Prostorna Osnova PP BPK

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a.d.
BANJA LUKA
Save Mrkalja 16, 78000 Banja Luka, tel: +387 51 21 66 14, faks: +387 51 21 65 57,
e-mail: uzbl@iu-rs.com, www.iu-rs.com
JIB 4401013220009
.R. 5710100000026157 Komercijalna banka a.d. Banja Luka
PROSTORNI PLAN
ZA PODRUJE
BOSANSKO PODRINJSKOG KANTONA
GORADE
ZA PERIOD 2008 2028. GODINA
-PROSTORNA OSNOVA- Nacrt -
Banja Luka, decembar 2009. god.
URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

BANJA LUKA
PREDMET:
PROSTORNI PLAN ZA PODRUJE BOSANSKO PODRINJSKOG KANTONA GORADE ZA PERIOD 2008

2028. GODINA
INVESTITOR:
VLADA BOSANSKO PODRINJSKOG KANTONA GORADE
NOSILAC PRIPREME:
MINISTARSTVO ZA URBANIZAM, PROSTORNO UREENJE I

ZATITU OKOLINE U VLADI KANTONA
VERIFIKACIJA:
SKUPTINA
GORADE
NOSILAC IZRADE:
URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a.d. BANJA

LUKA
RADNI TIM ZA
IZRADU PLANA:
BOSANSKO
PODRINJSKOG
KANTONA
mr BRANISLAV BIJELI, dipl. prost. planer

DRAGICA HRNI, dipl. prost.planer,
GORDAN MILINKOVI, dipl.in.geod.
MILE VUJAI, dipl. in. geolog.
BRANKO TOMI, dipl. in. saob.
MARKO VUJI, dipl. in. gra.
mr MILAN PRULJ, dipl. in. elektr.
NIKOLA STUPAR, dipl. in. elektr.
PETAR VUJANI, dipl. in. gra.
GORAN PAI, dipl. in. ma.
DARKO JOVANI, dipl. in. um.
DOBRILA TASOVAC, dipl.in.polj.
ORE MILIEVI, dipl. ekonom.
JASNA TALOVI, prof. biologije
SVJETLANA KODO, prof. geografije
SLAVICA PATAR, dipl.in.el.
DRAGAN TODOROVI, dipl.in.ma.
OLUI BOGOLJUB, dipl. pravnik
SANJA BAJI, in. informatike
TANJA TALI, arh.gra. teh.
KLJAJI IGOR, elektro. teh.
DENIS MITROVI, teh. za ra. tehniku
PAVLE ALVIR, el. teh.
IGOR ZEC, gra.teh.
VUKOSAVA VUKOVI, daktilograf,
URO KUKOLJ, kopirant
TEHNIKI RUKOVODILAC:
SNJEANA MRA - BADA, dipl. in. arh.
DIREKTOR
__________________
mr BORISLAV BIJELI
2
Urbanistiki zavod Republike Srpske, a.d., 78000 Banja Luka, Save Mrkalja 16
Tel: 387 51 21 66 14; Faks: 387 51 21 65 57; E-mail: uzbl@iu-rs.com

BANJA LUKA
SADRAJ
I TEKSTUALNI DIO
A. UVODNI DIO
I. PODACI O PLANIRANJU
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Vaei prostorni plan

Odluka o izradi Prostornog plana
Planski period
Nosilac pripreme i nosilac izrade Plana
Radni tim za izradu plana
Savjet plana
Primijenjena metodologija
Pregled informaciono-dokumentacione osnove Plana
B. STANJE ORGANIZACIJE, UREENJA I KORITENJA PROSTORA

I. PRIRODNI USLOVI I RESURSI
1. Geografski poloaj, reljef, klima i druge prirodne karakteristike prostora
2. Poljoprivredno zemljite
3. ume i umska zemljita
4. Vode
5. Rude i drugi mineralni resursi
II. TERITORIJA, STANOVNITVO I NASELJA

1. Teritorija
2. Stanovnitvo
3. Naselja i prostorne cjeline
4. Stanovanje i stanovi
III.
INFRASTRUKTURA
1. Energetska infrastruktura
2. Saobraajna infrastruktura
3. Telekomunikaciona infrastruktura
4. Hidrotehnika infrastruktura
5. Komunalna infrastruktura
IV. DRUTVENE DJELATNOSTI

V.
KARAKTERISTIKE PRIVREDNOG RAZVOJA

1. Razvoj privrede i opti faktori razvoja
2. Prostorna organizacija privrede
3. Ocjena privrednih aktivnosti sa stanovita uticaja na okoli
VI. KARAKTERISTIKE RAZVOJA TURIZMA NA BAZI PRIRODNE I KULTURNO ISTORIJSKE BATINE

3

BANJA LUKA
VII. STRATEKA PROCJENA UTICAJA NA OKOLI

1. Stanje ivotne sredine
2. Strateka procjena uticaja na okoli
VIII. UGROENOST OD PRIRODNIH I LJUDSKIM DJELOVANJEM IZAZVANIH

