Kuresel Grafitli Dokme Demir

DKMCNN EL KTABI DKMHANE ETM PROJES TARAFINDAN YAYIMLANMAKTADIR.!
7000
El Kitab!
Dkmhane Eitim Projesi zel Say Serisi!
Yllk Tarihin
Gelecekle Buluma Noktas
Dokumhane.net!
Tarihesi!
Kresel Grafitli !
02 Dkme Demir!

Snflandrlmas!
retimi!
Dkm Hatalar!
Sre Kontrol!
Dokumhane.net 2016!
El Kitab Say: 2
Kresel Grafitli Dkme Demir
Yazan ve yayna hazrlayan: Dr. Arda etin
Eyll 2016
Kapak resmi: GJS500-7

Frank Vincentz
Wikimedia Commons (CC BY-SA 3.0)
S E C T E U R D
MERHABA
Merhaba
El Kitabnn bu ikinci saysnn konusu kresel grafitli dkme demir, ya da sanayide
yaygn kullanlan adyla, sfero. Her ne kadar bir adan artk geleneksellemi bir
malzeme gibi deerlendirilse de, kresel grafitli dkme demir sergiledii geni
dkm hatalar yelpazesi nedeniyle, dkmhaneleri hla baz alardan
zorlayabiliyor. Hata listesinde ba eken ekinti problemine ek olarak, dross,
chunky (bodur) ve patlak grafit gibi problemleri hi yaamadn syleyen bir
dkmhane herhalde yoktur.
El Kitab projesi, tahmin edilenin zerinde bir ilgi ekti. lk sayya gsterilen bu
youn ilgi, dkm sektrmzn kapsaml bir Trke bilgi kaynana ne kadar
ihtiya duyduunu gsteriyor. O nedenle Dkmhane Eitim Projesi kapsamnda
rettiimiz bu El Kitab serisini ilerleyen aylarda da yaymlamaya devam edeceiz.
Kresel grafitli dkme demir zerine hazrlanan bu kapsaml saynn ardndan, son
yllarda ortaya kna tank olduumuz ve olduka etkileyici mekanik zellikler
sergileyebilen yksek silisyumlu zel sfero alamlarn bir sonraki sayda, ayr bir
balk altnda ele alacaz.
Dkmhane Eitim Projesinin yakn takipilerinin bildii gibi, dkmclk

mesleinin kkl tarihini bu proje kapsamnda eitli yerlerde sklkla vurguluyoruz.
Bu sayda da bu tavrn yansmalarn greceksiniz: El Kitabnda yer alan makaleler,
7000 yllk bir tarihi olan dkmclk mesleinin gemiini hatrlatan eitli sanat
eserleriyle sslendi. Umarz bu eserler, bu zel sayy okurken aldnz keyfi daha
da arttrabilir.
Trk dkm sektr iin faydal olmas dileiyle.
Sayglarmla,
Dr. Arda etin
El Kitab 02 // Dokumhane.net 02
NDEKLER
indekiler
06 Kresel grafitli dkme demirin ksa tarihesi

07 Tarihten notlar: Kresel grafit mmkn olabilir mi?
08 Kefin ardndaki tesadf
10 Kresel grafitli dkme demirin balca zellikleri
11 Kresel grafitli dkme demirin mikroyaps
12 Kresel grafit biiminin zellikler zerindeki etkileri
15 Mekanik zellikleri etkileyen dier mikroyapsal etkenler
20 Kresel grafitli dkme demirin snflandrlmas ve alam elementlerinin etkileri
23 Alam elementlerinin etkileri
27 Kresel grafitli dkme demirin retimi
29 Ergitme ve ocakta alamlama aamas
33 Kreselleirme ilemi (Mg tretman)
39 Kreselletirme ileminin verimi
42 Kalan %Mg ile verimin deerlendirilmesi hakknda
44 Kresel grafitli dkme demirin alanmas
47 Alamann mekanizmas
48 Kresel grafitli dkme demirde grlen dkm hatalar
50 ekinti
58 Sfero paralarda ezik yzeyler
61 Karbon yzmesi
NDEKLER
indekiler
63 Bodur (chunky) grafit

65 Sivri, inemsi (spiky) grafit
66 Patlak (exploded) grafit
68 Dross
70 Para yzeyinde lamelleme
72 Kresel grafitli dkme demir retiminde sre kontrol
77 Sonu
78 Kaynaklar ve okuma listesi
80 Teekkr
Kresel Grafitli Dkme Demirin
Ksa Tarihesi
Joseph Mallord William Turner: The Interior of a Cannon Foundry (1798). Tate (CC BY-NC-ND 3.0).
El Kitabnn bu ikinci saysnn konusu yle ki, 2016 senesinin yaz aylar itibaryla
kresel grafitli dkme demir, ya da sanayide lkemizdeki retim verilerine baktmz
yaygn kullanlan adyla sfero. Bir kiinin zaman, kresel grafitli dkme demirin artk
dkmclk mesleine ve dkme demirlere gri dkme demire denk bir oranda
bir ekilde bulap da bu malzemeyi hi retildiini grebiliyoruz. Muhtemelen yakn
duymam olmas gerekten mmkn deil. bir gelecekte lkemizdeki sfero retiminin gri
Her ne kadar tarihi ok eskilere dayanan bir dkme demiri getiini grm olacaz.
malzeme olmasa da, kresel grafitli dkme
demir sergiledii stn zellikler sayesinde Durum byle olunca, bu nemli bir
hem dkmhanelerin hem de dkm malzemenin zel bir say kapsamnda ele
mterilerinin ksa srede dikkatini ve ilgisini alnmas kanlmaz bir hale geldi. sterseniz
ekmi durumda. kresel grafitli dkme demiri bu kadar
popler hale getiren zelliklerine gemeden
nce, ksaca bu malzemenin tarihine bir gz
atalm.
TARHES
Tarihten notlar: Kresel grafit mmkn olabilir mi?

20. Yzyln ilk yarsn, zellikle iki byk Gri ya da lamel grafitli dkme demirin
dnya savana sahne olmas nedeniyle, yapsn biliyoruz: Grafit lahana yapran
lamel grafitli olarak da bilinen gri dkme andrr ekilde yapraks (lamel) bir yap
demir ve temper dkme demir retiminde sergileyerek katlayor. Bu yapraklarn iki
nemli gelimelerin kaydedildii bir dnem boyutlu bir mikroskop fotorafnda nasl
olarak gsterebiliriz. Sava dneminde grndklerini de biliyoruz: Mikroskop
lkelerin silahlanma kapasitesi ve doal altnda sivri ulara sahip, inemsi bir yap
olarak askeri gc, demir-elik alannda gryoruz. te Griffithin gelitirmi olduu
yapt yatrm ve ilerlemelere bal olarak kuram sayesinde, o dnemde yaayan
geliiyor. Durum byle olunca, gri ve temper mhendisler, gri dkme demirdeki bu sivri
dkme demirlerin retim srelerinde neden grafit paracklarnn birer atlak gibi
20. Yzyln ilk yarsnda nemli ilerlemeler davranp malzemeyi zayflatabileceini
kaydedildiini anlayabiliyoruz. anlayabiliyorlar. Durum byle olunca, daha
gl ve daha snek bir dkme demir iin
Kresel grafitli dkme demirin ortaya kn ne yaplmas gerektii de kendiliinden
anlamak iin, bu srece farkl bir adan ortaya kyor: Grafit yapraklarnn
daha bakmamz gerekiyor. nk bu kresellemesi ve sivri ularnn gitmesi
dnemde kaydedilen ilerlemeler sadece gerekiyor.
dkme demir retimiyle ilgili deil: Mekanik
alannda, zellikle malzemelerin mekanik Bu noktada isterseniz tarihte biraz geriye
zelliklerini etkileyen faktrlerin tespiti gidelim ve sz 1943 senesinde Amerikan
alannda yaplan almalarda da nemli Dkmcler Derneinin (AFS) kongresinde
baarlar elde ediliyor. rnein Birinci Dnya konuma yapan J.W. Boltona verelim:
Sava srasnda ngilterede havaclk

mhendisi olarak grev yapan A.A. Griffith,
malzemelerin iinde bulunan atlaklarn,
aslnda malzemeleri nasl krlganlatrd
zerine nemli bir kuram gelitiriyor (Griffith, Burada nemi bir soru sormamz lazm: Gri
1921). Bu nemli keif ile kresel grafitli dkme demirdeki grafitin ekli gerekten
dkme demirin icad arasnda bir iliki kontrol edilebilir mi? Bir dnn: Dkmle
olduunu iddia edebilir miyiz? Tarihsel retilmi bir gri dkme demir, fakat grafit
gelimeleri yan yana koyduumuz zaman,
aslnda iddia edebiliriz gibi grnyor.
uzun yapraklar halinde deil, temper
dkmde grdmz krelerin biiminde
El Kitab 02 // Dokumhane.net
07
TARHES
Enteresan deil mi? Bugn artk Bu bir adan ok yanl bir ey de deil:
kanksadmz bir malzemeden, yakn bir Grld zere Amerikallar bu kefi
gemite bir hayal gibi bahsedildiini gerekten de yapmlar. Ama yaptklar
grmek biraz artc geliyor olabilir. Merak patent bavurusu sayesinde, birok
ediyorsanz, Amerikallarn kresel grafitli dkmclk kitabna bu nemli malzemenin
dkme demir retimi ve aratrmalar zerine arkasndaki tek aktrlermi algsn yaratarak
kurduklar Ductile Iron Societynin gemeyi ve Avrupadan gelen katklarn gz
(ductile.org) internet sayfasnda bu ard edilmesini de baarmlar.
kelimelerin kaydn siz de grebilirsiniz. Yine
ayn sayfada sunulan bilgilere gre,
Boltonun sunumundan be yl sonra, yani
1948 ylnda dzenlenen AFS kongresinde,
Kefin ardndaki tesadf
bu iddial hayalin gerekletii, yani kresel Tarihte yaplan birok nemli kefin ardnda
grafitli dkme demirin gerekten de retildii eitli tesadflerin yattn siz de farkl
ngilizler tarafndan duyuruluyor. British Cast yerlerde okumu ya da grm olabilirsiniz.
Iron Research Associationdan kongreye Yaplan birok keif ve bulunan yeni
katlan Henton Morrogh, yapt sunumda teknolojiler, ou zaman aratrmaclar farkl
dkme demir iine az miktarda seryum (Ce) bir aray iindeyken, belli tesadflere bal
ekleyerek grafit yapraklarn kreselletirmeyi olarak ortaya kyor. ok basit bir rnek
baardklarn anlatyor. verelim: Mesela not almak iin kullandmz
Post-Itler. 1968 senesinde 3M firmasnda
Gelin grn ki, ngilizlerin bu duyuruyu grev yapan aratrmac Dr. Spencer Silver
gururla yaptklar bu sunumdan ok daha ok gl bir yaptrc bulmak iin
nce, Amerikallar grafit paracklarn alrken, denemeleri srasnda tesadfen
kreselletirmenin yolunu zaten bulmulard. ok zayf bir etkisi olan bir tr yapkan
Fakat bu nemli kefi bir kongrede gelitiriyor. Dr. Silver, tesadfen yapt bu
duyurmak yerine, ticari adan belki daha kefi bir kenara atmak yerine ticari bir fikre
akllca olan yaparak patent alma yoluna dntryor ve bylece not alp saa sola
gitmilerdi. Yaptklar patent bavurusu 25 kolayca yaptrp karttmz Post-Itler
Ekim 1949 tarihinde kabul edildi ve kresel ortaya km oluyor.
grafitli dkme demir kefinin altna,
International Nickel Companyde grev Benzer bir durum kresel grafitli dkme
yapan Keith D. Millis, Albert P. Gegnebin ve demir iin de geerli. Her ne kadar o
Norman B. Pillingin isimleri yazlm oldu. Bu dnemde grafitleri nasl kreselletiririz
patentin bugn pek bir espirisi kalmad, artk sorusu sorulmaya balanm olsa da, bu
nasl olsa herkes retiyor, diye dnyor kefin ardnda da baz tesadfler yatyor.
olabilirsiniz. Fakat bu patent bavurusu Belki aracaksnz ama kresel grafitli
sayesinde, kresel grafitli dkme demirin dkme demir patentinin ardndaki isim, Keith
icadn sadece Amerikallar yapm olarak D. Millis, aslnda kresel grafit retmenin
grnyor. peinde deildi.
TARHES
1940l yllarda krom tedariinde yaanan Magnezyumu doru bir oranda kullanarak
sknt nedeniyle, anma direnci yksek kresel grafitli dkme demir retimini bir
dkme demir retebilmek iin krom yerine proses haline getirmek, zellikle hibir
kullanabilecei alternatif bir elementin benzer almann ve kaynan olmad bir
arayndayd. Yani aslnda Millisin dnemde yayorsanz, gerek anlamda
almalarnn amac, magnezyum kullanarak sistemli bir alma ve dirayet gerektiriyor.
beyaz dkme demir retmekti. Belki Millis deil de bir bakas olsa bu
noktada vazgeip, magnezyum ile beyaz
Evet, bu kefin ardnda da bir tesadf yatyor dkme demir retmek zormu diyerek
olabilir. Ama yine de Millisin hakkn projeyi sonlandrabilirdi. Ama Millis yapt
vermemiz ve yapt almaya gereken sistemli alma sayesinde kresel grafitli
takdiri sunmamz lazm. nk magnezyum dkme demir retimini mmkn klacak
gerekten de oksijen ve kkrt tkettii iin srecin ifresini zmeyi baarm. Yani her
karbr yapsn, yani beyaz dkme demiri ne kadar srecin banda bir tesadf yatsa
ortaya kartabilen bir element Ama doru da, sonrasnda yapt alma ve ortaya
oranda kullanld zaman da, grafit koyduu aba nedeniyle Millisin takdiri hak
paracklarn kreselletirebilen bir element. ettiini sylememiz lazm.
Fernand Cormon: An Iron Foundry (1893)
Balca zellikleri
Peder Severin Kryer: From Fra Burmeister og Wain's Iron Foundry (1885).
Kresel grafitli dkme demir aslnda Gri dkme demirle birebir ayn perlit/ferrit
nispeten yeni bir malzeme. nceki oranna sahip bir kresel grafitli dkme
sayfalarda bahsettiimiz gibi sanayide demirde, srf bu biimsel fark yznden, yani
kullanlmaya balanmas aslnda 1950li lamel grafitlerin kresellemi olmas
yllardan sonrasna denk geliyor. Fakat her nedeniyle, mekanik zellikler ve sl
ne kadar nispeten yeni bir malzeme desek zelliklerin nemli saylabilecek derecede
de kresel grafitli dkme demir sonuta farkllk gsterdiine tank oluyoruz. Bu
znde bir dkme demir: Yani mikroyapsna farklarn ne lde olduuna gemeden
baktmz zaman ferritik ve/veya perllitik bir nce, bu malzemenin yapsnda
matris zerinde dalm grafit grdmz fazlara teker teker ksaca bir
paracklarndan oluan bir yap gryoruz. bakalm.
Bu dkme demiri dier bilinen dkme demir
trlerinden ayran en nemli fark ise,
hepimizin bildii gibi grafit paracklarnn
kresel bir ekle sahip olmas.
ZELLKLER
Kresel grafitli dkme demirin mikroyaps

Ferrit Kresel grafitli dkme demire ait tipik
Ferrit dediimiz faz, aslnda az miktarda bir mikroyap grnts
znm karbon ieren demirden baka Kaynak: DoITPoMS, University of Cambridge
(CC BY-NC-SA 2.0)
bir ey deil. Yani ferriti, basit bir elik gibi
dnerek de gzmzde canlandrabiliriz. Bu mikroyap fotorafnda perlit yeil, ferrit beyaz,
Ferrit tek bana ele alndnda ok stn grafit kreleri ise siyah renkte grnyor.
mekanik zellikler sergileyen bir faz deil:
Her ne kadar ok kesin bir ey demek zor
olsa da, ferrit dediimiz bu yapy tek bana
ele alp mekanik deerlerini ltmzde,
yaklak 280 MPa gibi bir dayanca ve 80 HB
gibi bir sertlik deerine sahip olduunu
gryoruz. Bu nedenle bir dkme demirin
ferritik bir yapya sahip olmas, malzemenin
nispeten dk bir dayanm ve sertlie, fakat
yksek bir sneklie ve toklua sahip
olacan gsteriyor.
Perlit
Perlit, sementit ad verilen karbr yapsnn O nedenle dayanmn yksek olmas istenen
ve yukarda bahsettiimiz ferritin bir karm. durumlarda, dkme demir yapsnda
Perlit yaps iinde bu iki faz olduka ince bulunan perlit orannn arttrlmas gerekiyor.
katmanlar halinde sralanarak ortaya Dayanmda meydana gelen bu artn doal
kyorlar. Yani aslnda perliti tek bana bir sonucu olarak, perlitik yapya sahip dkme
faz deil de, iki fazn (sementit ve ferrit) demirlerde snekliin bir miktar azaldn
katmanl bir karm olarak deerlendirmek gzlemliyoruz.
daha doru olur. Perlit iindeki ince karbr
katmanlar, araya dizilen ince ferrit Grafit
katmanlarn destekledii iin, bu yap ferrite
kyasla daha stn bir dayanm ve sertlik Grafit, saf karbon atomlarndan meydana
sergiliyor. gelen bir faz. Dkme demir perspektifinden
baktmzda, graftin sahip olduu en nemli
zellikler arasnda olduka yksek bir s
iletkenlii yannda, dk bir younlua
sahip olmasn gsterebiliriz.
ZELLKLER
Bu noktada zellike younluun dk Katmanl perlit yapsnn grnts

olmasn vurgulamamz nemli: Bir grafit Kaynak: Wikimedia Commons
parac, ayn arla sahip saf demire
kyasla drt kat byk bir hacim sergiliyor. Ferrit
Bu bilgi, zellikle kresel grafitli dkme
demirde oluan ufak ekinti gzeneklerinin
giderilmesi asndan byk nem tayor.
Katlama srasnda oluan grafit kreleri
dk younluklar nedeniyle bir balon gibi
iip, kendilerini evreleyen sv alam
ekinti olumaya balayan konumlara doru Perlit
itebiliyorlar. ekintinin engellenmesinin temel
noktalarndan biri olan bu konu hakknda
ayrntl bilgileri, bu saynn ilerleyen
sayfalarnda bulabilirsiniz.
Karbr Kresel grafit biiminin zellikler

Karbr dediimiz yap, demir ve karbon zerindeki etkileri
atomlarnn oluturduu bir bileik (Fe3C). Dkme demirlerin yapsnda ortaya kan
Sementit adyla da bilinen bu faz, olduka temel fazlara baktmz zaman, aslnda gri
sert ve krlgan bir doaya sahip. Bu yzden dkme demir ve kresel grafitli dkme demir
malzemenin yapsnda bulunmas bir yandan arasnda bir fark olmadn gryoruz: Her
malzemeyi krlganlatrrken, ayn zamanda iki malzeme de ferritik ve/veya perlitik bir
ileme asndan da zorluk yaratyor. Karbr matris zerinde dalm grafit
yapsnn olumas iin karbon atomlarnn paracklarndan oluuyor. Fakat sl ve
grafit halinde ayrmalarn engellemek mekanik zelliklere baktmz zaman, bu iki
gerekiyor. Bunun iin de ya alamda karbr malzeme arasnda nemli diyebileceimiz
yapc elementlerin olmas (krom ve oranda farkllklar meydana geldiini
vanadyum gibi), ya da souma hznn gzlemleyebiliyoruz.
yksek olmas gerekiyor. Karbrleri dkme
demirin yapsnda grmeyi genellikle pek Tahmin edebileceiniz zere, iki malzeme
istemediimiz iin, grafitin katlama arasnda bu fark yaratan temel etken grafitin
srasnda ayrmasn kolaylatrmak biimi: Yani gri dkme demirde yapraks,
amacyla alama adn verdiimiz bir ilem (lamel) yapda oluan grafitin, kresel grafitli
uyguluyor ve bylece karbr oluumunu dkme demirde kresellemi olmas. Gelin
engelleyebiliyoruz. Alama konusuna imdi bir de bu basit farkn, dkme demirin
ilerleyen sayfalarda geri dneceiz. temel zelliklerini nasl etkilediine bakalm.
ZELLKLER
ekme dayanm Uzama

Grafit yapsnn mekanik zellikleri ne derece Kresel grafitli dkme demir, uzama
etkilediini gstermek iin, u basit bilgi deerleri asndan da gri dkme demire
muhtemelen aydnlatc olacaktr: Gri dkme kyasla stn zellikler sergiliyor. rnein
demirin sergileyebildii en yksek ekme dk dayanma, dolaysyla da yksek
dayanm, kresel grafitli dkme demirde sneklie sahip EN-GJS-400-18 gibi bir
grdmz en dk ekme dayanmna kresel grafitli dkme demirin uzama
denk geliyor. Yani sneklii en yksek, deerleri %18den balayp, %30a kadar
dolaysyla da dayanm en dk kresel kabiliyor. Gri dkme demide bulunan
grafitli dkme demir 400 MPa gibi bir ekme yapraks grafitin sivri ular malzemenin
dayanm sergilerken, bu deer lamel grafit snekliini olumsuz etkiledii iin, byle
yapsna sahip gri dkme demir iin az ok yksek uzama deerlerini gri dkme
bir st limit olarak kabul ediliyor. Kresel demirde gremiyoruz. Kresel grafitli dkme
grafitli dkme demirin ekme dayanm, demirin dayanm arttka, doal olarak
uygun retim parametreleriyle 900 MPa ve uzama deerleri dyor. Fakat bu
zerine kartlabiliyor. Aradaki fark olduka malzemenin sunduu zellikleri doru bir
dikkat ekici. ekilde maniple edebildiimiz zaman,
malzemenin 600 MPa gibi yksek bir
Akma dayanm dayanm sergilerken, uzamasnn da %10un
zerinde olmas salayabiliyoruz (rnein
ki dkme demir arasndaki fark akma EN-GJS-600-10 gibi). Bu zel kresel grafitli
dayanm deerlerinde de gryoruz. Gri dkme demir alamlarn, El Kitabnn bir
dkme demirde aslnda gerek anlamda bir sonraki saysnda ele alacaz.
akma dayanmndan bahsedemiyoruz. Fakat
400 MPa ekme dayanm sergileyen bir
Sertlik
kresel grafitli dkme demirde, akma
dayanmnn 250 MPa gibi bir deere Bir malzemenin sertlii genellikle ekme
geldiini gryoruz. Yani ou dkm- dayanmyla orantl olarak artyor. Dolaysyla,
hanede dklen ve ekme dayanm 250 daha yksek ekme dayanm sergileyen
MPa olan EN-GJL-250 gibi bir dkme kresel grafitli dkme demirlerin, gri dkme
demirin sergiledii bu ekme dayanm, zayf demirlere kyasla bir miktar daha sert
olarak nitelendirebileceimiz bir kresel olduklarn basit bir akl yrtme ile
grafitli dkme demirde (rnein EN- anlayabiliyoruz. Sertlik deerlerinin esas
GJS-400 gibi), akma dayanmna tekabl olarak karbrlerin varlndan nemli ekilde
ediyor. Bu standart gsterimlerden ilerleyen etkilendiini ve bu nedenle sertlii arttrmak
sayfalarda ayrntl olarak bahsedeceiz. iin yapdaki perlit orann ve/veya karbr
miktarn arttrmamz gerektiini de parantez
iinde belirtelim.
ZELLKLER
Darbe dayanm Mekanik zellikleri etkileyen dier

