Bijambare Prostorni Plan

Bosna i Hercegovina
Federacija Bosne i Hercegovine

Bosnia and Herzegovina
Federation of Bosnia and Herzegovina
SKUPTINA KANTONA SARAJ EVO
CANTON SARAJEVO ASSEMBLY

e-mail: sks@ks.gov.ba; www.ks.gov.ba
Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210
Sarajevo, Reisa Demaludina auevia 1

Na osnovu lana 12. stav 1. taka f) i l), lana 18. stav 1. taka b) Ustava Kantona
Sarajevo (Slubene novine Kantona Sarajevo broj 1/96, 2/96, 3/96, 16/97, 14/00, 4/01 i
28/04) i lana 47. stav 1. Zakona o prostornom ureenju (Slubene novine Kantona
Sarajevo broj 7/05), Skuptina Kantona Sarajevo, na sjednici odranoj dana
29.07.2009.godine, donijela je

PROSTORNI PLAN
PODRUJA POSEBNIH OBILJEJA ZATIENI PEJSA
BIJAMBARE

1. CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA

1.1. OPI CILJEVI

Maksimalno afirmirati kategoriju zatite objekta prirodnog nasljea kategorije
zatieni pejsa;
U skladu sa novom korigovanom granicom obuhvata ovog zatienog objekta
prirodnog nasljea izvriti usklaivanje iste u razvojno-palnskom dokumentu
Prostorni plan Kantona Sarajevo za period od 2003. do 2023.godine kao i u Zakonu
o proglaenju Zatienog pejsaa Bijambare;
Cjelovitu zatitu provoditi na ukupnom prostoru predmetnog obuhvata a u cilju
odravanja diverziteta pejsaa i stanita;
Zatita raznolikosti podruja na nain da se mogui pritisci na postojee sisteme
preduhitre u pogledu promjena i fragmentacije stanita, oneienja vode i zraka,
iskoritavanja prirodnih izvora, unoenja alohtonih sorti sl;
Teiti odrivom razvoju koji e biti koncipiran na postulatima brige o okoliu,
tehniki podoban, privredno provodiv i drutveno prihvatljiv;
Integrisanje zatienog pejzaa Bijambara u ire okruenje u cilju stvaranja
jedinstvene turistike ponude i razvoja komplementarnih djelatnosti.
Uvjete koritenja prostora, kao i urbanistiko- tehnike uslove za postojee i
planirane sadraje definisati u skladu sa uslovima zatite kvaliteta i kvantiteta
vodnih resursa;
Uvjete koritenja prostora i programe posjeivanja odrediti na temelju stepena
zatite prirodnih i kulturnih vrijednosti a odreene graditeljske intervencije u
prostoru precizirati u skladu sa utvrenim ogranienjima i mjerama zatite;
Uspostaviti primjerenu turistiku koncepciju i tome odgovarajue upravljanje u
skladu sa uvjetima zatite i kapacitetima prostora, utemeljenu na cjelovitom
prostorno-funkcionalnom programu;
Podsticati naune i obrazovne aktivnosti koje e doprinijeti razumjevanju i jaanju
podrke stanovnitva o znaaju zatienih podruja,
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

1.2. POSEBNI CILJEVI

Obezbjediti ouvanje i zatitu postojeih valoriziranih vrijednosti prirodnog nasljea
u skladu sa mjerama zatite preciziranim Zakonom o proglaenju Zatienog
pejsaa Bijambare;
Uspostaviti trajni monitoring prirodnih vrijednosti po svim segmentima kroz sistem
trajnih ploha u ekosistemima sa najveim bioloko-ekolokim znaenjem kao i
ekosistema sa najveim stepenom ugroenosti;
Dati prijedlog zona sanitarne zatite za izvorita Studenac, Banjevac i Junakovac,
te potoka Brodi i Bjelila, koje treba u narednim fazama terenskim istraivanjima
potvrditi i provesti proceduru usvanjanja;
Definisati novu namjenu i dati uslove adaptacije graevina bive kasarne u skadu
sa utvrenim mjerama zatite pripadajueg okruenja, te iskoristiti postojee fizike
strukture za drutveno koristan javni sadraj;
Zadrati postojee graevine (stambene) u sadanjim kapacitetima, omoguiti
rekonstrukciju i eventualno novu izgradnju, potujui utvrene mjere zatite i
prihvatajui uslove korienja i nadzora utvrene aktom proglaenja pripadajueg
podruja zatienim.
U skladu sa utvrenim zoniranjem prostora omoguiti nadzor i uspostaviti
kontinuitet kretanja posjetioca uz glavni prilazni put do odreenih ciljnih taaka
razgledanja ili povrina i mjesta odmora.
Kretanje motornih vozila regulisati u skladu sa mjerama utvrenim po zonama
zatite.

2. PROJEKCIJA PROSTORNOG RAZVOJA

2.1. PRIRODNI IZVORI I USLOVI

Geodetske podloge

Za potrebe izrade Prostornog plana podruja posebnih obiljeja Zatieni pejsa
Bijambare koritene su geodetske podloge razmjera od R=1:1000 do 1:25.000 kao i
podaci novog katastarskog premjera koji su dobiveni od opinske slube za katastar. Na
osnovu tih podataka dobiven je uvid u evidenciju o razgranienju posjeda privatnog i
dravnog sektora, i kao takav, koriten tokom izrade Plana. Gruntovnim stanjem
posjednika Zavod ne raspolae.

Geografski poloaj

Prostor Bijambara se nalazi na sjevernom dijelu Kantona Sarajevo i Opine Ilija,
neposredno uz magistralnu cestu Sarajevo-Tuzla. Zahvata povrinu od 497 ha

i sa
ukupnom duinom obuhvata od 10.178 m. Zatieni pejza Bijambara je smjeten izmeu
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

44
0
4'20,9'' i 44
0
6'4'' sjeverne geografske irine te izmeu 18
0
29'26,3'' i 18
0
31' 21,3'' istone
geografske duine sa centralnom takom ije su tane geografske koordinate 44
0
5'13,4''N
i 18
0
30'23,8''E. Rastojanje izmeu najsjevernije take prostora i najjunije iznosi 3,2 km a
izmeu zapadne i istone take duina je 2,5 km. Bijambarska peina pripada prostoru
sredinjih bosanskih Dinarida, smjetena izmeu planina Zvijezde na sjeveru i
sjeveroistoku, Ozrena na jugu i jugoistoku i emerske planine na zapadu i jugozapadu.
Nalazi se na oko 25 km zrane linije sjeverno od Sarajeva, na platou Niike visoravni i
izmeu sela Niii i Krivajevii.
Granica obuhvata, sa june strane, ide magistralnom cestom M18 Sarajevo-Tuzla,
sa istone strane prolazi kroz selo Motike idui prema sjeveru do granice Kantona
Sarajevo koja je ujedno i sjeverna granica obuhvata. Od kote 1044 (Akerov grob) granica
se sputa prema jugu i ide istono od naselja Gajevi, Dautovii i Nanii dolazei do rijeke
Bjelila odakla se sputa kroz naselje Borak do magistralne cete Sarajevo-Tuzla.

Karakteristike reljefa

Ovo podruje predstavlja izrazitu planinsku oblast sa dijapazonom visina od 915-
1044 m.n.v. - Akerov grob. Rijeka Bjelila protie kroz sredinji dio Niike visoravni i kroz
krau klisuru urezanu izmeu brda Kopitovac (1013) i Bijambare (989), ulazi u dolinu
Bijambare nazvanu po tome to je periodino plavljena, kada se u podnoju Kopitovca
stvaraju bare sa duim zadravanjem. Otuda se dio doline u gornjem toku Bjelila naziva
Barice.
Specifini geomorfoloki fenomeni ovog kraja su raznovrsni karstni oblici: peine,
ponori, vrtae i karpe. Oni su uglavnom ouvani u zapadnom i sjeverozapadnom dijelu
ovog podruja gdje je teren izgraen od krenjaka i, podreeno, dolomita srednjeg trijasa.
U podruju Krivajevia i Motika vide se istaknuti grebeni izgraeni od kartifikovanih
krenjaka. U takvom terenu se nailazi na vrtae i karpe, zahvaene okravanjem i
raspadanjem. Ovi procesi su inicirani tektonskim procesima i egzogenim erozionim
agensima, koji su tu ispoljeni dugom vremenskom periodu. Sistem ponora i peina je
razvijen od ponora Bjelila do Bijambarskih peina, ali je prisustvo raznovrsnih krakih
oblika poznato i prema jugozapadu.
Znaajan ograniavajui geomorfoloki faktor pri prostornom planiranju predstavlja
nagib terena. Zbog toga je uraena karta nagiba terena sa veliinom grida od 1 m. Nagibi
terena izraeni u postotcima kreu se u slijedeim povrinama i to :

nagibi terena u
%
0-5 5-10 10-15 15-20 20-30 30-40 40-50 > 50
povrina u ha 84,5 75,6 73,9 72,8 100,5 49,3 21,7 18,7

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Najbolju sliku terena podruja sa svojim jako izraenim pravcima rasjedanja
pokazuje analiza terena prema ekspoziciji i kardinalnoj orjentaciji. Ravni dijelovi zauzimaju
34,3 ha terena, na istone ekspozicije otpada 69,9 ha, june (JI, J, JZ) 181,8 ha,
zapadane 60,2 ha i sjeverne (SZ, S, SI) otpada 149,8 ha teritorija.

orjentacija
terena
F
ravan
teren
N

sjever
NE
sjevero
istok
E

istok
SE
jugo
istok
S

jug
SW
jugo
zapad
W

zapad
NW
sjevero
zapad
N

sjever
povrina
u ha
34,3 22,8 66,3 69,9 53,8 53 76 60,2 40,9 19,8

Geoloke karakteristike

U geolokoj grai Zatienog pejsaa Bijambare i blie okoline, uestvuju
sedimenti donjeg i srednjeg trijasa. Neto istonije, u gornjem dijelu sliva potoka Studenac,
donji trijas je navuen preko jursko-krednog flia, koji, po svoj prilici, nije zastupljen oko
peinskog sistema Bijambara.
Najmlai sedimenti pripadaju aluvijumu rijeice Bjelila, nataloenom u proirenim
dijelovima Bjelile i, znatno manje, u koritu Dubokog potoka i potoka Brodi. Debljina
aluvijuma je 1-3 m. U niim dijelovima preovlauju ljunkovi, preteno sitnozrni i
srednjezrni, na kojima slijede gvoevite i manganovite gline. U periodima visokih voda,
kada ponori ne mogu da prime poveane koliine vode, formira se plia vodna
akumulacija.
Tektonska graa ovog prostora je dosta sloena. U njoj uestvuju slijedee strukture:
- Kraljut Bijambare zahvata teren na istonoj strani obuhvata. Prua se pravcem
SSZ-JJI i ide od grebena Bijambara, kroz dolinu Bjelile, do zaseoka Duevine.
- Rasjed Bijambare-Krivajevii se prua od padina Kozlovca, pa ispod karbonatnog
masiva Bijambarskih peina, pravcem SSZ-JJI, ide do puta Sarajevo-Tuzla.
Na osnovu Studije Karta mineralnih sirovina Kantona Sarajevo ovaj prostor je
izdvojen kao podruje perspektivno za istraivanje metala.
Bijambarske peine, kao i druge karstne pojave u okviru Zatienog pejsaa
Bijambare predstavljaju jedinstvenu geoloku pojavu u Dinaridima Bosne i Hercegovine,
a rijetke su pojave i u Junoj grani Alpa. Zbog toga je ovu prirodnu rijetkost potrebno
uvrstiti u registar objekata od posebne geoloke vanosti.

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Graditeljsko nasljee

Unutar predmetnog obuhvata nisu registrovane graevine graditeljskog naslijea.
Najblii lokalitet, evidentiran Prostornim planom Kantona Sarajevo za period od 2003. do
2023. godine, je nekropola steaka Mramorje.

Prirodna batina geomorfoloki spomenici

Evidentirane vrijednosti prirodne batine su geomorfoloki spomenici peine.
Podruje Bijamabara je svoj znaaj i pravnu zatitu dobilo prije svega po osnovu prisutnih
geomorfolokih fenomena evidentiranih u sklopu kompleksa peina i ponora na sjevernom
dijelu obuhvata.
Srednja (Glavna) Bijambarska peina je najdua, najatraktivnija i najvie istraena
peina na ovom prostoru. Prvi detaljan opis potie od I. Bauia i V. Rehaka iz 1959.
godine a detaljno geoloko- speleoloko istraivanje izvio je M. Malez 1968.koji je snimio
i grafiki prikazao cijeli objekat. Ulaz u peinu lei na 945 m n/v i udaljen je oko 150 m
ureenom strmom stazom od planinarskog doma. Duina peine je 420 m koliko ima
ureenih osvijetljenih staza a koje prolaze kroz 4 povezane dvorane od kojih je posljednja i
najvea, zbog odline akustinosti, nazvana Muzika dvorana. Tlo je prekriveneo
vlanom glinom koja je mjestimino ovrsnuta kalcitnom korom sa brojnim kamenicama,
mnoge ispunjene vodom. Na kalcitnoj kori se naroito u sredinjem dijelu dvorane nalaze
brojni stalaktiti. Po svojim ukrasima, najraznovrsnijim po veliini, obliku i boji, ova dvorana
spada meu najljepe ukrase naeg podzemlja. Temperatura zraka je slabo podlona
vanjskim kolebanjima i unutar peine se kree u rasponu od 4-6C, relativna vlanost je
vrlo visoka i rezultat je slabe cirkulacije izmeu vanjskog prostora i unutranjosti peine.
Radovi na ureenju su zapoeli krajem 60-tih godina XX stoljea i sa prekidima traju do
danas. Tokom 2007 godine su uloena znatnija sredstva na pobojanju rasvete, sanaciji i
proirenje pjeakih staza pri emu je ukupan prostor unapreen za posjetu i razgledanje.
Gornja Bijambarska peina se nalazi iznad i desno od Glavne peine na udaljenosti
cca 60 m. Ulaz na 973m n/v otkriva jedno vee peinsko proirenje iza kojeg se
nastavljaju 2 pojedinana honika u pravcu S-Z i S-I. iroko predvorje orjentisano prema
jugozapadu je suho i bogato osvjetljeno pa pogodno kao prahistorijsko sklonite.
Ova peina je znaajno arheoloko nalazite i dobro je opisana u djelu Meleza
(1968). Od tada, nisu provedena daljnja istraivanja, pa vjerujemo da su rezultati koji su
predstavljeni u tom djelu jo uvijek aktuelni. Stratigrafsko-paleontoloki nalazi slojeva iz
istraivakih sondi su pokazala materijalne ostatke ivotinja iz ledenog doba i peinskih
ljudi iz doba paleolita.
Donja Bijambarska peina je ustvari aktivni ponor potoka Brodi. Lei juno-
jugozapadno od srednje peine na udaljenosti oko100 m, na koti 915 n.v. Visinaka razlika
prema Srednjoj peini je 30 m i ona je hipsometrijski nia od ponora Bjelila. Njeni oblici
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

podsjeaju na tipinu evoluciju u uvjetima otvorenog kanala. Osim ulaznog prostora
ostatak peine je vrlo uzak, duina kanala je oko 60 m.
uriina peina je locirana na oko 600 m od Srednje peine u pravcu sjevero-istok.
Od otvora se prua oko 40 m dubok kanal, na ijem dnu se nalazi snijeg do kasno u ljeto.
Vertikalni kanal se pri dnu proiruje u jednu prostoriju dvoranu ije dno je djelimino
prekriveno debelom kalcitnom korom. Do peine se prolazi ispod kamenog svoda pred
kojim je manja vrtaa. Objekat je nenaruen, prolaz obrastao brojnim endeminim i
reliktnim biljnim vrstama, nedovoljno istraen i nije topografski snimljen, a ulaz je
nepodesan za posjetioce.
Dimina peina se nalazi kod ponora Bjelila uz put za Bijambarske peine. Ima
irok kanal visine 2 m koji odmah nakon ulaza postaje vrlo strm. Poloaj ove peine
pokazuje da je ona u nedavnoj geolokoj prolosti imala ulogu ponora koji je drenirao vodu
Bjelila i pritoka. Istu ulogu je preuzeo sadanji ponor nakon to je snien erozioni nivo
rjeice Bjelila. Iz mape ovog podruja se vidi da se uriina i Dimina peina djelimino
prepliu.
Novim speleolokim istraivanjima tokom 2006. godine registrovane su jo tri
peine (Ledenjaa, Ledenica, Nova peina), a ranije dati podaci su djelimino revidovani i
dopunjeni za Katastar speleolokih objekata BiH.

