da
bide samo vo taa to~ka. Vtoriot izvod na funkcijata e f (x ) = ch x - cos x .
311
Bidej}i f (0) = 0 , barame tret izvod f (x ) = sh x + sin x . I za nego vaì f (0) = 0 .
Go barame naredniot izvod f (4)(x ) = ch x + cos x . Bidej}i f (4)(0) = 2 > 0 ,

zaklu~uvame deka dadenata funkcija ima lokalen minimum vo to~kata x = 0 .
g) Funkcijata e definirana i neprekinata za site x R . Prviot izvod
f (x ) = 4 - 3x ne postoi vo to~kite x = 1 i x = 2 . f (x ) = 0 za x = 4 ,
3 (1 - x )2(x - 2) 3
( ) ( )
f (x ) < 0 za x (-,1) 1, 4 (2, ) , f (x ) > 0 za x 4 ,2 . Funkcijata raste na
3 3
( ) ( )
intervalot 4 ,2 a opa|a na intervalite (-,1) , 1, 4 i (2,) . Zna~i, za x = 2
3 3
funkcijata dostignuva lokalen maksimum f (2) = 0 , a za x = 4 lokalen minimum

3
3
()
f 4 = - 4 . Prviot izvod ne go menuva znakot vo okolina na to~kata x = 1 , pa vo
3 2
ovaa to~ka funkcijata nema ekstrem.
4.125. Opredeli gi ekstremite na funkciite y = f (x ) :
a) x = e t sin t, y = e t cost, t (0, p) ; b) x = t 2 , y = t - 2t2 , t R .

3 3 2
2 1+t 1+t
Re{enie. a) y x = cost - sin t ; y xx

= -2 (vidi zada~a 4.65. pod
cost + sin t e t (cost + sin t )3
a)). Prviot izvod se anulira za t = p , i bidej}i y xx

t =p
= p-1 < 0 , zaklu~uvame
4 4 e4 2
p
deka funkcijata ima lokalen maksimum vo to~kata x = e . b) Analiziraj}i gi
4
2
intervalite na monotonost (zada~a 4.120.) zaklu~uvame deka vo to~kata x = -e1
funkcijata ima lokalen minimum, a vo to~kata x = e , lokalen maksimum.
312
4.11. Konveksni funkcii
1) Funkcijata f : (a,b) R e konveksna (vdlabnata) na intervalot (a,b) ako za
sekoi x 1, x 2 (a,b) , a (0,1) vaì f (ax 1 + (1 -a)x 2 ) < af (x 1) + (1 -a)f (x 2 ).
2) Funkcijata f : (a,b) R e konkavna (ispaknata) na intervalot (a,b) ako za
sekoi x 1, x 2 (a,b) , a (0,1) vaì f (ax 1 + (1 -a)x 2 ) > af (x 1) + (1 -a)f (x 2 ).
3) Ako funkcijata f e dvapati diferencijabilna na otvoren interval (a,b) ,

toga{ taa e
konveksna na (a,b) ako za sekoe x (a,b) vaì f (x ) > 0 ;
konkavna na (a,b) ako za sekoe x (a,b) vaì f (x ) < 0 .
4) Ako to~kata (c, f (c)) e prevojna to~ka na funkcijata f , toga{ ili
f (x ) = 0 ili f (x ) ne postoi.
Zada~i:
4.126. Neka funkciite f i g se konveksni na intervalot (a,b) . Toga{:

a) funkcijata tf + sg , kade {to t,s > 0 e konveksna na (a,b) ;
b) funkcijata h(x ) = max {f (x ),g(x )} e konveksna na (a,b) ;
Re{enie. Neka x 1,x 2 (0, +) , a (0,1) se dadeni. Toga{
a) (tf + sg )(ax 1 + (1 -a)x 2 ) = tf (ax 1 + (1 -a)x 2 ) + sg (ax 1 + (1 -a)x 2 )
taf (x 1) + t (1 -a) f (x 1) + sa g (x 1) +s (1 -a)g(x 2 ) =
= a(tf (x 1) + sg(x 1)) + (1 -a) ftf (x 2 ) + sg(x 2 )) = a(tf + sg )(x 1) + (1 -a)(tf + sg )(x 2 ) .
b) h(ax 1 + (1 -a)x 2 ) = max {f (ax 1 + (1 -a)x 2 ),g(ax 1 + (1 -a)x 2 )}
max {af (x 1) + (1 -a) f (x 2 ),ag(x 1) + (1 -a)g(x 2 )}

max {af (x 1),ag(x 1)} + max{(1 -a) f (x 2 ),(1 -a)g(x 2 )}
a max {f (x 1),g(x 1)} + (1 -a)max{f (x 2 ),g(x 2 )} = a h (x 1) + (1 -a)h (x 2 ) .
313
4.127. Neka f : (0, +) R . Dokaète deka funkcijata g (x ) = f x1 e ()

konveksna ako i samo ako e konveksna funkcijata h(x ) = xf (x ) .
Re{enie. Neka funkcijata g e konveksna i neka x 1,x 2 (0, +) , a (0,1)

se dadeni. Imame:
1
((1 -a)
h (ax 1 + (1 -a)x 2 ) = (ax 1 + (1 -a)x 2 ) f (ax 1 + (1 -a)x 2 ) = ua + u
2
)(
f ua + u
1
)
(1 -a)
2
=

a 1 -a

( 1
(1 -a)
= ua + u
2
) f 1

u1
ua + u

(1 -a) 1
u +
u2
u =
a + (1 -a) 2

1 2 u1 u2
a 1 -a
(1 -a)
1
(
= ua + u
2
g ) u1
u +
u2
a + (1 -a) 1 a + (1 -a) 2
u =
u1 u2 u1 u2
a 1 -a

1
((1 -a)
= ua + u
2
)
g
u1
u +
u2
u
a + (1 -a) 1 a + (1 -a) 2
u1 u2 u1 u2
a 1 -a

( 1
(1 -a)
ua + u
2
)
u1
a + (1 -a)
g(u1) +
u2
a + (1 -a)

g(u 2 ) =

u1 u2 u1 u2
= ua g(u1) + 1 u
1 2 2 ( )
-a g(u ) = a f 1 + 1 -a f 1 = .
u1 u1 u2 u2 ( )
= ax 1f (x 1) + (1 -a)x 2 f (x 2 ) = ah (x 1) + (1 -a)h (x 2 )
Pritoa vovedovme smena x i = u1 ,i = 1,2 , iskoristivme konveksnosta na g , kako i

i
a 1 -a a 1 -a
u1 u2 u1 u2
faktot deka (0,1) , (0,1) i + =1 .
a + (1 -a) a + (1 -a) a + (1 -a) a + (1 -a)
u1 u2 u1 u2 u1 u2 u1 u2
Pokaàvme deka i funkcijata h e konveksna.
Obratno, }e pokaème deka ako h e konveksna funkcija, toga{ i g e konveksna.
Neka x 1,x 2 (0, +) , a (0,1) se dadeni. Sli~no kako vo prviot del na dokazot
dobivame:
( (1 -a)
g (a x 1 + (1 -a)x 2 ) = g ua + u
1 2
= )
a 1 -a a 1 -a
u1 u2 u1 u2
= g 1 u + u = f u + u =
a + (1 -a) 1 a + (1 -a) 2 a + (1 -a) 1 a + (1 -a) 2
u1 u2 u1 u2 u1 u2 u1 u2
314
a 1 -a a 1 -a

(1
(1 -a)
= ua + u
2
) u1
u +
u2
u f
u1
u1
u +
u2
u
a + (1 -a) 1 a + (1 -a) 2 a + (1 -a) 1 a + (1 -a) 2
=
u1 u2 u1 u2 u2 u1 u2
a 1 -a