NEPOGODA I KATASTROFA I RATNIH DJELOVANJA
IX. PRIRODNO I KULTURNO - ISTORIJSKO NASLJEE
1. Prirodno nasljee
2. Kulturno istorijsko nasljee
X. BILANS KORITENJA POVRINA

XI. OCJENA STANJA ORGANIZACIJE, UREENJA I KORITENJA PROSTORA I
MOGUI PRAVCI RAZVOJA
C. OPI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA
D. POSEBNI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA
E. OSNOVNA KONCEPCIJA PROSTORNOG RAZVOJA
I. KLIMA
II. POLJOPRIVREDNA ZEMLJITA I POLJOPRIVREDA
III. UME I UMSKA ZEMLJITA
IV. VODE I VODNE POVRINE
V. MINERALNA NALAZITA
VI. STANOVNITVO
VII. SISTEM NASELJA
VIII. STANOVANJE I STANOVI
IX.
ENERGETSKA INFRASTRUKTURA (PROIZVODNJA I PRIJENOS ENERGIJE)
X.
SAOBRAAJNA INFRASTRUKTURA (SAOBRAAJ)
XI. HIDROTEHNIKA INFRASTRUKTURA (VODNA INFRASTRUKTURA)

XII. KOMUNALNA INFRASTRUKTURA
XIII. DRUTVENE DJELATNOSTI
XIV. PRIVREDA
XV. POSEBNO ZATIENI PROSTORI
4

BANJA LUKA
XVI. ZATITA I UNAPREENJE OKOLIA

XVII. ZATITA I REVITALIZACIJA KULTURNO - ISTORIJSKOG I PRIRODNOG
NASLJEA I NJIHOVA EKONOMSKA VALORIZACIJA
XVIII. MINSKA POLJA
XIX. UGROENOST PODRUJA
XX.
II
KONCEPT ORGANIZACIJE, UREENJA I KORITENJA

(OSNOVNA NAMJENA PROSTORA I POJEDINIH PODRUJA)
PROSTORA
GRAFIKI DIO
1.
IZVOD IZ PROSTORNOG PLANA BOSNE I HERCEGOVINE ZA PERIOD OD 1981.

DO 2000. GODINE
2a. KORITENJE ZEMLJITA
2b. KORITENJE ZEMLJITA CORINE
3. TERITORIJA I ADMINISTRATIVNO TERITORIJALNA PODJELA
4a. ININJERSKOGEOLOKA KARTA STABILNOST TERENA
4b. HIDROGEOLOKA KARTA
5. VISINSKI POJASEVI
6. KLIMATSKE KARAKTERISTIKE
7a. PEDOLOKE KARAKTERISTIKE
7b. POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE
7c. BONITET POLJOPRIVREDNOG ZEMLJITA
7d. AGROZONE
8a. UME I UMSKA ZEMLJITA
8b. REALNA UMSKA VEGETACIJA
9. VODE
10. MINERALNE SIROVINE
11a. GUSTINA NASELJENOSTI 1991. GODINE
11b. GUSTINA NASELJENOSTI 2008. GODINE
12. MREA NASELJA STANJE
13. ENERGETSKA INFRASTRUKTURA
14. SAOBRAAJNA INFRASTRUKTURA
15. TELEKOMUNIKACIONA INFRASTRUKTURA
16. HIDROTEHNIKA INFRASTRUKTURA
17. KOMUNALNI OTPAD
18. PROSTORNA ORGANIZACIJA PRIVREDE
19. TURIZAM
20. DRUTVENE DJELATNOSTI
21. IZVORI ZAGAENJA (PRITISAKA)
22. KULTURNO NASLJEE
23. ZATIENA PRIRODNA PODRUJA
24. KONCEPT PLANIRANE MREE NASELJA
25. OSNOVNI KONCEPT UREENJA PROSTORA
Sve karte su u razmjeri 1:50000. Karte iz Prostornog plana Bosne i Hercegovine, koje ine
izvod iz ovog Plana, su u razmjeri 1: 1 250 000.
5