Klimatske karakteristike

ire podruje Bijambara se nalazi u Centralnom dijelu Bosne i Hercegovine.
Obuhvata oblast sjeverno od Sarajevske kotline, na Niikoj visoravni. Na ovu oblast ima
uticaj umjereno kontinentalne klime iz panonske nizije sa sjevera i planinska klima sa juga,
pa sa klimatoloke take gledita predstavlja dosta sloeno podruje. Zahvaljujui
prosjenoj nadmorskoj visini od 950 metara moe se rei da se nalazi u pojasu umjereno
kontinentalne klime pretplaninskog tipa. Srednja godinja temperatura ovog prostora kree
se oko 7,2
0
C; maksimalna temperatura u julu i avgustu moe ii i do 34
0
C, a minimalna u
januaru i do -26
0
C. Najhladniji mjesec u godini je januar sa srednjom temperaturom oko -
2,5
o
C, a najtopliji juli sa srednjom temperaturom oko 16
o
.
Raspored padavina po mjesecima je dosta ravnomjeran, a najkiovitiji mjeseci su
maj, juni i novembar. Godinja suma padavina za iri lokalitet Bijambara je oko 1000 l/m
2

(T). U pogledu intenziteta padavina, ovo podruje spada u pljuskovita podruja, posebno u
ljetnjem periodu.
Dominantni pravci vjetra su sjeverozapadni i sjeverni, a da sa velikim procentom
zabiljeeno je i prisustvo jugoistonog vjetra. Jaki vjetrovi puu najee zimi i u proljee,
dok su u ostalo doba godine mogui, ali rjei.

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Pedoloke karakteristike

Izraena heterogenost geoloke podloge, hidrogeolokih karakteristika kao i
klimatskih prilika uslovili su visoku diferenciranost tipova zemljita. Zemljite, kao ekoloki
faktor, u uskoj je vezi sa biljnim zajednicama tako da se ta zakonitost iskazuje i na
predmetnom podruju.
U zavisnosti od stepena razvijenosti i naina vlaenja u predmetnom obuhvatu
diferenciraju se zemljita iz grupe automorfnih i hidromorfnih zemljita. Automorfna tla u
potpunosti dominiraju i pokrivaju velike povrine. Predmetnom podruju poseban znaaj i
obiljeje daju zemljita tipa tresetita. Glavna genetska karakteristika ovih zemljita je
hidromorfizam. Jedna od posljedica tog procesa je usporeno razlaganje organske materije.
Za predmetno podruje vrena su istraivanja tresetnog zemljita na dva lokaliteta koja su
opisana i analizirana u materijalu Valorizacija prirodnih vrijednosti turistiko-rekreacionog
kompleksa Bijamabare.
Povrine su, u odnosu na bonitetnu vrijednost, razvrstane u 3 kategorije i to: IVb, V i
VI kategorija, od kojih je V najmanje zastupljena dok se ostale iskazuju kao dominantne u
odnosu na ukupnu povrinu poljoprivrednog zemljita.
Na nivou sadanjeg stanja ovi prostori se koriste najveim dijelom kao livade i
panjaci, a neznatno kao obradive povrine.
Izraen stepen heterogenosti prirodnih faktora (reljef, geoloka podloga, tipovi
zemljita, klimatski parametri i sl.) uslovio je veliku bioloku raznolikost posmatranog
podruja, a koja se iskazuje kroz singenetske specifinosti umskih i neumskih
ekosistema.

Vegetacijske karakteristike

U pogledu hidromorfolokih karakteristika, floristikih i faunistikih vrijednosti,
vrijednosti ekosistema u cjelini, pejsanih osobenosti podruje karakterie niz specifinost,
tako da cijeli obuhvat dobiva karakteristike sloenog, senzitivnog sistema neprocjenljive
vrijednosti.
Ukupnost interakcijskih osnosa biotikih i abiotikih faktora predmetnog podruja
rezultirala je visokim stepenom diverziteta ivog svijeta i ivotnih zajednica. Na
posmatranom podruju konstatovane su 133 razliite ivotne zajednice nivoa asocijacije.
Njihovu strukturu ini preko 800 vrsta viih biljaka. O broju algi, gljiva, ivotinja, posebno
insekata, te niih oblika i formi organizacije ivota gotovo da i nema potpuno egzaktnih
podataka. Osnovano se prepostavlja da su vrijednosti veoma visoke. Javljaju se i brojni
predstavnici faune-sisari, ptice, gmizavci, vodozemci, mekuci, insekti i druge grupe
ivotinja na niem stupnju razvoja.
Procjenjuje se da na ovom podruju egzistira znaajan dio biljnog svijeta Bosne i
Hercegovine. Biljni i ivotinjski oblici ovog prostora organizovani su u oko 133 ekoloka
sistema nivoa asocijacije, 51 nivoa vegetacijske sveze i podsveze, 35 vegetacijskih
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

redova, 22 sistema nivoa vegetacijske klase. U vegetacijsko-ekolokom pogledu ovo
podruje spada u oblast sa najviim stupnjom vegetacijske i ekoloke raznolikosti.
Konzumentska komponenta je takoer veoma raznovrsna. Izraen stepen diverziteta
meu vrstama faune generisan je optom visokom raznolikou ekolokih uslova i ivotnih
zajednica.
U granici posmatranja najzastupljenija namjena je ume i umska zemljita. U
strukturnom smislu iskazuju se kao visoke ume, izdanake ume, goleti sposobne i
nesposobne za poumljavanje, a to potvruje i sintaksonomski pregled biljnih zajednica.
Podruje karakterie veliko bogatstvo vrsta koje po osnovu fizioloko-
farmakolokog djelovanja spada u grupu medicinske flore. Ima dosta ljekovitih, jestivih,
aromatinih i vitaminskih biljaka, koje u prirodnom ambijentu obrazuju interesantne
mozaike i samom podruju daju posebnu oblikovnu notu u periodu behara, cvijetanja i/ili
plodonoenja. U granici posmatranja zastupljeno je i razliito medonosno bilje.

Karakteristike faune

Podruje zatieni pejsa Bijambare odlikuje se i izuzetnom faunistikom
raznovrsnou, a to se naroito oituje u pojedinim skupinama organizama. Evidentna je
veza populacije ivotinja i producentske komponente ekosistema. U ekosistemima tamnih
etinarskih uma, mezofilnih liarsko-listopadnih uma, ibljaka i ikara, termofilnih
liarsko-listopadnih zajednica, livadskim ekosistemima, vodenim ekosistemima brojne
vrste sisara, ptica, gmizavaca, vodozemaca, raznih insekata i sl. nalaze svoje stanite.
Mnoge vrste su endemine te i sa ovog aspekta prostor iskazuje niz specifinosti.
Hidroloke karakteristike

Podrujem Bijambara u hidrolokom smislu dominiraju dva vodotoka Bjelila i Brodi,
kojim se vri transport voda sa Niia prema ponorskim zonama na lokalitetu Bijambarskih
peina. Ne postoje podaci o osmatranju i mjerenjima ovih vodotoka, te stoga nije poznat ni
njihov reim. Formiranje retenzije na irem podruju Bijambara u direktnoj je vezi sa
kapacitetom poniranja. Ponorska zona u donjoj Bijambarskoj peini nesmetano evakuie
sve vode potoka Brodi, a ponorska zona u podruju Dimine peine bez problema
prihvata male i srednje male vode, dok se u srednjim i velikim vodama na tom prostoru
formira retenzija.
U dosadanjem periodu ovo podruje sa hidrolokog aspekta nije razmatrano. Ne
postoje dostupni podaci o bilo kakvim mjerenjima na osnovu kojih bi bilo mogue
kvantificirati koliine voda koje se evakuiu putem ponorskih zona. Nije poznat ni
mehanizam zaguenja poniranja, ni faktori koji na to utiu.
Od izvora unutar predmetnog zatienog obuhvata locirani su izvori Studenac,
Banjevac, Junakovac, Babina voda, Dragina voda, Hadino vrelo. Sva izvorita su sa
relativno malim izdanostima.
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Na zapadnoj granici tretiranog obuhvata locirano je vrelo Studenac koje je kaptirano
za potrebe planinarskog doma na Bijambarama.
Najznaajnije izvorite u obuhvatu je Junakovac. Izvorite je kaptirano za potrebe
seoskog stanovnitva i vikend naselja Borak.
Unutar lokaliteta je kaptirano i vrelo Babina voda za potrebe lokaliteta koji je poslije
rata gradila Armija BiH, a koji se sada praktino ne koristi.

2.2. STVORENI USLOVI

Postojea izgraenost

Postojea izgradnja unutar obuhvaenog prostora je zastupljena na vie odvojenih
lokaliteta u vidu razliitih sadraja koji zajedno sa pripadajuim ureenjem predstavljaju
jedinstvenu namjenu graevinskog zemljita. Prisutne su grupacije i pojedinane
graevine (stanovanje), planinarski dom, kompleks bive kasarne i turistiki kompleks u
izgradnji na podruju Borka.
Nema cjelovitog naselja sa lokalnim ruralnim stanovnitvom, odnosno za jednu
manju grupaciju vikendica se moe rei da pripadaju rubnoj zoni naselja Krivajevii.
Registrovane graevine su iskljuivo kue za odmor, odnosno povremeni sezonski
boravak korisnika koji ive u urbanim zonama Ilijaa ili drugih gradskih opina. Nekoliko
ratrkanih starih kua i posjeda domicilnog stanovnitva je devastirano i naputeno. Sada
je najvea grupacija vikend kua evidentirana uz potok Junakovac gdje su ranije izgraene
i tokom rata destruirane kue, veim dijelom, ponovo obnovljene.
Druga lokacija je grupacija vikend kua uz istonu granicu obuhvata u podruju
Dolova gdje su sveregistrovane graevine devastirane i naputene.
Posebna namjena obuhvata je prostor unutar ograde kompleksa bive kasarne
Zamo Dui. Prostornim planom Kantona Sarajevo za period od 2003. do 2023. godine
je ova namjena prikazana na veoj povrini koja obuhvata dravnu umu. Rasputanjem
Vojske Federacije je komleks izgraenog zemljita uz potok Bjelila ustupljen Kantonu za
odgovarajuu javnu funkciju a umsko zemljite preko potoka ostalo kao dravno dobro.
Sadanje stanje na graevinskoj parceli obuhvata pet montanih baraka BGP 2.200m
2
,
preista otpadnih voda, bunar, propust i zacjevljenje dijela povremenog potoka, te
pripadajui okolni prilazni i manipulativni prostor. Mimo graevinske parcele evidentirani su
jo otvoreni hladnjak uz potok i ulazna kapija sa rampom i portirnicom. Prilaz objektima je
kroz kapiju novom internom saobraajnicom dok je evidentirani nekategorisani put van
funkcije.
Registrovan je planinarski dom izgraen 1971. za PD Zvijezda-Ilija koji je u
funkciji, (Dom i je nakon ratnih dejstava obnovljen i uz stalnog domara otvoren za javnost).
Kapacitet objekta je 30 leaja u sobama sprata i potkrovlja, prizemlje sa boravkom i
kuhinjom i moguom uslugom na terasi ispred kue.
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Na lokalitetu Borka smjetena je grupacija ruralnih objekata sa naglaenim
ambijentalnim karakteristikama.
Prema uvidu na terenu i dostupnim podacima, unutar obuhvaenog podruja nema
stalnih stanovnika. Tokom cijele godine otvoren je jedino planinarski dom sa prisutnim
domarom i renerima koji su u slubi Upravitelja. Vikend naselje kao i turistike graevine
se koriste uglavnom sezonski, jo su u fazi izgadnje i bez stalno prijavljenih stanovnika.

Infrastrukturni sistemi

Saobraaj

Udaljenost Bijambara je oko 30 km od saobraajne petlje na dionici autoputa na
koridoru 5c u Joanici (Vogoa) i oko 40 km od centra Sarajeva, te oko 50 km od Zenice.
Magistralni put M18 sa saobraajno-tehnikim elementima primjerenim ovoj kategoriji, u
duini cca 1,4 km prolazi ivicom zatienog prostora i praktino predstavlja njegovu
jugositonu granicu. U sladu sa zakonskom regulativom, u obuhvatu nema drugih
kategorisanih puteva, odnosno, ostali putevi su nekategorisani sa funkcijom zadovoljenja
potreba i pristupa postojeim objektima i prostorima.
Pristup je mogu sa istone strane iz pravca Krivajevia, sa jugozapadne iz pravca
Borka i zapadne iz pravca Crne rijeke ili Kamenice. To su zavreci seoskih puteva rubnih
dijelova naselja koji dotiu granicu podruja i kroz zatieno podruje se produavaju kao
umske staze. Dionica puta prema planinarskom domu od magistralnog puta do raskra
ka domu u duini od 1,9 km je sa asfaltnim kolovozom kao i manja dionica kroz kompleks
bive vojne kasarne dok su ostali putevi u obuhvatu sa makadamskim ili zemljanim
kolovozom.

