Curr Res Soc Sci (2017), 3(2) 58-63
ARATIRMA MAKALES
Urdu Edebiyatnda
Mir Taki Mirin nemi
Makale Bilgileri:
Gnderim / Received:
02.04.2017
Kabul / Accepted:
25.04.2017
* Sorumlu Yazar:
Ankara niversitesi,
Dil ve Tarih-Corafya
Fakltesi,
Ankara, Trkiye
aykutkesmir@gmail.com
To cite this article:
Kimir, A. (2017). Urdu edebiyatnda Mir Taki Mirin nemi. Curr Res Soc Sci, 3(2), 58-63.
Aykut Kimir*
Ankara niversitesi, Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi, Ankara, Trkiye
z
Bu almada, 18. yzyl Urdu edebiyatnn nde gelen temsilcilerinden biri olan Mir Taki
Mirin edebi yn incelenmektedir. air, gazellerinde Delhi ehri balamnda dnemin tarihi
durumu hakknda bilgi vermektedir. Genellikle insan sevgisi, hayata dair deneyimler ve tarihi
olaylar gibi konularn gazellerinde n plana kmas nedeniyle, airin eserleri klasiklemi
eserler olarak kabul edilmektedir. Mir Taki Mirin Urdu iirine deer kazandrm olmas
kendinden sonraki airlerin ve yazarlarn Urdu edebiyatnda baarl almalar yapmasna katk
salamtr. Mirin Urdu iirindeki neminde Delhideki kltrel birikimin etkisi bulunmaktadr.
Mirin iirlerindeki slubun kaynan Delhi oluturur. airin dildeki sadelii ve anlatmndaki
nezaket ifadeleri Delhinin geleneksel edebiyat anlayndan kaynaklanr. Mir, Delhinin
edebiyat geleneini gelecek kuaklara aktarmaktadr. Mirin iir sanatndaki slup Urdu iirinin
genel slup kullanmna rnek olmutur. Mirin iirlerinde acy anlatrken sevgi ve kibarlk gibi
hususlar zerinde durmas da dikkat ekicidir. airin kaleminden yansyan sevgi, insanla da
bir rnek olmaktadr. nsan sevgisi ve kinat sevgisi ak acsyla birleerek Mirin iirlerinde
okuyucuya aktarlr. airin akta yaad talihsizlikler onu karamsarla srklemi olmasna
ramen hayata deer kazandrmaya altn grrz.
Anahtar Kelimeler: Urdu Edebiyat, Mir Taki Mir, Gazel, Delhi.
The Priority of Mir Taqi Mir in Urdu Literature
Abstract
This study examined Mir Taqi Mir, one of the leading representatives of 18th century in Urdu
literature. In his ghazals, the poet deals with the historical situation of the city of Delhi. In
poems, subjects such as humanity, experiences about life and historical events are in the
forefront, for this reason, the poet's works are regarded as classical works in Urdu literature. Mir
Taqi Mir contributed to the success of poets and authors who succeeded him in Urdu literature.
Mir's contribution to Urdu poetry is due to the cultural heritage of Delhi. The source of style in
Mir's poems is the city of Delhi. The poet's simple narrative and gentle expression comes from
Delhi's traditional literary conception. Mir transfers the literary tradition of Delhi to future
generations. The style of Mir's poetry has set an example for the general style of Urdu poetry.
58
It is also striking that Mir's poetry emphasizes almalaryla 18. yzyl Urdu iir sanatna yn
vermi olmasdr.