Kresel grafitli dkme demir, darbe dayanm mikroyapsal etkenler
asndan da gri dkme demire kyasla stn
zellikler sergiliyor. Gri dkme demirde
Matris yaps
bulunan yapraks grafit paracklarnn sivri
ular, gerinimi younlatrarak yapda Dkmhanelerde dklen ou kresel
atlaklarn olumasn kolaylatrdklar iin, grafitli dkme demirin matris yaps ferrit ve
gri dkme demirin darbe dayanm ister perlitten oluuyor. Baz zel dkme demir
istemez kresel grafitli dkme demire kyasla trlerinde yapda stenit ya da martensit gibi
daha dk oluyor. Matris yaps pers- farkl fazlarn da olduunu grebiliyoruz.
pektifinden baktmz zaman ise, ferritin Fakat bu zel durumlar imdilik gz ard
yumuak ve snek bir faz olmas sebebiyle edip, yapda bulunan ferrit ve perlitin etkileri
tokluu arttrdn gryoruz. Bu nedenle en zerinde duralm.
yksek darbe dayanmna sahip dkme
demirlerin, tamamen ferritik yapya sahip nceki sayfalarda ferrit ve perlitin yaplar
kresel grafitli dkme demirler olduunu zerinde durmutuk. Hatrlarsanz ferrit daha
gzlemliyoruz. yumuak, dolaysyla dayanm dk ama
sneklii yksek bir yap sergiliyor demitik.
Is iletimi Perlit ise malzemenin dayanmn arttrd
iin, snekliin belli bir derece azalmasna
Yukarda saydmz zelliklerden farkl yol ayor. Kresel grafitli bir dkme demir
olarak, s iletimi konusunda gri dkme parann sergileyecei mekanik zellikler
demirin daha iyi bir performans sergilediini nemli lde yapda bulunan ferrit ve perlit
gryoruz. Bunun sebebi, s iletimini arttran miktarlarna bal. Dier bir deyile,
grafit faznn, gri dkme demir iinde geni malzemenin yapsnda bulunan ferrit ve perlit
yzey alan sergileyen yaprak biiminde miktarlaryla oynarak, dklen parann
ortaya kyor olmas. Kre biimindeki grafit sergileyecei dayanm ve sneklik
paracklarnda birim hacim bana den deerlerini istediimiz ekilde ayarlama ans
yzey alan daha dk olduu iin, kresel bulabiliyoruz.
grafit s iletimi asndan daha dk bir
performansa yol ayor. Bu yksek s iletimi Perlit yzdesinin mekanik zellikler
becerisi nedeniyle, fren diski gibi s iletiminin zerindeki etkisi, bir sonraki sayfadaki grafik
nemli olduu uygulamalarda gri dkme zerinde gsteriliyor. Bu grafie dikkat
demirin tercih edildiini gryoruz. ederseniz, bakr eklenerek retilen perlitik
dkme demirlerde perlit oran %100e
geldiinde dayanmn hzl bir art gsterdii
gze arpyor. Bunun nedeni, malzeme
tamamen perlitik yap sergilemesine ramen
ZELLKLER
Perlit yzdesinin daha da fazla bakr ekledeimiz zaman,

eklenen bu fazla bakrn, kat zelti
mekanik zelliklere etkisi sertlemesi (solid solution strengthening)
Kaynak: Ductile iron data for design engineers
(1998) Ductile.org sayesinde malzemeyi daha da glendiriyor
olmas. Tamamyla perlitik yap sergileyen bir
900 dkme demire daha fazla kalay (Sn)
Cu eklediimizde ise bunun tersi bir etki
Sn gryoruz. nk yksek miktarda eklenen
kalay, grafit eklinde bozulmalara
(lamellemeye) yol ayor. Bunun doal
Dayanm (MPa)
700
sonucu olarak, kalay miktarnn yksek
ekme
olduu durumlarda dayanmn bir noktadan
sonra tekrar dtn grmeye balyoruz.
500
Kresellik derecesi
Akma
Kresellik ifadesinin zaman zaman kre
says ile kartrldn grebiliyoruz. Kre
300 saysndan farkl olarak kresellik dediimiz
zaman, grafit paracklarnn kre biimine
ne oranda yaklaklarn kastediyoruz. Yani
15
grafit paracklar mikroskop altnda
Uzama (%)
kusursuz krelerden alnm kesitler halinde

10
grnyorsa, o zaman kreselliin yksek
5
olduunu sylyoruz. Eer paracklarn
biiminde az da olsa arplma ve bozulma
0
varsa ve kusursuz birer kre olarak
grnmyorlarsa, bu durumu dk bir
kresellik olarak ifade ediyoruz.
280
Kresellik derecesi, kresel grafitli dkme

Sertlik (HB)
demirlerin mekanik zelliklerini nemli

derecede etkiliyor. Grafit paracklarnn ekli
200
kusursuz kre formundan uzaklatka, kre
yapsnn ortaya kard yksek dayanma
ek olarak, yksek uzama deerlerinin de
120 dmeye baladn gzlemliyoruz.
0 20 40 60 80 100
Perlit (%)
ZELLKLER
Dk kresellie sahip bir mikroyap Kresellik derecesinin dk olmasnn bir

Kaynak: Wikimedia Commons (CC BY-SA 3.0) baka nedeni de, kreselletirme ilemi
srasnda sv iine verilen magnezyum
Kreselliin ok dk olduu durumlarda, miktarnn yetersiz olmas. Eer bu ilemde
vermikler grafitli dkme demir adn verdiimiz
yapy elde edebiliyoruz. tam kre eklini elde edebileceimiz oranda
Mg kullanlmamsa, yine kresellik
derecesinin dtn gzlemliyoruz. El
Kitabnn bir nceki saysnda ele aldmz
vermikler grafitli dkme demiri, yetersiz
magnezyum kullanm nedeniyle olduka
ciddi bir kresellik kaybna uram kresel
grafitli dkme demir olarak da
deerlendirebiliriz (yandaki fotoraf).
Perlitik bir yapda kresellik ve karbr

Bu noktada kresellik derecesinin neden
miktarnn ekme dayanmna etkisi
azald sorusu zerinde dnmemiz de (1998) Ductile.org
faydal olabilir. Bir dkme demir eriyiini
kresel grafit yaps ortaya kartacak ekilde
600
katlatrabilmek iin, dkmden nce
ekme dayanm (MPa)
magnezyumla bir ilemden (Mg tretman) Kresellik > %90

geirmemiz gerektiini biliyoruz. 550
Magnezyum, dk buharlama scakl ve
yksek buhar basnc sayesinde dkme Kresellik = %70
500
demir iinde hzlca yaylp hem kkrt, hem
de oksijen seviyesini aa ekiyor. Bylece
grafit paracklarnn kresellemesi 450 Kresellik = %40
salanm oluyor (ayrntlarn ilerleyen
sayfalarda ele alacaz). 0 4 8 12
Karbr miktar (%)
Fakat magnezyumun bu kadar kolay
buharlayor olmas nedeniyle, ilemden Kresellik derecesinin dmesi, kesinlikle
sonra uzun bir sre beklenilmesi, bu etkinin hafife alnmamas gereken bir konu. Kre-
yava yava kaybolmasna yol ayor. Bunun sellik derecesinde hafif bir d olmas bile,
doal sonucu olarak grafit paracklar her mekanik zellikleri dikkat ekici oranda
ne kadar bata tam bir kre biimini alm ktletirebiliyor. rnein yukardaki grafikte
olsalar da, zamanla bu etki geiyor ve kreselliin etkisi, karbr miktarnn etkisi ile
kresellik derecesi dmeye balyor.
ZELLKLER
birlikte veriiyor. Dikkat ederseniz karbr Kre saysnn deimesi neden nemli?
miktarnn %0 olduu durumda, kreselliin nk kre saysnn deimesi, dkme
%90 seviyesinden %70 seviyesine demirin mikroyapsn ve doal olarak eitli
gerilemesi, ekme dayanmnda 50 MPa zelliklerini etkiliyor. rnein kre saysnn
civarnda bir de yol ayor. in iine bir artmas demek, her eyden nce
de karbrlerin varl girdii zaman durum mikroyapnn incelmesi ve homojenlemesi
iyice ktleiyor ama bu basit gsterim, demek. O nedenle kre saysnn artmas
kresellikteki ufak bir dn ekme durumunda, alamda eser miktarda da olsa
dayanmn ne kadar olumsuz etkilediini bulunan baz zararl elementler de homojen
grmek asndan enteresan bir perspektif bir ekilde dalyor ve bu elementlerin belli
sunuyor. O nedenle istenilen mekanik konumlarda birikmeleri ve istenmeyen fazlar
deerleri tutturmakta zorluk eken ya da yapsal problemleri ortaya karmalar
dkmhanelerin, kresellik derecesini daha engelleniyor.
ciddi bir ekilde ele almalar ve grntl
analiz yazlmlar kullanarak bu veriyi daha Kre saysnn mekanik zellikler zerineki
titiz bir ekilde deerlendirmeleri nerilebilir. etkisini anlamak iin biraz geride durup
byk resme bakmamz gerekiyor. nk
Kre says kre saysnn artmas, mekanik zellikler
zerinde birbiriyle elien etkiler yaratabiliyor.
Kresellie ek olarak, kre says da dkme rnein kre saysnn artmas, tek bana
demirin zelliklerini etkileyen nemli ele alndnda ekme dayanmn arttran bir
parametrelerden bir tanesi olarak kamza etki ortaya karyor: Krelerin says artnca
kyor. Kre says (baz kaynaklarda nodl krelerin boyutlar klyor ve bu incelme
says olarak getiini de grebilirsiniz) etkisi malzemenin glenmesine yol ayor.
genellikle 1 mm2lik bir alana den kre Fakat dier yandan kre says artnca, perlit
adeti zerinden deerlendirilir. rnein 300 orannn dtn gryoruz. Perlitin
kre/mm2 tarz bir ifade, 1 mm2 alan iinde azalmas nedeniyle malzeme dayanmn bir
300 kre olmas gerektiini ifade eder. Tabii miktar kaybederken, snekliini arttryor.
burada dikkat etmemiz gereken bir nokta
var: Krenin tanm gerei boyutlu olmas Kre saysnn mekanik zellikler zerinde
gerekiyor. Fakat biz kre saysn tanmlarken yaratt etkiler sadece bu elien iki
1 mm2lik bir alan, yani 2 boyutlu bir durumdan ibaret deil: Kre says arttka
bykl ele alyoruz. Herhangi bir kafa yapnn homojenlemesi neticesinde, karbr
karkl olmamas asndan aklamakta oluma riskinin de azaldn gryoruz. Bu
fayda olabilir: Biz burada kre derken, da doal olarak malzemenin hem ekme
metalografik bir yzeyde grdmz dayanmn, hem snekliini, hem de
krelerin iki boyutlu kesitlerinden ilenebilirliini arttryor.
bahsediyoruz.
ZELLKLER
Ayrca teknik literatrde sunulan verilere Geni bir kre boyu dalm
gre, kre saysnn dk olduu
durumlarda ou zaman kresellik de dk Krelerin boy dalmn genilemesi, kk ve
deerlerde seyrediyor. Bu da, mekanik zel- byk krelerin bir arada yer aldn gsteriyor.
likleri olumsuz ynde etkileyen bir dier
etken olarak karmza kyor.
Kre says nasl artar diye baktmz zaman,

ilk nemli etkenlerden bir tanesi olarak
karbon edeerini gryoruz. Genel olarak
dkme demirin karbon edeeri artt
zaman, karbonun grafit olarak ayrmas
kolaylat iin, kre saysnda bir art
meydana geliyor. Souma hznn yksek
olmas da kre saysn arttran etkenlerden
bir dieri. Bu nedenle dkm bir paradaki
ince kesitlerde kre saysnn para
Krelerin boy dalm
ortalamasna gre daha yksek olduunu
gryoruz. Kresellik ve kre saysndan farkl olarak, bir
de krelerin boy dalm zerinde durmamz
Bir dier ele almamz gereken etken ise, lazm. Boy dalmndan kastettiimiz ey u:
doal olarak kullanlan alayc seimi. Farkl Mikroskop altnda grafit krelerini ince-
alayc malzemeler dkme demir yapsnda lediimiz zaman, krelerin hepsi hemen
grdmz kre saysn farkl biimlerde hemen benzer bir boyuta sahip olarak m
etkileyebiliyorlar. Bu konunun ayrntlarn grnyor, yoksa baz kreler kk,
daha sonra ele alacaz, fakat imdilik kre bazlarysa byk olacak ekilde farkl
saysnn kullanlan alayc trne bal boyutta kreler mi gryoruz?
olarak deiiklik gsterdiini belirtmekle
yetinelim. Eer tm kreler benzer bir byklkte
grnyorsa, bu bizim pek istediimiz bir
durum deil. Mikroyapy incelediimiz
zaman hem kk, hem de byk krelerin
bir arada bulunduu bir durumu tercih
ediyoruz. Bunun nedeni mekanik zelliklere
olan etkiden ziyade, ekintinin giderilmesiyle
ilgili bir durum. Grafitin farkl byklklerde
ortaya km olmas, katlamann son evre-
sine kadar grafitin ekirdeklenmeye devam
ettiini gsteriyor. Dklen parada oluan
ZELLKLER
mikroekinti gzeneklerini gidermek iin, Perlitik bir yapda kresellik ve karbr

grafitin katlama sresi boyunca mmkn
olduunca uzun bir sre boyunca ekir- miktarnn akma dayanmna etkisi
deklenmeye devam etmesini tercih ediyoruz. (1998) Ductile.org
Bu konunun ayrntlarn ilerleyen sayfalarda
ele alacaz. 450
Kresellik > %90
Akma dayanm (MPa)

Yapdaki karbr miktar
425 Kresellik = %70
Kresel grafitli dkme demirin mekanik
zellikleri zerinde oynamann bir dier yolu
da, yapda bulunan karbr miktarn 400
deitirmek. Karbr yapc elementler Kresellik = %40
kullanarak malzemenin hem akma
dayancn, hem de ekme dayancn
0 4 8 12
deitirebiliyoruz. Fakat karbrlerin varl bu
iki dayanm deerini farkl ekillerde etkiliyor: Karbr miktar (%)
Yapdaki karbr miktar arttka akma
dayanmnn arttn gryoruz. Fakat
ekme dayanm ters ynde bir eilim Karbrlerin varln sadece dayanm
gstererek azalmaya balyor. Yapdaki perspektifinden deerlendirmek doru
karbr miktarnn artmas durumunda ekme olmaz elbette. Olduka sert ve krlgan bir
dayanmnn nasl dtn birka sayfa yapya sahip olan bu karbr paracklar,
nce, kresellik derecesi bal altnda ele malzemenin snekliini olumsuz bir ekilde
almtk. Karbr miktarnn akma dayanm etkileyerek malzemenin krlganlamasna yol
zerindeki kuvvetlendirici etkisini ise yandaki ayorlar. Ayrca sert yaplar nedeniyle,
grafik zerinde inceleyebilirsiniz. Dikkat malzemenin ilenebilirlii zerinde de
ederseniz, yapda karbrlerin bulunmas olumsuz bir etkileri olduunu belirtmemiz
zellikle kreselliin nispeten dk olduu lazm.
durumlarda akma dayanmnn ciddi bir art
sergilemesine yol ayor. ekme
dayanmnda ise her adan tam ters bir etki
gzlemliyoruz: Yani karbrlerin varl,
zellikle kreselliin yksek olduu
durumlarda ekme dayanmn ciddi bir
ekilde aa ekiyor. Karbrlerin akma ve
ekme dayanmlar zerindeki bu tezat
etkisini doru bir ekilde anlamamz,
mekanik zellikler zerinde dnrken
doru deerlendirmeleri yapabilmemiz
asndan byk nem tayor.
Snflandrlmas ve Alam
Elementlerinin Etkileri
1920li yllarda Derby (ngiltere) dkmhanelerinden bir grnt / Daily Mail
Kresel grafitli dkme demir zerine u ana Kresel grafitli dkme demir bu kadar geni
kadar anlattklarmz, herhalde bu aralkta deiebilen zellikler sergileyince,
malzemenin ne kadar geni bir yelpazede snflandrlmas da bir o kadar nemli bir
zellikler sergileyebildii konusunda fikir hale geliyor.
verebilmitir. Bu malzeme bir yanda %25e
varan uzama deerleri sergileyecek ekilde Kresel grafitli dkme demirler EN-1563
tasarlanp retilebilirken, dier yanda 1000 standart uyarnca sergiledikleri mikroyap
MPa mertebesinde dayanm deerleri zellikleri ve mekanik zellikler dikkate
sergileyecek ekilde de retilebiliyor. stelik alnarak snflandrlyorlar. Bu standart
ya uzama ya da dayanm eklinde bir tercih uyarnca tanmlanan kresel grafitli dkme
yapmak zorunda da deiliz: Son dnemde demir snflar ve beklenen mimimum
gelitirilen EN-GJS-600-10 gibi zel dayanm ve uzama deerleri, bir sonraki
alamlar, bu malzemenin hem yksek bir sayfada yer alan tablo zerinde grlebilir.
dayanma, hem de sneklie sahip
olabileceini gsteriyor.
SINIFLANDIRILMASI
Tablo: EN-1563 standart uyarnca kresel grafitli dkme demir snflar ve salanmas
gereken minimum dayanm ve uzama deerleri.
Gsterim ekme Dayanm Akma Dayanm Uzama

(MPa) (MPa) (%)
EN-GJS-350-22-LT 350 220 22
EN-GJS-350-22-RT 350 220 22
EN-GJS-350-22 350 220 22
EN-GJS-400-18-LT 400 240 18
EN-GJS-400-18-LT 400 250 18
EN-GJS-400-18 400 250 18
EN-GJS-400-15 400 250 15
EN-GJS-450-10 450 310 10
EN-GJS-500-7 500 320 7
EN-GJS-600-3 600 370 3
EN-GJS-700-2 700 420 2
EN-GJS-800-2 800 480 2
EN-GJS-900-2 900 600 2
Bu tabloda sunulan verilere dair birka iin dklen paralar nasl retilmi olursa
noktay akla kavuturmakta fayda var. olsun, test numunelerinin ayn kum kalba ya
ncelikle LT ve RT ifadeleriyle balayalm. LT da benzer sl yaynm (thermal diffusivity)
dk scaklkta (Low Temperature) yaplan zellikleri sergileyen bir kum kalba ayr bir
test sonularn, RT ise oda scaklnda ekilde dklmeleri gerekiyor.
(Room Temperature) yaplan test sonularn
temsil ediyor. Mekanik zellikleri tespit etmek
SINIFLANDIRILMASI
Tablo: EN-1563 standart uyarnca kresel grafitli dkme demirlerin sertlik deerlerine
gre snflandrlmas ve denk gelen dayanm deerleri.
Gsterim Sertlik Aral ekme Dayanm Akma Dayanm

(HB) (MPa) (MPa)
EN-GJS-HB 130 < 160 350 220
EN-GJS-HB 150 130 175 400 250
EN-GJS-HB 155 135 180 400 250
EN-GJS-HB 185 160 210 450 310
EN-GJS-HB 200 170 230 500 320
EN-GJS-HB 230 190 270 600 370
EN-GJS-HB 265 225 350 700 420
EN-GJS-HB 300 245 335 800 480
EN-GJS-HB 330 270 360 900 600
Kresel grafitli dkme demirleri sertlik

deerlerine gre de snflandrmaya tabi
tutabiliyoruz. Yukardaki tabloda sertlik
deerlerine gre kresel grafitli dkme
demirlerin nasl snflandrldklarn, denk
gelen akma ve ekme dayanm deerleriyle
birlikte grebilirsiniz. Bu tabloda verilen EN-
GJS-HB 300 ve EN-GJS-HB 330 snf
dkme demirlerin, kaln kesitlere sahip
paralar iin nerilmediklerini son bir not
olarak burada belirtelim.
SINIFLANDIRILMASI
Alam elementlerinin etkileri

