METODOLOGIJA ZA IZRADU MAPA OPASNOSTI I MAPA RIZIKA OD POPLAVA

U BIH

METHODOLOGY FOR THE DEVELOPMENT OF FLOOD RISK MAPS AND

FLOOD HAZARD MAPS IN BH

MrVujadin Blagojević, MrŽana Topalović, MrNedeljko Sudar, Mr Nenad Kostić,

dipl.ing.građ. dipl.ing.građ. dipl.ing.građ. dipl.ing.građ.
Zavod za vodoprivredu Zavod za vodoprivredu Zavod za Zavod za vodoprivredu
Bijeljina, Bijeljina, vodoprivredu Bijeljina,
Miloša Obilica 51, Miloša Obilica 51 Bijeljina, Miloša Obilica 51
e-mail:vblagojevic@ e- Miloša Obilica 51 e-
zavodzavodoprivredu.co mail:zana_top@yahoo. mail:nkostic101@yahoo.
m com com
MrAlma Bibović, dipl.ing.građ. MrRaduška Cupać,dipl.oec. MrGoran Bosankić,
Zavod za vodoprivredu UNDP BiH dipl.ing.građ.
Sarajevo Paromlinska 53 E/I e- UNDP BiH
e-mail: mail:raduska.cupac@undp.org e-
a.bibovic@vodoprivreda.ba mail:goran.bosankic@undp.org

Sažetak: Metodologija za izradu mapa opasnosti i mapa rizika od poplava u BiH urađena je kroz
projekat “Integrisanje klimatskih promjena u smanjenje poplavnog rizika u slivu rijeke Vrbas”.
Metodologija omogućava stvaranje realne pretpostavke za sagledavanje i vrednovanje poplavnog
rizika na područjima na kojima je on u preliminarnim procjenama definisan kao značajan.
Mape opasnosti predstavljaju grafički prikaz poplavnog područja određene vjerovatnoće pojave, gdje
postoji realna opasnost po stanovništvo, materijalna dobra i životnu sredinu, a zasnivaju se na
hidrološkim i hidro-dinamičkim proračunima i rezultatima hidrološko-hidrauličkih modeliranja, koje
definišu osnovne pokazatelje (obim, dubinu, brzinu) plavljenja. Mape opasnosti u kombinaciji sa
naseljenošću, privrednom aktivnošću, namjenom zemljišta i ostalim bitnim informacijma određuju
mape rizika od poplava.
Metodologijom je definisana rezolucija modela, klase opasnosti, razmjere prikaza budućih rezultata, te
kategorije ugroženih područja.
Metodologija je usaglašena sa nadležnim entitetskim ministarstvima, AVP Sava, AVP Jadranskog
mora, te JU “Vode Srpske”.

Ključne riječi: metodologija, mape opasnosti, mape rizika

Abstract:The Methodology for the Development of Flood Hazard and Flood Risk Maps in Bosnia and
Herzegovina has been developed through the "Technology transfer for climate resilient flood
management in Vrbas River Basin” Project. Methodology should provide for creating realistic
prerequisites for reviewing and evaluating flood risk in all areas respectively defined it as being
significant.
Flood Hazard Maps are a graphical representation of a flood hazard area with certain probability of
occurrence, where there is a realistic threat for the population, material goods and the environment
They are based on the conducted hydrological and hydro-dynamic calculations and the values
resulting from hydrological and hydraulic modelling, which define the basic parameters (extent, depths,
velocity) of flooding which, combined with the population density, economic activity and land use,
determine flood risk maps.
The methodology defines model resolution, hazard classes, the scale display of future results, and
categories affected areas.
The methodology has been agreed upon with the relevant entity ministries, AVP Sava, AVP Adriatic
Sea, and PI "Vode Srpske".

