Klasik Gitar Tarihi

Klasik gitar; pop, caz, folk, klasik mzik gibi ok eitli mzik trlerinde
kullanlmasndan tr dnyada ve lkemizde olduka poplerdir. Klasik gitar, farkl
efektler araclyla anlatm gcn arttrabilen ve seslendirme teknikleri asndan
saysz olanaa sahip olan bir enstrmandr (Yndem, 1998). 20. yy.n ilk yarsndan bu
yana konser algs olarak deer gren klasik gitar, okseslilie uygunluu, hem solo
hem de elik olarak kullanlabilmesi bakmlarndan ayrcalk gstermektedir.
spanyol gitar olarak bilinen klasik gitarlar, alt 3 teli naylon, st 3 teli ise ipek
zerine ince tel ile sarl bir malzemeden olumutur. Bu gitarlar ii oyuk bir gvdeye ve
notalarn alnabilmesini salayan perdelerden oluan bir sapa sahiptir. Gitarn kkeni
incelendiinde, henz kantlanamam olmasna ramen deiik corafyalarda gitar
benzeri telli alglarn gitarn kkenini oluturduuna dair varsaymlar bulunmaktadr.
Gitara benzer alglarn Msrllardan eski Yunanllara ve Romallara, 8. ve 9.
yzyllarda ise Araplarn spanyaya girmeleriyle Avrupaya ulat bilinmektedir.
Ankaradaki Anadolu Medeniyetleri Mzesinde bulunan Hititlere ait bir kabartmada
ve Asurlara ait kabartmalarda da gitara benzeyen telli alglarn varl grlmektedir.
Ulalabilen en eski gitar andran alg Alacahyk ehir kalntlarndaki M.. 1400-
1350 yllarna rastlayan Hitit ta kabartmalarndaki Hitit gitardr. Yaplan aratrmalar
sonucunda Msrda perdesiz ve Hitit ta kabartmalarnda (M.. 1700-1400) bugnk
gitara ok benzeyen (8 eklinde) telli ve perdeli sazlara rastlanr (Summerfield, 1982:
10; Elmas, 1986: 8; Umay ve Alta, 2008: 11; Elmas, 2003: 13).
Rebap, tanbur, ud gibi Anadolu, ran, Arap sazlarnn gitarn evriminde ok
nemli katklarnn olduu bilinmektedir. 11.yy.da ber yarmadasnda gitara benzer
alglar iin ilk defa bir okul alm ve bu okul dnyada bilinen ilk mzik okulu
rneklerinden olmutur (Summerfield, 1982: 10-13). Gitara benzer enstrmanlar 12. ve
13. yzyl Fransa ve spanya katedrallerindeki kabartmalarda grlmektedir. Bu
enstrmanlar spanyada iki ayr adla biliniyordu. Sz geen bu iki trden Guitarra
Morisca zamanla lavta trne, guitarra latina ise vihuela trne doru gelime
gstermitir. nceleri Guitarra Moriscann gvdesi oval ve zerinde birok ses delii
vard. Guitarra latinann ise gvdesi iki yandan kvrmlyd (Elmas, 1986: 16; Elmas,
2003: 13-14).
Tarihte somut olarak ilk kez, 14. yzylda, ekli fazla bilinmese de Guitern diye
bir algdan bahsedilir. El Vihuelas olarak 13. yzyldan beri tannan bu alg,
1500lerin sonuna doru, bugnk gitarn domasndaki ilk ipularn vermektedir.
Gemiten gnmze dnldnde modern gitara en yakn enstrman olarak M.S.
1500 yllarnda ve ber yarmadasnda oluan Vihuela denilen algdr. Vihuela;
gvdesi gitardan kk ve ince olan, 6 ift teli bulunan bir enstrmandr. Vihuelann
akordu modern gitardan farkl olarak nc telin yarm ses daha dk akort
edilmesiyle gerekleir (Noad, 1974).
Gitarn ncs saylan Lutun ise M.. 1000 ylnda Msr ve Babil
medeniyetleri zamannda ortaya kt sanlmaktadr (Kkay, 1992). Hal
seferlerinden sonra Avrupaya yerleen alg Lut (Lavta) tur (Say, 1992). 17. yzylda
ok kullanlan lut, doudaki Uda ok benzeyen fakat sap daha uzun ve sapnn
zerinde perdeler bulunan bir algdr (Selanik, 1996). Lavta, Araplar tarafndan
Avrupaya getirilen udun deitirilmi eklidir ve spanyada adna laud denilmitir.
