Evropski univerzitet Kallos Tuzla

Seminarski rad: Finansijska trita

Sadraj

1. Uvod.......................................................................................................................1
2. Finansijska trita................................................................................................2
2.1. Pojam i funkcije finansijskog trita.....................................................................................3
3. Vrste finansijskih trita......................................................................................5
4. Regulisanje i efikasnost finansijskih trita.......................................................9
5. Institucije (uesnici) na finansijskom tritu...................................................12
5.1. Centralna banka...................................................................................................................17
5.2. Depozitne finansijske institucije..........................................................................................18
5.3. Nedepozitne finansijske institucije......................................................................................18
5.4. Berze i berzanski posrednici................................................................................................19
6. Zakljuak............................................................................................................21
7. Literatura............................................................................................................22

0
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

1. Uvod
Finansijska trita su ona trita na kojima se trguje finansijskim sredstvima. Finansijska trita
predstavljaju jedan od etiri osnova oblika trita pored roba, rada i usluga. Trita posreduju
izmeu ponude i potranje, to u sluaju finansijskih trita znai posredovanje izmeu tednje i
ulaganja.Finansijska trita predstavljaju najznaajniji dio integralnog trita jedne zemlje, ili ire
posmatrano, jednog regiona.

Brz razvoj finansijskog trita u industrijski razvijenim zemljama, zahtijevao je i razvoj sistema
savremenih finansijskih institucija koje su adekvatne potrebama prije svega investitora a zatim i
korisnika kapitala.Takav zahtjev se postavljao kao neophodan,jer je bankarski sistem organizovan
na konzervativan nain postao konica daljnjeg razvoja trinih odnosa i finansijskog trita
uopte.

Utvrdili smo da su osnovni elementi finansijskog sistema:

a) Finansijska trita,
b) Institucije (uesnici) na finansijskom tritu,
c) Finansijski instrumenti, odnosno finansijska aktiva.

Prvi dio mog rada predstavlja svojevrsni uvod u finansijska trita. U ovom dijelu je obraen
pojam i karakteristike finansijskog sistema,a potom pojam i funkcije finansijskih trita.
Finasijska trita imaju funkciju da obezbijede neophodna slobodna sredstva kao sredstva
plaanja.

Finansijsko trite se sastoji iz razliitih segmenata, tako da je drugi dio mog rada posveen
strukturi, odnosno pojedinim segmentima finansijskog trita. Ovo je uinjeno zbog toga to pod
finansijskim tritem ne treba podrazumijevati homogeno trite, ve prije moemo rei da se
ono sastoji od niza trita koja se meusobno nadopunjuju, ali esto i konkuriu jedno drugom.

1
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

2. Finansijska trita
Finansijski sistem je jedan od sistema koji ini jednu ekonomiju, a koji se bavi tednjom i
investicijama.Finansijski sistem ini ukupnost ponude i potranje novanih sredstava, finansijskih
instrumenata, raznih finansijskih institucija i tokova kretanja novanih sredstava i finansijskih
tehnika koji, integrisani pravnom regulativom, omoguuju trgovanje novcem i kapitalom
odreujui cijene finansijskih proizvoda, u prvom redu kamatne stope i oekivanja u budunosti.1

Moemo rei da je finansijski sistem skup kanala kojima se alociraju slobodna sredstva od onih
kojima su viak suficitni subjekti, ka onima kojima su slobodna sredstva u manjku i kojima su
neophodna deficitni subjekti.

Finansijski sistem se sastoji iz tri segmenata: trita, privrednih subjekata i pojedinaca. Kao takav
finansijski sistem ima osnovni cilj da snabdijeva kompanije - privredne subjekte, dovoljnom
koliinom novca i raznoraznim kreditima.Ti izvori sredstava omoguavaju privrednim subjektima
nesmetan redovan rad, investiranje u privrednu djelatnost, rast i razvoj privrednog subjekta2.

Finansijski sistem moe biti dvojnog karaktera. Postoje finansijski sistemi bazirani na bankama i
finansijski sistemi bazirani na tritu hartija od vrijednosti. Trini sistemi bazirani na bankama
su najkarakteristiniji u Njemakoj i Japanu gdje su velike i jake banke jaki uesnici na
finansijskom tritu. Finansijski sistemi bazirani na tritu hartija od vrijednosti su karakteristini
za anglo-saksonske privrede.

Finasijska trita imaju funkciju da obezbijede neophodna slobodna sredstva kao sredstva
plaanja. Takoe finansijski sistem obezbjeuje nesmetan i olakan platni promet. On ima i
mobilizatorsku funkciju u cilju podsticanja da se slobodna sredstva prikupe odgovarajuim
mehanizmima u vidu tednje. Zatim se ta sredstva alociraju ka investicionim projektima koji su
profitabilni. Na taj nain se smanjuju trokovi prikupljanja slobodnih sredstava sa jedne strane , a

1
Omerhodi S.: Finansijska trita i institucije, Tuzla, 2008 godina.,str.86.
2
Savi J. i Kvegi G.: Finansijska trita i berzanski menadment, Beograd, 2008 godina,str.94.

2
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

sa druge strane sami imaoci slobodnih sredstava imaju veu sigurnost i obezbjejenje svojih
sredstava.

Na bazi reenog moe se zakljuiti da su najvaniji elementi finansijskog sistema:

a) Finansijska trita,
b) Institucije (uesnici) na finansijskom tritu,
c) Finansijski instrumenti, odnosno finansijska aktiva.