Key words: metodology, risk maps, hazard maps

1

PREDGOVOR
Nakon detalјne analize i uvida u realizovane
metodologije i mape opasnosti i rizika od poplava
u EU i regionu, uvažavajući već provedene
aktivnosti u domenu upravlјanja poplavnim
rizikom u Republici Srpskoj i Federaciji BiH (koja
je već definisala Metodologiju izrade mapa),
predložena je usaglašena Metodologija za izradu
mapa opasnosti i rizika od poplava, koja ima za
tehničku polaznu osnovu već sačinjeni dokument
"Metodologije izrade mapa opasnosti i mapa
rizika od poplava na vodotocima I kategorije u
FBiH". Navedena Metodologija je u Projektu
“Integrisanje klimatskih promjena u smanjenje
poplavnog rizika u slivu rijeke Vrbas” u manjoj
mjeri dopunjena i prilagođena za kvalitetnu
primjenu, kako bi se u što većoj mjeri prilagodila
budućem korišćenju na području čitave Bosne i
Hercegovine.
Metodologija izrade Mapa opasnosti i rizika od
poplava za sliv rijeke Vrbas je prezentovanana
zajedničkom sastanaku 12.07.2016. godine, te
dostavlјena na razmatranje i mišlјenje nadležnim
entitetskim ministarstvima, AVP Sava i AVP
Jadranskog mora, te JU “Vode Srpske” u Bijelјini.
Nakon konačnog usaglašavanja sa navedenim
institucijama iz oblasti sektora voda, predložena
Metodologijaje usaglašena i verifikovana kao
važeća i za izradu Mapa poplavnog rizika za
ostale dijelove Bosne i Hercegovine. U skladu sa
s tim, pristupiće se izradi Mapa opasnosti i rizika
od poplava za sliv rijeke Vrbas.
PREGLED I USKLAĐIVANJE
METODOLOGIJE PREDLOŽENE OD
STRANE UNDP-A – METODOLOGIJA
OVOG PROJEKTA
Raspoložive Metodologije za izradu Mapa
opasnosti i Mapa rizika od poplava na
područjusliva rijeke Save, ali i cjelokupne Evrope
baziraju se na smjernicama Direktive o
poplavnom riziku (2007/60/EC). Direktivom su
data usmjerenja, polazišta i okviri za smanjenje
rizika od poplava po zdravlje ljudi, životnu
sredinu, kulturno nalijeđe i socio - ekonomske
aktivnosti.
Ovim Projektom će se analizirati i podržati dobre
prakse i Metodologije koje su realizovane u
regionu i Bosni i Hercegovini, pri tome uzimajući u
obzir već donešene Podzakonske akte koji daju
2
osnovna usmjerenja realizacije Mapa poplavnog
rizika.
U decembru 2013. godine završena je izrada
"Metodologije izrade mapa opasnosti i mapa
rizika od poplava na vodotocima I kategorije"
(koja se odnosi i na vodotoke II kategorije) i ista je
usaglašena od strane AVP Sava i AVP Jadransko
more i FMPVŠ kao mjerodavna za teritoriju
Federacije BiH. U Republici Srpskoj nije
definsana Metodologija izrade mapa opasnosti i
rizika od poplava, nije usvojen Podzakonski akt
kojim se propisuje Metodologija, niti je vršena
kategorizacija vodotoka po važnosti i veličini sliva
kao u FBiH.
U ovom Projektu po istom principu kako je to
urađeno u FBiH, u RS se u vodotoke I kategorije
na slivu rijeke Vrbas mogu svrstati:
 osnovni vodotok rijeke Vrbas od ušća u
rijeku Savu pa uzvodno do entitetske linije,
 dio toka rijeke Vrbanje kao najznačajnije
desne pritoke i
 rijeka Pliva kao najznačajnija lijeva pritoka
u RS.
Metodologijaza izradu mapa opasnosti i mapa
rizika od poplava u Projektu“Integrisanje
klimatskih promjena u smanjenje poplavnog rizika
u slivu rijeke Vrbas”, treba da omogući da se
stvorerealne pretpostavke za sagledavanje i
vrednovanje poplavnog rizika na svim područjima
na kojima je on u preliminarnim procjenama RS i
FBiH definisan kao značajan ili izuzetno značajan,
bez obzira na kategoriju vodotoka.
Kako se hidrološki model rijeke Vrbas u BiH radi
na cjelokupnom slivu, a hidraulički model
osnovnog korita rijeke Vrbas sa pritokama na
kojima je u Preliminarnoj procjeni poplavnog rizika
za BiH zabilježeno istorijsko plavljenje, radi u
kontinuitetu, to znači da će se analizirati i uvezati i
dijelovi sliva koji nisu pod opasnošću od plavljenja
a nalaze se između AFAs područja. Tako će se
dobiti jedinstven poplavni poligon duž rijeke Vrbas
i najznačajnijih pritoka, što će značiti veću tačnost
i pouzdanost hidrauličkih proračuna, dobre
osnove za razvoj sistema ranog upozoravanja i
sistema prognoziranja poplava u realnom
vremenu. Kako će se svi hidraulički proračuni na
slivu rijeke Vrbas bazirati na neustaljenom
tečenju, ovakav pristup dobija svoje utemeljenje
kroz propagaciju poplavnog talasa.
Poštujući specifikacije i usmjerenja ToR-a,
analizom “Metodologije izrade mapa rizika i mapa
opasnosti od poplava na vodotocima I kategorije
u FBiH” koju je uradio Institut za hidrotehniku
Građevinskog fakulteta u Sarajevu, decembra
2013. godine, i Metodologija zemalja u okruženju i
drugih članica EU, u ovom Projektu usvojeni su
slijedeći mjerodavni scenariji plavljenja:
Tabela 1: Mjerodavni scenariji poplava u zavisnosti od
vjerovatnoće pojave poplavnog talasa
Vjerovatnoćapoplave Povratni period
(1/god)
scenarija plavljenja, što se usvaja i za
Metodologiju izrade mapa opasnosti irizika na
slivu rijeke Vrbas:
 Prostorni obuhvat plavljenja,
 Dubina poplavljenog područja ili nivo
vodenog lica i
Brzina vode ili relevantni proticaj.
Ovakvi elementi su u velikoj većini ostalih zemalja
EU identični, sa naznakom da je prikaz brzina u
plavnim područjima urađen u manje od polovine
zemalja EU - Slika 1.