1
((1 -a)
= ua + u
2
h
u1
) u +
u2
a + (1 -a) 1 a + (1 -a) 2
u
u1 u2 u1 u2
a 1 -a
(1 -a)
a
1
(
u + u
2

a
u
(1)
1
-a )
h (u1) +
a
u
(1
2
-a )

h(u 2 ) =

u1 + u 2 u1 + u 2
= ua h (u1) + 1 u
-a h(u ) = a u f (u ) + 1 -a u f (u ) =
2 u 1 1 u 2 2
1 2 1 2
( ) ( )
= a f x1 + (1 -a) f x1 = a g (x 1) + (1 -a)g (x 2 ) .
1 2
4.128. Pokaète deka za sekoi a,b (0, ) , l (0,1) e ispolneto

neravenstvoto:
1 1
ab la l + (1 - l)b 1-l .
Re{enie. Da ja razgledame funkcijata f (x ) = e x ,x R . Bidej}i f (x ) = e x e
strogo monotono raste~ka na celata realna prava, sleduva deka funkcijata e
strogo konveksna na celo R . Stavame x 1 = lna , x 2 = lnb i dobivame

l 1- l
f (lx 1 + (1 - l)x 2 ) l f (x 1) + (1 - l) f (x 2 ) za sekoi a,b (0, ) , l (0,1) , odnosno
l ln a +(1-l) ln b ln a ln b 1
+ (1 - l)e 1-l . Spored toa e ln ab l e ln a l + (1 - l)e ln b 1=l , od
1
e l 1-l l e l
1 1
{to dobivame ab la l + (1 - l)b 1-l .
4.129. Ispitaj ja konveksnosta i konkavnosta na funkciite:

3 2 ex
a) y = x - 3x + 2x - 4 ; b) y = ;
3 2 (e x + 1)2
v) y = 12 ; g) y = x 2 - 2x + 1 ;
x
d) y = x - x1 ; |) y = x + 2 ;
e) y = 1 + 3x2 ;
2
`) y = x ln x .
3+x
Re{enie: a) y = x 2 - 3x + 2 ; y = 2x - 3 .
315
3 2
Funkcijata y = x - 3x + 2x - 4 e konveksna vo to~kite x za koi vaì y (x ) > 0 ,
3 2
dodeka e konkavna tamu kade {to y (x ) < 0 .
( )
Za x 3 , , y (x ) > 0 , {to zna~i deka funkcijata e konveksna na 3 , . Za
2 2 ( )
( ) (
x -, 3 , y (x ) < 0 , {to zna~i deka funkcijata e konkavna na -, 3 .
2 2 )
e x (1 -e x ) 2e x (-e 2x + e x - 1) x
b) y =
3 ; y = 4 < 0, "x . Zna~i, funkcijata y = x e 2 e
(e + 1)
x (e + 1)
x (e + 1)
konkavna na definicionata oblast.
v) y = - 23 . y = 64 > 0, "x (-,0) (0, ) . Zna~i, funkcijata y = 12 e

x x x
konveksna na definicionata oblast.
g) y = 2 > 0 za site x R , pa funkcijata e konveksna.
d) y = - 13 . Ako x < 0 , toga{ y > 0 , dodeka za pozitivni x , y < 0 . Zna~i,

x
funkcijata e konveksna na intervalot (-,0) i konkavna na (0,) .
|) Funkcijata y = x +2 e konkavna na definicionata oblast, bidej}i
y = - 1 < 0, "x (-2, ) .

4(x + 2)2 x + 2
e) Funkcijata e konveksna na intervalot (-1,1) , a konkavna na intervalite
(-,-1) i (1,) .
`) y = x1 > 0, "x (0, ) . Funkcijata e konveksna.
316
4.12. Grafik na funkcija

Ispituvaweto na funkciite }e go vr{ime po sledniot redosled:
1) Ja nao|ame definicionata oblast, to~kite na prekin. Ja opredeluvame
periodi~nosta i parnosta na funkcijata, go opredeluvame znakot na
funkcijata i gi nao|ame prese~nite to~ki na krivata so koordinatnite oski.
2) Odnesuvawe na funkcijata vo okolini na grani~nite to~ki od definicionata
oblast. Gi opredeluvame asimptotite na funkcijata.
3) Gi nao|ame lokalnite ekstremi i intervalite na monotonost.
4) Konveksnost i konkavnost. To~ki na prevoj.
5) Skicirawe grafik.
Zada~i
Ispitaj go tekot i skiciraj go grafikot na funkciite:
(x + 2)3
4.130 f (x ) = .
(x - 2)2
Re{enie. 1) Drobno racionalnata funkcija e definirana za site
vrednosti na argumentot za koi imenitelot e razli~en od nula. Spored toa,
definicionata oblast e mnoèstvoto (-,2) (2, ) , a to~kata x = 2 e to~ka na
prekin. Bidej}i definicionata oblast ne e simetri~no mnoèstvo vo odnos na
koordinatniot po~etok, funkcijata ne e nitu parna, nitu neparna, nitu
periodi~na. Za x > -2 , f (x ) > 0 , a za x < -2 , f (x ) < 0 . Za x = -2 , f (x ) = 0 , za
x = 0 , f (x ) = 2 .
(x + 2)3 (x + 2)3 (x + 2)3

2) lim- 2 = + , lim+ 2 = + . x -
lim = - ,
x 2 (x - 2) x 2 (x - 2) (x - 2)2
(x + 2)3
lim = + .
x + (x - 2)2
Vertikalna asimptota e x = 2 . Funkcijata nema horizontalni asimptoti.
f (x ) (x + 2)3 f (x ) (x + 2)3
Od , k1 = x +
lim x = x +
lim 2 = 1 , k 2 = x -
lim x = x -
lim =1,
x (x - 2) x (x - 2)2
(x + 2)3
lim
lim (f (x ) - k1x ) = x +
n1 = x + - x = 10 , n 2 = x -
lim (f (x ) - k 2x ) = 10 ,
(x - 2)2
zaklu~uvame deka kosa asimptota e y = x + 10 .
317
(x + 2)2 (x - 10)
3) Prv izvod na funkcijata e: f (x ) = . Nuli na prviot izvod, t.e.
(x - 2)3
stacionarnite to~ki za funkcijata se: x 1 = - 2 i x = 10 .
96(x + 2)
Vtoriot izvod na funkcijata e: f (x ) = . Bidej}i f (10) > 0 , to~kata
(x - 2)4
x = 10 e to~ka na lokalen minimum. Od f (-2) = 0 i f (-2) = 96 4 0 sleduva

(-4)
deka to~kata x = -2 ne e to~ka na lokalen ekstrem.
Ispituvame monotonost na funkcijata na intervalite: (-,-2) , (-2,2) , (2,10) i
(10,+) . Funkcijata monotono raste na intervalite (-,-2) , (-2,2) i (10,+) ,
bidej}i tamu f (x ) > 0 , a monotono opa|a na intervalot (2,10) bidej}i
f (x ) < 0 "x (2,10) .

96(x + 2)
4) Vtoriot izvod na funkcijata f (x ) = e nula za x = -2 i funkcijata
(x - 2)4
f go menuva znakot vo okolina na -2 , {to zna~i deka x = -2 e prevojna to~ka

za funkcijata.
Od f (x ) > 0 za x > -2 sleduva deka funkcijata e konveksna na intervalite
(-2,2) i (2,+) , a od f (x ) < 0 za x < -2 sleduva deka funkcijata e konkavna na
(-,-2) .
5.
318
4.131. f (x ) = - x .
(x 2 - 1)2
Re{enie. 1) Funkcijata e definirana za sekoj x , osven za x = -1 i x = 1 .
Bidej}i f (-x ) = -f (x ) , funkcijata e neparna , pa dovolno e ispituvawata da gi
vr{ime samo na intervalite [0,1) i (1,) . Grafikot na funkcijata ja se~e

x - oskata vo to~kata x = 0 .
2) Od lim-- x = - i lim - x = - sleduva deka pravata x = 1 e
x 1 (x 2 - 1)2 x 1+ (x 2 - 1)2
vertikalna asimptota na krivata. Analogno se dobiva deka i pravata x = -1 e
vertikalna asimptota. Od lim - x = 0 sleduva deka pravata y = 0 e
x
(x 2 - 1)2
horizontalna asimptota. Pritoa, nema i kosi asimptoti.
3) Izvodot f (x ) = 3x + 13 ne se anulira nitu za edno x . Za x [0,1) , f (x ) < 0 ,

2
(x - 1)
2
{to zna~i deka funkcijata monotono opa|a. Funkcijata monotono raste na

intervalot (1,) , bidej}i f (x ) > 0 na (1,) .
12x (x 2 + 1)
4) Vtoriot izvod f (x ) = - se anulira vo to~kata x = 0 , {to zna~i deka
(x 2 - 1)4
to~kata (0,0) e prevojna to~ka na funkcijata. Funkcijata e konkavna na
intervalite [0,1) i (1,) .

