1.kitap - İlim

Hccetl-slm, Zeynd-Dn, Mceddid-i Kebr,
im-i Rabbn, Mrid-i Kmil, Hdim-i

eriat- Mutahhara, Ehl-i Snnetin Gzbebei
mm Eb Hmid Muhammed
el-GAZAL
(Rahnetullahi aleyh)
' T- ++ ,
HYU ULMD-DN
TERCMES
(BRNC CCD)
(Mellifin mukaddimesi ve on Kitbdan mteekkildir)
w w w .ih ya.org
ASLINA SADIK kalnarak kartma ve ilve yaplmakszn
hzrlanan bu fayu Ulmid-Dm Tercmesi, eserin ARAPA
ASLI GB drt cilt hlinde ner edilmektedir.
Tercme eden :
Ahmed SERDAROLU
Diynet leri Reislii Mfettilerinden
STEME ADRES:
HUZUR
YAYIN-DAITIM
FARUK SALAM BEDR YAYINEV
ataleme Sok. Ycer Han. p,K . 1060 - stnb l
No:46 f Kat* 2 Caalolu-tST.
Tel: 513 50 57
w w w .ihya.org
W eb Sitesi S u n a r
w w w .y a k u p .in fo & w w w .h a n c i.o r g
Bismillhirrahmanirrahm
(Rahman ve Rahm olan Allahu Telnn ismiyle balarm)
lk olarak, her ne kadar byklnn hakk karsnda ok k

k derse de, her hamd edenin hamdi gibi, ben de Allahu Telya
dim ve sonsuz hamdler ederim.
kinci olarak, dier peygamberler de dhil olmak zere, son Re-
slne salt u selm ederim.
nc olarak, telfine azm etmi olduum hyu Ulmid-din
kitbm yazmakta Allahu Teldan hayr ve yardm dilerim.
Drdnc olarak, ey levm ediciler arasnda en ziyde taknlk
gsteren; gftfil ve dalgn mnkirler arasnda inkr ve yermekte an
giden ekitirici! Bir n nce senin taaccbne [kendini beenmene]
son vermek isterim.
Gerekten, dilimden skt dmn zp konuma gerdan
lm boynuma geirten ve beni konumaya sevk eden huss, senin,
cehleti beenip btla yardmdaki indn ve ak gerei grmemekte
direnmen ile shib-i era t Peygamber Efendimizin. (S,A.), hakla
rnda :
Kyamet gnnde, en ar azab grecek olan, Allahu Tel'nn,

ilminden kendisini faydanlandrmad limlerdir. (1)
buyurdua kimselerden ayrlarak, her ne kadar tammn telfi
mmkn deilse de, mrnden boa geen bz eksikleri tedrik et
mek, kalbini slh, nefsini tezkiye gibi, Hak Telnn emrettii kul-
(1) Tabern :Sagr inde, Beyhaki uab'l-man da Eb Hreyreden rvyet
etmilerdir.
4 HYU ULMD - DN Cilt : 1
Iuk mertebesine ykselebilmek midi ile halkn mersiminden azck

ayrlmay tercih ve bu merasimlerden bir para uzaklaarak ilminin
mcibiyle amel etmek steyenleri ayplaman olmutur.
mrme yemin ederim ki, inkrda direnmenin tek sebebi, cemm-i
gafri kaplayp ekseriyette olan bir hastalktan baka bir ey deil
dir. Bu hastalk, dvann sonunu dnmekteki kusr ile, bykl
n ve ehemmiyetini drk etmemek, dnynn arkada kalp hiretin
bize yneldiini, ecelin yaklatn, yolculuun uzun, azn az, tehli
kenin byk, yolun kapal bulunduunu, Allah iin olmayan ilmi ve
ameli, hakk sarraf olan Hak Tel'nm reddedeceini, byk tehli
keler ile, rehber ve yoldasz hiret yoluna girmenin ok g olacan
bilmemektendir.
Hak yolunun klavuzlar, peygamberlerin vrisi olan hakk lim
lerdir. Halbuki bu zamanda byle limler hemen hemen kalmad. An
cak takldcileri kald. Onlara da eytn nfuz ederek oklarn azdrd
ve her biri madd menfaat sevdsna kapld. Bu sebebden m a r f
[iyilik] m n k e r [fenlk]; m n k e r [fenalk] m a ' r u f [iyilik]
sanld. Hatt dinin almeti bile glgede kaybolarak hidyet yer
yznden kalkt. Bylece ilmi, insanlara, yalnz kargaalk karan
di kimselerin arasn bulmakta K a d lann ba vurduu fetv h
kmlerinden veya kendini beenenlerin hasmlarn ilzm ve onlara
kar stnlklerini iln iin brndkleri c e d e 1den, veyhut
avam tabakasn aldatmak iin vizlerin m u z a h r e f [yaldzl] s e -
c li szlerinden ibret imi gibi gstermee altlar.
nk haram avlamak ve bunun iin ebeke kurmakta bu
eyden baka re bulamadlar.
Allahu Tel'nn Kurn- Kerim'de, fkh, hikmet, lim, ziy, nr,
hidyet ve r&d diye adlandrd, Selef-i slihn'in [lk slm byk
leri] tkb ettikleri hiret yolu ilmi, insanlar arasndan drlp kal
drld ve t mmen unutuldu.
Vakt ki hu hl, dn nmna zararl bir gedik ve karanla gt
ren korkun bir tehlike oldu, dn ilimleri yaatmak, ilk mmlarn
yollarm aklamak, slm bykleri ve Peygamberimiz katnda fay
dal olan limleri anlatmak iin bu kitab yazmay mhim bir vazife:
bildim.
ESERN TERTB
Kitb drt Ruba [cilde] ayrdm :
Birinci rub : b d t : kinci rub : A d a t : nc rub
M h l i k t : Drdnc rub da: M n c i y & t tr.
MUKADDME 5
En nde ilim geldii iin hepsinin bana K i t. b u 1 - i l m i

koydum. Gyem, Allahu Telya kulluk saylan ve Hesl vstasiyle
bizlerden istenen ilmin, hangisi olduunu anlatmaktr. Nitekim Pey
gamber Efendimiz (S.A.) :
lim renmek, her nslmna farzd?. (2)

buyurmutur. Dier gyem faydal ilmi zararlsndan, ayrmaktr. Ni
tekim Peygamber Efendimiz (S.A.) :
i / .y 1 * -
*
l i
Faydasz ilimden Allaha snrz. (3) buyurmutur.
Yine bunun gibi, zamne insnlarnn, nasl ilmin zn brakp
kabuu ile yetindiklerini ve serbm sahte parlaklna aldanarak na
sl doru yoldan ayrldklarm ortaya koymaktr.
1 inci RUB (RUB'UL - BDT) 10 KTBI HTVA EDER:
1 lim, 2 Akaaid kaaideleri, 3 Taharetin srlan, 4 Nam-
zn srlan, 5 Zektn srlan, 6 Orucun srlan, 7 Haccm sr
lan, 8 Kurn okumann db, 9 Zikr ve du, 10 eitli
vakitlerde okunacak evrdn tertibi kitblar.
2 nci RUB* (RUB'UL-DT) 10 KTBI HTV EDER :
1 Yemek db, 2 Nikh db, 3 Kazan hkmleri,
4 Hell ve harm, 5 tnsnlar ile ho geinme ve komama db,
6 Uzlet, 7 Yolculuk db, 8 Sem* ve vecd, 9 lmr-i narf,
nehy-i mnker [yilikleri emredip fenalklardan men* etmek], 10
Geim db ve Peygamberlik ahlk kitblan,
3 nc RUB* (RUB'UL-MHLKT) 10 KTBI HTV EDER :
1 Kalbin acib hllerini aklamak, 2 Riyzet, 3 ki eh
vetin: Mide ve cins mnsebet dknlnn tehlikeleri, 4 Dilin
fetleri, 5 Gazab [fke], hkd [kin] ve hasedin [ekememezlik]
fetleri, 6 - Dnynn zcnmi, 7 Servet ve cimriliin zemmi, 8
(2) bn Mce, Enesden rivayet etmitir. Aynca mam Ahmed ve mam Beyhakl.
(3) bn Mce, Cbirden rivyet etmitir.
v HYA -ULMD - DN Cilt : 1
Riy ve rtbe ile mevkie dknln zemmi, 9 Kibir ve cb'm

zemmi, 10 Gurrn zemmi kitblar.
4 nc RUB* (RUB'UL-MNCYT) DA 10 KTBI HTVA
EDER :
1 Tevbe, 2 Sabr ve kr, 3 Havf ve rec [Korku ve td],
4 Fakr ve zhd, 5 Tevekkl [Allah'a balanmak] ve Tevhd,
6 Muhabbet, avk [iddetli istek], ns [bulumak, anlamak] ve
rz, 7 Niyyet, sdk [doruluk] ve ihls, 8 Murakabe ve muha
sebe, 9 Tefekkr, 10 r lm hatrlama kitblar.
RB'L - BDTda, fkh kitblarnda ihml edilen, ibdetin
gizli kalan edeblerini, snnetlerindeki incelikleri ve mnlarn -gizli
liklerini anlatacak ve aklyacam. lmiyle amel edenler bunlara
iddetle muhttr; bunlar bilmeyenler hiret limi saylamaz.
RUB'UL - DTda, insnlar arasnda cereyan eden muameltn
derinlik, ve gizlilikleriyle yollarnn inceliklerini ve mumeltda ka
nlmas gereken tehlikeleri, en ehemmiyetsizlerine varncaya kadar
anlatacam ki, hi" bir Mslmn bunlardan mstani kalamaz.
. RUBTTL - MHLKT'da, Kurn- Kermde yasak edilen kt
hylar, nefs ile kalbi bunlardan temizlemei ve bu kt hylarn her
birinin ayr ayr tarfini, sonra dou sebeblerini, sonra bunlarn
sebeb olduu fetleri, tehis ve almetlerini, tedvi ve kurtulu re
lerini, yt- kerme, Ehds-i erfe ve Selef-i slihnin bize ulaan
hllerine dayanarak anlatacam.
RUB'UL - MNCYTda, kullan Allahu Telya yaklatran,
sddkler ve mukarreblerin hasletlerinden olup, rabet edilen btn
yi hasletleri, her hasletin hakikat ve mhiyyetin, gzel ahlk edin
menin relerini, elde edilen iyi neticelerini, tannma almetlerini
ve rabet grmelerine sebeb olan faziletlerini, bu hussdaki er ve
akl deliller ile anlatacam.
ESERN BU MEVZDAK DER ESERLERE STNL
Burada zikredilen mevzlann bzlar hakknda kitblar yazl

msa da bu kitb be hussda onlardan ayrlmaktadr :
1 Onlann mulak olarak anlattklarm aklamas ve ihtisar
ettiklerini [ksalttklarm] mufassal bir ekilde anlatmas,
2 Kark mevzlann tertbleyip dattklarn toplamas,
3 Uzattklarm ksaltp aklamas,
MUKADDME 7
4 Tekrrlarm atp, yazdklarn intizma koymas,

5 Anlatlmas g olduu iin hi bir kitbda ele ahnmyan
ince meseleleri halletmesi bakmlarndan.
Her ne kadar btn limler ayn yolu tuttularsa da, bunlardan
bzlannn bilip dierlerinin bilemedii, yhut bildii hlde unutup
yazamad vey tems edebilmesine herhangi bir engelin mni ol
duu husustn bulunduu inkr edilemez.
te bu saydklarm eserin hussiyetlerini tekil etmekte ve zikri
geen ilimlerin hepsini iine almaktadr.
Beni, bu eseri drt blm hlinde hazrlatmaa sevk eden iki se-
bebdir:
Birinci ve asl sebeb: Tahkik ve tefhim bakmndan bu terti
bin zarr oluudur. Zira kendisiyle hirete tevecch edilen ilim, mua
mele ve mkefe olarak, ikiye ayrlr. Mkefe ilminden yalnz ma-
lmun kefini, muamele ilminden de, malmun kefiyle beraber
ameli kasdediyorum. Bu eserin gyesi, yalnz mumele ilmini ak
lamaktr; yoksa kitblarda yazlmasna msade edilmiyen mkefe
ilmi deildir. Her ne kadar sddiklarn gz diktii ve isteklilerin son
emeli olan; mumele ilm'nin kendisine ancak bir yol olabilecei
mkefe ilmi ise de, Peygamberler, insnlara sdece mkefeye yol
gsteren mumele ilminden bahsetmiler, halk idrkinin bu yk
ekemiyeceini bildikleri iin, mkefe ilminden temsili olarak m
ve iaret yolu ile ok ksa bahsetmilerdir. Alimler de Peygamberler
in vrisleri olduklarndan onlarn atklar yol hricine kamazlar.
Muamele ilmi de: 1 lim-i zahir, yni a'zlar ile alkal ilimler;
2 lm-i btn, yni kalbi ilimler olmak zere ikiye ayrlr. A'zlar
ile alkal olan ya det, veya ibdet olur. Allahu Telmn d hasse
lerden gizledii kalbin hllerine gelince, onlar da matmd [makbl]
ve mezmm [ktlenmi] olmak zere ikiye aynlr. Bu vrziyet kar
snda zaruri olarak, bu ilim de, zahir ve btn olmak zere
ikiye ayrlm oldu. stelik a'zlar ile alkal ilm-i zahir de, yukarda
akland gibi, det ve ibdet olmak zere ikiye ayrlnca, hepsinin
drt olduu meydna kar. te bu bakmdan, eser drde blnm
tr. Zten mumele ilmi de bu drt blmden brettir.
kinci sebeb : lim tliblerinin cidd bir ekilde tlib olduklar,
AUahu Teldan korkmyanlara kar, ona brnp iftihar etmee
ve nefs mcdelelerinde mevki' ve derecelerini ta'yne yarayan Fkh
ilmi de drt blm zerine kurulmutur. Sevimli kla giren sevilir.
Bu kitbn da Fkhm blmleri tertibinde yazlmasiyle ald letfet
bakmndan, gnlleri kendine ekeceini umdum. Nitekim bykle
o HYU ULMtD - DN C ilt: 1
rin gnllerini tababete ekmek isteyenler de, tbb eserlerini yaldzl

cedvel hlinde olan takvim eklinde sslediler ve adn Takvm's-
Shha koydular ki, bu kabil levhalara alkn olanlan, tbb eserleri
okumaa eksinler...
phesiz k, yalnz vcd shhatini salayan tbb ilmini gzel
letirip, czib bir hle sokmaktan, ebed hayt temn edecek olan
bu ilmi ssleyip czip hle getirmek, elbette daha mhimdir. Bu il
min semeresi, sonu olmayan ebed hayta ulatnc rh ve kaib tab-
betidir. Nerde bu ilim, netde ancak en yakn istikblde lme mah
km olan bedenin tedvisine yarayan tb ilmi?!...
Allahu Teldan bderi doru yola ulatrmasn dileriz. Allah,
cmerd ve kerimdir.
EB HMD MUHAMMED GAZL
(Hicr 495)
hyu U l m id-Dn
R U B 'U L B D T
hyu Ulmid - Dn (Cilt: 1)
R u b u l - b d t
BIKIN CI KT B :
KTBU'L-LM
(BU KtTB YED BBDAN MTEEKKLDR)
1 inci BB : LM, TA'LM VE TA'ALLMN FAZLET.

2 nci BB : LMLERN FARZ-I AYN [HERKESE FARZ] V*
FARZ-X KFYE [BAZILARININ YAPMASYLE DERLERNDEN
SAKIT OLAN BOR] OLAN KISIMLARYLE DN LMLERNDEN
OLAN FIKH VE KELMIN TA'RF VE DNY VE HRET LM
LERNN AIKLANMASI.
3 nc BB : BZI KMSELERN, DN LM ZANNETTKLER
HLDE ASLINDA DN LE ALKASI OLMIYAN BLGLER.
' 4 nc BB : MNZARANIN TEHLKELER, HALKIN CEDEL
VE HLAF LE TGALNN SEBEBLER.
5 inci BB : HOCA LE TALEBE ARASINDAK MNSEBET
LERDE RYET EDLMES CB EDEN HUSSLAR.
6 nc BB : LM VE LMLERN FETLERYLE DNY VE
DN LMLER ARASINDAK FARK.
7 nci BB : AKIL, AKLIN EREF VE KISIMLARIYLA BU HU
SSTAK HADSLERDR.
B R N C BAB
LMN, TA'LM VE TA'ALLMN FAZLETYLE

BUNLARIN AKL VE NAKL DELLLER
BEY ANINDADIR.
LM N FAZLET
'KUR'N-I KERMDEN DELLLER :
1
ilik , uji JuJ\ j / \ abtJy S % lS'& '&
t
Allah, u hakykatt : Kendinden baka hi bir Tanr olmadm,

adleti ayakta tutarak (delilleriyle, yetleriyle) aklad. Melekler
(bunu ikrar etti, hakk) ilim saahibleri (nebiler, limler) de (byle-
ce inand.) (3-l-i m r n : 18)
Bak! Allahu Tel nasl kendi ztiyle balad ehdette, ikinci
derecede melekleri, nc derecede de ilim ehlini zikretmitir. Allahu
Tel'nm ilme verdii kymeti anlatmaa yalnz bu yet bile kfidir.
t O U j j 'pUM t y y
Allah iinizden mn edenleri yceltir; bunlardan kendilerine

lim verilmi olanlar ise, kat kat derecelerle ykseltir. (58-Mc
dele : 11)
Bu yetin tefsirinde bn Abbs (R.A.) Hazretleri buyuruyor ki:
Alimler ile chiller arasnda yedi yz derece fark vardr. Her derece
nin aras da be yz senelik yol kadardr.
J t V o ;J IS O - j J l S j $
De ki, hi bilenlerle bilmeyenler br olur mu? (39 - Zmev: 9)

14 tHYAU 'ULMt'D - DN Cilt: 1 RUB'UL - BADAT
l *
lit if .sLp ililpt
Kullan arasnda Allahu Teldan - en ok - korkanlar limler
dir. (35-F tr: 28)
bS3
^
i
De ki, benimle sizin aranzda Allah ve bir de nezdinizde kitb
bilgisi bulunanlann ahadeti kfidir. (13-Rad : 43)
' 'l I .* j s / i
d < j dJLJl Ut _pb$ot .y -p -Up -Ul J l >
- - ^ r ** ' *
Nezdinde kitbdan ilmi olan, dedi k: Onu (Belkisin tahtn)

sen gzn krpmadan sana getiririm. (27 - Nem i: 40)
Bu yet-i cellede, bu mhim iin ilim sayesinde baarldna
tenbh vardr.
4 / j / I
^ i L i j j 'pL'} 'pj\ \^}\^.Ji j iy
d IJU . j - i j jiT '
Kendilerine ilim verilenler, yazk size dediler, inanp iyi iler

yapanlar iin Allahu Telnn sevab daha hayrldr. (25 - Ka-
s a s : 80)
Bu yet-i cellede de hiretin derecesinin, ilim ile anlalabilece
ine tenbh vardr.
* J 1 h* 1 > 4 * *- *
d I V j 1$. l U _j ^ L J i frjjt/t:) (Jti*V t _U 3 A
^ y y ^
te misller! Biz onlar insanlar iin ird ediyoruz. lim olan

lardan bakas, onlan anlamaz. (29- Ankebt: 43)
1 inci KTAB 1 inci BAB LMN FAZLET 15
tfi ^ d )j
a 1 l* '<J X j 2J
. -rr
Eer onu (o hkm) Peygamberlere ve kendi aralarndaki
ull - emirlerine (limlerine) havale etselerdi (Peygamber bilecei gi
bi) onlardan o hkm oradan karabilenler de bilirlerdi. (4 - Ni
s i : 83)
Hak T e lli hdiselerdeki hkmn anlamay limlerin alp
karmasna havile buyurmakla onlar peygamberler seviyesine yk
seltmitir.
t* / l a 4 I a I i ^ / ' I
* v
Ey dem oullan size, (eytann amak istedii) irkin yerleri

nizi rtecek bir libs, bir de giyib ssleneceiniz bir libs indirdik.
Takvaa libs ise, o, daha hayrldr (7 - Arf : 26)
yet-i cellede libas kelimesinden m urld i l i m dir. (nk
ilim, cehlet ayplarn rter.) Ri ise y a k n ve libst-takv
h a y ! dr.
* 1/ ^ I ^ / I # } 1 + *
oLJlyi t-jUSU 4-SJ J >
Hakikaten biz onlara yle bir kitb gnderdik ki, inanacak her
hangi biri inn topluluuna, doru yolu gstermek ve rahmet olmak
iin, tam bir ilim zere onu ksm ksm ayrdk, (7 - Ar a f : 52)
.# s
d JL
Behemehal onlara her eyi bilerek haber vereceiz. (7 - Araf *. 7)

16 HYU ULMD - DN C ilt: 1 RUBUL - BADAT
> o * >
tlU- j %
. V rfL#
ia U *
Fakat o Kurn kendilerine bilgi verilenlerin sinelerinde yerle

mi ak ve parlak yetlerdir. (29-Ankebt: 49)
Hak Tel yine buyuruyor:
- O J* ** 9 * 1 9 / ^ ^
L- J l <u J p j L j V. l t-
.JUi
nn yaratt, ona ak sylemeyi belletti. (55-Rahman : 3, 4)

HADSLERE GELNCE :
Peygamber Efendimiz (S.A.) yle buyuruyorlar:
* / *
eJL j 4
Ailahu Tel kime iyilik dilerse, onu, dn limi yapar ve dnine

zarar verecek eyleri ona bildirir, doruyu gsterir. (4)
f ls lw V l J J J l
i*
Alimler, peygamberlerin vrisleridir. (5)

Peygamberlikten stn rtbe olamyacama gre, bu mirsa s-
hib olmaktan byk eref tasavvur edilemez.
-i * ' 1 Jl-'',.''
* ^ ^ SV " * "
Yer ve gk ehli, lim iin Allahtan mafiret diler. (6)

inn kendi ile meglken, yer ve gk meleklerinin kendisi iin
istifar, phesiz en byk ereftir.
(4) Bthr ile Mslim, Muvyeden rivyet etmilerdir. Baknz Seerid-i Sark
Tercemesi C. 1. shf. 77
(6) Eb Dvud, Tirmiz, bn Mce ve bn Hbban, Ebd-Derddan sahih seaedle
rivyet etmilerdir. .
(8) Ebbd - DerdMan
1 inci KtTAB 1 inci BAB LMN FAZLET 17"
ss * o d
I J 4 bjrf t, &Jj ^ J | I Oj B
jj J U ijj-u
Muhakkak hikmet, erefli adamn erefini arttrr, kleleri de

melikler seviyesine ykseltir. (7)
Peygamber Efendimiz (S.A.) bu hadsi ile, ilmin dnydaki ehem
miyetini anlatt. hiret, ebed ve daha hayrl olduuna gre, ilmin,
oradaki faydasnn daha stn olaca aikrdr.
1f. *. t r" 4 -
aJl J J i U * (S V 1
ki haslet var ki, bunlar mnafkta bulunmaz: Gzel sret ve

ahlk ile, dn ilmi. (8)
i dna, sz iine uymyan bu zamnn bz din limlerine
bakp bu hadsin doruluundan sakn phe etme. nk Peygam
ber Efendimizin (S.A.) dn limi buyurduu kimselerden kasd, senin
zannettiin ibdet ve mumele limi deildir. Bu ilim, ilerde akla
nacaktr. Bunun en edn [dk] derecesi, hiretin dnydan hayrl
olduunu bilmektir. Bunu byle bilip hakikaten inanan kimse, n i f k
r i y ve benzer fen hllerden uzaklar.
Yine Peygamber Efendimiz (S.A.) buyuruyorlar :
t'*' s m S t6 I ^
aJ I ^ ^ 1 6 1 ^ J l 'j j u i l ^ p l ^ L J l j i i l
1 .s " - % "
tnsnlann en efdali, bir mmin limdir ki, gerektii zaman yar

dm eder, gerekmedii zaman da kendi kendine kalr. (9)
(7) Eb Nuaym Hilye* de rivyet etmitir.

(8) Tirmiz, Eb Hreyre'den rivyet etmitir.
(9) Beybak ubti'1-lman da rivyet etmitir.
F. 2
18 HYU "JLM'D - DN Cilt : 1 RUBUL - BDAT
fi *-Uj l ^ I ajlj j $ 4***L*J j o L>J& j L*j.Vt

l * > ^ * 6 .
mn plaktr, elbisesi takv, ss utanmak, meyvesi se ilim

dir. (10)
J i lif Jf S^ll ly V 3
>W i J > ^ 5 4 . C. J.J.tS Ijfo
i,. .l -,1*' * '
11 v OJl>- U jjp *fiL*-L; lj-UUj
* '" I ^ / --
Peygamberlik derecesine insanlarn en yakm, lim ve mchid-

lerdir. Alimler, peygamberlerinin buyruktanna insnlan ird eder
ler. Mctidler ise, Peygamberlerin buyruu zere, silhlariyle harbe-'
derler. (11)
s*
Bir kabilenin lm, bir limin lmnden ehvendir. (12)
u is p j j ^ u j i i J i j ^ j s j u O U iT - O u :
al;4i 1^1 J U j -'

nsanlar, altun, gm mdenleri gibi - ayr ayr deer ta
yan - mdenlerdir. Mslman olmadan h tn saylanlar, bilgin mib-
lmn olunca -slmiyette de- hatrldrlar. (13)
(10) Hkim Tarih-i Nabur da rivyet etmitir.

(11) Eb Nuaym, tbn Abbsdan rivyet etmitir.
(12) Tabern, Ebd-Derddan rivyet etmitir.
(13) Buhar! ve Mslim, - Eb Hureyre'den rivyet etmilerdir.
inci KtTB 1 inci BAB LMN FAZLETT 19
^ s UJLJ i j IwL .L J I y j # *
Kymet gnnde limlerin mrekkebi, ehitlerin kan ile tar

tlr. (14)
Yine buyuruyorlar:
'u t ** y -'f 1 "
y i s y 0 y ^ # 1 / 'j/ 1 ^
h v U iJ i j j i ju ^ i j UtaAi *J
y *y " ^y **y
mmetime ulatrmak zere, snnetimden krk hadis ezberle

yene, Kyamet gn hid ve efaati olurum. (15)
1 . -1 " A' A I > tf y . y tf y I y 5 y y
<*l V al * li^ J .j jp a b I. a ii;
Dinde lim olan, Allah korur ve ummad yerden rzkn ve

rir. (16)
^ I * t ' A ' , , . s y . a, 1 * i y y r y y y a
L;-:p}C Jl 4 - ^ ^ ' y ^ I J | J-r* y 'jfc a ^ j l

a y i - ,1 . y
acAltah Tel, brahim Aleyhisselma buyurdu ki: Y brahim!

Ben limim, her limi severim. (17)
aJ 4) I ^JU 0
lim, yeryznde Allahu Telnn gvendii kimsedir. (18)
(14) Ibn Abdlberr, Ebd-Derddan rivyet etmitir.

(S) Ibn Abdlberr, Ibn mer'den rivyet etmitir.
(15) Hatb. cTariiwinde rivyet etmitir.
(17) Ibn Abdlberr rivyet etmitir.
(18) ftm Abdlberr, Muaz'dan rivyet etmitir.
20 HYU 'ULMD - DN Cilt : 1 RUB'UL - BADAT
* tf / 1
j I I j l tj* Jw > 5
\ l f *- tf O s ^ S
*
I^J J fljS V I l ^ U J l
mmetimden iki snf dzelirse, ktn insanlar dzelmi olur:
bozulduklar vakit, btn insnlar da bozulur. Bunlar da mirler le
limlerdir. (19)
JW > ? ' U p l i j ! V r > i y i p ^ l IU
^ , i 1 *
Beni, Allahu Telya biraz daha yaklatracak yeni ilim edine
mediim gnn domasnda, benim iin hayr yoktur. (20)
limin, ibdet edenden daha kymetli olduunu anlatmak zere*,
de yle buyuruyorlar:
. f * ** " ' "* f * "* 1 i * P-
limin bide nisbetle deeri, ashabmdan - derece bakmndan

en k zerine olan faziletim gibidir. (21)
Baknz Hazret-i Peygamber (S.A.), ilmi, nasl Peygamberlik
derecesine ykseltmi ve tamamen ilimsiz ibdet olamyaca gibi, her
ne kadar dev&m ettii ibdette azck ilmi varsa da, bilgiden soyul
mu amelin derecesini de, nasl drm oldu.
j!d u iy J b U ! .ljp
> / **
_ V .* 1
^ ijS 3 > jp
limin, ibdet edenden stnl, ondrdnc gecede, ayn di
er yldzlardan stnl gibidir. (22)
(19) bn Abdlberr, bn Abbas'dan rivyet etmitir.

(20) Tabern Evsafta, Ebu Nuaym Hilyede, bn Abdlber Hz. ieden.
(21) Tirmiz, Eb Ummeden.
(22) Eb Dvud, Tirmiz, Nese, bn Hibban.
1 inci KTAB 1 inci BB LMN FAZLET 21
J j i/ ; of g s s s ^ o J s, m^
2V.4J1 y ftUJUJl y / U J V I : >L * L J! & * j
Kyamet gnnde snf inn efaat eder. Bunlar da Peygam

berler, sonra limler ve sonra da, ehidlerdir. (23)
ehdetin faziletine dir sylenenle berber, Peygamberlikten
sonra ehdetten de stn derece ilme verilmitir.
j ^ fi ,* # / / #% * | I y j | y j| 1
-u j j t j j o J l J U J J jI ju p U
, J b l P tJfll (V Ua-JI j p JLil

^ y* ' ^ '"yy " y
A# ft . g / 1 i l . ** 1
fl ajLJI iL j
Allabu Telya yaplan bdetlerin en stn dnde - fkhda -

lim olmaktr. Hatt bir din limi - fakl - eytn nazarnda, bin
bidden fendr. Her binnm direi olduu gibi, slm dninin Jiwgt
de ilimdir. (24)
JL j U II
Dnimizin hayrl taraf, kolayldr. bdetlerin hayrls da

Dn limi olmaktr. (25)
*s s s s 0^ l J, a l ^
y y yy yy y\ y
lim olan m'min, ibdet eden mminden yetmi derece s

tndr. (26)
(23) bn Mce Osman b. Affandan.

(24) Tabern.
(25) bn Abdlberr, Enes'den.
(26) bn Adyy, Eb Hureyredun,
22 tHYAU LOMD,- DN Cilt : 1 RUBUL - BADAT
a > > '/ t* z* '/ y' * x t**..
*" . V if * ^ " * * '

| I y > i(t / ^ ^
^ S 'i j i 'j j '. j i i i '4 4 i S-^ j ;
/i / i ./ ^ ^ t
a jijjl __r;>- 4*i a^JjU*
Slzt dtn limleri - fukahs - ok, okuyucu ve hatipleri az, so*

ratlan az, cevp verenleri ok olan bir diyar ve mmnHMi Bu va
ziyet karsnda, amel, ilimden hayrldr. Yaknda br zamn gelecek,
filimler - futak - azalacak, konumalar oalacak, soranlar ok ola
cak, cevp verebilenler az bulunacak. te o zamn ilim amelden ha
yrldr. (27) .
> *, * \ \ . U - I. fl
,*> * ** <- + '> *.* ***

<JU* jJ -J l il^ J
^ V * / ^
Alim ile ibdet eden arasnda yz derece fark vardr. Her dere
cenin aras besili kou at ile, yetmi senelik mesfedir. (28)
*jr', l 'Jul : J l ' p J ^ I *J l

^ * oe . tf** < i -* * i t, . *
a il U ^JU J l : j aJ p a i t ^ v J l V -I j ^ J ^ J U J I (_$ t : J ^ J *
j L i V ^JUJI jjP j J * J I jp J - J : <J Ju J t aJUJ-**

tf O / ^ ^ O / tf y / I
OJ j 4 <lU J U j a jc J o t i ^
'J ?
(ZT) Taberni.
(28) Isfahnl Et-Tergih ve(-Terbibde.
1 inci KtTB 1 in d BAB LMN FAZLET 23
Denildi k: T Resiallah, en efdal [stn] amel hangisidir?

Peygamber Efendimiz (S.A.) buyurdu:
Aziz ve elil olan Allah bilmektir. O nlar:
Hangi bilgiyi kasdediyorsunuz? dediler. Peygamber Efendi*
miz (S.A.) :
Noksan sfatlardan mnezzeh, keml sfatlariyle bezenmi
olan Allahu Tely bilmei kasd ediyorum, diye cevb verdiler. On
lar:
Ey Allah'n Resl, biz amelden soruyoruz, siz ilimden cevb
veriyorsunuz, deyince, Peygamber Efendimiz (S.A.) :
yi biliniz ki, Allahu Tely bilerek yaplan az amel fayda
verir. Fakat cehletle yaplan amel, ok da olsa fayda salamaz. Bu
yurmulardr. (29) .
J* I t- ' ' I 0 >1 * > I
^5 tUJUll iL oJl aJL>-L* aii <**,..* fl
. .^JUJ S*** h
i jj& JLdi i) V
Allahu Tel kyamet gn, btn kullann ve limleri diriltir.
Sonra limlere: Ey limler, ben hlinizi bilerek, ilmi size verdim; bu
nu size azb etmek iin vermedim. Kusrlarnz baladm. Duyu
run Cennete... (30)
SLM BYKLERNN SZLERNE GELNCE:
Hazret-i Ali (R.A.) Kmeyle hitap ederek: Ey Kmeyi, ilim

mldan hayrldr. nk mal sen koruyacaksn, fakat ilim seni ko
rur. tm hkim, ml mahkmdur. Ml sarf etmekle azalr, ilim sarfi
yatla oalr. buyurmutur. Yine Hazret-i Ali (R.A.) : Bir lim,
gndzleri orulu olduu hlde harb eden, geceleri de ibdetle gei
ren mchid bidden daha stndr. Bir limin lm le slm le
minde alan boluu, onun gibi yetiecek bir limden bakas dol-
duramaz. demitir. Yine Hazret-i Ali (R.A.) bir manzmesinde y
le buyuruyor:
(29) bn Abdiilberr. Enes<fen.

(30) Taberni, Eb Musdan.
24 tHYU ULMD - DtN C ilt: 1 EUB'UL - tBDAT
vnmek ancak ehl- ilme mahsstur. nk onlar doru yol

da olduklar gibi arz edenlere de doru yolu gsterirler.
Herkesin derecesi bilgisi le llr. Chiller ise, limlere d-
nndrlar.
Alim ol ki, lmeyesin. nk insanlar lr, fakat limler diridir
ler.
Ebl - Esved: limden daha deerli bir ey olamaz; nk sul
tnlar insnlara hkm ederken, limler sultnlara da hkimdir. di
yor.
t b n A b b s (R.A.) : Sleymn Aleyhisselm ml, ilim ve h-
kmdrlk arasnda muhayyer iken ilmi tercih etti ve bu sayede
dier kisine de mlik oldu. buyuruyor.
tbn Mbreke sordular: /
Kmil insnlar kimdir? bn Mbarek:
limlerdir, dedi. Yine sordular:
Melikler kimlerdir? bn Mbrek :
Zhidler [Dnyy terk edip Allah iin alanlar]dr, dedi.
Alak seviyeli insnlar kimlerdir? diye sorulunca bn Mbrek:
Dn kisvesi altnda dny menfaati salyanlardr, diye ce-
vb vermi ve limden bakasn kmil inn saymamtr. nk
nnn dier cnl mahlklardan ayrl, ilmi syesindedir. nn
hangi hususiyetle dierlerinden ayrlrsa, kemli de o syededir.
phesiz, innn dier mahlkattan imtiyazl olmas, g ve kuv
vetiyle deildir! nk deve kendisinden kuvvetlidir. Vcd riliiy
le de deildir. nk fil insnlarn hepsinden byktr. Yiitlikle de
deil; zira arslan herkesden yreklidir. ok yemesiyle de deil! n
k kzn karn daha byktr. Bunun gibi cins mnsebet bak
mndan da deil. nk bu hussta da, en kk m ahlkattan olan
sere kuu, insanlardan daha kudretlidir. u hlde inn, ancak ilim
iin [Allah bilmek iin] yaratlmtr.
Dier bazlar: Chillerin kazanlar ile limlerin zararlarnn
ne olduunu bilemedim demilerdir. Hatt bu hussta Peygamber
Efendimiz (S.A.) de yle buyuruyorlar:
AJi O * I O l jJ il ( - 1 JJ t /u
s tl i
* . (JUj 4l U 3-^*
Kurn okuyup anhyan kimse buna karlk bakasndaki var
l daha stn grrse; Allahu Telmn byttn kltm
d u r.
1 inci KTAB 1 inci BAB - LMN FAZLET 25
F e t h - i M s I : Yemek imekten kesilen hasta misli, gibi,

ilim ve hikmetten mahrm kalb de lme mahkmdur diyor. Bu sz
'dorudur; nk vcdun gds yemek mek olduu gibi, kalbin
gds da ilim ve hikmettir. Kalb de bunlarla yaar. limsiz kalb l
m e mahkmdur. Fakat an korku, yarann acsn duyurmad gi
bi, an dny sevgisi de bu hissi ibtl etmitir, lm, dny tel-
esini kaldnnca, aylan sarho vey korkuyu atan innn szlarn
ac ac duymas gibi, bu hastalk da, btn plaklyle ortaya
kar, inn helk olduunu anlar, tahassr iinde kalr. Fakat ne
fayda? Nitekim nsanlar uykudadr; lnce uyanrlar buyurulmu,
fakat bu son nedmetin fayda vermyecei de anlatlmtr. Ferdenin
aradan kaldrlaca byk gnden Allaha snrz.
H a s a n - B a s r : limlerin mrekkebi ehidlerin kaniyle
tartlr ve ar gelir. demitir. b n M e s u d (R.A.) : ilim yok
olmadan okuyun; ilmin yokluu, limlerin veftyladr. Varlm
kudretinde olan Allahu Telya yemin ederim ki, Allah Urunda
len hakk ehidler, limlere verilen yksek dereceleri grnce, lim
olmak iin tekrr dnyya gelmei arz edeceklerdir. Dorusu u ki,
kimse lim olarak domamtr. lim, alp renmekle elde edilir
buyuruyor.
b n A b b a s (R.A.) : Benim iin gecenin, azck bir vaktini il
me ayrmak, btn geceyi ibdetle geirmekten daha sevimlidir. de
mitir.
H a s a n - B a s r i : Allahu Telnn,
Ey Babbimiz, bize dnyda da basene ver, lirette de hasene

ver. (2 -B akara: 201) yet-i ceilesinde zikredilen dnydaki hase-
neden murd, ilim ve ibdet, hiretteki haseneden murd da Cen
nettir buyurmutur.
Hakimin [olgun kii] birisine; Neyi sermye edinelim? diye
sormular. Cevbnda: Gemi batt zaman sizinle kalabilecek serm
yeyi sein. demitir. Geminin batmas innn lmyle tevl edil
diine gre, kendisiyle kalacak sermyesinin de, lim olduu anlalr.
Dier bzlan: Hikmete uyan kimseye insnlar uyar ve onu
nc kabl ederler. Hikmet shibleri, dim tzim ve hrmet grr.
demilerdir. .
26 HYU ULMD - DN Cilt : 1 HUB'UX - I b ADAT
m m f i : (Allah ona rahmet etsin) yle buyurmutur:

timin hussiyetindendir ki, az da olsa ondan pay d a n sevinir, ol-
myanlar da dim mahzn kahr.
H a z r e t - i m e r (R.A.) : Ey insnlar! lim renin, Al-
lahu Te hsn-i niyyetle okuyanlara ycelik hilati giydirir. Hat
lar varsa, bu hilat geri'almamak iin, kendisine defa hitb eder.
Bu hatlar lnceye kadar devm etse de, yine byle olur. demitir.
A h n e f (Allah rahmet etsin) : limler efendi olmaya lyk
kimselerdir. limsiz ululuun sonu zillettir. demitir.
S l i m b. C a d : Ben kle idim. Beni yz dirheme sa
tn alan bir zt zd edince, kendime aradm ve okuma tercih
ettim. lim syesindedir k, aradan ok zamn gemeden, beni ziy-
rete gelen, pdih kabl etmedim. demitir.
Z u b e y r b. E b b e k i r : Babam Irakda bana yazd bir
mektbda yle diyordu: Oku. nk ilir, fakirliinde servet, zen
ginliinde ziynettir demitir.
Hz. Lokman da, oluna ayn tavsiyelerde bulunmu ve demitir
k: Olum! Alimler meclisine devm et. Bahar yamuru ile yeri ye
illendiren Allah, hikmet nru ile de, m'minlerin kalbini aydnlatr.
Dier bzlan: limin lmne, denizde balklar ve havada ku
lara vanncaya kadar her ey alar. Dim simas canlandmlr ve
htralan 'anlr demilerdir.
Z u h r : lim lfz mzekkerdir. Onu hakk yiitler sever de
mitir.
LM RENMENN FA Z L E T
YETLER:
* fi &s *s <fi s I 9 fi 9 ^ fi o ss l ss
Onlardan bir ksm dn ve eria t ilimlerini renmek iin geri

kalsn. (9 - Tevbe : 122).
)
* fi \
1 J IJ*1 U isÛ s
Eer bilmiyorsanz zikr ehlinden (limlerden) sorunuz. (16 -

N ahl: 43).
1 inci KTB 1 inci BB LM RENMENN FAZLET 27
HADSLER:
f> A ^ 4I ,/ 0 O J J* s ^ ^ /
0 |
r aJjh J (Jl Lj J h aj Ol iLL** L*_Ip 4~t - 1 \jl > liXi** t\*

_
lim yolunu tutana Allah Cennet yolunu aar. (31)

lL t l i j ^ 3 ^ S 'i 01
Melekler, renciden metnn olduklar in kanatlarm zerine
gererler. (32)
/ ^ ^ f 8 ^ 9 / O o ^ j ,,1
1 ' 2 **'*'* J * **
> '
fl j s ^j I a j j j -j - ^JUJi tO j -i * j o V
Bir sabh bir mes'cle renmen, yz rekt namaz klmandan

hayrldr. (33)
f V > J* 8 (J z' j|l 1
U ' j L J l ^ ^ JUJ o - L .L
t s
limden bir mesefe renmek, btn varl ile dnydan hayr

ldr. (34)
lim, inde bile olsa reniniz. (35)

* J l / j ^ a a
4J j i ^ J \ ,,J k
lim renmek, her Mslmna faradr.
(31) Mslim, Eb Hureyreden.

(32) Ahmed, bn Hbban ve Hakim, Safvan b. Asal'dan
(33) bn Abdlberr, Eb Zerden.
(34) Taberni, Eb Zerden,
(35) bn Adyy .ve Beyhki, Enesden, Taberan bn Mesddan ve bn Abbas-
Aw rivyet etmitir.
28 HYU ULMD - DN ~ C ilt: 1 RUB'UL - BDAT
*Z ^ I t t _ 1 -* \ * > ot
^ SJ T p l > J
r'
-*/', (
* .jL$J S <- 3 t : * j j ' *
tlim hazne, sul anahtardr. Soru ki, renin. Bir sul saye
sinde drt kii ecir alr. Bunlar da soran, ccvb veren, dinleyen ve
hunlan sevenlerdir. (36)
^JUJ * ; g & J * c S M ^ V>

I" *
(1 < **. > v (jt
Chilin cehaletine susmas, limin de ilmini saklamas doru de
ildir. (37)
./*,' ' ' . .I,%* >. ' *F

Up j c jU T j o J
0-3UP ................. J
I . A " I *' " * \ ^ AA s az
jdll J ^ j Ij J * 9 ; j s*
ti* ^ ,t^P *dJ J U i -C)T_^_5 I j Jr* j

o s i w- y s *^
^ww ^l oâ
Peygamber Efendimiz (S.A.) :
tlim meclisinde bulunmak, bin rekat namaz, bin hastay ziya
ret ve hin cenazeyi teyden daha kymetlidir, buyurduklarnda, din
leyenler:
Ey Allahn Resl, K urn okumaktan da hayrl mdr? diye
sorunca, Peygamber Efendimiz cevben:
Kurn ilim ile fayda verir. Mns anlalmadan bir fayda
salamaz, buyurmulardr-' <38)
(36) Eb Nuaym, Aliden.
(37) Taberni, bn Mardyeden.
(38) bn Cevz, Mevzutda merden.
i inci KtTB 1 inci BB t M RENMENN FAZLET 2
''X >, J t * ^^ ) i! . >
I
1 v~ r r r Vd
F r I | ^ +Q
I' r **
y
SO^J J
^ * j'
slniyyeti yaatmak iin okurken len kimse ile, Peygamberler

arasnda bir derecelik lark vardr. (39)
SLM BYKLERNN SZLER :
i b n A b b a s (R.A.) : Zorluuna katlandm okudum, neticede

ululua erdim. buyurmutur. Hatt b n M l i k , b n A b
b a s hakknda: bn Abbas gibisini grmedim. nk yzne bakan
en gzel yz grm, szn duyan en tatl sz dinlemi, fetvala
rn tedkk eden de, hakiki ilmi bulmu olur. demitir.
b n M b r e k : Okumadan ululuk isteyene aarm. buyur
mutur.
Bz hakim ler: Haytta en ok acnacak iki zmre vardr: Biri
okumak istedii hlde bir ey anlayamyanlar, dieri de her eyi anla
d hlde okumak stemeyen kimselerdir. demilerdir.
E b d - D e r d (R.A.) : Bir mesele renmek, benim in bir
gece ibdetten daha sevimlidir. buyurmutur. Ayrca lim ve lim
tlibi hayrda berberdir. Dier insnlar ise, bir kymet tamaz. Y
lim, ya talebe vey dinleyici ol; bunlarn hricinde kalma, helk olur
sun. demitir.
A t : Bir zikir ve ilim meclisi, yetmi lehviyt meclisindeki ku-
srlan kapatr. buyurmutur.
H a z r e t - i m e r (R.A.) : Gndz orulu, geceyi uykusuz
geiren bin bidin lm; hell ve harm ayran bir limin lmn
den daha ehvendir. buyurmutur.
m m f i (Allah rahmet etsin) : lim renmek, nafile
ibdetten makbldr. buyurmutur.
b n A b d l l - H a k e m (Allah rahmet etsin): m m M
l i k ten okuyordum. le vakti girince (nfiie) namz klmak iin
(39) Drim, Haandan.

30 . HYU ULMD - DN c u t : 1 RUB'UL - BDAT
kit&blanm topladm. Bunu gren hocam: Eer hsn-i niyyetle oku

yorsan, klmak stediin namz, okumaktan stn deildir, dedi. di
ye nakl buyurmutur.
Ebd - Derd (R.A.) : Sabahleyin ilim tahsilini gitmei, mc-
hede saymamak aklszlk olur. buyurmutur.
TLMN [LM RETMENN]

FAZLET
YETLER:
Okusunlar da dierleri (muharebeden) dndklerinde onlar

korkutsunlar. Umulur ki, ekinirler. (9 - Teybe : 122)
Burada inzr kelimesinden ta'lm ve ird murd edilmitir.
u gn htrla ki: Allah, Kitb verilenlerden yle bir sz al

mt. Elbette onu insanlara anlatacak ve gizlemiyeceksiniz. (3 - M
m r n : 187)
B yet okutmay farz klar.
phesiz, onlardan bir ksm. bilerek trakk gizlerler. (2 - Ba

kma : 146)
Bu yet-i celle hakk ilmi gizlemenin harm olduunu beyn et
mektedir. Nitekim lzmunda bildiine hidk yapmyanlar hakkn
da da yle buyuruluyor :
1 inci KTABI 1 inci BB TALMN PnZLET J 31
------------------- --------J~-------------- ^ -------------(-*
ff ^ ' *4 * ja j b
Bildiini gizleyenin kalbi muhakkak k gnahkrdr. (2 - Ba-_

cara: 283)
Peygamber Efendimiz de bu hussta yle buyuruyorlar:
s* % \ " . " ' ' - " ' e - t f . * * t .t '
& . \ U J -**
J I .V 4 U J W , U J k U V l P JaVi-l
, U
/ ry
.
- + S y-
y* J | * (S .* t f
a ^ S s J Vj Û-U u>
AUahu Tel ilim verdii limlerden de peygamberlerden ald

misk [sz) gibi, ilimlerini saklamayp insanlara aklamalar iin, sz
almtr. (40)
* x' i 1 >' * Jl
fl
^ s tir*-*
,t>v
Ben mslmnm deyip iyi ameller ileyerek Allaha davet
edenden daha gzel szl kimdir? (41 - Fusslet: 33)
8 C-*3x)i AP 4^>Jl * .L ' j Lww** p'il B '
(nsanlar) Babbinin yoluna hikmetle, gzel tle dvet et!

(16-N ahl: 125)
Ve onlara kitb ve hkmti retecek... (3 - l-i m r n : 48)
HADSLER :
Yemene gnderdii M u ? a hitaben, Peygamber Efendimiz

yle buyurmulard:
(40) Eb Nuaym, tbn Mesud'dan.

32 HYU ULM'D - DN C ilt; X RUB'U'L - BADAT
I : 1 1 i - ' '.fi* ' s= ' * * , ' , * ' ' * '* .

8 \a j Uwj- j vlJ-j il OV
Senin yznden Allahu Telnn bir kiiyi hidayete erdirmesi,,

senin iin btn varl ile dnydan hayrldr. (41)
-r . . j> |
'fi
-* t
0o I i /
f
nsanlara retmek iin ilimden bir mesele renen kimseye,
yetmi sddk sevab verilir. (42)
1 s Aleyhisselm da yle buyurmutur:
>- ) o * 1 *** w
1 1 -3 L ^ i p ' J u iJ i j J- p j ? ' (V ^
Kim ki renir, rendii ile amel eder ve retirse, semvatta

[gklerde] tazimle anlr.
X \ J, O ' 10 fi ' \ 0 fi fi l fi * * ' * 0 fi o ' ' __ .

; j *j JLiLjJ J *ll y-4J <U-j-4 f o 15 lil
/ -H- * '' ^ '
/ | ^ ^ | - I 'fit fi fi ' '

' tf - i" - o fifi
v ' -
t j lj JUju \Jw*JLe- *L*-Uj I i o>J I
t i j J sjk <j^ * J 3^ H ? * * * '

'S*' o " fi fi * ' 4 fi ' * ' < * " M " fi
ft4^>*J 1 I
Kymet gn, Allahu Tel bid ve mchidlere:

Girin cennete der.
limler :
Bizim retmemiz sayesinde ibdet ve mctedc ettiler, de
yince Hak T el:
Siz benim nezdimde bz meleklerim gibisiniz. efat edin;
(41) mm Ahmed, Muazdan. Ayrca Buhar ve Mslim.

(42) Eb Mansr ed-Deylem, Ibt Mesddan.
1 inci KTB 1 inci BAB TALMN FAZLET 33
efatiniz makbldr buyurur. Onlar da efaat edince Cennete girer

ler. (43)
Bu efaat hakk, her lime deil, bildiini reten limlere mah-
ssdur.
.V s' s>, I 9 s o o -* 'es- \ i ^ ^ 5^ ^ a
JUj 'j* U I Lp 1JJj. J. aJ I v- b>- 'S aJJ I j i ))
r s ^ j ; f
'""T 5 1 '.IO I^ ^ S J- 0 ?
toîSvJ ft Lh_LJ I L&j (_*Jt j_ , ,5sJ _a Li ** V
o
I V} i a s
l Vj . 4 I'/ jj Loo J lp
o" # "S > o
K j O ^JL y ^ s _ Ip ^Jo I O ]
Muhakkak ki, Allahu Tel verdii ilmi insanlardan ekip al

maz. Ancak limlerin lmesiyle ilimler de gider. Hatt din makaarn-
lan chil balann elinde kalr. Kendilerine bavuruldukta yanl fet
valar vermekle kendileri sapttktan gibi insanlar da artrlar. (44)
''t 9 s e -"J, ? ' e 't -* >. . *

i * I^ All 1 I
*
rendii ilmi suklyan limi, Allahu Tel kyamet gn, ate
ten gem vunnakla cezalandrr. (45)
| ,, e \ f -S S fi S S fi $ a
i* & ^ >
* JU- O^Lp J-J LL| --*4*. j4 w * 41 lg4*>sj
En gzel hediye, hikmetli bir sz yice anlayp, dn kardeine

anlatmaktr. Bu ayn zamnda bir senelik ibdete de karlktr.
(46)
(43) Ebul-Abbas Ez-Zeheb, bn Abbasdan.

(44) Buhr ve Mslim. Abdullah b. Amrdan.
(45) Eb Dvd, Tirmiz, ibn Mce, ht Hibban ve Hakim, Eb Hureyreden,
(46) Tabern, bn Abbsdan.
F. 3
34 HYAU ULM'D - DN Cilt : 1 RUB'UL - BDAT
I \* j 1 f - e ' tf 1 1 ,1 jn ' I (
oVj l$ <uUw** diLTi VI L^-j U $*X* . * Uj ^J *'
& 9i & #i
4 U J L o j l UJU* j l
Allah h a trla ta n ve A llaha y a k la tra n cihetleriyle, reten ve
renenden baka, d n y d a h e r ne v arsa m elndur. (47)
1 e
^>
jI j ^-J 4_p dJJ 1j j
^ *s
i ^ 0 ^
^ J l c r Li 1<-1*^ C^ ^ ^^ j 9 I j L*y v -
M uhakkak k, Allah Tel, m elekleri, y er - gk ehli, h a t t yuva

snda karn calar, su d a balklar, in s n la ra iyilii retenlere d u eder
ler. (48)
*" > " / ' H f/ t* t " % t- *o ^ f% t
a > l s j j j 11.^n y j t d
. >w ^ ^ rz
D uyduu h asen b ir hadsi, d n kard ein e d u y u ra n d a n d a h a fay-
d a l kim se olamaz. (49)
J s ^,0 ^ I * ' i " I j, t ' * ' S 0 JI a I s ^ | ' ^ - ''1^

* * Lâ ^ *j *wJ5-
4JU*> 0J>LP
^ --
Bir m sl m m n h ay rl b ir sz renip retm esi ve o n u n la
am el etm esi, b ir senelik ib d etten hayrldr. (50)
t ** s Is ^ I 0 -- I .^ tf
*U j l!~j|p l Ui wjj *uj I o jV L*I u
i ^ ' 1
U-U^> i.*..Zju L$j | j e L*J t &V J js* L!
(47) Tirmz ve Ibn Mce, Eb Hreyreden.

(48) Tirm2, Eb Ummeden.
(49) Ibn Abdlberr, Mulamtned b. el-Mkendirden.
(50) bn Mbarek, Zeyd b. Eslemden.
1 inci KTB 1 inci BB TLMN FAZLETt 35
Bir g n P eygam ber Efendim iz, b iri d u ile m egul olan ve dieri
d e rs o k u tm a k ta olan iki to p lu lu k grd ve d u edenler iin :
B u n la r A llahu T e l d a n istiyorlar. A llah dilerse verir, dilerse
verm ez, b u y u rd u lar. O k u ta n la r h ak k n d a i s e :
F a k a t b u n la r retiyorlar. Z ten, ben de m uallim olarak gn
derildim , dediler. (51) Sofra reten lerin m eclisine o tu rd u .
\ S 0^0 ^ o ^ 1 >0 ^ j, ^ * 1 j ^ ^
1? I 5 li Ld 1 O - L i L^j ** o J ISsi jt
* + * t* j}. ' ^ ' # 's ' * ,* o
J * .? ^ A ^ $ Ui. I c*s**-6I IgJbA
,t - l ta ''t _ * " s ' ' 8 * ' ' ^ '

ajcJU# 1^_* j i j j _ ^ ^L JI L^_j
* ** s* s
l ^ j9 o> ^ .
#- CU---J V j i U V o b -J
A llahu T e l m n benim le gnderdii ilim ve h id yet, bol bir

y am ur gibidir; d kld to p ra n b ir ksm su y u iine alr, bol m ik
ta rd a o t ve m ah s l y etitirir. B ir ksm d a se rt ve orak olur, su y u
iine alm az, fa k a t yznde tu ta r ; in sa n la r imek, su lam ak ve ekim
b ak m n d an b u n d a n fay d alan rlar. B ir ksm d a yaln ve k ay p ak tr,
su y u iine alm ad gibi yz n d e de tu tm az, y a an yam ur, y z n d en
syrlp gider; n e b ir ey b itirir, n e de kim seye faydas olur. (52)
B irinci m isl ile: rendiiyle am el edene; ikinci m isl ile am el
etm eyip b ak asn a o k u ta n a; n c m isl ile de, h e r ikisinden m a h -
r m olana, m isl verilm itir.
o 1 ** } *S S
" I 1
L_S V] *3,tf 
. . . 4Jf
(51) Ibh Mce, Abdullah b, merden

(52) Buhar ve Mslim. Eb MCs'dan.
36 HYAU ULM'D - DN Cilt : 1 RUB'U'L - BDAT
Adem olu lnce am el d efteri d r l r. A ncak eyden d efte

rin e sevb yazlr: B u n la rd a n b irisi de, istifd e ed en bilgidir. (53)
 - j j* *ll alj! ^ .VI
jjp Ah_u*j VU a)l aDI l>*j j i. ,*LJ! j ^ j

/ ft
a J*;pj I J 4jSsA
Heves edilecek iki kim se var: B irincisi AUahu T eln n k en d i

sine verdii ilim le am el edip b ak asn a da reten; kincisi de A llahn
verdii serveti h ay ra srfedendir. (54b)
J l ? ;J-i l jl ^LJU -JU - s

i ^ 1 l " p ^ 4*
HazTet-i P e y g a m b e r: A llahu T eln m ra h m e ti benim vekillerim

zerine olsun, diye buyurm u. V ekilleriniz k im lerdir? diye sorulunca,
s n n etim i y aatp A llahu TekVnn k u llarn a retenlerdir, cevbn
verm ilerdir. (55)
slm by k lerin in s z le ri;
H a z r e t - i m e r (R.A.) : Kini bir h ad s retir vc retti i
hadisle am el edilirse, am el eden gibi sevb kazanr. b u y u rm u tu r.
b n A b b s (R.A.) : n san lara h a y r reten ler iin, deniz
deki balk lara v arn cay a k a d a r h e r ey, A llahu T eld an m a firet d i
ler. b u y u rm u tu r.
(53) Mslim, Eb Hrcyreden.

(54a) Tirmiz, Enesden.
(54b) Buhr ve Mslim, bn Mesddan.
(55) bn Abdlberr, Hasenden, bn Abdlberr.
1 inci KTB 1 nci BB TLMN FAZLET 37
D ier b a z la r : lim, A llah ile k u l arasn d a d r; b u keyfiyete dik

k a t etsin. dem ilerdir.
S f y n - S e v r , A skaln ehrine g itti; o rad a b ir m d d e t
bekledii hlde, kendisine b ir ey so ran olm aynca: Bu diy rd a ilim
lm t r, a rtk benim beklem em e l z m yok, v sta te m n edin gi
deyim. dedi. bhesiz byle dem esi, reticiliin s t n deerine ve
fazletine hevesi ve ilm in devam n sa lam ak arz su n d an d .
A t (R.A.): S d b n M s e y y e b i, ziy ret e ttim ve
kendisini a la r grdm . Sebebini so rduum da, kend isin d en b ir ey so
ru lm ad iin a lad m syledi. dem itir.
Yine bz z e v t: limler zam n n k lan d r. H er lim ken d i
a s rn a y d n la tr ve zam n m n n s n la n o n la rn n d an ay d n lan r
lar. dem ilerdir.
H a s a n - B a s r (A llah ra h m e t etsin ) : limler olm asa in
sa n la rn dier cnl v arlk lard a n fa rk kalm azd. n k o n larn o kut-
m asiyle in s n la r in sn lk seviyyesine ularlar. b u y u rm u tu r.
I k r i m e : Bu ilm in b ir kym eti v ar, deyince; ned ir? diye so
ra n la ra ; O nun k a d rin i an lay p k o ru y acak bir ehline verm ektir. b u
y u rm u tu r.
Y a h y b. M u z : limler, M uham m ed A leyhisselm m
m etine an n e ve b ab a la rn d a n d a efk atlid irler. n k a n n e ve b a
b a la n o n la n d n y atein d en , A lim ler ise, h ire t atein d en k o ru r
lar. b u y u rm u tu r.
D enildi k i : lim edinm ek iin ri y e t edilecek u s ller u n lard r:
S k t edib dinlem ek, ezberlem ek, bildiini ta tb ik etm ek ve so n ra d a
b a k a la rn a retm ektir. .
Y ine denildi ki: Bilmeyene ret, bilenden ren ki, bildiini ko-*
ru m u ve bilm ediini renm i olasn.
M u z b. C e b e l : O kuyup o k u ta n la r h ak k n d a u n lar syle
m i t i r : O kuyun renin, zira A llah iin lim edinm ek A llah a k ar
t a zim ve ib d ettir. M zkeresi tebih, m bhasesi m chededir, Bil-
.miyene retm ek sadaka, liy ak atlisin e bolca o k u tm ak A llaha y ak n
lktr. lim , yalnz ve kim sesiz yerlerde sk n ty gideren b ir ark ad a,
doru yola klavuz, zo rlu k ta kolaylk ve sab r m erci'idir. lim d o stla r
y an n d a vezir, y ab an clara y aknlktr. C en n et y o lu n a k tu ta r. lin i
sayesinde A liahu T el b ir ksm n s n ia n ykseltir, iyi ilerinde izle
rin d e n gidilen reh b er ve nc y apar. yilikleri an lr, eserleri k alr.
.Melekler o n la n sever ve k a n a tla rn zerlerine gererler. Ya ve ku
ru d a n h e r ne varsa, denizdeki b alk lar, k a ra d a k i can l v arlk lar ay
38 HYU 'XJLOm ID - DN Cilt : 1 EB L - BDAT
ve yldzlara v a n n c a y a k a d a r h e r ey, lim ler iin A llahu T eld a n

m a firet dilerler. n k ilim, k alb gzn a a r, k a ra n lk ta gzlere
k saar, zayflkta bedene k u v v et verir, in m yksek m ertebelere
ve eb rr derecesine u latrr. lm tefek k r, g n d z o ru cu n a ve gece
ibdetine denktir. A llahu T elya ta a t, ib d et, tevhd, sayg, b h eli
eylerden korunm ak, sla-y ra h m de b u lu n m ak im ile olur. H ell ye
h a r m ilim ile bilinir. lim n c d r; am el ise o n d an so n ra gelir. yile
re ilh am olur; fen alar o n d an m a h ru m olur. A llahu T eld an h sn -
tevfk dileriz.
AKL DELLLER :
B u bahiste ak lan m ak istenen, ilm in fazilet ve nefsetidir. F a z i
le tin ne dem ek o ld u u n u bilm iyen ve faziletten gyenin ne old u u n u
a n la m y a n la n n , ilim de vey ilim den gayri eylerde b ir h a sle t ola
ra k b u lu n d u u n u id rk etm elerine im k n yoktur. phesiz ki, h ik
m etin ne dem ek o lduunu bilm eden, fa la n ad am h ak im d ir vey de
ildir dem ek, sa m a lam ak tan b aka b ir ey olam az. O hlde, biz de
faziletin ne oldu u n u an ly ah m .
Fazilet, fazl kknden gelir; ziydelik, a rtm a ve oalm a m
nsna, fazlalk dem ektir. B ir h k m d e o rta k olan iki eyden birisine
h s b ir ziydelik olursa, ite b u n u n dierine fazileti v a r d e n ir ki, bu
ziydelik o n u n kem li olur. Mesel: At, m erk eb ten efdaldir, denildii
zam n, b u n la rn y k ta m a k ta o rta k olduklar, fa k a t a tn d a h a a r
y k tam ak ta, d m an a sald rm ak ta , koup k a m a k ta ve gzellikte
m erkepten s t n ve kem lli olduu anlalr. H a tt a tta n by k bir
m erkeb k abl edilse, yine b ir deer tam az. nk b u ziydelik v-
cd b ak m n d an d r ki, b ir kem l saylam az. H ay v n cism iyle deil,
vasflaryla deerlenir. B u iz ah at an lad n sa, a t t a dier h a y v a n la ra
nisbetle fazilet olduu gibi, d i er s fa tla ra nisbetle de, ilm in b ir fazi
let olduunu an lay aca n d an bhe edilmez. A tn hzl gitm esi b ir
kem l deil, belki a tta ay r b ir h u s siy et ve s t n l k t r. A m m a ilim,
z tn d a hi b ir eye n isb et edilm eksizin m u tla k b ir fazilet ve kem l
dir, nk ilim, A llahu T elm n kem l sfat, m elek ve peygam ber
lerin erefi ve m u tla k b ir fazilettir. Akll a tn , ah m ak a t ta n d ah a
hayrl olm as keyfiyeti, hi b ir eye izafe edilm eksizin alel-tlak onun
fazileti olm as gibi.
yi bil ki, ra b e t b u la n ve nefis o lan h e r ey sebebden biriyle
ra b e t g r r ve b e e n ilir:
X B aka eyi iin, 2 Zt in, 3 H em zt ve hem de
baka ey iin.
E lbette zt in ra b e t gren, b akas iin ra b e t b u la n d a n efda!
ve ereflidir. B akas iin sevilen a ltu n ve g m t r. B u n la r, hadd-i
1 inci KtTAB 1 ini BB TALMN FAZLET 39
z tn d a in san n hi b ir ih tiy cm giderem iyen b irer m d en p aras

dr. Eer tic re t v stas olm asalard, akl ta la rn d a n fark l sayl
m azlard.
Z t bak m n d an heves edilen, A llahu T elm n cem line b ak
m an n lezzetiyle h ire t saad etin e u lam ak tr.
Hem zt ve h em de dolysiyle isten ip heves edilen, m esel v-
cd sal gibi... n n n , ay a k la rn n sh h a tli olm asm istem esi, zti
bak m n d an olur. Ac ve sanc du y m am as gibi. B aka ey iin olur.
A rz etti i yere y r y p gidebilm esi gibi...
B u itib a rla ilm e b ak t n zam an onu, kendi z tn d a ta tl b u lu r
sun ve ilim de zt in istenilir. stelik lm h ire t sad etin e vesile
ve A llaha y ak la tra n b ir v sta olm as b ak m n d an da gayri iin se
vdir. n n o lu n u n en b y k r tb e si ve a rz etti i ey de, b u sad et
ve b u saadete u la tra n v stad r. B u da ilim ve ilm e d ay an a n am el
dir. Amel de ilim siz olam yacana gre, d n y ve h ire t sa ad etin in
asl ve b t n ib d etlerin efdali ilim dir. N asl olm asn ki, h e r eyin
kym eti neticesiyle llr. lm in neticesi ise, yksek m a k am la ra e r
m ek, m eleklem ek ve A llahu T elya y ak lam ak tr. B u ray a k a d a r
an lattk larm z , ilm in h ire te it olan fay d alan d r.
D nyala gelince: zzet ve v ak ar, m elikler [h k m d rla r] e
sz geirm e ve ta b a n h rm e ti celb etm e gibi h asletleri v ard r. Trk*
lerin e n aklszlar ve A rab larn eclaf hile, lim lerine h rm e ti ta b i
b u lu rlar. nk tecrbeleriyle o n la rn d a h a bilgili o ld u k larn an l
yorlar. Y alnz in sa n la rd a deil, h a y v an lard a da, bu hasa m ev c ttu r.
H ayvn da st n l ta k d ir ed er ve b u an lay lad r ki, kendisinden
s t n o lan in n a it a t eder. B t n b u say d k larm z .m u tlak ilm in
faziletidir. H albuki ileride beyn edilecei zere, ilim ler de ksm lara
a y n lr ve faziletleri tib riy le de a y n k y m et ta rla r.
B u izahatm zla, ilim retm e ve renm enin fazileti aklanm
oldu. lim h e r eyden s t n olunca, elbette onu renm ee alm ak
da en s t n eyi istem ek tir, retm ek ise, en s t n fayday sa la
m ak tr.
B u n u n beyn yledir: n s a n la rn m aksad, d in ve d n y lk ta
toplanr. D n in nizm ise, d n y n n n izm n a baldr. n k d n
y h ire tin ta rlasd r. D ny; k endisini ebed b ir v a ta n ta n y a n la r
deil, b ir k pr ve b ir m is firh n e k ab l edenleri, A llaha u la tra n
b ir v stad r. D n y n n n izm ve im a re ti ise, n sn iarn alm alar
n a baldr.
n s n ia rn , sa n a t ve m eslekleri ise ksm da to p lan ab ilir:
40 HYU ULMD - DN C ilt: 1 RUBU% - I b ADAT
B i r i n c i s i : Y aayabilm ek iin z a r r olan ilerd ir ki, b u n la r

da d rtt r:
1 Yiyecek te m in iin renberlik,
2 Giyecek te m in i iin dokum aclk,
3 M esken te m in i i in in a t,
4 Cem iyetin sevgi, sayg, yard m lam a ve b erab erli in i sa la
m ak iin siyset.
k i n c i s i : B u n la ra yardm c olup, y a p lm a la rn a im k n veren
ilerdir ki, b u n la r da ikiye ay rlr:
1 R enberlik ve s a n a t iin le t h zrly an dem ircilik ii.
2 D okum acla hizm et eden, hallalk ve eirm e ii gibi..
n c s : B t n b u ileri ta m am lay p ssleyen ilerdir.
B u n la r da (renb erlik ten a ln a n m a h s l t p ) piirm ek, (giyim
eyasn) dikm ek, boyam ak ve yk am ak gibi ilerdir.
B t n b u n la r d n y h a y tn a nisbetle, b ir a h sn u zu v lar m esa
besindedir ki, b u n la r d a e ayrlr:
1 K alb, cier ve beyin gibi asl uzuvlar.
2 B u asl u zu v lara h iz m et eden m ide, d am ar, erayin, sin ir ve
Veridler.
3 B u asllar tam m lay p ssleyen eyler k i; deri, trn a k p a r
m a k ve ka gibi...
B u saydm z s a n a tla n n en ereflisi a s lia n olup, a s lla n n n da
en ereflisi siysettir. B u n u n iin d ir ki, b u siy set s a n a t, m enein-
, de dier s a n a tla rn aram ad k e m lt ister. Y ine b u n u n iin d ir ki,
b u s a n 'a tn shibi, dier s a n a tla r kendine h iz m et e ttirir.
Beeriyeti slh ile d n y ve h irc tte selm ete u la tra c a k doru
yolu gsteren siyset, d rt m e rteb ed ir :
B i r i n c i ve en s t n m ertebe: P eygam berlerin siyseti, sevk
ve idresi olup; av m ve havass, b t n in s n la rn z h ir ve b tn la r
n a hkm etm eleridir.
k i n c i m e rte b e : H alfe, m elik ve s u lt n la rn siyseti ve her
snf in s n la ra h k m etm eleridir. F a k a t b u n la r yalnz zh ire h k m e
der, b tn a te sr edem ezler.
n c m ertebe : AUah T ely ve d n in i bilen, p eygam ber
lerin vrisi olan lim lerin siy setid ir ki, b u n la r hi b ir sn fn zh iri
ilerine k an m ay p kim seyi zecr ve m e n edem iyecekleri gibi, u m m
in s n la r d a kendilerin d en istifde edemez. A n cak m nevver ta b a k a
n n b tn n a h it b edebilirler.
I inci KTB 1 inci BB TLMN FAZLET 41
D r d n c m e rte b e ; V izlerin siysetidir. B u n la r d a an cak

in s n la n n avm k sm larn n b tn n a h it b ederler.
S iysetin u d rt m erteb esin d e n b v v etten so n ra e n ereflisi,
in san lar, helke srkleyen, k t h y la rd a n a rtp saad ete u la tra
cak gzel h y la r ile ssleyen eyin, lm in en by k fay d as olduun
d a bhe yoktur. te ilim retm ek ten gye de budur.
lm in dier s a n a tla rd a n s t n o ld u u n u syledik. B u n u n zh
yledir: S a n a tn deeri ey ile b ilin ir :
B i r i n c i s i : O s a n a t bilm eye vesile olan garza ve m zca m -
r c a a t etm ekle. Akl ve m sb et ilim lerin, l g a t ilm ine o lan s t n
l gibi. nk m sb et ilim leri b ild iren akldr. L g ati reten ise
iitm e hassasdr. Akln iitm eden s t n olduu aikrdr.
k i n c i s i : U m um fay d alarn d n m ek ile, ren b erli in k u
y u m cu lu a st n l n d n m ek gibi...
n c s : zerinde lenen m adde le k u y u m cu lu u n deb-
bala st n l gibi. B irisinde a ltu n , dierinde ise, l h ay v an de
ris i zerinde grlyor.
bhe yok ki, h ire t y o lunu ay d n la ta n d ni ilim ler, ta m ak l ve
keskin zek ile elde edilir.
leride aklanaca gibi, akl, in n o lu n u n en s t n vasfdr.
nk A llahu T eln n em netleri, akl syesinde k ab u l ed ilir ve
y in e akl sayesindedir k i insan, A llahu T eln m rzsn a m azh ar
olur,
lm in um m fay d alarn a gelince; b u n d a h i p h e edilmez. n
k neticesi ebed sad ettir.
M ahallinin erefine gelince: (Bu da gizli deildir.) N asl gizii ol
s u n ki, ilim reten ler in s n la n n k alb lerl ve ak llar zerin d e ta s a r
ru f ederler. Y eryzndeki en s t n y a ra tk in n , in sa n n en deerli
c z ise kalbidir. lim reten, kalb i olgu n latrm ak , tem izlem ek, ci-
l lan d rm ak ve rzy lhye y ak latrm a k la m egidr. B in en a
leyh h e r cih etten , ilim efdaldir, ereflidir.
H lsa ilim retm ek, b ir bak m d an A llah iin ib d et, b aka bir
bakm dan A llahu T elya v ek lettir. H em de en b y k veklet. n
k A llahu T el, en h s sfat o lan ilm i, lim in k alb in e yerletirdi.
lim, A llahu T elm n e n deerli cev herlerin in h azn ed r gibidir.
B undan, b t n m u h t la ra in fak d a izinlidir. C ennet-i m ev ya u la
trm a k ta ve A llahu T elya y ak latrm a k ta, A llah u T el ile k u lla n
a ra s n d a v sta o lm ak tan d a h a s t n r tb e olabilir m i? A llah kendi
Jtf ve kerem iyle bizleri de bu gibi k u lla rn d a n eylesin.
H abbine ve b t n hay rl k u lla rn a s a l t ve selm olsun.
KNCt BAB
BU BB MAHMD VE MEZMM [LEN VE Y ERLEN ] LMLE

RN AKSM VE AHKMI BEYNINDADIR. BURADA FARZ-I AYN
VE FARZ-I KFYE OLAN LM LER LE, KELM .VE F IK IH LM
NN, NE DERECEYE KADAR DN LMNDEN SAYILACAI VE H-
R ET LMNN FAZLET ANLATILACAKTIR.
FARZ-I AYN OLAN LMLERN BEYNI

R eslullah (S.A.V.) b u y u rd u k :
> I I "
"* " '
*1 e* 1 ^* II
lim renmek h er m sl m n a farzdr. (56)

D ier bir hadsde de :
lim, ide bile olsa reniniz. (57) buyuruluyor.

