1

KARBÜRİZASYON
19.10.2020
Amaç 2

 Karbon difüzyonu ile çeliğin yüzeyinin

sertleştirilmesi
 3
 Endüstrinin en önemli malzemesi olan çeliklerin bir çok kullanım alanı vardır.
 Özellikle makina endüstrisinde çok geniş kullanım alanları bulmaktadır.
 Örnek kullanım alanı olan krank milleri ve dişli çarklarının kullanım
performanslarının artırılması , parçaların dış kısımlarının sert ve aşınmalara karşı
dirençli, iç kısımlarının ise muhtemel darbelere karşı dayanıklı ve tok olması
gereklidir.
 Çeliklerin içerisindeki karbon miktarı , yüzde olarak belirli bir oranın üzerinde
olduğunda, sertleştirilme işleminin sonunda dış ve iç kısımları sert bir yapıya sahip
olacağından, bu şekilde uygun malzeme olarak kullanımı sınırlanmaktadır.
 Ayrıca çeliklerde aşınma ve korozyon probleminden dolayı önemli miktarda
malzeme kayıpları olmaktadır. Bu miktar, ekonomik değeri paraolarak 5 milyar
dolar/yıl olarak tahmin edilmektedir.
 Miktarın çok yüksek olması bu probleme karşı alınacak tedbirlerin önemini ortaya
koymaktadır.
Alternatif çözüm: Yüzey sertleştirme 4
 5

 Yüzey sertleştirme işleminde düşük karbonlu çeliklerden imal edilmiş parçalar, karbon
verici ortamlar içinde tavlanırlar.
 Bu işlemde parçaların iç bölgeleri karbon alamadıklarından yumuşak kalır ve böylece
yüzey sertleştirmesi neticesinde sert cidarlı ve yumuşak iç bölgeye sahip parçalar elde
edilir.
 Bu parçalar yüksek sertliklerinden dolayı aşınmaya, iç kısmın tok olması sayesinde de
değişken ve darbeli yüklere karsı dayanıklı olurlar.
Yüzey sertleştirilmesine tabi tutulan 6

çeliklerin avantajları
 Bu parçaların iç kısımları sonradan islenebilir.

 Yumuşak ve akışkan çekirdek, su verme işleminde sekil değiştirmelere, çatlaklara

mani olur. Bu sebepten dolayı yüzey sertleşmesi bilhassa islendikten sonra ısıl isleme
tabi tutulan, ölçülerini değiştirmemesi gereken parçalar için çok uygundur.

 Yüzeyin taşlanması haricinde diğer kısımlarının islenmesi daha kolay ve ucuzdur.

 Yüzey sertleşmesi yapabilecek çelikler, yüksek karbonlu çeliklere nazaran daha

ucuzdur.
Yüzey sertleştirmenin dezavantajları 7

 Çelik homojen olmayıp değişik Fe-C alaşımlarından meydana gelir( içeriye

doğru karbon içeriği azalır ).

 Uygun yapılacak ısıl işlem tecrübe ister ve pahalıdır.

 Bu yöntemle sertleştirilmiş parçalar taşlanmadan önce dikkatli olarak

düzeltilmelidirler, zira sert yüzeyin ancak çok ince bir kısmı taşlama ile alınabilir.

 Bu yöntem dilsiler, bilyeli yataklar, anahtarlar, vida basları ve uçları, zincir

dilimleri, eksantrik millerinde kullanılır. Ayrıca muhtelif ölçü aletleri, kesici takım
uçları, zımbalar, eğeler, bazı freze bıçakları, plastik kalıpları ve zırhlı plakalar da
aynı usulle sertleştirilir.
Difüzyon 8