5)
319
4.132 f (x ) = x 2 - x + 1 .
2
x + x +1
Re{enie. 1) Funkcijata e definirana za sekoj x , bidej}i x 2 + x + 1 > 0 ,
x . Isto taka x 2 - x + 1 > 0 za sekoe x , pa funkcijata nema realni nuli i
sekoga{ e pozitivna. Za x = 0 , f (x ) = 1 . Dadenata funkcija ne e parna, neparna
nitu periodi~na.
lim x - x + 1 = 1 . Spored toa, pravata y = 1 e horizontalna asimptota na

2
2)
x x 2 + x +1
dadenata funkcija. Funkcijata nema vertikalni i kosi asimptoti. Proverete.
2(x 2 - 1)
3) Prviot izvod f (x ) = se anulira za x = -1 ili x = 1 . f (x ) > 0 za
(x 2 + x + 1)2
x (-,-1) (1, ) i f (x ) < 0 za x (-1,1) , ja formirame priloènata tabela
x - -1 1 + od koja se gleda deka za x = -1

funkcijata dostignuva maksimum
f (x ) + 0 - 0 +
fmax = f (-1) = 3 , a za x = 1 funkci-
f (x ) 1 3 1 1 jata dostignuva minimum
3
fmin = f (1) = 1 .
3
4) Za vtoriot izvod f (x ) = 4 -x2 + 3x + 31 e neprekinata funkcija, i

3
(x + x + 1)
f (-2) > 0, f (-1) < 0, f (0) > 0, f (1) > 0, f (-2) < 0 ,
pa toj ima nuli vo x = x1 , x = x2 i x = x3 koi se vo intervalite
(-2, -1), (-1, 0), (1, 2) , soodvetno, i tie se site negovi nuli. Spored toa na
intervalite (-, x1 ), (x1, x 2 ), (x 2 , x 3 ), (x 3 , ) ovoj izvod ne go menuva znakot.
Bidej}i f (-2) > 0 sleduva deka f (x ) > 0 za sekoj x (-, x1 ), pa tamu
funkcijata e konveksna.
Zaradi -1 (x1, x 2 ) i f (-1) < 0 sleduva deka f (x ) < 0 na (x1, x 2 ), pa f e
konkavna.
Sli~no, f e konveksna na (x 2 , x 3 ) i konkavna na (x 3 , )
5)
320
-1
4.133. f (x ) = x - 2 e x .
Re{enie. 1) Definicionata oblast na funkcijata e

D f = \ {0} = (-,0) (0, ) . To~kata x = 0 e to~ka na prekin. Funkcijata ne
e nitu parna, nitu neparna, nitu periodi~na. Za, x (-,0) (0,2) (2, ) f (x ) > 0 ,
a za x = 2 , f (x ) = 0 .
1 1 1
2) lim x - 2 e -x = + , lim x - 2 e -x = 0 , lim x - 2 e -x = +
x
i
x 0- x 0+
1
lim x - 2 e -x = + .
x -
Vertikana asimptota e x = 0 . Funkcijata nema horizontalna asimptota. Od

-1 -1
lim
x
x -2 e
x
x
= lim
x
(x - 2)e
x
x
=1 i (
lim x - 2 e
x
-1
x ) x
(
- x = lim (x - 2)e
-1
x )
- x = -3
sleduva deka kosa asimptota kon e y = x - 3 .

Sli~no,
-1 -1
x -2 e x -(x - 2)e x
lim = lim = -1 i
x - x x - x
(
lim x - 2 e
x -
-1
x )
+ x = lim -(x - 2)e
x -
( -1
x )
+x = 3
sleduva deka kosa asimptota kon - e y = -x + 3 .

3) Funkcijata ne e diferencijabilna vo to~kata x = 2 zaradi
f (2) = lim
Dx exp - ( 1
)
2 + Dx = 1 .
Dx 0 Dx e
-e -x1 x 2 + x - 2 , x < 2

Prviot izvod na funkcijata e f x = 1 2 x
2
( ) .
e -x x + x - 2 , x > 2
x 2
321
Nuli na prviot izvod se: x 1 = -2 i x 2 = 1 .
Funkcijata raste koga f (x ) > 0 , t.e na intervalite (-2,0) , (0,1) i (2,) a opa|a
koga f (x ) < 0 , t.e na (-,-2) i (1,2) .

-e -x1 5x - 2 , x < 2

Vtoriot izvod na funkcijata e: f (x ) = 1 5x x- 2
4
.
e -x 4 , x > 2
x
f (-2) > 0 , pa za x = -2 funkcijata ima lokalen minimum.
f (1) < 0 , zna~i za x = 1 funkcijata ima lokalen maksimum.

Vo x = 2 moè da ima lokalen ekstrem, no toj ne moè da se ispita so izvod.
Bidej}i f (x ) < 0 za x (1, 2) i f (x ) > 0 za x (2, ) sleduva deka to~kata (2, 0) e
lokalen minimum (zaklu;okot moè da se izvede i od toa {to f (x ) 0 za sekoj
x Df , f e neprekinata vo sekoj x Df i f (2) = 0 ).
( )
4) Funkcijata e konveksna na -, 2 \ {0} i (2,) , a konkavna na 2 ,2 .
5 5 ( )
5)
4.134. f (x ) = x 3 x + 1 .
322
Re{enie. 1) Definicionata oblast na dadenata funkcija e .

Funkcijata e neprekinata na R , nuli na funkcijata se x = 0 i x = -1 . f (x ) > 0
za x (-,-1) (0, ) i f (x ) < 0 za x (-1,0) . Funkcijata ne e periodi~na,

parna, neparna. Dadenata funkcija pominuva niz to~kite (0,0) i (-1,0) .
lim x 3 x + 1 = + ,
2) x + lim x 3 x + 1 = + . Dadenata funkcija nema asimptoti.
x -
3) Funkcijata ne e diferencijabilna vo to~kata x = -1 :

(Dx - 1) 3 Dx
f (-1) = lim = - . Prviot izvod na funkcijata e
Dx 0 Dx
f (x ) = 4x + 3 i toj se anulira za x = - 3 . Funkcijata raste koga f (x ) > 0 , t.e

3 3 (x + 1)2 4
( )
na intervalot - 3 , , a opa|a koga f (x ) < 0 , t.e na (-,-1) i -1,- 3 .
4 4 ( )
3
To~kata (-1, 0) ne e ekstrem bidej}i f opa|a na -, - .
4
Vtoriot izvod na funkcijata e: f (x ) = 4x + 6

3(x + 1) 3 (x + 1)2
. ( )
f - 3 > 0 , pa za
4
x = - 3 funkcijata ima lokalen minimum.

4
( )
4) Funkcijata e konveksna na intervalite -,- 3 i (-1, ) , a konkavna na
2
(- 23,-1) .
5)
323
4.135. f (x ) = 3 (x - 2)2 (x + 1) .
Re{enie. 1) Funkcijata e definirana i neprekinata na celata realna

prava. f (x ) < 0 za x < -1 i f (x ) > 0 za x (-1,2) (2, ) . Nuli na funkcijata se
x = -1 i x = 2 .
2) xlim

3(
x - 2)2 (x + 1) = + ; x -
lim 3 (x - 2)2 (x + 1) = - .
2
3
(x - 2) (x + 1) 2
Od lim =1 i lim 3 (x - 2) (x + 1) - x = -1 zaklu~uvame deka
x x x

pravata y = x - 1 e kosa asimptota na funkcijata.
3) Funkcijata e diferencijabilna za site x R \ {-1,2} i f (x ) = x .

x - 2)(x + 1)2
3(
f (x ) = 0 za x = 0 , f (x ) > 0 za x (-,-1) (-1,0) (2, ) , f (x ) < 0 za x (0,2) .