2.1. Pojam i funkcije finansijskog trita

Finansijska trita su osnovni element finansijskog sistema. Finansijsko trite je mjesto gdje se
susreu ponuda i tranja za novanim sredstvima. 3 Finansijska trita imaju za zadatak da
usmjeravaju novana sredstva od onih koji ih imaju kao viak, ka onima kojima ta sredstva
nedostaju odnosno povezuju tednju i investicije. Preko finansijskog trita privredni subjekti
dolaze do sredstava neophodnih za finansiranje svog poslovanja.

Finansijsko trite se moe posmatrati u uem i u irem smislu. U uem smislu finansijsko trite
se definie kao organizovani prostor sa tano definisanim vremenom, trinim pravilima i
uslovima kupoprodaje, gdje se sueljavaju ponuda i tranja novca i novanih derivata. U irem
smislu finansijsko trite predstavlja svako mjesto gdje se obavljaju finansijske transakcije.

Finansijska trita predstavljaju najznaajniji faktor ukupnog ekonomskog i privrednog sistema u

zemljama sa razvijenom trinom privredom. Ona omoguavaju normalno odvijanje privrednih
odnosa. Preko finansijskog trita se vri alokacija akumulacije ednje, sa ciljem da se ona
najefikasnije upotrijebi i investira.

Finansiranje privrednih subjekata moe biti trojako. Samofinansiranje je kada subjekat koristi
svoja sredstva za odravanje trenutnog stanja i investiranje u razvoj preduzea. Direktno
finansiranje je kada subjekti kojima je neophodan novani priliv i subjekti koji ga imaju vika,
direktno stupaju u kontakt. Ovakva vrsta finansiranja je karatkeristina za anglo-ameriko
privredno trite. I na kraju trea vrsta je indirektno finansiranje. Ono se obavlja preko
finansijskih posrednika, uglavnom banaka, kada one prikupljaju sredstva i plasiraju ga uglavnom
putem kredita u investicione projekte privrednih subjekata. Ovaj posljednji vid finansiranja na
3
Eri Dejan D.: Finansijska trita i instrumenti, Beograd, 2003 godina.,str.27.

3
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

finansijskom tritu je u Evropi najrasprostranjeniji pa i kod nas. On je ujedno i najefikasniji i

najsigurniju iz perspektive suficitnih subjekata.

Za svoje usluge posrednike institucije naravno prihoduju kamatu koja se jo naziva i bankarska
mara. Ona predstavlja kamatnu razliku izmeu kamatnih stopa pasive prikupljenih sredstava, i
aktive plasiranih sredstava.

Funkcije koje finansijsko trite vri daju mu znaaj segmenta ekonomskog sistema
ravnopravnog sa tritem proizvoda i tritem faktora proizvodnje. Znaaj finansijskih trita
moe se posmatrati kroz sljedee funkcije koje ova trita obavljaju:

Funkcija povezivanja. Finansijska trita predstavljaju organizovana mjesta na kojima

dolazi do povezivanja kupaca i prodavaca razliitih finansijskih instrumenata.
Smanjenje transakcionih trokova. Finansijska trita smanjuju troak transakcije.
Postoje dvije vrste trokova povezanih sa transakcijama: trokovi traenja i trokovi
informacija.
Alokativna funkcija. Finansijska trita omoguavaju alokaciju slobodnih finansijskih
sredstava od onih subjekata koji raspolau vikovima sredstava ka onim subjektima
kojima ta sredstva nedostaju.
Funkcija efikasnosti. Finansijska trita obezbjeuju efikasno korienje finansijskih
sredstava jedne nacionalne privrede preko odreivanja cijene njihovog koritenja.
Mobilizaciona funkcija. Ova funkcija finansijskih trita odnosi se na prikupljanje
slobodnih finansijskih sredstava.
Razvojna funkcija. Finansijska trita omoguavaju skladan privredni razvoj, izgradnju
infrastrukturnih i drugih objekata poto bi bez finansijskih trita bilo gotovo nemogue
prikupiti sredstva za te svrhe.
Likvidnosna funkcija. Finansijska trita obezbjeuju mehanizam investitoru da proda
finansijski instrument. Zbog ove osobine, kae se da finansijska trita nude likvidnost,
privlanu osobinu kada okolnosti prinude ili motiviu investitora na prodaju.
Funkcija odreivanja cijene finansijskih instrumenata. Na finansijskim tritima se
odreuje cijena finansijskih instrumenata, to je znaajno kako za privredne subjekte, tako
i za investitore.
Funkcija javnosti i podsticanja ukljuivanja novih uesnika. Finansijska trita su
javna trita, gdje svi uesnici trebaju da potuju veoma rizgorozna pravila. Jedna od

4
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

obaveza je da se obezbijedi pojednak tretman informisanja javnosti kako bi se sprijeila

informaciona aismetrija.
Funkcija smanjenja ili ak eliminisanja rizika. Finansijska trita omoguavaju da se
smanji ili ak eliminie rizik iz poslova koji se javljaju na ovim tritima. Ova funkcija
finansijskih trita naroito dolazi do izraaja sa razvojem trita izvedenih hartija od
vrijednosti, odnosno trita finansijskih derivata.
Poboljanje ivotnog standarda stanovnitva. Finansijska trita omoguavaju rast
ivotnog standarda i zadovoljavanje razliitih potreba stanovnika.

3. Vrste finansijskih trita

Budui da je finansijsko trite organizovan prostor na kome se trguje novcem, kapitalom,
devizama, i to u gotovinskom i bezgotovinskom obliku, i gdje se cijena kapitala kamata,
formira na osnovu ponude i potranje, brojne su podjele finansijskog trita, prema raznoraznim
parametrima i kriterijumima.