H er m sl m n m bilm esi farz o lan ilm in h an g isi o lduu h u s -
su n d a in sa n la r ih til fa dm ve b u h u s sd a yirm iyi a a n fik ir ne
s r lm t r. T afsilta girm eden b u n la r yle h l sa edebiliriz. H er
frka kendi m evz u n u n renilm esini farz- a y n k ab l etm itir. K e
l m c 1 1 a r a gre bilinm esi farz- ay n olan, k elm ilm i'dir. nk
A llahu T elm n varl, birlii, zt ve s f a tla n kelm syesinde bili
nir. F a k h l e r e gre: F k h ilm idir. n k ib d et ve m u am ele
n in hell ve h a r m ksm lariyle, m u tla k h ell ve h a r m fk h ilm iyle
(56) bn Mce Hz. Enosden. \

(57) bn Adiyy ve Beyhaiu Ha. Eesden, Tabern bn Mesddan ve bn Ab-
bsdan rivayet etmitir.
44 iHY" ULMlD DN Cilt : 1 IUBU'L - BDAT
renilir. B u ilim lerin gyeleri de en d er tesad f edilecek ince m ese-

leler deil, belki ferd lerin m u h ta olduu g n l k m eselelerin h allidir.
T e f s i r ve h a d s l i m l e r i :B u ilim den m a k sad K u r n
ve H ads olduunu sylerler. n k dier ilim ler b u n la r sayesinde
elde edilir. S o f i y y e ise tasav v u f ilm ini ne s rerler ki, b u n la r da
k o llara ayrlr. B ir ksm , bu ilim den gye, in san n k en d i h lin i ve
A llah k a tn d a k i m a k aam in bilm esidir, derler. D ier b ir ksm da ih-
ls ve nefsin fetlerin i bilm ek, e y ta n m vesvesesi ile m elein ilh-
m n ay rab ilm ek tir derler.
D er b zlarn a gre de, ilm-i b tn 'd r. B u ilim de erbabna
farzd r der ve bu s retle h ad si u m m u m l n d e n karm o lur
lar. B u n u n gibi E b T l i b - i M e k k i de: M cbn-i slm hadsi
n in tazam m u n etti i ilim dir der. B u <Meb-i slm hadsi.)
^ ^ ei _ o
esri
slm dini be ess zerine k u ru lm u tu r: A llahu T eln n v a r

lna, birliine eh d et getirm ek... (58a)
diye balayan hadsdir. n k fa rz olan bu be eydir. E lb ette b u n la
rn farz olm a keyfiyyetiyle ta tb k ekillerini de bilm ek farzdr.
B u hussda, pheyi k ald racak son szn, bizim an lataca m z
olaca kanatindeyiz. O d a M ukaddim ede a n la tt m z gibi, ilm in:
M uamele ve Mikcfe ilm i olarak ikiye ay rlm as ve b u ra d a a ra n a n
ilm in se m um ele ilm i olm asdr.
kil ve bli k u llarn y ap m ak la m kellef olduklar ey vardr:
1 tik ad [in a n m a k ].
2 Fiil [n an d k larm yapm ak.]
3 T erk [Y asak edilenleri y ap m am ak ].
Ya h ad d in in ta m am lan m a s veya r y la n m a k la erginleen akll
kim selere evvel farz olan ey, an ly arak eh d et getirm ek, y n i Al
la h n birliini ve P eygam berin ris le tin i tasdik etm ek tir. B u ehdet,
ta k ld ile de m m k n d r. B u n u n iin delil aram a a, kys ve kaziy-
yeler tertib e lzm yoktur. Gye', ek ve p h ed en uzk, k a t bir
in a n tr. Byle b ir in a n b u lu n d u m u m ak sad hsl olur. Bizzt
P eygam ber Efendim iz, A rab ch illerin in tasd ik ve ikrriyle ik tif eder,
(5&a) Blr ve Mslim, bn merden. Tecrid-i Sarih Tercemesi C, 1, shf 38.

1 inci KTB - 2 n r: BB - FARZ-I AYN OLAN LMLER 45
ay rc a kendilerine delil retm ezdi. B in en aley h in a n a ra k ve anlya-

ra k ehdet getiren, ilk vazifesini yapm ve o n iin b ak a b ir farz
kalm am tr. ayet o n d a lse, ita a t etm i b ir m m in o larak lr.
B undan so n ra gelen m kellefiyetler, ay r ve b aka sebeblere d a
yanr, k i b u n la r herkes h ak k n d a z a r r deildir. H a tt ok kim seler
bz m kellefiyetler h ric in d e k alrlar.
B u m kellefiyetleri cb e ttire n sebebler fiil, te rk ve i'tik a d ile
a l k a ld r:
F iil ile alkal m kellefiyetler :
. K uluk vakti, m n etm i b u lu n a n b ir m sl m n n leye k a d a r
yaam asiyle kendisine yeni b ir farzn dm esi gibi. O d a le v ak
tin in girm esiyle, a rt olan tem izlik ile beraber, n am az bilm esidir.
Hi b ir arza ve engeli yok iken, ta m le v a k tin i bek led ik ten so n ra,
n a m z m a rt ve r k n lerin i v ak it kncaya k a d a r renemiyecekse,
v a k it girm eden h azrlan m as farzd r, denirse de; farz olan am elin
a rt olan bilginin farz olm as, o am elin farz o lm asn d an so n rad r
d a denebilir. B u n a gre de n am az bilgilerini n am z v ak ti girm eden
renm ekle m kellef deildir. D ier v ak it n am zla r da b u n u n gi
bidir.
E er R am azan a k a d a r y aarsa, kendisine yeni b ir fa rz d ah a d
er. O da oru ile alk al h k m lerd ir. O ru v ak tin in im sak ta n ak
am a k a d a r olduunu, farz olan n iy e t ile yem ek im ek ve tem sda
ekinm ek olduunu ve bu h lin evvl a y m a k a d a r devam etti in i
bilm ektir.
S onradan zenginleir vey zengin olarak ergin olursa, kendisine
yeni bir farz d a h a dyor. O d a n e k a d a r zek t verecei ve b u n u n
hem en deil, artc otan m aln , bir sene elinde k a ld k ta n so n ra v eri
lecei gibi h k m lerin i bilm esidir. H a tt h e r eit m a ln deil, a n
cak kendi elindeki m al cin sin in zek tn renm ekle m k elleftir. E er
yalm z devesi varsa, deve zek tn bilm ek yeter. D ier m a llard a d a
h k m byledir.
(Hac farizasn a g elin ce); b u fevri y n i acele olm ad iin hac
m evsim inde hem en h a c m eselelerini ren m ek te acele lzm deil
dir. (58b)
(58b) fii ve Hanbelilere ve bizim imamlardan Muhammed'o .ere, hkm

byle olmakla beraber. tmam- aznm, mm Mlik ve bir sznde Eb Ysuf fevri
yni zengin olduu enenin hac mevsiminde line etmek bortur, tehiri gnhtr. Ancak
haytnda hac etmek mmkn olursa tehir mssuliyeti kalkar. phesiz mazeret hl
leri mstesnadrbuyuruyorlar.
46 HYU LMD - DN a i t : 1 RUB'UL - RDAT
F a k a t slm ulem sn a yakan, azk ve b in it gibi gerekli im k n

la ra shib olana, haccn te h ir olarak farz o ld u u n u b ildirm ektir.
H a tt ok kerre hem en h ac etm ek isterse o v ak it h a c keyfiyetini de
hem en renm ek farzdr. renilm esi fa rz olan, haccn e rk n ve ve
cbeleridir. S n n etlerin i renmek farz deil; s n n e tle r n file ib
d e t o ld u undan renilm eleri de farz deil, n filedir. O n d a asl
haccn kendisine farz o ld u u n u ona d u y u rm am an n h a r m olup
olm adna d ir sz, fakhlere ittir ; bizi a l k a d a r etm ez. Y aplm as
gereken dier farz- ay n la rd a da h k m byledir.
T erk edilm esi farz olan eyleri renm ee g e lin c e :
B unlar da h le n a z a ra n renmek elzem dir. Bu: d a ah sn vazi
yetine gre deiir. nk: B ir dilsizin u sz sylem ek yasaktr
b ir k r n una b ak m ak h arm d r , b ir B edevin in u yerlerde o tu r
m ak m em dur diye renm eleri, farz deildir. u hlde yaplm as
gereken eyleri renm enin farz olm as d a ahsiyyet tib riy led ir. n
san n yapam yaca y asak lard an deil, yapm as m m k n o lan y asak
la rd a n ikaz edilmesi lzm dr. Mesel: B u lu n d u u m u h itte m sl-
m n la r a rasn d a pek giyen, bak asn n m alm zorla a la n vey n a
m u sa tecvz edenler varsa, b u n la rn h a r m o ld u k larm retm ek
lzm dr. u n d a deil, fa k a t ileride y ap m ak ih tim li olan kim se de
ay n hkm dedir. H a tt b u lu n d u u m u h itte iki ve dom uz eti k u l
lanlyorsa o n u n d a bu yasa yap m asn gz nnde tu ta r a k b u n la rn
h a r m olduklarm retm ek farzdr, retilm esi farz o lan h e r eyi
renm ek de farzdr.
tik ad ve kalb ilerine gelince :
inde doacak bheleri giderecek k a d a r ilim edinm esi farzdr.
E er eh d et kelim esinin m n sn d a bhe ederse, bu bheyi izle
edecek k a d a r lim renm esi farzdr. E er kendisinde byle b ir p h e
uy an m az ve kendisi de h en z A llahu T eln m kdem ini ve h ire tte g
rleceini ve A llahu T eln m , h d is ta m a h a l olm adn ve b u n la ra
benzer itik ad m eselelerini renm eden lrse, m m in olarak ld n
de icm vardr. F a k a t in san n kalbine doacak b u gibi h tra la r, bzan
k endi ta b ia t ve dncesinden, bzan d'a b ak ala rn d an d u ym akla
dr. Eer erginlik anda, ocuk byle kelm m n k a a la rn n alp
y r d b ir m u h itte ise, ly k olan k endisini b u felsefeden ko ru
m ak ve evvel yalnz h a k k retm ektir. nk: Bo b ir cevher o l a n '
o ocuun k alb ve beynine evvel o phe u y an d ra cak eyler doldu
ru lu rsa b unlar a tm a k farz olur. H albuki bu da bzan ok g olur. Na
sl k i tefeciliin oald b ir m em lekette a l - v e r i eden b ir m s-
lmnn, kazancnn hell olabilm esi iin, m eru k azan yollarn
1 inci KTB 2 nc BB FARZ-I AYN OLAN LMLER 47
renmesi ve tefecilik ten ekinm esi kendisine farz ise, farz- a y n olan
lim ler iin de vaziyet byledir. B u n u n m ns, olan iin keyfiyyetini
bilm ektir. K im farz olan ilm i ve farz olduu v a k ti bilirse, farz- ayn
o lan ilm i de bilm i olur.
Sofiyyenin, farz- ay n h ak k n d a: Melein ilhm iyle ey tan n
vesvesesini ayrm ak tr dem eleri de dorudur. F a k a t bu, herkes h a k
k nda deil, ih tiy c olana, g n l n d e byle eyler doan kim seye
m a h s stu r. V ak t ki in sa n olu ok k erre k en d in i gsteri, ekeme-
m ezlik ve benzer k t a rz lard an k o ru yam az oldu ise, in n p erian
eden bu hllerden de k o ru n aca k k a d a r bilgi edinm esi farzdr. B u ilim
kendisine n asl farz olm asn! Zra P eygam ber Efendim iz b ir hadisi
erifinde yle b uyuruyor:
j I ^ * . ' * - * * .** * 1 -
ey isan helak eder: Son derece cim rilik, ta m am e n arzula

rna uym ak ve k iin in k en d in i beenm esi. (59)
H albuki b u n la rd a n kim se k en d in i kolay kolay k u rta ra m a z . leri
de an lataca m z kib ir ve benzer gibi dier kalb h astalk lar, Hads-i
erif de ak lan a n h u essa baldr. B u h a sta lk la r tedvi, sah ip
lerine farz- ayn d r. B u n lar tedvi iin de m hiyyet, m ene' ve a l
m etlerin i bilip tehislerini koyup tedvi relerine ba v u rm ak gere
kir. nk: Fenl bilm eyen, fen al a debilir. l dem ek h a s ta
l zddiyle ted v i dem ektir. T ehisi k onulm ayp ilc bilinm eyen
h a sta lk elbette ted v i edilemez.
B u m h lik t a ra s n d a say dklarm zn ounu bilm ek farz- ayn
iken ne yazk k i top y ek n n sn lar Izm suz eylerle v ak it g eirir de
b u n la n ih m l ederler.
M slm an ocuuna in a n m as iin, eh d et kelim esinden so n ra
b u n u n ta m m n d a n saylan: ld k ten so n ra dirilm ei, h isa b , m-
z a n i, cen n et ve cehennem i de retm ek lzm dr. B u gencin, Peygam
b e r in A llah ta ra fn d a n gnderilm i b ir resl old u u n a in a n d k ta n
sonra, tebli etti i ris le tin d e ne dem ek o ld u u n u an lam as lzm
dr. da A llah ve R eslne ita a t edenin c e n n e te, b u n la r ta n m ay p
isyan edenin ise cehennem e gideceini bilm ektir.
(58) Bezzr ve Tabern, Enesden.

48 I1YU ULM'D - DN Cilt : 1 - RUBUX - BDAT
u sylediklerim ize d ik k a t edersen doru y o lun b u o ld u u n d a

phen kalm az. Yine an la rsn k i in n olu gece ve g n d z h e r h l
k rn d a, ib d et ve m uam elesinde kendisini a l k a d a r eden yeni b ir
hdiseyle k ar karyadr. H er k arlat ve k arlaaca v ak alar
iin de yeni bilgi edinm esi, so ru p renm esi lzm dr.
P eygam ber E fen d im iz in : lim renm ek h e r M slm na farz
dr bu y u rd u u h ad isindeki E l-ilm u kelim esindeki lm - ta 'rifin d e
ifde etti i gibi, renilm esi farz olan ilim den gyesinin m s m n -
la r zerine farz olan am el ilm i olduu anlald gibi, bizim bey n -
tm zla da b u n la rn farz olm a zam an ak lan m oldu. H er eyi ol
duu gibi bilen an ca k A llahu T eldr.
FAB Z-I K lF Y E OLAN LMLER
Bilmi ol ki, ilim lerin k sm larm , erhetm eden, fa rz o la n lar ile

olm ayanlarn ay rm ak m m k n olmaz. lim ler, ess itib a riy le ikiye
ayrlr:
1 ER LM LER : Y ni, hisb gibi akl ile, ta b b e t gibi tec
rbe ile, l g a t gibi iitm ekle bilinm eyip an ca k Peygam berlerden
renilen ilimler.
2 ER OLMAYAN LM LER : Y ni dier v sta la r ile elde
edilen ilim ler, B u n lar d a m ah m d , m eznn ve m b h olm ak zere
e ayrlr.
M ahm d olanlar, d n y ilerini dzene koyacak, n sn larm sh
h a tin i koruyacak ve ih tiy larn cevaplandracak tb ve h isb ilm i
gibi ilim lerdir, k i b u n la r d a farz- kifye ve fazilet olm ak zere iki
ksm a ayrlr.
Farz- kifye olanlar: D n y ilerini ta n zim iin lzm drlar. T a
babet gibi ki, in n o lunun sh h a tli o larak yaayabilm esi iin zaru
rdir.
H csb gibi ki, bu ilim de, al - veri, m irs, vasiyet ve b t n
m u m e l tta zaru rd ir.
u ilim leri bir beldede bilen b u lu n m azsa h a lk zorlukla karlar
ve hepsi birden m es l olur. F a k a t ih tiy a n isb etin d e b ir vey b ir ka
bilenin bulunm as k fid ir. (A rtk h ep sin in m u h sib vey ta b b ol
m a sn a lzm kalm az) ve b u s retle dierleri de b u vecibeden k u r
tu lm u olur.
Tb ve hisb m farz- kify ed en old u k larn a d ir bey an tm za
amayn. Hakikat u ki: B t n sa n a tla rn a s lla n ay n h k m d e
1 inci KTAB - 2 ri BAB E R LMLERN KISIMLARI 49
olup farz- kifyedirler. R enberlik, dokum aclk, siyset, dikicilik,

ta b b e t vesaire gibi... nk: B ir m em lek etin ta b ib i olm azsa h a s ta
lk oalr, in sla r iinden g c n d en k alr, t k a tta n kesilir ve nih -
yet lm e m a h k m olur. D erdi veren A llah d erm n m da y a ra tt.
K ullarna, o devy b u lacak kabiliyeti b a h e tti ve fay d alan m alar
iin sebebini de iz h r e ttir. K r k rne ih m l neticesi lm e m a h
k m olm ak doru olmaz.
renilm esi farz o lm ay arak fazilet say lan ilim lere gelince :
B u n lar d a saydm z bu ilim lerin, ok en d er lzm olacak en
ince te fe rru a tn a in m ek tir. E lb ette' k i b u da, lzm olan ksm lar
anlam ay kolaylatrm as b ak m n d an b ir fazilet ve st n l k t r.
Meznm (olup yerilen) lim lere g e lin c e :
B u n la r dnde yeri olm ayp, hi bir fay d a salam yan, sihr, tls-
m t, u'beze, te lb st gibi ilim lerdir.
M ubah, (yni ne yasak ve ne de renilm esi m ecbri) olan ilim
lere gelince; ok ileri gitm em ek artiyle, elence olm ayan iirleri
renm ek, eski t rih lerle m egul olm ak, b u n la ra m isl olarak zikr edi
lebilir.
A nlatm ak istediim iz er ilim lerin hepsi m a k b ldr. A ncak,
h a k ik a tte er olm ayan bz bilgiler de a ra y a k arrsa m ezm m olur.
B u n la rn er ilim lerden olduu zannedilm i olm asna binen,
din ilim ler de n ak b l ve m ezm m olm ak zere ikiye ayrlr.
ER LM LERN KISIM LARI
M akbl olan er ilim ler; Usl, r% m u k a d d im t ve m tem m i

m d i olm ak zere drde ayrlr:
BRN C KISIM (Asl olan ilim ler) : K itb , S n n et, cro ve
S ahabenin yoludur. K it b ve s n n e t asl olm akla beraber, s n n ete
delleti b ak m n d an m m etin ittifa k [icm ] d a n c derecede
bir asildir. Ashb- kii'm , vahye h id olduklar gibi so n rad an gelen
lerin bilm edii b ir ok eylere yetim ilerdir. B zan g r n n a n la t
tk la rn yazlar an latam az. B u sebeblerden lim ler o n la ra uym a ve
izlerinden gitm ei u y g u n b u ld u lar. B u n u n d a m u ay y en yollar ve h u
ss a rtla r var ki, b u rad a o n la rla m egl olm ak u y g u n dm ez. (60)
(60) Burada kys- fukah'dnn bahsedilmiyor. nk: Kyas, b tanenin fer

ve usl limlerinin vazifesidir; ayn zamanda Haneflere gre, kys, hkm isbt
edemez, belki izhr eder.
F. 4
50 HYU ULM'D - DN Cilt : 1 RUBUL - IBDAT
KNG KISIM F r ad n ta r ki, b u da b u a tlard an ka

rlan ilim lerdir. F a k a t b u n la rn an lalm as szn geliigzel m n
sn d an deil, belki akl- selim in tenbhiyle genileyen keskin zeknn
ko n u u lan szlerden, o szle alk al b ak a m n la r karm asiyledir.
N itekim -Peygamber E fendim izin u h ad sin d en k arlan m n gibi:
* \9 S * O S l,
jU ja p
Kad, gadabl iken h k m vermez. (61)

G adab kelim esinin asl m n s, hm iken, b u n d a n d e f-i tab i
ihtiyc, alk ve h astal v ark en h k m verm ez m n sn an lam
lardr.
B u f r ilm i de ikiye a y r l r :
1 D ny ilerinin tan zim i ile a lk al ilim le r: B u n la r fkh
k itb lar a n la tr ve b u n la rla m egul o la n lara fakh ad verilir. B u n
la r d n y lim leridir.
2 hiret ilerinin ta n zim i ile a lk al ilim le r : B u n la r da k a lb
in, iyi a h l k k t ah lk ve A llahu T el k a tn d a sevilen ve sevilm eyen
h llerin i bildiren ilim lerdir. K itab m zn son ksm b u n u a n la tr. Adet
ve ib d ette kalbden a 'z a la ra siray et eden h lleri de bu k ita b n b irinci
bb iine alr.
NC KISIM lim lere m u k ad d im e olup d e ta ilim leri
elde etm ee birer le t kab lin d en d ir. L g a t ve n ah v ilm i gibi. B u n la r
hadd-i z tn d a d ni lim lerden deildir. A ncak K u r n ve H ads dn
ilim lerin a n lalm alarn d a lzm drlar. n k : K it b ve H ads A rab
lisn zerine old u u n d an , dnim izi an layabilm ek iin b u ilim lere
m uhtacz. B u n u n gibi yaz renmek de lzm dr. u k a d a r k i lisn
k a d a r zar r deildir. nk : P eygam ber E fendim iz de m m idi
[o k u ry azar deildi]. H a tt h e r sylenen ezberlenip u n u tu lm asay d
yaz ih tiy c da azalm olurdu. F a k a t b u m m k n o lam ad n d an y a
z da zar r b ir ih tiy tr.
DRDNC KISIM B u saydm z ksm ta m m la y a n ilim
lerd ir ki, b u n la r d a b iri K u r n , dieri H ads le alk al olm ak zere
ikiye a y r l r :
K u rn - K erm ile a lk al tam m lay c lim ler e ay rlr ;
1 K u rn- K erm in o k u m a eklini, h a rfle rin o kunu ve, k
yerlerin i bildiren ilim [K r a t ve M ah aricu I - H u r f],
(61) Buhr ile Mslim, Hz. Eb Bekirden.

1 inci KlTAB 2 nci BAB ER LMLERtN KISIMLARI 51
2 K u rn- K erm in m n sn a n lam ak la alk al ilim ler. Tef

s ir gibi. Tefsir ii de m enkle d ay an r. Y alnz A rab lisn n bilm ek
yetm ez.
3 K u rn- K erm in ah k m iy le alk al ilim ler. B u n la r : N sih
[K u rn- K erm y etlerin in eski h k m n k a ld ra n yeni h k m ],
m en s h [K ald rlan h k m ], n m [ok m n s o la n ], hs [Tek m
n s olan], n ass [K o n u m a s a n atiy le szn m n s ok ak o lan ],
zah ir [D nm eden an lalan ] gibi h u su sla r ve b u n la rn bzlariyle
am el edip bzlariyle am el etm em ek keyfiyyeti b ey n n d a olan ilim
lerdir. B u n la r a n la ta n ilm e Usl-i fkh d en ir ki, bu s n n ete de
m ildir.
H adis ve h ab erleri ta m m la y a n ilim le r : H ads lim lerini isim le
riyle, soylariyle, sah b en in isim ve sfatlariy le, rvilerde doru lu u ve
zayf kuvvetliden ay rm a k iin, rv lerin h lin i ve h a tt m rsel h a
dsi m snedden ay rm ak iin y alarm b ild iren ilim dir.
te b u saydklarm zn hepsi m a h m d ve renilm esi farz- kif-
yeden olan dn ilim lerdir, .
E er F khY niin d n y ilm ine, fak h leri de d n y lim leri m e-
y n n a k attn ? dersen, bil ki; A llahu T el, Ademi to p ra k ta n kard
N eslini de am u r su y u n d an ve a tla n b ir p a r a su d an y a r a tt ve o n la
r b ab an n belinden a n a n n rah m in e, o rad an da d n y y a kard;
so n ra kabre, so n ra d a h u z ru n a , so n ra y cennete vey cehennem e
a tt. te balanglar, ite n eticeleri ve v arac ak lar yerler. D nyy
da, azk olm aa yaray acak ksm n alm ak iin, h ire t k azan c o la ra k
y a ra tt. Eer in n d n y d an d r s t bir ekilde fay d alan sa, dedi
kodu ye h u s m etler o rta d a n k a lk a r ve k en diliinden fk h ilm i de d
erdi. L kin d n y y a ta m a ile sarlm alar, d m an l d o u rd u u n
dan, o n la n idre edecek h k m e te ih tiy hsl oldu. H k m et reisi
de bu h u s sd a k a n u n la ra m u h ta oldu. te fakh bu siy set k a n u n
la rn y a p a n ve h a lk a rasn d a k i ekim eleri k ald rm an n y o lu n u bilen
a ra c b ir kim sedir. F ak h ler, m illeti id re eden h k m e t ad am larn n
hocalar ve ekim elerde h alk id re etm en in d o ru y o llarn gsteren
kim selerdir. m rm e yem in ederim ki! F k h ilm i [H u k u k ] d n y
ile alk al olduu k a d a r d in ile de alk ald r. L kin d in ile alkas,
dny v astaly lad r. Zira D ny, a h ire tin tarlasdr. Din, d n y ile
ta m a m la n r. D in ile su lta n lk [devlet id aresi] ark a d a tr, ikizdir. D n
asl [k k ]dr, pd ih [h k m e t] onu korur. K k olm ayan yklm a
a m a h k m olduu gibi k o ru n m ay a n tem eller de yklr, yok olur.
M lkn ta m a m la n m a s ve k o ru n m as h k m e tle m m k n d r. H us
m etlerde m lk k o ru m ak ve nizm k u rm a k d a fk h la halledilir.
Halk, siysetle idre, bizzt dnden olm ayp, an ca k d n in k en d i
52 HYU 'ULMI'D - DN C ilt: 1 RUB'U'L.- IBA AT
siyle tammlanabilecei eylere yardmc olduu gibi, idare ve nizm

yollanm bildiren fakh de bunun gibidir.
N itekim hacca gidenler h a y d u tla rd a n k o ru n m ak iin m u h afza
m u h t tr; (m uhafz o lm ad an b u farzeyi yapam az.) F a k a t b u n u n
hacc ile m nsebeti ok uzak tr. n k : H acc baka, b u yola girm ek
baka, hacc tam am lay acak olan yolda m u h a fa za ve k o ru n m an n k a
n u n ve hilelerini bilm ek b ak a b ir eydir. te fak h ler de h acc yolcu
lu u n a kan z tlarn em niyetle y o lculuklarn te m n iin k o ru n m a
relerini bildiren kim selere benzerler. O n u n h acc ile alk as ne dere
ce ise, fakhlerin de d in ile alk as o n isb etted ir ki, d rd n c derecede
kalyor. Bu dvam za P eygam ber E fendim izin u hadsi aka h it-
tir :
t fi * - i^ ^ 9 ' l,
s y s .1 ;.
in sa n la ra acak kim se felv verebilir. Em ir, m e 'n r ve n-

tekellef. (62)
Emir, im m ve h k m d a rd r. Me'mr o n u n n aib id ir Mte-
kellef ise, ihtiy olm ad hlde, kendi kendine yorulup ta k lid yolu
ile fetvy kalkan kim sedir.
H albuki Sahbe-i kirm , h ire t ve K u r n d an so ru ld u k larn d a
hem en cevb verdikleri hlde, fetv a verm ekten k an r ve fetv a iini
yekdierine havale ederlerdi. H ads deki M tcketlcf yerine bz riv a
y ette El - m ur yazlm tr. n k : F etv a iin t y in edilm edii h a l
de kendi kendine ta k lid ile fetv y a a tla n k im sen in gyesi m l ve m ev
ki talebinden baka bir ey olm ad iin riy a n n t m kendisidir.
E e r : Senin b u sylediklerin, d n y nizm iin o lan cezlarda,
diyet, kss ve d v alard a hakly h ak szd an ay rm ak gibi k sm larda
dorudur. F a k a t ib d etten olan nam az ve oru m eseleleriyle m u am e
l tta n olan hell ve h ar ta 'y in etm ek te doru olam az. n k :
B u n lar tam am en d n dir. dersen cevaben deriz ki: Bir fak h in h i
re t am ellerine en y ak n olarak mevz- b ah s etti i eyler slm iyet,
nam z, zekt, hell - h a r m olm ak zere dr. D n rsen b u n la r
d a d a fakihin grleri d n y d an teye geemez. B u n la rn da d nyy
alk ad ar eden iler olduunu a n la d k ta n sonra a rtk dierlerinde b-
he kalm az.
(im di bu eyi tek er tek er ele a la ra k dnyev o lduklarn ak
layalm :)
F akhler, slm iyetin .shhat, fesad ve. a rtla rn d a n bahsederler;
(62) bn Mce, Anr b. uayb'den.
f
1 inci KTB 2 nci BaB ER LMLERN KISIMLARI 53
an ca k in san n szne, diline b akar, ona gre h k m verirler. K alb ise

fa k h in idre ve ta h a k k m h ricin d e kalr. nk: B izzat Peygam
ber Efendim iz kl k u a n a n k u m a n d a n ve b ak an la r [E rb b u s-syf
ves-sa lta n a y] kalbe m d h aled en men* etm itir. N itekim kelim e-i
ehdet syleyen kim seyi ldrene:
Kelime- eh d et getird i i hlde niin ld rd n ? diye sorunca:
Y R eslallal, k o rk u d an syledi, yoksa kalb in d en in an m ad ,
diye zr beyn etm esi zerine P eygam ber E fe n d im iz :
i' * ' ^ ' i, ^

fi A a.t S u i)
K albin! y ard n da b ak tn m? (63) dedi.

(Y ni: Kalbi, sen in vazifen deil, diline bak. diye kalbi a ra m a
d a n m e n ettiler.) Belki fak ih , kl a ltn d a eh d et g etiren in slm i-
y etin in dorulu u n a hkm eder. B u n u n la berb er iyi b ilir ki, slm i
yet onun k albine ilem em i, ceh alet ve aknlk p erdesini k aldrm am ,
niyyetine dzeltm em itir. A ncak klcn sah ib in e i a re t ediyor, n k
b ir y an d an m a ln a el atlrk en , te y a n d a n da kl b o y n u n a nm ek
zeredir. te yalnz diliyle g etirdii ehdet, b o y n u n u ve m aln k u r
ta rm oluyor; b u ise d n y lk tr. B u sebepten P eygam ber E fendim iz
yle b u y u ru y o rla r:
.
u ^ j is j i aB iy aJ.i y m ^ o l O J0.1
^ hm*S ^
. 0e -'"t 1 * ^
i
Ben in sa n la rla L ilhe illallah deyincee k a d a r h a rb etm ekle
enrolundum . B u n u dediler m i cn ve m llarn ben d en k o ru m u o lu r
lar. (64)
P eygam ber Efendim iz, eh d etin faydasn, b u n u ik r r edenlerin
m l ve c a n larn n ko ru n m asiy le beyn b u y u rd u . h irette ise m aln
fayda verm iyecei m eydndadr. h irette an ca k k alb in ih ls ve n ru
fay d a verir ki, b u d a fk h ile alk al deildir. E er b ir fk h lim i b u n
d a n bahsetm ek isterse, k en d i h tisas h ric in d e k alan , ta b a b e t ve ke-
lm dah bahsetm esine b e n z e r.; .
(63) Mslim, Usme b, Zeyd'den.

(64) Buhri ile Mslim. Eb Hureyreden.
54 HYU ULMt'D - DN C ilt: 1 RUBUX * I b ADAT
N am aza gelince: B ir fa k h n am z k la n kim se, h e r n e k a d a r A llah

h u z ru n d a olduunu u n u tu r ve zih n i ile ard ak i ilerin i a y a rla m a k
ile m egl olursa d a A llah rzs iin te k b r alp zah ir a rt ve erk n n a
ri y e t ederek k lan n n am azn n s h h a ti ile fetv verir. H albuki k alb e
n f z etm eyen eh d etin A llah in d in d e kym eti olm ad gibi bu na-
m zn da h ire tte bir faydas yoktur. F ak h : Bu n am z sahhdir.
derken, evet H ak T eln n em rine u y d u ve b u syede ta 'z rd en k en
dini k u rta rd dem ek ister.
H u-i btn! ve n am za k albyla girdii gibi kalbiyle girm e key-
fiyyeti k i asl h ire t am eli b u d u r. Zhir am eller an ca k b u n u n la fay
da verir; fa k h ise b u n a karm az, n k m evzu dndadr.
Zekta gelince : F ak h , zenginin, v erm ek ten yz evirdii v a k itte
p d ih n zenginden cebren alaca m ik tar, zen g in in deyip dem e
diine bakar. Zengin, bu m uyyen m ik t n verdii v ak it, fa k h de zen
gin iin: Beret-i zim m et etm itir der.
H ikye edildi k i : K ad m m E b Y s u f , zek t b orcunu d
rm ek iin sene ta m m lan aca srad a m alm ilesine hibe eder,
so n ra da esi kendisine hibe eder ve b u su retle m l, b ir sene b ir elde
kalm azm . B u hl, m m - A z a m a d u y u ru ld u ; m m - A 'zam da:
Evet, bu onun fkh bilgisindendir. dedi. Evet bu, d n y fk h n d an
olduu tasd ik edildi. F a k a t b u lim in h ire tte zarar, h e r c in y etten
st n d r; n k b u gibi ilim ler zararl ilim lerdir.
Hell ve h a ra m a g e lin c e : Evet h a r m d a n k an m ak d in d a rlk tr.
L kin b u n u n d a d rt derecesi v ard r :
1 ehdeti k ab l olacak derecede v era'd r ki, b u k ad a rn d a n
ekinm ezse velilik ve m ahkem elerde h id lik h ak k n kaybeder. B u da
ak olan h a ra m la rd a n sak n m ak tr.
2 S lihlerin v era'd r ki, bu d a hell ve h a ra m olm as ih tim li
dhilinde b u lu n a n pheli eylerden k o ru n m ak tr.
N itekim bu h u s sd a P eygam ber E fe n d im iz :
I I
Sana kuku veren ve seni pheye d re n eyleri b ra k da, p

h e verm iyen eyleri yap. (65)
buyurm ulardr. A y r c a :
(65) Tirmiz, Haan b. Ali'den.

1 inci KTAB 2 nci BAB ER LMLERN KISIMLARI 55
Wi-Jj-La! I j t j > -
Gnh, kalbin titremesidir. (Yni; herhangi bir ii yaparken)

kalbin huzr iinde olmahdr. Eer kalbin arpyorsa o i makbl
deildir. (66) buyurmulardr.
3 Muttaklerin vera'dr ki, bu da harma sebep olmas ihti
mli olan helali terk etmektir. Nitekim Peygamber Efendimiz bir ha-
ds-i erifinde :
l < ^ ^ 1 I' " - t ' s- i ? O '
J Jt i , s I
i lj U i ^ <LV
ifi f ^ 2
, ' U U-0
Kii, zara rl eylere dm ek k o rk u su n d an , zararsz gibi grlen

eyleri te rk etm edike m u tta k le rd e n olamaz. (67)
buyurm ulardr. Mesel : G ybete dm ek korkusyle im n la rn vazi
y etin d en bahsetm em ek, eh v etin in galeyan sebebiyle bz yanl yol
la ra sapm ak ih tim lin i gz nne a larak , essn d a hell olan, can n n
h e r arz etti i eyi yem ekten ekinm ek gibi.
4 S dd k lar v era'dr. B u d a h e r n e k a d a r ken d in i h a r m a d
rm eyecekse de, A llaha yaknl artm ay aca k ekilde m rnden bir
cz n n boa geecei k o rk u su n d an , b t n m evcudiyetiyle A llaha
tevecch edip h e r eyden yz evirm ektir.
te v era'n n u d rt derecesi de - yalnz birin ci derece h ari - fa-
k h lerin meslei dnda kalr. B irinci derece ise, m add h a y tta eh-
d etin in m ak b l olup olm yaca k eyfiyetidir k i bu, h ire tte k i m es-
iy y etten in san korum az. N itekim P eygam ber Efendim izin Vbiseye
o lan u sz b u n u te yid eder :
o a * ''.''O t o . o . ^ -'o'1
^ ti t 1 ol j a! I j I j i l Ls
S ana h e r ne k a d a r fetv a verseler bile, sen k alb in e dan. Y n i:
(66) Beyhak, bn Mesdden,

(67) Tirmiz, Atyye es-Sadlden.
56 tlIYU ULM'D - BN Cilt : 1 RUB'UL - BDAT
M ftler sa n a h e r n e k a d a r cevz fetvas verseler de, sen kalb in e bak,

eer k alb in h u z r bulm ad ve ta tm in edilm ediyse vaz ge, o i y ap
ma. (68)
H albuki fak h ler k alb in titrem esin d en ve k alb ile am el keyfiyye-
tin d e n bahsetm ezler; belki a d a le tte a r a n a n ,m ik ta r ile k ify et ederler.
A nlald ki, fak h in b t n h k m leri, h ire t yolu kendisiyle d
zenlenecek olan d n y ile alk ald r, feer bu a ra d a bilm nsebe kalbe
m tellik b ir ey sylerse b u sz b ii-a s le deil, belki bit-tebiyyedir.
N iteki bza d a m evz a ra s n a ta b b e t, hisb, ilm -i n c m ve kelm
d a n bz szler k art olur. Y ine h ik m etin n ah iv ve iire karm as
gibi...
Sfyn- Sevr, Ulm~i zhirede b ir im m i k e n : Bu ilm -i zh irin ,
h ire tte b ir k r yok. derdi. H albuki eref, gereiyle am el edilen ilim de
olduunda ittifa k vardr. B u ilm in, stihr [h an m n an n esin e benzet
m ekteki h k m ], Ii [ah itsiz zin ad a k a n k o can n karlkl ln et-
lem esindeki h k m ], selem [tic a r m uam eledeki h k m ], icre
[k ird ak i h k m ] ve s a rf [b o rlarn deme m a h a llin i gsteren
h k m ] ilim leri < - :uu nasl zannedilir? (Zten fak h in m egl o ld u
u bunlardr.) A llaha y aknlk iin b u n la rla m egl olm ak a h m ak lk
ta n baka bir ey deildir. Amel, kalb ve a z a la r ile y ap landr. eref
de bundadr.
E e r : Sen ta b b et ile fk h b ir tu tu y o rsu n , h alb u k i tb sh h a t-i
bedeni iltizam edinm esi b ak m n d an ta m am e n dnyevdir; fk h ise
dnyev olm akla beraber, A llahn em rine, nehyine u y u lm as b ak m n
d an dni ta n zim eder; ara la rn d a k i fa rk barizdir. S en in b u n la r m savi
tu tm a n M slm anlarn ic m 'm a aykrdr dersen, bilm i l k i : A ra
la rn d a fa rk vard r ve b ey n tm zn d an da an lalaca vehile m s-
v a t lzm gelmez; belki fk h ynden ereflidir.
1 F kh, P ey g am b erd en renilm esi b ak m n d an eri ilim dir.
H albuki tb er ilim lerden deildir.
2 H asta olsun sa lam olsun, h ire t y o lcu larn d an h i b iri fkh
d an m sta n i kalam az. F a k a t tbba, nisb eten ekalliyeti tekl eden
h a s ta la r m u h ta tr.
3 F kh ilmi, h ire t ilm inin kom usudur, n k a 'z la r ile am el
keyfiyyetinden bahseder ki, b u n la rn m enei kalb ve k alb in hlleridir.
A m ellerin gzelleri h ire tte m ak b l olan gzel h y d a n m ey d n a ge
lir. K t iler de fen a h y d a n m ey d n a gelir. Az la n n k a lb ile olan,
alkas gizli deildir; am m a, salam lk, h a sta lk k alb in v asflarn d an
(68) mm Ahned, Vbiseden.

I inci K lB 2 nci BAB - HRET LMNN KISIMLARI 57
deil, bedenin vasf olan m zac b o zu k lu u n d an d r ki, k alb ile alk as

yoktur. F kh lmi tab b ete nisbetle ereflidir; h ire t ilm i de fk h a nis-
betle erefli ve st n d r.
HRET YOLU LMNN KISIM LARI
Son had d in e k a d a r tafsili m m k n olm am akla beraber, eer h i

re t ilm inin bir nebze ta fsilin i bilm ek istersen a g h ol k i: hiret yolunu
gsteren ilim , m kcfe ve m uam ele olm ak zere ikiye ayrlr.
BRN C K IS IM : M kefc ilmi ad n a lr ki, b u n a lm -i B tn
d a denir. lim lerin gyesi de b udur. H a tt bz rifler; Bu ilim den n a
sibi olm ayann son nefesinden korkulur. dem ilerdir. E n az hisse de
bu ilm -i b tn tered d ts z k ab l edip, ehline h av ale etm ek tir.
B aka b ir is i: ki h aslet shibine b ilim den b ir ey alm az. O iki
h aslet de b id 'at [Dine m teallik ,, so n rad an cad edilen eyleri benim
sem ek] ve k biridir. dem itir.
Yine denildi k i : Bzan dier ilim ler ile de ta h a k k u k eden b u ilim,
kendisinde d n y sevgisi olup eh v etin in peinden gidenlerde buluna-,
maz. Bu ilm i in k r edenin en kk cezas zevkinden m a h r m oiniak:
tr.
Sen k ay b etti in in k ay b n a rz ol! B u kayb yle b ir az a b tr ki, ce
zas iindedir.
te bu M kefe ilm i, sddk ve m u k arreb lerin ilm idir. B u ilim
k t h y la rd a n arn lp tem izlendii v ak itte, kalbe tecell eden bir
n rd a n ib re ttir. Bu syede b ir ok eyleri grr, ad larn d u y a r m c
m el ve k ap al olarak b u n la r m 'n la n d rm a a alr; d erk en kendi
sine geni u fu k la r alr; H a tt A llahu T eln n , zt, sfa t ve efali
h ak k n d a h ak k i m a rife t shibi olur. D ny ve h ire ti y a ra tm a k ta ve
dnyy h ire t zerine tak dim deki h ik m etin i an lar. N bvvet ve Pey-
_gamberliin, vahy, m elek ve ey tan n ne dem ek o lduunu ren ir Pey
gam berlere vahyin vsl olu keyfiyetini, ey tn n in sa n a d m n lk
eklini m eleklerin Peygam berlere g r n keyfiyyetini, y er gk h zin e
lerin i ve b u n la rn sh ib in i a n lar. B u n d an sona d a kalbi, m elek ve ey
ta n n kalbe h cu m larm , m elek in ilh&miyle, ey tn n vesvesesi a ra
sndaki fark, h ire ti, cen n e t ve cehennem i, k a b ir azbn, sra t, m izan
ve h isb bilir ve H ak T ealn m :
4 0 ^ ^ ^ 1 t" *
ili*
r; ^ dJ-jU 5" i . i l
Oku kitabn ! Bugn sana kar, iyi Iesb grc olarak kendi
nefsin yeter. (17 - Isr : 14)
58 HYU 'ULMD - DN -- C ilt: 1 RLTB'UL - BDAT
9s .1 o
O J ;r j .M 5 > V i j \j S\ j l J
Eer bilseler, yaay phesiz h ire t yaaydr. (29 - A nke-

bt-: 64)
m elindeki yetlerin m n sn , a n lar. A yrca A llaha m lk i olup ce-
m l-i b-kem lini m hede etm enin, A llaha y aknlk ve civ arn a er
m enin, m ele-i a'l y a ^y k selip , m elike ve Peygam berlere a rk a d a
olm akla m es d olm ann, ehl-i cen n etin b azlarn n bzlarn, sem
daki yldzlar gibi yksekte grm ekle a ra la rn d a k i derece fark n , - ta f
silinde sz uzayacak - b u n la ra benzer h e r eyin ne dem ek o ld u u n u a n
lar. nk bu say lan lara, ess itib ariy le in a n m a k ta ittifa k edenlerin
an la m a la rn d a derece fark v ardr.
B azlar, A llah u T eln n cen n ette hazrlad, gzlerin grm edii,
k u lak larn duym ad, h tr ve hayle gelm iyen eyler tem sil olup
hadd-i ztn d a cen n ette in sa n la r ile esm a ve s fa tta n baka b ir ey
olm adn sandlar. D ier bazlar da b ir ksm nn, t m lfzlarn n
m n sn d a h a k k a tla r olup, dierlerinin tem sili o ld u u n u k ab l e tti
ler. B u n u n gibi bz kim seler, A llah bilm enin son haddi, On u bilm ek
te n ciz olduunu i'tir a f etm ek tir zan n ettiler. B u n a m u k a ab il bazla
r da A llahu T ely bilm ek b ab n d a bir ok eyler iddia ettiler. D ier
b ir oklar da A llahu T ely m a 'rife tin haddi, herk esin an lay p bile
cei gibidir, dediler. O d a Allah vardr, birdir, Almdir [H er eyi
olduu ve olaca gibi bilir, ilm i deim ez], Kadiridir [H er eye gc
yeter], Semdir [H er eyi duyar, i itir], Basrdr [H er eyi g r r],
Mtekellimdir [K on u u r] gibi A llah h ak k n d a in an lm as gereken
eylere in a n m a k ta n ib a re ttir, dediler.
te bizim lm-i m kefeden gayem iz, A llah u T eln m sfa t ve
e f lin i bilmee perde olan bu gibi k ir ve p aslard a n kalb y n esin i te
mizleyip cilla n d rm a keyfiyyetini b ildirm ektir.
K albin bu p aslard a n tem izlenm esi de, ehev ve behind a rz la n n
terkederek, b t n hlleriyle bize m isl olan Peygam berlerin izinden
yrm ekle m m k n d r. K alb in cillanm as ve H ak k a ynelm esi nis-
betinde bu ilm in n r la n k alb 'd e p arla m a a balar. B u n a d a an ca k ile
ride aklyacam z riyzetle ve renip retm ekle eriilir. te bu,
k itb sahfelerinde yazlm yan ve eh lin d en bakasiyle k o n uulm yan
bir ilim dir. E hli de gizli ve m zkere yoluyla b u n a tirak edendir.
Peygam berim izin u hadsde m u rd d a b u ilm -i h a fi [gizli ilim ]
dir.
1 inci KTAB 2 net BB AHRET LMNN KISIMLARI 59
I" \ e a j o i tf Jt fi ' ar *> .* e , o . o - '
iU 5 i J !> JkJ l i p
,. '" ' ' Si ' i I s=O ll' ' ->| e 1,_, s* 1 * . ''
jJ Ju>- j di! J ti 4JJ* l^-Le- JIp 1j ^J s_7
! S 1
L Ul l
lim lerden gizli gibi tu tu la n b azlar v a rd r ki, o n la r an ca k rif-i

bIlh o la n lar an lar. B u ilim den b ah settik leri v ak it o n lar, a n c a k k en
dini beenen g ru h tecll eder. S ak n B a k T eln tn k en d i fazln d an
ilim verdii lim leri ta h k ir etm eyin. n k H ak T e l o n la ra o ilm i
verirken Lhkr etm edi. (69)
K N C KISIM : K alb in ah v lin i bildiren, m uam ele ilnid ir
K alb 'in m ah m d [len] h lleri: S abr, kr, lav f [k o rk u ], rec
[ m it], rz, zhd [d n y a ile alk asn kesm e], ta k v a, k a n a t, cm ert
lik ile b t n n im etleri A llahd an bilip o n a b a lan m ak , iyilik, hsn-i
zan, gzel ah lk , yi geim, do ru lu k ve ih ls h llerid ir. B u h llerin
h u d d ve h a k ik atle rin i, b u n la ra sh ib o lm an n sebeblerini, sem ere ve
alm etlerin i bilm ekle, zayflayanlar takviye edip k ay b o lan lar iadeye,
y aray a n ilim, h ire t ilm idir.
K alb'in m ezm m h lle r i: F a k irlik te n kork m ak , kad erin e ksm ek,
gl [h a in lik ], hk! [k in ], based, g [y aram azlk ], benlik ve vlm e
istei, dnyalk iin u zu n y aam a arz su , kibir, riy , u n f [lzum suz
h id d e t], buz u adavet, ta m a , cim rilik, ra b et, bezah [byklenm ek],
eer ve b a ta r [son derece n ee ve k ib ir], zenginlere sayg gsterip yok
su lla r ile elenm ek, fa h r, heyl ve te n f s [k en d in i beenm ek, ben
lik ], m u b h l [varlyle nm ek], h ak k k ab l etm em ek, lzm suz
eyler ile uram ak , ok k o num ay sevm ek, gsteri iin sslenm ek,
m dhene, ucb, kendi n o k sn larn grm eyip b ak ala rn d a k u s r
aram ak , h ire t dncesi ve A llah k o rk u su n u gn l n d en k arm ak,
ahs iin in tik a m g d erk en h a k ve h a k ik a te ald r etm em ek, h u s
m et besledii kim seye d ost grnm ek, A llahn a z b n d an korkm ar
m ak, am eline gvenm ek, m ekr, h iy n e t ve lu d a, t l-i emel, kasvet
ve fezzet [m erham etsiz ve k a t y rek li olm ak], v a rlk ta sevipm ek,
y o k lu k ta zlm ek, in sn lar. ile n siy et edip y aln zlk ta m a h z n ol-
(69) Eb Abdurrahman es-Slem, Eb Hreyreden, Erbainde.
\
60 HYAU 'ULMD '- DN Cilt : 1 RUBU'L - BDAT
m ak, cef [hakszlk ], t [k sa g r l l k ], acelecilik; hayszlk ve

m erham etsizlik hlleridir. te bu saydklarm z ve benzerleri, fen a
lk to h u m u n u ekip k t am el m a h s l n y etitiren , k alb in m ezm m
hasletlerindendir.
B u n la rn m u k aab ili yi h y la r olup A llah 'a k u llu k ve yaknln
kaynadrlar.
B u k t h u y la rn m h iy et ve h u d d larn , sebeb ve alm etlerini,
ve 'tedavi relerini bilm ek, h ire t ilm idir. hiret u lem sn a gre
b u n la r renmek h e r m kellefe farz- a y n dr. Z ahir am ellere riy et
etm iyen, fak h lerin fetvs gereince p ad iah larn khcyle h elak ola
caklar gibi h ire t ilm ine k ym et verm iyenler de ky am et gn
m lk n gerek shibi, A llah u T eln n k a h r u galebesiyle h elk ola
caklardr.
F ak h lerin farz- ay n dedikleri, d n y ilerini tan zim ' iindir.
Bizim farz- ay n dediim iz h ire ti dzeltm ek iindir.
H erhangi b ir fa k h e b u an la ttk la rm z d a n birini, m esel tevek-
k lden, ih lsd an veya riy a d a n k an m a relerin d en sorsan d u ru r ve
cevp veremez. H albuki b u n la r d a bilm ek farz- ay n olup ih m l edil-,
m esi h ire tte helki m cibtir.
E er fak h e, li' n [yn] b ir koca k arsn n , zina etti in i iddi
edip hid bulam ad ve k ad n d a in k r etti i vak it k ar koca a ra sn
d ak i lnetlem e h k m jdan, zih r [erk ek ehvet hissiyle ailesini a n
nesine benzetirse b u n a te re tt p eden h k m ] dan , sebk [m sab ak a ]'-
den, rem y [a t] gibi eylerden sorsan, cildler dolusu cev p lar verir ki
m r boyunca hi biri lzm olm az; olsa da h e r yerde o n u bilen b u
lu n u r. Geceli gndzl bu gibi eyleri okum ak, ezberlem ek ve o k u t
m a k la u rar d u ru r da m h im o lan ksm lar ih m l eder. K endisine
bu yaptn doru deil denilse, h a y r b u farz- kifye olan ilim lerden
d ir der; hem k en d isin i hem de b ak alarn artm olur.
Akl banda olan h em en a n la r ki, bu fak h in gyesi farz- kif-
yedeki em rin gereini yerine g etirm ek olsa, evvel farz- a y n ifa eder.
Belki kendi y a p tk la rn d a n d ah a m h im olan farz- kifyeleri ne
alrd. Nice m em leketler v a r ki tab b leri h l znm [gayr-i m slim ]-
lerdendir. H albuki fk h n tb ile alk al h u su sla rn d a b u n la rn hid-
liklerl m akbl deildir. B u n a ra m en m sl m n la rd a n kim se b u n u n la
m egl olm az. F k h ilm inde ve bilh ssa h lfiy y at ve cedel ile u ra r
lar. M emleket b u gibi v ak a la ra fetv veren fak h ler ile dolu.
Ne olayd hileydim , nasl o lu r da d n fak h leri b ir o k larn n bil
dikleri farz- kifye ile u ra r d u ru r d a, hi ele aln m y an farz- ki
fyeleri ih m l ederler? B u n u n sebebi ancak, tb ilm i ile, v ak flar m -
tevelliliini alm an n , vasi olm ann, y etim m al yem en in , kadl ve
1 inci KIT AB 2 nci BAB HRET LMNN KISIMLARI 61
hkim lii iltizm n, em saline st n l n ve h asm lar ilzm m kolay

olam yacadr. Y azklar olsun, fe n a lim lerin gerei gizlem eleriyle
dn lmi m ahvoldu. Y ardrhcm z an ca k A llah u T e l dr. R ah m an
kzdnp, eytn g ld ren h u ald a n m a d a n k o ru n m ak iin O n a s
nrz.
Zahir lim lerin d en v era sah ip leri [h a ra m d a n ekinenleri], b tn
lim lerinin ve b asiret sah ip lerin in st n l n itira f ederler.
mm.fi (R .A .), c y h n - R n in nnde, m ektebe
giden b ir ocuk gibi diz ker ve yapaca ileri kend isin d en sorard.
K endisine Senin gibi bir z t byle b ir bedevden bilgi alr m?, diye
soru ld u u n d a : Bu ad am bizim bilm ediim izi bilir. cevbm verirdi.
Almcd b. ITanbel le Y alya b. Main, Ala'rf-i K erh'ye ba v u
ru r, o n d an sorarlard. Nasl so rm asn lar k i : A leyhis-sa lt ves-selm
Efendim iz h azretlerin e : K ur n ve s n n e tte bulm adnz b ir v a k a
ile karlatm zda ne yapalm ? diye so rm alar z e r in e :
0
(( j+ 6 - o ?
Onu slih kim selerden so ru n ve o n la rn istiaresine arz edin.

(69 a) b uyurm utu r.
B u sebebden denildi k i: Zahir ilim lerde lim o lan lar m lk n
ve yeryznn ss, b tn lim leri ise, gklerin ve grnm eyen le
m in [m elek t n ] ziynetidirler. Cncyd-i B adad diyor k i : Hocam
S eriyyssakat, y an n d an ayrldm vak it kim lerle o tu rd u u m u b a n a
sordu. Ben d e : M uhasibi ile o tu ru ru m dedim . Scriyy : Evet o n u n
la o tu r, onun edeb ve ilm inden al fa k a t kelm hakk ndaki szlerine
bakm a, onu kem elara hav ale et dem itir. S onra y nm dnnce
yle dediini duydum : Allah seni nce hadsde (ve dier ilim lerde)
lim ve so n ra sfi klsn, evvel sf so n ra lim yapm asn. B u sz
ile, hads ilm ini o k u d u k tan so n ra ta sav v u f ile u raan n felah b u la
cana, ilim siz tasav v u fa g iren k im senin helk olacana ia re t . e t
m itir.
Eer, ilm in tasnifinde, bu m eynda kelm ile felsefeyi ve b u n la
rn d a m akbl vey m ezm m o lularn niin ak lam ad n diye so
ra rsa n : Bilmi ol ki, kelm ilm inin iine ald faydal deliller, K u rn
ile hads'de m ev cu ttu r. B u n larn d n d a k alan lar, ya yerilen eki
tirm elerdir, ki ileride aklanaca gibi b u n la r l d 'a ttr vey mui-
gabe, m ezhepler a rasn d a yekdierini nakzeden, a k ta rm a l fla r ve
k ab a g r lt lerd en ib a re ttir. B u n larn ou da tab'- selim in aevme-
(60a) Tabcrani bn Abbs'dan.

62 HYU LMD - DN Cilt : 1 RUB'UL - BADAT
dii, k u la k larn duym ak istem edii hezeyanlardr. D ier b ir ksm d a

d in ile alkas olm ayan eylerdir. H albuki S ahabe ve T b i'in devrinde
b u n la rn hi biri yoktu. B u n lar ile u ram ak ta m am e n b id 'a ttr. L
kin im di h k m deiti. nk K u r n ve h a d s in ik tiz etti i h
km lerden alkoyan b id 'ad ler oald. Bu gibi eserler yazp p h eler
u y an d ran cem atler tredi. B u n u n iin kanlm as gereken bu y a
saa, zaru r b ir h k m ile ru h s a t verildi.
H a tt h ad d in i am am ak artiyle, in san lar a rtm a y a k alk an
bidadcileri ilzam edebilecek k a d a r kelm ilm i renm ek, farz- kif-
yeden olan ilim ler a ra s n a g irm itir. B u n u n derecesini, in allah gele
cek bbda aklayacaz.
Felsefeye gelince : Felsefe m sta k il b ir lim olm ayp d rt czden
m eydna gelm itir.
B irin c is i: Hendese ve h isb dr. B u ilim lerden, yalnz ifr ta k a
ara k , b u n la r ile m ezm m ilim lere geenler m en'edilir. nk, bu
ilim ler ile u ra a n la rn b zlan b u n la rd a n bidadiere sap m lard r.
B u sebeble, tik a a d zayf o la n lar bu ilim lerden koru m ak , rm ak k en a
rn d a dolaan ocuu suya d m ek ten k o ru m ak , veya eskileri iin de
m akbl olm am akla berber, slm iyete yeni in tisb edenleri k firle r
de ih til tta n k o ru m ak gibidir.
k in c is i: M antktr. B u ilim de delil ile ta 'rifte n ve b u n la rn a r t
la rn d a n bahsedilir ki, b u n la r da, kelm ilm i iindedir.
ncs : la h iy a ttr. A llah u T elm n z t ve sfa tla rn d a n
bahseder ki, kelm ilm i iindedir. nk felsife b u h u s sd a, baka
b ir ilim ile k elm clard an ayrlm deildir. Belki ayrlk lar bzs
k fr ve bzs bida ti m cib olan m ezheplerindeir. N itekim 'tiz
[rau'tezilecilik] bal b an a bir ilim olm ad, m en s b lar yine kelm -
clard an olduu h lde b tl m ezhepleriyle ay rld k lar gibi felsefeciler
de k elm clard an byle ayrlm tr.
D rd n c s : T ab iy y l [F izik ]tr. B u n la rn bzs, gerek din
ve era t m n sn a u y m ay an c h d n e eylerdir. lim d eildirler ki, il
m in k sm larn d an saylsnlar. D ier b azlar d a m ad d en in hussiyet,
evsf ve deiikliklerinden bahseder ki, b ir nevi tab ab ete benzer, u
k a d a r fark la ki, tab ib h a sta lk ve sal b ak m n d an in san bedenine
bakar. T ab i'a t l r ise, deiiklii ve h a re k e ti b ak m n d an b t n ci
sim lere bakar. F a k a t ta b b et, fizikten st n d r. n k ta b b ete
ih tiy a zarr, fizik'e ise zar r deildir.
te yaptm z u ak lam ad an an lald ki bidatilerin , avm
a ld a tm a sn d a n av am n k albini k o ru m ak iin kelm ilm i de farz-i k il-
ye olan ilim lerden o lm utur. D em ek ki, kelm ilm in in douu b id a t-
le rin ihdas sebebiyledir. N itekim A rablarn zulm ve h ay d u tlu u se
1 inci KtTB 2 nci BB HRE T LMNN KISIMLARI 63
bebiyle hacc yolunda h aclarn m u h afz b u lu n d u rm alar gibi. Eer

A rab lar bu irk in h y la rm d an vaz geseler, h ac la rn m u h afz b u lu n
d u rm a la rn a lzm kalm azd. B u n u n gibi b id a t sah ip leri de bo szle
rin d en vaz geselerdi S ah ab eler (R.A.) d ev rindekinden fazlasna, yni
K u r n ve hads d u ru rk en kelm ilm ine ih tiy olm azd.
K elm c bilm elidir ki, dndeki yeri h a c yolu n d ak i m u h afzlk gi
bidir. E er bu m u h afz yalnz k o ru y u cu lu k la k alr, h a c y o lu n a g ir
mezse, h aclard an saylam yaca gibi, kelm c da yalnz m n zara
ve m d fa a ile kalp h ire t yoluna girm edike ve k alb in i dzeltm e
dike asl dn alim leri sa fn d a y er alam az. K elm cm n dindeki yeri,
av am ta b ak asn n d a o rta k old u k lar in a n ta n b aka b ir ey deildir.
B u ise, dilin ve k albin zh ir am ellerindendir. A vam ta b a k a sn d a n
ayrlm as an ca k m cdele, m u h fa za san 'atiy led ir. F a k a t A llahu Te-
l n m zt, s fa t ve efliy le, m kefe ilm inde akladm z bilgiler
kelm ilm i vstasiyle elde edilemez. B elki kelm ilm in in b u n la ra
perde ve m n i' olm asn d an k o rk u lu r. B u ilim lere sh ib olm ak, A llahu
T eln n , h id y ete m u k ad d im e kld m chede ile m m k n d r.
N itekim yet-i cellede yle b u y u ru lm u tu r :
1-JJ. . 1 *"! " i >
Bizim u ru m u zd a m ch ed e edenlere, gelince, elbette biz onlara

yollarm z gsteririz ve bhesiz Allah, m u h sin lerle beraberdir. (29 -
A n k e b t: 69)
E e r : Bu z h a tm ile, av m m akidesini b ld at ile rin phele
rin d en ko ru y an k elm clan , h ac la rn m lla rn A rab y a m aclarn
d a n ko ru y an m u h fz la n n seviyesine, fak h leri de m azl m u zlim den
ko ru y an p d ih lar k a a n u n u m u h fz l m m . derecesine indirdin. Bu
iki r tb e de dn ilm ine nisbetle ok d k r tb elerd ir. H albuki bu
m m etin n alm faziletli lim leri, fak h ler ve k elm clardr. A llahu
T el k a tn d a en deerli y a ra tk la r d a b u n la rd r. D n ilim lere nisbetle
ok dk olan b u derekeye o n lar d rm ek doru o lu r mu? dersen:
Bilmi ol k! H ak ik ati in sa n la rd a a ray a n , d allet lnde arr.
Eer h a k ik a t yolcusu isen H ak k bil ki, eh lini bilesin. E er yalnz
in s n la r a ra sn d a n alan fazilet derecelerine b ak ar ve b u n u n la kif-
y et edersen, Sahbeyi ve o n larn s t n m e v k ile rin i u n u tm a . B u an d
m z kim seler de o n larn st n l n d e reybirliine varm m tte fik
tirler. O S ahabeler ki, derecelerine deil, ay ak to z larn a bile eriilmez.
Byle iken b u n la rn fazileti kelm ve fk h ile deil, belki h ire t yolu
nu gsteren ilim leryledir. R esllerin E fendisi yce Peygam beri
64 HYA 'ULMD - DN ~ ili ; 1 RUJB'U'L - BDAT
m izin de eh d et etti i gibi, Hz. Eb B ekir (R .A .)in fazileti fazla n a

m az klm as, fazla oru tu tm as, ok rivayet edip ok fetv a verm esi,
vey kelm cl ile deil, an cak kalbine yerletirilen b ir srr iledir.
Sen de b u srr a ra. nk deer ta y an kym etli cevher b udur. G r
ne a ld an arak tafsili u zu n olan bz sebebler ile in s n la rn sayg gs
terdii kim selere bo ver. P eygam ber Efendim iz (S.A.) a ra la rn d a n ay
rld, A llahu T ely bilen binlerce S ah b eyi (A llah o n la rd a n raz
olsun) m tr. H albuki o n lard an an cak b ir ta n esi keim s a n a tm
bilmi ve hem en on k s rd a n bakas fetv bile verm em itir.
A b d u l l a h b. m e r h azre tleri de b u n la rd a n birisidir. K en
disinden fetv isteyene cins n la rn sevk idaresini uhdesine a la n p
d ih a g it ve b u n u d a o n u n b o y n u n a geir derdi. Byle dem ekle, fet
v iinin vali ve su lt n la ra i t old u u n a ia re t etm itir.
H a z r e t - m e r (R.A.) v efat etLii zam an, A b d u l l a h b.
M e s * d hazretleri: ln rin onda dokuza gitti. dedi; b u n u n zeri
ne: Aramzda h len byk S ah b ler v ark en niin byle sylersin.
dediler. A b d u l l a h b. M e a d da : Ben h k m ve fetv ilim
lerini deil, m a rifet-i . ilhiyyeyi kasd ediyorum . diye cevb verdi. .
G ryorsun, kelm ve cedelden hi b ah setm em itir. Ya san a ne
oldu da H azret-i m erin v efat ile onda dokuzu giden ilm i renm e
e heves etm iyorsun. H albuki H azret-i mer, keim ve cedel kaps
n kapam , K u r n da m ureze eden y etlerd en sorduu iin D a -
b 'a y krba ile dp s rg n etm i ve iltil tta n m en 'etm itir.
Alimlerin m ek rlar, fak h ler ile keim clardr. szne gelin
ce: Bilmi ol k i A llah k a tn d a fazilet sah ib i olm akla, in sa n la r a ra s n
d a n alm ak ayr eylerdir. Mesel : H a z r e t - i Eb Bekir
(R.A .)in in s n la r arasn d ak i hreti, hilfetiyle, fazileti ise, kalbinde
yerletirdii ve b y tt srr iledir.. H azret-i m er (R.A .)in in sa n
la r arasn d a k i hreti adaletiyle ise de, fazileti, kendisiyle beraber
onda dokuzu giden, A llah bilgisiyle, riyasetinde h a lk a efk at ve ad a
letiyle, A llah rzsn aram asn d ad r. B u da iinde sakl olan b ir s r r -
dr. Dier grlen ilerine gelince : B u n lar, h ret ve n m alm a se
ven, m evki1 kazan m ak iin gsteri y ap m ak isteyenlerde de grlebi
lir ve bylelikle hret, tehlikeli eyde, fazilet ise, (A llahu T eld a n
baka kim senin bilemiyecei gizlilik iindedir. F ak h ler ile kelm c-
lar, halife, k ad ve dier lim ler gibidir. B u n lar b ir k a k sm a ay rl
m tr. B ir ksm gsteri ve lyi aram ay p , ilim ve f et vsiyle an cak
A llah n z sn ve P eygam berinin s n n etin e uy m a ister. B u n lar, Al
la h u T eln n kendilerinden rz olduu kim selerdir. A llah k a tn d a
ki faziletleri de ilim leriyle am el ettik leri, fetv alary la A llahu T eln m
1 inci KTAB 2 nci BB HRET LMNlN KISIMLARI 65
rzsn istedikleri iindir. H er ilim am eldir; n k k azan lm b ir I-

d ir. A m a h e r am el, ilim deildir. T abb bile, bilgisiyle A llaha y ak la
r ve b u syede sevb k a z a n r ;'b u y ak n lk d n bilgisiyle deil, belki
m eslek bilgisiyle alm alarn d a A llah rzsn gaye edinm esiyledir.
S u lt n d a A llah in, im n la rn id resn i d e ru h te etti i iin A llahn
rzsn a n il olur ve sevap k azanr. B u o n u n d n ilm ini tek eff l etti i
iin deil, ilm inin gereiyle A llah iin am el etti in d en d ir.
A llahu T elya y ak lam an n yolu v ard r.
1) Y alnz ilim ile. Bu da m kefe ilm idir.
2) Y alnz am el ile, bu da s u lt n la rn ad aletle in sa n la r sevk
ve idare etm esiyledir.
3} lim ve am el ile. B u da h ire t ilm ini bilip ilem ekledir. Zira
b u n u n shibi hem lim ve h em de m ildir.
K ym et g n h a n g i frk ay a k a tlac a n dn! M kefe er-
bb olan lim -billa h a ra sn d a m , yoksa A llah iin am el edenlerle
m i, yoksa h e r ikisiyle m isin? N asibini h er iki frk a d a n da alm a a a
l. nk bu k u ru b ir n m alm ak iin o lan tak ld cilik ten ok d a h a
m him dir. N itekim ir sylyor :
G rdn al, d u y duun dedi - k o d u lard an vaz ge, gne par-,
larken zuhalden ne beklersin?,
im di s a n a gemi fak h lerin yle gzel a h l k la rn d a n bahsede
ceiz ki, m ezheplerini ta k ld edenlerin o n la ra n asl zulm ettik lerin i
ve kym et g n e n by k h asm iarm m o n la r olacan an lam
olacaksn.
nk o m m lar, ilim leriyle, an ca k A llah rzsn k asd etm iler
dir. h iret lim lerin in al m e ti b b m d a aklanaca gibi, o n la rn h i
re t lim i olduklar, h llerin d en belli idi. O nlar, yalnz fk h lim i
deil, k a lb ilm i ve k alb m u rk ab esile de u rarlard . F a k a t h e r biri
tek b an a b ir fa k ih olan Sahbe-i kiram fk h a d ir eser y azm ak tan
alkoyan m n ile r im m larm da kalbe d ir eser y azm alarn a engel
olm utur. B u m n ile r m a l m o ld u k larn d an ak la n m a la rn a lzum
yoktur.
im di biz slm fa k h ie rin in h llerin i aklyacaz. F a k a t,
szlerim izden de an lalaca gibi, gayem iz o n lara atm ak deil, g-
r n d e o n larn m ezheplerini ta k ld ettik leri hlde, am el ve ah lk la-
riyle o n la ra m u h a lefet edenlerin vaziyetini ak lam ak tr.
F k h ilm in in reisi olup pek ok etb b u lu n an , m ezhep lim leri,
betir. B u n lar; f i 1, Mlik, Ahrncd b. Hanbel,
Eb Hanfe ve S f y n - i S e v r dirier. (Allah ra h m e t
e tsin ). B u n la rn h e r b iri bid, zhid, h ire t lim i ve d n y ca h alk n
F. 5
66 HYU 'ULM'D - DN Cilt : 1 RUB'U'L - iBDAT
m u h ta olduu fk h lim i idi. B u fk h ilm i ile de, a n c a k A llah rza

sn dileyen kim seler idi.
Z am nm fak ih leri u be h a sle tte n , yalnz fk h n te fe r r u a tn d a
m bala ederek p aa lar svam akla o n la ra uy d u lar. n k dier
d rt haslet, yalnz h ire te y a ra r, bu b ir h a sle t ise h e m d n y ve hem
h ire te yarar. Eer b u n u n la h ire t k asd edilirse, d n y l a o lan k r
azalr. te zam nm fak ih leri u be h a s le tte n y aln z fk h m te fe m i-
tiy le m egl oldular; b u n u n la b erab er o im m la ra benzediklerini id
dia ettiler, nerde m u h fz bekiler, n erd e m u h a fz m elekler?.., te
arad a k i fark.
O im am larn fk h d ak i bilgileri ap ak m ey d n d ad r. Biz dier
d rt h asletlerin e dellet eden h llerin i an la ta lm :
MM A F
u rivyet m n fi (A llah ra h m e t etsin ) n in b id o lduuna

b ir delildir: M erhum , geceyi e ta k sim eder, b ir k sm n ilim , dier
ksm n ibdet ve dier ksm n d a u y k u ile geirirdi. R eb diyor
k i : Hepsi nam azd a olm ak artiy le m m afi' R am azan - erifde
altm h a tim indirird i. B uveyt o n u n taleb elerin d en idi. H ocas -
fi'ye u y arak o da R am azan-i erifte h e r g n b ir h a tim ndirirdi.
H seyn-i K irabis diyor k i: Bir ok geceler m m fi1 ile b ir a ra d a
bulundum , gecenin te ik isin i n am z ile geirirdi ve elli y eti ge
mezdi, elli y eti geince yz y ete kard. R a h m e t y eti gelince, k en
disine ve b t n m sl m n la ra ra h m e t dilerdi. A zb y eti gelince
kendisi ve b t n m sl m n la r i in k u rtu lu dilerdi, k o rk u ve m it
kendisinde toplanm t. G ecenin te ikisini n am z ile geirdii h l
de elli y e tte n y u k ar gem emesi, K u rn- Azm in in celik lerin i bil
m esinin ve b u n la r d n m esin in b ir delilidir, m m fi'i (R.A.)
b u y u ru r ki: On a lt senedir doyasya yem ek yem edim , n k doya
sya yemek yemek, bedene a rlk verir, kalb i k a tla trr, zeky k ay
b ettirir, u y k u y u eker ve sh ib in i ib d e tte n alkor. T o k lu u n fetle
rin i a n la ta n hikm etin e, so n ra ib d ette k i ceh d g ay retin e b a k ki,
b u n u n iin yem ei azaltm tr. N itekim bdetin b a az yem ektir.
denilm itir. m m afi' diyor: Ne y a la n ne de d o ru mrmde b ir
defa A llaha yem in etm edim . Bu, o n u n A llaha say g sn n ve A llahu
T eln m yceliine ve k u d re tin e olan b ilgisinin ak b ir delilidir.
B ir d e f a kendisine b ir m esele so ru ld u ; s k t e tti. Niin sustun?
suline cevp olarak: Faziletin s k tta m , cev p ta m , n erede ol
d u u n u an lay n cay a k a d a r s k tu te rc ih ettim . dedi. F ak h lere en
ziyde m u sa lla t olan ve zap tedilm ekte e n ok isy n eden DL ol
duu hlde, b ak ki dilini nasl m u rak a b e a ltn a alm tr. B u n d a n n-
1 inci KTAB 2 nci BB MAM AF 67
taly o r ki, m m fi'n in k o n u m as da, s k tu da an ca k sevp

k azan m ak iin idi. A hm ed b. Y ahya b. Vezir diyor k i: Msrn K a n
diller arsnda m m f i'. ile gezerken, b iri lim in b iri h ak k n d a
lzum suz szler sarfediyordu. B unu gren fi' bize dnerek: Bu g i
b i herze szlerden dilinizi k o ru d u u n u z gibi, k u la n z d a k o ru y u n ;
n k dinleyici, syleyicinin o rtadr. F e n a in s n la r k en d i ilerinde
k i k t eyleri sizin gnllerinize a k ta rm a k isterler. F en in sa n la rn
szlerini dinleyenler g n a h k r olduu gibi, dinlem eyip reddedenler
sadete ererler. dedi.
m m fi' diyor ki: H akim in biri, dierine yazd m e k t b d a:
"B ilgini isyan ile k irletm e, so n ra bilginler, ilm in aydnlyla yolla
rn a devm ederken, sen isy an n n k aran l iinde k alrsn . dem ek
tedir.
tm m f i': Kalbinde, A llah sevgisiyle, d n y sevgisini to p la
yabildiini iddi eden yalancdr. ( nk b ir gnlde iki ak ola
m az.) buyuruyor. H um eyd naklediyor: m m f i bz vlilerle
Y em ene ve o rad an d a o n b in d irh em h arlk ile Mekkeye g itti. eh ir
dnda kendisine b ir ad r k u rd u lar. Z iyaretine gelenlere, p aray ta
m am en d a tm ad a n o rad an ayrlm ad. B ir defa d a h am am cy a b y k
bahiler verm itir. D en k am sn kendisine verene de elli d in a r
verm iti. B t n b u n la r o n u n cm ertliini g sterir ki, b u n a benzer
d a h a nice cm ertlikleri vardr. Z hd n ba da c m ertlik tir. nk
b ir eyi seven o n d an ayrlm az, m aln in f k eden, d nyl k m
seyen kim sedir. te z h d n gerek h n s d a budur.
m m ' fi'n in k u vvetli zhdne, A llahd a n son derece k o rk tu
u n a ve b t n m egalesinin h ire t olduuna, u riv y e t ok ak b ir
d e lild ir: Bir g n S fy n b. Uyeyne, ra k k b ir h ad s riv y et ederken,
d ay an a m y a n fi' bayld. B u n u grenler, U yeyneye, f' ld de
diler. U yeyne: Eer ld ise, zam n m en faziletli in m lm
tr. dedi B ir de A bdullah b. M uhanm ed el-Belvad a n u riv y et n ak l
o lu n u y o r: Nebten in olu m er ile b id ve zhidlerden b ah sed er
ken, m er bana, "M uham m ed b. d ris-i fi' k a d a r (R.A.) pheli
eylerden k am an ve fasih k o n u an b ir in n grm edim . dedi..
Yine b ir g n ben, fi' ve Leblin olu H rs S afa tepesine k
m, duruyorduk. S lh el-M urn n talebesi o lan H ris, y an k sad s
ile K u rn- K erm den :
j ^ 1 o^
1 * O j ^ s
B ugn n u tu k la n tu tu la c a g n d r. zin de verilm ez ki, zr di-

leyeler. (77 - M rs e l t: 35 - 36)
68 HYU ULMD - DN Cilt: 1 RUB'U'L - BDAT
yet-i cellesini o k u yunca m m f i ye baktm ; rengi

soldu, tyleri diken diken oldu, deh etli b ir sa rsn t ile b ay larak yere
dt. A ylnca :
t A llahm , y alan clard an ve g afillerin yz evirm esinden san a
snrm . A llahm , a riflerin g nl a n a eilir, istek lilerin boynu san a
k ar zelil olur. Ey rabbim , cm ertliini b an a bala, s e tt r ism inle
benim k u s rla n m rt, lu tfu kerem inle k u s rla rm afv et. dedi ve
g itti. Biz de Mekkeden ayrldk. B a dd a geldiim zam an m m
fi de Ira k da, y n i o ehirde idi. B ir g n Dicle k en arn d a ab d est
alm ak iin o tu rm u tu m , b ir a d a m y an m a geldi ve dedi ki: Ey gen,,
abdestini gzel al ki, A llahu T el d a s a n a d n y ve h ire tte gzel
m uam ele etsin. D ndm b ak tm , a rd n d a k alab alk olan b ir z t gi
diyor; acele abdest aldm ve o n u t k b ettim . B a n a dnerek: Bir d i
lein mi var? diye sordu. Ben: Evet, bildiklerinden b a n a da ret
m eni istiyorum . dedim . O da: Bilmi ol ki, A llaha sad k atle ku llu k
edenler n eca t bulur. D n in d en k o rk an y n i:' Son nefesde m nszhk
kork u su n u sak lay an selm et b ulur. B u g n d n y n n lezzetlerine g
n l verm eyen, y a rn Allah*dan alaca b y k m k fa tla rla h u zu ra
erecektir. D ah a ister m isin? dedi.
Evet diye istek gsterince :
K endisinde h aslet b u lu n a n m n n o lg u n latrm tr.
1 Em r-i m a'f : A llahu T eln n em irlerini b ak ala rn a ula
tra n ve kendisi de kabul eden,
' 2 Nehy-i m n k e i': A llah u T eln m y asak la rn d an b ak alarn
m e n eden ve: kendisi de ekinen,
3 A llahu T eln m izdii ereve d n a km ayp b u n la r ko
ruyan. diye devm e tti ve:
D aha syliyeyim mi? diye sorunca:
Evet, dedim.
D n y d an yz evir, h ire te dn, h e r iinde A llaha balan
k i n eca t bulasn. dedi ve ayrld. K endisini ta n y am a m tm ; kim ol
d u u n u sordum , im m fid ir dediler.
(K ur'n- K erm in lh, b ey n lar k arsn d a) m m fin in '
nasl baylp d t n e ve b u v az u n asih a tin e d ik k at edersen, Al
la h u T eld an ne derece k o rk tu u n u ve nasl bir zhid o lduunu ko
laylkla an larsn . B u derece zhd ve korku, an ca k A llahu T elm n
azam etin i bilm ek ile m m k n d r. N itekim : K ullar iinde AUahd an
en ok k orkanlar, lim lerdir b u y u ru lm u tu r. m m f' bu k o rk u
yu, selem, icre ve benzer fk h m eselelerin d en deil, belki b t n bil
1 inci KlTB 2 nei BAB MAM AF 69
gilerin kayna olan K u r n ve H adsdeki h ir et ilm in d en alm tr.