Funkcijata raste na intervalite (-,0) i (2,) a opa|a na intervalot (0,2) .
Zna~i, za x = 0 funkcijata dostignuva lokalen maksimum f (0) = 3 4 , a za x = 2
lokalen minimum e f (2) = 0 .
4) Vtoriot izvod na funkcijata e f (x ) = -2 . Funkcijata e konveksna

3(
x - 2)4 (x + 1)5
na intervalot (-,-1) a konkavna na intervalite (-1,2) i (2,) . Prevojna
to~ki se x = -1 i x = 2 .
5)
324
2
4.136. f (x ) = 3 x 2 .
1- x
Re{enie. 1) Definicionata oblast e mnoèstvoto
(-,- 1) (-1,1) (1, ) , a to~kite x = 1 se to~ki na prekin. Funkcijata e
parna, pa grafikot e simetri~en vo odnos na pravata x = 0 . Za x (-1,1) ,

f (x ) > 0 , a za x (-,-1) (1, ) , f (x ) < 0 . Za x = 0 , f (x ) = 0 .
2) lim 3 x 2 = - , lim 3 x 2 = + . lim 3 x 2 = + , lim 3 x 2 = - ,

x -1- 1-x 2 x -1+ 1 - x 2 x 1- 1 - x 2 x 1+ 1 - x 2
lim 3 x 2 = -1 . Vertikalna asimptoti se x = -1 i x = 1 . Horizontalna

x 1- x 2
asimptota: y = -1 . Dadenata funkcija nema kosi asimptoti.
3) Funkcijata ne e diferencijabilna vo to~kata x = 0 :
3 Dx 2 3 Dx
2
f- (0) = lim - 1 -Dx 2 = - i f (0) = lim 1 -Dx 2 = + .

Dx 0 Dx + Dx 0 + Dx
Prviot izvod na funkcijata za x 0 e f (x ) = 2 . f (x ) 0 za

3(1 - x 2 ) 3 x (1 - x 2 )
sekoe x . Monotonosta na funkcijata }e ja prikaème na slednata tabela:
x - -1 0 1 +
f (x ) - - + +
f (x ) -1 - , 0 + , - -1
+
Od tabelata moème da zaklu~ime deka vo to~kata (0,0) funkcijata ima lokalen

minimum.
2 3 x 2(1 - x 2 )2 (9x 2 - 1)
4) Vtoriot izvod na funkcijata e: f (x ) = , x {-1,0,1} .
9x 2(1 - x 2 )3
f (x ) = 0 za x = - 1 i x = 1 . Konveksnosta na funkcijata }e ja prikaème na

3 3
slednata tabela:
325
-1 1
3 3
x - -1 0 1 +
f (x ) - + - - + -
Spored toa, funkcijata e konveksna na intervalite -1,- 1 i

3 ( ) (13,1) a konkavna
3 3 ( ) ( )
na intervalite (-,-1) , - 1 ,0 , 0, 1 i (1,+) . Prevojni to~ki se x = - 1 i
3
x=1.
3
5)
4.137 f (x ) = 3 x 2 - 1 - 3 x 2 .
Re{enie. 1) Definiciona oblast na funkcujata e R . Funkcijata e parna.

f (0) = -1 i f (x ) 0, "x R .
2) Funkcijata nema vertikalni asimptoti.
Od lim 3
x 2 - 1 - 3 x 2 = lim -1 =0 sleduva deka
x x 3
(x 2 - 1)2 + 3 x 2 (x 2 - 1) + 3 x 4
funkcijata y = 0 e horizontalna asimptota. Funkcijata nema kosi asimptoti.
3
x 4 - 3 (x 2 - 1)2
3) Prviot izvod e f (x ) = 2 . Funkcijata ne e diferencijabilna vo
3 3 x 3 (x 2 - 1)2
326
x = -1 , x = 0 i x = 1 . Prviot izvod se anulira za x = - 1 i x = 1 . Na

2 2
intervalite (- 12 ,0) i ( 12 ,) funkcijata raste, dodeka monotono opa|a na
intervalite -,- 1
2 ( ) i (0, 12 ) . Zna~i, to~kite x = - 12 i x = 1 se to~ki na
2
lokalen minimum. Funkcijata ima lokalen maksimum vo to~kata za x = 0 , iako vo
ovaa to~ka funkcijata ne e diferencijabilna.
2

4) Vtoriot izvod e f (x ) = 2 3 1 - 3 + x 5 . Funkcijata e konveksna za
9 x 4 3 (x 2 - 1)
x (-1,0) (0,1) , a konkavna za x (-,-1) (1, ) . Prevojni to~ki se: x = 1 i

x = -1 .
5)
2 2
4. 138 f (x ) = (x + 1) 3 - (x - 1) 3 .
Re{enie. 1) Definicionata oblast na funkcijata e R . Bidej}i
( )
2 2 2 2
f (-x ) = (-x + 1) 3 - (-x - 1) 3 = - (x + 1) 3 - (x - 1) 3 = -f (x ) , sleduva deka funkcijata
e neparna, zatoa e dovolno da ja ispitame funkcijata na (0,+) . Nula na

funkcijata e x = 0 . Ako x > 0 , toga{ f (x ) > 0 . Zaradi neparnosta na funkcijata,
zaklu~uvame deka f (x ) < 0 za x (-,0) .
( 2
2) Od lim (x + 1) 3 - (x - 1) 3 = 0
x
2
) zaklu~uvame deka y=0 e horizontalna
asimptota na funkcijata .
327
3) Funkcijata ne e diferencijabilna vo to~kata x = 1 (zana~i i vo x = -1 ),

bidej}i leviot i desniot izvod vo taa to~ka se razlikuvaat:
2 2 2 2 2 2
(1 + Dx + 1)3 - (1 + Dx - 1)3 - (1 + 1) 3 + (1 - 1) 3 (2 + Dx )3 - (Dx )3 - 3 4
lim - = lim - = +
Dx 0 Dx Dx 0 Dx
2 2 2 2
(1 + Dx + 1)3 - (1 + Dx - 1)3 - (1 + 1)3 + (1 - 1) 3
lim = - .
Dx 0 + Dx

Za x R \ {-1,1} , prviot izvod na funkcijata e: f (x ) = 2 1 1 - 1 1 .
3 (x + 1)3 (x - 1)3
f (x ) 0 , " x R \ {-1,1} . Funkcijata monotono raste na intervalot (-1,1) , a
opa|a na intervalite (-,-1) i (1,+) . Zna~i vo to~kata (-1,-3 4 ) funkcijata
ima minimum, a vo to~kata (1, 3 4 ) funkcijata ima maksimum.

4) Vtoriot izvod na funkcijata e f (x ) = - 2 1 - 1 . Za x = 0 , f (x ) = 0 .
9 4 4
(x + 1) 3 (x - 1) 3
Vtoriot izvod e pozitiven na intervalite (0,1) i (1,) , zna~i tamu funkcijata e

konveksna. Funkcijata e konkavna na intervalite (-,-1) i (-1,0) .
5)
(
4.139 f (x ) = x ln e - x1 .
2 )
{
Re{enie. 1) Definicionata oblast e mnoèstvoto x : x R,e - x1 > 0 = }
( )
= (-,0) e1, + . Nuli na funkcijata se x = 0 i x = 1 .
e -1
328
1
( 1
ln e - x ) (
e - x1 x 2 )
2) x - 2 ( )
lim x ln e - x1 = - ;
x 0 2
( )
lim- x ln e - x1 = lim-
x 0 2
= lim-
x 0
- 22
=0;
x x
x 1
2 ( )
lim+ x ln e - x1 = - ; ( )
lim x ln e - x1 = . Vertikalna asimptota e
x 2
x = e1 .
e
Funkcijata nema horizontalni asimptoti.
Od , k1 = x +
f (x )
lim x = x +
lim
ln e - x1 (
1 )
= , k 2 = x -
f (x )
lim x = x +
lim
ln e - x1
=1,
( )
2 2 2 2
lim (f (x ) - k1x ) = x +
n1 = x +
2 ( ( ) )
lim x ln e - x1 - 1 = - 1 , n 2 = x -
2e
lim (f (x ) - k 2x ) = - 1 ,
2e
zaklu~uvame deka kosa asimptota e y = 1 x - 1 .