Telekomunikacije

Pretplatniki i optiki kabl pokriva lokalitet Bijambarske peine i podruje Krivajevia
sa ukupnim kapacitetom od 20 tf. prikljuaka.

Hidrotehnika

Unutar predmetnog obuhvata locirani su izvori Studenac, Banjevac, Junakovac,
Babina voda, Dragina voda, Hadino vrelo, te potoci Bjelila i Brodi. Sva izvorita su sa
relativno malim izdanostima.
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Na zapadnoj granici tretiranog obuhvata locirano je vrelo Studenac koje je kaptirano
za potrebe planinarskog doma na Bijambarama.
Najznaajnije izvorite u obuhvatu je Junakovac. Izvorite je kaptirano za potrebe
seoskog stanovnitva i vikend naselja Borak. Prema podacima JKP ,,Vodostan-a,
raspoloive koliine vode na tom izvoritu su nedovoljne za sadanje potrebe, tako da se
ubrzano iznalaze mogunosti za uvoenje dodatnih koliina vode u sistem.
Unutar lokaliteta je kaptirano i vrelo Babina voda za potrebe lokaliteta koji je poslije
rata gradila Armija BiH, a koji se sada praktino ne koristi.
Prikupljanja i tretman otpadnih voda se rjeava pojedinano preko septikih jama ili
se ne vri nikako. Pranjenje septika nije organizovano, ni kontrolisano.
Na pomenutom lokalitetu vojske postoji manji lokalni ureaj koji je svoj efluent
uputao u potok Bjelila.

Energetika

Elektroenergetika

U okviru obuhvata postoje izgraene tri TS i jedna u rubnom prostoru naselja
Krivajevii (izvan granica zatienog podruja). Sve transformatorske stanice su
prikljuene nadzemnim vodom sa magistralnog dalekovoda Niii-Krivajevii, osim TS
Bijambare, koja je sa magistralnog dalekovoda prikljuena starim kablom na kojem su
krae dionice zamijenjene novim.
Postojei elektroenergetski sistem zahtijeva rekonstrukciju u cilju poboljanja
sigurnosti i funkcionalnosti napajanja postojeih i planiranih objekata.

Termoenergetika

Na predmetnom obuhvatu nema izgraenih sistema za kontinuirani dovod toplotne
energije. Postojei objekti se zagrijavaju individualnim sistemima, koristei uglavnom
vrsta goriva ili elektrinu energiju.

Zatita stanovnitva i dobara

Odbrana i zatita od ratnih dejstava

Lokalitet Bijambare je specifian iz razloga proteklih ratnih deavanja.
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Kroz izvoenje generalnog izvianja od strane izviakog tima Regionalnog ureda
Sarajevo, a na osnovu informacija koje su prikupljene tokom izvianja za podruje
Bijambara je bilo postavljanja mina kao i uklanjanja mina tokom ratnih deavanja i to iza
linija sukoba to u mnogome uslonjava minsku situaciju, budui da je podruje prostorno
veliko.
Za navedeno podruje je uraeno 10 projekata tehnikog izvianja (projekti iza linije
sukoba) kojima se trebalo strunim metodama potvrditi, odnosno ukloniti sumnja u
miniranost na dijelu terena, a za koje je bilo indicija tj.odreene naznake miniranosti
(informatori).
Projekti tehnikog izvianja su provedeni tokom 2005, 2006 i 2008. godine ime je
deminirana povrina od 488.000 m2.
Proirenjem obuhvata zatienog podruja na sjever obuhvaeno je rizino
podruje (podruje ispred bive linije VRS), povrine 45,4795 ha od bive linije
konfrontacije, za koje je potrebno izvriti generalno izvianje, te odrediti protuminsku
akciju. Povrine su registrovane na podruju Druge zatiene zone u rejonu umskog
zemljita, iznad peina.

2.3. OGRANIENJA I USLOVI ZATITE

Spektar vrijednosti podruja istaknut pojedinano po pojedinim segmentima sredine
(npr. tresetite, peine kao geomorfoloki spomenik, poniranje vode i sl.), ali i sintezno
(preklapanje vrijednosti), iskazuju se kao manja ili vea ogranienja koja, zbog opasnosti
od njihovog ugroavanja (voda, bioloki sistemi i sl.), ograniavaju i preciziraju koritenje
prostora i aktivnosti u njemu.
Nova saznanja, na osnovu uraenih Ekspertiza, su upotpunila informacije o
podruju u granici obuhvata, ali su ukazala i na vrijednosti njegovog neposrednog
okruenja. Povezanost sistema, njihova djelimina naruenost nastala neusklaenim
aktivnostima, nerijeenim i nedimenzionisanim sistemima infrastrukturne opremljenosti
(posebno dispozicija otpadnih i oborinskih voda) ukazuje na potrebu opreznog
poduzimanja aktivnosti u pogledu namjene, sadraja, kapaciteta i sl.
Rezultati ekspertiza, u najkraem obliku sumirani, ukazuju da:
- usmjerenja, zakljuci i preporuke ekspertiza iz oblasti faune i zdravstvenog stanja
uma, u kvalitativnom smislu, upotpunjuju sliku podruja i nemaju uticaja na granice
obuhvata,
- hidroloka i hidrogeoloke ekspertize, u analitiko-planerskom smislu, upotpunjuju
podatake o vrijednostima podruja. U kvalitativno-kvantitativnom smislu ukazuju na
osobenosti koje se istovremeno iskazuju i kao ogranienje koje se mora
respektovati, na ovom nivou razvojne dokumentacije, kao zona sanitarne zatite.
Ovim Planom preciznije odreenje u pogledu urbanistiko-tehnikih uslova za pojedine
namjene i sadraje ne moe se definisati bez izrade detaljnije provedbene i projektne
dokumentacije (podruje Junakovac, kompleks bive kasarne).
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Doneenim Zakonu o proglaenju Zatienog pejsaa Bijambare (Slubene
novine Kantona Sarajevo, broj 21/03) utvrene su zone zatite a koje su po osnovu novih
saznanja korigovane i kao takve usvojene ovim Planom. Granice obuhvata i zatienih
zona (I, II i III) utvrene i opisane Odlukom o provoenju ovog Plana predstavljaju osnov
za izmjene granica obuhvata i zatienih zona utvrenih pomenutim Zakonom.
Prva zatiena zona (nukleus) obuhvata centralni dio sredita predmetnog
obuhvata sa planinarskim domom, peinama, potokom Bjelila od Junakovca do ponora.
Istona granica vodi du granice umskog odjela i privatnih parcela (granicom izgraenih
kasarni) djelimino prilaznom saobraajnicom do raskrsnice za Dolove i dalje na sjever
obuhvatajui iri pojas oko peina. Zapadna granica se od prelaza preko Brodia priblino
pravolinijski i ravnicom spaja sa uem Junakovca u potok Bjelila, skree prema istoku i
ini junu granicu cca 150 m, ide du potoka Bjelila do kompleksa bive kasarne. Ovako
omeen prostor zauzima povrinu 137,00 ha, to je oko 27,00 % ukupnog obuhvata.
Unutar datih granica nalae se potpuno ouvanje prirodnog ambijenta uz sljedee
zabrane: naruavanje ambijentalnih vrijednosti, sjea ume, eksploatacije mineralnih
sirovina, iskoritavanje fosilnih resursa, lova i ribolova, sakupljanje ljekovitog bilja,
prikupljanje primjeraka divlje flore i faune, namjerno unoenje invazivnih vrsta, paarenje,
izgradnja u zonama postojeih vrela i slivnom podruju, isuivanje visokih i niskih
tresetita, mijenjanje mree vodotoka, saobraaja, upotreba otvorenog plamena,
odlaganje vrstog otpada.
Druga zatiena zona (pufer) zauzima meuprostor od ovih granica do III zone
zatite ili vanjskih granica zatienog podruja i obuhvata sa juga lokalitet vikendica ispod
rezervoara Junakovac sa prilaznim putem do magistralne ceste, uzvisinu Kopitovac,
prostor poligona bive kasarne. Istona granica vodi meama parcela cca 350,00 m desno
od puta ka domu, do mea privatnih parcela podruja Dolovi/Motike. Sa zapadne i
sjeverne strane zona je proirena na prostor dravne ume do granice naselja i privatnog
zemljita, odnosno karakteristinih topografskih znakova i granice Kantona.
Unutar ovih granica nalae se takoe ouvanje izvornog stanja i zabrana: sjee
drveta (osim sanitarne sjee), lova i ribolova, sakupljanje ljekovitog bilja, prikupljanje
primjeraka divlje flore i faune, unoenje invazivnih vrsta, izgradnje u zonama postojeih
vrela, slobodnog saobraaja putnikim vozilima, kao i svih ostalih aktivnosti koje mogu
remetiti vrijednost Prve i Druge zone i valorizovani pejsa.
Trea zatiena zona (tranzicijska zona) obuhvata prostor uz junu i istonu granicu
obuhvata, preteno privatno zemljite rubnih dijelova naselja Borak, naselja Krivajevii i
magistralnu cestu. Mjere zatite unutar ovih granica su usmjerene na ouvanje Prve i
Druge zatiene zone i odravanju izvornog stanja, a obuhvataju zabranu privrednih
aktivnosti, intenzivne poljoprivrede i svake izgradnje u obimu koji e naruiti prirodne
vrijednosti podruja. Mogui su tradicionalni oblici stanovanja (postojee graevine) i
prateih aktivnosti te ogranieni i kontrolisani razvoj turistike djelatnosti.

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Povrine zatienih zona i njihova
zastupljenost u ukupnom obuhvatu
Povrina
Zatiene zone
ha %
I (nukleus) 137,00 27,50
II (tampon) 308,00 62,00
III (tranzicijska) 52,00 10,50
Ukupan
obuhvat
497,00 100,00

Pored ovih ogranienja na terenu su prisutna i steena ogranienja koja se iskazuju
kao prepreke za funkcionisanje postojeih namjena unutar obuhvata kao cjeline. To su
ogranienja u kapacitetima infrastrukturne opremljenosti, kao i povrine registrovane
ugroenosti od mina.

2.4. PRIRODNI SISTEMI

U granici obuhvata vrijednosti biolokih sistema, iskazane kroz spektar umskih i
neumskih ekosistema, u ukupnoj namjeni povrina imaju dominantnu zastupljenost
(369,35 ha). Definiu se kao namjena: ume i umska zemljita-umski ekosistemi i
poljoprivredno zemljite-neumski ekosistemi. Promjenom granice obuhvata ovog
zatienog objekta prirodnog nasljea tj. korigovanjem june granice, a proirenjem na
sjever, sjeverozapad (do granice Kantona) i zapad, povrine u namjeni ume i umska
zemljita su poveane, tako da njihova povrina u datim granicama iznosi 319,20 ha.
Takoer je dolo i do promjene bilansa povrina i u namjeni poljoprivredno zemljite, te
njihova povrina inosi 50,15ha.
Saznanja i usmjerenja iz oblasti hidrolokih i hidrogeolokih istraivanja iskazuju se
i kao vrijednost, a istovremeno i kao ogranienje, i na nivou ovog razvojno-planskog
dokumenta moraju se respektovati utvrivanjem namjene zona sanitarne zatite.
Voda u predmetnom obuhvatu javlja kao temeljni fenomen koji je osnov pojave
spektra biolokih vrijednosti, te naruavanje uspostavljenih interakcijskih odnosa moe da
ugrozi ouvanje akvatinih i semiakvatinih ekosistema odnosno pejsaa koji ovom
prostoru daju prepoznatljiv peat.
S druge strane izgradnja podruja, kako neposrednog okruenja tako i unutar
predmetnog obuhvata, zbog mogue pojave zagaenja i/ili prekomjernog troenja, dovodi
u pitanje ouvanje tih sistema. Uspostavljanje ove namjene ima znaaj kako sa aspekta
zatite vode, kao osnovnog elementa bioloke raznolikosti, ali i kao primarnog uslova
zadovoljenja potreba korisnika pitkom vodom prema raspoloivim potencijalima.
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Kad je rije o umskim i neumskim sistemima evidentirani su:
kao namjene:
- ume i umska zemljita-umski ekosistemi i
- poljoprivredno zemljite-neumski ekosistemi
unutar namjena:
- zona sanitarne zatite i
- sport i rekreacija.
U granici posmatranja vegetacijski pokriva sa aspekta strukture, ouvanosti i
potencijala zahtjeva odreene aktivnosti na zatiti, ureenju i unapreenju a u skladu sa
mjerama zatite utvrenim Zakonom o proglaenju Zatienog pejsaa Bijambare.
Evidentiranje i valorizovanje vrijednosti podruja bili su osnov za njegovu pravnu
zatitu. Meutim podaci se moraju aktualizirati u pogledu detaljnije identifikacije areala
flornih elemenata, uspostave kontinuiranog praenja stanja kako po osnovu pojedinanih
elemenata sredine tako i na nivou sistema kao cjeline, a s ciljem trajnog ouvanja bioloke
raznolikosti i vrijednosti zatienog podruja, spreavanje tetnih zahvata i poremeaja
nastalih djelovanjem ovjeka, odrive upotrebe prirodnih vrijednosti na dobrobit sadanjih i
buduih narataja uz to manje naruavanje ravnotee njenih pojedinih dijelova.
Uspostavom stalnog monitoringa podruja identifikovat e se faktori koji mogu
uticati ili onemoguiti ostvarenje postavljenih ciljeva, a koji mogu biti:
- unutranji prirodni faktori-variranje pojedinih elemenata prirodne sredine izvan
valence koja im je inae, pojedinano karakteristika (npr. promjene vodnog
reima),
- vanjski prirodni faktori-uticaji koji dolaze izvan granica podruja (zagaenje,
tetoine i sl. ),
- unutarnji antropogeni faktori-irenje alohtonih vrsta, uznemiravanje i sl.
- vanjski antropogeni faktori-posljedice uticaja evidentiranih promjena u blioj i
iroj okolini predmetnog obuhvata.
Rezultat stalnog praenja je definisanje granice prihvatljivih promjena a koje
treba da upozori na svako prekoraeno odstupanje.
Dosadanje poimanje zatite kao pasivnog pristupa ouvanju vrijednosti zamjenjuje
pristup odrivi razvoj. Uspostavljanje interaktivne veze izmeu potreba za zatitom sa
jedne strane i kontrolisanog koritenja-upoznavanja, posmatranja, izuavanja sa druge
strane uz efekte dobiti (u skladu sa ogranienjima) treba da prevazie dosadanji
nepomirljiv aspekt ouvanja prirode i razvoja. Ovdje se govori o efektima kvaliteta, a ne
kvantiteta. Vrijednosti koje se iskazuju kao glavni atribut zatienog podruja teko se
mogu nekom metodom ekonomskog valorizovanja iskazati kao profit ovog podruja, jer
nedostatak objektivnih mjerila razlog je to se u drutvenim bilansima jo uvijek pojavljuje
samo vrijednost proizvodnih funkcija (npr. ume), a ne i vrijednosti koje treba tititi i zatititi
(polivalentne funkcije ume).

