KAYNAK VE KAYNAK TEKNKLER

KAYNAK NEDR?

Kaynak; metalik veya termoplastik malzemelerin s, basn veya her

ikisinin etkisi altnda bir malzeme ilavesi/ilave malzeme kullanmadan
gerekletirilen bir birletirme ilemidir.

Birletirilmek istenen malzemelerin kaynak blgeleri plastik veya sv

duruma getirilmekte, e iki malzemenin birletirilmesiyle oluan kaynak dikiinin
zellikleri de ana malzemeninkine benzemektedir. lemin yaplmasnda
birletirilecek malzemelerin zellikleri, ynteme bavurma amac, kaynak olayndaki
oluumlar ve konstrksiyonun tr gibi faktrlere gre baz nlemlere bavurulmas
da gerekebilmektedir. Ergitme esasl kaynak uygulamalarnda kaynak blgelerinin
genellikle yardmc malzemelerle korunmas gerekmektedir. Seilen ilave
malzemelerin ise, mmkn olduu kadar ana malzeme ile ayn ergime aralna sahip
olmas, ilem emniyeti bakmndan gerekli grlmektedir. Bu tanmlamada belirtilen
e malzeme tabiri, metalurjik olarak tam eitlik deil, malzemelerin birbiri ierisinde
karabilmesi anlamn tamaktadr.

1
KAYNAK YNTEMLERNN SINIFLANDIRILMASI

A-)Kaynaklanan malzemeye gre snflandrma

B-)Kaynak amacna gre snflandrma

1- Birletirme kayna: ki veya daha ok saydaki paray birletirerek

zlmez bir btn haline getirme ilemidir.

2- Dolgu kayna: Bir i parasnn veya malzemenin hacmindeki bir eksii

doldurmak veya hacmini geniletmek amacyla yaplr.Ayrca malzeme
yzeyini korozyon ve andrc etkilere kar korumak amacyla da dolgu
kayna yaplmaktadr

C-)Kaynak yapl metoduna gre snflandrma

1- El kayna
2- Yar mekanize kaynak: Kaynak ilemi el yerine ksmen mekanize edilmi bir
vasta ile salanr.
3- Tam mekanize kaynak: Kaynak ilemi el yerine tamamen mekanize edilmi
bir vasta ile salanr.
4- Otomatik kaynak: Hem kaynak ilemi hem de kaynak edilen paralarn
deitirilmesi tamamen mekanize edilmi kaynak metodudur.

2
Kaynakla paralarn birletirme teknikleri

Bir kaynak havuzunun oluumu

Ergiyen Blge: Kaynak srasnda ana malzeme bir miktar erir, bununla birlikte
kaynak malzemesi de erir. Her iki erimi metalin karmas sonucu ortaya kan kat
sv tersinir dnme uram alandr

3
Kaynak metalinin katlamas

Ergiyen blgenin katlamas kendini evreleyen metale s iletimi ile salanr.

Ergiyen blgenin tane yaps kolon ekline benzeyen iri tanelerden meydana
gelmektedir.

Is tesiri altnda kalan blge(HAZ)

Eriyen blgenin bitiminden balayarak ieriye doru uzanan ve s etkisiyle mikro ve

makro yapsnda nemli deiikliklerin meydana geldii blge olarak
adlandrlmaktadr. elik malzemelerde bu blgedeki scaklk 700-1400C arasnda
deimektedir.

4
Kaynak metalinin katlamas

Yava soumadan dolay

yapda daha byk taneler
oluacaktr.

Artan tane bykl ise

mukavemetin azalmasna
neden olacaktr.

Ergiyik

HAZ
HAZ

Saf alminyum ve bakr gibi tek fazl Orta karbonlu bir elie ait
kaynak blgesi malzemeye ait kaynak blgesi

5
KAYNAK TEKNKLER

1-Pirin Kayna

Bakr, pirin, bronz, elik ve paslanmaz elik gibi metallerin birletirilmesinde

kullanlan bir yntemdir. Eriyen pirin elektrot kullanlarak, oksi-asetilen gaz altnda
yaplan bir birletirme eklidir. Genellikle tamir amal kullanlr ve lehimden daha
mukavemetli bir balant salar.

2-Ergitme kayna

2.1)Gaz ergitme kayna

Biri yanc biri de yakc olan gaz iftleri kullanlarak uygulanan kaynak yntemidir.
Oksi-asetilen kayna olarak ta bilinir. Yakc gaz olarak Oksijen, yanc gaz olarak
da genellikle Asetilen kullanlr. Asetilenin yan sra Propan, Doalgaz gibi yanc
gazlar da kullanlr. Asetilen oksijenle yakldnda dier yanc gazlara oranla en
yksek alev gcn verdii iin daha ok tercih edilir.

ounlukla ince salarn ve kaynak kabiliyeti dk salarn kaynanda kullanlr.

Bu kaynan alevi ile tavlama ve kesme ileri de yaplabilir.

6
Yanc olarak kullanlan gazlardan aadaki zellikler beklenir

Gazn sl deeri yksek olmal

Alev scakl yksek olmal
Hzl tutumal
Ucuz ve kolay temin edilmeli

Asetilen gaz Karpit malzemesinden elde edilir. Karpit malzemesinin su ile temas
neticesinde kan gaz yanc dr ve asetilen olarak adlandrlr.

7
Oksijen ve asetilen gazlar farkl hortumlardan fle vastasyla birletirilir ve
yaklr. Bu esnada flecin ucunda meydana gelen alev ekli birbirinden belirli
snrlarla ayrlm farkl blgeden olumaktadr.

Yanma iki farkl reaksiyon sonucu meydana gelir. Max. scaklk yanma
reaksiyonunun ilk aamasnn tamamland i koninin ucunda meydana gelir.

1.reaksiyon: Acetylene + Oxygen = Carbon Monoxide + Hydrogen

C2H2 + O2 = 2CO + H2

2.reaksiyon: Carbon Monoxide + Hydrogen + Oxygen = Carbon Dioxide + Su

CO + H2 + O2 = CO2 + H2O

Kaynak ileminin byk bir ksm, maksimum scaklk noktas tarafndan

gerekletirilir.

Oksijen gaznn fazla olmas durumunda
Alev oksitleyici bir zellik kazanr.
Asetilen gaznn fazla olmas ise
Aleve karbrleyici bir zellik
kazandrr.Bu durumda i koni
daha uzundur fakat scakl ok
yksek deildir.

