UNIVERZITET U SARAJEVU

EKONOMSKI FAKULTET U SARAJEVU

OBLICI PREDUZEA

SEMINARSKI RAD

Predmet: Ekonomika preduzea

Mentor: Prof. Danijela Martinovi

Student: Nea Adrianna Buki (Indeks br. 72366)

Selma Pehilj (Indeks br. 72426)

Emina Ruhotina (Indeks br. 72427)

Studij: Ekonomija

Smjer: Ekonomija i Menadment, Linija 1

Sarajevo, decembar 2014.

2
 SADRAJ

1. UVOD.......................................................................................................................4

1.1 Definisanje pojma preduzea..............................................................................5

1.2 Razlozi osnivanja preduzea...............................................................................5

1.3 Uslov funkcionisanja preduzea.........................................................................6

1.4 Kriteriji podjele preduzea..................................................................................6

2. OBLICI ORGANIZACIJE PREDUZEA...........................................................8

2.1 Drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou.......................................8

2.1.1 C&A d.n.o....................................................................................................9

2.2 Komanditno drutvo...........................................................................................9

2.2.1 Lidl k.d......................................................................................................10

2.3 Dioniko drutvo...............................................................................................10

2.3.1 BH Telecom d.d.........................................................................................11

2.4 Drutvo sa ogranienom odgovornou............................................................12

2.4.1 Meunarodni aerodrom Sarajevo d.o.o.....................................................12

3. OBLICI ORGANIZOVANJA PREDUZEA U RAZVIJENIM TRINIM

PRIVREDAMA.............................................................................................................13

3.1 Preduzea koja su u individualnom vlasnitvu.................................................13

3
 3.2 Partnerstva........................................................................................................13

3.3 Korporacije.......................................................................................................14

3.3.1 Walmart.....................................................................................................14

4. ZAKLJUAK..........................................................................................................15

LITERATURA...............................................................................................................16

4
 1. UVOD

Cilj ekonomije je zadovoljavanje potencijalno neogranienog broja ljudskih

potreba, uz upotrebu ogranienih resursa. Ljudi od najranijih poetaka drutvenih
zajednica pokuavaju obavljati proces zadovoljenja svojih potreba na to racionalniji
nain. Ekonomije koje su bile prethodnice robno-novane ekonomije, karakterisalo je to
to su domainstva bila samodovoljna, to znai da su proizvodila sama za sebe.
Meutim, taj nain proizvodnje nije bio efikasan jer su isti pojedinci izvravali vie
razliitih aktivnosti, to nije ostavljalo prostor za specijalizaciju u odreenoj aktivnosti,
a samo drutvo nije moglo osjetiti beneficije razmjene. Preduzea nastaju onda kada
domainstva prestaju biti samodovoljna, odnosno onda kada poinju proizvoditi u cilju
razmjene. Do ostvarenja navedenog procesa dolazi pri prelasku na trini oblik
privreivanja. Dakle, domainstva se specijalizuju za jednu vrstu proizvodnje i
podlijeu razmjeni svojih proizvoda na tritu.

Preduzee je osnovna institucija trine privrede. Ono predstavlja oblik

organizacije ljudi i sredstava, u cilju postizanja zajednikog cilja. Nezavisno od toga da
li se radi o profitnom ili neprofitnom preduzeu, zajedniki cilj bilo kojeg oblika je
postizanje maksimalne efikasnosti, koja se oituje u postizanju unaprijed definisanog
cilja uz minimalne napore, gubitke ili trokove.

5
 1.1 Definisanje pojma preduzea

Preduzee je organizacioni sistem u sklopu kojeg se obavljaju pojedini segmenti

ciklusa reprodukcije. Preduzee predstavlja privrednopravno lice. Privredna linost se
ispoljava kroz sposobnost radnog kolektiva da izvri odreeni zadatak u procesu
drutvene reprodukcije pomou sredstava za proizvodnju. Pravna linost preduzea
ispoljava se u njegovom odnosu prema lanovima radnog kolektiva, ostalim
preduzeima, kao i drutvenoj zajednici. U sklopu pravnog odnosa preduzee ima svoja
prava i obaveze prema ostalim subjektima drutva.1

Preduzee je poslovni sistem koji proizvodi i nudi odreene koliine proizvedene

robe na tritu u cilju ostvarivanja profita. Ovaj oblik aktivnosti je povezan sa
neizvjesnou i rizikom od neuspjeha, a ostvareni prinos predstavlja kompenzaciju za
poslovnu neizvjesnost. Preduzea imaju centralno mjesto u ekonomskom razvoju svake
zemlje.