ARATIRMA MAKALES
love and kindness while expressing pain. The love
reflected from the poet's pen is an example of
humanity. Humanity is combined with pain of Mir Taki Mir
love and transmitted to the reader in Mir's poems. Mirin iirleri, Urdu edebiyatnda klasiklemi
Although the misfortunes that the poet has eserler olarak kabul edilir. 18. yzyldan
experienced in love have dragged him into gnmze hemen her dnemde insanlarn dilinden
pessimism, we can see that he is trying to make dmeyen gazeller olarak Urdu edebiyatnda
life worthwhile. kendine yer bulur (Samim, 2006, s. 63). Mir, 1722
Keywords: Urdu Literature, Mir Taqi Mir, ylnda Agraiida doar. air, ocukluunu
Gahazal, Delhi. doduu ehirde geirdikten sonra 1733 ylnda
Delhiye gelir ve 1782 ylna kadar Delhide
Giri Itimad-ud-Daula II, Javed Han, Raja Nagar Mahal,
Delhi ehri yzyllar boyunca Hindistanda Imad-ul-Mulk, Raja Jugal Kishore ve Raja Nagar
edebiyat ve siyaset alanlarnda nemli bir merkez Mal gibi zengin ve nfuzlu kiilerin hizmetinde
olarak karmza kar. Bunun yan sra Urdu alr ve bu kiiler tarafndan srasyla himaye
edebiyatnda Delhi Ekoli olarak adlandrlan ve edilerek yaamn srdrr. Daha sonra 1782de
Delhi ehrinde yaayan airlerin dili kullan Lakhnova tanr (Abdullah, 2009, s. 97) ve 1810
biimleriyle ortaya km bir edebiyat anlayna ylnda hayata gzlerini yumar.
da ev sahiplii yapar. Bu edebiyat anlaynn 18. yzyl, Delhi sakinleri iin zor durumlarn
Urdu dilinin geliimine katk salad yaand bir dnem olur. Bu dnemde Delhi ehri
sylenebilir. Delhi ehrinin Hint-Trk eitli isyanlara tanklk eder ve yamalanr. Bu
mparatorluunun bakenti olduu dnemde olaylardan en nemlilerinden biri Nadir ahn
resmi dilin Farsa oluu ve airlerin Farsay Hindistan igal etmesidir. 1736 ylnda Nadir
kullanmalar da Urdu dilinin geliim aamasnda ah ile Hint-Trk mparatorluunun merkezi
nemli bir yere sahiptir. Hint-Trk mparatorluu ynetimi arasnda Kandehar snrnda
padiahlarndan Evrengzeyb Alemgir dneminde anlamazlklar kar. Nadir ah, ran snrlar
(1659-1707) (Bajwa, 2012, s. 52-56) Delhiye iinde Gilzaylar zerine pek ok sefer
kuzeyden gelen gler sonucunda ehrin homojen dzenlemekte ve onlar itaat altna almaya
olan kltrel yapsnn insan eitlilii anlamnda almaktadr. Gilzaylar, ise Nadir ah karsnda
daha da zenginlemi olduu grlr. Bylece zor durumda kaldklar zaman her defasnda
edebiyatta Urdu dilinin kullanm alan da geniler. Hindistan topraklarna snmaktadrlar. Nadir
Farsa iir yazma geleneinin yan sra Urdu ah, Gilzaylar hakknda duyduu rahatszl dile
dilinde de iirlerin kaleme alnmas yaygnlar. getirmek iin Hint-Trk mparatorluunun
Bylelikle 18. yzyl, Urdu edebiyatnn geliimi merkezi ynetimiyle grmelerde bulunmak
asndan pek ok olumlu gelimenin yaand bir ister, ancak olumlu bir cevap alamaz. Bu durum,
dnem olarak bilinir. Bu dnemde Urdu Nadir ahn 1738de Kabili ve 1739da Delhiyi
edebiyatnda kaside, mesnevi, rubai ve gazel igal etmesiyle sonulanr. Nadir ah, Hindistan
trlerinde yeni rnekler verilmeye balanr. Mir, seferinden byk ganimetler alarak rana dner.
Suda, Derd, Mushaf, Mir Hasan, n ve Curret Yamalanan hazineler arasnda, nl Koh-i Nur
gibi nl airler Urdu edebiyatna nemli eserler Elmas ve Tavus Kuu Tahtiii da bulunur (Smith,
kazandrr. Yukarda belirttiimiz nazm biimleri 2011, s. 9). 1747 ylnda Nadir ahn lmnden
arasnda gazel, Urdu edebiyatnda en ok kabul sonra, ordusundaki Afganlar, Abdali kabilesinden
gren trlerden biri olarak karmza kar ve bu Ahmedi kendilerine yeni ah seerler. Ahmed
yzyln gazel ustalar arasnda Mir Tki Mirin ah Durraninin kendisini Nadir ahn dou
ismi nde gelir. Pek ok air arasndan Mirin fetihlerinin mirass saymas bu olaya
isminin n plana kmasnn nedeni de airin dayanmaktadr (Meril, 1991, s. 366).