2 2e
( ( ) )
3) Prviot izvod na funkcijata e f (x ) = 1 ln e - x1 + 1 . Funkcijata monotono
2 ex - 1
raste na intervalite (-,0) i e1, + . ( )

e = 1 ex - 1 -ex = -1
f (x ) = 1 ( 1 ) -
2 ex - 1 x (ex - 1)2 2 x (ex - 1)2 2x (ex - 1)2
4) Vtoriot izvod e .
Funkcijata e konveksna na ntervalot (-,0) i konkavna na e1, + . ( )
5)
329
(
4.140 f (x ) = arctg 1 + x1 . )
Re{enie. 1) Definicionata oblast na funkcijata e mnoèstvoto R \ {0} .
Nula na funkcijata e x = -1 .
( ) ( )
lim arctg 1 + x1 = p ; lim- arctg 1 + x1 = - p ; lim+ arctg 1 + x1 = p ;
2) x -
4 x 0 2 x 0 2 ( )
( )
lim arctg 1 + x1 = p .
x 4
Zna~i, funkcijata nema vertikalna asimptota. Horizontalna asimptota e
pravata y = p .
4
3) Funkcijata e diferencijabilna vo sekoja to~ka od definicionata oblast i
prviot izvod e f (x ) = 1 -1 = - 1 . Bidej}i f (x ) < 0 za sekoe x

2 x2 2x 2 + 2x + 1
(
1 + 1 + x1 )
od definicionata oblast, sleduva deka funkcijata monotono opa|a na
intervalite (-,0) i (0,) .
4) Vtoriot izvod na funkcijata e f (x ) = 4x + 2 . Funkcijata e konkavna

(2x 2 + 2x + 1)2
na intervalot (-,-21) , a konveksna na intervalite (-21,0) i (0,) . To~kata
x = - 1 e prevojna to~ka.
2
5)
330
V.
I ( ) , 2003
- 1 . Presmetaj
1. ) Neka A [0,1] e takvo {to ("n ) ($x n A) t.{. x n > n n
supA . (so obrazloènie)

n (n +1)

( )
n
) supA inf A ( ), A = (-1) 2 2n + 3 n

2n + 2

2. ) Neka (x n ) e niza od realni broevi taka {to postoi c t.{.
| x 2 - x 1 | + | x 3 - x 2 | + . . . + | x n - x 1 |< c za sekoj n . (1)
Dokaì deka nizata (x n ) konvergira.
1 - (-1)n
b) Dali nizata x n = n
i) konvergira; ii) go ispolnuva uslovot (1) ?
3. Ispitaj ramnomerna neprekinatost na funkciite:
a) f (x ) = x + sin x na na ; b) f (x ) = e x cos x1 na (0,1) .
4. ja funkciite:
a) f (x ) =| x 2 - 9x + 20 | b)
p sgn x + x - 1 , | x |> 1

4 2
f (x ) =
.

arctg x , | x |< 1

1
5. Ispitaj go tekot i skiciraj go grafikot na funkcijata: f (x ) =| x |e -x .
Pismen ispit po matemati~ka analiza I (prv del) 21.12.2001 god.

1. a) Presmetaj (so obrazloènie) supA i inf A ako
{
A = (-1)
n (n -1)
2 5 2n + 1 n
2n + 3 }
.
b) Dokaì deka za sekj n vaì neravenstvoto
1 + 13 + 13 + . . . + 13 < 5 .
2 3 n 4
2. a) Ispitaj ja konvergencijata na nizata 1 + 2 + . . . + n .

sin1 sin2 sin n
331
V. Zada~i od pismeni ispiti
b) Neka A i M = sup A . Dokaì deka postoi niza (x n ) t.{. x n A za sekoj

n i nlim x =M .
n
3. Ispitaj neprekinatost na funkciite:

sin 1 , x 0

a) f (x ) = x b) f (x ) = [x ]sin px

0 , x =0

4. Presmetaj ja levata i desnata grani~na vrednost na
funkcijata f (x ) vo to~kata x 0 ako:
a) f (x ) = 1 , x0 = 2 b) f (x ) = arcsin(x + 1) , x 0 = 0 .
x 2 + e 2-x
5. Ispitaj go tekot i skiciraj go grafikot na funkcijata: f (x ) = x 3 (x + 1)2 .
I (prv del) 2004
{
1.(15) ) supA inf A A = x 2 - 1 x [-2,2] . }
2
x +1
) (a n ) a n = 5n + 4 .
3n - 2
(
k n n k a n 1664 , 1666 .
999 999 )
2. (15) f : g : f (m ) = 5m
g (m) = 3m , A = {-21,-20,-13,-9,-8,-5,0,1,3,7,15} B = {1,2,3,8,10,12,17} .
) f -1 (A) , g (A) , g -1 (B ) , gf ;
) f -1 g -1 ? ,
.
a1 + a 2 + ... + a n
3. (20) ) bn = n , (a n )
. (bn ) lim bn .
n 0
) (a n ) (bn ) a n bn , n .
limsupa n lim supbn .

n n
4. (20)
332

sin x,x < 0

- p , x <-4 2x ,x < 0
2
) f (x ) = 1 - x,0 x 1 ; ) f (x ) = arctg x,-4 x < 4 ; ) f (x ) = 1
p ,x 4 x ,x 0

0,x > 1
2

2
.
2x
5.(15) sinx = p
1 , 5 .
2 2
6.(15) f (x ) = x 3 x 2 - 2 .
Pismen ispit po matemati~ka analiza I (prv del) 24.01.2002 god.

1. a) Presmetaj (so obrazloènie) supA i inf A kade
A= {4mmn+ n
2 2 }
m , n . Dali A ima najgolem i najmal element? Vo
slu~aj na potvrden odgovor najdi gi.

b) Dokaì deka 4a + 1 + 4b + 1 + 4c + 1 < 5 za sekoi
realni broevi a,b,c takvi {to a + b + c = 1 i 4a + 1,4b + 1,4c + 1 > 0 .
2. a) Za nizata (x n ) vaì:
postoi R + t.{. | x 2 - x 1 | + | x 3 - x 2 | + . . . + | x n - x n -1 |< R za sekoj n . (1)
1 - (-1)n
b) Dali za nizata x n = vaì (1)? Dali (x n ) konvergira?
5n
3. a) Presmetaj (bez lopitalovo pravilo)
cos(3 + 2x ) - 2cos(3 + x ) + cos3
lim .
x 0 x2
1 , x 0

b) Ispitaj neprekinatost na na funkcijata f (x ) = x .

0 , x =0

x 3 + 1, x 0
4. a) Najdi prv izvod na funkcijata f (x ) = 1 . Dali prviot izvod e
e x + 1 , x < 0

neprekinata funkcija na ?
2
-x
b) Presmetaj so pomo{ na maklorenovata formula lim cos x -4 e
2
.
x 0 x
333
5. Ispitaj go tekot i skiciraj go grafikot na funkcijata f (x ) =| x - 3 |e x -1 .
Pismen ispit po matemati~ka analiza I (vtor del) 6.02.20020god.

2(-1)n
1. (15) Dadeni se mnoèstvata A = {3n3-1 }
n i B =
1 +

n

| n
.

Odredi sup A, inf A, sup B, inf B ( so obrazloènie). Dali A i B imaat
najgolem i najmal element? Vo slu~aj na potvrden odgovor najdi gi.
2. (20) a) Ispitaj konvergencija na nizata a n = 1 + 1 + . . . + 1 .

ln2 ln3 ln n
n
b) Odredi nlim
n n
( )
a i lim a n za nizata a n = 1 + n1 (-1)n + sin np .
2
3. (20) Opredeli go realniot broj a (ako postoi ) taka {to funkciite f (x ) i
| x + 1|
g(x ) se neprekinati na R , kade f (x ) = , x -1 i
x +1
a , x = -1

cos2 1 , x 0

g(x ) =
x .

a , x =0

4. (15) Presmetaj ja levata i desnata grani~na vrednost na funkcijata
f (x ) = 1 vo to~kata x 0 = 3 .
1
x 2 + e 3-x
x sin 1 , x 0
5. (15) Najdi prv izvod na funkcijata f (x ) = x .
0 , x =0
6. (15) Ispitaj go tekot i skiciraj go grafikot na funkcijata f (x ) = x 3 x + 1 .
I ( ) 17.I-2002 .
1. Ispitaj neprekinatost na funkciite:
sin 1 , x 0

a) f (x ) = x b) f (x ) = [x ]sin px

0 , x =0

| sin x |
2. f (x ) = x (0,1) (-1,0)
(-1,0) (0,1) .
3. a) arctg1,05 .
334
2
-x
b) Presmetaj so pomo{ na maklorenovata formula lim cos x -4 e
2
.
x 0 x
1 ,x > c

4. a) a b f (x ) = | x |
a + bx 2 ,x c

.
) f (x ) =| x 2 - 5x + 6 | .
5. f (x ) =|1 - x |(3x 2 - 2x - 1) .
I ( ) 7.02.2003 .
1. (15) A = {9m mn+ 4n

2 2 }
m ,n . ) supA
inf A . A ?
2. (15) n n < 1 + 1 + ... + 1 < 2 n .