Najee podjele polaze od:

a) Formalnosti strukture,
b) Tipa prava koja se nalaze u osnovi finansijskih instrumenata kojima se trguje,
c) Prirode transakcije,
d) Roka dospijea finansijskih instrumenata,
e) Roka izvrenja sklopljenog posla,
f) Naina prodaje finansijskih instrumenata i
g) Metode trgovine.

Prema formalnosti strukture, razlikuju se finansijska trita organizovana kao:

Berze i
Vanberzanska trita, odnosno trita preko altera,

Berze ukljuuju fiksno mjesto trgovine, uz restriktivno definisanje uestvovanja na tritu i

strogo specificirana pravila trgovanja. Na berzama se trguje malim brojem najkvalitetnijih hartija
od vrijednosti uhodanih i poznatih kompanija.

5
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

Vanberzanska trita ne ukljuuju fiksno mjesto trgovanja i u pravilu podrazumijevaju labaviju

organizaciju, informacionu strukturu i pravila trgovanja. Ova trita predstavljaju alternativni vid
prometa hartija od vrijednosti, a u sutini ih ini mrea ovlaenih posrednika ukljuenih u
elektronski sistem.

Prema tipu prava koja se nalaze u osnovi finansijskih instrumenata kojima se trguje,
finansijska trita se mogu podijeliti na:
Trita instrumenata duga, i
Trita vlasnikih instrumenata.

Trita instrumenata duga podrazumijevaju promet razliitih formi kreditne aktive sa odreenim
rokovima dospjelosti i cijenom te aktive.
Trita vlasnikih instrumenata podrazumijevaju promet razliitih vrsta dionica i, u okviru toga,
koorporativnog upravljanja preduzeem.

Sa aspekta prirode transakcija, odnosno, s obzirom na to da li se hartije od vrijednosti

pojavljuju po prvi puta na finansijskom tritu ili se obavlja njihova preprodaja razlikuju
se:
Primarno (emisiono) i
Sekundarno finansijsko trite.

Primarno finansijsko trite obuhvata promet finansijskih instrumenata izmeu originalnog

emitenta i prvog investitora. Radi se o tzv. Emisionom finansijskom tritu. Na ovom tritu
preduzea i drugi subjekti dolaze do finansijskih sredstava koja su im potrebna za poslovanje i
ulaganje u ekspanziju. Zbog toga je primarno trite najzanimljivije sa aspekta metode
finansiranja poslovanja i ekspanzije emitenta.
Sekundarno finansijsko trite je ono trite na kome se trguje ve emitovanim hartijama od
vrijednosti. Drugim rijeima, sekundarno trite predstavlja dalji ivot ve emitovanih hartija od
vrijednosti, odnosno njihovu dalju kupovinu i prodaju (tzv. kupovina iz druge ruke).

Sekundarna trita imaju dvije vane funkcije:

a) olakavaju prodaju finansijskih instrumenata radi dolaenja do novca, drugim rijeima
zbog njih su finansijski instrumenti likvidniji,

6
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

b) sekundarna trita odreuju cijenu hartija od vrijednosti koju je kompanija emitent

prethodno izdala na primarnom tritu.

Prema roku dospijea finansijskih instrumenata, finansijsko trite se moe podijeliti na:
Trite novca, i
Trite kapitala.

Trite novca je ono trite na kojem se trguje finansijskim instrumentima sa kratkim rokom
dospijea. Trite novca moemo posmatrati u uem i irem smislu. Trite novca u uem smislu
moemo definisati kao trite za transakcije kratkoronim vrijednosnim papirima koji su javno
emitovani ili privatno plasirani. Dodamo li ovom tritu kratkorone depozite i kredite banaka
dobijamo trite novca u irem smislu. Trite novca karakterie velika sigurnost i manje
fluktuacije4.
Trite kapitala je trite na kome se trguje finansijskim instrumentima iji je rok dopijea dui
od jedne godine. I trite kapitala poput trita novca moemo posmatrati u uem i irem smislu.
Trite kapitala u uem smislu je trite za transakcije srednjoronim i dugoronim kreditnim ili
vlasnikim vrijednosnim papirima javno emitovanim ili privatno plasiranim. Dodamo li ovom
tritu trite srednjoronih ili dugoronih bankarskih kredita dobijamo trite kapitala u irem
smislu.

Sa aspekta izvrenja sklopljenog posla finansijska trita se mogu podijeliti na:

Promptna, i
Terminska trita.

Promptna (gotovinska, cash ili spot) finansijska trita su ona trita gdje se prava i obaveze po
osnovu sklopljenog posla realizuju odmah po njegovom zakljuenju ili par radnih dana iza toga,
koliko je potrebno da se sklopljeni posao tehniki izvede.
Terminska finansijska trita su trita na kojima se realizuju roni (terminski) poslovi. Ovi
poslovi su karakteristini po tome to se kupoprodaja odnosno realizacija ugovora ne izvrava

4
Fluktuacija (engl. fluctuation) je kolebanje i mijenjanje gospodarskih pojava, odnosa i procesa, odnosno
gospodarske aktivnosti drutva i njegovih lanova. Razlikuje se fluktuacija nekog odreenoga gospodarskog
fenomena (cijena, radne snage, ponude, potranje, zaposlenosti itd.) od fluktuacije ukupne drutvene gospodarske
aktivnosti. www.rijenik-pojmova.ba

7
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

promptno tj. odmah, ve kasnije na unaprijed utvren dan ili u unaprijed utvrenom roku koji
poinje tei sa istekom posljednjeg dana za izvrenje promtnog ugovora.

Prema nainu prodaje finansijskih instrumenata razlikuju se:

Otvoreno trite, i
Dogovorno (sporazumno) trite.