ume i umska zemljita - umski ekosistemi

U granici posmatranja dominantni su umski sistemi i zauzimaju povrinu od 319,20
ha. Objedinjuju povrine uma i umskog zemljita dravnog sektora i povrine iji su
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

korisnici fizika i druga pravna lica. Povrine dravnog sektora su dominantne (308,70ha) i
iskazuju se kao kompaktna cjelina (zajedno sa povrinma unutar druge namjene) iji
kontinuitet prekidaju vee ili manje istine, koje imaju znaaj u oblikovnom smislu. Kao
vizurne take pruaju i osiguravaju pogled-panoramsku sliku na blie i ire okruenje. Na
njih se nastavljaju ili se fragmentarno javljaju povrine uma i umskog zemljita u svojini
fizikih i drugih pravnih lica. Povrine su usitnjene i u ukupnom bilansu ove namjene se
iskazuju sa znatno manjim ueem (10,50ha).
Obzirom na znaaj umskih sistema u ouvanju i regulisanju stabilnosti ekoloke
ravnotee uopte (hidrologija, klima, diverzitet, fauna, i sl.), u ovako zatienom podruju
umske povrine dobijaju karakter uma i umskog zemljita posebne namjene. Kao
dominantna namjena objedinjuju i dio ukupnih vrijednosti koje treba tititi-spektar
vrijednosti biolokog i ekolokog diverziteta. Istovremeno svojim produktivnim kapacitetom
(bonitetom) osiguravaju uslove ivota, opstanka i razmnoavanja odreenih populacija
faune-divljai bez kojih se podruja ovakvog karaktera ne mogu ni zamisliti. Zato i
aktivnosti moraju biti tog nivoa, obima i karaktera koji e osigurati ouvanje vrijednosti po
osnovu kojih su utvrene zone zatite.
U granici posmatranja povrine unutar ove namjene predstavljaju:
- tri vee povrine prostorno odvojene namjenom zona sanitarne zatite,
rasprostranjene u sve tri zatiene zone i
- tri manje povrine koje se u granici posmatranja nalaze u II i III zoni zatite,
izmeu drugih namjena i predtavljaju nastavak tih povrina koje se nalaze
van predmetnog obuhvata.
Povrine ove namjene, posmatrane u odnosu na zatiene zone, nisu u
kontinuitetu.
Za Prvu zatienu zonu (nukleus) odnosi se reim stroge zatite. Sve povrine
unutar ove zone su povrine dravnog sektora. Zabranjuje se sjea ume kojom bi se
mogla naruiti utvrena stuktura umskih sistema i vrijednosti u njima. Za sluaj utvrenih,
u dijelu zone, patolokih promjena mogu se poduzeti tzv. sanitarno-higijenske mjere
zatite (saniranje bolesnih stabala), kako bi se izbjegla opasnost proirenja evidentiranog
obolenja (patolokog stanja). Takoer nije doputeno sakupljanje umskih plodova,
ljekovitih i jestivih biljaka, gljiva. Cilj je da se sa kontrolisanim ali samo neophodnim
intervencijama od strane ovjeka osigura ravnotea sistema po prirodnim zakonitostima
(kruenje materije, lanci ishrane, kompeticija meu vrstama, odnos plijen-predator). Kao
takav, prostor treba prije svega da prui uslove za obavljanje aktivnosti naunog,
istraivakog, obrazovnog, kulturnog znaaja. Samo kontrolisan i organizovan pristup
posjetilaca, u vidu manjih grupa sa kraim boravkom, treba da uini prostor dostupnim, a
istovremeno da se ne ugroze vrijednosti.
Druga zatiena zona (pufer) uspostavlja se prevashodno sa ciljem zatite
vrijednosti prve zone. Po pitanju odnosa povrina po sektoru koritenja i u ovoj zoni
povrine dravnog sektora su dominantne, dok su povrine u svojini fizikih i drugih
pravnih lica zastupljene s usitnjenim, u prostoru disperzno postavljenim povrinama.
Korigovanjem odnosno proirenjem obuhvata najvie su se poveale povrine uma i
umskog zemljita unutar ove zatiene zone. Ograniene su mogunosti u smislu
intervencija od strane ovjeka. To je takoer zona kontrolisanih aktivnosti: samo nuna
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

sanitarno-higijenska sjea (sanitarna sjea), kontrolisan, ogranien i organizovan pristup
posjetilaca na mjesta i do mjesta koje su ovim planskim dokumentom utvreni kao prostori
(punkt posmatranja, osmatranja, sl.) koji mogu za odreeno vrijeme podnijeti
optereenje prisustva posjetilaca. Da bi se mogle provesti tako kontrolisane mjere
zatite dozvoljene su i odreene intervencije u prostoru, a koje se odnose prije svega na
uspostavljanje osmiljenog sistema informisanosti posjetilaca koji e se po osnovu
interesa, potreba i/ili obaveze markiranim stazama uputiti do svog odredita. I u ovoj zoni
se zabranjuje sakupljanje ljekovitog bilja, umskih plodova i gljiva osim za vlasnike
privatnih posjeda (po zakonu dozvoljene koliine).
Unutar povrina ove dvije zatiene zone Planom su postojee staze kao i
postavljeni mobilijar (drveni grad, staze, mobilijar i sl.) evidentirani kao povrine sa
rekreativnim sadrajima i predstavlja dio povrina sa takvim sadrajima.
Povrine unutar Tree zatiene zone takoer se ne iskazuju kao povrine u
kontinuitetu. ine je prostorno odvojene rubno postavljene, malo zastupljene povrine
dravnog sektora i fizikih i pravnih lica, na koje se ne odnosi potreba za strogim oblicima
zatite. Iako se iskazuju kao fragmenti u granici posmatranja (nastavak van granice
posmatranja) treba, kroz aktivnosti konverzije-rekonstrukcije, postojee stadije odravati i
unaprijediti strukturu tih povruna. Odravanje stanja fonda povrina uma i umskog
zemljita ove zone znai istovremeno i poduzimanje mjera na dodatnoj zatiti i
unapreenju povrina prethodne dvije zone po pitanju svih elemenata prirodne sredine-
pedolokih, hidrolokih i ukupnih vegetacijskih vrijednosti. I na ovu zonu odnosi se potreba
za ogranienim i kontrolisanim zahvatima u pogledu sjee. Postizanjem stanja koje po
svim karakteristima odgovara staninim uslovima mogu se poduzeti mjere preborne sjee.
Efekti koji se mogu ostvariti ovim putem ne mogu imati karakter trinog vrednovanja, jer i
ove povrine bez obzira to se nalaze u treoj zoni imaju, sa pozicije ukupnih ekolokih
vrijednosti, veliki znaaj za predmetno podruje ali i za ire okruenje koje ima takoer
atribute vrijednosti koje treba tititi.
Kad je rije o umskim sistemima unutar namjena zona sanitarne zatite i sport i
rekreacija treba istai:
Unutar namjene zona sanitarne zatite zbog potrebe prioritetne zatite
vode kao prirodne vrijednosti-izvora i toka, ali i kao potencijala za ogranieno
kvalitetno snabdjevanje stanovnitva vodom, izdvojene su kao dvije odvojene
povrine (objedinjuje povrine I i II zone sanitarne zatite) i to:
- vea koja se protee centralno u granici posmatranja, uz potok Bjelila,
Brodi i izvore Studenac i Banjevac i protee se kroz I i II zatienu zonu
objekta prirodnog nasljea.
- manja, uz junu granicu obuhvata, uz vrelo i potok Junakovac i nalazi se
u III zatienoj zoni objekta prirodnog nasljea.
Unutar ovih granica povrine umskih sistema se zadravaju u granicama u
kojima su i u stanju evidentirane. Mjere zatite koje se na njih odnose vrijede i
za evidentirane bioloke sisteme unutar ove namjene a koje su kompatibilne
sa mjerama zatite zona sanitarne zatite. Na ovom nivou utvrene zone
sanitarne zatite predstavljaju osnov da se kroz precizniji rad, a u skladu sa
zakonskom usmjerenjima u ovoj oblasti, definie-egzaktno dimenzionie I
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

odnosno II zona sanitarne zatite. Svaka promjena u tom smislu mora biti
praena i evidentirana od strane Upravitelja.
Unutar namjene sport i rekreacija unutar ove namjene izdvajaju se
povrine sa sportsko-rekreativnim i rekreativnim sadrajima. U umskim
povrinama (dravni sektor) uz potok Bjelila i pjeaku komunikaciju prema
peinama, koje se proteu kroz I i II zatienu zonu, postavljanjem odreenog
mobilijara doprinjet e se atraktivnosti glavne osi koja vodi svakog posjetioca
do vie markantnih taaka. umske povrine unutar povrina sa sportsko-
rekreativnim sadrajima (povrine dravnog sektora i fizikih i drugih pravnih
lica) koje se nalaze u II i III zatienoj zoni imaju karakter zatitnih uma i
doprinose, u pejsano-oblikovnom smislu, ukupnom ambijentu te namjene.

Po osnovu podataka zdravstvenog stanja uma predmetnog podruja mjere koje
treba poduzeti ne mogu se iskazati po pojedinim zonama, ali se generalno mogu
precizirati aktivnosti koje treba provoditi.
Na istraivanom podruju trenutno nema arita potkornjaka, ali zbog kemijske
klime treba biti vrlo oprezan, jer sua, ili bilo koji drugi klimatski eksces mogu biti primarni
faktor koji moe dovesti do kalamiteta i neeljenih posljedica. Zbog toga se preporuuje
stalan nadzor uma tokom zime, evidencija napadnutih stabala (ubueni otvori), njihovu
eliminaciju iz zona u kojima je sjea dozvoljena.
Treba postaviti vei broj klopki sa agregacionim feromonima, pri emu se zbog
racionaliziranja trokova preporuuje u jednu klopku postavljanje feromonskih dispenzera
za oba potkornjaka smre. Treba postaviti jednu klopku na 10-15 m
3
napadnute drvne
mase smre.
Isto tako treba postaviti klopke tipa Theysohn sa feromonom curviwit za kontrolu
populacionog nivoa najvanijih potkornjaka na jeli.
Kako se radi o zatienom podruju klopke sa feromonima trebaju da budu stalne i
da se vodi rauna o najmanjoj zatitnoj udaljenosti od najbliih zdravih stabala jele i
smre. Upravitelj podruja treba odrediti koordinate klopki, te iste obiljeiti na karti.
Klopke za smrine potkornjake treba postaviti najkasnije do polovine marta naredne
godine, uz stalnu kontrolu dozirane aktivne materije (u normalnim uslovima djelovanje u
trajanju 50 dana). Klopke treba postavljati na istinama, u progalama, uz rubove sastojina,
nikako u umu, da bi se izbjeglo stvaranje vjetakih arita. Kontrolu (monitoring) klopki
treba vriti redovno i u vremenskim intervalima 7-10 dana. Prilikom kontrole klopki treba,
takoer, pregledati i najblia stabla smre, koja su do 25 m udaljena od klopki. Mogunost
napada potkornjaka na tim smrama moe se utvrditi na osnovu ulaznih (ubunih) otvora i
na osnovu crvotoine koja se skuplja na ljuspama kore na stablu. Te znake treba traiti na
stablu u visini klopke. Napadnuta stabla treba odmah posjei.
Ne smije se dozvoliti raspadanje insekata koji su se ulovili u klopke, jer miris koji se
iri pri truljenju smanjuje efikasnost feromona.
Insekticide za suzbijanje potkornjaka ne treba koristiti radi zatite evidentiranih
vrijednosti.
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

S obzirom na nepostojanje feromona za kontrolu i suzbijanje svih potkornjaka jele u
ugroenim sastojinama (u kojima su konstatovane suike, bolesna, oteena, stara stabla)
treba postavljati kontrolno-lovna stabla radi kontrole gustine populacija najvanijih
potkornjaka na jeli. Polau se u polusjeni, tako da su pola dana izloena suncu, a pola
dana u sjeni. Broj poloenih lovnih stabala treba da bude jednak broju suika. Lovna
stabla se izrauju kada se primjete prve lutke u razvoju u hodnicima.
Lovna stabla za potkornjake jele treba postavljati 50 dana prije proljetnjeg rojenja i
30 dana prije ljetnjeg rojenja u tri serije (I serija do 30 marta, II serija 15 maja, III serija 10
jula).
Lovna stabla za redukcuju potkornjaka iz roda Pityokteines treba postavljati tako da
dio dana budu izloena suncu a dio dana da budu u sjeni. Lovna stabla za redukciju C.
piceae i P. pityophthorus treba postavljati tako da uvijek budu u sjeni, ali ne na vlanom
mjestu. Za redukciju P. curvidens i P. spinidens treba birati krupnija stabla, a za redukciju
ostalih potkornjaka jele treba koristiti stabla manjeg promjera (do 35 cm) sa granama.
Predlae se i uvoenje monitoringa kako u granici posmatranja ali i praenja stanja
ireg okruenja. Redovnim praenjem odreenih pojava i simptoma mogu se sprijeiti
prenamnoenja tetnih insekata.
Imela se suzbija silvikulturnim metodama i stalnim odravanjem higijene
pravovremenim sanitarnim mjerama. Za sluaj pojave imele manjeg obima, moe se
postepenim uklanjanjem jako zaraenih stabala poboljati zdravstvena slika. Ukoliko
podmladak nije razvijen, treba prethodno uzgojnim mjerama obezbijediti njegovu obnovu,
odnosno podsijavanjem izvriti podmlaivanje, a zatim suzbijati imelu. Vano je da se pri
suzbijanju imele ima u vidu znaaj jele u naim prirodnim umskim ekosistemima. Nikakve
mjere borbe protiv imele koje vode ka istrjebljivanju jele ne smiju biti prihvaene.
Preporuuje se, zbog toga, da se na jako zaraenim lokalitetima vri uzgoj jele u smjesi sa
drugim vrstama, po mogunosti sa bukvom, i da se preferira preborna struktura bez
naglog i jakog otvaranja sklopa.
Kako je higijena uma na podruju Bijambara vrlo dobra, takav trend treba
nastaviti i u budunosti. Ovo podrazumjeva redovno nadziranje podruja radi
blagovremenog otkrivanja oboljelih i oteenih stabala, tetnih insekata i drugih tetnika,
vjetroloma i snjegoloma itd. Sva oteena stabla za koja se ocjeni da mogu stvoriti arita
bolesti ili tetoina treba iz ume pravovremeno ukloniti. Za sve sumnjive pojave treba
zatraiti pomo naune institucije.
Sa aspekta zatite uma i prirode uope poseban problem je privatni posjedi
(povrine u svojini fizikih i drugih pravnih lica), u kojima je higijena vrlo loa i kojima se
nalaze mnoga zaraena stabla koja takoer treba ukloniti.
Posebno treba naglasiti potrebu uspostave, od strane Upravitelja podruja, stalne
kontrole zdravstvenog stanja uma bez obzira na sektor vlasnitva.

