INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK

SAOBRAĆAJNI FAKULTET

SEMINARSKI RAD
Tema: DETERMINANTE
Determinante 2

SADRŽAJ

Uvod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.
Pojam determinante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.
Determinante drugog reda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.
Linearna nezavisnost . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.
Primjer 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.
Determinante trećeg reda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.
Pojam minora elemenata kvadratne matrice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.
Pojam kofaktora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.
Način izračunavanja vrijednosti determinante trećeg reda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.
Primjer 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.
Zaključak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.
Determinante 3

UVOD

Cilj ovog rada je da se čitaoci, na što lakši način, uvide značaj i koristi korišćenja
matrične algebre u modelovanju ekonomske stvarnosti. To ćemo najlakše postići kroz
proučavanje:
1) Pojma determinante,
2) Pojma detrminanti drugog i trećeg reda i njihovog korišćenja u ekonomskim
modelima biznisa,
3) Upotrebe determinanti u riješavanju sistema linearnih jednačina pri modeliranju
ekonomskih problema u biznisu.
Determinante 4

Pojam determinante

Ako zadatu kvadratnu matricu A = (aij)n,n pomoću određenog pravila izrazimo u

vidu realnog broja, onda takav broj najčešće nazivamo determinantom zadate kvadratne
matrice. Primjera radi, ako je zadata kvadratna matrica drugog reda:

a a12 
A   11 ,
a21 a22 

realni broj (skalar) u oznaci

a11 a12
 A  ,
a 21 a 22

koji možemo izraziti pomoću određenog pravila u vidu jednog broja, nazivamo
determinantom kvadratne matrice A. Dakle, samo kvadratna matrica može imati
determinantu. Isto kao i kod matrice, determinanta ima glavnu i sporednu dijagonalu.
Skup elemenata (a11,a22) čini glavnu dijagonalu, dok skup elemenata (a21,a12)
obrazuje sporednu dijagonalu determinante.
Determinante 5

Determinante drugog reda

Ako je zadata matrica oblika:

a a12 
A   11 
a21 a22 

onda ona ima vrijednost determinante, u oznaci  ima A, koja se izračunava tako što se
od proizvoda elemenata glavne dijagonale oduzme proizvod elemenata sporedne
dijagonale determinante:

a11 a12
A  a11a22  a21a12
a21 a22

Linearna nezavisnost

Ako je vrijednost determinante jednaka nuli, to znači da postoji zavisnost između

redova (ili kolona) matrice. Takvu matricu nazivamo singularna matrica.
Ukoliko je vrijednost determinante različita od nule, onda postoji nezavisnost
između redova (ili kolona) matrice. Ovakvu matricu zovemo nesingularna (regularna)
matrica.
Determinante 6

Primjer 1

Zadatak: Nađi determinante:

5 8  3 6  3 8
a) A   , b) B   , c) C   ,
6 9   4  2 1 2

14 32 7 5  4  9 
d) D   , e) E   , f) F   .
 6 12  0  8 1  2

Riješenje:

5 8 
a) A     5 * 9  6 * 8  45  48  3 ,
6 9 

3 6 
b) B     3 * (2)  4 * 6  6  24  30 ,
 4  2

3 8
c) C     3 * 2  1 * 8  6  8  2 ,
1 2

14 32
d) D     14 *12  6 * 32  168  192  24 ,
 6 12 

7 5 
e) E     8 * 7  5 * 0  56  0  56 ,
0  8

4  9 
f) F     4 * (2)  1 * (9)  8  9  1 .
1  2
Determinante 7

Determinante trećeg reda

Ako je zadata matrica oblika:

 a11 a12 a13 

A  a 21 a 22 a 23  ,
a31 a32 a33 

onda ona ima vrijednost determinante u formi broja

a11 a12 a13

  A  a 21 a 22 a 23 ,
a31 a32 a33

Pojam minora elemenata kvadratne matrice

Ako je zadata kvadratna matrica A=[aij]n,n , na prijmer trećeg reda, i njena

determinanta

a11 a12 a13

  A  a 21 a 22 a 23 ,
a31 a32 a33
Determinante 8

onda minorom nazivamo determinantu nižeg reda, odnosno determinantu (n-1) reda, koja
se dobija tako što se za konkretni minor svakog elementa kvadratne matrice (aij) izostavlja
red (i) i kolona (j) u kojima se nalazi taj element. Primera radi minor M11 od elementa (a11)
kvadratne matrice trećeg reda je:

a 22 a 23
M 11  .
a32 a33

A kolona, minor M12 dobijamo izostavljanjem prvog reda i druge kolone kvadratne matrice
trećeg reda, odnosno

a 21 a 23
M 12  .
a31 a33

Po istoj metodologiji dobijamo i sledeće minore:

a 21 a 22 a12 a13 a11 a13 a11 a12

M 13  , M 21  , M 22  , M 23  ,
a31 a32 a32 a33 a31 a33 a31 a32

a 21 a 23 a12 a13 a11 a13 a11 a12

M 12  , M 31  , M 32  , M 33  .
a31 a33 a 22 a 23 a 21 a 23 a 21 a 22
Determinante 9

Pojam kofaktora

Ako minore pomnožimo sa (1) ili sa (-1), odnosno sa (-1)i+j, onda takav proizvod
najčešće nazivamo kofaktorom ili algebarskom dopunom elementa (aij) kvadratne matrice
A, u oznaci Cij, odnosno:

Cij  (1) i  j * M ij .