Otvoreno trite je trite na kojem se finansijski instrumenti (npr.dionice i obveznice) prodaju

optoj javnosti (primarno trite), postajui esto predmetom viestrukih prodaja i kupovina do
roka dospijea (sekundarno trite).
Dogovoro trite je trite na kojem se hartije od vrijednosti prodaju privatno jednoj ili nekolicini
finansijskih institucija (npr. penzioni fondovi i osiguravajue kompanije) i bogatim pojedincima
koji ih dre u svom portfoliju do roka dospijea. Ovo trite obuhvata i ugovore o kreditu koje
zajmoprimac dogovori sa finansijskom institucijom, u pravilu komercijalnom bankom.

Prema metodi trgovine razlikuju se:

Aukciona trita,
Dilerska trita, i
Hibridna trita.

Na aukcionom tritu nalozi trgovaca se direktno sueljavaju ime dolazi do ravnotene cijene.
Veina berzi predstavlja aukciona trita, ukljuujui Tokyo Stoch Exchange i evropske berze,
izuzev Londonske, koja je dilersko trite.
Dilerska trita su takva trita na kojima dileri kotiraju cijene po kojima su spremni kupiti ili
prodati hartiju od vrijednosti.
Hibridna trita predstavljaju trita koja imaju elemente aukcionih i dilerskih trita. Primjer
ovakvog trita je New York Stock Exchange iji ovlaeni trgovci specijalisti djeluju kao brokeri.

4. Regulisanje i efikasnost finansijskih trita

8
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

Razvojem finansijskih trita tokom istorije dolo je do uobliavanja propisa s ciljem uvoenja
organizovane primjene odgovarajuih pravila u trgovini sa vrijednosnim papirima.

U odreivanju zakonskog okvira problem je nai ono ustrojstvo kojim e se rijeiti dvije stvari:
- Da ostavlja tritu dovoljno prostora da odigra svoju ulogu i sprijei radnje u kojima se
iskoriavaju lakovjerni ime se moda moe ugroziti reputacija trita i na taj nain
potkopati njegova cjelovitost i dugorono funkcionisanje; i
- Da se ne zabranjuje uesnicima na tritu da se oprobaju u svojim inovacionim
sposobnostima.

Standardno objanjenje ili opravdanje vladinog regulisanja trita jeste da trite, samo po sebi,
ne proizvodi svoja posebna dobra ili usluge na efikasan nain i po najniem moguem troku. S
obzirom na injenicu da savremene uslove poslovanja karakterie izuzetno veliki stepen
konkurencije i velika informaciona povezanost, ovakvo objanjenje se ne moe uzeti suvie
ozbiljno. Umjesto toga, prije bismo mogli prihvatiti kao razumnije objanjenje da se zakonsko
regulisanje finansijskih trita vri dijelom zbog toga to su ta trita sama po sebi kompleksna, a
dijelom zbog toga to su finansijska trita tako vana za ekonomije u kojima djeluje.

Mnogobrojna pravila su dizajnirana da bi ispunila neke svrhe, koje se mogu svrstati u sljedee
kategorije:
Spreavanje emitenata hartija od vrijednosti da obmanjuju investitore skrivanjem
relevantnih informacija,
Unapreivanje konkurencije u otvorenosti u trgovanju hartijama od vrijednosti,
Unapreivaje stabilnosti finansijskih institucija,
Ograniavanje aktivnosti stranih firmi na domaim tritima i institucijama, i
Kontrolisanje nivoa ekonomske aktivnosti.

Postoji vie oblika regulacije finansijskih trita5:

1. Regulacija otkrivanja,

2. Regulacija finansijskih aktivnosti,

3. Regulacija finansijskih institucija,
5
Stanki B. ,Jedzimirovi M.: Javne finansije, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2012. godina, str.68.

9
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

4. Regulacija stranih uesnika.

Regulacija otkrivanja je oblik regulacije koji zahtijeva od emitenta hartija od vrijednosti da uini
javnim veliki broj finansijskih informacija aktuelnim i potencijalnim investitorima. Standardno
opravdanje za pravila otkrivanja je to da menaderi firme emitenta imaju vie informacija o
finansijskom zdravlju i budunosti firme od investitora koji posjeduju ili uzimaju u obzir cijenu
hartija od vrijednosti firme. Uzrok trinog neuspjeha ovdje, ako se zaista desi, je obino opisan
kao asimetrina informacija, koja znai investitorima i menaderima nejednak pristup ili
nejednako posjedovanje informacija.

Regulacija finansijskih aktivnosti sastoji se od pravila o trgovcima hartija od vrijednosti i

trgovanja na finansijskim tritima. Glavni primjer ovog oblika regulacije je set pravila protiv
trgovanja insajdera, kao to su korporativni slubenici i ostali koji su u poziciji da znaju vie o
izgledima za uspjeh firmi od opte investicione javnosti.

Regulacija finansijskih institucija je takav oblik vladinog monitoringa koji ograniava aktivnosti
ovih institucija u vitalnim podrujima davanja i uzimanja zajmova i finansiranja. Opravdanje za
ovaj oblik vladine regulcije je to da ove finansijske firme igraju specijalnu ulogu u modernoj
ekonomiji.

Regulcija stranih uesnika je oblik vladinog djelovanja koji ograniava uloge stranih firmi koje
mogu imati na domaim tritima i njihovo vlasnitvo ili kontrolu nad finansijskim institucijama.

Efikasnost finansijskih trita. Kada se govori o efikasnosti finansijskih trita, najee se imaju
u vidu tri forme efikasnosti:
1. Alokativna,
2. Operativna,
3. Cjenovna ili informaciona.

