MIKROEKONOMI

Kapitulli 1
1. Kuptimi i Ekonomiksit?
Ekonomiksi studion ann ekonomike t jets shoqrore dhe sjelljen e agjentve
ekonomik n shoqri dhe kushtet ekonomike t bashkveprimit.

2. Kush jane agjentet ekonomik?

Agjentt ekonomik jan: A) INDIVIDI-FAMILJA (n rolin e zotruesit t burimeve,
ofertuesit dhe konsumatorit), B) FIRMA organizata q prodhon t mira dhe shrbime, C)
QEVERIA SHTETI si vendimmarrs, krijues dhe mbikqyrs i lojs ekonomike etj.

3. Burimet-faktort-inputet e prodhimit?
A) PUNA,
B) TOKA,
C) KAPITALI,
D) SIPRMARRJA

4. Kuptimi i puns?
Aftsia mendore-intelektuale dhe fizike t njerzve pr t punuar-kryer nj pun,
sht njri prej inputeve-burimeve-faktorve t prodhimit.

5. Kuptimi i territorit (toka)?

Pasuria natyrore q na rrethon e t gjitha llojeve: toka bujqsore, toka si truall
ndrtimi, burimet energjetike, minerale dhe i tr mjedisi fizik q na rrethon.

6. Kuptimi i kapitalit-elementet e kapitalit?

Kapitali mallrat e prodhuara pr prodhimin e mallrave t tjera. Elementet e mallrave
jan: Pajisjet, Makinerit, Ndrtesat, Inventari (Produktet e gatshme, gjysm produktet-
produktet n proces dhe lnda e par).

7. Kuptimi i Siprmarrsit?
Aftsia dhe talenti organizativ i disa njerzve pr menaxhim t inputeve ekonomike
si: Puna, Toka, Kapitali. Ai krkon mundsit zhvillimore t organizats prodhuese-firmat si
dhe merr psipr rreziqe si dhe sjell novacione-rrisi brenda ndrmarrjes.

8. Konceptet e Ekonomiksit?
Konceptet e Ekonomiksit jan: A) Pasuria prbhet nga stoku-rrezerva e mallrave
dhe shrbimeve,
A) Mirqenia knaqsia e individit-grupit shoqror q nxjerr nga konsumi i pasuris.
Mirqenia ndahet n:
1) Efiqenca nxjerrja e dobis maksimale-knaqsi maksimale nga prdorimi i inputeve
ekonomike,
2) Drejtsia ndarja-shprndarja e drejt e mallrave dhe shrbimeve mes individve dhe
grupeve t shoqris.
1
 EFIENCA

PASURIA MIRQENIA

EFIENCA

9. Teknologjia?
Teknologjia sht trsia e aftsiveit dhe njohurive shkencore n lidhje me
prdorimin e faktorve t prodhimit, ku teknologjia e avancuar rrit produktivitetin-
sasin e prodhuar pr nj njesi t inputit.

10. Ligji i rradhsis?

Ligji i rradhsis shpall se mallrat-shrbime jan t rralla-pamjaftueshm sepse
edhe burimet pr prodhimin e tyre jan t pamjaftueshm karshi nevojave t njerzve
pr konsum.

11. Zgjedhja-Alokimi?
Zgjedhja sht pasoj e rradhsi, ku duhet br zgjedhja mes alternativave pr
prodhimin e mallrave dhe shrbimeve,
Alokimi shprndarja e inputeve t kufizuara mes nevojave konkuruese t
pakufizuara t shoqris.

12. Alokimi-problemet kryesore-pyetjet?

Alokimi si problem krysor ka disa dimensione dhe i prgjigjet ktyre pytjeve: A)
Cfar t prodhohet, B) Si t prodhohet, dhe C) Pr k t prodhohet.

13. Pjest e Ekonomiksit?

Ekonomiksi ka 2 pjes:
A) Mikro-Ekonomia studion sjelljen e agjentve ekonomik, konsumatorve,
firmave t biznesit dhe qeveris, dhe q veprimtaria e tyre lidhet me alokimin e
inputeve dhe funksionimin e fatorve t veqant t ekonomis. N qendr t
vmendjes makroekonomike jan tregjet e mallrave-shrbimeve t vecanta dhe
kushtet e ekuilibrit t tye.
B) Makro-Ekonomia studion sjelljet e ekonomis kombtare, me studimin e
agregatve ekonomik si: Produkti i Prgjithshm, Punznia Totale dhe Papunsia,
Niveli i Prgjithshm i Cmimeve dhe Inflacioni, Ciklet e Biznesit dhe rritja
ekonomike.
Pra nuk ka kufi t prer mes mikro-makro-ekonomis, por n koht e fundit po i
kushtohet vmendja gjithnj e m e madhe e bazae mikroekonomike t dukurive
makroekonomike.
14. Kufiri i Mundsive t Prodhimit (KMP)?
KMP shpreh kombinime t ndryshme t mallrave dhe shrbimeve q mund t
prodhoj nj vend gjat nj periudhe t dhn kohore, duke prdorur t gjitha

2
 burimet n dispozicion dhe me teknikat m efiqiente t prodhimit.

Mundsit Stofra Ushqime

(milion ml) (milion tone)
A 0 15
B 1 14.7
C 2 14
3 12
D 4 9
E 5 0

Grafiku 1. Kurba e mundsive t prodhimit.

15
14.7
14

12

1 2 3 4 5

15. Rritja ekonomike, Produktiviteti?

Rritja ekonomike sht zgjerim i qndrueshm dhe i vazhdueshm i mundsive t
prodhimit e cila kushtzohet me rritjen e faktorve t prodhimit dhe prmirsimit t
tyre t vazhdueshm,
Produktiviteti shpresh sasin e prodhuar t produktit pr nj njsi t inputeve t
prdorura, ky koncept sht ngusht i lidhur edhe me efiqencs si koncept m t gjer
t efiqencs ekonomike.

16. Llojet e Efiqencs?

Ekzistojn disa lloje t eficencave:
a) Efiqenca Ekonomike shpreh gjendjen e ekonomis ku askush nuk arrin
mirqenien e tij pa e cnar mirqenien e tjetrit. Ekonomia nnkupton arritjan e
efiqencs prodhuese, alokative dhe shprndarse.
b) Eficenca Prodhuese prodhimi i njsive t caktuar t produktit me prdorimin e
minimumit t inputeve, pra: Produktiviteti Maksimal i Mundshm (PMM),
c) Eficenca alokative alokimi i burimeve-inputeve t mallrave aty ku krkon
shoqria,
d) Eficenca n Shprndarja shprndarja e produkteve t prodhuara ku
konsumatort duke i marr t dhnat e t ardhurave (pas pagimit t kontributit-
taksave) dhe cmimet e tregut ku konsumatort nuk do t donin t shpenzonin kto
t ardhura n ndonj mnyr tjetr.
3
 17. Shprndarja e burimeve te mbyllura dhe t hapura?
Ekonomia e mbylluar shprndarja e inputeve dhe niveli i konsumit jan t
prcaktuara trsisht nga niveli i prodhimit. Pra; nuk mund t konsumohet m shum
sesa prodhohet-disponohet.
Ekonomit e hapura lidhen njra me tjetrn n shkmbimin e mallrave, shrbimeve,
prvojave ku nj vend mund t konsumoj edhe mallra t prodhuara n vendet tjera,
duke zgjeruar mundsit e konsumit m tej mundsive t prodhit. Pra; Nj vend
prfiton nga importi e tjetri nga eksporti.

18. Kuptimi i specializimit?

Specializimi prqndrim n prodhim i vetm nj prodhukti apo disa produkteve si
ps.sh:Gruri, Misri, Rrushi, etj.

19. Kuptimi i kosotove oportune?

Kosto Oportune ndryshe quhet Kosto Alternative kuptohet si sakrific e br
heqja dor nga nj e mir dhe zgjedhja e nj t mire t prodhuar m t vlefshme. Rrjedh
nga rradhsia e burimeve dhe domosdoshmria e zgjedhjes.

20. Funksioni i Ekonomiksit?

Ekonomiksi i ka dy funksione:
a) Funksioni-Pohimi Pozitiv,
b) Funksioini-Pohimi Normativ.

21. Pohimit Pozitiv-Normativ?

Pohimi Pozitiv prshkruar dhe shpjegon dukurit, agjentt ekonomik q
dshirojn t arrij qllimet e tyre, ku edhe ju prgjigjen pyetjeve: CFAR ISHTE,
CFAR SHT dhe CFAR DO T BHET? P.sh. Pohimi Pozitiv sht: Deficiti
Buxhetor i Shtetit sjell uljen e papunsis dhe rritjen e nivelit t inflacionit,
Pohimi Normativ merr sygjerime rreth rrugve m eficente pr arritjen e
synimeve t agjentve ekonomik. U prgjigjet pyetjeve CFAR DO T DUHEJ, CFAR
DO T ISHT MIR T NDODHTE. P.sh. Pohim Normativ sht Niveli i
papunsis n Kosov sh i lart e i cili duhet t ulet. Pohime Normative jan t
shkputura nga vlersimet morale t synimeve q duam t arrijm, por ato qndrojn n
baz t rekomandimeve politike.

22. Metoda e Studimit ekonomik?

Ekonomia studiohet sipas dy metodave kryesore:
A) NDUKSIONI fillon me mbledhjen, prpunimin e m pas analizimin e t
dhnave ekonomike dhe vazhdon me zbulimi e lidhjeve te variablat e studiuara dhe t
nxirret nj prfundim-konkluzion-hipotez t caktuar. Pra cdo informat e marr ndahet dhe
studiohet e detajizuar.
B) DEDUKSIONI sht verifikimi empirik i prfundimeve t nxjerra e cila
shrbehet me teoremn APRIORISTIKE, e cila duket e arsyeshme e bazuar n ide t
natyrshme dhe nuk jan rrjedh drejtprdrejt nga evidencat statistikore, e kjo teorem

4
demostrohet logjikisht n kontekstin e nj modeli ekonomik si nj paraqitja t thjeshtzuar
t realitetit ekonomik t ndrtuar mbi supozime-konkluzioneve. Pra, prej informatave
analitike bashkohen q t formohet kjo metod.-Deduksioni.
23. Ekonomia shkenca empirike apo ekzakste?
Ekonomia si shkenc shoqrore sht empirike e jo ekzakte, ku ligjet ekonomike jan
ligje mesatare dhe nuk shprehin raportin ekzakt, ku m s miri e spjegon sjelljen e grupeve
shoqrore sesa t individve, ku kjo shkenc gjen rregullsi dhe kur ka diferencat e mdha
n sjelljet e individve.

24. Metoda tjera ekonomike-grafike?

Metodat ekonomike-grafike jan:
A) Grafiku mes dy faktorve-inputeve,
B) Grafiku i serive kohore,
C) Grafiku i shprndar,
D) Metoda statistikore.

25. far sht Ekonometria?

Ekonometria sht nevoja gjithnj m e madhe e prdorimit t metodave statistikore
pr formulimin e nj teorie ekonomike dhe verifikimin e saj. Ekonometria ndr t tjera
merret me studimin e drejtimit-menaxhimit dhe t forcs s lidhjeve t variablave
ekonomik.

Kapitulli 2
1. Kush e prcakton mimin, sasin e tregut?
mimin dhe Sasin e tregut e prcakton ballafaqimi n treg i blersve dhe i shitsve t
produkteve t prodhuara.

2. Pse duhet njohur krkesn dhe ofertn?

Pr t kuptuar:
A) Si arrihet gjendja e ekuilibrit t tregut n kushtet e prgjithshme t tij,
B) Ndryshimin e mimit n periudhat e ndryshme kohore,
C) Pse mimet e fiksuara me ligj ndikojnn n sasin dhe cilsin e mallrave q kmbehen,
D) Si bhet racionimi i inputeve t pamjaftueshme nprmjet sistemit t mimeve n nj
treg konkurencial.

3. Pr nj ekonomist-joekonomist cka paraqet krkesa?

Pr nj ekonomist Krkesa paraqet sasin e nj produkti q konsumatori-blersi sht
njkohsith i gatshm dhe n gjendje t bleje m mime t ndryshme t mundshme, gjat
nj periudhe kohore,
Pr nj jo-ekonomist termi krkes i regerohet thjesht nj sasie t caktuar produkti.

4. Dallimi n mes nevojave dhe krkess?

Q nj blers t ket krkes pr produkt nuk sht e mjaftueshme t ket vetm nevoj pr
t, por edhe t jet n gjendje ta e blej at produkt,

5
 5. far paraqet ligji i krkess?
Ligji i Krkess Kur mimet e produkteve ulen, sasia q blersit jan t gatshm t
blejn rritet, dhe kur mimet rriten sasia e krkuar paksohet, me kusht q faktort t tjer
t mbeten t pandryshuar. Ky ligj rrjedh nga parimet e zgjedhjes racionale. Nj rritje e
mimit nuk bn q konsumatori t ket m pak nevoj pr t (mallra-shrbime). Kjo e ul
sasin e krkuar, por jo edhe sasin q konsumatori ka nevoj pr t.

6. far paraqet kurba-lakorja e krkess?

Kurba-Lakorja e Krkess sht paraqitja grafike e niveleve t krkess ku mimet
jan n prpjestim t zhdrejt me sasin. Pra; Kur mimi ulet (P-), sasia rritet (Q+), dhe e
kundrta.

7. Pse vetm faktori mim merret n konsiderat, ndrsa t tjert lihen apo
supozohen si konstante?
Merret n konsiderat vetm faktori mim pr arsye se sht bruim kryesor i informimit
rreth pamjaftueshmris relative t burimeve, ndryshimin e nevojave dhe t tjera dukuri t
ekonomis s tregut.

8. Cilat jan faktort tjer q ndikojn n krkess?

Faktort tjer jan: A) T ardhurat e konsumatorve,
B) mimet e mallrave plotsues dhe zvendsues,
C) Pritjet e konsumatorve pr t ardhurat dhe mimet,
D) Numri i konsumatorve,
E) Shitjet dhe preferencat e konsumatorve.

9. Analizoni faktort e krkess?

A) T ardhurat e konsumatorve jan faktor prcaktues q jogjithmon bn
q konsumatort t blejn m shum produktet, por ndodh q edhe t kursejn. Ekzistojn
dy lloje t mirash: 1) T Mira Normale krkesa ndryshon njjt me t ardhurat, dhe 2)
T Mira Inferiore krkesa ndryshon n drejtim t kundrt me t ardhurat. Pra; Mallrat
me cilsi t lart jan t mira normale, ndrsa Mallrat me cilsi m ult jan t mira
inferiore.
B) mimet e mallrave pltsues dhe zvendsues jan faktor alternativ-oportun mes t
mirave t ndryshme-shrbimeve. P.sh. Gruri-Misri (zvendsues), dhe Karburanti-
Automobili (plotsues). Pra;
Ndryshimi n cmimin e nj malli ndikon n prpjestim t drejt te krkesa pr
zvendsuesin e atj malli.
Ndryshimi n cmimin e nj malli ndikon n prpjestim t zhdrejt te krkesa pr potsimin
e atij malli.
C) Prijtjet e konsumatorve jan parashikimet pr t ardhmen, pr ndryshimin
n t ardhurat, cmimet e mallrave q konsumojn. Kjo rrit krkesn pr t mirat normale
dhe ul krkesn pr t mirat inferiore.
D) Numri i konsumatorve sht njri prej faktorve prcaktues ku krkesa s bashku
me ofertn e tregut jan prcaktuese t cmimit relativ t produkteve. Pra Krkesa e tregut
paraqitet si shuma e krkesave individuale t konsumatorve. Prshembull nj person sht
i gatshm t blej 15 njsi nga X malli me cmim prej 20euro. Ndrsa personi tjetr sht i
gatshm t blej 10 njsi nga malli X me t njtin mim, pra duke supozuar se kta dy
persona formojn tregun ktu kurba e krkess s tregut pasqyro faktin se s bashku ata do

6
t blejn 25njsi me mim 20euro. Prveq ksaj edhe ndryshimet n shprndarjen e
popullsis sipas grupmoshave, gjinis apo nga pikpamja territoriale mund t
shkaktojndryshimin e krkess pr produkte t veanta.
E) Shijet dhe Preferencat ndikohen ngaprmirsimet e cilsis s produktit,
reklamave t suksesshme apo t tjera faktor q bjn przgjedhjen e produkteve q
konsumatort parashohin dobin q dshirojn ta e nxjerrin nga konsumi i produkteve
t ndryshme. P.sh. vlersimi i shijeve t tij pr vajtjen n nj ndeshje sportive dhe
mimin q sht i gatshm ta e paguaj do t varet nga preferencat e tij pr sportin ose
futbollin ose ndonj spoprt tjetr. Ai pr t shikuar futboll duhet t paguaj 5euro pr
bilet ndrsa pr basketboll 1euro, pra ai e zgjedh futbollin per aryse se e preferon m
shum kt sport.

10. far prfaqson Oferta

Oferta prfaqson sasit e nj produkti q shitsit jan njkohsisht t gatshm dhe n
gjendje t ofrojn pr shitje me mime t ndryshme, gjat nj periudhe t caktuar kohore,
kur faktort e tjer jan konstant.

11. far paraqet Ligji i Oferts?

Lilgji i Oferts thot se shitsit do t ofrojn nj sasi m t madhe pr shitje kur mimet
rriten dhe do t ofrojn sasin m t vogl t produkteve ather kur cmimet ulen.

12. Nga buron Ligji i Oferts?

Ligji i oferts buron nga parimet e zgjedhjes racionale ku prfitimi shtes q merret nga
ofrimi i nj njsie produkti sht mimi i pritur i tij. Ktu prodhuesi sht i gatshm t
ofroj nj njsi shtes vetm kur mimi i saj shth m i lart ose t paktn i barabart me
koston shtes. Pra; mimi dhe kostoja shtes lidhn n t njjtn mnyr si mimi
dheknaqsia shtes n rastin e krkess.

13. far sht Kostoja Marxhinale-Kostoja Shtes?

Kostoja shtes rritet kur rritet sasia e prodhuar, pra dikton nevojn pr rritjen e mimeve
m t larta pr produktet e tyre n mnyr q t mbulojn kostot shtes m t larta q ka
patur prodhuesi.

14. Cilt faktor ndikojn n Ofert?

Faktort kryesor q ndikojn n ofert jan:
A) mimet e faktorve t prodhimit,
B) Teknologjia e prdorur,
C) mimet e mallrave t lidhur,
) Pritjet e konsumatorve,
D) Numri i ofruesve.

15. Analizoni faktort q ndikojn n Ofert?

A) mimet e faktorve t prodhimit jan faktor prcaktues q ndikon n koston
e produktit. Pra; nj rritje n mimin e burimeve rrit koston-shpenzimet e produkteve dhe
n kushtet e mimit t ofruar n tregun e produktit e ul ofertn, dhe e kundrta e sajnj ulja
n mimin e burimeve ul kostot-shpenzimet e produkteve dhe n kushtet e mimit t dhn
n tregun e produktit rrit ofertn.

7
 B) Teknologjia nnkupton aftsia dhe njohuria shkencore q prdorut pr t
prodhuar n mnyr efiente-me nje kosto m t ult, dhe me kt on n nj rritje t
oferts.
C) mimet e mallrave t lidhur ktu duhet br analiza dhe krahasimi i
alternativave t mundshme pr marrjen e vendimeve. P.sh. Bujqit duhet t zgjedhin se far
(grur apo misr) dhe prodhuesit e televizorve do t duhet t bjn zgjedhje se far do t
duhej t prodhonin (TV me ngjyra apo bardh e zi). Pra si bujku si prodhuesi i TV-ve mund
t bjn prodhimin e t dy produkteve por profiti apo kapaciteti prodhues q do ta ken do
t jet i kufizuar, pra do t prodhojn m pak. Pra mosprodhimi i grurit apo televizorve
bardh e zi rrit koston oportune t prodhimit t misrit apo telvizorve me ngjyr. Rritja e
kostos oportune do t shoqrohet me uljen e oferts s njrit produkt ndaj produktit tjetr
dhe e kundrta.
) Pritjet e konsumatorve sht parashiqimi i asaj se far do t ndodh n t
ardhme n mnyr q ti marrin vendimet e tyr pr ofertn e produkteve. P.sh. nj prodhues
i kpucve pret q krkesa pr kpuc t rritet n t ardhem, ai do t ul shtjen aktuale t
kpucve ose do t krijoj rezerva t kpucve n mnyr q t shes m shum kur mimi
t jet rritur. Nj kosto oportune m e lart e ul ofertn. Pra; kur pritet q mimet t rriten
oferta aktuale do t synoj t ult dhe kur mimet priten t ulen oferta aktuale synon t
rritet.
D) Numri i konsumatorve sht kalimi nga ofertaindividuale n ofertn e
tregut, pra shuma e oertave individuale n nj koh t dhn bhet numri i ofertave. Nj
rritje e numrit t ofertave do t thot rritja e sasis s produkteve t ofruara pr shitje pr
do mim, dhe me kt rast krijohet edhe konkurenca ofertuese. Pra; rritja e numrit t
ofruesve rrit ofertn e tregut, dhe ulja e numrit t ofertuesve e ul ofertn e tregut dhe krijon
monopolizimin e tregut.

16. far jan Prfitime shtes dhe Kosto shtes?

Prfitime shtes jan kur oferta dhe krkesa synon t marr m shum nga prfitimet e
tregut,
Kosto shtes kur oferta dhe krkesa mundohet t ket m pak humbje gjat investimeve
n treg.

17. Cila sht rruga e vetme q t pajtohen oferta dhe krkesa n treg?
Rruga e vetme q oferta dhe krkesa n treg t pajtohen jan Ekuilibri i oferts-krkess
n treg.

18. far paraqet Ekuilibri i Tregut?

Ekuilibri i Tregut paraqetgjendjen e till q blersit dhe shitsit nuk kan arsye t
ndryshojn sjelljen e tyre pr arsye veprojn n treg shum blers dhe shits n mnyr t
pavarur dhe asnjri prej tyre as blersi apo shitsi individual nuk ka mundsi t ndikoj te
mimi i tregut. Pra ktu nuk ka as krkes t teprt e as ofert t teprt. Sasia dhe krkesa
jan t barabarta dhe ksaj situat m s miri i prgjigjet nj mim tregu i cili quhet mimi
i ekuilibrit?

19. far paraqet mimi i ekuillibrit?

mimi i ekuilibrit paraqet mimin pr t cilin sasia e krkuar dhe e ofruaj jan t
barabarta. Pra sht nj kompromis midis interesave t shitsve dhe blerve.

8
 20. far paraqet Mungesa?
Mungesa sht niveli i mimeve m t ult se mimi i ekuilibrit dhe sasia e krkuar e
tejkalon sasin e ofruar q bn presion pr rritjen e mimit.

21. Cili sht dallimi mes Mungess dhe Pamjaftueshmris?

Mungesa sht situat tregu n t ciln sasia e krkuar tejkalon sasin e ofruar e q mund
t eliminohet duke u rritur mimet etregut deri n nivelet e ekuilibrit t mimeve t tregut.
Pamjaftueshmria - pasqyron faktin se inputet jan t kufizuara dhe nevojat jan t
pakufizuara.

22. Sa jan t nevojshme Investimet Private?

Investimet Private jan mjaft t nevojshme dhe si rezultat i zaj bn gjallrimin e
pjesmarrjes s fuqishme t kapitalit t huaj t kombinuar me at vendor, pra edhe arrin n
nivele te qilla q t thith gjith popullsin e aft pr pun, ku edhe niveli i t ardhurave pr
frym-banor do t shumfishohet.

23. Kur fitohet ekuilibri i ri?

Ekuilibri i Ri fitohet kur krkesa dhe oferta rriten ktu do t fitohet Ekuilibri i ri rrits
dhe kur oferta dhe krkesa ulen do t krijohet Ekuilibri i rri zvoglues.

24. Si bhet racionimi i burimeve t pamjaftueshme?

Burimet e pamjaftueshme t t mirave racionohen midis prdoruesve t tyre dhe kjo nuk
bhet as me planifikim qndror e as nga ndonj komision apo zyr e posame, por
mekanizmi q koordinon vendimet e shitsve dhe blersve sht tregu duke u dhn
prgjigje tre pyetjeve baz: 1)Pr k t prodhohet, 2) Si t prodhohet dhe
3) far t prodhohet.
1) Pr k t prodhohet vendoset pjesrisht nga aftsia pr t paguar. Kush i ka parat e
nevojshme bhet zotrues i nj t mire, kush nuk i ka parat ose kush i ka por i prdor pr
qllime t tjera, nuk e merr t mirn n fjal. Pra zotrimi i t mirave bhet nga ata q
plotsimin e nevojave t tyre e mbshtesin me para.
2) Si t prodhohet zgjidhet pjesrisht n mnyr t ngjajshme me t parn, sepse mimi
m i lart i t mirs bn q prodhuesit t harxhojn m shum pr t siguruar teknologji t
prparuar dhepr kushte sa m efiente.
3) far t prodhohet zgjidhet pjesrisht n mnyr t ngjajshme, sepse ku rritja mimit
t nj t mire shrben si shkak pr nj ofert m t madhe t saj dhe sht nj sinjal q nxit
kalimin e burimeve pr prodhimin e ksaj t mire, dhe nga shum faktor e ndr t tjer nga
karakteristikat si gjinia, mosha etj,
Pra; n t trija prgjigjet e msiprmes ekziston termi Pjersisht pasi q tregu i nj t
mire t caktuar nuk sht nj treg i izoluar, nj ishull i mbyllur n vete, por sht i lidhur
me trgjet e t mirave t tjera pltsuese ose zvendsuese t s mirs n fjal si dhe me
tregjet e faktorve q prdoren pr prodhimin e ksaj t mire.

25. Si bhet prcaktimi i mimit n ekonomin e tregut?

Problemi i prcaktimit t mimit realizohet n nj bashksi tregjesh t ndrvarura dhe nuk
paraqet vetm ekuilibrin e pjesshm t nj tregu t vetm sikurse sht rasti tek ekonomit
e mbyllura.

9
 26. far sht Dis-Ekuilibri?
Dis-Ekuilibri sht gjendja e tregut ku mund t ekzistojn tepricat ose mungesat e
mallrave-shrbimeve t ofruar apo t krkuara n t ciln shitsit dhe blersit bjn presion
njri n tjetrin pr uljen ose ngritjen ose ngritjen e mimit, pra pr aq koh sa ekziston ky
presion pr aq koh i duhet tregut pr t arritur gjendjen ekuilibruese ekziston gjendja e
kundrt e quajtur Dis-Ekuilibr. Pra ekziston gjendja e Dis-Ekuilibrit kur sasia e
krkuar nuk sht n prputhje me sasin e ofruar, gjegjsisht nuk sh e barabart.

27. far sht Teoria e Krkimit?

Teoria e Krkimit sht teoria e re q merret me analizimin e Dis-Ekuilibrit, ku n
themel t ksaj teorie qndron informacioni jo i plot q ka n baz paaftsin e agjendtve
ekonomik pr t parashkuar sakt prodhimin e t mirave nga njra an dhe krkesn pr
kto t mira nga ana tjetr. Pra informacionet jo t plota bjn q subjektet ekonomike t
perfeksionojn parashikimin pr mimet dhe sasit pr t cilat tregu shkon n ekuilibr.

28. far sht Ankandi?

Ankandi sht njra prej metodave mjaft t mira pr zbulimin e mimit apo ekuilibrin e
tregutku barazohet krkesa totale me ofertn totale, por pjesa m e madhe e tregjeve nuk
funksionojn si ankandet, gj gj ndikojn faktor t ndryshm pr mosplotsimn e
kushteve t konkurrencs s plot

29. Kush ndikon n vazhdimin e Dis-Ekuilibrin e tregut?

N zgjatjen e disekuilibrit prveq informaiconeve jo t plota pr tregun ndikojn edhe
faktor t ndryshm si:
a)Imponimi i qeveris mund t jet n: 1) Natyrn e mekanizmit konkurencial
(sistemin fiskal), dhe
2) Jasht natyrs konkurenciale (jasht sistemit fiskal), si sht rasti i mimeve tavan
dhe mimeve dysheme,
b) Mos-Realizimi i planeve t prodhimit,
c) Gjendja e nj ekuilibri t paqndrueshm.

30. far sht mimi tavan(maksimal) dhe mimi dysheme (minimal) ?

Pr t kuptuar mimin tavan do ta ilsutrojm me shembullin e tregut t benzins.
Supozojm sepr arsye t caktuara qeveria vendos nj mim tavan-maksimal prej
1euro/litr. Pr mimin maksimal-tavan krkesa nuk prputhet me ofertn. Konsumatort
krkojn m shum benzin, por bezina pr t plotsuar krkesn e teprt nuk ka. Pra
zgjidhja e vetme m e mir sht racionimi i konsumit me an t sistemit t trisksimit.
Funksioni i triskave sht q t kufizojn krkesn. Pra zhvendosja e kurbs nga nj vend
n tjetrn.
Pr ta kuptuar rasin e mimeve dysheme-minimale duhet q t ilustrojm me shembullin e
pagave minimale. Supozojm se paga minimale fiksohet me ligj. Ku ekziston edhe
ekuilibri i detyruar. Me kt pag minimale do t zvoglohet numri i puntorve, dhe me
kt rast dmtohen pikrisht ata q duhet ndihmuar. Mbi kt baz shum ekonomist jan
shprehur kundr prcaktimit me ligjt pags minimale, e sidomos ata ekonomist liberal.

Kapitulli 3
1. far dshirojn t dijn konsumatort dhe ofertuesit?
10
 Konsumatort dhe Ofertuesit deshirojn t din se si ndryshon krkesa dhe oferta kur
ndryshojn faktort prcaktues t tyre por edhe sesa sht masa e ktij ndryshimi. P.sh.
Firmat dhe Qeveria jan t interesuara pr t patur sukses pr veprimtarin e tyre t ken
njohuri mbi konceptin e elasticitetit. Firmat dshirojn t din se far ndikimi ka ndryshimi
i mimit t nj t mire n sasin e krkuar t saj n mnyr q t marrin vendimet
ekonomike n prputhje me synimet e tyre. Ndrsa qeveria krkon t dij se far efekti do
t ket rritja ose ulja e nj takse t aplikuar ndaj nj t mire ose shrbimi, n sasin dhe
mimin e ekuilibrit dhe n far do t ndodh me totalin e t ardhurave q sigurohet nga
kjo taks kur niveli i saj ndryshon.

2. far shpreh Elasticiteti?

Elasticiteti shpreh shkalln e reagimit tmit t s mirs, t ardhurave t konsumatorit,
xubjekteve ekonomike (prodhuesit dhe konsumatort) ndaj ndryshimit t kushteve
ekonomike t tregut (ndryshimit t mimit t s mirs, t ardhurave t konsumatorit,
mimit t t mirave plotsuese apo zvendsuese, kostot e prodhimit etj.)