nk b t n ah k m K u r n dadr.
K albin s rla rn a ve h ire t ilim lerine vkf olduu d, kendisinden
riv y et edilen u hik m etli szlerinden kolaylkla an lalr:
K endisine riy d a n so ran lara hem en u cevb verdi : Riya,
lim lerin basireti [K alb gz] nne, hev- n efsin dik ti i bir fitn ed ir.
lim ler nefislerinin a rz su n a u y a ra k o n a m eyi ederse, am elleri m ah v
olur.
Yine b u yuruy o r k i : Amelinde UCBa d m ek ten k o rk arsan , am e
lin ile kim in rzs, h an g i n im etlere heves edip h an g i azb d an k at
n, h an g i afiyete teek k r edip ve h an g i bely n trla m a k ta olduu
n u dn. B u n lard an yalnz b irin i gznnde b u lu n d u rsa n bile, am e
lini beenecek ta ra fn kalm az. ( nk o n lara nisbetle sen in am elin
y ok dem ektir.) B aknz, k alb in b y k h a sta lk la rn d a n olan riy
ile ucbu ve u cbu n ted av i relerin i n asl aklad.
Y ine fi1 H a z re tle ri: Nefsini k o ru m ay an kim seye am eli fay d a
vermez. b u y u rm u tu r. Yine (A llah ra h m e t etsin) : Bilerek A llahu
T elya k u llu k edenin srr u y an r, s r [gizlilik] r h d a n ilerdedir,-
y n i bdetinin m a nev zevkini duyar. b u y u rm u tu r. Her in n n
dostu ve d m an v ard r. B u n u n iin (yni d o stu n u n m esd, d m -
n m n rezl olm as iin) A llaha k u llu k et. sz de on u n d u r.
S lih ve h a r m d a n k a n a n b ir z t o lan A bdl-Azz olu A bdl-
K ahir, m m fi'ye v erad an sorard. K endisi v cra ehli old u u n d an
m m fi' (R.A.) ona iltifa t eder, szlerini cevaplandrrd.
B ir g n m m fi'ye (riflerin m ak aam olan) sabr, m ih n e t
ve te m k n den h a n g isin in d a h a m ak b l olduu soruldu. fi': Tem
kin, P eygam berler derecesidir; nce m ih n et, so n ra sa b r ve d a h a so n ra
d a tem kin gelir. B ak san a, A llahu T el, b rh im aley h is-selm evve
l im tih a n etti, so n ra tem k in verdi. M s aley h is-selm da evvel im -
tih n e tti so n ra tem k in , ta h a m m l verdi. E yyb aley h is - selm im ti
h a n e tti, so n ra tem k in verdi. S leym an aley h is-selm evvel im tih n
e tti, sonra tem k in ve b y k m lk verdi.
B inenaleyh tem kin, derecelerin en s t n d r. N itekim A llahu
T e l :
S , ^ 1 ^
(( d U * I^ J LiSw ^J J 9
Ve ite bu s retle Y usufu o arzda tem kin ettik. ( 1 2 - Y suf: 21)

buyurmutur. Eyyb aleyhis-selma da byk imtihn geirdikten
sonra kudret verildi. Nitekim :
70 HYU ULMt'D - DN Cilt : 1 RUB'UL - BDAT
,* t B
j 4_U>I a L - I M
Ve ona (Eyyb aley h is-selm a) b t n eh lini ve beraberle rinde

d a h a b ir m islini bah ettik . (2 1 - E n b iy : 84)
b u y u rm u tu r. m m f i 1 (R.A.) n in bu aklam as, K u r-
n m gizliliklerinde m te b a h h ir o ld u u n a ve A llahu T elya ynelen
Peygam berler ve vellerin derecelerini bildiine aka d ellet eder ki,,
b t n b u n la r h ire t bilgileridir.
m m fi'ye (R.A.) nn ne zam n lim olabilir? diye sor
m ular. Cevbnda : O kuduu h e r fen n i iyice a n la d k ta n sonra, di
erine gemek ve orada d a eksiklerini ta m m la m a k suretiyle. dem i
tir.
Y u n an hakim lerin d en C 1 i n u s a : Bir h a s ta l a n i in m u h
telif illar tavsiye ediyorsun? diye sorm ular. C i i n u s : Ger
ekte h astal n ilc b irdir, fa k a t dier illa rn ona k atlm as o il
cn zararl te sirlerin i aza ltm ak iindir. Tek il, kendisindeki kuvvetle-
b zan aks te sir ederek h a sta y ldrebilir. F a k a t dier illar onun
b u kuvvetini az a ltr ve yalnz if verici hassas kalr. dem itir. B u
n u n gibi tek cepheli bilgi, in n if r ta sevkedebilir; fa k a t dier ilim
ler de ona karn ca tidle dner. te b u n la r ve d ah a b ir ok mezi
yetleri, m m a f iin in h ire t bilgisi ve A llahu T ely m a rifettek i
s t n m e v k iin e d ellet etm ektedir.
F k h ve fk h d ak i m cdelesinde gayesi, yalnz A llah rzs oldu
u n a u riv y et aka eh d et eder : H astal srasn d a kendisini
ziyret eden RebiTye: Gayem, b a n a n isb et edilm eden, bildiim i in-
s n la ra d u y u rm ak idi dem itir. lm in ve ilim ile n a lm an n fetle
rin i bildiine ve yalnz A llah rzsn niyyet ederek kalbinde b u gibi
. n alm aa asl iltifa t etm ediine bak, m m fi' diyor ki: Mn-
zara etti im hi b ir k im senin h a t y a dm esini asl istem edim . Yine
buyuruyor: Her kim ile k o n u tu m sa o n u n m u v affak olm asn, kuv
vetlenm esini, y ard m grm esini ve A llah u T eln n onu k o ru y u p m u -
h fa z a etm esini istedim. Y ine b u y u ru y o r ki: n san lar ile m n k a
am da, H akkn benim veya o n la rn lisn n d an km asn h i nazar-
'tib a ra alm adm . (Y ni: H ak b u lu n su n da, iste r h asm n azndan
ksn, iste r benim azm dan.)' Yine b u y u ru y o r k i: O rtaya koyduum
gerekleri kab l eden kim seye k a r sayg ve sevgiden b ak a b ir ey d
nm edim , b u n a k ar gerei k u vvetlendiren delillerim i k ab l etm e
yip m kbere [bilerek in ad ] edenler de gzm den d t ve o n lar k a l
bimden sildim. B t n bunlar mm afiinin fk h lm indeki m n a
z a ra larn d a gyesinin A llah rzs o ld u u n u aka gsterm ektedir. -
1 inci KtTAB 2 nci BAB MM MALK ' 71
G ryorsunuz, so n ra gelenler u be h a sle tte n yalnz fk h d a ona

uym akla kald. Asl gaye olan ih lsd a ay rld lar. B u n u n iin E h
S e v r (A llah ra h m e t etsin.) : Ne ben ve ne de gren gzler fH
gibisini grr. dem itir.
A hm ed b, H anbel (A llah o n d an ra z o lsu n ); Krk sen ed ir kld
m n am zlard a, fH ye d u ederim. dem itir. D u edenin in sfn a
ve d u o lu n a n n yksek derecesine bak; b ir de bu asrd ak i em sal ve
a k r n lim lerin b irb irlerin e k a r olan h u s m e t ve d m an l n a bak
n z d a lim a ra la rn d a k i fa rk bulunuz. Bylelikle, im d ik i fak h lerin
o n la ra u y d u k lar h a k k n d a k i id d ilarm d a n e derece h a t l old u k larn
anlam olasnz.
A h m e d b. H a n b e l i n m m f i ' ye sk sk d u a
etti in i gren olu: f'i k im d ir ki, o n a bu k a d a r d u ediyorsun?
diye sorm u. A hm ed: Olum, fi', d n y y a nisbetle gne, inn-
la ra nisbetle fiy et gibidir. dem itir. im di d n , bakalm b u z tla rn
yerini tu ta c a k kim se v a r m dr?
m m A h m e d diyor. : Divitine sarlan h erk esin m m
fi'ye b ir m in n e ti vardr.
Y a h y a b. S d e 1 - K a 11 a n : Krk senedir kldm
h e r n am zda, A llah u T eln m kendisine b ah etti i ilim ve doru yo
la tevfk etm esi b ak m n d an fi'ye d u ederim. dem itir.
f i ' H azretlerin in saylam yacak k a d a r h asletleri v ard r. Biz
b u k a d a rla kalalm . B u y azd k larm n ou, N a s r b. b r a h i m
e l - M a k d i s nin, m m f i ' h ak k n d a n yazd M enkb ki-
t b h d a n alnm tr. A llah o n d an ve b t n m ii s U m anlardan rz ol
sun.
MM MLK
m m M l i k de (R.A.) y u k ard a ak lan a n be h asletle ss

lenm itir.
K endisine :
lim taleb in e ne dersin? diye s o r u lu n c a :
ok gzeldir, fa k a t renecein, g n l k yaaynda san a l
zm olan ilim olsun, dem itir.
D n bilgilere o k a d a r ehem m iyet v erir ve sayg gsterirdi ki, b ir
hads riv y et edecei zam n hem en ab d est alr, sak alm ta ra r , koku
s r n r, v ak ar inde diz s t o tu ru r ve o n d an so n ra h ad si riv y et
72 HYU 'ULM'D - DN Cilt : 1 RUB'UL - BDAT
ederdi. Niin byle yapyorsunuz? diye kendisine s o r u lu n c a : Pey

gam ber Efendim izin m b arek a zn d an k an deerli szlere sayg
gsterm ek iin. diye cevp verirdi.
m m M l i k b u y u ru y o r k i ; lim, fazla okuyup riv y et e t
m ek deildir; belki A llahu T eln n diledii kim seye verdii b ir n r -
dur. tim e olan bu sayg ve h rm e ti A llahu T eln n yceliini k u v
vetle bildiine b ir delildir.
lm iyle A llahu T el'n m rzsn k asd etti in e u sz aka de

l le t e d e r : Dinde m cdele [D in m eselelerin d e m n k aa ve ad-
vet] hi b ir deer tam az. (M ezmm b ir h aslettir.)
Yine faziletine, m m fiT n in u sz de d ellet e tm e k te d ir :
Ben Mlik h azretlerin e k rk sekiz m eseleden so ru lu p da otuz iki t -
neslne bilm iyorum diye cevb verm i o lduunu biliyorum . lm iy
le, gyesi A llah rzs olm ayp benlik o la n lar bilem iyorum diyecek
k a d a r sem h a t ve tevazu* gsterem ez. B u sebebden yine m m -
f i : limler a rasn d a m m . M l i k , p a rla k br yldz gibidir,
M l i k k a d a r m in e td n olduum kim se yoktur. dem itir.
R ivyet olundu k i : (Halfe) M a n s r , cebren kary boa
m a k ta n b ir ey lzm gelm ediine dir, h ad s riv ay etin d en M l i k
hazretlerin i men* etm iti. Sonra, b u m eseleyi so ran b ir ad am gizlice
kendisine gnderdi, o d a h a lk h u z r u n d a : Cebren k arm boa-
y an n k ars bo olmaz. dedi. B u n u n zerine H alfe, kendisini kam
ile dd hlde yine riv y etin d en vaz gem em itir. Y ine M l i k :
Kii riv y et etti i hadsde yalanc olmaz, doruyu sylerse, ih tiy a r
lnda h astalan m a z, akl kaybolm az, hasseleri bozulm az, a te h g e tir
mez. dem itir.
Zhd ve ta k v asn a g elin c e : E m r 'l-m m in n M e h d i , M
l i k e sordu : Eviniz v a r m? M lik : Yok am m a s a n a R e b ' a
b. E b A b d i r - r a h m n d a n d u yduum b ir h ad si h a b e r ve
reyim : Kiinin nesebi [asl] evidir. Ayn eyi H r n r - R e -
i d de kendisine sordu. O na da yok deyince, H r n r-R ed ev alm ak
iin kendisine bin d in a r verdi. P aray ald, fa k a t k rk p a ra sm h a r
cam ad. Red, H icazdan Ira k a dnm ek istedii srad a, M lik (R.A .)e:
Benimle gelm eni arz ediyrum , n k Hazret-i Osman
(R.A.) in sn lar K u r n a d vet etti i gibi, ben de slm lar M uvatta*
[m m M likin toplad h ad s k itb d r.] k ita b n a d v et etm ek azm in-
deyim. M lik dedi k: n sn lar Muvatta* k it b n a d vete im k n
yok; zra P eygam ber A leyhis-selm m ashb, kend isin d en so n ra h er
ta ra fa daldlar ve hads o k u ttu la r. H er ehirde dierinde olm ayan
1 inci KTAB 2 ci BAB MAM' MLK 73
nice h ad sler d u y u lm u tu r. H albuki P eygam ber Efendim iz de b ir m -

brek hadsinde: m m etim in ih til f ra h m e ttir. b u y u rd u lar. Sizinle
gelm em e de im kn yok. Z'ra yine P eygam ber Efendim iz b ir hadsinde:
S 9
^ rv p >
Eer bilseler, M edine o n la r iin d a h a hayrldr. (70)

D ier bir hadsinde de :
I " .-
Krk, dem irih c ru fu n u ayrd gibi, M edine de y aram az ad am

la rm nefyeder. (71)
b u y u rm u tu r. te b u n la r d a verdiin p a ra la rd r, istersen iz a b n , is te r
seniz brakn. Y ni siz b an a y ap t n z ik ra m k arl M edineden ay
rlm am teklif ediyorsunuz, h alb u k i ben, dnyy, R es lu llah m eh ri
olan Medine zerine te rc ih etm em .
te m m M l i k i n d n y da z h d byle idi. V ak t ki
ilm i e tr fa n sald ve h e r ta r a f ta n bol hediyeler gelmee balad, b u n
lar ta m m e n h a y r ilere ta k sim ederdi. B u derece cm ertlii, z h d
n n ve d n y y a m eyli olm adnn ak delilidir. E ssen zhd, fak ir
lik dem ek deil, k alb in m a la m eyletm em esi dem ektir. N itekim S
leym an (A S.) byk bir v arlk iinde yine zhidlerden idi. m r a
f i ' i den riv ay et edilen u v ak a da on u n d n y y a k ym et verm e
diinin ak b ir m islidir, i m m f i (R.A.) diyor k : M
l i k in kapsnda H orasan a tla rn n , Msr k a trla rn n e n gzellerini
g r n c e : M like: B u n lar ne gzel dedim . M l i k : B enden sana
hediye olsun dedi. B en de: B ir ta n esin i o lsun k en d in e binek ola
ra k b ra k dedim M l i k : R eslullahm b u lu n d u u beldenin to p
ra k la rn be a tm n trn a n a nasl inetirim , dedi. M l i k in,
b t n h ay v n lar bird en a f i i ye hediye ediindeki cm ertlii ile
P eygam ber E fendim izin m ed f n b u lu n d u u M edineye o lan saygsna
bakn ki (saygdan h ay v an a b inm em itir.)
D nyha kym et verm eyip bilgisiyle A llah rzsn k asd etti in e,
kendisinden riv y et edilen u hikye aka d ellet e d e r : B u yuruyor
(70) Buhr ile Mslim, Sufyan b. Eb Zbeyrden.

(71) Buhr ile Mslim, Eb Hureyreden.
74 HYL1 'ULMtD - DN Cilt : 1 RUBUL - BDAT
k i : H r n ' r - R e d in h u z ru n a ktm . H r n r - Re-

d: Y Eb A bdullah [M likin k n y esi], b u ra y a gelip ocuklarm
za, M u v atta o k u tsan iyi o lu rd u dedi. B en de: A llahu T el Erari-
m izl yceltsin, bu ilim [hads] sizden y n i K u rey den kt. E er siz
b u n u yceltirseniz o ycelir, eer k y m et verm ezseniz o d a der; ilim
kim senin ayan a gitm ez, ilm in olduu yere g id ilir dedim . B u n u n
zerine H r n r - R e d : D oru d iy o rsu n d ed ik ten so n ra,
ocuklarna : "Siz de cm i'e gidin ve dier kim selerle b ir a ra d a dinle
y in diye em retm itir.
MM A ZAM EB IIANFE
Eb H anfe de ay n ekilde bid, zhid, A llahu T ely bilen ve

on d an k o rk an ve A llah rzsn dileyen b ir z t idi.
bid olduu b n M b r e k i n u rivayetiyle b ilin ir : b n
M b r e k diyor ki: Eb H anfen in m r eti [h e r iyilie is ti -
dd] ve ok gece n am az v a r idi. H a m m d b. S l e y m a n : Ge
ceyi ta m am e n n am az ile geirirdi. diyor. {Bu, h a y tn n so n larn d a
di.) D ier b ir rivy ette, gecenin yarsn ibdetle geirirdi, denili
yor. (Bu, ilk z am n la rn d a id i). B ir g n so k ak ta giderken b irisin in ,
m m gstererek: u zt, geceyi b a ta n so n a ibdetle geirir dedi
ini d u y d u k ta n so n ra b t n geceyi ibdetle geirdi ve ben: Yap
m adm ibdetle v asflan d n ld m d an A llahta n utan rm . dedi.
Zhdne gelince : R e b b. s i m d a n riv ay et edildi k i :
{Kfe Valisi) Y e z i d b. m e r b. H u b e y r e , b ey t l-m li
kendisine teslim etm ek zere beni E b H a n f e ye gnderdi.
Ben de E b H anfeyi getirdim , b u vazifeyi k ab u l etm ediinden yirm i
kam kendisine vurdu. B aknz n asl, k am lar yem ek p a h a sn a da
olsa riyseti k ab l etm edi. H a k e m b. H i m e s - S a k a f
diyor k i : E b H a n f e n in ok tm a d a y n b ir z t oldu
u n u du y an Vali kendisine: "H azne vekili olacaksn, k ab l etm ez
sen srtn a kam v u ru lac ak dedi. E b H anfe ise o n larn azabn
A llahu T eln m azb zerine te rc ih ederek b u vazifeyi k ab l e t
medi. Yine riv y et o lu n d u ki; b n M b r e k in y an n d a E b
H anfeden (bir b ak m a aleyhinde) sz ald; b n M barek : B tn
varlyla d n y kendisine arzedildii hlde o n d an k a a n b ir z tn
aleyhinde n asl konuuyorsunuz? dedi. cn olu M uham m edin
bz a rk a d a la rn d a n riv y et etti in e gre, E m r l-m m in n E b
C a f e r M a n s u r u n onbin d irh em hediye gnderecei E b Ha-
nfeye h a b e r verildi. E b H an fe b u n a rz olm ad. H ediyenin gele
1 inci KTB - 2 nci BB MAM AHMED VE MM SEVR 75
cei gn, sab ah n am azn k ld k ta n so n ra b an r tt ve kim se le

konum ad. K a h t a b e ni n olu H a s a n n ad am hediye ile y a
n m a geldi; fa k a t Eb H anfe o n u n la konum ad. Y anndakiler: Bu
n u n hli budur, a ra s ra konuur dediler. B u n u n zerine gelen ad am
Ne yapalm ? diye sorunca, u beze ba lay n d a keye koyun.
dediler. S onra Eb H anfe oluna yle vasiyyet e tti: Olum, ben l
dm v ak it beni d e fn e ttik te n so n ra u deriyi K a h ta b a n m olu H a
s a n a g t r, ve: Bu, E b H an feye b ra k t n e m n e ttir, de! (O lu
d a vasiyyetini yerine getird i i v ak it) H asan: Allah b ab an a ra h m e t
etsin, dni zerine ok titiz idi. dedi.
Yine rivyet o lundu ki: Halfe ta ra fn d a n B a d d m ba k ad
lna d vet edildiinde : Ben k ad l a selh iy etli deilim , sen in de
b u vazifeyi b a n a verm en d o ru olamaz. dedi. Niin byle dedin?
diye kendisine so ru lu n ca : Eer d o ru b ir a d a m isem b u vazife b a
n a yaram az, eer y alan c isem, y a la n c la r k a d olamaz. diye cevp
verdi.
h iret yoluna, d n ilm ine ve A llahu T ely m a rif e tte k i ilm ine
g e lin c e : D nyalktan yz evirm esi ve A llahu T eld a n son derece
korkusu b u n u n ak delilidir. b n C u r e y h : E b H anfe
N u'm n b. S a b i t in A llahu T eld a n son derece k o rk tu u
n u sizin K felilerden rendim . dedi. u r e y k - i N a h a ' d e :
E b H a n f e , d im i d nce ve u zu n s k t shibi, in s n la rla
az konuan b ir zt idi. dedi. B u h asletler, b tn b ilgisinin ve dn d e
m h im m eselelerle u ram asn n en ak delilidir. K im k i s k tu ilti
zm eder, d n y y a m eyletm ezse ilm in b t n n e sh ip dem ektir. te
b u saydklarm z m m n b ir nebze tercem e-i h lid ir.
MM AHMED VE MM SEVR
A h m e d b. H a n b e l ile S f y n - S e v r ye (A llah
o n lara ra h m e t etsin) gelince: B u n la ra u y a n la r az, hele S fyn- Sev-
r in in t b leri d ah a azdr. F a k a t b u n la rn h a r m d an k an m alar,
d n y y a-a rk a dnm eleri, v era ve z h d leri d a h a m eh rd u r. B u k it b
o n la rn ileri vfe szleriyle dolu o ld u u n d an b u ra d a ta fs il ta girim ee
lzm yoktur. Sen b u a n d a u im m n a h l k ve ah v lin e bak
ve d n k i b u szler, bu iler, .bu h l ve d n y d an ra z etm ek ve yal
nz A llaha ynelm ek sde fk h n f r d a n olan selem, icre, zih r, il,
li*n gibi m eseleleriyle m m k n m d r? Y oksa b ak a b ir ilim byle
b ir netice verebilir m i? B ir b u n la ra b ak d a Biz b u n la ra uyduk diyen
lim lerin y alan c veya doru szl olup olm ad k larn dn.
NC B B
MAKBL OLMADII HLDE AVMIN MAKBL SAYDII LMLER

HAKKINDADIR. AYRICA BZI LM LERN HANG CHETTEN
MEZMM OLDUKLARI LE, F IK H , LM, TEVHD, TEZKR VE H K
MET G B BZI LM ADLARININ MNCA NASIL D E TR LD
N VE ER LMLERDEN NE MAKBL VE NE KADARININ MEZ
MM OLDUU BEYNINDADIR.
MEZMM'LMLERN YERLMESNN SEBEB
Eyay olduu gibi bilm ek ve ta n m a k old u u n a ve bu d a ay n

zam an d a AUahu T eln n s fa tla rn d a n b u lu n d u u n a gre, nasl olur
d a ilim m ezm m olur dersen bilm i ol ki, ilim b izatih i m ezm m de
il, belki sebebden biriyle n sn lar h ak k n d a m ezm m dur. B u n lar
a k la y a lm :
1 S ahibin i veya bakasn zara rln d rraa s b ak m n d an m ez
m m olur. S ih ir ve T lsm at ilim leri gibi. S ih ir v k idir. K u r n b u n u
h a b e r verm itir; h a tt ok sam im o lan k a r - k o c a arasm am ak iin
b ir vsta olarak ona ba v u ru lu r. Peygam berim ize bile s ih ir yaplm
ve kendisi h a stalan m tr. C e b r a i l aley h is-selm m h ab er ver
m esi zerine ku y u dibinde ta altn d a k i sih ir v stas karlm tr.
(B uhr ile Mslim, Hz. ieden riv y et etm ilerdir.)
Sihir, yldzlarn dou y erlerin i h esb ederek m addelerdeki has-
sa la r bilm ekle istifd e edilen b ir nevi* ilim dir. O m addelerden, sih ir
edilecek ad am m heykeli yaplr, yldzlarn d o u m u n u n m uayyen sa-
ti beklenir, erate u y m ay an fh i ve k f r szler sylenerek eytan
d a n yardm iste n ir ve b t n b u n la rd a n d et-i ilh! gereince sih ir
y ap lan kiide acib h ller grlr, ilim olm alar b ak m n d an b u n lar
renm ek fe n deilse de, b u n la r in san lar z a ra rla n d rm a k ta n b ak a
b ir eye yaram azlar. F en l a yol a a n h e r ey, fe n olduu iin bu
lim de m ezm m dur. H a tt , iyi b ir ad am ldrm ek isteyen b ir z-
lim e, b u lunduu yeri gsterm ek, bildii eyi olduu gibi ifde etm ek
78 IIY ULM'D - DN Cilt : 1 RUB'UL - I b ADAT
bakm ndan b ir ilim dir, fa k a t z a ra r do u rd u u iin m ezm m dur. Bu

ra d a y alan sylem ek vcibdir. .
2 ok kere sh ib in e zarar dokunm as b ak m n d an m ezm m
olur. lm -i N cm gibi. B u ilim de zti b ak m n d an m ezm m deil
dir. nk bu iki ksm dr. B ir blm hisbdr. K u rn- K erm , g
ne ve a y n hisb ile sey retti in i n t k t r :
J 9 * w *
j * J l il iJ l a
^ * s
Gne ve Ay hisb iledir. (55 - R ah m an : 5)
Yine Cenb- H ak b u y u ru y o r:
s -* e -<0 ^ * S'" 1 Jt 1 , -'o

K. IS-* i Ip ^ x>- d j Lt* Lj j Jj j* - JI j 8
Aya d a m enziller ta k d ir ettik . N ihyet o eski h u rn a salkm nn

eri p gibi b ir h le d n m t r. (36 - Y sn : 39)
B ir ksm da ah k n dr. B u n u n h lsas; H diselere sebeblerle
delil bulm aktr. B u ise, ta b b in nabz y o klam asndan, h a s ta l a delil
b u lm asn a benzer ki, A llahu T eln n y a ra tk la r zerindeki d etin i
bilm ek dem ektir. F a k a t era t b u n u da yerm itir. N itekim Peygam ber
E fe n d im iz :
i* " j S S ,, ^ .t J^ ^ !
s J ^ -
K aderden bahsedilince s k t edin, yldzlardan bahsedilince s

k t edin, E shbd an bahsedilince s k t edin.
buyurdular. Yine P eygam ber Efendim iz :
-^' 1 9 , fi O J 9 S* fi*| *" * S- iS Jt \s J
O tw N Ij i 4r*_5'b/1 _JL*^ ; J l*_i , Z j* I . Lp _ -1 D

s' (J J, . i"
Hj AJ Lj
/ s */
1 inci KTAB 3 nc BB MEZMM LMLERN YERLMESNN SEBEB 79
Benden so n ra m m etim iin eyden k o rk arm : m m ia rn

zulm nden, n c m a in a n m a k ta n , k ad eri y alan lam ak tan . (72)
diye buy u rd u lar. m e r b. H a t t b (R.A.) : Ilm-i ncm -
dan, k a ra ve denizde am ay acak ve yolu b u lacak k a d a rn renin;
fazlasn d an vaz gein. b u y u rm u tu r. H azret- m erin b u ilim den
m en'etm esi c ih e tte n d ir :
E v v e l : B u ilm in ok in s a n la ra zararl olm as b ak m n d an

dr. nk o nlara, yld zlarn seyri ak ab in d e b u iler oluyor dendii
vakit, yldzlarn, bu ilerde m essir b irer il h o ld u u n u zannederler,
O n lan , lerinden b y t r, o n la ra g nl verir, h a y r erri o n la rd a n
bilir ve A llah' u n u tu rla r. n k m n zayf kim seler v sta la ra b a
k ar. H albuki gerek lim , Ay, G ne ve Y ld zlarn A llah u T eln m
em rinde m u s a h h a r o ld u k larn bilir. (Akidesi) zayf kim selerin G
nein dom as ak ab in d e G ne n a b ak m alar, k t zerinde du-,
r a n ve akll diye farzedilen b ir k arn c ay a benzer. K a rn c a k t ze
rin d e yazlan k a ra y azlar grnce bunlar kalem yazyor der; n
k ban kaldrp y u k ard ak i p arm a k lar, eli ve b u n la r h arek e te geti-
.re n irdeyi, so n ra yazc b ir in n , so n ra el, k u d re t ve irdeyi y a ra ta n
b ir y aratcy gremez. n s a n la rn ou d en aa ve en y ak n se
bebi grebilir. D ah a y u k ar gidip sebeblerin y aratcsn grm ekten
cizdir. te iim -i n c m u n y asak olm asnn b ir sebebi budur.
S a n i y e n : Yldzd an k arla n ah k m n , b t n in s n la rn ne
k a t ve n e de p h eli o larak a n ly a c a k la n ekilde srf ta h m in
den ib a re t olm as sebebiyledir. B u n u n la h k m , cehletle h k m d r.
B inaenaleyh yerilm i olm as ilim deil, cehil olm as b ak m n d an d r.
B u ilim , d r i s aley h is-selm m m u cizesi idi. ( lm nden sonra)
b u ilim de k esad lat ve b itti. M neccim lerin verdii bz h ab erlerin
z u h ru tesd fd ir; n k m neccim bz sebeblere a g h olabilirse
de, b u sebeblerin ak ab in d e olacak iler d a h a n ic e a r tla r a b a ld r ki,
b u n la n n iyzn a n la m a k in sa n la rn g c dndadr. E er A llahu
T el dier sebebleri de ta k d ir etm ise isab et etm i o lu r ve dedii
kar. E er ta k d ir etm em ise m n e ccim 1 de h a t y a der. Bu, yle
dem ek olur: n sn o lu h a v a n n k arard m , yksek d a lard an b u lu t
la rn s a rk t n grnce b u d grne u y a ra k y a m u ru n yaaca
n ta h m in edebilir; fa k a t ok kere ta h m in i h il fn a gne kzdrr,
b u lu tla r dalr, k ay b o lu r gider.. B z kere de b ir ta r a f ta gne p a rla r,
d i er ta r a f ta y a m u r y aar. D em ek k i y a m u ru n yam as iin yalnz
b u lu t k fi deil, d a h a birok sebepler var. F a k a t b u n la r biz anlya-
(72) bn Abdlberr, Ebu Mihcen'den.

80 HYU ULM'D - DN Cilt : 1 RUBUX - BDAT
mayz. B u n u n gibi gem iciler, r z g rla rd a n edindikleri k a n a ta gre

selm ette o ldu k larn zannederler; h alb u k i k en d ilerin in bilem edii
o r zg rlarn d a h a nice gizli sebebleri vardr. B zan ta h m in lerin d e
sbet eder selm eti b u lu r ve b zn d a h a t y a derler. B u sebebden-
d ir ki, bz kere m m k uvvetli o la n lar d a n c m ilm in d en m e n e d i
lirler.
S l i s e n : B u ilim de belli bal bir fay d a olm am as sebebiy
ledir. Zira b u n u bilm ek ne o n u dzeltebilir ve ne de m u k a d d erat de
itirebilir. Bu, bou b o u n a en ky m etli serm ye olan in n m r n
t k etm ek tir. K ym etli m r serm yesini israf ise en by k zarard r.
X * $ AjP aM V
>
+ " * ^ \
1 I ^ ^ ' fi J ^ ^ ^
1JU JU i i JU i
^ j W
A ^3^-5 :
Peygam ber Efendim iz b ir ad am n b an a b y k kalab al n to p
lan dm grnce :
N edir ? diye sordu. O n lar da ;
Allme. dediler.
P eygam ber Efendim iz :
Ne bilir? deyince.
iir ve A rab soylarn, cevbm verdiklerinde :
- Cehlinde b ir z a ra r olm ad gibi bilinm esinde de b ir k r ol
m ayan b ir ilim dir, diye bu y u rm u lard r. (73)
D er b ir hads-i erfde yle b u y u ru m u tu r :
* ' i * s s e e 1 '^ i ? /> o

Oilp J ji iw l j\ 4_| I JUj t b>JI 9
> TT - " i s '
lim, yet-i m uhkem e vey s n n et-i k aaim e vey dil b ir fariz a

dr. (74)
A nlalyor ki yldz ve benzer ilim lere d alm ak faydaszdr, cehfi-
lete d alm ak ve tehlikeli ie a tlm a k tr. Zira m u k ad d er ak b ete herkes
(73) lin Abdlberr, Eb HunryrcV.cn.

(74j Eb Dvud ve bn Mce, Abdullah b. Anr'dan.
1 nci KtTAB 3 nc BB MEZMM LMLERN YERLMESNN SEBEB 81
u ray acak ve k an m ak m m k n olam yacaktr. T ab b et b u n u n aksi

nedir. nk o n a ih tiy olduu gibi b ir ok delilleri de b ilin ir. H att,
r y ta 'b iri de b u n u n gibi deildir. H er n e k a d a r t b ir ta h m in ise de,.
Peygam berliin k rk a lt cz n d e n b ir cz olm as b ak m n d an b ir de
er ta r ve bzlar da b u n u bilebilir. (75)
3 K iin in m stak illen an lay p istifd e edem iyecei ilim ler ile
u ram asn n ken d i h a k k n d a m ezm m obuasdr. lim lerin zh ir ve
kolay an lalan k sm larn renm eden, ince ve etin ksm lariyle u
ram ak ve esrr- lhiyyeden b ah setm ek gibi. G eri k elm clar ve
feylesoflar lh s rla rd a n b ah settiler; fa k a t ta m a m e n m h iy y etin i
an lay am ad lar; bu h u s sta istik lliy et k azan am ad lar. B u gibi esra r
a n c a k P eygam berler ve Veller a n lar. B in en aley h gerekli olan, in s a n
la r b u n d a n m en'edip eri'ate h av ale etm ek tir. O rad a in a n a n la r ik n
edecek deliller vardr. ok k im seler v a r k dald k lar ilim lerd en z a ra r
grm lerdir. O ilim leri o k u m a sa la r dindeki m evkileri d a h a gzel ola
cakt. K u e ti ve bz ta tlla rn m em edeki ocua d o kunm as gibi,
bz ilim lerin de bz kim selere z ara rl olduu in k r edilemez.
ok kim seler v a r ki, bz hllerd e ceh let o n lar iin d a h a faydal
dr. A dam n birisi ailesin in ocuk d o u rm ad n d an tab ib e ik y et
etti. Tabb, h an m n n ab zn a b a k t ve D ourm ad iyi, n k b u h a
n m k rk gne k a d a r lecek dedi. B u n u d u y an h a n m d eh etli korku
sard, kederlendi; m alm bld, v asiyyetini y a p t; k rk g n yem ez i
mez, m a te m iinde b ir h a y t geirdi. K rk g n geip de lm eyince ko
cas tab ib i h a b e rd a r etti. T abb de :
' im di m n seb e tte b u lu n u n , ocuk do u ru r, dedi. Adam:
N asl olur? deyince, ta b ib :
H anm ok im an olduu iin y a ra h m in k ap sn k ap atm t.
Bildim k i b u n u lm k o rk u su n d a n b ak a b ir ey zayflatm az, ben de
kendisini lm le k o rk u ttu m . im di zayflad, y a eridi, ocuun do
m a sn a m m k alm ad , dedi. te u k ssa bz ilim leri hi 1m anin (bz
kim seler h ak k n d a) z ara rl olduu hussunla seni ikaz eder ve s a n a
P eygam ber E fe n d im iz in :
v: v
Faydas olm ayan bilgiden A llaha snrz. (76)
(75) Bu hussda Peygamberimizin hadsi olmakla beraber, esasen 23 senelik

peygamberlik devresinin ilk alt ay ry le gemigtir. te bu, nbvvetin krk altda
biri olur.
(70) bn Abdlberr, Cbirden.
E. 6
82 IIIYL rHMD - DN Cilt : 1 RUB'U'L - BDAT
M ealindeki h ad sin in m n sn da an la tm olur. u hikyeden

ders al ve e r'a tm y asak etti i bilgilerle u ram a, sah b eye (R.A.)
snnete uym akla kal; selm et ordadr. Tehlike ise, bu gibi um r-
garibe ile u ram ak tad u 1. Eyay, olduu gibi an lam ak iin alyo
rum ; b u n d an ne zara r var diye akl, m a n tk ve delillerine gvenerek
bbrlenm e. yi bil ki (bz ilim lerin ileride) sa n a getirecei zarar,
k rn d a n oktur. ok ey v a r ki, onlar bilm ekliin, eer A llah u Te-
l m n I tfu yetimezse, sen i h ire tte helak edecek z a ra rla ra yol aar.
Yine bilmi ol ki, illard ak i h assalar yalnz ta b b ler bildii gibi, kalb-
lerin tabibleri de peygam berler ve h ire t h a y tn n sebeblerine vkf
olan lim lerdir. Sakn, kendi ak ln la o n la ra itir z a kalkm a; helk
olursun. Akla gre p a rm a k ta kan b ir y a ra n n p a rm a k ta tedavisi ge
rekirse, tabb baka yerden ted avisini em reder ki, ak l b u n u asla ka-
bl etmez. nk d am arlarn , bedendeki kklerini, d allarm , dola
tk la r ve toplandklar yerleri bilmez. h iret yolunda erha t m s n n et
ve d ab n n inceliklerinde ve in sn larin , bilm esiyle m kellef olduklar
in a n la rn d a da yle l tif incelikler v a r ki, b u n la r m liyle a n la
m ak, akim kuvvet ve ih a ta s d n d a kalr. N itekim kym etli ta la rd a
b ir tak m acib h assalar v a rd r ki, h ik m et shibleri bile b u n la rd a k i,
hususiyetleri zm ekten cizdir. H a tt m k n a ts n dem iri (ektiini
biliyor, fakat) h an g i kuvvetle ektiini bilem iyorlar. K albi tem izleyip,
cillandrm ak suretiyle Islh ederek fazilet duy g u larn ta ttr p in san
A llah'a, yakla trm a la n b ak m n d an dn in an ve s e r h km lerdeki
acib ve garib hller, illar ve ta la rd a olan h assalard a n d a h a ok
ve d ah a byk t r. Tecrbe, b ir vesile olduu hlde, illard ak i has-
sa la r tam m iyle id rk edem iyen ak llar, tecr b e ile b ir g n alk as
b u lu n m ay an h ire t yaayndaki faydal eyleri elb ette tam m iy le
anlyam azlar. Tecrbe b u n a yol b u lu rd u eer llerden bazlar geri
dnp de kendilerini A llahu T elya yak latrc iyi am ellerin, uzak
latrc fena am ellerin ve m akbul in a n c n neler o lduunu h ab er ve
reydi ki, b u n a asla m d ve im k n yok. Akln m en faatin d en , sen i; Pey
gam berin doru lu u n a u la traca k ve szlerindeki iaretleri an la ta c a k
k ad ar yeter; lzm suz eylerle ak ln yorm a, P eygam berin gsterdii
yola gir. Selm et, ancak orad ad r ves-selm. B u sebebdendir ki, Pey
gam ber E fe n d im iz :
G erek ten b ilg in in bazs c e h a le t, s z n bazs d a y o rg u n lu k tu r.

D i er riv a y e te gre: a r lk tr . (77)
(77) EbCt Dvud, Bureyde1den.

1 inci KTAB 3 nc BAB MNLARI DETRLEN LMLER 83
buyurm ulardr. phesiz ilim cehl olm az; bzan ceh let gibi z a ra rl
olur. Y ine P eygam ber Efendim iz yle b u y u rm u lard r:
* i Q t* O"
V * 11 O t JZ r Ot s?
Az m uvaffakyyet ok bilgiden hayrldr. (78)

s aleyhis-selm d a Aalar ok am a hepsi meyve vermez,
m eyveler ok am a hepsi ta tl olm az, ilim ler ok am a hepsi faydal ol
maz buyurm ulard r.
LFIZLARIYLA DELLET ET TK LER MN DETRLEN

LM LERN AIKLANMASI
Bilm i ol ki, m ezm m ilim lerin e r'a t ilim leriyle k artrlm ala
rn n kayna, fe n a m a k satlarla, o n la rn len ad larm ta h rif edip,
birinci asrd ak i iyi in san larn m u r d e ttik leri m n la rn h il fn a '
n ak letm ek tir. B u n lar da fkh, ilim , tevhd, tezkr ve h ik m et olm ak
zere len be isim dir. B u n la r ile bezenenler, dnde r tb e sahibi
kim selerdir. Ne yazk ki, b u lfzlar im di verilen m n la rd a nakle
dilm i ve b u isim lerin o n la ra verilm esi h ret b u lduu iin, gnller
b u n la rn m nlariy le v asflan an kim seleri yerm ekten n efret etm ek
tedir.
BRN C LFZ : F k h dr. B u sz, b aka m n y a a k tarm ad ve
deitirmediler. Y alnz bu kelim eyi f r * fkhn fetv alard ak i g arlb
m eselelerini bilmee, illetlerin in inceliklerini an lam a a, bu h u s sd a
sz u zatm a a ve b u n la rla alk al m akaaleleri ezberlem ee isim ver
m ekle hussletirdiler. K im ki, f r - fk h n inceliklerini b ilir ve on
la rla fazla m egl olursa, ona d a h a fak h d ir derler. H albuki b irin ci
a s rd a h ire t yolu ve nefsin fetlerin in incelikleri bilgileriyle am elleri
bozan eyleri bilmee, d n y l a kym et verm eyip, h ire t n im etlerin e
b a lan m a a ve k alb in i A llah k o rk u su n u n k ap lam asn a b irden Ffch
ilmi denirdi. N itekim H ak T elm n u yet-i elilesi b u n u aka gs
te rm e k te d ir :
o }so^ t . e * 1
aO l J *
3 W
(78) Kayna bulunamamtr.

84 tHYU 'ULMD - DN Cilt : 1 RUB'L - tBADAT
Dnde fak ih olup, kavm u k ab ileleri d n d zam an o n la r k o r

k u tm a la r iin. (9 - Tevbe : 122)
K orkutm ak kendisiyle m m k n olan, ite b u fk h d r : Yoksa
ta lk , itak , lin , selem ve icre m eselelerini bilm ek deildir. n k
b u m eseleler le n e h z r ve ne de k o rk u tm a olur. Belki, y aln z b u n
la rla uram ak, kalb in k o rk u su n u a z a ltr ve kalb i k a ra rtr. N itekim
b u n la rla u ra a n la rd a gr ld gibi. B u gibiler h a k k n d a A lla h a
T el yle b u y u r m u tu r :
,> -r vi * '.i r '

V rl (4-5 'J
O nlar iin kalbler v a r ki, o k alb lerle an lam azlar. (7 - A r f : 179)
B uradaki fkh kelim esinden, F etvalar an lam azlar deil,

m n n ne dem ek o lduunu a n la m a z la r m n s m u r d edilm itir,
m r m e yem in ederim ki, fk h ve fehm k elim elerin in kisi de l g a t
te b ir m n d ad r. A rab lar a rasn d a eski ve yeni ivelerde ikisi de b i r
m n d a konuu lu r. A llahu T el b u y u r u y o r :
if *
t 4 (Jr* j -U -l j .. J
Onlar, in a n n z k i A lla h tan d a h a ok sizden ko rk u y o rlar. B u ise'

anlayl b ir kav im o lm adkiarm dandr. (59 - H ar : 13)
A llahu T eld a n k o rk u larn n azl ve in s a n la rn sald rn b
y tm eleri fk h azlk la rn a h av le ediliyor. B ak b ak alm b u n la rn
fa k h olm am alar, fe tv la n n eitlerin i b ilm edikleri iin m i, yoksa
bizim an latt m z bilm edikleri i in m id ir? P ey g am b er E fen d im iz
kendisini ziyrete gelen b ir c e m a t h a k k n d a fk h m e selele rin i deil,,
m n , am el ve ah l k esslarn renm elerini ve iyi h asletlerin i a n la t
m a lar zerine :
<( i.LC >- CJLp
lim dirler, h ak im d irler, fakhdirler. (79)
(79) E bu Nuaym <HUyede Suveyd b. el-Hris'den.

1 ind KtTB 3 nc BB MANLARI DETRLEN LtMT.ER 85
"buyurm utur. (H albuki b u n la rn h i b iri dier m n d a fk h m e se le

lerini bilm ezlerdi.) Zhr K abilesinden b r h i m in olu
S d a (R.A.) Hangi eh ir h alk d a h a fakhdir? Allahu T eld a n
d a h a ok korkan diye cevp verm ekle fk h n neticesine ret e t
m itir. nk ilm in b tn m eyvesi fetv ve h k m le r deil, ta k v -
dr. P eygam ber E fendim iz b ir h ad sin d e yle b u y u rm u la rd r:
S
(*-* J ^ J *dll <U->-j y-U -lf
* I-' '' tI *' ^ "J ^ if O'"
LsPj jt- a)l O'*
H azret-i P eygam ber E y m m etim , size gerek fak h kim olduu

n u bildireyim m i? diye sorunca, b ild ir y R es lallh cevbn alm as
zerine yle bu y u rd u : A llahu T elm n rah m e tin d e n m d k estirm e-
yip gazabndan em in k lm ay an lar, b ak asn a m eyletm ek zere, Kur-
n terketm eyen kim selerdir. (80)
, w , " 3* * 'i f < s ,1*1

l } j - ^ '
<0* y -Aj <J S #
f
w l
S abahn ilk v ak tin d en , g n d o u un a k a d a r A llah u T ely zik

redenlerle b ir a ra d a b u lu n m ak benim iin, d rt kle zd etm ek ten
d a h a sevim lidir. b u y u rd u u n u riv y et etm itir. (81)
BU m b rek szn riv y et etti i zam an Z e y d ' e r - R a k k a
ve Z i y d en - N m eyrye dnerek: Zikir to p lu lu k la r sizin b u
topluluunuz gibi, d u rm a d a n h ad sler oku y u p va'zetm ek eklinde de
ildir. Biz o tu ru rd u k , m m m zkere eder, K u r n d n r ve din d e
fa k h olm aa alr, A llahu T elm n bize verd i in i te fe k k u h ederek
a n la y a ra k say ard k ve K u rn - K erm in m n la rm d nm eyi fk h
sayardk dedi ve K u r n n m n la rn d n m ek ile A llahu T el'-
n n verdii n im etleri a n la y a ra k saym ay Fkh diye ad landrd. Pey
g am b er Efendim iz b u y u r m u tu r :
(80) Eb Bekir b. Ll Mekrtm-i Ahlktda.

(81) Eb Dvu rivyet etmitir.
86 mvAU 'ULM'D - DN Cilt : 1 RUB'UL - BDAT
Atl o l i j j i ^ l J i o Ju j aJL i I JT -CM 4a a j V>

-y >s s
(i e 'j J S ' ^ y r j o Z jjd l iS ji J
Allah iin in s n la a h u s m et etm eyip, K u r' n 'n b ir ok vechle-

ri olduunu kabul etm edike, kii t n m nsiyle fak ih olamaz. (82)
Yine bunun gibi E bd - D erd ya m evkuten b u hadse u ilve

v ard r :
a* tf" .s y " ' 7" " , ^ 7

n LLv . L - o * - j
** / y' V > l
Sonra kendine dner de Zt-i B r h ak k n d a nefsini lcrkesde

d ah a ok levm eder.
F e r k a d e s - S e n c H a s a n - B a s r ye bir ey sordu ve
cevbn a ld k tan sonra, Fakhler, niin senin fetv larm a itira z
ediyorlar? diye sordu. H asan:
Annen seni kaybetsin ey Ferkadcik, sen u gzlerinle fak h mi
grdn? F ak h dediin d nyya a rk a verip h ire te ynelen, dinini
koruyan, k u s rla n n grebilen, A llahu T ely a k a r ibdete devm
eden, her t rl bhelerden, m sl m n la rm (ve h a t t b t n insnla-
n n ) rzna gz dikm ekten kendini koruyacak derecede h azer edn, sa
k n an , in sn larm in aln a ta m a h etm eyen ve h a lk a n a s ih a tte bulu
n an kim sedir, dedi ve bylece fak h i a n la trk e n fk h n f r 'la n n a
d ir fetv alar veren kim selerden hi bahsetm edi. B u n u n la berab er fkh
ilm inin zahir hkm lerde fetv ile alkas olm adn dem ek istem e
dim. F etva ile de alkas vardr. F a k a t fetv ile alkas u m m ve -
m l tarkiyle v ey ah u t h ire t ilm ine tb i olm as bak m n d an d r. H a tt
eskiler, bu fkh ilm ine d ah a ziyde h ire t ilm i derlerdi. B u ilm i yal
nz fetvaya tahssd en doan k arklk sebebiyle h ire t ilm i ve k a lb n
hlleri ih m l edildi. ( nk bu, kolay) fa k a t b tm ilm i ise gizli, a n la
lm as g ve gereini ilem ek zordur. B tm ilm i ile k adlk ve reislik
gibi d n y m evki, m an sab ve servetlerine ulam ak zordur. era tte
m akbl olan fkh ilm inin ismi vstasiyle, ey tan da bu ilm i o n la ra
gzel gsterm ee yol buldu.
(82) bn Abdiilbetr, eddad b. E vs'den.

1 inci KTB 3 nc BAB MNALARI DDTRLEN LMLER 87
KNC LFZ : lim , lfzdr. A slnda, A llahu T elm n ztm

yetlerini ve y a ra tk la rn a olan m uam elesini bilmee, ilim denirdi.
H a tt H a z r e t - i m e r in (R.A.) lm nde b n M e s 1 d
(R.A.) : lm in onda dokuzu ld. dedii v ak it ilim kelim esini El-
il mu eklinde L [Lm ] ile m a 'rife olarak getird i ve bu ilm i de A llahu
T ely bilm ek ile aklad. H albuki onlar bu kelim eyi de h u s s m
n d a k u llan m ak la deitirdiler. ok kere ilim kelim esini fkh ve di
er m es'elelerde karlkl m n z a ra m n sn d a k u llan d lar da, bu
g ib ile re : H akk lim , fu h l-i ulem [lim lerin s t n ] dediler.
B u gibi m cdeleye girem iyenler ise gerek bilginlerden saylm ayp
alelade bilginler m e y n n d a kald. te b u da ilim kelim esinde dei
iklik ve onu huss m n d a k u llan m ak tr. H albuki K u r n ve hads-
de faziletlerinden bahsedilen bilgi ve bilginler A llahu T eln m zt
n, ahk m , ef'l ve sfa tla rn bildiren ilim ve lim lerdir. im di e r'a t
lim lerini lykiyle kavram am , an ca k m a n tk yoluyla m cdeleye
girip h asm m ilzm a kalk an kim selere b u isim verildi. Tefsir, h a
ds ve m ezhep ilim lerinde chil olduu hlde, bu gibiler s t n bilgin
m nsnda lim lerin erkei diye sayld ve bu h l pek ok ilim t li-'
binin helakine sebeb oldu.
NC L F Z : Tevhd dir. (Tevhd, asln d a b t n kem l s-
fatlariy le A llahu T eln n birliini bilm ek iken) im di kelm ilm in
den ve m cdele yollarn bilm ekten, h asm n delillerini r tm ey i
.iyice an la m a k ta n , b ir. ok p h eler o rtay a koyacak so ru lan , eneleri
n i ee - bke evplandracak k u d re tte o lm ak tan ve h asm ilzam iin
deliller te rtp etm ek ten ib re t o lduunu san d lar. H a tt b u n la rla u
ra a n la rd a n b ir ksm (M u'tezile) kendilerine Adi ve tev h d ehli
finvnn verdiler. K elm clara d a Tevhd bilginleri ad m verdiler.
H albuki asr- evvelde [Sahabe ve T b i'n devrinde] kelm ilm inin b
t n h ususiyetlerind en hi biri bilinm iyordu. H a tt byle m cdele
m evzuu am ak isteyenler iddetle reddedilirdi. A m a A llahu T enn
birliini ifde eden ve ilk d u y u d a kolaylkla an lalan K u r h y e t
leri ise hepsinin m a l m u idi. K u rn- K erm i bilm ek, h e r ey bilm ek
dem ekti. B irinci asrdakilere g r e : Tevhd, ekseri kelm carm an la-
yam yaca ve yet an lay an olursa o n u n la vasflanam yaca ba-
k a (bir m n d a idi. O d a : V sta ve sebeblere ynelm iyecek ekilde
h e r eyi A llahu T eld a n bilm ektir. E hl-i tev h d h ay r d a erri de
ancak 'A llahu T eld an bilir. B u yle yce b ir m ak aam d r ki, b u n u n
m eyvelerinden birisi de ileride h u s s b ab n d a ak lan acak olan te
v e k k ld r. B u n u n neticelerin d en birisi de in sa n la rd a n ik y ette bu
lunmamak, onlara kzmamak ve h e r ide A llahu T elya teslim olup
88 HYU ULMD - DN Cilt : 1 RUBUL - BDAT
h k m n e n z gsterm ektir. B u m n d a tev h d in b ir meyvesi, Eb

B ekirin (R.A.) h astal srasn d a tabib getirelim diyenlere :
Beni h a s ta la n d ra n tab b d ir, diye verdii cev p ta grlr. D i
er bir z t d a (yine Eb B ekir'dir) h a s ta la n n c a :
T abib h astal n a ne dedi? so ru su n a cevp o la r a k :
Dilediim i y ap arm , dediini syledi. B t n b u n la rn delille
r i tevhd ve tevekkl b ahislerinde gelecektir;
Tevhd, i ie iki perdesi o lan kym etli b ir cevherdir. n s a n la r
z tam m en u n u ttu la r d a d n d ak i k ab u a ve k ab u u k o ru m a a
tevhd ism ini verdiler. B irincisi y n i d k ab u k vey perde: D e L -
LAHE LLLLAH d em ek tir k i b u n a, H ristiy an larn ta s rh ettik leri
teslisi bozan tev h d ad verilir. F a k a t b u tev h d , ii d n a u y m ay an
m n fk d an d a duyulabilir. k in ci p e rd e : Dlin syledii b u te v h d i
k alb in in k r etm em esi, belki b u n u , in a n p ta sd ik etm esidir. B u ise
av m ta b ak asn n tevhididir. te kelm clar, tev h d cev h erin in bu i
k a b u u n u bidadcilerin k artrm a sn d a n koruyabilirler. ncs
k i zdr, vsta ve sebeblere ltif tta n in n alk o y acak ekilde h e r
eyi A llahu T eld a n bilm ek ve ib d etin i y alm z ona ta h sis edip b a
k asn a ku llu k etm em ektir. H ev ve h ev esin in a rd n d a n s r k len en
le r nefislerini m a b d ta n d k la rn d a n b u tev h d d n d a k alrlar. N i
tekim A llahu T el bu gibiler h ak k n d a:
Nefislerini il h ta n y a n la r g r r tsn? (45 Csiye : 23)

b u y u rm u tu r. P eygam ber E fendim iz de b u gibiler h a k k n d a : '
** ** s ' ^ p s -* . t i
'" ' f " '* J ,U J 4! -U P JLcC- a J U **-! 1
Y eryznde ta p la n ta n rla rd a n , A llah u T eln n en ok buz

etti i hev- n c isdir. (83)
bu y u rm u tu r. G erek u ki: yi d n en kim se, p u ta ta p a n kiinin
de hev-i nefsine ta p m o ld u u n u a n lar. n k g nl a t a d n in e
m eyleder ite o kii de n efsin in m eyline uym u olur. Z ten HEV
kelim esinin b ir m n s da, nefsin- alkn o lduu eylere doru eilm e
sidir. n s n la ra kzm ak ve isn la ra ynelm ek de b u te v h d dnda
kalr. nk h e r eyin A llahu T eld a n o ld u u n u bilen k im se, b a
k asn a ne kzar, ne de b ir ey u m a ra k ltf t eder. te tev h d b u m a-
\tte} j.aLW;rai, Hj Umme'den.

1 inci KTB 3 nc BB MANLARI DETRLEN LMLER 89
kaam d an ib re ttir. B u m a k aam da sddkler m ak aam d r. D n de bak,

imdi tev h d i nasl deitirdi ve h an g i k ab u u ile ik tifa e ttile r de,
lm e m n sn d an ifls etm i o lan tev h d in len ism ine d a y a n a
rak nasl b u n u lm e ve s t n l k vesilesi tan d lar. B u h l sabh-
le jin erkenden abdest a la ra k kbleye d n p : Yzm, yerleri, gk
ler: y a ra ta n A llaha ynelttim . dedii h lde kalbi A llahu T elya
yrelm iyen kim senin h e r g n y alan sylem esiyle n am za balm a-
sncaki fls eden h lin e benzer. E e r : Yzm A llaha ynelttim
d edinde yz kelim esinden gerek y z n m u r d ediyorsa ok
fe n a n k y z n A llahu T elya deil, dier ynlerden ala ra k
K 'btye evirm itir. K be ise, yerleri, gkleri y a ra ta n n y n deil
k i, o n y a dnen A llah u T ely a ynelm i olsun. A llahu Tel, yn
d e n v m e k n d a n m nezzehdir.
Ejer kalbini A llahu T elya evirdiini kasdediyorsa - k i zten '
a ra n a n ve kendisiyle ib d et y ap lm ak isten en de k alb d ir - b u n u by
le sylerken kalbi baka ynlerde, m add ih tiy lar ve sebebleri oal
ta ra k nl ve mevki* edinm ek iin hileler peinde ve tam m iy le b u n
la ra yerelm i bir ekilde ise, yerleri, gkleri y a ra ta n A llahu T el
y a n asl ve n e zam an ynelm i oluyor? H a lb u k i: Yzm, yerleri
ve gkler, y a ra ta n A llahu T elya ynelttim cm lesi te v h d in ger-
ekllinde h ab er veren b ir cm ledir. Tevhd eden, an ca k b iri grr
ve ancak t bire (A llaha) ynelir ki, bu d a A llah u T eln n :
"T >'*,' ,o . ft- * ' < / j l i f u

(( Alt
Allah ie de, onlar b rak k en d i b tl szlerinde elensinler.

<6 - E n m : 91
ferm n- cellesne uym ak dem ektir; y aln z d il ile kon u m ak dem ek
deildir. Dil, kabe terc m an d r. B zan doru ve b zan d a y alanc
olur. A llahu Tean m n aza rg h , d irin te rc m an olduu k alb dir.
T evhdin kk v> k ay n a d a b u k alb dir.
DRDNC FZ : Zikr ve tezk rdir. Zikr h ak k n d a A llahu Te-
il :
8 (S <jU * J n
H a trla t, h trU m ak m m in lere fay d a v e rir. (51 - Zri-

y a t ; 55) b u y u r m u tu r l a r m eclislerini en b ir ok h a d sle r v ardr.
N itekim b ir h a d sinde eygam ber Efendim iz yle b u y u r u r :
90 HYU m M D - DN Cilt : 1 RUB'U'k - BADAT
ttC ennet bahelerine uradnzda fay d alan n - ieklerini

koklayn - bu y u ru n ca s o r d u la r ;
C ennet baheleri han g ilerid ir,
Zikr m eclisleri, buyurdular. (84)
Dier bir hads-i erif de yle b u yuruluyor:
-* e A$ s s
Gerek, A llahu T clnn, in sa n la r iin yaratt- m eleklerden

baka, b ir de sey ah at eden m elekleri v ardr.' Zikr m ecliierini b u ld u k
la r v ak it ark ad alarn : G eliniz, arad n z b u ra d a iiy e a rrlar,
toplanr, onlar k u a tr ve dinlerler. Ey - m m etim - illa h an n ve
nefsinize h atrlatn . (85)
te u zikri zam ane vaizlerinin ou, grd n gibi, ksas, e'r,
att ve t m t olm ak zere d rt eye evirdiler ve Unlara, devam e t
tiler.
K ssalar ve hikyeler, bida ttir. nce gelen m le r kssalar din
lem ekten m ene4erek, H azret-i Peygam ber, E b ' jek ir ve m er dev
rinde olm adn, so n rad an fitn e n in zuhriyle kasalarn da ay i1 ol
d u u n u sylem ilerdir.
H ivyet olundu ki, b irg n b n m e r (7-A.) m escidden k
t ve : Beni m escidden k aran u hikayeci o lu tu r ; eer a olm a
sayd ben de kmazdm. dedi.
(84) Tivmiz, Enesden,

(85) Bulr ile Mslim, Eb Hureyre'den.
1 inci KTB 3 nc BB MANALARI DETRLEN LMLER 91
(am M fts) Z a m r e , S u f y n - S e v r y e :
H ikyeleri dinleyelim m i? diye so ru n ca S ufyn:
B idatlere (Y nnz deil) ark an z evirin, diye cevp verdi
(H orasanl) t b n A v n diyor k i : b n S r n i ziy ret ettim .
b n rn :
Bu g n ne h a b e r var, diye b a n a sordu. B en de :
P dih, hikyecilerin h ikye a n la tm a la rn yasak etti, de
dim. b n S r n :
D oru h a rek e tte bulu n d u , dedi.
A' m e , B asra cm i'lerin d en b irin e girdi. O rada b ir h ik a y e c i:
A 'm e bize byle a n la tt, diyerek hikyesine devam ediyordu.
A m e b u n u grnce dinleyiciler a ra s n a girdi ve k o ltu k larn yol
m a a balad. B unu gren h ik y e c i:
Ey htiyar, (lim m eclisinde bu h are k e tte n ) u ta n m y o r m u
sun? deyince, A m e :
Neye u tan ay m , ben tem izlik y ap m ak la s n n e ti iliyorum , sen
ise y alan konuuyorsun, ite Am e dediin benim , ben s a n a ne za-
m n byle b ir ey a n la ttm , dedi. A h m e d (b. H a n b e l ) : En
ok y alan syleyenler, kssaclar ile fazla soru soranlardr dem itir.
H a z r e t - i A l i (R.A.), hikayecileri B asra cm i'lerin d en
karm , fa k a t H a s a n - B a s r yi dinleyince, o n a birey de
m em itir. nk H a s a n - B a s r , h ire t lm ini, lm d n
mei, kendi k u s rlarn dzeltm ei, am ellerin fetlerin i, ey ta n n
vesvesesini ve on d an k o ru n m a relerini an laty o r, A llahu T elm n
n im etlerini ve bu n im e tle rin ' k r n eddaki k u s rla r h trlaty o r,
D nyn n adiliini, ay plarn, devm olam yacam , vefszlm ,
h ire tin tehlike ve etinliklerini aklyordu ki, ite er'an len ve
E b Z e r i * in rivyetiyle tevik edilen v az da budur.
yle ki, Peygam ber E fendim iz :
j o j y> ' ^ j y jip -
u r ^ ^ u t r h u r ^
f i ,> ^ ** ' \
^ ^ S JL s ** S ** S t f 0 $ * * % 0
y* j i 0 LJL . y> *1 ^.I p
#V 'll/} S j S .J^s 1J l ^ S fljJ

92 HYU ULMD - DN Ciit : 1 RUB'UL - BADAT
Zikr ve ilim m eclisinde b u lu n m ak , b in rek a t n am zd an , bin

h a sta y ziy aretten ve b in cenazeyi teyden cid ald ir. b u y u r u n c a :
. Y R eslallah, K u r n o k u m a k tan d a s t n m d r? diye
s o r u ld u k ta :
K u r n an ca k ilim ile fayda v erir. b u y u rm u tu r. (86)
A t (R.A.) : Bir zikr m eclisi, yetm i elence m eclisinin g n
h m balatr. b u y u rm u tu r, t i b e rb a t d yaldzl o lan kim seler
b u gibi hadsleri k en d ilerin i tezkiyeye m esned ederek v az ve tezk r
ad m kendi h u rfelerin e [bo szlerine] verdiler. Bylece len zik
rin yolunu u n u ttu la r d a ziyde ve n o k san ile b irb irin i tu tm a y a n ks
s a la r ile u raarak K u r n d ak i k ssalard an ay rld lar. H ikyelerin
faydals olm akla berbef, doru d a olsa b zlarn n z a ra r v ard r.
H ikyecilii i' r edinenler, d o ruyu, y alan , k r ve z a r a n birbiriie
k a ta rla r. B u sebepten hikyecilik y asak edilm itir. B u n u n iin A fa
m e d b. H a n b e l (R.A.) : Doru d a sylese, hikyeciye htiya
yok dem itir.
K ssac doruyu syler ve kssalar d n ile alk al, P eygam berlere
it k ssalardan olursa b u gibi kssalar a n la tm a k ta beis y oktur. Hi-
kyeci y alan d an , bz by k lerin zelle ve ih m lin i a n d ra n , av m n ,
m h iy etin i, kav ray am y aca hikyelerden son derece ekinm elidir.
n k avm tab ak as b u gibi hikyelerden cesaret a la ra k Ne y ap a
lm , ben k u s rlu isem benden ok b y k olan u z tla r b u eyhler de
yle byle h a t la r ilem itir. B in e n a l e y h hepim iz kusurluyuz d e
m ekle kendisini m a 'z r gsterm ee alr ve bu gibi h ik y eler o n la
r isy n a tevik eder. u iki m ah z rd an , y n i y ala n d a n ve a n lalm a
s g olan hikyelerden k an m ak artiy le k ssa a n la tm a k ta beis
yoktur. Zten bu m a h z rla r k alk n ca kssalar da, sa h ih k it b la rd a
ve K u r n da b u lu n a n m ak b l k ssala rd a n olur.
Bz kim seler y a la n d a olsa h alk h a k k a d a 'v e ttir zanniyle, ib
d e ti tevik eden zayf hikyeleri an la tm a y tecviz ederler. H albuki
bu, ey t n n fitnesidir. Zira d o ru n u n sah as y ala n d a n genitir. Al-
la h u T el'm n, K u rn- K erm de ve P eygam ber E fendim izin m b-
re k h a d sle rin d e a n la ttk la r kssalarn , v azlard a u y d u rm a la ra ih ti
yc yoktur. N asl htiyc olsun ki, v a'zlard a y apm ack cm leler ve
uydurm ack kelim elerle kafiyeli k o n u m alar bile y asak edilm itir.
S a ' d b. E b Va k k a sn k afiyeli k o n u an olu m e r , b ir
ihtiyc iin kendisine geldii v a k i t : Senin byle k o n u m an beni kz
drd, Tevbe etm edike dileini asl yerine getirm em . dedi.
(86) Birinci Bb'ra gemitir.