1. velika 1/20

2. srednja 1/100

3. mala 1/500

Ovakvi scenariji plavljenja indentični su sa

pomenutom metodologijom u FBiH, ali i sa
slijedećim državama:
 Mala vjerovatnoća (povratni period jednom
u 500 godina): Kipar, Češka, Španija,
Italija, Poljska, Slovačka,
 Srednja vjerovatnoća (povratni period
jednom u 100 godina): sve zemlje EU,
 Velika vjerovatnoća (povratni period
jednom u 20 godina): Kipar, Češka,
Danska, Estonija, Grčka, Portugal,
Slovačka i Engleska.
Izbornavedenihvrijednosti računskih vjerovatnoća
karakterističnih poplavnih talasa,je u skladu
saostvarenom hidrauličkom praksom u BiH, a
koja se odnosi na:
 Katastrofalne posljedice po cjelokupno
društvo mogu izazvati poplave ranga
pojave jednom u 500 godina i manje
vjerovatnoće,
 Urbana područja se štite od stogodišnjih
velikih voda sa nadvišenjem propratnih
pasivnih objekata zaštite tako da u
najvećoj mjeri mogu propustiti i vode
ranga pojave 1/500
 Zaštita poljoprivrednog zemljišta u BiH je
definisana do ranga pojave poplavnog
vala jednom u 20 godina.
Direktiva o poplavama definiše da slijedeći
elementi moraju biti prikazani u sklopu različitih
Slika 1:Broj država sa uključenim različitim elementima
scenarija plavljenja(izvor: EU FHRM Overview Report)
Štetne posljedice u zavisnosti od razmatranih
poplavnih scenarija u Mapama rizika moraju
obuhvatiti:
 Okviran broj stanovnika u ugroženom
području,
 Vrste ekonomske aktivnosti u potencijalno
ugroženom području,
 Postrojenja i instalacije
obuhvaćeneDirektivom o industrijskoj
emisiji zagađenja, a koje mogu uzrokovati
akcidente,
 Plavljenje zaštićenih područja, i
 Ostale informacije koje države, nadležne
vodoprivredne institucije, lokalne zajednice
smatraju korisnim, kao što su informacije o
područjima gdje se mogu javiti poplave
saznačajnim pronosom nanosa, područja

3
 gdje usljed poplava može doći do erozije i
destabilizacije obala i zemljišta,
informacije o drugim izvorima zagađenja i
td.

PODRUČJA SA ZNAČAJNIM RIZIKOM OD

POPLAVA NA SLIVU RIJEKE VRBAS
Klasifikacija poplavnog rizika za područja koja su
u fazi Preliminarne procjene označena kao
istorijska plavljenja i potencijalna plavna područja
(AFAs area), odrađena sukorišćenjem indeksa
koji reprezentuju težinske faktore svake
podkategorije, npr.:
 Podkategorija kuća: indeks 100 se dobija
ako je 100 kuća ugroženo poplavama,
Slika 2: Prikaz poplavnog rizika po važnosti na slivu
 Podkategorija stanovništva: indeks 100 se rijeke Vrbas u Republici Srpskoj
dobija ako je 300 stanovnika ugroženo
poplavama, Na teritoriji Federacije BiH,na slivu rijeke Vrbas u
periodu koji je sagledala Preliminarna procjena u
 Ukoliko se u poplavnom području nalaze
dvije opštine zabilježene su značajne poplave,
objekti od izuzetnog značaja ili objekti koji
dok su se poplave pojavile i u drugim opštinama,
mogu da dovedu do akcidentnih situacija
ali nisu okarakterisane kao značajne.Slika2.
indeks 100 se ostvarujeprioritetno.
Sumarni indeks se dobija prostim zbirom
pojedinačnih indeksa i ukoliko sumarni indeks na
nekom poplavljenom području prelazi 100, to
područje je označeno kao značajno.
U Tabeli 2 je prikazano klasifikovanje poplavnog
rizika u zavisnosti od sumarnog indeksa.

Tabela 2:Klasifikacija poplavnog rizika prema

vrijednosti sumarnog indeksa

Sumarni indeks Važnost

0-50 Nije značajna

Slika 3: Poplavna područja općine Bugojno (preuzeto iz
Preliminarne procjene poplavnog rizika u FBiH)
50-100 Umjereno značajna

100-500 Značajna Osnovni principi - Metodologija izrade Mapa

opasnostiod poplava u slivu rijeke Vrbas -
˃500 Vrlo značajna usklađivanje sa postojećim metodologijama u
FBiH i EU
Na teritoriji Republike Srpske na slivu rijeke Vrbas
Mape opasnosti predstavljaju grafički prikaz
registrovano je 5 poplavnih područja sa vrlo
poplavnog područja određene vjerovatnoće
značajnim rizikom od poplava, 11 sa značajnim
pojave,gdje postoji realna opasnost po
rizikom, jedno područje sa umjerenim rizikom i 5
stanovništvo, njihova materijalna dobra i životnu
područja na kojima je rizik od plavljenja nizak–
sredinu.
Slika 2.
Za razliku od označenih područja pod rizikom od
plavljenja u Preliminarnoj procjeni poplavnog
rizika, Mape opasnosti se zasnivaju na
provedenim hidrološkim i hidro-