1.2 Razlozi osnivanja preduzea

Osnovni razlozi formiranja i postojanja preduzea su: iskoritavanje ekonomije

masovne proizvodnje, prikupljanje kapitala iz profita ili lake pozajmljivanje na
finansijskom tritu od banaka, organizacija proizvodnog procesa to se osigurava
pomou menadmenta, usklaivanje sloenog proizvodnog procesa preduzea,
obezbjeivanje kontinuiteta reprodukcije.

1.3 Uslov funkcionisanja preduzea

Da bi preduzee funkcionisalo, izmeu elemenata proizvodnje mora postojati

kvalitativna, kvantitativna i vremenska usklaenost. Kvalitativna usklaenost oituje se
u izboru kvalifikovanog radnog kolektiva, te u nabavci sredstava za rad i materijala.
1
M. unji-Beus i . Berberovi, Ekonomika preduzea, (Sarajevo: Ekonomski fakultet, 2009.), p.27

6
Kvantitativna usklaenost ogleda se u srazmjeri veliine radnog kolektiva sa obimom
sredstava za proizvodnju. Vremenska usklaenost ispoljava se u ostvarivanju
kontinuiteta u poslovanju.2

1.4 Kriteriji podjele preduzea

Funkcionisanje privrede zasniva se na funkcionisanju velikog broja razliitih

preduzea. Ona se meusobno mogu razlikovati prema:

karakteristikama procesa rada (graevinska, saobraajna, rudarska, industrijska,

trgovinska, itd.). Karakteristike procesa rada zavise od zadatka preduzea u
procesu drutvene reprodukcije.;
vidu organizovanja proizvodnje (preduzea sa masovnom, serijskom,
pojedinanom, procesnom, fleksibilnom, kompjuterski integrisanom
proizvodnjom);
strukturi elemenata, odnosno, odnosu sredstava i angaovanog rada (zanatska
preduzea, kooperantska, industrijska i preduzea sa automatskom industrijskom
proizvodnjom).

Preduzea se razlikuju i prema tome ko je vlasnik njihovih sredstava za

proizvodnju, pa prema tome imamo:

2
M. unji-Beus i . Berberovi, op.cit., p.27

7
 mjeovita
privatna
dravna

Podjela prema vlasnitvu sredstava za proizvodnju je veoma fleksibilna, jer se moe

dogoditi da preduzee tokom svog vijeka poslovanja promijeni vlasnika svih sredstava
ili dijela sredstava, ime se mijenja i tip preduzea.

Pored navedenih kriterija, preduzea se meusobno razlikuju i prema oblicima

organizacije. Mogui oblici organizacije preduzea se definiu zakonskim aktima za
svaku ekonomiju posebno.

8
 2. OBLICI ORGANIZACIJE PREDUZEA

U Federaciji Bosne i Hercegovine, prema odredbama Zakona o privrednom

drutvu, na osnovu lana 3 prvog dijela Zakona, drutvo moe biti organizovano u
jednom od sljedeih oblika:

drutvo s neogranienom solidarnom odgovornou

komanditno drutvo
dioniko drutvo
drutvo s ogranienom odgovornou

2.1 Drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou

Drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou (skraeno: d.n.o.) je

privredno drutvo sa najmanje dva lica koja su neogranieno solidarno odgovorna za
obaveze drutva (l. 78 ZPD). Drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou ima
status pravnog lica. Nastaje onda kada se na osnovu ugovora udrue najmanje dva
fizika i/ili pravna lica da pod zajednikom firmom proizvode i prodaju proizvode, te
vre usluge na tritu, u cilju sticanja dobiti. Svaki lan drutva odgovara za obaveze
drutva cjelokupnom imovinom. Ovakva drutva su pogodna za voenje malih biznisa.
Povjerenje izmeu lica je jako vano, pa se ovaj tip preduzea najee pojavljuje u
vidu porodinih firmi. Ulozi lanova mogu biti u novcu, stvarima, pravima i izvrenim
uslugama. Vrijednost uloga se utvruje ugovorom o osnivanju, izraena je u domaoj
valuti (KM) i ulozi lanova mogu ali ne moraju biti jednaki.

