UNIVERZITET DONJA GORICA

FAKULTET PRAVNIH NAUKA

SPECIJALISTIKE STUDIJE: PRAVOSUDNI SMJER

PREKRAJNOPRAVNA I KRIVINOPRAVNA ZATITA OD

NASILJA NA SPORTSKIM DOGAAJIMA

Mentor: Student:
Prof. dr Nataa Deli Dragana Miur 16/005

Podgorica, jun 2017. godine

 SADRAJ:

I. UVOD........................................................................................................................................... 4
1.1 Struktura rada.......................................................................................................................... 6
II. NASILJE NA SPORTSKIM PRIREDBAMA PREKRAJNOPRAVNI I
KRIVINOPRAVNI ASPKET ................................................................................................... 7
2.1 Nasilje na sportskim priredbama ........................................................................................... 7
2.2 Oblici nasilja na sportskim priredbama ................................................................................. 8
2.2.1.Huligansko nasilje ...................................................................................................... 9
2.3. Prekrajnopravni aspekt aspekt nasilja na sportskim priredbama ....................................... 10
2.4. Krivinopravni aspekat nasilja na sportskim priredbama .................................................... 11
2.5. Problemi u primjeni propisa ................................................................................................ 11
III. PREKRAJNOPRAVNA ZATITA OD NASILJA NA SPORTSKIM PRIREDBAMA
........................................................................................................................................................ 12
3.1.Prekrajno pravo - pojam ..................................................................................................... 12
3.2.Prekraj - pojam ................................................................................................................... 13
3.3.Nasilje i nedolino ponaanje .............................................................................................. 14
3.4.Bezbjednost na sportskim priredbama i nadzor ................................................................... 15
3.5.Preventivne mjere ................................................................................................................ 17
3.6. Mjere koje se preduzimaju na sportskim priredbama ......................................................... 18
3.7. Onemoguavanje pristupa u sportski objekat ..................................................................... 18
3.8. Mjere saradnje na odravanju reda i mira ........................................................................... 19
3.9. Posebne mjere koje se preduzimaju na odreenim sportskim priredbama poveanog rizika
.................................................................................................................................................... 19
3.10. Mjere koje se preduzimaju na sportskim priredbama poveanog rizika .......................... 20
3.11. Mjere koje moe da naredi nadleni organ ....................................................................... 20
3.12. Zatitna mjera zabrane prisustvovanja odreenim sportskim priredbama ....................... 21
3.13. Incident na stadionu Budunost 27.03.2015. ............................................................... 22
IV.KRIVINOPRAVNA ZATITA OD NASILJA NA SPORTSKIM PRIREDBAMA .... 24
4.1.Krivino pravo - pojam ......................................................................................................... 24
4.2.Krivino djelo - pojam .......................................................................................................... 25
4.3.Radnja izvrenja.................................................................................................................... 26

2
 4.4.Izvrilac djela ....................................................................................................................... 28
4.5.Oblik krivice ........................................................................................................................ 28
4.6.Objekt zatite ....................................................................................................................... 28
4.7.Posljedica djela .................................................................................................................... 28
V.MEUNARODNI PRAVNI INSTRUMENTI ZA SPREAVANJE NASILJA NA
SPORTSKIM PRIREDBAMA .................................................................................................. 30

VI. PRAVILA EU ZA SPREAVANJE NASILJA I NEDOLINOG PONAANJA NA

SPORTSKIM PRIREDBAMA ................................................................................................... 33

VII. PRAVNA ISKUSTVA EVROPSKIH DRAVA U SPREAVANJU NASILJA NA

SPORTSKIM PRIREDBAMA .................................................................................................. 36

VIII. ZAKLJUAK ..................................................................................................................... 40

LITERATURA ............................................................................................................................. 43

3
I. UVOD

Sport je organizovana fizika ili druga aktivnost, odnosno djelatnost koja se obavlja po
utvrenim pravilima radi ouvanja, unapreivanja i razvoja psihofizikih sposobnosti i sportskih
znanja, zadovoljenja potreba za kretanjem i igrom, sportsko izraavanje i stvaralatvo i postizanje
sportskih rezultata na svim nivoima.1 Shodno tome, razvoj sporta u Crnoj Gori treba posmatrati
kao integralni dio ukupnog razvoja drave na njenom putu ukljuivanja u evropske i svjetske
tokove.
Sport kao djelatnost od javnog interesa treba da ispuni svoju drutvenu misiju, koja pored
takmiarskog ima vaan vaspitni, zdravstveni, kulturni, socijalni i drugi sadraj. Dakle, sport nije
sam sebi cilj, on je sredstvo obrazovanja, vaspitanja, zabave, mode, statusnog simbola,
egzistencije, i sve to zajedno, biznisa.2 U Crnoj Gori oblast sporta se unapreuje u skladu sa
evropskim principima i standardima, koji se ogledaju u Evropskoj povelji o sportu, Evropskoj
konvenciji o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, Konvenciji UN-a o pravima djeteta,
Meunarodnoj konvenciji protiv dopinga u sportu, Evropskoj konvenciji o nasilju i nedolinom
ponaanju gledalaca na sportskim priredbama, Olimpijskoj povelji, Paraolimpijskoj povelji,
Evropskom kodeksu o sportskoj etici, Deklaraciji o sportu, toleranciji i fer-pleju. Crnogorski
olimpijski komitet, shodno Zakonu o sportu3 izdvaja se kao jedina asocijacija nacionalnih
sportskih saveza u Crnoj Gori koja svoje djelovanje zasniva na naelima Olimpijske povelje
Meunarodnog olimpijskog komiteta i na ciljevima razvoja crnogorskog sporta. Zakonski okvir,
izmeu ostalih, kao kljune nadlenosti ove sportske organizacije, determinie obrazovanje
Arbitrae za rjeavanje sporova u sportu.
Takoe, sport se zasniva na principima dobrovoljnosti, partnerstva, sklonosti,
sposobnosti, strunom radu i naunim saznanjima. Bavljenje sportom mora biti humano,
slobodno, dobrovoljno, zdravo, bezbjedno, fer, tolerantno i etiki prihvatljivo.4 Suprotno ovome,
svjedoci smo tome da eskalacija nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama
predstavlja hronian problem veini drava u svijetu. Ovaj fenomen, barem u dravama Evrope,

1
l. 1. Zakona o sportu Crne Gore - ZSCG("Sl. list Crne Gore", br. 36/11 od 27.07.2011, 36/13 od 26.07.2013)
2
Marketing strategija crnogorskog olimpijskog komiteta - pozicioniranje sporta kao elemenata nacionalnog
Brenda Marketing strategija COK-a, ur. Milivoje Radovi, Boban Melovi, Mijat Jocovi, Sunica Rogi, Crnogorski
olimpijski komitet, Podgorica, april 2016, 4.
3
Zakon o sportu Crne Gore - ZSCG("Sl. list Crne Gore", br. 36/11 od 27.07.2011, 36/13 od 26.07.2013)
4
l. 3.ZSCG

4
u veini se vezuje za fudbalske utakmice i huliganizam, sa scenariom koji se kree od razmjene
uvreda bez nasilja i incidenatata, do eskalacije nasilja u vidu masovnog fizikog sukoba,
nanoenja tekih tjelesnih povreda, pa i smrti. Sa ovim problemom najee se suoavaju Velika
Britanija, Francuska, Italija. Meutim, isti ne zaobilazi ni drave regiona, pa ni Crnu Goru, istina
u neto manjem obimu u odnosu na ostale (npr. Hrvatsku i Srbiju). U svakoj od njih, u
odreenom trenutku, pokrenuti su pravni mehanizmi na osnovu kojih su stvoreni precizni
zakonski okviri koji jasno razdvajaju dozvoljen od nedozvoljenog/zabranjenog naina ponaanja i
navijanja na sportskim priredbama. Zbog svih problema koje sportski navijai donose dravama,
a prije svega policiji i mirnim navijaima, drave su primorane da urede pravne i institucionalne
naine suzbijanja nasilja na sportskim priredbama, to se i sprovodi donoenjem novih zakona,
izmjenama i dopunama krivinih zakonika, te stvaranjem novih institucionalnih mehanizama
suzbijanja nasilja u sportu.
Kako se pravni sistemi dijele na anglosaksonske i evropskokontinentalne, tako se i nain
regulisanja nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama razlikuje u odnosu na
pripadnost drave jednom od naznaena dva sistema. Kako Crna Gora pripada
evropskokontinentalnom sistemu, samim tim je karakterie vea vezanost za zakonske i
podzakonske akte. Tako, u Crnoj Gori, ovaj problem tretiran je Krivinim zakonikom Crne
Gore5i Zakonom o spreavanju nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama 6 kojim su
utvrene mjere kojima se obezbjeuje sigurnost gledalaca, takmiara i drugih uesnika u
sportskim priredbama i stvaraju uslovi kojima se spreava, suzbija i sankcionie nedolino
ponaanje, neredi i nasilje prije, za vrijeme i nakon sportske priredbe, kao i obaveze organizatora
i ovlaenja nadlenih organa u sprovoenju tih mjera.
Nasilje je nepoeljno, neadekvatno, neprimjereno i zabranjeno ponaanje pojedinaca ili
grupe ljudi kojim se ugroava fiziki integritet i dostojanstvo linosti, kao i funkcionisanje
cjelokupne drutvene zajednice. ira dimenzija nasilja, posebno njegovo sistematsko korienje
od strane grupe ljudi u drutvenom ivotu, predstavlja jedan od ozbiljnih bezbjednosnih izazova
dananjice za demokratski izgraene i pravno ureene drave.
Na osnovu navedenih evropskih okvira razvoja sporta, kao i potreba crnogorskog sporta,
vizija Vlade Crne Gore je da Crna Gora bude drava u kojoj je sport dostupan svakome, posebno
5
Krivini zakonik Crne Gore KZCG (Sl. list RCG, br. 70/2003, 13/2004, 47/2006, I Sl. list CG, br. 40/2008, 25/10,
32/2011, 64/2011 drugi zakon, 40/2013, 56/2013, 14/2015, 42/2015, 58/2015 drugi zakon)
6
Zakon o spreavanju nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama ZSNNPSP ("Sl. list RCG", br. 27)

5
djeci; drava sa razvijenom sportskom infrastrukturom; drava vrhunskih sportskih dostignua;
drava u kojoj je sport inilac razvoja; drava gdje se njeguje sportski talenat; drava u kojoj su
prava i obaveze sportskih subjekata garantovani pravnim normama.7

1.1 Struktura rada

Rad se sastoji od osam poglavlja. U uvodnom poglavlju formulisan je predmet

istraivanja, dat je pregled strukture rada, uz krai opis ciljeva i opravdanosti istraivanja.
Takoe, odreene su polazne take za dalju analizu u radu.
Nakon uvodnog poglavlja, drugo poglavlje ima za temu pojam nasilja na sportskim
priredbama. Predstavljeni su oblici nasilnog ponaanja, sa posebnim osvrtom na huliganizam kao
najei vid ispoljavanja nasilja na sportskim priredbama.U ovom poglavlju dat je kratak osvrt na
prekrajnopravni i krivinopravni aspekat nasilja na sportskim priredbama.
Tree i etvrto, sa aspekta teme, najznaajnije poglavlje, posveeno je prekrajnopravnoj i
krivinopravnoj zatiti od nasilja na sportskim priredbama shodno zakonskoj regulativi Crne
Gore. U ovim poglavljima precizno su naznaeni naini kanjavanja poinilaca nasilja i
nedolinog ponaanja na sportskim priredbama, sa propisanim kaznama.
Peto poglavlje daje pregled meunarodnih pravnih instrumenata koji tretiraju temu
spreavanja nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama, a koje su bile osnova za
utvrivanje nacionalnog zakonodavnog okvira u ovoj oblasti.
esto poglavlje daje pregled pravnih iskustava evropskih drava u spreavanju nasilja i
nasilnikog ponaanja na sportskim priredbama. Svakako, kao primjer je navedena Velika
Britanija kao zemlja koja se kroz istoriju najvie susretala sa problemom huliganizma na
sportskim terenima, ali i zemlja koja je razvila efikasan sistem zatite i suzbijanja. Takoe, kao
dobar primjer borbe protiv nasilja na sportskim terenima, posebno u preventivnom reagovanju,
pomenuta je Njemaka sa skandinavskim zemljama i Hrvatska kao primjer drave iz regiona koja
ima slinu pravnu tradiciju.
Sedmo poglavlje daje opis pravila Evropske unije u suzbijanju nasilja i nasilnikog
ponaanja na sportskim priredbama, imajui u vidu da pravo Unije osigurava odreena prava i da

7
Marketing strategija COK-a, 8.

6
bi bez njega ona bila ugroena iz razloga to bi svaka drava lanica tumaei odredbe na
razliite naine, zasebno kreirala sadraj sloboda koje bi pravo Unije trebalo da garantuje.
Osmo poglavlje daje zakljuna razmatranja koja daju saet pregled rada uz odreene
preporuke.Na samom kraju rada dat je pregled koriene literature.

II. NASILJE NA SPORTSKIM PRIREDBAMA PREKRAJNOPRAVNI I

KRIVINOPRAVNI ASPEKT

2.1. Nasilje na sportskim priredbama

Nasilje na sportskim priredbama predstavlja poseban oblik vrenja javnog nasilja u sportu
i ima svoja teorijska objanjenja. Naime, bioloka teorija objanjavaja nasilje kao uroenu
sklonost i nasljednu osobinu ovjeka koja produkuju drutveno neprihvatljiva ponaanja.
Psiholoke teorije polaze od psiholokih karakteristika koje determiniu ponaanje linosti,
dovodei u vezu psihike poremeaje i agresivnost. Osnovu nasilnitva psiholozi uglavnom
nalaze u agresivnosti. Socioloke teorije predstavljaju nauna shvatanja koja nasilje i agresivnost
izuavaju i tumae sa aspekta determinacije drutvenih i ue socijalnih faktora. 8Nasilje u sportu
moe se prvenstveno posmatrati kao nasilje nad igrom, a nasilje nad igrom kao oblik nasilja nad
ovjekom, budui da je igra jedno od fundamentalnih obiljeja ovjekovih.9
Najeci uzroci nasilja na sportskim manifestacijama su: netrpeljivost prema navijaima
protivnikog kluba, loe obezbjeenje, loi rezultati ekipe, alkoholisanost i konzumiranje
alkohola i nesportsko ponaanje igraa.Takoe, nerijetko je gomila uzrok nasilnog ponaanja iz
razloga to ispoljava samo grube emocije i manje fina osjeanja, slabo rasuuje, lako biva
ponesena i voena, nedostaje joj samosvijest, liena je samopotovanja i osjeaja odgovornosti,
itd.10 Nasilje ne izazivaju samo navijai ve i igrai, sudije i treneri.

8
Ibid.
9
Vidjeti D. Vejnovi, Nasilje i sport uzroci, posljedice i strategije prevazilaenja, European Defendology Center,
Banja Luka, 2014, 26.
10
Ibid. 10-11.

7
 Na osnovu izloenog, sa sigurnou moemo zakljuiti da nasilje na sportskim
priredbama predstavlja u punoj mjeri bezbjednosni izazov, rizik ali i ozbiljnu prijetnju pravnom
poretku Crne Gore.