3. Kur sht krkesa elastike e kur joelastike?

Krkesa sht elastike kur konsumatort jan shum t ndjeshm ndaj ndryshimit t
mimit t produktit, dhe JoElastike kur konsumatort nuk jan edhe aq t ndjeshm ndaj
ndryshimit t mimeve.

4. Si matet elasticiteti?
Elasticiteti sht shkalla e reagueshmris s konsumatorit, i cili matet n prqindje.

5. Si llogaritet prqindja e ndryshimit t sasis s krkuar?

Prqindja e ndryshimit t sasis s krkuar llogaritet duke pjestuar diferencn e
sasive t krkuara (q2-q1) me mesataren e dysasive
%Q=(q2-q1) * 100
(q2+q1)/2
6. Si llogaritet prqindja e ndryshimit t sasis s krkuar me rasitn e rritjes s
mimit?
%Q=(q2-q1) * 100
q2

7. Si llogaritet prqindja e ndryshimit t sasis s krkuar me rastin e uljes s

mimit?
%Q=(q2-q1) * 100
q1

8. far sht elasticiteti i krkess lidhur me mimin ?

%P= (p2-p1) *100
(p2+p1)/2
9. Sa lloje t elasticiteteve ekzistojn?
Ed= (q2-q1) : (p2-p1)
Ekzistojn dy lloje t elasticiteteve:
(q2+q1)/2 (p2+p1)/2
A) Elasticiteti zonal i krkess:

11
 B) Elasticiteti piksor i krkess: Ed= q . p
p q

10. far sht koeficienti i elasticitetit?

Koeficienti i krkess sht vlera q merret nga zbatimi i formuls s llogaritjes s
elasticitetit.

11. far prfaqson pjerrsia?

Pjerrsia prfaqson koeficientin e ndryshimit absolut n sasi dhe n mim mes dy
pikave t lakores lineare dhe sht konstante prgjat gjith kurbs, elasticiteti prfaqson
koeficientin e ndryshimit n prqindje t sasis n lidhje me ndryshimin n prqindje t
mimit dhe sht i ndryshn npika t ndryshme t lakores.

12. Cilat jan dy raste ekstreme t kurbs s krkess?

Dy rastet ekztreme jan kur kurba e krkess sht plotsisht elastike nnkuptohet
kur mimi rritet qoft edhe pak mbi nivelin e ekuilibrit, sasia e krkuar bie n zero, dhe
koeficienti i elasticiteti t krkess sht infinit (e=). N kt rast nuk do t shitej asgj
nse do t tentohetj t vendoset nj mim m i lart se ai i tregut. Ndrsa rasti tjetr
ekstrem kemi ather kur krkesa sht plotsisht elastike dhe kurba sht vertikale q
tregon se sasi e krkuar nuk ndryshon me ndryshimin e mimn. Domethn koeficienti i
elasticitetit t krkess sht zero (e=o).

13. far kuptojm me konceptin e elasticitetit t krkess lidhur me mimin?

Koncepti i elasticitetit lidhur me mimin u tregonprodhuesve se far do t ndodh
me t ardhurat e tyre totale nqoftse ndryshojn mimet e shitjes s produkteve (pra; t
ardhurat totale jan t barabarta me produktin e sasis me mimin (Q*P).

14. Cilat jan faktor t tjer q prcaktojn elasticitetin e krkess lidhur me

mimin?
Faktort q prcaktojn elasticitetin e krkess lidhur me mimin jan:
ekzisteca e t mirave zvendsuese,
prcaktimi i t mirave,
efekti i t ardhurave,
faktori koh,
t mirat e domosdoshme dhe t luksit.

15. far sht ekzistenca e t mirave zvendsuese?

Kur ekzistojn alternativat zvendesuese dhe pr to rritet shum mimi i ndonjrs
prej tyre do t ket reagim t madh. Nse rritet mimi i bilets pr autobus ather shiqohet
mundsia e zvendsimit n transportin hekurudhor, duke paksuar gradualisht krkesn
pr transport automobilistik.

16. far sht prcaktimi i t mirs?

12
 Kur prcaktimi sht m i prgjithshm zvendsuesit do t jen m t pakt dhe
krkesa do t jet m elastike. P.sh. krkesa pr buk to t jet m e vogl sesa krkesa pr
mish

17. far sht efekti i t ardhurave?

T ardhurat ndikojn dukshm n elasticitetin e t mirave, pra kur t ardhurat nuk
ndryshojn rritja e mimit t produktit ul t ardhurat reale dhe e detyron t zvogloj sasin e
krkuar.

18. far sht faktori koh?

Pr nj periudh t shkurtr kohore tendencat pr t reaguar ndaj mimit jan shum
m t vogla nkrahasrim me situatn kur koha n dispozicion t konsukatorit pr t marr
nj vendim sht m e gjat. P.sh. supozoni se jeni duke udhtuar nga nj qytet n nj tjetr
n nj dit vere dhe keni etje t madhe, gjat rrugs ndodhet vetm nj dyqan q ka vetm
nj llojpije freskuese me mim t lart, ju do t shtyni q t mos pagoni deri n at
moment-koh kur t shihni se nuk keni alternativa tjera pr ta shuar etjen dhe do t pranoni
t paguani at mim aq t lart.

19. far jan t mirat e domosdoshme dhe t mirat e luksit?

T mirat e domosdoshme jan t mirat krysore pr ekzistencn fizike (ushqim, kujdes
mjeksor etj.), por edhe t mirat pr nj standart t pranueshmjetese. Ktu krkesa sht
joelastike.
T mirat e luksit q kalojn standardin minimal t ekzistencs fizike dhe pr kt krkesa
sht elastike.

20. Cilat jan llojet tjera t elasticitetit?

Llojet e elasticitetit jan:
a) elasticiteti i krkess lidhur me mimin,
b) elasticiteti i krkess lidhur me t ardhurat,
c) elasticiteti i trthort i krkess,
d) elasticiteti i oferts lidhur me mimin.

21. far sht elasticiteti i krkess lidhur me t ardhurat?

Elasticiteti i krkess lidhur me t ardhurat (ey) mat reagimin e krkess ndaj
ndryshimit t t ardhurave. Ku krkesa pr t mira normale ndryshon n t njjtin drejtim
me ndryshimin e t ardhurave, ndrsa krkesa pr t mirat inferiore ndryshon n drejtim t
kundrt me ndryshimin e t ardurave.
ey= (q2-q1) : (y2-y1)
(q2-q1)/2 (y2+y1)/2

22. far sht elasticiteti i trthort i krkess?

Elasticiteti i trthort i krkess mat reagimin e krkess s konsumatorve pr t
mirn A kur kemi nj ndryshim n mimin e s mirs B q sht e lidhur me t.

EA* B= (q2-q1)A : (p1+p1) B

(q2+q1)A /2 (p1+p1) B/2

23. far sht elasticiteti i oferts lidhur me mimin?

13
 Elasticiteti i oferts lidhur me mimin (es) tregon-mat reagimin e blersve ndaj nj
ndryshimi n mim. Nses reagimi i shitsve sht i madh themi se oferta sht elastike dhe
nse nuk kemi reagim t madh themise oferta sht joelastike. Kur koeficienti sht m i
madh se 1 sht oferta elastike dhe e kundrta.

24. Cilat jan faktort q e prcaktojn elasticitetin e oferts?

Faktort q prcaktojn elasticitetin e oferts jan:
a) Kostoja dhe mundsia pr tu depozituar produktim sa m e ult t jet kosotja
e depozitimit dhe sa m i leht t jet depozitimi aq m elastike do t jet oferta,
b) Fleksibiliteti i procesit t prodhimit kur shitsit ti prgjigjenshpejt dhe pa
shpenzime nj ndryshimi relativisht t vogl t mimit oferta zakonisht sht shum
elastike,
c) Kostoja e prodhimit t njsive shtes sht afrsisht e njjt me at t njsis
paraardhse, oferta ka tendenc t jet elastike,
d) Faktori koh n qoftse kan m shum koh n dispozicion, mundsit e ofruesve
t mallravepr t reaguar ndaj nj ndryshimi mimi jan m t mdha. Sa m e gjat t jet
koha aq m elastike do t jet oferta.

Kapitulli 4
I
1. Pr far shrben Teoriae zgjedhjes konsumatore?
Teoria e zgjedhjes konsumatore shrben pr t kuptuar dhe parashikuar sjelljen e
konsumatorve dhe pr t spjeguar se pse njerzit bjn kto apo ato zgjedhje t cilat
rezultojn n krkesn individuale pr produkte t caktuara.

14
 2. Ku ndesh konsumatori gjat marrjes s vendimeve?
Konsumatori gjat marrjes s vendimeve se far do t bleje ndeshet me Kufijt sasior t
parave.

3. Nga far varet kufizimi monetar individual?

Kufizimi monetar individual varet nga e ardhura korrente e tij, kursimet e mparshme,
mundsit pr t marr kredi-hua etj

4. far bn konsumatori racional?

Konsumatori racional nuk blen nj produkt nse parashikimi shtes q ai parashkon t
marr prej tij sht m i vogl se shpenzimi shtes pr blerjen e tij.

5. Pr far blejn konsumatort mallrat dhe shrbime?

Konsumatort blejn mallra dhe shrbime pr t plotsuar nevojat e tyre ku pfitimet nga
blerjet e tyre prfaqsojn knaqsit q sigurohen nga konsumi i tyre.

6. far bn konsumatori kur ka mundsit monetare t kufizuara?

Kur ka mundsit monetare t kufizuara konsumatori nuk mund t blej do gj q i jep
knaqsi apo ato q i japin knaqsi m t madhe. P.sh. konsumatori mund t pritonte m
shum knaqsi nse do t blinte nj makin n krahasim me nj biiklet por megjithat
sht i detyruar t blej biiklet nga shkaku i mundsive t kufizuara t mjeteve monetare
q i posedon konsumatori.

7. Me far prballet konsumatori gjat zgjedhjes?

Zgjat zgjedhjes konsumatori prballohet me koston oportune. P.sh. nuk sht kosto
oportune nse shpenzojm 10euro pr nj libri n vend t nj koncerti apo ndonj ndeshje
futbollistike, por kosto oportune n terminologjin ekonomike sht knaqsia q
konsumatori prjeton nse e lexon librin apo e shiqon koncertin apo ndeshjen futbollistike.

8. far mban parasysh zgjedhja racionale e konsumatorit?

Konsumatort mbajn parasysh balancimin e knaqsis shtes t marr nga nj produkt
me knaqsin shtes q mund t merrej nga nj produkt me tjetrin.

II
9. far do t thot termi dobi?
Termi Dobi n ekonomi prdoret pr t treguar masn e knaqsis q prfiton
konsumatori nga konsumi i nj produkti t caktuar.

10. far lloje t dobis kemi?

Ekzistojn disa lloje t dobis: A) Dobia Totale e cila njherit sht edhe qllimi kryesor
i konsumatorit q duke shpenzuar t ardhurat e tij t siguroj maksimumin e dobis totale
apo knaqqsis totale q merr nga t gjitha njsit e t mirave apo shrbimeve q
konsumohn, B) Dobia Marxhinale sht knaqsia shtes q konsumatori merr nga
konsuimi i nj njsie shtes produkti-shrbimi me dobin marxhinale q do t merrte nga
konsumimi i mallrave t tjera.

11. Nga far prcaktohet zgjedhja e konsumatorve?

15
Zgjedhja e konsumatorve prcaktohet nga dobia marxhinale e jo nga dobia totale

12. far prirje ka ligji dobis marxhinale rrnse, ilustroni me nj shembull?

Dobia marxhinale rrnse ka nj prirje q kur rritet sasia e konsumit t nj t mire
nkushtet kur faktort
Tjer nuk ndryshojn dobia arxhinale e njsis s fundit t konsumuar vjen vazhdimisht
duke rn. P.sh. N nj dit ver nj konsumator pasi ka ecur shum sht etur dhe fillon t
pij nj lemonad pr t shuar etjen. Gota e par e limonads e shijon shume t dyt e
kshtu me rradh deri n gotn e fundit q do ti sillte knaqsi e q pas saj do t ket vetm
knaqsi negative.

13. Cila sht masa e dobis marxhinale t produktit q ekonomistt e prdorini

zakonisht?
Masa e dobis marxhinale t produktit q ekonomistt e prdorin sht shuma e parave q
nj individ sht i gatshm t sakrifikoj pr t marr nj njsi shtes t nj produkti.

14. far duhet t bj konsumatori pr ti dhn prgjigjes kryesore t zgjedhjes

konsumatore? Ilustroni me nj shembull?
Pr ti dhn prgjigje pyetjes kryesore t zgjedhjes konsumatore se sa ka nxjerrur dobi nga
prdorimi i nj malli do t mbajm parasysh se ai si nj konsumator racional krkon t
siguroj knaqsin m t madhe me t ardhurat e kufizuara t tij. P.sh. rasti i lemonads i
cili duhet t sakrifikoj blerje t tjera q mund t bnte n vend t saj.

15. Kur jan t gatshm konsumatort t blejn m shum nga nj produkt?

Konsumatort jan t gatshm t blejn m shum mallra vetm ather kur mimi-
sakrifica pr ato produkte sht i vogl, apo deri aty ku mimi sht i barabart me koston
marxhinale, gj q mimi i tregut pasqyron dobin marxhinale t njsis s fundit t bler.

16. far prfaqson krkesa e tregut?

Krkesa e tregut prfaqson shumn e sasive t krkuara nga t gjith blersit n treg me
secilin nga mimet e mundshme, pasqyron dobin marxhinale t do blersi n treg.

17. far presupozojn parimet e zgjedhjes racionale?

Parime e zgjedhjes racionale presupozojn q blersit individualisht dhe kolektivisht do t
rrisin sasin e krkuar derin piknkur dobia marxhinale n mim sht e barabart me
mimin e produktit.

18. far bn konsumatori kur ndodhet prball shum alternativave dhe

zgjedhjeve racionale?
Kur ndodhet prball shum alternativave dhe zgjedhjeve racionale ai krkon balancimin e
prfitimeve marxhinale me kostot marxhinale t ktyre alternativave t mundshme.

19. Si ndahen alternativat e mundshme?

Alternativat e mundshme ndahen n dy grupe: A) Nj produkt i caktuar dhe B) T gjitha
produktet t tjera.

20. far bhet kur konsumatori zgjedh kombinime t alternativave t mundshme?

16
Kur konsumatorizgjedh kombinime t alternativave t mundshme ai do t bj zgjedhjet
optimale n mes t ktyre dy produkteve.

21. far na tregojn dobit marxhinale?

Dobit marxhinale na tregojn vetm prfitimet shtes q mund t marrin konsumatort.

22. Kur i krahasojm dobit marxhinale (dobit shtes) me kostot marxhinale

(kosto shtes)?
I krahasojm vetm ather kur njohim mimin dhe dobin marxhinale t t dy produkeve
q mund t zbatojm parimet e zgjedhjes racionale dhe krahasojm prfitimet shtese dhe
kostot shtes-mimet.

23. Si llogaritet dobia marxhinale pr nj njsi?

Dobia marxhinale pr njsi llogaritet duke pjestuar dobin marxhinale me mimin pr t
gjetur dobin marxhinale pr 1euro pr nivele t ndryshme t sasive t produktit t par.

Dobia marxhinale pr 1euro-njsi t shpenzuar = Dobia marxhinale e produktit A

mimi i produktit A

24. far krkojn konsumatort racional?

Konsumatort racional krkojn t maksimizojn dobin marxhinale pr do njsi t
shpenzuar duke i krahasuar t gjitha alternativat e mundshme pr shpenzime.

25. Si llogaritet kombinimi i zgjedhjes konsumatore?

Dobia marxhinale e A = Dobia marxhinale e B
mimi i A mimi B
Kjo tregon se produktet e A dhe B do t blihen kur dobia marxhinale pr nj njsi t
shpenzuar do t jete njjt pr t dy.
E kundrta:
Dobia marxhinale e A = mimi A
Dobia marxhinale e B mimi B
Kjo tregon se blerjet do t jen n ekuilibr kur vlert relative t dy produkteve (koeficienti i
dobis marxhinale t tyre) jan t barabarta me kostot relative (koeficienti i mimeve)

26. far shpreh parimisht formula e msiprme?

Parimisht shpreh at se konsumatori mund t rris knaqsin e tij duke paksuar sasin e
produktit B dhe duke rritur sasin e produktit A.

27. far pasqyron mimi i tregut?

mimi i tregut pasqyron vlern e njsis s fundit t bler, ndrkoh q blersit paguaj t
njjtn mim pr t gjitha njsit e blera.

28. far sht dhe far tregon teprica e konsumatorit? Ilustroni me nj

shembull?

17
Tejkalimi i prfitimit total (shums s dobive marxinale) ndaj kostove totale (sasia e bler
dhe mim) quhet tepric konsumatore. P.sh. nse mimi ulet n nga 10euro n 8euro
blersit do t shepnzojn 1200euro pr t bler 150njsi, pra ata marrin faktikisht 1650
njsi deri tek njsia e 150-t dhe pr pasojj rezulton nj tepric e konsumatorit prej 450
eurosh gjithsejt. Teprica e konsumatorit sht nj koncept i dobishm sepse tregon sesa
fitojn ose humbasin blersit nga nj ndryshim i mimit t produktit.

III
29. far funksione luan ulja e mimit?
Kur mimi ulet rritet dobia marxhinale pr 1euro dhe rriet sasie e krkuar pr at produkt.

30. far jan t ardhurat reale dhe efekti i t ardhurave?

T ardhurat reale sht ulja e mimit dhe sasia e produkteve q konsumatori mund t
blej me t ardhuar e tij monetare duke sguruar blerjet me kto t ardhura.
Efekti i t ardhurave sht rritja e sasis s produktit t bler e shkaktuar nga nj rritje e
t ardhurave reale.

31. far quajm efekt i zvendsimit dhe qfar shenjash kemi me kt efekt?
Ndryshimi n sasin e bler t produktit i shkaktuar nga nj ndryshim i mimit relativ duke
mbajtur konstante t t ardhurave reale quhet efekti i zvendsimit. Ky efekt ka gjithmon
shenja negative.

32. far shenje ka efekti i t ardhurave dhe i zvendsimit pr t mirat normale

dhe inferiore?
Pr t mirat normale efekti i t ardhurave dhe i zvendsimit ka efekt negativ,
Pr t mirat inferiiore efekti i t ardhurave dhe i zvendsimit ka efekt pozitiv.
.
IV
33. far sht teoria kardinaliste?
Teoria kardinaliste sht trajtimi i zgjedhjes konsumatore bazuar n dobin marxhinale q
presupozon mundsin e matjes s dobis e pr pasoje edhe ndryshimit t dobis midis
produkteve t ndryshme duke prdorur numrat kardinal, e cila ndeshet n disa vshtirsi
kur ballafaqohet me realitetin, nuk tregon ndonj mundsi matjeje t dobis, sepse dobia si
koncept sht abstrakt dhe i vshtir t prcaktohet njsia e patjet q t prkufizohet dhe t
bhet krahasim pr individ t ndryshm. Pra; pr t matur dobin q prfiton konsumatori do
t duhejq faktoret e tjer t ndikojn n nivelin e knaqsis t mbahen konstante gj q
sht e pamundshme.

34. far sht teoria ordinaliste?

Teoria ordinaliste sht e kundrta e kardinaliste. Ordinaliste e rndsishme sht vetm
renditja e preferencave q kan konsumatort pr produktet q zgjedhin, edhepr kt
arsye quhet teoria ordinaliste e zgjedhjes konsumatore.

35. far sht zona indiferente dhe kurba indiferente?

Zona indiferente sht faktise konsumatori nuk ka ndonj preferenc t veanta pr
ndonjrn prej ktyre kombinimeve.
Kurba indiferente sht paraqitja grafike e ktyre jopreferencave.

18
 36. far vrehet me kombinime indiferente?
Me kombinime indiferente vrejm se konsumatori sht i gatshm t sakrifikoj disa njsi
t produktit X pr t marr m shum njsi t produktit Y ose e kundrta me kusht q
knaqsia totale e tij t mos ndryshoj. P.sh. Ai ka dy opcione ose t blej 3 bileta pr
futboll ose t blej nj libr ekonomie. Ai sh i gatshm t sakrifikoj 3 njsi pr nj libr.

37. far paraqet koncepti i norms marxhinale t zvendsimit?

Koncepti marxhinal i zvendsimit mat sasin e nj produkti q blersit jan t gatshm t
sakrifikojn pr t marr nj njsi shtes p.sh. nga y n x duke mbajtur konstante dobin
totale.
MRS= y
x
Pra norma marxhinale e zvendsimit sh n t vrtet raporti i dobive marxhinale t t dy
produkteve.

38. far quajm hart t diferencs?

Nj bashksikurbash-lakoresh indiferente t paraqitura n t njjtn figur quhet Hart
Indiference.

39. Si jan t kufizuara zgjedhjet e konsumatorve?

Zgjedhjet e konsumatorve jan t kufizuara n dy faktor: N t ardhurat q zotron dhe
mimet e produkteve X dhe Y.

40. far paraqet drejtsia e buxhetit?

T gjitha kombinimet e mundshme q ndodhen mbi kt drejtz. Paraqet t gjitha
kombinimet e mundshme t dy produktee q mund t blej konsumatori, por kjo drejtz
nuk na tregon se cili prej ktyre kombinimeve sht m i miri.

41. Si mund t zhvendoset drejtsia e buxhetit?

Ajo mund t zhvendoset nppozicione t ndryshme nn ndikimin e faktorve prcaktuar (t
ardhurat dhe mimet e produkteve). Nse t ardhurat rriten drejtza e buxhetit do t
zhvendoset lart-djathtas paralelisht me vetveten e tijdhe e kundrta nse t ardhurat do t
ulen ather drejtza e buxhetit do t zhvendoset posht-majtas.

4 N Fig. Zhvendosja e tdrejtzs s buxhetit

3 N

1
M M
1 2 3 4

19
4
Fig. Zgjedhja optimale
3 N
2 B U2
U1
1 a U0
M
1 2 3 4

42. far paraqet pjersia e kurbs s indiferencs?

Pjersia e kurbs s indiferencs paraqet raportin e dobive marxhinale n vler absolute.

43. far paraqet pjerrsia e drejtzs s buxhetit?

Pjerrsia e drejtzs s buxhetit paraqet raportin e mimeve n vler absolute

44. Si zhvendoset drejtza prfundimtare e buxhetit?

Drejtza prfundimtare e buxhetit zhvendoset paralelisht me vetveten drejt origjins deri
n pikn q takon kurbn fillestare t indiferencs?

Kapitulli 5
1. sht Firma?
Firma sht nj njsi baz q organizon dhe koordinon faktort e prodhimit, punn, tokn,
kapitalin dhe aftsit siprmarrse, n procesin e prodhimit. Ajo i kombinon t gjitha kta
burime pr t prodhuar mallra ose shrbime.

2. Me far lloje problemesh ndeshen firmat? I numroni?

Firmat ndeshen me kto lloje problemesh:
far malli apo shrbimi t prodhojn dhe n far sasie
far teknologjie prodhimi t prdorin
sasi faktorsh prodhimi t prdorin
far strukture organizimi dhe drejtimi t zgjedhin etj.

3. far quhet e ardhura totale, kostoja totale dhe fitimi (humbjen)?

20
T Ardhurat Totale quhen t gjitha t ardhurat q firma siguron nga shitja e mallrave dhe
shrbimeve q ajo prodhon; Kostot Totale jan t gjitha shpenzimet q i bn firma pr t
prodhuar dhe shitur mallra dhe shrbimet. Diferenca n mes t ardhurave totale dhe
kostove totale prbn Fitimin (Humbjen) e firms.

4. Cilat jan objektivat e firms? I numroni?

Objektiv kryesor i do firme sht maksimizimi i fitimit, si objektiva tjera mund t jen:
Rritja e shkalls s pjesmarrjes n treg (ose t paktn ruajtja e pjess q zotron)
Krijimi i nj imazhi t mir n fushn e punsimit
Rritja e prestigjit n treg
Ruajtja e mjedisit nga mbetjet teknologjike
Maksimizimi i t ardhurave etj.

5. far quhen organizatat jofitimprurse?

Firmat q si synim kryesor nuk e kan fitimin, quhen Organizatat jofitimprurse
(joprofitabile).

6. Si far shrben tregu?

Tregu shrben si mekanizm pr t koordinuar planet e shitjes dhe t blerjes s individve
t ndryshm.

7. Diskutoni shembullin e makins s prishur, ciln rrug do t zgjedh pronari, dhe

far e prcakton rrugn q do t zgjedh pronari i makins?
Duke organizuar prodhimin, firma koordinon aktivitetet ekonomike t shumta t
individve. Por firma nuk sht i vetmi institucion q koordinon aktivitetet ekonomike.
Koordinimi mund t arrihet edhe prmes tregut. Le t marrim nj shembull t koordinimit
t tregut dhe koordinimit t firms. Supozojm se makina e nj personi sht prishur dhe ka
dy rrug nprmjet t cilave ajo mund t riparohet: ose duke e uar n nj firm q kryen
shrbimin e riparimit t makinave, ose duke koordinuar t gjitha veprimet vet individi n
tregjet e ndryshme. Rruga e par quhet koordinim i firms, kurse rruga e dyt quhet
koordinim i tregut. Koordinimi i Firms quhet sepse pronari i firms, ku sht drguar
makina koordinon t gjitha aktivitetet e nevojshme pr riparimin e makins. Koordinimi i
Tregut konsiston n faktin se, pronari i makins pr t ardhur deri te rregullimi i makins,
t gjitha aktivitetet duhet ti koordinoj vet prmes tregut. Ai s pari duhet ta gjej nj
mekanik i cili duhet t shikoj se ku sht defekti dhe t bj listn e pjesve q duhet pr tu
ndrruar si dhe instrumenteve q duhen pr ti vendosur ato. Dhe n fund t gjej edhe nj
tjetr mekanik pr t vendosur pjest. Pra, shohim se n rastin e dyt pronari bn shum
transaksione (veprime) pr t ardhur deri te riparimi i veturs s tij. Pra, lind pyetja far e
prcakton rrugn q do ta ndjek pronari i makins? Prgjigja sht: Kostoja. Pra, pronari
do t ndjek at rrug q sht me kosto m t ult, pra metodn ekonomikisht m efiente.

8. Cekni dhe spjegoni tre arsyet kryesore pse firmat jan m efiente sesa tregjet?
Ka tre arsye kryesore pse firmat jan m efiente sesa tregjet si koordinatore t aktivitetit
ekonomik: ulja e kostove t transaksioneve, ekonomizimet e shkalls, dhe ekonomizimet e
skuadrave t prodhimit. Kostot e transaksioneve sa her q shitet e blihet nj mall ose
shrbim i caktuar, kemi t bjm me nj transaksion. Po t veprohej sipas rrugs s par do
t kishim vetm nj transaksion n mes pronarit t veturs dhe firms e cila merret me
riparimin e veturs. Po t ndiqet rruga e dyt, do t kishim m shum transaksione. Pra,

21
rruga e par ka kosto m t ult t transaksionit. Ekonomizime t Shkalls ekzistojn kur
kostoja e prodhimit t nj njsie t produktit ulet, n qoft se sasia e prodhimit rritet.
Ekonomizime t shkalls lidhen me faktor t ndryshm teknologjik, financiare,
organizative etj. Ndr arsyet organizative mund t prmendim ndarjen e puns dhe
specializimin, t mshiruara n skuadrat e prodhimit. Skuadra e prodhimit sht nj
organizim i prodhimit, n t cilin nj grup individsh specializohen n detyra t caktuara
pr prodhimin e nj produkti ose shrbimi. Pra, ktu secili specializohet n kryerjen e nj
detyre t caktuar. Meqense firmat mund t ulin koston e transaksioneve, t arrijn
ekonomizime t shkalls dhe t organizojn skuadrat e prodhimit n mnyr efiente,
ather jan ato q koordinojn n mnyr m efiente shum nga aktivitetet tona n
krahasim me tregun.

9. N qoft se ka kufizime n efiencn ekonomike t firms far ndodh me t?

Ekzistojn edhe kufizime n efiencn ekonomike t firms. N qoft se firmat bhen shum
t mdha dhe rrisin shkalln e diversitetit t produkteve q prodhojn, ather mund t
rriten kostot e prgjithshme pr njsi prodhimi.

10. Si klasifikohen Firmat?

Firmat mund t klasifikohen n mnyra t ndryshme, duke marr pr baz kritere t
ndryshme.

11. Sipas kriterit ligjor t organizimit t tyre sa lloje kryesore firmash kemi?
Sipas kriterit ligjor t organizimit t tyre kemi tre lloje kryesore firmash: firmat individuale,
firmat me ortak, dhe korporatat (shoqrit aksionare).

12. Si prcaktohet forma e organizimit q zgjedh nj firm?

Forma e organizimit q zgjedh nj firm prgjithsisht prcaktohet nga forma e pronsis,
struktura e drejtimit t saj, mnyra e pagess pr faktort e prodhimit etj.

13. far dini pr Firmat Individuale?

Kemi t bjm me nj firm individuale ather kur ajo sht pron e nj pronari t vetm
dhe drejtohet vetm prej tij. Kjo sht forma m e thjesht dhe m e prgjithshme e
organizimit t firmave. Pronari i firms sht prgjegjs pr mbarvajtjen e firms dhe pr
detyrimet q ka ndaj t tjerve.

14. Cekni dhe tregoni disa avantazhet dhe disavantazhet t firmave individual?
Krahasuar me llojet e tjera t firmave, firmat individual kan nj varg avantazhesh dhe
disavantazhesh:
Avantazhet e firms individuale jan:
Struktura drejtuese e firms individuale sht e thjesht. Pronari i firms i merr
vet t gjitha vendimet lidhur me ndrmarrjen e tij, poashtu e merr vet t gjith fitimin e
firms dhe e prdor si t dshiroj.
Organizohet relativisht leht. Kostot e organizimit jan relativisht t vogla.
Jep nj shkall t lart knaqsie personale n drejtimin e firms dhe marrjen e
vendimeve.
Lehtsia pr tu futur dhe pr t dal nga biznesi n qoft se nuk ka sukses n
veprimtarin q ka zgjedhur
Kan nj fleksibilitet t lart n prshtatje ndaj krkesave t konsumatorve

22
 Fitimi tatimohet vetm nj her, n formn e tatimit mbi t ardhurat
personale.
Disavantazhet e firms individuale jan:
Prgjegjsia e pakufizuar financiare. N qoft se firma nuk ka sukses n
biznesin q ka zgjedhur dhe pr kt arsye mund t falimentoj, pronari i firms
individuale duhet t shlyej t gjitha detyrimet financiare q ka ndaj firmave t tjera ose
banks. N qoft se nuk i shlyen t gjitha detyrimet, atij mund ti sekuestrohet gjith
pasuria q zotron.
Burimet e financimit t investimeve, t nevojshme pr zgjerimin e prodhimit, jan
t kufizuara nga mundsit financiare t pronarit, prfshir edhe mundsit pr t marr
hua.
Jetgjatsia e kufizuar, e cila varet nga jetgjatsia ose vullneti i vet pronarit.