2.1.1 C&A d.n.o

Dvojica brae, Clemens i August, su 1841. godine u nizozemskom gradu Sneeku,

uz pomo oeve pozajmice, osnovala kompaniju koja se bavila lanenim i pamunim

9
tkaninama C&A Brenninkmeijer. Prvu trgovinu su otvorili 1860. godine i to je bio
poetak dananje kompanije C&A. Danas je kompanija idalje obiteljska i posjeduje
3
trgovine u 21 evropskoj zemlji, Kini, Brazilu i Meksiku.

2.2 Komanditno drutvo

Komanditno drutvo je pravno lice. Ono se formira na bazi ugovora najmanje dva
fizika i/ili pravna lica. Pravna lica u drutvo ulau svoje uloge sa ciljem da pod
zajednikom firmom drutvo proizvodi i prodaje proizvode i vri usluge na tritu u
cilju sticanja dobiti. Ovo drutvo je specifino po podjeli imovinske odgovornosti za
obaveze drutva. Naime, najmanje jedan lan drutva ima status komplementara to
znai da on upravlja drutvom i odgovara, po zakonu, za obaveze drutva solidarno
neogranieno (cijelom svojom imovinom). Istovremeno, najmanje jedan lan ima status
komanditora. Komanditor ne uestvuje u upravljanju i ne odgovara za obaveze drutva.
Komanditno drutvo je karakteristino za male biznise, s tim da postoji mogunost
veeg angaovanja investitora sa statusom komanditora. Broj ovih drutava je u
opadanju. Bila su zastupljena za vrijeme strogih kriterija zakonodavstva pri osnivanju
dionikih drutava. U BiH ovaj tip drutva je rijedak, za razliku od nekih drugih zemalja
u tranziciji.

2.2.1 Lidl k.d.

Poznati njemaki lanac prodavnica Lidl na hrvatsko trite je doao kao

komanditno drutvo. WE Beteiligungs GmbH 2002. je prvo osnovao Lidl Hrvatska kao
drutvo sa ogranienom odgovornou, da bi zatim u registar bilo upisano i komanditno
drutvo u kojem je komplementar Lidl d.o.o. za trgovinu, a komanditor WE
Beteiligungs GmbH. Njemaka kompanija WE Beteiligungs GmbH za obaveze drutva

3
http://www.c-and-a.com/hr/hr/corporate/company/o-kompaniji-ca/povijest/ (19.11.2014., 18:24)

10
odgovara samo do visine svog ugovorenog uloga, a Lidl Hrvatska d.o.o za obaveze
prema treim licima odgovara solidarno i neogranieno cijelom svojom imovinom. 4

2.3 Dioniko drutvo

Dioniko drutvo je tip drutva koje osniva jedan ili vie osnivaa. Njihov kapital
je unaprijed odreen i podijeljen na dijelove. Ti dijelovi predstavljaju dionice/akcije.
Dionica je hartija od vrijednosti, odnosno potvrda da je vlasnik dionice uloio odreena
sredstva u dato preduzee. Iznos tih sredstava predstavlja nominalnu vrijednost dionica.
Vlasnik dionica ima pravo da, srazmjerno svom dijelu kapitala u ukupnom kapitalu,
uestvuje u raspodjeli ukupne dobiti (dividende), u upravljanju dionikim drutvom i u
raspodjeli imovine u sluaju likvidacije dionikog drutva. Realna vrijednost dionica
zavisi od uspjenosti poslovanja dionikog drutva. Ako ono ostvaruje dobit koja
obezbjeuje isplatu visokih dividendi, onda trina vrijednost dionica moe premaiti
nominalnu. Slabo poslovanje drutva moe potpuno obezvrijediti dionice. Ulaganje u
dionice je rizino, tako da je prihod od dionica zadovoljavajui samo ako prevazilazi
iznos koji bi se za isto vrijeme dobio u vidu kamate na oroena sredstva.

Pozitivna strana pribavljanja sredstava putem dionica je to preduzee dolazi do

potrebnih sredstava, a pri tome ne mora plaati kamate, kao to bi moralo u sluaju
upotrebe bankarskih kredita, kojima bi dodatno opteretilo svoje poslovanje. Takoer na
ovaj nain se raspodjeljuje i rizik poslovanja koji snose svi dioniari do iznosa uloenih
dionica. U skladu s tim, dijeli se i ostvarena dobit i prenose upravljaka prava na
dioniare. Za obaveze u prometu drutvo odgovara svojom cjelokupnom imovinom.
Ovaj tip drutva je uglavnom poslovna organizacija/trgovako drutvo po svome
postanku i obliku, bez obzira na djelatnost kojom se bavi.