Yukarda verilen mekanik zellikleri elde destekledii iin, matristeki karbon
etmek iin kompozisyonun tam olarak nasl miktarnn azalmasn ve dolaysyla da ferritik
ayarlanmas gerektii konusunda net bir bilgi bir yap elde edilmesini salyor. Bu ferrit
vermemiz zor. nk bu konu, her yapc etkisi nedeniyle EN-GJS-600-10 gibi
dkmhanenin retim alkanlklar, kendi yksek miktarda Si ieren zel sfero
koullar ve dkt paralar erevesinde alamlarnda tamamen ferritik bir yap
ekilleniyor. retim ile ilgili bu konular olutuunu gryoruz.
imdilik ilerleyen sayfalara brakalm ve
yukarda verilen mekanik zellikleri elde Eer yapda perlit olumasn istiyorsak, o
etmek iin hangi elementleri kullanmamz zaman dikkate almamz gereken
gerektii konusunda fikir edinmek iin, baz elementlerin banda bakr (Cu) geliyor.
temel alam elementlerinin etkilerine Genellikle %1 orannda bakr eklenmesi,
bakalm. kresel grafitli dkme demirin tamamyla
perlitik bir yap sergilemesi iin yeterli geliyor.
Dkme demirdeki balca alam elementleri Bu tutarl etkisi nedeniyle perlitik yap elde
arasnda, dikkate almamz gereken en etmek iin dkmhanelerde genellikle
nemli element doal olarak karbon (C): bakrn tercih edildiini gryoruz. Benzer bir
Grafitin temel ta olan karbonun alamda amala kullanlabilen bir dier element ise
yksek oranda bulunmas, svnn kalay (Sn). Kalay, bakra kyasla ok daha
akkanln, dolaysyla da malzemenin kuvvetli bir perlit yapc etkiye sahip. O
dklebilirliini olumlu ynde etkiliyor. nedenle ok daha dk oranlarda
Yksek karbon, doru alama pratii ile kullanlmas gerekiyor. Genellikle %0,1
birletii zaman, yapda bulunan kre %0,15 orannda eklenen kalay, yapy
saysnn artmasna da yol ayor. Kre tamamen perlite dntrmek iin yeterli
saysnn artmas bir yandan karbr geliyor. Fakat kalayla ilgili olarak dikkat
oluumunu engellerken, dier yandan matris edilmesi gereken bir nokta var: Bu elementin
iindeki karbonu tketerek perlit miktarn gereinden fazla kullanlmas, lamellemeye
azaltyor, ferrit orann ise arttryor. yol aabiliyor. ok dk miktarda bile ciddi
etkiler ortaya karmas nedeniyle, kalay
Benzer ekilde ferrit oluumuna yol aan bir miktarnn mutlaka hassas bir ekilde kontrol
dier temel alam elementi de silisyum (Si). edilebiliyor olmas gerekiyor. Kalayn bu
Silisyum, grafit yapc zellii sayesinde zorlayc ynleri nedeniyle, dkmhanelerin
grafitin ayrmasna destek veriyor ve tektik perlit oluturmak iin genellikle bakr tercih
katlama srasnda gzlenen ar souma ettiklerini gryoruz.
(T) miktarn dryor. Grafit oluumunu
SINIFLANDIRILMASI
Nikel (Ni), stenit yapc bir element olmas Mangan (Mn), perlitik yap oluumunu
nedeniyle genellikle stenitik dkme destekleyen elementlerden bir dieri. Fakat
demirlerin retiminde kullanlyor. Her ne yapda karbr olumas durumunda, bu
kadar perlit yapc bir element olarak karbrlerin yapsna da eklenebiliyor. Benzer
deerlendirilmese de, dk oranlarda bir etkiye sahip bir dier element ise
kullanldnda perlit oluumunu destekliyor molibden (Mo). Perlit oluumunu
ve perlit yapsnn incelmesini salyor. destekleyen molibdeni, yksek segregasyon
Bylece matris yapsnn tokluunu arttrd eilimi nedeniyle ounlukla dk oranlarda
gibi, parann farkl kesitleri arasnda ve bakr ve nikelle birlikte ekliyoruz. Yksek
bulunan sertlik farklarnn giderilmesini de oranda molibden eklenen alamlarda, tane
salayabiliyor. aras blgelerde karbr olutuunu
grebiliyoruz.
Bu segregasyon eilimi ve karbr oluma

meselesini biraz daha amamzda fayda
olabilir. Yandaki resim zerinde eitli alam
Baz alam elementlerinin elementlerinin nasl bir segregasyon (birikme)
mikrosegregasyon eilimleri eilimi sergilediklerini grebilirsiniz. Dikkat
Kaynak: Pietrowski et al. (2012) ederseniz hem mangan, hem de molibden,
grafit kresinden uzaklatka miktarlar
Miktar artacak ekilde bir birikme eilimi
gsteriyorlar. te sergiledikleri bu eilim
nedeniyle tane aralarnda birikip karbr
oluumuna yol aabiliyorlar. Bu segregasyon
konusuna birazdan tekrar dneceiz.
Karbr yapc elementler dediimiz zaman,

muhtemelen ou kiinin aklna ilk olarak
krom (Cr) geliyordur. Olduka kuvvetli bir
Si, Ni, Cu karbr yapc olan krom, karbr (il)
oluumunu destekleyerek malzemenin hem
ekme dayanmnn, hem snekliinin, hem
de ilenebilirliinin azalmasna yol ayor.
Mn, Mo
Vanadyumu da (V) benzer ekilde karbr
Grafit
Mesafe
oluumunu destekleyen bir element olarak
gsterebiliriz. Titanyum da (Ti) bu kapsamda
ele almamz gereken bir dier karbr yapc
element. Fakat titanyumu dk miktarlarda
kullandmz zaman, kresel grafit parack-
SINIFLANDIRILMASI
larn vermikler yapya dntrebiliyoruz. eitli elementlerin segregasyon

Bu zellii nedeniyle titanyumun zellikle
ince kesitli vermikler dkm paralarda eilimleri
Kaynak: J.D. Mullins (2006)
kullanldn grebilirsiniz.
Mo 25,3
Kresel grafitli dkme demir hakknda Ti 25,0
yazarken, magnezyumdan (Mg) V 13,2
Cr 11,6
bahsetmemek olmaz elbette. Mn 1,7 - 3,5
Kreselletirme amacyla kullanlan en yaygn P 2,0
element olan magnezyum, kreselletirme Si 0,7
ilemi sonrasnda ilemin verimi ve alamda Co 0,4
bulunan kkrt miktarna bal olarak yapda Ni 0,3
Cu 0,1
%0,035 %0,055 civarnda kalyor.
Trkiyede her ne kadar pek rnei
br oluumunu tetikleyebilecekleri anlamna
grlmese de, kreselletirme amacyla geliyor. Bu karbr paracklar tane snrlar
seryum (Ce), tellr (Te) ve itriyum (Y)
arasnda oluabildii gibi, yuvarlak kesite
elementleri de kullanlabiliyor. Magnezyum
sahip kaln paralarn orta ksmlarnda, ters
svdaki oksijen ve kkrt balad iin,
il formunda da ortaya kabiliyorlar.
gereinden fazla kullanlmas durumunda
ann etkinliini dryor. nk ann
alabilmesi iin, sv iinde mutlaka belli bir
miktar kkrt ve oksijen bulunmas Borun perlit zerindeki olumsuz etkisi
gerekiyor. Oksijen ve kkrtn dk olmas Son olarak biraz da bor elementinin etkisi
svnn yzey gerilimini, dolaysyla da zerinde durmamzda fayda var. Borla ilgili
akmazln (viskozite) arttrd iin, yksek ne bilmemiz gerekiyor? Her eyden nce
oranda magnezyum kullanlmas mikro- literatrde sunulan bilgilere baktmzda,
ekinti gzeneklerinin oluumunu borun olduka gl bir karbr yapc
tetikleyebiliyor. olduunu gryoruz. Ductile Iron Societynin
1991de yaymlad Kalite Kontol El
Yukarda, karbr yapc elementlerin Kitabnda bu element, bilinen en gl
segregasyon eilimi hakknda birka cmle karbr yapclardan biri olarak tanmlanyor.
sylemitik. Farkl elementlerin segregasyon Yapda 10-20 ppm (%0,0010 %0,0020)
eilimlerinin kyaslamas, yandaki izelge aralnda bulunmas bile, sferodaki perlit
zerinde ayrntl olarak sunuluyor. miktarnn azalmas iin yeterli oluyor. Bor
ieren bir svyla sfero retirken perliti tekrar
Karbr yapc elementlerin yksek bir arttrabilmek iin dkme demir alamna
segregasyon eilimi gsteriyor olmas, her bakr ya da kalay takviyesi yapmanz
ne kadar toplam alam iindeki miktarlar gerekiyor (Naro et al. 2004).
dk olsa da, belli konumlarda birikip kar-
SINIFLANDIRILMASI
ok dk seviyelerde bulunduunda bile Baz kaynaklarda bordan perlit yapc bir

etkili olmas nedeniyle, bu element zaman element olarak bahsedildiini grebilirsiniz.
zaman dkmhanelerin dikkatinden Bu etkiyi ortaya kartabilmesi iin
kaabiliyor. Farkndalk yaratmas asndan alamdaki bor seviyesinin yaklak 10 ppm
bir ipucu verelim: Eer istenen bakr miktarn (%0,0010) mertebesinde olmas gerektiini
eklemi olmanza ramen rettiiniz perlitik bilmemizde fayda var. Bu seviyenin zerinde
kresel grafitli dkme demirin sertlii istenen bulunan bor, yukarda saydmz
deerin altnda kalyor ve nedenini bulmakta problemlere yol amaya balyor
zorlanyorsanz, bor miktarn bir kontrol
etmenizi nerebiliriz.
Bor iin bilinen en gl karbr yapc

elementlerden bir tanesi dedik. Byle bir
elementin zararl etkileri sadece perlit
miktarn azaltmaktan ibaret olabilir mi?
Elbette hayr: Borun en sevimsiz
taraflarndan biri de biriken bir element
olmas. Yani her ne kadar ilk etapta
dkmhanenizin kapsndan eser miktarda
bor girmi olsa bile, bu element dndlerle
tekrar tekrar ocaa girip birikmeye balyor.
Alamdaki miktar yaklak 20 ppm
(%0,0020) zerine kt zaman da, sl
ilemle giderilmesi mmkn olmayan karbr
paracklarnn oluumuna yol amaya
balyor.
Literatrde sunulan bilgilere gre, borun

etkilerini zellikle kaln kesitli paralarda
gryoruz (Wyatt et al. 1968). rnein kaln
kesitli silindir yapsndaki paralarda bor
bulunmas, ters il adn verdiimiz duruma
yol aabiliyor. Kre says zerinde de
olumsuz etkileri olan bu element, yaklak 15
cm apnda bir parann uzamasn %50ye
varan oranlarda aa ekebiliyor.
retimi
El Kitabnn bu ikinci saysnda, bu noktadan ileminin bilinli bir ekilde yaplmas

itibaren artk kresel grafitli dkme demirin gerektiinin sinyallerini veriyor.
retimi zerinde durmaya balayacaz.
Kresel grafitli dkme demirin retim Fakat yine de bu srelerin zaman zaman
srecine yzeysel bir ekilde baktmz ezberci bir yaklamla ve neden yapld
zaman, gri dkme demire kyasla Mg bilinmeden srdrldn grebiliyoruz. O
tretman dnda ok da farkl bir ilem nedenle bu noktadan sonra hem
uygulanmyormu gibi grnyor olabilir. kreselletirme iin yaplan Mg ilemi
Fakat bu ilemin gerektirdii hassas (tretman), hem de alama sreleri zerinde
yaklam bile bal bana byk bir dikkatle ayrntl olarak duracaz.
ele alnmas gereken bir konu. Bu ilem
sonrasnda oksijen ve kkrt seviyelerinin
ciddi bir ekilde dyor olmas da, alama
Global
PARTNERNZ.
Uluslararas geni amz,
Stok gcmz ve
Kaliteli rnlerimiz ile
SEKTRDE
20. YIL
w w w.aveks.com
mes Sanayi Sitesi C Blok 306 Sk. No. 4 Eski Yapanlar Plaza No. 1/1 K.6 E-5 Karayolu zeri Tavanl Mevkii
Y. Dudullu, mraniye, stanbul, 34775 TURKEY S.M. Fatih ngl Sk. Kozyata, stanbul, 34742 TURKEY Yolbulan Antrepo Yan Gebze, Kocaeli TURKEY
T. +90 (216) 540 00 60 F. +90 (216) 540 00 61 T. +90 (216) 410 00 60 F. +90 (216) 410 00 90 T. +90 (262) 724 99 14-15 F. +90 (262) 724 99 12
RETM
Ergitme ve ocakta alamlama aamas

Kaliteli bir sfero dkm parann retimi, her (La) gibi elementler dndler yoluyla svda
eyden nce ocakta doru bir alam oran birikip grafit yapsnda eitli biimsel
tutturmaktan ve temiz bir eriyik bozulmalara yol aabiliyorlar.
hazrlamaktan geiyor. ncelikle unu
belirtmemiz lazm ki, dkme demir iin Kresel grafitli retimine dair u noktay
hazrlanan eriyiin metalurjik kalitesi birok aka belirtmek lazm: Bu iin tek bir doru
farkl ekilde istenen seviyeye getiriliebilir. yolu yok. Farkl dkmhanelerin olduka
Yani mutlaka pik demir ya da SiC farkl ocak kompozisyonlar, a oranlar ve
kullanlmas gerekir gibi bir kuraldan eitleri ve kalan %Mg deerleriyle alarak
bahsedemeyiz. Dnya zerinde, zellikle optimum deerleri tutturabildiklerini
Japon dkmhanelerinde, hi pik demiri gryoruz. Bu farkllklar karbon edeeri
kullanmadan sfero reten birok gibi temel noktalarda farkllk gsterebildii
dkmhane olduunu biliyoruz. gibi, kreselleme iin belirledikleri kalan Mg
oran ya da perlit orann ayarlamak iin
Pik demir kullanlmadan arj hazrl yapld kullanlan bakr miktar gibi daha ince
zaman, dndlerden gelen ve svda birikme noktalarda da farkllk gsterebiliyor.
eilimi gsteren baz elementer problem
yaratabiliyor. rnein seryum (Ce) ve lantan
Demir-karbon denge faz diyagram

(Sadece tektik ksm gsteriliyor.)
tektik alt tektik st
Sv
Scaklk (C)
stenit + Sv
stenit 2,1
4,3
stenit + Grafit
Karbon edeeri (CE)
RETM
lk olarak karbon edeeriyle balayalm. Demir-karbon alamlarnn yaklak

Dkme demir katlamasnda karbonun ne karbon edeeri aralklar
kadar nemli bir etkiye sahip olduunu
5
biliyoruz. Bir dkme demirin tektik noktaya
referansla nasl bir kompozisyona sahip Kresel Grafitli
olacan en ciidi ekilde bu element Dkme Demir
belirliyor. Fakat bu zellie sahip olan tek 4
element karbon deil. Benzer ekilde

silisyum (Si) ve fosfor (P) elementleri de
tektik noktaya referansla malzemenin nasl 3
Karbon (%)
bir kompozisyona sahip olacan
belirleyebiliyor. Daha teknik bir ifade Gri Dkme
Demir
kullanmak istersek, alamda bulunan 2
silisyum ve fosfor, tektik noktann denge faz Beyaz Dkme Demir
diyagram zerindeki konumunu sola %C + %
Si/6 =
2,0
kaydrarak, %4,3ten daha dk miktarda
1
karbon ieren bir dkme demirin bile tektik
st kompozisyona sahip olmasna yol
elik
aabiliyor. Silisyum ve fosforun ortaya
kard bu etkiyi deerledirmek iin, 0
0 1 2 3 4
aadaki matematiksel ifadeden fayda-
Silisyum (%)
lanyoruz:
(%Si + %P) Tabii bu noktada unu belirtmemiz lazm: Bu

CE = %C x
3 grafik zerinde verilen deerler tretmana
girmi ve alama yaplm alamdaki nihai
deerler. Yani, kalba dklen alamn
Bu eitlikte CE ile gsterilen terim karbon kompozisyonu. Tabii bu deelerin doal
edeerini (ngilizce: carbon equivalent) olarak ocaktaki ilk deerlerden farkl olmas
temsil ediyor. Dkme demir iin uygun olan gerektiini kolaylkla grebiliyoruz. O zaman
tek bir karbon edeeri yok. Fakat retim soralm: Kresel grafitli dkme demir
yaparken arasnda kalmamz gereken baz retmek iin ideal bir ilk ocak kompozisyonu
aralklar var. Yandaki grafik zerinde, kresel ne olmal?
grafitli dkme demir iin uygun kabul edilen
yaklak karbon edeeri araln grebi- nceki sayfalarda da belirttiimiz gibi, bu
lirsiniz. sorunun tek bir doru cevab yok. Dklen
parann kesit kalnl dalmna, kompo-
zisyonuna ve dkmhanenin yllar iinde
RETM
gelitirdii kendi retim alkanlklarna gre, Pik demir kullanmadan sfero retimi
farkl dkmhanelerin farkl oranlar
kullanarak bu karbon edeeri penceresi Trkiyede pik demir kullanmadan kresel
iinde bir yer bulduklarn gryoruz. Fakat grafitli dkme demir reten dkmhaneler
genel bir deerlendirme yapm olmak olduunu biliyoruz. elik hurda kullanmann
adna, FeSiMg ve a takviyesi sonrasnda avantaj, elbette daha ucuz olmas. Bu ucuz
gelen silisyumu da hesaba kattmz zaman, malzemeyi kullanarak kresel grafitli dkme
yukarda verilen karbon edeeri penceresi demir retmekten bahsettiimizde, ister
iinde dkm tamamlamak iin yaklak istemez herkesin kafasnda maliyetlerin
olarak nasl bir ocak ayar tutturmamz azalaca eklinde bir alg oluuyor. Bu bir
gerektiini anlayabiliriz. adan doru: zellikle maliyeti arttran pik
demirin aradan kmas demek,
Yukarda bahsettiimiz deikenlere ek dkmhaneler iin nemli bir kalemden
olarak, dkmhanenin kulland ocan kurtulmak anlamna geliyor. Fakat pik demir
tonaj, tretmanda kulland potann lleri kullanmann getirdii ve maliyetlere olumlu
ve tretman yntemi de ilk ocak ayarn etki eden birok avantaj da var. Kresel
deitiren parametreler olarak karmza grafitli dkme demir retimiyle ilgili olarak u
kyor. Byk ocaklarda ak yzey alan ya da bu yntemin kullanlmas dorudur
nispeten dk olduu iin, beklemeler diyemeyiz. Her yntemin kendine gre
srasnda yanan karbon oran dyor. avantaj ve dezavantajlar bulunuyor.
Tretmanda kullanlan potann lleri, boy/
ap oran ve tretman yntemi de (tel Konuyla ainal olanlar biliyordur: Pik demir
tretman, devirmeli pota, sandvi ya da ak kullanmadan dkme demir retimi, zellikle
pota gibi) tretman srasndaki karbon kaybn Japon dkmhanelerinde ok sk
etkiliyor. Zaten bu tr deikenlerin ok fazla grdmz bir yaklam. Bunun ardnda
olmas nedeniyle ocak balang deerleri anlalabilir bir neden yatyor: Japonya
dkmhaneden dkmhaneye farkllk dnyann en byk elik reticilerinden bir
gsteriyor. O nedenle burada net rakamlar tanesi. 30 yldan daha uzun bir sredir, yllk
vermekten kanp, yukarda da belirttiimiz elik retimi 100 milyon tonun zerinde
gibi, final karbon edeeri penceresi iinde seyreden bir lkeden bahsediyoruz. Bu
prosesi biterecek ekilde her dkmhanenin kadar ciddi bir elik retimi, bir de gelimi
bu deeleri kendisinin belirlemesini bir otomotiv, makine ve inaat sektryle
neriyoruz. birleince, ister istemez ciddi bir miktarda
elik hurdann da retileceine iaret ediyor.
Doal olarak, byle bir lkede retilen
hurdann neden iyi bir fiyat avantaj
sunduunu da anlayabiliyoruz.
RETM
Pik kullanmadan, elik hurdayla dkme rnein dkme demir iinde yer alan az
demir retimine dair birka noktann aka miktarda kurun grafitin eklini bozarken,
anlalmas gerekiyor. Pik demir kullanmnn inkonun varl minik gzeneklerin
maliyeti arttran bir faktr olduu doru. oluumuna yol aabiliyor. O nedenle elik
Fakat pik kullanmadan, sadece elik hurda hurda kullanarak dkme demir retimine
ergiterek almak, daha yksek ergitme giriecekseniz, mutlaka temiz ve ne
scakl, dolaysyla da artan enerji maliyeti ierdiini bildiiniz bir hurda ile almanz
anlamna geliyor. Ayrca pik demir gerekiyor.
kullanmadan ergitme yapldnda, dkme
demirin ihtiyacn karlamak iin karbonun Sonu olarak zetleyecek olursak, pik demir
ve silisyumun da ocaa ayrca verilmesi kullanmadan, sadece elik hurda kullanarak
gerekiyor. kresel grafitli dkme demir retmek
mmkn mdr diyecek olursanz, bunun
Bu noktada kullandnz karbon vericinin cevab evet. Pik demiri iin iinden kartmak
trnn de olduka nemli olduunu her ne kadar fiyat asndan avantajl
sylememiz lazm. Dkmhanelerde grnse de, yukarda bahsettiimiz yksek
genellikle antrasit, doal ya da suni grafit scaklk ve eklenmesi gereken malzemeler
bazl eitli karbon vericilerin kullanldn gibi etkenler nedeniyle, maliyetleri
grebiliyoruz. Bu farkl karbon vericiler dndnz kadar aa ekmeniz
ierdikleri kl, karbon ve kkrt miktarlarna mmkn olmayabilir. Bunun yanna bir de
bal olarak birbirlerinden ayrlyorlar. Kresel kalitesiz ya da ne olduu belirsiz hurda
grafitli dkme demir retimine uygun olmas kullanmann getirecei sorunlar
asndan, tedarikinizden karbon oran eklendiinde, bu ie kalktnza piman da
yksek, kkrt ve fosfor ierii ise dk olabilirsiniz.
olan karbon vericileri temin ettiinizden emin
olmanz tavsiye ederiz. Fakat dier yandan, yukarda da
sylediimiz gibi, hem Trkiyede hem de
elik hurda ile alrken, sadece fazladan dnyada uzun yllardr bu ekilde kresel
eklememiz gereken elementlerden grafitli dkme demir reten ve son derece
bahsedersek, eksik bilgi vermi oluruz. Bir memnun olan dkmhaneler de var.
de kurtulmak istediimiz elementler var: Sonuta hangi yolun izlenecei,
Kullandnz elik hurda iinde galvanizli, dkmhanenin kendi retim alkanlklarna
yksek dayanml, ya da farkl zel elik bal bir tercih olarak kalmas gerekiyor. Bu
trleri varsa, o zaman ocan iine yntemle almay tercih ederseniz, belli bir
kontrolsz ve youn bir ekilde inko (Zn), ekme dayanmn ya da mikroyapdaki perlit
alminyum (Al), kurun (Pb) ya da krom (Cr) orann tutturmak iin renmi olduunuz
gibi elementler girebiliyor. Bu elementlerin tm yollar batan gzden geirmeniz
dkme demir iine de bir ekilde girmesi gerekebilir.
demek, birok istenmeyen durumla
karlaabileceiniz anlamna geliyor.
RETM
Kreselletirme ilemi (Mg tretman)

