Stopa jako dwignia

Stopa w ciele czowieka peni funkcj podporow. Opiera si na niej w postawie stojcej cay ciar
ciaa. Funkcja ta wpyna wic na specyficzne wyksztacenie koca stopy oraz aparatu stawowo-
wizadowego i ukadu miniowego. Caociowo stopa stanowi mocn i spryst podstaw ciaa.
Ustawiona jest w stosunku do podudzia pod ktem zblionym do prostego.
Chcc omwi stop na przykadzie dwigni, naley przypomnie podstawowe informacje o tej
tematyce.
Dwigniami z punktu widzenia mechaniki s koci poczone ruchomo w stawach. Dziaaj na zasadzie
maszyn prostych i su do przekazywania dziaania siy na odlego. Staw stanowi punkt podparcia
dwigni. Rami siy to najkrtsza odlego od osi obrotu do kierunku dziaania siy. Do koci
przyoonych jest wiele si. Siy te mona podzieli na dwie grupy, z ktrych kada stara si obrci
dwigni w przeciwnym kierunku. Dziaanie kadej z tych si mona sprowadzi do wypadkowej, np.
jedna z tych si moe by sia mini, a druga sia jej przeciwn w postaci siy cikoci. Jeeli dziaania
siy mini i siy oporu s sobie rwne, to adna z tych grup nie zyskuje przewagi i cz ciaa jako
dwignia pozostaje w rwnowadze. Taka rwnowaga czci ciaa jako systemu dwigni ma miejsce
w nieruchomych pooeniach ciaa. Siy mini i siy cikoci wzajemnie si wwczas rwnowa. Dla
rwnowagi koci jako dwigni wymagane jest, aby moment siy mini by rwny momentowi siy
oporu. Dla zapocztkowania ruchu jakiej czci ciaa niezbdnie wic jest, aby moment jednej z si by
wikszy, gdy wtedy dwignia poruszy si w stron jego dziaania.

Przykady zmiany skadowych wektora w zalenoci od kta stawowego.

Koci s sztywnymi czonami poruszajcymi si przez siy miniowe oraz inne siy, ktre przewanie
stawiaj opr podczas ruchu czonw, dlatego nazywamy je siami oporu. S to siy cikoci czci
ciaa i przedmiotw unoszonych przez minie. Siy mini i siy cikoci s siami czynnymi. Ich
przeciwiestwem s siy bierne- reakcje wynikajce z wizw. Reakcje zale bezporednio od si
czynnych. Przykadowo: siy reakcji w stawach wywoywane s przez siy mini oraz siy oporu
i cikoci. Siy reakcji podoa podczas stania zale od si cikoci. Tak wic system kostno-
stawowy i dziaajce na niego siy czynne i bierne bdziemy traktowa jako system dwigni.
Rodzaje dwigni:
dwignia jednostronna
Punkty przyoenia dziaajcych si mini i oporu lea po jednej stronie punktu oporu w stawie,
siy dziaaj w przeciwnym kierunku. Sia reakcji w stawie jest wic rnic obu si.
dwignia dwustronna
Punkty przyoenia dziaajcych si mini i oporu le po obu stronach punktu obrotu w stawie,
siy dziaaj w tym samym kierunku. O stawu pooona jest midzy punktami przyoenia tych
si, ktre dziaaj przeciw sobie. Sia reakcji wizw w stawie jest sum obu si.

Dziaalno takich czci szkieletu jako dwigni dwustronnych

wystpuje czsto w pooeniach statycznych, np. podczas stania. Na
stop dziaa sia minia trjgowego ydki (M) i sia reakcji oporu
(R). O obrotu stopy , staw skokowo- goleniowy jest pooona
midzy punktami przyoenia si.

Dwignia dwustronna (pierwszego rodzaju)

Analizujc siy dziaajce na

dwignie kostne naley
uwzgldni rachunek
wektorowy, poniewa wane
jest czy na staw dziaa
zginacz, czy prostownik, o
czym decyduje zarwno
kierunek i zwrot rozwijanej
przez misie siy.
Mwic o sile cikoci
musimy wiedzie, i jest ona
przykadem wektora
nieswobodnego, tzn. e aby
go okreli trzeba poda jego
cztery cechy: kierunek
(prosta, na ktrej ley),
dugo (in. modu wektora),
zwrot oraz punkt przyoenia (pocztek wektora, w tym przypadku jest nim rodek cikoci).
Wektor reprezentujcy si zwykle oznaczamy dua liter, bdc symbolem danej siy, dla mini jest
to Fm, dla siy reakcji R, dla siy cikoci Q. Punktem przyoenia siy mini jest punkt przyczepu
minia, umiejscowiony w rodku pola przyczepu cigna miniowego. Punktem przyoenia siy
cikoci jest rodek cikoci danego ciaa. Dziaajce na dane ciao siy reakcji (wizw) rysujemy
przykadajc zakoczenia strzaki w punkcie dziaania tej siy.