15. far dini pr Firmat me Ortak?

Firmat me ortak mund t krijohen me dy ose m shum pronar. Secili prej tyre pajtohet
q t kontriboj me nj pjes t puns dhe t kapitalit t tij n firm, t marr nj pjes t
fitimit t saj dhe t ket prgjegjsin e vet n detyrimet e firms. N kt form biznesi
numri i ortakve nuk mund t jet mbi nj limit t caktuar. Nj firm me ortak ka nj
struktur organizimi m t komplikuar se sa nj firm individuale. Edhe ktu fitimi
taksohet vetm nj her si e ardhur personale e pronarve. Ortakt kan prgjegjsi t
pakufizuar, madje nj ortak mund t mbaj prgjegjsi edhe pr gabimet q mund t bjn
ortakt e tjer.

16. Cekni dhe tregoni avantazhet dhe disavantazhet e firms me ortak?

Edhe kjo form e organizimit t biznesit ka avantazhet dhe disavantazhet.
Avantazhet jan:
Sikurse firmat individuale edhe firmat me ortak mund t themelohen dhe
organizohen lehtsisht.
Trheqin m shum kapitale se sa firmat individuale, n kt mnyr shtohen burimet
financiare t nevojshme pr rritjen dhe zhvillimin e firms.
Mundsia m e madhe pr t marr kredi nga banka. Kt e mundson pasuria e t
gjith ortakve e cila shrben si garancion pr bankn. Pra, ortakrit jan n nj pozit
m t mir kreditore sesa firmat individuale.
Firmat me ortak kan aftsi drejtuese dhe organizuese m t lart, prderisa
ekziston mundsia e specializimit t ortakve n funksione t caktuara drejtuese.
Disavantazhet jan:
Prgjegjsia e pakufizuar financiare. Ortakt garantojn me t gjith pasurin. Te
firmat me ortak, nj ortak mund t mbaj prgjegjsi (ngarkohet me obligime) edhe
pr gabimet ose paprgjegjsin e ortakve tjer.
N firmat me ortak krkohen plqimi i t gjith ortakve pr do vendim q
lidhet me aktivitetin e firms. Kur ky plqim nuk arrihet, kjo bhet shkak pr
shprbrjen e firms (falimetnimin e saj).
Marrveshjet pr t krijuar nj firm me ortak prmbajn veprime ligjore t
ndrlikuara pr t bler apo shitur pjesn prkatse n firm. Sa her q nj ortak
trhiqet nga firma apo vdes, pushon s vepruari marrveshja e br m par. Edhe futja
e nj ortaku t ri sjell si pasoj hartimin e nj marrveshje t re.

23
 Firmat me ortak kan nj jet t kufizuar n biznes. Pra, nse ndonjri prej
ortakve trhiqet prej firms, firma shprbhet.
Kufizueshmria e numrit t ortakve bn q mundsit financiare t saj t jen t
kufizuara.

17. far dini pr Korporatat?

Korporata sht nj form e organizimit t biznesit q themelohet me shitjen (emetimin) e
aksioneve dhe pr kt arsye shpesh quhen si shoqri aksionare. Aksioni sht nj titull
pronsie ndaj nj pjese t pasuris s shoqris, nj letr me vler q vrteton se nj individ
ka investuar n shoqri vlern nominale t aksionit dhe se ka t drejt t marr pjes n
fitimin e shoqris, n prputhje me kt vler nominale. Aksionart marrin nj pjes t
fitimit t shoqris aksionare n formn e dividentit. Pronart e aksioneve kan prgjegjsi
ligjore vetm pr pjesn q e kan investuar n shoqrin aksionare, pra nuk prgjigjen me
tr pasurin. Mbajtsi i nj aksioni mund ta shes at n qoft se dshiron. N shoqrin
aksionare pa ofert publike aksionet mbahen privatisht dhe mund t shiten dhe t blihen
vetm me marrveshjen e t gjith aksionistve. N shoqrit aksionare me ofert publike,
aksionet shiten dhe blihen n tregun e letrave me vler, n burs.
Shoqrit e mdha aksionare kan nj struktur m t komplikuar. Organi m i lart i nj
shoqrie t till sht mbledhja e prgjithshme e aksionarve, e cila vendoset pr shtjet
kryesore t aktivitetit t saj. Nga kjo mbledhje zgjidhet, me shumic votash, bordi i
drejtorve. do aksion i bler sht i vlefshm pr nj vot. Pr shembull n qoft se nj
individ ka bler 50 aksione, ai ka t drejtn e 50 votave. Bordi i drejtorve zgjedh
presidentin. Nn bordin e drejtorve jan drejtort ekzekutiv, t cilt jan prgjegjs dhe
drejtojn sektor t till si prodhimi, marketingu, financat, krkim-zhvillim, ku punojn
specialist t fushave t ndryshme.
T ardhurat e korporats tatimohen dy her, nj her si t ardhura t prgjithshme t
korporats dhe s dyti si t ardhura personale t aksionarve. Tatimi i dyfisht i t ardhurave
t korporats pr korporatn paraqet nj disavantazh n krahasim me format e tjera t
organizimit t biznesit. Mirpo kt disavantazh korporata mund ta kthej n avantazh. Si
arrihet kjo? Kjo do t arrihet n qoft se fitimi nuk iu shprndahet n form dividenti
aksionarve, por riinvestohet n korporat. Kjo q tham m lart ka dy efekte pozitive: s
pari, eliminohet tatimi i dyfisht pr korporatn dhe s dyti, riinvestimi i mjeteve n
korporat mundson rritjen (zhvillimin e saj).
Krahas avantazhit t prgjegjsis s kufizuar q kan aksionistt, forma e organizimit me
korporata ka edhe nj avantazh tjetr, vazhdimin e biznesit. Aksionistt nuk mund t
trheqin kapitalin q kan investuar n shoqri (korporat), por ata mund t shesin aksionet
n burs. Kjo shitje bhet me mimet e tregut dhe jo n baz t vlers nominale t aksionit.
Poseduesi i aksionit mund ta shes aksionin e tij me mim m t lart se vlera nominale
dhe n kt rast ka realizuar fitim i cili quhet fitim nga kapitali, ose mund ta shes me
mim m t ult se vlera nominale duke ralizuar humbje e cila quhet humbje nga kapitali,
por mund ta shes edhe baras me vlern nominale. Blersit e ri t ktyre aksioneve bhen
pronar t korporats dhe kjo mundson q korporata t mbijetoj n biznes.

18. Si ndahen burimet financiare kryesore q mund t siguroj korporata?

Burimet financiare kryesore q mund t siguroj korporata ndahen n burime financiare t
Jashtme dhe t Brendshme.

24
 19. Cilat rrug kryesore prdor korporata pr t siguruar burimet financiare t
jashtme?
Pr t siguruar burime financiare t jashtme, korporata prdor kto rrug kryesore: shitja e
obligacioneve, emetimi i aksioneve, marrja e kredive bankare.
Shitja e obligacioneve Obligacioni sht nj letr me vler q i sjell mbajtsit t tij t
ardhura t prvitshme, n baz t prqindjeve fikse t caktuara m par. Nj obligacion
prbn nj detyrim afatgjat 10-15 vjear, pr korporatn. Korporata sht e detyruar t
paguaj vlern e obligacionit n kohn e caktuar, pavarsisht nse sht me fitim apo jo.
Blersi i obligacionit i paguan korporats, n momentin e blerjes, nj shum parash ta
barabart me vlern nominale t obligacionit, t supozojm 150 mij . Korporata kryen dy
lloj pagesash ndaj mbajtsit t obligacionit: a) Pagesn e interesit, e cila bhet periodikisht
do vit, gjat gjith jets s obligacionit. N qoft se norma e interesit sht, pr shembull
10% n vit, ather pagesa e interesit pr nj obligacion me vler nominale prej 150 mij
do t ishte 15 mij n vit; b) Pagesn e 150 mij , ose t vlers nominale t obligacionit,
n datn e maturimit t borxhit, pra kur plotsohet afati i detyrimit.
Krahas obligacioneve t zakonshme, ekzistojn edhe obligacione t konvertueshme. Ato
dallohen nga obligacionet e zakonshme sepse, para nj date t caktuar, mund t kmbehen
me aksione sipas nj norme t caktuar, p.sh. nj obligacion me 5 aksione. Meqense
mbajtsi i ktij lloj obligacioni ka mundsin e konvertueshmris, norma e interesit sht
m e ult se ajo e obligacioneve t zakonshme.
Emetimi i Aksioneve Ekzistojn tre lloje t kryesore aksionesh: aksionet e zakonshme,
preferenciale dhe aksionet e konvertueshme.
Aksioni i Zakonshm i jep pronarit t tij t drejtn t jet bashkpronar i korporats, t
votoj n mbledhjen e prgjithshme dhe t marr pjes n zgjedhjen e drejtorve. Pronari i
aksioneve t zakonshme shpreson t marr t ardhura n formn e dividentit. Madhsia e
dividents q ai merr varet nga suksesi i korporats. N vite t vshtira ai mund t mos
marr fare dividend.
Aksionet e Preferuara jan t ngjashm m shum me obligacionet sesa me aksionet e
zakonshme. Mbajtsit e tyre zakonisht kan t drejt t prfitojn nj norm interesi fikse
dhe nuk mund t krkojm rritjen e saj n qoft se korporata ecn mir. N radhn e
pagess s interesit, mbajtsit e aksioneve t preferuara qndrojn prpara mbajtsve t
aksioneve t zakonshme, por pas mbajtsve t obligacioneve.
Aksionet e Konvertueshme jan t ngjashme me obligacionet dhe aksionet e preferuara,
sa i prket mnyrs s pagess s interesit. Norma e interesit edhe te kto aksione sht
fikse, mirpo t kto aksione, pronart e tyre mund ti shndrrojn (konvertojn) n
aksione t zakonshme n nj dat t specifikuar.
Marrja e Kredive Bankare Kredia bankare sht nj hua q sigurohet me marrveshje
midis korporats dhe banks. Kredia bankare dallohet nga obligacioni sepse, s pari ajo
jepet pr periudha m afatshkurtra nga disa muaj deri n disa vjet; s dyti norma e interesit
n banka sht e ndryshueshme, pra ajo lviz sipas oferts dhe krkess. Korporata ka
edhe burime t brendshme t rritjes. Nj burim sht pjesa e fitimit q nuk shprndahet, por
rifutet n biznes. Nj burim tjetr sht fondi i amortizimit i destinuar pr zvendsimin e
makinave, pajisjeve, etj., pr sa koh q ato nuk jan konsumuar plotsisht.

20. Cila sht rrug tjetr e rritjes krahas burimeve financiare t brendshme dhe
t jashtme dhe si mund t realizohet ajo?

25
Krahas burimeve financiare t brendshme dhe t jashtme, nj rrug tjetr e rritjes sht
shkrirja e firmave, e cila realizohet nprmjet gllabrimit ose nprmjet marrveshjes midis
dy apo m shum firmave pr tu bashkuar dhe pr t krijuar nj firm t re.

21. Cilat jan format kryesore me an t cilave realizohen bashkimet e firmave?

Format kryesore me ann e t cilave realizohen bashkimet e firmave jan:
Bashkimi Vertikal, q ndodh kur bashkohen dy ose m shum firma t nj dege, q
realizojn stade t ndryshme t procesit t prodhimit.
Bashkimi Horizontal, q ndodh kur bashkohen dy ose m shum firma q prodhojn t
njjtin produkt ose shrbim, ose q realizojn stade t ngjashme t procesit t prodhimit.
Bashkimi i Firmave, aktivitetet e t cilave nuk lidhen drejtprdrejt me njri-tjetrin, duke
formuar konglomerate. Ky lloj bashkimi dallon pr nga diversiteti i prodhimeve apo
shrbimeve q realizohen n t.

22. Prse sht i nevojshm kontabiliteti i firms?

Kontabiliteti i firms sht i nevojshm si burim informacioni pr blersit e mundshm t
aksioneve dhe obligacioneve t saj dhe si instrument i rndsishm pr t ndihmuar
drejtuesit e firms pr marrjen e vendimeve dhe pr njohjen e ecuris s biznesit dhe vlers
s tij. Firmave u duhet t mbajn kontabilitetin edhe pr shkak t detyrimit pr t paguar
taksat.

23. Cilat jan dokumentet m t rndsishme t kontabilitetit?

Dokumentet m t rndsishme t kontabilitetit jan Bilanci dhe Pasqyra e Rezultatit
Financiar.

24. far paraqet bilanci i firms dhe sa an i ka bilanci?

Bilanci i firms paraqet gjendjen financiare t saj n nj moment kohe t dhn. Bilanci i
firms i ka dy an, Aktivin, i cili paraqet mjetet q jan n prdorim t firms dhe Pasivin, i
cili paraqet burimet e ktyre mjeteve, pra detyrimet q ka firma ndaj t tretve si dhe
burimet e veta t firms. Diferenca midis aktivit dhe burimeve jo t veta t firms
(detyrimeve t saj ndaj t tretve) prbn vlern neto t saj, e cila, pr nj korporat, merr
formn e aksioneve. Parim themelor i bilancit t firms sht barazia e aktivit, q shnohet
n ann e majt t bilancit, me pasivin, q shnohet n ann e djatht.

A P

24. far prmbledh pasqyra e rezultatit financiar?

Pasqyra e Rezultatit Financiar prmbledh transaksionet e firms gjat nj periudhe kohe t
dhn, p.sh. gjat nj viti. N kt pasqyr regjistrohet rrjedha e t ardhurave, kostove dhe
diferenca midis tyre (fitmi ose humbje) pr periudhn prkatse. Pra, pasqyra e rezultatit
financiar tregon se far ndodh gjat nj periudhe kohe p.sh. gjat nj viti, me t ardhurat
dhe shpenzimet e firms.

25. A jan t lidhura njra me tjetrn bilanci dhe pasqyra e rezultatit financiar?

26
 Rezultati financiar i firms pasqyrohet edhe n bilancin e saj, pra kto dy dokumente
kryesore t firms jan t lidhur me njra tjetrn.

Kapitulli 6
1. Me far fillon studimi i Firms?
Studimi i firms fillon me analizn e prodhimit. Prodhimi i transformon burimet prodhuese
n mallra e shrbime.

2. far sht Prodhimi dhe me an t far jepet lidhja midis inputeve t

prdorura dhe sasis s produktit?
Prodhimi sht nj proces me ann e t cilit burimet kthehen n t mira dhe shrbime t
ndryshme. Ky proces realizohet nprmjet nj metode t caktuar, e cila krkon kombinime
t caktuara t inputeve. Lidhja midis inputeve t prdorura dhe sasis s produktit t marr
jepet me ann e funksionit t prodhimit.

3. Cilat jan ato supozime t cilt jan t nevojshme, pr t paraqitur modelin e

funksionit t prodhimit t nj firme pr nj periudh afatshkurtre?
Pr t paraqitur modelin e funksionit t prodhimit t nj firme pr nj periudh
afatshkurtr, sht e nevojshme t bjm disa supozime:
S pari, supozohet se qllimi i firms sht maksimizimi i fitimit.
S dyti, pr t thjeshtuar analizn teorike dhe grafike, supozohet se firma prdor vetm dy
inpute: punn dhe kapitalin. Inputi pun supozohet madhsi e ndryshueshme, kurse inputi
kapital madhsi e fiksuar.
S treti, firma vepron n nj treg n konkurrenc t plot si pr produktin q prodhon dhe
shet, ashtu edhe pr fuqin puntore q punson. Pra, firma sht mimpranuese n tregun
e produkteve dhe pagpranuese n tregun e puns.
S katrti, pagat prfaqsojn t vetmin kosto t puns dhe puna q prdor firma supozohet
homogjene, pra nj njsi pune nuk dallon nga nj njsi tjetr e saj.
S pesti, firma nuk e ndryshon teknologjin e prdorur.

4. far shpreh Funksioni i Prodhimit?

Funksioni i Prodhimit shpreh lidhjen midis sasis s inputeve t prdorura dhe produktit t
prodhuar. Ai tregon se cila sht sasia minimale e inputeve q duhet t prdor firma pr t
prodhuar nj sasi t dhn produkti ose, cila sht sasia maksimale e produktit q mund t
realizohet me nj sasi t dhn t inputeve. Analitikisht kjo lidhje jepet nga ekuacioni: Q =
f(K,L)

5. far tregon ekuacioni Q = f(K,L)?

Ky ekuacion tregon se madhsia e produktit (Q) sht funksion i madhsis s kapitalit t
fiksuar (K) dhe variablit pun (L) t prdorur nga firma me nj gjendje t dhn t
teknologjis. Ai tregon se si ndryshon prodhimi maksimal i arritshm, n qoft se
ndryshojm madhsit e inputit variabl t prdorur. N nj periudh afatshkurtr, kur
madhsia e kapitalit sht e fiksuar dhe puna merret si faktor variabl, firma mund t
prodhoj m shum produkte n qoft se pajton m shum puntor.

27
 6. far quhet Produkt Total (TP)?
Sasia e produktit e prodhuar nga kombinimi i inputit pun L dhe inputit kapital K quhet
produkt total (ose produkt total fizik) dhe simbolikisht shnohet me Q ose TP.

7. far tregon kurba TP?

Kurba TP tregon maksimumin e produktit pr do sasi t inputit pun t prdorur. Pikat
psh. a,b,c,...,f etj.n kurbn e produktit total fizik u korrespondojn rreshtave prkats t nj
tabele t dhn. Kurba e produktit total fizik veon nivelet e arritshme t prodhimit nga
nivelet e paarritshme t tij. T gjitha pikat sipr ksaj kurbe tregojn nivele t paarritshme
t prodhimit, kurse pikat nn kurb tregojn nivele t arritshme, por jo efiente t
prodhimit. Vetm pikat n kurb jan nivele t arritshme dhe njkohsisht efiente t
prodhimit.

8. far mat Produkti Marxhinal dhe cila sht formula e tij, dhe far sht
Produkti Marxhinal i Puns?
Produkti Marxhinal i nj faktori t ndryshueshm mat ndryshimin n produktin total q
rezulton nga ndryshimi me nj njsi n madhsin e inputi t prdorur. Kshtu, Produkti
Marxhinal i Puns sht ndryshimi n produktin total q rezulton nga nj ndryshim me nj
njsi t sasis s puns t prdorur, duke mbajtur madhsin e kapitalit konstante.
Analitikisht produkti marxhinal jepet nga formula: MP=TP/L ku TP sht shtesa n
produktin total dhe L shtesa n inputin pun.

9. Kur L sht e barabart me 1 njsi, ather produkti marxhinal sht?

Kur L, shtesa e inputit pun, sht e barabart me 1 njsi, produkti marxhinal del i
barabart me shtesn e prodhimit total (TP).

10. far duhet t mbajm parasysh pr llogaritjen e sakt t produktit

marxhinal?
Pr llogaritjen e sakt t produktit marxhinal, duhet t mbajm parasysh vetm ndryshime
shum t vogla t variablit t ndryshueshm.

11. A ekziston lidhja midis kurbs s produktit total dhe kurbs s produktit
marxhinal?
Po, ekziston nj lidhje midis kurbs s produktit total dhe kurbs s produktit marxhinal: sa
m e pjerrt t jet kurba e produktit total, aq m i lart sht niveli i kurbs s produktit
marxhinal.

12. Si mund t llogaritet gjeometrikisht produkti marxhinal i puns?

Gjeometrikisht produkti marxhinal i puns mund t llogaritet duke matur pjerrsin e
tangentes s hequr n pikn prkatse t kurbs s produktit total. Produktin marxhinal e
prcaktuam si raport t shtess t produktit total ndaj shtess n sasin e puns, pr
ndryshimet shum t vogla t saj. Ky raport mat pikrisht pjerrsin e kurbs s produktit
total.

13. Me far e ka t barabart tangjentja e hequr n nj pik prkatse?

Tangjentja e hequr n nj pik prkatse t kurbs e ka pjerrsin t barabart me zero,
prderisa sht paralele me boshtin horizontal; pra edhe produkti marxhinal prkats do t
jet i barabart me zero. N qoft se firma pajton njsi pune shtes pas ksaj pike, produkti

28
total bie dhe produkti marxhinal merr vlera negative. Kur kemi t bjm me nj funksion t
vazhdueshm t prodhimit total, produkti marxhinal i puns mund t prkurfizohet si vlera
e limitit t raportit Q/L, kur ndryshimi n njsit e puns tenton n zero. Pra, produkti
marxhinal mund t matet me derivatin e funksionit n pikn prkatse.

14. Si llogaritet produkti mesatar?

Produkti mesatar llogaritet si raport i produktit total me njsit e puns t prdorura.

15. Me far sht i barabart produkti mesatar n nj pik prkatse?

Produkti mesatar n nj pik prkatse sht i barabart me produktin marxhinal, prderisa
rrezja e hequr nga origjina sht njkohsisht tangente ndaj kurbs s produktit total n t
njjtn pik.

16. Kur rritet dhe zvoglohet produkti mesatar me shtimin e faktorit variabl, dhe
kur e arrin maksimumin e vet pordukti mesatar?
Kur produkti marxhinal sht m i madh se produkti mesatar, pra, prsa koh q kurba e
produktit marxhinal ndodhet mbi kurbn e produktit mesatar, produkti mesatar rritet me
shtimin e faktorit variabl. Kur produkti marxhinal sht m i vogl se produkti mesatar,
pra prsa koh q kurba e produktit marxhinal ndodhet nn kurbn e produktit mesatar,
produkti mesatar zvoglohet me shtimin e faktorit variabl. Kur produkti marxhinal sht i
barabart me produktin mesatar, pra, n pikprerjen e kurbave prkatse, produkti mesatar
arrin maksimumin e vet.

17. far veti sht lidhja midis produktit marxhinale dhe produktit mesatar?
Lidhja midis produktit marxhinal dhe produktit mesatar sht nj veti e prgjithshme, q
ekziston midis vlerave mesatare dhe marxhinale t do variabli:
N qoft se ndaj nj madhsie mesatare t nj shume numrash shtohet nj numr q
sht m i vogl se kjo mesatare, mesatarja q prfshin edhe numrin e fundit shtes do t
jet m e ult se mesatarja e par dhe e kundrta, n qoft se ndaj nj madhsie mesatare
t nj shume numrash shtohet nj numr q sht m i madh se kjo mesatare, mesatarja q
prfshin edhe numrin e fundit shtes do t jet m e lart se mesatarja e par.

18. Pse firma duhet t studioj mir sjelljen e produktit marxhinal dhe mesatar?
Firma duhet t studioj mir sjelljen e produktit marxhinal dhe mesatar, sepse ato kan nj
influenc t rndsishme n koston e produktit q ajo prodhon.

19. Pse kurbat e produktit total, marxhinal dhe mesatar, pasi arrijn maksimumin
e tyre priren negativisht?
sht e qart se nj gj e till nuk ndodh pr shkak se bie cilsia e puns shtes q pajton
firma. N ndrtimin e modelit kemi supozuar q firma pajton njsi homogjene t puns.
Ksaj pyetje do ti japim prgjigje duke analizuar ligjin e t ardhurave zbritse.

20. Ligji i t Ardhurave Zbritse?

Sipas ligjit t t ardhurave zbritse, n qoft se ndaj nj sasie t dhn t faktorit t fiksuar
(n rastin ton t kapitalit) shtohen njsi t njpasnjshme t nj faktori t ndryshueshm t
prodhimi (n rastin ton puns), produkti marxhinal dhe ai mesatar i faktorit t
ndryshueshm eventualisht do t bien.

29
 21. Shpjegoni prirjen negative t kurbave t produktit total, marxhinal dhe
mesatar?
Sipas ligjit t t ardhurave zbritse mund t shpjegojm prirjen negative t kurbave t
produktit total, marxhinal dhe mesatar. Arsyeja kryesore e nj sjellje t till lidhet me
faktin se pr njsit e para t puns ndrkoh q kapitali sht i fiksuar, do t kemi nj
nnprdorim t kapitalit dhe prodhimi i firms do t jet joefiente. Firma mund t
kaprcej kt gjendje inefiente duke shtuar numrin e puntorve, me synimin q kapitali
t prdoret sipas kapaciteteve prodhuese. Si rrjedhim, do t kemi rritje t produktit
marxhinal, t produktit mesatar dhe ati total. Por, rritja n kta tregues nuk mund t
vazhdoj pafundsisht. Duke pajtuar puntor shtes, eventualisht arrihet nj moment, pas
t cilit puna bhet relativisht e teprt kundrejt madhsis s kapitalit t fiksuar. Puntort
shtes nuk mund t kontribuojn n rritjen e prodhimit, por do t jen t detyruar t presin
n rradh pr t t prdorur makinerit. Tani sht puna bhet e nnprdorur. Shtimi i
njsive t puns bn q produkti marxhinal i saj eventualisht t bhet zero kur produkti
total sht n maksimum dhe m pas negativ, duke sjell si pasoj rnien e produktit total
dhe atij mesatar.

22. Vetm n far vepron ligji i t ardhurave zbritse?

Ky ligj vepron vetm n periudha afatshkurtra, ku t paktn njri nga faktort e
prodhimit sht i fiksuar dhe gjendja e teknologjis sht e pandryshueshme. N qoft se
do t ndryshonte madhsia e kapitalit t prdorur apo gjendja e teknologjis s firms, kto
do ti kundrviheshin veprimit t ligjit t t ardhurave marxhinale zbritse.

23. far pasqyrojn t ardhurat e shkalls dhe cilat jan ato raste t mundshme
lidhur me t ardhurat e shkalls?
T ardhurat e shkalls pasqyrojn reagueshmrin e produktit total kur t gjitha inputet
rriten n t njjtin prpjestim. Lidhur me t ardhurat e shkalls jan t mundshme tre raste:
T ardhurat konstante t shkalls, q prfaqsojn rastin kur ndryshimet
prpjestimore n t gjith inputet ojn n nj rritje n t njjtin prpjestim n prodhim.
Psh. n qoft se inputet e puns, toks, kapitalit, etj. dyfishohen, edhe produkti total
dyfishohet. Degt ku mbizotron puna e dors karakterizohen prgjithsisht nga t
ardhura konstante t shkalls.
T ardhurat zbritse t shkalls, q prfaqsojn rastin kur nj rritje prpjestimore n
t gjit inputet on n rritje n prpjestim m t vogl n produktin total. Psh. kur
fermeri rrit me 50% sasin e fars, t puns dhe t makinerive, ndrsa produkti total
rritet me 40%, prodhimi karakterizohet nga t ardhura zbritse t shkalls.
T ardhurat rritse t shkalls, q prfaqsojn rastin kur nj rritje prpjestimore n t
gjith inputet on n nj rritje n prpjestim m t madh n nivelin e produktit total.
Psh. n qoft se fermeri i rrit t gjitha inputet me 10%, ndrsa produkti total rritet me
15%, prodhimi karakterizohet nga t ardhura rritse t shkalls.

24. Prse sht i nevojshm faktori koh, dhe sa periudha dallojm pr t kuptuar
efektin e faktorit koh n dinamikn e prodhimit?
Faktori koh sht i nevojshm pr t marr vendime t drejta. Pr t kuptuar efektin e
faktorit koh n dinamikn e prodhimit, dallojm tre periudha:
Periudha momentale, gjat s cils prodhimi, pra edhe t gjith faktort e prodhimit,
jan t fiksuar.

30
 Periudha afatshkurtr, gjat s cils firma mund t shtoj prodhimin duke ndryshuar
faktort e ndryshueshm t prodhimit, ndrkoh q mbetet konstant t paktn njeri prej
tyre.
Periudha afatgjat, gjat s cils t gjith faktort e prodhimit bhen t ndryshueshm.
Nganjher dallohen edhe periudha shumafatgjata, gjat t cilave ndryshon edhe
teknologjia e prodhimit.

25. Teknologjia e Prodhimit...?

Teknologjia e prodhimit ndryshon edhe prsoset vazhdimisht. Shpikjet e produkteve t
reja, prmirsimi i produkteve ekzistuese, ndryshimet n procesin e prodhimit, jan procese
q kan t bjn pikrisht me ndryshimet n teknologji. Si rezultat i ndryshimeve
progresive n teknologji bhet e mundur q me t njjtat inpute t sigurohet m shum
produkt, ose e njjta sasi prodhimi t sigurohet me m pak inpute. Kur ndodh ndryshimi n
teknologji, ndryshon edhe funksioni i prodhimit.

26. Meqense firma mund t ndryshoj madhsit...?

Meqense firma mund t ndryshoj madhsin e t gjitha burimeve n periudha afatgjata,
zgjedhjet q hapen para saj jan m t shumta sesa n periudha afatshkrutra. Kto zgjedhje
prmbahen n funksionin e prodhimit, i cili paraqet kombinimet e ndryshme t inputeve (n
rastin ton t puns dhe t kapitalit) dhe sasis s produktit t prodhuar.

27. far shpreh funksioni i prodhimit n periudha afatgjata?

Funksioni i prodhimit n periudha afatgjata shpreh lidhjen midis kombinimeve t ndryshme
t inputeve dhe madhsis maksimale t produktit, q mund t realizohet me kto
kombinime, me nj gjendje t dhn t teknologjis.

28. Cili sht kombinimi m i mir i inputeve pun dhe kapital q duhet t zgjedh
firma, pra q i siguron asaj maksimumin e fitimit?
Pr ti dhn prgjigje ksaj pyetjeje, duhet paraprakisht t njihemi me disa koncepte t reja,
sikurse jan vijat barazsasi dhe vijat barazkosto.

29. far quhet vija barazsasi (izokuant) dhe far prfaqson izokuanti?
Dy grupe kombinimesh t inputeve pun dhe kapital japin prkatsisht t njjtn sasi
prodhimi, secili grup prfaqsohet nga nj kurb, q quhet vija barazsasi (izokuanti).
Izokuanti prfaqson trsin e kombinimeve t ndryshme t puns dhe t kapitalit q japin
sasi t barabarta produkti. N kt mnyr, nj izokuant tregon metodat alternative pr
prodhimin e nj sasie t dhn produkti. N qoft se lvizim nga njra pik n nj pik
tjetr prgjat nj izokuanti, nj faktor prodhimi zvendsohet me faktorin tjetr, kurse
madhsia e prodhimit mbetet konstante. Norma sipas s cils kryhet ky zvendsim duke
mbajtur prodhimin konstant, quhet norma teknike e zvendsimit (TRS), grafikisht norma
teknike e zvendsimit matet me pjerrsin e izokuantit n pikn prkatse.