2 n
a 1 + a 2 + ... + a n
3. (20) (a n ) bn = n , n .
lim b
n n
= nlim a .
n
4. (15) :
x ln x 2 ,x 0
) f (x ) = ax + b[x ]; a,b 0 ) f (x ) = 1, x = 0 .

5. (20) :
a) f (x ) = x 2 - 2x - 5 ) f (x ) =| cos x | .
4
1
6. (15) f (x ) =| x - 1|e - x .
I ( ) 24.I-2003 .
4. (15) Presmetaj (so obrazloènie) supA i inf A ako

5 2n + 1 n .
n (n -1)
A=
(-1) 2

2n + 3

2. (10+15) a) Ispitaj ja konvergencijata na nizata: 1 + 2 + . . . + n .

sin1 sin2 sin n
335
b) Neka A i M = sup A . Dokaì deka postoi niza (x n ) t.{. x n A za

sekoj n i nlim x =M .
n
3. (5+5+10) :
) f (x ) = e ctg x x 0 = 0 ;
arctg 1 , x 0

) f (x ) = x x 0 = 0 ;

0, x = 0

1 1

x - x +1
, x {-1,0,1}
1 1
) f (x ) = x - 1 - x x 1 = -1 , x 2 = 0 x 3 = 1

0, x {-1,0,1}

4. (20) Opredeli go realniot broj a (ako postoi ) taka {to funkciite f (x ) i g(x )
| x + 1| , x -1 cos 2 1 , x 0
se neprekinati na , kade f (x ) = x +1 i g(x ) = x .
a , x = -1 a , x =0

5. (20) Ispitaj go tekot i skiciraj go grafikot na funkcijata: f (x ) = x 3 (x + 1)2 .
I ( )
1. ) supA inf A ( ) A = {x +x 1 0 x 10} . A

? .
) (a n ) a n = 5n + 4 .
3n - 2
(
k n n k a n 1664 , 1666 .
999 999 )
2. ) (a n ) a n =
26 + 26
+ ... + 26
, n
n 26
? .
a lim a n a n = 2n sin 2np , n . (a n )

2
) nlim
n n n +3 3
?
3. f (x ) = x[x ] ( [x ] x )
x 2,| x |< 2
g(x ) =
4,| x | 2
336
) f g .
) f g [-6,6] .
4. ) f (a,b) . f (a,b) , f
(a,b) . !
) f (a,b) ,
(a,b) . !
- 1
5. f (x ) = xe |x -1| .
I ( ) 2003 2
1. ) (15) x n = n .
1-n 2
{x n | n } . .
(x n ) .
) (10) f : X Y A, B Y , C X .
f 1 ( A B) = f 1 ( A) f 1 ( B) f -1f (C ) C . f
?
n
2. (15) lim an an = 1 + k2 1 .
n k =1 n
-x 2 - 3,| x | 3
3. (20) f (x ) = .
[x ],| x |> 3
) f .
) f .
4. (20)

x + 1,| x | 2
2
) f (x ) = x + 1,x > 2 ) f (x ) =| x 2 - x - 6 |

x - 1, x <-2

- 1
5. (20) f (x ) = 3xe |2x -3|
I ( ) 2003/2004 I
- 1 . Presmetaj sup A .
1. ) Neka A [0,1] e takvo {to ("n ) ($x n A) t.{. x n > n n
(so obrazloènie)
337
) Dadeno e mnoèstvoto K od pozitivni kone~ni decimalni broevi so

voobi~aenoto podreduvawe, Najdi primer na organi~eno mnoèstvo koe nema
supremum vo K .
2. f : g : f (m ) = 3m g (m ) = m ,
A = {-21,-20,-13,-9,-8,-5,0,1,3,7,15} B = {1,2,3,8,10,12,17} .
) f -1 (A) , g (A) , g -1 (B ) , gf ;
) f -1 g -1 ? ,
.
3. ) nlim a e a n =
n

n =1
( 1 + nk -1) .
2
) (a n ) a n = 5n 2 + 4 .
2
3n - 2
(
n 0 n n n 0 a n 5 - 1 , 5 + 1 .
3 1000 3 1000 )
n
4. ) liminf x limsup x x = (- 1)n (1 + 2 ) sin np .
n n
n
n n n 3
) (a n ) (bn ) a n bn , n .

n n
I ( ) 2003/2004 II
+ 1 . Presmetaj inf A .
1. ) Neka A [1,2] e takvo {to ("n ) ($x n A) t.{. x n < n n
(so obrazloènie)
) Dadeno e mnoèstvoto K od pozitivni kone~ni decimalni broevi so
voobi~aenoto podreduvawe, Najdi primer na organi~eno mnoèstvo koe nema
infimum vo K .
2. f : g : f (m) = 5m g (m ) = m 2 ,
A = {-21,-20,-13,-9,-8,- 5,0,1,3,7,15} B = {1,2,3,8,10,12,17} .
) f -1 (A) , g (A) , g -1 (B ) , gf ;
) f -1 g -1 ? ,
.
3. ) nlim a e a n =
n

n =1
( 1 + nk -1) .
2
338
) (a n ) a n = 3n 2 + 4 .
2
4n - 2
(
n 0 n n n 0 a n 3 - 1 , 3 + 1 .
4 100 4 100 )
n
x n limsup x n x n = (-1)n n -1 (1 + n3 ) cos np .
( )
4. ) liminf
n n 3
) (a n ) (bn ) a n bn , n .

n n
I ( ) 2003/2004
1.(20) Ispitaj neprekinatost na funkciite:
sin 1 , x 0
a) f (x ) = x ; b) f (x ) = [x ]sin px
0, x = 0
2. (20) a)

) Ispitaj rmnomerna neprekinatost na funkcijata f (x ) = x + sin x na
na ;
v) Proizvod na ramnomerno neprekinati funkcii ne mora da bide
ramnomerno neprekinata funkcija. (razgledaj primer f (x ) = x sin x ).
3. (20) funkciite:
p sgn x + x - 1, | x |> 1
a) f (x ) =| x 2 - 9x + 20 | b) f (x ) = 4 2 .
ar ctg x , | x |< 1

4. (15) cosx = x
0, p .
2
2
-x
5. (10) Presmetaj so pomo{ na maklorenovata formula lim cos x -4 e
2
.
x 0 x
6. (15) f (x ) =|1 - x |(3x 2 - 2x - 1) .
339
I ( ) 20.III-2003
1. a) (15) f : X Y A, B X C ,D Y .
f -1(C D ) = f -1(C ) f -1(D ) . f (A B ) f (A) f (B ) .
f ( )?
) (10) a 1,a 2,... ,a n ,b 1,b2,...,bn
a 1 + a 2 +... + a n = b 1 + b2 + ... + bn = 1 . y = 1 .
n
2. (20) lim an an = 1 + k2 1 .
n
k =1 n
x 1 ,x 0
3. a) f (x ) = x .
4, x = 0

e a +x1 ,x 0
) a , f (x ) = .
0,x = 0

4. Ispitaj j :
) f (x ) = cos x + 1 ) f (x ) =| x 2 + 4x - 3 | .
2
5. (15) f (x ) =|2x - 1|e x .
I ( ) 20.III-2003
1. a) (15) f : X Y A, B X C ,D Y .
f -1(C D ) = f -1(C ) f -1(D ) . f (A B ) f (A) f (B ) .
f ( )?
) (10) a 1,a 2,... ,a n ,b 1,b2,...,bn
a 1 + a 2 +... + a n = b 1 + b2 + ... + bn = 1 . y = 1 .
n
2. (20) lim an an = 1 + k2 1 .
n
k =1 n
x 1 ,x 0
3. a) f (x ) = x .
4, x = 0

e a +x1 ,x 0
) a , f (x ) = .
0,x = 0

340
4. Ispitaj j :
) f (x ) = cos x + 1 ) f (x ) =| x 2 + 4x - 3 | .
2
5. (15) f (x ) =|2x - 1|e x .
I ( ) 2003
1. (10) ) supA inf A A = {x x+ 2 x [-1,2]} . A

