03.

Zupani prijenosnici
3.1 Osnove zupanih prijenosnika (gear drive, Zahnradgetriebe)................2
3.1.1 Nazivlje i oznake....................................................................................................2
3.1.2 Klasifikacija zupanika..........................................................................................3
3.1.3 Vrste zupanika......................................................................................................3
3.1.4 Zahvat zubaca.........................................................................................................5
3.2 Ozubljenje zupanika.................................................................................9
3.2.1 Karakteristike ozubljenja........................................................................................9
3.2.2 Geometrija ozubljenja............................................................................................9
3.2.3 Optereenje zuba....................................................................................................9
3.2.4 Materijali za izradu zupanika.............................................................................12
3.2.5 Izrada zupanika...................................................................................................12
3.3 Zupani parovi (gear, Zahnrad)..............................................................15
3.3.1 elnici..................................................................................................................16
3.3.2 Ozubnica...............................................................................................................16
3.3.3 Stonici.................................................................................................................16
3.3.4 Vijani par............................................................................................................16
3.3.5 Puno par..............................................................................................................16
3.4 Usvajanje zupastih parova.....................................................................22
3.4.1 elnici..................................................................................................................22
3.4.2 Ozubnica...............................................................................................................22
3.4.3 Stonici.................................................................................................................22
3.4.4 Vijani par............................................................................................................22
3.4.5 Puni par...............................................................................................................22
3.5 Zupani prijenosnici.................................................................................22
3.5.1 Zupani prijenosnici s elnicima..........................................................................22
3.5.2 Planetarni prijenosnici..........................................................................................22
3.5.3 Harmonijski prijenosnici......................................................................................22
3.6 Primjeri zupanih prijenosnika..............................................................22
3.6.1 Elektromotor s reduktorom..................................................................................23
3.6.2 Mjenja automobila..............................................................................................23
3.6.3 Diferencijal automobila........................................................................................23
3.6.4 Prijenosnik volana................................................................................................24
3.6.5 Z prijenosnik i V prijenosnik................................................................................24
3.7 Izrada zupanika......................................................................................24
Literatura...........................................................................................................25
6/790-816, 8/656-714/715-765/766-805/913-931, 22/455-583, 30/291-298, 34/1008-1027, 36/316-378, 37/248-
252/253-301, 38/137/138-158/231/232-244/317/317-329, 41/656-759, 42/2029-2155, 43/165-191, 46/D6, 48/76-
83/83-90, 50/1097-1105/1106-/1162-1218/1219-1240/1493-1508, 51/181-220, 53/375-575, 54/696-719/720-788,
2. Zupani prijenosnici
2.1 Osnove zupanih prijenosnika 7/442-449, 10/106-111, 11/122-151/152-168, 13/323-401, 15/468-471, 20/525-565, 23/457-465,
26/192-207, 27/159-240,
2.2 Zupanici
2.3 Zupanici s pravim zubima 18/151-194/195-212,
2.4 Stoasti zupanici
2.5 Vijanici
2.6 Puni prijenosnici

http://www.qtcgears.com/Q410alph.htm
2 Elementi strojeva 2

3.1 Osnove zupanih prijenosnika (gear drive,

Zahnradgetriebe)
Zupasti prijenosnici su namijenjeni prije svega prijenosu energije s pogonskog na gonjeno
vratilo.
Gibanje se s jednog zupanika (vezanog za pogonsko vratilo) na drugi zupanik (vezan za gonjeno
prenosi zahvatima po oblikovanih zubaca.
vratilo)

Zupasti prijenosnici se koriste za:

(a) prijenos okretnog moment (poluga prijenos sile),
(b) promjenu broja okretaja vratila,
(c) promjenu smjera okretaja vratila.
Pored toga, zupastim prijenosnicima moe se pretvarati:
kruno gibanje pravocrtno gibanje

Prednosti Nedostaci
Male dimenzije.
Velika cijena izrade.
Velik stupanj korisnog djelovanja.
Velika krutost zahvata.
Siguran pogon.
Buka u radu.
Dug vijek trajanja.
Koriste se u sustavima:
vozila,
razliitih stroja (alatni, graevinski, poljoprivredni).

3.1.1 Nazivlje
 02 Prijenosnici 3

Slika S-03.01 Nazivlje zupanika

Diobna krunica teorijska krunica na kojoj se temelje prorauni. Kod uzubljenih
zupanika diobne krunice se uzajamno tangiraju.
Modul zupanika:
m=d [m] = mm
z
gdje je: d diobni promjer (promjer diobne krunice), m,
z broj zuba zupanika, 1.
Korak zuba:
p =s+e [m] = mm (S-03.01)
gdje je: s debljina zuba (mjereno na diobnoj krunici), mm,
e uzubina (mjereno na diobnoj krunici), mm.
Opseg diobne krunice:
O=d
p [O] = mm
Broj zuba:
z=O [z] = 1
p
4 Elementi strojeva 2

Slika S-03.02 Dimenzije zupanika

Veliine su zupanika:
[15/469]

