The Trial and the Last Moment of Rizal

1. Sa pagbabalik ni Rizal sa pilipinas (1896) alam nyang matindi ang kakaharapin nya ngunit hindi
sya natatakot dahil alam nya ito ang magiging dahilan ng paglaya ng ating bayan.

Oktubre 6, 1896 Martes, Umalis si Rizal sa Barcelona. Tapat nyang isinulat ang mga
pangyayari sa kanyang talaarawan.
Oktubre 8, 1896 Nalaman ni Rizal sa isang Opisyal na sya ang sinisisi ng mga
Espanyol ukol sa madugong hikmagsikan sa Pilipinas. Nadawit sya bilang kapangkat at
kapanalig ng mga mag-aalsa (KKK).
Oktubre 11, 1896 Bago makarating sa Port Said, kinumpiska ang talaarawan ni Rizal
at masusing pinag-aralan ng mga awtoridad ang nilalaman nito ngunit wala silang
nakuhang kahinahinala.
Nobyembre 2, 1896 Naibalik na kay Rizal ang kanyang talaarawan.
Dr. Antonio Ma. Regodor & Sixto Lopez Kaibigan ni Rizal na nagpadala ng telegram
kay Atty. Hugh Fort para mailigtas si Rizal sa Spanish steamer sa pamamagitan ng
kasulatan ng habeas corpus.
Atty. Hugh Fort English lawyer sa Singapore.
Chief Justice Loinel Cox tinanggihan ang kasulatan ng habeas corpus dahil ang bapor
ay nagdadala ng mga tropa ng Espanyol.
Nobyembre 3, 1896 Dumaong ang Colon sa Maynila.
Ang mga awtoridad ng Espanyol ay nagtitipon ng ebidensya laban kay Rizal habang sina
Deodato Arellano, Dr. Pio Valenzuela, Moises Salvador, Jose Dizon, Domingo
Franco, Temoteo Paez, at Pedro Serrano Laktaw ay tinortyur upang maisangkot si
Rizal.
Ang kapatid ni Rizal na si Paciano ay inaresto at pinahirapan ngunit hindi kailanman
nagsabi ng anuman laban sa kanyang nakababatang kapatid
Nobyembre 20, 1896 - Nagsimula ang paunang pagsisiyasat kay Rizal
Colonel Francisco Olive Huwes-Panghukbo.

2. Si Rizal, ang akusado, ay nagpakita sa tagapagtaguyod ng hukom na si Colonel Francisco Olive.

Siya ay napailalim sa isang nakakapanghina na limang araw na pagsisiyasat. Nalaman niya ang
mga paratang laban sa kanya. Sinagot niya ang mga tanong ng huwes ngunit hindi sya
pinayagang makilala ang mga taong tumestigo laban sa kanya.

Dalawang uri ng katibayan ang ipinakita laban kay Rizal, dokumento at testimonya.

Nakapaloob sa dokumento ang labing limang katibayan.