4
dinamičkimproračunima i dobijenim rezultatima Rezultat umnoška dubina i brzina plavljenja
hidrološko-hidrauličkih modeliranja, koje definišu određuje kolika je opasnostod poplava i karakter
osnovne pokazatelje (obim, dubinu, brzinu) poplave, u dole navedenim Klasama:
plavljenja, koje u kombinaciji sa naseljenošću,  Klasa 0 -Zanemarljiva
privrednom aktivnošću i namjenom zemljišta opastnost(vrijednost opasnosti do 0,75) -
određuju stepen rizika od poplava na slivu rijeke niska opasnost,
Vrbas. Zbog napred navedenog,Mape opasnosti
 Klasa 1 - Ugrožene su pojedine kategorije
predstavljaju solidnu osnovu za preventivno
(djeca, starci, bolesni, neplivači…) -
djelovanje i smanjenje štetnog uticajaod poplava,
(vrijednost opasnosti od 0,75 do 1,5) -
usmeravanjem aktivnosti civilnih zaštita,
umjerena opasnost,
osiguravajućih društava i samog stanovništva na
najugroženija područja u periodu hidrološko  Klasa 2 - Ugrožena je većina stanovništva
ekstremnih situacija na slivu. (vrijednost opasnosti od 1,5 do 2,5) -
visoka opasnost, i
Međutim, nisu sve poplave iste opasnosti po živa
bića i životnu sredinu. Priroda plavljenja se  Klasa 3 - Opasnost po sve u poplavnom
opisuje elementima brzine toka ili eventualno području (vrijednost opasnosti preko 2,5) -
proticaja u kombinaciji sa dubinama plavljenja, ekstremna opasnost.
čime se izbjegavaju nelogičnosti između Na slici 4..daje se pregledni prikaz funkcije dubine
interpretacija matematskog modeliranja poplave i i brzine vode sa usvojenom korekcionom
stvarnih situacija na terenu. Ovaj veoma značajan konstantom od 0,5, koji je preuzet iz Metodologije
pokazetelj potencijalne opasnosti poplavnog za izradu mapa rizika i mapa opasnosti od
talasa,prikazuje se uvođenjem brzine koja se poplava na vodotocima I kategorije u FBiH.
množi sa dubinom plavljenja.
Da bi se usvojeni pristup proračuna i prikaza
opasnosti što više približio realnom stanju, uvodi
se tzv. korekciona konstanta, kojom se
obezbjeđuje prikaz opasnosti u svim mogućim
slučajevima (naročitokada se u slučaju poplave
određene dubine i brzina koje su zanemarljive,
dobije rezultat jednak nuli, što bi značilo da to
područje nije ugroženo). Najčešća usvojena
vrijednost korekcione konstante iznosi 0,5 (FBiH,
UK, …) pa se i u Metodologiji koja se predlaže za
sliv Vrbasa, zapodručja RS i FBiH na ovom i
ostalim Projektima predlaže usvajanje navedene
konstante.
Slika 4: Prikaz vrijednosti opasnosti kao funkcija dubine
Formula za proračunavanje vrijednosti i brzine vode:
opasnostiod poplava (O) u skladu sa gore iznetim
stavovima numerički se predstavlja na slijedeći Definisanje rezolucije koja će se korisiti za
način: izradu mapa opasnosti od plavljenja na slivu
rijeke Vrbas determinisana je praktičnim
iskustvima zemalja EU, ali i Metodologijom koja je
O  h  v  0.5 (1)
(

prethodno urađena na području FBiH. Previše

gdje je: sitna rezolucija Digitalnog Modela Terena (DMT)
h - dubina plavljenja (m), povlači pitanja budućeg operativnog korišćenja
v - brzina plavljenja (m/s) i (posedovanje veoma zahtjevnih računarskih
konfiguracija), vremena koje je potrebno za
0,5 - korekciona konstanta brzine.
simulaciju poplavnih događaja i što je najbitnije
tačnosti prikaza. Prema Priručniku dobrih
iskustava za mapiranje poplava na tlu Evrope