2.2. Oblici nasilja na sportskim priredbama

Postoji vie vrsta ispoljavanja nasilja i nasilnikog ponaanja na sportskim priredbama,

posebno u odnosu na subjekte nasilja. Prvi oblik nasilja se moe javiti izmeu samih igraa.
Ovakvo nasilje se smatra prekrajem za koji se moe dobiti uti, a u teim sluajevima i crveni
karton. Tipini primjeri sukoba meu igraima su udaranje, saplitanje, ali i vrijeanje.
Nasilje prema sudijama izdvaja se kao drugi oblik nasilja na sportskim deavanjima. U
ovakvim situacijama su obino sportisti subjekti nasilja, dok sudiji pripada uloga objekta nasilja.
Povod za nasilje je obino nekorektno suenje, a uzroci mogu da budu viestruki od line
frustracije napadaa, nekorektnog ponaanja sudije, do nemoi sportista usled loe igre.
Nadalje, kao jo jedan oblik nasilja izdvaja se nasilje izmeu trenera i fudbalera. Istina,
vrlo rijedak sluaj, ali ipak nezanemarljiv. Ono je najee prisutno u formi verbalnog nasilja dok
je fiziko nasilje vrlo rijetko.
Jo jedan oblik nasilja je nasilje publike na sportskim priredbama poznat pod nazivom
huliganizam, o emu e biti rijei u nastavku rada, imajui u vidu da je ovo najei i najjai
oblik ispoljavanja nasilja i nasilnikog ponaanja na sportskim priredbama, posebno fudbalskim
utakmicama. Kratko reeno, huliganizam se definie kao nasilno ponaanje kojim dio publike
inspirisan sportskim dogaajima kroz pripadanje navijakoj grupi izgrauje svoj personalni
identitet koji iskazuje frustracijsku agresiju destrukcijom materijalnih stvari ili povreivanjem
protivnika.11
Nasilje publike, ili navijaa, moe se, takoe, manifestovati u vie oblika: kao nasilje
prema sportistima; nasilje prema sudijama i trenerima; nasilje prema organima javnog reda i mira
policiji; kao nasilje prema drugim navijaima i kao nasilje koje je usmjereno ka materijalnim
stvarima.

11
M. ori, Huliganizam Nasilje i sport, Udruenje Nauka i drutvo, Beograd, 2012, 385.

8
2.2.1. Huligansko nasilje
Nasilje u sportu predstavlja preteno socijalnu vrstu nasilja koja je danas najizraenija u
formi huliganizma. Posljedice huliganizma mogu se kretati od materijalne tete do ljudskih
rtava, dok uzroci ovakvog ponaanja mogu biti razliiti. Obino je to verbalni sukob koji se
manifestuje kroz govor mrnje, dok se neverbalna komunikacija nasilja ispoljava kroz fiziki
napad.
Huliganizam kao nasilniko ponaanje posebno je ispoljeno na sportskim priredbama,
prvenstveno na fudbalskim utakmicama. Pojedinci huligani djeluju kao grupa ljudi u sastavu
navijaa odreenog kluba i svojim ponaanjem uzrokuju velike tete, bilo u imovinskom smislu,
gdje nerijetko unitavaju privatnu i javnu imovinu ili u ljudskom smislu, preko ozljeivanja pa
ak i smrtnog stradanja osoba. Huligani djeluju po principu psihologije gomile. Naime, ono to
masa daje pojedincu jeste oseaj moi koja se ogleda u gubitku individualnosti i linog identiteta
i koja djeluje po principu da niko nije kriv onda kada su svi krivi. Karakteristika huliganskih
grupa je ta to su one formalno uspostavljene, odnosno one imaju lanstvo i klupske prostorije i
vode kampanje, dok je njihov moto pruiti to obuhvatniju podrku timu.
Precizna definicija huliganskog nasilja na fudbalskim utakmicama ne postoji. Svakako,
treba razlikovati spontane, izolovane incidenate koje izazivaju gledaoci od incidenata koji
izazivaju sukob organizovanih huliganskih grupa, koje za posljedice imaju teke tjelesne povrede,
pa ak i smrt. Meutim, sklonost ovih grupa ka nasilnim ispadima znaajno varira.12 Praksa kae
da huligani uvijek predstavljaju manjinu navijaa koji imaju pomjerenu predstavu svoje uloge u
sportskom dogaaju i koji sebe doivljavaju kao aktivne uesnike. Tamo gdje su napadi na
sudije i gostujue igrae dugo bili dio prateeg folklora utakmice, masovne tue razliitih
navijakih grupa, odnosno tue grupa i policije vremenom su izbile u prvi plan kao dominantna
manifestacija huliganizma.13 Ovo je projmena koja je bila karakteristina za drave Evrope
(Velika Britanija, Njemaka, Italija..), ali je vrlo brzo postala i karakteristika prostora Balkana.

12R. Spaaij i C. Vias, Passion,Politics and violence: a socio historical analysis of Spanish ultras, u Soccer and
Society 6(1), Routledge, 2005, 80-81.
http://static1.squarespace.com/static/56bab5eb20c64753944c8bb2/t/572fe9451bbee07454ddf72e/14627577039
51/SOCCERANDSOCIETY2005.pdf
13E.Dunning, Towards a sociological understanding of football hooliganism as a world phenomenon,European

Journal on Criminal Policy and Research 8(2), Routledge, 2000, 136.

9
Posljedice huliganizma su manje-vie svuda iste. Unitavanje imovine je najei primjer. Drugi
problem je naruavanje javnog reda i mira, kako u vidu glasnog navijanja i pjevanja, tako i u vidu
stvaranja nereda na samom stadionu ili izvan njega. Ugroavanje sigurnosti je najvei problem, a
najee se ugroava preko koritenja pirotehnikih sredstava.

2.3. Prekrajnopravni aspekt nasilja na sportskim priredbama

Prekrajnopravni aspekt nasilja na javnim skupovima i sportskim priredbama obuhvata

obavezu utvrivanja prekrajne odgovornosti i sankcionisanje odgovornih za vrenje ovih oblika
nasilnikog ponaanja. Prekraj predstavlja protivpravno skrivljeno izvrenu radnju koja je
posebnim propisom odreena kao prekraj. Drava tei da se pravno obrauna sa onima licima u
ijim radnjama su se stekli uslovi za njihovo prekrajno gonjenje. Ako govorimo o prekrajnoj
odgovornosti na sportskim priredbama onda je prekrajna odgovornost ustanovljena Zakonom o
spreavanju nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama kao lex specialis zakonom.
Napravljena je jasna odreenost moguih subjekata prekrajne odgovornosti u zavisnosti od toga
da li su uinioci pravna ili fizika lica. U oba sluaja, predviene prekrajne kazne su u srazmjeri
sa svojstvom uinioca i stepenom ugroavanja bezbjednosti, naruavanja javnog reda i mira, te
drugih oblika nedozvoljenog ponaanja, ukljuujui i same uesnike sportskih priredbi. Po ugledu
na stanje u uporednom zakonodavstvu, predviena je mogunost izricanja zatitne mjere zabrana
prisustvovanja odreenim sportskim priredbama licu koje je uinilo prekraj.

2.4. Krivinopravni aspekt nasilja na sportskim priredbama

Krivina djela protiv javnog reda i mira predviena su i regulisana u tridesetdrugoj glavi
Krivinog zakonika Crne Gore. Odravanje javnog reda i mira primarno se obezbjeuje putem
prekrajne zatite, dok krivino-pravna zatita u ovoj oblasti je naglaeno supsidijarnog
karaktera.14 Izvrilac ovih krivinih djela moe biti bilo koje lice. Kod jednog broja krivinih
djela kao osnovno ili dopunsko obiljeje bie pojavljuje se okolnost da je krivino djelo izvreno
od strane grupe, odnosno od strane organizovane kriminalne grupe. Kod svih krivinih djela
jedini oblik krivice je umiljaj.15

14
Z. Stojanovi, N. Deli, Krivino pravo, Posebni deo, Pravna knjiga, Beograd, 2017, 267.
15
Ibid.

10
 Krivinopravni aspekt nasilja na sportskim priredbama obuhvata ponaanja koja ulaze u
inkriminacionu zonu krivinih djela. U Krivinom zakoniku Crne Gore predvieno je u odredbi
lana 399a krivino djelo pod nazivom nasilniko ponaanje na sportskoj priredbi ili javnom
skupu. Ovim lanom se odreuje zona inkriminisanog ponaanja koja obuhvata postupke
usmjerene na vrenje nasilja na sportskim priredbama ili javnim skupovima.

2.5. Problemi u primjeni propisa

Koncipiranje programa borbe protiv nasilja na sportskim priredbama i pisanje propisa koji
ureuju ovu oblast nametnulo je kao centralno pitanje dilemu da li prednost treba dati mjerama
prevencije ili mjerama represije. Na to pitanje teko je dati jedinstven odgovor, jer u svakoj
dravi postoje specifine okolnosti u skladu sa kojima se pripremaju i donose propisi. Meutim,
osim tog, prevashodno teorijskog problema koji se tie opredeljivanja zakonodavca za odreeni
koncept ili model borbe protiv nasilja na sportskim priredbama, postoji jo veliki broj faktora koji
utiu na uspjenost primjene propisa iz te oblasti.16 Svi ti faktori mogu se podijeliti u dvije grupe:
prvu u kojoj se nalaze sve okolnosti koje inae mogu negativno da utiu na primjenu bilo kog
propisa, pa i onog koji ureuje oblast borbe protiv nasilja na sportskim priredbama; drugu u kojoj
se nalaze one okolnosti (ograniavajui faktori) karakteristine samo za materiju borbe protiv
nasilja na sportskim priredbama.17

16
D.uput, Problemi u primjeni propisa namjenjenih borbi protiv nasilja I nedolinog ponaanja na sportskim
priredbama, NBP: urnal za kriminalistiku i pravo, Kriminalistiko-policijska akademija, Beograd, 2012, 89.
17
Ibid.

11
III. PREKRAJNOPRAVNA ZATITA OD NASILJA NA SPORTSKIM PRIREDBAMA

3.1. Prekrajno pravo pojam

Prekrajno pravo je skup pravnih propisa kojima se odreuje koja se ponaanja smatraju
prekrajima, utvruju opta pravila o odgovornosti za prekraje, uslovi za izricanje prekrajnih
sankcija, vrste tih sankcija, nadlenost i postupak za utvrivanje odgovornosti za uinjene
prekraje i izricanje prekrajnih sankcija, kao i pravila o njihovom izvrenju.18
Kroz istoriju, prekrajno pravo nije bilo posebna grana prava, ve je bilo u sklopu drugih
grana prava, posebno u okviru krivinog ili upravnog prava. Kao dio krivinog prava, prekrajno
pravo se podrazumijevalo iz razloga to prekaji, kao i krivina djela predstavljaju kanjiva djela,
i s'tim u vezi, obino su tretirani kao najlaka vrsta krivinih djela. Isto tako, kao dio upravnog
prava, posmatrano je iz razloga to se esto pojavljuje kao krenje pravnih propisa koji su u
nadlenosti organa uprave. Da li se prekrajno pravo posmatralo kao dio krivinog ili upravnog
prava, razlikovalo se od sistema do sistema.
Savremeno pravo izdvaja prekrajno pravo kao samostalnu granu zbog injenice da
prekraji predstavljaju posebnu kategoriju kanjivih djela, a i zbog toga to se po svojoj pravnoj
prirodi i osnovnim odlikama razlikuje od krivinog djela. Za razliku od kriviog prava,
prekrajno pravo ne regulie drutene odnose neposredno odreivanjem prava, dunosti i obaveza
pojedinaca, ve to ini posebno propisivanjem i izricanjem prekrajnih sankcija za te povrede,
koje primjenjuje drava prinudnim putem a koje se sastoje u ograniavanju ili liavanju pojedinih
prava19.
Kao posebna kategorija kanjivih djela prekraji predstavljaju predmet prekrajnog prava.
U skladu sa tim, prekrajno pravo odreuje koje su to vrste ponaanja ili koji postupci se
posmatraju kao prekraji, koja lica se smatraju uiniocima prekraja (fizika lica, pravna lica,
odgovorna lica u pravnom licu, preduzetnici), regulie opte uslove za postojanje prekraja i
prekrajnu odgovornost uinilaca prekraja, odreuje vrste sankcija za prekraje i opte uslove za
njegovo izricanje, kao i sankcije za pojedine prekraje, regulie ostala pitanja koja se tiu

18
ore M. orevi, Prekrajno pravo sa osnovama privrednoprestupnog prava, Kriminalistiko-policijska
akademija, Beograd, 2010, 2.
19
Ibid., 14.

12
odgovornosti za prekraje i izricanje prekrajnih sankcija, odreuje nadlenost organa za
prekraje i pravila prekrajnog postupka, kao i pravila o izvrenju prekrajnih sankcija.20

3.2 Prekraj - pojam

Pojam prekraja je veoma sloen pojam i jedno od osovnih pitanja kako pozitivnog prava,
tako i pravne teorije upravnog i krivinog prava. Sloenost prekraja se odnosi na problem
preciznog definisanja koje ponaanje e se tretirati i zakonom prepoznati kao prekraj. Sa aspekta
injenice da su prekraji samo jedna vrsta protivpravnog ponaanja, potrebno je jasno razgraniiti
ih od drugih delikata, a posebno od krivinih djela.
Dva su osnovna koncepta, meusobno iskljuiva, koja definiu pojam prekraja i njegove
pravne prirode francuski i njemaki koncept. Prema francuskom konceptu, prekraji su
najlaka krivina djela (laka krivina djela) koja se razlikuju od ostalih krivinih djela po vrsti i
visini sankcija.21 U okviru same francuske koncepcije postoji vie shvatanja. Prema jednom
prekraj odreuje vrsta kazne a ne teina prekraja; prema drugom od sutinskog je znaaja
stepen odgovornosti izvrioca delikta; dok prema treem, prekraji su blai oblici povrede
drutvene discipline. Prema njemakoj koncepciji prekraji nisu krivina djela, ve upravni
delikti koji su protivljenje naredbama dravnih vlasti i kojima se vrijeaju dravni interesi, tj.
interesi administracije.
Definicije kojima se odreuje opti pojam prekraju mogu biti materijalne i formalne.
Materijalne definicije su one koje se u odreivanju tog pojma koriste materijalnim elementima, a
to su oni elementi koji oznaavaju drutvenu sutinu tog delikta, odnosno, koji ukazjuju na to
zato je odreeno ponaanje uopte zabranjeno i kanjivo. Sa druge strane, formalne definicije
koriste samo formalne elemente, a to su oni koji govore o protivnosti nekog ponaanja nekoj
pravnoj normi i odreenosti takvog ponaanja kao kanjivog u nekom pravnom propisu.22

20
Ibid., 2.
21
Predrag Dimitrijevi, Prekrajno pravo, opti deo, sa sudskom praksom, obrascima za pripremu i registrom
pojmova, Slubeni glasnik, Beograd 2001, 40.
22
. orevi, Prekrajno pravo sa osnovama privrednoprestupnog prava, tree, izmenjeno i dopunjeno izdanje,
Kriminalistiko-policijska akademija, Beograd 2010, 20.

13
 Prilikom teorijskog odreivanja pojma prekraja svakako se mora poi od zakonskog
odreenja. Na taj nain, prekraji se obino shvataju kao krenje odreenih propisa (formalni
aspekt), dok je povreda dobra koja se tim propisom tite, predstavlja materijalni aspekt.
Zakonom o prekrajima Crne Gore23 ureuju se uslovi za propisivanje prekraja i
prekrajnih sankcija, prekrajni postupak i postupak izvrenja prekrajnih sankcija. Ovim
Zakonom prekraj se odreuje kao radnja koja predstavlja povredu javnog poretka koja je
utvrena zakonom i za koju je propisana sankcija24, uz odreenost da ne moe biti izreena
prekrajna sankcija za radnju koja prije nego to je uinjena nije bila zakonom utvrena kao
prekraj i za koju nije bila propisana sankcija.