Kresel grafitli dkme demir retiminde, Ak pota yntemi
grafitin kresel bir ekilde kelmesini
salayabilmek iin, sv alam bir Magnezyum ilemi, birka farkl ekilde
magnezyum ileminden geiriyoruz. Bu yaplabiliyor. Bunlardan en basit olan,
ilemi, sv dkme demirin yzey gerilimini magnezyumu bir potann dibine ferroalyaj
azaltan ve dolaysyla grafitin yapraks formunda (FeSiMg) yerletirip, ocakta
biimde bymesine yol aan oksijen ve hazrlanan sv alam bu potaya almak
kkrt miktarlarn drmek iin uygu- (aadaki resim). Ak pota ilemi ad verilen
luyoruz. Magnezyum, sadece oksijen ve bu yntemde, sv dkme demire kyasla
kkrtle tepkimeye girebilen bir element daha hafif olan FeSiMg bir yandan
olduu iin deil, ayn zamanda demirle tepkimeye girerken, dier yandan yzme
herhangi bir bileik oluturmamas, ve eiliminde olduu iin, ilemin verimi %20-
yksek denge buhar basnc sayesinde %30 gibi nispeten dk deerlerde kalyor.
kartrmaya gerek kalmadan sv iine
kolaylkla yaylabilmesi nedeniyle Ak pota ynteminin ematik gsterimi
dkmhaneler tarafndan tercih ediliyor.
Magnezyum dnda zaman zaman seryum
(Ce) ieren baz nadir toprak elementi
karmlarnn da (lantanum, neodim ve
praseodimiyum gibi) bu amala kullanldn
grebiliyoruz.
Sv
Yukarda, magnezyumun yksek bir denge
buhar basncna sahip olduunu sylemitik.
Bu zellii sayesinde magnezyum ilem
srasnda buharlap bir kaynama etkisi
yaratarak, oksijen ve kkrt etkin bir
ekilde temizleyebiliyor. Fakat denge buhar
basncnn yksek olmas, magnezyumun
ayn zamanda buharlaarak svdan kama
eiliminde olduu anlamna da geliyor. Bu FeSiMg
yzden ilem sonrasnda uzun bir sre
beklemeden, sv alam mutlaka kalba
dkmek gerekiyor.
RETM
Sandvi yntemi Olduka basit bir yntem olmas nedeniyle

Trkiyedeki ou dkmhane bu yntemi
FeSiMg alamnn yzmesini engellemek tercih ediyor. Bu yntemin bir dezavantaj
iin, potann dibine yerletirdiimiz olarak, battaniye olarak kullanlan malzeme
ferroalyajn zerine rt grevi gren bir miktarnn fazla olmas durumunda sv
malzeme yerletirip, dkme demiri ondan scaklnn ok azalabileceini parantez
sonra bu potaya alyoruz (aadaki resim). iinde belirtelim.
Sandvi yntemi adn verdiimiz bu
yntemde, FeSiMg zerine genellikle elik
Daldrma yntemi
hurdas ya da FeSi ile bir battaniye yapldn
grebiliyoruz. Bekletme sresinin daha uzun FeSiMgnin yzmesini engellemek iin
olmas istenen uygulamalarda, reineli kum yapabileceimiz baka bir ey daha var:
ya da kalsiyum karbr de battaniye olarak Daldrma yntemi ad verilen bu yntemde,
kullanlabiliyor. tm ferroalyaj bardak yapsnda refrakter bir
kaba doldurup, ters bir ekilde sv iine
daldryoruz (aadaki resim).
Sandvi ynteminin ematik gsterimi
Daldrma ynteminin ematik gsterimi
Sv
elik hurda
FeSiMg FeSiMg
FeSiMgnin yzmesini engellemek iin alnan Dikkat ederseniz yukarda bahsi geen dier
bu basit nlem sayesinde, ilemin verimini yntemlerde ferroalyaj potaya
%40-%45 aralna kadar kartabiliyoruz. yerletirildikten sonra, sv pota iine
dklyordu. Bu yntemde ise, sv alam
RETM
pota iindeyken, ferroalyaj biz daldryoruz. Basit bir devirmeli pota kullanlan
Olduka yksek bir verime sahip olan bu durumlarda genellikle FeSiMg alamlar
ilem, %50ye varan verimiyle sandvi kullanlrken, konvertr olarak anlan
ynteminin nne geebiliyor. Dejavantaj sistemlerde zaman zaman saf
ise, sv iine daldrlan dzenein souk magnezyumun kullanldn da grebiliyoruz.
olmas nedeniyle, sv scaknn azalmasna
yol ayor olmas. Magnezyum alam potann iindeki bu
cebe, yani st ksma yerletirildikten sonra,
Devirmeli pota (konvertr) yntemi sv alam pota iinde doldurulup, potann
kapa kapatlyor. Ardndan, pota dikey
Yukarda bahsi geen yaklamlara kyasla pozisyona getirilip, sv alamn cepte duran
olduka farkl grnen bir baka yntemden magnezyum alamyla tepkimeye girmesi
daha bahsedelim: Devirmeli pota ya da salanyor. Kapak sayesinde magnezyum
konvertr ilemi ad verilen bu yntemde, ilk buhar pota iinde kald iin prosesin verimi
aamada yatay pozisyonda duran ve st artyor.
ksmnda cep bulunan bir pota kullanlyor.
Konvertr ileminin ematik gsterimi
1. Sv metal Mg ile temas etmeden dolduruluyor 2. Pota devrildikten sonra tretman balyor
Mg
FeSiMg Sv dolduruluyor
buhar
RETM
Yaklak %50ye varan oranda verim Tel tretmannn ematik gsterimi

salayabilen bu yntemin en byk
dezavantaj, potann souk olmas zl tel
durumunda sv metalin de soumasna yol
ayor olmas. Bu ilemin scaklk kayb
olmadan efektif bir ekilde kullanlabilmesi
iin, konvertrn srekli olarak (bir saat
iinde en az iki ya da defa) kullanlmas
gerekiyor.
Tel tretman
Tel tretman yntemi son yllarda hem
Avrupada hem de lkemizde poplerlik
kazanmaya balad. Her ne kadar yeni bir
yntem gibi alglansa da, 60 yllk bir gemii
olan tel tretman ynteminin kkeni aslnda
elikhanelere dayanyor: lk olarak 1950li
yllarda, elik retiminde kullanlan eitli
kkrt gidericilerin zl tellerle svya
verilmeye balandn gryoruz. lemin
sunduu kolaylk nedeniyle, dkmhanelerin
de bir sre sonra bu teknolojiyi adapte kinci muhtemel neden ise, yatrm maliyeti.
etmek iin almaya balamalar aslnda Birazdan bu konu zerinde duracaz ama
srpriz deil. sandvi ya da ak pota gibi ok daha
ekonomik yntemler dururken, elikhanelere
O zaman soralm: elikhanelerde kkeni kyasla daha kk iletmeler olan
1950li yllara dayanan bu teknolojinin dkmhanelerin o yllarda bu yatrm
dkmhanelere geii neden 90larn bana yapmaktan neden kandklarn anlayabili-
kadar uzam olabilir? Bu sorunun akla yoruz.
gelen ilk muhtemel cevab, kresel grafitli
dkme demirin zaten bu yllarda kefedilmi Akla gelen son muhtemel neden ise, Mg
olmas: Wikipediada sunulan bilgilere gre, ileminin hassas bir kontrol gerektiriyor
magnezyum ilemi ile kresel grafitli dkme olmas: Tel verme hzn hem gvenilir bir
demir retimi konusunda Amerikada alnan ekile kontrol edebilen, hem de duruma
ilk patentin tarihi 1949 senesine dayanyor. gre deitirebilen teknolojilerin dkmha-
Bu yllarda yeni kefedilen bu malzemenin neleri ikna edebilecek konuma gelmesi biraz
dnyaya yaylmas da doal olarak belli bir uzun zaman alyor.
sre alyor.
RETM
rnein bu yntemin ilk denenmeye (A) Tel tretman yntemi ve (B) sandvi
baland dnemlerde kullanlan tel yntemi sonularnn kyaslamas
srcler dakikada en fazla 20 metre tel Kaynak: Guzik (2008)
verebilme becerisine sahipken, gnmzde
bu deerin dakikada 60 metreye kadar
kabildiini gryoruz. Bu da, zellikle
A 200 m
byk pota kullanan dkmhanelerde, ilem
sresinin 3 kat hzland anlamna geliyor.
Tel tretman ne gibi avantajlar salyor?

Bu ilemin akla gelen ilk nemli avantaj,
otomasyona ak ve insan mdahelesini
minimize edebilen bir yntem olmas. Bugn
piyasada bulunan eitli sistemler,
spektrometreden gelen kkrt deerini ya
da termal analiz parametrelerini dikkate
alarak verilecek tel miktarn ve hzn annda
hesaplayabildii iin, insan hatasna frsat B 200 m
vermeyecek ekilde bu sistemleri retim

srecine entegre etmek mmkn olabiliyor.
Ayrca, tel verme makinas iin yatrm yapan
bir dkmhane, bu sistemi alama iin de
kullanabiliyor. Bylece potada yaplan
alamann da otomasyona ak bir hale
getirilmesi mmkn olabiliyor.
Bu ilemin bir dier avantaj da tekrarlanabilir

sonular retebiliyor olmas. Yukarda da
belirttiimiz gibi, hedeflenen kalan Mg
deerini tutturmak iin verilmesi gereken tel rak gerekletirilen tretmanlarda elde edilen
miktar hassas bir ekilde ayarlanabiliyor. sonularn kyaslamas gsteriliyor: (A) tel
Ayrca ilemin sahip olduu yksek verim treatman yntemi, (B) sandvi yntemi
sayesinde, hedeflenen kalan Mg deeri, (Guzik et al. 2008). Ayn oranda Mg
sandvi yntemine kyasla daha az Mg kullanlmasna ramen, tel tretmann yksek
harcanarak elde edilebiliyor. rnein yanda verimi sayesinde kresellii daha yksek bir
gsterilen resimde, ayn oranda Mg kullana- yap elde edilebildiini gryoruz.
RETM
Bu son nokta, maliyet hesab konusunda tek lk olarak, tel tretmann yatrm maliyetiyle
tarafl dnlmemesi gerektii konusunda balayalm. Sadece potann dibine FeSiMg
bize bir ipucu veriyor: Tel tretman sisteminin alamn yerletirmekten ibaret olan bir
ilk yatrm maliyeti yksek olmasna ramen, yntemle kyaslandnda, bu yntemin
tretman srasnda kullanlan kreselletirici zellikle kk dkmhaneleri ekonomik
maliyetinin azalmas nedeniyle, aslnda uzun adan zorlayacak bir yatrm olduunu
vadede ekonomik adan avantajl bir sylememiz lazm. Fakat yukarda da
duruma yol ayor (Guzik et al. 2008). belirttiimiz gibi, uzun vadede tel
kullanmann ekonomik adan daha avantajl
Bu yntemin bir dier avantaj da, tretman grndn tekrar vurgulayalm. rnein
srasnda ortaya kan crufun sandvi ayn oranda (%5) Mg ieren bir ferro alamla
yntemine kyasla daha az olmas. zl telin fiyat performans kyaslandnda,
Cruflama sresinin bazen dkmhaneler tel tretmann uzun vadede daha avantajl bir
tarafndan pek dikkate alnmadn sonu ortaya kardn Guzikin (Guzik et
gryoruz: Zaman zaman, Mg ilemi al. 2008) almasnda grebilirsiniz.
sonrasnda cruf olumas tam anlamyla
sonlanmadan cruf temizlii yapld iin, kinci nemli nokta ise kullanlan potann
dkm ocaklarnda cruf birikmesi boyutlar. Doru bir tretman iin, sv iine
gerekleebiliyor. Tel tretmannda cruf verilen telin pota dibine ulatnda erimesi
miktar azald iin, bu yntem potadaki ve iindeki magnezyumun svyla tepkimeye
metalin soumasndan endie ederek cruf girmesi gerekiyor. Kk pota kullanan
temizlii konusunda aceleci davranan dkmhanelerde, tel yavaa verilmesine
dkmhanelere kolaylk salayabiliyor. Ayrca ramen pota dibine ulatnda erimezse,
daha az Mg kullanlmas, oluan dross sevi- iler sarpa saryor: Telin pota dibinde
yesini de aa ekecei iin, bu ilemin topaklanp, yukardan pota iine srlen
zellikle kaln kesitli paralar dken ksmn ilerlemesini engellediini gryoruz.
dkmhaneler iin avantajl olacan syle- Bu da, srecin salkl ilerlemesi asndan
yebiliriz. ciddi bir problem ortaya kartyor. Ayrca
tretman srasnda oluan crufun tamamas
Tel tretman hangi durumlarda avantaj iin, potann st ksmnn en az %30, ideal
olarak %50 orannda bo kalmas gerekiyor.
salamyor? Bu sebeplerden dolay, Mg tretman iin
Tel tretmannn btn dkmhaneler iin en yarm tondan (500 kg) daha dk
ideal ilem olduunu sylersek, elbette kapasiteye sahip pota kullanan dkm-
yanlm oluruz. Sandvi ynteminin daha hanelerde bu yntemin kullanlmas tavsiye
avantajl olduu ve tercih edilebilecei edilmiyor.
durumlar da var.
RETM
nce kesitlere sahip paralar dken retim alkanlklarna kalm bir durum. Tel
dkmhanelerde, tel ilemine geildikten tretman, sre kontrol ve otomasyon
sonra zaman zaman il probleminin asndan nemli bir avantaj sunuyor. Fakat
baladn grebiliyoruz. Sandvi ynte- dier taraftan sandvi ya da ak pota gibi
minde kullanlan ferro alamlarn yksek yntemler, pratik ve ucuz olmalar yannda,
oranda silisyum ieriyor olmas, grafitlemeyi desteklemeleri nedeniyle
magnezyumun karbr yapc etkisini dkmhaneler tarafndan tercih ediliyor.
dengeleyerek ince kesitlerde il olumasnn Yukarda yaptmz deerlendirmeler
nne geebiliyor. O nedenle bu yntemi neticesinede, bu yntemin zellikle ar
kullanarak sfero retimi yaparken, silisyum paralar dken ve byk potalar kullanan
ayar iin eklenmesi gereken ekstralarn da dkmhaneler iin doru bir seim olaca
dikkate alnmas gerekiyor. sonucuna varabiliriz. Fakat bir dkm hatt
zerinde dkm yapan dkmhanelerin de,
nispeten byk llerde (> 500 kg) pota
Sonu
kullandklar srece, bu yntemi tercih
Sonu olarak hangi yntemin tercih etmemeleri iin bir engel bulunmuyor.
edilecei, dkmhanelerin inisiyatifine ve
Kreselletirme ileminin verimi

Mg ile yaplan kreselletirme ileminin den karlabilen bu parametrelere bakalm.
verimini hesaplamak iin teknik literatrde
verilen baz eitlikler olduunu biliyoruz.
Potadaki sv metalin arl
Fakat kresel grafitli dkme demir reten
ou dkmcnn bildii zere, kresel- Ele almamz gereken ilk parametre, potadaki
letirme ilemi iin ayn ferroalyaj ayn sv metalin arl: Dkmhaneler
miktarda kullansak da, zaman zaman kreselletirme ilemi iin potaya verecekleri
ilemin verimi beklentimizden olduka farkl FeSiMg miktarn dikkatli bir ekilde tartsalar
olabiliyor. da, ayn hassasiyeti ocaktan tretman
potasna aldklar sv metalin arlna
Bu farkn nedeni, Mg ileminin veriminin gstermediklerini grebiliyoruz. rnein bir
aslnda ok fazla sayda parametreye bal dkmhane, yaklak %0,040 orannda
olmas. imdi ksaca Mg ile yaplan kalan Mg elde etmek iin FeSiMg miktarn
kreselletirme ileminin verimini etkileyen ve %1,3 magnezyuma denk gelecek eklile
dkmcler tarafndan zaman zaman gz- ayarlyor ve ona gre tartp tretman potasnn
RETM
altna yerletiriyor diyelim. Eer bu FeSiMg paracklar

hassasiyet sv dkme demir ocaktan
tretman potasna alnrken gsterilmiyor ve
gz karar bir ekilde pota dolduruluyorsa,
ister istemez Mg ileminin veriminde deiik
sonular grebiliyoruz. Bu nedenle
kreselletirme ilemi ister tel besleme
sistemiyle, ister sandvi yntemiyle, ister
konvertr ilemiyle yaplyor olsun, potadaki
sv metalin arlna da ayn hassasiyeti
gstermek gerekiyor.
Ferroalyajdaki %Mg miktar

Verimi etkileyen bir dier faktr de, ferroalyaj
iindeki %Mg miktar: Tedariki firmalardan
alnan ferroalyajdaki magnezyum miktar iin
tedarikiniz her ne kadar size bir deer Bunun nedeni, metalurji kkenli olan
veriyor olsa da (rnein %5,6 gibi), okuyucularmzn iyi bildii zere, oksitlerin
ferroalyajn gerek magnezyum ieriinde oluum enerjisinin slfitlere gre daha dk
%1e varan oranlarda sapmalar olmas: Yani oksitlerin Ellingham diyag-
grebiliyoruz. Bu ilk bakta nemli bir fark ramnda slfitlere kyasla daha aada yer
gibi grnmeyebilir: Fakat bir ferroalyajdaki almas. Dier bir deyile, magnezyumun
Mg miktarnn %5 civarnda olduu oksijenle bileik oluturma eiliminin,
dnlrse, %1lik bir farkn ne kadar kkrtle bileik oluturma eiliminden daha
nemli bir etki ortaya kartaca anlalabilir. yksek olmas. Bu nedenle svdaki oksijen
aktivitesini tamamen gz ard ederek sadece
kkrt miktar zerinden bir deerlendirme
Oksijen aktivitesi
yapmak, Mg verimi hesab iin verilen ou
Dkmhaneler tarafndan ou zaman eitliin en zayf noktasn oluturuyor.
gzden karlan, fakat dikkate alnmas
gereken nemli faktrlerden bir dieri de
Kkrtn etkisi
svdaki oksijen aktivitesi. ou dkmhane
Mg verimini hesaplarken ncelikli olarak Kkrt de tpk oksijen gibi Mg ile bileik
kkrt dikkate alyor. Fakat aslnda oksijen, oluturma eiliminde olan bir element. Bu
bu ilemin verimi zerinde kkrte kyasla nedenle Mg ileminin verimini doru
daha baskn bir etkiye sahip. hesaplayabilmek iin, tretman ncesinde sv
alamda bulunan kkrt orann bilmek
byk nem kazanyor.
RETM
Kreselletirme ilemi sonrasnda svdaki lk olarak bekleme sresiyle balayalm: Mg

oksijen aktivitesinin 0,1 ppmin altna ileminin verimini hassas bir ekilde kontrol
dt dnlrse, kkrt miktarn edebilmek iin, sv metalin magnezyum ile
lmek iin oksijen aktivitesi kadar hassas ilk temasndan sonra dkme kadar geen
bir lm yntemi gerekmeyeceini anla- srenin mmkn olduunca sabit tutulmas
yabiliriz. Fakat yine de, kkrt doru bir gerekiyor. Tabii bu sre zarfnda birok ilem
ekilde analiz etmek de ou zaman kolay birden yapmak gerekiyor: kreselletirme
olmuyor. Spektrometre analizi bize kkrt ilemi, ardndan sv alamn tretman
miktar hakknda ortalama bir deer veriyor. potasndan dkm potasna alnmas, cruf
Fakat daha hassas bir lm yapmak iin, temizlii, alama ve kalplama hattndaki
mutlaka yakma temelli yntemlerden yardm farkl kalplara dkm yaplmas gibi. O
almak gerekiyor. nedenle bu sreyi sabitlemek her zaman
sylendii kadar kolay olmuyor. Ama bu
sreyi mmkn olduunca belli bir aralkta
Bekleme sresi
tutmanz, Mg verimi konusunda tekrar-
Son olarak sv alamn scakl ve tretman lanabilir sonular elde etmenize yardmc
sonrasndaki bekleme sresini de kresel- olacaktr.
letirme ileminin verimini etkileyen faktrler
arasnda saymamz gerekiyor.
Sandvi ynteminde verimi etkileyen

faktrlerin zeti
Kkrt Ocak Tretman FeSiMg Pota FeMgSi Svdaki Bekleme

1,9
crufu scakl battaniye lleri ierii oksitlenme sresi
Yksek
1,8
1520C
Az Ca ve Re
1,7 %S = 0,020 Yksek
1:1
FeSiMg Miktar (%)
Yok ya da az 5 - 6 dk.
1,6
1,5
1,4
yi rtlm 30 sn
1,3 Dk
1:3 Yksek
%S = 0,006 Dk
1,2 Ca ve Re
1460C
1,1
RETM
Scaklk da, biz burada byle bir eitlik vermekten

kanacaz. Bunun nedeni, Mg ileminin bu
Sv alamn scakl da zaman zaman eitliklerde verilmeyen pota temizlii ve
dikkatimizden kaabilen parametrelerde bir kreselletirme yntemi (sandvi, ak pota,
tanesi. Sv alam ne kadar scaksa, tel ya da konvertr) gibi parametrelerden de
magnezyumun svyla ilk temasnda o derece etkileniyor olmas. Ayn zamanda, yukarda
iddetli bir tepkime gerekletiini gren nemli parametrelerden biri olarak
yoruz. Bunun sonucu olarak da, ilemin saydmz oksijen aktivitesinin ou zaman
veriminin azaldn gzlemliyoruz. Dolay- bu eitliklerde yer almadn gryoruz. O
syla, tpk dkm sresi gibi, tretman nedenle bu yazda bir eitlik vermek yerine,
srasnda sv alamn scakln da kontrol yukarda saydmz parametreleri tekrar-
etmek ve tretman benzer scaklklarda lanabilir seviyede tutmann nemini vur-
gerekletirmek, kreselletirme ileminin gulamakla yetineceiz. nk tm bu
ayn verimde tekrarlanabilmesi iin ne kan deikenleri kontrol altna almadan, sadece
etkenlerden bir tanesi olarak karmza belli bal baz parametreleri dikkate alan
kyor. eitlikler zerinden verim hesaplamaya
almann, pek bir anlam olacan syle-
Sonu yemeyiz.
Her ne kadar teknik literatrde Mg verimini
hesaplamak iin verilen eitli eitlikler olsa
Kalan %Mg ile verimin deerlendirilmesi hakknda