5
(EXCIMAP 2007) preporučuje se rezolucija od
10m × 10m (eventualno 5m × 5m) u horizontalnoj
projekciji i minimalno 0,5 m za vertikalnu
predstavu.
U ovom Projektu predlaže se usvajanje
horizontalne rezulucije DMT-a od 10m × 10m sa
vertikalnom tačnošću do 10 cm. Kako bi se stekla
kvalitetna predstava o usklađenosti ovakvog
izbora rezolucije DMT-a u BiH i ostalim zemljama
EU u nastavku se daje tabelarni prikaz u
državama EU, gdje su već realizovani ovakvi
projekti.
Usvajanje sitnije rezolucije na sadašnjem nivou
tehničke opremljenosti, ne bi doprinijelo
preciznosti mapa, a višestruko bi otežalo
primjenjivost i upotrebljivost koja se odnosi na
brzo i značajno korišćenje. Ako se u obzir uzmu
ulazni parametri hidrauličkog modela, koji će biti
određeni na bazi relativno kratkog vremena
osmatranja hidroloških prilika na slivu, te
nepostojanje adekvatne hidro-meteorološke
mreže u dovoljnom broju godina osmatranja na
kompletnom slivu rijeke Vrbas u BiH, može se
konstatovati da će formirani hidrološki model imati
određeni interval povjerenja.
Slika 5: Pregled horizontalnih rezolucija modela
korišćenih za izradu mapa opasnosti od poplava u
državama EU (izvor: EU overview of methodologies
used in preparation Flood Hazard and Flood Risk
Maps)
6
Slika 6: Pregled vertikalne tačnosti modela korišćenog
za izradu mapa opasnosti od poplava u državama EU
(izvor: EU overview of methodologies used in
preparation Flood Hazard and Flood Risk Maps)
Definisanje najprikladnije razmjere koja će se
korisiti za izradu mapa opasnosti od plavljenja
na slivu rijeke Vrbaszavisi od lokaliteta i svrhe
korišćenja karata. Preporuke zemalja koje su već
završile izradu Mapa opasnostina njihovim
teritorijama i koje su imale priliku da testiraju
upotrebljivost karata različite razmjere sugerišu
usvajanje slijedećih skala razmjere:
 Nacionalna i regionalna svrha korišćenja
karata: od R - 1:100000 do R - 1:500000,
 Karte za podizanje svijesti stanovništva na
slivu rijeke Vrbas o stepenu opasnosti od
poplava: R - 1:25000, i
 Karte u urbanim područjima, gdje je
potrebno prikazati brzine strujanja:
R - 1:5000.
Osiguranje kvaliteta mapa opasnostiod
poplava na slivu rijeke Vrbas izvršiće se
usvajanjem i razradom slijedećih principa i
zadataka:
 Prikupljanjem i obradom svih hidroloških
podataka na slivu,
 Formiranjem pouzdanog hidrološkog
modela, kao osnove za kvalitetan
hidraulički model kroz ulazne hidrološke
parametre-velike računske vode određene
vjerovatnoće pojave,
 Formiranje stvarnog proticajnog profila
vodotoka u slivu rijeke Vrbas, naročito
geodetsko snimanje kompletnog dolinskog
područja osnovnog korita rijeke Vrbas i
glavnih pritoka na kojima su u
Preliminarnim procjenama poplavnog
rizika zabilježeni rizici od poplava.
Snimanje će se obaviti LIDAR
 tehnologijom, gustine snimanja između 5
tačaka / m2 i 10 tačaka /m2 u naseljenim
područjima, sa visinskom tačnošću 10 cm,
 Snimanje orto-foto podloge na površini od
325 km2 sliva rijeke Vrbas sa pritokama,
odnosno područja sliva na kome je
moguće očekivati poplavni rizik,
 Snimanje osnovnog korita rijeke Vrbas sa
pritokama u dovoljnom broju poprečnih
profila, kako bi se stvorio pouzdan DMT
inundacionog prostora i vodotoka, koji će
pružiti solidnu osnovu za unošenje
vjerodostojnih geometrijskihkontura
proticajnog profila vodotokai proticajnog
kapaciteta koji će se definisati hidrauličkim
modelom,
 Snimanje svih objekata-postojećih
struktura u osnovnom koritu i inundaciji
koje mogu imati uticaj na formiranje i
potencijalne promjene nivoa vodnog
ogledala i hidrauličke slike tečenja.
 Nakon provedenih inicijalnih proračuna,
kalibrisani i verifikovani hidrauličkiModel
odredićeDMT vodnog lica vodotoka, koji
će u kombinaciji sa DMT-om terena i
računskim vjerovatnoćama proticaja
definisati osnovne parametreMapa
opasnosti od poplava.
OSNOVNI PRINCIPI - METODOLOGIJA
IZRADE MAPA RIZIKA OD POPLAVA U
SLIVU RIJEKE VRBAS - USKLAĐIVANJE
SA POSTOJEĆIM METODOLOGIJAMA U
FBIH I EU
Za prikazivanje štetnog djelovanja poplavana
određenom prostoru, izrađuju se Mape rizika od
poplava.
Sadržaj Mapa rizika definisan je EU Direktivom,
članom 8, Uredbe u kojoj je navedeno da se u
sadržaju Mapa mora prikazati:
 Okvirni broj stanovništva pogođenog
potencijalnim poplavama,
 Namjenu zemljišta,
 Vrstu privredne aktivnosti u potencijalnom
plavnom području,
 Postrojenja i instalacije koje mogu
prouzrokovati akcidente i zagađenje
životne sredine,
7
 Ostale bitne informacije, kao što su
ključna infrastruktura, kulturno nasleđe i
td.
Osnovni podaci koji prezentuju Mape rizikaod
poplava dobijaju se množenjem vrijednosti
opasnostiO sa “vrijednostima” ugroženih
kategorija.
Direktiva o poplavnom riziku definiše slijedeće
ugrožene kategorije:
 stanovništvo,
 ekonomija/privreda,
 zaštićena područja,
 kulturno-istorijski spomenici i vjerski
objekti,
 IPPC postrojenja.
koje se dalje u zavisnosti od iskazanih potreba
izrade Mapa rizika od poplava, mogu razvrstavati
i na Podkategorije.
Kategorija stanovništvasedefiniše se brojem
stanovnika u poplavljenom području, a može biti
predstavljena brojem ili gustinom naseljenosti.
Kategorijaekonomije/privrede,koju je potrebno
evidentirati kako bi se na adekvatan način
predstavile Mape rizika,u direktnoj jezavisnosti i
može se „povezati“sa klasifikacijom djelatnosti.
Klasifikacija djelatnosti u Republici Srpskoj i FBiH
izrađena je na osnovu Statističke klasifikacije
ekonomskih djelatnosti u EU (NACE Rev.2) i
uporediva je sa Međunarodnom standardnom
klasifikacijom svih ekonomskih djelatnosti ISIC
Rev.4. Kategorija ekonomije/privrede podjeljena
na Podkategorije :
 Stambeni objekti i objekti domaćinstava,
 Društveni objekti,
 Privreda i poljoprivreda i
 Saobraćajnice.
U sklopuPodkategorija nalaze se hijerarhijski
nivoi, označeni na slijedeći način:
 Područje - označena jednim slovom od A
do U,
 Oblast - označena dvocifrenim brojem od
1 do 99,
 Grana - označena trocifrenim brojem od
01.1 do 99.0 i
  Razred - označen četvorocifrenim brojem
od 01.11 do 99.00.
Za privredne grane gdje bi koeficijent jedinične
štete na poplavljenim objektima bio približno isti,