1 inci KtTB 3 nc BB MANALARI DETRLEN LMLER 93
kelim ede seci y a p a n b n R e v h a ya P eygam ber E fen

dim iz :
C' ' , e . , '* ^ o S ^ ' ,, 5
o -*.
S akn secIi ko n u m a ey B evhe olu. (87)

d e m i tir :
K anlm as gereken seci1 iki kelim eden fazla olandr. B u n u n
iin ( H a m i b. N b i g a ) d k ocuun d iyeti ile alk al olarak:
Yemeyen, im eyen, a lam ay a n ve sesi k m ay an iin nasl diyet ve
relim ? B u hederdir. deyince ve bu ibredeki kelim eleri secli o larak
ifde edince, P eygam ber E fe n d im iz : . *
A 'rabn sec'li konum as g ibi v a r m?. (88)

b uyurdular.
i'rlere gelince: B u n la rn d a v a'zlard a ok sylenm esi u y g u n de
ildir. A llahu T el b u y u r u y o r :
< > " .i- : * : > > > * ' M " A 't
J 5 (*-*', > (*-> O j j W I 1 ^1
irler, b u n la rn a rk a sn a d a ap kn lar, sap k n lar der. Gr

m ez m isin b u n la r h e r vadide h a y ra n olurlar?. (26 - u a r : 224 -2 2 5 )
Y ine A llahu T el b u y u ru y o r :
S 4J jjLjJU \ * J j A ^ J t U-aJU- U j * .
Ve o n a (P eygam bere) iir retmedik ve o n a yakm az! (36-

Y sn: 69)
V izlern okuduu i'rlerin , ou ak, m a k u n cem lini vislin
h u z ru n u ve a y n h n acsn a n la ta n eylerden ib re ttir. H albuki
dinleyenlerin ou, gnlleri gzel s retlere m eyyl avam ta b ak as
(67) Bu ifade ile bulunamamtr.

(88) Mslim, Mugreden.
94 HYU 'ULMD - DN Cilt : 1 RUB'UL - BDAT
insanlardr. Bu gibi irler, ancak o n larn gnllerdeki ak larn h a

rekele geirir, ehvetleri tu tu u r, coar ve k ay n arlar. B u gibi i f
lerin ou belki hepsi, d ni ifsd eder. Y akk alan , bu gibi ifle ri
deil, belki d a vsm a delil olacak, n a s ih a t ve h ik m et olan ifle ri oku
m aktr. N itekim P eygam ber Efendim iz:
G erekten, i f le rd e n b a z la r h ik m e ttir. (89)

b uyurm utur.
Eer dinleyicilerin hepsi, A llah sevgisine dalm h av as tab ak as
olup meclisde bakas b u lu n m azsa o zam n, d g r n in san lara,
(Gerekde ise A llaha) iaret eden beyitleri okum akda beis y o k tu r.
n k h e r dinleyici, d u y d u k larn g n l n n isteine gre a n lar. Se
m 1 bahsinde b u n u n h ak ik ati a n la tla c a k tr. B u n u n iin d ir ki, C ti
n e y d, d im a on kii civ n n d ak i to plulua h it b ederdi. C em ati
yirm iyi bulsa, d ah a fazla konum azd. B u sebepten bir kere olsun ce-'
m a ti yirm iyi bulm am tr.
(B asral) t b n S a l i m in evi nne k alab alk b ir cem at to p
land. B unlar senin ad am larn d r, k o n um an istiyorlar, konu. de
diler. b n S 1 i m : B unlar benim ad am larm deil, m eclisin
adam lardr, benim d ostlarm havsstandr. dedi.
a th a gelince, a th kelim esinden, bz sfyyenin cd etti i iki
sn f kelm kasd ediyoruz.
1 A llahu T elya olan ak larn ifde eden lzum suz szler ve
zahir am ellerden m sta n i k lan v u slt id d ilan d r. H a tt bzlar
A llahu Tel ile birlelp a ra la rn d a n p erd en in k alkt, A llahu Te-
l y grdklerini ve lh h it b a m a zh ar o lduklarm iddi edecek
k a d a r ileri gitm ilerdir. O nlar: Bize A llah ta ra fn d a n byle sylendi,
biz de byle dedik dem ekle kendilerini bu gibi szleri yznden
idam edilen H s e y n b, H a l l c - M a n s u r a benzetm ek
istediler ve onun EneI-hak sz ile B y e z d - i B s t m
n in Subhn, Subhn (kendim i tesb h ederim , k endim i tesb h ede
rim ) dem esini de d elil'g sterd iler. B u nevi* szlerin av m zerinde
byk zararlar vardr. H a tt b u sebepten b ir ok iftiler renberlik-
den ayrld ve bu gibi d a'v lar ile m egl oldular. nk in n ta b ia t
b u gibi szlerden zevk alr.
(89) Buhr. Ubeyy b . Kbdan.

1 itici KTAB 3 nc BB MNLARI DETRLEN LMLER 95
Bu iddialarda, am elsiz yksek m ak am ve hllere ulam ak su re

tiyle nefsi tezkiye var. A hm aklar bu gibi id d ialard an ekinmez. Bu
gibi m u zah raf srm eleri sylem ekten de kanm az. Bu szleri redde
dildii vakit de Bize k ar in k rm kay n a , ilim ve cedeldir; ilim
perde, cedel se benlik iidir. Bizim szlerim iz ise h a k n u ru n u n tecel
lsiyle iden doan szlerdir d em ekten ekinmezler.
Bu ve benzer szler h e r ta ra f istil e tti ve avam ta b ak asn a ok
byk zararlar dokundu. H a tt bu gibi szleri k o n u an lar ldr
m ek, A llahu T elh n dn in d e on kiiyi y a a tm a k ta n d a h a efdaldir.
E b Y e z d - B i s t m ' y e gelince; Evvel ona izafe edi
le n b u gibi rivyetler doru deildir. E er h a k k a te n kendisinden by
le b ir eyler duyulm usa belki b u n la r A llahu T eld an hikye yo
luyla sylyor. B u n lar kendine m al etm ek doru olamaz. N ite k im :
( j j - u p l i Ul S/J 4l U ! l D
Gerek ibdete ly k A llah, benim , b an a ibdet edin. (20 - T-

h ; 14)
yet-i cellesini o n u n a zn d an duyd u u m u zd a b u n u kendine m l e t
m ek doru olam yca gibi.
2 a th n ikinci m ns, an lalm ay an kelim elerden m eydna
gelen ve hi b ir k r olm ayan s t k ap al k orkun b ir tak m ib areler
dir. B u n u n iki sebebi v a r ; Ya akl m uvzenesinin bozulm as ve h ay
lin in k arm asn d an a zn d an kan k u la n n d uym am as sebebiy
le ne dediini kendisinin de bilm em esidir ki, o k lan byledir. Vey-
h u d bir eyler an lay p ceh leti sebebiyle an lad n k alp lan d n p ifde
edecek kelim eler b u lam adm dandr. B u gibi szlerde b ir fay d a yok
tu r. nk bu szler, kalbi b u la n d n r, akl artr, zihinleri h ay rete
d r r vey dinleyenleri m u r d o lu n m ay an m n la n an lam a a
sevk eder de herkes kendi kabiliyyetine gre te vllerde b u lu n u r. H al
buki P eygam ber Efendim iz yle b u y u rm u lard r;
^ ^ 4S
* ^.4': ^ Nj eJu V l y i J j >-1 U#
Sizden biriniz bir cem ate, an lay am ay aca ekilde h it b eder

se, c sz cem atte fitn e u y an d m r. (90)
(901 Ukayli Zuafpda.

96 HYU ULM'D * DN - Cilt : 1 - RUBTJX - BDAT
Y ine P eygam ber Efendim iz yle bu y u ru y o rlar:
y >*
j cl ^ i ji i j i r
<jl
nsanlara, an lad k larn syleyin, a n lam ad k larn te rk edin,
A llah vc R es l n n y alan lam asn m istersiniz? (91)
te an lad m a n la ta m y a n la n n h li b u d u r : A nlam adan
K onum ak ise asl ciz deildir. s (aleyhis-se lm ): H ikm eti
ehil olm ayana verm eyin, hik m ete zulm edersiniz; eh lin d en esirgem e
yin, ehline zulm edersiniz. l c y a ra zerine k o y an ta b b gibi olu
nuz. b u y u rm u tu r. D ier b ir ifd e ile h ik m eti eh li o lm ayana ver
m ek cehlet; ehline verm em ek ise zulm dr. H ik m etin h ak k o ld u u
gibi ehli de vardr. H er h a k k shibine h ak k n veriniz.
T m m t denen lzm suz szlere, a tl bahsinde a n la tla n la r k a
tld gibi a y n c a m u y y en b ir m n s d a v ardr. O d a er1 szleri,-
an lalan m n la rn d a n alp d a hi b ir faydas o lm ay an an lalm az
m n la ra n ak letm ek tir. B tn lerin te vl d etleri gibi. B u n u n d a s-
lm dninde h a r m ve zarar ok b y k t r. n k Shib- e r'a tte n
b ir h ab er olm akszn ve ak l d elletin in cab ettird i i b ir z a r re t b u lu n
m adan, lfzlarn m n la rn deitirm ek szlere olan 1tim d r
t r, A llahu T el ve P eygam ber (S.A.) k elm n n deeri kaybolur.
( nk kulluum uzu, b u em irlerin zah ir m n la rn a gre ayarly o
ru z). B u n la rn id d isn a gre, a n la la n m n y a gvenm em ek gere
kir. B tm m n iin b ir kaide y o k tu r. H erkesin u y d u rm asn a gre
a y n a y n tevcihlere gidilebilir. te b u d a slm d n in e b y k : z a ra n
olan b id a tle rd e n d ir. B u n u n sliklerinin gyesi, in n ta b ia t g ara
bete m eylettii ve b u n d a n lezzet ald iin, g arb eyler o rta y a koy
m ak la zh irin l te vl ederek, era t i yk m ak ve in sa n la r k en d i b tn
ve b tl in a n la rn a evirm ektir. N itekim btm iyyeyi re d in ta s n if
edilen MUSTAZHABYYE ad n d ak i eserim izde b u n u a n la ttk .
B u t m m t eh lin in K u r n te v ille rin d e n bz rnekler:
t I t- *.i r, * ,
4_ ,11
F r'avna git; o, azd. (2 0 -T h : 24).
(91) Buhfir, Aliden.

1 inci KTB - 3 nc BB - MANALARI DETRLEN LMLER 97
B u n la r d iyorlar ki, FRAVN kelim esinden gaye, k alb dir. rt-

k in n zerine tu y a n eden k alb dir.
Ve asan [deneini] a t, brak. ( 2 8 - K a s a s : 31)

B una d a y ap tk lar te vl Allahu T e l d a n b ak a d ay an d n
h e r eyi brak eklindedir.
H adsleri te vU erinden bz r n e k le r :
Ramazanda gece yemeine kalknz, nk onda bereket var

dr. (92)
O n lara gre: Geceleri tevbe edin. m n sn d ad r. B u n a ben zer
b ir ok te vlleri var. H a tt K u r n b a ta n so n u n a k a d a r te vl e t
m iler ve zh ir m n sn d an , i b n A b b s d an ve dier lim ler
den riv y et edilen m n la rd a n ay rlm lard r. B u te villerin bzlar-
n in b tl olduu k a t olarak an lalr. F ir'avn kelim esine kalb
m n s verm ek gibi, n k Fivavnn grlen b ir in n olup M sa-
n n (A.S.) kendisini d a'v et etti i, t rih in ehdetiyle bize k a d a r ge
len b ir gerektir. E b C e h l ve E b L e h e b de b u n u n gibi.
B u n la r gz ile grlem eyen, ey tn vey m eleklerden deiller k i t e
vil y o llan aran sn . SHR kelim esini isti f r ile te vl etm ek de
b u n u n gibidir. n k bizzt P eygam berim iz gece yem ei y er ve :
Yeyiniz b u y u ru rd u .
N itekim dier b ir h a d si erifde de yle b u y u ru lu y o r:
tfj U t t J ile t i,
Mbftrek gdya [gece yemeine ] buyurun. (93)
te b u te vllerin b tl old u k lar te v a t r ve hiss ile bilinir. D ier
h n la rn n b u tl n d a zann- glib ile b ilin ir ki, b u n la r hsseler ile
Bkal olm ayan eylerdir. B t n b u gibi te v illerin hepsi h a r m ve
sapklk ve in s n la rm d n in i fsd etm ek tir. B u gibi b tl te vller n e
(#2) Buhr le Mslim, Enesde

(S3) Eb Dvud, Nesel, bn Hibbaa, rbaz b. Sariyede.
F. 7
98 HYU 'ULMD - DN - Cilt t 1 - RUBUL - BDAT
S ahabe ve ne de T abinden ve ne de in sa n la ra vz u n a sih a te d k n

olan H a s a n - B a s r gibi z ev a tta n riv ay et edilm itir. T am m en
uydurm adrlar. E er bu gibi te ver caiz olsayd, o zam n Peygam
ber Efendim izin u hads-i erifin in b ir m n s kalm azd:
'n t'.'*-' V <, o-
K urn- K erm i kendi a rz su n a gre tefsir eden C ehennem deki

yerine hazrlansn. (94)
B u h ad sd en, K u r n n, d nce ve is tin b a t ile te fsirin i yapm a
m ak gerektii m n sn an la m a k d o ru olm az. nk yle y etler
v a r ki. b u n la r h ak k n d a Sahbe ve m fessirlerd en be, a lt ve h a tt
yedi'ye k a d a r m n la r riv ay et edilm itir ve b t n bu m n la rn h ep
si de P eygam berden duyulm ad bilinen b ir gerektir. H a tt b u m
n la r te If edilem iyecek ekilde ay r a y n da olabilir. phesiz bun
la r iyi anlay ve uzun d n cen in m ah s l d r. B u sebebdendir ki
P eygam ber Efendim iz, ( A b d u l l a h ) b. A b b a s (R.A.) h azretleri
iin:
* f I . * 1/ t f **\\X
l
JijU J C5
Allahm , sen on u dnde an layl k l ve te vli on a ret. (95)

diye d u etm itir.
Y aratk lar, y a ra d a n a d v et ediyorum zanniyle, bilerek lfzlar
m u rd olm ayan bu gibi te vilere evirm ei u y g u n gren ehl-i t m -
m t, hadd-i ztinde doru olan b ir sz, P eygam berim iz sylem edii
hlde syledi deyip ona isn d edenlere benzerler. D oru o lan h e r
m eseleye b ir h ad is u y d u ran gibi, b u ise zu l m ve sapklk, stelik
P eygam ber Efendim izin:
/ . - " - a f-'-1''
((j U J t I I Xf cj CU JS J)
Bir kim se, benim sylem ediim i, kasden, syledi diye b a n a snd
ederse C ehennem deki yerin e hazrlansn. (96)
(M) Tirmiz, bn Abbasdan.

(95) Buhri, bn Abbasdan.
(96) Buhr ite Mslim, Eb Hureyreden.
1 inci KTB 3 nc BB MNALARI DETRLEN LMLER 99
h adsindeki hle d m ek tir. H a tt b u te vllerin fenal, b u gibi

isn d lard an , d a h a ok ve d a h a b y k t r. n k b u gibi te vller, el-
fza o lan i'tim d sa rsa r ve K u rn- K erim den istifd e yo llarn ta -
m m en keser.
Verilen bu iz a h a tta n , ey t n n in sn lar len bilgilerden ye
rile n bilgilere nasl y n eltti in i renm i oldun. B t n b u n la r, fen
bilginlerin ilim lerin ad larn kendi a rz u la rn a gre tefsir edip k a n -
trm airn d an d r. lk asrd a bu isim lerden m ak sad n h an g i ilim ler ol
d u u n u a ram ad an ve bilm eden m e h r isim lere gvenerek bu zm
reye uym ak, eref ve h ik m eti, m eslei deil de, sdece ad h ak im o lan
b ir kim seden beklem ek gibidir. B u a srd a ta b b e de, ir'e de, m
neccim e de h ak im denm ektedir. B u da, lfzlarn deim esini u n u t
m a k ta n d r.
BENC LAFZ : Hikmet szdr.
T abbe, ire, m n eccim e ve h a t t ok d a h a d k kim selere
d e hakim smi verilm ektedir. H albuki h ik m et, A llahu T elm n -
d eydir. N itekim K u rn - K erm de bu y u ru lu y o r:
JLtfi <u5onJI O * 1 \X j
*
H ikm eti dilediine v erir; h ik m et kendisine verilen ok h a y r

eld e etm itir. (2 - B ak ara: 269)
P eygam ber Efendim iz b ir h a d sinde yle b uyuruyor:
< ^ i C j j l j ^ z y z & c is u ir ^
H ikm etten b ir kelim e renm ek, b t n varhiyle d n y d a n

h ay rhdr. (97)
D n bak, birinci a srd a h ik m et ne idi ve im di nereye n ak le
dildi. D ierlerini de b u n a benzet ve fen bilginlerin k a r trm a la rn
d a n kendini koru. B u gibi fe n b ilginlerin d n e o lan zara rlar, ey
t n la rn z a ra rla rn d a n o k tu r. n k e y t n la r (kendi b alarn a b ir
ey yapam azlar.) b u n la rn araclyla M sl m n lan n m an n alm a-
(07) Yukarda gemitir.

100 HYU 'ULMtD - DN Cilt : 1 RUBUL - BADAT
a alrlar. B u n u n in P eygam ber Efendim ize, in sn lan n en fe -

n s kim dir? diye so ru ld u u v ak it cevp verm ek iitem edi ve Alla-
h m m e gafren [A llah'm , m a firet et.] b u y u rd u . T k i te k r r te k
r r s o r d u la r :
O nlar, fe n lim lerdir. (98)

buyurdu.
i te plen ve yerilen bilgileri ve b irb irin e k a n m a la rn m se-
beblerini rendin. S erbestsin istersen ak ln b an a alr, S ah b e ve;
T bi'ne uyarsn, dilersen ucub ve kib ir pine sarlr d a b u gibilerin
peinden gidersin.
S e le fin k ab l etti i ilim lerin ou kayboldu. n s n la n n d aid k -
l a n ilim ler ise h ep so n rad an cd edilm i eylerdir. E lb ette ki, Pey-.,
gam ber Efendim izin u m b rek sz d o ru d u r :
Islm dni g arb olarak dodu ve doduu gibi garb o larak s

necektir. G aribi ere .m jde olsun. G arib ier kim dir? so ru su n a cevp
olarak: Benim s n n etim d en in s n la n n bozduunu isl h edenler ve
te rk edilen s n n etleri y aatan lard r. (99)
dem ilerdir.
D ier b ir riv y ete gre de :
(98) Drim.
(99) Mslim, Eb Hureyre'den.
\
1 inci KtTAB 3 nc BAB LEN LMLERN AIKLANMASI
O nlar im di sizin g itti in iz yolda o lan kim selerdir. (100)

d iy e cevp verm ilerdir.
D ier b ir h ad ls-i erif de de :
t f A o^ o / '
C ni Jrf*
o- ; J * ' ^ j> r
G aribler, okluk a ra sn d a az o lan ve iyi kim selerdir. O nlar sev

m eyenler, sevenlerden oktur. (101)
buyurm ulardr. O lim ler o derece g arb kald k i o n lar a n a n kim
sey e dm nlk ederler. B u sebepten S e v r ! (R .A .): Bir lim in
e tr fn d a toplan m ok d ostu o lduunu g rd n m , bilm i ol k, o,
sfl deil, (riy le) k ark tr. n k per lm inin gereiyle konusa,
doruyu syleyecei iin o k lan da kendisine h u s m e t besler, hepsi
d o s tu olmazd. diyor.
MAKBL LMLERDEN GLEN [MAHMD] M iKDARININ

! AIKLANMASI
Bilm i ol k ilim ler b u i'tib a rla k sm a a y n h r :

1 Az da, ou da yerilen,
2 Az da, ou d a m ak b l olan ve oaldka d a h a gzel ve
faziletli olan,
3 Y etecek k a d a r m ak b l, fa k a t fazlas m ak b l olm yan ilim
ler.
Bu, tp k bedene n z o lan h lle r gibidir.
Az da, ou d a m ak b l olan v ar: S h h a t ve gzellik gibi.
Az da, ou d a m ak b l deil: irkinlik ve k t h y gibi.
Yetecek k a d a r m akbl, fazlas ise m ak b l deil: M l in f k e t
m e k ve ecat gibi. M l'n azn verm ek, iyi yerlere sarfetm ek m a k
bl, hepsini h arca m ak , fe n yerlere is r f etm ek m ezm m ; o rta dere
cede k en d in i k o ru y acak k a d a r eca t m akbl, f a k a t h ak sz yerde
u n a b u n a sald rm ak ise te h e v v rd r, m ak b l deildir.
te ilim ler de b u n u n gibidir.
(100) Asl bulunamamtr.

(191) Ahmed, Abdullah b. Amrdan.
102 HYU 'ULMD - DN ~ Cilt : 1 RUB'UL - BADAT
1 Az da, ou d a yerilen ilim ler, ne d n n e de d n y ya k rr

o lan bilgilerdir. B u gibi b ilgilerin zara r, k rn d a n o k tu r. Sihir,
tlsm ve niicm lmi gibi. B u n la rn b z la n n n h i b ir k n yok, belki
n n n en kym etli serm yesi olan m r n b u n la ra sarfetm ek te za
r a r ve ziyn vardr. D n y lk iin faydal olduu sa n la n dier bz-
la n n n da z a ra n , k rn d a n o k tu r. O n u n v a r olduu zannedilen k
r, z ara rn a nisbetle hi b ir deer tam az.
2 Az m akbl, ou d a h a m ak b l o lan ilim ler se: A llah u
T eln n ztn, sfatn , ef'lin i, y a ra tk la r zerindeki d e tin i ve
evvel dnyy so n ra h ire ti sralam ak tak i h ik m etin i bilm ektir.
Zira b u ilim ler, hem zti bak m n d a n ve h em de h ire t sa d e ti-
n e yol olm as bak m n d an a ra n la n bilgilerdir. B u h u s sd a son h a d
dine ulaacam diye alm ak, A llah u T eln n aza m etin i id rk tek i
k u s rd a n nee t eder. nk, o, b ir d ery d r k i o n u n d erinliini kim
se lemez; ancak herkes kendi k u d re ti n isb etin d e o d ery n n etr -
fn d a ve shilinde dolaabilir. O n u n k y larn a dalabilenler, A llahu
T elm n ta 'y n etti i derecelere gre P eygam berler, veliler ve ilm in
inceliklerini an lam gerek bilginlerdir. te b u ilim , k ita p la rn sa
trla rn a girm eyen gizli b ir lim dir. B u ilm i elde etm ee yardm eden,
erb b n d an renm ek ve h ire t b ilg in lerin in ah v l ve vaziyetini te tk ik
e tm e k tir ki, b u n la rn alm etleri ilerde ak lan a cak tr. Bu, slik in ilk
hlidir. D ah a so n ra m chede, riyazet, kalbi tasfiye ve d n y a a l k a la
rn d a n tem izlem e, P eygam ber ve vellerin y o lu n u tu tm a k , b u ilm i el
de etm ee y ardm eder. B u n u n la b erab er m u v affk iy y et yine A llahn
ta k d iri nisbetindedir. F a k a t h erh ald e m ch ed e a rttr. nk h id
y etin a n a h ta r m chededir ve b u kapy m chededen b a k a b ir kuv
v et aam az.
3 Y alnz m uyyen b ir m ik d r len ve fazlas m ak b l olm a
y an lim lere gelince : B u n la r d a birin ci b b d a ak lan an , farz- kifye
olan lim lerdir. B u ilim lerin h e r b irin in ik tis r, y n i en az, iktisd,
y n i o rta derecesi, istik s, y n i m r boyunca, u cu buca olm a
y an , sonu gelm eyen ksm v ardr.
Sen, ya k en d in i sl h edenlerden vey k en d in i sl h e ttik te n son
r a bakasn dzeltenlerden ol, sak n ken d in i sl h etm eden bakas ile
m egl olm a. E er ken d in i dzeltm ekle u ray o rsan , v aziy etin icb
s a n a farz olan ilim leri ve b u n u n la alk al tem izlik, nam az, oru gi
bi zhir am elleri ren. F a k a t en m h im olan, ekseriyetin ih m l e t
tii, k alb in vasflarn renm ek, o n la rn len ve y erilen ksm
la rn bilm ektir. nk hi kim se k alb in k t v a sfla n olan hrs, ha*
sed, riy, kibir, ucb ve benzer fen h asletlerd en syrlm deildir. Bu
h asta lk la rn hepsi ld r c d r. B u n la r hm l edip, zh ir am eller
1 inci KtTAB 3 nc BAB LEN LMLERN AIKLANMASI 103
Ue u ram ak, bedendeki y a ra la rn ini tem izlem eden dm k a tra n

ile svam aa benzer. Sokak tab b lerin in y a ra n n d k sm n k a tra n
lam ay tavsiyeleri gibi, m u k allid lim ler de kalb i tem izlem ei bra
kp zh ir am elleri tavsiye ederler. h iret b ilginleri ise y aray k k n
den tedvi in b tn tem izliini em reder ve fenl k k n d en kes
m ek sterler. oklarnn b tn tem izliini b rak p z h ir am ele, dn
m elerinin sebebi, k alb in tem izlenm esinin zor ve zh ir am ellerin ko
lay olmasd r. N itekim (kk cierlere dayanan), uyuzlu h a s ta n n ac
illar im ekten ekinip d bedenini sv am ak la m egl olm as gibi.
D u rm ad an darya il s rm esin e ra m en h a sta lk a rta r. (K albi d
zeltm eden y aplan am eller de b u n u n gibidir.)
Eer h ire ti aray p k u rtu lu u a rz eder, ebed helk d en kan
m a k stersen Rub'-i M hlikt ta a n la tt m z ekilde i h astalk la-,
rn ve tedvi relerini bu lm ak la m egl ol ki, b u syede Rub-i
M nciyt t a a n latt m z m ak b l m a k a a m la ra ykselesin. T oprak,
al rpdan ve d ik en gibi eylerden tem izlenip dzenlendii v ak it
yeillikler ve gzel k o kulu o tla r y etitird i i gibi, k t h y la rd a n te
m izlenen k alb in de iyi h y la rla d o laca n d a phe yoktur. Y abanc
m addelerini tem izlem ediin k ra b ir to p ra k ta n m ah s l alam yaca-
m dan, em einin boa gidecei gibi, k alb in i tem izlem eden b ouna
farz- kifyelerle u ram a. B ilhassa h a lk ierisinde bu ilim lerle
m egl o lan varken! Zira b ak asn m iyiliine alrken ken d in i he-
lke srkleyen aklszdr. B u davran, k en d in i ldrm ek iin boy
n u n a dolanm ylan, k o y n u n a girm i ak rep d u ru rk en , b ak asn n
zerine k o n an sine i k o valam ak iin yelpze a ra y a n k im senin hli
gibi, en byk b ir ah m ak lk tr.
F arz- kifyeler ile m egl olm ak iin, nce k alb i tem izletnek,
g n h la rn gizli ve ik resin i te rk etm ek lzm dr. B u n d a ta m m e n
m uvaffak o ld u k tan so n ra farz- kifyelerle u ra ve o rad a d a ehem
ini, m h im zerine te rc ih etm ek zere, te rtib e ri y e t et. nce
K u rn- K erm , so n ra hads-i erfeleri so n ra tefsir ve so n ra da
K u rn- K erm in n sih ve m en s h , nefsl ve m evsl, ve m tesb ih
gibi dier ilim lerini ren; H adsde de ayn ekli t k ip et. D ah a son
ra d a fr* ile y n i m ezheplerin am el bilgileriyle u ra, h il f ve cidl
ilim leriyle uram a- S onra usl-i fk h ile ve b u n u n gibi zam n n ve
m r n m sadesi nisb etin d e dier ilim lerle m egl ol. B t n d erin
liklerini, nceliklerini an lay aca m diye b ir fen ile u ram a. n k
ilim ler ok, m rler ise ksadr. B u a n latt m z ilim ler le t ve m u
kaddim eler olup b iztih m ak s d deil, belki v stad rlar. V sta ile
u rark en gyeyi u n u tm a m a k lzm dr. L g at ilm inden de A rab li
sn n anlayp konu acak ve K u r n ve H adsin g arib ini bilecek ka-
104 HYU ULM'D - DN Cilt : 1 RUBUL - BDAT
darlyle k ify et et. N ahvden de k ita p ve s n n e ti a n lay acak derecedeki

bilgi ile ik tif e t ve iyi bil k i h e r ilm in, ik tis r, ik tsd ve istik s ta r a f
ta n vardr. D ierlerini de b u n la ra kys edebilm en i in biz hads, te f
sir, fk h ve k elm d a b u m erteb elere i re t edelim .
, T efsrde ik tis r [k saltm a] K u r n m iki m isli h acm in d e o lan
dr. A l e l - V a h i d l e n - N s b r n in te fsiri gibi. Bu, veciz ki-
t p tr. k tisd , K u rn - K erm in m isli b y k l n d e olandr.
Y ine ay n z tn El Vast a d n d ak i tefsiri gibi. B u n d a n fazlas d a
mr boyunca lzm olm ayacak U2altm a la rd r. (Yine a y n z tm
Basit ad l tefsiri gibi.)
H adsde ik tisr: H ads ilm ine vkf b ir z tm dzeltm esiyle
B u h r ve M s i m i o k u m ak gibi.
R vlerin ad larn ezberlem ee gelince: S enden evvelkilerin on-
la n bilmesi senin iin de k ify et eder. S a n a d en, o n la rn k it p la n n a
i tim a d etm ektir. B u h r ile M s 1 i m i okuyacaksn d erk en b u n
la r ezberleyeceksin dem ek istem edik; a n c a k g erektiinde o ra d a n b u
lu p alabilecek derecesi y eter. k tis d ise, d i er s a h ih m snedlerdeki
hadsleri de b u n la r m ey n n a k a tm a k tr. stik s da, zayf, kuvvetli,
s a l h , sakm b t n had sleri a y n a y r riv y et yollariyle, rv lerin ah-...
vlini, ad larn ve vasflarn bilm ek zere renm ektir.
F k h da ik tisr: H u lsat l - m u h ta sa r ad l eserde te rtip e tti
im iz M z e n ni n fk h m oku m ak tr. k tisd , b u n u n m isli b
yklnde b ir fk h k it b o k u m ak tr. B u d a El - B astn d en telh is
ettiim iz El-vast m in el-mezheb ad l eser gibi. stik s ise El-Ba-
st ve dier u zu n k it p la rd a olduu gibidir. (102)
K elm ilm in in g y e s i: Ehl-i s n n e tn Selef-i slih n d en riv y et
e tti i in a n esslarn k o ru m ak tr. B u n d an fazlas, eyn n h a k ik a
tin i, baka yollardan a ra m a k tr. k tis r derecede s n n e ti korum ak,
m u h ta s a r b ir kelm k it b n okum akla m m k n d r. O d a b u k itp -
t a b u lu n a n K avid 1- akaaid ksm gibi. k tis d derecesi de, yz
y ap rak civ n n d a olan b ir kelm k it b o k u m ak tr. E l-k tis d fl -
itikad adl eserim iz gibi.
K elm lm inin ik tisd derecesine, b id atc ile r ile m n z a ra e t
m ek ve avm o n la rn ifsd etm esin d en k o ru m ak in ih tiy v ard r.
B u da an ca k b id a tle ri ta a ssu b a v arm y an av m a te 's r eder. Yoksa
isterse azck olsun m cdele u s l n renen b i'd a t sh ip lerin e b u
n u n b ir te siri olmaz. n k b u gibileri k elm yo lu y la ilzm etsen bi
le o n lar ta a ssu b la rm d a n ayrlm azlar. A ncak ilzm m k en d i acziyye-
tin e verir ve ben ciz kaldm , b u n u ilzm edecek b ak a reler var
(102) m m Gazl, fi olduu iin, fi' fkh kitplanndan rnekler ver

mitir.
1 inci KTB 3 nc BB LEN LMLERN AIKLANMASI 105
d e r ve senin cedeldeki k u d re tin syesinde s t n geldiini zanneder.

Ama, avm ksm n n b u gibi m cdele ile h a k ik a tte n uzaklatrld
v a k it ta assu b u kuvvetlenm eden, yine byle b ir m cdele ile h a k ik a t
y oluna getirilm esi m m k n d r. F a k a t ta a ssu b u kuvvetlenince a rtk
o n la r sl h m idi tehlikeye der. Zira ta assu b , in a n la r yerletir
m ee sebeptir. B u da fen alim lerin fetlerin d en d ir. n k onlar,
h ak k aklam ak iin son derece ta a ssu b gsterir ve m u h liflerin e
h o rlu k ve h ak re tle b ak arlar. B u d a o n lar m isliyle m ukaabeleye sevk
eder ve bo d 'v la n n g erekletirm ek iin b t n im k n larm sefer
ber ederler; fa k a t eer o n la ra te n h la rd a ta tllk ve yu m u ak lk la gi-
dileydi ve ta assu b ve ta h k ird e n r d a 'v la r nezketle a n la tla y d di
lek ler yerini b u lu rd u . Ne yazk k, r tb e ve m evki a n c a k m u h it ile
olur; m u h it edinm ek iin de byle (y ay g ara k o p arm a k ), h asm lara
atm ak, ta assu b gsterip te ln etm ek ile m m k n olabileceinden,
b u n la r d a ta assu b u d et edinip, let o larak k u llan d lar ve h arek e tle
rin e de dni k o ru m a ve m sl m n la r m d fa a ad m verdiler. G er
ek u ki: B u h arek e tte o lan lar ta k ld bile, n s n la n h elk e s r k
le r ve bu gibi b id 'atleri in s n la n n gnllerinde yerletirir.
u son a srla rd a m ezhepler a ra sn d a t rey e n h l fiy ta ve bu
h u s sd a selef devrinde eine ra stla n m a y a n u zu n y azlar, ta sn if ve
m cdelelere gelince: ld r c zehirden k a a r gibi b u n la rd a n sakn
ve b u n la rn civrn a bile yaklam a. nk b u ilim , te d v isi olm ayan
fe n b ir h a sta lk gibidir. (G u r r bahsinde) f e t ve teh lik elerin i ak
layacam z gibi b t n fakhleri, ta assu b la b erab er b en lik ve n-
meye srkleyen b u ilim dir.
O nlar kendilerini k u rta rm a k iin m n la r bilm edii eylerin
dm ndr. darb- m eselini sylerlerse de sen b u n a k y m et verme.
B u h u s sd a ncekilerden d a h a ok ta sn if, ta h k ik ve m cdele ile
ak lam alard a b u lu n m ak s retile ky m etli v a k itlerin i h arc a d k ta n
sonra A llahu T elm n lu tfiy le k u s rla n n grp b t n b u n la r te r-
kederek n e fsin i sl h ile u ra a n k im sen in u n a s ih a tin i dinle! F etv
era tn direidir, e ri'a tn gizli lletleri an ca k H lfiy at [M ezheblerin
ay rlk lar m es'elelerini bilm ek] ile bilinir, d iy en lerin szne kym et
verm e; zira m ezheplerin illetleri k en d i m ezhep k it p la n n d a yazldr.
O n d an fazlas lzm suz m cdele ve m n k aad r. lk asrd ak i bil
g inler ve S ahbe, fetv da b u so n rak ilerd en d a h a s t n o ld u k lar h l
de, b u gibi m cdeleleri bilm ezlerdi. M cdelelerin k n olm ak yle
d u rsu n , belki fk h n zevkini bozan z ara rl bilgilerdir.
F k h d an gerei gibi zevk a la n m ft'n in o n u n ok k erre m cde
le yoluyla ifde edilem iyecei m erkezindedir. M cdeleyi i r ed in en
kim se, zeksn hep b u yolda k u lla n r ve fk h n zevkine v a rm a k ta n
106 HYAU 'ULMD - DN - Cilt: X RUB'UL - BDAT
tenbelleir. G erekte, cedele girienler, n y ap p m evki steyen kim

selerdir. B una b ah n e olarak da, g y esin in m ezheplerin illetlerin i
arayp o n lar ak lam ak o ld u u n u gsterirler. H lbuki kym etli m r
serm yesi cedel yolunda giderken fk h ilm inden m a h r m k alr.
{nk o fk h a deil m cdelesine alyor). G rnm eyen cin ey
ta n la rn d a n korkm a. (Zira sen o n lara cephe alm h ldesin, d
m anlnz ikrd r. O nlar, A llahn yardm iyle s a n a b ir ey yapa
m az.) F a k a t (grlen) in n ey t n la rn d a n [fen lim lerd ir] k en
dini koru; n k on lar, in s n la r k a ra n l a sevketm ekte ve a ld a t
m a k ta, cin ey tn larn n p ab u larn ellerine verecek k a d a r ileri g it
m ilerdir.
H lsa: Akll kim seler iin m ak b l olan, b u lem de te k b a n a
A llah h u z ru n d a olduunu, l m ' n , h isb n ve K itb n , C en n et ve
C ehennem in n n d e o lduunu d n erek , b u n la rd a n y arayl ola
n alp zararl olan a tm a k tr ves-selm.
Bz km il kim seler lim in b irin i ( ld k ten so n ra) r y a la rn d a
grm ve: O m cdele e tti in im ler n e oldu? O n lard an b ir k r
g rd n m? diye sorm ular. O da a v u cu n u ap flem i, y n i o n la r
k l olup d a d g itti (h eb en m e n s ra o ld u ); an ca k gece k a ra n l
n d a A llah iin kldm iki r e k 'a t n am zd an fay d a grdm . d e
m i. P eygam ber Efendim iz b ir hads- erifinde:
Doru yola g ird ik ten sonra, m cdele etm edike hi b ir k av im

sapm az. (103)
buy u rm u tu r. S o n ra P eygam ber E fe n d im iz :
(103) Tirmizl ve tbn Mce, Eb Ummeden.

1 inci KTAB ~ 3 nc BB LEN LMLERN AIKLANMASI 107
Bunu sa n a srf b ir cidl o larak frla ttla r, dorusu o n la r ok

husm ete! b ir kavim dir. (4 3 -Z u h r f : 58),
yet-i celleslni o k u m u tu r.
P eygam ber Efendim iz, AUahu T el'n n :
& o *** ^ F-*

^ (* # > * * . (jr? L iU l)
O nlar k, kalblernde zey [yam klk, erilik] vardr. (3 - l-i

m r n : 7)
yet-i cellesindeki Zey kelim esinden m u rd -i lhsi A llah u Te-
l nn :
O nlardan kam m . (63 - M nfkn: 4).

diye em r etti i m cadelecilerdir, b u y u rm u tu r.
Bz selef [lk a srn b ykleri] cedel ve m n zaray [T a rtm a ]
zem m etm ek zere d iy o rlar ki: Son zam n la rd a yle in s n la r gele
cek ki, am el kaps o n lara k a p a n a c a k ve m cdele k ap s alacaktr.
Bz rivayetlerde yle n a k il o lu n u r k i :
r j '4 J SU & y j J z . j y J <j o u j j .
Siz b ir zam an d asn z ki, b u zam an d a size am el retilm itir.

lerd e b ir kavim gelecek, o n la ra d a cedel retilecektir. (164)
M ehr b ir h a d s :
Si JC j t j { jiiJ f J & S
A llahu T eln n en ok buz etti i, m cdelede d iren en kim se

dir. (105)
(1(H) Kayna bulunamamtr.

(105) Buhrl ile Mslim. Hz. ie'den.
108 HYU 'LMlD - DN Cilt: 1 RUB'UX - BDAT
D ier b r hadsde yle b u y u ru lu y o r :
V! 3 k U r y j 'J ij c
M cdeleyi renen kavim , am elden uzaklar. (106)

DRDNC BB
NSANLARIN HLAF LM NE YNELMESNN SEBEB LE MNA

ZARA VE CEDELN FETLERNN GEN EK LD E AIKLANMASI
VE BUNLARIN MBH OLMASININ ARTLARI BEYNINDADIR
Bilm i ol ki, h il fe t vazifesini P eygam berim izden so n ra H u l e -

f - i R i d n [Eb B ekir, mer, O sm n ve Ali] (R.A.) d e ru h d e
etm ilerdi. B unlar, A llahu T ely bilen, lh h k m lere vkf olan,
gerek m m lar idi. stiaresi gereken bz m eseleler m stesn a, h k m
ve fetv larn d a kim seye ih tiy lar y o k tu r. B u n u n iin devirlerinde
lim ler ta m am e n h ire t ilm ine h asr- nefs etm i ve yalnz o n u n la
m egl olm ulard.
D ny ilerinden, in san lar al k a d a r eden h k m le r ve fetv lar-
d a n ekinir ve fetv verm em ek iin k en d ilerin i m d fa a ederlerdi. S-
r e t ve a h l k la rn d a n riv y et edildii gibi b t n im k n iariy le A llahu Te-
l ya ynelm ilerdi.
V akt k i h ilfet, fetv y a g c y etm eyen ehliyetsiz ellere geti,
fak lh lerd en y ard m dilem ek ve h k m lerin d e fe tv alm ak iin, h e r
h llerin d e o n la n b erberlerine alm ak zo ru n d a kaldlar.
T b i'n [P eygam ber Efendim izi grm eyip sahbeye y etien ] bil
ginlerinden selefin yolunu tu ta n ve S ah b en in u s l n e ri y e t eden
b ir ksm k alm t ki, o n la ra k adlk ve fetv iin m r c a a t edildii
v a k it k a n r ve ek in irle rd i B u sebebden halfeler, vazife verm ek
iin o n la n zorlam a a m ecb r oldular.
P d ia h la rn lim lere ynelm esini, lim lerin se b u n la ra iitif t
etm ediklerini gren zam n n in sn lar, p a d ia h la r ta ra fn d a n verilen
m evki'leri elde etm ek iin ilim renm ee yneldiler. F etv ilm in e
altlar ve kendilerini h k m d rla ra ta k d im ettiler; o n larla b u lu
m a k iin iltim slar a ra d la r ve o n la rd a n vazifeler, hediyeler istediler.
K im isi u m d u u n u buldu, kim isi de bulam ad. D ilei yerine gelen is
tem e alak l n d an k en d in i k u rta ra m a d . te bylelikle fak h ler a ra
n r hlde ken, kendileri ara m a a balad. P d i h la rd a n ekinm ekle,
o n la ra ynelm ekle, yce iken k k d t ler. A n cak h e r a srd a Alla-
h u T eln m y ard m n a m a z h a r olan b ilginler m stesn ad r.
110 HYU ULMt'D - DN - Ct : 1 - RUB'U'L - BDAT
K az ve h k m lerd e fetv a lara ihtiy, fazla olduu iin o asrd a

e n ok fetv ve h k m ilim lerine yneldiler.
S o n ralar slm ak aaid in e d ir bz szleri itip o n lar dinlem ee
m eyleden m irler ve b ak a n la r peyd oldu. P d i h la rn b u tem y -
ltin grenler Kelm ilm ine d ald lar. B u b b d a b ir ok eserler y a
zp m cdele u sllerini k u rd u lar, m akaalelerinde m u h lefet yollar
n atlar. Byle y ap ark en , d ni k o ru y u p s n n e ti m d fa a ettik le rin i
ve bidadcileri h o rlu a dnm ek istediklerini zan ve iddi ettiler. Ni
tek im o n la rd a n nce fetv larla u raan la rn , gy in s n la ra acm ak
ve o n la ra t verm ek iin g yelerinin d n i koru m ak , M slm nla-
n n din lerini b o y u n la rn a a lm a k o ld u u n u s a n d k la n gibi.
D aha so n ra b ir sn f ek b lr zu h r etd i; b u n la r da m a 'm releri
harbeye evirecek k a d a r ak h u s m etlere ve k an l m cdelelere yol
at in, kelm d a m cdele k ap sn n alm asn u y g u n bulm ad
la r da, fk h da m cdeleye ve*bilhssa m m f i ile m m -
A z a m m ezheplerinin h a n g isin in d a h a s t n o lduunu m n k a
ay a m eylettiler. B u n u grenler kelm ve dier ilim leri terkederek,
m m f i ' i ve m m Eb Hanfe a rasn d a k i a y rt
lk la r zerinde d u rd u la r da, m m M l i k , S f y n - S e v -
r ve A h m e d b. H a n b e l ve di erlerin in i tih d la n n ih
m l ettiler. Byle y ap ark en de, g yelerinin era t m in celik lerin i ak
layp m ezheblerin illetlerin i yerletirm ek ve fetv u s l n geniletm ek
o ld u u n u sandlar. B u h u s u s ta b ir ok g arib m eseleler b u lup kar
d la r, k it b la r yazdlar, eit eit m cdele y o lla n b u ld u la r ki, bu
h l im di de devm etm ek ted ir. Gelecek a srlard a ne olacan ve
A llahu T eln m m u k a d d ert n ed en ib re t o lduunu bilemeyiz.
te bilginleri, b u ilim lere sevk eden, b y k lerin b u imlere tem -
yllerinden baka b ir ey deildir. E er p d ih lar ve ek b lr dier
m m la rn m ezheblerine vey b aka m ezheblere m eyletse o n lar da o n a
ynelirlerdi ve gyem iz A llahu T ely a y ak lam ak iin d n lmiyle
u ra m a k tr der ve b u n u m d fa ad an geri k alm azlard.
BU G B MNAZARALARI ASHB IN MEVERETNE VE SELEFN

K A RILIK LI KONUMALARINA BENZETEREK ONLAR LE
KARITIRM ANIN AIKLAMASI
Bilm i ol ki, b u n la r, in s n la n bu yola ekerek: Bizim m bhase-

d e n gyemiz, gerei a a k arm ak tr. Zira a r a n a n gerektir. lim de,
m ny bulm ak iin, d n cen in ve fikirleri k a rla trm a n n fay d a ve
t e sri b y k t r. te S ahbe-i K irm 'n d a (R.A.) d etleri byle idi.
1 inci KTB 4 nc BAB HLAF LM VE MNAZARANIN AFETLER H
derler. N itekim m rasd a, dede ile karde m eselesi (106a), arap ien
leri h ad m eselesi (106b), i tih ad n d a y a m la n m m a ta z m in in bor
olm as, m erden (R.A.) k o rk a ra k ocuunu d ren b ir k ad n a
m erin diyet verm ekle h k ra olunm as ve dier feriz m eseleleri ve
benzer m eseleler ile fi, Mliki, A hm ed b. H anbel, M uham m ed b.
H aan , Eb Y suf ve dier lim lerden (A llah o n lara ra h m e t etsin ) n a k
ledilenler gibi.
S a n a yapacam u ak lam a ile, b u k a r trm a la rn kolaylkla a n
layacaksn. H akk a ra m a k iin yardm lam a, d n in icb n d an d r. F a k a t
b u n u n sekiz a rt ve al m e ti v ardr.
1 B u kabil a ra trm a la r farz- kifyeden olduu iin, farz-
a y n la r bitirm ed en b u n u n la u ram am ak . zerinde farz- ay n borlar
d u ru rk en , hak k a ra m a k iin farz- kifye le u ray o ru m diyenler
yalancdr. B u vaziyet, k u m a dokuyup dikm ekle u ra a n b ir beyna-
m zm , b u n u y ap m ak tak i gyem : n sn lar plak n am z k lm a k ta n
k u rtarm ak tr. dem esine benzer ki, bu da b zan byle o lu r ve v u k u u
d a m m k n d r. N itekim fa k h in , h ila f ilm inde bahsedilen n d ir
m eselelerin v u k u u n u n m m k n o ld u u n u zan n etm esi gibi. M n-
zara ile u ra a n la r ise k endilerine farz- ay n olan b ir ok eyleri ih
m l ederler. B ir kim se, d e rh l iadesi gereken b ir em n eti v ark en onu
dem eden en b y k ib d et olan n am z k lm a a b alasa bile, A llahu
T elya s olur. K iin in m uti- saylm as iin, v ak tin e, te rtib in e ve
a rtn a ri y e t etm eden yalnz y ap t iin ib d et cin sin d en olm as
k fi deildir. (b d et olm as iin b t n b u n la ra riy e ti a rttr.)
2 B u m n z a ra d a n d a h a m h im b ir farz- kify e o ld u u n a
k a n i olm ayacak. E er b u n d a n d a h a m h im b ir farz- k ify en in v ar
l k a n a tin d e iken, h l m n z a ra ile u ra rsa (M him m i ehem m
zerine te rc ih etti i iin) g n h k rd r. B u, u ra d a ta ra fla rn a bakl
m am , su su zlu k tan lm e m a h k m o la n la ra su bu lm ak im k n v a r
ken, k a n alm ak ilm iyle u ra a n k im sen in h lin e benzer. S a n r ki, bu
farz- kifyedir. E er b ir m em lekette b u m eslek erbb olm asa im n
la r lm e m a h k m olur. K endisine b u ii y a p a n d a h a b ir o k lan var
dense, c e v b n d a: Baka bilen lerin b u lu n m as b u n u n farz- kifye-
liinl kaldrm az. der. te m em lekette ih m l edilm i d a h a m h im
farz- kifyeler d u ru rk en , m n z a ra ile u ra a n la rn hli, susuz-
(106a) Eb Bekir (R.A.) vrislerden dede ile karde bulunduunda, dede'yi baba
yerine tuttu. mm- A'zam da bunu kabl etti. Zeyd b. Sbit, hangisi krl ise onu
kabl etti. f' de, bununla fetv verdi.
(106b) arab iene 80 deSnek vurulur. Buhrideki rivayete gre bir ksm bunu
kabl etti. 40 denek de vurulur. Mslimdeki rivayete gre dier bir ksm . da bunu
kabl etti.
112 HYU ULMtD - DN Cilt : 1 RUB'UL - BDAT
lu k ta n lm e m a h k m k im seler v ark en o n la ra bakm ayp k a n alm a

y renmee u ra a n k im senin vaziyetine benzer.
F e tv y a g e lin c e : M slm n m em leketlerinde fetv a verecek b ir
ok kim seler b u lu n d u u h lde nice farz- k ify eler v ard r k i fak h ler,
b u n la r ihm l etm i ve asl ta ra fla rn a b akm am lardr. B u n la rn e n
m him lerinden biri de ta b b e ttir. y le ki, ok m em leketlerde er h
km lerde szne tim d edilir m sl m n ta b b y o k tu r. Byle ken fa -
kh lerd en hi biri bu m evzyu ele alm az. (107)
Y ine b u n u n gibi, em r-i m 'r f, nehy-i m n k er, farz- k ify ed e n
iken, m n zara eden k im sen in m eclisinde, (erkeklere, giyilm esi y asak
olan) ipek elbiseyi giyen (ve benzer)' y anl h arek etlerd e b u lu n a n la r
v arken b u n la ra ald r etm ez de, v u k u u u ok en d er olan, olsa bile o n u
bilecek d a h a nice kim seler b u lu n a n b gibi farz- k ify eler ile A llahu
T ely a yaklaacan zanneder. E n e s (R.A.) riv y et ederek
der ki :
Peygam ber Efendim ize : Emr-i m a 'r f, nehy-i m n k e r ne zam&n

te rk edilir? diye sorulm u, cevbnda: H ayrl ad am larn zd a gevek
lik, [m d fa ad a ekim serlik] h li grld, fen ad am larn zd a fu
h u ve zin oald, id ri ileriniz k k lerin ve ay ak ta k m n n eli
ne getii, fkh ilm i de rezl kim selerin eline d t zam an b u y u r
m utur. (108)
3 B u gibi m n zaray a girecek olan bizzat m c teh id ve kendi
re yi le fetv verebilecek seviyede olm al; fi', H anef gibi im m -
ia n n mezhebiyle m n zaray a girip iine geldiini b ir im m d an , iine
geldiini dier im m d a n alm ak s retiy le olm am al, S ah b e ve m m -
la n n yapt gibi olm aldr.
(107) Nitekim mm fi' (R.A.) : Bu mhim ii gayr i mslimlere brakmakla

msliimnlar, ilmin te birini kaybetmilerdir# demitir.
(108) tbn Mce.
1 inci KtTAB 4 nc BAB - HLAF LM VE MNAZARANIN AFETLER 113
c tih d m evkiine ykselem iyenler, b u a srd a o la n lar gibi, ken d i

lerine so ru lan m eseleye, an ca k bal b u lu n d u k lar m ezheb im m n-
d a n naklederek cevp verirler. E er im m n n i tih ad n zayf b u lu r
sa, on u te rk etm esi ciz deildir. B inenaleyh b ak asn n ictih d iy le
fetv verem eyeceine, m ezhebi de bilinm i o ld u u n a gre, d a h a m
cdele etm esinde n e k r var? E er b ir m eselede phe ederse u y g u n
olan: Ben bunu an lay am ad m , belki bal b u lu n d u u m m ezheb im
n m n b u bbda b ir cevb var, f a k a t ben bilem iyorum ; n k ben
bal b an a b ir m c teh id deilim. dem esi lzm dr. M nkaas y a
p la n m eselede m ezheb im m m n iki sz v arsa b zan b ir ta r a f a
m eylederek benim n aza rm d a b u d a h a u y g u n d u r diyebilir. H albuki
im diki m bhaseciler bu gibi m eselelere asla y ak lam az d a ayrlk
la r k a t olan m eseleler zerinde d u ru rla r.
4 V uku1 bulm u veya y ak n d a v u k u u u m u h tem el o lan m esele
le r m n k aa edilm elidir. Zira S ahbe-i K irm (E.A.) b t n m eve
retle rin i y en i olm u vey y ak n d a olm as ih tim li m evcd b ir hdise
in y ap arlard . H albuki im diki m bhaseciler, in s n la rm m u h t
olduklar m eseleler zerine deil, belki geliigzel m cdele m ev
zuu olacak, davul sesi gibi h e r ta r a f a d u y u ru p ad am to p lay acak l-
zm suz m eselelerin m n k aa sn y a p a r, sk sk grlen v ak a la ra
hi te m s etm ezler, ve b u n la r ih b rd ir; y n i falanca riv y et etti,
fa la n k it p ta yazyor, b u n la r ke bucak m eseleleridir, B u gibi to p
lu lu k ta b u n la r k o n u u lm a a dem eyen eylerdir, derler. M bhase-
deki gye, h ak k a ra m a k olup h a k ik a ti b u lm a k ta seiefden gelen h a
berlere d ay an rk en Bu m esele ih b rd ir vey b u ke b u cak m ese-
lesidir, m eclisde k o n u m a a demez diyerek b u gibi m eseleleri te rk
etm eleri cidden y n - h a y re ttir.
5 M n zaran n b y k ler h u z ru n d a ve h a lk a ra sn d a ol
m a k ta n ziyde, te n h yerlerde olm asn te rc ih etm ek tir. Zira te n h
yer, akl b ir n o k ta y a teksif eder. Zek ve dnceyi to plam aa, gere
i an lam a a d a h a elverilidir. H alk a ra s n d a m b h ased e riy a [gs
teri} tehlikesi ve h a k l haksz, s t n gelm e h rs u y an r. H albuki sen
bilirsin ki, m n fizaralan n m eclislerde ve b y k ler h u z ru n d a y ap
m ak istem eleri A llah iin deildir. B u n la r ark ad a ile bab aa k aln
ca hi de konum az; h a t t so rd u u n a bile cevp vermez. A m a b y k
lerden biri gelse vey b ir cem aat b u lu n sa h ile b b m d a hi b ir ey 'b
rakm az, sz ebesi olm ak iin h e r eyi s a y a r dker.
6 M nzara edecek olan, gerei a ra m a k ta kay b n ara y a n
kim se gibi olm aldr. K ay b m k en d isin d e vey y ard m csn d a bulm as
a ra sn d a b ir fa rk gzetm em elidir. M n zara etti i zt d m n deil,
yardm c tan m ald r. K ay b etti in i b u ld u ra n kim seye te ek k r etti i
F. 8
114 HYA ULM'D * DN ~ Cilt : 1 RB'U L - BDAT /'
gibi, h a t sn bildiren ve gerei gsteren z ta da a y n ekilde teek

k r etm eli, ona ik rm etm eli ve kendisi de m e m n n olm aldr; onu
ktlem cm elidir S ah b ein (R.A.) m averesi byle idi. H a tt
H a z r e t - i m e r (R A ,) cem at h u z u ru n d a h u tb e de iken b ir k a
dn szn red edip h a t sn d a n dolay k endisini ikaz edince, H a z -
r e t - i m e r : Bir erkek yanld, b ir k ad n doruyu buldu. diye
rek m em nniyetin i aklad (109).
H a z r e t - i A l i den (R.A.) b ir m esele soruldu. H a z r e t - i
A l i (R.A.) cevp verdi. A dam yle deil, byledir. deyince : H a z
r e t - i A 1 i : Ben yanldm , sen doruyu buldun. H er lim in st n d e
lim vardr. buyurdu.
(K fe Valisi) E b M s l - E a r h azre tlerin e b iri sor
du:'.
M uhrebede ld r p neticede len n ered ed ir? Eb M s :
C en n etted ir, dem esi zerine, b u n u d u y an b n M es'd
H a z re tle ri:
Belki Vli suli an lay am ad , b ir d a h a g it, diyerek ad am
defa E b M s ya gnderdi, n d e de E b M s :
r Benim bildiim b u n d an ib a re ttir, deyince, b n M es'd:
E er A llah yo lu n d a h ak k b u la ra k ld r ld ise cen n etlik tir,
dem esi zerine, E b M s :
D orusu b udur. B u lim v ark en ben d en b ir ey sorm ayn, dedi.
te doruyu a ra y a n la r byle in sfl olur.
Eer bu m eseleyi im diki baya b ir fa k h e a n la ts a b n M e s -
; d u n szn k ab l etm ez ve hem en i'tir z ederek, b n M e s ' d -
u n : Eer h ak k b u la ra k ldrdyse szn red d ed er ve Buna l
zum yok, n k bu h erk esin bildii b ir eydir. derdi.
B ugnk m n z a ra c la rn vaziyetine d ik k at edersen g r rs n
ki, h ak ik at, h ain in in sznde tecell edince yz k a ra rr, rezil olur,
b t n m knlaryle ona s t n gelm e resin i a ra r, k en d isin i ilzm
edeni, m r boyunca y erer ve ktler. S o n rad an d a gy gerei a ra
m a k ta kendisini S ah b eye b en zetm ek ten de u ta n m a z .
7 M nzara etti i y ardm csnn (s ret, h asm se de, gye
gerei a ra m a k olduuna gre, aslm d a h asm s retin d e yardm cdr.)
baka delile, b ir pheden b ak a pheye gem esine engel olm am ak.
(109) Hazrel-i m e r , hutbesinde Peygamber zammnda mihr [Nikh

paralar) 400 dirhemi gemiyordu. Nedir siz arttrp duruyorsunuz? Artan ksmm ha-
zineye alacam. deyince, Krey hanmlarndan bir tnesi bu hussda Ayet-i Ker-
meden delil getirerek nikh paralarnn arttrlmasnda bir mahzr olmadm syleyip.
merin szn reddetti. Bunun zerine Hazret- mer de: Allahm, sen afv et, her
kes merden fakhdir. diyerek yine ayn minberde sznden dnd ve gerei kabl
etti.
1 inci KTAB 4 ncii BB HLAF LM VE MNAZARANIN AFETLER H5
E skilerin m cdelesi byle (sam im ) idi. B u n u n gibi m cdele a ra

sn d a k i: Bu sz beni ilzm etm ez, te n k u z a dtn. gibi, lehine ol
sun, aleyhine olsun, b id a t szleri karp atm ald r. nk geree
dnmek d im a bo sz nakzeder. B in aen aley h evvelki szn bozu
yor dye k ab l edilm em esi d o ru olm az. H albuki im diki m eclislerde
cereyn eden m n z a ra la r hep b u gibi m b h ase ve m cdeleler ile
geer. H a tt delil g etiren b ir asl k aaid en in kendi k a n a tn c a bir
illet ile m a 'l l o ld u u n u id d i eder. H asm Bu kidedeki h k m n bu
illetle m a 'l l oldu u n a delilin nedir? Diye so ru n ca: Bu h k m as
m d a u illet ile m a'l ld r. te b u h k m d en benim an lad m bu-
d u r. enin d a h a kuvvetli delilin v a r ise a n la t da o n u n zerinde d u ra
lm d e r ve Bu m eselede sen in an lam ad n d a h a b aka m n la r
v a r f a k a t ' an la tm a m , n k an la tm a s b an a dmez dem ekle ta a r
ru z u n d a direnir. Madem ki bildiklerin var, o n lar sylem en lzm.
d e r. itir z eden a n la tm a m a k ta s r r eder ve: A nlatm ak b an a d
mez der. M nzara m eclisi, b u gibi bo szlerle sona erer. B u m iskin
bilm ez ki, Bilirim f a k a t sylem em vey sylem ek benim b o rcu m de
il. dedii, era ta k a r srf b ir yalan clk tr. Zra eer b ir ey bil
m iyor ve yalnz h asm n ilzm iin byle sylyorsa, b u a d a m bilm e
dii hlde Bilirim dem ekle fsik ve y alancdr. A llah u T ely a s
olup h m n a u ram tr. E er gerek biliyorsa, er b ir h k m giz
lemesi b ak m n d an yine fsik tir. H albuki renm ek iin d n k ardei
k en d isin d en soruyor. Verecei cevp doru ve sa lam ise, o n u hem en
k abl edecek; zayf ise, zayflk cih etle rin i a n la ta c a k ve d n k ardei
n i cehlet k ara n l n d a n ilim ay d n l n a u la traca k . S o ru ld u k tan
a o n ra, d n b ir m es'eleyi b ild irm en in vcib o ld u u n d a ih til f yoktur.
O nun: Bunu sylem ek b en im b orcum deil. dem esi l f ile gre
tu tm a k ta o ld uun u ve hle y o lu n d a k en d i a rz ve isteiyle cat etti i
cedel e r'atin d e lzm deil dem ek isted i in i gsterir. Y oksa erl'at-i
M uham m edye gre, bildiini bdlrm esi lzm dr. Sylem em ekle ya
y a lan c, veya fsik m evkiine der.
S ahben in m veresiyle selefin fetv ilerini b irb irlerin e h a-
Yle etm elerine baki O n lard a b u n a benzeyen b ir ey v a r m ? On
la rd a b ir delilden dier delle, kysd an h a d se, h ab erd en y e te ge
m e k isteyene hi m d h ale edilm i m idir? Belki b t n m n a z a ra la r
b u kabildendir. n k (gerei a ra m a k ta olan) on lar, h trla rn a ge
len h e r eyi olduu gibi syler ve o n u n m u h ak em esin i yap arlard .
8 M nzaray, k en d in d en istifd e edilm esi u m u lan lim lerle
yapm aldr. H albuki (B u g n n m tin zaraclar) gerein, h asm m n
sznde tecell etm esi ko rk u su y la d im a k endilerinden kkleriyle
m n k aa eder v bo eyleri o n la ra y u ttu rm a k isterler, ek b ir ve
efzl ile m b haed en k an rlar.
116 HYU -*LMID - DN C ilt: 1 RB U'L - IBDAT
M nzara iin1 u sekiz a r tta n baka d a h a nice ve ince a r tla r

varsa d a bu sekiz art, A llah iin m n k aa edenle, b aka bir gye
u ru n d a m n zara edenleri sa n a ta n tm a k iin kfidir.
K saca bilm i ol k i: E n b y k d m n olup d im a k endisini h e-
lke gt rd ve kalbini kaplad hlde, ey tn ile m cdeleyi' te rk
edip ic tih d m eselelerin d e bakasyla m cdele eden, is te r isb et et
sin , iste r isbet edenlere m k fa tta o rta k olsun, ey t n la rn elencesi
ve hlis in s n la r iin b ir ib re t levhas olu rlar. A ada sayacam z
fetlerin k a ra n lk la rn a dald iin, ey tn d a sevinm i olur. A llah-
d a n y ardm ve h id y et dileriz.
MNAZARANIN ZARARLARI VE MNAZARADAN

DOACAK KT HYLARIN AIKLANMASI
yi bil k: H asm m a st n l k ve o n u su stu rm a k , in s n la r a ra sn

d a ycelik ve fazilet elde etm ekle bbrlenm ek ve b u sebeble in s n la n
kendine evirm ek iin y ap lan m n k aa lar, A llah y an n d a b t n k t
h y la rm k ay n a olup, b u n a karlk ey t n n h o u n a giden b ir h l
dir. B u gibi m cdelenin, dier ah lk h a sta lk la rd a n olan kibir, ucb,
based, kendini tezkiye, m a k aam sevgisi ve benzerlerine nisbeti, arap-
m enin, zina, k azf [ N m uslu k ad n a iftira ], ad am ldrm ek ve h r
szlk yap m a a olan nisbeti gibidir, t k i ile dier (ad am ldrm e ve
benzer gibi) fen lk lard an b irin i y ap m a k ta n m u h ay y er olan b ir kim
se ki ehvendir diye b u n u tercih e ttik te n so n ra, sarh o lu u n te Bi
riyle dier b t n fe n lk la n irtik p etti i gibi, m n a z a ra la rd a s t n
gelm ei ve b u n u n la vnm ei seven ve m ak aam k olan kim sedeki
b u hl, b t n fe n lk la n kendisinde to p la r ve k endisini h e r t r l k
t l k lere srk ler. B u h u y la rn k t o ld u k lan K u rn- K erm ve H a
dis delilleriyle eserim izin MHLKT b ah sin d e ak lan acak tr.
F a k a t biz b u ra d a m n z a ra n n dourduu asl fen alk la ra ksaca
i re t e d e lim :
1 B ased [ ekem em ezlik] : M nzarann dourduu h a sta lk
la rd a n birincisi h ased dir. H ased h ak k n d a P eygam ber Efendim iz yle
b u y u rm u lard r:
C J to J f j ! " j r b lr iu iJ
^ ^ *
Ate odunu y akt gibi, h ased de sevplar m ahveder. (110)
(110) Eb Dvd, Eb Hureyre'de.

1 inci KtTAB 4 nc BAB HLAF LM VE MNAZARANIN FETLER 117
H albuki m n zara eden k endisini h ased den asl k u rta ra m a z .

n k b u ad am bzan glib ve b za n d a m a l b olur. B zan ken d i
sz ve bzan da h asm n m sz lr. D n y d a b u lu n d u u m d
dete ya kendisi k u vvetli bilgi ve an lay la lr, vey bakas d a h a
iyi anlyor ve d a h a gzel ifd e ediyor diye lr. M u tlak a b u n im etin
bakasnda kaybolm asn ve btn, in s n la rn kendisine ynelm esini
is te r ve bylece kend isin d en s t n o lan a h ased eder. H albuki h ased,
yakc b ir a te tir. (Ate, y ak acak b i r ey b u lam azsa k endisini y a k a r
t k e tir) . H ased h a sta l n a m b tel olan, d n y d a d a azbdadr. Ahi-
r e t azb ise d a h a b y k ve iddetlidir. B u sebebden b n A b b a s
(R.A.) : lm, buld u u n u z yerde aln, fa k a t fak h lerin b irb iri h ak k n -
d a k i szlerini kab l etm eyin; n k onlar, alda birbiriyle o y n ay an
tekeler gibidir. b u y u rm u tu r.
2 K ib ir ve bbrlenm e, in sa n la ra st n l k taslam a. Peygam
ber Efendim iz b ir h ad sin d e yle b u y u ru y o rlar :
aU! j 1j J j a 1 j *5>J y
K ibir edeni, A llah alaltr; alak gnll o lan ' ykseltir. (111)
P eygam ber Efendim iz b ir hads-i k u d sde de, A llahu T e i'm n
yle b u y u rd u u n u h ab er v e riy o r:
iC ^ 3 h
U luluk, gmleim , b yklk cbbem dir. -Bu iki vasf y aln z
b a n a m ah s stu r.- B u n la rla benim le m n z a ra va k alk an h elk
derim . (112)
M nzara eden em sl ve a k r n n a k a r k ib irden ve b u lu n d u u
derecenin s t n e k m ak ta n k en d in i alam az. H a tt m n z a ra c la r
dm ee k a d a r gider, ben ba ta ra fta , sen aa ta r a f ta o tu rd u n di
ye birbirlerine bbrlenirler. S ad reye gem ekten nr, geride k a l
m a k ta n can s k lr , d im a ne gem ei isterler. B u n u n iin de lm in
erefin i korum a k istiy o ru m ve essen m m in k en d in i zillete d r
m e k te n m en edilm itir. diyerek m a 'z eret b ey n ederler ve ;
(111) Hatb, mer'den.

(112) Eb Dvud, bn Mce, bn Hibban, Eb Hureyreden.
118 HYU 'ULM'D - DN Cilt : 1 RUB'L - BDAT
/ ^0 O. ^ s S 9 fi* * & %
U-^L VvP , I
' S $ ^ <*
Mm i bendini h a k ir d rm ek ten ehy edilm itir. (113)
H adsi ile A llahu T el ve P eygam ber E fendim izin d tev-

zu 'a zillet, yasak e ttik leri k ib re de izzet ad n verirler. n s a n la r a z t
m ak iin isim leri deitirir. N itekim hik m et, ilim Ve dier kelim eleri
deitirdikleri gibi.
3 Hkd [K in ] : M nzarae, k in cilik ten k en d isin i k u rta ra m a z .
P eygam ber E fe n d im iz :
Mm in, kinci olmaz. (114)

buyurm ular. H kdi zem m eden b ir ok riv ay etler v ard r. B ir m n -
zarac dnem eyiz ki: H asm n n szne ba sallay p kendi sznde
d u rak la y an ve hsn*i k ab l gsterm iyen kim seye k in tu tm a sn . M ut
la k a o n a kin tu t a r ve bu k in i iinde b y t r. Son g ay reti n ifak n
gizlem ektir. F a k a t nasl olsa b u n if k szarak h rice kar. M nzara
eden kendisini b u h a s ta lk ta n n asl k u rta ra b ilir? nk b t n d in
leyicilerin kendi szn s t n tu tm a s n a ve h e r h lin d e beenilm e
sine dinleyenlerin ittifa k dnlem ez. H asm m dan, azck olsun s
zne kym et verm em ek h lin i grrse, lnceye k a d a r k m ay acak
ekilde kalbine k in to h u m u ekilir.
4 G y b e t: M n zaran m fetlerin d en b irisi de gybettir. Al-
lahu; Tel, gybeti l etin i yem ee benzetm itir. M nzarae devam l
olarak l eti yer. nk h asm n n szn a n la tm a k ta n ve o n u k
t lem ek ten kendin i alam az. E n son k o ru m a resi, o n u n h ak k n d ak i
hikyelerinde y a la n sylem em ektir. F a k a t ifdedeki n o k sn larn , a c
zini ve faziletin in n o k sn o lduunu m u tla k a syler. Z ten gybet de
budur. E er yalan sylerse o zam n iftir etm i olur. Y ine b u n u n gibi,
kendi szn dinlem eyip h asm n a m eyleden ve h asm n n szn te r
cih edene de sald rm a k ta n ken d in i alam az. H a tt o n a d a anlaysz
lk, ah m ak lk ve cehlet n isb et etm ek ten geri kalm az.
(113) Trmiz, bn Mce, Eb Hreyre'den.