 Difüzyon, malzemeler içindeki atomların sıcaklığa bağlı olarak hareket etmesi olayıdır.
 Difüzyon (yayınma) deyimi özellikle katı malzeme içinde kütle taşınmasını sağlayacak
ölçekteki hareketleri tanımlar.
 Homojen malzemelerde tamamıyla aynı olan parçacıkların yer değiştirme olayına
kendi kendine difüzyon denir. Bu olayda genellikle kütle taşınması görülmez.
 Homojen olmayan malzemelerdeki difüzyon olayı ise teknik açıdan daha önemlidir.
Burada bulunan konsantrasyon farklılıkları parçacıkların belirli yönde hareket
etmelerine neden olur.
 Bu tür difüzyon olaylarının ısıl işlemlerin çoğunda büyük önemi vardır.
 Bu nedenle difüzyon mekanizmasının ve difüzyon kanunlarının anlaşılması,
karbürizasyon, dekarbürizasyon, nitrürasyon ve tavlama gibi ısıl işlemlerin kavranmasını
kolaylaştırır.
Karbürizasyon ve Nitrasyon 9
 Karbürizasyon işlemi 10
 Uygun karbonlayıcı malzeme ile çevrilmiş bir ortamda bulunan parçanın tamamen ostenit
yapısına dönüşeceği uygun bir sıcaklığa (850-950 C) çıkarılması,

 Bu sıcaklıkta yüzeyden itibaren karbonca zengin bir tabaka oluşuncaya kadar bekletilmesi
işlemi prosesin temelini oluşturur.

 Atomik C önce çelik tarafından absorbe edilir ve daha sonra da difüzyonla yüzeyden iç
kısımlara doğru ilerler.

 C’nun ostenit yapısında yüksek çözünürlüğü ve hızlı difüzyonu sebebiyle yüzeyde yüksek C
içeriği oluşturulabilir.

 Sonrasında ise çelik su verilip temperlendiğinde yüzeyde yüksek C içeriği sebebiyle

temperlenmiş martensit olur, merkez ise yümuşak ve sünek kalır.
 11

 Karbon emdirilmesi işlemi çelik parçasının CO içeren bir ortamda, ostenit faz
sıcaklığına kadar ısıtılmasıyla, gaz-metal reaksiyonu sonucu oluşur.
 Aşağıdaki reaksiyona göre;
CO2 + C = 2CO

oluşan karbonmonoksit, kullanılan sementasyon sıcaklığında östenit fazda

bulunan çelik parçasının yüzeyinde parçalanır ve açığa çıkan atomik karbon
çelik bünyesineemilerek çözülür.
 12

Fe +2CO = Fe(c) +CO2

 reaksiyonu bunu göstermek için verilmiştir. Burada Fe(c) östenit fazda çözünen
karbonu ifade etmektedir.
 Sementasyon işleminin östenit bölgesinde yapılması, bu bölgenin %2 oranına kadar
karbon çözebilmesi ile yakından ilgilidir.

 Bu iki reaksiyon da reversible özelliktedir.

 Buna göre; CO2 + C = 2CO reaksiyonu sıcaklığın azalması ile sağdan sola doğru
ilerleyerek CO bakımından zengin bir gaz atmosferi meydana getirir.

 Eğer çelik parça böyle bir ortamda kalırsa Fe + 2CO = Fe(c) + CO2 reaksiyonu
sağdan sola doğru ilerleyerek, çelik parçasının yüzeyinden karbon kaybetmesine
neden olur. Bu duruma ‘dekarbürizasyon’ denir.
Atomların difüzyonunu tanımlayan Fick
13
kanunu diferansiyel bağıntısının karbürizasyon
için çözümü aşağıdaki şekilde verilmiştir:
Hata Fonksiyonu 14
15
Deneyin Yapılışı 16

 Yüzeyi karbonlanacak parçalar, içerisinde karbon kaynağı olarak kullanılacak madde

bulunan bir dökme demir yada çelik kutu içerisine aralarında yaklaşık 50 mm boşlukolacak
şekilde yerleştirilir.

 Karbonlayıcı malzeme olarak genellikle odun kömürü kullanılır.

 Sonra kutu kapatılarak 900-950 °C arasındaki bir karbürizasyon sıcaklığına yavaş birşekilde
çıkarılır.

 Parça bu sıcaklıkta yüzeyden itibaren istenilen karbonlu tabaka kalınlığına göre belirlibir
süre tutulur.

 Parça yüzeyinden itibaren erişilecek karbonlu tabaka derinliği ve bileşimi, zaman vesıcaklık
ile kontrol edilir.
Soru 1 17
Soru 2 18
Soru 3 (çözümlü) 19
Soru 4 20
Soru 5 21
Soru 6 22
Soru 7 (çözümlü) 23
24
Soru 8 25