Dkmhanelerde uygulanan genel pratie Birok dkmhane, kreselletirme ilemi
baktmzda, kreselletirme iin sonrasnda llen bu kalan Mg deerini
magnezyumun ferroalyaj formunda ve ilemin verimini deerlendirmek iin bir
yaklak %1,1 %1,4 civarnda eklendiini referans olarak kabul etse de, aslnda bu
gryoruz. Kreselletirme ilemi sonrasnda yaklam dkmhaneleri yanl deerlen-
yaplan spektrometre analizinde, dkm- dirmeler yapmaya itebiliyor. Bu yanl
hanelerin genellikle %0,035 %0,055 ynlendirmenin neden ortaya ktn anla-
civarnda bir kalan Mg ile ilemi mak iin, magnezyum ilemi srasnda ger-
sonlandrdklarn ve dkme gittiklerini ekleen tepkimelere yakndan bir bak-
biliyoruz. mamz lazm
RETM
Magnezyum ok kuvvetli bir oksit giderici Sv dkme demir Mg ile tepkimeye girince,
olduu iin (ve Ellingham diyagramnda svda znen Mgye ek olarak MgO, MgS,
oluum serbest enerjisi en dk oksitlerden MgN gibi bileikler de ortaya kyor. Bu
birine sahip olduu iin) ilk olarak svdaki tepkime rnleri arasnda byk olanlar
oksitleri indirgemeye balyor. Mg ilemi crufa giderken, daha kk olanlar sv
ncesinde sv dkme demir iinde sadece 1 iinde kalabiliyor. Siz byle bir sv iinden
ppm (milyonda bir) civarnda oksijen spektrometre numunesi aldnz zaman,
olduunu teknik literatredeki aratr- okuduunuz %Mg deeri sadece svda
malardan biliyoruz. Svdaki oksijen miktar znen Mgyi deil, ayn zamanda MgO,
milyonda bir olmasna ramen, sv iine ok MgS ve MgN gibi bileikleri de temsil ediyor.
daha yksek miktarda Mg ekliyor olmamzn Tepkimenin verimini deerlendirmenize
nedeni, svda hlihazrda bulunan bu yardmc olacak parametre, svdaki zn-
oksitlerin Mg ile tepkimeye girerek Mgnin m oksijen ile tepkimeye giren znm
batan tkenmesine yol ayor olmas. Zaten Mg olduu iin, byle toplu bir deer-
sv dkme demir Mg ile temas ettiinde lendirme yapan spektrometre analizi,
kuvvetli bir reaksiyon gereklemesinin maalesef ihtiya duyulan bilgiyi salamakta
nedeni de, svda bulunan bu oksitlerin yetersiz kalyor. O nedenle kalan %Mg
indirgeniyor olmas: Sonuta sadece deerine bakarak ilemin verimini
milyonda bir mertebesinde bulunan oksijenin deerledirirken, bu noktay da aklmzda tut-
bu kadar kuvvetli bir tepkime yaratmasn mamz faydal olacaktr.
bekleyemeyiz.
RETM
Kresel grafitli dkme demirin alanmas

Alama, dkme demir retiminde yer alan ndksiyon ocanda znmeyen grafit
en nemli admlardan bir tanesi. Bir dkm paracklar
parann tm retim srecini dnn: arj
ve kalp hazrl bir tarafta, ardndan
ergitmeyle balayan dkm sreci ve
parann temizlenip ilenmesine kadar
uzanan olduka uzun bir sre. Youn emek
isteyen bu sre, bir avu tozu svnn iine
attnz ve sadece birka saniye sren bir
Grafit paracklar
aama neticesinde harika sonulara
dnebilecei gibi, parann fireye
ayrlmasyla da sonulanabiliyor. Alama
dardan basit gibi grnse de, dklen
parann zellikleri zerinde nemli etkiye
sahip bir ilem.
Alamay ezbere yapmak yerine, sv

alamn ihtiyacna gre ve doru seviyede
yapmak gerekiyor. Bu amala alamay
birka farkl aamada gerekletirebiliyoruz.
lk nce teker teker bu aamalara bakalm.
Ocakta yeni erimi durumda bulunan sv
n koullandrc dkme demir, her ne kadar gzmze
n koullandrc aslnda tam anlamyla bir tamamen sv fazdaym gibi grnse de,
alama ilemi saylmaz. n koullandrclar aslnda iinde 1 mikrondan daha kk
svy alamak iin deil, sonradan yaplacak boyutta grafit paracklar barndryor. Bir sv
ann almas iin, yani svy canl iinde znmeden kalan ve sv iinde asl
tutabilmek iin yapyoruz. Alamaya kalmasna svyla birlikte hareket eden bu
benzemesi nedeniyle bazen ocak as ufak paracklara, kimyada koloit, ya da
olarak da isimlendirilen n alarn kullanm asnt (ngilizce: colloid) adn veriyoruz.
amacn anlamak iin, ncelikle ocaktaki
svnn durumunu anlamamz lazm. Sv iinde hlihazrda znmemi ok ufak
grafit paracklarnn bulunmas, ister
istemez bu sv metal kalba dklp katla-
RETM
maya baladnda, grafitin ayrmasn ve gri elementler sv iine girdiklerinde abucak

yap olumasn kolaylatryor. Fakat bu oksitlenip kararl oksit inklzyonlar
minik grafit paracklar sv iinde olumasn salayabiliyorlar. Bu oksit
znmeden uzun sre kalamyor: Eer sv inklzyonlar da grafitin ayrmasn
metal ocakta uzun bir sre beklemise, ya kolaylatrarak, ocakta bekleyen sv metalin
da sv scakl bir nedenden yksek uzun bir sre canl kalmasn salayabiliyor.
deerlere kartlmsa, o zaman bu
paracklarn tamamen zndn n koullandrc kullanm, zellikle
gzlemliyoruz. Bu paracklarn znmesi dkmden dkme a performansna dair
sonucunda bir anlamda ekirdeklenme tutarszlklar yaayan dkmhanelere fayda
potansiyelini iyice kaybeden sv metali tekrar salyor. Ocaktaki sv metalin bekleme
canlandrmak iin, n koullandrc adn sresinin ya da bekleme scaklnn ok
verdiimiz bu takviyeden faydalanyoruz. deiken olduu durumlarda, yukarda bahsi
geen sv iindeki ufak grafit paracklarnn
n koullandrc, en basit tarifiyle, grafit miktar da deiecei iin, bu farkl svlarn
ayrmasn kolaylatrmak iin, ocaktaki sv alamaya verdikleri tepkiler de deikenlik
dkme demire eklediimiz bir takviye gsterebiliyor. Dolaysyla siz hep ayn
malzemesi. A malzemelerinden farkl olarak miktarda a kullansanz bile, sv metalin
n koullandrclar, ocakta bulunan sv durumu deikenlik gsterdii iin, elde
metaldeki grafit paracklarn stabilize etmek ettiiniz sonularda da tutarszlk grebi-
ve bylece grafit ayrmasn kolaylatrmak liyorsunuz. Bu nedenle n koullandrc
amacyla kullanlyorlar. kullanm, alama ncesinde sv metali
benzer bir duruma getirmek ve svnn
Geleneksel olarak n koullandrc olarak alamaya verdii tepkiyi kontrol altna almak
dkmhanelerde ferrosilis ya da silisyum- adna, alamaya bal sorunlar yaayan
karbr gibi malzemelerin kullanldn dkmhaneler iin pratik bir zm yolu
biliyoruz. zellikle sililsyum karbr, kuvvetli olabiliyor.
bir grafit yapc element olan silisyuma ek
olarak ocaa karbon da verdii iin, sv Potada alama
metalin canl kalmasn salayabiliyor. Tabii
kullanlan bu takviye malzemelerinin etkisinin Potada alama, dkmhanelerde olduka
de belli bir sre sonra getiini belirtmemiz yaygn bir ekilde kullanlan bir alama
gerekiyor. yntemi. Genellikle kresel grafitli dkme
demir retiminde, Mg tretmanndan hemen
Bu geleneksel malzemelerin dnda, yksek sonra gerekletirilen bu ilemde, potadaki
oksitlenme potansiyeline sahip Al ve Zr gibi metalin miktarna gre 0,6 mm ile 6 mm
elementler ieren ve yine yksek silisyum arasnda deien tane boylarnda a
ieriine sahip olan farkl n koullandrclar kullanlabiliyor. Bu yntemde a sv iine
kullanldn da grebiliyoruz. Al ve Zr gibi direkt elle verilebilecei gibi, zl tel iinde
de verilebiliyor.
RETM
Bu noktada hangi a malzemelerinin bu Ge alamada kullanlan alar biraz daha

ilemler iin uygun olduuna dikkat pahal. nk aka verdiimiz a her ne
etmemizde fayda var. Birlikte altnz kadar nispeten dk oranda olsa da (
tedariki firma bu konuda size ihtiyacnz %0,1 %0,15) ince tane boyuna sahip
olan bilgiyi sunup, hangi aamada hangi olduu iin fiyat artyor. Kalp ii alarn da
ann kullanlmas gerektii ynnde nispeten daha pahal olduklarn biliyoruz.
tavsiyeler veriyordur. Fakat farkl a trlerinin Fakat eer bu alama admn doru bir
etkilerine rnek vermek adna, mesela ekilde kullanabilirsek, fire saysn ya da
baryum ieren alarn potada kullanlmasnn firesiz retim iin kullanmak zorunda
uygun olduunu syleyebiliriz. Sv iindeki kaldmz besleyici saysn azaltarak,
oksijen ve kkrt balayan baryum, bu maliyetleri aslnda daha da drmemiz
zellii sayesinde tretman sonrasnda mmkn olabiliyor. O zaman bu nemli adm
magnezyumun etkisinin daha uzun hangi durumlarda gerekli olabilir, bir bakalm.
srmesini salyor. Fakat kre says
zerinde nemli bir etkisi olmad iin, Biraz basit bir tarif olacak belki ama, bize bir
genellikle bir n aama as olarak tercih perspektif sunmas asndan pota asn
edilmesi ve farkl bir ayla desteklenmesi alamann bel kemii, ge alamay ise son
neriliyor. bir ince ayar olarak ele alabiliriz. Bu demek
deil ki sadece ge alamayla retim
Mg ileminde kullanlan tel verme yntemi, yaplamaz: Elbette yaplabilir. Fakat alama
alama amacyla da kullanlabiliyor. Tpk tel srecini byle iki admda ele almak, hem
tretman ileminde olduu gibi, bobin svnn yapsndaki, hem de retim
eklinde temin edilen ve Mg yerine a srecindeki dalgalanmalardan gelebilecek
malzemesi ieren bir zl teli sv iine potansiyel zararlar minimize etmek iin daha
vererek alama yapabiliyoruz. Tabii tpk Mg efektif ve gvenilir bir zm yolu sunuyor.
ileminde olduu gibi, alamann telle
yaplabilmesi iin yine teli kontroll bir ekilde Buraya kadar iyi gzel ama bir de hangi
sv iine verebilen makinalardan yardm alar kullanacaz sorusunu sormamz
almamz gerekiyor. Tel alama yntemi de lazm. Bu duruma gre deiiklik gsterdii
potada gerekletirildii iin, bu yntemi de iin bu konuda en doru bilgiyi size birlikte
yukarda bahsettiimiz potada alamann altnz tedariki verecektir. Fakat sadece
farkl bir yolu olarak deerlendirebiliriz. bir fikir vermesi asndan bir rnek
verebiliriz: Yukarda da belirttiimiz gibi,
Ge alama baryum ieren alarn ge a olarak
etkinliinin zayf olduunu biliyoruz. Baryum,
Ge alamay iki ekilde yaplabiliyoruz: Ya zellikle oksijen ve kkrt tutma becerisi
dkm srasnda kalp iine akan metale sayesinde, tretman sonrasnda magnez-
ay veriyoruz (az as), ya da ay kalp yumun etkisinin daha uzun srmesini sala-
iine blok halinde yerletiriyoruz. d iin tercih ediliyor.
RETM
Bu basit dnceden anlalabilecei zere etkili bir zm olacan vurgulayalm. Kre

baryumlu alar zellikle tretmandan hemen saysnn dk olmas ve mikroyapda
sonra, pota as olarak kullandmz zaman sadece byk krelerin grnyor olmas
fayda gryoruz. Etkinlii ok abuk geen sadece ekinti problemi deil, ayn zamanda
fakat alama potansiyeli ok daha yksek karbr oluumu gibi sorunlara da yol
olan, rnein stronsyum gibi elementlerin aabiliyor. Etkili bir ge alama
aka az miktarda verilmesi ise, ge alama uygulamasyla kre saysn arttrabilir, svda
iin ok daha etkili sonulara yol ayor. bulunan karbr yapc elemenlerin belli
konumlarda birikmesini engelleyebilir ve
Ge alamann zellikle kre saysnn dk mikroekinti yannda ters il adn verdiimiz
olduu (100-200 kre/mm2) ve kre saysn problemi de giderebilirsiniz.
arttrmakta zorluk eken dkmhaneler iin
Alamann mekanizmas
Alamann eitleri zerinde durduktan Kresel grafit ekirdeklenmesi iin svda
sonra, son olarak bir de alamann nasl olumas gereken fazlar
alt hakknda ksa bir bilgi vermemiz de Kaynak: Skaland (1993)
faydal olabilir. Zaman zaman dkmhane
mhendislerinin kafasnda, grafitin eklenen XO.SiO2 (X = Ca, Ba
a partiklleri zerinde ekirdeklendii XO.Al2O3.2SiO2 ya da Sr olabilir)
ynnde yanl bir alg oluabiliyor. Fakat iin
asl farkl: A eklendikten sonra sv iinde
nelerin olup bittiine dair baz farkl kuramlar
olsa da, teknik literatrde en ok kabul MgS / CaS
gren kuram, oksit ve slfit oluumuna
dayanyor (yandaki resim. Skaland, 1993).
Bu kurama gre sv iine eklenen a ilk MgO.SiO2
olarak znyor. Ardndan, sv iinde boyu 2MgO.SiO2
yaklak 1 m civarnda CaS ve MgS gibi
inklzyonlarn olutuunu gryoruz. Daha Ca ve Sr gibi elementleri ieren farkl
byk olanlar crufa gidiyor olsa da, kk silikatlar ekirdekleniyor. Grafit, ite son
olanlar sv iinde kalabiliyor. Devamnda aamada oluan bu silikat katman zerinde
gelen srete bu slfit inklzyonlarnn ekirdekleniyor. Zaten bu yzden kresel
zerinde MgO.SiO2 gibi silikatlarn grafitli dkme demir retiminde kullanlan
olutuunu gryoruz. burada bitmiyor: alarn Al, Ca ve Ba gibi elementleri
Sonrasnda bu silikatlarn zerinde de Al, Ba, ierdiini gryoruz.
Kresel Grafitli Dkme Demirde
Grlen Dkm Hatalar
Wikimedia Commons
Tm dkmclerin bildii zere, dkm- lk olarak ekintiyle balayalm. ekinti

cln en zor taraflarndan bir tanesi de kresel grafitli dkme demire zg bir hata
dkm hatalaryla uramak. Bu hatalar deil elbette. Fakat bu malzemeyi reten
ortadan kaldracak doru retim para- dkmclerin en ok ban artan
metrelerinin belirlenmesinin zorluu bir yana, problemler sralamasnda en bata geldii bir
zaman zaman karlatmz hatann ne gerek.
olduunu ve altnda yatan temel nedeni
anlamakta da zorluk ekiyoruz. Dkme O yzden sferodaki dkm hatalarndan
demirde grdmz hatalar olduka geni bahsedeceksek, ilk sray ekinti problemine
bir yelpazede ele alabiliriz. Fakat konuyu vermemiz gerekir.
fazla datmamak adna, bu zel sayda
sadece kresel grafitli dkme demire zg
yaygn dkm hatalar zerinde duracaz.
DKM HATALARI
ekinti
lk olarak ekinti nasl oluuyor, ksaca bir ekintinin oluma aamalar
hatrlayalm. Kalba dktmz bir para
souduka, parada hacimsel bir daralma
meydana geldiini hepimiz biliyoruz. Bu
daralma, yandaki grafikte de grlebilecei
zere, 3 farkl aamada gerekleiyor:
Svda, katlama srasnda ve katlama Katlama Svda
daralmas hacimsel
sonrasnda katda. daralma
Hacim
Grafie dikkat ederseniz, en byk
miktardaki daralma katlama srasnda
gerekleiyor. Fakat bu durum, ekintinin Katda
dier aamalarn gz ard edebileceimiz hacimsel
anlamna gelmiyor: rnein katlama daralma
ncesinde svnn sourken bir miktar
ekiyor olmas, dkm scakln yksek
tutarsak, svdaki daralma miktarn TS TL
arttracamzn sinyallerini veriyor. Yksek
Scaklk
dkm scaklnn ekintiyi tevik ettiini
zaten bu nedenle gryoruz.
Katlama balad zaman, bu sefer de birlii yok. Farkl kaynaklarda ve dkm-

katlama daralmas adn verdiimiz aama hanelerde kullanlan ifadeler arasnda fark-
balyor. Grafik zerinde de grlebilecei llklar olduunu grebiliyoruz.
zere, katlama srasnda oluan bu
daralma, toplam ekinti zerindeki en byk Yine de teknik literatre baktmz zaman,
etkiyi ortaya kartyor. Katlama tamam- ekinti hatalarnn snflandrlmasnda ou
landktan sonra, katlam parann zaman Stefansecuya (2009) ait bir
hacminde, az da olsa bir miktar daha yaklamn kullanldn grrz. Bu
daralma gerekletiini gryoruz. yaklamda, ekinti hatalar ak ve kapal
olmak zere ikiye ayrlr. simlerinden de
ekinti hatalarnn snflandrlmas anlalabilecei zere ak ekintiler para
yzeyinde, kapal ekintiler ise parann i
Yukarda da belirttiimiz gibi, ekinti ksmlarnda grlrler.
hatalarnn ne ekilde snflandrlmas
gerektii konusunda salanm net bir fikir
DKM HATALARI
Kapal ekinti hatalar, ekintinin boyutlarna Bu ufak gzeneklerin, dendritler arasnda

gre ikinci bir snflandrmaya daha tabi besleme zorluu yaanan blgelerde ortaya
tutulur: Makro ve mikro ekinti hatalar. ktn daha nceki yazlarda da
Makro ekintiler genellikle tek ve byk bir belirtmitik. Bu nedenle bir referans noktas
boluk halinde ortaya karken, mikro sunmas asndan, ancak mikroskop
ekintiler dendritler arasna dalm, minik yardmyla yaplarn net bir ekilde
gzenekler eklinde yapda yer alrlar. Bu grebileceimiz, yaklak olarak 1 mmden
kapal ekintilerden baz kaynaklarda i daha kk boyuta sahip gzenekleri mikro
ekinti (ngilizce: internal shrinkage) adyla ekinti olarak snflandrabileceimizi
bahsedildiini de grebilirsiniz. syleyebiliriz. rnein aadaki resimde, gri
dkme demir bir para iinde, dendritler
arasnda oluan bir mikro ekintinin elektron
ekinti trleri mikroskobuyla ekilmi bir fotoraf
gsteriliyor. Mikro ekintinin temel zel-
Ak ekinti hatalar
liklerinden biri olan dendrit kollarnn,
resimdeki boluun iinde nasl gze
arptklarn grebilirsiniz.
Kapal ekinti hatalar