1 inci KtTAB 4 nc BAB HLAF LM VE MNAZARANIN FETLER 119
5 Tezkiye-i nefs : M n zaram n fetlerin d en b iri de k en d in i

tezkiye ve m ektr. H albuki A llah u T el K u rn- K erm de:
^ x _ l pLX,-A.) 1 l j J J_> jK s
K endinizi tezkiye edip d u rm ay n , m u tta k le rin kim o lduunu O

(Allah) bilir. (53 -N e c m : 32)
buy u rm u tu r. H akm in birisine: Doru sz n Tkini hangisidir?
diye sorm ular. H akim : nnn k en d in i mesidir. diye cevp ver
m itir. H albuki m n z a ra eden: Benim bilgim fazladr^ hasm m ye
nebilirim , fazilet b ak m n d an d im a em salim e st n m . dem ekle k en
dini m ekten k u rtu la m a z ve m n z a ra esn asn d a b zan nm ek ye
bzan d a szn n rev b u lm as i in : B unlar ben bilm ez m iyim ,
benim akl ve nak li ilim lerde ih tissm var, ben u sl bilirim , h ad s ez-
berim dedir. gibi, szler sylem ekten k en d isin i alam az. H lbuki ar
derecede benlik ve nm ek era n ve ak len yerilen b ir h a rek e ttir.
(B undan ekinm ek lzm gelir.)
6 T ec ess s: M n zara fetlerin d en birisi de tecesss [casus
lu k ] ve in s n la rn gizli k u s rla n m ara m a k tr. H albuki A llahu Tel:
n san larn k u su rla rn aratrm ay n . (49 - H u c r t: 12)

b u y u rm u tu r. M nzara eden d im a a k ra n n n s rm elerin i ve h ain i
n in k u s rla rm a ra trr. H a tt m em leketine byle b ir m n zaracn h
geldiini duydu u v ak it o n u n beden rz a la n n a , kelliine, ala m a
v arn cay a k a d a r o cukluundan itib ren b t n k u su rla rm ve gizli
h llerin i bilecek ad am a ra r. L z m u n d a onu rezil etm ek iin b t n
n o k sn larm kendisine serm ye edinir. S onra o n u n s t n geleceini
sezdii vakit, eer m askeli k o n u an lard a n ise, m yolu ile k u su rla
rn a i re t eder. B u b u lu u zah iren gzel grlr. E er dili uzun ve
elenceden eref d u y an kim se ise, m yolu ile deil, aikre o n u ter-
zl etm ek ten ekinmez. N itekim kend ilerin i fu h l- u lem dan say an
byk m n z a ra c la n n bu yola b av u rd u k lar hikye edilm ektedir.
7 M nzara fetlerin d en yedincisi de b a k ala rn n kederlen
m esine sevinm ek, sevinlerine zlm ektir. ( n k hasm , s t n gelir
sevinirse kendisi m kedder olur, h asm m a l p o lu rsa kendisi sevi-
120 HYU ULM'D - DN Ciit : 1 RUB'UL - BDAT
n r). H albuki kendisi iin sevdiini, dn k ard ei in sevm eyen kim se,
m m inlerin ah l k n d a n u z a k ta k alr. F aziletin i a a k arm ak la
em sline k ar st n l k isteyen kim seyi, h asm n n srm esi elb ette
sevindirir ve aralarn d a, k u m a la r a ra sn d a olduu gibi h u s m e t olur.
K u m alard an biri, dierini d a h a u z a k ta n grnce k alb i arp p benzi
solduu gibi, m n z a ra c la r da b irb irin i g rd v ak it, glibiyet -
m albiyet korkusu y la d e ta azgn b ir ey tn vey s a ld ra n y rtc
b ir h ay v n grm gibi o lu rlar. N erede d in lim lerin in b u lu tu k lar
vakit yekdierinin is tira h a tm te m n e alm akla k u rd u k la r nsiyyet,
nerede o n la rd a n nakledilen, d a rlk ta ve genilikteki y ard m lam a ve
kardelik? H a tt m m f i ' (R.A.) : lim, fazilet ve akl
sahipleri a rasn d a y aknlk ve d o stlu k vesilesidir. b u y u rm u tu r. O
byle derken ilim leri ile b irb irin e d m n kesilenlerin, hi ekinm e
d en onun m ezhebinden o ld u k larm id d i etm elerin e ak l erdirem em .
B irbirine st n l k id d isn d a b u lu n u p d u ru rk en , a ra la rn d a n siy
y et olduunu d n m ek m m k n m d r? N erde? ok uzak. B ir e
yin fen olm as iin, seni iyilerin ah l k n d a n u zak latrp k t lerin
hylariyie ah lk lan d rm as kfidir.
8 M nzara fetlerin d en b iri de m n fk lk tr. M nafkln
k t l n a n la tm a k iin h id dinletm ee hi de l z m y o k tu r. M-
n zaraclar, n if k a m ecburdur. Zra m n zaraclar, h asm lariyle, ha-
sm la n n m d o stla n ve ad am lariy le b u tu tu k la n v ak it, dilleriyle on
la ra k ar sayg, sam m iyyet ve d o stlu k ta n b ak a b ir ey gsterm ez
ler. H albuki b u n u n y alan ve n ifk ii olup sam m i olm adn h it b
eden ve m u h ta b olan ve h a tt h e r d u y an a n lar. O n lar dil ile dost
olu rlarsa da kalb ile d m an d rlar. B u irk in v a sfta n A llah u T elya
snrz. Peygam ber-i zan Efendim iz b ir hads-i e rifin d e :
n sa n la r ilim renip am eli te rk ettik leri, dil ile seviip iden h u

s m e t besledikleri ve si-i rah m i te rk e ttik leri v ak it, A llah o n la ra la
n e t eder; k u la k larn sa r, gzlerini de k r eder. (115)
ills) 'faWnlwi,
1 inci KTAB 4 nc BB HLAF LM VE MNAZARANIN AFETLER 121
b u y u rm u tu r. B u a n latt m zn doruluu, b u h lleri m h ed e ile

s a b it olm utur.
9 M nazara fetlerin d en b iri de h a k k k e rih grp k ab l
etm em ek ve haksz olduu h lde m cdeleye h a ris olm ak tr. H a tt
m cdelecinin en h olanm ad ey, h a k ik a ti h a sm n m ifd e etm esi
dir. H asm doruyu sylese de, b t n g ay retleriy le in k ra kalkr;
o nu r tm ek iin h e r eit hileye ve h e r reye ba v u ru r. Bylece
m cdelecilik kendisinde o k a d a r tab iileir k i d u y d u u h e r sze, h a t
t era tin h km lerin e, K u r' n n delillerine bile i'tir z a k alk arak
o n lar d a birbirine k a ta r. H albuki (H akka yle d u rsu n ) b tla k ar
da m cdele m ah z rlu d u r. Zira, P eygam ber Efendim iz, b tla kar,
h a k k ile olsa da m cdeleyi te rk etm ei tevik etm ek zere yle bu
y u rm u la rd r:
. .("e" ** t r ' ' , '

f-j ^ L h Jf-r*
-; --
O aM^JL;
Haksz oldu u n u an lay p m cadeleden vaz geen kim seye, Alla-

h u T el C ennetin k e n a r y erin d e b ir ev b in eder. K im k i h ak l oldu
u hlde m cedeleyi te rk ederse, A llahu T el o n a C en n etin en iyi
yerinde b ir b in in eder.> (116)
A ilahu Tel, kendisine y a la n isn d eden ile, h a k k tekzb edeni
b ir tu tm u tu r. N itekim K u rn - K erm de:
* U r IJ L i r ji C a r d i j i
A llaha y alan isnd eden vey h a k k y a lan lay a n d an d a h a zlim

k im olabilir?
b u y u rm u tu r. D ier b ir yet-i cellede ise:
^ (JwULU * J âJJ J p rJX L

1 - 3' ^ 3
Allaha y a la n isn d edenden veya kendisine u la an doru haberi
y a lan lay a n d an d a h a zlim kim olabilir? (3 9 -Z m e r: 32)
B uy u rm u tu r.
' (116) Tirmiz, bn Mce, Enes'den.

122 HYU ULMtD - DN Cilt : 1 RB U'L - BDAT
10 fetlerden biri de riy dr. R iy, H ak k n rzsn u n u

tu p h alk n tevecchne m a zh ar olm ak ve g nllerini kendisine evir- .
m ek iin alm aktr. leride R iy k it b n d a ak lan aca gibi, riy ,
in s n la n en by k g n h la r irtik b a sevk eden fe n b ir h a sta lk tr.
M nzaracn m gyesi, n alm ak ve m n la rn vgsne m a zh ar ol
m a k ta n baka b ir ey deildir.
u saydm z on tnesi, m n z a ra c ila rn a h l k h a sta lk la rn n
byklerindendir. n s n la r a ra sm d a deeri o lm ay an lar ve byle m as-
kelenm eyip d a h a ileri giderek b irb irin i decek; t n edecek, y akasn
y rtacak, sak aln d an tu ta c a k , a n a s n a svecek, h o c a la rn a kfredecek,
aka h e r t rl fe n szleri syleyecek k a d a r ileri g idenler m stesn ,
m n zaracilarn ileri gelenleri u on h a s ta lk ta n k en d ilerin i asl k u r
ta ra m azlar. A shnda b azlar aka kend isin d en s t n Vey' dk
olan, m em leketinden u z a k ta b u lu n an , geim sebebleri ay r ayr lan
kim selere k ar bu h a sta lk la rn b ir k sm n d an k u rtu lab ilirler; fa k a t
dereceleri b ir o lan lar, asl b u fetlerd en kend ilerin i alam azlar.
u saydm z on fen h a sle tte n , ay rca on rezlet doar. B iz
b u n la rn tafsili ile sz uzatam ayz. A ncak isim lerini say m ak la k a la
lm. Unf, gazab, buz, ta m a ', m al ve mevki* sevgisi, h asm larn a s
t n l k hrs, m b a h t [B akasna k ar s t n l k ], eer [A n k f-
rn-i n i'm e t - n an k rl k ], b a ta r [Son derece sevinm ek], servetle
rin d en dolay zenginlere sayg, m evki' alm a m idiyle p d ih lara yal
ta k lk ve hazn eden yem ek in o n la ra m eyletm ek, binek ve giyim de
isr fa v aracak ekilde sslenm ek, k ib r ederek in s n la n km sem ek,
lzm suz eyler ile u ram ak , fazla konum ak, m e rh a m et ve sevgin in
k a lb den km as ve g afle tin kalb i k aplam as. H a tt m n z a ra c la r
yle bir hle der ki, ne kldn, ne de o k u d u u n u h trla r; k im e
k ar kldn bile h trlay am az. N am zn h u z r ve h u u n u duym az
lar. B u n u n la berb er m rlerin i gzel ibre okum ak, kafiyeli konu
m ak, ender ve garb riv y et ve hikyeleri ve b u n a benzer h ire tte hi
k r olm ayacak m n zara ilim lerini renmekle geirirler. M nzara-
clarn dereceleri v ar; h e r b iri derecesine gre ay rlr. B u n a ra m e n -
en d in d a r ve lim m n zarac d a u h a sta lk la rd a n k en d isin i k o ru y a
m az. Son resi, b u n la n gizlem ek ve nefis m chedesi y ap m ak tr.
Bilm i ol ki, u saydm z rezaletler, n m ve h ret k aza n m ak
isteyen, m k am a u lam ak, serv et ve u lu lu k te m n i iin u ra a n viz-
ler, h a t t kadlk, evkaf idrecilii, em sline st n l k isteyen fetv a
clar ve m ezheb ilim leriyle u ra a n la r iin de ayndr.
H l s a : lim ile A llah rzsn d an b ak asn is te y e n le r. iin h
km ayndr. lim , lim i b a -b o brakm az. Y a ebed felkete, vey
ebed sadete u la trr. B u sebebdendir k i P eygam ber E fe n d im iz ;
1 inci KTAB - 4 iinc BB HLAF LM VE MNAZARANIN AFETLER 123
A + *+ </ *
H 1 C \U \ \U
4
d ljp ^ U I
K yam et g n n d e en a r azab grecek olan, A llah u TehVnm

ilm inden kendisini fay d alan d rm ad lim lerdir.
B uyurdu. G rlyor k i (K alb gzm am ad iin) ilim siz am e
lin, k r yerine kendisine en by k z a ra r d o k u n m u tu r. B abaa k a
layd - ilim , ne lehine ve ne de aleyhine olayd - c a n n a m in n et, fa k a t
nerede., tim in tehlikesi b y k t r. lm in t lib i ebed m lk n ve d i
m i n i'm e tin tlibidir. Y a b u m lk e vey helk e k av u u r. B u ad am ,
d n y d a servet peinde k o an a benzer; eer k aza n am az sa ken d isin i
zilletten k u rta ra c a m m d etm ez, belki o d eh etli gnde b t n giz
li ah v li aa kacak ve rezl o lacaktr.
Eer m ak aam sevgisi olm asa ilim ler de o rta d a n kalk ard . B in
enaleyh im n la r ilm e tevk b ak m n d an m n z a ra d a fay d a var.
dersen, cevben deriz ki: Evet, sylediin b ir b ak m a d o ru d u r, fa k a t
d vaya m edar olmaz: Zira evgn, top, topa, k u oy u n u ve benzer
o y u n lar v ad edilm eyeydi ocuklar m ektebe heves etm ezdi. B u byle
olm akla o n lar sevm ek m ak b ld r denem edii gibi, riy set sevgisi ol
m asa ilim kaybo lu rd u dem ek, riy a se ti isteyen n e c t b u ld u m n s
n a gelmez. Belki b u n lar, P eygam ber E fendim izin :
Allahu T el bu dni, ddc n asib i o lm ay an b r ta k m kim selerle

de te yd eder. (117)
^ f # i* "* t ^ .I -
j j i o JI-IJ l <it o \
G erekten, A llahu T el b u d ni fcir kim selerle de k u v v etlen

dirir. (118) buy u rd u u kim seler m e y m n girer.
R iyaseti isteyen helkdedir. E er riy set sevgisini gizler ve za
h ird e eski lim ler gibi g r n r, d n y sevgisini te rk e d av et ederse,
b akalar onun sebebiyle dzelebilir ki, b u da k endisini yakp, b a k a -'
sp a k veren lm b ay a benzer. G ay rin sa l h k en d i helkindedir.
: (117) Nesei, Enesden.

(118) Buhr jle Mslim, Ebu Hureyreden.
124 HYAU 'ULMrD - DlN C ilt: 1 RUB L * I b ADAT
E er in s n la n fen l a d av et ediyorsa k endisini de, b ak alarn d a

y a k a n a te e benzer.
lim ler e ayrlr.
1 K endisini de, bakasn de h elak edenlerdir. B u n la r, ak a
dnylk istey ip in sa n la r d n y al a tevik eden lim lerdir.
2 K endisini h elk edip b ak asn k u rta ra n la rd r. B u n la r g
r n te dnyy te rk edip in s n la n h ire te d v et ederlerse de g e r
ekte gyeleri h alk n tev ecchne ra a z h a r olm akla m evki k azan
m ak tr.
3 K endisini de, b ak ala rm d a m es d eden lim lerd ir ki, b u n
la r zh ir ve b tm lariy le in s n la n A llaha d v et edenlerdir. B ak b ak a
lm , sen h an g i ksm dansn? tim in ve am elinle neyi k asd ediyorsun?
A llah n z s iin o lm ay an la n , A llahu T elm n k ab l edeceini zan
netm e, R iy K ita b n d a ve b t n M hlikt bahsinde san a, p h en i
izle edecek bilgiler, verilecektir inallah .
BENC BAB
MUALLM [HOCA] LE TALEBENN RAYET EDECEKLER

EDEBLER BEY ANINDADIR
TALEBENN RYET EDECE DB

rencin in ri y e t edecei b ir ok d b ve vazifeleri v a rd r ki
b u n la r, on ksm da to p lanabilir.
1 H er eyden evvel, k albini b t n fe n h llerd en ve k t v a
sfla rd a n tem izlem ektir. nk ilim renm ek, k alb in ibdeti, s r r n
nam z ve i h asselerin A llahu T ely a yaklam asdr. A 'zlarn va-'
zfesi olan nam z, a 'zlar h e r t r l p islik ten tem izlem eden k ab l ol
m ad gibi, b tn ! ib d et ve kalbi ilim ile tezy in de, an ca k kalbi h er
t rl k t sfa t ve v asflard an ve fen h y la rd a n tem izled ik ten son
ra kab l olr. N itekim P eygam ber E fen d im iz:
S I j LJI D
Dn, tem izlik zerine k u ru lm u tu r. (119) buyurdu.

Tem izlik, zh ir ve b tn tem izliidir. A llah u T el K u rn- Ke~
rm d e :
i*-'" '' 5
I Ujj )
M rikler pisdir. (9 - Tevbe : 28)

b u y u ru y o r ve u gerei ifde ediyor ki, pislik ve tem izlik yalnz dia
bal deil, i ile de alk ald r. M rik, yeni h a m m d a n km ve te
m iz elbise giym i olm as b ak m n d an tem iz olabilir, fa k a t cevheri ve
(119) Bu ifftde ile bulunamamtr.

126 HYU 'ULMD - DN Cilt: 1 RUB'UL - BDAT
m a'n ev iy t pistir; Pislik, n e fre t edilen ve kendisinden u zaklalan bir

ey olduuna gre i pisliklerden k an m ak d a h a m h im d ir. nk
b tn pislii, b u ra d a pislik olm akla berber, h ire tte de in n helke
g t r r. B u n u n iin P eygam ber E fendim iz b ir hads-i erfde :
Kpek b u lu n a n eve m elek girmez. (120) b u y u rm u tu r.

Kalb, m eleklerin indii ve elendii b ir evdir. G azab, ehvet, kin,
hased, kibir, ucb ve benzer k t h u y la r re n kpeklerdir. B u gibi k
peklerle dolu b ir k alb e m elekler n asl girsin? ( n k tem iz o lan
lar, tem iz yerde b u lu n u r, pislie k arm azlar.) A liahu T el ilim
n u r u n u m elekler vstasiyle kalbe a k tr. N itekim yet-i celle d e :
Ya b ir vahiy ile, ya b ir perde ark asn d a n , y ah u d b ir eli gnde*

rib de kendi izniyle dileyeceini vahyetm esi olm adka A llahn h i
b ir beere kelm sylem esi (vaak) olm am dr. (4 2 - r a : 51)
b u y u ru lm u tu r. B u n u n gibi k alb e gnderdii ilm in rah m e tle rin e de
m vekkel m elekler v ard r. B u n la r k t s fa tla rd a n uzak, tem iz ve
m ukaddes kim selerdir. B u n la r an ca k tem iz yerlere nerler. K endile
rin d e olan ra h m e t hazneleriyle an ca k iyi ve tem iz yerleri ta 'm r eder
ler. B u n u sylerken h a d sdeki Beyt kelim esinden m u r d kalb,
Kelb kelim esinden m u r d gazab ve der k t s fa tla rd r dem ek
istem iyorum . A ncak bu H adsde b u n a d a ten b h ve i re t v ard r de
rim . Zahir m ny, b tn m n y a deitirm ekle, sz, asl m n sn
d a k u lla n d k ta n so n ra b u n a d a te n b h ediyor dem ek a ra sn d a byk
fa rk vardr. B tniyye frk asn n ay rld k lar b u inceliktedir. (O nlar,
kelim eyi asl m n sn d an alr, b ak a m n d a k u llan rlar.) Bizim a n
latt m z iyi lim lerin k ab l e ttik leri itib a r yoludur. 'tib a r, ib ret
alm ak dem ektir; y n i asl m n y k a b l.e tm e k le b erb er o n d an b a
k a bir m n da k arm ak tr. N itekim b akas b ir belya u rad va-
(120) Buhar ile Mslim, Eb Talha el - Eusarden.

1 nci KTB - 5 inci BB MUALLM LE TALEBENN EDEBLER 127
k it, d n y n n in klb ve deiiklik d n y s olduu iin, b u b eln n

kendisine de gelebileceini d n erek akl sh ib in in ondan ib ret al
m a s gibi- B ak asn d an kendisine, kend isin d en de d n y n n essna
ib ret alm as len b ir ib retlikdir.
Sen de in s n la rn ins o lan Beyt [ da] kelim esinin m n
sn d an , A llahu T elm n ins olan kalb i i'tib a r et. S reti iin deil
d e ah lk olan yrtclk ve pislii b ak m n d an yerilen kelb kelim e
s in in m n sn d an , bu s fa tla rd a o lan r h u i'tib a r et.
Bilm i ol ki, gazab ile dolm u, d n y y a dalm ve dn y lk pe
inde koan, in s n la rn eref ve h aysiyyetleri ile oynyan kalbler, su
re tte k alb ise de m n d a kelptir. H albuki b asiret n ru , s retleri de
il, m n lar m lh aza eder. Madd lem de s retler, m n la ra glib-
dir. M nlar s retlerin iindedir. A h irette b u n u n aksine olarak, s
re tle r m n la ra tbi* ve m n la r galibdir. B u n u n iin d ir ki, h e r in
n, m nevi s re ti zerine h aro lacak tr. N itekim P eygam ber E fen
dim iz yle b u y u ru y o rla r:
n sn larn ereflerini p y m l etm ee alan la r kelb s retln d e,
m l dknleri k u r t s retin d e, benlikler k ap lan su retin d e, riy aset
klar a rsla n s retin d e harolacaklardr.
B u h u s su ifde eden d ah a b ir ok h a b e rle r olduu gibi, b asar ve
b a sire t shipleri de b u n a eh d et etm itir.
E e r : Seviyeleri ok d k kim seler v a r k, b ir ok ilim ler elde
etm ilerdir. dersen, cevben deriz ki: O n larn bilgisi a h ire tte faydas
dokunacak, sad eti salayacak gerek ilim o lm ak tan ok uzak tr. Zi
r a h ire tte k ri do k u n acak ilm in b elirtilerin d en biri, syann ldr
c b ir zehir o ld u u n u n bilinm esidir. ldrc o ld u u n u ben kim
sen in zehir iti in i hi g rd n m ? Byle s re t lim geinenlerden
duyd u u n b ir h ad si dilleriyle k ab l ederken k alb lerin d en tereddd
etm eleri, lim n m n a b ir ey deildir. N itekim b n M e s * d (R .A .):
lim, fazla riv y et etm ek dem ek deil, belki A llah u T e l 'n n kalb 'e
lik a etti i b ir nrdr. b u y u rm u tu r. D ier bazlar da: lim, h a y e t
tir. dediler. Zira A llahu T el :
A llahu Tel'U an (en ok) k o rk an lar, lim lerdir. (35 - F tir:

28 )
b u y u rm u tu r. lim, h ay et [k o rk u ]dir diyen, ilm in en m h im hus-

siyetine ret etm itir. B u sebepten bz gerek lim ler, b ak ala rn n :
128 HYU -ULM'D - DN Cilt : 1 RUB'U'L - BDAT
Biz ilm i, b a k a g y e u ru n d a okuduk, f a k a t ilim , b akas iin olm ak

ta n ib e tti ve an ca k A llah in olm a k ab l etti. szlerinin m n s,
lim, bizden yz evirdi, h a k ik a ti bize ak lan m ad , bizim elde edebil
diimiz, an ca k elfaz ve zah ir m n s oldu, dem ektir. dediler.
E er dersen k: Usl ve f r 'd a n alm lim lerin fu h lin d en
say lan nice m u h ak k ik , fa k h lim ler ta n rm ki, k t a h l k la rn d a n
tem izlenm em iler, arn m am lard r. C evbnda deriz ki: lim lerin de
recelerini ve h ire t ilm in i b ild ik ten so n ra, b u n la rn m egul old u k lar,
ilim olm as b ak m n d an faydas ok az olan eyler olup, bu gibi lim le
rin k rn n , -eer A llah n z s n n iy y et ederse- d a h a ziyde am el b a
k m n d an olabileceini an larsn . B u cih ete y u k ard a ia re t edildi. In-
allah ileride d a h a geni ta fs il t verilecektir.
.2 D ny ile alk asn aza ltp y u rd u n d a n ve ilesinden uzak -
lam aldr. nk d n y alk as ve ile gailesi ta h s le m n i'd ir. H al
buki A llahu T el b ir in n n iinde iki k alb y a ra tm a m tr (ki, iki ta
ra f idare e ts in ) . Ne zam n aklm b aka ta r a f a blersen gerekleri a n
la m an azalr. B u sebepten: B tn k u v v etin i ilm e b a lam ad an , ilim
den b ir ey alam azsn. d enilm itir. S en b t n varl n ilm e ba lad
n v ak it o n u n b ir cz n alm an yine phelidir. D ank fikir, zuyu
blnen b ir dereye benzer ki, b ir k sm n to p ra k ier dier b ir k sm
h av ay a karr; derken baheyi su lam a a yetim ez, k u r u r gider.
3 lim le kibirlenip, hocaya u k allk etm em ek tir. B ilkis b t n
m evcdiyetiyle h e r h u s sd a h o can n em rine girip o n u n b t n tle
rin i, chil b ir h a s ta n n se lh iy y ettr tab ib i dinleyip k ab l etm esi gibi,
dinlem eli ve kabllenm elidir. Ve y ak an d im a h o casn a k ar alak
gnll olup ona hizm eti b ir eref te lk k i etm ek tir. a b i diyor k i :
Bir cenze n am zn k ld k ta n so n ra binm esi iin, Z e y d b. S -
b i t e k a trn y ak latrd m . O sra d a A b d u l l a h b. A b b s
gelerek zeniyi tu tm a k istedi. B u n u gren Zeyd: Ey R es lu lla h n
am cazdesi, zeniyi brak." dedi. b n A bbs: "Biz, lim lere b u ekilde
m um ele ile em ro lu n d u k . dedi. B u n u n zerine Z e y d , b n A b
b s m elini p t ve: Biz de, R esl n ehl-i beytine byle y ap m ak la
em rolunduk. diye m ukaabelede bulundu.
B ir hadls-i erfde P eygam ber Efendim iz yle b u y u rm u lard r.
& J ^
V] j J L H
Zillet, m m in lerin ah lk deildir; an ca k ilim taleb in d e olabi

lir. (121)
(121) fan Adiyy, M utedan.

1 inci KTB - - S inci BAB MUALLM LE TALEBENN EDEBLER 12 9
H lsa, talebelerin h o calarn a k ar kibirlenm eleri doru deildir.

H ocaya k ar kibrin b elirtilerin d en b iri de, istifd e iin yalnz me-
h rla r sem ektir. Bu, ah m ak l n t kendisidir. Z ira ilim , k u rtu lu ve
sa d e tin sebebidir. K endisine sa ld ra n a rsla n d a n k ap s n acak yer
a ra y a n kim se, sm a gsterenin n l vey n s z olm asna bakm az.
H albuki Cehennem atein in , A llahu T ely bilm eyenlere saldr, h e r
nevi y rtc h a y v a n m sald rn d an fendr. H ikm et, m m in in y iti i
dir. N erede eline geerse o n u g an im et bilir; k im olursa olsun, ken d i
sini o yitie u la tra n 'a teek k r , b o y n un a bor bilir. B u sebebden
denildi k:
Sel, ykseklere d m an olduu gibi, ilim de k ib r eden renci
lerin dm ndr.
lim , an cak tevzu' gsterm ek ve dinlem ek ile elde edilir. A llahu
Tel:
jt 'J ^
(t J
D orusu b u n d a dncesi o lan lara y a h u t ak llar balarn d a

o larak k u la k verenlere byk t var. (50- K f : 37)
buy u rm u tu r. K alb sah ib i dem ek, y a ra tl ta bilgiye kabiliyetli ve a n
layl olm ak dem ektir. B u n d an so n ra yalnz an lay l olm ak yetmez.
T k iinden h zrlan p , kendisine sylenenlere k ar te ek k r ve te
vazu* gstererek cn k u la ile dinlem edike.
Talebe, h ocasn a k ar, y a an bol y a m u ru tam m iy le iine alan
y u m u ak to p rak gibi olm al ve h o can n d n ta m m e n k ab l e t
m elidir. H ocann, kendisine retti i h e r eyi h em en kabllenm eli,
kendi k a n a tin i atm ald r. H ocann g r n tek i h a t s, kendi doru
su n d a n d a h a k rld r. Zira tecrbe, k u la k la ra g arb gelen b ir ok in
celiklere nm u latrr. ok ateli h a s ta la r v a rd r ki, ta b lb o n a evve
l yine h a ra re tin i d a h a d a ykseltecek il v erir de so n ra tedvisine
gider. phesiz ta b b e tte n h a b e ri olm ayan b u n a aar. F a k a t ta b i
bin gyesi, on u ilcn sadm esine dayanabilecek b ir h le g etirm ek tir.
A llahu T el, H z r ve Ms (A.S.) kssasiyle b u n a ten b h
ederek yle buyuruyor. H z r (A.S.) dedi k i :
F. 9
130 HYU 'ULM'D - DN Cilt : 1 RUB'UX - tBDAT
Ja s ^ s ' ' ' .4 ,
.? o t
phesiz sen benim le sabredem ezsin. H avsalann alm ad eye

nasl sabredeceksin?. (18 - K ehf : 67 - 68)
S onra d a kendisi aklayncaya k a d a r s k it d u rm asn a r t koa
ra k :
^ ** ' s ' J I * s s " "T"'

o ti-L
Eer ban a tb olacaksan b a n a hi b ir eyden sorm a, t ben sa n a

on d an b ir sz aucaya k adar. (1 8 - K e h f : 70) '
dem itir. S onra a y rlm alarn a sebep oluncaya k a d a r sabredem edi de
d u rm ad a n te k r r te k ra r sordu.
H lsa: K endi g r n h o casn n g r zerine te rc ih eden
h e r talebe m a h ru m iy et ve h srn d ad r.
Eer dersen k : A llahu T e l :
S jlfc -y jS -irjiT \J L f c >
Eer bilmezseniz, bilenlerden sorun. ( 1 6 - N a h l: 43)

B uyu rd u u n a gre, soru sorm ak em r-i lhdir. (B u n a gre hoca
ya su l neden m a h zu rlu olsun?) B ilm i ol k i bu, doru d u r. F a k a t
h o cann izin verdii k sm lard a sorulur. H enz an lay am ay aca n ey
lerden deil; bu gibi m eselelerden so rm ak iyi deildir. B u ebebden-
d ir ki, H z r aley h is - selm , M s aley h is - selm su ld en m e n -
etm itir. Y ni zam n gelm eden su l sorm a. H oca sen in nereye k a d a r
selhiyetli o ld u u n u ve o n la rn sa n a n e zam n ak lan aca n bilir.
H enz anlalam yacak ekilde o lan eyden sorulm az. H a z r e t - i A l
(R.A.) buyuruyor: K endisine fazla su l sorulm am ak, cevbnda in d
etm em ek, yoru ld u u v ak it zorlam am ak, kalk aca zam n eteine sa
rlm am ak, gizli sylenenleri kendisine d u y u rm am ak , y an n d a gybet
etm em ek, srm esini beklem em ek, b ir h a t s olursa m a 'z r k ab l e t
1 inci KtTB 5 inci BB MUALLM LE TALEBENN EDEBLER 131
mek, lim in hakkdr. A llahn em irlerine riy et etti i m ddete,

kendisine A llah iin sayg gsterilm esi ve ah sn n s t n ta n n m a s,
nnde o tu ru lm am as ve ih tiy c n n h a lk ta ra fn d a n giderilm esi,
lim in hakkdr.
4 lim tah silin d e b u lu n a n kim se, ilm e ilk girdiinde iste r d n

yev iste r uhrev olsun, in sa n la rn ih til fla rn a k u la k asm am ald r.
nk bu gibi ih til flar, ak ln b ocalatr, zih n in i k u rcalar, k a n a tin i
artr, anlayd an k endisini m dsizlie d r r. B u n u n iin y ap a
ca ilk i, hoasin n kabl etti i doru yolu iyice an lam ak ve o n d an
so n ra dier m ezheb ve p h eli eyleri a ra trm a k tr. E er hocas m s
ta k il b ir m ezhebe bal olm ayp gelii - gzel h e r m ezhebden ve a r a
larn d ak i ay rlk lard an bahsederse o n d an vaz gesin. nk o n u n sa
ptm as dzeltm esinden ok olur. Zira k rn, krleri id re edip o n la ra
yol gsterm ee selhiyeti yoktur. ahsiyeti byle k ark olan kim se
ler, h a y re t krlnde ve ceh let s a h r sn d a saylrlar.
tlm e yeni g iren kim seyi pheli eylerden m e n etm ek, yeni Ms-
l m n olan k firler a ra sn a g irm ek ten m en' etm ee benzer. K uvvetli
b ir lim i pheli eylere b ak m a a tevik ise, k u vvetli b ir M slm n
(tslm iy eti alam ak iin) k firler a ra sn a girm ee tevike benzer.
B u n u n iin k o rk ak larn d m n sa fla rn a sald rm as m e n 1 edilir ve
cesr o lan lar b u n a tevik edilir. B u incelii an lay am ad k larn d an bz
zayf aklllar, kuvvetli bilginlerden riv ay et edilen bz m sa m a h a la r
d a o n lara u y m a n n ciz o lduunu zan n ettiler. Bilem ediler k i kuvvetli
lim lerin vazifeleri, zay flan n k in d en ayrd r. te b u n d a n d r k i bz-
la n : Beni h idy ette gren sddk, so n ralar gren ise zndtk olur.
d em itir. nk n ih y ette farzlarn d an g ay ri am eller, zah ird en b tn a
in tik a l eder. G renler de tenbelleti in i ve ih m l etti in i zannederler.
H albuki b u m ak aam , k albini m siv d an ekip A llahu T elya r a b t
etm ek ve devm l olarak am ellerin efdli o lan A llah tezk r m ak aam -
d r.
Zayflarn, k en d ilerin i k u v vetlilerin d g r n lerin e benzetm eleri

bo b ir eydir. B u bir b ard a a b ir p a r a pislik a ttk ta n so n ra: B
t n pislikler denize a tlrk e n b en u k k b ard a a azck pislik a t-
tm sa ne lzm gelir? K oca denize ciz olan, elb ette bu b ard a a d a
cizdr.M diye zr dilem ee benzer. D eniz b t n azam etiyle o necse-
ti suya evirir ve o necseti kaplam asiyle, necset k en d i sfatm alr.
F a k a t az necasetin b ir b a rd a k suya galebe alarak su y u kendi vas
fn a evirdiini bilemez. te b u gibi sebeblerden, b ak asn a ciz g
rlm eyen ok eyler, P eygam ber Efendim ize (S.A.) ciz g r lm t r.
132 HYU 'ULMP - DN Cilt : 1 RUB'UL - BDAT
Hatt kendisine dokuz kadn mbh oldu. (122)

nk kendisinde, ok da olsalar k a d n la r a ra s n d a a d le t ede
cek kuvvet vard. F a k a t b ak ala r b u ad lete gc getirem ez; a ra la rn
d a hakszlk eder de o n la rn rzsn a ra rk e n A llah a syan eder. A zb
m eleklerini, kam v u ra n in s n la ra benzeten ak lan m tr,
5 Talebe len ilim lerin h i b ir fen n in i ve n ev ni te rk e t
m em elidir. Hi olm azsa gye ve m a k sa tla rn a n lay acak k a d a r o n la ra
bakm al ve so n ra im k n b u lduu ta k d ird e o n lard ak i bilgilerini geni
letm elidir. Aksi h ld e ehem m i, m h im zerine te rc ih etm eli, ontfnla.
m egl olm al ve dierlerinden lzm olan ksm m alm ak la k ify et
etm elidir. nk ilim ler b irb irin e bal ve yardm cdr. Ayn zam n -
d a bu k a d a r bilgi ile o, ilm e d m an lk e tm ek te n k o ru n m u olur.
n k in sa n la r bilm ediklerinin d m n d r. N itekim A llahu Tel.
K u rn- K erm de yle b uyuruyor:
M uvaffak olam aynca d a yle diyecekler: B u eski b ir y alan .

(46 - A hkf : 11)
ir de yle diyor :
Ac b illu r azn d a ta d o lm ay an h a sta ;
ti i suyu, b- h a y a t olsa d a tasda.
lim ler derecelerine gre ya, kiiyi A llahu T elya u la trr, vey.
U latrm aa b ir nevi y ard m c olur. M aksda y aknlk ve uzakl b a
k m n d an ilim lerin m u y y en dereceleri vardr. lim ta h silin d e o lanlar,
h u d d bekileri gibi o n u n m u h afzlard r. H er b iri iin b ir derece
ve A llah rzsn k asd etti i tak d ird e, derecesine gre h ire tte m k
fa t vardr.
6 Gelii - gzel b ir fen n e dalm ayp, ehem m i te rc ih ederek te r
tib i gzetm elidir. u ksa m r b t n ilim leri elde etm ee yetm edii
ne gre, en dorusu h e r fen d en gzelini alm ak ve o n d an b ir k o k u ile-
ik tif ederek b t n k u v v etin i, ilim lerin en m ak b l olan h ire t ilm ine
b alam aktr. Y ni m um ele ve m kefe k sm larn a alm aldr.
M um elenin neticesi, m kefe, m k efen in gyesi de A llahu T ely
(122) Bhr ile Mslim, bn Abbsdan.

1 nci KTAB S nci B B MUALLM LE TALEBENN EDEBLER 133
bilm ektir. Allahu T ely bilm ektir. d erk en : A vam k sm n m az

d a n ald vey verset yoluyla s h ip olduu itik a d vey h a sm la rm a
k ar k elm elan n ta k n d k la r m cdele yo llarn deil, belki m c-
hede ile b tn m tem izliyerek, h ak k n d a P eygam berim izin: Eer lem
lerin m niyle t rtla y d a r gelirdi. b u y u rm ak s retly le eh d et e t
ti i E b B e k r ' in m n seviyyesine ykselen k iin in kalbine
A llahu T eln m ilka eti i n r u n sem eresi o lan b ir n ev i YAKNi
k asd ediyorum .
B una gre av m n itik a d ile, b u i'tik a d d a n fa rk o lm yan an c a k
sz s a n 'a t ile KELM ad n alan , k e l m e la n n b u gibi te rtip lerin d en
H azret- m e r , O s m n , A l i ve dier S ah b e (R.A.) ciz
deillerdi. H a tt E b B e k i r , gsne yerletirilen sr ile o n la ra
s t n idi (F a k a t o n la r b u gibi eylerle u ra m a z la rd ). S hib-i e r'a t
P eygam ber aley h is-selm dan , b u (E b B e k r in m m a r ge
lir) gibi szleri du y d u u hlde, so n ra rastg ele d u y d u k larm km se
yip beenm iyen, B unlar sofiyyen in u y d u rm alar ve m a 'k l olm ayan
bo szleridir diyenlere aarm . S a n a y ak an b u m ak am d a te e n n i
ile h arek e t edip a r d a v ra n m a k tr. nk b u ra d a serm yeyi k ay b et
m e k tehlikesi var, o h ld e fa k h ve k e lm elan n serm yeleri h ricin d e
k a la n ve E b B e k r i n s t n sayld o s i m ren. Seni o srra
ulatrabilecek o lan sen in ona olan h rsn d r.
H lsa: lim lerin e n ereflisi ve gyesi A llahu T ely bilm ektir.
B u d a dibi b u lu n m ay an b ir denizdir. n s n la rd a n b u h u s sd a en s
t n m ertebeye ykselenler P eygam berler, so n ra veller ve so n ra b u n
la r ta k b edenlerdir.
H ikye o lu n d u ki, eski m a bedlerin b irin d e ellerinde b irer yaz b u
lu n a n ki h a k m in heykelleri var. B irisinde yle yazar. Her eyi en
gzel ve en m kem m el ekilde y ap san bile, A llahu T elm n birliine
ve h e r eyi y a ra ta n old u u n a in a n m a d k ta n so n ra b ir ey y ap t n
sanma. D ierinde de : Ben A llah u T ely bilm eden, ierdim fa k a t
kanm azdm . A llahu T ely b ild ik ten so n rad r ki im eden k an d m .
7 (T ertibe ri y e t). B ir fen n i b itirm ed en o n d an so n rak i fen n e
gememek. Zira ilim ler z a r r b ir te rtb ve tasn ife baldr. B zd an ,
dier b z d a n n a yoldur. O n lard an geilm eden dierlerine geilmez.
M uvaffak o la n lar te rtb e ri y e t edenlerdir. N itekim H ak T el buyu-
T u y o r:
s> - fi fi
j-* ;) j J
K endilerine k t b verdiklerim iz, o n u h ak k y le okurlar. (2 -B a -

k a r a : 121)
134 IIYU ULM'D - DN Cilt : 1 RUBUL - I b ADAT
Y ni ilim ve am el ile iyice an lay p ta tb ik etm ed en b aka fenne-

gem ezler. O kuyan kiinin, h e r o k u duu ilim den gyesi o n u n d a h a
s t n e km ak olm aldr. M ensplar a ra sn d a h tilfn b u lu n m asn
vey bzlarnn h a t sn vey ilm inin gereiyle am el etm ediini g
rerek h e rh a n g i b ir ilm in bozukluuna h k m verm em elidir.
ok kim seler g r rs n ki, B unlarn asl olayd erbb o n lar a n
lard. diyerek akl ve fk h lim lere 1tib a r etm ezler. B u p h elerin
h a lli Miy ra 1l-Um adl eserim izde gem itir. D ier bir k sm n g
r rs n ki, b ir tab ib in h a t y a dm esi sebebiyle top y ek n tbb in k r
ederler. D ier b ir zm reyi b u lu rsu n , b ir m n eccim in dedii rastgeldi
diye m neccim lerin d o ru lu u n a in am r. D ier b ir ksm da, b ir ta h
m in doru km ad diye ilm -i n c m u n k r eder. B u n la rn hepsi de
h a t d r ve h e rh a n g i b ir eyin doru ve y an lln (b ak alarn n
cz'i m hedeleriyle deil) kendi nefsin d e bilm em ektendir. H er ilm i
herkes lykiyle anlayam az. B u n u n iin H a z r e t - i A l i b u y u ru r k i :
Gerei bil k i o n d a n .s o n ra eh lini bilm i olasn.
8 ilim leri ereflendiren, d eerlendiren sebebleri bilm ektir.
lim lerin deeri iki ey ile l l r :
N eticesin in ycelii,
D elilinin kuvvet ve salam l.
Neticesi ile llere m isl d n ve tb ilim leridir. D n ilm in in n e ti
cesi, ebed yaay te m in, tb ilm inin neticesi ise m u v a k k at yaay
salam aktr. B u n a gre, d n ilm i, ta b a b e tte n st n d r.
D elilinin k uv v et ve salam liyle llenlere m isl h isab ye n -
cm ilim leridir. Delil d ah a sa lam ye k u v v etli olduu in, h isb ilm i;
ncm ilm inden d a h a ereflidir. H isb tb le llrse, gyesi b ak
m n d an tb ; delili b ak m n d an ise, h isb tb d a n erefli gelir. F a k a t n e
ticeyi dnm ek d a h a dorudur. B u sebebdendir ki, h e r ne k a d a r o
u ta h m in i ise de tb ilm i, h isb d an ereflidir.
u verdiim iz z h a tta n anlald ki, ilim lerin en ycesi AllahU
T ely, M eleklerini, K it b larm ve P eygam berlerini bildiren ilimlerle?
b u ilim lere u la tra n dier ilim lerdir. B u n a gre sen in de ra b e t ve
hevesin bu ilim lere olm aldr.
9 T alebenin dokuzuncu vazifesi de o k u m a k tan gyesinin bu
n d a kalbini kt h u y la rd a n a rtp , faziletlerle sslem ek, gelecekte ise
m u k a rre b m eleklerin civ rn a ykselm ek ve A llah u T elya te k a rr b
olm asdr. Bilgisiyle riyaset, servet, m akam , d k ad am larla m c
dele ve em sallerine st n l k gyesini gtm em elidir. G yesi A llah r
zs olunca, b u n a en elverili o lan ilm i aram ald r, ki b u d a h ire t il
m idir. B u n u n la berber m ukaddim ede farz- kifyeden saydmz,,
l g a t, n ah v , e tv ve benzer ilim leri de km sem em elidir. Biz, h iret.
ilm ini fazla erken, sak n b u ilim leri km sediim iz anlalm asn..
1 inci KTB S inci BB - MUALLM LE TALEBENN EDERLER 135
B t n b u ilim lerin sh lp leri olan lim ler, d m an k arsn d a m u h afz

gzc ve A llah yolunda m chede eden gziler gibidir. B u n la rd an b ir
ksm b ilfi11 d m n ile dr, .dier b ir ksm gzleyici ve yardm c
olur, dier b ir ksm yiyecek ieceklerini salar, dier b ir ksm d a
h a y v n la n korur, k i gyeleri g an im et olm ayp A llah rzas o ld u k tan
so n ra hepsi m k fa t alr. H er b ak m d an lim ler de b u n la r gibidir. Al-
la h u T el lim leri erek yle b u y u ru y o r:
* i 4
*1 1
t J 'A t J f kt
Szden m n edenleri A llah y k seltir, ilim verilenleri ise, k a t k a t

dereceler ile ykseltir. (58 - M cdele : 11)
D ier b ir yet-i cellede de yle b u y u ru lu y o r :
i ^ ^ . Jt
B Cil J S r p ft
O nlar (A llah rzsn a t b i o lan lar) ise A llah in d in d e derece de

recedir. (3 - l-i m r n : 163)
F azilet, a ra la rn d a nisbdir. P d i h la ra nib etle sarra fla r k
m serken sprgecilere n isb et edildiklerinde de km senm eleri l
zm gelmez. Y ksek r tb ed e n den k im senin k y m etin in ta m m e n
kaybolduunu sanm am al. st n r tb e, derecelerine gre, evvel Pey
gam berler, so n ra veller, so n ra gerek-lim lerde d a h a so n ra d a iyi kim
seler iindir. Zerre k a d a r iyilii olan m k fa tn , zerre k a d a r fenl
o la n d a karlm b u lacak tr. H angi ilim o lu rsa olsun, kim k i ilm i le
A llahu T ely k asd ederse ilm in k rn b u lu r ve o ilim, sh ib in i yk
seltir.
s
10 lim lerin, gyeye olan n isb etlerin i renip o n a gre oku
yacan sem ektir. Y akn ve yksekte olan, u z a k ta olan zerine ve
ehem m i m h im zerine te rc ih gibi. Ehem m dem ek m u tla k deil,
y n i hadd-i ztn d a ehem m iyetli o lan dem ek deil, sen in iin ehem m i
yetli olan dem ektir. phesiz sen in iin ehem m olan, d n y ve h ire ti-
n i al k a d a r edendir. V ak t k K u r n n aklad ve ay an m ertebe
sine ykselecek derecede b asiret n r u n a sh ip o lan larn eh d et e tti
i gibi, d n y ve h ire tin ikisini b ir a ra d a to p lam ak sen in iin m m
k n olam yacak. G erekde ehem m o lan ebedi k alacak olan h ire t il
midir. O zamn dny senin iin b ir m isfirh n e, bedenin m erkep,
ilim lerin de seni m ak sad n a u la tra n b ir v sta, m ak sad n h e r ne k a
136 HYU -ULMlD - DN Cilt : 1 RUB'UL - BDAT
d a r k adrini bilenler az ise de, A llaht T ely a ulam ak olur. N im etle

rin hepsi arad a d r.
LM LERN MERTEBELER
A llah T elya m la k a tn sad etin e ve av m ta b a k a s ile kelm -

c la n n a n lad gibi deil de, P eygam berlerin an lay p isted ik leri gibi,
z tn cem line b ak m ak sad etin e nisbetle, ilim ler m ertebede d
n l r. Vereceimiz u m isl ile, b u dereceler d a h a kolay an lalr.
Kleye d e n ild i: Eer h acc edersen hem zd, h em de p d ih
olacaksn, yok eer h acc iin h azrla n d k ta n so n ra b ir engel o lu r da
hacc edem ezsen klelik b a n d an ken d in i k u rta ra c a k sn , fa k a t p d i
h olm ak sad etin e ulaam yacaksm . im di b u vzifeyi a la n kle
n in m egalesi v a r :
1 Azk, su ve b in it gibi v sta la rn ted rik i,
2 Y ola girm ek ve k o n ak konak m esfeleri k a tederek a n a y u rt
ta n uzaklam ak,
5 H accm erkniyle m egl olm ak ve vazifeyi if ederek ih r m
d an k tk ta n ve ved ta v fn y a p tk ta n so n ra zd olup p d iahla
h ak kazanm ak. Sebeblerini h zrlam a a b alad n d an tam m lay n -
caya, yola girdiinden K beye gidinceye, K abeye g ittik te n h acc va
zifelerini tam m lay m cay a k a d a r h e r m a k am d a b ir ok m enziller v ar
dr. H accn r k n le rin i ify a b alay an n p d iah l a olan yaknl
d a h a yeni azk te d rik etm ek te o lan ile b ir olm ad gibi, yola kan
ile de b ir deil, belki h e r ikisinden de d a h a y akndr, t m le r de aynen
b u n u n gibidir. B ir ksm ay n azk ve v sta h azrlam ay a benzer ki
b u n la r d a tb, fk h ve d n y d a bedenin dzelm esine y a ra y a n di er
ilim ler gibi. D ier b ir ksm da, yola girip m esfeleri a m a a benzer.
B u d a kalbi kt h y la rd a n tem izlem ek ve A llahu T elm n tevfk
ettik lerin d en bak asn n eriem edii yksek m a k a m la ra erim ektir,
te bu, ta k a s l k [B tn yola g irm e k tir].
K albi tem izlem enin ilm in i renm ek, yollarn istik m e t ve m es-
felerini renmek k ablindendir. Yola girm eden y aln z y o lla n ve ko
n a k yerlerini bilm ek b ir k r salam yaca gibi, ah l k dzeltm ee a
lm adan yalnz a h l k ilim lerini bilm ek de b ir deer tam az. B u n u n la
berber bilgisiz b ir ie balam ak d a m m k n deildir.
nc ksm da bil-fi'il h ac iini icr gibidir. B u d a A llahu
T elm n ztn, sfatlarm , ef'ln i ve m eleklerini ve m k efe ilm i
n in ak lam alarn d a a n latt m z lim lerin h epsini bilm ektir.
E y h ire t yolcusu, ite k u rtu lu ve ebed sad ete u lam ak b u ra
dadr, Y alnz k u rtu lu ise : G yesi h ak k a, selm ete u lam ak o lan h e r
dpru yola giren iin m m k n d r. F a k a t sad ete u lam ak ise an cak
1 inci K T A B 5 inci BB LMLERN MERTEBELER 137
A llahu T ely bilen riflere m a h s stu r, Civar- lhde ve C ennet-i

N am de h u z ra kavuup ebed n im etlere u la an m u k a rre b ler b u n
lardr, B u zirveye u lam ay an yo lcu lara yine n e c t ve selm et v ard r;
fa k a t evvelkiler gibi s t n derecede deildir. N itekim H ak T el K u r-
n - K erm de yle b u y u ru y o r :
i ' Y ' ' V ' " ' ' \ > ,f ,

o t ^ U L i .*
M ukarreblerden o la n lar iin is tira h a t, tem iz rzk ve n im e tle rle

dolu C ennet vardr. (56 - V ka : 88, 89)
Bu, s t n v asflara ve o lg u n lara i re ttir.
7
/ V + *
D efterleri sa larn d an verilen veya iyilik sh ib i o lan lara: E y ye

m in sahipleri szlere sa clard an selm , (56 - V ka : 90, 91)
B u d a ikinci sn fa g iren lerin de selm ete ereceini ifde eder.
K im k m ak sad a ynelm ez ve b t n m evcdiyyetiyle b u n a sarlm az
veya bu yola ub diyyet iin deil, pein g ayeler iin girerse, b u solcu
la rd a n yni g n h k rla rd a n , am el d efteri so lu n d an verileceklerden ve
s a p k lk ta olan lard an d r. B u n la ra k u ru lac ak so frad a ham im [y u tu -
lam yacak scak su ] vardr; girecekleri yer de C ehennem dir.
Bilm i ol k an latt m z, h ak k lim ler iin h ak k y ak n dr. Y
n i o n lar b asiret n ru ile b u n u g r r ve bilirler ki, o b asiret gz, ba
m zdaki gzm zden d a h a kuvvetlidir. O nlar, yalnz dinlem ek sye-
sinde tbi* olduklar ta k lit m ertebesinden b u m a k m a ykselm iler
dir. B u n la rn hli, verilen h ab eri ta sd ik e ttik te n so n ra m hede
le gerekletiren k im sen in h lin e benzer. D ierleri se, h k m
gzelce ta sd ik ve m n ile k ab l etm i, fa k a t grm ekle hazzn a lam a
m tr. S adet, m kefe ilm inden so n rad r. M kefe ilm i de h ire t
yoluna giri dem ek o lan m um ele ilm inden so n ra gelir. S fa tla rn m er-
h lelerhi geip, y erilen n itelik leri a tm a k y o lu n a girm ek, s fa tla r ile
a lk al ilim leri bildikten so n rad r. B u k t h y la rm ted v i yollarm
bilm ek ve b u yollara girm ek, selm et-i beden ilm in d en so n ra gelir.
S h h sebeblerin m sadesi ve b ed en 'in selm eti iin, yiyecek, giyecek
ve m esken gibi m u h t olduu eyleri te 'm in etm ek de b ir a ra y a gel
m ek ve y ard m lam a ile m m k n d r. B u d a b ir s u lt n m v c d u n a
138 HYU ULM'D - DN - Cilt : 1 RUBUX - BDAT
vabestedir. Bu cem iyeti adletle sevk u id a re edecek k n u n la r hzr*

lam ak d a fak h lerin b o y n u n a b o rtu r. Salk esbbm te m in de ta-
biblerin vazifesidir. lim leri, beden ve d n ilim leri olm ak zere ik iy e
blen ve ilm-i edyn ile fk h k asd eden, b u sz ile b tn ! ilim leri de
il, zhir ilim leri kasd etm itir. (M ehr olan m evz h ad sdir. Do
ru su m m fiT n in sz olduudur.)
KALBE DR BR SZ
Eer niin tb ve fk h ilim lerini yolcu n u n b in it ve az n a ben

zettin dersen; bilm i ol k: A llahu T ely a y ak n lk iin alan be
den deil, k alb dir. K alb derken, y rek dediim iz e t p arasn kas d et
m iyorum , belki benim m evzum o lan kalb, h asselerin [be d u ygum uz]
onu anlayam yaca 'A llahu T eln n srla rn d a n b ir s r ve ilh b ir
le tafettir. B zan b u n a r h -i inSn, bzan nefs-i m u tm ain n e d en ir
eri'atte ise b u n a kalb denir. nk, h issin id rk edem edii bu ey
srrn ilk binitidir. B u n u n vstasiyle beden o ltfeye b in it ve let
oldu. O srrn perdesini k ald rm ak m kefe ilm ine ittir. H albuki
m kefe ilm i b u h u s sd a b ah il d av ran m ve o srr ak lam asn a m
sade edilm em itir. B u m evz'da en son sylenebilecek: O, u g r
len v arlk lard an yce, kym etli b ir cevher ve b ir em r-i lhdir. dem ek
ten ib a re ttir. N itekim A llahu T e K u rn- K erim de :
-J^ ^ ^

Sana r h d a da so rarlar; de ki r b , R abbiin em ri (cm lesi) il

dendir. ( 1 7 - s r : 85)
B u yurm utur, Geri b t n varlk lar, A llahu T elya n isb et edi
lir. F a k a t bu r h u n n isb eti, der a 'z la rn A llaha n isb etin d en d a h a
ereflidir. Halk [y a ra tm a k ], em r [tedbr ve id re ], hepsi A llah n
dr. Ama ted b r ve idre dem ek olan em r d a h a ycedir.
Yer ve gklerin k a b le cesret edem edikleri, A llah u T eln n
em netini yklenen ve bu syede yer ve gklerden s t n r tb ey i k a
zan a n b u kym etli cevher Emr lem in d en d ir. B u szm zden de
r h u n kdem i anlalm asn. Zira r h u n kdem ine k il olan felsife
ve onlara u y a n la r sylediklerini bilm eyen ald an m kim selerdir. Bu
mevz, saded d o lduu iin bu sz b u ra d a keselim de dvam za
gelelim. B t n bunlardan gaye, ite b u l tifed ir ki, rab b in in em rin
den . olduu iin rab b in e gitm ei k asd eder. O ndan geldi ona gider.
1 inci KTB 5 inci BB IRD EDC MUALLMM VAZFES 13
Beden ise onun b in iti ve vstasdr. A llah yolunda o r h 'a beden,

hacc yolunda h a c ya deve veyhd bedenin m u h ta olduu suyu ta
yan kova gibidir. (Y ni suyu kova tad gibi, r h u da beden t a
r.) H er lim ki, gayesi bedenin saln k o ru m a k tr, o ilim b u bini
tin ih tiy alarm salar. Tb ilm in in byle old u u n d a phe yok.
nk tb ilm ine bedenin sal iin ih tiy vardr. Tek b ir n n
olsa da tab b ete m u h ta tr. F a k a t fk h tb d a n ay rlr, n k tek b a
n a yayan b ir in n olsa fkhn b ir ok m eselelerine ih
tiyc olm azd. Ne re ki, in n olu yalnz b an n am y ac ak
b ir hlde yaradlm tr.. Zira tek bana yemek, giym ek, m esken ve
b u n la r iin l t ve edevt sa lam asn a im k n y oktur. B u sebeple b ir
a ra y a toplanm a a ve yardm lam aa m u h ta tr. N ezam n ki, in sn -
la r b ir a ra y a to p lan d ve ehvetleri sebebiyle m n a zaalar, k av g alar
oldu, i m izlan n m bozulm as ve beden h a sta lk la r k en d i h elakle
rine sebeb olduu gibi, h ri te n gelen dedikodularn te sri ile de b ir
birini ldrm ee b aladlar. bozukluklar ta b b e t d zelttii gibi,
d dzensizlikleri de ad a le t ve siy set dzeltir. n s n la rm sa lk lar
n bildiren ilm e tb, m uam ele ve ilerinde de dzeni sa lay an ilm e
fk h ad verilir k i h e r ikisi de r h u n b in iti olan bedeni ko ru m ak
iindir. K albini slh etm eden a h lk n dzeltm eden yalnz tb ve
fkh ilim leriyle u raan kim se b in itin in [devesinin] su y u n u , yiyece
ini s a tn alp da yalnz o n larla m egl olan ve hacc y d lu n a girm eyen
kim senin hline benzer. m rn, fk h m cdeleleri a rasn d a kelim e
leri incelem ek ile geiren kim se, h acc iin gtrecei su tu lu m u n u
salam latrm ak iin onu dikm ee y a ra y a n ipleri h zrlam ak la u ra
an kim seye benzer.
B u gibi fkh clar ile, m tikefe ilm ine sl eden slh- kalb ile
u ra a n la r arasn d a k i fark , yalnz deve, kova gibi eyleri s a tn alm ak
ile u raan kim se ile, h acc y o lu n a g iren ve h a t t haccm bz erk n
n f eden kim se arasn d a k i fa rk gibidir.
te nce b u n u d n ve so n ra d a avam ve h av assn m u h a lefet
lerine ram en ok g ay retler neticesi bu m ertebeye u la an k iin in n a
sih a tim k abl et.
lim t lib lerin in vazifelerine d ir bu k a d a r kfidir.
RAD ED C MUALLMN VAZFELER
Bilm i ol ki, serv et k aza n m ak ta olduu gibi, ilim de de in sa n n

d rt h li vardr. Mal sah ib in in , istifd e h li var, b u h li ile ser
v et kazanr. T u tu m lu lu u h li v ar, b u n u n la z tm ih tiy c d a n k u r ta
rr, kendini bakm as h li var, b u n u n la d a k a z a n c n d a n fay d alan m
140 HYU ULMt'D - DN - C ilt: 1 - RUB'UL - BADAT
olur, b ak ala rn a in fk var, b u n u n la d a cm ert ve fazilet sah ib i o lu r ki,

en erefli h li budur. lim de, m l gibi elde edilir, ilm i a ra m a k ve k a
zan m ak h li var, ilm e sh ip olm a h li var, b u syede b ak asn a sor
m a k ta n k u rta rr, ay d n lan m a h li var, k b u n u n la rendiklerini d
n r ve on lard an fidelenir. B ir de b ak asn retme h li var, bu d a
e n ereflisidir.. K im , renir, rendii ile am el eder ve b ak alarn
retirse, m nevi lem de sayg ile an lr. B u n lar: G ne gibidir, h em
kendisi n rlu d u r ve hem de b ak alarn ay d n latr, m isk g ibidir k en
disi de gzel k o k ar b ak ala rn a da gzel k o k u saar. B ildii ile am el
etm eyenler: (Sahifeleri ilim le dolu) d efter gibidir; B ak asn a k n
v a r fa k a t kendisi b ir ey anlam az. B ilei-ta gibidir. Bai b iletir
fa k a t kendisi kesmez. n e gibidir. B akasn g iy d irir f a k a t kendisi
d im a plak d u ru r, lm b a fitili gibidir b ak asn a k verir fa k a t k en
disi yanar.
N itekim ilm inden istifde etm eyip b a k ala rn a fay d as doku
n a n kim se h ak k n d a i r :
O ancak lm ba fitilidir, ken d isi y an ark e n b ak asn aydnlatr.
dem itir.
(K endisini ilim le kem le eritird ik te n so n ra) reticilikle m egl
olm aa b alay n ca b y k b ir ii b o y n u n a aldm ve erefli e giri
ti in i bilm eli ve b u n u n iin de m uallim lie u y g u n olan edeb ve nez
kete ri y e t etm elidir. B inenaleyh m u allim in ri y e t edecei yedi v a
zife vardr.
i B abann evldna o lan efk ati gibi, rencileri esirgem ektir.
N itekim Peygam ber Efendim iz b ir m barek sznde yle b u y u ru
yorlar.
^ j i IT uT
Ben, sizin iin, ocuuna k a r b ir b ab a gibiyim. (123)

(A nne baba o cuunu d n y atein d en k o ru d u u gibi) Peygam
ber Efendim iz de m m etin i h ire t atein d en k o ru r. A h iret atein d en
k o rum ak ise, d a h a m h im d ir. B u seb ep ten d ir ki, m u allim in h ak k a n
n e baba h ak k n d a n s t n d r. A nne b a b a geici olan u h a y tn v ar
lna, m uallim ise ebed sad etin te 'm n in e vesiledir. H oca olm ayay-
d b abasndan elde etti i, ebed yoklua m a h k m idi. h irette ebe
d h ay t k azan d racak olan an ca k m u allim dir. M uallim dem ekle h i
re t ilim lerini, vey d n y alk iin deil de h ire t iin d n y ilim -
(123) Eb Dvud, Nese, Ibn Mce. Eb Hureyre'den.