(1) Sulat ni Antonio Luna kay Mariano Ponce (Madrid, Oktubre 16, 1888) Pinapakita na
may koneksyon si Rizal sa kampanya ng repormang Pilipino sa Espanya
(2) Sulat ni Rizal sa kanyang pamilya (Madrid, Agosto 20, 1890) - na nagpapahayag na ang
pagpapatapon ay maganda upang mahikayat ang mga tao na mapoot sa paniniil.
(3) Sulat mula kay Marcelo H. Del Pilar kay Deodato Arellano (Madrid, Enero 7, 1889)
Isinasangkot si Rizal sa kampanya ng Propaganda sa Espanya.
 (4) Isang Tulang pinamagatang "kundiman" (Manila, Setyembre 12,1891)
(5) Sulat ni Carlos Oliver sa isang di-kilalang tao (Barcelona, Setyembre 18,1891) inilahat
na si Rizal ay ang taong magpapalaya sa Pilipinas laban sa pang aapi ng Espanyol.
(6) Isang dokumento ng mga Mason (Manila,Pebrero 9,1892) - pinarangalan si Rizal para sa
kanyang patriyotikong serbisyo.
(7) Isang liham na nilagdaan ni Dimasalang (sagisag-panulat ni Rizal) kay Tenlunz (sagisag-
panulat ni Juan Zulueta) (Hong Kong, Mayo 24, 1892) - na nagsasabing siya ay
naghahanda ng isang ligtas na kublian para sa mga Filipino na maaaring usigin ng
Espanyol
(8) Isang liham ni Dimasalang sa isang hindi kilalang komite (Hong Kong, Hunyo 1, 1892) -
na humihingi ng tulong sa komitee sa "patriotic work"
(9) Sulat mula sa di kilalang tao (walang petsa) para sa Editor ng Hong Kong Telegraph -
Pinupuna ang pagpapatapon kay Rizal sa Dapitan.
(10) Sulat ni Ildefonso Laurel kay Rizal (Maynila, Setyembre 3,1892) na sinasabi na ang
mga Filipino ay tinitingala si Rizal bilang tagapagligtas.
(11) Sulat ni Ildefonso Laurel kay Rizal (Maynila, Setyembre 17,1893) - na nagpapaalam sa
isang hindi kilalang kasulatan ng pag-aresto at pagpapalayas kay Doroteo Cortes at
Ambrosio Salvador.
(12) Isang sulat ni Marcelo H. Del Pilar kay Don Juan A. Tenluz (Juan Zulueta)
(Madrid,Hunyo 1,1893) - inirerekomenda ang pagtatatag ng isang espesyal na
organisasyon, independiyenteng ng pagmamason, upang tulungan ang sanhi ng
mamamayang Pilipino.
(13) Sipi ng talumpati ni Pingkian (Emilio Jacinto) para sa isang pagtitipon ng katipunan
noong Hunyo 23, 1893 - kung saan ang sumunod na sigaw ay nagsabing "Long Live the
Philippines! Long LiveLiberty! Long Live Dr. Rizal Unity! "
(14) Sipi ng talumpati ni Tik-Tik (Jose Turiano Santiago) sa parehong pagtitipon ng katipunan
kung saan isinigawa ng mga katipunero na Long Live theeminent Dr. Jose Rizal! Death
to the oppressornation!
(15) Tula ni Laong laan (Rizal) na may pamagat na A Talisay kung saan nagawa ng author
na ang mga batang lalaki sa paaralan ng Dapitan ay kumanta kung paano ipaglaban ang
kanilang mga karapatan.
Samantala ang nakapaloob naman sa testimonya ang oral testimonies nina Martin
Constantino, Aguedo del Rosario, Jose Reyes, Moises Salvador, Jose Dizon, Domingo Franco,
Deodato Arellano, Ambrosio Salvador, Pedro Serrano Laktaw, Dr. Pio Valenzuela,Antonio
Salazar, Francisco Quison, and Timoteo Paez.
Sila Deodato Arellano, Moises Salvador, Pedro Serrano Laktaw, Timoteo Paez ay
kanyang mga nakita at nakasama sa hapunang handog ni Doroteo Ongjuco.
(https://books.google.com.ph/books?id=NefNZZ9ughYC&pg=PA38&lpg=PA38&dq=Pedro+Ser
rano+Laktaw+met+rizal&source=bl&ots=sfBDVzVJ9o&sig=_JtZrRJa97aMIuvRpZc-
y3EihPQ&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiPxvOvkLnWAhUDvbwKHVk5DmgQ6AEIOjAG#v=o
nepage&q=Pedro%20Serrano%20Laktaw%20met%20rizal&f=false)
Nobyembre 26, 1896 Pagkatapos ng imbestigasyon, agad na ipinasa ni Kol. Olive ang
kasulatan ng kaso kay Gobernador Heneral Ramon Blanco at itinalagang Huwes Panghukbo
upang suriin ang nararapat na aksyon laban kay Rizal.
3. Don Luis Taviel de Andrade Pinili upang maging tagapagtanggol ni Rizal noong Disyembre 10,
1896, kapatid ni Tenyente Jose Taviel de Andrade na dating bantay ni Rizal sa Calamba noong
1887.

Desyembre 25, 1896 Sumulat ng liham si Rizal kay Tenyente Luis Taviel de Andrade.
Hinihiling ni Rizal na makausap sya bago humarap sa korte.