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Fauna

Prioritetno mjesto u mjerama za unapreenje stanja pripada mjerama zatite
stanita, ali i divljai u njemu, to se ostvaruje putem:
- praenja zdravstvenog stanja i razvoja divljai i intervencija u skladu
kapacitetom stanita - bonitetna produktivnost povrina, sa pravilima slube i
vaeih propisa,
- organizovanja uvarske slube koja treba da sprijei svaki oblik nezakonitog
korienja divljai i stanita.
Kad je rije o ovom segmentu sredine obuhvat zatienog objekta je mala povrina
na koju bi se mogle odnositi konstatacije, zakljuci i usmjerenja relevantna i od znaaja za
ovu temu. Podruje se ne moe posmatrati odvojeno od ostalog okruenja, i u kontekstu
takvog stava treba precizirati i zadatke na obradi staninih prilika za pojedine vrste divljai
iz kojih proizlaze:
- utvrivanje veliine stanita pojedinih vrsta divljai,
- procjena boniteta, a sa njim i optimalnih kapaciteta stanita za svaku vrstu,
- dinamika razvoja pojedinih populacija i
- prosjene veliine godinjeg prirasta.
Na osnovu ovih podataka tek se mogu precizirati intervencije u cilju zadovoljenja
ivotnih potreba pojedinih vrsta u kriznim situacijama (hrana, voda, zaklon).
U svrhu zatite divljai i njihovih stanita potrebno je:
- postavljanje odgovarajuih oznaka sa upozorenjima,
- postavljanje odgovarajuih osmatranica, otvorene i zatvorene, na mjestima
podesnim za praenje kretanja ili posmatranje divljai - njihovog razvoja,
zdravstvenog stanja i vrijednosti,
- postaviti na svakih 40-50 ha po jedno solilo (8-10 solila), hranilita i sl.

Poljoprivredna zemljita - neumski ekosistemi

U granicama predmetnog obuhvata povrine neumskih ekosistema koje se po
osnovu vrijednosti flornih elemenata moraju tititi i povrine, ije se koritenje usmjerava
za neki od oblika poljoprivredne proizvodnje, teko se mogu razgraniiti bez dodatnih
terenskih istraivanja i grafikog prikazivanja vrijednosti koje nesporno doprinose i daju
prostoru vrijednost objekta prirodnog nasljea.
Bogatstvo vrsta koje se po osnovu floristike diferencijacije moraju zatititi, kao
vrijednost od nacionalnog interesa, zahtjeva i opreznost kod planskog usmjerenja povrina
kao resursa za neki od oblika koritenja. U svakom sluaju prednost je na zatiti spektra
vrijednosti flornih elemenata jer predstavljaju vei potencijal i vrijednost prostora nego, na
ovim prostorima, prinos ogranienog spektra kultura. Ovom pitanju Upravitelj podruja
treba obratiti posebnu panju. U granici posmatranja evidentirane bioloko-ekoloke
vrijednosti uglavnom se nalaze na povrinama livada, panjaka, pukotina stijena. Kako ti
podaci nedostaju, sve povrine zeljaste vegetacije su prezentirane u namjeni
poljoprivredno zemljite.
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Povrine u namjeni poljoprivredno zemljite, u granici posmatranja, zastupljene su
sa 50,15ha. Nalaze se u Drugoj i Treoj zatienoj zoni ali sa razliitom zastupljenou i
strukturom po zonama. U strukturi povrina najvie su zastupljene livade i panjaci, a
znatno manje ostale kulture (vrt, njiva, vonjak).
Nalaze se uz istonu i junu granicu obuhvata, uglavnom, kao jedinstvena povrina
ispresjecana pjeakim komunikacijama, a kao manje povrine nalaze se u
sjeveroistonom i jugozapadnom dijelu obuhvata. Katastarski podaci ukazuju da se radi o
usitnjenim i rascjepkanim parcelama, izraenog do slabog nagiba, na nadmorslim
visinama od 950 do 1000m.n.v. i koje su iskljuivo u sektoru fizikih lica. Podruje
karakteriu specifine geoloke karakteristike (kontakt vodopropusnih stijena i
nepropusnih) to je uslovilo pojavu speleolokih objekta peina ali i drugih krakih oblika
(vrtae, karpe) nastalih djelovanjem vode. Naime, voda kao tzv, temeljni fenomen
podruja osim pomenutih geomorfolokih, a usljed sloenih interakcijskih odnosa, uslovila
je pedoloke, vegetacijske i dr. vizuelno uoljive atraktivnosti prostora koji mu daju
karakter dinaminog visokorizinog sistema. Voda, kao osjetljiv transportni medij, bilo
kakvo zagaenje proizvedeno u slivovima vodotoka Bjelila i Brodi (posljedica
povrinskog oticaja) prenese u ova dva vodotoka a preko ponora (vode potoka Brodi
poniru na lokalitetu Donja Bijambarska peina, na lokalitetu ponorske zone ispod Dimine
peine ponire potok Bjelila) i u podzemne vode. Vode koje poniru na podruju Bijambara
ponovo se javljaju na izvoru rijeke Orlje (vrelo regionalnog karaktera) u slivu rijeke Krivaje.
Sve ovo ukazuje na veliku osjetljivost prostora pa tako i velika ogranienja. Imajui na umu
da se na oko 90% posmatranog obuhvata odnose stroge mjere zatite (Prva i Druga
zatiena zona), da je vano ouvati i zatititi ukupni ambijent koji osigurava opstanak
specifinosti okruenja a od kojih zavisi i ouvanje peina kao geomorfolokih spomenika i
ivog svijeta u njima, da je u granici posmatranja malo povrina u namjeni
poljoprivredno zemljite onda i planska usmjerenja za neki od naina koritenja tih
povrina su jako ograniena. Planom utvrene povrine u ovoj namjeni najveim dijelom
su u neposrednom kontaktu sa povrinama namjene zona sanitarne zatite a neto
manje granie sa povrinama u namjeni sport i rekreacija.
U stanju, po strukturi, evidentirani odnos povrina ima veliki znaaj i doprinos u
pejsanoj dinamici podruja ali i znaaj u stabilnosti padine, snabdjevanju podzemlja
vodom i sl. Svaka promjena strukture zemljita predstavljala bi dodatnu opasnost kako za
samo podruje tako i za okruenje. Naruili bi se interakcijski odnosi i uspostavljene i ve
razvijene relacije unutar ekosistema ali i izmeu njih.
U granici posmatranja dosadanja poljoprivredna proizvodnja ima karakter
povremenog bavljenja.
Podatak da su korisnici/vlasnici povrina poljoprivrednosg zemljita fizika lica
ukazuje na postojenje stalne i eventualno vremenski promjenljive interakcije funkcionalnih
odnosa. Kapacitet povrina nije veliki. Kako se radi o jedinstveno integrisanim sloenim
sistemima onda i razmiljanje po pitanju koritenja povrina ove namjene zahtjeva
zadovoljenje odreenih principa. Na povrinama moe se obavljati samo ona proizvodnja
koja uvaava principe koji e osigurati zatitu svih navedenih vrijednosti podruja (vode,
tla, biljnog, ivotinskog svijeta odnosno ekosistema u cjelini) odnosno komparativnih
prednosti podruja, a korisnicima osigurati odreeni prinos za line a ne komercijalne
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

potrebe. Koritenje povrina treba zaustaviti na nivou na kojem se evidentira opsanost od
ugroenosti nekog od sistema.
Proizvodnja organizovana po pirincipu organske proizvodnje znai dobijanje
proizvoda visokog kvaliteta bez upotrebe bilo kakvih vjetaki sintetizovanih materija, nego
podrazumjeva koritenje biolokog naina zatite bilja od korova, bolesti i tetnika
(primjena plodoreda, smjena kultura, ouvanje faune tla i sl.). Ovaj princip treba primjeniti
na, u stanju, evidentiranim povrinama kao kulture: vrt, njiva, vonjak. Povrine pod
vonjacima su malo zastupljene. Treba ih sauvati kao kulture i u sluaju dostignute
bioloke starosti zamjeniti ih autohtonim vrstama. U vrijeme behara i plodonoenja
doprinosit e, u pejsano-oblikovnom smislu, koloritu prostora. Povrine pod livadama i
panjacima treba takoer sauvani na nivou evidentiranog stanja. Kao prirodne travnate
povrine uveliko obogauju bioloku i pejsanu raznolikost podruja a istovremeno
predstavljaju stanita za ispau, snabdjevanje hrane (produktivna povrina) za stoku ali i
divljai podruja.
Uz sve navedeno treba istai da se ne bi trebala vriti promjena strukture povrina
poljoprivrednog zemljita tj. prevoenje jedne kulture u drugu. Treba zadrati odnos i
prostornu distribuciju povrina onako kako se zvanino vode u katastarskim i zemljino-
knjinim operatima.
Svako dodatno prihranjivanje zemljita (ubriva-organska i vjetaka), a s ciljem
poveanja prinosa, predstavljalo bi rizik za ovo podruje. Upotreba vjetakih ubriva
apsolutno se ne smije dozvoliti. Meutim i upotreba organskog ubriva nije bezopasna.
Postoji rizik od koncentarcije ubriva na manjim povrinama tj. ekspanziji optereenja na
jedinici povrine. Gubi se uvid (kontrola) ukupnog optereenja podruja za sluaj
pojedinanog koritenja. Posebno, u sluaju tretiranja poljoprivrednog zemljita izvan
vegetacionog perioda, prijeti opasnost od posljedica lakeg, breg spiranja hranjiva. Svaka
promjena ph vrijednosti stanita, obzirom na tip geoloke podloge, ima direktnu vezu,
uticaj i predstavlja rizik za ovo podruje u pogledu ouvanja kvaliteta voda podruja kao
temeljnog fenomena koji uslovljava niz prirodnih specifinosti, ali i voda za potrebe
vodosnabdjevanja. Posebnu opasnost predstavlja uvanje, transport i distribucija
stajnjaka.
Povrine poljoprivrednog zemljita manjim dijelom se nalaze i u namjeni zona
sanitarne zatite, i kako se na njih odnose mjere zatite precizirane za te zone, na njima
se ne moe obavljati poljoprivredna proizvodnja osim redovnog odravanja.
Povrine uz junu granicu obuhvata kao i uz pjeaku komunikaciju prema
peinama u irini od ccc 50 m istono od samog puta, su povrine na kojima se mogu
postavljati rekreativni sadraji (cca 15,30ha). I za ove povrine akcenat je na redovnom
odravanju bez mogunosti obavljanje poljoprivredne proizvodnje.
Povrine oko vikend naselja i izvora Junakovac (Druga zatiena zona), za koje je
predviena izrada regulacionog plana, dobijaju karakter zatitnog zelenila. Izradom
provedbenog dokumenta precizirat e se koritenje tih povrina a sve u skladu sa
mjerama zatite koje e se utvrditi za zone sanitarne zatite (I i II) s ciljem ouvanja
kvaliteta vode izvora Junakovac.
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

U Prvoj zatienoj zoni (nukleus) nisu evidentirane povrine u namjeni
poljoprivredno zemljite.
Druga zatiena zona (pufer zona) obuhvata manje povrine (cca 15,00ha)
zapadno i veu povrinu istono od pristupne komunikacije prema peinama. U
neposrednom su kontaktu sa povrinama namjene zona sanitarne zatite i sport i
rekreacija. S ciljem odranja biodiverziteta neumskih sistema, uz specifine orografsko-
edafske karakteristike stanita (nagib, karakteristike zemljita, stanita), precizirane mjere
zatite za ovu zatienu zonu kao i planirano ustupanje dijela povrina za rekreativne
sadraje (cca 7,00ha) iskljuuje se svaki oblik koritenja poljoprivrednih povrina osim
koenjem odravanja povrina livada.
I u Treoj zatienoj zoni mala je zastupljenost povrina (cca 15,0ha). Zastupljene
su kao uski pojas izmeu Druge zatiene zone i granice obuhvata na istoku i magistralne
saobraajnice na jugu. Mala zastupljenost povrina uz ista ogranienja kao i za Drugu
zatienu zonu ne pruaju mogunost bavljenja poljoprivrednom proizvodnjom kao
osnovnom djelatnou. Sve povrine u stanju evidentirane kao vrt, njiva i vonjak se mogu
koristiti bez mogunosti primjene vjetakih ubriva a organska u mjeri zadovoljenja
proizvodnje (monitorg Upravitelja). Uz ograniene mogunosti obrade proizvodnja se
usmjerava na uzak spektar kultura. Povrine koje su u stanju evidentirane kao livada ili
panjak treba sauvati u smislu evidentiranog odnosa i prostorne distribucije bez ikakovog
dopunskog prihranjivanja (iskljuena mogunost promjene ph vrijednosti stanita) a sve s
ciljem direktnog ouvanja evidentiranog biolokog diverziteta na tim povrinama a
indirektno prirodne ravnotee svih ekosistema. Povrine treba odravati - redovno kositi,
od strane vlasnika i/ili osoba nadlenih za upravljanje podrujem. Na njima se moe vriti
ispaa stoke samo vlasnika povrina i uz njihov nadzor i kontrolu Upravitelja, a moe se
koristiti i za prehranu divljai.
Odravanje i obradu zemljita treba vriti runo bez upotrebe mehanizacije kako se
ne bi uslovio poremeaj pedosupstrata obzirom na ukupne orografsko-edafske
karakteristike podruja, blizinu vodnih resusra koje treba titit: zbog hidrolokih vrijednosti,
ouvanja prirodne ravnotee i biljnih zajednica ali i cijelih ekosistema vezanih za vodu,
ouvanja resursa vode za snabdjevanje stanovnitva pitkom vodom.
Sve aktivnosti vezane za ovaj segment koritenja zemljita treba obavljati pod
strogim nadzorom Upravitelja podruja i uz monitoring kako bi se konstatovali negativni
uticaji i blagovremeno otklonile posljedice uticaja. Ovo se posebno odnosi na praenje
eventualnog optereenja prostora uljed ispae stoke i produkcije ubriva (kruto, teno) i
individualnog koritenja na oraninim povrinama.