1 inci KTAB 5 inci BAB - RD EDC MUALLMN VAZFES 141
lerin reteni kasdediyorum . (A llah iin in san l a b ir h izm et gayesi

olm ayp d a beeriyeti ta h a k k m a ltn a alm ak ve) D n y lk iin o k u t
m ak hem kendisini h em de ok u y an helke s r k lem ek dem ektir. B u
gibi ilim den A llaha snrm .
B ir ilenin ocuklar karlkl gven, sevgi ve sayg iinde m a k
sad a doru ilerleyecekleri gibi, b ir h o can n taleb eleri de byle k ar
lkl sevgi ve sayg iinde o lm aldrlar. E er gyeleri h ire t ise, z te n
baka ekil olamaz. E er gyeleri d n y lk ise, a ra la rn d a k in ve e-
kem em ezlikten baka b ir ey bulunm az. Zira gerek lim ler ve h ire t
ocuklar d n y d an A llaha giden yolda A llaha doru yolculuk h a
lindedirler, d n y n n yl ve ay la r yol zerindeki m sf ir h a n e le r m e
sabesindedir, eh ir ve kyler aras y o lcu lu k ta ark ad alk , dostluk ve
sevgi vesilesi olunca, ya Firdevs-i 'l y a [C ennetin e n y ce k a tm a ]
yolculuk edenler a ra sn d a sevgi sayg n asl olm asn? H albuki h i
r e t saad etin d e asl d arlk yok, bu seb ep ten d ir k h ire t yolcular a ra
snda niz' olmaz. Bilgileriyle riy set u m a n la r H ak T eln n :
tJ
Mm inler an ca k kard etir. (49 - H u cu rat: 10)
yet-i elilesi gereinin d nda kalp :
((Buradaki dostlar, o g n , yek dierine d m an d r, an ca k m tte -

kiler deil. (43 - Z uhruf: 67)
Ayet-i elilesi mlne girerler.
2 T a'lim ve ifdelerinde Shib-i e r'a t P eygam ber E fendim i
ze uym aktr. retm e k arl c re t istem em eli, talebeden m k
f a t ve h a t t te ek k r bile beklem em elidir. retti in i an cak A llah
iin retm eli ve gyesi A llahu T elya u lam ak olm aldr. H er ne-
k a d a r rencilerin m in n e tta r olm alar gerekirse de, kendisine by-
- le b ir h a k tan m am al, belki k alb lerin e ilim to h u m u n u ekm ekle A llaha
y aklam ak iin gnllerini tam m iy le kendisine b a lad k larn d an fa
zilet ve m in n eti rencilerde bilm elidir. O n larn .bu hli, ekip bim ek
iin ta rla sn s a n a riy e t olarak veren kim seye benzer. T ohum u
eken ta rla sh ib in d en d a h a k rl olduu gibi ocuklarn kalb lerin e
ilim alyanlar d a o n la rd a n d a h a k rldr. H l byle ik en d a h a re
142 HYU 'LLMD - DN C ilt: 1 RUB'UL - BDAT
ticilii nasl m in n et say arsn ; h alb u k i m u allim in alaca m k fa t

rencinin sevabndan st n d r. Eer renci olm azsa sen b u m k
fa t alam azdn. M kfatn A llahd an iste. N itekim A llahu Tel :
T j VI U k VU d p
De ki ben b u n u n (risalcti tebli) zerine sizden cret istem em ;
benim ecrim an ca k A llah zerinedir. (1 1 -H d : 29)
B u yurm utu r. nk m l ve d n y v arlk lar bedene h izm et
eder. Beden de nefsin binitidir. H albuki hizm et o lu n an ilim dir. n
k nefsin ycelii ilim syesindedir. lim ile m l isteyen n linleriniri
a ltn kendi yzyle tem izleyen g ibidir ki, hizm et o lu n an hizm eti,
hizm etiyi de hizm et o lu n a n n yerine koym u olur. B u ise kafay
a a ayaklar y u k ar evirm ektir. Bylece bilgi ile d n yalk sa la
m ak isteyenler kyam et g n su lu lar ile A llah h u z ru n d a balar
eik olan kim selerdir. H lsa gerekte fazilet ve m in n e t m u allim
iindir.
im di bak! D n idaresi nasl kim seler eline geti. K endilerine d i
m i bir gelir salam ak ve bir m evki elde etm ek iin su lt n la rn hiz
m etine koar, p a ra la r h a rc a r ve h e r t r l zillete k a tla n rla r. B u n u
y aparken de gyelerinin A llaha yaklam ak o lduunu zannederler.
E er byle yapm asalar ta ra fla rn a b ak an olmazd. B u n d an sonra da
m uallim renciden h e r t rl yardm , h a tt hak l haksz, d o stu n a
dost, d m n n a d m an olm a, h er h lin d e kendisine ak b ir hiz
m eti ve b t n ilerinde em rine m de b u lu n m asn ister. E er ilim
tlib i bun lard an b irini yerine getirm ezse onu y erer ve en byk b ir
dm an tan r. B ir lim iin en by k alaklk bu dereceye dm esi
b u n u n la nm esi ve so n ra u ta n m a d a n benim o k u tm ak tak i gyem ,
lmi yaym akla, dne y ard m ve A llah 'a y ak lam ak tr, dem esidir. u
ald an m larn fen a n iyetlerine d ellet eden bu alm etlere bak da ib
r e t al.
3 M uallim, talebeye n a s ih a tte k u s r etm em eli, en ince te fe r
r u a tn a k ad ar h er eyi olduu gibi bildirm elidir. Mesel: H enz ehil
olm ad bir mevkie ta lip olm am ak, ilim lerin zah ir m n la rm an la
m ad an ince ve gizli m n lariy le m egl olm am ay an latm ak... gibi.
S o n ra bilgi edinm ekten gaye kem le erm ek ve bu sayede A llaha y a k
lam ak olup, benlik, m cdele ve m evki elde etm ek olm adm ala
m ak ve im kn nisbetinde bu gibi h llerin irkin o lduklarn talebe
n in kafasna yerletirm ek gibi. F en a kalbli bir lim in dzelttii, boz-
1 inci KTB 5 inci BAB RD EDC MUALLMN VAZFES 143
duundan fazla olam az. Eer taleb en in gayesi ilm i y aln z d n y alk
ve en an iy et iin elde etm ek olup o k u duu lim ler, fk h ilm in in fu r -
daki ih til ft m eseleleri, kelm daki frk a la rn m cdeleleri, m um e-
l td ak i fetv m eseleleri ise, hem en talebeyi bu ilim lerden m enetm eii-
dir. Zra bu saydm bilgiler n e h ire t ilm i ne de: Biz ilm i baka
m a k satla okuduk, f a k a t ilim A llahd an bakas iin olm a k ab u l e t
medi. denen ilim lerdendir. Byle olan ilim ler, tefsir, h ad s ve ilk zt
la rn m egl old u k lar h ire t ilm i, nefsin ah lk m bildiren ve slh
eden ilim lerdir. B u ilim leri b aka m a k satla o k u m ak ta da beis yoktur.
Geri b u n la r va'zetm ek ve in sn lar ard n a ta k m a k iin okur. F a k a t
bu ilim leri okurken veya o k u d u k ta n so n ra dzelm ek ih tim li vardr.
nk b u n la rd a A llahn azab n d an k o rk u ta n , dnyy k lt p hi-
re ti ycelten bilgileri renmek vardr. B u bilgilerin ok u y am n n iy e ti
n i dzeltm e ih tim li kuvvetlidir. H a tt in sa n la ra va'z etti i m e se le
lerden kendisi de ders alab ilir ve in sn larn , k endisini beenip m ev
k i kazanm a sevmesi k u tu z a n n efrad n a a tla n t n elere benzer,
o tan eleri alacam diye kafese den k u gibi, b ir viz de b u h ak i
k atleri bak asn a a n la trk e n neticede kendisi de aylabilir.
A llahu T el in san lara, neslin devm iin ehvet verdi. lm in -
y a a m a sn a sebep olsun diye de m k am sevgisi verdi.
te b u nizm u saydm z ilim lerde b u lu n u r:
Y alnz kelm daki m cdele fk h m eselelerinin incelikleri ve
bun lard ak i' m u h lefet ile u ram ak gaflet, kalb kasveti sap k lk ta' de
vrn ve m evk a rzu su n d an b aka b ir eyi salam az. Ne ola k i A llahu
T e l m n ra h m e ti ulaa vey dier d n ilim lerden b iri b u n la ra ek-
lene, b u n u n en b y k delili tecr b e ve m ahededir. Gez gr ve b u
g n k lim leri tetk ik e t b u n u kolaylkla a n larsn ; A llah yardm cm z
olsun.
S u f y n - 1 S e v r y (R.A.) m a h zu n gren ark ad a lar sebe
bini sorduklarnda: Biz in s n la ra tic re t v stas olduk. G elir biri
bizden okur d a gider, kad, vli vey n l b ir k a h ra m a n olur. te
zldm cih et budur. diye cevb verm itir.
4 M uallim liin ince h u s siy etlerin d en b iri say lan bu vazifesi
de dorudan doruya ve ta h k ir m h iy etin d e olm ayp, m ve e fk a t yo
luyla renciyi k t h y la rd a n raen etm ek tir. n k k u s ru aka
sylem ek haya perdesini y rta r, sah ib in e fenlk cesreti v erir ve
k endisini b u lu n d u u h ld e is r r etm ee tevik eder. B t n m u allim
lerin m ridi olan P eygam ber Efendim iz:
144 HYU ULMP - DN Cilt : 1 RUB'U'L - BA AT
*
i* -t" i 'ti-" * T A K * " ( s1 ' ' * "t
U j cjJ L a J j * - J \ C j ( j p ^ L J
J j VI 1 *
Eer n san lar deve kn p a r a la m a k ta n m e n edilse, b u n d a
m u tlak a b ir ey v a r deyip herkes o n u k rm a a kalkrd. (124)
B uyurdu. dem ve H avva kssalar b u n u n ak delilidir. Z ten b u
kssann bildirilm esi, kssay a n la tm a k iin deil, o n d an ib re t a lm a k
iindir. Ayn zam n d a im yoluyla ikaz, k n iil vicdnlar, zek zihin
leri zek larn d an b ir ey k arm am ak hevesile, b u im d an m n la r
karm aa sevkeder de b u n u an lad n a sev in ir ve ic b n yapar.
5 lm in bz belerinde ih tisas o lan a yakan, der ilim leri
yerm em ektir. Mesel l g a t ilm iyle u ra a n n fk h ilm ini, fk h oku
tann- hads ve tefsiri yerm esi gibi. B u ilim leri yerm ek in onlar h e p
nakle dayanr, kocakar ileridir. nk kafay altracak b ir ta ra f
la r yok derler. B u n u n gibi kelm o k u ta n la r da, fk h ile u ram a
y yerer de derler ki: Fkh fr* kelm ise asildir; k ad n la rn ay b a
d etlerin i a n la ta n b ir ilim ile, R a h m n n [A lahu T el] sfa tla
rn d a n bahseden ilim d en k o lu r mu? te b u gr m u allim lerin
k an m alar gerekli, yerilen h y la n n d a n d r. U ygun olan, b ir ilm in ho
cas rencilerine, der ilim leri de renm ek iin kolaylk gster
m esidir. Eer b ir ka fen n i o k u ta cak sa sray a koym al ve te rtib e r i
yet etm elidir.
6 Talebeye kbiliyeti nisb etin d e h it b etm ektir. A klnn kav-
rayam yaca ve n ih a y e t n efretle arp k alaca incelikleri am a
m al ve P eygam ber Efendim izin:
s I
/J S
Biz Peygam berler, herkese seviyesine gre m uam ele yapm ak ve

anlayabilecei ekilde h it b etm ekle em r olunduk. (125)

(125) Ebu Dvud, Hz. ieden.
1 inci KTAB - 5 inci BAB - RAD EDCl MUALLMN VAZFES 145
D st ru n a uym aldr. E er anlay ta m m ise, o zam n h e r ger

ei aklam aldr. -
D ier b ir h ad sde P eygam ber Efendim iz yle buy u ru y o rlar:
tn sn lara akl erdirem edikleri b ir h a d si a n la tm a k b zlan iin

fitn e olur.
H a z r e t - i A l i (R.A.) gsne ia re t ederek: B urada istedi
in k a d a r bilgi var, an lay p tayabilecek birisi bulunsa. b u y u rm u
tu r. H a z r e t - i A l i doru syledi. y ilerin kalbleri, gizli eylerin k a
birleridir. A lim in, h e r bildiini herkese aklam as doru olam az.
Sylediini anlad h lde ondan fay d alan m a a selhiyetli olm ayan
talebeler h ak k n d a h k m byle olunca, syleneni an lay am a y an k im
seler h ak k n d a ise, elbette d a h a m him dir. s aley h is-selm:
Cevher gibi kym etli talar, d h ay v an larn [d o m u zlarn ] boynu
n a takm ayn b u y u rm u tu r. H ikm etin kym etli ta la rd a n d a h a s t n
olduunda phe yok, b in en aley h h k m n irk in grp o n d an ho-
an m a y an lar o d i h ay v an lar [d o m u z]'d an fen d rlar. B u sebepten
yle denilm itir: H erkesi k en d i ak ln n ayriyle l ve k en d i bilgi
sin in terzisiyle ta r t ki, sen o n d an selm et bulasn, o d a senden sti
fde etsin. E er byle h a re k e t etm ezsen h erkesin y r ay r olduun
d a n d im a in k r ile karlarsn.
lim in birine b ir ey soruldu, cevp verm edi. S o n ra a d a m Sen
Peygam ber Efendim izin:
Faydal ilrri gizleyen, k y am et g n (boy n u n a) a te te n b ir gem

v u ru la ra k (m aher yerine) gelir.
B u y u rd u u n u d u ym adn m? lim : Gemi b rak d a g it, eer
an lay an b ir ad am so rar d a sylemezsem o zam an b a n a gem i Vurur
sun. dedi. Zira A llah T e l K u rn - K erm inde:
T. 10
146 1IYU ULM'D - DN - Cilt r 1 - RUB'UT - BDAT
.i
' y s yu y
Akl o lm ay an lara m lnz verm eyin. (4 - Nisa: 5)

B u yurm u tu r. M lda h k m byle olunca ilim de de y aplacak
eyin byle olduunda bhe kalm az. S e l h iy ettar olm ad iin k e n
disine z a r n dokunacak, h lin i bozacak kim selere ilm i verm ektense
verm em ek d a h a iyidir. H akk, sah ib in e verm em ek ne k ad ar zulm se
h a k la olm ad eyi verm ek de en az o n u n k a d a r zu lm dr. N itekim
ir m elen yle d iy o r :
H ayvanlarn b o y n u n a inci ta k am am , in c in in ky m etin i bilm e
dikleri iin o n la rn nne inci sam ak, oban zengin eder. E er Al-
lahu T el l tfed er de ilim de hik m ete elverili olan b u lu rsam sevgi
ile ona retirim , aksi tak d ird e bildiim bende k alr. Zira ehlinden
ilmi saklam ak zulm olduu gibi, ehli o lm ay an a verm ek de ilm i k ay
betm ek dem ektir.
7 K abiliyetsiz talebelere a n c a k an layabileceklerini a n la tm a k
ve b u ra d a senin an lyam yacan d a h a nice m eseleler v a r dem ekle
kendisinden saklanm incelikleri ak lam am ak gerekir. nk bu hl
onun anlayabilecei eylerde de hevesini k rar, zihnini k u rcalar. H er
kes A llahu T eln n kendisine verdii ak la raz, h a tt akl e n zayf
ah m a k la r ak llarn en ziyde beenen kim seler o ld u k larn d an , h er
kes kendisini ilm in inceliklerini an lam a a sel h iy e tta r zannederek
hocasnn kendisini kskand k a n a tm a varr. B u n u n iin d ir ki,
avm tab ak asn d an , era tn h k m lerin i k ab l edip seleften a n la tl
d gibi, te'vilsiz bir m n a sh ip ve h li d zg n o lan ve fazlasn an
lam aa gc yetm eyen kim seye (kelm m e selele rin i ap) i'tik ad m
sarsm ak doru olamaz. Belki en dorusu onu kendi h lin e b rak m ak
tr. nk ona o ih til fla r delilleriyle a n la tlrsa a v m h k ta n kar.
B u n u n la berb er anlay am ad iin havss zm resine de giremez.
B u sefer isyan ile kendi arasn d ak i perde k a lk a r ve iyi b ir in n ken
m u a n n id bir ey tn olur da, hem kendisini hem de b ak alarn sap tr.
B inenaleyh avm tabakasiyle b ilginlerin ince gereklerine d alm ak
doru olmaz. u dorusu, on lara ibdet k sm larn bildirm ek ve u
rat iin m h iy etin i ve bu h u su sta em n eti nasl koru y aca m
renm ek ile iktifa etm ek, K u r n n h ab er verdii gibi kendilerine Cen
n e t hevesi ve C ehennem korkusu alam ak tr. O n lara bhe u y a n d
racak hi bir ak lam ad a bu lu n m am ald r. ok kere kalbine taklr,,
onu eviremez, fenala ynelir ve h elak olur.
1 nci KtTAB 5 inci BAB RD EDC MUALLMN VAZFES 147
H lsa: A vm ta b a k a sn a m bhese k apsn am ak doru de

ildir. nk bu o n lar in s n la rn m aietin e m ed ar olacak al
m a la rn d a n alkor.
8 H ocann bildii ve retti i ile am el etm esi lzm dr. i, s
z n yalanlam am ald r. Zira bir kim sedeki ilim , an ca k b asiret ehli
ta ra fn d a n anlalabilir. Amel ise gzle grlebilen b ir h l o ld u u n
d a n in sa n la rn d ik k a tin i d a h a ok eker. Amel, bilgiden ay rlrsa
kendisinden gven kaybolur. K endisinin yedii ey: ldrc ze
hirdir diye in san lar b u n d a n m e n etm ek isteyen kim se ile, in n la r
elenir ve o eye hevesleri a rta ra k derier k, eer bu, iyi ve ta tl bir
ey olm asayd b u ad am byle yapm azd.
M rid nak, renci ise n ak yeridir. N ak olm adan n ak edi
lemez. D ier bir benzetm e ile hoca aa, talebe ise glge gibidit.
Aa eri o lu n ca glge doru kar m? Bu sebepten d en m itir ki:
Sakn kendin y ap t n iten b ak asn m en'etm e! Byle yap
m a k la byk h a t ilem i olursun. B u hli zemm etm ek zere A llahu
T e l da K u rn- K erim de:
K endinizi u n u tu r d a b a k ala rn a m iyilii em redersiniz? (2 -

B ak ara: 44)
B u y u rm u tu r. Bu seb ep ten d ir ki lim in g n h d ak i cezs ch ilin
cezasndan d ah a oktur. nk lim in srm esiyle lem srer. Fe-
n b ir d eti cd edene, kendi g n h yazld gibi, (rnek olduu
iin) o n a u y an larn g n h gibi de g n h ykletilir. B u sebepten
H a z r e t - i A l i (R.A.) b u y u ru y o r ki: Benim belim i k ra n iki ki
id ir : B irincisi aik re isyn eden lim , kincisi, ibdete sarlan c
hildir. Chil, ibdetiyle in sn lar sap tt gibi lim de isyniyie sa
ptr. H er eyi A llah bilir.
Bosla : St Ofset - stanbul
LMN FETLER VE HRET LMLERYLE
FEN LMLERN ALMETLER BEYNINDADIR
lim ve lim lerin faziletlerin i b ild iren bz y et ve h ad isleri y u

k a rd a zikr etm itik.
F en lim ler h ak k n d a da, K y m et g n n d e en a r azb 'a u
ray acak larm bildiren b y k k o rk u tm a la r v ardr.
M him d 'v lard an b irisi de d n y lim leri, y n i gyeleri yalnz
d n y h k , servet, r tb e ve m evki' elde etm ek o lan m a d d iy at la r le,
liret lim lerin i ay rm ak tr. P eygam ber Efendim izin u m b rek sz
leri, b u n la r a y rm a k ta d r :
n * * 4 ' t
4 \ bJLP U l J j t l ol
f*
K yam et g n n d e en a r azab grecek olan, A llahu T elm n

ilm inden kendisini fay d alan d rm ad lim lerdir. (126)
Yine P eygam ber E fendim iz:
fi
- - -v u r*- iI ju ZJzyr
Kul, bildii ile am el etm edike lim olamaz. (127)

B u y u rm u tu r. Y ine P eygam ber Efendim iz b u m evzda yle bu
y u rm a k ta d r :
(126) Hads yukarda gemitir.

(137) bn Hibban, Eb'd - Derddan.
1 inci KTB C nc BB LMN AFETLER 151
O nlar kim dir? K im leri k asd ed iy o su n u z?' S u lin e ccvlcn: S ap

ta n im am lardr. b u y u rm u tu r. (132)
a Ij u j Sfl ilj* p J j (U_Lp a b j l
, lm i oald hlde ah lk dzelm eyen, A llaha u zak lk tan

baka b ir ey elde edemez. (133)
s aleyh.is-selm lim lere h itab en : u gece y r y en lere [ib
d et edenlere] ne zam an (A llah'a) giden yolu gstereceksiniz. H albuki
siz h l aknlar arasm dasnz. b u y u rm u tu r.
B u an la ttk la rm z ve dier riv y etler ilm in byk tehlikelerine
dellet etm ektedir. Zira lim , ya ebed helk veya ebed sa d e t ile k a r
karyadr. Eer ilim ile saad eti bulam azsa selm etten m ah k m
olur.
H a z r e t - i m e r (R.A.) : Bu m m et h ak k n d a en ok ko rk
tu u m , ilim sahibi olan m n fk tr b u y u rd u . Bilgili m n afk nasl
olur? suline : Lisnlariyle lim , kalb ve am elleriyle ch il olm ak
la. diye cevb verm itir.
H a s a n (A llah ra h m e t etsin) : H ukem n m yeniliklerini, lim
lerin ilm ini toplayp da, am el babnda sz iine u y m ay an sefih k im
selerden olma. b u y u rm u tu r. E b H u rey reye (R.A.) biri : lim
renm ek isterim , fa k a t sonra kaybederim diye korkuyorum . demesi
zerine Eb H ureyre: Asl ilm i k aybetm ek bu dnce ile onu ren
m em ektir. diye cevp verm itir. b r a h i m b. U y e y n e ye En
ok pim n olan kim dir? diye so ru lu n ca: D nyca y apt iyilii
ta k d ir edilm eyen, h ire tte ise, lim olduu hlde am eli son derece nok-
sn olan kim sedir diye cevb verm itir. H a l i l b. A h m e d (N ahv
lim i): nsanlar d rt ksmdr. diyor.
1 A nlar ve an lad n b ilir (yni bildii ile am el e d e r); bu
lim dir, b u n a uyun.
2 A nlar fa k a t an lad n bilmez. B u gfildir. B unu ikaz edin.
3 Bilmez fa k a t bilm ez o ld u u n u b ilir (B u n a cehl-i basit der
ler) ; bu yol aryor, b u n a doru yolu gsterin.
4 A nlam az, fa k a t an lam az o ld u u n u bilm ez (B ilirim zan n e
der, b u n a cehl-i m rekkeb derler, ted av i k ab l etm edii i in ) ; onu
te rk edin.
S f y n - S e v r (R.A.) : lim, am eli d a 'v e t eder; eer am el
geldiyse ne gzel, gelmezse ilim de g eder. b u y u rm u tu r.
(132) Ahmed, Eb Zer'den.

(133) Eb Mansr ed - DeylemL
152 HYU ULftl'D - DN Cilt : 1 RUB'UL - BADAT
b n M b r e k : lim, okum aa devam etti i m ddete lim

dir. Ne zam n lim o lduunu zan n ed er ve ilm ini a rttrm a k ta n vaz ge
erse ite o zam n chil olur. dem itir.
F u d a y l ise yle diyor: Ben kiiye a c n m :
1 B ir kavim in ulusu ik en k k denine,
2 Zengin iken fa k r olana,
3 D nyn in elinde oyuncak olan lime.
H a s a n : Ulemn m azb, k alb lerin in lm iledir. K albleri-
n in lm de h ire t ilm iyle d n y lk istem ektir. B u h u s sta ir y-
le diyor;
Hidyeti verip sapkl a la n a a a n m . B u n d an d a h a alacak,
dn in i verip dnyy alan d r. B u n la rd a n da d a h a alacak ey, b ak a
sn n , dnyl in kendi d in in i satandr.
P eygam ber Efendim iz b ir h a d s in d e :
Alim, yle azaba d a r o lu r ki, azabnn id d etin d en C ehennem

halk on u ziyret eder. (134)
B u y u rarak fcir lim i k asd etm itir.
U s m e b. Z e y d (R A .) diyor ki: R eslullah'n yle dediini
i ittim : . .
K yam et g n lim i g t r rler; C ehennem e a tlr, barsaklar

kar ve deirm en eviren m erkep gibi o n u n la dner. C ehennem h alk
ziyretine gider ve :B ektiin nedir? diye so rarlar. Alim ; yilii
(134) Bu ifde le kayna bulunamamtr.

1 inci KTB 6 c BAB ~ LMN FETLER 153
em rettim , kendim yapm adm ; fe n alk ta n men* ettim , kendim yaptm

(te cezsm ek iy o ru m ) diye cevb verir. (135)
lim in azabnn byle k a t k a t fazla olm asnn h ik m eti, bilerek
isyn etm esindendir. B u sebebten A llahu T el yle buyuruyor:
J-***N j J i i u Oj
phe yok ki, m n a fk lar C ehennem 'in en a lt tabakasndadr.

( 4 - N is : 145)
nk o n la r b ild ik ten so n ra in k r ediyorlar. Yine bu sebebden
Y ahdleri de H ristiy an lard a n fen a tanyor. H albuki o n la rn ou Al
la h u T eln n evld v a r dem ediler. Allah, n n c s d r dem e
diler. A ncak o n lar Peygam berlerim izi bildikleri h lde in k r ettiler.
N itekim K u rn - K erim de :
. . ' t'
I ' "
ocuklarm bildikleri gibi o n u n P eygam berliini bilirlerdi. (2 -
B a k a r a : 146)
B uyuruluyor. D ier yet-i cellede de yle b u y u ru lm u tu r:
&
Bildikleri kendilerine geldii zam an o n u in k r ettiler. A llah'n
l 'n e ti k firle r zerinedir. (2 - B ak ara : 89)
B e l ' a m b. B r k ssasn d a yle b u y u ru lu r:
k J L i U-j Lj l_> p $ te-
fl a^-t l
*" * -
d- > # . ( | 4 / . < 0 ^ A a * * 9 ** * ^ J y
d j SJ y <u p u t *
(135) Buhr ile Mslim.

154 HYAU ULM'D - DN C ilt: 1 RUB'ITL - BDAT
O nlara o h erifin k ssasn da oku ki, ona yetlerim izi su n m u

tu k d a o, on lard an sy n id kt; derken ey tan k endisini a rk a s n a
ta k d d a sap k lard an oldu. E er dileseydik, onu o y etlerle y k seltir
dik ve lkin o, yere (alakla) sap lan d ve h cv sn n a rd n a dt,,
a rtk onun meseli u kpein m eseline benzer ki; zerine v arsan d i
lini s a la r solur, b rak san yine dilini s a la r solur. (7 -A T f: 175, 176)
te fcir lim de b u n u n gibidir. B e l ' a m ' a A llahu T eln m
k itab n d an lim verildii h lde ehvetlere dald d a kpee benzetildi.
Y ni bu gibilere h ik m et verilsin verilm esin, d im ehvetlere su sa
m tr.
s aleyhis - selm : Fena lim , su yun a zndaki ta a benzer.
K endisi suyu im edii gibi bahelere su y u n a k m a sn a d a engel olur.
Yine k t lim pislik zerinde biten o ta benzer: D ars parlak,, fa
k a t ierisi pislik kokar. Y ine fe n lim m ezara benzer: D ard an i
ekli t rb e fa k a t ierisi kem iklerle doludur.
B t n bu rivyetler, yalnz d n y alk iin bilgi ed inenlerin ch il
lerden ok azb greceklerini aka o rta y a k o ym aktadr. K u rtu lu a
erecek ve u m d u u n u b u la cak la r ise h ire t lim lerid ir ki, b u n la rn
da alm etleri vardr.
IIR ET LMLERNN ALMETLER
1 tim iyle d n y alk istem em ek. nk lim lerin en k k de

recesi, D nynn (A llah y an n d a) h ak ir, d i ve lezzetlerinin geici
olduunu, h ire tin yceliini, devm n, n im e tle rin in sfliini ve
m lk n n azam etini, d n y ve h ire tin, b ir a ra y a to p lan m as m m
k n olm ayan iki zd o ld u k larn bilm ektir. B u n la r b irer k u m a gibidir:
B irini m em nn ederken dierini k st r rs n . T erazin in iki gz gi
bidir: B irini adrrk en di erin i yeniketirsin. D ou ile B at gibidir:
B irine yaklarken dierinden uzaklarsn. B irisi dolu dieri bo iki
bardak gibidir: B irinden b r n e su y u a k ta rrk e n dieri boalacak
tr. B t n b u n la n bilm elidir.
D nynn diliini, m ih n e t ve m eak k atin i, lezzetlerinin keder
lerle kark olduunu, so n ra iyiliklerinin tez kaybolacan bilemi-
yenler ah m ak tr. T ecrbe ve m ahedelerim iz iin i y z n n byle
olduunu gsterm ektedir. (E lbette b u n u a n lam ay a n n ak l yoktur.)
Akl olm ayan lim olabir m i? h ire tin devam n ve yceliini bil
m eyen ise kfirdir. m n olm ayan lim olabilir mi?
D nyn m h ire te zd O lduunu ve b u n la r b ir a ra y a to p lam ay a
alm ann bo b ir ey o ld u u n u a n lam ay a n ise, b t n P eygam berle
rin er'atterin e chil ve belki b an d an so n u n a k a d a r K u r n m h
1 inci KTAB 6 nc BB HRET ALMLERNN ALMETLER 15 5
km lerine kfirdir. u d k derecede b u lu n a n kim se n asl o lu r d a

lim ler zm resine k atlab ilir? B t n b u n la r bildii hlde h ire ti,
D ny zerine tercih etm eyen ey t n n esiri olup ehveti ken d isin i
ldren, ekveti k endisini yenen kim sedir; lim ler a ra s n a nasl gi
rebilir?
D vd aleyhi's- selm m h ab erlerin d e A llahu T e l d an hikye
olarak yle b u y u ru lu y o r; A rzlarm sevgim zerine tercih eden
lim 'e vereceim ceznn en k , b a n a y alv arm asn n tad n ona
h a ra m etm ektir. Y D vd, D n y sevgisi kendisini m e st eden lim 'i
' benden sorm a, bu gibiler, b an a m u h a b b e tte n in s n la ra m n i olu rlar;
kullarm n, b an a gelen yollarn keserler. Y D vd, beni a ra y a n biri
n i grrsen y n i b u lu rsan ona hizm eti ol. Y D vd, b ir kaa b a
n a ide eden zt, basiretli ve an lay l yazarm . K im i anlayl, ya
zarsam o n a a s l azb etm em . *
B u sebebten H a s a n (R.A.) diyor k i : U lem nn cezas, klb-
lerinin lm esidir. K alb lerin in lm esi ise, h ire t am eliyle d n y alk i s - '
tem eleridir. Yine b u sebebten Y a h y b. M u z da yle b u
yuruyor: lim ve h ik m etin .n ru , kendileriyle d n y l n isten m esi
h linde kaybolur.
S a d b. M s e y y e b (R.A.) : ((mirleriyle d p k a lk a n
lim , ekydr. buyuruyor.
H a z r e t - i m e r (R .A .): limi d n y ya m eyleder g rd
nz m , d n iniz ad u ia onu thm etleyiniz. nk herkes sevdii eye
dalar. b u y u rm u tu r.
M lik b. D i n a r diyor ki: Bz eski k it b la rd a okudum
ki: A llahu T el buyuruyor: D nyy sevdii v ak it lim e vereceim
en kk ceza, kalb in d en b an a m n c t sevgisini karm aktr.
Birisi kardeliine yazd m e k t b d a: Sen lim oldun, sak n il
m inin aydnln g n h k aran l ile sndrm e, so n ra ilim sah ip leri
ilm in ile yol alrk en sen k a ra n lk ta kalrsn. diye yazm tr.
Yahy b. M u z e r - R z , d n y lim lerine yle hi-
t b ediyor: Ey lim ler! K kleriniz K ayserlerin saray la r, evleriniz
K is n m evi, elbiseleriniz Vezir T h i r n elbiseleri, a y a k k a b la r
nz C l u t u n ay akkablar, b in itlerin iz K a r u n u n binitleri,
k a p -k a c a k , m e fru atn z F i r ' a v n m ra efr t, yeyip im eniz
C hiliyet devrinde olduu gibi. T u ttu u n u z yol ey tn e t yolu, nerde
kald slm iyet?
ir de yle diyor :
oban, koyunu k u r tta n ko ru r, oban k u rd olursa k o y u n u n h li
ne olur?
D ier b ir ir de u n la r sylyor:
Ey yemein tuzu demek olan memleket limleri! Her eyi bozul
156 HYU ULM'D - DN Cilt: 1 RUB'UL - I b ADAT
m a k ta n tu z korur, tu z bozulduu zam n o n u h an g i ey dzeltebilir?'

Bzi ariflere s o r d u la r : G n h d an zevk a la n k im sen in A llah bil
m ediine hkm edebilir misiniz? C evbnda : D nyy h ire tte n s
t n tu ta n la rn , A llahu T ely (hakkyle) bilm ediklerinde asl b-
h e etmem. dem ilerdir. H albuki D nyy tercih etm ek, g n h ta n
ta d a lm a k ta n ok d a h a ehvendir.
hiret lim leri a ra s n a girm ek iin yalnz serveti te rk etm enin
yeteceini sanm a. Zira mevki* taleb i m ld en fendr. N itekim B i r ,
b u gibiler hakk n d a: Bize D ny k ap larn d a n b ir k ap h ad s okudu,
dem itir. Yine b u y u rm u tu r ki: Bir kim se bize, h ad s a n la t dedii
zam n an la ki, bize kolaylk gster dem ek istiyor. B i r on k s r
zenbil dolusu k it b g m m tr. Y ine B i r : Nefsim konum am
arz ediyor. (B u n u n iin a n la tm a k istem iyorum .) N efsim in b u istei
ni yenebilsem o zam n anlatrdm . dem itir. Y ine B i r ve b ak ala
r yle diyorlar: stein olduu vak it a n la tm a , isteksiz olduun
v ak it an lat. nk ird selhiyeti ve ifde r tb esin d en a ln a n tad
D nydaki b t n zevklerin st n d ed ir. B u h u s sd a ehvetine u y an
lar, m add insanlardr. B u sebebten S e v r diyor ki: K onum ann
fitnesi serv etten ve len in douraca fitn ed en st n d r. Ne cesa
retle sen konu m a fitn esin d en kanm yorsun. H albuki P eygam berle
rin E fendisine yle b u y u ru lm u tu r:
> L JL l i - J i p - f - J j Cj J S JU J i i L j u J j l
Eer biz sa n a seb at verm em i olsaydk, sen o n la ra az b ir ey
m eyi edeyazdmd. ( 1 7 - s r : 74)
S e h I diyor ki : (filmin hepsi d n y alk tr. A hiret iin olan k en
disiyle am el edilendir. A m elin hepsi h av d r. A ncak A llah rzs iin
olan baka. Y ine S e h l b u y u ru y o r: nsnlar h ep ldr, yalnz
lim ler l deil; lim ler de sarh o tu r, yalnz am el edenler m stes-
n ; am el edenler de ak lan m tr, yalnz ih ls ile am el edenler baka;
ihls ile am el edenler de neticeyi bilinceye k a d a r korkudadr.
Eb Sleym an e d -D r n (R.A.) diyor k i : Kii h a
d s aratrd , evlendii veya geim iin yola kt v ak it D n y ya
m eyletm itir. B u rad a Hads aratrm a ile, h ire te elverili olm a
y an (Zayf) h adsleri ve isn d larn a ra trm a y k asd etm itir.
s a l e y h i s - s e l m : V araca y e r h ire t iken D n y
y a dnen kim se, nasl lim lerd en olabilir? Amel iin deil de yalnz
bakasna a n la tm a k iin ilim renen, nasl lim lerden olabilir? bu
yuruyor.
1 inci KTAB - 6 nc B IB - HRET ALMLERNN ALAMETLER 157
Slih b. K e y s n el - B asr diyor k i : Bir ok byklere

yetitim ; o n lar s n n e ti bildii h lde fen alk edenlerden A llaht Te-
l ya sm rlard.n
Eb H u r e y r e (R A .) P eygam ber Efendim izden yle riv
y et ediyor:
^ V. f 7 I -A O - ' 7'' 9 ^ I> *1 *\\ * ""

O j p *U (> U J aW a* -^ Aj U Jp jj*
* ** . ' V ^ ^ /
aA ^JI <3^ p-J (j*
Kendisiyle A llalu T e l n n rzs k aza n la cak olan b r ilm i,

dnyalk iin a ra y a n la r k y am ette cen n e t k o k u su n u alam azlar. (136)
A llahu Tel, fen lim leri, ilim ile d n ylk elde edenler diye
vasflandrd. h iret lim lerini de huu* ve zhd ile vasflan d rm tir.
D ny lim leri h ak k n d a yle b u yuruluyor:
, * ^0 M * . s,-* M -'.'
r) 0 A H s jb ^ J l i Jul Alil
* t ' f- > */' '

U u J Aj I
Vaktiyle A llah k endilerine k itb v erilen o k u r y aza rlarn yle

m skm ald: Cellim h ak k iin o n u n sa an latacak sn z, k etn et-
miyeceksiniz, derken o n la r onu o m u zlarn n a rk asn a a ttla r da m u-
kaabilinde biraz p a ra aldlar. (3 - l-i m r n : 187)
hiret lim i h ak k n d a d a yle bu y u ru lu y o r:
S 0 S & # y t y r JS * U j *
*# & 5 > t o L 'j $
* pR> p > * ' p H
bhesiz ehl-i k itb iinden kim i de v ard r ki, A llah 'a m n e t

likleri gibi indirilene de m n ederler, A llah 'n y tn b ir ka p aray a
(136) Eb D&vud ve bn M&ce.

158 IHVU 'ULU Ml'D - DN Cilt : 1 - RUB'L'L BDAT
satm azlar. le b u n larn , R ab larn m ind in d e ecirleri vardr. (3 - l-i

m r n : 199)
Selefden bz lim ler diyor k i : limler, Peygam berler arasn d a
h a r olacaklar. K ad n lar ve bilgisiyle d n yalk isteyen fak h ler ise,
p d ih lar a rasn d a h a r olacaklardr.
E b d - D e r d (R.A,) P eygam ber Efendim izden (S.A.) y
le rivayet etm itir :
^ 4 . * s ir S'*"#'''- "af
^JJJ J : al^JVl u f* -t i j* B
* * * ' * ** o", 'T f # '.
L JA j I i) j c 4
s * ^ l* ' * * f S ^ . -' ll " ,* -'o /' / ~
<_j VJJ11__>y U S " ^ ^ -j h j iJ ^ U J t
35 % ^ ^y
Aziz ve elil olan AIalu Tcl Peygam berlerden birisine valy

ederek buyurdu ki: D n u ru n d a olm ayp baka m a k sad lar iin fakl
o lanlara, am el gayesi olm ayan ilim rencilerine, h jre t ilm iyle d n
yalk isteyenlere, d ard an koyun derisine b r n m ileri k u rt gibi
olanlara, dilleri baldan ta tl, fa k a t kalbleri sa b r ot*undan ac o lan la
ra, bana hile edip benim le elenenlere syle; o n lara. O n lara yle b ir
bel kaps aarm ki, h aln in san lar da h ay rette brakr. (137)
Dehhk, bn A b b s d a n (R.A.) rivayet ederek diyor k i:
Resfuilh b u y u rd u k i :
Bu n m ct'iu lim leri iki kiidir : B irincisi A llah ota ilim verdi,
o da karlnda p ara ve cret alm ad an in sa n la ra retti ve o k u ttu .
te buna gkteki k u lar, denizdeki balklar, k arad ak i h ay v an lar ve
kirn'I-klihin m elekleri d u ederler. K yam et g n n d e Peygam ber
lere arkada olacak derecede yce vc efendi old u k lar hlde A llah'n
h u z n n a karlar. kincisi de, AIalu T e l'n n kendisine ih san e tti
i ilini ile cim rilik edip o n u Allahu T el'n k u llarn a cret m ukaa-
(137) b Abdlberr.
1 inci KTE - 6 c BB HRET LMLERNM ALAMETLER 159
bili o k u ta n lim dir, te b u da K y am et g n n d e a zn a a te te n bil

geni vurulm u olduu hlde g etirilir ve b ir delll: Bu a d a m falan o
lu falancadr. A llalu TcJn n D n y d a kendisine verdii ilmi b ak a
la rn d a n kskand, an ca k p a ra ve cret karl o k u ttu . diye n le n ir
ve in sa n la r h isb tan k u rtu lu n cay a k a d a r azaba d a r olur. (138)
B u n d an d ah a fens riv ay et edilen u hikyedir: M u s a l e y
h i ' s - s e l a m a hizm et eden bir ad am d im a : M s Safiy-
y u l l a h yle dedi, M s N e c i y y u i l h byle buyurdu,
M s K e l m u l a h byle a n la tt.* diye bir ok servet elde
etti. B ir a ra M s aley h is-selm bu ad an u k ay b etti, ne k a d a r a r a
d ise de izini bulam ad. B ir g n boazndan ip bal siy ah bir domuz
olduu hlde b ir ad am M s aley h is - selm a geldi. H a z r e t - i
M s on d an da bu ad am s o ru n c a : A radn ad am b u dom uzdur.
dedi. M s aley h is-selm : Y Rab, u n u in n k lna bir evir
de dom uz olm asnn sebebini kendisinden soraym . diye A llahu Te-
l d an dileyince, A llahu T el : Y M s , d e m in ve d e m
d en san a k a d a r gelenlerin d u asn y ap san d a bu dileini k ab l etm em ,
ancak niin s re tin i evirdiim i san a h ab er vereyim : "O, d n ile d n -
ylk peinde kotuu iin byle oldu buyurdu.
B undan d ah a fens M u z b. C e b e l in (R.A.) m evkf ve m er-
f olarak R es lu lla h d an riv y et etti i u h ad sd ir: -
lini fitnelerinden biri de, k onum ay s k t etm ek ten fazla
sevmesidir. H albuki szde, syliyenin de em in olam yaca, sslem ek
ve ilve etm ek gibi h a t la r, s k tta ise, selm et ve ilim vardr. lim ler
den yleleri v a r ki, bilgilerini h erk esten k sk an r, kim senin bilgili ol
m asn stem ez ve kim seye b ir ey retm ezler. te bu gibi lim ler
C ehennem in birinci ta b ak asn d ad r. lim lerden b azlar da, S u lt n la r
gibi, bz szleri dinlenm ez vey bz h a k la n kaybolursa kzarlar, te
b u n la r da C eh en n em in ikinci k atin d ad r. Bz lim ler ise, n k teli h i
kyelerini ve zl bilgilerini zenginlere ve byklere a n la tr da, ona
m u h ta olan fak irlere - tenezzl edip a n la tm a z la r. B u n la r d a Cehen
n e m in n c ta b ak asn d ad r. lim lerin dier b ir ksm d a kendilerine
m ft ss vererek yanl fe tv la r verirler. H albuki A llahu T el bu
gibi u y durm a fetv a lara buz eder. B u n la rn d a v araca C eh en n e m in
drdnc tab ak asd r. D ier b ir ksm lim ler, bilgilerini oaltm ak
iin Y ahudi ve H ristiy an larn szlerini de kendi szlerine k a ta rla r.
B u n lar da C eh en n e m in beinci ta b ak asn d ad r. lim lerden yleleri de
v ard r ki, bilgilerini, in sa n la r a rasn d a st n l k , h a z a k a t ve b ir n
vesilesi say arlar. B u n la rn da varaca C eh en n e m in altn c tabakas-
(138) Tabcrn.
160 HYAU ULOm I'D - DN Cilt : 1 - KUB'UX - 1BADAT
dr. lim lerin dier b ir ksm i da, benlik ve k ib e b r n r, vaazlarnda

se rt d avran r, yaplan va'zlar d in lem ek ten ekinirler, B u n la r d a Ce
hennem din yedinci ta b ak asn d ad r. K ardeim , o h ld e s k tu te rc ih ct
ki, eytn s k t ile galebe alarsn. Bo yere glm ekten, lzm suz
yere gitm ek ten sakn. (130)
Dier b ir hadsde de yle b u y u ru lu y o r:
ft ft- /- f / . ^ ^ -' . ^ l/ ^ '''j *

. v > U 'S j U iC L - U SL I a J o i
" < > '*' i'"* * s*

3 aM Jj
'r
Bz kim selerin m edh u senas, ark ile G arb doldurduu h ld e
A llah k a tn d a sivrisinein k an ad k a d a r deer tam az. (140)
R ivyet o lundu k i : B ir adam , m eclisinden ay rld k tan sonra
H a s a n - 8 a s r ye H o rasan d an ierisinde be b in d irh em b u lu
n a n bir kese ile ince k u m a ta n on ta k m elbise tak d im edip Bu n a fa
ka, bu d a giyecektir deyince, H a s a n : Allah s a n a fiy et versin,
n a fa k a ve elbiseni al; benim b u n la ra htiycm yoktur. B u gibi m ec
lislerde (ilim k rssnde) o tu ru p d a im n la rd a n bu gibi eyleri k a-
bl edenler ky am et g n (bu y ap tk larn d an ) hi b ir k rla r olm ad
hlde A llahu T elm n k arsn a karlar cevbn verdi.
C b i r den (R.A.) m evkf m e rf olarak H azret-i P ey g am b erin
yle dedii riv y et ediliyor:
Her iim in m eclisinde o tu rm ay n ; m eclisine gireceiniz lim , si
zi fen a olan be h asletten , iyi olan be h aslete d a vet eden lim olsun.
O n lar da: bheden y ak in e, riy ad a n ih lsa, D n y y a ra b etten
zhde, benlik ten alak gnllle, d m an lk ta n n asih ate, ve do stlu
a da*vettir. A llahu T el buyuruyor: -K rn- b t n ziynetleriyle kay-
m ine kt. Oun bu ih tiam n grp - d n yalk isteyenler Ne
olurdu K a r n a verilen - m l gibi bize de verileydi. On u n byk hs-
sas v ard r derler. - B u n a k arlk - ilim sahihleri, Veyl size, m n
edenlere A llahu T elm n verecei m k fa tla r d a h a h ay rld r derler.
A llahu T el ilim ehlini, hireti D n y ay a te rc ih edenler diye
t 'rf etm itir.
A h iret lim lerin in alm etlerin d en b irisi de, iin in szne uy m a
sdr. K endisi yapm ad eyi b ak asn a b u y urm am aldr.
(139) EbC Nuaym ve Ibn Cevz Mevzuatda zikretmilerdir.

(140) Bu ifde ile kayna bulunamamtr.
. 1 inci KTAB 6 n a BAB AHlBET ALMLERNN ALAMETLER 161
< j N L * Ui *
Yapmadnz eyi yaptk demeniz, Allah katnda byk gazaba

sebeb olur. (61 - S a f f : 3)
'' 0 O ? T, ^ ft -
j jJ ( j- U J I O j s *
K endinizi u n u ttu u n u z h ld e in sa n la ra iyilii m i em redersiniz?

(2 - B a k a r a : 44)
u a y b aley h is - selm k ssasn d a yine A llahu T el b u y u ru
yor :
%A i "

Sizi n eh y etti im - yapm ayn dediim eyde sizden ayrlm a d

n m ed im - ben de sizinle b erb er yapm yorum . (11 - H d: 88).
.I > ' <1 * * *' '

a a| j aM j *
A llah'tan ko rk u n , A llah size ilim retiyor. (2 - B ak ara : 282)
K 9' "
I^ P Alil j
Allahta n k o rk u n ve b ilin ki... ( 2 - B a k a r a : 196)
" 'i - , >

i alil j 9
A llahta n k o rk u n ve iyi dinleyin. (5 -M id e : 108)
A llahu T el, s aley h is - s e l m a : Ey M eryemin olu, nce ken
d in e v az et, k en d in sylediini y ap yorsan o n d an s o n ra in n la
vaa edersin, yoksa benden u tan , b u y u rm u tu r.
p :
162 IHYU ULMD - DN - Cilt : 1 ~ RUBTJ'L - JBDAT
Peygam ber Efendim iz b ir hadsinde yle b u y u ru y o r:
^ j aj ^ jJ J ^ l LTJ
s /
* ' ' o ' S Qf
)Jj ^ lJ b US" : I^JUi ? ^ J tj* : c*~Li i jU
V ^ J A 1 U* ^ 'j '
sr gecesinde, d u d ak lar a te te n m a k aslarla kesilen b ir ta k n

n san lar grdm . "Sz kim siniz? dye sorduum da, o n lar: "yilii
em reder ve kendim iz yapm azdk, fe n alk ta n men*eder, halb u k i k endi
miz yapardk. diye ccvb verdiler: (141)
S s .9 - Z ^ s ' & - . ^ - Z -5
j - vj^ -U U j a -U
' '*D^. --
(I UîaJ 1 j j I J) 4 U * JI
m m etim in helaki, fe lim ler ve clil bidlcrdendir. F e n a la

rn cn fenas fen a lim ler, iyilerin en iyisi ise iyi lim lerdir. (142)
B uyurm u tu r.
E v z ' (R.A.) buyuruyor: Mezarlar, k firlerin pis kokusun
d an ikyeti oldu. A llahu T eal m ezarlara vahy ederek fen lim le
rin m ideleri, o n larn k o k u su n d an d a h a fen o lduunu bildirdi. P -
d a y l b. I y z (R .A .): K ym ette p u tp erestlerd en nce fen lim le
rin hesabna baklacan duydum. b u y u rm u tu r. E b d - D e r d
(R.A.): Bilmeyene b ir veyl, bilip de y ap m ay an a yetm i veyl. b u
y u rm u tu r, a b diyor ki: K yam ette bir ksm C ennetlikler b
z C ehennem likleri ziyret eder ve Sizin o k u tu p terbiye etm eniz sa
yesinde A llahu T el bizi C en n ete koyduu hlde siz C ehennem e
ne sebeble k o n u ld u n u z? diye so rarlar. O nlar: Biz iyilikle em reder
dik, fa k a t kendim iz yapm azdk; fe n alk ta n men* eder, kendim iz y a
pardk. te bu sebebden Cehennem*e girdik. derler.
H t e m e l - A s a m m (R.A.) : K ym ette en byk h a sre ti
ekecek olan, retti i ile bakas am el edip k u rtu ld u u h lde kendisi
(141) bn Ilibbat, Enesden.

(142) Drim.
1 inci KTAB 6 nc BAB AHRET LMLERNN ALAMETLER 163
am el etm eyip helak olan lim dir, dem itir. M l i k b. D i n a r

(R.A.) da: lim, bildii le am el etm edii zam n, y a m u r dam las
n n yaln k ay ad a n k ay m as gibi v az u n a sih a ti gnllerden silin ir gi
der. dem itir. ir d iy o r :
Ey in sa n la ra v az eden! T h m et iinde sab ah lad n ,
nk o n lar iin yb say d k larn sen y ap tn ,
B t n gayretin le o n lar m en1 etm ee altn fenlklar,
m rm e yem in olsun ki, hep irtik b e ttin onlar,
A ybladn D n y ya o k lan heves eder,
H albuki senin ona hevesin h ep sin d en beter.
D ier bir ir de yle diyor.
Sakn irtik b e tti in fe n lk ta n b ak alarn m en ' etm ee kalk
m a; byle yap m ak sen in iin b y k ayb olur.
brahim b. E d h e m : Mekkede b ir ta grdm , zerin
de, "Beni evir, benden ib ret al. diye yazl idi. T a evirdim ve a r
kasn d a "B ildiinle am el etm ediin h lde bilm ediini benden nasl
istiyorsun. diye yazl o ld u u n u grdm. diyor. b n u s - S e m m k :
Allahu T ely ok h a tr la ta n la r v a r ki, kendileri gafil; A llah ile k
k o rk u ta n la r var ki, kendileri, A llah 'a k ar c retk r; A llaha ok y ak
la tra n la r var k, k en d ileri A llahta n uzak; pek ok A llaha d 'v et
edenler v a r ki, k en d ileri A llahu T eld an k aar; ok K u r n okuyan
la r var ki, A llahu T eln n y etlerin d en syrlm lardr. (B u n lard an
kendilerine hisse ay rm az ve* ib re t a lm a z la r.) b u y u rm u tu r.
, brhim b. E d h e m : Szmz ak syledik, h a t y a
dm edik, fa k a t am elim izde h a t ettik , gzelletirm edik. b u yurm u-
tu r.
E v z ' : Gsteri geldii zam an h u 1 gider. dem itir.
Mekhl, A b d u r - R a h m a n b. G a n e m 'den riv y et
ederek yle an laty o r: A bdur-R a h m a n diyor ki: Sahbeden on ki
i b a n a yle a n la tt: K b a m escidinde ilim m zkere ederken, Re-
s lu llh kageldi ve b u y u rd u ki:
* ?- y , * y *. f * y
ft Ij-Lfcxj *W
stediiniz k a d a r okuyun, bildiinizle am el . etm edike, A llahu

T e l size m k f t vermez. (143)
(143) bn Adiyy.
164 HYA LMD - DN C ilt: 1 RUB'U'L - tBDAT
s aleyhis - s e l m : lmi ile am el etm eyenler, gizli zin edip

de ikre d o u rm ak sreriyle rezl olai k a d n la ra benzerler. lm iyle
am el etm eyenleri K ym et g n n d e b t n y a ra tk la rn h u z ru n d a
A llahu T el rezl eder. b u y u rm u tu r.
M u z (R.A.) : limin srm esinden k am n ; n k lim in
in s n la r yan n d a byk b ir m evkii v ar, o n u rnek ta n r, b u h a t s n
d a da ona uy arlar, (ve hepsi h a t y a derler.) dem itir.
m e r (R.A.) : Alim, h a t y a d t zam n, lem den b ir ce
m a t da o nun la h a t y a der. b u y u rm u tu r. Y ine m e r (R.A.)
Zam nm bozulm as sebeb iledir. B u n la rd a n b iri de lm in h t -
sdr. b u y u rm u tu r.
b n M es'd (R.A.) b u y u ru y o r ki: Bir zam n gelecek im n la rd a
sam im iyyet kalm yacak, im n m verdii zevk bozulacak; ite o zam n
o k u ta n da okuyan d a ilim den fay d a grm iyecek ve lim lerin kalbleri
tu zlu , orak y er gibi olacaktr. Y aan y a m u r d am lala rn n byle b ir
yere fayda verm iyecei gibi (A lim lerin gnlnde de ilim d am lalar b ir
zevk u yandr m ly a cak tr.) B u d a lim lerin g nllerinin D n y sevgi
sine m eylettii ve D nyy h ire t zerine te rc ih e ttik leri zam n d r,
te b u zam n A llahu T el h ik m etin k ay n ak larn o n lara k a p a tr ve
gnllerinde h id y et k larm s n d r r. O zam n n lim leriyle g
r t n takdirde dilleriyle A llahd an k o rk tu k larn fde ederken i
lerinde fen h k lar g rlr. O g n lerd e diller zengin, fa k a t gnller
fakirdir. bdete lyk an cak kendisi olan A llahu T ely a yem in ede
rim ki, b u n u n sebebi, o k u ta n la rn d a o k u y an larn da gyelerinin Al
la h rzs olm adndandr.
T ev rt ve n cilde yle y a z a r : Bildiiniz ile am el etm edike,
am el etm iyeceiniz ilm i aram ayn. H u z e y f e (R.A.) : yle bir
zam n d a b u lu n u y o rsu n u z ki, sizden birin iz bildiinin onda dokuzu
ile am el edip b irini te rk ederse helke gider. yle b ir zam n gelecek
ki, o zam n bildiinin y aln z o n d a biriyle am el eden k u rtu la c a k tr.
n k o zam n, am el edenler ok azalacaktr. bu y u rd u .
Bilm i ol ki, lim , kad gibidir. K ad lar h ak k n d a P ey g am b er
Efendim iz yle b u y u r m u tu r :
tf . , "i " ff ' >V. '

-mAA OI t J A J* W SU jSJI 9
.** ,^ * V'- m " t * "t*" " * "r
S>* * \ * s 'Z S t " " " .C "

aj Alil y > \ U (^ ^ L }
1 inci KTAB 6 nc BAB - AHRET ALMLERNN ALAMETLER! 165
K adlar ksm dr. B irincisi bilerek ad aletle hkm edendir. Bu

k ad C ennetliktir. kincisi, bilerek vey bilm eyerek m im ite Hkme
dendir, b u d a C ehennem liktir. ncs A llahu T elm- em riyle de
il de b ak a ey Ue h k m ed en d ir; b u n u n d a yeri C ehennem dir. (144)
K b (A llah ona ra h m e t etsin ) : hr zam n.j yle lim ler
olacak k, in s n la n z u d e d av et edecek, fa k a t kendilerinde zhd il
m n a b ir ey o lm y ack tr; in s n la n k o rk u tac ak fa k a t k endiiaripae
k o rk u d an eser k alm y acak tr; in s n la n byklere gnl vermbSBi
m e n edecek, fa k a t kendileri b y klerden ayrlm y acak lard r; dil1',r $ K
D nyy yerecek, fa k a t zenginlere yaklap, fu k arad an yz evu- cek
lerdir; k ad n la rn erkeklerine m u h leio ti gibi, ilim lerine m u h alefet
edecekler, d ostlarn bakalar ile gr s elci, o n la ra kzacaklardr. te
b u n lar, zlim ler ve A llahu T elm n dm nlardr. diyor.
P eygam ber Efendim iz:
M uhakkak F^ t a n , ok si r5i, ilim ile m egl etm ek s reliy
le am elden alkor, b u y u ru n a
Bu, nasl olur? diye so, , . r. P eygam ber Efendim iz de cev
bn d a :
e y ta n : lim ren, renm eden am ele l z m yok, d er ve di-
m ilm i tevik eder, m eli sona b irik tirir, d erk en ad am am el etm eden
l r gider, b u y u rm u tu r.
S e r l y y s - S a k a t diyor ki * lm-i zahire iars olduu '
hlde o nu te rk ederek ib d et iin uzlete ekilen b ir z t a, b u n u n sebe
bini sordum . Cevbnda : R y am d a biri, "Allah seni zyi etsin, ne
zam n a k a d a r h u ilm i zyi' edeceksin? dedi. B en de kendisine: Nasl
zyi etm ek, kaybetm ek? M tem diyen okuyup ezberlem ekteyim ." di
ye cevp verdiim de, ad am : lm i koru m ak , o n u n la am el etm ek tir."
deyince ben de okum ay b ra k tm ve am ele baladm , diye cevb ver
di.
b n M e s d (R.A.) lim, ok eyler bilip riv y et etm ek
deil, A llah 'tan korkm aktr. dem itir. H a s a n - B a s r i (R.A.):
stediiniz k a d a r okuyun, A llaha yem in ederim ki* am el etm edike
size ecir yoktur. A h m ak larn gyeleri rivyet, lim lerin gayeleri ise
dirftyettir. Y ni bildiklerine ri y e t etmektir.'. b u y u rm u tu r.
M l i k (R.A.) : Niyyet s h h olursa, ilmi renm ek de gzel,
yaym k d a gzeldir. F a k a t sen g n l k yaaynda san a r - " - alan
la ra b ak ve o n la r zerine hi b ir eyi te rc ih etme buyur, . .
b n M e s d (R.A.) : K urn , kendisiyle am el olunm ak iin
nzil olduu hlde siz o n u n ok u n m asn am el saydnz m
ta k m s n la r gelecek ki, o n u s n g gibi dosdoru k arac.
(114) Ashb- Snen Breydeden,

166 HYU 'ULMD - DN - C ilt: 1 RUB'UL - BDAT.
h arflerin m ahrelerin e son derece ri y e t edecekler, gzel ok u y acak lar;

fa k a t o n lar sizden h ay rl deillerdir. b u y u rm u tu r.
Bildii ile am el etm eyen lim (k u llanm ad hld e) d erd in e d er
m an olacak illarn ad la rn sa y a n h astay a , vey ah d bulahad
hlde ta tl yem ekleri sayp d u ra n a kim seye benzer. B u gibiler iin
A llahu Tei:
V asflandrdnz eylerden dolay szin iin veyl vardr.

bu y u rm u tu r. H aberde geldi k i :
m m etini iin k o rk tu u m eylerden biri, lim in h a t s ve m

nafn K u r n zerinde m cdelesidir. (145)
h iret lim lerin in alm etlerin d en b iri de dedikodusu, m cd e
lesi ok, faydas az olan ilim lerden kanp, t a ti tevik eden ve hi-
re tte k r olan ilim leri renm ektir. Ameli tevik eden ilim lerden yz
evirip, m cdele ilim leriyle u raan , d a r v ak itte m teh asss tab ib i
b ulan h a sta n n , kendi h astal n b rak p d a ta b a b e tin in celiklerin
den ve illarn h assai a rn d a n bz eyler so rm ak la ta b ib i m egl et
m esine benzer. B u ise srf ah m ak lk tr. R ivayet o lu n d u ki:
R esluIIla biri gelerek: Ey A llahn R esl, b a n a g arb lim
lerden ret. dedi. P eygam ber Efendim iz de:
llm in essndan c biliyorsun? D iye sordu. Adam caz:
lm in ess nedir? D iye sorunca, P eygam ber Efendim iz:
: A liahu T ely biliyor m usun? Diye sordu. Adam:
Biliyorum , dedi. Iies lu ll h :
O hlde A llaha kar ne k u llu k e ltin ? A dam :
Eh, A llahn dilediini, dedi. R eslullh :
l m bildin m i? Adam:
Bildim, R cslulih:
lm iin ne hazrladn? A dam :
: E h A llah ne diledi ise, R eslullh;
(145) Taberm, Ebd - Perddan.

1 inci KTB - G tn BAB - AHRET ALMLERNN ALAMETLER 167
O hlde g it b u n la r takviye e t de o n d an so n ra gel; ben de san a

ilm in garb k sm larm reteyim , buyurdu. (146)
lim in rendii eyler, a k k - i B e 1 h i n i n tilm izi H
l e m e l - A s a m m ' d a n riv ay et edilen cinsden olm aldr. a k k ,
H t e m e sordu:
K a senedir benim yanm adasn? H t e m :
O tuz senedir. a k k :
B u m d d et zarfn d a benden n e rendin? H t e m :
Sekiz m esele rendim . k k :
n n lillh i ve in n ileyhi rci' n ! m rm seninle getii h l
de benden aneak sekiz m esele m i renebildin? H t e m :
E vet hocam , ben y a la n konum ay sevm em , an cak sekiz ey
renebildim , a k k :
B u rendiin sekiz ey ned ir? Syle dinleyelim . H t e m :
1 B aktm ki, herk esin ay r ayr bir d ostu var. F a k a t b t n
dostlar, n ih a y e t m ezar b an d an geri dnd iin ben, hi birine g
venm edim , ancak m ezarm da d a b an a ark ad a olacak iyi am elleri
kendim e dost setim . a k k :
ok gzel. kincisini syle bakalm . H t e m :
2 A llahu T e l 'm n :
o v* ^ m
r 9 * u tr1 J 'V j <y W J
C-"
Allahn azam etin d en korkup nefsini, arzu ve istek lerin d en al

koyann varaca y er C ennettir. (7 9 -N z ia t : 40, 41)
m elindeki yet-i kerm esini d ndm , h a k o ld u u n u bildim ve n ef
sim in behm arz larm yenm ee a tm ve b u s retle A llahu T e l -
ya it a te devam ettim .
3 B ak tm ki, h erk es elindeki ky m etli serm yesini koruyor,
k asalard a saklyor, kaybolm am as iin h e r reye ba vuruyor. H al
buki A llahu T elm n :
Ob 4i -U * U
(146) bn Sinn rivyet etmitir.

168 HYAu LMD - DN c m : 1 RUB'UL - I b ADAT
Sizin elinizde o lan h e r ey tkenecek, an ca k A llah k a tn d a olan

hkidir.
yet-i elilesin! d n d m ve ben de kaybolm am as iin kym etli ka-
bl etti im b t n varlm A llaha e m n et e ttim ; n u n rzs u
ru n d a h arcadm .
4 B ak tm ki, in s n la n n h e r b iri m l, haseb, eref ve neseb a ra
m a k tad r. A nladm k i b u n la r b ir ey deil. A llahu T eln m :
Allah k a tn d a en kerem liniz, en ok m u tta k i olam nzdr. (49 -

H u c r t: 13)
yet- cellesine b ak tm da, A llah k a tn d a k erm olm ak i in m al,
m ansab deil, ta k v y setim .
5 B ak tm ki, n sn lar m tem d iy en b irb irin e saldryor, yek
dierini tel*n edip d u ru y o rlar. Sebebini, h ased denilen ekemem ez-
lkte buldum ; so n ra A llahu T elm n :
. '- - " i * '

(t U j I S U J I J t-* -" *
Biz, o n la rn d n y h a y tn d a k i geim lerini ta k sim ettik.

yet- cellesini d n d m ve an lad m k i b u ta k sm t, A llah u T el
n m taksim idir, b u n d a k im sen in te sri y o k tu r. B en de A llahn ta k si
m ine rz oldum , hased h asta l m a ttm ve kim seye d m n ik e t
m edim .
6 n s n la n n b irb irin e d m n olup b irb irlerin i ldrdkleri
ni grdm . A llahu T elm n :
d* '
(I ..P- Jl o
Asl dm n m z ey tan d r. O nu d m n tanyn.

yet- cellesini d n d m ve asl d m an n ey tn o ld u u n u a n
laynca, yalnz onu d m n ta m d m ve b ak a kim seye a d v e tte bu
lunm adm .
7 B ak tm k, n s n la r u b ir lokm a ekm ek iin h ell - h a r ra
dem eden h e r t r l zillete k atlan y o rlar. A llah u T elm n :
1 inci KtTAB 6 nc BAB HRET LMLERlNN ALAMETLER 169
i.
<0)1 L* a D
u B tn y a ra tk la rn rzk A llah zerinedir. { 1 1 - H d : 6)

yet-i kerm esini d ndm . B enim de bu canl v arlk lard a n biri ol
m a m hasebiyle, rzk m a A llahu T eln m kefil o lduunu a n
ladm ; steklerim e b ak m ad an , A llahu T eln n bende olan h ak k ile
m egl oldum .
8 B ak tm ki, in sa n la rd a n b ir ksm servetine, ticretin e; b ir
ksm s h h a tin e olm ak zere, kendileri gibi b ir y a ra tk a tevekkl e t
m ekte [gvenm ekte] ve ona bel b a lam ak tad r. A llahu T eln n :
j
4 ^ m aul J p JS ^ ^ i
A llah'a tevekkl edene [gvenene] A llah yeter. (6 5 -T a l k : 3)~

m elindeki yet-i cellesini d n d m ve ben de (fn i olan baka
eylere deil) an ca k H azret-i A llaha tevekkl e ttim ve On a ba lan
dm. O d a b a n a yeter. te senden rendiklerim b u n lard r. Dedi. B u
n u n zerine a k k :
H tem , A llah seni m u v affak etsin ; dorusu ben, T evrt, n
cil, Zebr ve K u rn - Azm! ted k k ettim , b t n d ini ileri ve h ay r
eitlerini u sekiz m esele zerinde devreder grdm . u sekiz essa
riy et eden d rt k it b m hkm y le am el etm i olur. Dedi.
lm in b u nev'iyle m egl olup b u n u a n la y a n la r an ca k h ire t
lim leridir. D n y lim leri ise, gleri y etti i k a d a r m l ve m an sab
elde etm ekle m egl o lu r d a, A llahu T elm n Peygam berleri vs-
tasiyle tebli etti i h ire t ilim lerini ihm l ederler. D a h h k b . M u -
z h l m : Ben o n la ra (o h ire t lim lerine) yetitim . O n lar birbirle
rin d en an cak tak v ve v er' renirlerdi im diki lim ler ise kelm
m cdelelerini renm ekle m egl olurlar. dem itir.
h iret lim lerin in alm etlerin d en biri de, yemek, imek, giym ek,
ev ve ev dzeninde is r fa varm am ak , hepsinde ik tisd a ri y e t ederek
eskilere benzem ek ve hepsinde aza k a n a t etm ek tir. B t n b u n la rd a ik
tis d a riy et ettike A llahu T elya yaknl a r ta r ve h ire t lim le
ri a rasn d a m evk'i ykselir.
H t e m e l - A s a i t m n ash ab n d an olan Eb A b d i l-
1 a h e l - H a v v s d an rivyet edilen u hikye b u n a eh d et e t
m ektedir.
170 HYU 'ULMD - DN Cilt : 1 RUB'U'L - BDAT
E b A b d i 11 a h el - H a v v s diyor ki: Aramzda H -

te m olduu hlde s rtla rn d a yalnz y n cbbeleri b u lu n a n azksz,
daarcksz 320 kii ile h acca g itm ek zere yola k tk ve Rey ehrine
uradk. B u rad a m isfirperver, fak irleri sever, t c card an b ir z ta mi-
sfir kaldk. Bizi arlad. S ab h olunca H t e m e :
B u rad a h a s ta bir fa k h var, onu ziyrete gideceim , arzu
ederseniz siz de terif edebilirsiniz, dedi. H t e m :
H astay ziyaret sevb, fa k h in yzne bakm ak ise ib d ettir,
siz k abul e ttik te n so n ra ben de gelirim , dedi. H a sta olan z t d a Rey
K ads M u h a m m e d b. M u k a t i l idi. Evin n n e geldiim izde
b ak tk ki, m kem m el bir konak. B u n u gren H t e m h a y re t ederek:
lim b ir z ta mtevazi* b ir ev k ifay et ederdi. diye kendi kendine
sylendi. eri aln d lar. M efrtla sslenm i geni b ir sofay gren
H t e m in h ay reti b iraz d a h a artt., N hyet y a ta k odasna kab u l
edildiklerinde, H t e m bak t k i h a sta , yu m u ak b ir dek zerinde
yatyor, ba u cu n d a hizm etisi elinde yelpazeyi sallyor. Tcir, h a s
ta n n ba u cu n d a oturdu, h l ve h trn sordu. H t e m ise a y a k ta
bekliyordu. H asta kendisine o tu rm asn i re t etti. H t e m k ab l e t
medi. O hide bir isteiniz m var? diye h a s ta kendisinden sorunca,"
H tem :
Evet sizden bir sulim var, dedi. H asta:
Sor bakalm , deyince, H t e m :
Y atak inde o tu r, o n d an so n ra soracam , dedi. H a sta d a o tu r
du. H t em :
K im den okudun? diye h a s ta y a sordu. H asta:
B yk lim lerden, o n lar d a R es lu ll h n a sh b n d an .
O n lar kim den ald?
R eslull h dan.
Ya R eslull h k im d en ald?
O da C e b r l l ' d e n , O d a H azret-i A llahdan , dedi. H
tem:
Cebrail aley h is - selm vstasiyle, A llahu T eld an Peygam -
b ere ondan ash b n a, lim lere ve o n la rd a n d a sa n a gelen ilim lerde
evi d a h a byk ve ierisi d ah a ssl evi o lan n A llah k a tn d a k i ky
m eti d ah a s t n d r diye b ir ey d u y d u n m u? Diye sordu. H asta:
H ayr, dedi. H t e m :
Ya, nasl rendin? H a s ta :
D nyd an yz evirip h ire te tevecch eden, y o k su llara y ar
dm edip h ire ti iin h a z rla n a n kim senin, A llah k a tn d a m evkin in
d ah a s t n olduunu rendim . H t e m :
1 inci KTAB - 6 nc BB - AHRET ALMLERNN ALAMETLER 171
O hlde sen kim e uydun? Peygam bere (S.A.V.), A shbn a (R.-

A.), ve slihlere m i, yoksa F i r a v n a ve tula-kire ile ilk in a t
y ap an N em r d a m? Ey fena lim ler! te d n y d k n c
hiller sizin gibileri g r r de limler byle olunca biz niin d a h a ileri
gitm eyelim , derler dedi ve M u k a t i l i n h a stal n a h a sta lk k a ta
ra k h u z ru n d a n kt. Rey h alk M u k a t i l ile H t e m a ra
sn d a geen bu m ceray du y u p H t e m e: Kazvmdeki T anfis-
lerin b u n d an d a d a h a m u h teem yaaylar vardr dediler. H t e m
de K azvne m teveccihen yola kt, ( K a d M u h a m m e d A h d e b -
e t- T a n f i s nin) h u z ru n a girdi. K ad ya ;
Ben acem i b ir kim seyim , A llah sa n a ra h m e t etsin, nasl ab d est
alacam b an a retir m isin? Dedi. K ad m em nuniyetle k ab u l ederek
hizm etisine su g e tirtti ve a zsm er k erre ykam ak su retiy le ab-
detini ald ve :
te byle abdest alrsn, dedi. H t e m :
D ur, m sade et, gznn nnde ben de b ir abdest alaym ,
deyince T anfisi kalkt. H t e m , ab d est alm ak iin o tu rd u . H
t e m , abdest a'z la rm er k erre ykayacak yerde d rt k erre ykad..
B unu gren T a n f i s i :
sra f e ttin , dedi. H t e m :
Niin? Diye sorunca, K a d :
kerre ykayacak yerde d rt kerre ykadn, dedi.
Htem :
S b h n a llah, alacak ey, sen b t n bu ta n ta n a ve debde
benle isrf etm iyorsun da ben b ir fazla su dkm ekle m i is ra f etlim ,
deyince, T a n f i si , H t e m i n m ak sad n an lad ve (teessrnden)
k rk g n evinde k ap an d kald.
H t e m , B adda geldii zam n h alk b an a to pland ve ken
disine :
Ya E b A bdir-R ah m n , sen lisn peltek b ir Acem olduun
hlde nasl o lu r da seninle h e r ko n u an ilzm edersin, dediler. H
tem:
Evet, bende h aslet var, b u n la r syesinde h asm larm a s t n
gelirim : H asm m doruyu b u lu n c a sevinirim , h a t y a d n ce m ah c b
olurum , hasm m teehlden ekinirim , dedi, A h m e d b. H a n b e l
bunu d u y u n c a : Bu, akll b ir in n a benziyor, ziyaretin e gidelim.
dedi. V akt k i y a n n a girdiler, A h m e d b. H a n b e l :
Y Eb A b d i r - R a h m n , D n y d an nasl selm et b u la
biliriz? Diye sordu.
Htem :
" u d rt h aslete sh ib o lm ad an d n y d a h u z r ve selm et b u
lam azsn; nsM ara k u su rla rm b alarsn, o n lara k a r k u s r e t
172 HYAU ULMD - DN Cilt : 1 - RUB'UL - BADAT
m ezsin, elinden gelen ik rm o n la ra yap arsn , o n la rd a n b ir ey bek

lemezsin. te an cak bylelikle selm eti bulursun. Dedi. S o n ra y o luna
devm ederek Medneye g itti. M edine halk k endisini karlad. H -
t e m M ednelilere :
B uras han g i eh ird ir? Diye so ru n ca,' M ed n eliler:
B uras R eslulla h n b u lu n d u u M edine eh rid ir, dediler.
Htem:
R eslulla h n k kn b an a g sterir m isiniz, o rad a teberrti-
ken n am z klm ak istiyorum , dedi. M edneliler :
R eslulla h m kk yoktu, O n u n sde zem in k a t b ir m eskeni
vard, dediler. H t e m :
O hlde A sh ab n n kklerini b an a gsterin, dedi. M edneliler:
O n larn da evleri zem in k a tla rd a n ib re ttir, kkleri yok, de
diler. H t e m :
O hlde b u ras R es l 'llah n deil, F ir'a v n m eh rid ir dese
nime, deyince, (C anlar sk lan M edineliler) H t e m i V li'nin
h u z ru n a k ard lar ve V liy e : Bu Acem M edneye F ir'a v n m ehri
diyor, diye ik y et e ttiler. Vli b u n u n sebebini sorunca, H t e m : ..
Acele etm e; ben g arb b ir A cem 'im . B u ehre girince b u ras
kim in eh rid ir diye sordum , o n la r da: R esu lu llah n M edinesi" oldu
u n u h ab er verince, ben de : R es lu lla h n k kn sordum , dedi ve
b t n k o n u tu k la rn a n la ttk ta n so n ra A llahu T eln n :
p f Ar j S r jj 3
phesiz, R eslulla h ta sizin iin gzel rnekler var. (33 - Ahzb:
21)
y etin i okudu ve : Siz kim i rnek aldnz? R es lu lla h m ? Yoksa
lk tu la kire n at y a p a n la rd a n F i r a v n m? diyerek o n lar
lzm e tti. O n la r d a H t e m i serb est braktlar.
te H t e m 'in (R.A.) hikyesi bu. leride sras geldike se
lefin ah lk ve mtevzi* hlleriyle (isrfa v aran ) ss ve ziyneti
te rk ettik lerin e d ir ta fs il t verilecektir.
bh el ey lere d m ek korkusu Jl e
MBHDAN EKNMEK
. D orusu u k i: M bh ile sslenm ek y asak deildir; fa k a t o n u n la

fazla m egl olm ak, onu tatoat h lin e g e tirir ve b ir d a h a ayrlm as
g olur. H albuki ss, ziyneti devm ettirm ek , g n h irtik h ettiTei
1 inci KTB - 6 n a BAB - HAKK ALMLERN NSAFI 173
m d h en eyi, in s n la n n o tu ru p k alk m ala rn d ak i d etlerin e riy eti,

o n la r tak ld ve benzeri h a t l eylere ba v u rm a g erek tirir. E n do
ru su b u gibi h a t l eylere ba v u rm a g erek tiren sslerden ekin
m ektir. nk dn y l a byle dalp d a ss ve ziynetiyle u raan la r
elbette kendilerin i d n y n n penesine k ap trm olur. E er D n y 'y a
d alm akla beraber o n d an k u rtu lu m m k n olsayd, K eslulla h b u n a
d a h a lyk olacandan terk-1 d n y d a m b l a etm ezdi. H a tt
srtn d ak i dam gal ilem eli (m u tarraz) elbiseyi, h u tb e o kurken (ken
d in i m egl eden) p arm a n d ak i a ltu n yz karp atm tr. D ah a
b ir oklar v a r ki b u n la r d a sras geldike an la tla c a k tr.
HAKK LMLERN N SA FI
R ivayet olundu k i : Y a h y b. Y e z d e n - I e v f e-1 i,

M l i k b. E n e s e (R.A.) yle b ir m ek t b y a z d : R ahm n ve
R ah im olan A llah adiyle b alar, lk ve son gelenlerin efendisi M uham -
m ede s a l t u selm ederim . Y a h y b. Y e z d b. A b d i ' l -
M e l i k'den, M l i k b. E n e s e. A ram b a'd u : re n d im k,
n s n la r h e r ta ra f ta n s a n a gelip szn k ab l ve seni im m ta n d k
la r hlde, sen ince k u m a lar giyer, y u fk a ekm ekleri yer, yum uak
dekler zerinde to tu ru r, k ap n a da beki d ik er ve m sadesiz y an
n a kim se alm azsn. Ya M l i k , A llahta n kork, tevz gster. Bu
m e k t b u sa n a n a s ih a t olsun diye yazyorum . A llah u T eld an baka
kim se b u n u bilmez. S a n a selm.
M l i k 'in cevb m e k t b u :
R ahm n ve R ah im olan A llah adiyle balar, H azret-i M uham -
med, l ve ash b 'n a s a l t u selm ederim . M l i k b. E n e s -
d e n Y a h y b. Y e z d'e. A m m b a'd u : M ektbunu aldm , bu
n u A llahu T el'y a k ar edebli olm ak iin efk atle yazlm b ir n asi
h a t m ek t b u o larak k ab l ettim . A llah tak v an z a rttrs n , verdiiniz bu
h a y r d ile sizi m k fa tla n d rsn . R zsna ulam ak iin A llah
ta n tevfk dilerim . Zira kuvvet ve k u d re t an ca k yce A llahndr. Mek-
t b u n d a yazdn gibi y ufka yiyor, ince giyiyor, yu m u ak m inderde
o tu ru y o r ve kap m d a nbeti tu tu y o ru m ; hepsinden A llahu T el'ya
tevbe ederim . A llahu T el K u rn- K erm d e :
<s * " f it '.' , _

C kJI jLa J
*->
Syle, A llah'n k u llar iin kard ziyneti ve rzk n tem izlerini

kim h a r m edebilir?
174 HYU 'ULMD - DN Cilt : 1 RUB'UL - BADAT
buyuruyor. (Bylece, b u n la rn m b ah oldu u n a iaret etm ek istedik

te n sonra) bu, byle olm akla b e ra b e r ben iyi bilirim ki b u n la rn h ep
sin i te rk etm ek, ilerine girm ek ten d ah a iyidir. M ektbd an bizi u n u t
m a, biz de sizi u n u tm ay z, s a n a selm.
te m m M 1 i k in insaf... B t n b u n la rn m b h ol-
m asiyle fetv verdikten s o m a h ep sin i te rk etm en in hay rl olduunu
syledi ki, ikisinde de hakldr. T akld ve ikiyzllk yapp erevesini
am ayacak ve m e k r h lara tam y acak ekilde m b h n sn rlarn bil
m ee gc yeteni ve im am lk m evk'ine ykselen M l i k gibi b ir
ztn b u tleri kabldeki se m h a tin i dnn... H albuki b ak alar
n n , m b h ' ayrm a a da gc yetmez. O hlde m b h d an istif
deye meyi etm ek byk b ir tehlike ve m b h a dalm ak, hav f ve h a
y e tte n u zaklam ak tr. H albuki lim lerin hassesi hayet, h ay etin hu-
ssiyeti de teh lik eden sak n m ak tr. .
SULTNLAR LE DP KALKMAKTAN KAINMAK
h iret lim lerinin alm etlerin d en biri de, p a d iah lard an uzak
lam aktr. Ayr k alm a a im k n b u lduu m ddete o n lara yaklam a-
m aldr. H a tt y ak lasalar bile lim in , o n lard an uzaklam as lzm dr.
Zira D ny, ta tl b ir yeilliktir, yular su lt n la rn elindedir. S u lt n
lar, zlim olduklar hlde, o n larla b u lu an lim ler, su lt n la rn g
n llerin i ho etm ek ve rzlarn k azan m ak k lfetin e k a tla n m a k zo
ru n d ad rlar. H albuki d in d a r kim selere gerekli olan, o n la rn zulm le
rin i kabl etm em ek, zulm lerini ak lam ak la o n lar zu l m d en vaz ge
irm ek iin tazyik etm ek ve bu nev e f l ve d av ran larn k tlem ek
tir. O nlarla dp k alk an , ya A llahu T eln m kendisine verdii n i-
m eti km seyerek o n larn ss ve ziynetlerine m eyleder veya zulm
lerini reddetm eyip s k tu k ab l ederek ikiyzl olur. Y h u t o n larn
e fl ve ahvlini ecek ve gnllerini ho edecek u y d u rm a szler a ra r
k i buna, b h ta n ve iftira denir. Y h u t d a d n y alk larn d an fay d alan
m ak ster. B u d a srf h a r m dr. H ell ve h a r m bahsinde, cizeler,
hediye ve cretler gibi, s u lt n la rd a n aln m as caiz o la n lar a n la tla c a k
tr. H lsa: S u lt n larla d p k alkm ak, fenalk k apsn am ak dem ek
tir, H albuki h ire t lim lerin in yolu ih tiy a t te rc ih tir.
P e y g a m b e r Efendim iz :
s ^ y >/ > i*
J^vaJ ^ J L l s
y sso, s -J
ji l O U JL jl
1 inci KTAB 6 nc BAB SULTANLARLA DP KALKMAK 175
lde yaayan kab a ve h ain olur; av ard n a den aar; S u ltn

kapm a giden fitneye der. {147)
buyurm utur. Dier b ir h ad sde de :
.* s ' ' s a ' * /' - s e a' s '

^ 3 <y of J - 4 (T^ ^ 4
- Ai - * ' **
S aJ)I J jc j I
leride b ir tak n m irler banza gelecektir ki, bz em irlerini

kab l edecek bazlarm ik r edeceksiniz. n k r edenler b cret edecek,
sevm iyenler selm ete erecek; fa k a t k ab l edip on lara u y an lar A llah
rah m e tin d e n m ah r n klacaktr. (148)
S f y n - S e v r i : Cehennem*de b ir dere var, orad a
yalnz, m elikleri ziyaret eden o k uyucular bu lu n acak tr. dedi. H u~
z e y f e : Fitne yerlerinden saknn. deyince Neresidir? soru
s u n a cevben mer kaplar .d em i ve Sizden birin iz o n larn y an
n a girer, syledii y alan tasd ik eder ve onda olm ayan eyleri o n u n
h ak k n d a syler. dem itir. Enes (R .A .)in riv y et etti in e gre Pey
gam ber E fe n d im iz : S u ltn lar a ra sn a girm edike, lim ler, AHahu
T e l m n k u llar zerine Peygam berlerin em inleridir. S u lt n la r mec
lisine girdiklerinde Peygam berlere k ar h y n e t ederler. O n lard an sa
k n n ve o n la ra yanam ayn. b u y u rm u tu r.
A m e e ok talebe o k u tm ak la ilm i ih y ettin. dediklerin
de. Acele etm eyin, nk taleb en in te biri t m lim olm adan lr,
dier te biri de su lt n k ap larn a h c m eder ki onlar, in s n la rn
fen larn d an d r. Geride k alan te b irin in de pek az ken d in i k u rta
rabilir. dem itir. B u n u n in S a d b. M s e y y e b (R.A.) :
Pdih k ap s n d a ak am lay an lim den saknn. nk o, h a y d u t
tur. b uyurm utu r, E v z * Allahu T eln n ok buz ettii,
m ili [valiyi] ziyaret eden lim dir b u y u rm u tu r. P eygam ber Efen
dim iz de :
(147) Eb Dvd ve Tirmm, tbn Abbas'dan.