nije vršena podjela do nivoa Razreda, kako bi
buduće Mape rizika od poplava na slivu rijeke
Vrbas bile jednostavnije i preglednije.
Podkategorija Stambeni objekti nema jedinstvenu
usvojenu Statističku klasifikaciju, pa je za potrebe
Metodologije usvojeno kodiranje četvorocifrenim
brojem od 1010 do 1100.
Rizik od plavljenja na poljoprivredi u sklopu izrade
Mapa se sagledava na osnovu prosječnih prinosa
po ha i ostvarene dobiti za određenu kulturu:
 jednogodišnji usjevi - krmno bilje, žitarice,
povrće i dr. (izražava se poligonom i
težinskim faktorom od 0,25 do 2,50 u
zavisnosti od kulture koja se gaji),
 višegodišnji usjevi – voćnjaci (izražava se
poligonom i težinskim faktorom od 8,5
određenim tako da reprezentuje izgubljenu
dobit u prosječnoj godini usljed poplava),
 gajenje sadnog materijala i ukrasnog bilja.
Poplavni rizik u kategoriji stočarstva sagledava se
tačkasto i preračunava se po grlu stoke. Težinski
faktor zavisi od vrste uzgoja životinja i određen je
u rasponu od 0,25 do 2,5.“
Kategorija Zaštićenih područja razvrstava se u
tri Podkategorije: zone zaštite izvorišta, zaštićena
područja i vodozahvati. Osim vodozahvata čiji je
kodni naziv dvocifren broj 36, prve dvije
podkategorije imaju usvojene oznake (šifre) 4010
i 4020 i poklapa se sa usvojenim kodnim
oznakama u FBiH.
Kategorija Kulturno istorijsko naslijeđe
podjeljena je u četiri podkategorije i kodirana je
jedinstvenim četvorocifrenim brojevima
usklađenim sa EU kodovima.
Takođe, za podkatekoriju Saobraćajnice usvojeno
je kodiranje četvorocifrenim brojem od 2010 do
2050.
Svi prikupljeni i raspoloživi podaci arhiviraju se u
GIS bazu podataka, koja se po prostornom
prikazu podataka razvrstava u tri tipa:
 Tačka - stanovništvo, objekti, pogoni,
postrojenja …,
8
 Linija - saobraćajnice, nasipi…,
 Poligon - stanovništvo, zemljište…
IPPC postrojenja,podrazumjevaju industruju
(tehnološka, hemijska, organska, i td.) koja u
svom proizvodnom tehnološkom ciklusu
sadržavaju korišćenje ili proizvodnju opasnih
materija, koje mogu imati negativne uticaje po
zdravlje živih bića i izuzetno negativan uticaj na
životnu sredinu. U slučaju plavljenja ovakvih
postrojenja mogući su ekstremnni negativni uticaji
po zdravlje živih bića i zagađenja životne sredine
u poplavnom području,ali i nizvodnim vodotocima.
Zbog toga sekod ocjene uticaja IPPC postrojenja
u slučaju poplava, prioritetno stavljaju kao “van
kategorijski” u težinskom faktoru za zbirnu mapu
rizika od poplava.
U Tabeli 7 navedene su ugrožene Kategorije,
sarazrađenim oznakama i pokazeteljima za
korišćenje, te predloženim pojedinačnim i zbirnim
težinskim faktorima za zbirnu Mapu rizika od
poplava.
Takođe, za potrebe definisanja prostorne
namjene zemljišta koristiće se podaci “CORINE
2012”.
Mape rizika od plavljenja po Kategorijama, koje
su unaprijed određene (stanovništvo,
ekonomija/privreda, zaštićena područja, kulturno
istorijsko naslijeđe i IPPC), dobijaju se
množenjem sa brojem tačaka, dužinom linija ili
površinom poligonanavedenim uPrilogu
1.Težinski faktori po kategorijama za određivanje
mapa rizika, sa definisanim težinskim faktorom
(TF) i koeficijentom opasnosti (O):
FR  n TF O
(2)
gdje je:
FR - faktor rizika,
n - broj tačaka, dužina linije (km) ili površina
2
poligona (km ili ha),
TF - težinski faktor i
O - koeficijentopasnosti.
Usvojeni princip izrade Mapa poplavnog rizika na
slivu rijeke Vrbas u skladu je sa principima u
većini zemalja EU i sa metodologijom usvojenom
u FBiH, a zasniva se na prostornom prikazu
dobijenihvrijednosti na gore iskazan numerički
način.
Za neko poplavno područje na bazi četiri naprijed FR KLASA OPIS RIZIKA
određene Kategorijeopasnosti, usvojene su
granične vrijednosti “pragova” poplavnog rizika u 0 - 499 0 Zanemarljiv rizik
zavisnosti od brojčane vrijednosi FR, preko koje
500 - 1.499 0<R≤0,33 Nizak rizik
se može smatrati da je rizik 100%. Vrijednosti FR
su svedene u Klasu poplavnog rizika u dijapazonu 1.500 - 2.499 0,33<R≤0,67 Visok rizik
od 0 do 1,0.
≥2.500 0,67<R≤1,0 Ekstremni rizik
U nastavku daju se usvojeni rasponi FR, odnosno
Klase poplavnog rizika po kategorijama:
Tabela 7: Usvojeni raspon FR i Klasa poplavnog rizika
Tabela 3:Usvojeni raspon FR i Klasa poplavnog rizika za kategoriju IPPC postrojenja:
za kategoriju stanovništvo:
FR KLASA OPIS RIZIKA
FR KLASA OPIS RIZIKA
0 - 149 0 Zanemarljiv rizik
0 - 49 0 Zanemarljiv rizik
150 - 299 0<R≤0,50 Visok rizik
50 - 499 0<R≤0,25 Nizak rizik
≥300 0,50<R≤1,0 Ekstremni rizik
500 - 999 0,25<R≤0,50 Umjeren rizik
Svakoj oblasi, grani ili razredu dodjeljuje se
1.000 - 1.499 0,50<R≤0,75 Visok rizik težinski faktor unutar svake od Kategorija, a za
izradu zbirne Mape rizika od poplava izvršeno je
≥1.500 0,75<R≤1,0 Ekstremni rizik
vrednovanje težinskih faktora po kategorijama
Tabela 4: Usvojeni raspon FR i Klasa poplavnog rizika tako da se zbirni rizik nalazi u opsegu od 0 do 1,0
za kategoriju ekonomija i privreda: (ili od 0 do 100%). Pojedinačni rizici se prije
zbrajanja u zbirni rizik pojedinačno svedu na
FR KLASA OPIS RIZIKA vrijednosti od 0 do 1,0 i na taj način se za svaku
kategoriju definiše prag maksimalnog rizika.
0 - 499 0 Zanemarljiv rizik
Težinski faktori za stanovništvo, određivani su
500 - 3.499 0<R≤0,25 Nizak rizik
tako da u kasnijem određivanju rizika od poplava
3.500 - 6.999 0,25<R≤0,50 Umjeren rizik vjerodostojno predstave rizik u zavisnosti od polja
opasnosti, kako je to prikazano u Tabeli 4. Prikaz
7.000 - 9.999 0,50<R≤0,75 Visok rizik vrijednosti opasnosti kao funkcija dubine i brzine
vode.
≥10.000 0,75<R≤1,0 Ekstremni rizik
Zbirne mape rizika na slivu rijeke Vrbas
Tabela 5: Usvojeni raspon FR i Klasa poplavnog rizika dobijaju se zbrajanjem pojedinačnih faktora rizika
za kategoriju kulturno istorijsko naslijeđe:
po kategorijama pomnoženih sa odgovarajućim
težinskim faktorima, koji su određeni na bazi
FR KLASA OPIS RIZIKA
analiziranih težinskih faktora nekih zemalja
0 - 49 0 Zanemarljiv rizik članica EU i Metodologije za izradu mapa
opasnosti i mapa rizika na slivu rijeke Vrbas u
50 - 249 0<R≤0,33 Nizak rizik FBiH iz 2013. godine.