Staw skokowy grny

Stopa czy si z podudziem za porednictwem stawu

skokowego grnego. Jest to staw zoony, gwka
stawowa utworzona jest przez ko skokow, ma ksztat
bloczka. Jest to staw jednoosiowy bloczkowy. Panewk
stawu tworzy ko piszczelowa i strzakowa.
Najbardziej znaczcymi ruchami w tym stawie s ruchy
zginania podeszwowego i grzbietowego, odbywajce si
wok osi czoowej, przyjmujc postaw zasadnicz
grnych czci koczyny. Zakres ruchw wynosi
odpowiednio wyprost ok.20, zgicie ok. 30.
Jeeli czowiek wchodzi na paszczyzn wznoszca si
pod ktem wicej ni 20-30, to musi wchodzi na ni na
palcach. Z drugiej strony, w czasie chodu, z chwil gdy
gole stopy zakrocznej pochyli si do przodu o 20, stopa nie moe pozosta na ziemi, tylko pita
powinna si ju oderwa od podstawy. Rwnie wykonanie gbokiego przysiadu bez oderwania pit
od podstawy staje si niemoliwe.

Zginanie grzbietowe powoduj misnie:

Piszczelowy Przedni, Prostownik Palcw Dugi, Prostownik Palucha Dugi, Strzakowy Trzeci.

Skurcz koncentryczny tej grupy mini nastpuje w dowolnych ruchach stop w kierunku przedniej
powierzchni podudzia. Zmiana przyczepu ustalonego i ruchomego zachodzi m.in. na pocztku kroku
nogi podporowej. Skurczem ekscentrycznym misnie te dziaaj np. podczas wstawania z kucania. W
obu przypadkach skurcz hamuje zachodzcy ruch zginania podeszwowego. Wymienione dziaania
odbywaj si na zasadzie dwigni jednostronnych siowych. Zginacze s czterokrotnie silniejsze od
prostownikw, gdy musz dziaa przeciwko sile grawitacji.

Zginanie podeszwowe wykonuj minie:

Brzuchaty ydki, Paszczkowaty, Zginacz Palucha Dugi, Strzakowy Dugi, Piszczelowy Tylny,
Zginacz Palcw Dugi, Strzakowy Krtki, Podeszwowy.

Aby w dowolnym ruchu stopy koczyny zwisajcej swobodnie minie te rzeczywicie bray udzia,
ruch ten musi si odbywa z przyspieszeniem wikszym od ziemskiego, a w kadym razie musi by
najszybszy. W pewnym stopniu i z okrelon prdkoci bowiem stopa opada sama, wycznie dziki
sile cikoci. Dlatego dla skurczu koncentrycznego poleca si wykonywa ruchy w pozycji leenia
przodem, z podudziami zaamanymi po ktem prostym, minie dziaaj wtedy przeciwko sile cikoci.
Trzy z wymienionych mini- m. brzuchaty ydki, m. paszczkowaty i m. podeszwowy dziaaj w tym
wypadku na zasadzie dwigni dwustronnej, w przyblieniu rwnoramiennej. Pozostae minie, na
zasadzie dwigni jednostronnej siowej. Czciej zesp dziaa po zmianie przyczepu ustalonego
i ruchomego, np. podczas wspicia na palce podczas fazy odbicia w chodzie czy biegu. W obu
przypadkach podudzie ulega uniesieniu i oddaleniu od podoa. Punkt cikoci przemieszcza si wtedy
na stawy rdstopno- paliczkowe, ale dua sia reakcji podoa (ciar ciaa i bezwadno) usiuj zgi
stop grzbietowo i minie te musz si jej przeciwstawi. Dziaanie ono wtedy na zasadzie tych samych
dwigni pod wzgldem kierunku, ale warunki pracy s siowe.

Minie te wykazuj dziaanie paradoksalne przy opuszczaniu si na pit oraz w fazie ldowania nogi
wolnej w biegu, gdzie s czynnikami hamujcymi i amortyzujcymi. Skurcze izometryczne- dziaanie
statyczne, wystpuje podczas utrzymywania wspicia na palcach. Zginanie grzbietowe stopy
(in. prostowanie) oraz zginanie podeszwowe stopy odbywa si dokoa osi poprzecznej, przechodzcej
przez rodek krzywizny bloczka koci skokowej. O ta przechodzi przez obie kostki- boczn
i przyrodkow.