(148) Mslim, mm Sele me'den.
176 HYU 'ULUMl'D - DIN - C ilt; 1 ~ RUB'LTL - BADAT
^ j J \ ' M j U - '} ^ jk O i^ *
^ "'/rf Af*'
d 2 UJUJI (I ^ j L j
lim lerin fenas, em rlerin ay a n a gidenler, em rlerin yisi

lim leri ziyaret edenlerdir. b u y u rm u tu r. **
M ekhl-i D m e k i (R.A.) : K ur n okuyup dnde fa-

k h o ld u k tan sonra, b ir ey alrm m idiyle p a d iah lar so h b etin e g id ip
o n la ra y altak lk edenler, a ttk la r a d m la r k a d a r C ehennem derys-
n m derinliklerine dalm olurlar. dem itir.
S e m n n : Meclisinden aran d zam n: Pdiahn y a n n -'
dadr. diye cevb verilm i olm as k ad ar, lim iin irk in b ir ey ola
maz. dedikten sonra: D nyy seven lim i g rdnz zam n, dni
n iz n m n a o nu su lan d rn denildiini iittim dem itir. Ben b u n u
kendim de tecrb e ettim . Sizin de bildiiniz gibi kendisine k ar d im
iddet gsterdiim ve arzu larm a m u h lefet etti im hlde h e r ne za
m n S u lt n m y an m a gitdim se kendim de ona k ar bir tem ay l duy
dum ve deil yem eini, b ir y udum s u y u n u d a h im ediim h l d e :
Keke y am n a gitm eseydim dedim. S o n ra devm ederek imdiki
lim ler, Isril .oullarndaki lim lerden fendr. S u lt n la ra , a rz la n -
n a m uvfk fe tv la r verirler. E er (byle yapm ayp) S u lt n la rm g r
n te aleyhlerine, fa k a t h a k ik a tte azb d an k u rtu lm a la rn a m e d r
o lan fe tv la n vereydiler, S u lt n la r o n lara kzar ve h u z rla n n a k abl
etm ezlerdi. F a k a t R abberinin k a tn d a k u rtu lu vesilesi olurdu. de
m itir.
H asan - B a s ri: Sizden evvel, R eslulla h m sohbetinde
bulunm u lk m sl m n la rd a n b ir z t vard. ( A b d u l l a h b.
M b r e k diyor k i : H a s a n - B a s r i n i n k asd etti z t
C en n et ile m jdelenm i S a d b. E b V a k k a s dr.) B u z t re-
sy a yaklam az ve o n la rd a n d im a k aard . O u lla n kendisine :
lk m sl m n ve s t n sah b elik b ak m n d an seviyyenizde ol
m ay an lar r esn n sohbetine gidiyor , da sen niye g itm iyorsun? De
yince, o u lla n n a :
: tn s n la n n sard k lar (iee) benim de k o nm am m istiyorsu
nuz? V allahi gcm yeterse o n la ra hi karm am . Dedi. O u lla n :
te biz de byle yoksulluk iinde kvran rz, dediler. S a 'd :
O ullann, yal ve im an b ir m n fk o larak lm ektense,
zayf b ir m m in olarak lm ek, benim iin d a h a m ak b ld r, cevbm
verdi. H a s a n - B a s r i devm ederek dedi k : Vallahi oul-
1 inci KTAB - G nc BAB - FETVADAN KAINMAK 177
la rm a galebe ald. nk yi biliyordu ki, to p rak , eti, ya y er f a k a t

im n yiyemez. B u rad a, S u lt n la rn , sohbetine devm edenlerin el
b e tte n ifa k ta n k en d ilerin i k u rta ra m y a c a n a i re t vardr. N ifak ise
m n m zdddr.
E b - Zer, Selemeye : Ya S e l e m e , S u lt n k ap la rn d a s
rnm e, n k o n la n n d n in e olan zarar m ad d i m e n fa atlerin d en faz
ladr. P d ih lar m eclisine k atlm ak , lim ler iin b y k fitn e ve ey-
ta n m lim ler aleyhine at k o rk u n b ir yoldur. B ilhssa gzel if
deye ship, sznde h alv et o la n lar iin ok tehlikelidir. n k on
la n n a ra m a girer ve v a'z edersen, onlar zulm den alkoyar ve slm
i n n o n la rd a yerletirirsin diye ey tan seni d im tevik eder d u
ru r. Bylece o n la n n y a n p a girm ei dn b ir vazife bilirsin. S o n ra y a n
la rn a g ird in m i b alar kendi ilm ini o rta y a koym aa ve y alta k lk ede-,
rek p d ih lar m ekte m b l a etm ee. te d in y k m ak b u ra d a
dr dedi.
D enildi k i : Alimler, bildikleri zam an am el ederler, A llah iin m e
gl olurlar, A llah iin m egl olunca in sn v asflard an a y n h r , m e
lek! hasletlere b r n rler. B u dereceye ykselenler sevilir ve a r a n r
lar, a ra n d k la rn d a d a kaarlar. *
m e r b. A b d i l - A z z (R A .), H a s a n - B a s r ye
yazd m e k t b ta: B undan so n ra A llahu T eln n em irlerine s a rl
m a k ta b a n a yardm c olabilecek kim seleri b a n a bildir. dedi. H a -
s a n - B a s r : Dn ad am lar sa n a gelmez, D ny ad am larn d a
sen istem ezsin. Sen kendine ark a d a olm ak iin erefli in sa n la r a ra ,
n k onlar ereflerini h y a n e t pisliiyle lekelem ek istemezler. diye
cevp verdi.
B u konuulan , zam n n e n iyi devlet reisi ve en zhid b ir ad am
olan m er b. Abdil-Azz gibi b ir z t h ak k n d ad r. D n ad a m la rn n
b u n d an da kan m as a r t old u u n a gre, b aka p d ia h la n aray p
o n la n n a ra la rn a girm ek n asl doru olur? H albuki H a s a n -
B a s r , S e y r i , b n Mbrek. Fudayl, brhim
b. E d h e m, Y s u f b. E s b a t gibi eski b y k ve km il
lim ler, Mekke, m ve dier m em leket lim lerini d n y ya m eylet
tik lerin d en vey p d ih lar a ra s n a gird ik lerin d en dolay zem m eder-
lerdi.
FETVADAN KAINMAK
h iret lim lerinde a ra n a n dier h u s siy etlerd en b iri de, sorul
d u k ta fetv verm ekte acele etm em ek, a r alm ak ve k u rtu lu y o lu n u
aram ak iin ekingen d av ran m ak tr. E er so ru lan suli, K u r n vey
H adsin sarah atin d en , icm* vey ak kysd an biliyorsa cev-
F. 12
178 HYU 'ULM'D * DN Cilt : 1 RUBUL - IBDAT
bini verir, yok eer bhe etti i b ir eyden sorulm usa : Bilmem der.
E er kendi ic tih d ve ta h m in i ile z an n e tti i b ir eyden soruluyorsa
ih tiy a t ted b r olarak, v ar ise d a h a iyi bilene havale eder. Aklllk, bu
anlattm zdr. n k ctih d teh lik esin i yklenm ek byk itir.
H aberde yle g e lm i tir:
. f o' *
1 \ * .i j t u : Oi 5 p j l l
lim t r : K o n u an k itb , yerleen s n n et, cs de bil

m em dem ektir. (149)
a ' b i diyor k i : Bilmem dem ek, ilm in yarsdr. B ilm ediinde
A llah iin s k t edenin alaca m k fa t, k o n u an d an az deildir. Zra
nefsine en a r gelen cehleti kabl etm ektir. S ah ab en in (R.A.) ve
lk lim lerin davran byle idi. A b d u l l a h b. m e r den fet-
v istendii zam n : n san larn ilerini bo y n u n a a lan , u em re g it de
b u m eseleyi onu n boynuna geir. derdi, b n M e s ' d (R.A.) :
n sn lan n h e r sulini cevaplandran, ah m aktr. derdi. Yine b n
M e s ' d (R.A.) : limin k alk an [k o ru n m a silh ] bilmem dir.
E er k alk an k u lla n m a k ta h a t ederse, h asm n n sil h n a hedef olur
dem itir. b r h m b. E d h e m diyor k i :
eytann en ok g c n e giden ey, lim in bz m eselelerde
konuup bzlarn d a s k t etm esidir. ey tn d er k i : una bakm ,
b u n u n b u s k tu yok m u, k o n u m asn d an benim iin, ok d a h a fe-
ndr.
B zd a n ab d al denilen zm reyi yle a n la tr : Yem eleri ok id
d etli ihtiy n n d a, u y u m alar yine iddetli galebe n n d a, k o n u m a
la r ise z a r re t hlindedir. Y ni iyice ack m ad an yemez, u y k u la n gel
m eden uyum az, m ecbriyet olm adka konum az, ve so ru lm ad an ce-
vb vermezler. S o ru ld u k ta b aka cevb verecek v arsa s k t ederler,
o d a yoksa o zam n cevb verirler. S o ru lm ad an sze balam ay, szde,
gizli ehvet sayarlard .
H a z r e t - i A l i ile A b d u l l a h (b. A b b a s ) (R.A.),
n sn lara szlerini d in leten b irin e ra stlad la r. (B iraz dinled ik ten
sonra) Bu adam , diliyle k en d in i ta n tm a k istiyor. dediler. B zlan
d a : Hakik lim e b ir m esele so ru ld u k ta (cevbn etin li in i d
nerek) dii (yeni ekilen) ad am n vaziyetini alr. dem ilerdir. I b n
m e r (R.A.) (leh te fetv isteyenlere) zerimizden geip cehen-
nem e gitm ek iin bizi kpr yapm ak m istiyorsunuz? derdi. E b
H a f s - N s b r : H akik lim , su li cev p lan d n rk en , k-
(149) Ibn Mce, Abdullah b. merden.

1 inci KTAB 6 nc BAB - FETVADAN KAINMAK 17 9
y m ette "bu cevb n ered en b u ld u n diye so ru laca n d an k o rk an zt

tr. dem itir, t b r h m < - i T e y m kendisine b ir m esele so ru ld u u
zam n a la r v e : Baksm b u lam ad n z d a b an a m m u h t oldu
nuz? derdi. E bl - liye, er - R iyhi, b r h m b. E d h e m ve S f-
y n - S e v r , an cak ik i- .k i i vey say lar b u n u gem eyen kim
selerle k o n u u rlar ve cem at oalnca dalrlard. B izzt Peygam be
rim iz b ile : Bilmem dem itir.
Uzeyrin P eygam ber olup olm adn bilem iyorum , T bben in

m e r n olup olm adn bilem iyorum , Zl - K a rn e y n in Peygam ber
olup olm adm bilem iyorum , b u yurdu. Y ine b u n u n gibi: O tu ru la
cak yerlerin en iyisi ve en fens nerelerdir? diye s o r u ld u k ta : Ceb
rail gelinceye k a d a r L edri [bilm em ] diye b u y u rd u . C cbril'e sorunca:
o d a : L edr [bilm em ] dedi. T k i A llalu T el : "D u ru lacak yerlerin
en iyisi cam iler, en fen s sokaklar o lduunu bildirinceye kadar.
(150)
t b n m e r (R.A.) on m eseleden so ru lsa dokuzu n a s k t
eder de ancak birine cevb verirdi. b n A b b s dokuzuna ce-
vb verir yalnz birinde Skt ederdi. (H aty a dm em ek iin) fak ih
lerin: Bilmem dedikleri, Bilirim dediklerinden ok fazla idi S f -
y n - S e v r , M l i k b. E n e s, A h m e d b. H a n b e l , F u d a y l
b. y z * B i r b . H r i s b u n la rd a n d r. A b d u r r a h m n b. E b i
L e y l diyor ki: Bu m escidde (Medine m escidi) Resl- E k rem in
A shbndan 120 tn esln e yetitim . H epsi de kendilerine b ir m esele so
ru ld u k ta vey b ir fetv a istendikte, b u n u b a k ala rn a havle eder ve ce
vb verm ek istem ezdi. H a tt b irin e b ir ey so ru ld u k ta, o n u dierine
(150) Eb Dvd ve Hkim, Eb Hureyreden.

180 HYU 'ULMD - DN Cilt t 1 RUB'U'L - BDAT
havale eder, havleden havaleye te k r r kendine gelirdi, kim se cevb

verm ek istemezdi.
R ivayet olundu ki, A s h b - S u f f a d a n (151) birine pim i
k o y u n kellesi hediye edildi. Son derece d ard a olduu hlde onu yine
a olan dier ark ad an a, o da dierine, d erk en d n p dolap en evvel
verilene geldi. n k en a o, idi. (S ah v etin bu derecesine sr
denir. Y ni kendisi m u h t iken, d a h a m u h ta olan te rc ih etm ek de
m ektir.)
B ir de im diki lim lere b ak da, ilerin nasl ta m m e n tersin e dn
d n gr. nk im di k an lm as gereken aran y o r, ara n m a s ge
rekenden kanlyor. F etv v erm ek ten k an m an n gzelliine Pey
g am b er Efendim ize m sn ed o larak bz kim selerden riv y e t edilen u
hads ehdet etm ektedir: tn sn lara a n c a k kim se fetv v e r i r :
E m ir, m em r [fetv verm ekle vazifelendirilen k im seler], m tekellef
[b unlarn hricin d e k a la n kssaclar.] D er bzlar, diyorlar k i :
Sahbe-i k irm d rt eyden k a n r la r d :
1 m m lk tan .
2 V asilikten.
3 E m n et ik te n .
4 F etv verm ekten.
D er bzlar Sahbelerden fetv verm ekte acele edenler, ilim
leri az olanlar, fe tv d an en ok k an an lar, ilim leri en ok olup p-
he'den k a n a n la r idi diye riv y e t etm ilerdir.
Sahbe-i k ir m ve T b i'n be ey ile u r a r la r d : K u r n oku
m ak, cmi* ve cem ate gitm ek, m escidleri im ret, A llahu T ely
zikr, m a 'rlfu em ir, m n k eri nehy. B u d a P eygam berim izin u h ad
sin e d a y a n r :
dem olunun h e r sz k en d i aleyhinedir. A ncak em r-i m ar f,

nehy-i m n k e r ve b ir de A llahu T ely zik retm ek m stesn d r. (152)
(151) Bunlar, bzan azalp bzan oalan ve dny ile alkalarn kesmi saylan
Sahbenin fakirlerinden bir cemattir. Mescidin sofa'snda oturur, deta bir medresr
hayt yasarlard. Peygamberimizden hadis renirlerdi. Peygamberimize sadaka ge
lince tammen bunlara gnderir, hediye gelince bir ksmm kendine ayrrd. H a z
retti m e r , Artk vazifeniz bitti diyerek bunlar datmtr.
(152) Tirmizl, bn Mce, mm Habibe'den.
1 inci KTAB G nc BB FETVADAN KAINMAK 181
A llahu T el yet-i celled e :
v f ''.1 m
j\ y 4 jJ ^ j *I j a (j* jtr ^ *
w * \ & *
O nlarn ok szlerinde h a y r yok, an ca k sad ak ay em reden, ve

y m a 'r fu em reden vey in sa n la r a ra sn d a a rab u lu cu k y ap an n ko
n u m a la rn d a h a y r vardr. ( 4 - N s : 114) b u y u rm u tu r.
B ir z t ( N a s r b . A l i e l - C u h z u m ) K feli, m eteh id fetvr
'Cilardan birini ( H a l i l b. A h m e d i) r y sn d a grd ve: ctihd
ve fetv larn d an ne fay d a grdn. diye sordu. O z t s u ra tn ekite
re k ynn evirdi v e : O nlardan b ir k r grmedik dedi.
b n H a s s n : F etvclardan biri yle m h im m eselelere tek ba
n a cevp verm ee k alkrd ki, eer o m esele m e r b. H a t t b
(R.A .)d an sorulayd, B e d ird e b u lu n a n b t n z tla r b ir a ra y a topla
m a d a n ona cevb vermezdi. dem itir.
S k t, ilim sh ip lerin in h u s siy etid ir. N itekim P eygam ber E fen
dim iz :
* C ' f t f s + ' * t } * * t s ^ ^ 1 tf .j '
A jjj O . \y j y J L j Ij u j J Uu-v? 'H 8
Zhd ve s k t sh ib in i b u ld u u n u zd a ona yaklan. nk o,

h ik m e t shibidir. (153) B u y u rm u tu r.
D enildi k : A lim ler iki ksm dr.
1) H ell ve h a r m ay ra n av m lim leri. B u n la r s u lt n la rn
lim leridir. (D ier n sh d a SALTN yerine ESTN vardr. B u
n a gre m escidlerin d irek lim leri, y n i k rs h o calar dem ek olur.)
2) Tevhd ve k alb lerini bilen havass lim leri. B u n la r d a in-
s n la rd a n ayrlm , tek b an a zviye [b u cak ] lim leridir.
/ I
D enildi k : A h m e d b. H a n b e l gibiler, Dicle n eh rin e
(153) bn Milce.
182 HYU 'ULMD - DN Cilt : l RUBUX - I b ADAT
benzer. Herkes o n d an avu avu alabilir. A m a B i r b. H r i s.

gibiler de zeri k ap al, ta tl k u y u su y u n a benzer. O rad an to p lu hlde
deil, teker te k er su alnr. O nlar: F alan z t lim , fala n k o n u u r, fa
la n d ah a ok konuur, fa la n ok am el eder diye lim leri ta sn if eder
lerdi. E b S l e y m a n D r n : M a'rifet, k o n u m ak tan d a h a
ok s k tta bulunur. dem itir. Y ine denildi k i : lim olan yerde sz
azalr, lf u z a ta n n ilm i az olur.
S e 1 m a n, P eygam berin kendisine kardelik etti i E b d - D e r -
d y a yazd b ir m e k t b ta : H astalar tedvi iin ta b b ete bala
dm rendim . G erek tab b isen dne devm et. nk sz n
ifdr. Yok eer u y d u rm a ta b b sen A llahta n kork, M sl m n lan n
k a m n a girme. dem itir. E b d - D e r d , bu m e k t b ta n so n ra soru
lan sullere cevb verm ekten kanrd. E n e s (R.A.) b ir m esele k en
disinden sorulduu zam n B ym z H a s a n - 1 B a s r ye sor
un. derdi. b n A b b s , kendisinden sorulunca, Z e y d in o l u
H r i s e b n m e r (R.A.) ise S a d b. M s e y y e b e havle eder
di.
H ikye olundu k i : H a s a n - 1 B a s r n in m eclisinde A shab-
d a n b ir z t yirm i k a d a r H adis okudu. H adislerin erhi kend isin d en s
tenince: Ben an ca k bildiim i okurum , b aka b ir ey anlam am . de
m esi zerine, H a s a n - B a s r , yirm i H adsin te k e r tek er izahn
yapt. H erkes o n u n b u ilm i zh n a ve H adsleri birden ezberlem esine
h a y ra n olduu gibi, S ahb, b ir p a r a k u m alp oradakilere a tt v e :
A ranzda byle b ir d eh v ar iken benden n soruyorsunuz? dedi.
h iret lim lerin in alm etlerin d en b iri de, en ok ehem m iyet ver
dikleri ilm -i b tn [A llah bilgisi, m rife t], k a ib m u rk ab esi, h ire t yo
lu ve bu yolun yolcusu olm ak iin gerekli bilgiler ve b u bilgilerin ge
lim esi iin ciddi m chede ve m u rak ab e olm aldr. Zira m chede,.
m hedeye u latrr. lim lerin in celiklerinden kalbe h ik m et n r la n
dklr. K it b la r ve k it b la rla renilen ilim ler b u n u salayam az,
l ve ta rty a s m ay an h ik m et k ap su kalbde, m chede, m urkabe-
( er'at k a n u n la r gereince) zah iri ve b tn i am elleri fa, tem iz d
nce ve h u z r - u k alb ile te n h la rd a A llah zikretm ek ve m a d d iy t
le alkasn kesip b t n varl ile A llaha b a lan m ak ile alr. te
K eFn kayna, hm n a n a h ta r b udur. ok taleb eler v ar, u zu n za
m n okuduklar h lde d u y d u u n d an fazla b ir kelim e k o n u m a a m u k
te d ir olam az. ok m h im ilim leri renm ekle kalp, am eli a rttrp k al
bi m u k ab e edenler v a r ki, ak l sh ib lerin i h ay rete drecek ekil
de, h ik m etin incelikleriyle A llah u T el g nllerini aar. B u sebebden-
d ir k i P eygam ber E fe n d im iz :
1 inci KTB 6 ncl BAB FETVADAN KAINMAK 183
- ", *', * ' y ,* 'i oV

f a (*JU 4 <Lj j Uj
Bildii ile am el edene, A llahu T el bilm ediini de bildirir. (154)

B uyurm utu r.
Gemi Peygam berlere in en k it b la rm bazsnda yle y a z a r :
ilim , gkdedir, kim indirecek onu? Y erin altn d ad r, kim k aracak
o n u ? D enizlerin ard n d ad r, k im getirecek onu? dem eyin, ilim , sizin
kalbinizdedir. B enim m nev h u z ru m d a m elekler gibi terbiyeli, sd-
d k lar gibi ahlk l olun ki, sizi k ap lay acak ekilde, kalbinizdeki ilim
parlasn. A b d u l l a h T s t e r : limler, bidler ve zh id ler kalb
leri k ap al olduu hlde d iin y d an ger, kalb i a la n la r an ca k sd-
d k la r ve ehdlerdir. d ed ik ten so n ra A llah u T eln n :
A 4 v
^ o-LP j fi
> V! ^
Gybm a n a h ta rla r ondadr, gayb an ca k o bilir. (6 - E n am : 59)

A yet-i cellesini ok u m u tu r. Eer b tn ilm i ile n rlan m k alb
ilerin anlay ilm -i z h ire h k im olm asayd P eygam ber E fe n d im iz :
'.." tf- " . . " T *.

j j ^-L-L*
S ana m ft ler, h e r ne k a d a r fetv a verseler de sen yine kalb in e

dan. buyurm azd.
B ir kuds H adsde P eygam ber Efendim iz :
J J+Sm -- ^ # "tf 4 1? / ^ ^ .-/ , A * * ^

1U t M JJ, V .
^^ / 4 ^ B^ ^ 4
4j ^ JJl Cm
K ulum , nfile ibdetlerle, ben o n u sevinciye k a d a r b an a yakla-
. (154) Eb Nuaym Hilye*de.

184 tHYU 'ULMD - DN Cilt : 1 RUB'UL - I b ADAT
r ve h a t t sevgim e m aztar olur. B en de o n u n la g r r, k u lu m u sev

diim zam an onu n gz olurum . (155)
B uyurm utur. Tefsir k it b la n n n an lay am ad k lar, b y k m fes-
sirlerin bilem edikleri K u r' n n n ice ince m n la r v ar k i onlar, zikr
ve fik ir ile u raan kalblere doar. K en d in i rau rk ab e eden m rd e b u
m n lar ilh am o lunup da, b u n la r m fessirlere su n d u k lar zam n,
(insfl) m fessirler onlar beenirler ve tem iz k alb in v rid t ve
A llahu T elya tevecch eden h im m etlerin in k arl olarak, A llahu
T eln m o n la ra b ir l tf o lduunu an la rla r. M kefe ilim lerinde,
m um ele ilm in in inceliklerinde ve kalbe geen inceliklerde de h l
byledir. B u ilim lerin h e r biri, d erinliklerine inilem iyeh b irer dery-
dr. H erkes, an ca k kendisine rzk edilen m ik t r ve R ab b in in tev fk
etti i gzel am el nisb etin d e b u ilim lere d alabilir. H a z r e t - i A l i ,
u zu n b ir h ad sinde, b u gibi h ire t ilim lerini ta v sif ederken yle b u
yuruyor
Kalbler, k ap lard r; k a p la rn iyisi, iyiliklere k ap olandr.
Insnlar e ayrlr. A llah bilenler, k u rtu lu iin o k u y an lar,
n c ksm da deersiz, di kim selerdir. H er h a y k ra n n a rd n a t a
klr, h e r r g r ile eilir, ilim n u ru ile aydnlanm az, sa lam d ala ya
pm azlar. lim , m ld an h ayrldr. n k iiim seni k o ru r, m l sen
ko ru rsu n , ilim, o k u tm ak la a rta r, m l, h arca m ak la t k e n ir. H a y tta
iyi am eller kazanm ak, ilim syesinde olduu gibi, ld k ten so n ra da
yi h tra la r yaam ak, yine lim syesinde m m k n d r. lim hk im ,
m l, m ah k m unaley h d ir. M ln m e n fa 'ati, k iin in lm ile ok olur.
H aznedarlar l r hazneleri o rta d a k alr. F a k a t lim ler, d n y d u r
d u k a yaarlar. S o n ra u zu n bir nefes ald ve: D ikkat et, eer ehlini
buisaydm , benim gsm de geni ilim v ard r. Ne yazk k i istekliler y a
tim atsz kim selerdir. D n, d n y m e n fa a tin e le t eder ve lh i n i-
raetler ile A llahn vellerine, rendii deliller ile de o n u n k u lla rn a
k ar st n l k ta slam ak ster. Vey h a k ik a t ehline u y a r f a k a t (h a k ik a ti
teh isten ciz olduu iin) ilk n a z a rd a kalbine p h e to h u m u ekilir,
h an g i ta ra f ta n olacam seemeyecek derecede b asiret sh ib i olm ayan,
d n y lezzetlerine d k n eh v etlerin in peinden a k p giden, y h u t
d a bunlar, d ah a ziyde d n ylk peinde, m al y m ak hevesine u y an
kim selerdir. B u n la r d a h a ziyde k rlard ak i h a y v n la ra benzerler. Al
la h m , te byle h m illerin in lm esiyle ilim de s np gidecektir. Yine de
yeryz, lh h k m lerin i k o ru y an la rd an bo kalm az. B u n lar, ya h er
kesin grebilecei ekilde ik re b u lu n u rla r, vey A llahu T eln n
hccetlerini k orum ak iin gizli kalm a te rc ih ederler. (b n K ayym ':
Bu cm lenin asl yok, y alan c rfizlerin u y d u rm a ve eklem esidir
(155) Buh&ri ile Mslim, Eb Hureyreden.

1 inci KtTAB 8 nc BAB FETVADAN KAINMAK 185
der.) nk Hilyede .bu cm le y o k tu r. n k lh! h ccetler gizlilik

ile korunm az. B u n la r nerede b u lu n u r. n k b u n la rn s a y la n az, ky
m etleri ise yksektir. Z tlar gizli fa k a t, h tra la r gnllerdedir. Al-
la h u T el, h ccetlerin i o n la rla ko ru r. H a tt o n la r kendilerinden
so n ra gelenlere, b u hccetleri e m n et eder ve kalb lerin e y erletirirler.
lim , olduu gibi o n la ra gider. R h-i y ak n e u larlar, m ly im kim se
lerin s e rt grdkleri d h i o n la r iin y u m u ak olur. G afillerin v ah gr
d kleri eylerle n siy et ederler. R h la n li m a k am la rla alk al olan
bedenleriyle d n y y a sah ip o lu rlar. te b u n la r, yeryznde A llah'n
d o stlar ve m illeri olup 1tim d n a m a zh ar o lm u tu rlar. D nine d v et
ederler. S o n ra a lay arak : Benim heves etti im ite b unlardr dedi.
B u son a n la tt h ire t lim lerin in evsfdr. B u n u n ekserisi am el ve
m chede ile elde edilir.
hiret lim lerin in lm etletin d en b iri de Y akni kuvvetlendirm ee
ehem m iyet verm esidir. D n serm yesinin ba Yakn dir. Peygam
b e r E fe n d im iz :
ir a c y f . ju J n
Yakn, m n m b t n d r. (156) B u y u rm u tu r.
Y akn lm inin evveliytm renm ek lzm dr, k i o n d an sonra
in n a Y aknin yolu alr. B u sebebden P eygam ber E fen d im iz:

j J L Jl B
Y akni renin. (157) B u y u rm u tu r.

Y ni yakn shlpleriyle bu lu u n , o n la rd a n yak n i renin de, hl
ve gidilerinde o n la ra u y u n ki, o n la rn y ak n i kuvvetlendii g ibi sizin
de kuvvetlensin. Y aknin asa, am elin o u n d an iyidir. P eygam ber E fen
dim ize, yakni kuvvetli g n h ok, y a k n i'a z am eli ok o lan ki kii
den s o rd u k la rn d a :
* >> * T t
Gnhsz inn yoktur.
(156) Beyhakt, tbn Mesd'dan.

<157) Eb Naym.
186 HYU ULM'D - DN Cilt : 1 . RUB'UL - BDAT
B uyurm utur. F a k a t y a ra d lta ak l olup y ak n i olan kiiye g

n h zara r vermez. n k h e r g n h n ak ab in d e tevbe eder, is ti f r
eder g n h lar m ah v o larak yalnz k en d in i cennete gtrecek fazileti
kalr. B u n u n iin P eygam ber E fendim iz dier h a d si n d e :
t, ^ O 9 '-x'
, . 0-7 9O 5
# ,+ h' ^ ^ $ * s fi "'e 9 *
***- i ? * 1 < j 3 y r ^ ' 1 U J 1' r
,? j l i t f fy C r* t J L j p U -J l;
E az sahib i b u lu n d u u n u z yakn, ve sab r u azim ettir. B u n la r

d a n nasibini a la n iin gem ite tu ta m a d orular, k a lk a m a d 'g e
celer iin z n t yoktur.
L o k m a n n o lu n a olan tavsiyesinde : Olum, am el a n c a k
yakn ile yaplr, herkes yak n i nisbetinde am el eder. Amel noksanl,
yakn n o k sn h n d an gelir. dem itir.
Y a h y a b. M u z e r - R z : Tevhdin n ru , m rik
lerin iyiliklerini y a k a n irk atein d en kuvvetlidir. dedi ve b u n r ile
Ykn i m u rd etti. K u rn- K erm b ir ok yetlerde y ak n shiple-
rin i zik re tti ve b u n u n la yak n in ebed sadet,lere v sta olduuna i-
re t etti.
YAKNlN MNASI
ayet, an lalm ay an ve bilinm eyen b ir eyi a ra m a k m m k n de

il, b u n u n iin y ak n in m n sn , k u v v et ve za'fm evvel bildir, on
d an sonra aram asiyle m egl olaym diye a k ln d an geirirsen deriz ki:
Bilmi ol ki, yakn, ki frk a n n ayr ay r m n la rd a k u llan d k lar
b ir ka m n y a gelen bir lfzdr.
-Nazariyeciler le kelm clar, yakni phe etm em ek m n sn d a
k u llanrlar. Zra nefsin b ir ey tasd ik etm ee te m ay l n n d rt m a-
k aam vardr.
KELMCILAR VE NAZARYECLERE GRE YAKNN TA R F
1 T asdik ile tekzibin denk olm asdr. B u n a EK derler. Me

sel ahvline vkf olm adn b ir ad am n azb grp grmiyecei sen
den so ru ld u k ta, hi b ir ta ra fn a h k m verem iyecein gibi senin iin
azb grm esi de grm em esi de m m k n d r. T ercih sebebi olm ad
in b u n a EK d en ir.
1 inci KtTAB - 6 nc BAB - YAKN'N MANSI 187
2 H er ikisini de m m k n grm ekle beraber, n efsin in b ir ta

ra fa m eyletm esidir. M esel: H er hliyle iyi ta n d n b ir n san iin,
bu ad am b u hliyle lrse azb g r r m ? Diye senden sorulduk
t a -k en d isin d e sa l h alm etleri gr ld i in - nefsin, d a h a ok o
ad am n m u'azzeb olm ayacana m eyleder. B u n u n la beraber gizli bir
.h atsn d an dolay azb greceini de d n rs n . S enin b u d n
cen, o m eyline m svdir, fa k a t o n u te rc ih etm en i nlemez. B u n a da
ZAN derler.
3 - H tn n a aksi gelm em ek ve gelse de k ab l etm em ek zere,
in n n b ir ey ta sd k a m eyi etm esi ve ta sd ik ta ra fm n nefse galebe
alm asdr. F a k a t b u k a n a ti, k a t m a l m a tn a dayanm az. Ancak,
bu adam , (birinci ve ikinci ksm olan) ek ile cevaz cih etlerin i iyice
d n rse cevza m eyleder ve onu k ab l ederdi, te b u n a d a Yak-
n e k a rb itik at denir. Y alnz dinlem ek su retiy le k a fa la rn d a yerle
e n er' hkm lerd ek i av m n itik ad byledir. B u i'tik a d k en d ilerin
de o derece yerleir ki, h e r m ezheb m e n s b lan , m ezheblerinin d oru
lu u n a ve im am larn n h a k ik a ti b u ld u u n a k a t s re tte in a n rla r ve
e e r b ir tanesin e: m m m n h a t etm esi mmkndr.) denilse as
la kabl etmez.
4 H add-i z tn d a phesi olm yan ve kendisinde phe edil-
m iyecek ekilde, salam delilden hsl o lan m rife ttir. phe ve p
he im k n k a n m y a n i'tik a a d a kelm lim leri ve nazariyecilere ^g
re yakn ad verilir.
B u n u n m is li: Akl b an d a b ir kim seye: Bu v arlk lar a ta s n
d a kadm olan v a r m dr? dendii zam n, d er'ak ab b u n u reddeder
ve kabl edemez. nk kadm , gz ile grlm ez. Zra, v arlk lar gz
ile grlen gne ve a y gibi deildir. K adm ve ezel olan b ir eyin
v arl m bilm ek, iki say sn n b ir say sn d an ok o lduunu bilmek
gibi zarur, y n i hi delil a ram ad an ilk n aza rd a b ilin en ler gibi deil;
belki, so n rad an cad edilen b ir eyin k en d i b an a olam ayacan bil
m ek gibi de deildir. n k b u da zarrdir, (Y ni h e r ak l shibi
so n rad an m eyd n a gelen eyin k en d i b an a olam yacam ve b u n u n
b ir m cidi olduunu, delle l z m gsterm eden h em en an lar.) B ir
denbire b ir kadm in v arlm k ab l etm ekte, ak ln tered d d ta b i
dir. B u n d an sonra, bu k ad m in varl m b ir ksm in s a n la r k it b la rd a
okur, azlardan dinler, k a t b ir ekilde k ab l eder ve in a n c n d a de-
v m ederler. B u in an , av m n in an d r. In s n la rd a n bzlar d a
delil ile k ad m i b ulur. yle k i: E er m evcd b ir k ad m olm asa, b
t n v arlk larn h d is y n i so n rad an v a r olm as lzm gelir. E er bu
n u byle k abl edersek, y a b t n m evc d tm hepsi vey bzs se-
bebsiz hdis olmak lzm gelir ki, b u m u h ld ir. Y n i byle ey ola
188 YU ULCm I'D - DN Cilt : 1 RUB'UL - BDAT
maz. M uhle giden h e r ey m u h ld ir. O h ld e ak ln b ir k adm i k a b i

etm esi zarrdir. Zra bu m esele' k da m t l a edilebilir.
1 M evcdtm hepsi kadm ,
2 Hepsi hadis,
3 Bzs kadm , bazs hdis.
Eer hepsi kadm dersen a ra n la n b u lu n d u . n k k ad m v ardr.
F a k a t bzsnn h d is o ld u u n u yok o lm asn d an an ly o ru z (ki bu d -
v r k t r). E er hepsi h d is dersen y u k ard ak i m u h liy et lzm dr.
O hlde ya n c k, veya birin ci k te z a h r .etm i oldu. B u ekil
de elde edilen m l m a ta Yakn derler, tste rse delil ile elde edilsin,
y u k ard a verdiim iz m isl gibi, isterse havas-s ham se [be d u y g u
m uz] ile bilinsin? G nei, ay grm em iz gibi. sterse akl ile drk
edilsin [an lalsn ], sebebsiz b ir eyin v a r olam yaca gibi. s te rs e
te v t r eden h aber ile bilinsin Mekke n in varl n bilm ek gibi*. s
terse tecrbe ile bilinsin SEKOMONYAn m m sh il o ld u u n u bilm ek
gibi. sterse delil e olsun, y u k a rd a a n la tt m z gibi. B u n la ra g
re b ir eye Yakn ad n v erm enin art, o n a p h en in k arm am a
sdr. B u n lara gre phe k arm ay an h e r ilm e, Yakn ad verilir.
. B u ta rife gre Yakn zaiflikle vasflanm az. n k phe ile zayf
ln fark yoktur.
FAKH VE SFLERE GRE, YAKIN
kinci t rif, fakh lerin , m u tasav v f en in bz lim lerin t rifid ir.

B u n la ra gre y ak n de, y u k ard a a n la tla n , cevz ve pheye asl il-
tif t edilemez. Belki ak im d a an ca k o cih et b u lu n acak , dierleri a sl
h tn n a gelm iyecektir. H a tt b u n la ra gre, v u k 'u m u h a k k a k olan
lm de bile: F alancam n lme y ak n i zayftr, hadd-i ztinde veril
m em esi de m m k n grlen rzkn verileceine, fa la n c a m n yakni
kuvvetlidir. denebilir. (Yni Yakn, k uv v et ve zaf ile vasflanr.)
Ne zam an ki, gnl b ir eyi ta sd k e m eyleder ve b u meyi, dier cep
heleri a ta ra k kalbinde kuv v etlen ir ve kalb i ta m m e n k u a trsa , i te
o zam n Yakn ad n alr. phe yok k, lm n m u tla k a gelecei
ne, ve bu n d a asl ek o lm adna in s n la r h em fikirdir. F a k a t kim i
ona iltifa t etm ez, o n u n iin h azrlan m az, san k i b u n a in an m am gibi
olur. K im inin de b u in a n c k alb in i sa ra r, b t n g ay retin i lm iin
hazrlanm aa b a la r ve b aka ilere zam n ayrm az. te b u n a d a
Kuvvetli Yakn ad verilir. B u seb eb ten bz rifler: * Kendisinde
yakn bulunm yan pheye, kendisinde p h e olm ayan y ak n lerd en
en ok benzeyen lm dr. dediler. (Y ni v u k 'u m u h a k k a k ve m u t
lak olan lm iini in s n la n n h azrlan m am as, o n u p h eli gibi gs
teriyor. Ve pheli o lan eylere benzetiyor.)
1 inci KtTAB - 6 nc BAB YAKNN ARANACAI YERLER 189
te b u t rife gre Yakn, z a f ve kuvvet ile vasflanabiliyor.

B iz : hiret lim lerin in nln , y ak n lerin l kuvvetlendirm ee
g ay ret etm eleridir. dediim izde, evvel ekki a tp so n ra kalb i k a p
layp kalbi iyice h k im iy y etin e a la n b ir y ak n elde etm ek m n sn
kasd ediyoruz.
B u zh an lad k d an so n ra, bizim Yakin; kuvveti, zaf, ok
luu - azl, gizlilii - ik ri i b ak m n d an e ay rlr, dediim iz
zaran kuvvet ve zaf n ay rlm as ik inci (M utasavvfen in ) ta rifin e
gre o ld uunu bilirsin. B u da, cevz ekke 'tib r etm eden yalnz o
cebhen in , kalbi, ta m a m e n k ap lam as b ak m n d an d r. B u m n d a
y ak n 'in kuvvet ve zaf sonsuzdur. Ve in s n la n n lm in h az u la n -
m k tak i ayrlk lar, y ak n in b u m n d ak i fark l o lu u n d an m ey d n a
gelir. A m a birin ci t rife gre, y ak n 'in , gizlilik ve aik relik bak m n
d an fa rk in k r edilemez. m d i (birinci t r if in kinci m ak aam olan)
cevzn kendisine rz olm as b ak m n d an o rta y a k an gizlilik ve
aikrelii, yine tasav v u f t rifin e gre in k r edilemez. (B irinci t -
rifin n c m ak am n a gre) ekkin (bhe) izlesi b ak m n d an
da gizlilik ve akln in k rn a yol y o k tu r. n k iki ta ra f d a te-
v t re dayand ve hi birinde p h e etm ediin h ld e Mekke ile
Fedik in, M s a aley h is-selm ile Y a n n varl a ra sn
d ak i ilm inde fa rk b u lu r ve birin cileri d a h a vzh bilirsin. Y ine b u n u n
gibi, deliller ile u raan nazariyecilerde de b u fa rk vardr. pheyi
k a ld rm a k ta ikisi de b ir olm akla b erb er b ir delil ile isb t etti i, b ir
ka deil ile is b t etti i k a d a r aik re deildir. B u byle olm akla be
rber, ilm i, k itb ve iitm ekle elde eden bz kelm clar, ara d a k i fa r
k dnm ek iin nefsine ba v u rm a d a n b u n u in k ra kalkrlar.
Azlk ve oklukla ay rl a gelince: B u da y ak n le alk al eyle
rin okluu ve azl iledir. Mesel: F a la n ad am , fa la n cad an d a h a
lim dir, y n i ilm i d a h a o k tu r, denildii gibi, b u n u n iin y n i ilm i
ok olduu iin bz lim lerin er h k m lerin hepsinde y ak n i d ah a
kuvvetli, bir ksm n n d a bz h k m lerd e y ak n i d a h a k uvvetli olur.
YAKNN ARANACAI YERLER
Eer, evet, pheyi a tm a k ve kalb i k ap lam as b ak m n d an ya

k n in kuvvet, za% azlk - okluk, gizlilik ve akln an lad n . F a k a t
y ak n in ta all k u n u , y o lla n ve ara n a c a yerleri bilm iyoruz. B u n lar
bilm eden y ak n ray am ay z dersen:
Bilm i ol k, P eygam berlerin getird ik leri h e r ey, y ak n in med-
r la n d r. Zra yakn, (sh ib in d en ek ve pheyi k ald ran ) h u s si b ir
ilim dir. T aall k e ttik leri de e r'a tn g etirdii ilim lerd ir ki, b u n la n
190 HYU ULM'D - DN C ilt: 1 RUB'U'L - BDAT
say m ak m m kn deil, an cak a s lla n saylan, bz m h im lerin e i-

re t edeyim:
1 Tevhd : Y ni h e r eyi, A llahd a n bilm ek. D ier v stalara
deer verm eyip b t n b u n la r A llahu T eim n em rinde m u sa h h a r
ve h k m s z ta n m a k tr. te byle b ir in an c olan yakn shibidir.
E er m n ile berb er kalb in d en p h e im k n k aybolursa iki m n
n n biriyle y akn shibi olur. E er m n ile berber, v sta la ra kz
m ak, teek k r etm ek gibi h lleri k ald racak ve v stalar teek k r
ve gazabda, hi b r dah li olm adan, kalem ve el seviyesine indirecek
ekilde kalbin de kuvvetlenirse, ik inci m n d a Yakn sh ib i olur. Bu
m ak aam : Y aknin en erefli m ak aam , birin ci y ak n n sem eresi, r-
h u ve faydasdr.
K alem i k tib in em rinde bildii gibi; G ne, Ay, yldz, ot, canl-
cansz herey, A llahu T eln m em rinde olup, h ep sin in k a y n a 'k u d
re tli ezeliyye olduunu hakkyle bildii zam n (Y aknn dokuz m a-
k aam m d an olan) Tevekkl, R z, Teslim k endisini k ap lar, G a-
zab, Hkd, H ased ve k t l y lard an em n oiur. te y ak n yollarnn
b iri budur. '
Y aknn fa y d a la n n d a n biri: A llahu T elm n :
ij, i j ; v] C s
Yer yzndeki b t n y r y en can l v arlk la rn rzk, A llah ze

rinedir. ( 1 1 - H d : 6) B uy u rd u u , rzk a kefil old u u n a tevekkl
[gven] ve kendisi iin ta k d ir edilenin kendisine geleceine yakn,
b u n la rd a n doar. B unlar, kalbinde n e k a d a r kuvvetlenirse, n z k m o
n isb ette gzel yollardan a ra r, hrs, ta m a aza lr ve k ay b etti in e z l
mez. B u y ak n in salad yi n eticelerd en b iri de t 'a t ve ib d et ile
gzel ahlkdr.
Zerre k a d a r iyilik eden m k fa tn , zerre k a d a r fenlk edenler
cezsm greceini. kalbine yerletirm ek de bu y ak n in alm etle-
rindendir. B u d a sevb ve azb a y ak n ifde eder. T okluu ekm ek-
de bildii gibi; sevb t 'a tte , helki zehirde, zehirli y lan lard a bildi
i gibi; azab g n h d a b ilir de, alm giderm ek iin ekm eini elde
etm ee ve o nu k o ru m a a ald gibi, t 'a t ve ib d etin de azn o
u n u k o ru r ve o n u elde etm ee g ay ret eder. Zehirin azn d an oun
d a n kand gibi, g n h n d a k n d en b y n d en , azn d an ve
oundan kanr.
B irinci m n d a yakn, b t n m m inlerde b u lu n u r. F a k a t ik in
ci m n d ak i yakn, an ca k m u k arreb lerd e [A llaha y ak n o la n lard a]
1 inci KTAB 6 nc BB YAKN'lN ARANACAI YERLER 191
b ulunur. B u y ak n in faydas: H arek t, sek en t ve h tra la rn d a k en

disini dpru m u rk ab e etm ek, tek v d a ileri g itm ek ve h e r t rl fe
n a lk ta n sak n m ak tr. Y akn, ne k a d a r kuvvetli olursa, fen lk ta n
k an m ak iyilie ba v u rm ak o n isb ette ok olur. H er h lin i A llahu
T eln n bildiini, gn l n d en geenleri, gizli h tr a ve d n celerin i
m hede etti in i bilm ek de b u y ak ndendir. B irinci m nsiyle, y n i
phe etm em ek bak m n d an , h e r m tim inde bu y ak ln vardr. A m a
ikinci m nsiyle, k i asl a ra n a n d a b udur. B u m n d a y ak n sahibi
pek azdr; an ca k sd d k lard b u lu n u r. B u n u n da neticesi: K en d isin in
P d ih h u z u ru n d a tak n d ta v r gibi, te n h yerlerde de (A llah h u -
z ru n d a o ld uun u d n erek ona gre) terb iy esin i ta k n m asdr. H a
k k aten , b u gibi y ak n sh ip lerl te n h la rd a d a edebe ri y e t eder ve
h e r nevi k t h arek etlerd en ekinir, B tn i dnceleri, zah iri h a
reketlerine u y ar; i i- d b ir olur. Z hirln i in s n la r grd gibi,
kalbini de A llahu T eln n g rd n bildii zam n , A llah u T el-
n m bakd kalbini, n sn larm grd d g r n n d en d ah a iyi
tem izler ve ssler. Y ak n in bu m ak aam , H ay [ u ta n m a ], H avf [kor
k u ], n k isa r [k rk lk ], Zillet [k en d in i k k grm e], Istik n e [al
ak gnlllk], H u z , Tevazu* ve benzer iyi h y la r dourur. B u
iyi h y la r da, s t n t 'a tie r yapm a te m n ederler.
H l s a : B t n b u m n la n y le yakn, byk b ir aa gibidir.,
K albdeki b u a h l k la r da, o a ac n d allar, bu a h l k la rd a n m eydna
gelen t a t ve ibdet de, o d allarn m eyveleri gibidir. Y akn, b u n la rn
asl ve essdr. O n u n b u ra d a saydm zdan ok fazla k a p u la r ve
yollan vardr. n allah , Rub- M nciyt yni 4 n c ciltte ta fsil
tyla a n la tla c a k tr. Y akn'n m n sn d a n im dilik bu k a d a n kfidir.
A hiret lim lerinde a ra n a n alm etlerd en b iri de: D im a m ah-
zn, m nkesir, ba ne eik olm ak ve s k t etm ek tir. A llah u T el-
d an k o rk tu u n u kyfetihde, elbisesinde, ah lk n d a, iinde, d u ru u n
da, konum asnda, ve s k t n d e belli etm elidir. O na h e r b ak an Al
la h u T ely h atrlam al, grn, ilm ine eh d et etm eli. Merd in
san n yz, yinesidir. A hiret lim leri v akar, zillet ve alak g n l
llkleriyle sm alarn d an bilinirler. D enildi ki: A llahu T eln n k u l
la rn a giydirdii elbisenin en gzeli, a r ballk iinde tevzu* elbi
sesidir. Bu, E nbiy kisvesi, slihler, sddklar ve lim ler sm sdr.
A m a yn yn szler, a m y ay ara k k o n u m alar, bol bol g l
m eler, konum a ve h a re k e tte aceleler, hepsi k fran -i n m et, ve Al
la h n azb n d an em in o lm a k ta n ileri gelir. B u gibi h arek etler, Al
la h bilen lim lerin deil, d n y ya b a la n a n gfillerin detidir.
nk A b d u l l a h T s t e r n i n (R.A.) dedii gibi lim ler
ksm dr.
192 HYU ULMfD - DN CU : 1 RUB'UX - BADAT
1 A llah u T eln n em irlerin e lim , eyyam na lim deil;

b u n la r, hell-, h a r m m ft lerid ir, k i bu ilim , h a y e t denen kor
k u su n u salam az.
2 E m rini, eyynum bilmez, y aln z A llah bilir. B u n la r da
u m m m sl m n lard r.
3 A llahu T ely d a, em rin i de, eyym m da b ilir ki, sddk-
la rd r. H ayet ve h u u an ca k o n lard a tecell eder. T s t e r i : Ey-
yn dem ekle, gem i ve gelecek in s n la ra A llah u T eln n verdii
gizli n im e tle rin i ve u k b etlerin i k asd etm itir. K im b u n la r a n la r
sa, korkusu oalr, h u u belli eder.
H a z r e t - i m e r (R.A.) : lim renin, ilim le berb er a r
ball, yum uakl da renin, h o calarn za k a r alak .gnll
olun, sizden renenler de size byle olsun. Sakn, lim lerin kibirlile
rin d en olm ayn, n k byle olursanz, ilm iniz, cehlinize s t n gele
mez. D enildi ki; A llahu T el kim e ilim verirse lm in y an n d a h ilm i
tevzu'u, ve gzel h u y u d a o n a verir, t te faydal ilim de byle olan
d r. Eserde: V rid oldu ki, Kime, ilim , zhd, tev zu ve gzel ah lk
verildi ise o kim se m tte k le rin im m dr. H ad isde yle b u y u ru lu
yor:
0 t* * ' S" Is" - \" . . *.( n

ti i 1 iU P - J /y t t *
' ' ' ' (
** .vrf - . *'. -fi "
e ^ y \ . o f ^ *i , O ? ' I
tt JU- J L . j >w. >Ju-. y* .
m m etim in iyilerinden b ir c e m 'a t v a r ki, lhi ra h n e tin ge

niliinden akda glerler, azabnn k o rk u su n d an d a gizli yerlerde
a larlar, bedenleri yerde, gnlleri gklerdedir, ru h la r d n y d a
a k lla n ise liretted ir, y r m eleri v a k a r ile bulunm alar ise sebeble-
dir. (158)
H a s a n : Hilm ilm in veziri, rfk babas, tev azu ' ise gmlei
dir. dem itir.
(158) Hakim ve Beyhak. lyad b. Sleymandan.

1 inci KTB ~ 6 nc BB - YAKNN ARANACAI YERLER 193
B i r b. H r i s : timiyle riy se t isteyen, A llah u T elya

d m an lk la yak lar. Y erde ve gkde sevilmez. dem itir. sr iy -
y tta denilm itir ki: Bir h ak im [Feylesof] h ik m e te d ir y z a lt
m eser yazd d a an ca k h ak im u n v n m ald, A llahu T el o zam -
n n Peygam berine vahy e tti: O ad am a syle, y er y zn, bo sz*,
lerle doldurdu. B u n la rd a n h i biriyle benim rzm dnm edi. B en
o n u n b u hezeyan larn n h i b irin i k ab l etmem. B u h ab eri a la n h a
k im y ap t n a p im n oldu ve b u ii te rk e tti. n s n la r a ra s n a gir
d i, so k ak lard a y r d ve tev azu 1 gsterm ee balad. B u n u n zerine
Allahu T el P eygam berine, imdi rzm kazanm tr. diye, h a b e r
verdi.
E v z a ' (R.A.), B i l l b. S a d den riv y et ederek B illin y
le dediini bildiriyor:
Bizden birin iz a rtlere b a k a r ve A llahu T ely a s n r, b u n a
k arlk riy seti seven, b u n u n iin elden gelen g ay reti sa rf eden d n
y lim lerine bakar, ona hi kzmaz. H albuki o, a rtd e n de d a h a ok
ve asl kzlacak o lan b u gibi lim lerdir. R ivyet o lu n d u ki:
P eygam ber E fen d im ize:
H angi am el d ah a efdldir? Diye soruldu. P eygam ber E fendi
miz :
H arm d a n k an m a k . H a r m d a n uzaklandka, zik ru Ilah n
ta d n aznda b u lu r. A llah ok an a rsn .
H angi ark a d a d a h a h ay rld r? P eygam ber E fe n d im iz :
U n u ttu u n d a ' A llah h a trla ta n , A llah a n d n d a sa n a y a r
dm c olandr.
F en a ark ad a han g isid ir? P ey g am b erim iz:
U n u ttu u n zam an A llah h a trla tm a y p , h a trla d n d a d a
s a n a yardm c o lm ayanlardr.
n sa n la rn e n lim i k im d ir? P eygam ber E fe n d im iz :
A llahu T eld a n e n ok ko rk an d r.
E n hayrlm zn kim o ld u u n u bize b ildir k i o n u n la d p
kalkalm . P eygam ber E fe n d im iz :
G rldnde A llah h a tr la ta n kim sedir.
n s n la n n en fen as k im dir? P eygam ber E fe n d im iz :
A llahm , sen m a fire t eyle. O n lar sr rla :
K im dir? D iye sorunca, P eygam ber E fen d im iz:
H li bozlan lim lerdir, b u y u rm u tu r. (159)
Y ine P eygam ber E fendim iz yle b u y u rm u tu r:
(189) Bu uzunlukta kayna bulunamamtr.

F. 13
194 HYU ULMD - DN a it : 1 RUBUX - BADAT
j ^ cctvfr ^ o - ^ o l
t j i j- ^ jis T l >
j ^ i Ijji- **0* u ^ *
phesiz, hirette en ok huzur iinde olan, dnymda en ok

dnendir; hirette en ok glen, dnyda en ok alayandr. hi-
rette en ok sevinli olan, dnyda en ok mahzn olandr. (160)
H a z r e t - i A l i (R.A.) hutb esin d e: Nefsim reh n , ben de ke
filiyim . K avm m z ir a ti tak v y a z a ra r vermez. Asl bozuk olan, h i
d y ete susam az. n s a n la rn en chili, k en d in i bilm eyendir. phesiz
AHahu T eln m en ok buz etti i, u ra d a n b u ra d a n m a l m a t edi
nip, o n u n la fitn e k a ra n lk la rn a d a la n kim sedir. A ncak, n sn lard an
kendisine benzeyen ay ak ta k m la r ona lim der. H albuki b ir g n bi
le slim o larak ilim le yaam am tr. lm in k ify et eden az, azd ran
oundan hayrldr. T ki byle lzm suz fazla ilim edindii zam n,
b ak alarn n te re d d t e ttik leri m eseleleri zmek iin ilim k rs s
n e o tu ru rlar. h tilft m eselelerde, doru m u, y anl m an lam ad a n
kendi r k fik irlerin i ne s rerler ki, bu fik irlerin salam l r m
cek yuvasn ileri gemez. B inm esi chilne, dm esi ise m iynedir.
K ibrinden bilm edii m eselelerde: Allah bilir. dem ez k i selm ete e r
sin. lm e, cidd ekilde sarlp o n d an fay d alan m a k istem ez. Y anl
hkm leriyle, dv lar da kendisinden ikyetidir. H km lerinde,
h r m hell y apar. V allahi suya v a rm a d a n geri dner. K endisine
verilen ilerin ehli deil. te bu gibiler ikab ve m r boyunca fer-
y ad fig n ile alam a h ak eden kim selerdir.
H a z r e t - i A l i : lim m eclisinde cidd d av ran n , ilm i akaya
alm ayn, n k ilim deerini kaybeder.
Bz selef d iyorlar ki: lim, h e r glm esinde ilim den b ir p a r
asn atm olur. D enildi ki: M uallim de h a sle t to p lan rsa,
renciye it b t n n 'm etle ri ta m m lam olur. B u n la r da: retm e
de sabr, renciye k ar tevzu', b ir de gzel a h l k tr, ren cid e de
h aslet bu lu n d u m u, m u a llim in arad b t n n 'm etle ri ta m a m
lam olur. Akl, terbiye ve iyi an lay tr.
H l s a : hiret lim leri, K u r n n gsterdii a h l k ta n a y n l-

1 inci KTAB 6 uc BAB YAKNN ARANACAI YERLER 105
m azlar. n k o n la r K u rm , riy set iin deil, h k m ile am el e t

m ek iin okurlar.
b n m e r (R..) : Bir zam n d a yaadk ki, kim im iz K u r-
n inm eden m an e tti. S o n ra s reler indi, h e l l- h a r m , em r ve n eh -
yini rendiler. B u n la rm an lay am ad hi b ir ey olm azd. H albuki
b ir ta k m kim seler g rd m ki, m an etm eden evvel kendisine K u r&n
geldii hlde F tih a d a n so n u n a k a d a r o k u r da em rin d e n n eh y in d en
b ir ey anlam ad gibi, zerinde de durm az, h u rm a n n y ara m a y a n
gibi o nu k a r trr durur. D em itir. (B u n u H k i m riv y e t e tti ve
B u h r ile M s l i m i n a rt zerine s a h ih tir dedi.) D ier b ir
h ab erd e ay n m elde yle buyuruyor:
Biz P eygam bere K u r n gelm eden m n e ttik . B ir ta k m kim
seler gelecek k m n etm eden K u r n k endilerine verilecektir. On
lar, h arfle rin e ri y e t edecek fa k a t erevesini aacak , h k m n i
neyeceklerdir. "Biz okuyucuyuz, bizden d a h a iyi okuyan k im d ir? Biz
lim iz bizden lim i k im d ir?" derler, te K u r n d a n hisseleri a n c a k
budur. D ier b ir ifdede ise: tte b u n la r, b u m m etin fe n la n -
dr.
D enildi k i : hiret lim lerin in alm etlerin d e n o lan be A h lk
K u rn- K erm in be y etin d en aln m tr. O n la r da: H ayet [K or
k u ] , H u [K albi ve beden te v zu ], Tevazu* [al ak g n ll l k ],
gzel ah l k ve h ire ti d n y ya tercih ki, b u n a Zhd denir.
H ayetin alnd y e t :
' s - 'i ? . "

f c J i l f a iU p ty U Jl
Allahta n ko rk an , an ca k lim lerdir. (3 5 -F tir: 28)

H uu n alnd y e t :
Allah iin k o rk arla r da, A llah y etlerin d en az olsun p a ra a l

m azlar. (3 - l-1 m r n : 199)
T evz'un aln d y e t :
196 HYU ULMD - DN C ilt: 1 - RUB'UL - I b ADAT
Ct o * ^
Mm lnler iin k a n a d la m u Alalt. ( 1 5 - H ic r : 88)

Gze) A h l k :
Allahn ra h m e ti ile o n la r iin m layim davran. (3 - l-i m -

r&n: 159)
Ztihd n alnd y e t :
A rL jj jj ; , p J f ^ f 'j j
ik jU 'L j 1
lim kendilerine verilen ler dediler ki, veyl size, im n edip slih
am eller ileyenlere A llahn verecei sevp d a h a hayrldr. (28 - Ka-
sas: 80)
V akt k P eygam ber E fe n d im iz :
A . *
Allah, h id y etin i diledii kim senin g sn slm iin geni

lendirir.
yet-i cellesini okudu, k e n d ile rin e :
B u erh-i sad r [gs genilii] nedir? Diye sordular. Pey
gam b er E fe n d im iz :
Nr, kalbe ak tld zam an gs a lr ve geniler. b u y u rd u .
B u n u n b ir alm eti v a r m d r? Diye so rm alar zerine, Pey
gam ber Efendim iz:
Evet v ardr, O d a ald atc o lan d n y d a n uzaklap, ebed o lan
h ire te tevecch ve gelm eden nce lm e h asrlan m ak tr. bu y u rd u .
. 1 inci KtTAB 6 net BB YAKtN'N ARANACAI YERLER 197
h ret lim lerin in alm etlerin d e n b iri de, am eli bozan, k alb 'in
h u z ru n u k aran , vesveseyi h azrlay an ve fenl h arek e te g etiren
eyler zerinde d u rm alar ve b u n la r dik k atle aratrm a la rd r. n
k D inin asl, fe n lk ta n k o ru n m a k tr. B u sebebden d enildi ki:
Fenl, fenalk y ap m ak iin deil, fen ik d an k o ru n m ak iin
rendim . Fenal bilm eyenlerin ou, bilm eyerek k en d isin i fenl-
& kaptrr.
A yn zam nd a ilediim iz am eller y ak n d ir [y n i k olay elde edi
lirler.] B u n la rn en s t n K alb ve dil ile A llaht T el'y an m ak tr,
i te asl, h n e r b u n la r bozan ve k a r tra n eyleri bilm ek (ve o n la r
d a n saknm ak) tr. B u i re t ettik lerim izin d a lla n ok, y o lla n ise
u zu n olm akla hepsine de ehem m iyetle ih tiy vardr. nk h ire t
yolculuunda u m m u n k arlat eylerdir.
D ny lim leri ise: H k m ve fe tv a larn d a g arib ve lzum suz
eyleri a ra rla r d a k endilerine m rlerinde b ir d e f a bile lzm olm a
y acak - olsa d a o n lar iin deili belki gelecek nesiller iin olacak - l-,
zm suz eylerle y o ru lu r d u ru rla r. H alb k i byle b ir ey olsa d a onu
zecek nice kim seler vardr. yn- h a y re ttir ki, gece g n d z te
k e rr r edip d u ra n h tra la rn d a , vesvese ve am ellerin d e kendilerine
lzm olan m h im ta ra f ih m l ederler. A llahu T elm n rzsna,
h alk n tevecch n ve d n y k o d am an larn n kendisine m u h ak k ik
ve m dekkik dem elerini te rc ih ederek, kendisine ehem m iyetle lzm
o lan eyi bak asn a pek en d er lzm olacak ey ile deitirm ek
k ad ar, sa d e tte n uzak n e olabilir?.. B u gibi lim lerin cezs, D n y d a
halk ta ra fn d a n h sn - k ab u l grm em ek, zam an n n b et nbet gelen
m usibetleri ile kederlenm ektir. h ire tte ise, h ak k lim lerin alacak
la r b y k m k fa tla r ve kenfiilerinin m flis o lduunu grm ekle
h a s re t ekm ektir ki, b u n d a n by k h s r n olmaz.
Sz, en ok Peygam berler szne, h id y eti, en ok S ah b e h i
dyetine benzeyen ve b u n d a h erkesin ittifa k etti i, Hasan-
B a s r i n in (A llah ra h m e t etsin ) en ok a n la tt ve zerinde d u r
duu kalbe gelen h tra la r, m ellerin fescb, n efsin vesvesesi ve nef-
sn ehvetlerin gizli ve k ap al ta ra f la r idi.
H a s a n - B a s r ' y e , Ya Eb S ad, b u sen in dediklerini kim
seden duym uyoruz, b u n la r n ered en rendin? diye s o rd u k la rn d a :
H u z e y f e t 1 - Y e m n den derdi. Huzeyfeye de ay n e
kilde, oSahbenin h i b irin d en duym adklarm z senden dinliyoruz,
b u n la r n ereden rendin? diye so rd u k larn d a Huzeyfe : Reslu-
Uahta n rendim , R eslulla h b u n la r y aln z b a n a retti. diyerek
yle devm e tti:
198 HYAU 'ULMt'D - DN - CUt: 1 - RUB'U'L - BADAT
nsnlar, yle byle am el edenlere ne gibi m k fa tla r v a r diye

d im a h ay rd a n ve m ellerin faziletlerin d en so rarlar, h a y n ilk re-
ten ben olm adm bildiim iin, ben de fa la n fa la n eyi ifsd eden
n ed ir?* diye am ellerin fetlerin d en ye fen l a dm em ek iin fe n a
lk ta n sorardm . nk bilirim ki, fenl bilm eyen iyilii de bile
mez. B u n u n iin P eygam ber Efendim iz de b u n la n b a n a retti.
N ifkn sebebini ve n ifk ilm ini, fitn elerin inceliklerini en yi se

klide bilen yine H u z e y f e idi. H a tt m e r , O s m n ve di er
byk Sahbe (R.A.) fitn elerd en kendisine so rarlard . M ttnfklar
renm ek isterlerdi. O d a: u k a d a r kald. der, fa k a t sim lerini
sylemezdi. H a z r e t - i mer, ken d isi iin H u z e y f e ye :
Bende n if k alm eti v a r m? diye sordu; H u z e y f e : Sende ni-
fk d an eser yok. dedi. H a tt H a z r e t - i m e r cenzeierde b akard,
H u z e y f e yi grm eyince, n am z klm azd. H u z e y f e ye Sr s-
hibi derlerdi.
H lsa: K albin m a k aam ve h llerin e d ik k a t etm ek, a n la n slah
etm ek, h ire t lim lerin in detlerid ir, n k C ivr- lhye yksele
cek olan kalbdir. B u k alb ilm i, garib kald ve h a t t kayboldu. Bir.
lim , k alb ilm inden bahsetse, dinleyiciler: Bu ne an lalm az ve ga
rib eyler diyor. diye a a rla r ve kendisi iin : te b u yaldzl v a z
ediyor ve l f satyor, n erd e o m cdele inceliklerini o rta y a koyan v-
izler. derler. A b d * 1 - v h i d b. Z e y d u iirin i ne gzel syledi:
Yollar ok fa k a t h a k y o lla n b irdir. H akk yola g iren ler se az
kim selerdir. O n lar d a bilinm ez ve m a k sa d ia n anlalm az; a r a r
gyelerine doru ilerlem ektedirler. n s n la r ken d ilerin d en isten ilen
eyde gfiller, h ak yo lu n d a ise o k lan u y k u d ad rlar.
H lsa, in sa n la rn ou ta b 'a tle rin e m u v fk ve k o lay ta ra fa
m eyi ederler. H ak, ac, o n a vkf o lm ak zor. O n u an lam ak etin , yo
l u se s a rp tr. B ilh assa k alb in vasflarn bilm ek ve k t h y la rd a n
kalbi tem izlem ek zordur. n k b u d im a r h u ekm ekle kaablldir.
S hibi se, if m idiyle aclna d a y a n a ra k lc en kim seye, l
m nde m elekin m jdesi ile if t r etm ek iin m r n oru ile geiren
kim seye benzer. B u n u n iin denildi ki: B asrad a y z y irm i viz v ar
k en b u n la rd a n yalnz ta n e si y ak n lm inden, k alb in h lle rin d e n ve
s fa tla rd a n bahsederdi. B u n la r d a : A b d u l l a h T s t e r , S u -
bayhl ve A b d u r r a h m di. te k ile rin d ersine kalab alk ce-
m a t devm etti i h ld e b u n la rn dersine pek az kim seler gelirdi; on
kiiyi gemezdi. nk ky m etli e y in k a d rin i m uyyen kim seler bi
lir. Zira kym etli eyler, an ca k m u y y en kim selere y arar. Herkese
verilen e y in kym eti de azdr.
1 ind KTAB 6 nc BAB YAKNtN ARANACAI YERLER 199
h iret lim lerin in alm etlerin d e n b iri de, lim renirken tevek*
k l [gven] ve k alb in in akl ile, hereye b asiretle m d rik olm as,
krkrne b ak alarn ta k ld etm em esidir. Em rinde, n eh y in d e ta k -
Ud edilecek olan an ca k Shib-i e ri'a t P eygam ber E fendim izdir. Sa-
h b eyi ta k ld ise, o n larn ileri P eygam berlerden d u y d u k larn a d e
l le t etm esi bakm n d an d r. Peygam berim izin sz ve iini k ab l ede
rek ta k ld ettiim iz zam n, ly k olan sz ve ilerindeki ncelikleri
de renm ee heves etm ektir. M ukallid, P eygam berim iz yapd diye
b u i yapyor. phesiz P eygam berin h e r y ap t n d a bir h ik m et
var. O hlde iinde ve szndeki s i m ve h ik m eti de a ra trm a k lzm
dr. Y alnz sylenen ve yap lan renm ekle ik tif eden kim se, lim
deil, ilm in kabdr. B u sebebten h ik m et ve srla r id r k etm ed en ez
berleyen kim seye lim deil: tim in kabdr. denir. K im in kalb g
znden perde k a lk a r ve lh n r ile ay d n lan rsa, dier ferdleri ta k
ld etm ez, kendisi ta k ld edilir ve ken d isi m e tb olur. B u sebebten
b n A b b s (R .A .):
R esluH Iahta n b aka herk esin ilm inden a lm a n d a olur, a tla
n d a olur. b u y u rm u tu r.
b n A b b s , Z e y d b. S b i t den fkh, b e y b. K ' b d a n
d a k r a t ilm i rendi. S o n ra h e r ikisine bz h u su sla rd a m u h alefet
e tti. N itekim bz gem i lim ler: Reslulla h (S.A.V.) den bize ge
leni gz ve ba st n e k ab l ederiz. S ah b eden gelenden aldm z
d a olur, att m z d a o lu r/T b 'n e gelince: O nlar da in n , biz de in
nz. derlerdi.
S ahben in fazileti, P eygam ber Efendim izin e f l ve ah v lin i
grdklerinden ye k arinelerle an lalacak eylere gnl verdiklerin-
dendlr. B u n la rn bu hli, ib re ve rivyete girm eyecek ekilde k en
dilerini doruya u latrd . n k kendilerini b ir ok h a t la rd a n ko
ru y acak n r- n b v v et o n la ra ifze edilm itir.
B ak alarn d an d u y u lan eylere istin d , m ak b l olm ayan bir
ta k ld sayldna gre, k it b la ra ve eserlere istin d d a m ak b l ol
m a k ta n ok uzak tr. nk S ahbe ve ilk T b i'n devirlerinde k itb
denen b ir ey yoktu. B u n lar an ca k H ic r 120 ylndan, S ah b en in ,
hepsi T b in in by k lerin d en olan S a d b. M s e y y e b , H a -
s a n - B a s r ve di erlerin in l m n d en sonradr. Evvelkiler, K u r-
n- K erm i okutm aa, m n sn dnm ee, te fe k k r ve tezekk
re m n i o lu r k o rk u su ile, k it b la n n ve h a tt H a d sle rin yazlm asn
ho grm ezlerdi. V e : Bizim ezberlediim iz gibi siz de ezberleyin.
derlerdi. B u n u n in H a z r e t - i E b - B e k i r ve S ahben in bir
ksm , n s n la r K u r n ezberlem ez eldeki m u sh a fla ra b a lan r kor
k u su ile K u r'n - K erm in b ir a ra y a to p lan m asn m u v fk gr
200 HYU ULMD - DN Cilt : 1 RUBU'L - BADAT
m edi ve Peygam berin y ap m adn biz n asl y ap an z. K u r n oldu

u gibi brakalm , ok u m ak ve o k u tm ak s retiy le azd an a za in ti
k a l etsin dediler. T k i m er ve dier S h b ller (R..) m n la rn
tem bellem esinden ve K u r n m m te b ih tn o k u m a k ta vey b ir
kelim esinde ih til f v u k 'u n d a ba v u ru lacak b ir asl b u lu n m am asn
d a n ende ederek K u r n m yazlm asna i re t etm eleri ile H a z
r e t - ! E b - B e k i r i n b u n u k ab l etm esi zerine K u r n y etleri
b ir M ushafda to p lan m tr. A h m e d b. H a n b e l de, M l i k i n Mu-
v a tta k itb m yazm asn m u v fk bulm az ve: Sahben in yap m a
dn yapt. derdi.
SLMDA LK YAZILAN KTABLAR
D enildi k: slm d a ilk k it b yazan b n C u r e y b 'd ir; ese

r i H ads [A sr] ile alk ald r. (146 H icr y lnda v eft e tm itir). Mek
kede de M c h d , A t ve b n A b b s m ash b m d a n riv y et
etti i te fsir m evzu n d ak i (H u r fu t - te f sir) eseri yazm tr. M a -
r a e r b. R i d a n ' n ise Y em ende P eygam berim izin s n e
n i h akknda k it b vcda g etirm itir. D ah a so n ra M edinede M l i k
b. E n e s M u v atta adl eserini, S f y n - S e v r ! de C m i ad h
eserini ta sn if etm itir.
KELM A DR LK YAZILAN KTBLAR
S onra drdnc a s rda k elm a d ir eserler yazlm aa baland.