4
http://limun.hr/main.aspx?ID=70958&pojam=komanditno%20dru%C5%A1tvo (19.11.2014., 23:37)

11
 2.3.1 BH Telecom d.d.

BH Telecom je najvea telekomunikacijska kompanija u Bosni i Hercegovini.

Osnovana je 1997. godine i to je zapravo prva kompanija na podruju Bosne i
Hercegovine koja je pruala usluge GSM telefonije. Do 2004. BH Telecom je bio
dravna firma iji je jedini vlasnik bila Federacija Bosne i Hercegovine, a 2004. godine
je iz javnog preduzea postao dioniko drutvo s 10% uea malih dioniara. Veinski
dioniar (vlasnik) je idalje drava. Efekat takve raspodjele kapitala jeste da preduzee
idalje vodi i njime upravlja drava, ali novana sredstva i male dionice su omoguile
zaradu na dividendama i trgovanju dionicama.5

2.4 Drutvo sa ogranienom odgovornou

Za razliku od drugih oblika drutva, d.o.o. je neto noviji oblik. Prvi put je
zakonski regulisano u Njemakoj 1892. godine. U teoriji sam naziv ''drutvo sa
neogranienom odgovornou'' ne smatra se prikladnim, s obzirom na to da drutvo
odgovara neogranieno za svoje obaveze. Drutvo sa ogranienom odgovornou je tip
privrednog/trgovakog drutva. U teoriji i zakonskoj regulativi radi se o drutvu
kapitalnog tipa. To je prihvaeno i u naem pravu. Drutvo ima status pravnog lica.
Osniva se aktom jednog ili vie lica, sa namjerom da pod firmom svog drutva obavljaju
registrovanu djelatnost proizvodnje, prodaje proizvoda i vrenja usluga na tritu.
Odgovornost lanova je unaprijed ograniena na odreene imovinske udjele. U sluaju
propadanja ovakvog tipa drutva, povjerioci imaju pravo na nadoknadu iz imovine
lanova drutva samo do iznosa uloga u osnivakom fondu. lanovi drutva unaprijed

5
http://en.wikipedia.org/wiki/BH_Telecom (19.11.2014., 23:38)

12
odreuju rizik koji ele da prihvate, stoga njihovi ulozi ne moraju biti jednaki. Visina
uloga obino odreuje uee u ostvarenoj dobiti, kao i stepen prava u upravljanju
drutvom. To je posebno definisano u Ugovoru o osnivanju drutva. Broj ovih drutava
je u veini zemalja najvei i iznosi preko 95% od ukupnog broja svih registrovanih
tipova drutva. Ovaj tip drutva se najee bira prilikom osnivanja malih i srednjih
preduzea.

2.4.1 Meunarodni aerodrom Sarajevo d.o.o.

Javno preduzee Meunarodni aerodrom Sarajevo poelo je sa radom 1969.

Osnovna djelatnost kojom se aerodrom bavi je prihvat i otprema putnika, aviona i robe.
Njegov kapacitet je milion putnika godinje. Po Master planu planirano je proirenje
aerodroma, i to terminalne zgrade, proirenje platforme i izgradnja dvije rulnice.

3. OBLICI ORGANIZOVANJA PREDUZEA U RAZVIJENIM

TRINIM PRIVREDAMA

Kao osnovni organizacioni oblici preduzea u razvijenim trinim privredama

javljaju se:

Preduzea koja su u individualnom vlasnitvu

Partnerstva
Korporacije

3.1 Preduzea koja su u individualnom vlasnitvu

Preduzea koja su u individualnom vlasnitvu su mnogobrojna. Takva preduzea

su obino mala preduzea kao: prodavnice, restorani, servisi i sl. Obino imaju mali
dnevni promet i mali ukupan prihod. Mala preduzea su fleksibilna, iznose na trite
nove proizvode i nestaju. Ona ne mogu prikupiti vei iznos kapitala. Kod individualnih
preduzea vlasnik ima neogranienu odgovornost za sve potencijalne dugove preduzea.