(ekinti boluklar)
Gri dkme demirde mikroekinti
Kaynak: L. Elmquist (2012)
ekinti boluu iinde dendritlerin kollar net bir
Makro ekinti ekilde seilebiliyor.
Mikro ekinti
Bu noktada, bir ekinti boluuna hangi

noktadan sonra mikro adn vermemiz
gerektii konusuna da cevap vermemiz
lazm. Tahmin edebileceiniz zere, bu
konuda da teknik literatrde bir fikir birliinin
salanamadn gryoruz. Baz kaynaklar
bir takm deerler verse de, bu deerlerin de
bavurduunuz kaynaa gre farkllklar
gsterdiini grebiliyorsunuz.
DKM HATALARI
Baz kaynaklarda ise, mikro ekinti Bu noktada unu doru anladmzdan

boluklarnn kendi aralarnda gzenek emin olmamz lazm: ekirdeklenme, sv
(porosity) ve mikro gzenek (microporosity) iinde birok noktada balayabiliyor, ama
olarak snflandrldklarn da grebiliyoruz. tabii ki bu ekirdeklerin hepsi ayn anda
Bu snflandrmaya gre boyutlar 3 mm ve 1 olumuyor. Kimi grafit paracklar tektik
mm arasnda deien boluklar gzenek, 1 dnmn ilk saniyelerinde ekirdek-
mmden daha kk olanlar ise mikro lenirken, kimi paracklar son kalan svda
gzenek olarak tanmlanyor. ekirdeklenip, ancak katlama srecinin son
faslnda ortaya kabiliyorlar.
Tek bir dkm hatasnn bile kendi iinde
birok farkl varyasyonu olduunu
grebiliyoruz. Hatalarn bu ince ayrntlarna Yksek ve dk ekirdeklenme hz
hkim olmamz, bir dkm hatasyla
karlatmz zaman doru tehisi
koyabilmemiz asndan byk nem tayor. Yksek ekirdeklenme
rnein daha nceki yazlarda, mikro ekinti hz
hatalarnn zaman zaman gaz gzenekleri ile
Grafit/sn
kartrlabildiklerinden bahsetmitik. Bu tr
yanlglara dmemek iin hatalarn biimsel Dk ekirdeklenme
hz
zelliklerini ve oluum mekanizmalarn
doru anladmzdan emin olmamz
gerekiyor.
Mikroekinti oluumu ve grafit ekirdek- Zaman

lenmesi ilikisi
Bu sreci, yamuru dnerek kavrayabiliriz.
Mikroekintinin oluumunda, grafitin ekir- Yamur damlacklar, tpk dkme demirdeki
deklenme hz ve sresi byk bir nem grafit paracklarnn sv iinde ekir-
tayor. lk olarak, grafitin ekirdeklenme hz deklenmesi gibi, bulutlarn zerinde
ifadesiyle ne kastettiimizi aklayarak ekirdekleniyor. Tabii bu damlacklar yer
balayalm. Dkme demir yapsnda ortaya ekimi nedeniyle biraz bydkten sonra
kan grafit, ister kresel olsun, ister lamel ya yeryzne doru dmeye balyorlar. Her
da vermikler, katlama srasnda birden ne kadar ilk etapta ok farkl srelermi gibi
bire ortaya kmyor. Bu grafit paracklar ilk grnseler de, aslnda yamur damlack-
olarak sv iinde birok noktada birden larnn yere dme hz, yani yamurun
ekirdeklenmeye balyorlar. Ardndan, iddeti, ekirdeklenme srecinin ne ekilde
ekirdeklenen grafitlerin bydklerini gerekleebileceini anlamamz asndan
gryoruz. bize gzel bir model sunuyor.
DKM HATALARI
Zaman zaman yamurun birden bire Byyen kreler evrelerindeki svy itiyor
bastrdn grrz. Bu durum,
ekirdeklenme hznn ok yksek olduuna
iaret ediyor. Yani ksa bir zaman diliminde
birok damla birden ekirdeklenip, ayn
anda yere dmeye balyor. Fakat bazen
de, yamurun yava yava kuvvetlendiini,
bir sre sabit bir hzda yadn, sonrasnda
ise yava yava dindiini grrz. Bu
durumda ise, ekirdeklenme hznn daha
Sv faz Grafit svy iterek byyor
yava olduunu ve ekirdeklenmenin uzun
bir sre, az ok sabit bir hzda devam ettiini
anlyoruz. ekinti asndan iin pf noktas,
dendritlerden sonra ortaya kan grafitin
Bu iki ekirdeklenme rnei, dkme byme srecinde sakl: Sv iinde byyen
demirlerde de karmza kyor. Yani grafit grafit kreleri, sanki svnn iinde ien bir
ok hzl bir ekilde, nispeten ksa bir srede balon gibi, kendilerini evreleyen svy
ekirdeklenebilecei gibi, yava yava, itiyorlar. Para iinde bir yer tekil
katlama srecinin son aamasna kadar edebilmeleri iin, yani bir hacim
srecek ekilde de ekirdeklenebiliyor. kaplayabilmeleri iin, ister istemez kendilerini
rnek olarak bir nceki sayfada yer alan evreleyen svy iteklemek durumundalar.
grafik, bu iki durumun bir kyaslamasn Peki o zaman sormamz gereken soru u:
sunuyor. itilen sv nereye gidecek? Tabii ki tekrar
besleyiciye gidecek. nk kalbn ii zaten
imdi gelelim ekirdeklenme hznn dolu, kalp duvarlar da svnn baka bir
ekintiyle olan etkisine. Kalp iinde tarafa gitmesine msaade etmiyor. O zaman
katlaan, tektik alt kompozisyona sahip bir grafitin imesi sonucu itilen sv, ister
kresel grafitli dkme demir dnelim. istemez tekrar besleyiciye doru hareket
Scaklk svlama scakl (likids) altna etmek durumunda. Fakat birincil katlama
dnce, katlama ilk olarak aacms yap srasnda oluan stenit dendritleri eer kalp
sergileyen stenit dendritlerinin olumasyla ve besleyici arasndaki kanal tkamlarsa ve
balayacak. Ya da, daha basit bir ifadeyle svda youn bir dendrit a olumusa, o
sylemek istersek, grafite sra gelmeden zaman durum farkl: Sv tekrar besleyiciye
nce ilk olarak demirin katlamaya gidemez, nk yol kapanm durumda. te
baladn greceiz. Bu srecin o zaman, grafit krelerinin ierek ittii sv,
devamnda, scaklk tektik noktaya gelince ekinti olan blgeleri doldurmak durumunda
de, grafit krelerinin ekirdeklenip bymeye kalyor. nk, youn dendrit a nedeniyle
baladklarn greceiz. beslemenin zayf kald bu blgelerden
baka svnn ilerleyebilecei bir baka yer
kalmyor.
DKM HATALARI
O zaman, mikroekintiyi engelleyebilmek ok grafit kresi olumusa, ekinti riskinin

iin, neye ihtiya duyduumuz da akla de o oranda azalacan anlayabiliyoruz.
kavumu oluyor: Biz, katlama srecinin
son faslna kadar grafitin ekirdeklenmeye Kresel grafitli dkme demirde ekinti
devam etmesini istiyoruz. nk, yukarda problemi yaayan dkmhaneler, bu basit
anlatlanlardan da anlalabilecei zere, akl yrtmeden yola karak karbon
para ve besleyici arasndaki balant edeerini mmkn olduunca yksek
akken ekirdeklenen grafit krelerinin bize deerlerde tutma yoluna gidebiliyorlar. Fakat
pek bir faydas dokunmuyor. nk bu bu sefer de, zellikle tektik st
kreler sadece svy tekrar besleyiciye kompozisyona kaydklarnda, ilerleyen
itmeye yaryorlar. Fakat para ve besleyici sayfalarda ele alacamz karbon yzmesi
balants kesildikten sonra, yani kat- problemiyle karlaabiliyorlar.
lamann sonlarna doru kelen grafit
kreleri, svy ekinti oluan blgelere iterek, Bu iki sorunu da yaamadan, ekintisiz bir
ekinti olumasn engelliyorlar. kresel grafitli dkme demir dkebilmek iin,
ilk olarak kompozisyonu doru aralkta
Sonu olarak ekintisiz bir dkme demir setiimizden emin olmamz gerekiyor. Bu
retmek iin, yapdaki tm karbonun seimi nasl yapmamz gerektiini, aadaki
katlamann ilk aamalarnda hzlca diyagram inceleyerek anlayabiliriz.
kelmesini engellememiz gerekiyor. ekinti
sadece bu ekilde engellenemez elbette:
Fakat iin bu ksmn doru bir ekilde Optimum karbon edeeri aral
halletmediimiz srece, yaptmz dier Kaynak: J.R. Davis (1996)
mdaheleler ekintinin giderilmesi
3,5
konusunda yetersiz kalabiliyor.
Karbon yzmesi
riski
ekinti ve kompozisyon ilikisi 3,0
Silisyum (%)
Yukarda, kresel grafitli dkme demirde

2,5
ekinti olumasn engelleyen esas faktrn, Optimum
katlama srasnda oluan grafit kreleri blge
olduunu akladk. Tabii burada ele 2,0 ekinti
aldmz ekintinin besleyici hesabna bal riski
il oluma riski
makro ekintiler deil, yapda toplu inenin
ucu kadar kendini gsteren mikro ekintiler 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 3,9
olduunu tekrar hatrlatalm. Sv iinde
Karbon (%)
ekirdeklenip balon gibi ien grafit kreleri,
evrelerindeki svy mikro ekintilerin
olutuu blgelere doru ittii iin, ne kadar
DKM HATALARI
Bu diyagam zerinde de grebileceimiz ittiklerini biliyoruz. Eer tektik alt

gibi, ekintiden kaarken karbon yzmesine kompozisyona sahip bir alam katlayorsa,
yakalanmamak iin, %C + %Si/3 deerinin grafit kreleri ortaya kmadan nce, bir
%4,55in altnda olmas gerekiyor. Yine miktar stenit dendritinin olumasyla
diyagram zerinde grlen %C + %Si/7 besleyici ve para arasndaki kanallar
deeri %3,9un altna dmse, bu sefer tkanyor. Bylece svnn besleyiciye itilmesi
de byk bir ekinti riskinin ortaya ktn engellendii iin, grafit kreleri svy iterken
gryoruz. yksek bir basn yaratabiliyorlar. tektik
st alamlarda ise stenit dendritleri
Bu diyagram ince kesitler iin geerli bir grlmedii iin, besleyici ve para
resim ortaya koysa da, yaklak 1.5 cmden arasndaki kanallar daha ge donuyor.
daha ince kesitlerde de ekintiye yakalan- Dolaysyla grafit kreleri byrken
mamak iin bu diyagramda verilen evrelerindeki svy tekrar besleyiciye
deerlerin daha da zerinde karbon itebiliyorlar: Yani bir anlamda, parann
edeerinde almak gerekebilir. Kesit besleyiciyi beslediini gryoruz. Svnn
kalnl arttnda ise, bu sefer karbon paradan besleyiciye doru rahata akabiliyor
yzmesi daha muhtemel bir sorun olaca olmas, yani kalp iine hapsolmamas
iin, karbon edeerini mmkn olduunca nedeniyle, grafit kreleri svy iterken yksek
optimum alan iinde, fakat dk deerlerde bir basn yaratamyor. nk sv besle-
tutmak gerekiyor. yiciye rahatlkla ilerleyebiliyor. ekinti
boluklarn beslemesi gereken bu sv
Yksek karbon edeeri de ekintiyi besleyiciye gidince, dktmz parada
tetikleyebilir yine ekinti boluklaryla karlaabiliyoruz.
nceki sayfada yer alan grafik zerinde, Doru karbon edeeri aralnda almak,
karbon edeerinin yksek olmas ekinti probleminden kurtulmann ilk adm.
durumunda sadece karbon yzmesi Fakat malesef tek adm deil. ekinti
olabilirmi gibi grnse de, aslnda yksek sorununu yaamamak iin, daha baka
karbon edeeri de ekinti oluumunu faktrleri de kontrol altna aldmzdan emin
tetikleyen faktrlerden bir tanesi. Dier bir olmak gerekiyor. rnein kreselletirme
deyile, aslnda karbon edeeri yksek ileminde kullandmz kreselletici de
olduunda da ekinti problemiyle ekintiye yol aan bir etken olarak karmza
karlaabiliyoruz. Bunun temel nedeni, grafit kabiliyor. Bir sonraki konu balnda
krelerinin bymesi srasnda yaratlan kreselletirici seiminin etkisi zerinde
basn deerinin tektik-st alamlarda duracaz.
dk olmas.
Basit bir ekilde aklamaya alalm: Grafit

krelerinin byrken evrelerindeki svy
DKM HATALARI
Kreselletirici seimi ve ekinti ilikisi Mischmetal paracklar

Wikimedia Commons (CC BY-SA 3.0)
Yukarda, grafitin ekirdeklenme hzn
kontrol ederek ekinti eilimini
azaltabileceimizi belirtmitik. Bu etki
sadece alama ile deil, kreselletirme
ilemi srasnda kullanlan alamn tryle de
salanabiliyor.
Trkiyedeki dkmhanelere baktmzda,

kreselletirme ileminin genellikle FeSiMg
alam kullanlarak yapldn gryoruz.
eitli tedarikilerden elde edilebilen FeSiMg
iinde, mutlaka bir miktar Seryum (Ce) gibi
nadir toprak elementlerinin bulunduunu
biliyoruz. Kre saysn optimize etme
konusunda byk faydas olan bu
elementler, ayn zamanda dkme demirde zamanda krelerin boyut dalmn da
bulunan kurun (Pb), antimon (Sb) titanyum optimize eden bir etki ortaya kartyor:
(Ti) ve bizmut (Bi) gibi istenmeyen Katlamann ilk evrelerinde ortaya kan
elementlerle kararl intermetalik bileikler byk krelerin says azalrken, katmann
oluturarak, bu zararl elementlerin etkisini ilerleyen evrelerinde ortaya kan orta ve
ortadan kaldrma grevi gryorlar. kk boyutlu krelerin saysnda bir art
gerekleiyor. Kresel grafitli dkme
FeSiMg iine eklenen nadir toprak demirde ortaya kan ekinti problemini
elementlerine baktmzda, genellikle gidermek iin bu kk krelere ihtiya
mischmetal ad verilen bir nadir toprak duyulduu iin, sonu olarak ekinti oluma
elementi karm kullanldn gryoruz. eiliminde bir azalma meydana geldiini
Mischmetal her ne kadar ekintiye kar bir gryoruz.
miktar koruma salasa da, lantan (La)
miktar optimize edilerek hazrlanm FeSiMg Lantann bu etkisi zellikle ince kesitli
alamlar kullanldnda, kresel grafitli paralarda ekinti problemi yaayan
dkme demirde sklkla karlalan ekinti dkmhanelere bir zm sunuyor. Fakat
problemine kar daha etkin bir koruma lantan miktarnn yksek olmas durumunda,
salanabiliyor. ilerleyen sayfalarda bahsedeceimiz patlak
grafit sorunuyla karlaabileceimizi de
Mischmetal yerine saf lantan (La) ieren bu parantez iinde belirtelim.
alamlar, kre saysn arttrd gibi, ayn
SPONSORLU ERK
Sfero paralarda ezik yzeyler

Cihan Aktolga
IMERYSin Katklaryla cihan.aktolga@imerys.com
Kresel grafitli dkme demirde kar- Bu problemle birlikte ortaya kan bir dier
latmz bir dier hata tr de ezik yzeyler. nemli gsterge de, para yzeyinin hemen
Aslna bakarsanz ezik yzeyler, kresel altnda yer alan krelerde biimsel bozunma
grafitli dkme demir dken dkmhaneler sonucunda lamellemenin balyor olmas.
iin biraz gizemli bir konu. nk teknik Eer bu saydmz gstergeler size tandk
literatre baktmz zaman, ne yazk ki bu geliyorsa, siz de ezik yzey problemini
hata tr hakknda pek bir bilgi bulamyoruz. yayor olabilirsiniz.
Dolaysyla sadece literatr aratrmas
yaparak, bu sorunun zmne ynelik Hatann kkeninde ne yatyor?
pratik tavsiyeler bulmak pek de kolay bir i
deil. Her eyden nce unu sylememiz lazm ki,
ezik yzey olarak tanmlanan bu hata trn
Bu problemin herhalde en dikkat eken ve sadece sfero paralarda ve bentonit bal
ilk gze arpan yn, sfero paralarn kum kalplarda gryoruz. Hatann ortaya
yzeyinde, krater grnmnde ortaya kt blgelere baktmz zaman ise, bu
kyor olmas. Bu ezikler tek bir blgede hatann genellikle yksek miktarda termal
younlaarak oluabildii gibi, geni bir yke maruz kalan blgelerde olutuunu
alanda ynlar halinde de ortaya kabiliyor. gzlemliyoruz.
SPONSORLU ERK
Bu problem, egzotermik besleyici kalntlar-

nn kalp kumuna kart, ya da kreselle-
tirme iin yaplan Mg tretman srasnda sv
iine giren florrlerin varlnda ortaya kyor.
Bu hatayla birlikte ortaya kan oyuklarn
yzeylerinin altnda hem oksitlerin, hem de
lamellemenin grlyor olmas, bu
problemin ardnda oksitleyici bir etkinin
yatt konusunda ipular veriyor.
Ar bir sfero parada, scak
noktalarda grlen yzey ezikleri.
Bu bilgiler nda, bu hatann kkeninde ne
yatyor diye sorduumuz zaman, sv iine
giren florrlerin magnezyum oksit tabakasn
tahrip ettii ve kalp kumundan gelen neme
bal oksijenin, kalan magnezyumla tepki- Nasl giderebilirsiniz?
meye girmesi sonucunda lamellemenin Bentonit bal kum
gerekletii sonucuna varabiliriz.
!Kalp kumundan besleyici kalntlar
Olas sebepler temizlenmeli. Metale yapan ve dalmayan
besleyiciler tercih edilmeli. Sistem yeni kum
Eer siz de bu sorunu yayorsanz, giriiyle srekli yenilenmeli.
problemin kaynanda iki farkl neden
!Yaltkan tip besleyiciler kullanlmal ya da
aramanz tavsiye ederiz. Bu hatay ya
kullandnz bentonit bal kuma, ya da florrsz ve az florrl besleyiciler tercih
edilmeli.
metalurjik baz etkenlere bal olarak yayor
olabilirsiniz. Bu etkenleri u ekilde ksaca !Kalp kumundaki nem ihtiyac, bentonit
zetleyebiliriz: geliimini iyiletirerek ya da bentonit miktarn
ksarak azaltlmal. Daha kaliteli, yksek
Bentonit bal kum montmorillonit ieriine sahip bentonitlerle
daha iyi balanma mukavemeti salanarak
!Egzotermik besleyici kalntlar ok fazla,
sistem nemi azaltlabilir.
!Kalp kumunun tazelenme oran ok !Daha aktif parlak karbon katklar
dk, dolaysyla florr miktar yksek, kullanlarak daha hzl redkleyici gaz k
!Nem seviyesi ok yksek. salanmal ve kalp ii oksidasyon ve
reaksiyonlar azaltlmal.
Metalurjik Besleme ve dkm pratii

!Ekzotermik besleyici kullanm azaltlmal.
!Kalan %Mg miktar ok yksek.
Yaratcl yeniden
ekillendiriyoruz.'
Deerlerimizi koruyoruz.
IKO ve S&B artk

IMERYS Metalcasting Solutions.
Kalp kumu ve katklarndaki uzmanlmz

senelerdir Trkiyede ve Avrupada Iko Bond D ve
Polybenton ad altnda Bentonit ve Kmr Tozu
karmlar rnlerimizi kullanan
dkmhanelerle paylayoruz.
Foundry.Turkey@imerys.com
www.imerys.com
DKM HATALARI
Karbon yzmesi
Bir bardaa gazl bir iecek koyduunuzu Karbon yzmesi olan bir paradan tipik bir
dnelim: rnein kola. Bardaa dikey kesit grnts (ematik)
baktnzda, kolann iindeki gaz
kabarcklarnn yzeye doru ktn ve
yzeyde ince bir kpk tabakas olutuunu
gryorsunuz, deil mi? Kolann iinde
oluan gaz kabarcklar, hafif olmalar
nedeniyle yzeye kp, yzeyde birikiyorlar.
Dkme demirde karbon yzmesi (graphite

flotation) adn verdiimiz durumda da ayn
ileyi gerekleiyor: Grafit kreleri sv
dkme demire kyasla ok daha hafif.
Dolaysyla, tpk kolann iindeki gaz
kabarcklar gibi yzerek svnn yzeyine
ulama eilimi tayorlar. Bunun doal
sonucu olarak, kolann zerini kaplayan Grafit krelerini parann iinde tutan,
kpk tabakas gibi, dkme demir parann katlama srecinin kendisi. tektik alt bir
st yzeyinde de bir grafit kresi birikimi alamda, katlamann ilk olarak stenit
gryoruz. Bu problemin sv alam henz dendritleriyle baladn biliyoruz. Aacms
potadayken gereklemediine dikkat bir yap sergileyen bu dendritler, grafit
ediniz: Grafit paracklar sv alam kalba ayrmas ncesinde bir a misali para iini
dkldkten sonra olutuu iin, kalp sardklar iin, grafit kreleri ekirdek-
iindeki katlama srasnda gerekleen ve lendiklerinde bu dendrit ana taklyorlar.
kendini para yzeyinde koyu renkli bir Dolaysyla, parann yzeyine kmalar
tabaka halinde gsteren bir problemden engellenmi oluyor.
bahsediyoruz.
Bu basit dnce, karbon yzmesini
Bu noktada akla gelen ilk soru herhalde u: engellemenin pf noktasn da aa
Eer grafit kreleri hafif olduklar iin yzeye kavuturmu oluyor: Karbon edeerini
gitmek istiyorlarsa, neden dktmz her drmek. Karbon edeeri yksek, tektik
parada bu sorunu grmyoruz? Ya da, st kompozisyona sahip paralarda oluan
sorunsuz bir parada grafit krelerini grafit krelerini yakalayacak ve para iinde
parann iinde tutan ne? tutacak bir dendrit a bulunmad iin,
kreler ister istemez para yzeyine doru
DKM HATALARI
ilerleme frsat bulabiliyorlar. Elbette bu Burada bahsettiimiz mekanizmaya dair bir

srecin gerekleebilmesi iin, bu krelerin noktay akla kavuturalm: Zaman zaman
para yzeyine ulaacak zaman bulmalar ocaa ge karbon verildiinde de
gerektiini, yani katlama sresinin nispeten dkmhanelerin buna benzer bir sorunla
uzun olmas gerektiini sylememiz lazm. karlatklarn grebiliyoruz. Karbon
Bu nedenle karbon yzmesini kaln kesite yzmesi adn verdiimiz durum bundan
sahip, yava souyan paralarda gryoruz. farkl: Ocaa ge karbon verildiinde karbon
tam znmeden hzl bir ekilde dkm
Bir nceki sayfada yer alan resme dikkat yaplrsa, o zaman znmeyen bu karbon
ederseniz, yzeye doru yzm ve paracklar da kalp iine girip, para
yzeyde kpk misali birikmi grafit yzeyinde birikebiliyorlar. Fakat bizim bu
krelerinin, altta kalan krelere kyasla daha yazda karbon yzmesi olarak tarif ettiimiz
byk olduunu grebilirsiniz. Yukardaki problem, karbon tam olarak znm olsa
krelerin daha byk olmas, bu krelerin da karmza kyor. nk grafit kreleri sv
daha erken ekirdelendiklerini ve bymek iinden ekirdeklenerek yzeye kyorlar. O
iin daha uzun zamanlar olduunu nedenle burada ele aldmz problemin,
gsteriyor. Katlamann nispeten daha ge ocaa ge karbon verilmesiyle ilgili bir
evrelerinde oluan ve resmin alt ksmnda durum olmadn belirtelim.
grlen grafit kreleri ise, dikkat ederseniz
daha kk kalmlar. Bu resim bize karbon
yzmesini engellemenin bir dier yolu
hakknda ipucu veriyor: Byk kreler her ne
kadar erkenden ekirdeklenip yzeye km
olsalar da, katlamann ilerleyen evrelerinde
oluan kk kreler svnn adalamas,
yani viskozitesinin artmas nedeniyle de sv
iinde kalabiliyorlar. Dolaysyla, grafitin hzl
bir ekilde ekirdeklenmesine frsat
vermeyecek ve grafit paralarn katlamann
nispeten ge evrelerine doru ekir-
deklenmeye itecek bir alama pratii de, bu
sorunun giderilmesi iin bir zm yolu
olabilir. Fakat yine de, bu problemi
gidermenin en kesin yolunun karbon
edeerini drmek olduunu tekrar
sylememizde fayda var.
DKM HATALARI
Bodur (chunky) grafit