Treba nastaviti rad na daljim i/ili dodatnim terenskim istraivakim aktivnostima po
pitanju vrijednosti flornih elemenata (floristike diferencijacija) i njihovog kartografskog
prikaza (areali vrsta). Svako evidentiranje vrijednih, endeminih, rijetkih, reprezentativnih
vrsta ili zajednica koje znatno doprinose specifinosti prostora (in situ ouvati temeljne
bioloke i ambijentalne vrijednosti podruja) treba direktno primjeniti na terenu na nain
vidnog obiljeavanja, a to onda predstavlja ogranienje za dotadanji nain koritenja.
Takve povrine u nauno-strunom ali i planerskom pogledu predstavljaju reperne
vrijednosti o kojima Upravitelj podruja neizostavno mora voditi rauna.

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

2.5. STANOVNITVO

Od 74 naseljena mjesta na podruju opine Ilija, 10 naseljenih mjesta se nalazi u
zoni uticaja zatienog podruja Bijambare.
Povrina naseljenih mjesta u zoni uticaja je 46,30 km
2
, a sama zona uticaja ima
povrinu od 35,30 km
2
.
U naseljenim mjestima zone uticaja u 2023. godini planira se 1.240 stanovnika.
Gustina naseljenosti je 26,80 st/km
2
i 2,3 puta je manja od prosjene gustine naseljenosti
u opini Ilija.
Zatieno podruje Bijambare ima povrinu od 4,97 km
2
i pokriva dijelove
naseljenih mjesta Kamenice, Krivajevia, Duevina i Niia. Gustina naseljenosti je mala,
to je u skladu sa karakterom podruja.

Broj stanovnika i povrina
zone uticaja 2023.
Redni
broj
Naseljeno
mjesto
Povrina
u km
2

Broj
stanovnika
Gustina
naseljenosti
st/km
2

1. Buljetovina 2,70 40 14,90
2. Duevine 3,40 20 5,90
3. Hadii 3,00 30 9,90
4. Kamenica 13,70 750 54,80
5. Krevine 2,20 30 13,00
6. Krivajevii 6,90 100 14,60
7. Laevii 4,50 70 15,70
8. Niii 4,10 150 36,70
9. abanci 4,90 40 8,20
10. Zlotege 1,00 10 10,10
Ukupno 46,30 1.240 26,80

Unutar obuhvata Zatini pejsa Bijambare nema stanujueg stanovnitva.
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Povremeni stanovnici podruja su vikend stanovnici, vlasnici i zaposleni u objektima
ugostiteljsko-turistike djelatnosti.

2.6. STANOVANJE

Planom precizirane povrine za stanovane (lokalitet Junakovac, lokalitet Borak), uz
postojee graevine, pruaju mogunost interpolacije novih graevina na neizgraenim
povrinama. Prestruktuiranjem graevinskog fonda i unapreenjem kvaliteta stanovanja
upotpunie se turistika ponuda posmatranog podruja.

Lokalitet Junakovac, kojeg ini grupacija kua za odmor uz potok Junakovac i Bijela
nalazi se u Drugoj zatienoj zoni, to ograniava prostorno irenje i izgradnju novih
graevina. Budui razvoj ovog lokaliteta prevashodno se usmjerava na podizanju kvaliteta
stanovanja.
Lokalitet Junakovac nalazi se u obuhvatu prostorne cjeline za koju se propisuje izrada
provedbenog dokumentaregulacionog plana koji e dati odrednice u pogledu
intervencija: dogradnje, nadogradnje, rekonstrukcije i eventualno nove izgradnje u skladu
sa mjerama zatite ovog podruja, a u okviru definisanog graevinskog zemljita.

Lokalitet Motike/Dolovi, je na granici istonog dijela obuhvata u Treoj zatienoj
zoni. U okviru ovog lokaliteta mogua je rekonstrukcija, dogradnja postojeih graevina,
kao i izgradnja novih. Veliina graevina ne smije da prelazi 100 m
2
BGP, a dozvoljena
spratnost je max. tri etae (Sut+P+1 ili P+1+Pot.).

Uz opisane dvije grupacije vikend objekata zadravaju se pojedinane graevine
(stambeni objekti) locirani disperzno u prostoru. Iste se mogu rekonstruisati, a devastirane
obnoviti u okviru postojeih gabarita.

2.7. RAZVOJ PRIVREDE I OSNOVNI FAKTORI RAZVOJA

Uvaavajui specifinosti i ogranienja zatienog podruja, kao i strateka
opredjeljenja razvoja Kantona Sarajevo, razvoj zatienog pejsaa Bijambare temelji se na
konceptu odrivog razvoja. Odrivi razvoj je razvoj koji zadovoljava potrebe sadanje
generacije bez ugroavanja sposobnosti buduih generacija da zadovolje sopstvene
potrebe.To je proces u kojem se stvara sklad iskoritavanja resursa, usmjeravanja
investicija, pravca tehnolokog razvoja i institucionalnih promjena sa sadanjim i buduim
potrebama.
Prirodni resursi zatienog podruja i izgraeni kapaciteti predstavljaju faktore
njegovog razvoja.
Na podruju Bijamabara nalaze se znaajni prirodni resursi koji po svom obimu i
raznolikosti i predstavljaju vanrednu naunu i turistiku vrijednost.
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Obzirom na specifinost hidrogeolokih karakteristika, geoloke raznolikosti, floristikih i
faunistikih vrijednosti, vrijednosti ekosistema u cjelini, pejsanih osobenosti, cijelo
podruje ima karakteristike sloenog, senzitivnog sistema neprocjenljive vrijednosti.
Izgraeni kapaciteti podruja Bijambara su stvoreni kapital (graevine za
povremeno stanovanje, planinarski dom, graevine bive kasarne sa otvorenim
povrinama, grupacija graevina sa naglaenim ambijentalnim karakteristikama, trasa
pretplatnikog i optikog kabla, tri trafo stanice).
S obzirom na ograniene aktivnosti koje su utvrene Zakonom, mogunosti razvoja
ovoga podruja treba posmatrati sa aspekta dozvoljenih aktivnosti za svaku zonu.
Postojei i planirani kapaciteti se stavljaju u funkciju razvoja zatienog podruja.
Podruja za razvoj su:
- Turizam (rekreativni i izletniki turizam, speleoloki turizam, ekoturizam, obrazovni
turizam, seoski turizam, planinarski turizam, ljetni, zimski, sportski turizam). Upravo,
turizam treba da postane pokreta razvoja. Postojei i planirani smjetajni kapaciteti
su znaajan poticaj za razvoj turizma;
- Nauno istraivaki rad, ima poseban znaaj i uticaj kad je u pitanju praksa
konzervacije prirode, i moe biti osnov za strategiju, implementaciju i za reviziju
ostvarivanja ciljeva biodiverziteta. Ovo podruje je znaajno i zbog mogunosti
istraivanja na terenu.

Profiliranje odrivog razvoja zatienog podruja Bijambare ukazuje da je uz zatitu i
odravanje prirodnih vrijednosti mogue postii odreene razvojne efekte, posebno u
turizmu sa konceptom graninog kapaciteta nosivosti podruja.
Generiranje prihoda i profita nije osnovni cilj i svrha razvoja podruja, nego upravo
sredstvo za ostvarenje njegove osnovne misije (zatita i promocija ove prirodne atrakcije).
To znai da treba kontinuirano raditi na osmiljavanju postojeih i potencijalnih sadraja,
kao i na iznalaenju balansa izmeu njihovih prirodno-atraktivnih vrijednosti, sa jedne
strane i komercijalnih aspekata, sa druge strane.
Niti jedno podruje, a naroito tako mali obuhvat kakav je zatieni pejsa Bijambare
ne moe se promatrati bez sagledavanja meusobnih veza i interakcija ireg podruja, kao
i integrisanja zatienog podruja u strateke dokumente ireg okruenja.
Zatieno podruje predstavlja poticaj za razvoj ueg i ireg okruenja, odnosno
razvoj podruja u kojoj je i Niika visoravan.
Sa stanovita razvoja turizma u Kantonu Sarajevo ovaj zatieni pejza moe biti
zajedno sa Skakavcem, spomenikom prirode, novi turistiki pol razvoja turizma Sarajevo.
U Strategiji razvoja turizma Federacije BiH za period 2008-2018. godine kao posebna
atrakcija izmeu ostalih istaknut je Zatieni pejza Bijambare.
Okruenje i Zatieni pejsa su u direktnoj korelaciji, interakciji i meusobno se
nadopunjuju. Kapaciteti i aktivnosti koje se ne mogu locirati u zatienoj zoni smjetaju se
u kontaktnoj zoni, koja opet ima posebne vrijednosti jer se nalazi uz atraktivno podruje i
od njega ima viestruke koristi.
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Planirani razvoj potuje sve osobenosti zatienog podruja, unosi razvojne
elemente u dozvoljenom obimu, a ujedno razvija okolno podruje, omoguava zajedniki
koordiniran razvoj.

2.8. TURIZAM, SPORT I REKREACIJA

Turizam -prostorni aspekt

Atraktivnost ovog prostora se uveava paljivo odabranim sportsko rekreativnim i
turistikim sadrajima. Planira se razvoj selektivnih, a prostoru primjerenih oblika turizma.
Sa stanovita prostornog ureenja predloena je koncepcija usmjerenja gradnje na
mjesta postojeih grupacija graevina, koje omoguavaju razvoj turizma bez daljeg
zauzimanja prostora za znaajniju izgradnju. Te se mogunosti vide i nalaze u
modernizaciji i rekonstrukciji postojeih kapaciteta uz naglaavanje sportske, rekreativne i
kulturne komponente u obogaivanju turistike ponude ovog prostora.
Razvoj turizma na ovom podruju trebao bi biti obuhvaen posebnim programom,
sukladno osnovnom usmjerenju na razvoj odrivog turizma, a pritom raunati na
opravdanost organiziranog i kontrolisanog posjetiteljskog turizma. Osobito vrijedni prirodni
resursi ogranienih i uvjetovanih oblika koritenja, zahtijevaju primjenu posebnih modela
turizma. Osjetljivost prirodne strukture krajolika zahtijeva ograniene i paljivo koncipirane
zahvate u prostoru (naroito graevinske), te orijentaciju na male, prilagodljive oblike,
kapacitete i djelatnosti.
Temeljni prioriteti su mjere i akcije na podruju zatite i upravljanja prirodnim i
izgraenim resursima i minimiziranju konflikta razvoja turizma i drugih aktivnosti sa
snadbijevanjem vodom.
Kriteriji za raspored, vrstu, kapacitet i veliinu graevina i otvorenih povrina
usklaeni su sa karakteristikama prostora. Prostor prua mogunost za atraktivne
turistiko-rekreacijske sadraje, kao npr. (speleologiju, planinarenje, trim staze, staze za
etnju i brzo hodanje, izletniki turizam, eko turizam,).
Turistiki kapaciteti su planirani u okviru graevinskog zemljita (formiranje turistiko
ugostiteljskih punktova, rekreativnih sadraja, smjetajnih kapaciteta, opremanje turistiki
atraktivnih podruja sa terenima za sport i rekreaciju).

Sport i rekreacija

Sportsko-rekreativne povrine

Zona 1 - prostor biveg heliodroma i vojnog poligona se nalazi unutar Druge
zatiene zone, uz edukaciono-rekreacioni EKO KAMP. Ovaj prostor e se urediti kao
otvorene rekreativne povrine za sportska igralita u funkciji stacionarnih i izletnikih
posjetioca. Pritom je potrebno odgovarajue terene uklopiti u prirodni pejsa bez
zasjecanja i nasipanja terena, sjee drvea ili drugih veih zahvata kako je dato uvjetima
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Druge zone zatite. Ove otvorene rekreativne povrine bi istovremeno sluile i bile
kompatibilne sa sadrajima kompleksa bive kasarne, odnosno eko kampa. Sportsko-
rekreativna namjena podrazumijeva mogunost ureenja terena za koarku, odbojku,
rukomet, tenis, bagminton i druge sportove uz odgovarajue vanjsko ureenje. Izbor i
razmjetaj terena sa potrebnom infrastrukturom i ureenjem e definisati projektna
dokumentacija nivoa urbanistikog projekta.

Zona 2 lokalitet Borak nalazi se u unutar Tree zatiene zone. Ovaj prostor e se
dijelom urediti kao sportsko rekreativna povrina sa mogunou trasiranja staza za
pjeaenje, trim staza, staza za tranje i otvorenih rekreativnih povrina (tenis, bagminton,
odbojka i sl.) u onoj mjeri koliko to dozvoljava konfiguracija terena kao i mogunost za
razvoj rekreacijskog i selektivnog turizma (planinarenje, pjeake rute, seoski i eko turizam
i sl.). Ove sportsko- rekreativne povrine bi ujedno sluile i bile kompatibilne sadrajima
tursitike ponude grupacije graevina Borak, kao segmenta razvoja seoskog turizma na
cijelom podruju Bijambara.

Rekreacija

U granici posmatranja, povrine sa rekreativnim sadrajima nalaze se unutar
namjene: ume i umska zemljita, poljoprivredno zemljite i zoni sanitarne zatite.
Rekreativne sadraje u ovim zonama ine: punktovi odmorita, postojee staze-etnice
koje vode do markantnih taaka u prostoru kao to su vrela, peine, vizurne i panoramske
take, interesantni i specifini bioloki sistemi i sl. Rekreativne povrine unutar umskog
zemljita prostiru se na podruima Prve i Druge zatiene zone, te je njihovo ureenje i
odravanje ogranieno na mjere koje su utvrene mjerama zatite.
Rekreacija unutar namjene poljoprivredno zemljite zauzima povrine koje se
proteu kroz prostor Druge i Tree zatiene zone, preteno na povrinama privatnog
sektora. Povrine sa ovim sadrajima, pozicionirane uz magistralni put i du prilazne
komunikacije za peinu, su povoljne za ureenje odgovarajuim mobilijarom za dnevnu
izletniku piknik posjetu, slino kao i povrine unutar namjene ume i umska zemljita.
Ureenje povrina sa rekreativnim sadrajima porazumijeva pripremanje i
odravanje otvorenih povrina za okupljanje, sjedenje, igru i zabavno-rekreativne
aktivnosti. U tu svrhu se predvia prikladan mobilijar kao to su klupe, nastrenice,
hladnjaci, informacioni panoi, putokazi, namjenske igre i instalacije na otvorenom, i drugo.
Uz sve je potrebno obezbjediti odgovarajue sanitarije, korpe za otpatke, i slinu prateu
opremu za izletnike.
Drveni grad je lokalitet registrovanog umskog odsjeka gdje je povrina od 0,74
ha namjenski ureena i opremljena drvenim konstrukcijama za igru djece.
Planom su definisane pjeake komunikacije. Za postojee i nove staze potrebno je
namjensko ureenje i odravanje za izletnika kretanja i trim tranja sa razliitim
preponama, kros biciklizam i slino, sve u prirodnom ambijentu i zemljanoj podlozi sa
usputnim klupama, panoima i opremom u skladu sa mjestom i poloajem. Ukupna duina
pjeakih staza u granicama obuhvata iznosi 12,30 km
1
.
Na terenu su evidentirane pjeake staze koje su: dijelom markirane i odravane,
dijelom loe prohodne a neke i rizine zbog blizine ratne linije razdvajanja i sumnje na
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

moguu miniranost. Uz prethodno sistemsko izvianje povrina i ienje prostora,
potrebno je i ovaj dio obuhvata ukljuiti i prezentirati posjetiocima sa materijalnim ostacima
i podacima o proteklim ratnim dejstvima.
Take zadravanja, naznaene na grafikim prilozima, su pozionirane na
evidentirana istaknuta mjesta prirodnog pejsaa kao to su izvori, vidikovci, raskrsnice i
slino, a podrazumijevaju postavljanje klupa, informacionih tabli, dalekozora i druge
prirune opreme.