Staw skokowy dolny, in. staw skokowo- pitowo-dkowy

W skad tego stawu wchodz poczenia midzy powierzchniami stawowymi przednimi koci pitowej
i skokowej oraz midzy gow koci skokowej i koci dkowat. Panewk stawu tworzy ko
dkowata i pitowa oraz rozpite midzy nimi wizado pitowo- dkowe podeszwowe. Torebka
stawowa przyczepia si do brzegw chrzstki, wzmacniaj j silne wizada skokowo- pitowe boczne
i przyrodkowe. Due znaczenia dla wzmocnienia tego stawu maj tutaj rwnie wizada st. skokowo-
goleniowego: trjgraniaste i pitowo- strzakowe.

Staw poprzeczny stpu

Skada si ze stawu skokowo-dkowego i pitowo- szeciennego. Staw pitowo- szecienny ma

siodekowate powierzchnie stawowe. Torebka stawowa otacza jam stawu, przewanie nie komunikujc
si z innymi stawami. Torebk wzmacniaj wizada lece na stronie podeszwowej i grzbietowej stopy.
Staw poprzeczny stpu wzmacnia silne wizado rozdwojone.
Nieregularny ksztat powierzchni stawowych koci, rnokierunkowo przebiegu szpar stawowych,
ograniczajca rola bardzo licznie wystpujcych i o urozmaiconym przebiegu wizade powoduj
skomplikowany ukad wypadkowych osi rnych komponent ruchu. Dlatego stawy te zostan
omwione cznie, co jest rwnie zwizane z ich sprzonymi ruchami.
O stawu skokowego dolnego biegnie skonie od zewntrznej strony guza pitowego przez gow koci
skokowej do przyrodkowego brzegu stopy. Ruchy odbywajce si w tych stawach to: odwracanie
i nawracanie, ale rwnie odwodzenie i przywodzenie, a take zginanie i prostowanie, z tym e s one
sprzone w dwie kombinacje ruchw. Nawracaniu towarzyszy odwiedzenie i prostowanie stopy, za
odwracaniu- przywodzenie i zgicie stopy.
Wok osi pionowej wykonuje si odwodzenie i przywodzenie, a wok osi strzakowej odwracanie
i nawracanie stopy. Ruchy odwodzenia i przywodzenia szczeglnie dotycz tylnych, poziomych czci
omawianych powierzchni stawowych, wynosz one: 30. Ruchy obrotowe maj rwnie zakres 30,
a zachodz specjalnie w przednich powierzchniach stawowych ustawionych pionowo.

Ruch przywodzenia sprzony z odwracaniem wywouj minie:

brzuchaty ydki
paszczkowaty (obydwa minie dziaaj tylko na st. skokowy dolny)
piszczelowy tylny
piszczelowy przedni (z przewag dziaania w st. poprzecznym stpu)
zginacz palucha dugi zginacz palcw dugi

przy wspudziale:

minie prostownika palucha dugiego (dziaa tylko w st. poprzecznym stpu)

minie podeszwowego (dziaa tylko na staw skokowy dolny)
Skurcz koncentryczny tej grupy wystpuje przy ruchach dowolnych stop, a po odwrceniu przyczepu
ruchomego i ustalonego- w koczynie, na ktrej stron nastpuje przechy boczny ciaa.
Ruch odwodzenia sprzony jest z pronacj, wywouj go minie: strzakowy dugi strzakowy krtki
prostownik palcw dugi strzakowy trzeci oraz:

piszczelowy przedni
prostownik palucha dugi

Skurcz koncentryczny obserwuje si w czasie np. odbicia nogi napdowej w jedzie na ywach.
Skurcz ekscentryczny wystpuje przy przechyach ciaa w stron przeciwn do rozpatrywanej
koczyny, np. na statku.
Dalsz cz stopy stanowi stawy paskie, pcise, o szparach uoonych czoowo i strzakowo.
Otoczone s licznymi wizadami, zawierajcymi koci midzy sob, umoliwiajc tylko drobne ich
przesunicia i zabezpieczajc przed spaszczeniem uk wysklepienia stopy. W stopie wystpuje wic
pomidzy odcinkami o znacznej ruchomoci- cz o niewielkich moliwociach ruchowych, gwnie
amortyzacyjnych. Gwna funkcja stopy ujawnia si jednak w fazie podporu , dlatego nacisk pooony
jest na zapewnienie sztywnego miejsca przyczepu miniom dziaajcym w tej fazie.