Curr Res Soc Sci (2017), 3(2) 59

 Nadir ah Durrani ve Ahmed ah Abdalinin duygularn ifade etmeye devam eder. Yine Mirin
srasyla Delhiyi igal etme srecinde ehir gazellerinin, o dnemde kaleme alnan dier
ARATIRMA MAKALES

olduka hasar grr. Pek ok yerleim yeri yaklp gazellere oranla nispeten eski iir geleneine daha
yklr. gal srasnda ehir sakinleri arasnda yakn olduunu syleyebiliriz. Mirin iinde
yaylan korku yznden mahalleler arasnda bulunduu duygusal karmaay, gazellerindeki
iletiim de kesilir. nsanlarn ou ani kararlar dostane, hmanist ve naif anlatmla sunmu
alarak apar topar ehri terk etmek zorunda kalrlar. olmas da insan sevgisine dayandrlabilir.
ehirde kalmay tercih edenlerinse sosyal ve
Mir, 18.yzyln tm yenilgi ve yorgunluunu
kltrel yaam olumsuz ynde etkilenir.
kendi iinde hissetmitir. Delhide yaananlara
Hindistanda 18.yzyldaki siyasi karmaa,
tank olduktan sonra gazellerini insann ycelik ve
ekonomik kriz ve i sava bakent Delhiyi
izzetinin iyilemesi iin yazmtr (Cemal, 2014,
yaanmas zor bir ehir haline getirir. Ahmed ah
s. 146).
Durrani ve Nadir ah Durraninin Delhiyi
igaline tanklk eden Mir, her gn yrd Mirin ie dnkl ve karamsar duygular iinde
sokaklarda kanlar akmasna, mezarlklardan kan olma durumu 18. yzylda Hindistanda ve
dumanlara, padiahlarn gzlerine mil ekilmesine zellikle bakent Delhide yaanan ac olaylarla
bizzat tanklk eder (Cemal, 2014, s. 146). airin ilikilendirilebilir. Mir, Lakhnova g ettikten
Urdu edebiyatnda ac ve dert airi olarak sonra bir gn Lakhnovlu airlerle bir iir
bilinmesi de tanklk etmi olduu katliamn toplantsndayken u gazeli okur:
sonucunda gereklemitir. Mir, Delhinin iine
dt durumu u ekilde ifade eder:

iv


v


Bak kalp/Delhi candan/bedenden kyor.

Bu dumans nereden kyor.

Delhinin zor durumu airlerin ruh haline ve
dnemin iir sanatna da yansr. ehirde ikamet Dou halkvi nereden geldiimi neden sorarsnz?
eden airlerin igalden sonra eskisi gibi bir araya stmze bamza bakp fakirliimizle dalga
gelmedikleri, iir toplantlarna katlmadklar geersiniz.
grlr. Dolaysyla igalden nceki iir gelenei
Delhi, bu dnya zerinde benzersiz bir ehirdi.
ve slup anlay igalden sonra farkllar. Bu
deiimlerin yaanmasndaki balca sebep, ehir Bir zamanlar sekin insanlarn meskeniydi.
sakinlerinin iine dt ekonomik skntlar Felek yamalad onu viran etti.
olarak gze arpar. Alm gcnn azalmas ve
mali zorluklar sonucu ksa zaman iinde toplumun te biz o ykk ehre aidiz.
ahlak seviyesi de dmeye balar. Necib Cemal
konuyla ilikili olarak u ifadeleri kullanr: Mir, gazellerinde ac ve mutluluu anlatrken
yksek insani deerler ve medeniyet arayndadr.
galden sonra ak konulu iirlerde sayg ve edep Bu durum Mirin gazellerinde tartmaya ak
azalm, Delhi ehrini konu eden iirlerde nezaket olmayan bir gerektir ve bu gerek Urdu gazeline
ve naif anlatm artk nadiren grlr hale Mir tarafndan kazandrlmtr (Cemal, 2014, s.
gelmitir (Cemal, 2014, s. 145). 146-147). Mirin Urdu iirindeki yeri ve nemi
Mirin gazellerinde ise tam aksine herhangi bir Delhideki kltrel birikimin eitliliine dayanr.
ahlaki yozlama olmad grlr. air, eski Bu durum, Mirin iirlerindeki slup iin de
gelenekler ve insani deerlere uygun ekilde sylenebilir. airin slubundaki sadelik,