30. Cilat jan ato supozime t rndsishme lidhur me izokuantet?

Lidhur me izokuantet sht e rndsishme t bjm disa supozime:
Izokuantet kan pjerrsi negative.
Ato jan konvekse ndaj origjins.
Izokuantet q shprehin nivele t ndryshme prodhimi nuk priten me njri tjetrin.
Izokuantet q ndodhen m larg origjins prfaqsojn nivele m t lart prodhimi.
31
Kto veti jan t ngjashme me vetit e kurbave t indefirencs por n dallim prej tyre, do
izokuant prfaqson nj madhsi t caktuar t prodhimit.

31. Vijat barazkosto (Izokosto)?

Pr t prcaktuar metodn m efiente t prodhimit pr do nivel t dhn, duhet t gjejm
kombinimin me kosto m t ult t inputeve. Pr t gjetur kt kombinim, kur t dy faktort
jan t ndryshueshm, duhet t dim mimet e faktorve. Le t supozojm se mimi i puns
sht 20 euro pr njsi dhe mimi i kapitalit 30 euro pr njsi. Firma planifikon t
shpenzoj 120 euro pr t bler kto dy inpute. Kjo sasi parash prbn nj kufizim pr
firmn, q shprehet me an t nj vije psh vijs AB. Vija AB shpreh kosto t barabarta dhe
quhet vij barazkosto ose izokosto. Izokostoja tregon t gjitha kombinimet e puns dhe t
kapitalit q mund t blihen me 120 euro nga ana e firms. Pr t ndrtuar nj izokosto,
metodologjikisht veprohet njlloj si pr ndrtimin e vijs s buxhetit te konsumatori, duke
prcaktuar koordinatat e pikave ekstreme A dhe B, mbi bazn e t dhnave mbi mimet e
faktorve dhe shumn e planifikuar pr tu shpenzuar.

Kapitali
(K)
4 A

3 C=120

2
C=60

1
B

1 2 3 4 5 6 Puna (L)

Duke bashkuar pikat A dhe B prftohet vija barazkosto. N vartsi me ndryshimet relative
t mimeve t puns dhe t kapitalit si dhe me ndryshimet e shpenzimeve q planifikon t
kryej firma, do t ndryshoj edhe pozicioni i nj izokostoje, prkatsisht duke ndryshuar
pjerrsin ose duke u zhvendosur paralelisht me vetveten, sikurse tregohet edhe n figur.

32. Zgjedhja Kosotminimizuese?

32
Pr t gjetur kombinimn e inputeve q jep nivelin m t ult t kosotve pr prodhimin,
duhet tu referohemi njkohsisht izokuanteve dhe izokostove. N qoft se firma dshiron
t prodhoj X njsi produkt me koston m t ult t mundshme, ajo realizon kt duke
prdorur kombinimin e inputeve q i prket nj pike prkatse psh piks E. Pika E, duke
qen pik e izokuantit q prfaqson X njsi produkt, sht njkohsisht pika e izokostos
m t ult t arritshme. Ajo sht pik tangjenciale e izokuantit t dhn me izokoston m
t ult t arritshme. Kur sht i dhn niveli i shpenzimeve, psh 120 euro, pika E tregon
nivelin m t lart t arritshm t produktit me kt nivel shpenzimesh. N pikn E
barazohet pjerrsia e izokuantit q prfaqson X njsi produkti me pjerrsin e izokostos q
prfaqson 120 euro shpenzime pr inpute.

33. Nga far raporti jepet pjerrsia e izokuantit dhe pjerrsia e izokostos?
Pjerrsia e izokuantit jepet nga raporti i produkteve marxhinale t puns dhe kapitalit,
ndrsa pjerrsia e izokostos jepet nga raporti i mimeve t dy inputeve. Pra, n pikn E ka
vend barazimi:
MPL PL
=
MPK PK
Ku MPL dhe MPK jan prkatsisht produktet marxhinale t puns dhe t kapitalit, ndrsa
PL dhe PK jan mimet e ktyre inputeve. Pika E prfaqson zgjedhjen optimale pr firmn,
pra kombinimin m t mir t puns dhe kapitalit pr t marr X njsi produkt.

Kapitulli 7
1. Nga far varet marrja e vendimit nga ana e nj firme pr t prcaktuar
sasin e prodhimit t destinuar pr treg?
Marrja e vendimit nga ana e nj firme pr t prcaktuar sasin e prodhimit apo shrbimit t
destinuar pr treg, varet nga kostot dhe mimi i produktit apo shrbimit q ajo prodhon
dhe shet. Faktor i rndsishm q prcakton madhsin e fitimit t firms jan kostot e
produktit apo t shrbimit t prodhuar dhe shitur prej saj.

2. Si bhet analiza e kostove?

Analiza e kostove bhet, n prshtatje me funksionin e prodhimit, pr periudha afatshkurtra
dhe periudha afatgjata.

3. N sa grupe klasifikohen faktort q prdor nj firm n periudha

afatshkurtra?
Faktort q prdor nj firm n periudha afatshkurtra klasifikohen n dy grupe kryesore:
Faktor (inpute) fikse. Inpute fikse jan ato inpute, madhsia e t cilave
nuk ndryshon kur ndryshon madhsia e prodhimit.
Faktor (inpute) t ndryshueshm. Inpute t ndryshueshm jan ato
inpute, madhsia e t cilave ndryshon kur ndryshon madhsia e
prodhimit.
4. N pajtim me klasifikimin e msiprm, si klasifikohen kostot e tyre?
N pajtim me klasifikimin e inputeve, edhe kostot e tyre klasifikohen n:
33
 Kosto fikse (FC). Kostot fikse jan ato shpenzime monetare q bn firma pr inpute fikse
t prodhimit, t cilat nuk ndryshojn kur ndryshon prodhimi i firms.
Kosto t ndryshueshme (variabile, VC). Kosto t ndryshueshme jan shpenzime monetare
q bn firma pr inpute t ndryshueshme t prodhimit, t cilat ndryshojn n qoft se
ndryshon sasia e prodhimit.
Duke supozuar t dhna kombinimin e inputeve pr prodhimin e nj sasie t caktuar
produkti si dhe mimet e ktyre inputeve, kostoja totale e t gjith produktit t prodhuar do
t jepej si shum e kostove fikse me kostot variabl:
TC=FC+VC
Kostoja totale (TC) shpreh shpenzimet m t ulta monetare t kryera nga firma, t
nevojshme pr t prodhuar nj nivel t caktuar produkti.

5. far prfshihen n kostot fikse dhe far n ato t ndryshueshme?

N kostot fikse prfshihen shpenzimet q bn firma pr amortizimin e makinerive,
pajisjeve, pr interesat q paguan pr kapitalin e marr hua, pr rentn e toks q ka n
prdorim etj. Prve faktit q nuk ndryshojn me rritjen e prodhimit, kostot fikse kan edhe
nj karakteristik tjetr, ato ndodhin edhe kur niveli i prodhimit sht zero.
N kostot e ndryshueshme, prve faktorit pun prfshihen edhe shpenzimet q bhen pr
blerjen e lndve t para e materialeve kryesore, lndve ndihmse, energjis elektrike,
lndve djegse etj. Kur firma nuk prodhon asnj njsi produkti, madhsia e kostove t
ndryshueshme do t jet zero.

6. far u intereson firmave shpesh t din?

Firmave shpesh u intereson t din shpenzimet mesatare monetare, d.m.th. sa u kushton
prodhimi i nj njsie produkti. Pr kt ndrtohen dhe prdoren n analizn ekonomike
treguesit e kostove mesatare.
Kostot fikse, kostot e ndryshueshme dhe kosto totale kthehen n madhsi mesatare duke
pjestuar seciln prej tyre me sasin (Q) t produktit q prodhon firma.

7. far sht kostoja totale mesatare?

Kostoja totale mesatare (ATC) sht kostoja (TC), pjestuar me sasit e produktit t
prodhuar, (Q). Pra, ATC=TC/Q. Kurba e kostos totale mesatare paraqitet n formn e
germs U. Kurbn e kostos totale mesatare mund ta prfitojm drejtprdrejt nga kurba e
kostos totale.

8. far sht kostoja fikse mesatare?

Kostoja fikse mesatare (AFC) sht kostoja fikse totale (TFC) pjestuar me sasin e
produktit t prodhuar (Q). Pra, AFC=TFC/Q.

9. far sht kosto variabl mesatare?

Kosto variabl mesatare (AVC) sht kostoja e ndryshueshme totale, pjestuar me sasin
e produktit t prodhuar (Q). Pra, AVC=TVC/Q.

10. far ndodh me koston totale n qoft se prodhimi rritet me nj njsi?

Pr ti dhn prgjigje ksaj pyetje shrben treguesi i kostos marxhinale, i cili sht nj
tregues shum i rndsishm n analizat mikroekonomike.

11. far sht kosto marxhinale?

34
Kosto marxhinale (MC) sht shtesa absolute n koston totale kur prodhimi rritet me nj
njsi, pra MC=TC/Q, ku TC dhe Q jan prkatsisht ndryshimet n koston totale dhe
n sasin e prodhimit (ndryshimet n sasin e prodhimit supozohen shum t vogla).
Rrjedhimisht, ndryshimi midis kostove totale sht gjithmon i barabart me ndryshimin
midis kostove t ndryshueshme pr do njsi shtes produkti.
Kostoja marxhinale (MC) ka rndsi t veant, prderisa ajo orienton firmn t marr
vendimet e duhura lidhur me sasin e prodhimit. Kostoja marxhinale jep informacion mbi
shpenzimet q duhet t bj firma n rastin e prodhimit t nj njsie shtes produkti, ose
shpenzimet q firma mund t kursej duke mos e prodhuar kt njsi. Nj informacion t
till nuk e japin treguesit e kostove mesatare.

12. Si mund t prfitohet kurba e kostos marxhinale?

Kurba e kostos marxhinale mund t prfitohet nga kurba e kostos totale. do pik e kurbs
s kostos marxhinale prfitohet duke llogaritur pjerrsin e tangentes s hequr n pikn
prkatse t kurbs s kostove totale. Edhe kurba e kostos marxhinale ka formn e grms
U. Kjo form e ksaj kurbe sht pasqyrim dhe pasoj e veprimit t ligjit t t ardhurave
zbritse. Ky ligj vepron n periudha afatshkurtra, ku t paktn nj nga faktort e prodhimit
sht i fiksuar, ndrsa t tjert mund t jen t ndryshueshm. N kto kushte, duke shtuar
n mnyr t njpasnjshme inputin e ndryshueshm, psh punn, kundrejt inputeve t tjera
konstante, do t vij nj moment q pasi produkti total t ket arritur n maksimumin e vet,
produkti marxhinal i firms t priret pr tu ulur. Ndrkaq, kostoja marxhinale ka prirje t
kundrt me produktin marxhinal t puns: kur produkti marxhinal fizik i puns rritet, kosto
marxhinale ulet dhe e kundrta.

13. Kush e prcakton sjelljen e kurbs s kostos mesatare?

Kostoja marxhinale sht ajo q e prcakton sjelljen e kurbs s kostos mesatare. D.m.th.:
pr sa koh q kurba e kostos marxhinale (numri shtes) sht nn kurbn e kostos totale
mesatare (mesatarja e par), ather kurba e kostos mesatare (mesatarja e re q prfshin
edhe numrin e fundit) do t priret pr posht dhe, pr sa koh q kurba e kostos marxhinale
ndodhet mbi kurbn e kostos totale mesatare, ather kurba e kostos totale mesatare do t
priret pr lart me rritjen e prodhimit.
Kshtu, n qoft se kostoja marxhinale sht m e madhe se kostoja totale mesatare, njsia
e fundit e shtuar e produktit do t ket nj kosto m t lart se kostoja totale mesatare,
prandaj kostoja totale mesatare q prfshin edhe kt njsi t fundit shtes t produktit do
t jet m e lart se kostoja totale mesatare e produktit pa njsin shtes. Do t arsyetonin
n mnyr t ngjashme n rastin kur kostoja marxhinale sht m e vogl se kostoja totale
mesatare, por n kt rast kostoja mestare do t ulej.
Rrjedhimisht, n pikn e prerjes, n t ciln kostoja marxhinale sht e barabart me koston
totale mesatare, kjo e fundit as ulet dhe as ngrihet kur produkti ndryshon me nj njsi.
Pikrisht kjo sht pika m e ult e kurbs s kostos totale mesatare. Pra, pjesa rritse e
kurbs s kostos marxhinale e pret kurbn e kostos totale mesatare n pikn m t ult t
saj.

14. Kur e pret kurba e kostos marxhinale kurbn e kostos s ndryshueshme?

Prderisa koston marxhinale mund ta llogarisim si kosto shtes ose t kostos totale, ose t
kostos s ndryshueshme kur sasia e produktit rritet me nj njsi, i njjti arsyetim sht i

35
vlefshm pr t shpjeguar se prse kurba e kostos marxhinale e pret kurbn e kostos s
ndryshueshme mesatare n pikn minimale t saj.

15. far jan kurbat e kostove, dhe nn ndikimin e sa faktorve ato mund t
zhvendosen?
Kurbat e kostove nuk jan statike, ato mund t zhvendosen nn ndikimin e dy faktorve
kryesor: mimeve t inputeve dhe teknologjis s prodhimit. Psh. n qoft se shpenzimet
do t ishin 200 n vend t 100 , ather kurba e AFC do t zhvendosej lart, prderisa
AFC sht pjes prbrse e ATC. Kurse kurbat AVC dhe MC do t mbeteshin t pa
ndryshuar, sepse ato varen nga mimet e inputit t ndryshueshm dhe jo t inputeve fikse.
N qoft se do t rritej mimi i puns, paga, ose i inputeve t tjera t ndryshueshme, ather
do t zhvendoseshin lart kurbat AVC, ATC dhe MC, ndrkoh q kurba AFC nuk do t
ndryshonte.
Prsa i prket teknologjis, sht e qart se nj prmirsim i saj do t rriste produktivitetin
mesatar t puns, duke sjell si pasoj uljen e kostos s ndryshueshme mesatare, pra
zhvendosjen e kurbs AVC posht.

16. far sht kostoja e nj produkti pr kontabilistt e far pr ekonomistt?

Pr kontabilistt e nj firme, kostoja e nj produkti llogaritet me shumn e parave q duhen
paguar pr t siguruar lndn e par, punn, makinerit e pajisjet etj., t domosdoshme kto
pr t prodhuar produktin. Pr ekonomistt kostoja e nj t mire sht difar m tepr se
kaq. N dallim nga kontabilistt, ekonomistt prfshijn m shum zra n kosto,
pavarsisht nse ata shprehin transaksione monetare apo jo monetare. Kuptimi i kostos nga
ekonomistt bazohet n sasin e burimeve t prdorura dhe mundsit alternative t
prdorimit t tyre. Zgjedhja e burimeve t caktuara pr prodhimin e nj t mire do t thot
pamundsi e prodhimit t nj t mire tjetr. Pra, kostoja oportune (ose ekonomike) e do
burimi t zgjedhur pr t prodhuar nj t mir sht e barabart me vlern e prdorimit
alternativ m t mir t mundshm.

17. Si ndahen shpenzimet e firms?

Burimet q prdor nj firm pr prodhimin e nj produkti mund t blihen n treg, mund t
merren me qera pr procesin prkats t prodhimit, ose mund t jen pron e vet firms. N
varsi nga ky fakt, shpenzimet e firms ndahen n kosto eksplicite (t shprehura) dhe kosto
implicite (t nnkuptuara).
Kostot e shprehura prfaqsojn shpenzimet monetare q bn firma drejtprdrejt n treg
pr blerjen e burimeve, si fuqia puntore, lndt e para, energjia elektrike etj.
Kostot e nnkuptuara lidhen me inputet q jan pron e vet firms dhe jan t barabarta
me pagesat monetare q mund t merreshin nga prdorimi m i mir alternativ i tyre.
Firma, prve inputeve q blen nga t tjert, prdor n procesin e prodhimit edhe inputet e
veta (puna e pronarit, kapitali para i investuar prej tij n firm, ndrtesat q prdor firma
dhe sht pron e tij etj.). Nga pikpamja e firms shpenzimet q lidhen me prdorimin e
burimeve t veta jan shpenzime t papaguara, ose t nnkuptuara. Pra, kostot e
nnkuptuara duken qart q jan kosto oportune; por edhe kostot e shprehura jan kosto
oportune, prderisa ato shprehen n nj shum t caktuar parash dhe prderisa kostoja
oportune e prdorimit t paras pr nj qllim t caktuar sht vet paraja. Pra, shuma e
kostove t shprehura me kostot e nnkuptuara jep koston ekonomike (oportune) t
prodhimit t nj produkti t caktuar.

36
 Nga kontabilistt Nga ekonomistt
A. T ardhurat totale 122.000.000 A. T ardhurat totale 122.000.000

B. Kostot e shfaqura 74.000.000 a) Kostot e shfaqura 74.000.000

Puna 10.000.000 Puna 10.000.000
Materialet 59.000.000 Materialet 59.000.000
Qera 5.000.000 Qera 5.000.000
b) Kostot e nnkuptuara 47.000.000
Paga 44.000.000
Interesi 1.000.000
T tjera 2.000.000
B. Kostot ekon. (a+b) 121.000.000
Fitimi kontabl (A-B) 48.000.000 Fitimi ekonomik (A-B) 1.000.000

18. far sht fitimi normal?

Fitimi ekonomik ose fitimi i teprt, sht m i vogl se fitimi kontabl dhe prfaqson nj
t ardhur mbi fitimin normal. Fitmi normal sht pjes e kostos ekonomike dhe sht e
barabart me koston oportune t burimeve n pronsi t siprmarrsit (pra me koston e
nnkuptuar), d.m.th. me at shum minimale t ardhurash t pronarit, q do ta bnte at t
interesuar pr ti mbajtur kto burime n biznesin prkats.

19. Kostoja n periudha afatgjata?

N periudha afatgjata t gjitha inputet bhne t ndryshueshm. Ky fakt e vshtirson marrjen
e vendimeve pr nj firm, sepse asaj i duhet t vendos jo vetm se sa pun do t pajtoj,
por gjithashtu edhe se sa kapital dhe inpute t tjera do t prdor, prderisa edhe ato tashm
jan t ndryshueshme.

20. far do t rezultoj duke i bashkuar pikat minimale t kurbave t kostove

mesatare?
Duke i bashkuar pikat minimale t kurbave t kostove mesatare, si psh. M, N, R, S, dhe T,
do t rezultoj kurba e kostos mesatare pr periudha afatgjata, LAC, ku grma L
prfaqson periudhn afatgjat dhe AC koston mesatare. Ajo quhet ndryshe kurb
mbshtjellse, sepse mbshtjell t gjith kurbat e kostove mesatare n periudha
afatshkurtra. do pik e ksaj kurbe prfaqson kostot m t ulta t mundshme pr do
nivel t dhn t prodhimit. T gjitha pikat q ndodhen mbi LAC, psh. si pika U, shprehin
nivele t padshirueshme t kostos, me nivelet e dhna t teknologjis dhe mimeve t

37
faktorve t prodhimit. Ndrkaq, t gjitha pikat nn LAC, psh. si pika V, shprehin nivele t
kostos q nuk mund t arrihen me teknologjin e dhn dhe mimet ekzistuese t faktorve
t prodhimit.
Kurba e kostove mesatare n periudha afatgjata tregon shpenzimet m t vogla pr njsi,
me t cilat mund t prodhohet nj sasi e dhn produkti, me kusht q firma t ket koh t
mjaftueshme me dispozicion t saj pr realizimin e t gjitha ndryshimeve t domosdoshme
n madhsin e saj, duke prdorur m shum pun dhe kapital, apo inpute t tjera.

Kapitulli 8
1. Nga far prcaktohen mimet dhe sasia e prodhuar pr do produkt n nj
ekonomi tregu?
N nj ekonomi tregu mimet dhe sasia e prodhuar pr do produkt prcaktohen nga
mekanizmi i tregut, nga bashkveprimi i krkess dhe oferts n treg. N disa tregje
ekziston nj konkurrenc pothuajse e plot, kurse n disa t tjer konkurrenca sht e
kufizuar. Ekstremi i kundrt i konkurrencs s plot sht monopoli. N tregjet me
konkurrenc jo t plot prfshihet edhe konkurrenca monopolistike dhe oligopoli, si forma
t ndrmjetme. Veirorit e tregjeve n t cilat vepron nj firm, ndikojn n nj mas t
rndsishme n vendimet e firms lidhur me sasin e prodhimit, mimet, etj.
38
2. Cilat jan tiparet q e karakterizojn konkurrencn e plot?
Tiparet q e karakterizojn konkurrencn e plot jan:
Ekzistenca e nj numri t madh firmash n treg. Secila prej tyre tregton
vetm nj pjes t vogl, t pakonsiderueshme t sasis s prgjithshme
q tregtohet.
T gjitha firmat e nj dege shesin produkte me karakteristika t njjta,
produkte homogjene, psh. grur, duhan etj.
Blersit dhe shitsit jan t mir informuar, kan njohuri t plota pr
mimet dhe produktet n treg.
Ekzistenca e lehtsis s hyrjes dhe daljes s firmave nga dega. Firmat i
lvizin burimet nga nj deg n tjetrn pa pengesa ligjore, si patentat,
licencat etj.

3. Cili sht tipari m i rndsishm i konkurrencs s plot?

Tipari m i rndsishm i konkurrencs s plot, q buron nga veorit e msiprme, sht
se firmat jan mimpranuese, ato nuk kan asnj ndikim mbi mimin e produkteve q
ofrojn n treg. mimi prcaktohet nga krkesa dhe oferta e tregut, dhe firma t veanta
mund t ofrojn gjithfar q duan me at mim. Pra, konkurrenca e plot mund t
prkufizohet si nj lloj tregu, n t cilin firmat e veanta nuk e kan kontroll mbi mimin e
produkteve q shesin. Ky tipar kryesor i konkurrencs s plot prcakton edhe
karakteristikat e kurbs s krkess q prballojn firmat individuale pr produktin q ato
ofrojn n treg.

4. Sipas ligjit t krkess, kurbat individuale t krkess dhe kurba e krkess s

tregut me far pjerrsi jan?
Sipas ligjit t krkess, kurbat individuale t krkess dhe kurba e krkess s tregut jan
me pjerrsi zbritse, pra kurba e tyre sht plotsisht elastike dmth horizontale n nivelin e
mimit q prcaktohet n treg nga pikprerja e krkess me ofertn.

5. A mund t ndikoj firma mbi mimin?

Duke ditur se do firm q vepron n konkurrenc t plot z nj pjes t vogl t tregut,
sht e qart q ajo nuk mund t ndikoj mbi mimin. Firma mund t marr vendime vetm
lidhur me sasin. Me mimin q prcakton tregu, firma mund t shes fardo sasie q
dshiron. Kurba e krkess q ndesh ajo n treg sht horizontale, sepse, prderisa firma
mund t shes pa pengesa me mimin e tregut, ajo nuk ka interes t shes me mime m t
ulta. Po t shiste me mime m t larta, asaj do ti ngeleshin produktet pa shitur, pasi ka
shum firma t tjera q shesin t njjtin produkt me mimin e tregut. Mundsia q ka firma
individuale pr t shitur fardo sasie me mimin e tregut, mund t krijoj prshtypjen
sikur n konkurrencn e plot nuk ka konkurrenc.

6. Pse sht e rndsishme analiza e tregut konkurrencial?

Analiza e tregut konkurrencial sht e rndsishme sepse:
Ekzistojn tregje q i afrohen konkurrencs s plot, sikurse jan disa
tregje t produkteve bujqsore, si ai i grurit, etj.,
Si pohojn shum ekonomist, shum parashikime q bhen mbi
konkurrencn e plot konfirmohen edhe nga tregjet jo konkurrenciale,

39
 Modeli i konkurrencs s plot shrben si baz pr t krahasuar modelet
e tjera t konkurrencs jo t plot.

7. Cili sht niveli i prodhimit q zgjedh firma?

Pr t kuptuar m mir prgjigjen e ksaj pyetjeje rikujtojm q:
Synimi themelor i do firme sht maksimizimi i fitimit,
Fitimi prfaqson diferencn midis t ardhurave totale (TR) me koston
totale (TC),
Pr ekonomistt kostoja totale sht kosto ekonomike (oportune), pra
prfshin koston e shprehur dhe at t nnkuptuar.
Mbi kt baz prgjigja e pyetjes do t ishte: firma zgjedh at nivel prodhimi q
maksimizon fitimin e saj.

8. far sht kurba e t ardhurave totale dhe far pjerrsi ka?

Kurba e t ardhurave totale sht nj kurb vijdrejt me pjerrsi pozitive, q kalon nga
origjina.

9. far kuptojm me t ardhur marxhinale?

Me t ardhur marxhinale kuptojm ndryshimin n t ardhurat totale kur prodhimi
ndryshon me nj njsi.

10. MR=MC Pse ndodh kshtu?

sht e qart q firma do t zgjeroj prodhimin sa koh q MR>MC, sepse pr do njsi
shtes t prodhuar ajo merr nj fitim shtes t barabart me (MR-MC)>0. Ndrsa kur
MR<MC, firma nuk sht e interesuar t rris prodhimin, sepse pr do njsi shtes ajo
pson nj humbje t barabart me (MR-MC)<0. N t kundrtn, firma duhet t paksoj
prodhimin (deri sa MC t barazohet me MR), prderisa pr do njsi t paksuar
shpenzimet e kursyera jan m t mdha se sa e ardhura e pamarr. Pra, firma do t rris
prodhimin deri n nivelin ku MR=MC. do rritje e mtejshme e prodhimit do ta ulte
fitimin. Rrjedhimisht, ky sht niveli i prodhimit q siguron maksimizimin e fitimit t saj.

11. Kur arrihet maksimizimi i fitimit dhe me far sht i barabart fitimi total?
Maksimizimi i fitimit arrihet n nj nivel t caktuar pr njsi prodhimi, ku kurba e MC pret
kurbn e MR, e cila sht njkohsisht edhe kurba e krkess. Ndrsa fitimi total sht i
barabart me fitimin pr njsi shumzuar me numrin e njsive t prodhuara.

12. Si quhet pika ku fitimi total bhet zero?

Pikn ku fitimi total bhet zero e quajm pik t barazimit t kostos totale mesatare me
mimin. Pika e barazimit t kostos totale mesatare me mimin sht pika m e ult e kurbs
ATC, pra kur niveli i mimit sht i njjt me kt nivel t ATC ather fitimi bhet zero.

13. far pson firma n qoft se ajo mbyllet ose vazhdon t prodhoj?
N qoft se firma mbyllet, ajo pson nj humbje t barabart me koston fikse; n qoft se
vazhdon t prodhoj ajo pson nj humbje t caktuar n varsi t nivelit t mimit dhe t
ATC.

40
N qoft se humbja q pson firma n rastin e vazhdimit t prodhimit sht m e vogl se
kostoja fikse, ather pr firmn sht m mir t vazhdoj prodhimin. N t kundrt, kur
humbja sht m e madhe se kostoja fikse, firma duhet t mbyllet.

14. far ndodh n qoft se P>AVC, P<AVC dhe P=AVC?

N qoft se P>AVC (pra mimi sht m i madh se kostoja variabl mesatare), ather
>AFC, dmth
- <AFC (- prfaqson humbjen pr njsi). N kt rast pr firmn m mir sht t
prodhoj, sepse humbja pr njsi sht m e vogl se kostoja fikse mesatare.
N qoft se P<AVC ather <-AFC dmth >AFC dhe n kt rast firma duhet t
mbyllet.
N qoft se P=AVC, ather = - AFC. N kt rast pr firmn sht njlloj si t vazhdoj
prodhimin apo ta ndrpres at. Po q se P=AVC, ather kurba e kostos marxhinale e pret
kurbn AVC n nivelin minimal t saj, q n kt rast sht pika e ekuilibrit. Pikn
minimun t AVC, ku P=AVC, e quajm pik t mbylljes s firms.

15. far niveli t prodhimit zgjedh firma pr nj nivel t dhn t mimit t tregut?
Pr nj nivel t dhn t mimit t tregut, firma zgjedh nivelin e prodhimit q i prgjigjet
kondits MR=MC. Kjo kondit plotsohet pikrisht n pikprerjen e kurbs MR me kurbn
MC. Pra, kjo pik e kurbs MC sht njkohsisht edhe pik e kurbs s oferts s firms,
sepse tregon nivelin e prodhimit q firma sht e gatshme t ofroj n nivelin e mimit q
prfaqson kjo pik.
Duke filluar nga pika e mbylljes, ku mimi sht i barabart me nivelin m t ult t AVC,
do pik e kurbs s MC q i prgjigjet niveleve prkatse n rritje t mimeve sht nj
pikprerje e mundshme e kurbs MC me kurbn MR=P. Pra, do pik e kurbs MC q
ndodhet mbi pikn e mbylljes, sht njkohsisht edhe pik e oferts s firms. Si
prfundim, pjesa e kurbs MC mbi pikn e mbylljes, prfaqson kurbn e oferts s
firms.

16. far sht Kurba e Oferts s Degs?

Kurba e Oferts s Degs sht shuma horizontale e kurbave t oferts t firmave q
prbjn degn.

17. Sa periudha kohore t mundshme t ekuilibrit t tregut dallojm pr t analizuar

dhe kuptuar sjelljen e firms dhe t degs?
Pr t analizuar dhe kuptuar m mir sjelljen e firms dhe t degs sht e nevojshme t
dallojm tre periudha kohore t mundshme t ekuilibrit t tregut:
Ekuilibri momental, ku oferta sht fikse;
Ekuilibri afatshkurtr, ku firmat mund t rrisin prodhimin, megjithse
kapitali mbetet i pandryshuar;
Ekuilibri afatgjat, ku t gjith faktort e prodhimit mund t ndryshojn.

18. far theksonte ekonomisti i njohur Alfred Marshall?

A. Marshall theksonte se nj rritje e krkess shkakton nj rritje m t madhe mimesh n
periudha afatshkurtra sesa n periudha afatgjata.

19. mimi i ekuilibrit pr periudha afatshkurtra a sht m i ult apo m i lart se

mimi i ekuilibrit momental?

41
 mimi i ekuilibrit pr periudha afatshkurtra sht m i ult se mimi i ekuilibrit
momental. Kjo e ka bazn te oferta shtes q vjen nga prdorimi intensiv i t njjtit kapital.
N kt rast oferta sht m elastike, sepse me rritjen e mimit rritet edhe sasia e prodhuar.

