Ortogeneza, ewolucja ortogenetyczna, autogeneza teoria rozwoju

kierunkowego, hipoteza goszca, e rne formy ycia tworz jedn wspln lini rozwojow, po
ktrej przemieszczaj si dziki pewnej wewntrznej lub zewntrznej sile napdowej. Ortogeneza
miaa swe korzenie w filozofii esencjalizmu, idei witalizmu oraz teleologii oraz proponowaa istnienie
wewntrznego pdu prowadzcego do przemian gatunkw. George Gaylord Simpson, atakujc
hipotez ortogenezy, nazwa ten mechanizm tajemnicz wewntrzn si[1].
Wspczesna biologia cakowicie odrzuca ortogenez. Rnorodno form ycia tumaczona jest
przez syntetyczn teori ewolucji opierajc si na
mechanizmach losowej mutacji, rekombinacji oraz doboru naturalnego.

Prby wyjanienia zapisu kopalnego[edytuj]

Pierwsi propagatorzy ortogenezy odrzucali zasad doboru naturalnego jako kluczowego kierunkowego
mechanizmu ewolucji. Teoria ta zakadaa, e kady szczep i ewoluujca grupa ma wytyczony kierunek
rozwoju a wszelkie zmiany zachodz zgodnie z nim, jakby po linii prostej[2] (std ortogeneza od gr.
orthos - prosty ). W ortogenezie specjacja, czyli powstawanie gatunkw opierao si na powolnym
oddziaywaniu esencji. Termin ortogeneza zosta spopularyzowanych przez Theodora Eimera, ale wiele
elementw tej koncepcji zostao ju wczeniej zaproponowanych przez innych badaczy[3].

Hipoteza ortogenezy bya rozwaana w krgach naukowych w wieku XIX wraz z innymi
zaproponowanymi wtedy mechanizmami tumaczcymi rozwj ycia takimi jak lamarkizm, ktry rwnie
odwoywa si do wewntrznego pdu istot ywych ku samodoskonaleniu. Do znaczcych propagatorw
ortogenezy naleeli Leo Berg, filozof Henri Bergson i przez pewien czas paleontolog Henry Fairfield
Osborn. Czciowo koncepcja ta bya wspierana przez wielu paleontologw, ktrzy dostrzegali
kierunkowo przemian w odkrywanych przez nich skamielinach, ale wielu z nich odrzucao podejcie
zaczerpnite z teleologii. Autogeneza bya odmian ortogenezy zakadajc, e gatunki mog powstawa
spontanicznie na skutek samordztwa, co miao wyjania rwnoleg ewolucj.

Porwnanie[edytuj]

Porwnanie rnych koncepcji opisujcych rozwj ycia:

Darwinizm Ortogeneza Lamarkizm

Mechanizmy przemian organizmw Dobr naturalny prowadzi do przetrwania najlepiej

przystosowanych organizmw, rdem nowych cech s losowe mutacje oraz rekombinacja. Nie istnieje
aden z gry ustalony cel, kada nowa cecha musi prowadzi do staego wzrostu adaptacji choby
najmniejszego, ktry kumuluje si w wielu pokoleniach dziki dziedziczeniu. Proces ten prowadzi do
rnicowania i specjacji.Na organizmy dziaa wewntrzny pd do samodoskonaleniu, a dobr naturalny
jest nieistotny. Nowo powstae cechy mog by obojtne lub powodowa negatywny wpyw na szanse
przetrwania, jeeli su dalekowzrocznemu celowi rozwojowemu. Podobnie jak w ortogenezie
najwiksze znaczenie ma wewntrzny pd, ale lamarkizm podkrela bardziej rol dziedziczenia, a
niektrzy jego zwolennicy zaadoptowali rwnie dobr naturalny w ramach swoich koncepcji.

Ostatni uniwersalny wsplny przodek Wszystkie obecnie yjce gatunku powstay w procesie specjacji,
ktry zacz si od niewielkiej oraz dosy jednorodnej populacji organizmw nazywanych ostatnim
uniwersalnym wsplnym przodkiem. Gatunki nie powstay na skutek specjacji lub nie bya ona istotna
w dugim horyzoncie czasowym; samordztwo byo rdem rwnolegej ewolucji organizmw
Niektrzy zwolennicy koncepcji Lamarcka postulowali istnienie wsplnego przodka, ale nie
umieli poda mechanizmu jaki prowadzi do specjacji.

Falsyfikacja Darwinizm sta si podstaw syntetycznej teorii ewolucji, ktra zostaa potwierdzona
przez wiele bada naukowych. Darwin w Powstawaniu gatunkw obali hipotez ortogenezy, a
pniejsze badania potwierdziy jego argumentacj. Znaczenie lamarkizmu zmalao po
opublikowaniu prac Darwina. Lamarkizm odrzucono cakowicie dopiero dziki badaniom nad genetyk
oraz syntetyczn teori ewolucji.

Upadek hipotezy[edytuj]

Hipoteza ortogenezy zacza si zaamywa, kiedy stao si jasne, e nie jest ona w stanie wyjani
przebiegu zmian obserwowanych w skamielinach. Rozwj form ywych nie by liniowy. Powstawao
wiele licznii bocznych, z ktrych wikszo wymara, a do naszych czasw dotrway organizmy rnice
si znacznie pod wzgldem swojej historii. Hipoteza ortogenezy nie potwierdzia si, bo nie odszukano
naukowych podstaw mechanizmu majcego zapewni pd ku rozwojowi. Naturalna selekcja
proponowana w teorii ewolucji Darwina tumaczya procesy adaptacyjne znacznie lepiej, bez
odwoywania si do domniemanych bytw i si. W tym ujciu ortogeneza nie speniaa zasady brzytwy
Ockhama, bo prowadzia do tworzenia bytw ponad potrzeb. Kiedy na pocztku XX wieku odkryto
mechanizmy genetyki i stworzona zostaa syntetyczna teoria ewolucji, oczywiste stao si, e ortogeneza
ulega falsyfikacji. Stao si wyrane, e aden proces biologiczny nie dy do dugofalowego celu.
Ewolucja dziaa zawsze "krtkowzrocznie".

