INFERENCIJALNA STATISTIKA

Testiranje hipoteza o
Procjene parametara
parametrima

1
Statistika hipoteza precizno formuliranja
tvrdnja o jednom ili vie parametara populacije
ije su vrijednosti nepoznate.

Statistike hipoteze su u sadrajnoj suprotnosti

(meusobno iskljuive tvrdnje).

Nulta i alternativna hipoteza.

Statistiki test pravilo koje se koristi u

donoenju odluke o odbacivanju ili neodbacivanju
nulte hipoteze.
Parametarski i neparametarski testovi

Parametarski statistiki testovi koji se

odnose na nepoznate parametre, ali je poznat
oblik distribucije populacije.

Neparametarski statistiki testovi kod kojih

ne nepoznat oblik distribucije populacije
Testiranje hipoteza parametarskog testa:
usporeuje se vrijednost procijenjenog parametra,
dobivena na temelju podataka iz uzorka, s
pretpostavljenom vrijednosti tog parametra.

Ako razlika izmeu procijenjene i pretpostavljene

vrijednosti parametra nije velika, smatra se
sluajnom.
Ako je ta razlika velika, ona je znaajna ili
signifikantna.
Vrste pogreaka u postupku testiranja hipoteza

5
Vjerojatnost pogreke tipa I naziva se razina
signifikantnosti ili razina znaajnosti testa,
(unaprijed se odredi: npr. 1%, 5%, 10%)

Vjerojatnost pogreke tipa II () ovisi o stvarnoj

vrijednosti parametra populacije. to je stvarna
vrijednost parametra populacije blia
pretpostavljenoj vrijednosti, vjerojatnost pogreke
tipa II je vea.

(1- ) snaga testa

 Statistiki testovi

dvosmjerni jednosmjerni

na donju na gornju
granicu granicu
Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije

Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj

vrijednosti proporcije populacije
Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj vrijednosti
aritmetike sredine populacije: dvosmjerni test

Odreivanje sadraja nulte i alternativne hipoteze

H 0 : 0
H1 : 0

H0 sredina populacije jednaka je pretpostavljenoj

vrijednosti 0
H1 sredina populacije nije jednaka
pretpostavljenoj vrijednosti 0
 Kritine granice

Kriteriji
Empirijski z ili t
donoenja omjer
odluke

Empirijska razina
signifikantnosti (p-
vrijednost)
Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
dvosmjerni test
H 0 : 0
H1 : 0

Odluivanje (I nain: kritine granice):

Kritine granice neodbacivanja nulte hipoteze
(sampling-distribucija je jedinina normalna
distribucija)

c1 0 z 2 x c2 0 z 2 x
 Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
dvosmjerni test

Kritine granice neodbacivanja nulte hipoteze

(Sampling-distribucija jestudentova t-distribucija s
(n-1) stupnjeva slobode )

c1 0 t 2 x c2 0 t 2 x
 Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
dvosmjerni test

Odluka:

c2 x c2 nulta hipoteza se ne odbacuje

x c1 ili x c2 nulta hipoteza se odbacuje

Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
dvosmjerni test

Podruje odbacivanja Podruje odbacivanja

nulte hipoteze Podruje
nulte hipoteze
neodbacivanja
2 2
nulte hipoteze

c1 0 c2
Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj vrijednosti
aritmetike sredine populacije: dvosmjerni test

Testiranje pomou testne veliine i kritinih

vrijednosti
Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
dvosmjerni test
Odluivanje (usporedba testne veliine i kritine
vrijednosti):
Empirijski z-omjer

x 0
z
X
Odluka:
z z 2 nulta hipoteza se ne odbacuje

z z 2 nulta hipoteza se odbacuje

 Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
dvosmjerni test
Odluivanje (usporedba testne veliine i kritine
vrijednosti):
Empirijski t-omjer:
x 0
t
X
Odluka:
t t 2 nulta hipoteza se ne odbacuje

t t 2 nulta hipoteza se odbacuje

Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
dvosmjerni test

Podruje odbacivanja Podruje odbacivanja

nulte hipoteze Podruje nulte hipoteze
neodbacivanja 2
2
nulte hipoteze

z 2 0 z 2
Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj vrijednosti
aritmetike sredine populacije