Lavtada perde sistemi kullanlm ve eit tamperaman salanmtr. Lavta, deiik
lkelerde farkl ekillerde kullanlmtr. Bu sebeple ok eitli tel ve akort sisteminin
kullanld grlmektedir (Noad, 1974: 12).
14. yy.da Lautann Avrupada en yaygn alg olarak kullanlmasnn nemli
sebeplerinden biri troubadur ad verilen ozan-mzisyenlerin kendi arklarn gitar
eliinde lke lke dolaarak syleyip lavta mziini tantm olmalardr. Lavta
Avrupann her yerinde yaylrken, 16. yy.n ikinci telli enstrman olan vihuela 14.
yy.dan itibaren gelimeye balam fakat yalnzca spanya ve talyada tutulmutu
(Elmas, 1986: 21). Gitar mzii, 16. yzyldan 18. yzyla kadar ya Tabulatur (ses
perdeleri yerine parmak pozisyonlarn gsteren nota yazm sistemi) biiminde ya da
alfabetik akor simgeleri sistemiyle yazlyordu. 1586 ylnda karlan ilk gitar metodu
spanyol Gitar olarak adlandrlan be ift telli alg iindir. Daha nceki gitarlar drt,
26
 Vihuela ise alt ift tellidir. Gnmzde kullanlan klasik gitarlar ise tek alt
tellidir ve bunun 18. yzyldan bu yana byle olduu Fernando Sorun alt telli
Romantik Gitar kullanmasyla anlalmaktadr. Gitar, 18. yy. sonlarna kadar pek ok
aamadan gemi ve altnc telinin eklenmesiyle gnmzde kullanlan eklinin ilk
rneklerini oluturmutur (Kkay, 1992).
1750li yllardan sonra poplerliini yitiren Lavtann ardndan, Luys Milan,
Miguel de Fuellana gibi dnemin nemli bestecileri vihuela iin eserler yazmlardr.
Byle bir srete Vihuela, modern gitar literatrnn geliimine kaynak olmutur. 18.
yy.n balarnda vihuelann devam olarak Barok gitar varln gstermitir. Be ift
telli olan bu gitarn akort sistemi ise drtl aralklara gre dzenlenmitir. spanya ve
Fransada kullanlan Barok gitarnn daarnn genilemesinde zellikle sit ve sonat
formunun ekillenmesi ok yardmc olmutur (Noad, 1974: 4-15).
18. yy.da Romantik gitarn ekillendii grlmektedir. Romantik gitarda
kullanlan akort sistemi, dnyada halen kullanlan gitar akort sistemidir. Bu gitarn nce
be telli olan tr vard. Bu trnde aadan yukarya doru la, re, sol, si, mi eklinde
akortlanrken, alt telli tipinde, be telli gitardaki la telinin altna bir de kaln mi teli
eklendi. 18. yzyln sonlarna doru alt tek telli gitar dier btn eitleri glgede
brakmtr. Bu tel dzenlemesi gnmze kadar deimeden gelmitir. 18. yy. sonlar
ve 19. yy.da gitarn gelimesine nemli katklar salayan temsilciler; talyadan Carulli
(1770-1841), Carcassi (1792-1853) ve Giuliani (1781-1829) ile spanyadan Aguado
(1784-1849) ve Ser (1778-1839)dur (Kkay, 1992). 18. yzylda Fransz htilali
sonras Fransada gitar soylularn elinden kp halka mal olmutur. Bu yzylda gitar
Gney Amerikaya gitmi, hatta Arjantinde Manuel Maciel ve Antonio Guerrero gibi
birka nl gitarist yetimitir (Elmas, 2003: 18-19).
Gitar, geliiminin zirvesine virtz ve besteci, 1778 1830 yllar arasnda
yaayan Fernando Sor ile ulamtr. Sor, spanyada yetien nemli bir gitar ustasdr.