20. A ekzistojn ndryshime midis periudhave afatgjata dhe afatshkurtra?

Po, ekzistojn ndryshime, t cilat shfaqen n kto aspekte thelbsore:
N periudhat afatgjata (LR) nuk ka kosto fikse, t gjitha kostot jan t ndryshueshme;
Duke ditur se n periudha afatgjata firma mund t ndryshoj madhsin e impianteve t saj,
kurba e kostos totale mesatare n kto periudha sht m e pjerrt se kurba e kostos totale
mesatare n periudha afatshkurtra;
N periudha afatgjata kemi hyrje t firmave t reja n deg kur firmat ekzistuese marrin
fitim ekonomik. Nga ana tjetr, kemi dalje t firmave nga dega n qoft se ato nuk marrin
t paktn fitim normal, pra psojn humbje ekonomike.

21. far duhet t bjn firmat n periudhat afatgjata n qoft se ato jan me
humbje ose mbyllen prkohsisht n periudha afatshkurtra n kushtet e
konkurrencs s plot?
Firmat q jan me humbje ose mbyllen prkohsisht n periudha afatshkurtra n kushtet e
konkurrencs s plot, n periudha afatgjata duhet t prshtasin madhsin e tyre n nivelin
q siguron t paktn fitim normal, duke zvendsuar pajisjet e vjetra dhe duke shtuar t
reja, prndryshe do t duhet t dalin nga dega prkatse. Nga ana tjetr, po q se n deg do
t kishte fitim ekonomik, do t kishim hyrje t firmave t reja n t. Si rezultat i ktyre
lvizjeve t mundshme t firmave, do t kishim dhe ndryshimin e oferts s degs n
periudha afatgjata.

22. Ku do t onte ndryshimi i oferts s degs?

Ndryshimi i oferts s degs do t onte dhe n ndryshimin e ekuilibrit n treg. Kur firmat
e nj dege marrin fitim ekonomik, kemi hyrje t firmave t reja dhe, si rrjedhoj, oferta
rritet duke uar tregun n nj ekuilibr, t cilit i prgjigjet nj mim m i ult. N qoft se
mimi m i ult u siguron prsri firmave fitim ekonomik, do t kemi hyrje t reja n deg
dhe nj rritje t oferts s degs, derisa mimi t bjer n nivelin q siguron vetm fitim
normal. Nga ana tjetr, n qoft se firmat jan me humbje, ato do t dalin nga dega, duke
zvogluar ofertn deri sa mimi t rritet n nivelin q siguron vetm fitim normal. Si
prfundim, n periudha afatgjata fitimi ekonomik do t jet zero, firmat do t marrin vetm
fitim normal.

23. far duhet t bj firma n nivelin m t ult t kurbs s kostos mesatare

afatgjate?
N periudha afatgjata firma duhet t prodhoj n nivelin m t ult t kurbs s kostos
mesatare afatgjate.

24. Shnoni barazimin q paraqet pikn e maksimizimit t fitimit n periudha

afatgjata dhe far kuptoni me t?
N pikn e maksimizimit t fitimit (q sht pika e ekuilibrit pr firmn) n periudha
afatgjata ka vend barazimi: P = LRMC = LRAC = SRMC = SRAC
ku:
LRMC sht kostoja marxhinale n periudha afatgjata
LRAC sht kostoja mesatare n periudha afatgjata

42
 SRMC sth kostoja marxhinale n periudha afatshkurtra
SRAC sht kostoja mesatare n periudha afatshkurtra

Kuptimi i ktij barazimi sht se konkurrenca e plot e detyron firmn t prodhoj n

nivelin m t ult t mundshm t kostos mesatare afatgjat. Firmat q nuk e prshtasin
madhsin e tyre n kufij optimale, ku sigurohet kostoja m e ult e mundshme, nuk jan
efiente dhe nuk mund t konkurrojn me firmat q kan zgjedhur madhsin optimale dhe
jan efiente, prandaj, n fund t fundit, jan t detyruara t dalin nga dega.

25. Si paraqitet kurba e oferts s degs n periudha afatgjata?

N konkurrencn e plot, deg t ndryshme, kan kurba oferte t ndryshme. Forma e
kurbave nga fakti se far ndodh me mimin e inputeve (pra dhe me kurbat e kostos) kur
hyjn ose dalin firma nga dega. Nga kjo pikpamje dallojm tre lloje degsh: deg me
kosto konstante, deg me kosto rritse dhe deg me kosto zbritse. mimet e inputeve (pra
dhe kostoja) nuk ndryshojn, rriten apo ulen, prkatsisht n secilin lloj degsh, kur dega
zgjerohet me firma t reja.
A. Oferta e degs me kosto konstante. N kt rast inputet
supozohen t gjitha homogjene. Si rrjedhim, zgjerimi i degs, pra
edhe rritja e krkess pr inpute, nuk shkakton rritjen e mimit t
ktyre t fundit. Firmat e reja q hyjn n deg mund t gjejn
inpute me cilsi dhe mim t njjt me firmat ekzistuese. Kurba
e oferts s degs n periudha afatgjata do t jet horizontale, pra
plotsisht elastike.
B. Oferta e degs me kosto rritse. N fakt, shumica e degve nuk
jan me kosto konstante, por me kosto rritse, sepse: - me futjen
e firmave t reja, mimet e inputeve (pra edhe kostot) rriten,
sepse rritet krkesa pr inpute; - me rritjen e krkess pr inpute
firmat detyrohen t prdorin edhe inpute me cilsi m t ult, gj
q on n rritjen e kostos.
Duke ditur se kostoja rritet me rritjen e numrit t firmave, ather dhe kurbat e kostos
marxhinale dhe kostos mesatare do t zhvendosen lart pr do firm. N kt mnyr, do t
duhet nj nivel m i lart mimi pr firmn q ajo t vazhdoj t marr fitim normal. sht
kjo arsyeja q n periudha afatgjata n degt me kosto rritse, ekuilibrit t ri q vendoset
pas futjes s firmave t reja n deg, i prgjigjet nj nivel mimi m i lart se ai fillestar.
C. Oferta e degs me kosto zbritse. Megjithse e rrall n praktik,
ekziston edhe kjo mundsi e tret. Kur nj deg zgjerohet, kjo
mund t oj n uljen e mimeve t inputeve. Duke ndjekur
logjikn e dy rasteve t para, mund t vrtetohet leht q kurba e
oferts afatgjat t degs n kt rast t tret do t jet me
pjerrsi zbritse.

Kapitulli 9
1. Si veprojn firmat (degt) n praktik?
N praktik, firmat (degt) veprojn n kushtet e nj konkurrence jo t plot, e cila shtrihet
n nj hapsir shum t gjer, duke filluar nga konkurrenca monopolistike deri n
ekstremin e kundrt t konkurrencs s plot, q sht monopoli. Fjala monopol rrjedh nga

43
greqishtja: mono q dmth i vetm dhe polein q dmth me shit. Pra, monopoli prfaqson
nj firm t vetme e cila prodhon dhe shet gjith produktin e nj dege.

2. Cekni tiparet themelore t monopolit dhe i shpjegoni ato?

Tiparet themelore t monopolit jan:
Ekzistenca e nj shitsi t vetm n deg. Prej ktej rrjedh q, n kushtet e monopolit,
firma dhe dega jan e njjta gj. Megjithat, ky tipar themelor i monopolit nuk i sht i
mjaftueshm pr prcaktimin e sakt t tij, sepse ai karakterizohet edhe nga tipare t tjera
thelbsore si:
Mungesa e zvendsuesve t afrt. Nse nj firm ka zvendsues t afrt ajo mund t
mos jet monopol. Pr shembull, n qoft se n Shqipri nj shoqri transporti realizon
gjith transportin e udhtarve me autobus, a mund t themi q ajo prfaqson nj
monopol? N kuptimin e ngusht t transportit me autobus, edhe mund t themi. Por n
kuptimin e gjer, t transportit n prgjithsi, kjo firm nuk mund t jet monopol pasi q
ajo konkurohet nga transporti hekurudhor, detar etj. Ekzistenca e zvendsuesve t afrt pr
deg t ndryshme nuk lejon pozitn monopol n deg. Prcaktimi i pozits s nj firme n
treg, pra nse nj firm sht ose jo monopol, sht i rndsishm, sepse n shum vende
ka ligje t forta kundr monopolizmit. Nj nga treguesit q prdoret pr vlersimin e
pozicionit monopol t nj firme sht elasticiteti i trthort i krkess. N qoft se nj mall
ka nj elasticitet t lart t trthort t krkess, ai ka zvendsues t afrt dhe prodhuesi i
tij, megjithse mund t jet i vetm, nuk sht monopolist. Pra, ekzistenca e monopolit
nnkupton mungesn e zvendsuesve t afrt. N kt kuptim, kurba e krkess q ndesh
firma monopol sht relativisht e pjerrt duke reflektuar pikrisht mungesn e
zvendsuesve t afrt.
Aftsia pr t ndikuar mbi mimin. N konkurrencn e plot, firma nuk ka asnj ndikim
mbi mimin, ajo sht mimpranuese. N kushtet kur firma sht e njjt me degn, kurba
e krkess q ajo ndesh n treg sht e njjt me kurbn e krkess q ndesh dega, pra
sht nj kurb e zakonshme krkese me pjerrsi zbritse. N varsi t krkess q ndesh
n treg, firma monopol mund t zgjedh fardo niveli mimi q dshiron, pra ajo mund t
lviz prgjat kurbs s krkess, duke zgjedhur nivelin e mimit dhe sasin q i prgjigjet
atij. N kt kuptim themi q firma zotron nj fuqi tregtare. Me fuqi tregtare kuptojm
aftsin q ka firma pr t ndikuar n mimin e prodhimit q shet, nprmjet ndryshimit t
sasis s tij. Sa m i madh t jet ndikimi i firms mbi mimin, aq m e madhe sht fuqia
tregtare q ajo ka, aq m e madhe sht fuqia monopoliste e saj. Si prfundim, themi q
firma monopol ushtron nj ndikim mbi mimin e produkteve q shet dhe, n dallim me
konkurrencn e plot, ajo nuk sht mimpranuese por mimprcaktuese.
Ekzistenca e pengesave t hyrjes. Me t drejt mund t lind pyetja: Pse nj firm mund t
vendos dhe t ruaj pozicionin e saj monopol? Pse firmat e tjera mund t hyjn n kt
deg? Kush i pengon ato? Pr kt pyetje mund t jepen shpjegime t ndryshme, por ktu
do t veojm disa faktor kryesor:
a) Monopoli q mbshtetet n kontrollin e nj inputi baz t
prodhimit. Mundsia pr t kontrolluar burimet baz pr
prodhimin e nj produkti, si lndt e para, prbjn nj
rrug t vendosjes s monopolit, sepse firmat e tjera nuk
mund t hyjn n kt deg, ato i pengon pikrisht
mungesa e lndve t para. Pr shembull, para lufts s
Dyt Botrore, shoqria amerikane ALCOA, nprmjet

44
 kontrollit t lndve t para (boksiteve), zotronte
monopolin e shitjes s aluminit, pra ishte nj monopol.
b) Monopoli q mbshtetet n pengesa ligjore. Shpesh her,
pr arsye t ndryshme, shteti vendos me ligj kufizime q
pengojn firmat t hyjn n nj deg t caktuar. Kjo
realizohet, kryesisht, nprmjet patentave, t drejts s
autorit dhe licencave. Patenta prfaqson nj t drejt
ekskluzive, t garantuar nga shteti, q i jep mbajtsit t
saj mundsin pr t prodhuar dhe tregtuar nj produkt
pr nj periudh kohe t dhn (pr shembull, n SHBA
pr 17 vjet). Qllimi i dhnies s ksaj t drejte, q e
vendos firmn n pozicionin monopol, sht nxitja e
krkimeve shkencore, sepse patenta q merret pr shpikje
t ndryshme, i siguron firms fitime t mdha q rrjedhin
nga pozicioni i saj monopol.
E drejta e autorit, prfaqson nj t drejt ekskluzive, t garantuar nga shteti, q i jep
mbajtsit t saj kontrollin mbi botimin, kopjimin dhe shitjen e veprave t artit dhe letrsis.
Prve patentave dhe t drejts s autorit, shteti mund t vendos pengesa t tjera ligjore
pr t ushtruar nj aktivitet, si licencat. Pr shembull, shteti mund ti jap t drejtn
ekskluzive nj firme t vetme pr t shprndar postn, duke krijuar kshtu nj monopol
postar.
c) Monopoli q krijohet nga bashkimi i firmave. Firma t
ndryshme t nj dege mund t bashkohen n nj firm
t vetme pr t prcaktuar mime t larta dhe, si
rrjedhim, pr t marr edhe fitime t larta. Ky lloj
monopoli mund t krijohet n rastet kur n nj deg ka
disa firma t mdha dhe kur shteti e lejon at me ligj.
Sidoqoft, n kt lloj monopoli sht m e madhe
mundsia e hyrjes n deg t firmave t reja q nxiten
nga fitimet e larta, prandaj sht m e vshtir ruajtja e
pozicionit monopol nga firmat ekzistuese.
d) Monopolet natyrore. Kto monopole mbshteten n
ekzistencn e asaj dukurie, q e kemi quajtur ekonomizim
t shkalls. N deg t caktuara, kostoja mesatare vjen
duke u ulur me rritjen e vllimit t prodhimit, n qoft se
produkti ofrohet nga nj firm e vetme. N kto raste, n
qoft se dega do t prbhej nga shum firma, ato do t
prodhonin n nivelin e kostos m t ult, por n rang
dege kostoja minimale do t arrihej n nj nivel
relativisht t ult t prodhimit dhe m tej, me rritjen e
prodhimit, ajo do t rritej. E kundrta ndodh n qoft se
sht vetm nj firm q prodhon kt produkt: sa m
shum rritet prodhimi, aq m shum ulet kostoja
mesatare. Kjo sht e vrtet n t gjitha ato deg, t
cilat kan kosto fikse tepr t larta, pr shembull,
shrbitmet publike pr energji elektrike, uj, telefon, gas
etj. Sa m e madhe t jet pesha specifike e ksaj kostoje
n koston totale, aq m i madh sht ndikimi i saj dhe

45
 kostoja totale mesatare vjen drejt uljes me rritjen e
vllimit t prodhimit.

3. Ku sht dallimi ndrmjet firmave n konkurrenc t plot dhe firmave monopol?

Firma n konkurrenc t plot mund t zgjedh vetm nivelin e prodhimit, kurse firma
monopol mund t ndikoj mbi mim, pra mund t zgjedh mimin. Edhe n kt rast
maksimizimi i fitimit bhet sipas t njjtit rregull, MC=MR. E ardhura marxhinale n
firmn monopol ndryshon nga konkurrenca e plot ku MR=P=AR dhe kurba e saj ishte
horizontale, e njjt me kurbn e krkess. Pse? Kurba e krkess q ndesh firma monopol
si nj firm e vetme n deg, sht e njjt me kurbn e krkess s degs, pra sht kurb
krkese me pjerrsi zbritse e cila tregon nivelet e mimit n t cilat mund t shes firma n
nivele t ndryshme prodhimi.

4. Me far jan t barabarta t ardhurat mesatare?

T ardhurat mesatare (AR) jan t barabarta me t ardhurat totale (TR) pjestuar pr sasin
e shitur (Q), pra jan t barabarta me mimin e mallit (sepse TR=QxP kurse AR=TR/Q dhe
AR=P). Si rrjedhim, kurba e krkess prfaqson njkohsisht edhe kurbn e t ardhurave
mesatare. Duke ditur se kjo kurb sht me pjerrsi zbritse, monopolisti duhet t ul
mimin e t gjitha njsive pr t shitur nj njsi shtes produkti. Kjo dmth q t ardhurat
marxhinale, t cilat jan t ardhurat shtes q merren kur shitet nj njsi m shum, vijn
duke u ulur.

5. A ekzistojn mendime iluzioniste lidhur me maksimizimin e fitimit nga

monopolisti?
Lidhur me maksimizimin e fitimit nga monopolisti, ekzistojn edhe mendime iluzioniste.
Po prmendim dy:
A. Ekziston mendimi se monopolet marrin gjithmon fitim t teprt.
N fakt, nuk ndodh gjithmon kshtu. N t gjitha ato raste kur
kostoja mesatare sht mbi nivelin e t ardhurave mesatare, pra
kurba ATC sht mbi kurbn e krkess, firma monopol del me
humbje ekonomike. Praktika vrteton se nj fimr mund t ket
pozicion monopol, por mund t mos realizoj fitim t teprt,
duke qen e detyruar t prballoj edhe humbje ekonomike.
Firma monopol zgjedh mimin q minimizon humbjen. Humbja
minimale arrihet prsri n pikn ku MC=MR. Qndrimi q
mban firma n periudha afatshkurtra sht i njjt si n
konkurrencn e plot. N qoft se humbja pr njsi sht m e
vogl se kostoja fikse mesatare, firma vazhdon prodhimin, n t
kundrt ajo mbyllet prkohsisht. Kushti i mbylljes s firms
sht P<AVC. N periudha afatgjata firma monopol mund t
siguroj nj fitim ekonomik pr shkak t pengesave t hyrjes;
B. Ekziston nj mendim tjetr, sipas t cilit monopolisti sht krejt i
lir n caktimin e mimeve. N fakt, mundsia e firms
monopoliste pr t ndikuar n nivelin e mimit, sht e
kushtzuar nga krkesa q ajo ndesh n treg. N kt kuptim,
firma nuk mund t caktoj mime sipas dshirs, jasht atyre q
prcaktohen nga krkesa e tregut. Jo vetm kaq, por edhe n
kuadrin e ktyre mimeve, firma monopoliste nuk zgjedh mimet

46
 m t larta, por ato mime q maksimizojn fitimin. mimet
shum t larta kushtzojn nivele shum t ulta t prodhimit,
duke ja hequr monopolistit mundsin pr t maksimizuar
fitimin. Nga ana tjetr fitimi ekonomik q merr firma
monopoliste n periudha afatgjata nxit dy prirje: S pari, nxiten
prpjekjet e firmave t tjera pr t kaprcyer pengesa t caktuara
t hyrjes, si sht kontrolli mbi burimet kritike, etj. S dyti,
nxitet shteti pr t ndrhyr, duke vendosur taksa q zvoglojn
fitimet e firms monopol. Pr ti minimizuar kto prirje, me
qllim q t ruhen fitimet ekonomike n periudha afatgjata,
firmat monopoliste mund t vendosin mime m t ulta se ato
q maksimizojn fitimin, duke rritur kshtu sasin e shitur t
prodhimit dhe duke reduktuar, n nj far mase, fitimin n
periudha afatshkurtra.

6. Pse nuk ka kurb oferte pr monopolistin?

Kur analizojm sjelljen e nj firme monopoliste, sht e rndsishme t theksojm se pr
monopolistin nuk ka kurb oferte. Pse ndodh kshtu? Si e dim, oferta pasqyron
bashksin e pikave ku do niveli mimi i prgjigjet sasia e prodhimit q firmat dshirojn
dhe kan mundsi t shesin. N konkurrencn e plot niveli i prodhimit q i prgjigjet
maksimizimit t fitimit prcaktohet nga kushti, MC=MR, ku MR=P, pra dhe MC=P. Por,
n rastin e monopolistit MRP, sepse P prcaktohet nga kurba e krkess. Me ndryshimin e
kurbs s krkess dhe t ardhurs marxhinale, niveli i ekuilibrit pr sasin e prodhimit
(ofertn) mund t mos ndryshoj, kurse niveli i mimit ndryshon. Pra, nuk mund t
vendoset nj korrespondenc funksionale, si n rastin e konkurrencs s plot, midis
mimit dhe sasis q ofrohet.

7. A arrihet efienca n kushtet e monopolit? A plotsohen konditat e Paretos lidhur

me alokimin e burimeve n rastin e firms monopoliste?
Kurba D=AR tregon velrsimin e konsumatorit pr do njsi shtes t produktit t firms
monopoliste. N nivelin e maksimizimit t fitimit, konsumatori vlerson njsin e fundit.
Nga ana tjetr, kurba MC shpreh vlersimin e konsumatorit pr alternativn m t mir nga
e cila sht hequr dor. Pra, konsumatori vlerson m shum njsin e fundit t prodhimit se
sa at t alternativs s ln. Prandaj, konsumatori do t dshironte q monopolisti t
prodhonte njsi shtes deri n pikn ku MC e pret AR, ku vlersimi i tij sht i njjt pr
njsin q merr dhe pr at q l.

8. far duhet t kemi parasysh q konkluzionin e msiprm ta kemi m qart?

Konkluzionin e msiprm mund ta shohim m qart po t kemi parasysh konditn e Paretos
lidhur me optimizimin: Px MCx
MRS = = = MRT.
Py MCy
Ku x dhe y prfaqsojn nj ift fardo mallrash. N konkurrenc t plot kemi q Px =
MCx dhe Py = MCy, dmth kushti i optimizimit t Paretos plotsohet. Ndrsa n kushtet kur,
psh produkti y prodhohet nga nj firm monopoliste, kemi q Py > MCy. Kushti i
optimizimit nuk do t plotsohet, vese po do t supozonim q t dyja degt x dhe y jan t

47
 monopolizuara saktsisht n t njjtn shkall dhe mbi kt baz mimi tejkalon koston
marxhinale n t njjtin prpjestim, pra:
Px Py Px MC
= ose = .
MCx MCy Py MCy

9. far prfaqson Humbja Neto?

Humbja Neto prfaqson nj paksim t mirqenies sociale, e cila prbn edhe objektin
kryesor t kritikave ndaj monopolit. Krahas ksaj, monopoli kritikohet edhe pr
rishprndarjen n favor t firms monopoliste dhe n dm t konsumatorit. Pra, pengesat e
hyrjes n degn e monopolizuar bjn q t dyja kto pika t dobta t monopolit t ruhen
edhe n periudha afatgjata. Kritika negative ndaj monopolit drejtohet edhe ndaj mundsis
s abuzimit me cilsin e mallrave dhe shrbimeve n kushtet e mungess apo dobsimit t
presionit t konkurrencs dhe ndaj mundsis s shpenzimeve parazitare dhe paksimit t
stimujve pr uljen e kostos n kushtet e fitimeve t larta ekonomike.

10. Cilat jan avantazhet e monopolit?

Kritikat ndaj monopolit nuk jan vetm negative, n rrethana t caktuara monopoli mund t
ket edhe avantazhe:
Avantazhet q vijn nga ekonomizimet e shkalls. Kto avantazhe jan karakteristike pr
monopolet natyrore. N kto kushte, monopolisti q zotron nj deg mund t prodhoj m
shum dhe me mime m t ulta, se sa do t prodhohej n kt deg n kushtet e
konkurrencs s plot;
Avantazhe q vijn nga mundsia e nxitjes s progresit teknik. Ekziston mundsia q mbi
bazn e fitimeve t larta dhe burimeve t mdha financiare, monopolisti t kryej
shpenzime t mdha pr krkime shkencore (natyrisht, kjo sht vetm mundsi). Kjo gj
sht e dobishme pr gjith shoqrin, sepse on n rritjen e ritmeve t progresit teknik dhe
mbi kt baz edhe t produktit total.

11. Kur kemi diskriminim t mimit?

Diskriminim mimi kemi ather kur nj firm cakton mime t ndryshme pr blers t
ndryshm, por jo pr shkak t kostove t ndryshme. Qllimi i mimeve diskriminuese sht
q t rritet fitimi i firms.

12. Cilat jan ato kushte q duhet ti plotsoj nj firm pr t zbatuar mimet
diskrimuese?
Pr t zbatuar mime diskriminuese, nj firm duhet ti plotsoj kushtet n vijim:
1. Ajo duhet t zotroj fuqi tregtare. Vetm firmat
q zotrojn fuqi tregtare ndeshin nj kurb
krkese me pjerrsi zbritse dhe kan mundsi t
ndikojn mbi mimet.
2. Firma duhet t jet n gjendje t ndaj
konsumatort n kategori t ndryshme, q
prfaqsojn tregje t ndryshme, me elasticitet t
ndryshm t krkess. Firma monopol mund t
diferencoj konsumatort, pra edhe tregjet, sipas
disa kritereve kryesore:

48
 Kriteri gjeografik. Pr mallrat q
eksportohen mund t caktohen mime t
ndryshme, krahasuar me mallrat q shiten
brenda vendit.
Kriteri i destinacionit ekonomik. Pr
shembull, tregu i qumshtit mund t
ndahet n dy nntregje, n tregun e
qumshtit q destinohet pr konsum dhe
n tregun e qumshtit q destinohet pr
prpunim t mtejshm, pr t prodhuar
prej tij gjalp, djath etj. sht e qart q
firma ka mundsi t caktoj mime t
ndryshme pr qumshtin n kto dy
tregje.
Kriteri i kohs kur realizohet shitja. Pr
shembull, n rastin e shrbimit telefonik,
shrbimit t shprndarjes s energjis
elektrike, transportit t udhtarve, etj.,
mund t prcaktohen periudha kohe me
konsum normal dhe periudha piku, duke
br t mundur edhe caktimin e mimeve
t ndryshme pr seciln periudh.
Kriteri i natyrs s produktit. N rastin e
trajtimit mjeksor, sht e mundur q
individ t ndryshm t trajtohen me
mime t ndryshme.
3. Firma duhet t jet n gjendje t parandaloj
mundsin e rishitjes s produkteve. Mundsia e
diferencimit t mimeve sht edhe mundsi
rishitjeje e produkteve t blera me mime t ulta.
Natyrisht, n qoft se do t realizohej rishitja, do
t paksoheshin shitjet e monopolistit me mime
t larta, pra do t paksoheshin fitimet e tij, duke
e br politikn diskriminuese joefektive. Pr t
parandaluar rishitjen e produkteve nga agjent t
tjer t tregut, firmat monopoliste praktikojn
mekanizma t ndryshm.

13. far duhet t caktoj firma pr t maksimizuar fitimin?

Pr t maksimizuar fitimin, firma duhet t caktoj n secilin treg at nivel mimi q
prcaktohet nga kondita MC=MR. N kushtet kur elasticiteti i krkess sht i ndryshm,
niveli i mimit q i prgjigjet ksaj kondite sht i ndryshm. Pra, kostoja marxhinale sht
konstante, dhe kur krkesa sht jo elastike mimi q cakton firma sht m i lart sepse
edhe reagimi i konsumatorve sht m i dobt ndaj ndryshimeve n mim.

14. far prbjn kritikat e shumta q bhen pr monopolet?

49
 Kritikat e shumta q bhen pr monopolet prbjn bazn e nevojs s ndrhyrjes
shtetrore pr kontrollin e tyre. Q n fillim, duhet t dallojm se ndrhyrja shtetrore sht
e ndryshme pr lloje t ndryshme monopolesh. Pr monopolet q krijohen mbi bazn e
shkrirjes s firmave, shteti ndrhyn me mjete ligjore, si jan ligjet antitrust, pr t mos
lejuar krijimin e tyre. Kur sht fjala pr monopolet natyrore, t cilat jan t domosdoshme
pr shkak t ekonomizimeve t shkalls, shteti ndrhyn pr ti rregulluar ato.
15. far do t ndodhte n qoft se shteti do t ndrhynte pr t prishur monopolet
natyrore?
N qoft se shteti do t ndrhynte pr t prishur monopolet natyrore, do t kishim nj
humbje pr t gjith. Konsumatort do t konsumonin m pak dhe me mime m t larta
dhe firmat do t humbisnin fitimin ekonomik. Prandaj, shteti ndrhyn me qllim q t
prmirsoj efiencn te monopolet natyrore duke ndikuar, kryesisht, n nivelin e mimit.
Ideja themelore sht q t arrihet nj shprndarje efektive e burimeve, duke mnjanuar
fitimet ekonomike t monopolit dhe humbjen neto. Rregullimi i nj monopoli natyror mund
t prmbaj edhe objektiva tjera, q lidhen me investimet, cilsin e shrbimit, etj.

16. Si mund t realizohet rregullimi i mimit?

Rregullimi i mimit mund t realizohet me metodn e vendosjes s mimit sipas kostos
marxhinale. Vendosja e mimit sipas kostos marxhinale presupozon q niveli i mimit i
prgjigjet piks ku MC pret kurbn e krkess.

17. N sa mnyra realizohet heqja e aftsis s firms pr t ndikuar mbi mimin?

Firms i hiqet aftsia pr t ndikuar mbi mimin dhe kjo realizohet n dy mnyra:
Kalimi i firms monopol n pronsi shtetrore dhe m tej prcaktimi i mimi n nj nivel
t caktuar;
Monopoli natyror nuk shtetzohet, por nprmjet agjensive rregulluese shteti i dikton
firms mimin.

18. N cilin nivel duhet t vendoset mimi?

mimi duhet t vendoset n nivelin e kostos mesatare dhe n kto kushte firma merr fitim
normal, sepse kemi pikn e barazimit t kostos mesatre me mimin. Por, edhe n kt
gjendje ka nj vshtirsi. N parktik sht vshtir t prcaktohet niveli i sakt i mimit
sipas kostos mesatare, sepse sht vshtir t prcaktohen:
Prmasat e drejta t norms s fitimit normal (ose prqindja e drejt e kthimit t
kapitalit).
Sasia e kapitalit t investuar. Fitimi normal, q sht pjesa e kostos mesatare,
teoritikisht sht i barabart me koston oportune t kapitalit.
Nga ana tjetr, prcaktimi i mimit sipas kostos mesatare shoqrohet me nj rritje t
efiencs n krahasim me caktimin e mimit sipas kushtit MC=MR, por me nj ulje t saj
n krahasim me caktimin e mimit sipas kostos marxhinale. Njkohsisht, kjo metod
shoqrohet edhe me ulje t efiencs teknike sepse firma nuk sht n nivelin m t ult t
kostos mesatare (ky nivel arrihet n pikn e prerjes se AC me MC). Kto t meta mund t
shmangen me ann e metods s caktimit t mimit sipas kostos marxhinale plus
subvencionin shtetror pr humbjet q pson firma. Teoritikisht kjo metod duket
trheqse, por n praktik ajo has dy vshtirsi kryesore:
Pr publikun do t dukej pa kuptim q shteti nga njra an shteti kufizon fuqin tregtare t
monopolit dhe, nga ana tjetr, e subvencionon at. Pra, at far i merr me nj dor nga
njri xhep, ia jep me dorn tjetr n xhepin tjetr.