BANJA LUKA
6

BANJA LUKA
TEKSTUALNI DIO
A. UVODNI DIO
7

BANJA LUKA
I PODACI O PLANIRANJU
1. VAEI PROSTORNI PLAN
Teritorija Bosansko - podrinjskog kantona (BPK) u prethodnom periodu nije imala jedinstveni
prostorno planski dokument stratekog karaktera, to je rezultat injenice da sadanja
teritorija kantona nije pripadala jedinstvenoj administrativnoj regionalnoj cjelini u prethodnom
periodu (prije 1992. godine) to bi uslovilo izradu cjelovitog prostornog plana. Krajem 1970 ih i
poetkom 1980 ih godina za vei dio teritorije dananjeg kantona je bio u izradi Regionalni
prostorni plan Gornja Drina koji je obuhvatao podruje tadanjih optina Gornjedrinskog regiona
ajnie, Foa, Gorade, Rudo i Viegrad. Meutim, ovaj planski dokument je ostao u fazi
nacrta i nikada nije usvojen.
Za dananje optine u sastavu kantona su tokom 80 tih godina prolog vijeka (period
planskog optimizma u BiH) izraivani prostorni planovi, od kojih su neki i usvojeni, dok su
drugi ostali nedovreni u fazi nacrta. Rije je o prostornim planovima tadanjih cjelovitih optina.
Usvojeni prostorni planovi u periodu prije 1992. godine su:
Prostorni plan optine Foa,
Prostorni plan Grada Sarajevo za period od 1986 do 2000. odnosno 2015. godine (za
vei dio teritorije dananje optine Pale Praa)1.
Prostorni planovi ostali u fazi nacrta su:
Prostorni plan optine Gorade,
Prostorni plan optine Rogatica (za manji dio teritorije optine Pale Praa: naselja
Bulozi i Vraalice).
Zbog isteka planskog horizonta i zastarjelosti optinske administracije praktino vie ne
primjenjuju prostorne planove optina usvojene prije 1992. godine.
Poslije 1995. godine za teritoriju kantona i njegovih optina nije donesen nijedan novi prostorni
plan.
injenica je da je proteklih dvadesetak godina dolo do znaajnih promjena kako na prostorima
BiH, tako i regionu u cjelosti; ratna deavanja, formiranje novih teritorijalno politikih granica,
promjene u geopolitikom okruenju itd. Pratei procesi ovih znaajnih geopolitikih promjena
bili su snani migracioni procesi koji su doveli do potpune izmjene dotadanje demografske
slike.
Uticaj globalnih geopolitikih deavanja u okruenju i na nivou BiH, odrazio se i na podruje
Bosansko - podrinjskog kantona, izmjenivi u znaajnoj mjeri demografske karakteristike,
uslovljavajui nove obrasce djelovanja u prostoru bazirane na principima odrivog razvoja, a to
sve zajedno povlai i reviziju koncepcije sistema naselja i organizacije, ureenja i koritenja
prostora uopte.
Planiranje je kontinualan proces koji koriguje svoje strateke smjernice u skladu sa potrebama i
savremenim naelima vremena (fleksibilnost planskih rjeenja), te je stoga neophodno
revidovati planska rjeenja prethodnih prostornih planova u skladu sa novoformiranom
geopolitikom situacijom i savremenim naelima i metodologijom prostorno - planerske prakse.
Rije je ustvari o regionalnom prostornom planu.


BANJA LUKA
IZVOD IZ PROSTORNOG PLANA BOSNE I HERCEGOVINE ZA PERIOD OD 1981.

DO 2000. GODINE
Regionalizacija i mrea naselja
U ovom dokumentu su definisana tri pravca razvoja mree naselja u Bosni i Hercegovini.
Po prvom pravcu razvoja mree naselja u BiH gradsko naselje Gorade je definisano kao
mezoregionalni centar.
Po drugom pravcu razvoja mree naselja u BiH gradsko naselje Gorade je zajedno sa
gradskim naseljem Foa definisano kao dvojni regionalni centar.
Po treem pravcu razvoja mree naselja u BiH kao centri drugog ranga u Republici su definisani
centri meuoptinskih zajednica - gradsko naselje Gorade.
Industrija i proizvodnja mineralnih sirovina
Ovim dokumentom su na podruju dananjeg Bosansko podrinjskog kantona registrovane
sljedee mineralne sirovine:
Leita i pojave manganske rude u reonu Kacelja, kao i olovo cinkane rude u reonu
Raia i foanske Jabuke (juna podgorina Jahorine),
Leita i pojave bakarne rude u reonu Mirkovice i Previla,
Leita i pojave antimonita u reonu Potkozare i Hranjena,
Leita i pojave barita u blizini naselja Praa i jahorinskom podruju na granici sa
optinom Pale, kao u reonu juno od foanske Jabuke,
Leite i pojava gipsa u reonu Rodijelja,
Leite i pojava kaolina u reonu Cvilina.
Pojava radioaktivne vode je registrovana u irem reonu Bavia.
Turizam
U Prostornom planu BiH je planiran razvoj zimskog turizma na planini Jahorini u reonu Borovca,
turizma na vodama i ribolovnog turizma u dolini Drine.
Poljoprivredno zemljite i poljoprivreda
Ovim dokumentom je zemljite u dolini Drine uzvodno od Gorada definisano kao zemljite
namjenjeno iskljuivo poljoprivredi. Isti status ima zemljite u dolini Prae na potezu ajinovii
Renovica.
ume i umska zemljita i umarstvo
U Prostornom planu BiH je planirano podizanje uma na zemljitima koja se ne mogu koristiti u
poljoprivredne svrhe oko obala Drine. Pored toga je istaknuta potreba izrade posebnih
programa poumljavanja za slivove vie rijeka, meu kojima je i Drina.
Saobraajna infrastruktura
U oblasti drumskog saobraaja ovaj dokument je planirao rekonstrukciju magistralnog puta M-5
na relaciji Praa Ustipraa (evropski put E-761). Istaknuta je potreba izgradnje ovog puta na
relaciji Renovica Mesii. Na ovoj istoj relaciji, dolinom Prae, planirana je eljeznika pruga
Sarajevo Priboj sa varijantom do Jablanice (spoj sa barskom prugom).
9