10
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

Alokativna efikasnost je povezana sa alokativnom funkcijom koju imaju finansijska trita. Rije
je o relativno irem konceptu koji podrazumijeva da finansijska trita treba da alju korektne
signale investitorima o alokaciji finansijskih sredstava. Konkretnije reeno, alokativna efikasnost
predstavlja takvu formu tritne efikasnosti koja omoguava da se raspoloiva sredstva alociraju
na investicione projekte sa najveim oekivanim prinosima.

Operativna efikasnost se odnosi na operativno funkcionisanje trita i oznaava zahtjev da

uesnici na finansijskom tritu dobiju usluge u to je mogue kraem roku i po to niim
cijenama.

Cjenovna efikasnost se odnosi na sposobnost i brzinu reagovanja cijena na finansijskim tritima

na pojavu svih relevantnih informacija. U finansijskoj teoriji pojam trine efikasnosti se najee
vezuje za ovaj njen aspekt. Efikasno trite se definie kao ono trite na kojem u bilo koje
vrijeme cijene hartija od vrijednosti uzimaju u obzir sve raspoloive informacije. Pod
informacijama se podrazumijevaju sve relevantne poruke koje smanjuju neizvjesnost pri
donoenju odluka. Na efikasnom tritu cijene odraavaju fundamentalnu vrijednost hartija od
vrijednosti. Zbog toga su na efikasnom tritu cijene uvijek tane i tano odraavaju trine
fundamente.

Da bi postojalo efikasno trite potrebne su tri pretpostavke:

1. Postoji veliki broj uesnika, koji djeluju nezavisno jedni od drugih, i koji tee
maksimilizaciji svoga bogatstva. Stoga su oni zainteresovani za analizu i vrednovanje
hartija od vrijednosti;
2. Nova informacija u vezi s hartijom od vrijednosti dolazi do trita u nasuminom obliku; i
3. Investitori podeavaju cijene hartija od vrijednosti veoma brzo kako bi one odrazile nove
informacije.

Efikasno trite je ono trite na kojem se hartije od vrijednosti brzo prilagoavaju na smjesu
novih informacija, a tekue cijene imovine potpuno odraavaju sve upotrebljive infomacije,
obuhvatajui sadrani rizik. Bitan element efikasnog trita je i cjenovna efikasnost koja se moe
podijeliti u tri nivoa:
Slaba forma,

11
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

Polujaka forma, i

Jaka forma.

Slaba forma efikasnosti podrazumijeva da cijena hartije od vrijednosti odraava prolu cijenu i
historiju trgovanja hartije od vrijednosti.

Polujaka forma efikasnosti podrazumijeva da cijena hartije od vrijednosti potpuno odraava sve
javne informacije (koje, naravno, ukljuuju ali nisu ograniene historijskom cijenom i obrascima
trgovanja).

Jaka forma efikasnosti postoji na tritu gdje cijena hartije od vrijednosti odraava sve
informacije, bez obzira da li su one javno raspoloive ili poznate samo unutranjim uesnicima,
kao to su menaderi.

5. Institucije (uesnici) na finansijskom tritu

Razvijeni sistem obuhvata veliki broj uesnika. Njih ini velika grupa pravnih i fizikih lica koja
se pojavljuju u razliitim ulogama i esto sa suprotnim motivima. Za jedno finanijsko trite se
kae da je dostiglo vii stepen razvoja ukoliko na njemu ima izuzetno veliki broj uesnika, i
obrnuto.6

Postoji nekoliko pristupa grupisanju svih uesnika u finansijskom sistemu, od kojih se posebno
istiu:
1. ire i ue shvatanje,
2. Emitenti i investitori,
3. Portfolio investitori, hederi, pekulanti, arbitraeri i preuzimai.

ire i ue shvatanje uesnika

Prema irem shvatanju, uesnici na finansijskim tritima ukljuuju sve subjekte privrednog i
drutvenog ivota, koji na razliite naine uestvuju u poslovima na finansijskim tritima.

6
Kovaevi Lj., Vunjak N. : Finansijska trita i berze, Proleter a.d., Banja Luka, 2009. godina, str.154.

12
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

Saglasno tome, sve uesnike na finansijskim tritima moemo grupisati u jedan od sljedea etiri
sektora:

Javni sektor odnosi se na dravu i njene organe, organizacije, agencije ili preduzea koja
se nalaze u preteno dravnom vlasnitvu. Na finansijskim tritima ovaj se sektor moe
pojavljivati i na strani ponude i na strani potranje u zavisnosti od toga da li raspolae
vikovima ili manjkovima finansijskih sredstava.
Sektor privrede obuhvata vei broj privrednih subjekata, koji pripadaju razliitim
granama djelatnosti. I ovaj sektor se moe pojavljivati na finansijskim tritima na strani
tednih i na strani deficitarnih subjekata. Kao tedni subjekti, privredni subjekti vre
ulaganja u razliite oblike finansijskih instrumenata. Kao deficitarni subjekti, oni vre
emisiju razliitih hartija od vrijednosti radi prikupljanja sredstava za finansiranje svog
poslovanja.
Sektor stanovnitva predstavlja, po broju uesnika, sigurno najbrojniji od sva etiri
makro sektora. Ovaj sektor se sastoji od velikog broja porodica. Uesnici iz sektora
stanovnitva u najveem broju zemalja predstavljaju najznaajniji izvor tednje. Sektor
stanovnitva se pojavljuje i u ulozi deficitarnih subjekata.
Subjekti iz inostranstva predstavljaju one subjekte koji uzimaju uee i posluju na
finansijskim tritima jedne zemlje, a nisu njeni rezidenti.