50
 Firma nuk sht e nxitur pr uljen e kostos, prderisa subvencionohet pr do humbje.

Kapitulli 10
1. far prfaqson konkurrenca monopolistike dhe cilat jan tiparet kryesore
t konkurrencs monopolistike?
Konkurrenca monopolistike prfaqson nj struktur tregu t afrt me konkurrencn e
plot, por q ka edhe disa tipare q e dallojn nga ajo. Tiparet kryesore t konkurrencs
monopolistike jan:
1. Numri i madh i firmave. N konkurrencn
monopolistike ekziston nj numr i madh
firmash, pothuajse si n konkurrencn e plot.
Kshtu, firmat sillen n mnyr shum
konkuruese, sepse do firm prodhon nj pjes t
vogl t produktit t prgjithshm t degs.
2. Diferencimi i produktit. N dallim nga
konkurrenca e plot ku produkti sht homogjen,
n konkurrencn monopolistike kemi diferencim
t produktit. Diferecimi i produktit mund t bhet
n disa mnyra:
- Vendosja. Vendosja sht nj nga mnyrat kryesore t diferencimit. Vendosja ka
veorit e veta pr do produkt; disa produkte mund t vendosen m leht dhe kudo,
disa t tjer jo.
- Shrbimet. Mnyra e dyt q prdorin ofruesit pr diferencimin e produkteve sht
diferencimi i shrbimeve shoqruese ndaj produktit, dmth i njjti produkt mund t
shrbehet n mnyra t ndryshme.
- Ndryshimet e cilsis. Ndryshimet n cilsi prbjn mnyrn m t qart pr
diferencimin e produkteve. Mbi bazn e cilsive fizike si masa, ngjyra, etj., edhe
produkte shum t ngjashme mund t diferencohen nga njri-tjetri, si ndodh, pr
shembull, me pijet e ndryshme freskuese, etj.
- Imazhi i produktit. Produkti mund t ndryshoj edhe nga imazhi q prodhuesi sugjeron
te konsumatori. Shpesh nuk ka aq rndsi fakti i diferencave reale midis produkteve,
sesa krijimi i ides s ktij diferencimi nprmjet formave t paketimit, marks
tregtare, etj.
3. Kontrolli i kufizuar i mimit. Firmat n
konkurrencn monopolistike kan kontroll t
kufizuar mbi mimin e produktit. Diferencimi i
produkteve i jep mundsi firms t ushtroj nj
far kontrolli mbi mimet. Ajo mund t rris
mimet. Ajo mund t rris mimin pa rrezikuar n
humbje t konsiderueshme t konsumatorve, kur
vendosja e njsive tregtare sht e prshtatshme,
kur ekziston nj imazh i mir pr produktin e saj
apo kur produkti shoqrohet me shrbime t
caktuara, etj. Por, sidoqoft, ky kontroll sht
relativisht i kufizuar sepse ekzistenca e
zvendsuesve t afrt pengon pozitn monopol
51
 dhe e zhvendos krkesn n mallrat m t lir
zvendsues. Niveli i kontrollit t mimit varet
nga shkalla e diferencimit t produktit dhe nga
numri dhe largsia e konkurrentve. Firmat
ushtrojn nj kontroll m t madh mbi mimet
kur diferencimi i produkteve sht m i lart, kur
numri i firmave sht m i vogl dhe kur
konkurrentt jan m larg njri tjetrit.
4. Lehtsia relative e hyrjes. Hyrja n degt me
konkurrenc monopolistike sht prgjithsisht e
leht por, sidoqoft, m e vshtir sesa n
konkurrencn e plot, pr shkak t diferencimit t
produktit. N konkurrencn monopolistike mund
t ndeshen pengesa m t mdha financiare sesa
n konkurrencn e plot, si kostoja e lart pr
diferencimin e produkteve nga ato ekzistuese,
shpenzime t konsiderueshme t reklams, etj.
5. Konkurrenc jo vetm nprmjet mimeve. N
degt me konkurrenc monopolistike produktet
jan t diferencuara, konkurrenca nuk realizohet
vetm nprmjet mimeve. Rivalt ekonomik
nuk mbshteten vetm n mimet, por edhe n
cilsin e produktit, reklamn, kushtet apo
shrbimet q shoqrojn shitjen e produktit, etj.
Konkurrenca monopolistike shtrihet kryesisht n
tregtin me pakic, n industrin e veshjeve, etj.
Botimi i librave, veshjet e burrave dhe grave,
mobiljet e drurit, pikat e shprndarjes s
karburantit, dyqanet e shitjes ushqimore, etj., jan
shembuj t konkurrencs monopolistike.

2. far pjerrsi ka kurba e krkess q ndesh firma n konkurrencn

monopolistike?
Kurba e krkess q ndesh firma n konkurrencn monopolistike sht me pjerrsi zbritse,
por me elasticitet t lart. N konkurrencn e plot, ku rritja e mimit on n humbjen e t
gjith konsumatorve, kurba e krkess sht plotsisht elastike, ndrsa n konkurrencn
monopolistike rritja e mimit on n humbjen e vetm t nj pjese t konsumatorve,
prandaj kurba e krkess nuk sht plotsisht elastike. Por, ndryshe nga monopoli, duke
ditur se ekzistojn zvendsues t afrt, krkesa q ndesh firma n konkurrencn
monopolistike sht me elasticitet t lart.

3. Nga far varet niveli i elasticitetit t kurbs s krkess n konkurrencn

monopolistike?
Niveli i elasticitetit t kurbs s krkess n konkurrencn monopolistike varet para se
gjithash nga numri i firmave rivale q prodhojn produkte t ngjashme dhe nga aftsia e
firmave pr t diferencuar produktin. Kur ekzistojn m shum firma n treg, pjesa e
secils firm sht e vogl dhe ndikimi i tyre mbi mimin sht fare i vogl, sepse do rritje
e mimit do ta zhvendoste lehtsisht krkesn n firmat e tjera (q jan t shumta). Prandaj,

52
n kt rast krkesa sht me elasticitet t lart. Nga ana tjetr, sa m i deferencuar t jet
produkti, dmth sa m pak zvendsues t afrt t ket ai, aq m e vshtir sht zhvendosja
e krkess n produkte t tjera kur rritet mimi, prandaj dhe krkesa sht m pak elastike.

4. Si realizohet maksimizimi i fitimit n konkurrencn monopolistike n

periudha afatgjata dhe afatshkurtra?
N periudha afatshkurtra, maksimizimi i fitimit pr nj firm n konkurrenc
monopolistike realizohet kur plotsohet rregulli i prgjithshm MR=MC. Duhet theksuar se
n periudha afatshkurtra firmat kan mundsi t marrin fitim ekonomik, por mund t jen
edhe me humbje. Firmat psojn humbje n periudha afatshkurtra kur kurba ATC shtrihet
mbi kurbn e krkess. Mbyllja e prkohshme ose vazhdimi i prodhimit varen nga niveli i
AVC n pikn e minimizimit t humbjes (MC=MR). Kur AVC=AR=P, firma sht
indiferente, ndrsa kur AVC sht m e vogl se AR=P, firma vazhdon prodhimin. Kur
AVC>AR (=P), firma duhet t mbyllet.
N periudha afatgjata firma n konkurrenc monopolistike ndodhet n t njjtn situat si
n konkurrencn e plot. Duke ditur se nuk ka pengesa pr hyrjen n deg, fitimi ekonomik
do t trheq firma t tjera n degn prkatse. Nga ana tjetr, firma t reja do t ofrojn
produkte shum t ngjashme me ato t ofruara nga firmat ekzistuese, duke trhequr nj
pjes t konsumatorve t tyre. Si rezultat i veprimit t t dy faktorve t msiprm, do t
paksohet ndjeshm krkesa q ndesh secila firm n treg. Ky proces do t pushonte vetm
kur fitimi ekonomik n deg do t bhej zero. Kjo sht arsyeja q n periudha afatgjata
firmat q funksionojn n konkurrencn monopolistike nuk mund t marrin fitim
ekonomik.
N rastin kur n periudha afatshkurtra firma funksionon me humbje, do t ndodh procesi i
kundrt. Shum firma do t largohen nga dega, duke kushtzuar uljen e oferts dhe rritjen e
krkess t ksaj dege n treg dhe pr rrjedhoj edhe rritjen e mimit pr firmat q mbeten
n treg. Procesi do t vazhdoj deri sa n periudha afatgjata firma t eliminoj humbjet
duke siguruar fitim normal. Grafikisht i gjith procesi do t pasqyrohej nprmjet
zhvendosjes s kurbs s krkess s firms deri sa ajo t bhej tangente me kurbn e
kostos mesatare.

5. Efienca n konkurrencn monopolistike e krahasuar me konkurrencn e

plot?
N t dyja tregjet, n periudha afatgjata firmat nuk jan n gjendje t marrin fitim
ekonomik. Ndryshimi midis tyre qndron vetm n kurbn e krkess q ndeshin firmat.
N konkurrencn e plot ajo sht horizontale, ndrsa n konkurrencn monopolistike
sht me pjerrsi zbritse. N rastin e konkurrencs s plot, secila firm mund t shes
gjithfar dshiron me mimin e tregut dhe fitimi ekonomik sht zero n periudha
afatgjata, kurba e kostos mesatare (AC) sht tangente me kurbn e krkess n pikn m
t ult t saj. Ktu produkti prodhohet me koston mesatare m t ult t mundshme. N
rastin e konkurrencs monopolistike, ku firma ndeshet n nj krkes me pjerrsi zbritse
me elasticitet t lart, kurba e kostos mesatare sht tangente me kurbn e krkess n nj
pik q nuk sht pika m e ult e saj. Firma n konkurrenc monopolistike (KM) ka
tendenc t prodhoj m pak dhe t caktoj nj mim m t lart se nj firm n
konkurrenc t plot. Pra, firma n konkurrenc monopolistike shpenzon m shum
burime, sepse ajo nuk prodhon n koston e saj m t ult. Nevoja e diferencimit t
produktit sht shpesh nj burim shpenzimi shtes q bn firma n konkurrenc
monopolistike, si jan shpenzimet pr reklam, etj., shpenzime q nuk ekzistojn n

53
konkurrenc t plot. Megjithat, shpenzimet m t mdha n rastin e konkurrencs
monopolistike e kan justifikimin e tyre.

6. far prfaqson Oligopoli dhe cilat jan tiparet kryesore t nj tregu

oligopolistik?
Oligopoli prfaqson at lloj tregu ku sundojn nj numr i vogl firmash, vendimet e
t cilave jan t ndrvarura. Tiparet kryesore t nj tregu oligopolistik jan:
Ekzistenca e nj numri t vogl firmash. Ky sht tipari kryesor i oligopolit. Nj
numr i kufizuar firmash sundojn tregun e nj produkti, duke zotruar nj pjes t
konsiderueshme t tij. Pr kt arsye, veprimet e nj firme lidhur me mimin, prodhimin,
cilsin, reklamn, etj., do t ndikojn n sjelljen e firmave t tjera. Ndrvarsia e firmave
q sundojn n treg sht nj karakteristik dalluese e oligopolit, krahasuar me
konkurrencn e plot. Firmat n konkurrencn e plot nuk ndikojn mbi njra tjetrn, sepse
ato zotrojn nj pjes t vogl t tregut. Ndrsa firmat n oligopol ndikojn te njra tjetra
me veprimet e tyre, pikrisht sepse ato zotrojn nj pjes t madhe t tregut.
Standardizimi ose diferencimi i produkteve. Produktet q ofrohen n tregjet
oligopolistike mund t jen produkte t standardizuara ose t diferencuara. Nga kjo
pikpamje, kto tregje mund t ndahen n dy lloje: n oligopole ku ofrohen produkte t
njjta (ose pothuajse t njjta) dhe n oligopole ku ofrohen produkte t diferencuara. N
oligopolet e llojit t par prfshihen shumica e produkteve metalike si elik, bakr, zink
dhe produkte t tilla si imento, mndafsh artificial, disa materiale ndrtimi, etj. Shembuj t
oligopoleve t llojit t dyt jan industria e automobilave (masa, fuqia, harxhimi i
karburantit, jetgjatsia, siguria jan t ndryshme pr automobil t ndryshm), degt e
prodhimit t mallrave t konsumit si frigorifer, xhinse etj.
Ndrvarsia n kontrollin e mimeve. Kontrolli i nj firme mbi mimin sht i lidhur
ngusht me sjelljen e firmave t tjera, duke mbajtur parasysh se pr firmat oligopolistike
sht e rndsishme pjesa e tregut q ato zotrojn. Kto firma do t donin ta rritnin kt
pjes. N qoft se nj firm ul mimin, ajo do t trheq konsumator dhe do t rris pjesn
e saj n treg, duke iu shkaktuar kshtu humbje firmave t tjera. Pr kto arsye, edhe firma
t tjera jan t shtrnguara t ulin mimin pr t ruajtur pjesn e tyre n treg, duke paksuar
kshtu efektet e synuara t firms s par. Nga ana tjetr, rritja e mimit nga nj firm nuk
shoqrohet me rritjen e tij nga firma t tjera, sepse ato nuk duan t humbasin pjesn e tregut
q zotrojn, prandaj ajo do t detyrohet t ul prsri mimin prndryshe do t fitojn
rivalet e saj. N kto kushte, firmat n tregjet oligopolistike preferojn t mos i ndryshojn
mimet e tyre shum shpesh.
Konkurrenca nprmjet reklams dhe cilsis. Reklama prfaqson nj mjet t
fuqishm t firmave n konkurrencn oligopolistike. Reklama prdoret me shum sukses
sidomos kur kemi oligopole q prodhojn produkte t diferencuara. Parimi baz i reklams
q prdoret n kto tregje sht: produkti yn sht m i mir se i t tjerve. Edhe cilsia
prdoret si mjet i fuqishm konkurrence nga firmat, sidomos kur kemi diferencim produkti.
Hyrja me vshtirsi n deg. Mund t shtrohet pyetja. Pse disa deg evoluojn n tregje
oligopolistike dhe disa t tjera jo? Megjithse shkaqet mund t mos jen gjithmon t qarta,

54
 pyetjes s msiprme mund ti japim prgjigje duke mbajtur parasysh q tregu oligopolistik
e ka bazn te pengesat e hyrjes, ku mund t prmendim:
Ekonomizimet e shkalls. Kur pr t arritur nivelin m t ult t kostos n nj deg duhet
nj prodhim relativisht i madh, pra kur kemi ekonomizime t shkalls, futja e firmave t
reja n kt deg do t krkonte nj kapital fillestar t madh.
Kostot e diferencimit t produktit. Shpesh ndodh q kostot e diferencimit t produktit, pr
t konkuruar me markat ekzistuese, krkojn nj shpenzim fillestar shum t madh.
Ekzistenca e markave t njohura dhe e shpenzimeve fillestare t larta nuk do ishin penges
pr hyrjet e ardhshme n qoft se informacioni i nevojshm pr t hyr n deg do t
sigurohej me lehtsi. Mungesa e informacionit t plot pengon hyrjen e rivalve t
mundshm n deg.
Pengesa t tjera, si licenc apo kontrolli mbi burimet kryesore. Pr arsye t ndryshme
shteti mund t kufizoj hyrjet n deg, duke kufizuar numrin e licencave. Nga ana tjetr,
mund t kemi situata ku nj numr i vogl firmash kontrollojn inpute kritike pr
prodhimin, si sht rasti i degve t prpunimit t mineraleve, lnds s drurit etj.

7. Pse sjellja e firmave n tregun oligopolistik sht e ndrlikuar?

Sjellja e firmave n tregun oligopolistik sht mjaft i ndrlikuar sepse, si theksuam,
veprimet e nj firme varen nga veprimet e rivalve t saj. Ekzistojn shum teori q
shpjegojn sjelljen e firmave oligopole, disa t prpunuara edhe matematikisht, kurse disa
intiutive, etj.

8. far dini pr modelin Kurba e krkess me knd?

N disa deg oligopolistike ekonomistt kan vn re nj dukuri jo t zakonshme: mimet
nuk ndryshojn pr nj koh relativisht t gjat, megjithse kushtet e tregut sugjerojn
ndryshimin e tyre. Ky model mbshtetet n iden e thjesht q kur nj firm ul mimin e
produkteve t ofruara, firmat e tjera n deg do t veprojn n t njjtn mnyr pr t
shmangur humbjet e klientve; ndrsa kur firma rrit mimin pr produktet e ofruara,
firmat e tjera nuk e ndjekin, duke shpresuar q t trheqin klientt e saj. Kjo sjellje e
firmave pasqyrohet n nj form t veant t kurbs s krkess, e quajtur kurba me knd.
Kjo kurb prbhet nga dy pjes: njra pjes mbshtetet n supozimin q rivalt do t
psojn ndryshimin e mimit dhe tjetra n supozimin q rivalt nuk do t psojn
ndryshimin e mimit. Kurba e krkess kur rivalt do t psojn nj ndryshim n mim
sht m pak elastike, ndrsa kurba e krkess kur rivalt nuk do t psojn nj ndryshim
n mim sht elastike, sepse, kur kemi rritje mimi klientt do t blejn nga firmat e tjera,
kurse kur kemi ulje t mimit ata zhvendosen nga firmat e tjera te firma q ul mimin. Pra,
pr ndryshime t vogla n mim do t kemi ndryshime t mdha n sasin e prodhimit.
mimi dhe sasia e ekuilibrit, deri n nj far mase, nuk ndikohen nga kushtet e kostos. N
kt model duhen nnvizuar dy ide themelore lidhur me mimet:
Firmat oligopolistike nuk i ulin mimet pr t joshur klientt, sepse mendojn se t njjtn
gj do ta bnin edhe rivalt.
mimet oligopol priren t mos ndryshojn.
Ky model interesant ka edhe pikat e tij t dobta. Ai nuk jep shpjegim se si prcaktohet
fillimisht mimi dhe sasia e ekuilibrit. Nga ana tjetr, praktika tregon raste si t
qndrueshmris s mimit ashtu edhe t nj far mungese qndrueshmrie, sidomos n
periudha inflacioniste. Por, pavarsisht nga pikat e dobta, ky model jep nj shpjegim t
pranueshm teorik t sjelljes s oligopolistit.

55
 9. far dini pr modelin Marrveshjet e fshehta (Kartelet)?
Duke ditur se ekzistojn pak firma n treg, ekziston edhe mundsia edhe nxitja pr tu
marr vesh midis tyre dhe mbi kt baz lindin kartelet. Karteli sht nj marrveshje
midis firmave t pavarura pr t koordinuar vendimet lidhur me sasin e prodhimit dhe
mimet. Kartelet u sigurojn firmave fitime monopoliste, siguri m t madhe pr sjelljen e
konkurrentve dhe prpjekje t organizuara pr t penguar hyrjet e reja. N kto raste ata
q e psojn jan konsumatort, t cilt marrin m pak mallra dhe me mime m t larta.
Prandaj n disa vende, si n SHBA, kartelet ndalohen me ligj. Megjithat, ndalimi ligjor i
karteleve shpesh nxit marrveshje sekrete midis firmave. Karteli sillet si monopolist dhe
maksimizimi i fitimit pr kartelin arrihet njlloj si pr firmat monopoliste, sipas rregullit
MC=MR. Vshtirsia qndron n prcaktimin e kurbs MC, sepse ajo sht kurb agregate
e kurbave MC t firmave t veanta.
Formimi dhe ruajtja e nj karteli sht e vshtir dhe varet nga dy faktor: nga numri i
firmave dhe nga ndryshimi n konditat e kostos. Sa m i madh t jet numri i firmave aq
m e vshtir sht edhe marrveshja pr kuotat e prodhimit, etj. Nga ana tjetr, n qoft se
t gjitha firmat do t kishin kosto t njjta, prodhimi dhe fitimi do t shprndaheshin
lehtsisht midis firmave. Por, kur kostoja ndryshon nga nj firm t tjetra dhe kur
ndryshimet jan t mdha, ndrlikimet shtohen. Ndodh kshtu, sepse ka nj kontradikt
midis qllimit pr t maksimizuar fitimin, si kartel, dhe ndarjes s pranueshme t tij midis
firmave pjesmarrse.
Konkretisht, maksimizimi i fitimit krkon q firmat me kosto mesatare individuale m t
ult t marrin pjesn m t madhe t prodhimit. Por nj ndarje e till e fitimit nuk do t
ishte e pranueshme nga firmat me kosto m t lart. Prkundrazi, q t siguronin nj ndarje
t pranueshme t fitimit, kto t fundit do t krkonin kuota m t larta prodhimi pr t
kompensuar koston e lart pr njsi, gj q do t zvoglonte fitimin total t kartelit.
N praktik, prcaktimi i kuotave t prodhimit arrihet prgjithsisht me an t negociatave
midis firmave. Firmat me fuqi m t lart negociuese marrin pjesn m t madhe.
Megjithat, ndonjher ndikojn edhe kritere historike, gjeografike, etj.

10. far dini pr modelin e Firms Sunduese?

Supozojm q nj deg e caktuar prbhet nga nj firm e madhe q sundon n treg dhe
nga nj numr i madh firmash t vogla. Firma sunduese prcakton mimin dhe firmat e
tjera e pranojn at, pra veprojn si mimpranuese. Pr tregje t veanta q prbhen nga
nj firm sunduese dhe nga shum firma t vogla, pra pr tregjet q kan tipare t
konkurrencs s plot pr nj pjes t tyre dhe tipare t monopolit pr pjesn tjetr, mimi
prcaktohet nga firmat sunduese. Firmat e tjera vetm sa e psojn firmn sunduese lidhur
me mimin. Ky lloj tregu, q sht nj form e konkurrencs jo t plot, pra nj form
oligopoli, njihet si model i firms sunduese. Ky model jep nj shpjegim t mjaftueshm pr
situata afatshkurtra, ndrsa pr situata afatgjata, ku ekziston mundsia e futjes s firmave t
reja, firma sunduese mund t humbas pozicionin e saj.

56
Kapitulli 11
1. far prbn shprndarja e t ardhurave?
Shprndarja e t ardhurave prbn nj faktor kryesor q prcakton mirqenien e grupeve
t ndryshme shoqrore dhe antarve t shoqris. Gjithashtu, duke dshmuar pr shkalln
e finalizimit t synimeve t agjentve ekonomik, shprndarja prmban n vetvete impulse
t fuqishme pozitive apo negative pr vazhdimin apo inicimin e veprimtarive ekonomike.

2. Cilat jan faktor baz q e prcaktojn shprndarjen e t ardhurave?

N nj ekonomi tregu, faktort baz q prcaktojn shprndarjen e t ardhurave jan dy:
pronsia mbi faktort e prodhimit dhe mimet e faktorve. mimet e faktorve
prcaktohen n tregjet e faktorve. Faktort e prodhimit ndahen n tre kategori kryesore:
pun, kapital dhe tok. N tregun e faktorit pun prcaktohet mimi i puns, pra paga,
prfshir ktu t gjitha llojet e pagave dhe shtesave mbi pagat. N tregun e kapitalit
prcaktohet mimi i kapitalit, pra interesi, duke prfshir ktu t gjitha format e t
ardhurave nga kapitali, pra edhe dividendt e paguar nga firmat. N tregun e toks (dhe
burimeve natyrore) prcaktohet mimi i toks, pra renta.

3. Kush tjetr e prcakton mimin e faktorve, ligji i kujt?

N tregun e faktorve jan krkesa dhe oferta pr nj faktor q prcaktojn mimin e tij.
Pra, ligji i krkess dhe ligji i oferts, t analizuar pr tregjet e produkteve, gjejn zbatim
edhe n tregjet e faktorve, me disa prjashtime. Kshtu, kur mimi i nj faktori ulet, sasia
e krkuar nga ai faktor rritet, ndrsa sasia e ofruar zvoglohet. mimi i ekuilibrit i faktorit
prcaktohet nga pikprerja e kurbs s krkess dhe kurbs s oferts pr kt faktor.

4. Si prcaktohen t ardhurat e fituara nga nj faktor?

T ardhurat e fituara nga nj faktor prodhimi prcaktohen si produkt i mimit me sasin e
tregtuar t faktorit.

5. far do t shkaktonte zhvendosja e kurbs s krkess ose oferts pr nj

faktor, ose e t dyjave njkohsisht?
Zhvendosja e kurbs s krkess ose e kurbs s oferts pr nj faktor, ose e t dyjave
njkohsisht, do t shkaktonte, si rregull, edhe ndryshimin e mimit dhe t sasis s
ekuilibrit. Kur kurba e oferts sht e dhn, shkalla n t ciln ndryshimi n krkesn pr
nj faktor prodhimi do t ndikoj n mimin e faktorit dhe n sasin e tregtuar t tij, do t
varet nga elasticiteti i ksaj kurbe. Pr shembull, kur kurba e oferts sht shum elastike,
ndryshimi n sasin e tregtuar sht i madh, ndrsa ndryshimi n mimin e ekuilibrit sht
i vogl.

6. Nga far varet krkesa pr nj faktor prodhimi?

Krkesa pr nj faktor prodhimi varet para se gjithash nga mimi i faktorit. mimi i
faktorit, do t prcaktohet nga shrbimi i pritur prej ktij faktori, pra nga t ardhurat e
57
 supozuara nga prdorimi i tij. Por ktu fillon edhe vshtirsia. Vshtirsia lidhet me nj
veori kryesore t tregjeve t faktorve, q sht ndrvarsia e krkess pr faktor.

7. A mund t prdoren t veuar faktort e prodhimit?

Faktort e prodhimit nuk mund t prdoren t veuar, por vetm s bashku, n prpjestime
t caktuara, t kushtzuara nga karakteristikat teknologjike t prodhimit. Sikur faktort e
prodhimit t mund t prodhonin produkte n mnyr t veuar, ather secili faktor do t
gzonte n mnyr t plot frutet e prdorimit t tij. Por kjo sht e pamundur dhe
prgjithsisht sht e pamundur t prcaktohet sesa produkt sht prodhuar nga secili prej
inputeve t ndryshme t marra m vete. Megjithat, ne mund t matim kontributin apo
shrbimin e do faktori n prodhim duke i supozuar faktort e tjer t pandryshuar dhe
duke matur t ardhurat nga njsia e fundit e shtuar e faktorit t ndryshueshm. Pikrisht
ktu qndron edhe kontributi kryesor i teoris neoklasike t produktivitetit marxhinal.

8. Cila sht veori tjetr e rndsishme pr tregjet e faktorve?

Nj veori tjetr e rndsishme e tregjeve t faktorve sht se krkesa pr faktor sht nj
krkes e derivuar. Kjo do t thot se krkesa e nj firme pr nj faktor prodhimi sht e
prejardhur, n fund t fundit, nga krkesa e konsumatorve pr mallrat prfundimtare t
prodhuara nga kjo firm me ndihmn e atij faktori. Krkesa pr faktor, prve kufizimeve
teknologjike dhe kufizimeve tregtare, varet edhe nga objektivat e ndrmarrjes.

9. Nj firm fitimmaksimizuese prodhon n sasin ku...?

Nj firm fitimmaksimizuese prodhon n sasin ku kostoja marxhinale sht e barabart
me t ardhurat marxhinale, pavarsisht nga struktura e tregut n t ciln vepron ajo. N
termat e faktorve t prodhimit t prdorur, kondita e msiprme e maksimizimit t fitimit
shprehet si kondit e barazimit t kostos marxhinale t nj faktori me t ardhurat
marxhinale t gjeneruara nga ky faktor.

10. Cekni dhe shpjegoni konceptet baz t teoris marxhinaliste mbi

shprndarjen e t ardhurave?
Konceptet baz t teoris marxhinaliste mbi shprndarjen e t ardhurave jan:
T ardhurat e produktit marxhinal t nj faktori t ndryshueshm;
Vlera e produktit marxhinal e faktorit t ndryshueshm;
Kostoja marxhinale e faktorit t ndryshueshm.
T ardhurat e produktit marxhinal (MRP) t nj faktori t ndryshueshm,
prfaqsojn ndryshimin n t ardhurat totale q rezulton nga prdorimi i nj njsie m
shum apo nj njsie m pak t ktij faktori, kur faktort e tjer mbeten konstante. T
ardhurat e produktit marxhinal jan t barabarta me produktin marxhinal fizik (MPP)
shumzuar me t ardhurat marxhinale (MR). Pra: MRP = MPP x MR. Ligji i t ardhurave
(prfitimeve) zbritse sht i zbatueshm edhe pr t ardhurat e produktit marxhinal,
prderisa ai vepron mbi produktin marxhinale fizik.
Vlera e produktit marxhinal (VPM) e faktorit t ndryshueshm sht vlera e tregut e
produktit marxhinal fizik t ktij faktori. Pra, ajo sht e barabart me produktin marxhinal

58
 fizik (MPP), shumzuar me mimin e produktit (P): VMP = MPP x P. Pr nj treg
konkurrencial, MR = AR = P, pra MRP = VMP.
Kostoja marxhinale e faktorit t ndryshueshm (MFC), mat ndryshimin n koston
totale q rezulton nga prdorimi i nj njsie m shum ose m pak t ktij faktori. N rastin
e faktorit pun, kostoja marxhinale e faktorit do t ishte e barabart me pagn. Nj firm
fitimmaksimizuese do t vazhdoj t pajtoj njsi shtes t faktorit t ndryshueshm t
prodhimit, deri n pikn ku t ardhurat e produktit marxhinal jan t barabarta me koston
marxhinale t faktorit, pra MRP=MFC. Pr tregjet konkurrenciale, kondita e msiprme do
t shkruhej: MRP=VMP=MFC. E zbatuar pr faktorin pun kjo kondit do t lexohej n
kt mnyr: nj firm do t pajtoj njsi shtes t faktorit pun deri n pikn n t ciln
vlera e produktit marxhinal t puns (VMP) do t jet e barabart me pagn (MFC).
Kondita e maksimizimit t fitimit pr nj firm, e shprehur n termat e faktorve t
prodhimit, prbn thelbin e teoris s produktivitetit marxhinal. N mnyr t prmbledhur,
prmbajtja e teoris s produktivitetit marxhinal mund t paraqitet me ndihmn e pohimeve
t mposhtme: S pari, n kushtet e konkurrencs s plot, faktort e prodhimit paguhen
me vlern e produktit marxhinal t tyre. S dyti, pagesat e barabarta me vlern e produktit
marxhinal t faktorit prkats prfaqsojn shprblime t drejta t zotruesve t
prodhimit. S treti, duke paguar t gjith faktort me vlern e produktit marxhinal
prkats, e gjith vlera e produktit total do t shprndahet pa asnj mbetje (q do t mund t
merrej nga zotruesi i kapitalit apo dikush tjetr).
Teoria e produktivitetit marxhinal ka nj sr eprsish. Ndr to mund t prmendim:
Mundsin q jep kjo teori pr prdorimin e t njtave mjete t analizs, t prdorura edhe
pr tregjet e mallrave dhe shrbimeve.
Trajtimin unik t faktorve t prodhimit, mbi t njjtn platform analitike.
Vlersimin e ekuilibruar t rolit dhe kontributit t do faktori n prodhim.
Sidoqoft, kjo teori vuan edhe nga nj varg kufizimesh. Ajo:
Mbivlerson ann e krkess pr do faktor, duke mos u marr me ofertn.
Mbithjeshtson prcaktimin e pjess q merr do faktor. Nga njra an, t
ardhurat totale t do faktori varen nga sasia e tij dhe nga produktiviteti
marxhinal i tij. Ndrkaq, sht e vshtir t identifikohet ndryshimi n t
ardhura q rrjedh nga ndryshimi n sasin e faktorit dhe nga ndryshimi n
produktivitetin marxhinal. Nga ana tjetr, kjo teori supozon se t gjith njsit e
nj faktori jan homogjen, duke injoruar diferencat midis tyre.