3.3. Prekrajnopravna zatita od nasilja na sportskim priredbama

Prekrajnopravna zatita od nasilja na sportskim priredbama predviena je Zakonom o

spreavanju nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama.Ovim zakonom utvrene su
mjere kojima se obezbjeuje sigurnost gledalaca, takmiara i drugih uesnika u sportskim
priredbama i stvaraju uslovi kojima se sprjeava, suzbija i sankcionie nedolino ponaanje,
neredi i nasilje prije, za vrijeme i nakon sportske priredbe, kao i obaveze organizatora i
ovlaenja nadlenih organa u sprovoenju tih mjera.25
Delikti nasilja na sportskim priredbama karakteristina su pojava u savremenom drutvu.
Umjesto da budu mjesto sportskih nadmetanja sportske priredbe sve ee postaju mjesto
obrauna suprotstavljenih navijakih tabora. Nasilje i vandalizam, naalost, postaju nezaobilazan
pratilac sportskih priredbi, naroito onih najznaajnijih kojima po pravilu prisustvuje i najvei
broj gledalaca. Upravo ovo je faktor odvraanja za istinske ljubitelje sporta, dok oni najodaniji
esto bivaju izloeni nepotrebnim rizicima i maltretiranjima. Nerijetko se neredi i nasilje po
zavretku sportskih priredbi sa sportskih stadiona sele i na gradske ulice.
Ovakve pojave ukazale su na potrebu da drutvo energinije reaguje na odreene oblike
drutveno neprihvatljivih ponaanja. Upravo ovo je i bio razlog donoenja Zakona o sprjeavanju
nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama koji predstavlja prvi zakon te vrste u
naoj zemlji kojim se ova materija regulie na jednom mjestu.

23
Zakon o prekrajima - ZP, Slubeni list Crne Gore, broj 1/2011, 6/2011, 39/2011.
24
Ibid.
25
l. 1. ZSNNPSP

14
 Stvaranje uslova da bavljenje sportom bude dostupno svima pod jednakim uslovima,
slobodno i dobrovoljno, fer, tolerantno, ispunjavajue i etiki prihvatljivo, u skladu sa prirodnom
sredinom i drutvenim okruenjem i nezavisno od zloupotreba u svrhe koje su suprotne prirodi
sporta, jedan je od razloga usvajanja ovog zakona. Takoe, normiranje jedinstvenih pravila za
ponaanje svih uesnika sportske priredbe kako bi se omoguilo bezbjedno odravanje sportskih
priredbi; kao i utvrivanje jedinstvenog sistema prevencije i smanjenja rizika za izbijanje nereda i
nedolinog ponaanja svih uesnika sportske priredbe. Posebno se vodilo rauna o
implementaciji instituta meunarodnog prava iz ove oblasti, posebno standarda Evropske
konvencije o nasilju i nedolinom ponaanju gledalaca na sportskim priredbama, posebno na
fudbalskim utakmicama, koju je donio Savjet Evrope, a naa zemlja ratifikovala Zakonom o
ratifikaciji Evropske konvencije o nasilju i nedolinom ponaanju gledalaca na sportskim
priredbama, posebno na fudbalskim utakmicama (''Slubeni list SFRJ'' Meunarodni ugovori, br.
9/1990), kao i usklaivanje propisa iz oblasti spreavanja nasilja i nedolinog ponaanja na
sportskim priredbama sa Evropskim i meunarodnim pravom.

3.4. Nasilje i nedolino ponaanje

Pod nasiljem i nedolinim ponaanjem uesnika na sportskim priredbama, u smislu ovog

zakona, podrazumijeva se, izmeu ostalog, fiziki napad na uesnike sportske priredbe, fiziki
obraun izmeu uesnika na sportskoj priredbi, bacanje na sportski teren ili u gledalite predmeta
koji mogu da ugroze ivot, integritet lica ili imovinu; unoenje i isticanje transparenta, zastave ili
drugog predmeta s tekstom, slikom, znakom ili drugim obiljejem koji poziva ili podstie na
fiziki sukob, nacionalnu, rasnu, vjersku i drugu mrnju ili netrpeljivost i uzvikivanje parola i
pjevanje pjesama pogrdne sadrine koje pozivaju ili podstiu na fiziki sukob, nacionalnu, rasnu,
vjersku i drugu mrnju ili netrpeljivost.
Sve prethodne oznaene djelatnosti predstavljaju alternativno odreenu radnju izvrenja
krivinog djela nasilniko ponaanje na sportskoj priredbi ili javnom skupu tako da za ovakvo
odreeno nasilje i nedolino ponaanje nije predviena prekrajnopravna ve krivinopravna
odgovornost.
Pod nasiljem i nedolinim ponaanjem uesnika na sportskim priredbama, u smislu ovog
zakona, podrazumijeva se i oteivanje sportskog objekta, opreme, ureaja i instalacija na

15
sportskom objektu na kojem se odrava sportska priredba; izazivanje nereda prilikom dolaska,
odnosno odlaska sa sportskog objekta ili u sportskom objektu, remeenje toka sportske priredbe
ili ugroavanje bezbjednosti uesnika sportske priredbe ili treih lica; neovlaeni ulazak u
sportski teren; neovlaeni ulazak u slubene prostorije i slubene prolaze sportskog objekta u
kome se odrava sportska priredba; unoenje u sportski objekat i upotreba alkohola ili drugih
opojnih sredstava; unoenje u sportski objekat i korienje pirotehnikih sredstava i drugih
predmeta kojima moe da se ugrozi bezbjednost uesnika u sportskoj priredbi ili ometa njen tok i
neovlaeni ulazak u dio gledita koji je namijenjen suparnikim navijaima.
Ukoliko fiziko lice uini neku od prethodno oznaenih radnji pored krivinopravne
predviena je i prekrajnopravna odgovornost. Odnosno za taj prekraj fiziko lice e se kazniti
kaznom zatvora do 60 dana (lan 23. stav 1.). Uz kaznu za prekraj fizikom licu se moe izrei i
zatitna mjera zabrane prisustvovanja odreenim sportskim priredbama u trajanju od jednog
mjeseca do jedne godine.

3.5. Bezbjednost na sportskim priredbama i nadzor

Prije svega potrebno je da se stvoriti bezbjedno okruenje i vriti nadzor na sportskim

priredbama, odnosno sportskim susretima i takmienjima. Osiguranje bezbjednosti i vrenje
nadzora sprovodi organizator sportske priredbe. Pod izrazom organizator sportske priredbe
Zakonodavac odreuje sportsku organizaciju, drugo pravno lice i preduzetnika kome je stalna ili
povremena djelatnost organizovanje sportskih priredbi, odnosno koji je preduzeo organizaciju
odreene sportske priredbe ili vrenje odreenih poslova u organizovanju sportske priredbe.
Organizator sportske priredbe duan je da osigura bezbjedno odravanje sportske priredbe
i da preduzme mjere kojima se spreava izbijanje nasilja i nedolinog ponaanja gledalaca, u
suprotnom, smatrae se da je uinio prekraj i kaznie se za prekraj novanom kaznom od
pedesetostrukog do stostrukog iznosa minimalne zarade u dravi.
Zakon je predvidio mogunost pruanja pomoi u sluaju da organizator sportske
priredbe procijeni da nije u mogunosti da osigura bezbjedno odravanje sportske priredbe. U
ovom sluaju, organizator moe zahtijevati ukljuivanje organa uprave nadlenog za policijske
poslove, to je danas praksa koja se u kontinuitetu sprovodi posebno u sluajevima odravanja

16
fudbalskih utakmica za koje se procijeni da su od visokog rizika (npr. kada se odvija utakmica
Budunost-Sutjeska).
Angaovanje drugog pravnog lica ili preduzetnika za organizovanje sportske priredbe ili
za obavljanje odreenih poslova u organizaciji sportske priredbe ne znai ne postojanje
odgovornosti organizatora sportske priredbe. I u ovom sluaju organizator je duan da vri
nadzor nad sprovoenjem mjera utvrenih ovim zakonom, u protivnom kaznie se za prekraj
novanom kaznom od pedesetostrukog do stostrukog iznosa minimalne zarade u dravi.
Zakon predvia i preduzimanje preventivnih mjera u cilju spreavanja i suzbijanja nasilja
i nedolinog ponaanja - preduzimanje mjera na sportskim priredbama poveanog rizika,
posebnih mjera koje se preduzimaju na sportskim priredbama poveanog rizika kao i mjera koje
moe da naredi nadleni organ.

3.6. Preventivne mjere

Imajui u vidu u tekstu naznaene probleme prilikom primjene propisa koji navode na
pitanje preduzimanja i sprovoenja preventivnih i represivnih mjera, odredbom iz lana 6.
Zakona predvieno je da su radi prevencije i smanjenja rizika za izbijanje nereda i nedolinog
ponaanja gledalaca, sportske organizacije dune da: preduzimaju mjere kojima se obezbjeuje
odgovarajui uticaj za primjereno ponaanje;obezbijede odgovarajuu informisanost svojih
navijaa (susreti sa navijaima, izdavanje biltena, broura i dr.); vre koordinaciju aktivnosti sa
klubovima svojih navijaa prilikom organizovanog odlaska na sportske priredbe na kojima su ti
klubovi i njihovi navijai gostujui i utvrde sportska pravila iz svoje nadlenosti - koje su
sportske priredbe visoko rizine i koje mjere su organizatori sportskih priredbi i drugi uesnici
obavezni da preduzimaju, na sportskim priredbama visokog rizika, i preduzimaju druge mjere i
aktivnosti, u skladu sa zakonom, podzakonskim aktima i sportskim pravilima.
Odredbom ovog lana jasno je naznaena obaveza sportske organizacije ili drugog
pravnog lica koja bi se u sluaju ne postupanja u skladu sa naznaenim sankcionisala na nain
to e se kaznitie novanom kaznom od pedesetostrukog do stostrukog iznosa minimalne zarade
u dravi.

17
3.7. Mjere koje se preduzimaju na sportskim priredbama

Organizator sportske priredbe je duan da obrazuje redarsku slubu, da angauje pravno

lice ili preduzetnika radi obavljanja poslova fizikog obezbjeenja i odravanja reda na sportskoj
priredbi. Ovo je obaveza propisana Zakonom koja zai da e se novanom kaznom kazniti
organizator sportske priredbe ili drugo pravno lice ukoliko ne postupi na prednje opisan nain
osim u sluaju da sportsku priredbu, pored redarske slube, obezbjeuje i nadleni organ onda u
tom sluaju obezbjeenjem sportske priredbe rukovodi ovlaeno slubeno lice nadlenog organa
(policije).
Redarska sluba koju bi organizator angaovao, u vrenju poslova fizikog obezbjeenja i
odravanja reda na sportskoj priredbi, ima ovlaenje da: zabrani pristup objektu na kome se
odrava sportska priredba licima koja su pod uticajem alkohola ili drugih opojnih sredstava ili se
iz njihovog ponaanja moe zakljuiti da su skloni nasilnom ili nedolinom ponaanju; efikasno
odvoji gostujue navijae usmjeravanjem na posebne ulaze i izlaze iz sportskog objekta u
poseban dio gledalita koji je za njih odreen; sprijei ulazak gledalaca na sportski teren; sprijei
unoenje ili prodaju alkoholnih pia u sportskom objektu; sprijei unoenje u sportski objekat
predmeta koji se mogu upotrijebiti u nasilnikim postupanjima (pirotehnika sredstva, motke,
flae i sl.) odnosno kojima se moe ometati tok sportske priredbe (ogledala, laserski pokazivai,
zvuni ureaji vee snage, transparenti ili obiljeja kojima se podstie rasna, vjerska, nacionalna
ili druga netrpeljivost ili mrnja, odnosno iji je sadraj uvredljiv ili nepristojan i sl.) i opomene
odnosno udalji gledaoce zbog nedolinog ponaanja kojim se moe izazvati nasilje na sportskoj
priredbi ili ometati njen tok. Ovo je precizirano odredbom iz lana 7 stav 2 Zakonom o
spreavanju nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama. Ovim zakonom je
naznaeno da redar moe upotrijebiti i fiziku snagu samo ako na drugi nain ne moe odbiti
napad gledaoca ili grupe gledalaca koji postupaju suprotno nalozima redarske slube ili pruaju
fiziki otpor ukoliko je napad usmjeren prema sebi, gledaocima, takmiarima, drugim uesnicima
ili unitenju ili oteenju sportskog objekta i njegove imovine.

18
3.8.Onemoguavanje pristupa u sportski objekat

Organizator sportske priredbe duan je da preduzme mjere za onemoguavanje prisustva

u sportski objekat lica kome je izreena zatitna mjera zabrane prisustvovanja odredjenim
sportskim priredbama.
Novanom kaznom od pedesetostrukog do stostrukog iznosa minimalne zarade u
Republici, kaznie se za prekraj sportska organizacija ili drugo pravno lice, ako ne preduzme
mjere za onemoguavanje pristupa u sportski objekat licu kojem je izreena zatitna mjera
zabrane prisustvovanja odredjenim sportskim priredbama- lan 22. stav 1. taka 5.

3.9. Mjere saradnje na odravanju reda i mira

Organizator sportske priredbe duan je da ostvari saradnju sa nadlenim organom -

policijom, radi realizacije mjera i naloga koji se odnose na odravanje javnog reda i mira.
Ukoliko ne ostvari saradnju izvrie prekraj za koji se kanjava novanom kaznom od
pedesetostrukog do stostrukog iznosa minimalne zarade u Republici.
Organizator je takoe, za vrijeme trajanja sportske priredbe, duan da obezbijedi prisustvo
odgovarajue slube medicinske pomoi, a po potrebi obezbijedi prisustvo drugih organa i
organizacija, javnih slubi i preduzea (vatrogasne jedinice, inspekcijske i komunalne slube i
dr.).

3.10. Posebne mjere koje se preduzimaju na odreenim sportskim priredbama poveanog

rizika

Sportske priredbe poveanog rizika su domae i meunarodne sportske priredbe od veeg

takmiarskog znaaja,sportske priredbe na kojima se oekuje prisustvo velikog broja gledalaca ili
navijaa gostujuih klubova idruge sportske priredbe kad posebne okolnosti ukazuju da na njima
moe doi do nasilja ili nedolinog ponaanja gledalaca.

Organizator sportske priredbe je duan da u sluajevima kada su u pitanju sportske

priredbe na kojima se oekuje prisustvo velikog broja gledalaca ili navijaa gostujuih klubova i
druge sportske priredbe kad posebne okolnosti ukazuju da na njima moe doi do nasilja ili
nedolinog ponaanja gledalaca preduzme posebne mjere. Pod posebnim mjerama predvienim u
odredbi lana 11. podrazumijeva se da organizator: obavijesti nadleni organ, nadleni sportski

19
savez kao i sportiste koji uestvuju u sportskoj priredbi o riziku od izbijanja nasilja i nedolinog
ponaanja, a najkasnije 48 asova prije poetka sportske priredbe; imenuje odgovorno lice koje je
zadueno za rukovoenje i realizaciju mjera za sprjeavanje nasilnog i nedolinog ponaanja
gledalaca i za saradnju sa nadlenim organom; sarauje sa nadlenim organom radi postupanja po
nalozima koji se odnose na obezbjeenje javnog reda i mira na sportskoj priredbi isarauje sa
predstavnicima klubova navijaa u cilju meusobne razmjene informacija i obezbijedi da klubovi
navijaa odrede dio redara na sportskoj priredbi iz svojih redova, kao vid pruanja pomoi u
odravanju reda na sportskoj priredbi i obavjetavanja gledalaca.

Novanom kaznom od pedesetostrukog do stostrukog iznosa minimalne zarade u

Republici, kaznie se za prekraj sportska organizacija ili drugo pravno lice, ako ne postupi u
skladu sa ovim lanom.

3.11. Mjere koje se preduzimaju na sportskim priredbama poveanog rizika

Prije poetka, za vrijeme i po zavretku sportske priredbe poveanog rizika organizator je

duan da: obezbijedi razdvajanje grupa gostujuih navijaa prodajom ulaznica na posebno
odreenim mjestima; sarauje sa sportskim organizacijama koje uestvuju na sportskoj priredbi u
vezi sa prodajom ulaznica za njihove navijae; oznai posebne ulaze, izlaze i dio gledalita za
grupe gostujuih navijaa, ukoliko se oekuje njihov organizovan dolazak ili dolazak u veem
broju; utvrdi odreeni broj ulaznica za sjedenje, odnosno pusti u prodaju onoliko ulaznica za
stajanje u zavisnosti od kapaciteta sportskog objekta, kako se time ne bi ugroavala bezbjednost
uesnika sportske priredbe i upozori gledaoce, preko medija ili razglasa, na korektno ponaanje.
Ukoliko organizator propusti da preduzme neku od navedenih mjera kaznie se za prekraj
novanom kaznom od pedesetostrukog do stostrukog iznosa minimalne zarade u dravi.