4. Disyembre 26, 1896

Ang paglilitis kay Rizal ay isang malinaw na patunay sa kawalang hustisya at masamang
pamamahala ng mga Espanyol. Si Rizal ay itinuturing nagkasala na bago pa magsimula ang tunay
na paglilitis. At hindi binigyan ng karapatan si Rizal na makaharap ang mga taong tumitistigo
laban sa kanya.
Cuartel de Espana, nagsimula ang hukumang military. Nakaupo sa isang mahabang
lamesa ang pitong miyembro ng hukumang militar suot ang kanilang uniporme sila ay sina : Ten.
Kol. Jose Togores Arjona (pangulo), Kapt. Ricardo Munoz Arias, Kapt. Manuel Reguera , Kapt.
Santiago Izquierdo Osorio, Kapt. Braulio Rodriguez Nunez, Kapt. Manuel Diaz Escribano At
Kapt. Fermin Perez Rodriguez.
Nandun din sa hukuman si Jose Rizal (Akusado), Ten. Luis Taviel de Andrade
(tagapagtanggol), Kapt. Rafael Dominguez (Huwes-Panghukbo), Ten. Enrique de Alcocer
(Prosecuting attorney), At ang mga manonood. Kasama din sa Josephine Bracken, mga
manunulat at mga Espanyol.
Ginapos si Rizal mula siko pa-siko. Si Kapt. Rafael Dominguez nagpaliwanag sa
hukuman ng kaso laban kay Rizal. Si Ten. Alcocer, taga-usig, ang siyang nagbigay ng talumpati
ng buod ng kaso ni Rizal at sinasabing karapat-dapat na siya ay patawan ng kamatayan. Si Ten.
Taviel de Andrade, tagapagtanggol ni Rizal, ay nagbahagi ng madamdaming talumpati upang
ipagtanggol si Rizal. Ngunit, pasok-labas lang sa tenga ang hukom dahil sa sila ay may
napadesisyunan na hatol bago pa man magsimula itong paglilitis. Si Ten. Kol. Jose Togore
Arjona, president, ang nagsabing tapos na ang paglilitis. Disyembre 26 ang hatol ng korte ay
isinumite kay Gobernador Heneral Polavieja at humingi ng opinyon kay Henaral Nicolas de la
Pena.

Ten. Kol. Jose Togore Arjona Humatol sa kamatayan ni Rizal.

Gobernador Heneral Camillo G. de Polavieja - nagtakda ng kamatayan ni Rizal
Mga pumanig sa desisyon sa kamatayan ni Rizal - miyembro ng hukumang militar :

Ten. Kol. Jose Togore Arjona

Kapt. Ricardo Munoz Arias
Kapt. Manuel Reguera
Kapt. Santiago Izquierdo Osorio
Kapt. Braulio Rodriguez Nunez
Kapt. Manuel Diaz Escribano
Kapt. Fermin Perez Rodriguez.
5. Pagkatapos ng hukuman-militar, ibinalik sa Rizal sa kanya selda sa Fort Santiago upang
maghanda sa pakikipagtagpo sa kanyang tadhana. Sa loob ng 24 oras na natitirang buhay nya sa
mundo, abala siya sa pakikipagkita sa mga sunod-sunod na pagdating ng kanyang mga bisita.
Bilang isang Kristiyano at bayaning-martir, tahimik nyang tinanggap ang kanyang nalalapit na
kamatayan para sa ating minamahal na bayan, na tinawag niyang Pearl of the Orient Sea sa
kanyang huling tula at Pearl of the Orient sa artikulong pinamagatang Unfortunate
Philippines na inilathala sa The Hong Kong Telegraph noong Setyember 24, 1892.
Disyembre 29 1896
6:00 AM Si Kapt. Rafael Dominguez, na inatasan mamahala sa paghanda ng pagbitay kay
Rizal, ay ang siyang nagbasa ng napagdesisyunang hatol sa kanya na kamatayan.

7:00 AM Dinala sya sa kapilya ng preso. Binisita siya ng mga Heswitang pari na galing
Ateneo; Ang unang bisita ay si Padre Manuel Sadara Mata (Rektor ng Ateneo Municipal) at
Padre Luis Viza, isang guro.

7:15 AM Umalis na si Padre Saderra. Napagusapan ang Sagradong Puso ni Hesus na inukit ni
Rizal noong siya ay estudyante. Dala-dala pala ito ni Padre Viza at ibinigay kay Rizal at siya
namang tinanggap.