60 Curr Res Soc Sci (2017), 3(2)

hitabetindeki yumuaklk ve anlatmndaki yzyln beraberinde getirdii aclar iinde
nezaket ierikli duygular Delhinin geleneksel biriktiren yegne air Mirdir (Cemal,2014, s.147).

ARATIRMA MAKALES
edebiyat anlayndan kaynaklanr. Mir, Delhinin
Delhi ehrini sahiplenen bir air olarak Mirin
edebiyat geleneini, gazellerindeki ac dolu, ancak
Urdu iirindeki ycelii arttrd sylenebilir.
kulaa ho gelen anlatmyla gelecek kuaklara
air 18. yzylda byk bir kltrn ykmna
aktarmay baarr.
ahit olur. iirleriyle yok olmakta olan bu kltre
Mirin gazellerinin bu denli etkili olmasnn sahip kmak ister ancak onun insan olarak zayf
nedeni, insani durumlarn ve eitli ruh hallerinin bedeni tek bana Delhinin yok olmasna dur
ak bir ekilde anlatlm olmasdr. Buna ek diyebilecek gte deildir. Mir, fiili olarak
olarak gnl ehli insanlar arasnda Mirin iirleri toplumun iinde bulunduu ahlaki kntye kar
teselli verici olarak tanmlanm ve yzyllarca koyamasa da duygularnda ve dncelerindeki
kuaktan kuaa aktarlmtr. kar koyuu iirlerine yanstabilmitir. Bunu da
ak, sade ve nazik bir slupla dile getirmeyi
Mir, Urdu edebiyatnda gazel trnde ilenen
tercih eder. Sz sanatlar araclyla iirlerinde o
konulara da genilik kazandrr. Bu airin
dnemin Delhi medeniyetine has duygu ve
gazellerindeki ok anlamllk ile aklanabilir.
dnceler ile insani deerlerin nasl olmas
Mirin gazellerinde insann i dnyasna ynelik;
gerektiini okurlara hatrlatmak ister.
derinlik, genilik, ok renklilik, masumiyet,
gzellik ve gizem eitli biimlerde ele Mirin dneminde gelien siyasi olaylar
alnmaktadr. Tm bunlarn temelinde esas olarak sonucunda toplumsal ahlak ve geleneksel deerler
Mir, edebiyatseverlere acy hissettirmeyi baaran yara alr, zellikle Delhi ehrinin, igalciler
bir airdir. Mirin gazellerinde, ektii acdan tarafndan tekrar tekrar yaklp yklmas Mir iin
lezzet ald ve bu lezzeti de edebiyatseverlere ac ekme ve kederlenme sebebi olur. Mir,
hissettirdii grlmektedir. iirlerinde kalbindeki acnn yan sra gemie ait
mutluluk verici hikyeleri, anlar hatrladka
bunlar da kalemine alp ac ve mutluluu
harmanlamaya alr. Bylece air, iirlerinde
hem iinde bulunduu zamann ac artlarn hem
de gemite yaanm ama artk yaanmas
mmkn olmayan mutluluk verici anlarn
hatrlanmasna imkn verir. Dolaysyla iir
Btn nlemler ters tepti, hibir ila ie yaramad. sanatna/iirlerine bakldnda siyasi, toplumsal
ve iktisadi zorlamann son derece yksek seviyede
Bak bu gnl hastas sonunda ld.
olduu grlebilir. Ancak Mirin iirlerinde
Genliim alayarak geti, yallkta gzyam kurduu dengeli tutum ona evrensellik
sildim. kazandrabilir.
Yani gece uzundu uyank kaldk, gzlerimi sabah Delhide Mir, hayatn ehrin nde gelenlerinin ve
olunca yumdum. kendisini sevenlerin desteiyle srdrr. Ancak
ehrin abuk bozulan iktisadi durumu Mirin
18. yzyln siyasi ve toplumsal artlarnn da evresinde ona yardmda bulunan insanlarn
Mirin gazellerinde etki brakt sylenebilir. Bu saysnn azalmasna neden olur. evresinden
balamda airin gazellerinde 18. yzyl yeterli destek alamayan air, Delhiyi terk etmek
yansmalar grlebilir. Mirin acs, kendi kiisel zorunda kalr ve Lakhnova yerleir. O dnemde
aclar deil tm kinatn aclarn temsil eder. Bu Lakhnovun navab Asif-ud Doulann saraynda
i dnyasna skp kalm iine kapank bir kendine yer bulur. Ksa sre sonra Mir, navabn
kiinin yenilgisi deil daha dorusu tm dnyann davranlarndan holanmaz ve sarayla iliiini
yani 18. yzyln yenilgisidir. Urdu iirinde 18. keser. air hayatnn geri kalannda yine