Ilustracije radi, kofaktor elementa (aij) kvadratne matrice trećeg reda je:

a22 a 23
C11  (1)11 * M 11  (1) * ,
a32 a33

Analogno dobijamo i ostale kofaktore:

a21 a23
C12  (1)1 2 * M 12  (1) * ,
a32 a33

a21 a22
C13  (1)13 * M 13  (1) * ,
a31 a32

a12 a13
C21  (1) 21 * M 21  (1) * ,
a32 a33

a11 a13
C22  (1) 2 2 * M 22  (1) * ,
a31 a33

a11 a12
C 23  (1) 23 * M 23  (1) * ,
a31 a32

a12 a13
C31  (1) 31 * M 31  (1) * ,
a22 a23

a11 a13
C32  (1) 3 2 * M 32  (1) * ,
a21 a23

a11 a12
C33  (1) 33 * M 33  (1) * .
a21 a22
Determinante 10

Načini izračunavanja vrijednosti determinante trećeg reda

Analogno pravilu izračunavanja determinante drugog reda, može se doći i do

procedure izračunavanja vrijednosti determinante trećeg reda koja se najčešće naziva
Sarusovo pravilo.
Sarusovo pravilo se primjenjuje za izračunavanje vrijednosti determinante trećeg
reda. Ono se sastoji u tome da prve dve kolone elemenata determinante trećeg reda
pridružimo elementima determinante trećeg reda i tako obrazujemo tri glavne dijagonale i
tri sporedne dijagonale od elemenata determinante trećeg reda. Zatim izmnožimo elemente
na glavnim dijagonalama i tako dobijene proizvode saberemo i onda zbir sa sporednih
dijagonala oduzmemo od zbira sa glavnih dijagonala. Naime, Sarusovo pravilo se, u
opštem smislu, može napisati kao:

a11 a12 a13 a11 a12

a 21 a 22 a 23 a 21 a 22  (a11a 22 a33  a12 a 23 a31  a13 a 21a31 )  (a31a 22 a13  a32 a 23 a11  a33 a 21a12 )
a31 a32 a33 a31 a32

Prema Laplasovom razvoju determinante , koristeći pojam minora i kofaktora,

možemo izračunati vrijednost determinante matrice višeg reda od matrice trećeg reda.
Ovdje ćemo, međutim, razviti samo determinantu trećeg po elemenitma prvog reda po
formuli:

a22 a23 a21 a23 a21 a22

A  a11 M 11  a12 M 12  a13 M 13  a11  a12  a13
a32 a33 a31 a33 a31 a32
Determinante 11

Primjer 2

Zadatak: Izračunati vrijednost determiannte matrice A i matrice B pomoću: a) Sarusovog

pravila i b) Laplasovog razvoja determinante po elementima prvog reda, ako su zadate na
sljedeći način:

1 5 2  2 3 1
1) A  3 2 7 2) B  4 2 6 .
2 6 1 4 5 8

1)
a)
1 5 21 5
A  3 2 7 3 2  (1 * 2 *1  5 * 7 * 2  2 * 3 * 6)  (2 * 2 * 2  6 * 7 *1  1 * 3 * 5) 
2 6 12 6
 (2  70  36)  (8  42  15)  108  65  43

1 5 2
b)   3 2 7  1 * (2  42)  5 * (3  14)  2 * (18  4)  40  55  28  43
2 6 1

2)
a)
2 3 12 3
B  4 2 6 4 2  (2 * 2 * 8  3 * 6 * 4  1 * 4 * 5)  (4 * 2 *1  5 * 6 * 2  8 * 4 * 3) 
4 5 84 5
 (32  72  20)  (8  60  96)  124  164  40

2 3 1
b)   4 2 6  2 * (16  30)  3 * (32  24)  1 * (20  8)  28  24  12  40
4 5 8
Determinante 12

Zaključak

Determinante su veoma bitan deo algebre koji je našao primenu u primenjenoj

matematici u ekonomiji te je u tom cilju ovaj rad i napisan. Nadamo se da je ovaj rad
usjpeo da čitaoca podsjeti na pojam determinanti, kao i na rješavanje determinanti drugog i
trećeg reda i Sarusovo i Laplasovo pravilo. Ovaj rad čitaoca podsjeća na sve ono što će mu
biti potrebno u višim primjenama algebre u ekonomiji a prije svega za rješavanje sistema
linearnih jednačina Kramerovim pravilom.