Za razliku od ireg shvatanja uesnika na finansijskim tritima, ue shvatanje uesnika se vezuje

za one subjekte ije je postojanje tijesno povezano sa samom sutinom finansijskih trita. Prema
ovom shvatanju, uesnike na finansijskim tritima moemo podijeliti na finansijske institucije i
finansijske posrednike.Veina finansijskih institucija su finansijski posrednici.Najvanije
finansijske institucije su: centralna banka, komercijalne banke, kreditne i tedne asocijacije,
kompanije i tome slino. Na finansijskom tritu se pojavljuju i posebne kategorije uesnika, kao
to su brokeri, dileri i investicioni bankari.Ove kategorije uesnika na finansijskom tritu
nazivamo posrednicima, poto im je osnovna funkcija da povezuju ostale uesnike na
finansijskim tritima.

Emitenti (izdavaoci) i investitori

13
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

Ova podjela uesnika na finansijskom tritu polazi od razloga i motiva njihovog ukljuivanja na
finansijsko trite. Emitenti su subjekti na finansijskom tritu koji imaju manjak sredstava koji
nastoje zatvoriti emisijom najrazliitijih hartija od vrijednosti.

U ulozi emitenata mogu se pojaviti: drava, njeni organi i agencije, preduzea, investicioni
fondovi, osiguravajua drutva i druge institucije.Motivi ukljuivanja investitora na finansijsko
trite se potpuno razlikuju u odnosu na emitente.Naime, investitori su uesnici na finansijskom
tritu koji raspolau vikovima finansijskih sredstava koje nastoje unosno uloiti kroz kupovinu
odreenog finansijskog instrumenta.U ulozi investitora moe se pojaviti veliki broj uesnika, i to
iz svih pomenutih sektora.

Porfolio investitori, hederi, pekulanti, arbitraeri i preuzimai

Ova podjela uesnika na finansijskom tritu polazi od motiva za sekundarno trgovanje hartijama
od vrijednosti. Portfolio investitori su investitori koji su izdvojili odreenu sumu novca za
investicionu djelatnost. Investicioni horizont ovog tipa investitora je dugoroan, to znai da e
on dugorono drati odreen portfolio u cilju dugoronog poveavanja vrijednosti svojih
investicija. Investitor prosuuje uspjenost svoje investicione djelatnosti na osnovu odreenih
mjera prinosa, od kojih se posebno istie ukupan povrat, kao jedna od najboljih ex-pont mjera
prinosa.

Postoje dvije osnovne strategije upravljanja investicionim portfoliom. To su:7

- Aktivna, i

- Pasivna strategija.

Akitvna strategija upravljanja portfoliom hartija od vrijednosti nastoji da pobijedi trite kapitala.
U tom smislu se nastoje izgraditi odreeni postupci analize hartija od vrijednosti, strategije
trgovanja i izbor trenutka trgovanja koje e dovesti do superiornijeg prinosa na investicioni
portfolio u odnosu na prinos na ukupno trite odnosno na onaj trini segment na koji se odnosi
investicioni portfolio.

7
Mishkin F.S, Eakins S.G.: Financijska trita i institucije, Mate, Zagreb, 2005 godina, str.487.

14
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

Pasivna strategija upravljanja portfoliom hartija od vrijednosti polazi od toga da je trite

efikasno i da se ono ne moe pobijediti. Ova se strategija najee sastoji u tome da se nastoji
ostvariti portfolio hartija od vrijednosti koji e se ponaati kao cjelokupno trite hartija od
vrijednosti, odnosno kao ciljani trini segment.

Drugim rijeima, ova se strategija praktino svodi na kontinuirano repliciranje odgovarajueg

trinog indeksa, koji opisuje kako se ponaa cjelokupno trite hartija od vrijednosti odnosno
izabrani trini segment.8

Pojam heding oznaava zatitu od rizika. Shodno tome, hederi su subjekti koji se ukljuuju u
poslove na finansijskim tritima u cilju zatite od razliitih rizika, kao to su: promjena cijena
pojedinih hartija od vrijednosti, promjena kamatnih stopa, deviznog kursa, i tome slino. Hederi
koriste izvedene hartije od vrijednosti kako bi smanjili ili eliminisali rizik.

pekulanti su uesnici na tritu kapitala koji nastoje zaraditi na oekivanim promjenama cijena
investicija. Oni obino imaju izrazito kratak period dranja investicija. pekulanti su poeljna
kategorija uesnika na tritu hartija od vrijednosti. Oni nisu manipulanti koji rade nedozvoljene
stvari. Oni su legalni uesnici na finansijskim tritima, koji potuju sve zakonske propise.
Slijedei svoja oekivanja pekulanti stalno trguju hartijama od vrijednosti na tritu. Posljedica
toga je poveanje likvidnosti hartija od vrijednosti, odnosno poveanje stepena likvidnosti
cjelokupnog trita hartija od vrijednosti.

Arbitraeri su u poslu da bi izvukli korist iz razlike u cijeni na dva razliita trita. Arbitraeri e
kupovati hartije od vrijednosti na tritu na kojem je cijena nia, a prodavati hartiju od vrijednosti
na tritu na kojem je cijena via, ime e uticati na izjednaavanje cijene hartije od vrijednosti
na razliitim tritima.

Preuzimai su uesnici na finansijskom tritu koji nastoje ulaganjima u obine dionice preuzeti
kontrolu poslovanja dionikih drutava.Djelovanje preuzimaa izaziva rizik menadmenta
preduzea da ostane bez steenih pozicija. Budui da je najlake preuzeti posrnula preduzea da

8
Mishkin F.S,: Ekonomija novca, bankarstva i financijskih trita, Mate, Zagreb, 2010. godina, str.292.

15
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

ostane bez steenih pozicija, djelovanje preuzimaa prisiljava menadment preduzea da rade u
interesu svojih vlasnika dioniara.