11. Ku prcaktohet Paga?

Paga prcaktohet n tregun e puns, prmes ndrveprimit t krkess dhe oferts pr pun.
Pra, pr t shpjeguar pagn, duhet m par t analizojm tregun e puns, prkatsisht
krkesn dhe ofertn pr pun. Pr t analizuar tregun e puns, na ndihmojn koncepti i
produktivitetit marxhinal dhe kostos marxhinale t puns. Prderisa jemi n kushtet e
konkurrencs s plot edhe n tregjet e faktorve, kushti i ekuilibrit pr nj firm
fitimmaksimizuese do t shkruhej:
T ardhurat e produktit marxhinal = mimin e faktorit, pra MRP = MFC.

12. far prirje kan t ardhurat e produktit marxhinal?

T ardhurat e produktit marxhinal (pra edhe vlera e produktit marxhinal) kan prirje pr tu
ulur, duke reflektuar ligjin e t ardhurave zbritse. Kjo do t thot se firma do t prballoj
nj kurb krkese t prirur pr posht. Kurba e krkess pr punn e firms prfaqsohet,
n t vrtet, vetm nga pjesa zbritse e kurbs MRP (=VMP), posht pikprerjes se saj me

59
kurbn ARP. T ardhurat e produktit mesatar t puns (ARP) prfitohen duke shumzuar
produktin mesatar t puns (APL=Q/L) me mimin e produktit (P=AR). Pra, ARP=APLxP.
Si MRP, edhe ARP fillimisht priren pr lart me rritjen e numrit t puntorve n nj firm,
por m pas ato do t priren pr posht, pr shkak t ligjit t t ardhurave zbritse. MRP e
pret ARP n maksimumin e saj, pr t njjtat arsye q kurba e MP (kurba e produktit
marxhinal) pret kurbn AP (kurba e produktit mesatar) n maksimumin e saj.

13. far bjm pr t prfituar kurbn e krkess s degs pr pun?

Pr t prfituar kurbn e krkess s degs pr pun, mbledhim, sipas boshtit horizontal,
kurbat e krkess s firmave t veanta t degs. Edhe kurba e krkess s degs pr pun
do t priret pr posht-djathtas. Krkesa e nj firme pr pun varet nga nj sr faktorsh t
tjer, prve pags. Ajo rritet n qoft se: ngrihet mimi i produktit t firms; ngrihet
mimi i inputeve t tjer; nj ndryshim teknologjik rrit produktin marxhinal t puns. N
qoft se faktort e msiprm veprojn n drejtim t kundrt, krkesa e firms pr pun do
t ulet.

14. far quajm elasticitet t krkess pr pun lidhur me pagn?

Reagimin e sasis s puns s krkuar ndaj ndryshimit t tarifs s pags do ta quajm
elasticitet t krkess pr pun lidhur me pagn:

Elasticiteti i krkess pr pun varet nga elasticiteti i krkess pr produktin e prodhuar nga
firma dhe nga karakteristikat e funksionit t prodhimit t firms. Sa m i lart t jet
elasticiteti i krkess pr produktin, n kushtet e tjera t pandryshuara, aq m i lart do t
jet elasticiteti i krkess pr pun. Gjithashtu, sa m e madhe t jet pjesa e puns n
koston e produktit (intensiteti i puns), aq m elastike do t jet krkesa pr pun, duke i
supozuar faktort e tjer t pandryshueshm.

15. Si bie produkti marxhinal n prputhje me teknologjin e prdorur?

N prputhje me teknologjin e prdorur, produkti marxhinal bie shpejt ose ngadal. Sa m
e pjerrt t jet kurba e produktit marxhinal, aq m inelastike sht krkesa e firms pr
pun, prderisa rnia e produktit marxhinal do t thot edhe rnie e t ardhurave t
produktit marxhinal. Kur produkti marxhinal bie shpejt, firma sht m pak e interesuar t
pajtoj puntorve t rinj me rnien e pags. S fundi, n periudha afatgjata (kur t gjith
faktort e prodhimit jan t ndryshueshm), elasticiteti i krkess pr pun varet nga
zvendsueshmria e puns me kapitalin. Sa m leht t mund t zvendsohet puna me
kapital, aq m elastike do t jet krkesa pr pun.

16. far dini pr ofertn e puns?

Fillojm me ofertn individuale. do individ ndodhet para problemit t alokimit t kohs
n dispozicion, n dy lloje kryesore aktiviteti: n aktivitete tregtare (q lidhen me tregun)
dhe n aktivitete jotregtare (q nuk lidhen me tregun). Kur flasim pr ofert t puns, kemi
parasysh pikrisht aktivitetet tregtare. Aktivitetet jotregtare konsistojn n aktivitetet q
mbushin kohn e lir, si ato argtuese, etj., si dhe n aktivitetet prodhuese q nuk lidhen me
tregun. Aktivitetet tregtare i sjellin individit t ardhura n formn e pags, etj. Aktivitetet
jotregtare sjellin prfitime n formn e produkteve dhe shrbimeve t prodhuara n shtpi,
n formn e t ardhurave m t larta t ardhshme (nga arsimi dhe trajnimi), ose n formn e
knaqsis s rrjedhur prej kohs s lir. Q nj individ t vendos t ofroj pun n tregun
e puns, atij duhet ti jepet nj tarif page orare e till, q t jet t paktn e barabart me

60
vlern e ors s fundit t shpenzuar n aktivitetet jotregtare. Nj tarif e till page, pra tarifa
m e ult pr t ciln individi do t ishte i gatshm t ofronte pun n tregun e puns, quhet
pag e rezervuar. Me nj tarif page posht pags s rezervuar, individi nuk ofron pun n
treg. Kur tarifa e pags barazohet me pagn e rezervuar, ai filloj t ofroj pun. Kur tarifa
e pags e kalon pagn e rezervuar, sasia e puns e ofruar nga individi ndryshon. Masa dhe
drejtimi i ndryshimit varet nga dy efekte q shoqrojn rritjen e pags dhe q i kundrvihen
njri tjetrit: efekti i zvendsimit dhe efekti i t ardhurave. Tarifa m e lart e pags nxit
zvendsimin e aktiviteteve jotregtare me aktivitete tregtare. Nj efekt i till quhet efekti i
zvendsimit. Por, me rritjen e pags rriten t ardhurat e individit. Rritja e t ardhurave
reale rrit krkesn e tij pr t mira (mallra dhe shrbime), prfshir edhe kohn e lir. Rritja
e krkess pr koh t lir do t thot ulje e sasis s kohs s alokuar n aktivitete tregtare,
pra ulje e sasis s puns s ofruar n treg. Nj efekt i till quhet efekti i t ardhurave. Sa
m e lart t jet tarifa e pags, aq m e lart do t jet sasia e puns s ofruar sipas efektit
t zvendsimit, por aq m e ult do t jet ajo sipas efektit t t ardhurave. Kur tarifa e
pags sht e ult, efekti i zvendsimit sht m i lart se efekti i t ardhurave. Pra me
rritjen e pags rritet sasia e puns s ofruar. Me rritjen e mtejshme t tarifs s pags,
arrihet nj pik ku efekti i t ardhurave dhe efekti i zvendsimit eliminojn njri tjetrin.
Pra, kurba e oferts s individit ka formn e nj kurbe q mbshtillet nga mbrapa.
Oferta e puns e tregut prfaqson shumn e ofertave individuale t puns. Kurba e tregut e
oferts s puns prfitohet si shum, sipas boshtit horizontal, e kurbave individuale t
oferts s puns. Teorikisht edhe kurba e tregut e oferts s puns ka formn e nj kurbe q
mbshtillet nga mbrapa. Por, praktikisht, ekonomia e do vendi operon n pjesn q priret
djathtas-lart t kurbs s oferts. Kur flasim pr ofertn e puns, duhet t dallojm ofertn
individuale dhe ofertn e tregut, nga oferta e puns ndaj nj firme individuale dhe ndaj nj
dege t caktuar t prodhimit. Sjellja e oferts s puns ndaj nj firme individuale varet nga
struktura e tregut t puns. N nj struktur plotsisht konkurrenciale tregut t puns, do
firm prballon nj kurb plotsisht elastike t oferts s puns. Ndrsa n tregje jo
konkurrenciale t puns, firmat prballojn nj kurb oferte t puns q priret pr lart.

17. A ekzistojn dallimet n pag?

Kur flasim pr krkes tregu dhe ofert tregu t puns, pr rrjedhoj edhe pr pag tregu,
n fardo strukture t tregut t puns, ekzistojn dallimet n pag. Dallimet n pag lidhen
me diferencimet midis punonjsve, diferencimet midis vendeve t puns dhe
imperfeksionet e ndryshme t tregut t puns. Q pagat n t gjitha vendet e puns t ishin
t barabarta, do t duhej, ndr t tjera, q:
T gjith punonjsit t ishin homogjen. N t vrtet punonjsit nuk jan
homogjen, pr shkak t diferencave t tyre n aftsit natyrore dhe n shkalln
e arsimimit dhe kualifikimit. Paga ndryshon sipas shkalls s kualifikimit. Nga
njra an, produktiviteti marxhinal i puns s kualifikuar sht m i lart se
produktiviteti marxhinal i puns s pakualifikuar; nga ana tjetr, puna e
kualifikuar nnkupton nj kosto relativisht t lart pr kryerjen e kualifikimit.
Pra, kurba e krkess dhe kurba e oferts pr nj pun t kualifikuar ndodhen
m lart se kurbat prkatse pr nj pun t pakualifikuar. Pr t dyja arsyet,
paga pr nj pun t kualifikuar do t jet m e lart se paga pr nj pun t
pakualifikuar.
T gjitha vendet e puns duhej t kishin avantazhe dhe disavantazhe identike
jomonetare. Edhe kjo kondit e barazis s pagave nuk plotsohet n realitet.

61
 Pr disa vende pune konditat e puns jan m t plqyeshme sesa pr vende t
tjera pune.
T gjith pundhnsit dhe punonjsit t ishin plotsisht t informuar pr
kushtet e tregut t puns. N realitet, as pundhnsit, por as punkrkuesit nuk
jan plotsisht t informuar pr kushtet e tregut t puns. Procesi i mbledhjes s
informacionit pr pagat dhe vendet e puns shoqrohet me kosto relativisht t
larta krkimi. Mungesa e informacionit t plot kushtzon, ndr t tjera, edhe
mosprputhje sasiore dhe cilsore midis krkess dhe oferts pr pun.
T ekzistonte nj mobilitet perfekt i puns, dmth mundsi t plota pr lvizjen
gjeografike, ndrsektoriale e ndrdegsore t puns. Por, n t vrtet,
ekzistojn nj varg pengesash pr lvizjen e faktorit pun, sidomos me natyr
gjeografike, profesionale, sociale, ejt. Pr sa koh q ekzistojn kto pengesa
pr lvizjen e lir t puntorve, natyrisht q pengohet edhe prirja pr nivelimin
e pagave.
- Imperfeksionet (paprsosmrit) kryesore q i takojn ans s krkess pr pun jan
monopolet e produkteve, monopsonet dhe oligopolet (organizatat e pundhnsve).

18. far dini pr Monopolisti i produkteve?

Nj firm monopoliste n tregun e produkteve prballon nj kurb krkese q priret pr
posht pr produkte q ajo prodhon. Dmth, n qoft se firma punson puntor shtes, ajo
duhet t ul mimin e produktit pr t shitur produktin shtes. Ndrkaq, prderisa kurba e
t ardhurave marxhinale (MR) pr monopolistin n tregun e produkteve shtrihet posht
kurbs s t ardhurave mesatare (AR), ather edhe kurba e t ardhurave t produktit
marxhinal (MRP) do t shtrihet posht kurbs s vlers s produktit marxhinal (VMP).

19. far dini pr Blersi Monopsonist i Puns?

Monopsonisti sht nj blers i vetm i puns n nj treg t caktuar pune. Monopsonisti,
pr shkak t pozits s tij n tregun e puns, sht n gjendje t ndikoj n nivelin zotrues
t pags dhe n nivelin e punznies. Kjo i jep mundsi pundhnsit monopsonist t
siguroj fitim m t lart se sa firmat q konkurrojn me njra tjetrn n tregun e puns.
Aftsia e monopsonistit pr t siguruar fitim ekonomik varet nga elasticiteti i kurbs s
oferts, duke qen n prpjestim t zhdrejt me t. Pra, krahasuar me konkurrencn e
plot, monopsonisti imponon punsim dhe page m t ult.

20. far dini pr Sindikatat dhe negociatat kolektive?

Sindikatat prfaqsojn grupime punonjsish, t organizuar pr mbrojtjen e interesave t
tyre n raport me pundhnsit, para se gjithash pr ruajtjen dhe rritjen e nivelit t pags
dhe prmirsimin e kushteve t puns. Sindikata vepron n tregun e puns ashtu sikurse
monopoli n tregun e produkteve. Pra, sindikata prpiqet t kufizoj konkurrencn n ann
e puns, duke synuar, para se gjithash, n rritjen e mimit t puns. Sindikatat mund t jen
t organizuara mbi baza profesionale, duke bashkuar grupe punonjsish q kan kualifikim
t ngjashm por u takojn pundhnsve t ndryshm. Ato mund t jen t organizuara
edhe mbi baza njsish prodhuese apo degsore, duke bashkuar grupe punonjsish t
profesioneve dhe llojeve t ndryshme t puns. Objektivat kryesore t nj sindikate jan
tre: (1) prmirsimi i kompensimit t puns, duke prfshir ktu pagat, shprblimet n
natyr etj.; (2) prmirsimi i kushteve t puns; (3) prmirsimi i perspektivave t
punznies, etj. Pr realizimin e ktyre objektivave, sindikatat prfshihen n procesin e
negociatave kolektive me pundhnsit ose prfaqsuesit e tyre (organizatat e

62
pundhnsve). N praktik sht vshtir q t gjitha objektivat e sindikatave t arrihen
njkohsisht. Jo rrall, prpjekjet pr realizimin e nj objektivi shoqrohen me efekte
negative n objektivat e tjera. Megjithat, sindikatat shpesh prpiqen t realizojn rritjen e
pags edhe duke ndikuar n ann e krkess pr pun, pra duke rritur krkesn pr pun,
megjithse mundsit e tyre n kt drejtim jan t kufizuara. Sindikatat nuk mund ti
detyrojn firmat q t pranojn n pun m shum puntor nga sa ato krkojn.
Megjithat, sindikatat mund t inkurajojn rritjen e krkess pr pun, duke inkurajuar
kufizimin e importeve konkurruese, ngritjen e krkess pr produktin e firms, ngritjen e
produktivitetit marxhinal t antarve t sindikatave (nprmjet mbshtetjes s trajnimit
dhe ritrajnimit t antarve), etj.
N tregun e puns prball sindikats qndron monopsoni. N nj situat t till
monopolizmi t dyanshm t tregut t puns, tarifa e pags prcaktohet nga negociatat
ndrmjet dy palve dhe varet nga fuqia negociuese relative e palve. N varsi t fuqis s
sindikats, tarifa e pags mund t ngrihej mbi nivelin q do t dshironte t impononte
monopsoni, duke u shoqruar me nj nivel m t lart, t paktn jo m t ult punznie,
krahasuar me nivelin e punznies q do t impononte monopsoni.

21. far prfshin Toka n kuptimin ekonomik?

Toka, n kuptimin ekonomik, prfshin burimet natyrore t t gjitha llojeve. Analiza e tregut
t toks ka n baz teorin e Rikardos, i cili supozonte se toka ka nj prdorim t vetm,
prodhimin e produkteve baz pr ushqimin e njerzve dhe cilsia e saj sht e
pandryshueshme. Nga pikpamja e shoqris n trsi, oferta e toks mund t supozohet
konstante, pra plotsisht joelastike ndaj rents. Domethn, mimi i ofrimit s toks sht
zero, pavarsisht nga pagesa pr t.

22. far kuptojm me Rent n kuptim t gjer dhe n kuptim t ngusht?

N nj kuptim t gjer me rent kuptojm do pages pr prdorimin e nj prone, qoft kjo
shtpi, fabrik, zyr etj. Ndrsa n kuptim t ngusht me rent kuptojm thjesht nj mim
i faktorit tok.

23. Nga kush prcaktohet renta e ekuilibrit kur oferta sht plotsisht
joelastike?
Kur oferta sht plotsisht joelastike, renta e ekuilibrit do t prcaktohet nga kurba e
krkess pr faktorin tok. Kurba e krkess pr tok, si kurb e t ardhurave t produktit
marxhinal t faktorit tok (MRP), ka prirje negative. Madhsia e ekuilibrit e rents do t
prcaktohet nga pikprerja e kurbs s krkess pr tok me kurbn e oferts s toks. Mbi
madhsin e rents s ekuilibrit do t ket ndikim vetm zhvendosja e kurbs s krkess
pr tok. Prderisa oferta e toks sht plotsisht joelastike, rritja e rents nuk lidhet aspak
me prpjekjet e pronarve t toks. Prandaj, renta e rritur konsiderohet si nj e ardhur e
pamerituar nga pronart e tokave dhe rekomandohet taksimi i ksaj t ardhure me
argumentin se ky taksim nuk do t dekurajoj ofertn e toks. Ndryshimi n krkes apo
ofert, nga ana tjetr, padyshim q do t ndikoj n mimin e ekuilibrit.

24. far sht renta ekonomike dhe t ardhurat transferuese?

Renta ekonomike sht nj kategori m e gjer se renta e toks, renta e toks prfaqson
vetm nj rast t veant t rents ekonomike. Renta ekonomike prfaqson nj t ardhur t
marr nga zotruesi i nj faktori, fardo qoft ky faktor, pun, kapital apo tok, mbi sasin
e nevojshme pr ta nxitur zotruesin q ta ofroj kt faktor pr prdorim. Ndrsa t

63
ardhurat q jan t nevojshme pr ta nxitur zotruesin e nj faktori prodhimi pr ta ofruar
kt faktor pr prdorim quhen t ardhura transferuese.

25. Si paraqiten t ardhurat totale t nj faktori prodhimi?

T ardhurat totale t nj faktori prodhimi paraqiten si shum e t ardhurave transferuese
dhe rents ekonomike. Mnyra e ndarjes s t ardhurave t nj faktori prodhimi n t
ardhura transferuese dhe rents ekonomike mund t paraqiten n tri raste:
Rasti i par: T gjitha t ardhurat e faktorit jan rent ekonomike. Kjo ndodh kur faktori
nuk ka alternativ prdorimi, dmth kur oferta e tij sht plotsisht joelastike. Prderisa nuk
ka alternativ prdorimi, kostoja oportune (pra t ardhurat transferuese) sht zero. Ktij
rasti i prket renta e toks.
Rasti i dyt: T gjitha t ardhurat jan t ardhura transferuese. Kjo ndodh kur oferta sht
plotsisht elastike. N kt rast firma prdoruese e faktorit sht mim pranuese, dmth
vepron n nj treg plotsisht konkurues t ktij faktori. N qoft se firma do t ofronte nj
mim fardo m t vogl, ajo nuk do t mund t blinte asnj njsi t ktij faktori. Pra, t
gjith t ardhurat e faktorit jan t nevojshme pr ta mbajtur at n prdorimin korrent.
Rasti i tret: T ardhurat totale t faktorit ndahen n t ardhura transferuese dhe rent
ekonomike. Kurba e oferts ka pjerrsi pozitive. Ajo priret djathtas-lart. Sa m elastike t
jet kurba e oferts, aq m e vogl do t jet renta ekonomike, dhe e kundrta.

26. far kuptojm me Kapital?

Me kapital do t kuptojm mallra t qndrueshm, q nga njra an paraqiten si produkte t
proceseve t caktuara t prodhimit, dhe nga ana tjetr si inpute, si faktor prodhimi n nj
proces tjetr prodhimi. Pra, n dallim nga puna apo toka q paraqiten si faktor primar
prodhimi, kapitali n vetvete i sht nnshtruar nj procesi prodhimi, ai prfaqson nj
produkt tashm t prodhuar. Komponentt kryesor t kapitalit jan pajisjet, ndrtesat
prodhuese dhe inventari. Qndrueshmria, dmth afatet relativisht t gjata t prdorimit,
jan nj karakteristik tjetr e mallrave kapital, t paktn e nj pjese t tyre.

27. Cilat jan treguesit e mass s kapitalit?

Si tregues t mass s kapitalit (vlers s aktiveve fizike t nj firme, nj familjeje apo
qeveris) prdoren stoku i kapitalit dhe rrjedha e kapitalit. Stoku i kapitalit mat sasin e
kapitalit n nj moment t dhn kohe, ndrsa rrjedha e kapitalit mat sasin e tij, rrjedhn e
tij gjat nj njsie t dhn kohe.

28. far prbn pr firmn blerja e nj sasie t re kapitali?

Blerja e nj sasie t re kapitali gjat nj periudhe t dhn kohe prbn nj investim pr
firmn. Pra investimi sht nj rrjedh kapitali q i shtohet stokut t tij. Duhet t dallojm
investimin bruto, q prbn vlern e t gjith kapitalit t ri t bler, nga investimi neto, q
sht i barabart me investimin bruto minus amortizimin. Amortizimi prfaqson
konsumimin e kapitalit gjat prdorimit t tij, ose me kalimin e kohs.
29. Cilat jan ato dy pyetjet kryesore pr t kryer nj investim?
Mundsia pr t kryer nj investim lidhet me dy pyetje kryesore: s pari, n drejtim, n
aktivitet ekonomik do t kryhet ky investim; s dyti, ku do t gjenden burimet e
financimit t investimit. Le t merremi m nga afr me pyetjen e par. do investitor do t
dshironte t investonte n at aktivitet ekonomik q do ti sillte prfitime m t mdha. Po
si mund t maten kto prfitime? Si mund t krahasohen mundsit e shumta alternative t
investimeve? Pr kt prdoret treguesi i norms s kthimit t kapitalit, q tregon t

64
ardhurat neto n vit pr do cent kapitali t investuar. Duke krahasuar projekte t ndryshme
investimesh, normalisht mund t zgjidhet si projekt m i mir projekti me norm m t lart
kthimi t kapitalit. Megjithat, shpesh na duhet t gjykojm mbi nj projekt investimi n
vetvete, n se ai sht apo jo i pranueshm. Mundsia pr nj gjykim t till lidhet me
prgjigjen ndaj pyetjes s dyt, t shtruar m sipr. Prgjigja pr kt pyetje lidhet
drejtprdrejt me kuptimin e investimeve.

30. far sht e nevojshme pr financimin e investimit dhe far quajm

norm interesi?
Pr financimin e investimit sht e nevojshme heqja dor nga konsumi korrent, sht i
nevojshm kursimi. Prmes institucioneve financiare, si banka tregtare, banka kursimi,
institucione sigurimi, etj., fondet e kursyera kalojn nga kursuesit te njerzit apo firmat q
blejn kapital. Por depozitimi i fondeve n institucionet financiare bhet vetm kundrejt nj
mimi, q sht interesi. Normn e kthimit pr njsi t fondeve t dhna hua e quajm
norm interesi. Norma e interesit zakonisht shprehet n prqindje pr nj vit. Norma e
interesit mund t ndryshoj jo vetm nga koha n koh, por edhe nga nj institucion
financiar n tjetrin, duke u ndikuar edhe nga lloji dhe afati i depozitave, nga shkalla e riskut
q prfaqson nj aktiv financiar, etj. Norma e interesit pr depozituesin prfaqson nj
shprblim pr pritjen, pr shtyrjen e konsumit korrent pr nj koh t ardhme. Sa m e gjat
t jet koha e pritjes, aq m e lart duhet t jet norma e interesit. Pr huamarrsin, norma e
interesit prfaqson koston e kapitalit pr njsi monetare t tij. N rastin kur nj firm
prdor parat e saj pr t financuar investimin q kryen, norma e interesit prfaqson
koston oportune t investimit, dmth t ardhurat e sakrifikuara nga mosdhnia hua e
parave.

31. far duhet t krahasojm pr t vlersuar nse nj projekt investimi sht

ose jo i pranueshm?
Pr t vlersuar nse nj projekt investimi sht ose jo i pranueshm pr nj firm, duhet t
krahasojm t ardhurat nga ky projekt me koston e tij, prkatsisht normn e kthimit t
kapitalit me normn e interesit. Q projekti t jet i pranueshm, duhet q norma e kthimit
t kapitalit t jet t paktn e barabart me normn e interesit. Pr ti br t krahasueshme
t ardhurat e viteve t ndryshme prdoret treguesi i vlers prezente. Vlera prezente e nj t
ardhure t ardhshme prfaqson nj sasi parash q po t investoheshin sot, do t rriteshin n
t ardhmen n nj shum parash t barabarta me kt t ardhur, mbi bazn e nj norme t
dhn interesi.

32. A sht e barabart norma e kthimit mbi kapitalin me normn e tregut t

interesit, dhe ku prcaktohen kto norma?
sht e arsyeshme t mendohet se n kushtet e nj konkurrence t plot, t mungess s
riskut dhe t mungess s inflacionit, norma e kthimit mbi kapitalin sht e barabart me
normn e tregut t interesit. N kt kuptim, mund t themi q interesi, dmth norma e
interesit, mat shprblimin pr kapitalin. Norma e interesit dhe norma e kthimit t kapitalit
prcaktohen n treg, nga bashkveprimi i krkess dhe oferts pr fonde t dhnshme hua,
pra pr kapital. Oferta pr fonde t huajtshme prcaktohet nga kursimet, ndrsa krkesa nga
investimet. Sa m e lart t jet norma e interesit, aq m t larta do t jen kursimet e
individve dhe familjarve, pra, aq m t gatshm do t jen ata t heqin dor nga nj pjes
e konsumit prezent, pr llogari t konsumit t ardhshm. Ktej rrjedh se kurba e oferts s
fondeve t huajtshme do t priret pr lart. Megjithat, n periudha afatshkurtra, stoku i

65
kapitalit mund t merret i dhn, dmth kurba e oferts s fondeve t huajtshme mund t
supozohet vertikale. Krkesa pr fonde t huajtshme, nga ana tjetr, rritet me uljen e
norms s interesit. Kjo sht e kuptueshme, prderisa norma e interesit paraqitet si kosto e
investimit. Pra, kurba e krkess pr kaptial do t priret posht-djathtas. Kurba e krkess
pr fonde t huajtshme sht njkohsisht kurb e t ardhurave t produktit marxhinal t
kapitalit. Edhe mbi t ardhurat nga kapitali vepron ligji i t ardhurave zbritse, dmth, me
shtimin e investimeve ulen t ardhurat e produktit marxhinal t kapitalit, ndrsa faktort e
tjer mbahen t pandryshuar. Kur krkesa totale (shuma e krkess s firmave individuale)
pr investime sht e vogl, sht e mundur q kto investime t zbatohen me projektet me
norm m t lart kthimi t kapitalit. Me rritjen e krkess totale pr investime, firmat jan
t detyruara t zbatojn projekte me norma m t ulta t kthimit t kapitalit. Norma e
ekuilibrit e interesit prcaktohet nga pikprerja e kurbs s krkess pr kapital, me kurbn
e oferts s kapitalit.

33. far shkakton inflacioni dhe si prcaktohet norma reale e interesit?

Inflacioni, dmth ngritja e nivelit t prgjithshm t mimeve, shkakton uljen e fuqis
blerse t paras, pra edhe uljen e t ardhurave reale nga kapitali. Pr t gjetur t ardhurat
reale nga kapitali, duhet q normn e interesit, dmth normn nominale t interesit, ta
korrigjojm me normn e inflacionit. N kt mnyr prcaktojm normn reale t
interesit. Norma reale e interesit sht e barabart me normn nominale t interesit, minus
normn e inflacionit.

34. Cila sht kategori tjetr e rndsishme krahas pags, rents dhe interesit?
Krahas pags, rents dhe interesit, nj kategori tjetr e rndsishme e t ardhurave sht
fitimi. E veanta e fitimit sht se pjesrisht ai mund t shprbhet n kategorit e tjera t
t ardhurave, si paga, rena, interesi dhe pjesrisht mund t qndroj si kategori m vete, e
pavarur.
Fitimi prfaqson diferencn midis t ardhurave totale dhe kostos totale. N varsi me
prcaktimin e kostove totale, dallojm fitimin ekonomik nga fitimi kontabl. Fitimi
ekonomik prfaqson diferencn ndrmjet t ardhurave totale dhe kostove ekonomike ose
oportune, ku prfshihen si kostot e shprehura, ashtu edhe t nnkuptuarat. Fitimi kontabl
prfaqson diferencn ndrmjet t ardhurave totale dhe kostove kontabl, dmth kostove t
shprehura. Pra, n fitimin kontabl (fitimin e raportuar), prfshihen si pjes prbrse
kostot e nnkuptuara, prkatsisht t ardhurat e nnkuptuara t puns s vet pronarit, t
kapitalit apo burimeve natyrore t zotruara prej tij.
N kushtet e nj konkurrence t plot, fitimi ekonomik, nga i cili jan prjashtuar t
ardhurat e nnkuptuara t faktorve, paraqitet thjesht si shprblim pr siprmarrjen, dmth
pr aftsin dhe gadishmrin pr t prballuar riskun, pr t organizuar faktort e
prodhimit, pr t kryer novacione. Aftsia siprmarrse jo rrall konsiderohet si faktor i
katrt i prodhimit (pas puns, toks dhe kapitalit), ndrsa fitimi konsiderohet si shprblim
pr kt faktor prodhimi.
N shum raste fitimi lidhet thjesht me fuqin tregtare t nj firme, e kushtzuar kjo nga
situatat e konkurrencs jo t plot, si jan situatat monopoliste. Duhet nnvizuar se fitimi
monopolist, ndryshe nga format e tjera t fitimit t analizuara m sipr, mund t shoqrohet
me paksimin e prodhimit dhe pengimin e progresit teknologjik.

Kapitulli 12
66
1. Kush luan rol vendimtar n zgjidhjen e problemit ekonomik themelor n nj
ekonomi tregu?
N nj ekonomi tregu, rol vendimtar n zgjidhjen e problemit ekonomik themelor luan
vet tregu me mekanizmin e tij t mimeve. Megjithat, nj rol t ndjeshm n zgjidhjen e
ktij problemi luan edhe shteti, organet qeveritare t t gjitha niveleve.