2
2
?
(10) )
1 + 2 + 22 + + 2n = 1 + 2n +1 ,
1+x 1+x 2 1+x 4 n x - 1 1 - x 2 n +1
1+x 2
x \ {-1,1} .
2. (15) Dokaì deka ako f : E F , A E, B F , toga{ vaì:
) f (A) B = f (A f -1(B )) ; ) f (A) B = A f -1(B ) = .
3. (15) Ispitaj ja konvergencijata na nizata zadadena so rekurentnata formula

a n2 + 1
a1 = 1 ; a n +1 = . Ako nizata konvergira najdi ja nejzinata granica.
2a n
4. (20)
) f (x ) = e x cos x1 , x (0,1) ; ) f (x ) = x sin x , x [0, ) .
5. (15) a
n

(1 + x ) - 1,x 0 21
) f (x ) = x , n ; ) f (x ) = cos x ,x 0 ?

a,x = 0

a,x = 0

6. (15) f (x ) = x + 3 (x 2 - 2x - 4) .
I ( ) 2003
1. (10) ) sup A inf A A = {x x+ 2 x [-1,2]} . A

2
2
?
(10) )
1 + 2 + 22 + + 2n = 1 + 2n +1 , x \ {-1,1} .
1+x 1+x 2 1+x 4 n x - 1 1 - x 2 n +1
1+x 2
341
2. (15) Dokaì deka ako f : E F , A E , B F , toga{ vaì:
) f (A) B = f (A f -1(B )) ; ) f (A) B = A f -1(B ) = .
3. (15) Ispitaj ja konvergencijata na nizata zadadena so rekurentnata formula

a n2 + 1
a 1 = 1 ; a n +1 = . Ako nizata konvergira najdi ja nejzinata granica.
2a n
4. (20)
) f (x ) = e x cos x1 , x (0,1) ; ) f (x ) = x sin x , x [0, ) .
5. (15) a
(1 + x )n - 1,x 0 21
) f (x ) = x , n ; ) f (x ) = cos x ,x 0 ?
a,x = 0
a,x = 0

6. (15) f (x ) = x + 3 (x 2 - 2x - 4) .
I ( ) 19.XI-2002 .
n (n +3)
n +1
1. supA inf A ( ) A = (-1) 2 n + 3 n .

n + 1

2. ) nlim an , a 0 .
(1 + a )(1 + a 2 ). . . (1 + a n )
) (a n ) :
a1 [0, p) a n = a n -1 - sina n . , nlim a .

n
x 1 , x 0
3. f (x ) = x .

0 , x =0

4. ,
x n sin 1 , x 0
f (x ) =|1 - 5x - 2x 2 | g(x ) = x .
0 , x =0
5. f (x ) =|1 - x |(3x 2 - 2x - 1) .
I ( ) 25.10.2002 .
5. a) Presmetaj (so obrazloènie) sup A i inf A kade
A= {4mmn+ n
2 2 }
m , n . Dali A ima najgolem i najmal element? Vo
slu~aj na potvrden odgovor najdi gi.
342
b) Dokaì deka 4a + 1 + 4b + 1 + 4c + 1 < 5 za sekoi realni broevi a,b,c

takvi {to a + b + c = 1 i 4a + 1,4b + 1,4c + 1 > 0 .
2. a) Ispitaj konvergencija na nizata a n = 1 + 1 + . . . + 1 .

ln2 ln3 ln n
1 n (-1)n + sin np .
b) Odredi nlim

a n i lim
n
a n za nizata a n = 1 + n ( )
2
3. Opredeli go realniot broj a (ako postoi ) taka {to funkciite f (x ) i g(x ) se
| x + 1| cos 2 1 , x 0

neprekinati na , kade f (x ) = x + 1 , x -1 i g(x ) = x .
a , x = -1
a , x =0

x 3 + 1, x 0
4. a) Najdi prv izvod na funkcijata f (x ) = - 1 . Dali prviot izvod e
e x + 1 , x < 0

neprekinata funkcija na ?
2
-x
b) Presmetaj so pomo{ na maklorenovata formula lim cos-4e
2
.
x 0 x
1
5. Ispitaj go tekot i skiciraj go grafikot na funkcijata f (x ) =| x |e x .
Pismen ispit po Matemati~ka analiza I (prv del) 5.IX-2001 god.

1. a) Neka f e funkcija t.{. za sekoj x,y (a,b) i l (0,1) vaì neravenstvoto
f (lx + (1 - l)y ) lf (x ) + (1 - l)f (y ) .
Dokaì deka za sekoj n vaì f (l 1x 1 + . . . +l n x n ) l 1f (x 1)+ . . . +l n f (x n ) ,

n
kade x 1,x 2, . . . ,x n (a,b) , l 1, . . . , l n 0 i l i = 1 .
i =1
b) Neka A (0, ) e takvo {to ("n ) ($x n A) t.{. x n n1 . Presmetaj inf A .
(so obrazloènie)
2. a) Neka (x n ) e niza od realni broevi taka {to postoi c t.{.
| x 2 - x 1 | + | x 3 - x 2 | + . . . + | x n - x 1 |< c za sekoj n . (1)
1 - (-1)n
b) Dali nizata x n = n
i) konvergira; ii) go ispolnuva uslovot (1) ?
3. Dokaì deka:
343
a) zbirot na dve ramnomerno neprekinati funkcii na

e ramnomerno neprekinata funkcija na ;
b) proizvodot na dve ramnomerno neprekinati funkcii
na interval [a,b ] e ramnomerno neprekinata funkcija na [a,b ] .
4. a) Ako funkcijata f ima ograni~en izvod na interval P
toga{ f e ramnomerno neprekinata na P .
x -y x x -y
b) Dokaì deka vaì neravenstvoto x < ln y < y ,
kade x,y i 0 < x < y .
5. Ispitaj go tekot i nacrtaj go grafikot na funkcijata:
1
f (x ) =| x 2 - 3x - 4 |e |x -3| .
I ( ) 4.IX-2002 .
(-1)n
1. nlim a : ) a
n n= (3 - n1 ) n
( ) ( )
) a n = ln 1 - 12 + ln 1 - 12 + . . . + ln 1 - 12
2 3 n ( )
2. .
xlim
x
f (x ) ?
0
) f (x ) = e ctg x x 0 = 0 ; ) f (x ) = arcsin(x + 1) x 0 = 0 ;
) f (x ) = 1 x 0 = 2 .
1
x 2 + e 2-x
| sin x |
3. f (x ) = x (0,1) (-1,0)
(-1,0) (0,1) .
4. ( ) f (x ) =| x 2 - 5x + 6 | .
-1
5. f (x ) =| x + 3 |e |x | .
I ( ) 2003
1. (15) n
1 + 1 + ... + 1 1 .
n +1 n + 2 2n 2
344
2. (15) f : X Y A,B Y ,C X .
) f -1(A B ) = f -1(A) f -1(B )
) ff -1(A) A . f ?
3. (15)

x n +1 = 1 20x n + 13 ,x = 4 . .
21 x 20 1
n
4. (20) ,
x n sin 1 , x 0

f (x ) =|1 - 4x - 5x 2 | g(x ) = x , n .