Finansijske institucije i posrednici osiguravaju jednu ili vie od sljedeih usluga:

Transformisanje finansijske aktive iz jednog oblika u drugi. U pitanju je isto posrednika

funkcija.

Razmjenjivanje finanisijskih aktiva u korist klijenta,

Razmjenjivanje finansijskih aktiva za svoj vlastiti raun,
Pomo u kreiranju finansijskih aktiva za svoje klijente i pomo u prodaji finansijskih
aktiva ostalim trinim uesnicima,
Snabdijevanje ostalih trinih uesnika u investicionim savjetima, i
Upravljanje portfoliom finansijske aktive ostalih trinih uesnika.

Neke finansijske institucije nastale su prije finansijskih trita kao to su: banke, tedionice, a
neke su njegova tvorevina kao to su: osiguravajue organizacije, penzioni fondovi i investicione
kompanije. Nakon navedene podjele finansijskih institucija sa razliitih segmenata u nastavku
emo zasebno govoriti o svakoj od institucija na finansijskom tritu. Najea klasifikacija
finansijskih institucija je na sljedee: centralna banka, poslovne banke, depozitne finansijske
institucije, nedepozitne finansijske institucije, berze i berzanski posrednici.

5.1. Centralna banka

Centralna ili emisiona banka je jedna od najvanijih institucija u okviru finansijskog sistema i
finansijskih trita svake zemlje. Centralna banka ima poseban znaaj, jer vri regulativnu ulogu
na finansijskom tritu posebno na tritu novca gdje odreuje nivo novane mase i kamatnih
stopa, jer vri zatitu uesnika na finansijskom tritu a doprinosi razvoju finansijskog trita
emitovanjem hartija od vrijednosti i operacijama na otvorenom tritu.

Centralna banka je neprofitna organizacija, to nije sluaj sa drugim vrstama banaka. Zatim, ona
ne uspostavlja direktne kreditne odnose sa nebankarskim sektorima, osim sa dravom. Zbog toga
se moe rei da ne postoje konkurentski odnosi izmeu centralne banke i drugih banaka. Model

16
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

organizacije centralne banke zavisi od razvijenosti i strukture ekonomskog sistema iji je ona dio,
zatim od administrativnog ustrojstva i politikog faktora u dravi u kojoj je osnovana.

Najvanije funkcije i zadaci centralne banke su:

a) Emisija novanica, novca i kredita.

b) Sprovoenje mjera kreditno-monetarne politike.

c) Regulisanje i supervizija rada banaka.

d) Odravanje spoljne likvidnosti.
e) Obavljanje odreenih poslova za raun drave.
f) Ostale funkcije kao to su: pomo pri odravanju likvidnosti ostalih uesnika na
finansijskim tritima naroito banaka, politika selektivnog kreditiranja odreenih
regiona, sektora, aktivnosti, ili privrednih subjekata, poslovi u vezi odravanja i kontrole
rezervi plemenitih metala, takozvana zlatna politika, obezbjeivanje adekvatnih podataka,
informacija i sprovoenje razliitih ekonomskih istraivanja, itd.

5.2. Depozitne finansijske institucije

Depozitne finansijske institucije ukljuuju banke, tedne i kreditne asocijacije i kreditne unije.
Sve su one finansijski posrednici koji prihvataju depozite. Ovi depoziti predstavljaju dugove
(obaveze) institucije koja predstavlja depozite.Kada se finansijska sredstva poveavaju kroz
depozite i druge izvore, depozitne institucije daju direktno zajmove razliitim subjektima i
investiraju u hartije od vrijednosti. Njihov prihod dolazi iz dva izvora: prihod generisan iz
zajmova koji oni daju i hartija od vrijednosti koje kupuju, i prihod od naknada. Obino se kae da
su tedne i kreditne asocijacije, tedionice i kreditne unije specijalizovani tipovi depozitnih
institucija. Depozitne institucije su veoma regulisane zbog znaajne uloge koje one igraju u
finansijskom sistemu svake zemlje.

17
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

5.3. Nedepozitne finansijske institucije

Ove institucije do sredstava ne dolaze prikupljanjem depozita ve na druge naine. Tu spadaju :

ugovorne finansijske institucije, investicioni fondovi i ostale finansijske institucije.

Ugovorne finansijske institucije su institucije koje do sredstava dolaze na ugovornoj osnovi,

preko periodinih uplata u odreenim vremenskim intervalima. Tu spadaju: osiguravajua drutva
i penzioni fondovi.

Investicioni fondovi su profesionalno voene finansijske institucije koje mobiliu kapital vie
pojedinaca radi ulaganja u skup hartija od vrijednosti razliitih emitenata. Imaju poseban oblik
pasive jer je ona skoro u cjelini sastavljena od akcija investitora tako da se njihov rizik poslovanja

kao posrednika direktno prenosi na investitora. Koriste se kao znaajna poluga privatizacije
privrede u bivim socijalistikim zemljama.Investicioni fondovi predstavljaju finansijske
institucije, koje prikupljaju sredstva manjih individualnih investitora i ta sredstva plasiraju na
finansijskom tritu. Investitor kupuje investicione jedinice, koje predstavljaju udio u vlasnitvu
samog fonda i tako posao kreiranja i voenja portfolia preputa strunjacima i menaderima
investicionog fonda.Prikupljena sredstva, u skladu sa zacrtanom politikom investiranja i u
najboljem interesu lanova, ulau se u odreeni portfolio hartija od vrijednosti, koji pak zavisi od
tipa samog investicionog fonda.