BANJA LUKA
Energetska infrastruktura
U oblasti energetike ovaj dokument je planirao izgradnju hidroelektrane (HE) Gorade, a
planirana je i 110 kV trafostanica Gorade. HE Ustikolina se pominje u analitiko
dokumentacionoj osnovi plana.
Telekomunikaciona infrastruktura
U oblasti telekomunikacione infrastrukture ovaj dokument je planirao izgradnju RTV
informativno tehnikog centra u Goradu, TT kabla dolinom Drine. Prema Rogatici, Rudom,
Sokocu i Viegradu (TV repetitori i LRC predajnici) iz emisionog objekta osnovne mree
Gorade su planirane 400 Mhz veze.
Vodoprivredna infrastruktura
U Prostornom planu SR BiH nije planirana izgradnja vienamjenskih akumulacija na
predmetnom prostoru. Planirana akumulacija Gorade sa povrinom od 638 ha je predviena
prevashodno za potrebe energetike. U ovom dokumentu se istie zahtjev da rijeka Drina kroz
dananji kanton ima drugu klasu vode zbog predvienog korienja za snabdijevanje naselja
pitkom vodom.
Prirodna batina
U oblasti prirodnog naslijea ovaj dokument je planirao svega dva zatiena prirodna podruja:
Regionalni park Praa (prostor doline Prae i Jahorine istono do Rude glave,
Zorovia, Butkovia i emernice),
Dendroloki rezervat prirode u reonu Crnog vrha i Cerice na Jahorini.
Kulturno istorijsko naslijee
U oblasti kulturno - istorijskog naslijea ovaj dokument je prostor dananjeg Bosansko
podrinjskog kantona ukljuio u foansko podruje. Na ovom prostoru, u smislu znaaja,
Prostorni plan SR BiH nije izdvojio nijedan spomenik.
10

BANJA LUKA
2. ODLUKA O IZRADI PROSTORNOG PLANA BOSANSKO - PODRINJSKOG
KANTONA
Vlada Bosansko - podrinjskog kantona Gorade je pokrenula postupak izrade Prostornog plana
kantona (u daljem tekstu Plan), u skladu sa Zakonom o prostornom ureenju Bosansko podrinjskog kantona Gorade (Slubene novine Bosansko - podrinjskog kantona, br. 8/04).
Odluka o pristupanju izradi prostornog plana za podruje Bosansko - podrinjskog kantona
donesena je na sjednici kantonalne skuptine od 29.02.2009. godine i objavljena u Slubenim
novinama Bosansko - podrinjskog kantona br. 3/08 . Nosilac pripreme plana je Ministarstvo za
urbanizam, prostorno ureenje i zatitu okoline u Vladi Bosansko - podrinjskog kantona
Gorade, a nosilac izrade je Urbanistiki zavod Republike Srpske, a.d., Banja Luka. Ugovor
izmeu Vlade Bosansko - podrinjskog kantona (naruioca plana) i Urbanistikog zavoda
Republike Srpske, a.d. Banja Luka (nosilac izrade) zakljuen je 17.11.2008. godine.
3. PLANSKI PERIOD
Vremenski period za koji se Plan donosi je 2008 - 2028. godina.
4. NOSILAC PRIPREME I NOSILAC IZRADE PLANA

Nosilac pripreme Plana je Ministarstvo za urbanizam, prostorno ureenje i zatitu okoline u
Vladi Bosansko - podrinjskog kantona Gorade, a nosilac izrade je Urbanistiki zavod
Republike Srpske, a.d., Banja Luka.
5. RADNI TIM ZA IZRADU PLANA
mr Branislav Bijeli, dipl. prostorni planer,

Hrni Dragica, dipl. prostorni planer,
Jovani Darko, dipl. in. umarstva,
Tasovac Dobrila, dipl. in. poljoprivrede,
Talovi Jasna, profesor biologije,
Kodo Svjetlana, diplomirani geograf,
Milievi ore, dipl. ekonomist,
Vujai Mile, dipl. in. geologije,
Tomi Branko, dipl. in. saobraaja,
Vuji Marko, dipl. in. graevinarstva,
mr Milan Prulj, dipl. in. elektrotehnike,
Stupar Nikola, dipl. in. elektrotehnike,
Vujani Petar, dipl. in. graevinarstva,
Pai Goran, dipl. in. mainstva,
Milinkovi Gordan, dipl. in. geodezije,
Patar Slavica, dipl. in. elektrotehnike,
Todorovi Dragan, dipl. in. mainstva,
Olui Bogoljub, dipl. pravnik.
11