Curr Res Soc Sci (2017), 3(2) 61

 Lakhnovda yaamaya devam eder, anlarnda ahlak dzeyiyle eletirilir. Buna ek olarak Mirin
srekli olarak Delhi vardr, Delhinin sokaklar, iirlerinde akn anlatmnn olduka youn
ARATIRMA MAKALES

terzileri, pazarlar ve dkknlar hatralarnda hep olduunu grrz. Hatta Mir, t dinleyecek
yer alr. belli bir yaa gelince babas ona u nasihatte
bulunur: Olum ak ol. Ak tek bana bu
dnyann atlyesidir. Eer ak olmasayd kinatn
varoluu devam etmezdi. Aksz hayat harabedir,
bizi deerli klan aktr. Dnyadaki her ey aslnda
Harabesi bile Delhinin birka kat gzeldir akn kendisidir (Cemal, 2014, s. 148).
Lakhnovdan.



Keke orada olsaydm da korkarak buraya
gelmeseydim.

Dolaysyla airin yaamnda olduu gibi Akn edebi o kadar nemli ki yoksa.
dnyasnda da gelgitler yaad sylenebilir. air, Ne gzyalar kirpie kadar geldi de dklemedi.
duygularn, dncelerini ve deneyimlerini yaln
bir ekilde iirlerine yanstarak Urdu iirinin Mirin irinde, yaamda ekilen skntlar ile akta
byk ustalar arasnda yer alr. Mirin iirindeki yaad imknszlklar bir btnn paralar
ak kavramnn da yine yaad dnemin ak gibidir. airin iirlerinde umutsuzca srdrlen
anlayyla uyutuu ve romantik zellikler hayatn yan sra zorluklarla nasl mcadele
barndrd sylenebilir. edileceinden ve akta vefal olunmas gerektiine
dair telkinlere de rastlanlmaktadr. Mir,
gazellerinde yaamn olaan hallerine olduu
kadar hayatn kendisine de sayg duyulmas
gerektiini belirtmektedir. airin gazellerindeki

kafiye uyumu, kelimelerin ahenkli kullanm ve
sz sanatndaki ustaln yan sra airin
duygularnn younluu da hissedilir.

Binlerce damga/leke/iz vuruldu.

Ya gzlerden ne zaman akmaz. inde sanki bir bahe kuruldu.

Kan aktnda akmaz. Sonu

Sabr ayrlktaki yoldam idi.
Ama uzun zamandr yanma uramaz.
Gnlmden bir arzu kayboldu gitti.
Gzyalarm sebepsiz akmaz.
Mirin tozu ondan uzaa kondu.
Ak olmadan bu edep renilmez.
Bu beyitlerden de anlald gibi Mirin iir
sanatnda akn medeni tasavvuru yksek insani
Sonu olarak 18. yzyl Urdu airlerinden Mirin
sanatndaki sadelik, insanlarn gnlk konuma
dili gibidir ve kulland slup biimi insani
duygularn yansmas olarak karmza kar.
Mirin iir sanatndaki slup da urdu iirinin genel
slup kullanmna sahiptir, yani insan ve yaam
sevgisi n plandadr. Mirin iir sanatnda ac
anlatlrken sevgi, kibarlk ve vefaszlk gibi
hususlar zerinde durulmas da dikkat
ekmektedir. airin kaleminden yansyan sevgi,
insanla da bir rnek tekil eder. nsan sevgisi ve