Bodur, ya da daha yaygn kullanlan adyla Chunky (bodur) grafit
chunky grafit, kresel grafit morfolojisinde Kaynak: Kallbom et al. (2006)
meydana gelen bir bozulma nedeniyle
ortaya kan bodur ve solucanms yapdaki
grafit paralarna verdiimiz isim. Uygulanan
kalplama ve dkm ynteminden bamsz
olarak ortaya kan bu problemle, zellikle
kaln kesite sahip ve yava souyan
paralarda karlayoruz.
Mikroskop altnda ok ince yapda ve

solucanms bir ekle sahip olarak kendini
gsteren chunky grafit, aslnda bir adan
vermikler (kompakt) grafiti de andryor. 50 m
Fakat vermikler grafitten farkl olarak
chunky grafit hem daha ince bir yapda, hem
de dkm parann her yerinde deil, lokal Teknik literatrde bu problem zerine
baz blgelerde ortaya kyor. Yani yapnn yaymlanan aratrmalara baktmzda,
genelinde kresel grafitli dkme demir seryum (Ce), kalsiyum (Ca), silisyum (Si) ve
yapsn gryor olmamza ramen, yer yer, nikel (Ni) elementlerinin bu problemin ortaya
topaklar halinde solucanms yapya sahip bu kmasn tetiklediini gryoruz. Magnez-
grafit paracklarnn ortaya ktn yum ile yaplan kreselletirme ilemi iin
gzlemliyoruz. kullanlan ou ferroalyaj iinde seryum gibi
bir miktar nadir toprak elementi olduunu
Chunky grafit problemine sahip bir paray biliyoruz. Ferroalyajdan gelen seryum,
kestiimizde, bu problemin olduu ksmlar alamda az da olsa bulunan kurun (Pb),
para kesiti zerinde nispeten koyu renge titanyum (Ti) ya da bizmut (Bi) gibi
sahip noktalar halinde gze arpyor. Fakat elementlerle intermetallik bileikler olutur-
kresel grafitli dkme demirde (ve yine duu iin, ou zaman seryumun bu
zellikle kaln kesitli paralarda) karla- olumsuz etkisiyle karlamadan dkm
tmz bir baka sorun olan dross da benzer yapabiliyoruz. Fakat eer kullanlan arj
bir ekilde grnd iin, mikroyap analizi malzemeleri yukarda bahsi geen kurun,
yapmadan, sadece para kesitine bakarak titanyum ve bizmut gibi elementleri dk
bir deerlendirme yapmak yanltc olabiliyor. miktarda ieriyorsa, o zaman ferroalyajdan
gelen seryumun etkisi ortaya karak,
chunky grafit oluumunu tetiklenebiliyor.
DKM HATALARI
Chunky grafit oluumunun mekanizmas Chunky ve vermikler grafit kyaslamas

Bu zel saynn nceki sayfalarnda, grafit Chunky grafit belli konumlarda topaklanm ekilde
ekirdeklendiinde evresinde hemen bir oluurken, vermikler grafit btn yapya dalm
bir ekilde ortaya kyor.
stenit klf olutuundan bahsetmitik
hatrlarsanz. Grafitin kresel deil de
solucanms bir yap sergiliyor olmas, bu (A) Chunky grafit
stenit klfnn sv ve grafit arasndaki temas
engelleyecek ekilde grafiti tam olarak
sarmalamadn akla getiriyor. Bu erevede
teknik literatrde yaplan deerlendirmelere
bakldnda, svdaki termal dalgalanmalara
bal olarak bu stenit klfnn ksmen zarar
grdn iddia eden, ya da grafitin
dallanmasn segragasyon kaynakl yzey
gerilimi deiimlerine balayarak aklayan
eitli teoriler olduunu gryoruz. Bu etili
teoriler zerinde henz bir gr birlii
olmasa da, chunky grafitin sergiledii
solucanl yap, tpk vermikler graftli dkme
demirde olduu gibi, ksmi de olsa ortak
byme srecinin rol oynadn gsteriyor.
(B) Vermikler grafit
Chunky grafitten nasl kurtulabilirsiniz?
Chunky grafit zellikle yava souyan
kesitlerde ortaya kt iin, doal olarak
akla gelebilecek ilk zm yntemi, souma
hzn soutucu iller kullanarak arttrmak.
Chunky grafit ieren blgelerden yaplan
lokal kimyasal analizlerde, bu grafit yapsn
evreleyen matris iinde nispeten yksek
miktarda silisyum bulunduu, teknik
literatrde sunulan almalarda grlebilir.
Dolaysyla yksek silisyum da chunky grafit
oluumunu tetikleyen bir etki ortaya kard
iin, silisyum miktarn maksimum %2
%2,2 aralnda tutmak ve karbon
edeerini de mmkn olduunca
drmek, sorunun giderilmesine yardmc
olabiliyor.
DKM HATALARI
Sivri, inemsi (spiky) grafit Widmanstatten yapsnda grafit

Kaynak: Goodrich (1997)
Metalurji eitimi alm okuyucularmz biliyor-

dur: eitli malzemelerin mikroyaplarnda
gzlemlediimiz ve Widmanstatten ad
verilen yapsal bir doku biimi vardr. Ayn
isme sahip Avusturyal bir bilim adamnn
eitli meteortalar zerine yapt
aratrmalarda gzlemledii keskin izgilere
sahip bu doku, sadece meteortalarnda
deil, eliklerde, titanyum ve zirkonyum
alamlarnda sklkla karmza kabiliyor. Bu
yazda ele alacamz sivri grafit de, aslnda
grafitin byme srecinde bu dokuyu
sergilemesi sonucunda ortaya kyor. O
nedenle sivri grafitten baz kaynaklarda 50 m
Widmanstatten grafit adyla bahsedildiini Sivri grafitin ortaya kmasn salayan en
de grebilirsiniz. bilindik etken, alamda kurun (Pb), bizmut
(Bi), titanyum (Ti) ya da antimon (Sb) gibi
zararl elementlerin bulunmas. Bu yapnn
Meteorta zerinde grlen ortaya kmas iin alamda %0,0005
Widmanstatten dokusu orannda kurun bulunmasnn yeterli
Kaynak: Wikimedia Commons
olduunu, teknik literatrde sunulan
almalarda grebiliyoruz.
Eer dktnz parada bu tr bir sorunla

karlayorsanz, bu illa ki kullandnz
ferroalyajda fazla miktarda Pb, Sb, Ti ve Bi
gibi zararl elementler olduu anlamna
gelmiyor. Bu zararl elementler, ferroalyajdan
ya da alaycdan gelen seryum (Ce) gibi
nadir toprak elementleriyle kararl
intermetalik bileikler oluturduu iin,
alamda bulunmalarna ramen ou
zaman bu zararl elementlerin etkisini
grmeyebiliyoruz. Fakat eer kullandnz
DKM HATALARI
ferroalyajdan veya adan gelen bu nadir

toprak elementlerinin miktar yetersiz kalrsa, Patlak (exploded) grafit
o zaman ister istemez bu zararl elementlerin
etkisi ortaya kmaya balayabiliyor. Yani bu
Patlak grafitin en belirgin zellii, adndan da
sorunu gryor olmanz, illa ki normalden
anlalabilecei gibi, kre yapsndaki grafitin
daha kirli bir arj kullandnz anlamna
gelmiyor. Ferroalyajlardaki nadir toprak sanki patlam gibi bir yapda katlam
olmas. Kre formunda olumasn bekle-
elementi seviyesinin azalmas da, birden bire
bu sorunla karlamanza neden olabiliyor. diimiz grafit paracklarn bu ekilde
patlatan etken ise, alamda bulunan baz
nadir toprak elementleri.
Sivri grafit, tpk bodur (chunky) grafit gibi
dklen parann tmnde deil, lokal
olarak, baz blgelere younlam ekilde
Patlak grafit
ortaya kyor. Sivri grafit, dkme demirin
mekanik zelliklerini olumsuz bir ekilde Kaynak: G.V. Voort (2015)
etkiledii iin, mutlaka giderilmesi gereken
bir sorun. Sivri grafit ieren dkme demirlerin
zellikle ekme dayanmnda ciddi bir d
gerekletiini gryoruz.
Sivri grafit bir kere olutuktan sonra, sl

ilem gibi bir yntemle giderilmesi de
mmkn olmuyor. Mutlaka ergitme aama-
snda seryum (Ce) gibi nadir toprak ele-
mentleri ieren bir a ya da n koullandrc
kullanlarak, bu soruna bir zm aranmas
100 m
gerekiyor.
Kresel grafitli dkme demir retiminde

kullanlan baz ferroalyajlar (ve alar) belli
miktarda seryum (Ce), lantan (La) ve neodim
(Nd) gibi nadir toprak elementleri
ierebiliyorlar. Bu elementlerin varl aslnda
dkme demir iin bir adan iyi; nk bu
elementlerin sv iinde bulunan kurun (Pb),
antimon (Sb), titanyum (Ti) ve bizmut (Bi) gibi
DKM HATALARI
baz zararl elementlerin etkisini ntrletirme Bu tr sorunlarla urarken,

becerisine sahip olduklarn biliyoruz. dkmhanelerin gznden zaman zaman
Ntrletirmek derken, bu zararl elementler kaabilen ama dikkat edilmesi gereken bir
ve nadir toprak elementleri arasnda sv dier nemli etken de, dip metal kullanm.
fazda kararl intermetalik bileikler Yukarda bahsi geen nadir toprak
olutuunu ve bu nedenle bu zararl elementleri olduka yksek scaklklarda
elementlerin grafit yapsn etkileyemeden, buharlatklar iin, her ne kadar bir ksm
bileik iinde kaldn ifade ediyoruz. crufa gitse de, genellikle dip metal iinde
kalp, ocaa yeni alam eklendike birikme
Baz nadir toprak elementleri grafitin eilimi gsterebiliyorlar. Bu da, kullandnz
kresellemesine yardmc olsa da, fazla arj malzemeleri iinde ciddi miktarda nadir
miktarda yapda bulunduklarnda grafit toprak elementi olmasa da, ocak dibinde
yapsnda bozulmalara yol aabiliyorlar. te kalan dip metal zerine ekleme yaparak yeni
burada zerinde durduumuz patlak grafit arj hazrladnzda, bu elementlerin
yaps da, bu tr durumlarda ortaya kan konsantrasyonunun her yeni arjda artaca
problemlerden bir tanesi. Bu problemin daha eklinde yorumlanabilir. Bu nedenle dip
ziyade kaln kesite sahip paralarda ve metal brakarak arj hazrland durumlarda,
karbon edeerinin yksek olduu gn sonuna doru bu tr bir sorunla
durumlarda ortaya ktn da parantez karlamamak adna nadir toprak elementi
iinde belirtelim. iermeyen alyajlarla kreselletirme ilemine
girmeniz yerinde bir tercih olacaktr.
Eer dktnz parada bu tr bir sorunla
karlayorsanz, bu illa ki kullandnz Bu sorun zellikle kaln kesitli ve yksek
ferroalyajda fazla miktarda nadir toprak karbon edeerine sahip paralarda ortaya
elementi bulunduu anlamna gelmez. kt iin, nadir toprak elementlerine ynelik
Ferroalyajdan gelen nadir toprak elementleri, bir zm salanamad durumlarda,
sv alamda bulunan Pb, Sb, Ti ve Bi gibi karbon edeeri drlerek de zm
zararl elementlerle bileik oluturduklar iin, yoluna gidilebilir.
aslnda ou zaman bu nadir toprak
elementlerinin etkilerini gremiyoruz. Fakat
eer ok temiz bir arj hazrladysanz, sv
iinde ferroalyajdan gelen nadir toprak
elementlerini ntrletirecek Pb, Bi, Sb ve Ti
gibi elementler olmad iin, ister istemez
nadir toprak elementlerinin olumsuz etkilerini
grmeye balayabiliyoruz. Dier bir deyile
patlak grafitin ortaya kmas illa arjnzn kirli
olduu anlamna gelmez: Aksine, ok temiz
olduu eklinde de yorumlanabilir.
DKM HATALARI
Dross Kresel grafitli dkme demirde dross

Kaynak: M. Gagn et al. (2009)
ncelike drossun tarifini yaparak balayalm:

Dkme demirlerde gzlemlediimiz ekliyle
dross, magnezyum ilemi sonrasnda bir yan
etki olarak ortaya kan bir problem. Bu
ifadeden de anlalabilecei zere, dross
oluumu iin mutlaka dkme demirin
yapsnda bir miktar magnezyum bulunmas
gerekiyor. Bu nedenle dross lamel grafitli (gri)
dkme demirlerde deil, magnezyum
100 m
ileminden geen kresel grafitli dkme
demirlerde karmza kyor.
Dkme demir retiminde uygulanan Dross paracklarn, sv iine girip katlam

magnezyum ilemi, sv metal iindeki birer cruf kalnts olarak deerlendir-50 m
znm oksijen ve kkrt oranlarn belli memeliyiz. Cruf, sv metalin yzeyinde
bir seviyenin altna drmek iin yaplyor. oluan bir tabaka. Zaman zaman bu
Bu ilem srasnda eer gereinden fazla tabakadan kopup sv iine girmi kalntlarn
miktarda magnezyum kullanlrsa, arta kalan para yapsnda bulunduunu grebiliyoruz.
magnezyum silisyum ve oksijenle birleerek D kaynakl (ngilizce: exogenous) kalnt
ince zar yapsnda eitli magnezyum silikat olarak deerlendirdiimiz bu durum, dross
filmleri ortaya kartabiliyor. Dk ergime adn verdiimiz problemden farkl. Dross,
noktasna sahip ite bu silikat filmlerini dross sv alam sourken svnn iinde olutuu
olarak adlandryoruz. Sv dkme demire iin, cruf gibi d kaynakl deil, i kaynakl
kyasla ok daha hafif olan zar yapsndaki (ngilizce: endogenous) bir kalnt olarak
bu filmler yzeye doru yzme eiliminde deerlendiriliyor.
olduklar iin, drossun genellikle parann
st ksmlarnda ve maa altlarnda Kaln kesitli paralarda dross problemini
kmelendiini gryoruz. Bu yzden drossu tamamyla ortadan kaldrmak bir hayli zor
dklen paralarn yzeyinde, przl bir olabiliyor. Fakat uygun dkm pratiiyle,
yzeye sahip kmelenmi zar tabakalar dkmhanelerin bu sorunu kontrol altna
halinde tespit ediyoruz. Fakat bu ifadenin, almalar mmkn olabiliyor. Dross
dross sadece yzeye yakn ksmlarda oluumunun, magnezyum ilemi sonrasnda
grlr eklinde anlalmas yanl olur: artakalan magnezyum miktaryla ilikili
dklen paralarn i ksmlarnda da dross olduunu yukarda belirtmitik. Dolaysyla
grmek mmkn olabilir. dross probleminden kurtulmak iin, ilk olarak
DKM HATALARI
bu ilem srasnda eklenen magnezyum tretman potasndan dkm potasna

miktarnn mmkn olduunca dk alnrken, ya da kalp doldurulurken ortaya
seviyelere ekilmesi gerekiyor. Bunun iin kan trblans, svnn oksijen kapmasna,
de, ocaktaki balang kkrt deerinin dolaysyla da dross oluumuna yol
dk olmasna dikkat etmek gerekiyor. Tabii aabiliyor. Dolaysyla dross oluumunu
magnezyum miktar gereinden fazla azaltmak iin, bu aamalarda sv metalin
azaltldnda, vermikler grafit yapsnn havayla temasnn mmkn olduunca
ortaya kabileceini unutmamakta fayda azaltlmas gerekiyor.
var. Dolaysyla bu ayarlamann dikkatli bir
ekilde yaplmas gerekiyor. Dross, zellikle kaln kesitli para dken
dkmhanelerin ban artan bir problem.
Drossun bir tr silikat olmas nedeniyle, Drossu tamamen ortadan kaldrmak her ne
dross oluumu iin sv iinde bir miktar kadar olduka zor olsa da, uygun dkm
silisyum da (Si) bulunmas gerekiyor. pratii sayesinde oluan dross miktarn
Dkmhanelerde dklen sfero kompo- ciddi miktarda azaltmak mmkn olabiliyor.
zisyonlarnda mutlaka %2 %3 civarnda Si in zor taraf, vermikler grafit oluumu,
bulunuyor. Bu yzden silisyumu dkme ekinti ve karbr gibi farkl sorunlarn ortaya
demirden tamamen kartmak mmkn kmasna frsat vermeden dross oluumunu
deil. Fakat karbon edeerini mmkn engelleyebilmek. Bu da, ancak dkm
olduunca dk deerlerde tutarak, dross pratiinin bir btn olarak ele alnp optimize
oluumunu azaltmak mmkn. edilmesiyle mmkn olabiliyor.
Dkmhaneler, genellikle GJS-400 (GGG40)
ya da GJS-600 (GGG60) gibi kompo-
zisyonlar dkerken, ekintiyle karla-
mamak iin karbon edeerini mmkn
olduunca yksek tutmay tercih edebi-
liyorlar. Yksek karbon edeeri her ne
kadar mikroekinti problemine ynelik bir
zm sunsa da, drossa ve karbon
yzmesine yol aabileceini unutmamakta
fayda var. Benzer ekilde alama pratiiyle
ilgili sorunlarn da dkme demirlerde dross
problemine yol at biliniyor: Yksek
oranda a kullanlmas, parann yapsnda
dross olumasna neden olabiliyor.
Dross oluumu sv metalin maruz kald

trblansla da yakndan ilgili. Sv metal
DKM HATALARI
Para yzeyinde lamelleme Sfero para yzeyinde lamel grafit

Kaynak: M. Gorny et al. (2015)
Kresel grafitli (sfero) dkme demir

retiminde, kullanlan kalp malzemesine
bal olarak, para yzeyinde kresel grafit
yapsnn bozulduunu ve para yzeyine
yakn kesimlerde, 0,2 ila 1 mm derinliinde
lamel yapda grafit yapraklarndan oluan bir
blge ortaya ktn grebiliyoruz. nceki
sayfalarda, kresel ve lamel yapdaki grafit
yaplar zerinde durmu ve bu iki grafit
yaps arasndaki farkl yaratan iki temel
elementin, yzey aktif elementler olarak da
bilinen, oksijen ve kkrt olduunu
aklamtk. Grafit ve sv metal arasndaki Yzeyde byle bir lamelleme olmas,
arayzeyde biriken ve arayzeyin gerilimini kresel grafitli dkme demir reterek elde
50 m
azaltan bu iki element, svda nispeten edilen birok olumlu zelliin de kaybe-
yksek miktarda bulunduunda grafitin dilmesi anlamna geliyor. rnek vermek
lamel (yapraks) yapda bymesine yol gerekirse yorulma (fatik) atlaklar
ayor. Eer sv metali magnezyumla malzemenin yzeyinden baladklar iin,
ilemden geirip kkrt ve oksijen yzeye yakn ksmlara gerilme (stress)
seviyelerini aaya ekersek, artan arayzey konsantrasyonuna yola aan yapraks grafit
gerilimi grafit paracklarnn kresel bir paralar, kresel grafitli dkme demirin
morfolojide bymelerini salyor. yorulma dayancnn azalmasna yol ayor.
Burada ele aldmz problemde de kresel Bu problem hem ince, hem de kaln kesitli
yapnn bozulmas ve lamellemesi sz paralar etkileyebiliyor. rnein ince kesit
konusu olduuna gre, yine iin iinde kalnlna sahip bir parada, kesitin nemli
oksijen ve kkrt elementlerinin olmas bir ksm lamelleecei iin, kresel grafit
gerektiinin ipularn alyoruz. Gerekten de yapsn nemli lde kaybedebiliyoruz.
iin kaynanda bu iki element bulunyor: Kaln kesitli paralarda ise souma hznn
rnein kalp yapmnda p-Toluen slfonik yava olmas nedeniyle, sv metal kalpla
asit ile sertleen furan reineli sistemler daha uzun sre temas halinde kalyor.
kullanlmsa, bu iki yzey aktif elementin sv Bunun doal sonucu olarak da,
metal iine gemesi sonucunda, yzeye lamellemenin daha derin bir kesite
yakn ksmlardaki kresel grafitlerin yaylabildiini gzlemliyoruz.
lamellemeye baladn gryoruz.
DKM HATALARI
Nasl engelleyebiliriz?
Bu anlatlanlardan anlalabilecei zere,
aslnda burada oksijen ve kkrt
elementlerinin sv metal iine difzyonu ile
gerekleen bir sreten bahsediyoruz.
Difzyonun gerekleebilmesi iin hem
metal scaklnn yksek olmas, hem de
yeterince srenin verilmi olmas gerekiyor.
Dolaysyla, bu iki parametre ile oynama
ansmzn olduu durumlarda, bu problemin
ortaya kmasn engellememiz mmkn
olabilir. rnek vermek gerekirse, para
kalnlnn ok ince olduu ve dkm
scaklnn da nispeten dk olduu
durumlarda, oksijen ve kkrtn difzyonla
sv metale gemesine frsat kalmadan
katlamann birka saniye iinde
gereklemesini ve kresel yapnn
korunmasn salayabiliyoruz.
Fakat byle ince kesite sahip bir parada