3.12. Mjere koje moe da naredi nadleni organ

Odredbom iz lana 13. je predvieno da nadleni organ, prilikom odravanja sportskih

priredaba poveanog rizika, moe da naloi preduzimanje svih neophodnih mjera za sprjeavanje
nasilja i nedolinog ponaanja gledalaca, a posebno da: odredi pravac kretanja grupa gostujuih
navijaa prilikom dolaska i odlaska sa sportskog objekta; privremeno iskljui iz saobraaja prije
poetka i najdue dva asa nakon zavretka sportske priredbe, vozila na kojima se nalaze
transparenti, zastave, grbovi, slike i sl. koje svojom sadrinom mogu izazvati nemire ili nerede;

20
naredi organizatoru otklanjanje uoenih nedostataka sportskog objekta ili propusta u organizaciji;
zabrani ulazak na sportsku priredbu, odnosno udalji lice ili grupu navijaa iz sportskog objekta
ukoliko se iz njegovog ponaanja moe zakljuiti da je sklon nasilnikom i nedolinom
ponaanju, i zadri u sportskom objektu, najdue do dva sata po zavretku sportske priredbe,
navijae ukoliko procijeni da bi njihovo ponaanje moglo izazvati sukob navijaa ili grupa
navijaa.

3.13. Zatitna mjera zabrane prisustvovanja odreenim sportskim priredbama

Licu koje je izvrilo nasilje ili se nedolino ponaalo pored kazne za prekraj moe se
izrei i zatitna mjera zabrane prisustvovanja odreenim sportskim priredbama. Lice kome je
izreena ova mjera je duno, najkasnije dva sata prije poetka odredjene sportske priredbe da se
lino javi ovlaenom slubenom licu nadlenog organa po mjestu prebivalita i obavijesti ga o
adresi na kojoj e se nalaziti za vrijeme trajanja odredjene sportske priredbe, kao i za vrijeme od
njegovog odlaska od ovlaenog slubenog lica do isteka dva sata nakon zavretka te priredbe.
Ako je u tome onemoguen zbog zdravstvenog stanja ili profesionalnih obaveza koje ne trpe
odlaganje, duno je da se javi telefonom i obavijesti o adresi na kojoj se nalazi, a ako je odsutno
iz mjesta prebivalita, a nalazi se u Republici duno je da se lino javi ovlaenom slubenom
licu najblieg nadlenog organa po mjestu boravita i obavijesti ga o adresi na kojoj se nalazi.26

Ako se pak lice kome je izreena ova mjera nije javilo ovlaenom slubenom licu
nadlenog organa po mjestu prebivalita ili boravita ili za koje se provjerom utvrdilo da se ne
nalazi na datoj adresi, ovlaeno slubeno lice nadlenog organa moe za tim licem raspisati
potragu radi dovodjenja podrunom organu za prekraje. A ukoliko ovlaeno slubeno lice
nadlenog organa zatekne lice kome je izreena ova mjera u prostoru sportskog objekta ili je
njegovo prisustvo utvrdjeno pregledom zapisa video nadzora, privee ga podrunom organu za
prekraje.

Zakonom o unutranjim poslovima, odnosno podzakonskim aktima, nije regulisan nain

sprovoenja izvrenja ove mjere bezbjednosti od strane policije. Iz ovog proizilazi niz pitanja kao
to su da li policija ima obavezu da obavjetava osuena lica o terminima odigravanja sportskih
dogaaja za koje im je izreena mjera bezbednosti, da li je duna da obavjetava sud o krenju

26
l. 24. St. 1.ZSNNPSP

21
mjere bezbjednosti, da li je potrebno da provjerava zbog ega se lice nije javilo u policiju u
vrijeme odigravanja utakmice, treba li da provjerava da li postoji mjera bezbjednosti kada se lice
javi u policijsku stanicu da izvri mjeru bezbjednosti, a sud nije obavijestio policiju o postojanju
te mjere i sl.27 Kod diskrecione ocjene vano je da policija, koja je ovlaena za njeno vrenje,
moe da bira izmeu vie mogunosti. Najbolja mogunost ne odreuje se unaprijed za sve
sluajeve, nego se policiji koja primjenjuje pravnu normu ostavlja da to uini prema potrebama
konkretnog sluaja. Kod diskrecione ocjene se, dakle, bira izmeu vie mogunosti, i to se ini
strogo konkretno i individualno za svaki pojedinani sluaj.28

3.14. Incident na stadionu Budunost27.03.2015.

Kamen spoticanja u implemetaciji vaeeg Zakona o spreavanju nasilja i nasilnikog

ponaanja na sportskim priredbama Crne Gore bio je incident na stadionu Budunost koji se
odigrao tokom fudbalske utakmice reprezentacija Crne Gore i Rusije 2015. godine. Naime,
tokom utakmice navija Budunosti je bakljom pogodio golmana ruske reprezentacije, kao i
jednog reprezentativca to je dovelo do okonanja mea. Uslijedila je i prepirka igraa na terenu,
te tua navijaa na junoj tribini. Uvertira u ovaj dogaaj bio je incident navijaa kada se grupa
od pedesetak navijaa Rusije okupila na Trgu republike, gdje je jedno vreme pjevala ruske
pjesme, a potom pokuala zapaliti zastavu Sjedinjenih Amerikih Drava, to je sprijeila
policija.

Navija Budunosti je osuen na zatvorsku kaznu u visini od tri mjeseca za krivino djelo
nasilniko ponaanje na sportskoj priredbi i 30 dana zatvora za nanoenje lake tjelesne povrede,
te mu izreena jedinstvena kazna zatvora od tri mjeseca i 15 dana. Kako je za prvo krivino djelo
za koje mu se sudilo predviena i novana kazna, on je obavezan da plati i 750 eura novane
kazne.29 Podsjeanja radi, za krivino djelo nasilniko ponaanje na sportskoj priredbi ili javnom
skupu predviena je zatvorska kazna od est mjeseci do pet godina i novana kazna, dok je za
nanoenje lake tjelesne povrede zaprijeena zatvorska kazna do tri godine. Meutim, odgovornost
ima i fudbalski savez zbog obaveza koje su mu zakonom, kao organizatoru, nametnute.

27
Z. urevi, S. Vukovi, N. Radovi, Nasilje ulinih kriminalnih grupa, NBP: urnal za kriminalistiku i pravo, br. 1,
2013, Beograd, 35.
28
Ibid.
29
Vijesti.me, www.vijesti.me, od 16.09.2015.

22
 Upravo ovaj incident je bio razlog pokretanja inicijative za izmjene i dopune Zakona o
spreavanju nasilja i nasilnikog ponaanja na sportskim priredbama koji je u fazi izrade. Naime,
izmjenjene okolnosti i sve vea eskalacija nasilja na sportskim priredbama uslovljavaju i izmjene
i dopune ovog zakona, sve u cilju uspostavljanja i unaprijeivanja sistema prevencije i represije u
ovoj oblasti. Tako je i Crna Gora napravila korak dalje i krenula u izradu novog Zakona o
spreavanju nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama uzimajui u obzir prethodnu
praksu i iskustva.

U Predlogu Zakona dostupnom na zvaninoj internet stranici Ministarstva unutranjih

poslova, kao predlagaa zakona, predloen je niz znaajnih izmjena. Posebno se navodi
neophodnost obezbjeivanja kvalifikovanih redara koji bi bio duan da titi lica i imovinu u
sportskom objektu, da utvrdi da li osoba ima ulaznicu i zabrani joj ulaz ako nema, kao i da
zabrani ulaz osobama koje posjeduju alkoholna pia, drogu, pirotehnika sredstva, oruje ili
druge predmete za nanoenje povreda, ili stvaranje nereda. Nadlean je i da zabrani ulaz svima
koji posjeduju transparente, zastave, simbole i slino, koje podstiu ili pozivaju na mrnju ili
nasilje. Redar bi se kaznio novano u iznosu od 500 eura, ako ne bude radio profesionalno.
Dakle, ovaj prijedlog Zakona prepoznaje redara kao odgovorno lice za red i mir na sportskim
dogaajima. Prijedlog Zakona prepoznaje i procedure za dobijanje dozvole da odreeno lice bude
redar. Dozvola bi garantovala da je redar osposobljen, zdravstveno sposoban i da ima poloen
struni ispit za obavljenje posla, da ivi u Crnoj Gori, da ima najmanje trei stepen strune
spreme, da nije osuivan za krivino djelo i da ne postoje druge okolnosti koje ukazuju da bi
mogao nezakonito obezbjeivati javni red.

Prijedlog Zakona predvia i kaznu za organizatora sportskog dogaaja u visini od 500 do

5.000 eura ukoliko doe do nereda, a nijesu izvrene sve zakonom propisane radnje da se to
sprijei sa druge strane, graanin koji izazove nerede bie kanjen od 600 do 1.500 eura, ili
zatvorom od mjesec ili 60 dana, zavisno od teine prekraja. Takoe, ukoliko postoje saznanja da
je graanin ranije krio zakon prilikom dolaska, odravanja ili odlaska sa sportskog dogaaja,
prekrajni sud moe izrei zabranu prisustvovanja, u trajanju od est mjeseci do godinu dana.

23
IV. KRIVINOPRAVNA ZATITA OD NASILJA NA SPORTSKIM PRIREDBAMA

4.1. Krivino pravo pojam

Krivino pravo se definie kao zakonsko pravo, tj. pravo koje je zasnovano na zakonu.30
Odnosno, krivino pravo se moe definisati kao sistem zakonskih pravnih propisa kojima su
odreena krivina djela i shodno tome krivine sankcije, kao i osnovi i uslovi za primjenu
krivinih sankcija prema uiniocima krivinih djela u cilju zatite linih sloboda i prava ovjeka,
te drugih prava i drutvenih vrijednosti zagarantovanih i zatienih ustavom odreene zemlje i
meunarodnim pravom. Dakle, ono predstavlja dio pravnog sistema kojim se titi drutvo od
kriminaliteta i postojanja drutveno negativnog ponaanja, tako to nastoji obezbijediti uslove
bezbjedne drutvene zajednice.

Naime, krivino pravo se moe posmatrati i kao nauna disciplina iji je osnovni cilj
obavljanje zatitne funkcije, koja se ostvaruje propisivanjem odreenih drutveno negativnih
ponaanja koja se tretiraju kao krivina djela, kao i uslova za njihovo sankcionisanje u skladu sa
zakonskim normama odreene drave. Drugim rijeima, cilj krivinog prava jeste suzbijanje
kriminaliteta u jednom drutvu, sankcionisanjem negativnih drutvenih pojava, sa jedne strane i
isticajnem najznaajnijih vrijednosti i normi ponaanja, sa druge strane.

Osnovni cilj krivinog prava je obavljanje zatitne funkcije koja se ostvaruje

prepoznavanjem odreenih ponaanja kao krivinih djela i; u skladu sa tim, propisivanjem
sankcija. Dakle, cilj krivinog prava je suzbijanje kriminaliteta, odnosno pruanje zatite
najznaajnijim dobrima i vrijednostima od ponaanja koja ih povreuju ili ugroavaju.31
Opravdanost postojanja krivinog prava upravo proizilazi iz naznaene definicije djelovanje na
ponaanje ovjeka i uspostavljanje bezbjednog zajednikog ivota ljudi u jednoj dravi.
Meutim, pretpostavka postojanja krivinog prava nije u primjeni sankcija, ve u ponaanju
graana koje nee iziskivati ovakve posljedice. Dakle, krivino pravo se zasniva na pretpostavci
da veina graana nee vriti krivina djela.

30
Z. Stojanovi, Krivino pravo, CID, Podgorica 2008, 19.
31
Ibid.

24
 U daljem predstavljanju pojma krivinog prava navodi se da je ono zakonsko pravo pravo
zasnovano na zakonu kao jedinom pravnom aktu kojim se moe propisati krivinopravna norma.
Prepoznavanje i propisivanje pojedinih djela kao krivini i u skladu sa tim, njihovo
sankcionisanje, iskljuivo se mora odnositi na sluajeve koji su nuni i opravdani i podvrgnuti
demokratskoj proceduri.32

4.2. Krivino djelo pojam

Krivino djelo se izdvaja kao osnovno pitanje nauke o krivinom pravu, a koje je potrebno
precizno definisati u cilju njegovog valjanog i pravovremenog sankcionisanja. Prilikom
odreivanja krivinog djela moe se poi od raznih polaznih taaka. Naime, krivino djelo se,
prije svega, definie kao drutvena pojava, odnosno, drutveno negativna pojava koju je nuno
sankcionisati.

Pojam krivinog djela oznaava krivino djelo prije svega kao povredu norme (ili kao
povredu kaznenog zakona).33 Uzimajui u obzir da krivino djelo podrazumijeva i psihiki odnos
uinioca prema djelu, sveobuhvatnije ga je posmatrati kao objektivno-subjektivno. Dananje
shvatanje krivinog djela posmatra ga kao djelo koje je zakonom predvieno kao krivino djelo,
koje je protivpravno i koje je skrivljeno. Na ovaj nain definisano, krivino djelo sadri etiri
elementa: radnja, predvienost krivinog djela u zakonu, protivpravnost i krivica.34 Redosljed
navedenih elemenata nije sluajno postavljen prilikom rjeavanja konkretnih sluajeva, uvijek
se poinje sa radnjom, a zavrava sa krivicom.

U Zakoniku Crne Gore, odredbom iz lana 5. krivino djelo se definie kao djelo koje je
zakonom odreeno kao krivino djelo, koje je protivpravno i koje je skrivljeno. Prethodno,
odredbama iz lana 2. definidano je da se kazne ili krivine sankcije mogu izrei samo za ono
krivino djelo koje je kao takvo, prije njegovog izvrenja bila propisano zakonom. Takoe,

32
Vid. Z. Stojanovi, Krivino pravo, CID, Podgorica 2008, 19-20.
33
Ibid., 41.
34
Vid. Z. Stojanovi, Krivino pravo, CID, Podgorica 2008, 92.

25
zakonom je predvieno da nema kazne bez krivice, tj. da se kazne i mjere upozorenja mogu izrei
samo uiniocu krivinog djela koji je kriv za uinjeno djelo, dakle, ako postoji dokaz krivice.35

4.3. Krivinopravna zatita od nasilja na sportskim priredbama

lanom 399a Krivinog zakonika Crne Gore uvedeno je novo krivino djelo nasilniko
ponaanje na sportskoj priredbi ili javnom skupu. Osim kriminalno-politike potrebe da se ovo
krivino djelo propie, osnov za njegovo propisivanje je Evropska konvencija o nasilju i
nedolinom ponaanju gledalaca na sportskim priredbama, posebno na fudbalskim utakmicama
odnosno obaveza drava potpisnica da usklade svoja nacionalna zakonodavstva sa tekstom ove
konvencije. Zakonom o spreavanju nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama
propisano je niz mjera za spreavanje nasilja, a propisani su i odreeni prekraji kao i kazne za
uinjene prekraje. Ali i pored pomenutih zakonskih mjera neophodno je obezbijediti i
krivinopravnu zatitu. Ovo krivino djelo ima vie razliitih radnji izvrenja uzimajui u obzir
sloenost moguih oblika ispoljavanja nasilja i njegovih tetnih posledica.