Inna cz ruchw krocznych stopy odbywa si w dystalnym pitrze stawowym,

tj. w stawach rdstopno-paliczkowych. Mechanik tych staww naley rozpatrywa cznie. Stawy
rdstopno-paliczkowe, anatomicznie dwuosiowe, s silnie spolaryzowane do ruchw w paszczynie
strzakowej, tj. do zginania podeszwowego i grzbietowego (30 i 60). Tylko w pooeniu zgicia
grzbietowego zachodz sabe ruchy oddalania palcw od osi dugiej stopy wok osi pionowej.

W stawach midzypaliczkowych (stawy zawiasowe) zachodz ruchy zginania podeszwowego i powrt

do pozycji normalne, tj. rwnolegej do paszczyzny podeszwy.

Stawy rdstopno- paliczkowe s raczej bierne, poniewa minie dziaajce na w paszczynie

strzakowej biegn ponad paliczkami bliszymi. Niezaleno kierunku ruchu w stawach rdstopno-
paliczkowych i midzypaliczkowych jest mocno ograniczona. Najwaniejsz rol misni jest
zapewnienie przez paliczki dobrej podstawy do odbicia stopy,
Ruch zgicia podeszwowego palcw II-V powoduj minie:

zginacz palcw dugi (szczeglnie paliczkw dalszych)

czworoboczny podeszwy (szczeglnie paliczkw dalszych)
zginacz palcw krtki (paliczki rodkowe)
odwodziciel palca maego (paliczek bliszy)
glistowate (paliczki blisze)
midzykostne grzbietowe ( paliczki blisze)
midzykostne podeszwowe (paliczki blisze)

Ruchy zgicia podeszwowego palucha wykonuj minie: Zginacz Dugi Palucha, Zginacz Krtki
Palucha, Odwodziciel Palucha. Dziaanie tych mini skurczem koncentrycznym mona traktowa jako
ruch dowolny. Najczciej s one angaowane po zmianie przyczepu ruchomego i ustalonego skurczem
ekscentrycznym (np. krok koczyny podporowej) oraz izometrycznym (np. utrzymywanie postawy
pionowej przy chwilowej tendencji do wychylenia rodka cikoci ciaa w przd).
Ruchy zgicia grzbietowego palcw II-V wywoane s przez minie:
 prostownik palcw dugi
prostownik palcw krtki

i odpowiednie ruchy palucha:

prostownik dugi palucha

prostownik krtki palucha

Skurcza koncentryczny tych mini poza ruchami dowolnymi ,zachodzi np. w przenoszeniu i innych
ruchach zwizanych ze zwijaniem koczyny dolnej. Po zmianie przyczepu ustalonego i ruchomego
pomagaj w fazie podporowej w przetaczaniu ciaa nad stawami rdstopno- paliczkowymi.

Ustawienie stopy w zalenoci od ustawienia uda i podudzia:

Czsto udo skrcone jest dookoa swej osi dugiej do wewntrz, a podudzie na zewntrz. Zazwyczaj
skrt uda i podudzia w znacznej mierze kompensuj si wzajemnie, czego wynikiem jest prawie
rwnolege pooenia osi stawu biodrowego i piszczelowo- skokowego. Spotyka si te przewag skrtu
koci w jedn lub drug stron. Pociga to za sob ustawienie stopy do wewntrz (chd niedwiedzi)
lub na zewntrz (chd kaczy). Skrt stopy w stosunku do uda moe by skompensowany przez skrt
uda w stawie biodrowym. Wymaga to jednak dodatkowej pracy mini i stwarza trudne warunki dla
penowartociowego odbijania si.

->warianty skrtu koci koczyny dolnej: a)rwnomierny skrt uda i podudzia, b)osie staww
rwnolege, c)przewaga skrtu podudzia, d)przewaga skrtu uda.

Bibliografia:
1. Zarys biomechaniki- wyd. AWF W-wa, 1971, pod red. H. Szukiewicz
2. Zarys biomechaniki wicze fizycznych-W-a ,1977, Kazimierz Fidelus
3. Biomechanika wicze fizycznych- wyd. Sport i Turystyka, 1963, D.D.Doski
4. Anatomia czowieka- wyd. PZWL ,1983, pod red. J. Sokoowskie-Pituchowej.