Besteci, gitar alt telli yaparak bugnk gitarn temelini atar. spanyada, Sordan sonra
Dionisia Aguada gibi bir gitar ustas yetiir. Daha sonra yine ayn dnemde talyada
zellikle Beethovenn hayranln kazanan Mauro Giuliani (1781-1828) ismi nem
tamaktadr. Sorun gitar iin bestelemi olduu eserler gnmzde de canlln
korumaktadr. Bu eserler, gitar literatrnn en nemli paralarn tekil
etmektedirler(Elmas, 2003: 32-37).
spanyol gitar yapmcs Antonio Torresin (1817-1892) 1863te gitara getirdii
yeni ller standart olarak kabul edilmi ve Torres tipi gitar gnmze kadar
ulamtr. Gitar mzii iinde altn bir a olan bu ada, gitar iin sonatlar,
varyasyonlar, konertolar ve baka formlarda eserler bestelenmitir (Huber, 1994: 32).
Sor, Cano, Huartas, Tostado, Aquado, Fossa 19. yzylda spanyada yetien usta
gitaristlerdendir. Yzyln ikinci yarsnda Bach ve Beethovenn eserlerinden gitar iin
yapt dzenlemelerle tannan Valenciyal gitarist-besteci Francisco Tarrega (1852-
1909) adna rastlanmaktadr. Andres Segovia (1927-1997), Emilio Pujol, Miguel Llobet,
Regino Sainz de la Maza, Alirio Diaz ve Narciso Yepes onu izlerler.
ngilterede ise, Julian Bream ve John Williams gibi gitaristler de ayn paralelde
devam ederler. 19. yzylda gitarda deiiklikler yapld grlmektedir. Gvdesi
geniletilmi, derinlii azaltlmtr. Ama ilk ve en nemli gelime barsak teller yerine
naylon tellerin kullanlmas olmutur. Amerika Birleik Devletlerinde yaayan Albert
Augustine ilk kez klasik gitar iin naylon tel retmitir. Andres Segovia, bu telleri kayt
ve konserlerinde kullanm ve ok memnun kalmtr. Segovia, stn virtzitesiyle
gitar sevdiren ve gelitiren bir sanatdr. Segoviann rencisi olan Alirio Diaz (1923)
ise nl bir yorumcu olarak btn dnyaya adn duyururken, zellikle Trkiyede
verdii konserlerle lkemizde gitarn tannmasnda byk katkda bulunmutur (Elmas,
2003; Huber, 1994: 32-35). spanyol gitarist Andres Segoviann klasik gitar, konser
salonlarna getirme abalar 20. yy.n ilk eyreinde Avrupa ve Amerikada sonu
vermitir. Bu dnemden itibaren klasik gitar ok geni bir dinleyici topluluuna
ulamaya balamtr (Summerfield, 1982: 271).
Andres Segoiva, gitar 20. yzylda evrensellie ulatrmtr. Segovia, Tarrega,
Llobet, Pujol, Anido, Prat, Diaz, Bream, Williams gibi sanatlarn nl ve byk
eserleri gitar iin dzenleyerek daar geniletme abalarna Castenuovo Tedesco,
Roussel, Mompou, Villa-Lobos, Ohana, Britten, Henze, Torroba, Rodrigo, Hallfter,
Berio, Turina, Falla, Takemitsu, Ponce, Bennett, Berkeley, Walton, Martin, Davies,
Tippett, Dodgson, Arnold, Brindle, Lauro, Poulene v.b. gibi zgr eserler yazan
besteciler de eklenir (Elmas, 2003). nemli senfonik mzik bestecilerinden B. Britten, J.
Turina, F.M. Torroba, M.M. Ponce, H.Villa Lobos, T.Takemitsu, M.Tippet, A.Roussel,
L.Berkeley, R.Gerhard, F. Mompou, H.W.Henze, W. Walton, M. Arnold klasik gitar
iin eserler bestelemilerdir (Summerfield, 1982: 271). ada besteciler iin eserlerin
gitara uyarlanmas amzda bir gereksinim haline gelmitir. Gnmzde klasik gitar,
spanya ve Latin Amerikann yan sra tm dnyada verilen konserler ve mzik eitimi
veren kurumlardaki vazgeilmez yeri ile varln sergilemektedir.
Trkiyede Klasik Gitar Tarihi
Gitarn lkemizde yer almas son otuz-krk yl kapsamaktadr (Kvrak, 1997).