Ostale finansijske institucije koje se nalaze u prostoru izmeu izvornih vlasnika finansijske
tednje i krajnjih korisnika kao to su: razne finansijske kompanije koje do sredstava dolaze
emisijom svojih hartija od vrijednosti ili uzimanjem kredita od komercijalnih banaka i investiraju
ih u obveznice i akcije preduzea ili kreditiraju preduzea i fizika lica.Finansijske kompanije
osnivaju velike proizvodne i trgovake korporacije, banke, osiguravajua drutva i druge
finansijske institucije.One finansiraju svoje operacije emisijom duga u formi komercijalnih zapisa
i obveznica kroz prodaju vlasnikih udjela.

5.4. Berze i berzanski posrednici

Berza predstavlja prostor na kome se vri kupovina i prodaja razliitih oblika berzanske robe ili
finansijskih isntrumenata, po unaprijed precizno utvrenim pravilima i postupku, preko za to

18
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

ovlaenih subjekata berzanskih posrednika brokera i dilera. Predmet trgovanja na berzi mora
da bude tipiziran i standarizovan, kako bi bio lako zamjenljiv, i time, trgovina njime jednostavna,
brza i efikasna.

Berzanski posrednici su finansijske institucije, odnosno lica koja uestvuju u trgovini na

finansijskom tritu.
Berzanski posrednici obavljaju sljedee poslove9:
- Trgovina hartijama od vrijednosti,
- Pruanje savjetodavnih usluga u vezi sa emisijom i trgovinom hartijama od vrijednosti,
- uvanje hartija od vrijednosti,

- Voenje portfolija hartija od vrijednosti za raun korisnika usluga, i

- Drugi poslovi u vezi sa trgovinom hartijama od vrijednosti.

Sve berzanske posrednike mogue je grubo svrstati u dvije osnovne grupe:

- Brokere, i
- Dilere.

Brokeri su specijalizovani za dovoenje u vezu kupaca i prodavaca na sekundarnom finansijskom

tritu. Brokeri naplauju posredniku proviziju kao cijenu svoje usluge. Dakle brokeri su trini
posrednici, meetari, koji pruaju trinu uslugu ne preuzimajui rizik.

Dileri prodaju hartije od vrijednosti iz svog vlastitog portfolia i tragaju za profitom kupujui ih po
nioj, a prodajui po vioj ceni. Oni preuzimaju rizik promjena cijena i kamatnih stopa.

9
Risti arko, Komazec Slobodan, Risti Kristijan: Finansijska trita i berzanski menadment, Beograd,
2012/2013 godina, str.194.

19
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

6. Zakljuak
Svako trite, kako globalno tako i segmentirano, izraava odnose dva kljuna ekonomska
agregata:ponude i tranje. Relacija odnosa ova dva agregata utiu na nivo cijena koje se formiraju
saglasno izraenoj ponudi i potranji. ire posmatrano finansijska trita predstavljaju zbir svih
finansijskih transakcija i ne moraju predstavljati neke specifine nedostupne forme trgovanja
finansijskim instrumentima.

Kroz sve navedeno u ovom seminarskom radu pokuali smo da objasnimo sam znaaj
finansijskog trita i njegovih dijelova u jednoj ekonomiji. Osnovna karakteristika savremenog
finansijskog sistema je njegova ogromna dinamika, odnosno stalne promjene na bazi procesa
inoviranja. Nacionalni finansijski sistemi se integriu u globalni finansijski sistem koji radi
neprekidno 24 asa. Zato se kae da na finansijskim tritima sunce nikada ne zalazi.

Finansijska trita predstavljaju najznaajniji faktor ukupnog ekonomskog i privrednog sistema u

zemljama sa razvijenom trinom privredom. Ona omoguavaju normalno odvijanje privrednih
odnosa. Preko finansijskih trita se vri alokacija akumulacije sa ciljem da se ona najefikasnije
upotrijebi u proizvodnji. Finansijska trita omoguavaju nesmetano i normalno funkcionisanje
nacionalne ekonomije.

20
 Evropski univerzitet Kallos Tuzla
Seminarski rad: Finansijska trita

Razvojem finansijskih trita razvile su se i finansijske institucije koje predstavljaju uesnike na

finansijskim tritima.Finansijske institucije pomau investitorima i traiocima kapitala da izvre
kupovinu ili prodaju finansijskih instrumenata.

Zakljuak koji izvodimo je da preko finansijskih trita privredni subjekti dolaze do sredstava
neophodnih za finansiranje svog poslovanja.Ona olakavaju povezivanje subjekata koji raspolau
vikovima finansijskih sredstava i subjekata kojima nedostaju finansijska sredstva, odnosno
povezuju dvije znaajne makroekonomske kategorije tednju i investicije.

7. Literatura
1. Eri Dejan D.: Finansijska trita i instrumenti, Beograd, 2003 godina.
2. Kovaevi Lj., Vunjak N. : Finansijska trita i berze, Banja Luka, 2009. godina.
3. Mishkin F.S, Eakins S.G.: Financijska trita i institucije, Mate, Zagreb, 2005 godina.
4. Mishkin F.S,: Ekonomija novca, bankarstva i financijskih trita, Mate, Zagreb, 2010.
godina.
5. Omerhodi S.: Finansijska trita i institucije, Tuzla, 2008 godina.
6. Risti arko, Komazec Slobodan, Risti Kristijan: Finansijska trita i berzanski
menadment, Beograd, 2012/2013 godina.
7. Savi J.,Kvegi G.: Finansijska trita i berzanski menadment, Beograd,2008 godina.
8. Stanki B. ,Jedzimirovi M.: Javne finansije, Beograd, 2012. godina.
9. Internet izvori: www.rijenik-pojmova.ba

21