Osnovni oblik ovog krivinog djela ini lice koje fiziki napadne ili se fiziki obraunava
s uesnicima sportske priredbe ili javnog skupa, izazove ili vri nasilje, unese u sportski objekat
ili baca na sportski teren, meu gledaoce ili uesnike javnog skupa predmete, pirotehnika
sredstva ili druge eksplozivne, zapaljive ili tetne supstance koje mogu da izazovu tjelesne
povrede ili ugroze zdravlje uesnika sportske priredbe ili javnog skupa, neovlaeno ue na
sportski teren ili dio gledalita namijenjen protivnikim navijaima i izazove nasilje, oteti
sportski objekat, njegovu opremu, ureaje i instalacije, svojim ponaanjem ili parolama na
sportskoj priredbi ili javnom skupu izaziva nacionalnu, rasnu, vjersku ili drugu mrnju ili
netrpeljivost zasnovanu na nekom diskriminatorskom osnovu usled ega doe do nasilja ili
fizikog obrauna s uesnicima. Zakon je propisao da e se lice koje izvri ovaj oblik kazniti
zatvorom od est mjeseci do pet godina i novanom kaznom. Ukoliko uporedimo kaznu koja je
ovim zakonom predviena sa kaznom koja je odreena gore pomenutom akteru incidenta na
stadionu Budunost, moe se zakljuiti da je su, kako je i navela sudija vieg suda kojoj je bio
dodjeljen ovaj sluaj, uzela u obzir olakavajue okolnosti kakve: nije ranije osuivan,
samostalnos e prijavio organima policije, priznao krivicu..., i ublaila zatvosku kaznu ispod

35
l. 2 ZIDKZ Slubeni list Crne Gore, br. 70/2003, 13/2004, 47/2006, 40/2008, 25/2010, 32/2011, 40/2013 i
56/2013.

26
zakonskog minimuma.36 Pravosnano osueni u ovom sluaju osuen je za nasilniko ponaanje
na sportskoj priredbi, u sticaju sa krivinim djelom laka tjelesna povreda.

4.4. Radnja izvrenja

Radnja izvrenja krivinog djela nasilnikog ponaanja na sportskoj priredbi ili javnom
skupu je alternativno odreena odnosno postoje razliiti naini izvrenja ovog krivinog djela.
Radnju izvrenja predstavljaju sledee djelatnosti i to: fiziki napad ili fiziki obraun s
uesnicima sportske priredbe ili javnog skupa; izazivanje ili vrenje nasilja, unoenje u sportski
objekat predmeta, pirotehnikih sredstava ili drugih eksplozivnih, zapaljivih ili tetnih supstanci
koje mogu da izazovu tjelesne povrede ili ugroze zdravlje uesnika sportske priredbe ili javnog
skupa, bacanje na sportski teren, meu gledaoce ili uesnike javnog skupa predmeta,
pirotehnikih sredstava ili drugih eksplozivnih, zapaljivih ili kodljivih supstanci koje mogu da
izazovu tjelesne povrede ili ugroze zdravlje uesnika sportske priredbe ili javnog skupa,
neovlaeni ulazak na sportski teren ili dio gledalita namijenjen protivnikim navijaima i
izazivanje nasilja, oteenje sportskog objekta, njegove opreme, ureaja i instalacija i odreenim
ponaanjem ili paraloma na sportskoj priredbi ili javnom skupu izazivanje nacionalne, rasne,
vjerske ili druge mrnje ili netrpeljivosti zasnovane na nekom diskriminatorskom osnovu usled
ega doe do nasilja ili fizikog obrauna s uesnicima.

Fiziki napad podrazumijeva agresivno djelovanje usmjereno na tijelo pasivnog subjekta

koje ne mora uvijek da obuhvati i neposredni fiiki kontakt, npr. zamah ruke ili noge ili bacanje
nekog predmeta na pasivnog subjekta; dok fiziki obraun podrazumijeva tuu zmeu dva ili vie
lica.37

Kod radnje izvrenja neovlaeni ulazak na sportski teren ili dio gledalita namijenjen
protivnikim navijaima potrebno je da je datim ulaskom izazvano nasilje; to znai da je
neophodno utvrditi uzrono-posljedinu vezu izmeu neovlaenog ulaska i nasilja.38

Izazivanje nacionalne, rasne, vjerske ili druge mrnje ili netrpeljivosti pretpostavlja
stvaranje negativnog osjeanja i definisanje neprijateljskog stava prema narodu ili etnikoj

36
Vijesti.me, www.vijesti.me, od 16.09.2015.
37
Z. Stojanovi, N. Deli, Krivino pravo, Posebni deo, Pravna knjiga, Beograd, 2017, 272.
38
Ibid. 273.

27
zajednici ili drugoj drutvanoj grupi. Moe se vriti na razliite naine, npr. vrijeanjem,
ismijavanjem ili potcjenjivanjem nacionalnih, rasnih, vjerskih ili drugih drutveno-grupno
pripadajuih osjeanja, izlaganjem poruzi njihovih simbola, nipodatavanje istorisjkih, kulturnih i
drugih vrijednosti.39 U ovom sluaju krivino djelo je dovreno kada je izazivanje nacionalne,
rasne, vjerske ili druge mrnje ili netrpejivosti koje je ostvarano na odgovarajui nain,
prouzrokovalo nasilje ili fiziki obraun sa uesnicima.40

Preostale radnje izvrenja gore oznaene treba shvatiti u njihovom uobiajenom jezikom
smislu.41

4.5. Izvrilac djela

Izvrilac krivinog djela nasilniko ponaanje na sportskoj priredbi ili javnom skupu
moe biti bilo koje lice. Sporno je bilo da li to mogu biti neposredni uesnici sportske priredbe,
npr. igra, sudija ili trener. U izvjesnom broju sluajeva sudovi su stajali na stanovitu da je to
mogue (to znai da svojstvo izvrioca ovog djela moe imati ne samo gledalac, ve i druga lica
koja se u odreenom svojstvu nalaze na sportskoj priredbi, pa ak i igrai i trener sportske ekipe),
dok se u doktrini smatra da neposredni uesnici sportskog takmienje se ne mogu smatrati
izvriocem krivinog djela.42

4.6. Oblik krivice

Oblik krivice potreban za izvrenje ovog krivinog djela je umiljaj, direktni ili eventualni.

4.7. Objekt zatite

Objekt zatite je javni red i mir na sportskim priredbama i opta sigurnost ljudi i imovine
odnosno zatitni objekt ovog krivinog djela je sigurnost i bezbjednost svih uesnika sportske
priredbe od nasilja kojem bi svi uesnici sportske priredbe mogli biti izloeni, a ne ivot i tijelo
pojedinca koji prisustvuju sportskoj priredbi.

39
Ibid. 273-274.
40
Ibid.
41
Ibid.
42
Vid. Z. Stojanovi, N. Deli, Krivino pravo, Posebni deo, Pravna knjiga, Beograd, 2017, 274.

28
4.8. Posljedica djela

Posljedice ovog krivinog djela se sastoje prvenstveno u ispoljavanju konkretne opasnosti

po ivot, tjelesni integritet i zdravlje ljudi koji su prisutni na sportskoj priredbi odnosno po javni
red i mir na sportskoj priredbi kao i oteenje imovine vee vrednosti.

Kazna zatvora za onoga ko fiziki napadne ili se fiziki obrauna sa uesnicima sportske
priredbe ili javnog skupa, izazove ili vri nasilje ili oteti imovinu ija vrijednost prelazi iznos od
deset hiljada eura prilikom dolaska ili odlaska sa sportske priredbe ili javnog skupa predviena je
Zakonom u trajanju od od est mjeseci do pet godina zatvora i prateom novanom kaznom.
Ovim Zakonom je posebno izdvojena kategorija kolovoe grupe koji izvri naznaeno djelo, koji
e se kazniti kaznom zatvora u trajanju od tri do dvanaest godina.

Tei oblik ovog krivinog djela predvien je u stavu 4 i postoji ako je izvrenjem djela iz
stava 1 i 2 (prethodno oznaenih) dolo do nereda u kome je nekom licu nanijeta teka tjelesna
povreda ili ako je oteena imovina ija vrijednost prelazi iznos od etrdeset hiljada eura. Pojam
teke tjelesne povrede treba shvatiti u skladu s odredbom lana 151. KZCG. Uinilac ovog oblika
krivinog djela nasilniko ponaanje na sportskoj priredbi ili javnom skupu kaznie se zatvorom
od dvije do deset godina.

Takoe, predvien je i poseban oblik krivinog djela koje ini slubeno ili odgovorno lice
koje prilikom organizovanja sportske priredbe ili javnog skupa ne preduzme mjere obezbjeenja
kako bi se onemoguio ili sprijeio nered, pa usljed toga budu ugroeni ivot ili tijelo veeg broja
ljudi ili imovina ija vrijednost prelazi iznos od dvadeset hiljada eura.

Radnja izvrenja ovog oblika krivinog djela je nepreduzimanje odgovarajuih mjera

obezbjeenja. Rije je o radnjama proputanja, tj. neinjenja. U obzir dolazi svako nepostupanje
po odgovarajuim propisima ili tehnikim pravilima koje moe da izazove posljedicu ovog
krivinog djela. Krivino djelo je dovreno nastupanjem posljedice koja se sastoji u konkretnoj
opasnosti za ivot ili tijelo veeg broja ljudi ili imovinu ija vrijednost prelazi iznos od dvadeset
hiljada eura. Izvrilac krivinog dela moe biti samo slubeno ili odgovorno lice koje prilikom
organizovanja sportske priredbe ima obavezu preduzimanja mjera obezbjeenja kako bi se
onemoguio ili sprijeio nered. Uinilac ovog djela kaznie se zatvorom od tri mjeseca do tri
godine i novanom kaznom.

29
 S obzirom na to da krivino djelo nasilnikog ponaanja na sportskoj priredbi obuhvata
elemente nasilja, prema uiniocima je cjelishodno reagovati nametanjem odreenih posebnih
obaveza, primjera radi, ukljuivanja u pojedinani ili grupni tretman u odgovarajuoj
zdravstvenoj ustanovi ili savjetovalitu. Imajui u vidu da je jedan od vaspitnih naloga po
sadrini istovjetan sa navedenom posebnom obavezom, mogue je prema maloljetnicima
primjenjivati i ova mjere sui generis.43 Adekvatnim programima, prije svega prevencije nasilja,
ali i otrim odgovorom drave prema uiniocima ovih krivinih djela, mogao bi biti stvoren
ambijent u kome bi na sportskim priredbama bilo mjesto jedino nadmetanjima u sportu i
sportskom navijanju.44

V. ODNOS IZMEU PREKRAJA I KRIVINOG DJELA

Slinosti i razlike izmeu prekrajnog i krivinog prava vidljive su iz samih definicija
koje su gore u tekstu navedene. I u prekrajnom i u krivinom pravu se ispoljava kazneno-
represivna funkcija drave. Po pravilu, prekrajno pravo bi trebalo da stupi na scenu onda kada se
radi o neznatnoj povredi zatienog dobra dok krivino pravo treba da zatiti od ozbiljnih napada.
Opta definicija prekraja i krivinog djela razdvaja ova dva pojma na nain to prekraj
posmatra kao djelo kojim se ne povrijeuju niti ugroavaju osnovne drutvene vrijednosti, ve se
uglavnom pojavljuje kao delikt ugroavanja u obliku apstraktne opasnosti, te s'toga nije upravljen
protiv drutvenih interesa veeg znaaja. Sa druge strane, krivino djelo je djelo koje je zakonom
predvieno kao krivino djelo, koje je protivpravno i koje je skrivljeno.45 Dakle, uporeujui ga
sa prekrajem, ono je upravljeno protiv drutvenih interesa veeg znaaja.
Iako je prekraj vrsta protivpravnog i kanjivog djela, a koje se pritom razlikuje od
krivinog djela, kroz istoriju su se vodile dileme oko stepena razlike izmeu ta dva kanjiva
djela.
Naime, kao jedna od karakteristika prekraja koja ga odvaja od krivinog djela, uzima se
to to se prekraj odreuje kao radnja a ne djelo, iz razloga to ne mora uvijek da
proizvede posljedicu. Meutim, kao i kod krivinog djela, i u prekraj je izraz odreenog

43
D.Dimovski, I.Ili, Nasilje u sportu u Republici Srbiji, NBP: urnal za kriminalistiku i pravo, Kriminalistiko-policijska
akademija, Beograd, 2015, 123.
44
Ibid.
45
Zoran Stojanovi, Krivino pravo, CID, Podgorica 2008, 92.

30
ljudskog ponaanja i izraz je ovjekove volje. Takoe, kao i kod krivinog djela, ni jedan
subjekat nee biti kanjen za razmiljanje, odluivanje ili bilo koji unutranji psihiki akt ukoliko
se time nee realizovati u spoljnom svijetu.
Dok su krivina djela drutveno opasna djela, prekraji su povrede javnog poretka i kao
takvi predstavljaju povrede drutvene discipline. S tim u vezi, u crnogorskom zakonodavstvu,
npr. kazna zatvora za prekraj ne moe se propisati u trajanju kraem od deset i duem od 60
dana zatvora. Sa druge strane, za razliku od prekraja, kazna zatvora za krivino djelo, prema
Krivinom zakoniku Crne Gore, ne moe biti kraa od trideset dana niti dua od dvadeset godina,
osim u sluajevima kazne za najtea krivina djela za koja se u skladu sa zakonom propisuje
kazna zatvora u trajanju od 40 godina, s tim da se ne moe propisati kao jedina kazna za
odreeno krivino djelo.46
Zakonodavac odreuje koja djela e se klasifikovati kao prekraj, a koja djela e se
klasifikovati kao krivino djelo. Tanije, zakonodavac donosi odluku o tome koje vrijednosti e
se tititi krivinim pravom, a koje prekrajnim pravom. Karakteristika jeste to to se pojedina
djela ne klasifikuju na isti nain u svim zemljama, ak se i u zakonodavnom sistemu jedne zemlje
mijenja stav o odreenim djelima.

Kako postoji vie oblika kanjivih djela (delikata), od velike je vanosti jasno i precizno
ih razdvojiti; u ovom sluaju, razdvojiti fizionimiju prekraja od krivinih djela, odnosno
sagledati njihove slinosti i razlike.

Osnovne razlike izmeu prekraja i krivinog djela mogu biti kvantitaivne i kvalitativne.
Kvantitativne razlike se zasnivaju na kriterijumu stepena povrede objekta napada, dok
kvalitativna razlika ima za kriterijum sutinu i znaaj, odnodno vanost objekta napada dakle,
razliit stepen drutvene opasnosti. U praksi, u dijelu razgranienja prekraja i krivinog djela
posmatra se vrsta i visina propisane kazne, kao i organ nadlean za postupak po prekraju,
odnosno krivinom djelu.

Ono to im je zajedniko jeste da su oba protivpravna djela, kojima se vrijea pravni,

odnosno javni poredak. Dakle, to su pravno nedozvoljene radnje, i upravo ovo je zajedniki

46
l. 34, 35, 36 KZCG

31
element ovih delikata. Predstavljaju drutveno opasna djela, samo to se prekraji posmatraju kao
djela manje drutvene opasnosti od krivinih djela.

Sljedea slinost/razlika izmeu prekraja i krivinog djela ogleda se u nainu u

regulisanja/normiranja ovih delikata. Ovo govori da oba delikta trebaju biti predviena optim
pravnim aktima i propisima kako u pogledu radnje, tako i u pogledu sankcije. Upravo ovo je
taka razdvajanja prekraja i krivinog djela, jer se krivino djelo moe propisati samo zakonom,
dok se prekraj moe propisati kako zakonom tako i podzakonskim aktima (uredbam, odlukama).
U dijelu normiranja, posebno se panja treba obratiti na propisivanje sankcija koje su predviene
za ova dva delikta, kao i u nainu izvrenja izreenih sankcija. Dakle, zajednika crta je to to i
prekrajne i krivine sankcije moraju biti propisane prije nego to je prekraj ili krivino djelo
uinjeno. Meutim, razlike u propisanim sankcijama su velike. Prekrajne sankcije mogu biti
kazne, kao novane i kazna zatvora; zatitne i vaspitne mjere, kao i opomena. Sa druge strane,
krivine sankcije su, takoe, kazne, ali kazna zatvora, novana, i smrtna kazna (u zavisnosti od
sisitema); uslovna osuda, uslovna osuda sa zatitnim nadzorom, sudska opomena; mjere
bezbjednosti i vaspitne mjere. Npr., kod prekraja kazna zatvora se moe propisti samo zakonom,
dok novana kazna moe biti propisana zakonom i/ili podzakonskim pravnim aktom. Kod
krivinioh djela sankcije su propisane samo zakonom.