8
 Gaz ergitme kaynanda ounlukla enjektr tipi fleler kullanlmaktadr. Yksek
basnca ayarlanan oksijen (2.5bar) dk basnl asetilen (0,5bar) tpten emer. Her
iki gaz da fle ierisinde karr ve yanma reaksiyonu fle dnda meydana gelir.

Kartr U ksm

Ayar

Oksij

Asetil
en

Kartrc U ksm

9
Genellikle kaynak torcunun ucunda farkl geometri kullanlr.

1) Kaynak yapma amacyla kullanlr

2) Oksijenin daha yksek basnlarda kullanld bu ular kesme amacyla
kullanlr.
3) Bu u ise daha ok stma amal kullanlr.

Sadan Sola kaynakta kaynak ubuu alevin nnde gider. Bu metot 5mm ye kadar
kalnla sahip dk karbonlu elik saclarn ve plakalarn kaynanda kullanlr.
Ayrca dkme demir ve baz demir olmayan alamlarda da kullanlmaktadr.

Soldan Saa kaynakta kaynak ubuu alevin arkasnda gider. Bu metot ise 5mm den
daha fazla kalnla sahip elik plakalarn kaynak ilemlerinde kullanlr.

10
 Oksi-Asetilen Alevi ile Kesme

Bu yntemle kaynak telini eritme ileminde kullanlan tor kesme amacyla

kullanlr. Daha ok kaln paralarn kesilmesinde tercih edilir. Fakat kesilen
paralarn yzey kalitesi ok ktdr. Ayn zamanda kesilen yzeyde sertleme
meydana gelir. 5-6mm den daha ince plakalarn kesilmesi srasnda kenarlarda fazla
erime olacandan tercih edilmezler.

Oksi-Asetilen Alevi

flecin ucundan kan oksijen ve asetilen karm gaz yanar ve bir alev oluturur.
Alev dikkatli incelendiinde 3 ksmdan olutuu grlr.

11
2.2) Elektrik Ark Kayna

Elektrik ark kaynanda ergitme enerjisi elektrik ark tarafndan salanmaktadr.

Elektrik ark kayna, kullanlan elektrodun ayn zamanda ek metal olarak kullanlp
kullanlmamasna bal olarak iki gruba ayrlr.

2.2.1.Ergiyen elektrodla elektrik ark kayna

Bu yntemde elektrik ark, ayn zamanda ilave metal olarak da kullanlan elektrodla
i paras arasnda oluur. Ergiyen elektrodla elektrik ark kayna yntemleri
unlardr:

a) rtl elektrod ile ark kayna (Manual Metal Arc-MMA) yntemi

Bu kaynak ynteminde ark, i paras ve rt ile kaplanm halde bulunan ubuk

eklindeki elektrod arasnda yanar. Bu srada rtden aa kan gaz kayna
atmosferin olumsuz koullarndan korur. Bu yntemde s girdisi bir ark tarafndan
salanmaktadr. Elektrod, bir doldurma teli ekirdeinden ve metal oksitlerden
oluan kolay ergiyebilen bir rtden oluur. Kaynak esnasnda bu rt viskoz bir
crufa dnr. Bu cruf, kaynak banyosunun zerinde yzerek atmosferden korur.

12
b) Tozalt kaynak yntemi

Tozalt kayna, kaynak iin gerekli snn, tkenen elektrod (veya elektrodlar) ile i
paras arasnda oluan ark (veya arklar) sayesinde ortaya kt bir ark kaynak
yntemidir. Ark blgesi kaynak tozu tabakas ile kaynak metali ve kaynaa yakn ana
metal de ergiyen kaynak tozu (cruf) ve kaynak dikii tarafndan korunur. Tozalt
kaynanda elektrik arktan ve ergimi metal ile ergimi cruftan oluan kaynak
banyosundan geer. Ark ss elektrodu, kaynak tozunu ve ana metali ergiterek
kaynak azn dolduran kaynak banyosunu oluturur. Koruyucu grevi yapan kaynak
tozu ayrca kaynak banyosu ile reaksiyona girerek kaynak metalini deokside eder.
Alaml elikleri kaynak yaparken kullanlan kaynak tozlarnda, kaynak metalinin
kimyasal kompozisyonunu dengeleyen alam elementleri bulunabilir. Tozalt
kayna otomatik bir kaynak yntemidir. Baz tozalt kaynak uygulamalarnda iki
veya daha fazla elektrod ayn anda kaynak azna srlebilir. Elektrodlar yan yana
(twin arc) kaynak banyosuna srlebilir veya kaynak banyolarnn birbirinden
bamsz katlamasn salayacak kadar uzaklkta, arka arkaya srlerek yksek
kaynak hz ve yksek metal yma hzna ulalabilir.

Avantajlar:
1. Dz ve silindirik paralarn kaynanda, her kalnlk ve boyuttaki borularn
kaynaklarnda ve sert dolgu kaynaklarnda kullanlabilen yksek kaynak
hzna ve yksek metal yma hzna sahip bir yntemdir.
2. Hatasz ve yksek mekanik dayanml kaynak dikileri verir.
3. Kaynak esnasnda srama olmaz ve ark snlar grnmez bu nedenle kaynak
operatr iin gereken koruma daha azdr.
4. Dier yntemlere gre kaynak az alarn kaynak yapmak mmkndr.
5. Tozalt kayna kapal ve ak alanlarda uygulanabilir.

13
Dezavantajlar:
1. Tozalt kaynak tozlar havadan nem almaya eilimlidir, bu da kaynakta
gzenee neden olur.
2. Yksek kalitede kaynaklar elde edebilmek iin ana metal dz, dzgn olmal,
ana metal yzeyinde ya, pas ve dier kirlilikler olmamaldr.
3. Cruf kaynak dikii zerinden temizlenmelidir, bu baz uygulamalarda zor bir
ilem olabilir. ok pasolu kaynaklarda, kaynak dikiine cruf kalnts
olmamas iin cruf her paso sonras temizlenmelidir.
4. Tozalt kayna 5 mmden ince malzemelerde yanma yapabilecei iin
genellikle uygun deildir.
5. Yntem zel baz uygulamalar hari, dz, yatay pozisyondaki aln kaynaklar
ve ke kaynaklar iin uygundur.
6. Her metal ve alam iin uygulanabilen bir yntem deildir.

c) Koruyucu gaz kaynak yntemleri (MIG/MAG)

Bu yntemlerde ark, koruyucu bir gaz atmosferi altnda yanar. plak tel halindeki
elektrod, srekli kaynak blgesine beslenerek kaynak ilemi yaplr. Ayrca srekli
bir gaz ak kaynak banyosunu atmosferden korur. Kullanlan gazn niteliine gre
yntem MIG veya MAG olarak adlandrlr. Argon veya Helyum asal gazlar
kullanld taktirde MIG (Metal Inert Gas), aktif gazlar (CO2,O2, N2 veya bunlarn
karmlar) kullanldnda ise MAG (Metal Active Gas) adn alan yntem
otomasyona son derece uygundur.