250 - 499 0,33<R≤0,67 Visok rizik Težinski faktori dati su u poslednjoj koloni Tabele
br.4 i oni iznose:
≥500 0,67<R≤1,0 Ekstremni rizik
 Stanovništvo:0,40 (40%),
Tabela 6: Usvojeni raspon FR i Klasa poplavnog rizika  Ekonomija i privreda: 0,35 (35%),
za kategoriju zaštićena područja:  Kulturno-istorijsko naslijeđe: 0,10 (10%),

9
  Zaštićena područja: 0,15 (15%) i novelaciju nakon isteka šestogodišnjeg
 IPPC postrojenja: van kategorije. perioda.
Napomena: IPPC postrojenja nisu kategorisana i
ne učestvuju u zbirnoj mapi jer ukoliko je LITERATURA
pojedinačni faktor IPPC postrojenja jednak 1,0 on
se prenosi na zbirnu mapu u vrijednosti od 100%, [1] EU overview of methodologies used
tako da zbirna Mapa ne može biti dodatno in preparation of Flood Hazard and
uvećanog rizika. Flood Risk Maps (Steve Nixon
September 2015),
Specijalni slučajevi mapa rizika na slivu rijeke
Vrbas nalaze se na kraškim poljima gdje imamo [2] Directive 2007/60/EC of the European
velike dubine plavljenja, sa zanemarljivim Parliament and of the Council of 23
brzinama i velikim vremenom trajanja poplave. S October 2007 on the assessment and
tim u vezi, u odnosu na prethodno opisani faktor management of flood risks,
korekcije brzine u ovom slučaju uvodi se Faktor
[3] CORINE Land cover 2012,
Trajanja FT, a brzina se isključuje, pa formula za
proračunavanje faktora rizika kraških polja glasi:
[4] Preliminarna procjena poplavnog
rizika na vodotocima I kategorije u
FR  n TF O  FT (2) FBiH (Institut za hidrotehniku
Građevinskog fakulteta u Sarajevu,
gdje je:
d.d,april 2013)
FR - faktor rizika,
n - broj tačaka, dužina linije (km) ili površina
poligona (km2 ili ha),
TF - težinski faktor i
O - koeficijent opasnosti.
FT - faktor trajanja

Za potrebe Metodologije proračuna i izrade mapa

rizika kraških polja na slivu rijeke Vrbas u ovom
projektu predlaže se
usvajanjetestiraneMetodologija FBiH, koja je na
primjeru mostarskog blata pokazala logične
rezultate.

Vrijednosti Faktora trajanja - FT se kreću u

rasponu:
 trajanje do 10 dana:1,00,
 trajanje od 10 do 60 dana: 1,50,
 trajanje preko 60 dana: 2,00.

ZAKLJUČAK

Izradom Mapa opasnosti i rizika od poplava

prema razrađenoj Metodologiji dobiće se
dokument, koji će po kvalitetu biti na nivou
zemalja EU i dobra polazna osnova za izradu
ostalih Mapa poplavnog rizika u BiH i kasniju

10
 Prilog 1: Težinski faktori po kategorijama za određivanje Mapa rizika

ŠIFRA/ Težinski
Geom. Težinski
EU faktor za
KATEGORIJA PODRUČJE OBLAST, GRANA, RAZRED, KATEGORIJA faktor
NACE GIS zbirnu
TF
Rev.2 mapu