BANJA LUKA
6. SAVJET PLANA
Odlukom Ministra za urbanizam, prostorno ureenje i zatitu okoline Bosansko - podrinjskog
kantona Gorade od 08.01.2009. godine imenovan je Savjet za izradu Prostornog plana
podruja Bosansko - podrinjskog kantona za period 2008 2028. godinu koji broji 18 lanova. U
Savjet za izradu Plana imenovani su:
BOSANSKO PODRINJSKI KANTON GORADE
unja Ahmed, dipl. ekonomist

- predsjednik
Uanovi Mubera, dipl. in. hemije - zamjenik predsjednika
SPOLJNI SARADNIK
Domba Enver, dipl. in. arh.
- lan i struni konsultant
OPINA GORADE
Rami Nezim, dipl. in. geod.

Ajanovi Muris, dipl. in. geod.
Dambegovi Asima, dipl. in. ma.
Adem Enver, dipl. pravnik
- lan
- lan
- lan
- lan
OPINA PALE -PRAA
Mutapi efko, prof. odbrane

amdi Mujo, dipl. pravnik
- lan
- lan
OPINA FOA - USTIKOLINA
Bai Redo, in. gra.

Golubovi Anelko, geod. teh.
- lan
- lan
MINISTARSTVO ZA PRIVREDU BPK-a
Omeragi Ismet, dipl. in. ma.

Hadiomerovi Melida, dipl. in. tehn.
Kazagi Beriz, in. gra.
- lan
- lan
- lan
BH-TELEKOM DIREKCIJA GORADE
Musabai Ramiz, in. telekom.
- lan
ELEKTRODISTRIBUCIJA PJ. GORADE
Mirvi Enisa, in. el. In.
- lan
NEVLADIN SEKTOR
Kadri Edin, dipl. in. arh.
- lan
12

BANJA LUKA
SEKRETAR SAVJETA
Daferovi Sead, ek. teh.
- lan
7. PRIMIJENJENA METODOLOGIJA
Metodologija izrade Prostornog plana Bosansko - podrinjskog kantona proizilazi iz Zakona o
prostornom ureenju i koritenju zemljita FBiH (Sl. novine FBiH 2/06 i 72/07), Zakona o
prostornom ureenju Bosansko - podrinjskog kantona Gorade (Slubene novine BPK 8/04),
Uredbe o jedinstvenoj metodologiji za izradu dokumenata prostornog ureenja (Sl. novine FBiH
63/04 i 50/07) i Odluke o pristupanju izradi Prostornog plana za podruje Bosansko podrinjskog kantona (Slubene novine BPK 3/08).
Prema lanku 14. Zakona o prostornom ureenju i koritenju zemljita FBiH prostorni planovi
obuhvataju: zatitu, unapreenje, ureenje,organizaciju i koritenje prostora i dobara u prostoru;
namjenu prostora; izgradnju mree i objekata infrastrukture, osnove za razmjetaj privredne i
drutvene infrastrukture, privrednih djelatnosti i naselja; ureenje podruja sa posebnom
namjenom; zatitu i koritenje kulturno-povijesnog i prirodnog nasljea; zatitu i unapreenje
ovjekove sredine.
Prostorni plan kantona radi se na osnovu Prostornog plana Federacije i Programa mjera za
odnosni prostor. Uz uvaavanje prirodnih, kulturno-historijskih i pejzanih vrijednosti, prostorni
plan kantona utvruje osnovna naela planskog ureenja prostora, ciljeve prostornog razvoja,
zatitu, koritenje i namjenu zemljita, a naroito:
1) osnovnu namjenu zemljita (poljoprivredno, umsko, graevinsko zemljite, vodne i druge
povrine);
2) sistem naselja i urbana podruja;
3) graevine i koridore magistralne i druge infrastrukture od znaaja za Federaciju i kanton sa
zatitnim
infrastrukturnim
pojasevima
(vodoprivredna,
saobraajna,
energetska,
telekomunikaciona i druga infrastruktura);
4) drugu infrastrukturu od znaaja za Federaciju i kanton (zdravstvo, obrazovanje, nauka,
kultura, sport, uprava, turizam, bankarstvo, usluge, snabdijevanje i sl.);
5) mjere zatite okolia sa razmjetajem graevina i postrojenja koja mogu znaajnije ugroziti
okoli;
6) zatitu graditeljskog i prirodnog naslijea;
7) mjere zatite od prirodnih i ljudskim djelovanjem izazvanih nepogoda i katastrofa i ratnih
djelovanja;
8) nain i obim iskoritavanja mineralnih sirovina;
9) obaveze u pogledu detaljnijeg planiranja ureenja manjih prostornih cjelina unutar kantona
(prostorni plan opine, podruja posebnih obiljeja, urbanistiki plan i dr.).
Program mjera i aktivnosti za provedbu plana i Odluka o provoenju prostornog plana kantona
sastavni su dijelovi plana.
Prostorni plan kantona moe sadravati i druge elemente od vanosti za kanton na
osnovu kantonalnog zakona o prostornom ureenju.
Smjernice za izradu Prostornog plana Bosansko - podrinjskog kantona date su u posebnom
dokumentu u skladu sa Programom i planom aktivnosti za pripremu i izradu Prostornog plana
Bosansko - podrinjskog kantona.
Dvije osnovne faze u izradi ovog prostornog plana su:
1. Priprema i izrada Prostorne osnove,
2. Izrada prednacrta, nacrta i prijedloga Prostornog plana (Uredba o jedinstvenoj
metodologiji za izradu dokumenata prostornog ureenja, lan 11).
13