Ewolucja i ortogeneza[edytuj]

NIektrzy filozofowie czyli podejcie ewolucyjne z przekonaniem, e proces ten dy do pewnego

dugofalowego lub ostatecznego celu. Rozwaania te doprowadziy do powstania definicji ortogenezy
zakadajcej, e ewolucja prowadzi liniowo do ocignicia pewnego z gry zaoonego celu. Takie
poczenie ortogenezy z ewolucj pojawiao si w nauce np. w lamarkizmie. Podobnego podejcia
mona si te doszukiwa w koncepcji inteligentnego projektu. Naley sobie zda spraw, e s to dwie
oddzielne idee i obie odrzucone przez biologw.

Niektrzy naukowcy odwoywali si do ortogenezy jeszcze w latach 50. XX wieku w kontekcie

makroewolucji. Twierdzili oni, e mutacje oraz dobr naturalny s kluczowe tylko dla mikroewolucji. W
skali makro pojawia si jaki nowy nieznany mechanizm, ktry zachowuje si tak, jak przewidywali
zwolennicy ortogenezy.

Rozrnienie staje si wyranie widoczne, jeeli zdamy sobie spraw, e ortogeneza staa si
fragmentem naukowych hipotez Haeckela i Lulla. Obaj naukowcy zaproponowali mechanizmy majce
prowadzi do liniowej ewolucji, ale bez okrelania celu, zastpionego bliej nie okrelonymi
mechanizmami genetycznymi pasujcymi bardziej do pseudonauki ni do biologii. Wspczenie
pojawiaj si podobne hipotezy, odwoujce si do rnych nigdy nie odkrytych molekularnych si
napdowych majcych kierowa ewolucj w okrelonym z gry kierunku powodujc powstawanie
nowych gatunkw. Wikszo biologw uznaje takie rozwaania za pseudonauk.

Jezuicki paleontolog, Teilhard de Chardin, w wydanej w roku 1959 popularnonaukowej ksice Fenomen
czowieka twierdzi, e ewolucja zmierza do pewnego celu, ktry nazwa punktem omega. Jego zdaniem
czowiek znajduje si w centrum Wszechwiata, a proces ewolucji jest rdem grzechu
pierworodnego[4]. Wraz z dalszymi badaniami nad makroewolucj nie odszukano adnych zjawisk w
biologii, ktre mogyby prowadzi do procesw opisywanych w hipotezie ortogenezy[5].

Spr filozoficzny[edytuj]

Brak naukowych dowodw ortogenezy mia swoje echo w filozofii, gdzie koncepcje teleologiczne byy
silne od czasw Arystotelesa. Potem zostay one podtrzymane przez Kanta, ktrego rozwaania wpyny
nastpnie na tok rozumowania wielu wspczesnych mu badaczy. Powszechne byo przekonanie o
teleologicznej naturze Wszechwiata, ktry by postrzegany jako celowe dzieo Stwrcy. Nauk
postrzegano jako odszukiwanie regu, ktrymi Bg kierowa si w dziele budowy znanego czowiekowi
uniwersum. Odrzucenie wraz z ortogenez zasady celowoci w procesach biologicznych doprowadzio do
obserwowanego wspczenie konfliktu midzy zwolennikami podejcia naukowego oraz
fundamentalistami chrzecijaskimi opierajcymi obraz Wszechwiata na okrelonej interpretacji Biblii.

Ortogenetyka[edytuj]

Wspczesne badania procesu ewolucji zachodzcego w rodowisku przechodzcym bardzo powoln

zmian w pewnym kierunku (np. pustynnienie) daj obraz liniowych zmian organizmw, ktry pozornie
jest podobny do efektw przewidywanych przez ortogenez. Mechanizmy tego zjawiska s zupenie
odmienne od tych przewidywanych przez zwolennikw koncepcji teleologicznych i w peni potwierdzaj
stosowalno syntetycznej teorii ewolucji. Czasami w stosunku do takich procesw uywa si okrelenia
ortogenetycznych[6].
Przypisy

Skocz do gry Simpson, George G., 1957. Life Of The Past: Introduction to Paleontology. Yale
University Press, s. 119

Skocz do gry Historia myli ewolucyjnej. W: Wanda Grbecka: Ewolucjonizm. Warszawa: PWRiL,
1970.

Skocz do gry Bateson, William, Heredity and variation in modern lights, in Darwin and Modern
Science (A.C. Seward ed.). Cambridge University Press. Chapter V. E-book

Skocz do gry Dennett, Daniel, 1995. Darwin's Dangerous Idea. Simon & Schuster

Skocz do gry Wilkins, John, 1997. What is macroevolution?. Talk Origins archive [1] (13 padziernika
2004)

Skocz do gry Jacobs, Susan C., Allan Larson & James M. Cheverud, 1995. Phylogenetic Relationships
and Orthogenetic Evolution of Coat Color Among Tamarins (Genus Saguinus). Syst. Biol. 44(4):515532
Abstract.

Literatura[edytuj]

Huxley, Julian, The Modern Evolutionary Synthesis, 1942, London: George Allen and Unwin.

Mayr, Ernst, What Evolution Is, 2002, London: Weidenfeld and Nicolson.