8:00 AM Umalis na din si Padre Viza at dumating naman si Padre Antonio Rosell na siyang
nagyaya kay Rizal na mag-agahan Matapos ang agahan, dumating naman ang tagapagtanggol ni
Rizal na si Ten. Luis Taviel de Andrade at siya ay pinasalamatan sa serbisyong binigay niya sa
kanya.

9:00 AM Dumating si Padre Federico Faura, na siyang nagpa-alala kay Rizal sa sinabi niya sa
kanya noon na mapupugutan siya ng ulo ng dahil sa Noli Me Tangere. Tinawag ni Rizal ang
Padre na isang propeta dahil sa kanyang babala noon pa man ngunit hindi lang pinakinggan.

10:00 AM Dinalaw naman siya ng isa sa mga guro niya sa Ateneo na si Padre jose Vilaclara
kasama si Vicente Balguer na isa naming paring heswita sa Dapitan na napalapit kay Rizal noong
siya ay naka-destino donn. Pag-alis nila ay nakausap naman ang isang mamamahayag na
Espanyol ng El Heraldo de Madrid na si Santiago Mataix.
12:00PM-3:30PM Naiwang magisa sa selda si Rizal, at matapos niya kumain ay ditto na siya
naging abala sa pagsusulat. Sa mga oras na ito ay maaring naisulat ni Rizal ang kanyang huling
paalam na itinago sa alcohol nalutuan na regalo ng asawa ni Juan Luna na si Paz Pardo de Tavera.
-Ang huling liham niya kay Propesor Blumentritt, sa wikang Aleman na nagllalaman ng kanyang
huling paalam kasama ng isang aklat.
3:30 PM Bumalik si Padre Balaguer sa Fuerza Santiago upang kausapin muli si Rizal. Ang
kanyang dahilan ay upang talakayin ang pagbawi ni Rizal sa mg ideyang anti-katoliko sa kanyang
sulatin at pagsapi sa Masonerya.
4:00 PM Dumating ang ina ni Rizal. Nang kanyang hagkan ay pilit na pinaghiwalay sila ng
guwardiya at siyang dahilan ng pagiiyakan nila. Pumasok na rin sa selda si Trinidad para sunduin
ang ina, ibingay ni Rizal ang alcohol na lutuan na siyang naglalaman ng kanyang huling
pamamaalam.
-Pagkaalis ni Dona Teodora at Trinidad ay dumating naman sila Padre Vilaclara, Padre Estanislao
March at Padre Rosell.
6:00 PM Dumating naman si Don Silvino Lopez Tunon, and Dekano ng katedral ng Maynila.
Umalis na sina Padre Balaguer at Padre arch at naiwan si Padre Vilaclara kasama ni Rizal at Don
Tunon.
8:00 PM Ang huling hapunan ni Rizal.kay Kapitan Dominguez na pinapatawad na niya ang
kanyang mga kaaway kasama na rin rito ang mga huwes-militar na nagsentensiya sa kanya ng
kamatayan.
9:30 PM- Ang sumunod na panauhan ni Rizal ay si Don Gaspar Cesteno, ang piskal ng Royal
Audiencia de Manila. Matapos ng kanilang magandang usapan ay napaniwala ang piskal sa
angking katalinuhan ni Rizal.
10:00 PM Pinadala ni Padre Balaguer kay Rizal ang burador ng pagbawi na ipinadala ng
Arsobispong anti-Pilipino na si Bermardino Nozaleda, ngunit hindi ito nilagdaan ni Rizal dahil
hindi nita ito nagustuhan.

-Ayos naman kay Padre Balaguer, nagpakita siya ng mas maikling burador na inihanda ni Padre
Pio Pi (Superyor ng mga Heswita sa Pilipinas). At makaraan ng ilang pagbabago ay isinulat ni
Rizal ang kanyang retraksiyon, na kung saan itinakwil na niya ang Masonerya at mga
relihiyosong ideang anti-katoliko

Disyembre 30, 1896

3:00 AM Nainig ng misa si Rizal, nangumpisal at nangumunyon.
5:30 AM Ang huli niyang agahan. Pagkatapos nito ay sumulat siya para sa kanyang pamilya at
isa pa para sa kanyang kapatid na si Paciano.