Tačka/
STANOVNIŠTVO 100 Stanovništvo 100 40%
Poligon

1010 Kuća Tačka 75

1020 Zgrada Tačka 95

1030 Poslovni prostor Tačka 35

STAMBENI OBJEKTI

1040 Vikendica Tačka 30

1050 Garaža Tačka 10

1060 Brvnara Tačka 30

1070 Štala Tačka 15

1080 Šupa Tačka 5

1090 Radionica Tačka 30

1100 Devastirani objekti Tačka 5

86.10 Bolnica Tačka 100

Q-
86.20 Dom zdravlja Tačka 75
Zdravstvene i
87.10 socijalne Starački dom Tačka 95
ustanove
87.90 Socijalna zaštita u ustanovama sa smještajem Tačka 100
EKONOMIJA/PRIVREDA

85.10 Vrtić Tačka 80

85.20 Osnovna škola Tačka 75

P-
85.30 Obrazovne Srednja škola Tačka 70 35%
ustanove
85.40 Fakultet i viša škola Tačka 65

85.50 Ostala edukacija (dvorane, poligoni ..) Tačka 30

84.10 Zgrade državnih institucija Tačka 60

DRUŠTVENI OBJEKTI

O-
84.24 Policijska stanica Tačka 60
Javna
84.25 administracija Vatrogasna stanica Tačka 60
i bezbednost
84.22 Vojni objekat Tačka 60

R-
90 Umjetnost, Domovi kulture Tačka 40
dešavanja i
rekreacija

36,00 E- Vodovod Tačka 50

37,00 Vodosnab., Kanalizacija Tačka 50

kanalizacija i
38,00 PPOV Prerada otpadnih voda i deponije Tačka 60

D-
35,00 Elektrodistrib Elektrodistribucija Tačka 60
ucija

49,00 Željeznička stanica Tačka 45

H - Saobraćaj i
skladištenje
52,00 Autobuska stanica Tačka 40

11
 ŠIFRA/ Težinski
Geom. Težinski
EU faktor za
KATEGORIJA PODRUČJE OBLAST, GRANA, RAZRED, KATEGORIJA faktor
NACE GIS zbirnu
TF
Rev.2 mapu

53,00 Pošta Tačka 60

G - Trgovina
47.8 Tržnica Tačka 35
na otvorenom

94 S - Ostalo Udruženja Tačka 20

1.10 Gajenje jednogodišnjih usjeva Poligon 0.7 - 6.5

A-
1.20 Gajenje višegodišnjih usjeva Poligon 8.5
Poljoprivreda,
šumarstvo i
1.30 Gajenje sadnog materijala i ukrasnih biljaka Poligon 9
ribolov
1.40 Uzgoj životinja Tačka 0.25-2.5

Prerada i konzervisanje mesa i proizvodnja

10.1 Tačka 60
proizvoda od mesa

10.2 Prerada i konzervisanje ribe Tačka 60

10.3 Prerada i konzervisanje voća i povrća Tačka 50

10.4 Proizvodnja biljnih i životinjskih ulja i masti Tačka 60

10.5 Proizvodnja mlječnih proizvoda Tačka 60

10.7 Proizvodnja pekarskih proizvoda Tačka 25

10.8 Proizvodnja ostalih prehrambenih proizvoda Tačka 25

10.9 Proizvodnja hrane za životinje Tačka 50

11 Proizvodnja pića Tačka 75

PRIVREDA I POLJOPRIVREDA

C-
12 Prerađivačka proizvodnja duvana Tačka 50
industrija
13 Proizvodnja tekstila Tačka 70

14 Proizvodnja odeće Tačka 70

15 Proizvodnja kožnih proizvoda Tačka 80

16 Prerada drveta Tačka 40

17 Proizvodnja celuloze, papira i kartona Tačka 70

23.5 Proizvodnja cementa, kreča i gipsa Tačka 40

23.6 Proizvodnja betona Tačka 40

23.7 Prerada kamena Tačka 30

28 Proizvodnja mašina i opreme Tačka 75

31 Proizvodnja namještaja Tačka 70

45.2 Autoservis Tačka 20

47.3 G - Trgovina Benzinska stanica Tačka 45

47.1 Trgovina Tačka 30

H-
52.1 Skladištenje Hala / Skladište Tačka 35
robe

55.1 Hotel / Motel Tačka 45

I-
55.3 Smještaj, Kamp Tačka 15
ugostiteljstvo
56.1 Ugostiteljski objekti Tačka 40

12
 ŠIFRA/ Težinski
Geom. Težinski
EU faktor za
KATEGORIJA PODRUČJE OBLAST, GRANA, RAZRED, KATEGORIJA faktor
NACE GIS zbirnu
TF
Rev.2 mapu

K - Finansijske
64 Banke, osiguravajuće kuće i td. Tačka 90
djelatnosti

Advokatska kancelarija i ostala pravna pomoć,

69 M - Stručne, Tačka 50
računovodstva i td.
tehničke i
71.1 zanatske Građevinska i arhitektonska djelatnost Tačka 60
djelatnosti
71.2 Tehnički pregled automobila i ostale SZR Tačka 30

2000 Autoput Linija 75

2010 Lokalni put Linija 20

SAOBRAĆAJNICE

2020 Regionalni put Linija 40

2030 Magistralni put Linija 50

2040 Nekategorisani put Linija 25

2050 Željeznice Linija 80

4010 Zona zaštite izvorišta Poligon 100

Zaštićena
područja

4020 Zaštićena područja Poligon 50 15%

36 Vodozahvat Tačka 100

94.91 Vjerski objekti Tačka 50

ISTORIJSKO
KULTURNO

NASLEĐE

91.02 Muzeji i ostale kulturne djelatnosti Tačka 50

10%
91.03 Istorijski spomenici Tačka 50

91.04 Zaštićeni objekti Tačka 95

Van
IPPC

3000 Objekti akcidentnih zagađenja Tačka 100

kategorije

13