13
Preduzee ima slubeni naziv ili ukljuuje zakonito prezime vlasnika zajedno sa
skraenicom I. P..

3.2 Partnerstva

Partnerstvo nastaje udruivanjem dva ili vie fizikih lica, iz razloga to neki
poslovni poduhvat esto trai kombinaciju talenata. Partneri osiguravaju dio potrebnog
rada i kapitala, dijele ostvareni profit, gubitak i dugove. U partnerstvima postoji
neograniena solidarna odgovornost svih lanova za obaveze preduzea. U sluaju
neuspjeha u poslovanju, partneri cijelom svojom imovinom jame za pokrie dugova i
to predstavlja glavni nedostatak ovog oblika preduzea. Partnerstva su karakteristina za
poljoprivredu, trgovinu na malo i drugo.

3.3 Korporacije

Korporacija je najrazvijeniji oblik drutva kapitala. Korporacije prikupljaju

kapital za poslovanje izdavanjem (emitovanjem) dionica. Novani iznos potreban za
osnivanje i rad korporacije zove se osnovna glavnica, a ona se dijeli na odreeni broj
dionica. Vlasnici dionica su suvlasnici korporacija, a broj dionica kojima raspolau
odreuje njihova prava u upravljanju i uee u ostvarenoj dobiti. U sluaju bankrota,
vlasnik dionica gubi samo ono to je uloio u dionice. Korporacije posjeduju veliku
finansijsku i poizvodnu mo i njihova privredna snaga stalno raste. To im omoguava da
ire svoje poslovanje preko granice nacionalnih drava. Tako nastaju multinacionalne
kompanije ija je privredna snaga nekad jaa od mnogih drava.

3.3.1 Walmart

''Wal-Mart Stores, Inc., poznat i kao trgovaka marka Walmart, amerika je

multinacionalna korporacija za maloprodaju koja upravlja lancima velikih diskontnih
robnih kua i supermarketa. Prema podacima koje je objavio Forun Global 500
(Fortune Global 500) 2014. godine, ova kompanija je najvee akcionarsko drutvo na
svetu, najvei poslodavac koji zapoljava vie od dva miliona radnika irom sveta, te
najvea maloprodajna organizacija na svetu. Walmart ostaje u porodinom vlasnitvu

14
kao kompanija kojom upravlja porodica Volton, vlasnik preko 50 odsto kompanije
Walmart. To je ujedno jedna od najvrednijih kompanija na svetu. Kompanija takoe
poseduje najveu maloprodaju voa i povra u Sjedinjenim Dravama. Tokom 2009.
godine 51% prometa ove kompanije vrednog 258 milijardi dolara ostvaren je kroz
prodaju voa i povra u SAD-u. Kompanija pored toga poseduje i upravlja
maloprodajnim supermarketima Sems klab (Sams club) u Severnoj Americi.
Walmart posluje sa vie od 11.000 prodavnica u 27 zemalja, pod 55 razliitih imena.''6

4. ZAKLJUAK

Moemo zakljuiti da se s razvojem drutva razvijalo i usavravalo i preduzee, te da

razvoj preduzea ne bi bio mogu bez razvoja drutva koji se desio zbog neogranienih
ljudskih potreba koje su u stalnom porastu i njihovih tenji da te potrebe prije svega
zadovolje, a zatim da ostvare i zaradu.

6
http://www.profitmagazin.com/izdanja/broj_071.523.html (30.11.2014., 13:08)

15
LITERATURA

1. M. unji-Beus i . Berberovi, Ekonomika preduzea, (Sarajevo: Ekonomski

fakultet, 2009.)

2. Veljko Trivun et al, Poslovno pravo, Uvod u pravo, osnovi obligacija i privredna
drutva, (Sarajevo: Ekonomski fakultet, 2014.)

3. Fikret auevi, Osnove ekonomije, (Sarajevo: Ekonomski fakultet, 2012)

4. http://www.c-and-a.com/hr/hr/corporate/company/o-kompaniji-ca/povijest/
(19.11.2014., 18:24)

5. http://limun.hr/main.aspx?ID=70958&pojam=komanditno%20dru%C5%A1tvo
(19.11.2014., 23:37)

6. http://en.wikipedia.org/wiki/BH_Telecom (19.11.2014., 23:38)

7. http://mbh.mercator.ba/bs/o-nama/mercator-grupa/mercator-bh
(20.11.2014., 10:05)

8. http://www.profitmagazin.com/izdanja/broj_071.523.html (30.11.2014., 13:08)

16