MIG/MAG kaynanda kullanlan kaynak donanm aadaki unsurlar iine

almaktadr.

G kayna
Koruyucu gaz tp
Tel ilerletme nitesi
Soutma nitesi
Kaynak torcu

14
Kaynak elektrodu olarak kullanlan telin torca iletilmesinde farkl teknikler
gelitirilmitir.

Alaml ve dk alaml eliklerin MIG/MAG kaynanda kullanlan tel elektrotlar

TS EN 440 ta standartlatrlmlardr. Kaynak tellerinin ap 0.6mm ile 6mm
arasnda deimektedir. En ok kullanlan kaynak telleri 0.8, 1, 1.2 ve 1.6 dr.
eliklerin kaynanda kullanlan teller bakr kaplanmtr. Bunun da nedeni;
ilerletme motorunun rulolar arasnda telin geiini kolaylatrmak ve akm iletimini
iyiletirmek.

15
Uygulama rnekleri:

d) Elektro cruf (Electroslag) kaynak yntemi

Elektro cruf kaynanda cruf normal ark kaynandan daha farkl rol oynar.
Burada s crufun elektrik akmna gsterdii diren ile oluur. Bu yntem,
birletirme dnda kaplama ve boyutsal bytme ilemlerinde de uygulanabilen
yksek ergime verimli bir yntemdir. Tozalt kaynandan farkl olarak kaynak iin
gerekli s arktan deil, sv cruftan geen elektrik akmndan salanr.

16
2.2.2.Ergimeyen elektrotla elektrik ark kayna

Bu yntemlerde teorik olarak elektrik arkn oluturan elektrod ergimez. Gerektii

taktirde ilave metal ayr olarak verilir. Kaynak banyosunu korumak iin ise bir gaz
atmosferi kullanlr.

a)Tungsten nert Gaz (TIG) kayna

TIG kayna, kaynak iin gerekli snn, tkenmeyen bir elektrod (tungsten elektrod)
ile i paras arasnda oluan ark sayesinde ortaya kt bir ark kaynak yntemdir.
Elektrod, kaynak banyosu, ark ve i parasnn kaynaa yakn blgeleri, atmosferin
zararl etkilerinden kaynak torcundan gelen gaz veya karm gazlar tarafndan
korunur. Gaz, kaynak blgesini tam olarak koruyabilmelidir, aksi taktirde ok kk
bir hava girii dahi kaynak metalinde hataya neden olur.

TIG kaynanda kullanlan Tungsten elektrot yksek ergime scaklna (3450C)

sahiptir. Kaynak dolgu malzemesi kaynak yaplacak para ile ayn kimyasal bileime
sahiptir. Souk ekme yntemi ile imal edilmektedir.

17
TIG kaynak teknii:

Alamsz ve dk alaml elikler, paslanmaz elikler, nikel esasl alamlar ve

bakr esasl alamlar gibi birok malzeme bu kaynak yntemi ile kaynak yaplabilir.
Alminyum ve magnezyum alamlar iin alternatif akm gerekmektedir. Koruyucu
gaz olarak kullanlan gaz soy (nert )gazdr. ounlukla Argon kullanlr. Doru
akmla alan g kayna kullanlr. Kaynak dolgu malzemesi kaynak yaplacak
para ile ayn kimyasal bileime sahiptir. Souk ekme yntemi ile imal
edilmektedir.

Avantajlar :

1. TIG kayna, srekli bir kaynak dikii yapmak, aralklarla kaynak yapmak ve
punto kayna yapmak iin hem elle, hem de otomatik kaynak sistemleri ile
uygulanabilir.
2. Elektrod tkenmedii iin ana metalin ergitilmesiyle veya ilave bir kaynak
metali kullanarak kaynak yaplr.
3. Her pozisyonda kaynak yaplabilir ve zellikle ince malzemelerin kaynana
ok uygundur.
4. Kk paso kaynaklarnda yksek nfuziyetli ve gzeneksiz kaynaklar verir.
5. Is girdisi kaynak blgesine konsantre olduu iin i parasnda deformasyon
dk olur.
6. Dzgn kaynak dikii verir ve kaynak dikiini temizlemeye gerek yoktur.

Dezavantajlar :

1. TIG kaynann metal yma hz dier ark kaynak yntemlerine gre

dktr.
2. Kaln kesitli malzemelerin kaynanda ekonomik bir yntem deildir.

18
19
b) Tungsten Plazma kaynak yntemi

Plazma, maddenin drdnc hali olarak da tanmlayabileceimiz, iyon ve

elektrolardan olumu elektrii ileten maddenin zel bir halidir. Plazma kaynanda
kullanlan plazma, elektrik ark yardmyla stlarak iyonize olmu gazdan ibarettir.
Plazma ark, radyal olarak sktrlp younluu arttrlm olan arktr. Plazma ark
torcu (hamla) TIG kayna torcuna benzemektedir. Plazma torcu, ucunda dairesel
bir delik bulunan bir memeden ve bu deliin merkezinde bulunan bir Tungsten
elektrottan olumaktadr. Bu elektrod ile meme arasndaki boluktan plazma gaz
dar kabilmektedir. Kullanlan duruma gre ark elektrod ile meme, elektrod ile i
paras veya her durumun bileimi eklinde oluturulabilir. Ark olutuktan sonra,
iyonize olmu plazma gaz delikten pskrtlr. Ark stununun d yzeyi
souduundan apn klterek ie doru bzlr. Bu ekilde younlam plazma
arknn merkezindeki scaklk aniden 10.000 K in zerine kar. Kayna korumak
iin de plazma gaz dnda koruyucu gaz da gnderilebilir.