dk dkm scakl riskini gze almak da,
herkesin isteyecei bir durum deil elbette.
O nedenle eer dkm parametreleriyle
oynama riskini gze almak istemiyorsanz,
uygun kalp boyalarn kullanmanz ya da
farkl bir kalplama yntemini tercih etmeniz
daha doru olacaktr.
retiminde Sre Kontrol
Lonard Defrance - Interior of a Foundry (1789)
Kresel grafitli dkme demir dken gerekirken, dier taraftan dross, ekinti,
dkmhanelerin bildii bir gerek var: bodur (chunky), patlak (exploded) ve sivri
stenen zellikleri sergileyebilen ve hata (spiky) grafit gibi sorunlardan da kanmanz
iermeyen bir sfero para retebilmek, gri gerekiyor. Tm bu gereksinimlerin doal
dkme demir ya da elik dkm bir paraya sonucu olarak, kresel grafitli dkme demir
kyasla daha zor. nk bu malzemenin retimi, hassas bir sre kontrol yaklamnn
istenen zelliklere sahip olacak ekilde uygulanmasn gerektiriyor.
dklebilmesi iin, hem doru bir ekilde
ayarlanmas gereken parametre says, hem Sre kontrol dediimiz zaman, ou
de ortaya kmas muhtemele hata says dkmcnn aklna muhtemelen souma
yukarda saydmz malzemelere kyasla erisi analizi geliyordur. Souma erisi
daha fazla. Bir yandan perlit/ferrit oran, kre analizi, retim srasnda sv metalin hem
says, kresellik derecesi, krelerin boy kompozisyonu, hem de alamaya uygun-
dalm gibi deikenleri doru tutturmanz luu hakknda bilgi vermesi nedeniyle, d-
SRE KONTROL
kmcler tarafndan uzun yllardr kullanlan Tipik bir tektik alt souma erisi
bir yntem. Sfero retimini mutlaka souma
erilerinden yardm alarak yapmak gerekir
diye bir kural elbette ki yok. Fakat bu
erilerden yardm almak, sre srasnda
deiim gsteren parametreleri takip etmek TL
ve ona gre srecin gidiatna yn
verebilmek asndan nemli bir avantaj
Scaklk
sunuyor. TEMAKS
1150C
T
Souma erilerine ksa bir giri R
TEMIN
Souma erisi analizinin ayrntlarn ve bu
yntemin dkme demir retim srecine nasl
dhil edilmesi gerektiini El Kitabnn
ilerleyen saylarnda ele alacaz. O nedenle
burada bu yntemin ayrntlarna girmek
yerine, okuyucularmzn bu yntem
Zaman
hakknda halihazrda temel bir bilgiye sahip
olduunu kabul edeceiz. Fakat yine de
hatrlatma amacyla, souma erileri iinde tektik katlama iin uygun koullar
hakknda temel seviyede de olsa biraz bilgi varsa, tektik katlamann baladn ve sv
verelim. iinde znm durumda bulunan
karbonun grafit formunda bu scaklkta
Yandaki diyagram zerinde, tektik alt ayrmaya baladn gryoruz. Demir-
(hipotektik) komposizyona sahip bir dkme karbon faz diyagramnda 1153C olarak
demire ait, tipik bir souma erisi verilen bu scaklk, dkme demirde bulunan
gsteriliyor. Sv haldeyken soumaya silisyum nedeniyle yaklak 1150Cye iniyor.
balayan dkme demir ilk olarak TL ile Tabii dkmhane koullarnda bu
gsterilen likids (svlama) scaklndan dnmn tam olarak 1150Cde
geiyor. Bu scaklkta katlama ilk olarak gerekletiini gremiyoruz: tektik
stenit dendritleriyle balyor. Sv alam ekirdeklerin olumas iin gerekli koullar
tektik scakla doru soumaya devam tam salanamad iin katlama
ederken, bu stenit dendritlerinin de balayamyor. Bunun doal sonucu olarak
bymeye devam ettiklerini gryoruz. katlaamayan sv soumaya devam ediyor.
Katlama balam olmas gerekirken, sv
Scaklk tektik noktaya geldiinde, eer sv fazn katlaamadan sv olarak soumaya
devam ettii bu duruma ar souma adn
SRE KONTROL
veriyoruz ve ka derecelik bir ar souma konumlarda ortaya kyor olmalar. Bir

olduunu T simgesi ile gsteriyoruz souma erisi tek bir termokupldan gelen
(rnein T = 5,6C gibi). veriden elde edildii iin, parann genelini
temsil eden problemlere dair bilgi verebilir.
Bu ar soumadan sonra, nceki sayfada (Hemen bir parantez ap belirtelim:
yer alan souma erisi zerinde de mikroekinti eilimi hari. Bu da yer yer
grebileceiniz zere, sv metalin scakl dalm ekilde ortaya kan bir problem
bir miktar artyor. Yani sv iinde yeniden bir olsa da, souma erileri bu gzenekerin
snma etkisi gzlemliyoruz. Tam da bu oluma ihtimali konusunda sizi uyarabiliyor.)
nedenle yeniden snma (recalescence) adn O nedenle, parann sadece belli baz
verdiimiz bu etki, tektik katlama konumlarnda ortaya kan chunky grafit gibi
srasnda salnan katlama ss nedeniyle bir problemi gidermek iin souma erilerini
ortaya kyor. Sv iinde ne kadarlk bir kullanabilmeniz olduka zor. Benzer ekilde,
snma olduunu belirtebilmek iin, souma dross gibi para iinde grdmz silikat
erisi zerinde TEMIN ve TEMAKS olarak ya da oksit paracklarn gidermek iin de
gsterilen, snmadan nceki en dk ve souma erilerinden faydalanamayz.
snma sonrasndaki en yksek tektik
scaklklar arasndaki farka bakyoruz ve bu Souma erilerinden nasl faydalanabilirsiniz?
farkl R ile gsteriyoruz (rnein R = 3,4C
Souma erileri, grafit biimindeki bu tr
gibi). Farkl termal analiz yazlmlarnda, bu R
deerinin TM ya da EUT_RC gibi farkl lokal bozulmalara dair bilgi veremiyor olsa
ifadelerle tanmlandn grebilirsiniz. da, eer grafit eklindeki bozulma para
geneline yaylyorsa, o zaman bu deiimin
imdi bu scaklklardan faydalanarak dkme izlerini souma erileri zerinde
demir retim srecini nasl optimize grebiliyoruz. rnein Mg ile yaplan
edebileceimiz zerinde duralm. kreselletirme ileminin verimi dk olur
ve kresellik azalmaya balarsa, yani kresel
Souma erileri hangi konularda bilgi yerine vermikler grafitli dkme demire
kaymaya balarsak, o zaman tektik
salamaz? katlama srasnda grdmz yeniden
lk olarak bu yntemi kullanarak ne snma (recalescence, R) deeride bir art
yapamayacamz anladmzdan emin gryoruz. Yani ocaktan aldnz ilk potada
olalm. Her eyden nce souma erileri yksek bir R deeriyle karlamanz
yukarda bahsettiimiz chunky (bodur), durumunda, verdiiniz Mg miktarnn yetersiz
patlak ve inemsi grafit gibi lokal biimsel olduunu ilk potada fark edebiliyorsunuz. Bu
bozulmalar hakknda bilgi vermez. nk bu ilk potada tekrar bir dzeltme yapmanz her
problemlerin ortak zellii, parann ne kadar zor olsa da (ama imkansz deil),
genelinde deil, yer yer dalm, baz zel dier potalarda kullandnz Mg miktarn
arttrarak, retimin geri kalan ksmnda
kresellii tekrar arttrabiliyorsunuz.
SRE KONTROL
Kresel ve vermikler grafitli dkme dikkat etmemiz gereken bir nokta var: Bu
demirlerin ematik souma erileri deer, denge faz diyagramnda grd-
Kresellik azaldka, gzlenen yeniden snma mz tektik kompozisyon deeri. Yani,
(recalescence) miktar artyor. sonsuz derecede yava souma olarak
yorumlayabileceimiz denge koullarnda
grmeyi beklediimiz tektik kompozisyon
deeri. Fakat dkmhane koullarnda bu
ideal denge koullarn grebildiimizi pek
syleyemeyiz. Bunun doal sonucu olarak,
aslnda dktmz bir dkme demirin
tektik kompozisyonu, bu denge
deerinden farkl olabiliyor.
Scaklk
Vermikler grafitli
dkme demir
Konunun zn basite u ekilde

kavrayabiliriz. tektik kompozsiyon
Kresel grafitli dediimiz nokta, aslnda likids erisinin
dkme demir tektik dnm scaklyla kesitii nokta.
Eer tektik dnm denge koullarnda
olduu gibi 1153Cde gerekleiyorsa, o
zaman likids erisi bu tektik dnm
Zaman
scakln karbon edeeri %4,3 olduunda
kesiyor (bir sonraki sayfada yer alan faz
diyagramna baknz). Fakat eer tektik
Souma erilerini kullanabileceiniz bir dier dnm scakl bu denge scaklnn
alan da ekintinin giderilmesi. Tabii burada altna derse (yani ar souma
metot kaynakl makro ekintilerden deil, gerekleirse) o zaman likids erisi bu
gzenek formundaki mikro ekintilerden dnm scakln daha yksek bir karbon
bahsediyoruz. nceki sayfalarda konu edeerinde kesiyor. Yani dier bir deyile,
hakknda bilgi vermitik ama tekrar tektik kompozisyon saa doru kaym
hatrlatmakta fayda olabilir: Mikro ekinti oluyor.
adn verdiimiz gzenek formundaki bu ufak
ekinti boluklarndan kurtulmak iin, dkme te bu dnce, tektik st kompozisyona
demiri mmkn olduunca yksek bir kaymadan karbon edeerini ne kadar
karbon edeerine sahip olacak ekilde, arttrabileceimizi sorusunun cevabn vermi
fakat tektik st kompozisyona gemeden oluyor. Eer dktnz para rnein
dkmek gerekiyor. Tabii burada tektik 10C kadar bir ar souma yapmsa, o
kompozisyon dediimizde, ou kiinin zaman tektik noktann kompozisyonu
aklna denge faz diyagram zerinde grlen %4,3n zerine kaca iin, siz %4,35
%4,3 C deeri geliyor olabilir. Fakat burada
SRE KONTROL
Fe-C faz diyagram zerinde tektik noktann deiimi

tektik dnm scakl dnce, tektik noktann konumu saa kayyor.
Sv
Scaklk (oC)
+ Sv
+ Grafit
Kompozisyon (%C)
gibi bir karbon edeerinde bir alam

dkmenize ramen tektik alt katlamay
elde edebiliyor ve ekinti oluma eilimini
azaltabiliyorsunuz.
Souma erileri ite bu noktada

dkmclere byk bir kolaylk salyor.
nk tektik noktann deiimini
spektrometre ya da farkl bir kimyasal analiz
yntemi sonularna bakarak takip etme
ansnz yok. tektik noktann nereye
kaydn net bir ekilde tespit edebilmeniz
iin, dkme demirin ne kadar ar souma
yaptn grmeniz gerekiyor. O nedenle,
ekinti gzeneklerinden kurtulmak iin
dkme demir kompozisyonunu hangi
aralkta tutmas gerektii konusunda zorluk
eken dkmhanelere, souma erilerinden
faydalanmalarn tavsiye ediyoruz.
SONU
Sonu
Kresel grafitli dkme demir olduka yaygn
bir ekilde retiliyor olmasna ramen, bu
malzemeyi hatasz ve optimum zelliklere
sahip olacak ekilde retmek ou
dkmhane iin bir problem. El Kitabnn bu
ikinci saysnda, kresel grafitli dkme demir
zerindeki gizem perdesini biraz olsun
kaldrp, bu malzemeyi hatasz bir ekilde
retmek iin gereken sre parametrelerini
ak bir ekilde ortaya koymak iin gayret
ettik.
Salad yksek dayanm ve uzama

deerleri sayesinde eliin karsna gl ve
ekonomik bir alternatif olarak kan bu
malzemenin ilerleyen yllarda daha ok
retildiini greceiz. Bu zel sayda sunulan
bilgilerin, dkmhanelerimizin bu malzeme
zerindeki kontroln arttrmalarna yardmc
olmasn umuyoruz.
Her ne kadar artk geleneksellemi bir

malzeme olsa da, kresel grafitli dkme
demirin hikyesi sonlanm deil: Son
yllarda ortaya kan baz zel alaml
kresel grafitli dkme demir trleri de
bulunuyor. Konunun kapsamn ok
geniletmemek adna bu zel alamlara bu
sayda yer vermedik. Yksek silisyum ierii
sayesinde, yksek dayanma ek olarak
yksek uzama deerleri de sergileyebilen bu
zel alamlar, El Kitabnn bir sonraki
saysnda, ayr bir balk altnda ele alacaz.
El Kitabnn bir sonraki saysnda grmek

zere!
KAYNAKLAR VE OKUMA LSTES
Kaynaklar ve Okuma Listesi

A literature survey of the effects of certain minor elements Ductile iron data for design engineers. (http://
on the properties of nodular iron. E. Wyatt, K. Holmes. www.ductile.org/didata/Section2/2intro.htm) Rio Tinto Iron
Army Materials and Mechanics Research Center, AMMRS & Titanium, Inc. (1998).
(1968) MS68-07.
Effects of alloying elements on the microstructures and
A model for the graphite formation in ductile cast iron: Part mechanical properties of heavy section ductile cast iron.
I. Inoculation mechanisms. T. Skaland, F. Grong, T. Grong. G.S.Cho, K.H.Choe, K.W.Lee, A.Ikenaga. Journal of
Metallurgical Transactions A. Vol. 24A (1993) 2321. Materials Science and Technology, Vol. 23 (2007) 97.
Analysis of quality and cost of FeSiMg treatment master Elimination and neutraliztion of boron in ductile irons. R.L.
alloy vs. cored wire in production of ductile cast iron. E. Naro, J.F. Wallace, Y. Zhu. Ductile Iron Society (2004)
Guzik. Archieves of Foundry Engineering. Vol 8 (2008) Project No: 39.
45-48.
History of the metalcasting industry. B.L. Simpson.
Basic ductile iron alloying. J.D. Mullins. Sorelmetal (2006). American Foundrymen's Society. Des Plaines, IL, (1969).
Cast iron microstructure anomalies and their causes. G.M. Mechanical properties dependency of the pearlite content
Goodrich. AFS Transactions (1997) 669. of ductile irons. R.A. Gongaza, P.M. Landa, A. Perez, P.
Villanueva. Journal of Achievements in Materials and
Cast iron: Physical and engineering properties. H.T. Angus. Manufacturing Engineering. Vol. 33 (2009) 150.
Buttherwords & Co. 1976.
Metallographic procedures for cast iron. G.V. Voort (2015)
Cast Iron Technology. R. Elliot. Butterworth-Heinemann, Web: http://goo.gl/88jEF2
1988.
Metallurgical Processing of Cast Irons and Oxygen Activity.
Chunky graphite in ductile iron castings. R Kallbom, K J. Hampl, T. Valek. Metal 2013, Czech Republic, 2013.
Hamberg, L-E Bjrkegren. World Foundry Congress
Proceedings. Harrogate, UK (2006) 184-1. Microsegregation in nodular iron with carbides. S.
Pietrowski, G. Gumienny. Archieves of Foundry
Classification and basic metallurgy of cast irons. ASM Engineering. Vol. 12 (2012) 127.
Speciality Handbook Cast Irons. Ed: J.R. Davis. ASM
International (1996) Nodular Graphite Formation in Vacuum Melted High Purity
Fe-C-Si Alloys. B. Dhindav, J.D. Verhoeven. Metallurgical
Defect formation in cast iron. L. Elmquist. Ders notlar. and Materials Transactions. Vol. 11, 1980, 1049.
Jonkoping University, sve (2012).
On the effect of pouring temperature on spheroidal
Development of a ferritic ductile cast iron for increased life graphite cast iron solidification. A. Escobar, D. Celentano,
in exhaust applications. M. Ekstrm. KTH Royal Institute of M. Cruchaga, B. Schulz. 1. Vol. 5 (2015) 628.
Technology (2013).
Oxygen Activity in Cast Iron Measured in Induction Furnace
Dross in ductile iron: source, formation and explanation. M. at Variable Temperature. F. Mampaey, K. Beghyn. AFS
Gagn, M.P. Paquin P.M. Cabanne. Foundry Trade Journal Transactions, 2006.
(2009) 276.
Post-it Note Wikipedia makalesi (https://en.wikipedia.org/
Ductile iron handbook: Composition of ductile irons. R.B. wiki/Post-it_note)
Gundlach, J.R. Loper, Jr., B. Morgensteren. AFS, Des
Plaines (1992) 77.
KAYNAKLAR VE OKUMA LSTES
Kaynaklar ve Okuma Listesi

Quality Control Manual. Ductile Iron Society (1991). Suggestions for ductile iron production 108. M. Gagne,
C. Labrecque. Sorelmetal (2006).
The interior of a cannon foundry 17978 by Joseph Mallord
William Turner. Andrew Wilton. Catalogue entry, January The effect of metal temperature and wall thickness on flake
2013, in David Blayney Brown (ed.), J.M.W. Turner: graphite layer in ductile iron. M. Gorny, R. Danko, M.
Sketchbooks, Drawings and Watercolours, Tate Research Holtzer. Metalurgija 54 (2015) 11.
Publication (2014)
The phenomena of rupture and flow in solids. A.A. Griffith.
The phenomena of rupture and flow in solids. A.A. Griffith. Philosophical Transactions of the Royal Society A (1921)
Philosophical Transactions of the Royal Society A (1921) 163.
163.
Wikipedia: Ductile Iron makalesi (https://en.wikipedia.org/
Science and engineering of casting solidification. D. wiki/Ductile_iron).
Stefanescu. Springer US (2009).
TEEKKR
Teekkr
Desteklerinden dolay
Dkmhane Eitim Projesi Ana Sponsorlarna
teekkrlerimizi sunuyoruz.
(Alfabetik srayla)
Dkmcnn !
El Kitab !
Serisi 02!
Kresel Grafitli Dkme Demir!
Dkmhane Eitim Projesi!

Dokumhane.net!
POWERED BY
S E C T E U R D
Secteurd.com
Kavakldere Mahallesi, Atatrk Bulvar

No: 185, Kat: 5, ankaya - Ankara

Kuresel Grafitli Dokme Demir

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kuresel Grafitli Dokme Demir

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

DKMCNN EL KTABI DKMHANE ETM PROJES TARAFINDAN YAYIMLANMAKTADIR.!

Kapak resmi: GJS500-7

Dkmhane Eitim Projesinin yakn takipilerinin bildii gibi, dkmclk

Trk dkm sektr iin faydal olmas dileiyle.

Dr. Arda etin

06 Kresel grafitli dkme demirin ksa tarihesi

63 Bodur (chunky) grafit

Tarihten notlar: Kresel grafit mmkn olabilir mi?

Fernand Cormon: An Iron Foundry (1893)

Kresel grafitli dkme demirin mikroyaps

Bu noktada zellike younluun dk Katmanl perlit yapsnn grnts

Karbr Kresel grafit biiminin zellikler

ekme dayanm Uzama

Darbe dayanm Mekanik zellikleri etkileyen dier

Perlit yzdesinin daha da fazla bakr ekledeimiz zaman,

kusursuz krelerden alnm kesitler halinde

Kresellik derecesi, kresel grafitli dkme

demirlerin mekanik zelliklerini nemli

Dk kresellie sahip bir mikroyap Kresellik derecesinin dk olmasnn bir

Perlitik bir yapda kresellik ve karbr

magnezyumla bir ilemden (Mg tretman) Kresellik > %90

Kre says nasl artar diye baktmz zaman,

mikroekinti gzeneklerini gidermek iin, Perlitik bir yapda kresellik ve karbr

Akma dayanm (MPa)

Gsterim ekme Dayanm Akma Dayanm Uzama

EN-GJS-350-22-LT 350 220 22

EN-GJS-350-22-RT 350 220 22

EN-GJS-350-22 350 220 22

EN-GJS-400-18-LT 400 240 18

EN-GJS-400-18-LT 400 250 18

EN-GJS-400-18 400 250 18

EN-GJS-400-15 400 250 15

EN-GJS-450-10 450 310 10

EN-GJS-500-7 500 320 7

EN-GJS-600-3 600 370 3

EN-GJS-700-2 700 420 2

EN-GJS-800-2 800 480 2

EN-GJS-900-2 900 600 2

Gsterim Sertlik Aral ekme Dayanm Akma Dayanm

EN-GJS-HB 130 < 160 350 220

EN-GJS-HB 150 130 175 400 250

EN-GJS-HB 155 135 180 400 250

EN-GJS-HB 185 160 210 450 310

EN-GJS-HB 200 170 230 500 320

EN-GJS-HB 230 190 270 600 370

EN-GJS-HB 265 225 350 700 420

EN-GJS-HB 300 245 335 800 480

EN-GJS-HB 330 270 360 900 600

Kresel grafitli dkme demirleri sertlik

Alam elementlerinin etkileri

Bu segregasyon eilimi ve karbr oluma

Karbr yapc elementler dediimiz zaman,

larn vermikler yapya dntrebiliyoruz. eitli elementlerin segregasyon

ok dk seviyelerde bulunduunda bile Baz kaynaklarda bordan perlit yapc bir

Bor iin bilinen en gl karbr yapc

Literatrde sunulan bilgilere gre, borun

El Kitabnn bu ikinci saysnda, bu noktadan ileminin bilinli bir ekilde yaplmas

Ergitme ve ocakta alamlama aamas

Demir-karbon denge faz diyagram

tektik alt tektik st

Karbon edeeri (CE)

lk olarak karbon edeeriyle balayalm. Demir-karbon alamlarnn yaklak

element karbon deil. Benzer ekilde

(%Si + %P) Tabii bu noktada unu belirtmemiz lazm: Bu