Od velike je vanosti pomenuti i razgranienje prekraja i krivinog djela u praksi.

Najprije postoji sluaj kada je bie krivinog djela ire od bia prekraja i tada krivino djelo
konzumira prekrajno djelo pa se nee posebno kanjavati za prekraj. Drugi sluaj je kada oba
djela imaju isto bie ali je razlika u pogledi vinosti. Krivino djelo postoji ukoliko postoji
odgovarajui stepen vinosti (to je predvieno zakonom), dok prekraj postoji i kada vinost u
konkretnom sluaju ne postoji. Vinost nije uslov prekrajnog kanajvanja za prekraj
okrivljenom e biti izreena prekrajna sankcija bez obzira da li je prekraj uinio sa umiljajem
ili iz nehata.

Odredbe Krivinog zakonika kojima su ureeni: krivica, uraunljivost, umiljaj, nehat, stvarna
zabluda, pravna zabluda, sauesnitvo, podstrekivanje i pomaganje, shodno se primjenjuju na
uinioce prekraja (naini regulisanja ovih suajeva prema Krivinom zakoniku Crne Gore,
precizirani su u radu).

32
 Takoe, u Zakonu o prekrajima, navodi se shodna primjena Zakona o odgovornosti
pravnih lica za krivina djela Na odgovornost pravnog lica shodno se primjenjuju odredbe
Zakona o odgovornosti pravnih lica za krivina djela kojima su ureeni: granice odgovornosti
pravnih lica i krivina djela, odgovornost u sluaju steaja, odgovornost pravnog sljedbenika,
produeno krivino djelo, ukoliko nije drugaije propisano ovim zakonom.

Prekraji predstavljaju povrede javnog poretka za koje se predviaju prekrajne kazne

(kazna zatvora, novana kazna i novana kazna ili kazna zatvora) i zatitne mjere. Dok su
krivina djela drutveno opasna djela, prekraji su povrede javnog poretka i kao takvi
predstavljaju povrede drutvene discipline. S tim u vezi, npr. kazna zatvora za prekraj ne moe
se propisati u trajanju kraem od deset i duem od 60 dana zatvora. Sa druge strane, za razliku od
prekraja, kazna zatvora za krivino djelo, prema Krivinom zakoniku Crne Gore, ne moe biti
kraa od trideset dana niti dua od dvadeset godina, osim u sluajevima kazne za najtea krivina
djela za koja se u skladu sa zakonom propisuje kazna zatvora u trajanju od 40 godina, s tim da se
ne moe propisati kao jedina kazna za odreeno krivino djelo.

VI. MEUNARODNI PRAVNI INSTRUMENTI ZA SPREAVANJE NASILJA NA

SPORTSKIM PRIREDBAMA

U unutranjem pravnom poretku dolazi do preuzimanja rjeenja prisutnih u

meunarodnim pravnim instrumentima. Uticaj meunarodnih pravnih instrumenata na izgradnju
unutranjih pravnih okvira u oblasti javnih skupova i sportskih priredaba ogleda se i u domenu
prekrajnog i krivinog prava. Vaan dio meunarodnih napora da se nasilje na javnim
skupovima i sportskim priredbama efikasnije suzbija predstavljaju propisi sportskih organizacija.
To se prvenstveno odnosi na fudbalske organizacije UEFA, FIFA koje raspolau itavom
lepezom sankcija.

Oblast nasilja na javnim skupovima i sportskim priredbama ima svoje polazite u

Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima UN iz 1948. godine kao temeljnom i univerzalnom
propisu usmjerenom na suzbijanje bilo kakvog oblika nasilja, pa tako i nasilja i nereda na
sportskim priredbama. U ovom pravnom instrumentu sadrane su naelne odredbe na kojima se
postavljaju budui okviri za pravno ureenje osnovnih ljudskih prava i sloboda, ukljuujui i
pravo na javno okupljanje bez primjene nasilja.
33
 to se tie akata meunarodnog prava koji teite stavljaju na sprijeavanje nasilja i
nereda na sportskim priredbama istie se Evropska konvencija o nasilju i nedolinom ponaanju
gledalaca na sportskim priredbama, posebno na fudbalsikm utakmicama.47 Navedena Konvencija
je donijeta prvenstveno kao odgovor na huligansko nasilje koje se dogodilo na stadionu Heysel u
Bruxellesu 1985. godine. Osnovni cilj Konvencije je bio da se sve drave lanice potpisnice
Konvencije obaveu na ureenje nacionalnih zakonodavstava kroz donoenje odredbi u
nacionalnim zakonodavstvima kojim e se sprijeiti i nadzirati protivpravna ponaanja na
sportskim priredbama kao i osigurati bezbjednost gledalaca, takmiara i ostalih uesnika
sportskih priredbi.

Potpisnice Konvencije potpisivanjem preuzimaju na sebe obavezu da odrede i primijene

mjere predviene za spreavanje i kontrolisanje nasilja i nedolinog ponaanja gledalaca i to kako
nasilja i nedolinog ponaanja u neposrednoj blizini stadiona, tako i unutar njega i tranzitnim
putem koji koriste gledaoci; da olakaju saradnju i razmjenu odgovarajuih informacija izmeu
policijskih snaga na raznim lokacijama koje su ukljuene; da primijene ili, ako je potrebno, da
usvoje zakon kojim se predvia da uinioci prekraja koji se odnosi na nasilje ili nedolino
ponaanje budu odgovarajue kanjeni. Takoe potpisnice Konvencije preuzimaju na sebe
obavezu da podstiu pouzdanu organizaciju i primjerno ponaanje klubova navijaa i da angauju
redare iz svojih redova da prue pomo u voenju i informisanju gledalaca na utakmicama i da
prate grupe navijaa koje odlaze na gostujue utakmice.

Nadalje Konvencijom se propisuje da su potpisnice obavezne da preduzmu praktine

mjere na stadionu i u okviru stadiona odnosno da sprijee ili kontroliu nasilje ili nedolino
ponaanje. Pod praktinim mjerama se podrazumijeva, izmeu ostalog, da projekat i fizika
struktura stadiona obezbijede sigurnost gledalaca, da postoje odgovarajue barijere ili ograde i na
taj nain omogui bezbjednosnim i policijskim snagama nesmetan rad, da se efikasno odvoje
grupe protivnikih navijaa, da se preduzmu posebne mjere zatite u vrijeme neposredno prije
utakmice, da se udalje ili da se zabrani pristup utakmicama i stadionima, u onoj mjeri u kojoj je
to zakonski mogue, poznatim ili potencijalnim izazivaima nereda ili onima koji su pod
uticajem alkohola ili narkotika kao i da se zabrani da gledaoci unose alkoholno pie na stadione,

47
Evropski sporazum o nasilju i nedolinom ponaanju gledalaca na sportskim priredbama, posebno na fudbalskim
utakmicama, Savjet Evrope, Strazbur, 19.8.1985.

34
da se obezbijedi kontrola kako gledaoci ne bi unosili na stadion predmete koji se mogu upotrebiti
za nasilne radnje ili pirotehnike ili sline ureaje.

Pridravajui se postojeih zakonskih procedura i naela o nezavisnosti sudstva,

potpisnice Konvencije su dune da se postaraju da se identifikuju gledaoci koji poine prekraj ili
krivino djelo i da se kazne u skladu sa odgovarajuim zakonskim propisima.

Konvencija kao dodatne mjere predvia obavezu potpisnica da ostvare usku saradnju sa
svojim odgovarajuim nacionalnim sportskim organizacijama i klubovima na pripremi za
planiranje ili vrenje izmena fizike strukture stadiona ili drugih izmjena, ukljuujui ulazak na i
izlazak sa stadiona, koje su neophodne da bi se poboljala bezbjednost i sprijeilo nasilje.

Osim Konvencije, Savjet Evrope je donio i veliki broj preporuka za koje se od strane
zemalja potpisnica Konvencije takoe trai da ih ugrade u nacionalna zakonodavstva. Iz svega
navedenog je vidljivo da je Evropska unija preduzela veliki broj mjera u cilju suzbijanja nasilja
na sportskim priredbama sa ciljem otkrivanja i pokretanja postupaka protiv navijakih huligana,
onemoguavanja takvim osobama da naputaju svoju dravu u vrijeme odravanja meunarodnih
sportskih takmienja, zabrane ulaska takvim osobama u drave gdje se odravaju sportska
takmienja, te uspostavljanje meunarodne saradnje radi suzbijanja protivpravnih ponaanja na
sportskim priredbama.

Evropska konvencija o ljudskim pravima i osnovnim slobodama48 (u daljem tekstu

Evropska konvencija) predstavlja vaan meunarodni pravni instrument. Ona predstavlja dalju
razradu i konkretizaciju odredbi Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima (1948).

U Evropskoj konvenciji se jemi pravo na slobodu okupljanja svakog oveka samostalno i

u zajednici sa drugim ljudima. Sledstveno tome, svako ima pravo na slobodu mirnog okupljanja
i slobodu udruivanja s drugima, ukljuujui pravo da osniva sindikat i ulanjuje se u njega radi
zatite svojih interesa.49 Dakle, pravo na slobodu okupljanja moe biti ostvarivo samo na miran,
tj. nenasilan nain. Vano pitanje koje izaziva posebno interesovanje tie se prelaenja granice u
kojoj se pravo na uivanje ljudskih prava zloupotrebljava u neke druge svrhe. To se esto deava

48
Evropska konvencija za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, Savjet Evrope, Rim, 1950.
49
l. 11. Evropske konvencije

35
u sferi javnog okupljanja koje je obojeno nasiljem i nasilnikim ponaanjem njegovih uesnika i
predstavnika organa javnih vlasti (npr. policija).

Otuda se znaaj meunarodnopravnog regulisanja nasilja na javnim skupovima i

sportskim priredbama ogleda u postizanju dvostrukog efekta: spreavanje vrenja nasilja od
strane njihovih organizatora i uesnika i spreavanje vrenja nasilja od strane dravnih organa
kroz primenu neopravdane i prekomerne sile u cilju njihovog suzbijanja.

VII. PRAVILA EU ZA SPREAVANJE NASILJA I NEDOLINOG PONAANJA NA

SPORTSKIM PRIREDBAMA

Savjet Evrope je prva institucija u Evropi koja globalno razmatra pitanja sporta na nain
to je osnovala Odbor za razvoj sporta i Fond za sport. Na deklarativnom nivou, interesovanje je
bilo okrenuto politikoj, ekonomskoj, kulturnoj, obrazovnoj i humanoj dimenziji sporta. Upravo
ovakva komercijalizacija sporta u Evropi, od vrhunskog do rekreativnog, dovela je do donoenja
Povelje evropskog sporta i Kodeksa sportske etike.

Aktuelizacija sportskih tema jo tokom devedesetih godina, posebno nakon, u tekstu

pomenutih, velikih incidenata na fudbalskim utakmicama, kao to su sportska prava, sportsko
trite, sportski (ne)moral, bezbjednost na stadionima, doping i slino, dovelo je do toga da se
Savjet Evrope pone baviti novim elementima sporta: zakonodavstvom, finansiranjem,
edukacijom kadrova, informisanjem i angaovanjem starijih i ena. U isti mah Savet Evrope ulazi
u konkretnu pomo za eliminisanje dva sportska negativna fenomena: dopinga i nasilja i to putem
pravnih propisa i strune pomoi.

EU je prepoznala drutveni znaaj sporta istiui sljedee tri njegove dimenzije: (1)
uzajamni uticaj sporta i komunikacija meu ljudima, narodima i dravama; (2) pokretanje
sportskih razvojnih programa bitnih za bioloki opstanak ljudi; (3) veze sporta i ekonomije.50
Shodno tome, usvojeni su dokumenti Bijela knjiga i Akcioni program Pjer de Kuberten u julu
2007. godine, koji ukazuju na to da se o sportu u okviru Komisije EU raspravlja u kontinuitetu
imajui u vidu politiki i ekonomski znaaj ove djelatnosti. Jedna od tema o kojoj se esto
50
Pravo i sport u Evropskoj uniji, ur. M.uki, D.Ronevi, A.Crnianin, u Socioeconomica The Scientific Journal of
Theory and Practice od Socioeconimic Development, Vol. 1 , N. 2, Novi Sad, b 2012, 410.

36
diskutuje, a koja je dio Bijele knjige o sportu jeste zatita i borba protiv rasizma i nasilja u sportu,
definisana u takama 18-24.

Vana uloga sporta u evropskom drutvu i njegova posebna priroda su prepoznati u

Deklaraciji Evropskog savjeta o specifinim karakteristikama sporta i njegovoj drutvenoj
funkciji u Evropi, kojom se ukazuje na to da sportske organizacije u dravama lanicama imaju
primarnu odgovornost u sprovoenju sportskih poslova, s'tim da sportske federacije imaju
centralnu ulogu. Deklaracija pojanjava da sportske organizacije moraju da vre svoju dunost
organizovanja i promovisanja sportova koji su predmet njihovog rada sa dunim potovanjem
prema nacionalnom i zakonodavstvu Zajednice. Istovremeno, deklaracija prepoznaje da iako
nema mnogo neposrednih ovlaenja u ovoj oblasti, Zajednica mora, u svojim aktivnostima
regulisanim razliitim odredbama Ugovora, da uzme u obzir drutvene, obrazovne i kulturne
funkcije koje su uroene u sportu i ine ga posebnim, sa ciljem da se potuju i gaje etiki kodeks
i solidarnost koji su kljuni za ouvanje njene socijalne uloge.

Evropska komisija je posveena prevenciji incidenata kroz promovisanje i pospjeivanje

dijaloga sa dravama lanicama, meunarodnim organizacijama, sportskim organizacijama,
organima za sprovoenje zakona i drugim akterima. Komisija podrava razmjenu najbolje prakse
i operativnih informacija o potencijalnim nasilnicima izmeu policijskih slubi i/ili sportskih
institucija i akcentuje neophodnost obuavanja policije po pitanju savlaivanja mase i
huliganizma. Posebno, Komisija je posveena promovisanju, u skladu sa odgovarajuim
domaim i EU pravilima razmjene operativnih saznanja i praktinog znanja i iskustva u
prevenciji nasilnikih i rasistikih incidenata izmeu organa javnog reda i mira i sportskih
organizacija; analizi mogunosti za nove zakonske instrumente i druge EU standarde kako bi se
sprijeili javni neredi na sportskim dogaajima. Takoe, promovie multidisciplinski pristup
sprjeavanju anti-socijalnog ponaanja, sa naroitim akcentom na drutveno-obrazovne aktivnosti
poput treniranja navijaa (dugoroan rad sa navijaima kako bi se razvio pozitivan i nenasilan
stav); jaanje redovne i strukturne saradnje izmeu organa za sprovoenje zakona, sportskih
organizacija i drugih aktera.51

51
Vid. vieWhite Paper on Sport, European Commission, European Parliament resolution of 8 May 2008 on the
White Paper on Sport (2007/2261(INI)), Bussels, 2008.

37
 Proces integracije u EU nametnuo je potrebu da se oblast prava u sportu usklauje sa
Evropskom sportskom poveljom, definie privatizacija klubova i objekata, stvori dugorona
nacionalna strategija razvoja sporta na bazi socijalnog znaaja sporta za pojedince i drutvo u
cjelini. Pravila EU nalau da svi sportski savezi moraju da se prilagode zakonima EU, da se sport
oslanja na osnovne socijalne, vaspitne i kulturne vrednosti, te da je sport faktor integracije i
ukljuenja u drutveni ivot, koje karakteristie tolerancija, prihvata razliitosti i ui nas
prihvatanju pravila.