Plazma kaynak donanm TIG kaynak donanmna benzer.

20
c) Tungsten hidrojen kaynak yntemi

Bu kaynak ynteminde de ark tungsten elektrot vastasyla salanr. Ark ortam ve

kaynak dikii zerine hidrojen gaz gnderilir. Bu gaz, s etkisi altnda atomlarna
ayrmaktadr (dissosiyon). Bu atomsal deiim ani soumay, dolaysyla
malzemenin arplmasn nler. Bu sebepten dolay ince malzemelerin bu yntemle
kaynanda iyi sonular elde edilmektedir. Ayrca hem kararl bir ark ve korumal bir
kaynak dikii oluur, hem de diki deformasyonlarna kar yeterli bir emniyet
salanr. Ancak kaln paralarn ark atom kayna ile kaynanda, hidrojen gaz
kaynak banyosuna kolayca nfuz edebileceinden kaln paralarn kaynanda bu
yntem uygun deildir.

2.3. Dier ergitme kayna yntemleri

a) Almina termit kayna

Termit bir birim toz alminyum ile birim demir oksit karmna verilen isimdir.
Bu kaynak teknii raylarn birletirilmesinde krlan raylarn tamirinde
kullanlmaktadr.

Al2+Fe2O32Fe+Al2O3+Is

21
b) Elektron n kayna

Elektronlar, vakum altnda hzlandrlarak kaynak edilecek paraya arptrlrlar. Bu

arpma srasnda enerjilerinin byk bir blm s olarak aa kar. te bu sy
kullanarak yaplan kaynak ilemine elektron n kayna denir.

c) Laser kaynak yntemi

Laser (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation) n ile kaynak,

younlatrlm enerji nlarnn kullanma tekniklerinden biridir. Kk
boyutlardaki paralarn kullanld retim alanlarnda, klasik birletirme
yntemlerinin kullanlamad durumlarda Laser kayna kullanlr.

Laser kesme ve kaynak ileminde yksek younluklu Laser n kullanlr. Laser

n metali annda ergime scaklnn ok stne kararak delme kesme veya
kaynaklamay gerekletirir. Deiik tip laserler vardr. Dk gl Diyot laserler
lehimleme ve plastik kaynanda kullanlrken yksek gl lazerler ise(CO2 ve
Nd:YAG) kaln elik veya deiik malzemelerin kaynanda kullanlr.

Avantajlar

Olduka hassas kaynak ve kesim

Temassz ve blgesel ergime
olduu iin kalnt gerilme azdr.
Gaz ve Ark kaynandan daha
temizdir.
lave metal ihtiyac ok dktr.
.
Dez avantajlar

Balang kurulu masraflar

olduka yksektir.
Grnmeyen k tehlikesi vardr.
Manuel deildir.

22
3) Basn kayna yntemleri:

3.1. Elektrik diren kayna

Birletirilmek istenen i paralarndan geen elektrik akmna gsterdikleri direnten

ortaya kan s ve ezamanl olarak uygulanan basn yardmyla uygulanan bir
kaynak yntemidir. Elektrotlara uygulanan basn yardmyla plastik deformasyon
salanr. Bu yntem ok elektrik iletkenliine sahip Al, Cu gibi elementlere
uygulanmaz. Elektrik iletkenlii daha dk olan elik, paslanmaz eliklere
uygulanr. lave metal gerektirmez ve ortaya kan s elektrotlarla ortamdan atlr.
Koruyucu gaz gerektirmez. Alternatif akm kullanlr ve inko kapl saclarn
kaynanda elektrod anmas maksimumdur.

Elektrik diren kaynaklar aadaki gibi snflandrlabilir:

3.1.1. Diki kayna

Diki kayna, diren kaynann bir benzer uygulamasdr. Elektrot ubuklar yerine
kendi ekseninde dnen bakr tekerlekler kullanlmaktadr. Bir anlamda diren
kaynann srekli formda gerekletirilmesidir. Bakr tekerlekler i paras zerine
sabit basn uygular ve kendi etrafnda belirli bir hzda dner. Kaynak akm belirli
aralklarla uygulanabildii gibi srekli olarak ta uygulanabilir.

23
3.1.2. Nokta kayna:

Elektrotlar tarafndan bir arada tutulan i paralarndan geen elektrik akmna

gsterdikleri direnten elde edilen s ile, paralarn blgesel olarak ergitilip basn
altnda birletirilmeleridir. Diren kaynanda gerekli s malzemenin diren ve akm
iddetine baldr. Ancak temas halindeki yzey alan kldke akmn geiinde
akm younluunu arttrr ve kaynak basncnn iletilmesini salar.

3.1.3. Aln kayna:

Basnl aln kayna: bu yntemde paralar, kaynak transformatrnn kutuplarna

elektriksel olarak balanm eneler araclyla sktrlr. Kaynak ilemi esnasnda
paralar birbirlerine kuvvetli bir ekilde bastrlr. Paralarn zerinden uygulanan
sekonder akm sonucu paralarn temas yzeylerinde diren yksek olduundan bu
blgelerde plastik hale gelen ve ergiyen ular basn etkisiyle birbirine kaynar.

Yakma aln kayna: basnl aln kaynanda olduu gibi elektrik akmn iyi
iletebilen eneler arasnda paralar sktrlr ve paralara elektrik akm uygulanr.
Hareketli olan ene yava yava hareket ettirilerek paralarn temas salanr. Para
yzeyleri ideal dzlem olmadndan temas ancak belli noktalarda salanr. Bu
noktalar sekonder devreyi kapatrlar. ok zayf basma ile temas eden bu noktalar
toplam yzeye oranla ok kk olduklarndan direnleri de ok yksektir. Bu
noktalar, zerlerinden geen youn akmn etkisiyle sratle snp ergirler. Ergiyen
bu paracklar patlar ve yanan zerrecikler halinde dar frlarlar. Frlayan bu
zerreciklerin yerine yeni kraterler ve przler oluur. ene tekrar hareket ettiinde
bu olaylar tekrar gerekleir. Bu ekilde hareketli enenin birka defa hareket
ettirilmesi ile kvlcm btn yzeyi kaplar ve yzey erir. Paralar bu konumda iken
uygulanan ani ve yksek basn ile temas direnleri yok edilip kaynak ilemi
tamamlanr.