0 , x =0

2
-x
5. (15) Presmetaj so pomo{ na maklorenovata formula lim cos x -4 e
2
.
x 0 x
6. (20) f (x ) =|1 - x |(3x 2 - 2x - 1) .
345

1. . , 1, ,
2008
2. . , I, " ",
1991
3. .. , . . , . . , . . , o
I, "
" 1984
4. . , . . , . . , . . ,
II, "
" 1984
5. . , ,
, , 1969
6. . . , ,
, 1972
7. .. , .. , . . , . . ,
, ,
1988
8. D. Adnadjevic, Z. Kadelburg. , Matematicka analiza 1, Naucna Knjiga,
Beograd, 1989
9. . . , , .
I, II, III, , , 1969
10. . . , , I, II,
, 1981
11. S. Kurepa, Matematicka analiza 1, 2, diferenciranje i integriranje, Tehnicka
Kniga, Zagreb 1977
12. .. , , . I, II, , , 1981
13. W. Rudin, Principles of mathematical analysis, Mc Graw Hill, 1964
14. M.Mrsevic, D.Dugoshija, Zbirka reshenih zadataka iz matematicke analize 1,
Grad.Knjiga,, Beograd, 1978
15. Lj. Gajic, S. Pilipovic, Zbirka zadataka iz Analize I, Novi Sad, 1990
346

..................................................................... 3
0. Voved ......................................................................... 5
0.1. Mnoèstva i preslikuvawa ................................. 5
0.2. Relacii. Podreduvawa ........................................ 16
I. Realni broevi .......................................................... 22

1.1 Definicija na mnoèstvo realni broevi.
Apsolutna vrednost ...................................................... 22
1.2. Prirodni broevi ................................................... 31
1.3. Prebroivi i neprebroivi mnoèstva ................. 34
1.4. Princip na matemati~ka indukcija ..................... 38
1.5. Neravenstva vo ................................................. 47
1.6. Supremum i infimum ............................................ 55
1.7. Binomna formula .................................................. 70
1.8. Kompleksni broevi ............................................... 74
II. Nizi od realni broevi .......................................... 79

2.1. Definicija na niza.
Monotonost i ograni~enost na nizi. .................... 79
2.2. Grani~na vrednost na niza.
Osobini na konvergentnite nizi .......................... 90
2.3. Fundamentalni nizi ............................................. 128
2.4. Podnizi. Limes superior i limes inferior ..... 132
III. Funkcii od edna promenliva ............................. 142
3.1. Definicija na funkcija i nekoi va`ni poimi .. 142
3.2. Posredna konstrukcija na grafici ..................... 161
3.3. Funkcionalni ravenki .......................................... 173
3.4. Neprekinatost na funkcii.
Ramnomerna neprekinatost ................................... 191
3.5. Limes na funkcija. Lev i desen limes ............... 204
3.6. Asimptoti na funkcija .......................................... 232
IV. Diferencijalno smetawe .................................... 236

4.1. Definicija na izvod. Osnovni pravila za
diferencirawe ............................................................ 236
4.2. Izvod od sloèna funkcija ................................. 253
4.3. Izvod od funkcii {to ne se eksplicitno
zadadeni (implicitni funkcii) ................................. 260
4.4. Tangenta i normala na ramninska kriva ............ 266
4.5. Izvod od povisok red. Lajbnicova formula ..... 274
4.6. Diferencijal na funkcija .................................. 279
4.7. Teoremi za sredna vrednost ................................ 282
4.8. Lopitalovo pravilo ............................................. 292
4.9. Tejlorova formula ............................................... 298
4.10. Monotonost i lokalni ekstremi na funkcii ... 308
4.11. Konveksni funkcii ............................................ 313
4.12. Grafik na funkcija ............................................ 317
V. .................................... 331
.................................................................... 346

567 - 1 Kniga Mat Analiza PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

567 - 1 Kniga Mat Analiza PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

-

0.1. Mno`estva i preslikuvawa

Mno`estvo e osnoven poim vo matematikata i go usvojuvame bez definicija. Objektite

ozna~uvame so golemite latinski bukvi, na primer A, B,C , X itn., a elementite so malite

od elementite a,b,c i d . Pritoa, rasporedot na elementite ne go smetame za biten i

toga{ pi{uvame a A , a ako a ne e element na mno`estvoto A , pi{uvame a A . Elementite

zadovoluvaat tie (i samo tie): A = {x | P (x )} . Velime deka mno`estvoto A e podmno`estvo od

mno`estvoto B , i pi{uvame A B , ako sekoj element {to pripa|a vo mno`estvoto A

pripa|a i vo mno`estvoto B . Za dve mno`estva A i B velime deka se ednakvi, i pi{uvame

A = B , ako A B i B A . Vo sprotivno, mno`estvata se razli~ni i pi{uvame A B .

Ako A B i A B , toga{ velime deka mno`estvoto A e vistinsko podmno`estvo od

mno`estvoto B . Vo toj slu~aj pi{uvame A B .

Ako mnoèstvoto A ne e podmnoèstvo od mnoèstvoto B , t.e. ako postoi element od A

{to ne pripa|a na B , toga{ pi{uvame A B .

Posebno }e go izdvoime praznoto mno`estvo. Toa e mno`estvo bez elementi. Praznoto

e podmnoèstvo od sekoe mnoèstvo, t.e. za sekoe mnoèstvo A vaì A .

1. Unija na mno`estvata A i B , ozna~uvame A B , e mno`estvoto {to se sostoi od

site elementi {to pripa|aat vo mno`estvoto A ili vo mno`estvoto B .

Ako x A B , toa zna~i deka x A ili x B ; dodeka x A B zna~i deka x A i x B .

2. Presek na mno`estva A i B , ozna~uvame A B , e mno`estvoto {to se sostoi od

site elementi {to pripa|aat vo mno`estvoto A i vo mno`estvoto B .

Ako x A B , toa zna~i deka x A i x B ; dodeka x A B zna~i deka x A ili x B .

3. Razlika na mnoèstvoto A so mnoèstvoto B , ozna~uvame A \ B , e mnoèstvoto

{to se sostoi od site elementi {to pripa|aat vo mno`estvoto A a ne pripa|aat vo

Ako x A \ B , toa zna~i deka x A i x B ; a x A \ B zna~i deka x A ili x B .

4. Komplement na mno`estvoto A (vo odnos na univerzalnoto mno`estvo U ),

ozna~uvame so Ac , e mno`estvoto {to se sostoi od site elementi od mno`estvoto U {to ne

Ako x Ac , toa zna~i deka x A ; dodeka x Ac zna~i deka x A .

Za dve mno`estva A i B velime deka se disjunktni ako A B = .

Neka A i B se dve proizvolni mno`estva, toga{ Dekartov proizvod AB e mno`estvoto

{to se sostoi od site podredeni dvojki (a,b) kade {to a A i b B . Pritoa,

(a,b) = (c,d ) a = c,b = d .

Definicija. Neka A i B se dve neprazni mno`estva. Ako po nekoe pravilo na sekoj

element na mnoèstvoto A e pridruèn ednozna~no opredelen element od mnoèstvoto B ,

velime deka e zadadeno preslikuvawe od A vo B . Preslikuvaweto go ozna~uvame so y = f (x ) .

Inverzna slika na mno`estvoto D B so preslikuvaweto f : A B e mno`estvoto

Za preslikuvawe f : A B velime deka

surjekcija ako f (A) = B .

injekcija ako "b B , mno`estvoto f -1({b}) ima najmnogu eden element.

biekcija ako e surjekcija i injekcija.

0.1. Dadeni se mno`estvata: A = {1,2,3,4,5} ; B = {2,3,4,5,6} i C = {3,4,5,6,7} . Oprede-

Re{enie. a) A B = {1,2,3,4,5,6} , A C = {1,2,3,4,5,6,7} .

v) A \ B = {1} , A \C = {1,2} , B \ A = {6} .

0.2. Opredeli gi site podmno`estva od mno`estvoto {a,b,c,d } .

Re{enie. ,{a },{b},{c},{d },{a,b},{a,c},{a,d },{b,c},{b,d },{c,d },

{a,b,c},{a,b,d },{a,c,d },{b,c,d },{a,b,c,d } .

0.3. Opredeli gi mno`estvata: A , A \ , \ A , A (A B ) .

Re{enie. A = , A \ = A , \ A = . Zaradi A B A imame

0.4. Ako A B i B C , opredeli gi mno`estvata (A B ) C i (A B ) C .

Re{enie. Od A B i A C sleduva deka A B = A , A C = A i A C = C . Taka,

0.5. Neka A,B i C se dadeni mno`estva. Doka`i deka:

Re{enie. a) Neka x A . Od A B sleduva x B , a od B C sleduva x C . Od

uslovot B C sleduva deka postoi barem eden element x C takov {to x B, a od

A B, sleduva deka x A . Zna~i, A C .

b) Neka A B i neka x A . Toga{ x B , pa x A B , t.e. A A B . Bidej}i

sekoga{ va`i A B A , dobivame A B = A . Ako pak, A B = A i y A , }e sleduva

y A B , t.e. y B , od kade {to A B .

Analogno se doka`uva deka A B A B = B .

v) Neka x A B , toga{ x A ili x B , pa od A,B C sleduva x C , t.e.

g) Analogno kako v).

0.6. Doka`i gi ravenstvata:

a) ADA = ; b) AD = A ; v) ADB = BDA .

0.7. Opredeli go partitivnoto mno`estvo P (A) , ako