2. Si ndikon qeveria n zgjidhjen e shtjeve kryesore q lidhen

me problemin ekonomik themelor?
Prmes instrumenteve t till si taksat, shpenzimet qeveritare, aktiviteti kontrollues e
rregullues, qeveria (duke nnkuptuar me qeveri t gjitha strukturat shtetrore) ndikon n
zgjidhjen e shtjeve kryesore q lidhen me problemin ekonomik themelor: far t
prodhohet, si t prodhohet dhe pr k t prodhohet.

3. Prse sht e nevojshme ndrhyrja e shtetit n ekonomi?

Shteti duhet t ndrhyj n ekonomi pikrisht pr shkak t dshtimeve t tregut. Me
dshtime t tregut do t kuptojm t gjitha paprsosmrit e mekanizmit t tregut, q
pengojn arritjen e rezultateve optimale. Kur flasim pr rezultate optimale t pritura nga
shoqria, kemi parasysh para s gjithash:
S pari, alokimin optimal t burimeve, pra edhe sigurimin e nj strukture optimale t
produktit t prodhuar.
S dyti, sigurimin e drejtsis n shprndarje.
S treti, prdorimin e plot t burimeve (punznie e plot) dhe stabilitet mimesh.

4. far dini pr Alokimi (shprndarja) optimal i burimeve?

Alokimi optimal i burimeve nnkupton arritjen e piks m t dshirueshme n kurbn e
mundsive t prodhimit (KMP). Teoria mikroekonomike argumenton se maksimizimi i
mirqenies sociale (komunitare) arrihet pikrisht n pikn tangenciale t kurbs s
mundsive t prodhimit me kurbn m t lart t arritshme komunitare t indiferencs. Nj
kurb komunitare indiference ndryshon nga nj kurb individuale indiference pikrisht nga
fakti se e para shpreh preferencat e nj komuniteti, ndrsa e dyta, preferencat e nj individi.
Tangencialiteti i kurbs KMP me nj kurb komunitare indiference, nnkupton q norma
marxhinale e transformimit (MRT) t jet e barabart me normn marxhinale t
zvendsimit (MRS). Ekzistenca e paprsosmrive t tregut nnkupton q forcat e krkess
dhe t oferts nuk ojn n pikn e ekuilibrit komunitar, pra n pikn e KMP ku
maksimizohet mirqenia komunitare. Kjo do t thot se pr t arritur n kt pik ekuilibri,
nevojitet ndrhyrja qeveritare. Burimet e dshtimeve t tregut pr nj alokim optimal
burimesh lidhen me natyrn e mallrave t caktuara dhe strukturn e tregjeve t caktuara. Le
t shohim disa prej ktyre burimeve:
T mirat publike nj e mir, konsumi i s cils nga nj person prjashton konsumin e saj
nga persona t tjer, quhet e mir private. N analizn e mekanizmit t tregut kemi patur
parasysh pikrisht t mirat private. Funksionimi efient i mekanizmit t mimeve, dmth
kryerja e rolit informues dhe atij alokativ t mimeve, nnkupton q prfitimet nga
konsumi i nj t mir t veant t jen t mundshme vetm pr ata individ q e blejn at
mall apo shrbim. Pra, nnkupton q kjo e mir t jet e mir private. Nj e mir, konsumi i
s cils nga nj person nuk prjashton konsumin e saj nga persona t tjer, quhet e mir
publike. Me t mirat publike lidhet ngushtsisht dukuria e kalorsit t lir. Kalors i
lir quhet individi q nxjerr prfitime direkte nga blerja apo konsumi i nj t mire nga
dikush tjetr. Prderisa sht e mundur q nga t mirat publike t prfitohet pa paguar pr

67
to, do t duhej q t mirat e ktij lloji t mos bhen objekte t lira tregu sikurse t mirat
private. Prndryshe do t kishim nj munges totale t ktyre t mirave, ose t paktn nj
reduktim t konsiderueshm t tyre. Tregu n vetvete priret t reduktoj prodhimin e t
mirave publike dhe t shtoj prodhimin e t mirave private.
Eksternalitetet kostoja sociale, dmth kostoja q prballon shoqria, sht m e lart se
kostoja private, e konsumit apo prodhimit t t mirs prkatse. Eksternalitetet mund t
mos jen kosto, ato mund t jen edhe prfitime. N rastin e prfitimeve t jashtme,
prfitimet sociale jan m t larta se prfitimet private. Kostot e jashtme konsiderohen si
eksternalitete negative, ndrsa prfitimet e jashtme si eksternalitete pozitive. Eksternalitetet
prfaqsojn kostot apo prfitimet q bien mbi nj pal t tret, t ndryshme nga prodhuesit
dhe blersit imediat t nj malli. Ato prfaqsojn diferencn midis kostove apo
prfitimeve sociale dhe prkatsisht kostove apo prfitimeve private t nj aktiviteti tregu.
N kto kushte, tregu do t priret t reduktoj prodhimin e mallrave q shoqrohen me
prfitime t jashtme (eksternalitete pozitive) dhe t shtoj prodhimin e mallrave q
shoqrohen me kosto t jashtme (eksternalitete negative). Bhet e nevojshme ndrhyrja
qeveritare pr t realizuar kombinimin optimal t prodhimit, duke nxitur aktivitetet q
shoqrohen me eksternalitete pozitive dhe duke frenuar aktivitetet q shoqrohen me
eksternalitete negative.
Fuqia tregtare n t dy rastet e msiprme, pra t t mirave publike dhe eksternaliteteve,
tregu dshton n arritjen e kombinimit optimal t prodhimit pr shkak t sinjaleve t
shtrembruara q japin mimet n treg. mimi q konsumatori sht i gatshm dhe n
gjendje t paguaj pr nj t mir t caktuar, nuk reflekton t gjitha prfitimet dhe kostot e
asaj t mire. Por tregu mund t dshtoj edhe kur sinjalet q japin mimet n treg jan t
sakta. Zakonisht, shkak i nj reagimi t shtrembruar sht fuqia tregtare, dmth aftsia pr
t ndryshuar mimin e tregut t nj t mire. Fuqia tregtare e firmave t veanta sht
karakteristike e formave t ndryshme t konkurrencs jo t plot, si monopoli, oligopoli,
konkurrenca monopolistike. Pavarsisht nga burimi i fuqis tregtare, pasoj direkte e saj
sht alokimi joefient i faktorve t prodhimit. N mnyr alternative, qeveria mund t
prdor politika rregulluese q synojn n kufizimin jo t fuqis tregtare si t till, por t
prdorimit t saj, duke ndikuar n sjelljen e nj firme, prmes vendosjes s kufijve pr
mimet, normn e fitimit ejt.

5. far dini pr Sigurimi i drejtsis n shprndarje?

T mirat publike, eksternalitetet, fuqia tregtare shkaktojn mosalokim t burimeve, pra
lidhen me pyetjen far t prodhojm. N t gjitha kto raste, sikurse pam m sipr,
krkohej ndrhyrja qeveritare. Nj shtje tjetr q lidhet me problemin themelor sht
pyetja pr k t prodhohet. shtja shtrohet: a sht e drejt shprndarja, e gjeneruar nga
tregu, e mallrave dhe shprblimeve? shtja e msiprme, sikurse e dim, zgjidhet n
tregun e faktorve. T ardhurat e njerzve prcaktohen n kt treg, n prputhje me
faktort q ata zotrojn dhe mimet e ktyre faktorve. do ndrhyrje e qeveris n fushn
e shprndarjes mund t ket pasoja negative n efienc. Por, sidoqoft, nj ndrhyrje e nj
shkalle t caktuar sht e domosdoshme pikrisht pr t ndihmuar grupet m t dmtuar t
shoqris, duke br rishprndarjen e t ardhurave me an t politiks s taksave dhe
pagesave transferuese. Prmes taksave q rriten progresivisht me rritjen e t ardhurave
formohen fondet pr prballimin e pagesave lidhur me papunsin, pensionet, bursat e
studentve, programet e asistencs sociale, etj. Pr shkalln e pabarazis q ekziston n nj
vend lidhur me shprndarjen e t ardhurave apo t pasuris, mund t gjykojm me ndihmn
e kurbs s Lorencit. Sikur t ardhurat t shprndaheshin n mnyr t barabart, kurba e

68
Lorencit (vija e lakuar) do t prputhej me vijn e barazis (diagonalen e kuadratit).
Shmangia e kurbs s Lorencit nga vija e barazis mat pikrisht pabarazin n shprndarjen
e t ardhurave.

6. far dini pr Prdorimi i plot i burimeve dhe ruajtja e

stabilitetit t mimeve?
Paprsosmrit e analizuara deri tani si paprsosmri mikroekonomike t tregut, lidhen me
alokimin jo optimal t burimeve ose me shprndarjen jo t drejt t produkteve t
prodhuara. N t dy rastet supozohej se ekonomia ndodhej n kufirin e mundsive t
prodhimit. Por a sht ky supozim realist? A sht dora e padukshme e tregut e aft pr
t siguruar prdorimin e plot t burimeve dhe krahas me kt, edhe stabilitet mimesh? T
dhnat statistikore mbi zhvillimin ekonomik t vendeve me ekonomi tregu provojm se
rritja ekonomike bhet prmes luhatjeve ciklike dhe se inflacioni jo rrall sht br
problem shqetsues pr kto vende. Papunsia, q rezulton nga mosprdorimi i plot i
burimeve, dhe inflacioni prbjn dy nga dshtimet kryesore makroekonomike t tregut
dhe prballimi i tyre krkon ndrhyrjen e shtetit me an t politikave prkatse.

7. Si mund t prmblidhen funksionet kryesore ekonomike t

shtetit n nj ekonomi moderne tregu?
Funksionet kryesore ekonomike t shtetit n nj ekonomi moderne tregu mund t
prmblidhen si m posht: Krijimi dhe jetsimi i kuadrit t nevojshm ligjor pr nj
ekonomi tregu; Hartimi dhe zbatimi i politikave stabilizuese makroekonomike; Ndrhyrja
n alokimin e burimeve pr t prmirsuar efiencn ekonomike; Hartimi dhe zbatimi i
programeve pr rishprndarjen e t ardhurave.
Koordinimi i veprimtaris s agjentve ekonomik krkon, prve veprimit t forcave
ekonomike t tregut, edhe vendosjes e nj kuadri t prshtatshm ligjor lidhur me sjelljen e
ktyre agjentve, pikrisht familjeve (individve), firmave, vet qeveris. N trsi, kuadri
ligjor prcakton rregullat e lojs s agjentve ekonomike n mjedisin ekonomik.

8. Cekni dhe shpjegoni rrugt kryesore t ndrhyrjes qeveritare

n aktivitetin ekonomik?
Rrugt kryesore t ndrhyrjes qeveritare n aktivitetin ekonomik jan:
Taksimi. Qeveria vendos taksa pr t ndikuar n alokimin e burimeve, pr t ndikuar n
shprndarjen e t ardhurave dhe prgjithsisht pr t krijuar fondet e nevojshme pr
shpenzimet qeveritare.
Shpenzimet publike, q synojn n nxitjen e firmave pr t prodhuar lloje t caktuara
mallrash e shrbimesh si dhe kryerjen e pagesave transferuese pr mbshtetjen e shtresave
apo grupeve t caktuara t popullsis. Shpenzimet publike mund t marrin edhe formn e
investimeve t drejtprdrejta shtetrore pr prodhimin e mallrave apo shrbimeve t
caktuara. Ato lidhen edhe me plotsimin e disa nevojave t prgjithshme shoqrore, si
rendi, mbrojtja, ejt.
Veprimtaria antitrust, q synon n nxitjen e strukturave konkurruese t tregut, duke mos
lejuar krijimin, n deg t caktuara, t strukturave monopoliste dhe duke paksuar fuqin
tregtare t firmave.
Politikat rregulluese, q synojn n rregullimin e sjelljes s firmave. Duhet dalluar
rregullimi ekonomik nga rregullimi social. Rregullimi ekonomik lidhet me mimet,
prodhimin dhe pengesat e hyrjes apo daljes s nj firme nga dega. Rregullimi social lidhet

69
me kushtet e puns e detyrime t tjera sociale t firmave ndaj punonjsve apo shoqris n
trsi.

9. A mund t kemi edhe paprsosmrit apo dshtimet e

qeveris?
Ekonomistt, shpesh, duke pranuar paprsosmrit apo dshtimet e tregut, trheqin
vmendjen edhe pr paprsosmrit apo dshtimet e qeveris, pra t ndrhyrjes
qeveritare. Pr m tepr, mund t ndodh q dshtimet e qeveris t ken efekte m
negative se dshtimet e tregut. Efektet e ndrhyrjes qeveritare do t ishin negative ose pr
shkak t treguesve rezultues inferior lidhur me mimet, kostot apo prodhimin, krahasuar
me tregun e parregulluar, ose sepse kostot e ndrhyrjes do t ishin m t larta se prfitimet
prej saj. N t dy rastet nga ndrhyrja shtetrore, prkatsisht nga politika rregulluese, do t
rezultonte nj alokim inferior i burimeve. Vetm nj ndrhyrje e kufizuar, e matur dhe e
bazuar n parimet e tregut, mund t konsiderohet si ndrhyrje efektive e qeveris.

10. far krkon realizimi i programeve t ndryshme qeveritare

pr korrigjimin e dshtimeve t ndryshme t tregut?
Realizimi i programeve t ndryshme qeveritare pr korrigjimin e paprsosmrive apo
dshtimeve t ndryshme t tregut, krkon kryerjen e shpenzimeve t caktuara. Shpenzimet
publike parashikohen n buxhetin qeveritar (prfshir ktu edhe buxhetet e pushteteve
lokale). N buxhet, i cili miratohet nga parlamenti pr do vit fiskal (fillimi dhe mbarimi i
nj viti fiskal, mund t ndryshojn nga fillimi dhe mbarimi i nj viti kalendarik),
parashikohen zra t till shpenzimesh publike si:
Shpenzime pr mallra dhe shrbime, ku prfshihen
shpenzimet korrente pr shrbimet e mbrojtjes kombtare,
ruajtjes s rendit, arsimit, administrats publike, ejt.
Shpenzime pr investime publike (shpenzime kapitale), si
jan shpenzimet pr rrugt, urat, ndrtimin e spitaleve,
shkollave, ejt.
Subvencionet ndaj degve apo ndrmarrjeve t caktuara,
publike apo private.
Pagesat transferuese ndaj individve apo familjeve, ku
prfshihen pensionet, prfitimet pr papunsin, pagesat pr
asistencn sociale, etj.
Pagesat e interesave pr huat publike, etj.
Shpenzimet publike parashikohen dhe realizohen si shpenzime t qeveris qndrore dhe
shpenzime t administratave lokale. Studimet empirike, si pr vendet e zhvilluara ashtu
edhe pr vendet n zhvillim, provojn prirjen afatgjat t rritjes s shpenzimeve publike
(shtetrore) gjat ktij shekulli. Disa nga faktort kryesor q kan ndikuar n kt prirje
jan:
Rritja e t ardhurave pr frym t popullsis. Rritja e t ardhurave pr frym sht
shoqruar me nj rritje m t shpejt t krkesave pr shrbime t tilla t ofruara nga
sektori publik, si arsimi dhe shndetsia, prderisa krkesa pr kto t fundit sht
elastike lidhur me t ardhurat.
Rritja e popullsis, q padyshim shoqrohet me rritjen e krkess pr shpenzime
publike, si transporti, komunikacioni, furnizimi me uj, etj. Rritja e popullsis n
mosha t larta shoqrohet me rritjen e shpenzimeve shndetsore, shpenzimeve pr
pensione, etj.
70
 Shpenzimet m t larta t puns pr njsi produkti (shrbimi) n sektorin publik, si nj
sektor q prdor intensivisht pun; krahasuar me sektorin privat, ku, si rregull, jan m
t gjra mundsit pr zbatimin e teknologjive t reja.

11. far prfshin sektori publik?

Sektori publik prfshin ato pjes t ekonomis kombtare, pr t ciln ka, n kt apo at
mnyr, prgjegjsi direkte qeveria. Prve institucioneve qeveritare qndrore dhe lokale,
ktu prfshihen edhe organizata t tjera qeveritare dhe korporatat (ndrmarrjet) publike.
Nevoja pr sektorin publik buron nga arsye q lidhen me efiencn dhe drejtsin n
shprndarje, t dyja t mishruara te mirqenia sociale (komunitare). Optimizimi i
prmasave t sektorit publik arrihet pikrisht kur maksimizohet mirqenia sociale.
Grafikisht prmasat optimale t sektorit publik mund t prshkruhen me dy mnyra.
Mnyra e par: identifikimi i piks s maksimizimit t mirqenies sociale. Mnyra e
dyt: optimizimi fiskal. Shpenzimet publike shoqrohen me prfitime sociale, ndrsa
taksat me kosto sociale. Prmasat e sektorit publik, pr t cilat prfitimi social marxhinal
nga shpenzimet publike sht i barabart me koston sociale marxhinale t imponuar mbi
komunitetin nprmjet taksave, konsiderohen si prmasa optimale. Prmasat e sektorit
publik mund t maten edhe n termat e t ardhurave t buxhetit qeveritar n raport me GDP
(produkti i brendshm bruto).

12. Cilat jan parimet themelore t funksionit t ndrmarrjes n

pronsi shtetrore?
Parimet themelore t funksionit t ndrmarrjeve n pronsi shtetrore jan dy:
S pari, parimi i prgjegjsis publike, i cili nnkupton q shteti, konkretisht dikasteri
prkats dhe vet drejtuesit e ndrmarrjes t jen prgjegjs para publikut lidhur me
prdorimin e mjeteve publike, duke mos lejuar abuzime burokratike, shfrytzim
monopolistik t ktyre mjeteve, etj.
S dyti, parimi i efiencs ekonomike, q nnkupton prdorimin efient t mjeteve
publike, duke iu nnshtruar parimeve t tregut. Dikasteri prkats qeveritar ushtron kontroll
vetm pr drejtimet themelore t veprimtaris s ndrmarrjes, duke lejuar q veprimtaria e
prditshme e saj t orientohet nga vet tregu. N nj far kuptimi, kto dy parime kufizojn
njri-tjetrin dhe veprimtaria e ktyre ndrmarrjeve nnkupton harmonizimin e tyre.

13. far ndikojn n zgjerimin dhe ngushtimin e siprmarrjes

shtetrore?
N zgjerimin dhe ngushtimin e siprmarrjes shtetrore ndikojn prkatsisht
nacionalizmi, n situata t caktuara, i degve t caktuara t ekonomis dhe, nga ana tjetr,
privatizmi i ndrmarrjeve shtetrore, sidomos kur ato funksionojn me shkall t ult
efience.

14. far prdoren pr financimin e shpenzimeve shtetrore?

Pr financimin e shpenzimeve shtetrore prdoren t ardhurat shtetrore, t cilat, ashtu si
shpenzimet, parashikohen n buxhetin e shtetit sipas burimeve t krijimit t tyre. Prve
prballimit t nevojave pr shpenzime publike, mbledhja e t ardhurave nga publiku synon
edhe n kryerjen e funksionit alokues, funksionit t rishprndarjes, si dhe n arritjen e
objektivave t caktuara makroekonomike.

71
 15. far prfaqsojn taksat dhe cilat jan parimet q mbshtetet
taksimi?
Taksat prfaqsojn transferime t detyrueshme monetare nga individt, firmat dhe
institucionet e ndryshme te qeveria (n nivele qndrore apo lokale). Taksimi mbshtetet n
nj varg parimesh. Parimi i prfitimit. Sipas ktij parimi njerzit duhet t taksohen n
prpjestim me prfitimet q ata sigurojn nga programet qeveritare. Zbatimi praktik i ktij
parimi, kur sht fjala pr t mirat publike, paraqitet i vshtir, prderisa sht e vshtir t
prcaktohen preferencat e individeve pr t mira publike, pra edhe t maten prfitimet e
individeve t veant prej tyre. Nj parim tjetr i rndsishm sht parimi i aftsis pr t
paguar. Sipas ktij parimi, barra e takss shprndahet midis individve n pajtim me
aftsin e tyre pr t paguar, dmth n pajtim me t ardhurat dhe pasurin e tyre. Parimi i
aftsis pr t paguar shpesh interpretohet edhe si parim i barazis s sakrificave, ku
sakrifica i referohet humbjes n dobishmrin e individit pr shkak t pagimit t takss.
Por koncepti i barazimit t sakrificave sht nj koncept relativisht i paprcaktuar dhe
mund t interpretohet n mnyra t ndryshme, si barazi e sakrificave absolute, barazi e
sakrificave proporcionale (n raport me dobishmrin totale), apo barazia e sakrificave
marxhinale.
Parimi i drejtsis horizontale. Sipas ktij parimi, individt me t ardhura (pasuri) t
barabarta, duhet t taksohen n mnyr t barabart. Parimi i drejtsis horizontale
plotsohet me parimin e drejtsis vertikale. Sipas ktij parimi, n qoft se individt me t
ardhura (pasuri) t barabarta taksohen n mnyr t barabart, individt me t ardhura
(pasuri) t pabarabarta duhet t taksohen n mnyr t pabarabart.

16. far lloje taksash kemi?

Taksat mund t jen t llojeve t ndryshme. Ato mund t jen proporcionale, progresive ose
regresive. N rastin e taksave proporcionale, prqindja e t ardhurave e paguar si taks
mbetet e pandryshuar me rritjen e t ardhurave. N rastin e taksave progresive, prqindja e
paguar si taks rritet me rritjen e t ardhurave. Ndrsa n rastin e taksave regresive,
prqindja e paguar si taks ulet me rritjen e t ardhurave. Krahas llojeve t msiprme,
ekzistojn edhe taksa fikse, masa e t cilave sht e prcaktuar dhe nuk varet nga t
ardhurat. Norma mesatare e takss (pra madhsia e takss pjestuar me t ardhurat, T/Y)
dhe norma marxhinale e takss (shtes e takss pr shkak t shtess me nj njsi monetare
t t ardhurave, T/Y) sht konstante pr taksat proporcionale, rritet me rritjen e t
ardhurave pr taksat progresive dhe ulet me rritjen e t ardhurave pr taksat regresive.

17. Si ndahen taksat pr nga objekti i taksuar?

Pr nga objekti i taksuar, taksat ndahen n taksa direkte dhe taksa indirekte.
Taksa direkte jan taksa q vendosen direkt mbi individt ose firmat, mbi bazn e t
ardhurave, pasuris apo aftsis pr t shpenzuar. Shembuj taksash direkte jan taksat mbi
t ardhurat personale, taksat pr sigurimet shoqrore, taksat mbi trashgimin, mbi t
ardhurat nga kapitali, mbi dhuratat, etj. Edhe taksat mbi korporatat trajtohen si taksa
direkte. Nj nga arsyet kryesore sht se me taksat direkte mund t zbatohet m mir
parimi i aftsis pr t paguar.
Taksat indirekte zakonisht prcaktohet si taksa q vendosen mbi mallra dhe shrbime.
Megjithat, indirekt edhe kto taksa rndojn mbi individt. Taksat indirekte mund t
jen taksa mbi sasin ose taksa mbi vlern. Ato mund t jen gjithashtu taksa fikse, q nuk
varen nga sasia apo vlera e mallit dhe e shrbimit. Shembuj taksash indirekte jan taksat
mbi qarkullimin, taksat mbi vlern e shtuar, taksat doganore, akcizat etj. N pajtim me

72
nivelet e organizimit shtetror, taksat mblidhen nga qeveria qendrore dhe nga administrata
e pushtetit lokal. Taksat shoqrohen me kosto t caktuara ekonomike.

18. far quhet Humbja Neto?

Humbja Neto quhet barr e teprt e nj takse, prderisa prfaqson nj humbje q
prballon taksapaguesi prtej humbjes q lidhet me madhsin e takss. N praktik,
pothuajse t gjitha taksat shoqrohen me barr t teprt, pra me humbje neto. Pr shembull,
nj taks mbi t ardhurat personale do t shoqrohet me humbje neto, n masn q pakson
stimujt pr pjesmarrjen n pun t individve t taksuar, duke kushtzuar edhe humbje t
produktit shoqror (produkti i paprodhuar), pr rrjedhoj edhe humbje n t ardhurat
personale. Duke u paksuar pjesmarrja n pun, produkti i prodhuar dhe t ardhurat
personale, eventualisht do t paksoheshin edhe t ardhurat nga taksat.
N rastin e taksave indirekte, barra e teprt e taksave lidhet, sikurse e pam m sipr, me
ndryshimin e mimit t mallit q taksohet, pra dhe me ndryshimin e mimeve relative t
mallrave. Ndryshimi i mimeve relative, pra shtrembrimi i tyre, shoqrohet me
ndryshimin e stimujve pr konsum dhe pr prodhim, pra edhe me nj alokim joefient t
burimeve, n qoft se do t supozonim nj alokim efient burimesh para vendosjes s
takss.
Nga kjo pikpamje, taksat direkte paraqesin nj avantazh, meqense ato nuk i
shtrembrojn mimet relative. Nj avantazh tjetr i ktyre taksave, i prmendur edhe m
sipr, sht mundsia e zbatimit t parimit t aftsis paguese. Megjithat, taksat direkte
kan disavantazhet e tyre, prfshir ktu disavantazhin e paksimit t stimujve pr t
punuar.

19. far duhet t mbahet parasysh n vendosjen e nj regjimi

taksor dhe n prcaktimin e strukturs s taksave?
N vendosjen e nj regjimi taksor dhe n prcaktimin e strukturs s taksave, duhet t
mbahen parasysh pikrisht kostot q shoqrojn llojet e ndryshme t taksave, duke synuar
minimizimin e tyre, sidomos n minimizimin e inefiencs q shoqron misalokimin e
burimeve si rezultat i shtrembrimit t mimeve relative. Ngritja e sistemit t taksave sht
nj pjes e rndsishme e reforms financiare n vendet q po kalojn n nj sistem
ekonomie t orientuar nga tregu.

20. A jan taksat burim i vetm i t ardhurave qeveritare?

Taksat, megjithse burimi kryesor, nuk jan burimi i vetm i t ardhurave qeveritare.
Qeveria mund t shpenzoj m shum se t ardhurat e saj prej taksave, duke rezultuar me
deficit buxhetor. Deficit buxhetor mund t mbulohet duke marr hua. Huaja q merr
qeveria mund t jet hua e brendshme, dmth e marr nga publiku i brendshm, ose hua e
jashtme, marr nga subjekte t jashtme. Marrja e huave nga qeveria realizohet prmes
lshimit prej saj t letrave qeveritare me vler, si bono thesari, etj... t cilat kontribuojn n
rritjen e borxhit publik. Banka Qndrore mund t emetoj para n kmbim t letrave
qeveritare me vler. Kto para mund t prdoren pr t mbuluar pjesrisht deficitin
buxhetor, dmth pr t kryer shpenzime qeveritare. Kjo rrug e fundit duket si rrug e leht,
komode, pr t financuar shpenzimet qeveritare, por ajo mund t shoqrohet me pasoja
serioze inflacioniste dhe me humbjen e besimit ndaj monedhs vendase, dmth edhe ndaj
qeveris.

73
 21. Sipas analizs kosto-prfitime, nj aktivitet shtes i sektorit
publik sht...?
Sipas analizs kosto-prfitime, nj aktivitet shtes i sektorit publik sht i dshirueshm
vetm n qoft se prfitimet nga ky aktivitet i tejkalojn kostot e tij oportune, ose t paktn
jan t barabarta me to. Kur sht fjala pr krahasimin e projekteve t ndryshme q i
takojn sektorit publik sipas ksaj metode do t duhej t zgjidheshin ato projekte, q e kan
m t lart raportin prfitime-kosto. Sidoqoft, ky raport do t duhej t ishte m i lart se
nj raport i caktuar, normativ, i konsideruar si raport minimal i pranueshm. Sikurse shihet,
n parim, analiza kosto-prfitime sht mjaft e thjesht, por zbatimi i saj n praktik sht
shpesh mjaft i vshtir. Vshtirsit lidhen sidomos me vlersimin e prfitimeve nga
aktivitete t ndryshme n sektorin publik.

22. N prcaktimin e llojit t mallrave q prodhohen n sektorin

publik mund t mbshteteni n?
N prcaktimin e llojit t mallrave apo shrbimeve q prodhohen n sektorin publik dhe t
prmasave t ktij sektori, mbshtetemi jo n llogaritjet kosto-prfitime, pa mohuar vlern
ndihmse t tyre, por n mekanizmin politik. Mekanizmi politik, q n thelbin e tij mund t
reduktohet n mekanizmin e votave n sistemet demokratike, zvendson mekanizmin e
tregut lidhur me alokimin e burimeve n sektorin publik dhe, prgjithsisht, lidhur me
prgjigjen ndaj pyetjeve t tilla si far t prodhohet, si t prodhohet dhe pr k t
prodhohet n kt sektor.
Pyetjet e msiprme jan objekt i nj dege t veant t shkencs s Ekonomiksit, q quhet
teoria e zgjedhje publike. Teoria e zgjedhjes publike studion sjelljen e subjekteve politike,
duke konsideruar ktu sidomos votuesit (zgjedhsit) dhe njerzit e zgjedhur, politikant.
Midis votuesve dhe politikanve qndrojn organizata t ndryshme, q mbrojn interesat e
grupeve t ndryshme. Teoria e zgjedhje publike i kushton vmendje t veant sjelljes s
politikanve. Krahasuar me mekanizmin e tregut, roli i politikanve sht i ngjashm me
rolin e firmave, siprmarrse: ata bjn interpretimin e krkess publike pr t mira
kolektive (publike) dhe prcaktojn rrugt pr sigurimin e ktyre t mirave.

23. Kujt i kushton vmendje t veant teoria e zgjedhjes publike?

Teoria e zgjedhjes publike i kushton vmendje t veant mekanizmit t zgjedhjes publike,
duke nnvizuar rndsin q kan n nj shoqri demokratike vlerat dhe shijet individuale
t agreguara dhe nnkutpuara n vendimet kolektive. Sidoqoft, vendimi kolektiv pr do
problem t veant do t jet nj i vetm, duke mos u pajtuar prgjithsisht me interesin e
secilit zgjedhjes apo politikan. Ky fakt prbn nj dallim t rndsishm midis mekanizmit
t zgjedhjes publike dhe atij t zgjedhjes private. Sidoqoft, nj politik e suksesshme
publike mund t jet efektive: ajo mund t siguroj zgjerimin e mundsive prodhuese t
komunitetit, mund t siguroj nj rishprndarje t drejt t t ardhurave dhe mund t jet
efiente.

74
Prill 2012

75