Dedi - k o d u la r ve m ak aaleleri ib tle d ald lar. D ah a so n ra n s n la r b u n
lara, k ssalara ve b u n la rd a n v az etm ee heves etti. B u n d an so n ra
Yakn ilm i kaybolm aa balad. K alb ilm i, n efsin s fa tla n , ey tan -
m hile yollarm a ra m a k ilim leri g arb kald. Y ine az kim seler m stes-
n o k lan bu ilim lerden yz evirdi; k elm m cdelelerine lim, k a
fiyeli konuup yaldzl cm lelerle szlerini ssleyenlere de Alim
denilm ee baland. B u n u n balca sebebi, dinleyen cem atin , h a k i
k a ti seebilecek liy k a tte olm ayp, S ah b en in ilim ve ah lk m bile
m ediklerinden a ra la rn d a k i fark a n ly am a d k la n d r. B u s retle bu
gibilere tim dendi de, selefden halefe h u isim n tik a l e tti. A hiret
lmi d r ld . lim ile kelm [lflk ] a ra sn d a fa rk k alm ad. H avas
la rd a n bakas l f s a tm a k le ilm i ay ram az h le geldi. Annak Ha
vassa o la n lard r ki, h an g isi d a h a lim d ir diye k endilerine so ru ld u k ta
Falanca lim , fala n ca d a lf diyebilirler ve lflk ile m t b irb i
rin d en ayrabilirlerdi. te bylece gem i a srd a d n , zayflam aa
1 inci KfTAB - G nc BAB - SAHH LM N LS 201
balad. Ya b u zam n h ak k n d ak i k a n a tin nedir? diyfe so rarsan de

rim k, i yle b ir raddeye geldi ki, b u g ibi h a t la r dzeltm ek is
teyenlere m ecnn diyecek k a d a r ileri g ittiler. B u zm an d a e n doru
su in n n s k t edip k en d i nefsiyle m egl olm asdr.
A h iret iim lerin in alm etlerin d e n b iri de, h alk n ittif k ile ol
sa bile ihds edilen eylere k y m et verm eksizin o n la rd a n k an m ak
tr. S ahben in hli, ah l k ve ilim ler zerinde olm aldr. O n larn
b t n gayretleri ders oku tm ak , k itb yazm ak, m b h ase etm ek, K a
dlk, Vlilik, vakf m tevellilii, vasilik, y etim m al yem ek, P d ih
la r a ra s n a k arm ak ve o n larla h sn - m u ere t m iydi? Y oksa: Al-
la h u T eld a n korkup, kendilerine acm ak, A llahn n im etlerin i te
fekkr, nefs ile m chede, i ve d m rk ab e, g n h la rn k k ve
bynden kanm ak, nefsin gizli ehvetlerini, ey t n n hilelerini
ve benzer b tn ilim lerini ara m a k m yd? te h ak k m sl m n m va
zifesi, S ahbe-i k irm n hlleriyle hallen m ek o n larn y ap tk la rn a
m u tta li olm aktr.
SAHH L M N LS
H ak k aten bilm i ol ki, zam n n en b y k lim i ve en ok A llahu

T elya yakn olan, h e r hliyle sah b lere en ok benzeyen, s e le fin
yolunu en ok bilen ve d n h k m leri o n la rd a n a lan d r. B u n u n iin
H azret- A liye (R.A.) F alancaya m u h lefet ettin d e n ild i in d e :
En hayrlm z, b u dnde bize uyandr. dem itir. R es lu ila h n a srn
d ak i im n la ra u y m ak ta, k en d i asrn d ak ilerd en ekinm ek a s l doru
olam az. Ne yazk ki, in sa n la rn ta b ia tla r o n a m ey letti i iin fazileti
kendi zam n la rn d a g r rler de d a v ran larn n k en d ilerin i c e n n e tte n
u z a k la trm a k ta o ld u u n u b ir t r l i'tira f edem ezler. A ksine olarak:
Cennete gidecek yol budur. derler.
H a s a n - B a s r diyor ki: slm d a ih d s y o lunu tu t a n iki
nevi kim se vardr:
1 F e n d n celi b ir in n olduu h ld e, ken d isi gibi d
n en lerin C ennete gireceini s a n a n kim se ile,
2 D ny-da n m u nim ete n il olm u iken, ta p t d n ylk.
rz olduu dnylk, arad yine d n y lk o lan kim sedir. k isin i de
tersleyin. n k v arac ak lar y e r C ehennem dir. B iri de v a r k, k en
d in i dnyla d v et eden b ir zengin ile, n efsin a rz la rn a d v et
eden b ir ehvet esiri a ra la rn d a b u lu n d u u hlde, A llahu TelA k e n
disini h e r ikisinin errin d en k o ru r d a eski iyilere m eyleder, o n la rn
lerini a r a tm r ye o n la ra u y ar. te b u ad am b y k m k fa ta h azr
202 HYAU ULMt'D - DN - Cilt: 1 - RUB'UL - BADAT
lanm tr. B inenaleyh siz de b u n u n gibi olm aa aln. b u y u rm u

tu r.
b n M es'dd a n m evkuf ve m sn ed olarak yle riv y et edilm i
tir, D iyor k i :
O nlar an c a k ikidir. B iri kelm , d i eri hedy [y o ljd u r. E n gzel
sz, A llah kelm , en gzel yol da P eygam ber yoludur. A m an, so n ra
d an ihdas edilen eylere yaklam ayn; n k fe n a eyler, so n rad an
ihds edilenlerdir. M uhdes h e r ey bida t, ve h e r bida t de sap k lk tr.
Zann, size uzun gelm esin - Tl- em el beslem eyin - k i kalbiniz k a t
lar. yi biliniz ki, h e r gelecek y akndir. A gh olunuz ki, y ak n olm a
yan gelmeyecek olandr.
P eygam ber Efendim iz (S.A.V.) b ir h u tb e s in d e :
K endi k u s rlar ile m egul olup bak asn n k u s rla ru a ra tr-

m ayana, h ell k azan cn d an in fk edene, h ik m et ve fk h ad a m la r ile
buluup isyn ve zelle edenlerden u zak laan a m jd e olsun. K en d in i
zelil grp ah lk gzel olana, ii gzel olup in s n la ra fenl dokun
m ay an a m jde olsun. lm iyle am el edene, m ln n fazlasn verip s
z n n fazlasn sak lay an a, s n n e te sarlp bida te sap m ay a n a m jd e
olsun. (161) b u y u rm u tu r. b n M es'd (R.A.) :
hr zam nda iyi h l ve gzel h y ok am elden d a h a hayrldr
derdi. Yine b n Mesd: Sizin zam n n zd a h a y rln z y ak n ile e
san lam n zd r. B ir zam n gelecek o n la rm h ay rllar, p h elerin oal-
(161) Eb Nuayte, Hseyin b. Ali'den.

1 inci KTAB 6 nc BB SAHH LM'N LS 203
m asndan, hi b ir ta ra f te rc ih edem eyip d u rak la y an kim selerdir.

B uyurm utur, tb n M es'd ok doru syledi. Zira b u zam n d a d u rak
lam ad an ekseriyete t b i o lan ve o n la rn dald b a tak l a d a la n o n la r
gibi helke gider.
H u z e y f e (R.A.) : B undan d a h a garibi, im di k ab l etti in iz
selefin in k r ettikleri, sizin de fe n g r p red d ettik lerin izi gelecek
nesillerin ho grp k ab l etm esidir. H akk bildiiniz m ddete h a
y r zerindesiniz. A ranzda lim lerle lsth z edilm em ektedir.' buyu
ruyor. H u z e y f e h ak k aten doru sylem itir. B u zam n la rn b ir
ok iyi grlen m a 'r fla r, S ah b e dev rin in m n k e r tm d a n d r. Me
sel: Zam nm zda ak m a 'r fla rd a n biri, cm i'leri sslem ek, nak
la m ak ve insnda, dem esinde, kubbesinde k lliy etli m ik ta rd a p a
ra sa rf etm ektir. H albuki S h ab e devrinde cm i'leri tefri ve tezyin
b id 'a t saylrd. Bu, H a c c c - Z l i m m ic d lan n d a n d r. lk
m sl m n la r kendileri iie to p rak a ra sn d a pek az perde b u lu n d u ru r
lard.
Y ine b u n u n gibi m cdele ve m n z a ra ilim lerinin incelikleriyle
u ram ak b u zam n n en byk ilim lerinden ve A llaha en ok ya
k nlk sa lay an v sta la rn d a n o lduu zan n ed ilirk en o n la rn zam -
m n d a yasak olan ilim lerdendir. B u n la rd an b iri de, E z n ve K u r n d a
te lh ln [Sesi al a ltp y k seltm eler]dir.
D ier biri de tem izlik te ifr t, ta h r e tte vesvesedir. Yedii lo k m a
n n hell veya h a r m olm asna bakm ad h ld e, giydii elbisenin te
m iz olup olm ad h ak k n d a b in b ir dereden su getirm ee alm aktr.
t b n M e s d (B.A.) ok doru syledi: Siz a rz la n n z n lme
t b i olduu b ir zam n d a bulu n u y o rsu n u z. B ir zam n gelecek ilim , ar-
zya uyacaktr. A h m e d b . H a n b e l : lm i b ra k tla r d a g arb ey
lere ba vurdular. B u gibilerde ilim pek ok azalm tr. A llah yard m
cm z olsun. dem itir. M l i k b. E n e s : Gemi z am n d a inn-
la r b u g nklerin so rd u u eyleri so rm a a ih tiy duym azlard. lim
le r de: B u hell, u h a r m . dem ezlerdi. Belki bu, m steh b , bu
m e k r h derlerdi. Y ni hell ile h a r m herkes b ilir ve m cibini y a
p ard , a ra n a n m ste h b ve k e r h a t idi. H ocalar o n la rd a n bahseder
lerdi. b u y u rm u tu r. H i m b. U r v e : B unlara k en d i cdlarn-
d a n sorm ayn. nk o n la ra cevblar da h azrlam lard r. O nlara
s n n e tte n sorun, n e yazk k o n d an b ir ey bilmezler. dem itir. Eb
S teym n D r n (R.A.) : Bir k im senin iine b ir iyilik doduu za-
m n o n u hem en yapm asn. er'ate m uvfk olup olm adm a rasn ,
m uvfk se A llahu T elya h am d ederek yapsn, b u y u rm u tu r.
Byle sylem esindeki hik m et, m u h telif bida tle rin o rtal kaplam
olmasdr. Allahu Telnn koruduklanndan baka b t n gnlle
204 IHYU ULMlD - DN Cilt : 1 RUB'UL - BDAT
r i kaplad. Byle h e r h a tr a geleni y ap m ak , k alb lerin b errak l m

b u la n d rr ve bu k arklk sebebiyle b tl, h a k gibi grnebilir. B u
n u n in h ab erlerin eh d etin i a ra m a k la ih tiy tl d av ran m ald r. Bu
sebebten bayram n am z k ln a n m u sallad a M e r v n m in b er hds
etti in d e E b S d - i H i d r , M e r v n a :
B u b id 'a t nedir? D iye sordu. M e r v n :
O, b id 'a t deildir. Bu, sen in b ild ik lerin d en ok hay rld r. n
sa n la r oald, o n la ra sesim i d u y u rm ak iin b u n u y ap trd m , dedi.
E b S a i d - i H u d r l :
A llaha yem in ederim ki, sen in y ap t n benim bildiim den
d a h a hayrl deildir. V allahi sen in a rd n d a b ir d a h a n a m z klm am ,
dedi.
B u n u k ab l etm em esinin sebebi u d u r: P eygam ber Efendim iz
b ay ram nam z, y a m u r d u s ve: stisk a h u tb elerin d e b ir yay vey
b ir denee dayanrd. M inbere km azd.
M ehr hadsde de:
-t o
a o*
Dnimizde olmayan bir eyi cd eden merdddur. (162)

b u y u ru h n u tu r. Y ni asln d a d n d en olm ayp so n ra d a n d n nmna
cd edilen h e r ey m erdddur.
D ier b ir hadsde de P eygam ber E fe n d im iz :
p ! o lU i (jip U j :
1*1U ^ l k
Allahn, Meleklerin ve btn nsnlarn l'neti, m metimi ga-

yeden [glgeleyen] kim senin zerine olsun. mraetinin gayi ne
dir?. diye soranlara eevben: Dnde olmayan bir eyi cd edip in-
Sfinlan oraya srklemektir. buyurdu. ( 163)
B aka b ir hadsde ise; . -1- .
<162) Bhftrt ile Mslim, Hz. Aieden.

(162) Drekutni, Enes'den.
1 inci KTAB 6 nc BB SAHH LMN LS 205
y t< f c j i 01
8 IpA.** ^LaJ ^ <UP 41 4I J *

\
oA llahu T eln n y a ra tt b ir m elek h e r g n yle n ld der:
S n n e tin d e n 'a y rla n kim seye R eslulla h n efaati ulam az. (164)
"buyurm utur.
H erhangi b ir g n h ileyene nisbetle s n n e te u y m a y an b ir ey
ed etm ekle dne sald ran kim se, P d ia h n bz em irlerin e lt a t e t
m eyene nisbetle, h k m e te k ar in klp y ap m ak isteyen gibidir. p
hesiz h a t afv edilir, fa k a t in k lb y ap m ak istey en a fv edilmez. ('Bu
n u n gibi A llahu T elm n em irlerin in b z la n n a isy n eden afv edilir,
fa k a t b id 'a t karp d n in safv etin i k a rtrm a k isteyen afv edil
mez.)
Bz lim le r : Selefin a n la ttk la rn a su sm ak cefdr, o n larn
s k t ettik leri yerde kon u m ak ise b o u n a yorg u n lu k tu r. derler.
B aka biri: Hak, ard r. O n u geen zlim ; o n a u la m ay an cizdir;
o n a rz olana yeter. dem itir.
P eygam ber E fe n d im iz :
J < J l tfJ f
<j3 - J
D im a o rta derecede b u lu n m a a g a y re t edin, k i ilerleyenler de

o ra y a dnecek, geri k a la n la r d a o ray a ykselecektir. (165) b u y u r
m u tu r.
t b n A b b s : Ehlinin gnlnde sapkln da k en d in e gre b ir
ta d vardr. diyor. N itekim H ak T e l :
y * . , A j s ^
W .
l j* 3
D nlerini oyuncak ve e le n c e ' ta n y a n la r brak. b u y u rm u tu r.

D ier b ir yet-i cellede b u y u ru lu y o r ki:

I
(165) Eb Ubeyd, A b. Eb Tibden.
206 HYU m M D - DN C ilt: 1 HUB'UL - tBADAT
J". ' ' ' f

i l l i - T li * P **-> O i l u * * ' 8
K t ii kendisine gzel gsterilip de onu gzel gren kim se k

t l hi ilem eyene benzer mi? <35 - F tr : 8)
Sahbe devrinden sonra ih d s edilip z a r re t ve ih tiy c a a n h er
ey oyun ve elencedir.
H ikye olundu ki, m el n blis, S ah b e devrindeki n s n la n a l
d a tm a k iin o rd u su n u d a tt. B ir ey y ap am ad an geri dndler.
Ne oldunuz? Diye s o r u n c a :
Byle acib in s n la r grm edik, ne k a d a r u ratk sa d a b u n la r
a ld a ta m a d k , an ca k yorulduum uzla kaldk, dediler. e y t n :
Siz onlar asl aldatam azsnz. nk onlar, P eygam berleri
ile b u lu tu ve K u r n n inm esine h id oldular. F a k a t o n la rd a n son
r a geleceklere te s r edebilirsiniz, dedi.
T bi'n devrinde yine ay n i m a k sa tla m aiy y etln i d a tt; onlar d a
b a la n eik o larak geri dndler d e :
. Byle acib in s n la r grm edik. A rasra ald atabildiim iz oldu
ise de akm leyin b ir tevbe etm ekle b t n h a t la n n A llah iyilie
k a lb e tti [evirdi], dediler. b l i s :
Size, b u n la rd a n da k r yok. nk b u n la r, P eygam berlerinin
s n n e tin e t b i olan [u y a n ] h ak k tev h d sh ib i in sn lard r. F a k a t
sizi m em n n edecek nesil b u n la rd a n so n ra gelecek olan lard r. O n la r
sizin elinizde oyuncak o lu rlar. eh v etlerin in azgnl ile o n lar dile
diiniz yne ekersiniz. Tevbe etm ezler, etseler de ( a rta ri y e t e t
m edikleri ve sam im tevbe yap m ad k lar iin) tevbeleri k ab u l olm az
k i, g n h lar sevba dnsn.
H ak k aten T b in d evrinden so n ra, b irta k m in s n la r geldi k i
ehvetleri k endilerin i k ap lad da, b id 'atlerin i k endilerine gzel gs
te rd i; o n la n hell ta n tt ve o n lar d n olarak kab llen d iler. A llah d an
m a fire t dilem eyip A llaha tevbe etm ediler. A llahu T el d a o n la ra
d m n la n m u sallat etti. D m n lar o n lar diledikleri ta r a f a evir
di.
E e r : Bu hikyeyi a n la ta n ey tan ne grd, n e de ey tan ila
k o n u tu . O hlde b u hikyeyi nereden bildi? d e r s e n :
- Bilm i ol ki, m a'n ev iy t sah ip leri grlm eyen gizlilikleri kef ede
bilirler. B u kef, b zan v ah y in b ir kolu o lan ilhm , b zan d a m e n am
[S adk b ir r y ile], b zan d a ay n , y n i r y ile olduu gibi ak gz
le kef tarkiyle olur. n n m a 'n e n b ir lem e ykselir, o rad a ey-
m n h a k ik atin i grr ve m n la rm a n lar. D oru r y , n b v v et n
1 inci KTAB 6 nc BB - SAHH LMN LS 207
k rk a lt cz n d en bir cz ld gibi, b u d a en yksek olan n b v

vetin derecelerindendir.
S akn, anlyam yorum diye b u lm i in k ra kalkm a. Akl ilim
leri kavradn zannederek izm eden y u k ar kan lim lerin h elk
noktas burasdr. A llahu T ein n d o stlarn m b u h llerin i in k r
eden ilim den, cehlet ok d a h a iyidir, ( nk chiller, an lam ad k la
rm bildikleri in, ii A llaha h av le ederler.) K ay n ak b ir olduu iin,
velleri ve k erm etlerin i nkr, peygam berleri ve m u'cizeleri in k r de
m ek tir. Peygam berleri in k r ise ta m m e n d n den k m ak tr. B z
A rifle r:
Son zam n d a iyi in s n la rn gzden sak lan m alar, zam n m lim
lerini grm ee d ay an am ad k larn d an d r. n k ch iller n a z a rn d a
Alim bilinen ve k en d ilerin i de lim ta n y a n b u zm re, o n larn n aza
rn d a childirler. E n b y k g n h , ceh letin i bilm em ek, u n u n bu
n u n k u s rla n n a bakm ak, g fillerin szn ve D n y ya d a la n lim i
dinlem ektir. D nyya d a la n lim leri dinlem ek doru deildir. B elki
h e r syledii reddedilm elidir. nk herkes sevdii eye d a la r ve sev
m ediini reddeder. (Bu lim in de an la ta c a sevdii eylerdir.) di
y o rla r. N itekim H ak T el:
.s-.*
b ir ; 'j j r * ^ z i^ . y jd j-v
& i*
U? j j
[Kalbini zikrim izde gfil bakdm z, key fin in ard n a d en ve
ii h ad d in i am ak olan kim seye ita a t etme. ( 1 8 - K e h f : 28) b u y u r
m u tu r.
K u su rlu olan chiller, k en d ilerin i b ilir zanneden b u gibi lim
lerden ok yidirler. n k av m ta b ak as k u s rlu o lduunu k abl
ederek tevbe eder ve A llahu T eld an m a firet diler. F a k a t bu gibi
kendisini lim s a n a n ve d n yolu n d an ayrlp d n y lk elde edecek
lim lerle u raan ch il (b u n u b ir ey zan n ed er de) lnceye k a d a r d-
vsn d a s r r eder; tevbe etm ez ve b u hliyle gider.
B u hl, A llahu T e l'n n k o ru d u k lar m stesn , u m m u k ap la
d ve dzelm elerinden m t kesildii zam n, d in d ria r iin selm et
ve ih tiy t, b u n la rd a n ay rlp te n h y a ekilm ektir. n allah , Uzlet b-
b n d a b u n u aklayacaz. B u sebebten Y s u f b. E s b t , H u z e y -
f e t u l - M e r * ye yazd bir m ek t b ta:
G nha girm eden A llah an ac ak vey syn etm eden illim m
zkere edecek kim seyi b u lam y an a d a m a n e dersin? Zra eh lini b u la
myor. dedi. ok doru sylem itir. nk in s n la r a ra sn a k a n -
208 HYAU *ULMtD - DN - C ilt: 1 RUB'UL * BDAT
m akla y a gybet edeceksin, ya dinleyeceksin, y h u t grecein b ir te-

n l a s k t edeceksin. B t n b u n la r d n b ak m d an fen eylerdir.
E vet in s n n e n gzel h li lim renm ek vey retm ektir. F a k a t eer
o k u ta n kim se, o k u tm asn d a g steriten, riy set istem ek ve m ad d var
lk salam ak hevesinden k en d in i k u rta ra m a d n an larsa , okuyan
talebenin de ilm in i d n y lk ta ve eride k u llan aca m , k en d isin in de
yol kesene silh s a ta n gibi fen l n sebebleini h azrlam ak s retiy le
yardm cs olacan d a bilm i olur. lim , kl gibidir. (Kl, d d-
m n la rla m uhreb e leti, ilim ise i d m n larla m u h reb e letidir.)
yilie hizm eti, sil h m m uhrebedeki hizm eti gibidir. S il h m fen-
lk y ap acak lara satlm as ciz olm ad gibi, ilm in de fe n n iy etli kim
selere verilm esi m u v fk deildir.
te b u ray a k a d a r saydklarm z, h e r b iri gem i lim lerin ef l ve
ahvlini iine a la n h ire t lim lerin in on iki alm etidir. S en u iki yol
d an b irin i se:
1 B t n b u h asletleri b ir a ra y a to p lam ak ,
2 Vey b u n la r k ab l etm ekle k u s rlu o ld u u n u i'tir a f etm ek.
S akn, d n y le tin i d n ile de itiren ve iyi am ellerde tem bel
d a v ran a n lar gerek lim lerd en say an n c lerd en olm a ki, cehlet
ve in k rn la A llah 'n rah m e tin d e n m a h r m iy e t ile helke denlerden
olm ayasn.
eytnn k en d ilerin i ald atam ay p , d n y ziynetleri ken d ilerin e
z a ra r verm eyen k u lla rd a n olm am z A llahd a n dileriz.
YEDNC BAB
AKIL, A K L N EREF, TA 'R F VE KISIM LA RI BEYNINDADIR
AKN EREF
Bilm i ol ki, ak ln st n l m ey d an d a olduu iin erefin i is-

b t edecek delilleri ara m a a l z m y o k tu r. B ilhassa b u ra y a k a d a r
erefini a n latt m z ilm in kayna, doum yeri ve kk akl oldu
u n a gre akln erefi de m ey d an a km tr. A kla n isb etle ilim , a a
ca nisbetle meyve, gnee nisbetle n r ve gze n isb etle grm ek gi
bidir.
D n y ve h ire t saad etin e vesile olan ak l n asl erefli olm asn?
Vey ak ln erefinde nasl bhe edilsin? d rk in d e k u s ru olan h ay
van bile ak la k y m et verir. H a tt en byk, en y rtc ve en korkun
h ay v n lar bile, in n n akliyle dnebilecei hileler sebebiyle ken d i
sine glib geleceini bildii iin, in m hey b etli grr, o n d an ek in ir
ve ona it a t eder. B u n u n iin P eygam ber Efendim iz:
2
,
C em ati a rasn d a lim , m m eti a ra s n d a peygam ber gibidir.

(166) b u y u rm u tu r. (Y ni o n u n ilim ve irf n n d a n istifd e ed ilir ve
o n a h rm e t edilir.) B u o n u n m aln n , y an n vey k u v v etin in oklu
u n d an deil, belki a k ln n meyvesi olan tecr b esin in okluundan-
dr. B u sebebdendir k, A rabn jyak tak m , ilm u irf n d a n m a h r m
T rk, K rd ve dier k ab ileler ceh letleri sebebiyle h a y v a n la ra benze
dikleri hlde, ftr o larak b y k lerin e h rm e t ederler. Y ine ak ln s
t n deerindendir k i: P eygam ber Efendim ize s-i k asd i in y o lu n a
k a n indclar, o n u n p a rla k sim sm a b ak p n b v v et ve ak l n -
(166) tbn Hibban, bn mer'den.

F. 14
210 IHYU ULM'D - DN - Cilt : 1 - PUB'U'L - BDAT
m n u grdklerinde kend ilerin i korku ve h eybet b r d de k t l k

te n vazgetiler.
Akln erefi ak tr. B ilinm esi iin delile ih tiy yok. A ncak biz,
akim erefine d ir v rid olan y et ve h ad sleri zikredeceiz. A llahu Te-
l akla, n- ad n verir.
1 J J'
S lx J U S e jjJ J j y M
Allah, yer ile gk n n u ru d u r, n ru n u n tem sili san k i b ir ni-

kt. ( 24- N r : 35)
A kldan elde edilen ilme ise, r h , vahy, h a y t ad n v erm itir.
t ^ yX >
U JJ C J J t iu o r j
S* t
te biz, s a n a da (H abbim ) bylece em rim izden bir l vaiyet-

tik. ( 42- r a : 52)
Hem bir ad am l iken biz onu diriltm iiz ve kendisine b ir n r

vermiiz, in sa n la r iinde o n u n la yryor. ( 6 - E n a m : 122)
H ak Tel, n r ile zulm eti, ay dnlk ile k aran l zik re tti yer
de a y d n lk tan ilm i, k a ra n lk ta n ceh leti m u rd etti. N itekim A llahu
T e l buyuruyor:
U JJ J
Onlar k a ra n lk ta n aydnla karr. ( 2 - B ak ara: 257)

P eygam ber Efendim iz de b ir h ad sinde : *
Ey in san lar, R abbinizi biliniz ve anlaynz. E m ir olunduunuzu
ve kendisinden nehiy o lu n duunuzu anlay acak , olgun ak l tavsiye edi
niz. Rabbiizin h u zu ru n d a sizi k u rta ra c a k olan, ak h n zd r. Bilm i olu
n u z ki, ne k a d a r irkin su ratl, deersiz, ay ak tak m p ejm rde olursa
olsun, akll kim se, A llaha ita a t edendir. B u n a nu k aab il chil ve a h
m ak, ne k a d a r h sn ve cem l sh ib i h trl yksek rnevk* sahibi, k
kyfetli, hiisn- b ey n a sah ip olursa olsun, A llaha, isy an edendir.
1 inci KTAP 7 nci BAB AKN EREF 211
A llah k a tn d a n a h m d ve dier v ah i h a y v n la r kendisine isyn ede

n san lard a n d a h a aklldr. S akn, m addecilerin size gsterecekleri say
gya kym et verm eyin. Zira on lar, h sra n d a , zarard ad rlar. b u y u r
m u tu r.
Yine b ir hadisde deniliyor ki:
aJ J ls ; J liL .J l*a I aJ JULs jJJU aI U J jt 9

,* .y . *
L_U~ <_ _<Ll>- sU i S ' '
j ^ >s^ p '
j ; _j jp
n *
<il J U jj__ c " S \'
i j (iJ j j i ^Jap^ 3 * li-U 1 ^Jp ^*

(( <__3 ip 1 }
v * ^
Allahu T eln m ilk y a ra tt akldr. A llahu T el akla: Dn

bu yana diye em re tti, ak l dnd. Dn o yana diye em retti, yine
dnd. - A llahu T cln n h e r em rine ink y d e tti. - S o n ra A llahu T e
l zzet ve cellim [u lu lu u m ] h ak k iin n aza rm d a senden k y m et
li b ir ey y aratm ad m . Seninle alr, seninle veririm . S eninle m k fa t
la n d rr, seninle cczlandrrm . b u y u rm u tu r. (167)
Eer, Bu akl arez ise (b izatih i k aaim olam yacana gre) ci
sim den evvel nasl y aratld , cevher ise m eknsz b iztih n asl k aaim
oluyor? dersen:
Bilm i ol ki, bu m k efe ilm i ile alk ald r. B u n u m uam ele ilm i
bahsinde a n la tm a k m u v fk dm ez. H albuki biz b u ra d a m um ele l
m ini an latm a k tay z. H a z r e t - i E n e s den (R.A.) riv ay et olun
d u ki:
B ir cem at P eygam berim izin h u z ru n d a b ir adam ar derecede
dler. P eygam ber E fe n d im iz :
B u ad am n ak l naslt r? Diye so ru n ca :
Y R eslallah, biz s a n a bu ad am n son derece ibd etin d en ve
m u h telif h a y r ilerinden h ab er veriyoruz. Siz,, h l a k ln d an m soru
yorsunuz? Dediler. P eygam ber E fe n d im iz :
n n , ah m ak l ile h erb er g n h k rla rd a n d a h a byk h a
t la r a der. n s n la rn y a rn A llah k a tn d a yksek derecelere yk
selm eleri. ak llar n isb etin d ed ir, bu y u rd u .
H azret- m erden (R.A.) riv ay et edildiine gre P eygam ber E fen
dim iz yle buyuru y o rlar:
(187) Taberni, Eb Unmeden.

212 IHYAU 'ULM'D - DN Cilt : 1 RUB'U'L - IBDAT
o fl tf s?**#'
U
Jj ** . b 'J ^
O -- Js
&s **
s s s a f i >s * ' L5 1
O : a IJU-VV j Ae- U jJ a- w _j ^ ijJ j
t? *V 1 (S ' 1
i ^
nnn, akl gibi yksek iktisab olam az. Akl, sah ib in i iyilie
u la trr, fe n alk ta n alko. Akl kem le erm edike in n n d ni ms*
ta k m ve im n ta m m olmaz. (168)
Yine bir H ads-i e r if te :
^ ^ ^ ^^ > j o ^J 9
* JLt V i _5LM _jU*aJl 4-jLL>- ii j-C J l #
rZ-' ^\Z ss ^ ^ ^
- ^ 5 " '> " S 4 S <*" !Jl J * -* / ^r
? o Uj ). j*_3 dJL -U *i aJ A > -
sn S "
j Up a O;
nn, gzel ahlkiyle, g n d z oru tu tu p gece ib d et edenler se

viyesine ular. F a k a t akl ta m m olm adka ah lk d a gzellemez.
Akl olgunlanca m n da kem le erer; R abbine ita a t ve d m an
o lan ey tan a isy n eder. (169) b u y u rm u tu r.
E b S a d - i H u d r n in riv ay et e tti in e gre Peygam ber
Efendim iz:
Her eyin bir direi var, m m in in direi efendisi akldr. b
d e ti de akl nisbetindedir. C ehennem de :
Eer duyup ak l edeydik biz de cehennem likler a ra sn d a olm az

dk. ( 67- M l k : 10) dediklerini d u ym adn m? b u y u rm u tu r.
(168) , bniil - Muhber.

(169) bnl - Muhber.
1 inci KTAP 7 net BB AKLIN EREF 213
H azret-i m e r e (R,A.) T e m i m e d - D r : Bizce

efendilik, akldr.)) deyince, mer, kendisini tasdik eder ve: Ben sa
n a sorduum gibi R es lu llah a da so rm u tu m . R eslullah da ay n ce
vb verdi. dedi. S onra devm ederek: Peygam ber Efendim iz de
buyurdu ki: Ben de Cebril aley h is-selm a: E fendilik nedir?,, diye
sorduum da o da b an a: A kldr. dedi. B e r b. z i b diyor ki:
Bir gn R es lu llah a ok eylerden so rd u lar. P eygam ber E fen d im iz:
Ey in sn lar, h e r eyin b ir b in iti var, k iin in b in iti de akldr. Delil
ile, en gzel yol ve bilgiye u laannz, en s t n ak la sh ip ol an m z-
d r. buyurdu.
Eb H reyreden (R.A.) riv ay et edildiine gre, P eygam ber E fen
dim iz U hudd an dnnde b ir ok kim selerin, Palan fala n d an d ah a
cesur, fala n b ak ala rn n geirm edii im tih a n la r geirm i (bana bir
ok felketler gelm i) ve b u n u n gibi szler k o n u tu k la rn duydu.
B u n u n zerine :
Siz, b u n la rn ah v lin i bilem ezsiniz, dedi. S ahbe-i K iram :
Y R eslallah, niin bilemeyiz? diye so ru n ca P eygam ber E fen
dim iz :
O n larn m uharebeleri. A llahu T eln n o n lara ta k sim etti i
ak llar nisbetindedir. Zaferleri de niyy etleri de a k lla n derecesindedir.
H erkes bu derecelere gre m evki k a z a n r ve k y m et g n n d e de niy-
y etleri ve akllar seviyesinde m evkleri ih raz ederler, cevbn verdi.
B e r b. A z i b den rivyet edildiine gre P eygam ber E fen
dim iz yle buyuruyor:
A llahu T elya it a t etm ekte, m elekler a k lla n ile cehd gay
re t ettiler. dem o u llarn d an m iim in o la n lar d a ak llar nisbetinde
g ay ret gsterm ilerdir. Azz ve cell o lan A llahu T elya en ok am el
eden en ok akl olandr.
H azret-i ieden rivyet edildiine gre, b ir g n kendisi H azret-
Peygam bere:
Y R eslallah, in s n la r d n y d a ne ile st n l k k azan rlar?
Diye sordu. P eygam ber E fendim iz :
Akl ile, deyince, i e :
H erkesin kym eti am eliyle llm ez m ? Dedi. P eygam ber Efen
dim iz:
Y ie, o n la r a k llarn d an fazla b ir ey yapabilir m i? A llahu
T elm n verdii ak l n isb etin d e am el ederler. O n d an so n ra am elle
rin e gre de m k fa tla n rla r, cevbn verdi.
b n A b b s d a n (R.A.) riv ay ete gre P eygam ber Efendim iz
yle b u y u ru y o rla r:
214 HYU ULMD - DN Cilt : 1 RUB'UL * I b ADAT
Her eyin b ir leti, b ir h azrlk ve isti*dd var: Miim inin leti

akldr. H er eyin b ir b in iti var:: K iinin b in iti akldr. H er eyin bir
direi var; D nin direi akldr. H er k av m ih b ir d ay an a var: b
d etin dayana akldr. H er kavini b ir a ran v a r : bidleri ib
dete d a vet eden de akldr. H er t c irin b ir serm yesi var: Mctelidle-
rin serm yesi akldr. H er ilcn in b ir idrecisi var: S ddklar evinin
bakcs akldr. H er h ar b e n in b ir ta m ircisi var: lireti im r eden
akldr. H erkesin k endisini a n d ra cak olan ard n d a n b ir geleni v a :
Sddikleri a n d ra cak olan ak lla n d r. H er yolcu n u n b ir a d n var:
M m inin adr akldr.
Yine P eygam ber Efendim iz b u y u rm u la rd r ki:
Allah - Azze ve celle - k a tn d a en m akbul m m n, A llahu Te-

l ya ibdete k en d isin i hasred en , k u lla rn a iid veren, ak kem le
..eren, ay b la n n grp kendisine t veren ve h a y t boyunca b u
n u n la am el edendir. te n eca t bulan ve zafere u la an budur. (170)
D ier bir hads-i erif:
* #X s
**| *^ t /. 1*I i^ 1t. I ,, I I*'
s '
*1 I ^ J >i
En akhnz, A llahd an en ok kork an n zd r. E n gzeliniz, Alla
h u T eln n em ir ve y asak la rn a ri y e t edeinizdir. H er n e k a d a r
en az n afile ib d et edeninizden b iri olsa bile. (171)
AKLIN HAKKAT VE KISIMLARI
Bilmi ol ki, in sn lar, ak ln ta 'r f ve h a k ik atin d e ih til fa d

t le r ve oklar ak l kelim esinin m terek b ir ok m n la ra geldiini
(170) lbi1 - Muhber.

(171) bnl - Muhber Eb Katdeden.
1 inci KTAB 7 nci BAB AKLN HAKKAT VE BLMLER 215
unuttular. Bu m evzda perdeyi k ald racak en doru yol Ayn keli

m einin bir ok m n la r olduu gibi, Akln d a d rt m n d a k u l
lanldn ve bu gibi m terek m n la rd a k u llan lan kelim elerin b
t n m nsn bir a ra y a to p lay an b ir ta 'r f ile ta 'rf edilm esi istenm e
diini, belki h e r m n n n ay r a y n ta 'r f edildiini bilm ektir. B u m
n la r zh .edelim:
1 n s n la rm dier cnl h ay v an lard an ay rlm asn salayan
haslete akl derler ki, in s n la r y a ra tlta k i b u akl ile n azar ilim ler
renm ee istid d k aza n rlar, b ir ok gizli h n e r ve s a n 'a tla n elde
ederler.
H a r s b. E s e d - i M u h s i b de akl ta 'r f ederken : Naza
r ilim ler kendisiyle an lalan b ir garze - ta b ia ttr. A llahu T elnn
kalbe ak tt b ir n u rd u r k, in n o n u n la eyay an lam a a sti'dd
kazanr. derken b u n u kasd etm itr.
M u h a s i b i n in bu ta 'rfin i in k r edip, akl yalnz zr ri ilim
lerden ib a re ttir diyen in safl d av ran m am tr. nk zar r ilim ler
ilim lerden g aflet eden veya u y k u d a olduu iin zr ri ilim ler k en
disinde b u lu n m ay an kim seler, bu ta b ia ta sh ip old u k larn d an , yine -
aklldrlar. Cismin, kendisiyle ih tiy r h a re k e t edip hsselerini [d u y
g u o rg an larm ] kullanabilecei h ay t, bir garza olduu gibi akl da
bz h ay v an larn kendisiyle n aza r ilim ler edinm ee h azrland bir
garzadr. Eer bu ta 'rife .bakarak, in n ile m erkeb a rasn d a fa rk
olm am as lzm gelir dersen bil ki: n n ile m erkebdeki ak ln fark
y o k tu r, denilebilir. A ncak det-i ilhiyye o larak in n d a akl ile ilim
h alk edilir de dier h ay v an lar ve canl v arlk lard a h a lk edilmez. B u n
d an da hayvan ile n e b atlarn h a y t b ak m n d an eit olm as lzm
geldii ileri srlrse, den ilir k i : Evet, a ra la rn d a fa rk yoktur. O k a d a r
ki Allahu Tel d eti gereince m erkebde h u s s h arek e tler y a ra tr
ve bylelikle onu ayrm olur. yle ki: E er m erkeb, cansz cem ad
farz edilseydi on d an m ey d an a gelen b t n h arek e tleri A llahu T el'-
n n y a ra tt n a h k m etm ek vcib olu rd u ve yine m erkebin cem -
d a td an h arek e ttek i fark h a y t iledir dem ek bor olduu gibi, in
n n da hay v an d an ayrld n aza r ilim leri id rk iin garzasn d a olan
akl ledir denir.
Akl, kendisine h as vasf ile ekil ve ren k leri gsterm ekte dier
cisimlerden a y rlan ay n a ile srr gibidir. Gz de byledir. Grmee
isti'd d .olan heye t ve sfa tla r ile cephe [ a ln ] d en ayrlr.
A kl garzasn lim lere n isb et etm ek, gz grmee n isb et etm ek
gibidir, ilim lerin inkifn sa lam ak ta K u r n ve e r'a tn ak la nis-
beti, gne nn gze n isbeti gibidir, i te b u garzay byle a n la
m a k gerekir.
216 IHYU 'ULOm I'D - DN C ilt: 1 RB'U'L - BDAT
2 K k bir ocuun, caiz o lan eyleri caiz, m u h l olan ey

leri de m u h l k ab l etm esi: k in in b ird en ok olduunu, b ir a d a m n
b ir n d a ki yerde bu lu n am y aca m bilmesi gibi zar ri ilim lerdir.
Bz kelm clarm , ak l M m kn o lan eylerin v a r olabileceini,
m m kn o lm ay an larn o lam yacaklarm an lam ak , gibi z a r r ilim
ler. diye ta 'r if etm elerindeki gayeleri de b u d u r. B u t rf de d o ru d u r.
Zra b u ilim ler, in sn lard a m ev c ttu r. B u n la ra ak l ad verilm esi
m eydndadr. rk olan, dier g arzalar in k r edip yalnz b u ilim
le ri k abl etm ek tir.
'3 T ecrbelerden elde edilen ilim akldr. K im , tecr b eler
den a n la r ve tecr b eler k en d in i o lg u n la tn rsa ona akll; kim , tec
rbelerden b ir ey an lam azsa, o n a ah m ak ve ch il denir. B u d a akl
ad verilen ilim lerin b aka b ir eitidir ki, b u n a te cr b e derler. *
4 O g arizan m bir dereceye ykselm esidir ki, b t n b u ile
rin neticesini a n la r ve k b eti teh lik eli o lan h u gibi m u v a k k a t lezzet
lere dvet eden ehvetini yener. B u k u v v et k im d e b u lu n u rsa, pein
ehvetinin a rz su n a uy m ay p k b eti d n erek h a re k e t e tti i iin
Akll sfatm a lr denir. B u d a in n , h ay v n d a n ay ra n b ir h u -
ssiyettir. (B u n a da akl- m ste fd den ir.)
Akln u d rt m n sn d an birincisi asl ve kkdr. kincisi, o n u n
e n y akn b ir daldr. nc m n , birin ci ve ikinci m n la rn dal
la n d r. nk tecr b e lim leri tab i ve garzi kuvvetle elde edilir.
A kln son meyvesi dem ek o lan d rd n c s ak ld an beklenen n etice
dir. B irinci ve kinciler tab i, n c ve d rd n c ler ise kisbdir.
B u n u n iin H a z r e t - A l i diyor k i :
Biri ta b i dieri kisbi o larak iki ak l buldum .
G rm eyen gze g n e nn k n olm ad gibi,
F tr akl olm adan, kisbn in k r olm adn bildim .
P eygam ber Efendim iz, aa d ak i h ad si ile birinciyi, y n i griz
akl m u rd etm itir:
-S'- ^
*J ^ ! ^ ^ U U J j. j Jji L*
Allahu T el ak ld an d ah a ky m etli b ir ey y aratm am tr. (172)

Yine P eygam ber Efendim izin H a z r e t - i A l i ' y e h it b e n
syledii u hads-i erfden m u r d da, drdnc, y n i akl- m ate-
f d d r :
(172) Tirmizt,
1 inci KTAB .7 nci BAB AKN HAKKA VE BLMLER 217
t * S ^ *6 v \
ttsnlar, gzel am eller ve iyilikleriyle A llaht TekVya yak la

yorsa sen de akln ile yakla. (173)
H azret-i P eygam berin u h ita b n d a n d a m u ra d ay n d r:
R ivayet edildiine gre H azret-i Peygam ber, E b d-D erdya hi-
t b e n :
A kln a r ttr ki, A llah 'a yaklaasn, b u yurdu. Ebd-D erd: (
A nam babam sa n a feda olsun, aklm nasl a rttra b ilirim y
R esulallah, diye so ru n ca P eygam ber E fe n d im iz :
A llahu T eln m y asak etti i h a r m la rd a n kan , farzlar ye
rin e g etir ki, akll olasn. yi am eller ile ki, D n y d a yksek m e rte
beye erip h ire tte , aziz ve elil olan A llah u T elya y aklam akla z
zet bulasn, cevbn verdi.
S a* i d b. M s e y y e b den rivayet edildiine gre:
H a z r e t - i m e r , U b e y y b. K ' b v e E b H r e y r e
P eygam ber Efendim izin h u z u ru n a girerek yle so rd u lar:
Y R eslallah, in sa n la rn en lim i kim dir? P eygam ber E fen
dim iz:
Akll olandr cevbn verdi. O nlar :
E n ok ib d et eden kim dir? P eygam ber Efendim iz:
E n ok akll olan. O nlar: ,
In s n la rn en faziletlisi kim dir? P eygam ber E fe n d im iz :
E n akll olan. O nlar:
Y R eslallah, akll kim se, m r v v et shibi, cm erd, konu
tu u n u bilen ve h a tr say lan kim se deil m idir? D iye so rd u lar. Pey
gam b er E fe n d im iz :
B t n b u say d k larn z dnylrk ve D n y ya i t eylerdir.
h iret ise m u ttak lerin d ir, buyurdu.
B ir hads-i erfde P eygam ber Efendim iz yle b u y u ru y o rlar:
(173) Eb Nuaym Hilyede.

218 HYU 'ULM'D - DN C ilt: 1 RUB'UL - BDAT
Akll, A llahu T elya m an edip Peygam berine in a n a n ve em ir

lcrini yerine g etiren kim sedir. (174)
Akl kelimesi l g a t ve k u llan l b ak m n d an o g arzan m ad
dr. Z arr ilim lere ak l tlak , neticesi itibariy led ir. nk ey, n eti
cesiyle bilinir. lm e, h ay et; lim e de Allahd a n h ay et d u y an kim se
dendii gibi. H albuki h ay et ilm in ta 'rfi deil, belki ilm in meyvesi ve
neticesidir. B u bak m d an m ecaz li-gayrihi gibi olm u olur. F a k a t gye,
l g a t m n sn d a deil, m ak sad bu d rt ksm n m evcudiyeti ve yal
nz birinci ksm a la n garza m ste sn akl kelim esinin hepsine bir
den m il olm asndandr. S a h ih olan, m evcd olm asdr. H a tt dier
ksm da asldir ve birinci ksm olan g arzan n iindedir. u k a
d a r ki hrice km asn ik tiz eder sebeb b u lu n d u u zam an bu ilim
lere dardan b ir ey k atlm am ve k en d i ierisinde sak l im i 'gibi
onlar vcd karr. B u n u n benzeri, y e r altn d a k i s u du r. K k b ir
kaz ile m eydana kp h ricd en kendisine b ir ey k atlm ad an b ir a ra
ya toplanp grld gibidir. Yine, badem de olan ya, gl ieinde
olan gl suyu gibidir. B u sebebden H ak Tel yle b uyuruyor:
0 j*?, ^ o ' A , -V ; .
7 ' 1 'll - * S '* ' * * 't f 9

Jj IjJU
Hem R abbin : Bel dem den, bellerinden z rriy etlerin i alp d a

onlar nefislerine k ar lid tu ta ra k : R abbiniz deil m iyim ? Diye
hlrt etti i zam an Bel dediler. ( 7 - A r a f : 172)
B u ik ra rd a n gye, dillerinin ik ra r deil, heykellerden soyulm u
nefislerinin, z tlarn n ik rrd r. nk ah slar ve dilleri b u lu n d u
u zam n, dilleriyle ik ra rla rn d a ikiye ay rld lar. B ir ksm diliyle de
ik rar etti, dieri ise in k r etti. B u n u n iin A llahu T el buyuruyor:
Ai j 4 * ''
d 4U
O nlara, sizi kim y a ra tt diye sorarsanz, A llah y a ra tt derler.

Y ni onlarn h lleri d n l rse b tn la r ve ak llar b u n a eh-
d et eder. B una aret etm ek zere A llahu T el b u y u ru y o r ki:
(174) bniil - Muhber.

1 inci KTAB 7 nci BAB AKLIN HAKKAT VE BLMLER 219
I^p jM LU\ _Ja ^gjJ 4) jlzi
Allaht T eln n in san lar y a ra tt ftra ttr. (3 0 -R m : 30)

Y ni h e r in n A llahu T elya m n ftra t ve belki h e r eyay
olduu gibi an lam ak isti'd d zerine y aratld . A nlay sti'd d m a
y akn olduu iin bu h l kendi iinde im i gibidir.
m n n y arad lta in sa n la rd a yerlem i bir ta b ia t o lduunu bil
dikten sonra, in sa n la rn b ir ksm b u n d a n yz evirdi ve b u ftra tn
u n u ttu . D er ksm bir hdiseye h id olup u n u ttu k ta n so n ra yeni
den h a trla y a n gibi akim b an a ald, istik aam etin i o ta ra f a evirdi
ve ftra tn h atrlad . B u n u n iin A llahu Tel:
a S A__ - U j
wJ " \
U m ulur ki h atrla rla r. (2 - B ak ara: 221) b u y u rm u tu r. Dier

bir yet-i cellede de buy u ru lu y o r k i :
.Ot- ^ ' t ^ ^ .
Akl sahipleri h a trla s n la r diye.
A llahu T elm n size olan n rm e ile rin i ve sizden ald sz

hatrlayn. (5 -M id e : 7)
* oO I.'' a Jt s a''* '.

K ^ J-p -UJ j Is I aJ j
K ur n d a m yesser kldk d n m ek iin. F a k a t h a n i d*

nen? ( 54- K a m e r : 17)
V
Bu neve TEZEKKR [h a trla m a ] ad verilm esi u zak b ir m n
deildir. T ezekkr iki eittir. B iri: nceden h a trn d a olan eyi
u n u ttu k ta n sonra h atrlam ak . D ieri de, y arad lta kendisinde mev-
c d olan b ir eyi h a trla m a k tr. B u n la r b a sire t n r u [K alb gz] ile
220 HYU ULMD - DN - cut : 1 RUB'UL - BDAT
grenler iin ak gerekler olm akla, kef ve m hededen m a h r m ,

iitm ek sretiyle takldclik kendilerinde rev b u lan kim seler iin
ardr. B u n u n iin o n la rn b u gibi yetlerde s rt k leri, (ah d m -
sa k da) nefsin ik r r ve tezek k r n te c ille rin d e eitli y ollara sa p tk
lar, te n a k u z fikrine kapldklar, h ad s ve yetlerde te n a k u z la r ta h a y
yl ettik leri grlr. ok k erre b u h l k en d ilerin d e tab atleir, y et
ve hadslere h a k a a re t gz ile b a k a r ve g erek ten b u n la rd a te n ak u z
olduu k a n a tin e v arrlar. B u h l, eve g iren k r b ir ad am n , t m ye
rin e konm u olan an a k ve m lee arp a ra k : Bu k a p la r n i in ye
rin e konm am ? dediine benzer. phesiz ona verilecek cevp: Kap
la r yerindedir, fa k a t sen grm ediin iin o n la ra arptn. szdr.
B asiret gz k ap al o la n lar d a ay n krler gibi belki de d a h a fen ad r.
nk beden b in it, in n n ru h u ise, binicisidir. E lb ettek i bin icin in
krl b in itin k rl n d en fen d r.
K alb gz badaki gze benzedii iin A llahu T el:
JLoJl
U
G znn g rd n gnl yalanlam ad. (53 - Necm : 11) bu

yuruyor. Y ni; U m r-i kudsiyye evvel kalb, sonra gz ile grlr. Yi
ne A llahu T el:
B unun gibi b ra h im e y er ve gklerin m elek t - gizliliklerini gs

teririz. (6 - E n a m : 75) b u y u rm u tu r.
phesiz b u n lar, kalb gz ile g r l r ki, b u da grm ek bak m n
dan bataki gze benzem ektedir.
K rlk bak m n d an da, k alb in ay n gze benzediini ve k ap al
olan b asirete k r dendiini beyn etm ek zere A llahu Tel:
Gzler k r olmaz. G slerde olan k alb ler kr olur. (22 - Hacc :

1 inci KTB 7 nci BB NSANLARIN AKILCA FARKLARI 221
46) b u y u rm u tu r. Y ine A llah u T el dier yet-i cellede:
j * ^ 1j l? * * ' l^ 1' * * < 4 <y>
Bu d n y d a kendi arzlariyle h a k ik a ti g rm ek ten ekinen m a -

nev krler, h ire tte de kr ve belki d a h a sapk yoldadrlar. (17 - s-
r : 72) b u y u rm u tu r.
Peygam berlere gsterilen b u eylerin bzs ba ve bazs da k alb
gz ile gsterilm i ve hepsine birden grm ek ad verilm itir.
H lsa : K im in b asiret gz ak deilse, d n in zne eremez.
A ncak k abuu ile urar.
te bu saydklarm z ak ln ksm lardr.
NSANLARIN AKILCA FARKLARI
A kllarn fakl olup olm adna d ir in sa n la r ih til f etm itir.

M a'nev ilim den m a h r m olan bu gibilerin szlerini b u ray a a k ta rm a k
la m egul olm ak ta b ir m n yok. E n dorusu hem en hak k yolu ak
lam aa alm aktr.
B u h u s sta ak gerek u d u r k i :
Y ukarda a n latt m z ak ln , d rt ak sm n d an yalnz kincisi o lan
zaru r ilim lerden b aka dier k sm n d a in sa n la r a rasn d a ayrlk
vardr. kinci m n d ak i, m m k n o lan eylerin olabileceine, m m -
te n o lan larn da olam yacam a d ir olan ilm- zarrye d ellet eder.
ki adedinin birden ok o lduunu bilen, b ir cism in b ir n d a iki yerde
bulunam yacam b ir eyin hem hadis, h em de kadm olam yacam
bilen akl shibi k a t olarak ak ln an lay aca b u n a m m sil de
eyleri de bilir. B u n d a ay rlk yok. F a k a t dier ksm da ay rlk v ar
dr.
D rdnc ksm olan, ehvetlere galebe alm ak tak i akl-i m ste-
fd d a in s n la rn b ir olm ad, h a tt b ir in n n bile h e r h lin d e ayn
derecede olm ad m eydndadr. B u fa rk b zan ehvetlerin m u h telif
olm asndan ileri gelir. Mesel in n , akliyle bz eh v etlerin i terk e
m u k ted ir olduu hlde, b azlarn yenem ez. Bu d a d im b ir ekilde
olmaz. yle ki: G enlik zam n n d a ehvetine h k m edemez. F a k a t
yalanp akl bana gelince bu cepheden kendisine m lik olur. B una
karlk yalandka kendisinde gsteri, m ak am sevgisi kuvvetlenir.
B u sefer de b u n la rn n n e geemez. B u ayrlk, b zan eh v etin fen-
In a n la ta n bilgilerdeki a y rlk ta n olur. B u n u n iin, tab b b ir ok
zararl maddelerden kendini korur, fa k a t ay m ak ld a olup b u gibi ey
222 HYU 'ULMt'D - DN Cilt : 1 RUBUL - BDAT
lerin zara rn kabul etti i h lde ta b b olm ayan bir dieri b u zara rl
eylerden kendin i ekemez. Bilgi oaldka korku a rta r, bylelikle
arz lar yenm ekte korku, ak ln yardm cs olur. M add h a y tta byle
olduu gibi m a nev cephede de byledir. H a t la rn z a ra rlarn d a h a
kuvvetti bilen b ir lim , ken d in i bir ch ild en d a h a iyi k o ru r. F a k a t
biz, lim derken m ad d iy t iin okum u, cbbeler giym i, m a k am igl
etm i cedel ehlini deil, A llah iin okuyan h ak ik lim i kasdediyoruz.
Eer, ayrln sebebi ehvet ise, ak im ay rl n a gitmez. Y ni
a k llarn te f v t n d en deildir. E er ay rln sebebi ilim cih etin d en
ise, biz ilm in b u ksm na akl ism i verdik. nk b u ra d a ilim, akl
garzasn kuvvetlendirir. B u rad ak i ayrlk ism in m n sn d a olur. Bu
ayrlk bzan y arad lta olur. Y arad lta ak l kuvvetli olan, nefsin ar-
z larn d an kendin i d ah a iyi k orur.
nc ksm olan tecr b e ilm ine gelince: B u rad ak i ayrl k im
se in k r edemez. B unlar, bzan tesd f, b zan da s r'a t-i in tik a l ile
ayrlrlar. B unun da sebebi, y arad ltak i ayrlk, veya tecrbe azldr.
Asl olan birinci ksm , y n i y arad ltak i a k la gelince: B u rad ak i
ayrl in k ra yol yoktur. nk o, r h zerinde p arla y an b ir n r ve
sab h n d a doan b ir gnetir. P a rla m a zam an erginlik adr. B u
akl, k rk m a v arn cay a k a d a r d u rm ad a n a r ta r ve olgunlar. Bu, sa
b ah gneine benzer. lk nce g ay et h afiftir, so n ra gnein gz g
r l n ce olgunlar ve oalr. B asiret n u ru n u n azl ve okluu ba
gzndeki ziyann azl ve okluu gibidir. Farkllk, gz bozuk olup
dim gz ya a k a n ile gz salam olan a ra s n d a aka grlm ek
tedir. Belki A llah u T eln n s n n eti, h e r eyi ted ricen kem le erd ir
m ekle cridir. H a tt ehvet bile erginlie erer erm ez b t n arl ile
gencin srtn a yklenm ez; hestelikle olgunlar. D ier yem ek, his,
hayl ve dnce kuvvetleri de byledir. Y arad lta ay rlk olm ad
n iddia edenlerin ak llarn d an phe edilir. K im , P ey g am b erin akl
ile, l bedevisinin ak ln b ir tu ta r s a o, bedeviden de d k t r.
Y aradltaki ak im b irb irin d en farkl olduu nasl in k r edilir?
H albuki yie olm asa n san lar ilim leri id rk te ayrlm az, bir ksm u zu n
em ekten sonra bir ey renebilen AHMAK, b ir ksm ZEK, b ir
ksm da b t n ilerin h a k ik a t ve gizliliklerine ta'lm siz, terbiyesiz ve
duygusuz vkf olan KML in sa n olm ak zere e ayrlm azlard.
N itekim A llahu T el b u y u ru y o r k i :
t p ^ *_! 11 s* j 6 1*-1j
f l
1 inci KtTB 7 nci BB NSANLARIN AKILCA FARKLARI 22 3
Ya, hem en hem en ate d o k u n m asa bile ziy verir, n r zerine

nr. (24 - N r : 35)
B u n lar P eygam berlerdir. V ahy ve m eleksiz d ah, kapal ve bilin
m eyen iler gnllerinde alr ki, b u n a ilh am derler. B u n u n bir b en
zeri olarak P eygam ber Efendim iz bir H ads-i erifte yle buyuruyor:
^ .S / y * . - f A . - l
(>- :L Lst CJJ 0
- . ! - A.. ,".A
J P J i c* dJU U C ^ u 3 :
Cebrail veya d orudan H azret-i A llah kalbim e yle ilka etti :

Dilediini sev, neticede ayrlacaksn. sted i in k a d a r yaa, so n u n d a
leceksin. Dilediin ekilde am el et, karln bulacaksn. (175)
M eleklerin Peygam berlere bildirdii b u yol, k u la k ile iitilen
Vahy-i s a rh den ayr bir yoldur. B u n u n iin P eygam ber Efendim iz
b u n u flem ek ve nefes m n sn d a olan NEFES ve R kelim ele
riyle t b ir etm itir.
V ahyin yollar oktur. B u ksm m kfe ilm ine it olduu iin
M umele ilm inde b u n u n zerinde ok d u rm a a gelmez.
V ahyin derecelerini bilm ek iin vahye m a h zar olm ak g erektiini
sanm a. Zira sh h a tli olm ayan b ir ta b b de h a s ta ad a m a hastal n ,
derecelerini, sylediini y ap m ay an bir lim de fen b ir in san a ad alet
ve iyiliklerin derecelerini an latab ilir. B u n u n gibi vah y in derecelerini
anlatabilm ek iin vahye m a z h a r olm ak a rt deildir. lim baka,
bilinen eylerin varl da b aka b ir eydir. P eygam berlik ve velilii
bilen kim senin P eygam ber veya vel olm as, ta k v a ve z h d bilen h e r
kesin de m u tta k i olm as lzm gelmez.
n san lar, kendi kendine anlayabilm ek, ta 'lm ve terbiye ile ren
mek, ta 'lim ve terbiye d ah i kendisine fay d a verm em ek bak m n d an
yeryz gibidir. B ir ksm to p rak k en diliinden suyu k arr ve ak tr,
bir ksm to p rak kuyu kazm ak la su y u karr, dier b ir ksm da n e
k a d a r kazarsan kaz su k arm az k u ru to p rak tr. Bu, to p ra n cevhe
rindeki fark llk tan d r. n sa n la rd a k i fark llk ise, ak llarn d ak i fa rk
tandr.
i..
(175) irz Sehl b. Sa'ddan.

224 IHYU 'ULMD - DlN alt: 1 RUBUL - BDAT
A kllarn b ir olm adm ifde eden n ak li delillerden b r t n e si

A b d u l l a h b. S e 1 m n riv ay e t etti i, A rm b y k l n a n la
ta n u zu n h ad s'in son ksm dr. B u rad a P eygam ber E fendim iz n ak l
b u y u ru y o rlar k i :
Melekler d e d ile r:
Y Rab, A rd a u b y k b ir ey y a r a ttn m ? A llahu T el :
Evet, akl y a ra ttm , b u y u rd u . M elek ler:
Y R ab, n e k a d a r b y k t r? A llahu T el :
K u m larn saysn b ilir m isiniz? M elek ler:
H ayr, y Rab, A llahu T el :
te akim d a b y k l n bilem ezsiniz. Ben, ak l k u m say
la r gibi sn flara ayrdm . K im isine b ir ta n e, kim isine iki t n e , k im i
sin e t n e, d rt te, b azsna b ir f a r a k, bazsna v e s k (176)
d i er b zlarn a da d ah a ok verilm itir, b u yurdu. (177)
Eer, bz m u tasav v fen in ak l ve ak l ilim leri k t lem elerin in
sebebi ie d ir diye so rarsan :
Bilm i ol ki, b u n u n sebebi, in sa n la rn ak l ve &kl ilim leri b irb ir
lerini ilzam iin m cdelelerde k u lla n m a la r ve akl ve m a 'k l isim le
rin i, m cdele ve m n a z a ra y a n ak letm elerid ir. H albuki m n a zara,
sz sa n 'a ta r. S filerin o n lara: Siz b u lfzda yanldnz, k elm s a n -
a t baka, akl ilim ler bakadr. deyip m eseleyi a n la tm a a gleri
(176) Bunlar eski leklerdendir.

(177) Ibnl - Muhber, Enesden.
1 inci KTAB 7 nci BB - NSANLARIN AKILCA FARKLARI 225
yetm edi. nk eskiden yeniye, o n lara byle n tik al etti i iin, o n la

rn kalbinden b u n u k arm ak im k n yoktu. B u seb eb ten sfler, akl ve
m a 'k ktlem ek zo ru n d a k ald lar. A m m a zem m ettik leri, o m n lar
d ak i akl ve m a'k ld r.
K albe k o n an ve A llahu T el ile R esl bilmee y a ra y a n ak l n -
ru n u yenm ek asla dnlem ez. B izzat A llahu T eln n m e d h etti i
bu ak l yerilirse lecek b aka ne k alr?
Eer len P ey g am b erin g etirdii e r'a t ise, b u n u n doruluu
n e ile bilinm itir? E er yerilen, k t len en akl ile bilin d i ise byle ak l
ile bilinen de m ezm m dur.
e ri'a tn do ru lu u ak l ile deil, m n n ru ve y ak n gz le
bilindi diyenin sznde k y m et y o k tu r. Zira biz, ak l dem ekle on larn ,
yakn gz ve m n n ru dedikleri eyi k asd ediyoruz. Bu, ey am n h a
k ik a tin i id r k iin in n , dier c an lla rd an ay ra n b ir du y g u h a s
letidir.
B u srm elerin ou, h a k ik a ti szlerde a ra y a n h alk n ceh letin -
dendir. L fz lan n d ellet e tti i eylerde in sa n la r h a t y a d t k le ri
iin onlar da h a t y a d t le r.
Akln erefini z h etm ek h u s su n d a , b u k a d a r kfidir. H er eyi
olduu gibi bilen, an cak A llah u T eldr.
(th y - C ilt : 1 - K itb : T in sonu)
F. 15
w w w . i h y a . o r g W e b S it e s i
f t i h a r ile S u n a r
W eb S ite m iz d e
O n lin e K urani K erim A ra m a M otoru
K t b S it te , S a h i h B u h a r i
R y a T a b ir le r i S i s t e m i
B i n l e r c e ii r v e S a i r l e r
K a m u s P r o je s i
T rk c e -A lm a n c a -I n g iliz c e -H o lla n d a c a
S z l k le r
F a z i l e t T a k v im i A r k a Y a p r a k K o n u l a r i
M e h m e d E m r e nin E s e r l e r i
M u h t a s a r ll m i l h a l
M u h t a s a r s la m T a rih i
v e n ic e e k i t a p l a r , is la m i b i l g i l e r
ye r a lm a k ta d ir..
h iz m e t m u vaffak o l s u n da
VAR SIN B Z M YE R M Z
C A M IN IN PABULUSU O LS U N
( S . H. Tunahan ks.)
E ser H a kk in d a
ya da
w e b s ite m iz h a k k in d a k i g r ve fik irle rin i
b i z i m l e p a y l a m a k iin m u t l a k a
z iy a re t e d in iz . .
www.ihya.org
w w w .y a k u p .in fo & w w w .h a n c i.o rg

1.kitap - İlim

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1.kitap - İlim

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Hccetl-slm, Zeynd-Dn, Mceddid-i Kebr,

im-i Rabbn, Mrid-i Kmil, Hdim-i

lk olarak, her ne kadar byklnn hakk karsnda ok k

Kyamet gnnde, en ar azab grecek olan, Allahu Tel'nn,

Iuk mertebesine ykselebilmek midi ile halkn mersiminden azck

En nde ilim geldii iin hepsinin bana K i t. b u 1 - i l m i

lim renmek, her nslmna farzd?. (2)

Riy ve rtbe ile mevkie dknln zemmi, 9 Kibir ve cb'm

ESERN BU MEVZDAK DER ESERLERE STNL

Burada zikredilen mevzlann bzlar hakknda kitblar yazl

4 Tekrrlarm atp, yazdklarn intizma koymas,

rin gnllerini tababete ekmek isteyenler de, tbb eserlerini yaldzl

1 inci BB : LM, TA'LM VE TA'ALLMN FAZLET.

LMN, TA'LM VE TA'ALLMN FAZLETYLE

Allah, u hakykatt : Kendinden baka hi bir Tanr olmadm,

Allah iinizden mn edenleri yceltir; bunlardan kendilerine

De ki, hi bilenlerle bilmeyenler br olur mu? (39 - Zmev: 9)

Nezdinde kitbdan ilmi olan, dedi k: Onu (Belkisin tahtn)

d IJU . j - i j jiT '

Kendilerine ilim verilenler, yazk size dediler, inanp iyi iler

te misller! Biz onlar insanlar iin ird ediyoruz. lim olan

Ey dem oullan size, (eytann amak istedii) irkin yerleri

Behemehal onlara her eyi bilerek haber vereceiz. (7 - Araf *. 7)

Fakat o Kurn kendilerine bilgi verilenlerin sinelerinde yerle

nn yaratt, ona ak sylemeyi belletti. (55-Rahman : 3, 4)

Ailahu Tel kime iyilik dilerse, onu, dn limi yapar ve dnine

Alimler, peygamberlerin vrisleridir. (5)

Yer ve gk ehli, lim iin Allahtan mafiret diler. (6)

Muhakkak hikmet, erefli adamn erefini arttrr, kleleri de

ki haslet var ki, bunlar mnafkta bulunmaz: Gzel sret ve

tnsnlann en efdali, bir mmin limdir ki, gerektii zaman yar

(7) Eb Nuaym Hilye* de rivyet etmitir.

fi *-Uj l ^ I ajlj j $ 4***L*J j o L>J& j L*j.Vt

mn plaktr, elbisesi takv, ss utanmak, meyvesi se ilim

Peygamberlik derecesine insanlarn en yakm, lim ve mchid-

Bir kabilenin lm, bir limin lmnden ehvendir. (12)

al;4i 1^1 J U j -'

(10) Hkim Tarih-i Nabur da rivyet etmitir.

Kymet gnnde limlerin mrekkebi, ehitlerin kan ile tar

'u t ** y -'f 1 "

mmetime ulatrmak zere, snnetimden krk hadis ezberle

Dinde lim olan, Allah korur ve ummad yerden rzkn ve

L;-:p}C Jl 4 - ^ ^ ' y ^ I J | J-r* y 'jfc a ^ j l

acAltah Tel, brahim Aleyhisselma buyurdu ki: Y brahim!

lim, yeryznde Allahu Telnn gvendii kimsedir. (18)

(14) Ibn Abdlberr, Ebd-Derddan rivyet etmitir.

JW > ? ' U p l i j ! V r > i y i p ^ l IU

limin bide nisbetle deeri, ashabmdan - derece bakmndan

(19) bn Abdlberr, bn Abbas'dan rivyet etmitir.

Kyamet gnnde snf inn efaat eder. Bunlar da Peygam

, J b l P tJfll (V Ua-JI j p JLil

Allabu Telya yaplan bdetlerin en stn dnde - fkhda -

Dnimizin hayrl taraf, kolayldr. bdetlerin hayrls da

lim olan m'min, ibdet eden mminden yetmi derece s

(23) bn Mce Osman b. Affandan.

a > > '/ t* z* '/ y' * x t**..

*" . V if * ^ " * * '

Slzt dtn limleri - fukahs - ok, okuyucu ve hatipleri az, so*

,*> * ** <- + '> *.* ***

*jr', l 'Jul : J l ' p J ^ I *J l

j L i V ^JUJI jjP j J * J I jp J - J : <J Ju J t aJUJ-**

Denildi k: T Resiallah, en efdal [stn] amel hangisidir?

SLM BYKLERNN SZLERNE GELNCE:

fi *-Uj l ^ I ajlj j $ 4***LJ j o L>J& j Lj.Vt

" . V if ^ " * * '

,> ** <- + '> . ***

jr', l 'Jul : J l ' p J ^ I J l

./,' ' ' . .I,% >. ' *F

ti* ^ ,t^P dJ J U i -C)T_^_5 I j Jr j

8 C-3x)i AP 4^>Jl .L ' j Lww** p'il B '

t j lj JUju \JwJLe- L*-Uj I i o>J I

* JU- O^Lp J-J LL| --4. j4 w * 41 lg4*>sj

jjp Ah_uj VU a)l aDI l>j j i. ,*LJ! j ^ j