[43/167]
Naziv Oznaka Jedinica
visina zuba h = hf + ha mm
podnona visina
tjemena visina h = 1m mm
Vanjsko ozubljenje
tjemeni promjer
podnoni promjer
osni razmak
Unutarnje ozubljenje
unutarnji promjer
podnoni promjer
osni razmak
 02 Prijenosnici 5

bona zranost
debljina zuba
debljina uzubine
irina zuba
faktor irine zuba

3.1.2 Oznake
Vanjsko ozubljenje Simbol vanjskog ozubljenja

Unutarnje ozubljenje Simbol unutarnjeg ozubljenja

Unutarnje ozubljenje Simbol unutarnjeg ozubljenja

Ozubnica elnika s kosim zubima

Zupani par stonika Puno kolo s punicom

6 Elementi strojeva 2

Zupani par vijanika Zupani par vijanika

Pojednostavljeno crtanje zupanika

Za izradu egzaktnog detaljnog tehnikog nacrta zupanika potrebno je utroiti dosta
vremena te se esto zupanici crtaju pojednostavljeno.
elnik Stonik

Ozubnica Puno kolo

3.1.3 Klasifikacija zupanika

Prema uzajamnim poloajima vratila i oblicima zupanika i zubaca razlikuju se zupasti
parovi:
 02 Prijenosnici 7

Prema uzduim linijama bokova zubaca razlikuju se:

3.1.4 Karakteristike zupastih prijenosnika

Uzubljeni zupanici moraju imati jednaku geometriju. Broj zuba moe biti razliit, o emu
ovisi:
broj okretaja zupanika i
dimenzija zupanika.
8 Elementi strojeva 2

Vrijednosti su modula zupanika (m) normirane. Na primjer, jedan je od redova modula:

m, m 0,5 1 1,25 1,5 2 2,5 3 4 5 6 8 10 12 16 20
Broj zuba je cijeli broj, a diobni promjer realni broj.
Uzubljeni zupanici imaju jednake zube (geometrija poprenog presjeka) i korake te su im i
moduli jednaki.

3.2 Ozubljenje zupanika

3.2.1 Karakteristike ozubljenja
Kod dva spregnuta zupanika, 1 i 2 (S-03.03, a i b), u toki X nalaze se u zahvatu dva
zuba preko bokova zuba B1 i B2 . U toki zahvata zuba (X), okomice na profil oba zuba moraju
leati na istom pravcu, n (imaju i zajedniku tangentu, t).

Slika S-03.03 Zahvat dva zuba

Tijekom okretanja pomie se toka zahvat (X) po bokovima zubaca (B1 i B2) , pri emu se ne
pomjera toka C presjeka zajednike okomice (n) i pravca 01-02 koji spaja osi zupanika (1 i
2). Kada se spojna toka (X) nae u toki , zajednika okomica (n) i pravac 01-02 zatvaraju kut
90 (S-03.03, b).

Dodirnice su zuba:
Vanjsko ozubljenje Unutarnje ozubljenje
02 Prijenosnici 9
10 Elementi strojeva 2

3.2.2 Geometrija ozubljenja

Profili zubaca
Cikloida Epicikloida

Hipocikloida Evolventa

Vrste su stonika prema obliku zubaca:

Ravni zupci Kosi zupci
 02 Prijenosnici 11

Zakrivljeni zupci Arhimedova spirala Kruno zakrivljeni zupci

3.2.3 Optereenje zuba

12 Elementi strojeva 2
 02 Prijenosnici 13

3.2.4 Materijali za izradu zupanika

3.2.5 Izrada zupanika

Izrada elnika glodanjem ploastim profilnim glodalom:

Izrada elnika glodanjem prstastim glodalom:

Izrada elnika punim glodalom:

14 Elementi strojeva 2

Izrada elnika Maag postupkom alatom ozubnicom.

Izrada elnika Fellows alatom stoastim zupanikom.

Prijenosni omjeri
 02 Prijenosnici 15

3.3 Zupani parovi (gear, Zahnrad)

[13/419]
16 Elementi strojeva 2
02 Prijenosnici 17
18 Elementi strojeva 2

3.3.1 elnici

3.3.2 Ozubnica
 02 Prijenosnici 19

3.3.3 Stonici

3.3.4 Vijani par

3.3.5 Puno par

Zupanici sa strelastim zubima

20 Elementi strojeva 2

Zupci neposredno na glavini

 02 Prijenosnici 21

Culindrini vijanici

Hiperboloidni vijanici
22 Elementi strojeva 2

Planetarni prijenosnici:
 02 Prijenosnici 23

Otvoreni Zatvoreni

S elnicima i unutarnjim ozubljenjem Sa stonicima

Harmonijski prijenosnik:
S dva valjna elementa S eliptinom glavom i iglicama

Tarni prijenosnici s konstantnim prijenosnim omjerom

[13/420]
24 Elementi strojeva 2

Tarni prijenosnici s kontinuiranom promjenom prijenosnog omjera

[48/91]

3.4 Usvajanje zupastih parova

3.4.1 elnici

3.4.2 Ozubnica

3.4.3 Stonici

3.4.4 Vijani par

3.4.5 Puni par

3.5 Zupani prijenosnici

3.5.1 Zupani prijenosnici s elnicima

3.5.2 Planetarni prijenosnici

3.5.3 Harmonijski prijenosnici

3.6 Primjeri zupanih prijenosnika

 02 Prijenosnici 25

3.6.1 Elektromotor s reduktorom

3.6.2 Mjenja automobila

3.6.3 Diferencijal automobila

26 Elementi strojeva 2

3.6.4 Prijenosnik volana

3.6.5 Z prijenosnik i V prijenosnik

3.7 Izrada zupanika

 02 Prijenosnici 27

Literatura
1. Jelaska D.: Elementi strojeva skripta za studente Industrijskog inenjerstva; Fakultet
elektrotehnike, strojarstva i brodogradnje Sveuilita u Splitu, 2005.