BANJA LUKA
Posebni dokument koji ini sastavni dio Prostorne osnove jeste Studija ranjivosti prostora.
Sam Prostorni plan predstavlja zavrnu formu stratekog prostorno planskog dokumenta i
sastoji se od sljedeih dijelova u tekstualnom dijelu:
Opti i posebni ciljevi prostornog razvoja,
Projekcija prostornog razvoja,
Projekcija razvoja prostornih sistema,
Odluka o provoenju prostornog plana (Uredba o jedinstvenoj metodologiji za izradu
dokumenata prostornog ureenja, lan 19).
Grafiki dio plana ine sljedee karte.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Izvod iz prostornog plana ireg podruja R 1 : 1 250 000,

Sintezni prikaz postojeeg stanja prostornog ureenja R 1 : 50 000,
Sistem naseljenih mjesta (urbana podruja) sa drutvenom infrastrukturom R 1 : 50
000,
Poljoprivredna i umska zemljita R 1 : 50 000,
Vode i vodne povrine R 1 : 50 000,
Utvrena leita i povrine namijenjene podzemnom i nadzemnom iskoritavanju
mineralnih sirovina R 1 : 50 000,
Privredne zone sa razmjetajem i znaajem R 1 : 50 000,
Povrine za proizvodnju i prenos energije i ostala infrastruktura sa zatitnim
pojasevima R 1 : 50 000,
Saobraajne povrine i koridori R 1 : 50 000,
Zaticene povrine i objekti kulturno-istorijskog i prirodnog nasljea R 1 : 50 000,
Povrine namijenjene za sport, rekreaciju i turizam R 1 : 50 000,
Sistem evakuacije otpada R 1 : 50 000,
Povrine posebne namjene R 1 : 50 000,
Neplodna i druga zemljita R 1 : 50 000,
Sintezni prikaz koritenja prostora i razvoj prostornih sistema u planskom periodu R 1 :
50 000.
Tenja u izradi plana je da se obezbijedi dovoljna fleksibilnost prema planovima nieg

reda, tako da se njihovom izradom prilikom koje se ostvaruje detaljniji uvid u pogodnosti
odreene lokacije i adekvatnije odgovara na zahtjeve koje drutvena situacija postavlja, ne
narue osnovni principi i koncept plana.
Metodologija izrade ovog planskog dokumenta koncipirana je na metodama analize i
sinteze, principima odrivog razvoja i principima komunikacionog planiranja. Metodologija izrade
plana usaglaena je sa Uredbom o jedinstvenoj metodologiji za izradu dokumenata prostornog
ureenja FBiH. Analitike studije (analiza 1) tematskih oblasti polaznu osnovu imaju u
postojeem stanju, a kao rezultat daju pretpostavke za planiranje. Sinteza 1 podrazumijeva
usaglaavanje formiranih tematskih pretpostavki i evaluaciju planskih rjeenja. Rezultat
evaluacije upuuje na analizu 2 i sintezu 2. Cikliki proces evaluiranja obavlja se dok se ne
doe do zadovoljavajueg planskog reenja evaluacija planskih reenja. Primijenjeni
komunikacioni model planiranja podrazumijeva i graansku evaluaciju planskih rjeenja koja
najvie dolazi do izraaja u fazi nacrta Plana, odnosno u periodu javnog uvida.
14

BANJA LUKA
8. PREGLED INFORMACIONO DOKUMENTACIONE OSNOVE PLANA

Pregled dokumentacije:
Osnovni principi odrivog prostornog razvoja evropskog kontinenta, Evropska