Testiranje pomou empirijske razine znaajnosti

(p-vrijednosti)

Isto vrijedi i za t.
Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj vrijednosti
aritmetike sredine populacije

Odluivanje pomou empirijske razine

znaajnosti (p-vrijednosti), test na gornju
granicu

p-vrijednost
Zadatak 1:
Ispituje se prosjeni broj prevezenih putnika po
autobusu. U jednostavni sluajni uzorak odabrano
je 60 autobusa na navedenoj liniji u tijeku jednog
mjeseca (frakcija odabiranja manja je od 0,05) i
zabiljeen prosjeni broj putnika u autobusu na
navedenoj liniji 22 s prosjenim odstupanjem od
tog prosjeka 5 putnika.

Moe li se prihvatiti pretpostavka da je prosjeni

broj putnika u autobusima na navedenoj liniji
jednak 20. Razina signifikantnosti testa je 5%
.
 H 0 : 0 H 0 : 20
H1 : 0 H1 : 20

Podruje odbacivanja Podruje odbacivanja

nulte hipoteze Podruje
nulte hipoteze
neodbacivanja
2 2
nulte hipoteze

c1 c2
I nain: kritine granice

c1 0 z 2 x c2 0 z 2 x

n 60
s 5 5,04219
n 1 59
5,04219
x 0,65094
n 60

c1 0 z 2 x 20 1,96 0,65094 18,72416

c2 0 z 2 x 20 1,96 0,65094 21,27584
Odluivanje:

Podruje odbacivanja Podruje odbacivanja

nulte hipoteze Podruje
nulte hipoteze
neodbacivanja
2 2
nulte hipoteze

c1 18,72 c2 21,28
x 22
II nain: empirijski z-omjer i odluivanje
x 0 22 20
z 3,072
x 0,65094

Podruje odbacivanja Podruje odbacivanja

nulte hipoteze Podruje nulte hipoteze
neodbacivanja 2
2
nulte hipoteze

z 2 1,96 0 z 2 1,96
z 3,072
III nain: empirijska razina znaajnosti (p-vrijednost)

p vrijednost 2 P ( Z z )
2 P ( Z 3,072 ) 2(0,5 P (0 3,072)
2 (0,5 0,4989) 2 0,0011 0,0022

p vrijednost 0,0022
p vrijednost
0,0022 0,05 Odbacuje se nulta hipoteza
Interpretacija:
Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
jednosmjerni test na gornju granicu

H 0 : 0
H1 : 0

Odluivanje (pomou kritine granice):

Kritina granica neodbacivanja nulte hipoteze (veliki
uzorak, n>30)
c2 0 z X
 Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
jednosmjerni test na gornju granicu

Kritina granica neodbacivanja nulte hipoteze (mali

uzorak,n 30

c2 0 t X
Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
jednosmjerni test na gornju granicu

Odluka: x c2 nulta hipoteza se ne odbacuje

x c2 nulta hipoteza se odbacuje

Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
jednosmjerni test na gornju granicu

Podruje odbacivanja
Podruje
nulte hipoteze
neodbacivanja
nulte hipoteze

0 c2
 Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
jednosmjerni test na gornju granicu

Odluivanje pomou testne veliine i kritinih vrijednosti

Empirijski z-omjer (veliki uzorak, n>30):
x 0
z
X

Odluka: z z nulta hipoteza se ne odbacuje

z z nulta hipoteza se odbacuje
 Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
jednosmjerni test na gornju granicu

Odluivanje pomou testne veliine i kritinih vrijednosti:

Empirijski t-omjer (mali uzorak, n 30 )

x 0
t
X
Odluka: t t nulta hipoteza se ne odbacuje

t t nulta hipoteza se odbacuje

Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
jednosmjerni test na gornju granicu

Podruje
Podruje odbacivanja
neodbacivanja
nulte hipoteze
nulte hipoteze

0 z
Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj vrijednosti
aritmetike sredine populacije

Odluivanje pomou empirijske razine znaajnosti

(p-vrijednosti), test na gornju granicu

p-vrijednost
Zadatak 2:

Na sluajan nain izabrano je 150 zaposlenih u IT

sektoru u travnju 2016. godine. Zabiljeene su njihove
godine starosti:

Godine Zaposleni
Testirajte hipotezu da je
15 25 20
prosjena starost svih
25 35 30
zaposlenih u analiziranom
35 - 45 40
sektoru vea od 38 godina.
45 55 40
Razina signifikantnosti 5%.
55 - 65 20
Ukupno 150
H 0 : 38
H1 : 38

Podruje odbacivanja
Podruje
nulte hipoteze
neodbacivanja
nulte hipoteze

 n
fi xi
6100
x i 1n 40,67
150
fi
i 1
2
n 1 n
fi xi
2
fi xi
n i 1
i 1
n 1
1 2
271000 6100
150 12,406
150 1
I nain:
c2 0 z X 38 1,65 1,013 39,67

Podruje odbacivanja
Podruje
nulte hipoteze
neodbacivanja
nulte hipoteze

0 c2 39,67
x 40,67
II nain:
x 0 40,67 38
z 2,64
X 1,013

Podruje
Podruje odbacivanja
neodbacivanja
nulte hipoteze
nulte hipoteze

0 z 1,65
z 2,64
III nain: empirijska razina znaajnosti (p-vrijednost)

p vrijednost P ( Z z )
P ( Z 2,64) (0,5 P (0 2,64)
(0,5 0,4959) 0,0041

p vrijednost 0,0041
p vrijednost
0,0041 0,05 Odbacuje se nulta hipoteza
Odluka i interpretacija:
Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj
vrijednosti aritmetike sredine populacije:
jednosmjerni test na donju granicu

H 0 : 0
H1 : 0

Analogno jednosmjernom testu na gornju granicu.

Vidi detaljno pregled formula i udbenik.
Zadatak 3:

Zadnje cijene dionica tvrtke MC na burzi bile su kako

slijedi:
12,5 13,5 18,1 16,8 12,9 13,1 12,0 12,1 12,2 18,2 18,7 12,7
12,8 11,3 19,0 11,8 17,0 11,7 14,5 15,0 16,3 14,8 13,2 14,9
14,0 16,9 16,0 14,6 10,7 15,8 17,6 11,2 12,4 14,5 17,0 12,5

Aritmetika sredina cijena u uzorku je 14,397, a

standardna devijacija uzorka je 5,528.

Moe li se prihvatiti pretpostavka da je prosjena

zadnja cijena dionice manja od 13,5 eura? Razina
signifikantnosti 5%.
n 36 x 14,397
s 5,528 0 13,5 0,05 ( z 1,65)

H 0 : 0 H 0 : 13,5
H1 : 0 H1 : 13,5

n 36
s 5,528 5,606
n 1 36 1
5,606
X 0,9344
n 36
 c1 0 z X 13,5 1,65 0,9344 11,96

Podruje
Podruje odbacivanja
neodbacivanja
nulte hipoteze
nulte hipoteze

c1 11,96
x 14,397
Testiranje pomou empirijskog z omjera i
pomou empirijske razine signifikantnosti:

Odluka i interpretacija:
Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj vrijednosti
proporcije populacije: dvosmjerni test

H 0 : p p0
H1 : p p0

p0 - pretpostavljena vrijednost proporcije

populacije
Odluivanje (kritine granice):
Kritine granice neodbacivanja nulte hipoteze
c1 p0 z 2 p c2 p0 z 2 p
Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj vrijednosti
proporcije populacije: dvosmjerni test

Standardna pogreka proporcije

p0 q0 p0 q0 N n
p p
n n N 1

Odluka:
c1 p c2 nulta hipoteza se ne odbacuje

p c1 ili p c2 nulta hipoteza se odbacuje

Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj vrijednosti
proporcije populacije: dvosmjerni test

Odluivanje (empirijski z i te omjer):

Empirijski z-omjer (veliki uzorak, n>30):
p p0
z
p
Odluka:
z z 2 nulta hipoteza se ne odbacuje

z z 2 nulta hipoteza se odbacuje

Testiranje hipoteze o pretpostavljenoj vrijednosti
proporcije populacije: dvosmjerni test

Jednosmjerni testovi o pretpostavljenoj

vrijednosti proporcije populacije provode se
analogno istima za aritmetiku sredinu (vidi
formule i udbenik).
Zadatak 4:

Agencija za istraivanje trita, medija i javnog

mnijenja u kolovozu 2012. godine provela je
istraivanje na uzorku od 400 kuanstava.
Zbog krize su u prvih est mjeseci 2012. godine 24
anketirana izjavili su da su bili primorani prodati
obiteljsko zlato. Pretpostavlja se da je 10% svih
kuanstava u Hrvatskoj bilo primorano prodati
obiteljsko zlato. Testiranje provedite uz razinu
znaajnosti 5% . Frakcija izbora je manja od 0,05.
Zapiite hipoteze i skicirajte postupak testiranja.
 n 400, m 24, p0 0,10,
0,05, z 1,96 , f 0,05

m 24
p 0,06
n 400
Hipoteze:

H 0 ........ p p0 H 0 : p 0,10
H1........ p p0 H1 : p 0,10
 p0 0,10 q0 1 p0 0,90

p0 q0 0,10 0,90
p 0,015
n 400

c1 p0 z 2 p 0,10 1,96 0,015 0,0706

c2 p0 z 2 p 0,10 1,96 0,015 0,1294
Odluka:

Podruje odbacivanja Podruje odbacivanja

nulte hipoteze Podruje
nulte hipoteze
neodbacivanja
2 2
nulte hipoteze

c1 0,0706 p0 c2 0,1294
p 0,06
II nain:
p p0 0,06 0,10
z 2,67
p 0,015

Podruje odbacivanja Podruje odbacivanja

nulte hipoteze Podruje
nulte hipoteze
neodbacivanja
2 2
nulte hipoteze

z 2 1,96 z 2 1,96
0
z 2,66
III nain: empirijska razina znaajnosti (p-vrijednost)

p vrijednost 2 P ( Z z )
2 P ( Z 2,67 ) 2(0,5 P (0 2,67)
2 (0,5 0,4962) 2 0,0038 0,0076

p vrijednost 0,0067
p vrijednost
0,0067 0,05 Odbacuje se nulta hipoteza
Zadatak 5:

Od 400 radno sposobnih anketiranih osoba, 248 ih je

tijekom prole godine zadralo stalno radno mjesto.
Uz 3% signifikantnosti testirajte pretpostavku da je
vie od 40% radno sposobnih osoba na cijelom
analiziranom podruju tijekom prole godine izgubilo
stalni posao.
n 400, n m 248, p0 0,40,
0,03, z 1,88 , f 0,05

Jednosmjerni test o pretpostavljenoj vrijednosti

proporcije populacije, na gornju granicu

H 0 ........ p p0 H 0 : p 0,40
H1........ p p0 H1 : p 0,40

m 400 248 152

p 0,38
n 400 400
 p0 0,40 q0 1 p0 0,60

p0 q0 0,40 0,60
p 0,0245
n 400

p p0 0,38 0,40
z 0,82
p 0,0245
Odluka:

Podruje
neodbacivanja Podruje odbacivanja
nulte hipoteze nulte hipoteze

0 z 1,88

z 0,82
Zadatak 6:

Banka M&C se u uvjetima recesije suoava se s

problemom neredovite naplate stambenih kredita
odobrenih graanima. Poslovodstvo banke
pretpostavlja da manje od 10% stambenih kredita
ne otplauje uredno. Od 3450 odobrenih
stambenih kredita, u jednostavni sluajni uzorak
izabrano je njih 45. U izabranom uzorku 4 kredita
se u posljednjih est mjeseci ne otplauje
redovito. Moe li se prihvatiti pretpostavka
poslovodstva banke ako je rizik odbacivanja
istinite nulte hipoteze 5% .
 n 45, N 3450, 0,05, z 1,65,
m 4, p0 0,10

Jednosmjerni test o pretpostavljenoj vrijednosti

proporcije populacije, na donju granicu

H 0 : p p0 H 0 : p 0,10
H1 : p p0 H1 : p 0,10
 m 4
p 0,089, p0 0,10, q0 1 p0 0,90
n 45
n 45
f 0,013, f 0,05
N 3450

p0 q0 0,10 0,90
p 0,0447
n 45
 p p0 0,089 0,10
z 0,2486
p 0,0447

Podruje
Podruje odbacivanja
neodbacivanja
nulte hipoteze
nulte hipoteze

z 1,65 0

z 0,2486