24
3.2.Srtnme Kayna:

Srtnme kayna, elektriksel enerji ve dier enerji kaynaklarndan yararlanmadan

alma paralarnn ara yzeylerinde mekanik olarak oluturulan srtnme yoluyla
retilen mekanik enerjinin sl enerjiye dntrlmesiyle elde edilen sdan
faydalanlarak uygulanan bir kat hal tekniidir. Kaynak sresi boyunca srtnen
yzeyler basn altndadr ve stma ya da srtnme faz olarak adlandrlan sre
plastik ekil verme scakl oluana kadar srer.

25
3.3. Dier basn kayna yntemleri:

3.3.1. Difzyon kayna:

Is etkisi ile kat, sv ya da gaz fazlarda yer deitirme olarak tanmlanan difzyon
olay sl hareketlerden doan kinetik enerjilerin dengelenmesi ve blgesel younluk
farkllklarnn azalmasndan kaynaklanmaktadr. Difzyon olaynda; deiik
miktarlarda atom, molekl, atom gruplar veya elektronlar gibim elemanlarn g
ettirilmesi mmkn olmaktadr. Ancak farkl yer deitirme hzlar reaksiyon
merkezinin evresinde belirli blgelerde hacimsel deiimlere neden olabilmektedir.

3.3.2. Souk basn kayna:

E veya e olmayan metalik malzemelerin, rekristalizasyon scaklnn altndaki

scaklklarda yksek basn kuvvetlerinin etkisiyle oluan plastik ekil deiimleri ile
birlikte gerekleen bir birletirme yntemidir. Btn souk basn kayna
uygulamalarnda, ngrlen birletirmenin salanmas iin her iki parada da ekil
deitirmenin belirli bir orann zerine km olmas gerekmektedir. Bu ekil
deitirme oran, bindirme kaynakta kesit klmesi, aln kaynakta ise yzey
bymesi olarak tanmlanr.

3.3.3. Ultrason (ultraal) kayna:

Ultrasonik kaynak yntemi yksek frekansl ses dalgas kullanarak (>20kHz) iki
malzemenin birletirilmesi esasna dayanr. Mekanik vibrasyon mekanizmas
etkindir. Daha ok plastik malzemelerin kaynanda kullanlr.

26
KAYNAK HATALARI

1.Nfuziyet azl:

Erimenin btn malzeme kalnl boyunca olmamas neticesinde meydana gelir.

Oluma nedenleri:

Uygun bir elektrot apnn seilmemesi ,

Akm iddetinin yksek olmas,
Uygun bir kaynak aznn almamas,
Kaynak hznn fazla olmas,
Elektrotun fazla Zig-zag hareketi yapmas.

Nfuziyet azl dikiin bilhassa yorulma mukavemetini nemli derecede dmesine

neden olur. Dikiin emeye zorlanmas halinde de , dip taraftaki oluk ve entikler
krlmaya neden olur.

27
2. Yetersiz erime:

Yetersiz erime ekseriye cruf , oksit , kav veya dier demir olmayan yabanc
maddelerin mevcudiyeti sebebiyle verir. Bu maddeler, esas veya ilave metalin
tamamen erimesine mani olduundan kifayetsiz bir birleme meydana gelir.

Kaynak kesitindeki birleme azlndan doan hatalar, genel olarak ekilen pasolarn
dikkatlice temizlenmesiyle nlenebilir. ok pasolu elektrik ark kaynanda,
mteakip pasolar ekilmeden nce, cruf iyice temizlenmelidir.

Esas metal ile kaynak metalinin tam olarak birlemesi iin, uygun bir akm iddetinin
seilmesi ve ksa ark boyu ile alma ok nemlidir. Fazla dk akm iddeti
yetersiz bir birleme meydana getirecektir.

28
3. Yanma oluklar ve entikler

Kaynak sonrasnda esas malzemede ve dikiin kenarlarnda oluk veya entik eklinde
meydana gelir. Meydana gelen entik veya oluklar kaynakl balantnn mukavemet
zelliklerini nemli derecede etkiler.

Oluma nedenleri:

1.Akm iddetinin yksek seilmesi

2.Kaynak hznn fazla almas
3.Byk gl flele kaynak yapmak
4.Elektrot, kaynak ubuu veya flecin fazla zikzak hareketler yapmas

Yanmadan dolay meydana gelen entik veya oluklar , bir ek pasoyla doldurularak
tamir edilebilir. Bu ilave pasonun ekilmesinde birlemeye tesir edecek cruf ve
pislikler iyice temizlenmeli veya keski ile alnmaldr. Dier taraftan yeni ekilen
tamir pasosunun , mmkn mertebe kaynak dikiinin ekline uymasna dikkat
edilmelidir. Bilhassa yksek mukavemetli yap eliklerinde , bu hata tamir edilirken
kullanlan alma usulnn , eliin kaynak yaplmasnda tavsiye edilen teknie
uymas gerekir.

29
4. Gzenek oluumu

Gzenekler, kaynak yaparken dikiin ierisinden kmayp skan gazlarn husule

getirdikleri boluklardr. Bunlar ya gaz kabarc denilen tek tek yuvarlak veya gaz
kanal tabir edilen uzunlamasna boluklardr.

Bir kaynak dikiinde gzeneklerin meydana gelmesine tesir eden birok faktrler
mevcuttur. Bunlarn balcalarn yle sralayabiliriz:

Esas metalin kimyasal bileimi ,

lave metalin kimyasal bileimi ,
Esas ve kaynak metalinin ihtiva ettii kkrt miktar,
Dk akm iddeti ile alma ,
ok uzun veya ok ksa ark boylar ile kaynak yapma ,
Erimi kaynak banyosunun abuk soumas ,
Kaynak azlarnn kirli olmas ,
Oksi asetilen kaynanda karbonlayc bir alev kullanma.

Gibi bir kaynak dikiinin iersinde bulunan gzenekler , dikiin tayc kesitini
azalttndan mukavemetini de drr. Ayn zamanda lokal gerilme birikmelerine
sebep olur. Dolaysyla da balantnn mekanik zelliklerini fenalatrr. Gzenekler
bilhassa yorulma mukavemetini drr. Fakat dalm haldeki kk gzenekler ,
birletirmenin statik mukavemetine fazla tesir etmez.