konferencija ministara odgovornih za prostorno planiranje (CEMAT), Hanover,
septembar 2000.,
Perspektiva prostornog razvoja Evropske unije, Vlada Republike Srbije, Kancelarija za
pridruivanje Evropskoj uniji, Francusko srpski forum za prostorno planiranje i
regionalne politike, Beograd; 2005,
Ljubljanska deklaracija o teritorijalnoj dimenziji odrivog razvoja, CEMAT Ljubljana,
2003, Ininjerska komora Srbije, Matina sekcija prostornih planera, Beograd, 2005,
Teritorijalna agenda Evropske unije i Stanje i perspektive Evropske unije (Prevodi knjiga
4); Inenjerska komora Srbije Matina sekcija planera; Beograd; 2008,
etrnaesta Evropska konferencija ministara odgovornih za prostorno/regionalno
planiranje (CEMAT) Mostovi irom Evrope, Lisabon, Portugal, 26 27. oktobar 2006.;
Asocijacija prostornih planera Srbije; Beograd; 2009,
Strategije integralnog prostornog razvoja podruja Centralne Evrope, Podunavlja i
Jadrana, Visionplanet, www.uniserver.sz/visionplanet/default_en/htm,
European Space and Territorial Integration Alternatives / ESTIA, Spatial development
strategies and policy integration for the South- eastern Europen space,
http://estia.arch.auth.gr/estia/,
CORINE LAND COVER, European Environment Agency, http://www.eea.europa.eu/ ,
Inventar stanja zemljinih resursa Bosne i Hercegovine u poslijeratnom periodu; Zavod
za Agropedologiju Sarajevo, Poljoprivredni Institut Banja Luka, Agronomski Institut
Sveuilita u Mostaru, Food and Agriculture Organization of the United Nations
Sarajevo,
Prostorni plan Bosne i Hercegovine za period 1981 2000, preieni tekst; Skuptina
SR BiH, Sarajevo, 1989,
Prostorni plan Bosne i Hercegovine za period od 1981. do 2000. godine, Analitikodokumentaciona osnova, sintezni materijal, Republiki komitet za, graevinarstvo,
stambene i komunalne poslove, Institut za arhitekturu, urbanizam i prostorno planiranje
arhitektonskog fakulteta u Sarajevu, Sarajevo, septembar 1981.,
Strategija prostornog ureenja Federacije BiH prva etapa, studija; Federalno
Ministarstvo prostornog ureenja i okolia; Sarajevo, 1997,
Informaciono dokumentaciona osnova Prostornog plana Republike Srpske do 2015.
godine, Urbanistiki zavod Republike Srpske a.d. Banja Luka, Banja Luka, 2007,
Prostorni plan Republike Srpske do 2015. godine, Urbanistiki zavod Republike Srpske
a.d. Banja Luka, Banja Luka, april 2008.,
Prostorni plan Republike Srbije, Slubeni glasnik Republike Srbije, Republika Srbija,
Beograd, 1996,
Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - nacrt, Ministarstvo zatite ivotne
sredine i ureenja prostora, Podgorica, 2006,
Regionalni prostorni plan Gornja Drina (analitiko - sintezni materijal), Urbanistiki zavod
SR BiH Poslovna jedinica Gorade, Gorade, 1980,
Regionalni prostorni plan Gornja Drina (izvod iz analitiko - sinteznog materijala),
Urbanistiki zavod SR BiH Poslovna jedinica Gorade, Gorade, 1980,
Prostorni plan grada Sarajevo za period od 1986 do 2000. odnosno 2015. godine,
Slubene novine grada Sarajeva, Sarajevo, 7/86,
Prostorni plan grada Istono Sarajevo do 2015. godine, Urbanistiki zavod RS, a.d.,
15