2.9. DRUTVENA INFRASTRUKTURA

Sadraji drutvene infrastrukture treba da upotpune turistiku ponudu podruja.
Obzirom na ograniavajue uslove koritenja Zatienog pejsaa Bijambare, usmjerenja
su prije svega u iskoritenju postojeeg graevinskog fonda promjenom namjene
zateenih graevina, te manju izgradnju turistikih kapaciteta, a sve u skladu sa mjerama
zatite utvrenih Zakonom o proglaenju Zatienog pejsaa Bijambare, mjerama
sanitarne zatite izvorita i vodotoka, te raspoloivim koliinama pitke vode koje su vrlo
ograniene. Drutvena infrastruktura je zastupljena sadrajima obrazovanja, ugostiteljstva
i kulture.

Edukaciono-rekreacioni EKO KAMP je promjenjena namjena kompleksa bive
kasarne Zamo Dui. Zauzima reprezentativan centralni prostor u blizini potoka Bjelila, u
Prvoj zatienoj zoni i obuhvata graevinsku parcelu od 2,7 ha sa iskljuivo postojeim
graevinama, pripadajuim prilazima i vanjskim ureenjem. Graevine adaptacijom i
ureenjem u okviru postojee izgraenosti i planski definisane opremljenosti, koristiti e se
za smjetaj, edukaciju i rekreativne aktivnosti djece, omladine i sportaa. Planirani
kapaciteti su 100 leaja za stacionarni boravak i 200 restoranskih mjesta.
Obavezna infrastrukturna opremljenost definisati e se izradom dokumentacije
nivoa urbanistikog projekta, a u skladu sa odrednicama ovog Plana.
Kolsko kretanje unutar kompleksa mogu je samo u funkciji snabdjevanja i
zaposlenih.
Lokalitet Borak nalazi se iznad vikend kua i rezervoara Junakovac, u Treoj
zatienoj zoni i granii dijelom sa zonom sanitarne zatite potoka Junakovac, dijelom
sportko-rekreativnih povrina i vanjskom granicom zatienog podruja.
Dostupan je seoskim putem, postojeim odvojcima sa magistralne ceste iz pravaca
Borka i Junakovca. ini ga grupacija graevina izraenih etno-ambijentalnih karakteristika
planiranih u funkciji ouvanja i promoviranja tradicionalne vrijednosti ruralnog razvoja, kao
i specifine turitike ponude.
Unutar datog graevinskog zemljita i uz ekoloki prihvatljiv nain izgradnje,
predvidjeti namjeni specifine smjetajno-ugostiteljske sadraje sa graevinama i vanjskim
ureenjem primjerenim planinsko-seoskom ambijentu. U okviru ovoga prostora mogu se
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

smjestiti sadraji kao to su: prodavnice i izlobe rukotvorina lokalnog podneblja, radionice
sa suvenirima, restoran sa tradicionalnom kuhinjom i sl. kao i sa odgovarajuim vanjskim
prostorima za okupljanje, prezentaciju lokalnih postignua, mogue manje kulturne
priredbe i rekreaciju.
Ograniavajui faktor je blizina vodozahvata i zone sanitarne zatite potoka
Junakovac te nedostatni kapacitet postojeeg vodosnabjevanja. U skladu sa utvrenim
mjerama zatite i datim namjenama lokalitet Borak predstavlja dio obuhvata za koji se
propisuje izrada provedbenog dokumentaregulacionog plana, koji e decidno definisati
kapacitete i sadraje.

Motel/Pansion je smjetajno-ugostiteljski objekat uz magistralni put, zapadno od
ulaza u zatieno podruje. Gradjevinska parcela se nalazi unutar Tree zatiene zone.
Na ovom prostoru planirana je izgradnja objekta tipa motel/pansion, max BGP 1000
m
2
.
.
Spratnost graevine ne treba prelaziti visinu iznad tri etae (prizemlje, sprat i
potkrovlje). Kod izgradnje graevine ispotovati uslov distance od 20 metara od
magitstrale ceste i 10 m od lokalnog puta. Arhitektura objekta kao i ureenje parcele treba
da budu skladu sa tradiconalnim materijalima lokalnog podneblja. Infrastrukturnu
opremljenost rijeiti u skladu sa Planom.

Objekat Upravitelja nalazi se u Prvoj zatienoj zoni (bivi planinarski dom), i
predstvlja informaciono-edukaciono-servisni punkt. Za potrebe ove namjene planirana je
rekonstrukcija graevine a u skladu sa potrebama i mjerama Prve zatiene zone.
2.10. INFRASTRUKTURNI SISTEMI

2.10.1.Saobraaj i veze

Saobraaj

Akceptirajui utvrenu kategoriju prostora i tretman zatienih zona, te u skladu sa
planiranim aktivnostima u obuhvatu defisan je slijedei koncept saobraaja.
U Treoj zatienoj zoni u blizini magistralnog puta na prostoru nekadanje
eksploatacije kamena za potrebe osnovnih funkcija prostora, a pod kontrolom Upravitelja u
skladu sa raspoloivim prostorima su planirani parking prostori za vozila posjetilaca
(autobusi i putniki automobili). Na ovaj nain e biti omogueno da sva vozila koja za cilj
imaju posjetu ovim primarnim atrakcijama iz pravca Tuzle i Zvornika, kao i vozila iz pravca
Sarajeva odnosno Zenice putem ova dva pristupna pravca budu jednostavno dovedena do
planiranih prostora za njihovo smjetanje. Time se sa stanovita saobraajnog pristupa
zadrava dosadanje stanje. Sa zapadne strane po pravcu pristupa zoni graevinskog
zemljita se takoe i za planski period zadrava dosadanji saobraajni pristup koji je na
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

magistralni put vezan izvan granice obuhvata Plana, kao i pristup iz pravca Crne rijeke ili
Kamenice.
Du magistralnog puta, sa obje strane obuhvaenog prostora, e se kroz izradu
provedbene dokumentacije istraiti eventualna potreba denivelisane pjeake
komunikacije (preko ili ispod magistralnog puta).
Magistralni put M18 je prema zakonskoj kategorizaciji u nadlenosti JP Direkcija
cesta Federacije BiH gdje su u toku aktivnosti na izradi Studije opravdanosti rekonstrukcije
ovog putnog pravca. Planira se poveanje raunske brzine na cijeloj duini trase od
Sarajeva do Tuzle to e nametnuti i odreene korekcije poloaja trase, a i ritma
raskra odnosno prikljuaka. Analizom stanja prostora unutar zatienog obuhvata
prolaskom magistralne ceste (u duini cca 1,4 km) uoeno je tetno djelovanje na
valorizovane prirodne vrijednosti, prije svega vodozahvat Junakovac. Ovo je registrovano
kao prostorni konflikt koji je mogue rijeiti izmjetanjem dijela trase na prostor manjeg
uticaja i poeljno izvan granica zatienog podruja. Dokumentacija rekonstrukcije ove
saobraajnice sadri varijantno takvo rjeenje koje je sa aspekta ovog zadatka znatno
povoljnije od postojee trase.
Mrea saobraajnica u samom obuhvatu koja je data na priloenoj situaciji je
poloena uglavnom po postojeoj mrei puteva. Njihova funkcija je prilaz i opsluivanje
planiranih sadraja, interventni, servisni, poarni, pristup zaposlenih, i urgentna kretanja i
posebno odobreni prevozi posjetilaca, kontrolisani ciljani prevozi grupa posjetilaca
namjenskim vozilima za obilazak i razgledanje, pjeaka, biciklistika i druga kretanja
nemotornim vozilima. U skladu sa datom funkcijom e se vriti njihova sanacija ili
rekonstrukcija istovremeno zadovoljavajui Pravilnik o osnovnim uslovima koje javni
putevi, njihovi elementi i graevine na njima moraju ispunjavati sa aspekta bezbjednosti
saobraaja.
Posebnu panju treba posvetiti osiguranju padina i karpi, usjeka i nasipa na
pojedinim dijelovima gdje se radi o terenu sa velikim nagibima.
Kroz adekvatne mjere regulisanja reima odvijanja saobraaja treba omoguiti
posjetiocima pristup motornim vozilima u skladu sa planiranim kapacitetima i uvjetima
kontrole i upravljanja, a sve prema definisanim mjerama zatite u Zakonu o proglaenju
Zatienog pejzaa Bijambare.
Ovo podrazumjeva zabranu saobraaja u Prvoj zatienoj zoni, odnosno
dozvoljavanje saobraaja samo posebnim vozilima uz odobrenje.
U Drugoj zatienoj zoni adekvatnim mjerama zabraniti masovni saobraaj
putnikih automobila, tj. dozvoliti saobraaj vozila uz odobrenje.
Trea zatiena zona e u funkciji ouvanja Prve i Druge zatiene zone u pogledu
korienja sa saobraajnog stanovita biti zona koja treba da omogui prihvat i smjetaj
parkiranje svih vrsta vozila posjetilaca.
Pristupne saobraajnice do parkinga, i planiranih zona graevinskog zemljita, po
svojim saobraajno tehnikim elementima treba da zadovolje vaee propise za
saobraajnice tehnike grupe D iz navedenog Pravilnika, a magistralni put u skladu sa
uvjetima za magistralne puteve.

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Telekomunikacije

Telekomunikaciona infrastruktura zastupljena je trasom pretplatnikog i optikog
kabla. Pretplatniki kabl pokriva lokalitet Bijambarske peine i podruje Krivajevia sa
ukupnim kapacitetom 20 tf. prikljuaka. Optiki spojni kabl Sarajevo-Tuzla, kapaciteta 24
SM, prolazi izvan obuhvata zatienog podruja, trasom juno od magistralne ceste.

2.10.2. Vode, vodne povrine i vodna infrastruktura

Vode i vodne povrine posmatraju se sa vie aspekata od kojih su najvaniji:
- Vode kao prirodni fenomen i vodotoci u uzrono-posljedinoj vezi sa svim
ostalim elementima prirode koju treba u maksimalnoj moguoj mjeri sauvati,
imajui u vidu da je ovo podruje svrstano u kategoriju ,,zatieni pejsa;
- Vode koje se koriste za snabdijevanje stanovnitva i posjetilaca pitkom
vodom;
- Oborinske vode sa saobraajnih povrina i otpadne i oborinske vode sa
ostalih izgraenih povrina i graevina. Urbanistiko-tehniki uslovi u ovoj
oblasti maksimalno sprijeavaju negativan uticaj na kvalitet i kvantitet voda.

Koritenje zemljita, bez obzira na namjenu definisanu Planom, kao i sve ostale
aktivnosti u prostoru, moraju biti u skladu sa aspektima ouvanja kvaliteta i kvantiteta
vodnih resursa.
Unutar predmetnog obuhvata locirani su izvori Studenac, Banjevac, Junakovac,
Babina voda, Dragina voda, Hadino vrelo, te ponori Brodi i Bjelila.
Kroz Zakon o proglaenju zatienog pejsaa Bijambare kao vrijednost u I i II zoni
zatite, sa aspekta hidroloke raznolikosti, registrovani su pomenuti ponori Brodi i Bjelila,
te vrela Studenac, Banjevac, Junakovac. Ovi vodotoci i vrela su tretirani i kroz ekspertizu.
Ostala, gore pomenuta vrela koja su registrovana uvidom na terenu, kroz pomenuti
Zakon i ekspertizu nisu tretirani, a osnovna karakteristika svih vrela je izuzetno mala
izdanost koja se kree uglavnom oko 0,2 l/sec, osim izvorita Junakovac (3 l/sec).

Zone sanitarne zatite vrela i vodotoka

Planom se predviaju zone za sanitarnu zatitu izvorita jer iz toga proistiu i ostali
uslovi koritenja i nain organizacije prostora, odnosno definisanje namjene povrina.
Kroz izradu Plana i ekspertize tretiran je daleko iri prostor od obuhvata ovog
Plana, odnosno posmatrano je uticajno podruje (prostor sa kojeg zagauje, nadzemnim ili
podzemnim putem). Meutim, zone sanitarne zatite kao namjena prostora su definisane
samo unutar granica Plana.
Definisane su zajednike granice I i II zone sanitarne zatite jer se sa aspekta
ogranienja u prostoru minimalno razlikuju.
Zakonskom regulativom je propisano da se konkretan opis granica zona sanitarne
zatite definie na osnovu detaljnih terenskih hidrogeolokih istraivanja. Takav nivo
istraivanja iz objektivnih razloga nije bio mogu, te e za potrebe izrade provedbene
dokumentacije biti neophodno to uraditi. Samim tim mogue je da nakon istraivanja doe
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

do manjih korekcija predloenih granica. Definisanje zona sanitarne zatite je uslov za
definisanje namjena povrina unutar provedbene dokumentacije ija se izrada propisuje
Odlukom o provoenju Plana.
Definisana je zajednika zona sanitarne zatite za izvorita Studenac i Banjevac, te
potok Brodi, kao i potez sa desne strane puta, koji vee ovu povrinu sa lokalitetom
ponora potoka Bjelila.
Granica ove zone poinje na zapadnoj granici obuhvata Plana u zaleu izvora
Studenac prua se na sjeveroistok do potoka Brodi i granice obuhvata, zatim prati desnu
obalu potoka Brodi na udaljenosti cca 100 m i protee se ka sjeverozapadu obuhvatajui i
dio iznad ulaza Bijambarske peine. Na jugoistok se prua od zapadne granice obuhvata
do potoka Bjelila i produava na sjeverozapad prema desnoj strani puta, prati desnu
stranu puta u duini cca 400,00 m, spaja se sa granicom zatite vodotoka Bjelila, prati je i
ponovo se vraa na sjever, te kod peine spaja sa granicom potoka Brodi (vidi situaciju
mj.1:10 000).
Ova zona je po namjeni definisana kao zona sanitarne zatite te se u bilansu izuzima iz
umskog zemljita.
Kao zona sanitarne zatite po namjeni, definisan je i potez u irini od 100 m lijevo i
desno uz potok Bjelila do ponora i sa minimalnim odstupanjem na potezu uz lokalitet bive
kasarne (gdje potovana linija plavljenja V.V. 1/100), te se u bilansu i ova povrina
izuzima iz umskog zemljita. Ujedno se iz graevinskog zemljita na lokalitetu kasarne
izuzima manji dio koji je u zoni plavljenja V.V. 1/100 i mijenja se u zonu sanitarne zatite.
Kao zona sanitarne zatite definisano je podruje na lokalitetu vrela Junakovac,
koja poinje od june granice obuhvata, sputa se desnom stranom lokalnog puta do
kaptae vrela Junakovac, obuhvata kaptau te se penje i skree ponovo ka granici
obuhvata.