Pravila Evropske unije u oblasti spreavanja nasilja na sportskim priredbama, posebno

fudbalskim utakmicama, usmerena su na postepeno stvaranje prava Evropske unije koje je u
poetnoj fazi bilo oslikano u Komunitarnom pravu kojim se reguliu meusobna prava i obaveze
izmeu Evropske unije i njenih subjekata, meusobni odnosi drava lanica, odnosi izmeu
drava lanica i privatnih lica, kao i meusobni odnosi privatnih lica. Uticaj ovog prava prisutan
je i u sferi sportskih deavanja. U odnosu na polje ispoljavanja nasilja na sportskim priredbama, u
okviru standarda Evropske unije moemo odrediti okvire i smjernice sadrane u relevantnim
evropskim pravnim instrumentima kojima se ureuje postupanje svih subjekata koji, na
neposredan ili posredan nain, predstavljaju dio nasilja i nasilnikog ponaanja na sportskim
priredbama.

Polazei od nesporne injenice da se vrenje nasilja najee ispoljava na fudbalskim

utakmicama, Evropska unija je uspostavila posebne standarde u postupanju sportskih klubova,
dravnih organa, navijakih grupa i pojedinaca. Posmatrano sa aspekta prava drave na
suzbijanje nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama, u praksi je prisutna primjena
principa neposredne primjene i nadnacionalnosti. Princip neposredne primjene se sastoji u
primjeni propisa donijetih na nivou Savjeta Evrope i Evropske unije kroz unoenje pravnih normi
u nacionalno zakonodavstvo drave lanice. Ovim normama se uspostavljaju pravni standardi
ispravnog postupanja u sluajevima kada postoji prijetnja od nasilja ili se ono zaista dogodi u
toku odravanja sportske priredbe. Takoe, njima se propisuju standardi u pogledu djelokruga
rada, nadlenosti i naina preduzimanja radnji na podruju proaktivnog i reaktivnog reagovanja
na pojavu i eskalaciju nasilja na sportskim priredbama.

Pravnim aktima meunarodnih (FIFA) i evropskih sportskih fudbalskih organizacija

(UEFA) propisuju se standardi u postupanju nacionalnih sportskih saveza, fudbalskih saveza,

38
organizacija i asocijacija, ukljuujui tu i fudbalske klubove, dok se pod pravnim standardima
meunarodnih i evropskih fudbalskih organizacija podrazumijevaju njihovi pravni akti donijeti u
formi propisa.

Princip nadnacionalnosti oznaava primat komunitarnog prava Evropske unije nad

nacionalnim pravom. Ovaj princip je izraen u praksi Evropskog suda za ljudska prava u kome se
podnijete predstavke usvajaju ako se njima mogu dokazati povrede konkretnih odredaba
Evropske konvencije. Primjena ovog principa ima posebnu vanost na podruju suzbijanja nasilja
na sportskim priredbama.

Evropska unija je u svoje pravne instrumente uvela odgovarajue standarde prilikom

suzbijanja nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama. Oni se mogu svesti na
odreivanje pravnih i institucionalnih okvira na kojima poiva suzbijanje ove vrste nasilja. Otuda
se pod standardima Evropske unije za suzbijanje nasilja na fudbalskim utakmicama posebno
smatra: obavezna primjena evropskih pravnih instrumenata; primjena nacionalnog
zakonodavstva i propisa evropskih i nacionalnih fudbalskih organizacija; utvrivanje vrste organa
koji su nadleni za suzbijanje nasilja na fudbalskim utakmicama; odreivanje pravnih okvira u
kojima nadleni organi mogu preduzimati mjere na suzbijanju nasilja na fudbalskim utakmicama
i arhitektonsko - graevinskih standarda za fudbalske stadione; usklaivanje vrste prestupa
(prekraji, krivina djela) za koje se mogu goniti akteri nasilja na fudbalskim utakmicama;
obavezno periodino, po potrebi i ee, izvetavanje o vanrednim dogaajima vezanim za nasilje
i nasilniko ponaanje navijakih grupa; saradnja sa meunarodnim (INTERPOL) i evropskim
(EUROPOL) organizacijama po pitanju izruenja lica optuenih pred nacionalnim sudovima za
nasilje na fudbalskim utakmicama; obavezna primjena meunarodnih i evropskih pravnih
instrumenata u oblasti ljudskih prava, ime se prua zatita ljudskih prava uesnika (uinioci i
rtve) nasilja na fudbalskim utakmicama; potpuna i efikasna zatita ljudskih prava svih uesnika
u vrenju nasilja na fudbalskim utakmicama u toku sprovoenja prekrajnog i krivinog
postupka; primjena evropskih standarda u obezbjeivanju objektivnog izvetavanja o dogaajima
u kojima je dolo do ispoljavanja nasilja i nasilnikog ponaanja navijakih grupa i graana;
zabrana registrovanja ili pak zabranjivanje djelovanja registrovanih organizacija koje, pod
maskom navijakih grupa, nastoje promovisati ideje i stavove zasnovane na diskriminaciji,

39
nacionalizmu, te nipodatavanju ljudskih prava pripadnika razliitih nacionalih, vjerskih i drugih
grupa ljudi.52

Navedeni standardi predstavljaju polaznu osnovu u obezbjeivanju pravnih i

institucionalnih uslova za suzbijanje nasilja na fudbalskim utakmicama, te za svaku dravu
lanicu Evropske unije postoji obaveza da aktivno sudeluju u ispunjavanju predvienih
standarda.

VIII. PRAVNA ISKUSTVA EVROPSKIH DRAVA U SPREAVANJU NASILJA NA

SPORTSKIM PRIREDBAMA

Kako se pravni sistemi dijele na anglosaksonske i evropskokontinentalne, tako se i nain

regulisanja nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama razlikuje u odnosu na
pripadnost drave jednom od naznaena dva sistema. Anglosaksonski pravni sistem, sam po sebi,
ovo pitanje tretira na vie naina. Naime, razlikuje se nain odreivanja vrste i broja krivinih
djela i prekraja, ovlaenja policije, mogunosti kanjavanja i slino. Sa druge strane, drave
evropskokontinentalnog sistema karakterie vea vezanost zakonskih i podzakonskih akata. Kako
Crna Gora pripada ovom sistemu, tako je evidentno prisustvo zajednikih elemenata u regulisanju
naina suzbijanja nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama. Ovo se posebno
ispoljava u dijelu krivinog, prekrajnog i posebnog zakonodavstva kojim se eksplicitno reguliu
nain i modaliteti suzbijanja nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama.

Primjer Velike Britanije, u odnosu na ovu oblast, uvijek se navodi kao primjer dobre
prakse, ali i drave koja je zapoela obraun sa huliganizmom na fudbalskim utakmicama. Nakon
dva sluaja koja su imala kobne posljedice prvi, tragedija koja se desila 1985. godine na
belgijskom stadionu Hejsel na finalnoj utakmici tadanjeg Kupa evropskih ampiona izmeu
Juventusa i Liverpula, kada je poginulo 39 navijaa Juventusa a povrijeeno oko 600 navijaa

52
Vid. vie K. Obradovi, Poetnica za ljudska prava, BG Centar zaljudska prava, Beograd, 1998, 13-32.

40
oba tima53; dok je drugi povezan sa tragedijom na stadionu Hilsboro u efildu od 1989.godine,
kada je odigrana utakmica polufinala FA kupa izmeu Liverpula i Notingem Foresta, i tada je
poginulo 96 a povrijeeno 766 navijaa54 dolo je do korijenitih promjena koje se mogu
oznaiti kao kraj ere huliganizma u Engleskoj.

Zakonodavni okvir je unaprijeen jo 1989. godine donoenjem Zakona o fudbalskim

navijaima Football Spectators Act55u kojem se pominje sistem izdavanja bezbjednosnih
sertifikata bez kojih nije bilo mogue odrati futbalske utakmice. Takoe, ovim zakonom
predviena je zabrana pristupa licima koja su oznaena kao vinovnici nasilja i nedolinog
ponaanja na fudbalskim utakmicama u Engleskoj. Ovaj oblik zakona mijenjan je i dopunjavan
shodno praksi i izmijenjenim okolnostima, te je tako 2000. godine, radi daljeg poboljanja
pravnih mehanizama u cilju suzbijanja nasilja i drugog protivpravnog ponaanja na fudbalskim
stadionima, usvojen Zakon o neredima na fudbalskim utakmicama. Naime, nakon nesree na
stadionu Hilsboro klubovi su bili primorani da podignu standarde bezbjednosti na svojim
stadionima. Skinute su ograde, kako sa tribina, tako i one koje teren fiziki odvajaju od publike.
Ukinuta su mjesta za stajanje i postavljene kamere. Policajci su zamjenjeni redarima koji su i
sami navijai kluba, a njihova ovlaenja su zatim jasno definisana. Upad na teren u ovakvim
okolnostima tretira se kao djelo koje povlai zatvorsku kaznu i, to je moda jo znaajnije, mjeru
zabrane ulaska na stadione koja se dosljedno primenjuje. Svjesni mogunosti da e gostovanja u
inostranstvu posluiti profesionalnim navijaima da izbjegnu primjenu mjere zabrane, organi
reda meusobno sarauju, pripremajui i prosleujui liste sa imenima onih kojima je ulaz na
stadion zabranjen. Upravo je dosljedna primena politike crnih lista doprinijela tome da
Evropsko prvenstvo u fudbalu odrano 2004. godine protekne bez veih incidenata. Efikasniji
nadzor, koji je postao mogu zahvaljujui modernoj tehnologiji, primorao je posveene huligane
da svoju potrebu za nasilnom konfrontacijom zadovolje tako to e se sa rivalima susretati na

53
The Telegraph, http://www.telegraph.co.uk/sport/football/teams/liverpool/11635476/Heysel-disaster-of-1985-
is-footballs-forgotten-tragedy-and-Liverpool-and-Juventus-minimal-reaction-prolongs-hurt.html , preuzeto
11.04.2017.
54
BBC News, http://www.bbc.com/news/uk-19545126 , preuzeto 11.04.2017.
55
Football Spectators Act 1989, chapter 37, Her Majestys Stationery ffice, London,
http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1989/37/pdfs/ukpga_19890037_en.pdf , preuzeto 12.04.2017.

41
neuobiajenim mjestima. Policija u Velikoj Britaniji odgovorila je na promenu taktike koju
primjenjuju huligani time to se jo vie fokusirala na prikupljanje i obradu podataka.56

Drugi primjer dobre prakse razvijen je u Njemakoj i skadinavskim zemljama. Ova

evropska drava zasniva svoje mjere reagovanja protiv nasilja i nasilnikog ponaanja na
sportskim priredbama, posebno fudbalskim utakmicama, na uvjerenju da je huliganizam mogue
sprijeiti upornim radom sa najmlaima, odnosno uspostavljanjem drugaijih veza sa fudbalskim
klubovima. Na ovaj nain, posveujui se i forsirajui uivanje u fudbalu, uspostavljena je mjera
borbe protiv maloljetnike delikvencije. U Njemakoj, ali i u skandinavskim zemljama ovo
uvjerenje rezultiralo je stratekim opredjeljenjem da se investira u navijake projekte.57 U
Njemakoj nastoje unaprijediti veze izmeu navijaa, klubova i policije; u Belgiji, u fokusu su
mladi navijai kojima se nude alternative nasilnom ponaanju; dok Holanani nastoje da
socijalizuju osuene huligane. Zanimljivo je istai da su u Holandiji imenovani koordinatori na
lokalnom nivou koji su uspostavljali kontakt sa potencijalnim huliganima, organizovali aktivnosti
navijaa i pruali savjete mladima, to je propraeno paralelnim naporima policije u lokalnoj
zajednici. Meutim, kao i svaki drugi i ovaj sistem ima mane. Naime, problem koji se moe javiti
prilikom ovakvog postupanja jeste taj to naglaavanjem aktivnosti prevencije umjesto
suzbijanja, posveeni ili karijerni huligani ostaju izvan mree. Za njih je spremnost na
nasilje obileje kolektivnog identiteta, koga ne ele da se odreknu.

Takoe, primjer Republike Hrvatske se navodi kao dobar primjer zakonske regulacije
problema nasilja i nasilnikog ponaanja na sportskim priredbama, a ipak je drava sa vrlo
slinom pravnom tradicijom kao i Crna Gora. Hrvatska je po ugledu na druge evropske drave
zakonski regulisala oblast uspostavljanja bezbjednosti na sportskim priredbama Zakonom o
sprjeavanju nereda na portskim natjecanjima od 2003. godine58, koji je, naravno, pretrpio
odreene izmjene i dopune shodno potrebama drutva da u kontinuitetu unapreuje sistem
suzbijanja nasilja i nasilnikog ponaanja na sportskim priredbama. Ovim zakonom propisana su
protivpravna ponaanja prije, za vrijeme i nakon sportske priredbe; obaveze i odgovornosti

56
Vid.vie Summary of measures taken to prevent football violence, The Football Association, jun 2012,
http://www.thefa.com/football-rules-governance/more/stadium-safety , preuzeto 12.04.2017.
57
R. Spaaij, The prevention of football hooliganism: A transnational perspective, Amsterdam School for Social
Research, University of Amsterdam, http://www.cafyd.com/HistDeporte/htm/pdf/4-16.pdf , preuzeto 13.04.2017.
58
Zakon o sprjeavanju nereda na portskim natjecanjima (Narodne novine RH, br. 117/03-34/11)

42
sportskih organizacija, ustanova i trgovakih drutava koji su organizatoriili imaju udjela u
dogaaju, te sportskih saveza i drugih sportskih organizacija na viem nivou.59 Takoe, propisani
su posebni uslovi koje mora ispunjavati sportski objekat i obaveze vlasnika ili korisnika
sportskog objekta; obaveze i odgovornosti gledalaca sportske priredbe, posebno ogranienja
prisustva; obaveze i odgovornosti igraa, trenera, sudija i drugih osoba u dogaaju; krivina
djela, prekraji i sankcije za protivpravna ponaanja.60
Zakonodavac je predvidio i niz dodatnih mjera koje treba preduzeti u sluajevima kada je
odravanje sportske priredbe povezano sa posebnim rizicima. Otuda je korienje redara
predvieno kod sportskih priredaba koje se odravaju na podruju dve ili vie upanija, na nivou
drave ili kao meunarodno takmienje. Pored toga je neophodno da je u konkretnom sluaju
sportska priredba oznaena visokorizinom usljed ega proistie obaveza da najmanje 30% lica
koja obavljaju poslove obezbeenja moraju biti zaposleni u privrednom drutvu ili privatnom
obezbeenju koje se bavi poslovima zatite lica i objekata.61
Pored zakonske regulative Hrvatska sprovodi i preventivni i represivni nivo zatite
uesnika sportskih priredaba. Preventivni nivo zatite se ogleda u ispunjavanju arhitektonsko-
tehnikih kapaciteta sportskih dvorana u kojima se odravaju sportske priredbe, preduzimanju
bezbjedonosnih mjera koje sprovodi policija, organizovanju obezbejenja od strane samih
sportskih klubova i dr. Represivni nivo zatite od nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim
priredbama obuhvata utvrivanje prekrajne i krivine odgovornosti za vrenje nereda i nasilja na
sportskim priredbama. U tom smislu su predvieni prekraji i krivina djela za koja se mogu
goniti lica koja vre nasilje ili se nedolino ponaaju na sportskim priredbama.

59
l. 2. Zakona o sprjeavanju nereda na portskim natjecanjima (Narodne novine RH, br. 117/03-34/11)
60
Ibid.
61
l. 5.Zakona o sprjeavanju nereda na portskim natjecanjima (Narodne novine RH, br. 117/03-34/11)

43
VI. ZAKLJUAK

Sport, kao jedan od aspekata ljudskog i drutvenog razvoja, doprinosi jedinstvu

tolerancije i integracije. Takoe, sport predstavlja efikasno sredstvo za zdravstveni i socio-
ekonomski aspekt razvoja. Posebno, sport jeste ili bi trebao biti sredstvo razmjene i
razumijevanja meu ljudima razliitog porijekla, nacionalnosti ili vjerovanja; da pobolja timski
rad, disciplinu i takmiarski duh. O vanosti sporta govori i injenica da sport ima istaknuto
mjesto u obrazovnom sistemu, te da moe doprinijeti ekonomskom razvoju kroz stvaranje
dodatnih izvora prihoda, ukljuujui proizvodnju sportske opreme, razvoj sporta kroz usluge i
infrastrukturu ili organizaciju sportskih dogaaja.