62 Curr Res Soc Sci (2017), 3(2)

kinat sevgisi ak acsyla birleerek Mirin
iirlerinde ana motifler olarak okuyucuya aktarlr.
Kaynaka
Abdullah, S. (2009). Mir Taki Mir. Lahor: Tarih-i Edebiyat
Mselman- Pakistan u Hind, Urdu Edeb. Puncab University.
2. Cilt (97-113).
Bajwa, F.N. (2012). Pakistan. Karai: Oxford University
Press.
Cemal, N. (2014). Mir Ki airi Min Ali nsani kdr Ki
Numd. Bhimber: Tahkiki Zaviye Al-Khair University. Say:
III. (145-150).
Eref, A. B. ve Soydan, C. (2012). Urdu-Trke Trke-Urdu
Szlk. stanbul: Trk Dil Kurumu Yaynlar.
Kazmi, R. M. (2013). ntikhab- Kelam Mir Taki Mir. Karai:
Oxford University Press.
Meril, E. (1991). Mslman-Trk Devletleri Tarihi. Ankara:
Trk Tarih Kurumu Basmevi.
Samim, H. (2006). Tarih, Tehzib aur Tehliki Tecrube. Lahor:
Sang-e Meel Publications.
Smith, N. (2011). Pakistan History, Culture
Government. Karai: Oxford University Press.
Toker, H. (1998). Urdu iirine Genel Bir Bak. stanbul:
stanbul niversitesi arkiyat Mecmuas. Say 8. (285-300).
Urdu Firuz-ul Lugat. (2012). Lahor: Ferozsons Publications.
Curr Res Soc Sci (2017), 3(2)
ARATIRMA MAKALES
Notlar
i
Delhililik ya da Dahlaviyat olarak da bilinir.
ii
Hint Trk mparatorluu Dneminde Ekberabad
(Akbarabad)olarak da bilinir.
iii
Koh-i-Nur, "Dan I" anlamna gelmektedir,
dnyadaki en byk kesilmi elmaslardan biridir,
105.6 karattr. Dekkandaki Golkonda madenlerinden
karlmtr. Adn mparator ah Cihandan almtr.
Hint-Trk mparatorluu zayfladnda nce ranllarn
sonra da Kabil ynetiminin eline gemi, daha sonra
tekrar Pencab ynetimi hazinesine katlmtr. 1849
ylnda Kralie Viktoria elmas ngiltere kraliyet
mcevherleri arasna dhil etmitir. Gnmzde
Londrada korunmaktadr.
Tavus kuu Taht, tamam altn ve deerli talarla
kakma olan, ekil olarak tavus kuunun alm tyleri
model alnarak yaplm ok deerli bir tahttr. Zamanla
zerindeki deerli talardan kayplar olmutur.
Gnmzde Tahranda mcevher mzesinde
sergilenmektedir (Smith, 2011, s. 9).
iv
( dil) kelimesinin szlkteki 1. anlam kalp/yrek
and szcne denk gelmektedir. (Urdu Firuz-ul Lugat,
2012, s. 271, Eref, Soydan, 2012, s. 147) ( dill)
kelimesinin yine ayn szlkteki anlam ise Delhi ehri
karln vermektedir. Bkz. ( Urdu Firuz-ul Lugat,
2012, s.278), (Eref, Soydan, 2012, s.148) air, Delhi
ve Kalp kelimelerine ayn anlamlar yklemitir.
v
Bu almada yer alan gazeller kaynakada ak
knyesi verilen (Kazmi, 2013)ten alnmtr. Beyitlerin
Trkeye aktarm Dr. Aykut Kimir tarafndan
yaplmtr.
vi
Corafi olarak Lakhnov ehri Delhinin dousunda
yer almaktadr ve air Lakhnovlular kastetmektedir.
63