Fazla gzenekli dikiler kartlarak yeniden kaynak yaplabilir. Yeni alan oyuun ,
elektrodun hareketine msait olmas ve iyi bir nfuziyet salamas gerekir.
Kaynaktan nce azlar iyice temizlenmelidir.

30
5. Kaynak dikiinin tamas

Kaynak metalinin esas metal zerine arada bir birleme olmadan tamasdr. Bu
tama , ya mnferit noktalarda ya da btn diki boyunca meydana gelebilir. Daha
fazla ke dikilerinde meydana gelen tama olay , dikiin lzumundan fazla tamas
eklinde kendini gsterir. Elektrik ark kaynanda tama, genel olarak yanl bir el
hareketi neticesinde meydana gelir. Bilhassa yatay ve dikey dzlemdeki yatay (
karmic ) kaynaklarnda elektrodun hareketine ve tutulu asna dikkat etmek gerekir.
Aksi takdirde dikite tamalar meydana gelir. Lzumundan fazla kaln apl elektrot
kullanmaktan kanlmaldr. Tamann nlenmesine uygun akm iddetinin seilmesi
ve ksa ark boyu ile almann da nemli tesiri vardr. Akm iddeti ykselince veya
ark boyu uzaynca tama olay kendini gsterir.

Oksi
asetilen kaynanda fle veya kaynak telinin kt hareketleri ve byk

gl flelerin kullanlmas , tamaya sebebiyet verir.

Tamann meydana gelmesinde , kaynak hz da mhim rol oynar. Yksek bir hzla
alma , ekseriye yeter bir birleme salamaz. Erimi kaynak banyosunun etrafa
akmasna sebebiyet verecek derecede bir hzla alma da mahzurludur. Gerek oksi

asetilen gerekse elektrik ark kaynanda uygun bir ilem hz seilmelidir.

Tamalar bilhassa dinamik zorlamalarda ykleme artlar bakmndan tehlikelidir.

Zira bu gibi noktalarda bir gerilme ylmas meydana gelir. Kaynak kesitinde bir
azalma olmadka tamalar statik yklemede nemli bir sorun tekil etmez.

Tamadan dolay meydana gelen hatalar , bir keski veya tala giderilebilir. Yalnz bu
kaldrma ilemi esnasnda , diki veya esas metalin zerinde derin bir i
braklmamaldr.

31
7. Cruf kalntlar

Bu hataya elektrik ark kaynanda rastlanr. Cruf kalnts tabiri , kaynak dikiinin
iersinde kalan herhangi metalik olmayan bir maddeye de baldr. Ark kaynandaki
bu kalnt elektrot rtsnden ileri gelir.

Cruf , kaynak ilemi sresince ark tarafndan erimi banyonun iersine dalabilir.
Bu durumda diki boyunca yaylm ince bir cruf tabakas gze arpar. Ayrca
muntazam ekilmeyen kk pasolarnn meydana getirdikleri yanmadan mtevellit
oluklarda da cruf toplanabilir. Bu durumda cruf kalnts , devaml veya kesik
hatlar eklinde kendini gsterir. ok pasolu dikilerde , bir pasodan dierine
geerken kaynak crufu iyice temizlemezse , iki paso arasnda cruf kalr.
Kaynak , mteakip pasoyu ekmeden nce dikiteki crufu eki , keski , tel fra
veya tala tamamen temizledii takdirde , bu hata nlenmi olur.

Elektrot rts , cruf kalntsnn balca sebebi olmasna ramen esas metalin
azlar yeter derecede temiz deilse , metalik olmayan kalntlar grlebilir. Kaynak
azlar hazrlanrken , cruf kalntsna sebebiyet verebilecek boluk veya
dzgnolmayan ekillerden kanlmaldr.

ok defa cruf kalnts ile nfuziyet azl birbirine baldr. Bu bakmdan ,

nfuziyet azlna sebebiyet verebilecek aadaki faktrlere dikkat etmek gerekir.

Hibir zaman kaln apl elektrot kullanlmamaldr.

Kaynak az as uygun seilmelidir.
Kaynak yaparken elektrota uygun hareket verilmelidir.
Elektrot yanl bir a ile tutulmamaldr.
Kk pasosu iyi bir ekilde ekilmelidir.

Bir kaynak dikiinin ierisinde bulunan byk ve gayri muntazam dalm veya
sralar halinde cruf kalntlar balantnn homojenliini bozduu gibi ,
mukavemetini de drr. Bu kalntlar , bazen kl atlaklarn meydana gelmesine

32
sebep olur. Baz seyrek dalm ufak ve kresel cruf kalntlar , birletirmenin
statik mukavemetine tesir etmediinden dikkate alnmayabilir.

Cruf kalntsn meydana getiren ksm oyularak ( kartlarak ) yeniden kaynak

yapmak sretiyle bertaraf edilebilir. Hatal ksmn kartlmasyla meydana gelen
boluun , elektrot hareketine msait olmas ve iyi nfuziyetli bir kaynan yaplmas
icabeder. Kaynak ileminden nce azlar ve metal iyice temizlenmelidir.

7. Kaynak atlaklar

Bu hata, dierlerine nazaran en tehlikeli olandr. Eritme kaynanda atlamaya esas

metalde ya kaynak metalinde ya snn tesiri altnda kalan blgede ya da birleme
yerinde rastlanabilir. Kaynak yerinde meydana gelen atlaklarn balcalar unlardr:

Boylamasna atlaklar
Enlemesine atlaklar
Yldz atlaklar
Krater atlaklar
Dank atlaklar
Mikro ( kl ) atlaklar

33
atlak nerede oluur?
Kaynak metalinde
ITAB blgesinde
Esas malzemede

Birbirine iyi intibak etmeyen paralar veya gayri muntazam kaynak azlarnda ,
nfuziyet azl , fena birleme yahut cruf kalntlar gibi hatalar grlr.bu hatalar
zamanla dikite kl atlaklarn hasl olmasna sebebiyet verebilir.

Boylamasna atlaklar ekseriye kk pasosunda meydana gelir. Eer bu kk pasosu

tamamen bertaraf edilerek yeniden kaynak yaplmazsa , atlak mteakip pasolara da
sirayet eder. Boylamasna atlak bazen dikite bir krater atlann devam olarak da
gzkebilir.

Enine atlaklar , kaynak esnasnda asgari hareket kabiliyetine sahip dikilerde

meydana gelir.