Afirmisanje sporta moe se ostvariti i kroz razvijanje programa, koji e omoguiti uee
graana u rekreativnom vjebanju i razliitim sportskim aktivnostima, bez obzira na sposobnosti,
starost, pol i druge razlike, podrazumijevajui i ukljuivanje osoba sa posebnim potrebama.
Sportsko vaspitanje novih generacija podrazumijeva ukljuivanje sportskih organizacija u kole,
odnosno njihovu saradnju sa dravnim institucijama, kako bi se omoguilo kreiranje raznih
sportskih programa u okviru osnovnog vaspitanja i obrazovanja. Na taj nain, svakodnevnim
ukljuivanjem djece u ponuene sportske aktivnosti, omoguuje se razvijanje i stvaranje navika
zdravog naina ivota. Osim toga, a to je veoma znaajno posebno imajui u vidu temu ovog
rada, jeste da se na ovaj nain preventivno djeluje na nain to se sport afirmie kao sredstvo
odbijanja, odnosno sklanjanja djece sa ulice i kroz timski rad razvijanje svijesti o tome ta
zapravo jeste sport. Ovakve mjere se kao preventivne sprovode u Njemakoj, Holandiji i Belgiji,
a u posljednjoj deceniji i u drugim dravama koje slijede njihov primjer i dijele iste vrijednosti.

Sport je od vitalnog znaaja za razvoj drutva, prvenstveno kroz zauzimanje velikog

medijskog prostora, a zatim i kroz ostvarivanje ciljeva koji nijesu u osnovi sportski, ve su i
borba protiv nejednakosti i politiki ciljevi. Meutim, idealno osmiljen, sport vrlo esto
proizvodi i one druge manje lijepe ili potpuno nepoeljne efekte. Naalost, ono to se esto

44
deava na sportskim priredbama, a najee na fudbalskim utakmicama jeste ispoljavanje nasilja i
nasilnikog ponaanja. Vie je vrsta i oblika ispoljavanja nasilja i nasilnikog ponaanja. Svako,
samo po sebi, spada u grupu onih manje lijepih ili nepoeljnih efekata sporta, ali potrebo je
razlikovati nasilje u sportu koje podrazumijeva nasilno ponaanje uesnika u igri i nasilnog
ponaanja posmatraa odnosno gledalaca ili navijaa. Ako posmatrai namjerno pribjegavaju
nasilju i to ine u kontinuitetu, oni su huligani.

Navijai su sastavni dio svakog sportskog dogaaja. Meutim, treba razlikovati pozitivno
djelovanje navijaa koje afirmativno djeluje na tim, od negativnog koje teti i dovodi u napast
navijaa i ljude oko njega. Veliki problem dananjih navijakih grupa je huliganizam koji se
javlja unutar njih. Drutvo pomou raspoloivih mehanizama nastoji da suzbije nasilniko
ponaanje ili da ga bar svede na podnoljivu mjeru. U tome znaajnu ulogu imaju policija,
tuilatvo, sud, centri za socijalni rad, kole i svakako mediji. Poslednje decenije vanu kariku u
promovisanju i podstrekavanju nasilja na javnim skupovima, a naroito na sportskim priredbama,
ostvaruju drutvene mree (Fejsbuk, Tviter i dr.) kao masovni vid komunikacije, to je
obuhvaeno zakonodavnim okvirom i planom preventih mjera koje se sprovode u cilju njihovog
suzbijanja.

Nasilje u navijanju ukazuje na vidljivu krizu identiteta mladih ljudi. Navijai u svom
navijanju ne istiu samo klub za koji navijaju, nego i specifinost sopstvene grupe, regiona i
nacije kojoj pripadaju. Navijake grupe u sportskim objektima tokom navijanja prikazuju
unaprijed pripremljene scenarije za odluniju konfrontaciju sa drutvenim subjektima zaduenim
za spreavanje nasilja, napadaju i lica koji nisu navijai, unitavaju imovinu, koriste ekstreman
govor mrnje, a korienje pirotehnike je ilustracija njihove odlunosti.

Nije zanemarljivo pomenuti i ulogu medija u sportu. Naime, navijai se danas u medijima
predstavljaju kao dvanaesti igra. Slika o publici kao dvanaestom igrau koju mediji
svakodnevno plasiraju, doprinijela je da ovrsne identitet navijakih grupa, a ujedno i da se
trasira put prema sukobu sa drugom grupom navijaa. Negativan uticaj u promociji nasilja i
nedolinog ponaanja na sportskim priredbama daju pojedini tekstovi i prilozi u medijima.
Polazei od pretpostavke da ovakve huliganske grupe imaju za cilj da se njihove aktivnosti
prenose javnosti, trebalo bi ih plasirati kroz negativan aspekt ponaanja, a ne ih promovisati ili im
davati na znaaju.

45
 Nasilje na sportskim priredbama, ili kako se naziva huliganizam, fenomen je koji kao
takav postoji u Evropi, posebno izraen na fudbalskim utakmica. U borbi sa ovim fenomenom
prednjai Velika Britanija kao zemlja koja se kroz istoriju najee suoavala sa najteim
oblicima huliganizma i koja je prva zapoela sa razvojem preventivnih i represivnih mjera u cilju
suzbijanja nasilja i nasilnikog ponaanja na sportskim priredbama. Naravno, ovaj fenomen ne
zaobilazi ni Crnu Goru, pa ni cijeli Balkan. Shodno tome, a i samim tim to takvi nastupi i takvi
incidenti naruavaju reputaciju drave, svaka od njih pojedinano krenula je u reformu svog
zakonskog okvira, ali i preuzimanje neophodnih preventivnih mjera, kako bi se na efikasan nain
izborila sa ovim problemom, odnosno odravala zadovoljavajui nivo stabilnosti i bezbjednosti.

Oblast nasilja na javnim skupovima i sportskim priredbama ima svoje polazite u

Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima UN iz 1948. godine kao temeljnom i univerzalnom
propisu usmjerenom na suzbijanje bilo kakvog oblika nasilja, pa tako i nasilja i nereda na
sportskim priredbama. Problematiku nasilja i nedolinog ponaanja ureuje i Evropska
konvencija o nasilju i nedolinom ponaanju gledalaca na sportskim priredbama, posebno na
fudbalsikm utakmicama donijeta kao odgovor na huligansko nasilje koje se dogodilo na stadionu
Heysel u Bruxellesu 1985. godine. Osnovni cilj Konvencije je bio da se sve drave lanice
potpisnice Konvencije obaveu na ureenje nacionalnih zakonodavstava kroz donoenje odredbi
u nacionalnim zakonodavstivma kojim e se sprijeiti i nadzirati protivpravna ponaanja na
sportskim priredbama kao i osigurati bezbjednost gledalaca, takmiara i ostalih uesnika
sportskih priredbi.

Sve potpisinice ove konvencije obavezale su se da odrede i primijene mjere predviene za

spreavanje i kontrolisanje nasilja i nedolinog ponaanja gledalaca i to kako nasilja i nedolinog
ponaanja u neposrednoj blizini stadiona, tako i unutar njega i tranzitnim putem koji koriste
gledaoci; da olakaju saradnju i razmjenu odgovarajuih informacija izmeu policijskih snaga na
raznim lokacijama koje su ukljuene; da primijene ili, ako je potrebno, da usvoje zakon kojim se
predvia da uinioci prekraja koji se odnosi na nasilje ili nedolino ponaanje budu
odgovarajue kanjeni. Takoe potpisnice Konvencije preuzimaju na sebe obavezu da podstiu
pouzdanu organizaciju i primjerno ponaanje klubova navijaa i da angauju redare iz svojih
redova, da prue pomo u voenju i informisanju gledalaca na utakmicama i da prate grupe
navijaa koje odlaze na gostujue utakmice.

46
 Shodno meunarodnim pravnim aktima i Crna Gora je regulisalala svoj zakonodavni
okvir u cilju suzbijanja nasilja i nasilnikog ponaanja na sportskim priredbama.
Prekrajnopravna zatita od nasilja na sportskim priredbama utvrena je Zakonom o spreavanju
nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama. Ovim zakonom utvrene su mjere
kojima se obezbjeuje sigurnost gledalaca, takmiara i drugih uesnika u sportskim priredbama i
stvaraju uslovi kojima se spreava, suzbija i sankcionie nedolino ponaanje, neredi i nasilje
prije, za vrijeme i nakon sportske priredbe, kao i obaveze organizatora i ovlaenja nadlenih
organa u sprovoenju tih mjera.

Krivinopravna zatita utvrena je lanom 399a Krivinog zakonika Crne Gore kojim se
uvodi novo krivino djelo nasilniko ponaanje na sportskoj priredbi ili javnom skupu. Osim
kriminalnopolitike potrebe da se ovo krivino djelo propie, osnov za njegovo propisivanje je
Evropska konvencija o nasilju i nedolinom ponaanju gledalaca na sportskim priredbama,
posebno na fudbalskim utakmicama odnosno obaveza drava potpisnica da usklade svoja
nacionalna zakonodavstva sa tekstom ove konvencije. Zakonom o spreavanju nasilja i
nedolinog ponaanja na sportskim priredbama propisano je niz mjera za spreavanje nasilja a
propisani su i odreeni prekraji kao i kazne za uinjene prekraje. Pored pomenutih zakonskih
mjera obezbjeena je i krivinopravna zatita. Ovo krivino djelo ima vie razliitih radnji
izvrenja uzimajui u obzir sloenost moguih oblika ispoljavanja nasilja i njegovih tetnih
posledica.

Neredi na sportskim takmienjima podstakli su politiku, akademsku i medijsku debatu.

Incidenti na stadionu Budunost, posebno onaj iz 2015. godine koji se desio u toku fudbalske
utakmice izmeu reprezentacija Crne Gore i Rusije, samo su zainili postojeu debatu. Kao
rezultat incidenta pokrenuta je i inicijativa za izmjene i dopune vaeeg Zakona o spreavanju
nasilja i nedolinog ponaanja na sportskim priredbama koji e sadrati restriktivnije i efikasnije
mjere kanjavanja svih odgovornih aktera u lancu organizacije dogaaja.

Iako su viestruki benefiti koje nudi djelatnost sporta jasni i oigledni, i dalje postoje
problemi u crnogorskom sistemu sporta. Da bi se ostvarili eljeni sportski rezultati koji e,
potom, doprinijeti jaanju crnogorskog brenda, neophodne su korektivne akcije u sportskim
organizacijama i savezima, a na kraju i kroz podizanje svijesti samih graana o znaaju sporta.

47
 LITERATURA

_______________________________________________________________

Dunning, E, The social roots of football hooliganism: a reply to the critics of the
Leicester school, u Giulianotti, R. Bonney N. and Hepworth, M. (eds.). Football,
violence and social identity. London: Routledge, 1994.

Dunning, E. Towards a sociological understanding of football hooliganism as a world

phenomenon. European Journal on Criminal Policy and Research 8(2), 2000.
ore orevi, Prekrajno pravo sa osnovama privrednoprestupnog prava, tree i
proireno izdanje, Kriminalistiko-policijska akademija, Beograd 2010.

ori M. Huliganizam Nasilje i sport, Udruenje Nauka i drutvo, Beograd, 2012.

Godinjak Pravnog fakulteta Univerziteta u Banja Luci, Original nauni rad, Igor
Vukovi, Krivinopravni pojam i funkcije radnje, http://www.godisnjakpf.rs/wp-
content/uploads/2012/01/mujakic07.pdf , 04. septembar 2015.

Muhamed I. Mujaki, Pravna priroda prekraja s posebnim osvrtom na nae pravo,

http://www.godisnjakpf.rs/wp-content/uploads/2012/01/mujakic07.pdf, 04. avgust 2015.

Predrag Dimitrijevi, Prekrajno pravo, opti deo, sa sudskom praksom, obrascima za

primenu i registrom pojmova, Slubeni glasnik, Beograd 2001.

Ramon Spaaij, The prevention of football hooliganism: A transnational perspective,

Amsterdam School for Social Research, University of Amsterdam,
http://www.cafyd.com/HistDeporte/htm/pdf/4-16.pdf

Spaaij, R. and Vias, C, Passion, politics and violence: a socio historical analysis of
Spanish ultras, u Soccer and Society 6(1), Routledge,2005.

48
 Spaaij, R. and Vias, C. Passion, Politics and violence: a socio historical analysis of
Spanish ultras, in Soccer and Society 6, 2005.

Spaaij, R. Understanding Football Hooliganism: A Comparison of Six Western European

Football Clubs, Amsterdam University Press, Amsterdam, 2006.

Summary of measures taken to prevent football violence, The Football Association, jun
2012.

Vejnovi D, Nasilje i sport uzroci, posljedice i strategije prevazilaenja, European

Defendology Center, Banja Luka, 2014.

Zoran Stojanovi, Komentar krivinog zakonika Crne Gore, Podgorica 2010.

Zoran Stojanovi, Krivino pravo, CID, Podgorica 2008.

Zoran Stojanovi, Nataa Deli, Krivino pravo, posebni dio, Beograd 2014.

Strateka dokumenta:
Evropska konvencija za zatitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, Savjet Evrope, Rim,
4.11.1950.
Evropski sporazum o nasilju i nedolinom ponaanju gledalaca na sportskim priredbama,
posebno na fudbalskim utakmicama, Savjet Evrope, Strazbur, 19.8.1985.

Council Decision (2002/348/JHA) of 25 April 2002 concerning security in connection

with football matches with an international dimension
Council of the EU 13119/06 of 16 October 2006. Draft Council resolution concerning an
updated handbook with recommendations for international police cooperation and
measures to prevent and control violence and disturbances in connection with football
matches with an international dimension, in which at least one Member State is involved.
Council Resolution (2006/C 322/01) of 4 December 2006 concerning an updated
handbook with recommendations for international police cooperation and measures to
prevent and control violence and disturbances in connection with football matches with a
international dimension, in which at least one Member State is involved

49
 Council of the EU 9466/10 of 12 May 2010. Evaluation report on the degree of
implementation of Council Decision 2007/412/JHA amending Decision 2002/348/JHA
concerning security in connection with football matches with an international dimension
Marketing strategija crnogorskog olimpijskog komiteta - pozicioniranje sporta kao
elemenata nacionalnog Brenda, ur. prof. dr Milivoje Radovi, doc. dr Boban Melovi,
doc. dr Mijat Jocovi, mr Sunica Rogi, Crnogorski olimpijski komitet, Podgorica, april
2016, 4.

Pravni akti:
Zakon o prekrajima, Slubeni list Crne Gore broj 1/2011; 39/2011)
Krivini zakonik Crne Gore (Sl. list RCG, br. 70/2003, 13/2004, 47/2006, I Sl. list
CG, br. 40/2008, 25/10, 32/2011, 64/2011 drugi zakon, 40/2013, 56/2013, 14/2015,
42/2015, 58/2015 drugi zakon)
Zakon o spreavanju nasilja i nedolinog ponapanja na sportskim priredbama
ZSNNPSP ("Sl. list RCG", br. 27)
Zakon o sprjeavanju nereda na portskim natjecanjima (Narodne novine RH, br.
117/03-34/11)
Zakon o sportu Crne Gore - ZSCG ("Sl. list Crne Gore", br. 36/11 od 27.07.2011, 36/13
od 26.07.2013)
Ustav Crne Gore, Slubeni list Crne Gore broj 1/2007

Football Spectators Act 1989, chapter 37, Her Majestys Stationery ffice, London,
http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1989/37/pdfs/ukpga_19890037_en.pdf

Internet izvori:
BBC News, http://www.bbc.com/news/uk-19545126
The Telegraph,
http://www.telegraph.co.uk/sport/football/teams/liverpool/11635476/Heysel-disaster-of-
1985-is-footballs-forgotten-tragedy-and-Liverpool-and-Juventus-minimal-reaction-
prolongs-hurt.html

50