Trkiyede nceleri yalnzca elence mziinde bir alg olarak grlen gitar, zamanla
lkemize konser vermeye gelen yabanc gitaristler ve radyo yaynlar ile ilevini
deitirmeye balamtr. 1930lu yllarda ciddi olarak gitar alan ve renci yetitiren
ilk isimler arasnda Dr. Fazl Abrak, lya Ksantapulos, Mario Parodi, Andrea
Paleologos, Erturul atrolu, Rfat Esenbel ve Can Aybars grlmektedir (Elmas,
2003: 54).
lkemizde bilinen en eski klasik gitar retmeni, o dnemde stanbulda yaayan
Andrea Paleologos (1911-1997)dur. Paleologos, yeni bir teknik olan destekli vuru
sistemini benimsemi olan Tarrega Yntemini kabullenir. Daha sonra zellikle
stanbulda younlaan konserler verir (1931-1942). 1964 ylnda Yunanistana g
eden Paleologosun yetitirdii renciler arasnda, stanbulda yaayp, daha sonra
Arjantinee giden, gitar repertuarna birok beste ve dzenlemeler kazandrm olan
Mario Parodi; gitar Ankaraya gtrenlerden Can Aybars; ilk Trke gitar metodunu
yazan Ziya Aydntan; o dnemin gzel gitar alanlarndan Sava Palasis ve daha sonraki
yllarda Trkiyeye birok gitarist kazandran Sava ekirge saylabilir (Kanneci, 2001:
19).
Can Aybars, Rusyadaki ihtilal nedeniyle lkemize g eden ailesiyle stanbula
gelmitir (1921). Andrea Paleologos ile alm, daha sonra yksek tahsil nedeniyle
Ankaraya g etmi ve burada zel gitar dersleri vermeye balamtr. Bu ustann ders
verdii renciler arasnda yeeni rkin Aktze, Nejat Baar, Alpkaan Taoy, Atilla
Argn gibi daha sonraki yllarda gitara ok hizmet etmi gitaristler vardr. Ziya Aydntan
1970li yllarn bandan bu yana lkede gitarn bilinli yaylmasnda ok etkili olan ilk
Trke Klasik Gitar Metodu nu ve arkasndan Klasik Gitar Albm n
yaynlamtr. Bu kaynaklar Trkiyede gitar eitimi alannda olduka nemli bir yer
tutmaktadr (Kaptan, 2001: 5).
Klasik gitar eitimi, uzun yllar zel dersler eklinde devam ederken, zamanla
konservatuarlara ve eitim fakltelerinin mzik eitimi blmlerine girmeye
balamtr. Mzik eitimi kurumlarnda klasik gitar eitiminin programa aln ilk
olarak Mimar Sinan niversitesi Devlet Konservatuarnda (1977-1978), ardndan
stanbul niversitesi Devlet Konservatuarnda (1985-1986) gereklemitir. Bunlar
Hacettepe niversitesi Devlet Konservatuar (1985) ve Bilkent niversitesi Mzik ve
Sahne Sanatlar Fakltesi (1986-1988) izlemitir (Yndem, 1998; Elmas, 2003: 54-55).
 Eitim faklteleri iinde ilk defa Marmara niversitesi Atatrk Eitim Fakltesi
Mzik Eitimi Blmnde 1983-1984 eitim-retim ylnda klasik gitar eitimi verilmeye
balanmtr (Elmas, 1994: 32). Ardndan srasyla Gazi niversitesi, Uluda niversitesi,
Sleyman Demirel niversitesi, Abant zzet Baysal niversitesi, Nide niversitesi,
Pamukkale niversitesi ve Cumhuriyet niversitesinde Bireysel alg- gitar dersleri
verilmeye balanmtr (Kaptan, 2001: 6).
1985 ylnda gitarist-besteci Bekir Kkay Ankarada Gazi niversitesi Eitim
Fakltesi, Mzik Blmnde, ilk kez ana alg olarak gitar snfn kurmutur. renci
yetitirmenin yan sra konser ve kayt etkinlikleri gerekletiren sanat, beste yapmayla ok
megul olmu ve Trk gitar repertuarna birok gitar eseri kazandrmtr. Trkiyedeki klasik
gitar anlaynn olduka gelitii grlmektedir. Yurtdndan gelen ya da kendini yetitirmi
lkemiz gitaristleri verdikleri konserlerle klasik gitara kar olan ilgiyi arttrmaktadrlar. Sava
ekirge, Ahmet Kanneci, Hsrev sfendiyarolu, Bekir Kkay, Muzaffer orlu, Cem
Duruz gibi lkemiz gitaristleri, konserler vererek, jrilerde grev alarak, gitar etkinliklerine
destek vererek lkemizde klasik gitarn geliimine destek vermektedirler (Elmas, 2003: 55).