Esas metaldeki atlaklar tesadfi olarak alamsz elik salarda meydana gelmesine
ramen , ekseriye yksek mukavemetli ve yksek karbonlu eliklerde meydana gelir.
Bunu da , kaynak esnasnda , snn tesiri altnda kalan blgenin sertlemesi sebep
olur. Esas metalin bileimi , kayna mteakip souma hz ve ekme gerilmeleri bu
atlamann balca amilleridir. Souma hz da sa kalnl , kaynak esnasnda
paraya verilen s miktar ve havann ( ortamn ) scakl gibi faktrlerin tesiri
altndadr.

eitli eliklerin sertleme kabiliyetleri bileimleriyle deiir. Bu husus birinci

derecede hafif alaml kaln yap elikleriyle alamsz eliklerde nemlidir. Isnn

34
tesiri altnda kalan blge , kayna mteakip paray hzl soutmakla sertleir. Kaln
salarda da s abuk daldndan , diki hzl sour. Bundan dolay atlama
tehlikesi para kalnlna ve souma artlarna bal olarak artar. Gei blgesinde
sert bir blgenin meydana gelmesini nlemek iin souma hzn mmkn mertebe
kltmek gerekir.

8. arplma

Kaynak ileminde paralar lokal stlmaya maruz kalrlar. Bu nedenle kaynakl

yaplarda scaklk dalm niform deildir. Genellikle kaynak metali ve ITAB,
kaynak blgesinden uzak noktalara nazaran olduka yksek scakla maruz kalrlar.
Kaynak blgesi souduka bzlme meydana gelir ve kendisini evreleyen metale
gerilme uygulamaya balar.

KAYNAKLI YAPILARIN MUAYENES

1.Tahribatl muayene yntemleri

Kaynakl yapda kalc ekil bozukluuna neden olan muayene trdr ve daha ok
kaynakl birletirmenin mekanik zelliklerini tespite yneliktir.

Sertlik lm,
ekme,
Yorulma,
entik darbe deneyi

35
2.Tahribatsz muayene yntemleri

Kaynakl yapda kalc ekil bozukluuna neden olmayan muayene trdr. Kaynakl
birletirmenin hatalardan uzak olarak yaplp yaplmadna yneliktir. Tahribatsz
muayene yntemleri eitli fiziksel prensiplerle, farkl ekillerde uygulanr. Seilecek
yntem, incelenen malzemenin cinsine ve aranan hata trne gre belirlenir. Her bir
yntemin dierine gre stn taraflar olup, genellikle birbirlerinin tamamlaycs
durumundadrlar. Tahribatsz muayenede uygulanan yntemler srasyla u ekilde
sralanabilir:

Gzle muayene
Penetran sv muayenesi
Manyetik toz muayenesi
Ultrasonik muayene
Radyografik muayene

2.1.Gzle muayene:

Bir rnn yzeyindeki sreksizlikler, yapsal bozukluklar, yzey durumu gibi

kaliteyi etkileyen parametrelerin optik bir yardmc (byte gibi) kullanarak veya
kullanmakszn muayene edilmesidir.

Gzle muayene ok basit bir metot olarak grnse de en nemli muayene

yntemidir. Genellikle bir baka tahribatsz muayene metodunun uygulanmasndan
nce yaplmas gereken bir almadr. Zaten dier tahribatsz muayene yntemleri
iin hazrlanm uygulama standartlarnn ounda da ncelikle gzle muayene
yaplmas ve bulgularn kaydedilmesi istenir.

Bu yntem, metalik veya metalik olmayan btn malzemelere uygulanabilir.

Muayene yzeylerine ulaabilirlik durumuna gre gerektiinde endoskoplar gibi
yardmc gereler de kullanlarak uygulanabilir. ou durumda muayene yzeyi
hazrl olarak yzey temizlii yaplmas istenmez. Daha dorusu yzeyin, beklenen
hatalarn en iyi grnecei ekilde olmas gerekir. Yeterli k artlar altnda ve
uygun bakma alarnda inceleme yaplmaldr.

36
2.2.Penetran sv muayenesi:

Kaynak sonrasnda dikiin uygun olup olmad, nfuziyetin yeterlilii gibi

kontrollerin yapld muayene trdr.

Tespit edilmek istenilen hatalarn muayene ilemi uygulanan yzeyine ak olmas

gerekir, bu nedenle yzey altnda kalan veya herhangi bir nedenle yzeyle balants
kesilmi bulunan hatalar bu metotla tespit edilemez. Metalik veya metalik olmayan
btn malzemelerde ar gzenekli olmamalar koulu ile beklenen yzey hatalarnn
tespiti iin kullanlabilir.

Yntemin uygulanaca test malzemesinin yzeyi dzgn ve temiz olmaldr (yzey

temizliinin uygun yaplmam olmas) aksi taktirde deerlendirmelerde yanlgya
dlebilir. Muayene sonrasnda ilave olarak bir son temizlik ilemi gerekebilir.
Kimyasal maddelerin kullanm zel bir zen gerektirmektedir.

Yukarda Penetran Sv muayenesi uygulanm iki para grlmektedir. Bir penetrant

sv, vizkositesi, yzey gerilimi ve younluu ile nitelendirilip, grnrl ise boya
veya fluoresant ile temin edilir. Penetrant testte kullanlan dier elemanlar ise
temizleyici ve developerdir.

Penetrant muayene ynteminin uygulanma aamalar:

1. Muayene yzeyinde n-temizlik

2. Penetrantn uygulanmas
3. Penetrasyon iin bekleme
4. Ara-temizlik
5. Gelitirme
6. nceleme
7. Deerlendirme ve rapor hazrlama
8. Son-temizlik

37
Penetrant muayenesi ilem kademeleri:

38
2.3. Manyetik toz ile muayene:

Bu muayene tekniinde manyetik zellie sahip malzemelerin yzeyinde veya

yzeye ok yakn atlaklar tespit etmek amacyla kullanlr. Kaynakl yapya
gnderilen demir toz tanecikleri herhangi bir atlak arpmaz ise dzgn hareket eder.
Eer kaynak blgesinde herhangi bir kusur sz konusu ise, bu durumda sapma
meydana gelir.