Snabdjevanje vodom

Snabdijevanje pitkom vodom e se i ubudue vriti najveim dijelom sa postojeeg
izvorita Junakovac uz obavezu hitne sanacije postojee kaptae i ograivanja ue
zatitne zone.
Nastavie se dalji istrani radovi na iznalaenju dodatnih koliina vode i njihovom
ukljuivanju u sistem, jer su postojei kapaciteti na granici zadovoljenja sadanjih potreba.
Mogue je da se dodatne koliine vode dovedu i sa ranije kaptiranih izvora, iji je broj
potroaa u poslijeratnom periodu znaajno smanjen pa postoje mogunosti za njihovo
prebacivanje u sistem Junakovca, (izvorita juno od magistralnog puta). Poznato je da
je izvorite i sanitarno ugroeno pa je otklanjanje uzroka zagaenja izuzetno bitno.
Za lokalitet Borak snabdijevanje pitkom vodom e se obezbijediti nezavisnim
sistemom vodosnabdijevanja, odnosno kaptiranjem postojeeg izvora na vlastitoj parceli,
vodei rauna o ekoloki prihvatljivom proticaju, zbog ouvanja ostalih vrijednosti
zatienog podruja.
Upravno-servisni objekat e se snabdijevati sa kaptiranog vrela Studenac.
Za graevine EKO KAMP-a (biva kasarna) razmotriti mogunosti kombinovanog
snabdijevanja sa Junakovca i njegovog ve ranije kaptiranog vrela, sa kojim je bilo
odreenih problema u koritenju.
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Kod eventualnog kaptiranja ostalih izvora voditi rauna o ekoloki prihvatljivom
roticaju koji predstavlja minimalni proticaj koji obezbjeuje ouvanje prirodne ravnotee i
ekosistema vezanih za vodu.
Za pojedinane graevine, disperzno rasporeene unutar obuhvata, zavisno od
poloaja i veliine, snabdijevanje vodom mogue je obezbijediti i preko vlastitih atrnja.

Odvodnja oborinskih i otpadnih voda i tretman voda

Za postojee graevine na irem lokalitetu Junakovca i kompleks bive kasarne
obavezno izgraditi nepropusnu kanalizacionu mreu koja e otpadne vode dovesti do
planiranih lokalnih ureaja za bioloko preiavanje. Ureaji moraju imati instalisani
monitoring funkcionalnosti ureaja, odnosno kvaliteta efluenta, prije uputanja u vodotok
Bjelila.
Planirana su dva neovisna ureaja za iri obuhvat Junakovca, za kompleks bive
kasarne, jer se pretpostavlja da postojei ureaj ne moe zadovoljiti traeni kvalitet
efluenta.
Za pojedinane graevine, disperzno rasporeene unutar obuhvata, dati konkretne
urbanistiko-tehnike uslove, zavisno od poloaja i uticaja graevina na zatitne zone,
vodei rauna o maksimalnom ouvanju kvaliteta i kvantiteta vodnih resursa.
Zavisno od zone zatite sa prirodnog aspekta, u kojoj je objekat smjeten (nema
planiranih graevina u zonama sanitarne zatite), izuzetno se mogu dozvoliti septike
jame, ali samo uz uslov da vlasnik sklopi ugovor sa ovlatenom firmom za pranjenje i
odvoz krutog sadraja u odreenim intervalima, na podruje na kojem je dozvoljeno
deponovanje takvih materija.
Sistem odvodnje oborinskih voda sa parkinga, cesta i staza, mora imati pojaane
mjere zatite, ugraene separatore ulja i masti sa organizovanim pranjenjem i odvozom
sadraja izvan obuhvata, a obrada i odravanje kolovozne konstrukcije moraju biti u
skladu sa aspektima ouvanja kvaliteta i kvantiteta vodnih resursa.
Kod buduih radova na rekonstrukciji ili proirenju magistralnog puta M-18
Sarajevo-Tuzla, obavezno obezbijediti da se polaganjem nepropusnih folija ispod
kolovozne konstrukcije i odvodnih jaraka, sprijei zagaivanje vrela Junakovac doticajima
sa ove saobraajnice (posebno izraeno u zimskom periodu).

Ureenje vodotoka

Predvieni su radovi na kontinuiranom odravanju i ienju vodotoka, bez ikakvih
radova na regulaciji. Zatita od velikih voda (V.V.1/100 ) za graevine je obezbjeena time
to unutar linije plavljenja nije planirana izgradnja graevine, a u zoni plavljenja nema
postojeih graevina.
Postojei put, u zoni ponora Bjelila, bude povremeno i kratkotrajno poplavljen, ali se
te velike vode brzo povuku. Jedan od razloga zato se to deava je i veliki nanos u koritu
vodotoka, u zoni ponora, koji dugo nije ien. Zato je potrebno u najkraem roku izvriti
ienje nanosa u koritu potoka Bjelila, na potezu uzvodno od ponora do lokaliteta bive
kasarne. Radove izvoditi pod strunim nadzorom, runo ili lakom mehanizacijom, kako se
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

ne bi poremetile hidrogeoloke i ostale karakteristike ponora. Nakon ovog urgentnog
ienja, treba kontinuirano voditi rauna o odravanju vodotoka i otklanjanju nanosa iz
rjenog korita.
Obzirom na veliki dio slivnog podruja koji se nalazi izvan obuhvata Plana, na
vodotocima Brodi i Bjelila, predvidjeti povremeni monitoring (etiri puta godinje) kako bi
se konstatovali uticaji i blagovremeno otklonile negativne posljedice.

Imajui u vidu da je slivno podruje cca deset puta vee od obuhvata Plana, treba u
skladu sa postojeim zakonskim mogunostima u oblasti prostorno-planske regulative
nastojati da se i na dijelovima slivnog podruja koje je izvan obuhvata, u najveoj moguoj
mjeri ogranie aktivnosti koje bi ugrozile vrijednosti zatienog pejsaa, a vodnih resursa
posebno. Urbanistiko-tehnike uslove maksimalno prilagoditi aspektima zatite.

2.10.3. Energetska infrastruktura

U posmatranom obuhvatu zadrati e se dosadanji osnovni koncept snabdijevanja
energijom i energentima, preko izgraenog elektroenergetskog sistema, kao i preko
pojedinanih
isporuka tenog naftnog plina i drveta putem cestovnog saobraaja.

Elektroenergetika

Na predmetnom lokalitetu su izgraeni slijedei elektroenergetski kapaciteti,
transformatorske stanice i to:
- kablovska transformatorska stanica TS 10 / 0,4 kV Bijambare, broj 1885 snage 100
kVA,
- stubna betonska transformatorska stanica STS 10/0,4 kV - PTT Repetitor
Krivajevii broj 1903, sange 50 kVA,
- stubna eljeznoreetkasta transformatorska stanica STS 10/0,4 kV Krivajevii,
vojna, broj 1902 snage 250 kVA, koja je bila u vlasnitvu vojske Federacije
- stubna, betonska transformatorska stanica STS 10/0,4 kV Krivajevii broj 1883,
snage 50 kVA,
- 10(20) kV dalekovod nadzemni,
- 10(20) kV dalekovod kablirani.

Sve transformatorske stanice su prikljuene nadzemnim vodom sa magistralnog
dalekovoda, TS 35/10 kV, NiiiKrivajevii, osim TS 10/0,4 kV Bijambare, koja je
prikljuena sa magistralnog dalekovoda, starim kablom na kojem su krae dionice
zamijenjene novim.
Postojei elektroenergetski sistem zahtijeva rekonstrukciju i sanaciju u cilju
poboljanja sigurnosti i funkcionalnosti napajanja postojeih i planiranih graevina, u
smislu zamjene postojeih 10 (20) kV kablova novim srednje naponskim univerzalnim
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

kablovima, kao i zamjena postojeih uljnih transformastorskih jedinica novim suhim
transformastorskihm jedinicama, a zbog manjenja negativnih uticaja na okoli.
Niskonaponsku 0,4 kV mnreu planirati kao kablovsku, gdje za to postoje uslovi, a
gdje se ne moe realizirati kablovska 0,4 kV mrea, koristiti nadzemnu izolovanu mreu,
pri emu se moraju ispotovati uslovi i preporuke J.P. EPBiH, Podrunica
Elektrodistribucija Sarajevo.

Termoenergetika

Na predmetnom prostornom obuhvatu nema izgraenih toplifikacionih sistema.
Zagrijavanje graevina i saobraaj su najzastupljeniji izvori emisije i znaajno mogu
uticati na poveanje ambijentalnih koncentracija produkata sagorijevanja, to moe veoma
negativno uticati na kvalitet ivotne sredine.
Opskrba energijom i energentima zahtijeva sveobuhvatan pristup, koji e sagledati
potencijalne mogunosti koritenja onih vidova energije, koji predstavljaju optimalno
rjeenje za ovo podruje, kao objekat prirodnog naslijea.
Obzirom na poloaj, kao i utvrene mjere zatite doputeno je koristiti elektinu
energiju i teni naftni plin, za ije skladitenje je potrebno paljivo odabrati veliinu i
lokaciju tankova, vodei rauna o urbanistiko-ambijentalnim vrijednostima. Za male
individualne objekte moe se koristiti drvo.

2.11. ZATITA STANOVNITVA I DOBARA

Odbrana i zatita od ratnih dejstava

Korigovani obuhvat Zatienog pejsaa Bijambare, proiren na sjever, obuhvata i
povrine koje se najveim dijelom nalazi iza linija konfrontacije.
Lokalitet Bijambare je specifian iz razloga proteklih ratnih deavanja.
Kroz izvoenje generalnog izvianja od strane izviakog tima Regionalnog ureda
Sarajevo, a na osnovu informacija koje su prikupljene tokom izvianja za podruje
Bijambara je bilo postavljanja mina kao i uklanjanja mina tokom ratnih deavanja i to iza
linija sukoba to umnogome uslonjava minsku situaciju, budui da je podruje prostorno
veliko.
Za navedeno podruje je uraeno 10 projekata tehnikog izvianja (projekti iza linije
sukoba) kojima se trebalo strunim metodama potvrditi,odnosno ukloniti sumnja u
miniranost na dijelu terena, a za koje je bilo indicija tj.odreene naznake miniranosti
(informatori).
Projekti tehnikog izvianja su provedeni tokom 2005,2006, i 2008.godine ime je
deminirana povrina od 488.000 m2.
Proirenjem obuhvata zatienog podruja na sjever obuhvaeno je rizino
podruje (podruje ispred bive linije VRS), povrine 45,4795 ha od bive linije
konfrontacije, za koje je potrebno izvriti generalno izvianje, te odrediti protuminsku
Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

akciju. Povrine su registrovane i na podruju Druga zatiena zone u rejonu umskog
zemljita, iznad peine.
Objekti za sklanjanje ljudi i materijalnih dobara se moraju obezbijediti u skladu sa
Zakonom o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea.

Zatita od elementarnih nepogoda

Unutar obuhvata nije ustanovljeno nijedno aktivno klizite, dok je po osnovu
ugroenosti od poara ovo podruje veeg rizika.
U granicama obuhvata nalazi se potok Bjelila koji esto plavi okolno priobalno
podruje.
Svaka aktivnost koja moe prouzrokovati tetu opasnu po ivot i zdravlje ljudi kao i
tetu na materijalnim dobrima mora se regulisati u skladu sa planom unutranjeg reda
zatienog podruja utvrenog od strane Upravitelja.

2.12. KOMUNALNA HIGIJENA

Prikupljanje, deponovanje i uklanjanje otpada

Postupanje sa otpadom i odravanje komunalne istoe, kao aspekt zatite ivotne
sredine, u cjelosti se mora obraditi posebnim propisom o odravanju istoe u ljetnim i
zimskim uvjetima i propisom o dislociranju komunalnog otpada.
Komunalni otpad treba skupljati u posebne posude koje treba prema potrebi
organizovano odvoziti na gradsku sanitarnu deponiju.
Mjesto, nain odlaganja i odvoz otpada osigurava Upravitelj.
Graevinski i drugi kabasti otpad se mora odmah odvoziti van obuhvata zatienog
podruja.

2.13. BILANS POVRINA I PROSTORNO URBANISTIKI POKAZATELJI

Bilans povrina

Povrine po namjenama i njihova zastupljenost u ukupnom obuhvatu

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

povrina
NAMJENA POVRINA ha %
Graevinsko zemljite za:
- stanovanje
- sport i rekreacija
- drutvenu infrastrukturu

19,20
4.10
10,00
5,10
3,86
ume i umsko zemljite
319,20
64,23
Poljoprivredno zemljite 50,15 10,09
Zona sanitarne zatite 103,35 20,79
Infrastrukturni koridor-M-18 5,10 1,03
UKUPAN OBUHVAT 497,00 100,00

Prostorni pokazatelji

Rekreacione povrine-ukupno: 39,05 ha
- rekreacija unutar umskog zemljita 13,22 ha
- rekreacija unutar poljoprivrednog zemljita 15,28 ha
- rekreacija unutar zona sanitarne zatite 10,55 ha

ume i umsko zemljite-ukupno 319,20 ha
- dravni sektor 308,70 ha
- privatni sektor 10,50 ha

Poljoprivredno zemljite-privatni sektor 50,15 ha
Privatno zemljite-ukupno 82,75 ha
Dravno zemljite-ukupno 414,25 ha
Ureene pjeake staze 12,30 km
1

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Bosna i Hercegovina

Tel: + 387 (0) 33 562-044,-055
Fax: + 387 (0) 33 562-210

Bijambare Prostorni Plan

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bijambare Prostorni Plan

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bosna i Hercegovina

Federacija Bosne i Hercegovine

You might also like