Bu yntemde yzey hatalarnn belirlenebilmesi hatann boyutuna ve yzeye

yaknlna bal olup sadece ferromanyetik yani mknatslanabilen malzemelere
uygulanr. Yntemin temel esas incelenen malzemenin manyetikletirilmesi esasna
dayanmaktadr. Manyetikletirme ilemi, paradan elektrik akm veya dorudan
manyetik ak geilerek gerekletirilir. Ferromanyetik malzemeler bu manyetik akya
hi bir diren gstermezler aksine bu manyetik aknn gemesine katkda bulunurlar.
Eer manyetik alan ierisinde hata varsa, hatadaki boluk alan izgilerini
engelleyecek ve saptracaktr. Bu durum hata zerinde youn bir kaak akm
oluturur ve kaak akmn bykl hatann buyutu ile doru orantldr.

Metalik malzemelerin manyetik davran:

Manyetik olmayan malzeme Manyetik malzeme

Manyetik alan izgileri:

yzeysel yzey alt

39
Bnyesinde hata bulunan bir malzeme yzeyine manyetik alan uygulanm
durumunda, yzeye ferromanyetik tozlar serpilirse bu tozlar hatalarn bulunduu
blgelerde oluan kaak aklar tarafnda ekilerek bu sreksizlikler zerinde
toplanarak kaak aknn geii iin kpr olutururlar. Bylece, mevcut
sreksizliklerin yerleri tespit edilmi olunur. ekil 9 manyetik parack ynteminin
ematik uygulann gstermektedir.

Elektrobobin ile manyetikletirme enine manyetikletirme Hareketli elektrot kullanm

40
Manyetik parack ynteminin uygulan aamalar:

1. Muayene yzeyinde n temizlik

2. Gerekiyorsa mknatslk giderimi
3. Mknatslama akmnn uygulanmas
4. Ferromanyetik tozlarn pskrtlmesi
5. Mknatslama akmnn kesilmesi
6. nceleme
7. Deerlendirme ve rapor hazrlama
8. Mknatslk giderimi ve son temizlik

Yukarda manyetik toz yntemi uygulanm paralar gsterilmitir.

41
2.4.Ultrasonik muayene:

Ultrasonik dalgalar metaller ierisinde byk bir hzla dorusal olarak ilerlerler.
Ancak metal ierisindeki snr yzeylere arptnda dalgann bir ksm geri yansr ve
ilerleyen dalgada bir zayflama olur.

Bu yntemler derindeki atlaklar ve gaz boluklar ve cruf gibi kusurlar tespit

etmek mmkndr.

42
 Ultrasonik muayene ynteminin alma prensibi

Metalik veya metalik olmayan malzemelerde beklenen hacimsel hatalar ile atlak
tr yzey hatalarnn tespiti iin kullanlabilir. Sreksizlikler ultrasonik demete dik
dorultuda olduklarndan en iyi ekilde alglanrlar, kaba taneli yaplar zellikle
stenitik malzemeler iin ultrasonik yntem uygulanmas zordur. Malzeme iine
gnderilen yksek frekansl ses dalgalar ses yolu zerinde bir engele arpmas
durumunda yansrlar. arpma asna bal olarak yansyan sinyal alc proba
gelebilir veya gelmeyebilir. ). Alc proba ulaan yansyan sinyal ultrasonik muayene
cihaznn ekrannda bir yank belirtisi oluturur. Yanknn konumuna gre
yanstcnn muayene paras iindeki koordinatlar hesaplanabilir. Ayrca yanknn
ykseklii de yanstcnn bykl hakknda fikir verir. Yank sinyalinin ekline
baklarak yanstcnn tr hakknda da bir yorum yapmak mmkn olabilir.

43
2.5.Radyografik muayene:

Radyografik muayene yntemi, olduka hassas bir muayene yntemi olmas ve

muayene sonularnn kalc olarak kaydedilebilir olmasndan dolay sanayide en
yaygn olarak kullanlan tahribatsz muayene yntemilerinden biridir.

Test paras bir kaynaktan kan radyasyon demeti (x veya gama nlar) ile
nlanr. Radyasyon malzeme iinden geerken malzemenin zelliine bal olarak
belli oranda yutularak kayba urar ve sonra parann arka yzeyine yerletirilmi
olan filme ulaarak filmi etkiler. Sreksizlikler radyasyonu farkl
zayflatacaklarndan, sreksizliklerin olduu blgelerden geen radyasyonun iddeti
ve film zerinde oluturaca kararma da farkl olacaktr. Filmin banyo ileminden
sonra film zerindeki kararmalar sreksizliklerin belirtisi olarak grnr hale gelir.

Bu yntem ferromagnetik olan ve ferromagnetik olmayan metaller ve dier tm

malzemelere uygulanr. X nlar malzemelere zarar vermeden iyaplarn inceleme
olana saladndan, tahribatsz muayenede yaygn olarak kullanlmaktadrlar. X
ya da gama nlaryla malzemelerdeki kalnlk deiimleri, yapsal deiiklikler,
iteki hatalar, montaj detaylar tespit edilebilmektedir.

44
Radyasyon kayna x n veya gama n olabilir. Bu grnt malzeme iindeki
boluklar veya kalnlk / younluk deiiklikleri nedeniyle oluur. Malzemenin
iyapsnn bu ekilde grntlenmesi radyografik muayene olarak adlandrlr. Eer
malzemenin arka tarafna film yerine radyografik bir dedektr yerletirilerek
malzemeden geen nm alglanarak bir monitre aktarlmas durumunda teknikte
Radyoskopi olarak adlandrlan yntem elde edilir. . Bu yntem sayesinde metalik
veya metalik olmayan btn malzemelerde beklenen hacimsel ve yzey hatalarnn
tespiti anlk olarak belirlenip ekranda grntlenerek, kalc olarak kaydedilebilinir.

Avantajlar:

1.Sonu resim olarak grntlenir.

2. Test ortamndan farkl bir yerde ve zamanda grlebilecek kalc kayt saglar.
3. Ince paralar iin uygundur.
4. Hassasiyet her film zerinde gsterilmektedir.
5. Herhangi bir malzemede uygulanabilir.

Dezavantajlar:

1. Genel olarak kaln paralarda uygun degildir.

2. Saglk iin zararl olabilir.
3. ki boyutlu hatalar iin direkt sn gereklidir.
4. Filmin pozlanmas ve grntlenmesi gereklidir.
5. Otomasyona uygun degildir.
6. Yzey hatalar iin uygun degildir.
7. Yzeyin altndaki hatann derinligi hakknda bilgi vermez.

45