BANJA LUKA
Banja Luka, 2008,

Prostorni plan optine Gorade planski period 1985 2010. (analitiko
dokumentaciona osnova), Urbanistiki zavod BiH, Sarajevo, 1986,
Prostorni plan optine Foa (2. faza, analitiko dokumentaciona osnova), Urbanistiki
zavod BiH, Sarajevo, 1986,
Prostorni plan optine Foa, Urbanistiki zavod BiH, Foa, 1989,
Nacrt Prostornog plana optine Rogatica do 2010. godine, Institut za arhitekturu,
urbanizam i prostorno planiranje arhitektonskog fakulteta, Rogatica, januara 1988.,
Urbanistiki plan Gorade 2000 dokumentacija, Urbanistiki zavod BiH, Sarajevo, juni
1977.,
Odluka o usvajanju i sprovodjenju Urbanistikog plana grada Gorada do 2000. godine,
Meuoptinski slubeni glasnik Sarajevo, 15/81,
Odluka o zonama graevinskog zemljita Opine Foa Ustikolina, Slubene novine
Bosansko - podrinjskog kantona 11/02,
Srednjorona razvojna strategija Bosne i Hercegovine PRSP (2004-2007), konana
verzija, Savjet ministara BiH, Sarajevo, 2004,
Studija ranjivosti prostora Federacije BiH (nacrt); Institut za hidrotehniku Graevinskog
fakulteta u Sarajevu, IPSA institut; Sarajevo, 2008,
Strategija zatite okolia FBiH 2008 2018. (nacrt); Bosna-S Oil Services Company,
Institut za hidrotehniku Graevinskog fakulteta u Sarajevu, IPSA institut; Sarajevo, 2008,
Strategija upravljanja vrstim otpadom BiH Final report, AEA TECHNOLOGY
ENVIRONMENT, 2000,
Studija za transport master plan u Bosni i Hercegovini finalni izvjetaj, izvrni saetak;
Japan International Cooperation Agency (JICA), Ministarstvo civilnih poslova i
komunikacija Bosna i Hercegovina, Ministarstvo prometa i komunikacija Federacije BiH,
Ministarstvo saobraaja i veza Republika Srpska, Pacific Consultants International; mart,
2001.,
Studija energetskog sektora u BiH nacrt konanog izvjetaja; Energetski institut Hrvoje
Poar Hrvatska, Soluziona panjolska, Ekonomski institut Banjaluka, Rudarski institut
Tuzla; 2008,
Strateki plan i program razvoja energetskog sektora Federacije Bosne i Hercegovine
nacrt, finalna verzija; Federalno ministarstvo energije, rudarstva i energije; Sarajevo;
februar/veljaa 2008.,
Strategija upravljanja vodama Federacije BiH 1. dio (Nacrt); Zavod za vodoprivredu
d.d. Sarajevo, Zavod za vodoprivredu d.o.o. Mostar; Sarajevo; mart 2009.,
Regionalna strategija ekonomskog razvoja za Sarajevsku ekonomsku makroregiju,
Sarajevska regionalna razvojna agencija, Bosna i Hercegovina, novembar 2004.,
Studija elektroenergetskog i termoenergetskog sistema Bosansko podrinjskog kantona
Gorade za period 2008 2028. godina (nacrt), IPSA institut, Institut za hidrotehniku
Graevinskog fakulteta u Sarajevu, CETEOR Sarajevo, 2008,
Studija kvaliteta zemljita Bosansko podrinjskog kantona, Zavod za agropedologiju
FBiH, Sarajevo, 2006,
Strateki plan opine Foa Ustikolina za period 2008 2013., Ustikolina, 2008. godine,
Opina Gorade - Strategija razvoja zasnovana na potivanju ljudskih prava 2008
2014., Gorade, 2007. godine,
Strategija razvoja opine Pale Praa,
Statistiki godinjaci SR BiH i SFRJ,
Statistiki godinjak Republike Bosne i Hercegovine 1992, Dravni zavod za statistiku,
1994,
Statistiki godinjak/ljetopis Federacije Bosne i Hercegovine 2005, Federalni statistiki
16

BANJA LUKA
zavod, Sarajevo, 2005,

Statistiki godinjak/ljetopis Federacije Bosne i Hercegovine 2008, Federalni statistiki
zavod, Sarajevo, 2008,
Federacija Bosne i Hercegovine u brojkama, Federalni statistiki zavod, Sarajevo, 2008,
Bosansko podrinjski kanton u brojkama 2008. godine, Federalni statistiki zavod,
Sarajevo, 2005,
Stanovnitvo BiH Narodnosni sastav po naseljima, Dravni zavod za statistiku
Republike Hrvatske, Zagreb, 1995. godine,
Popis stanovnitva, domainstava i stanova u 1981. godini [CD-ROM], Savezni zavod za
statistiku, Beograd,
Popis stanovnitva 1953, stanovnitvo i domainstva, knjiga 12, podaci za naselja i
dijelove naselja prema upravnoj podjeli u 1953. godini - Beograd, 1959,
Makroekonomski pokazatelji po kantonima i opinama za 2007. i 2008. (analiza),
Federalni zavod za programiranje razvoja, 2008,
Godinjak - Potronja vode i stepena zagaenja otpadnih voda u SR Bosni i Hercegovini
za 1990. godinu, Republiki vodoprivredni drutveni fond, Sarajevo, 1991,
Prilagoavanje realnog i finansijskog sektora prikljuenju Evropskoj uniji, Savez
ekonomista Jugoslavije, 2002,
Dugoroni program snabdijevanja pitkom vodom stanovnitva i privrede u SRBiH,
Sarajevo, 1988,
Dugoroni program razvoja vodoprivrede Bosne i Hercegovine u periodu od 1986. do
2000. godine,
Osnovne karakteristike vodoprivrede SR BiH, R.O. Vodoprivreda BiH, OOUR Zavod za
vodoprivredu Sarajevo, 1980,
Jovan . Markovi: Regionalna geografija SFR Jugoslavije, Graevinska knjiga,
Beograd, 1980,
Karte vodnih objekata, izdanje Zavod za vodoprivredu Bosne i Hercegovine i
Vojnogeografski institut Beograd,
umsko privredne osnove,
Ekoloko vegetacijska rejonizacija Bosne i Hercegovine,
Planina 2002: raubovanje resursa, odsustvo razvoja, odlazak stanovnitva, zbornik
radova, Savez ininjera i tehniara Srbije i IAUS, Beograd, 2002,
Analiza stanja lokalne uprave i samouprave u Bosni i Hercegovini (nacrt), EDA Agencija za razvoj preduzea, Fond otvoreno drutvo Bosna i Hercegovina, SDC /
Intercooperation, 2005,
Studija ranjivosti prostora Tuzlanskog kantona; Bosna-S Oil Services Company,
Rudarski fakultet Univerziteta u Tuzli; Tuzla, 2008,
Zakon o prostornom ureenju i koritenju zemljita na nivou FBiH, Slubene novine
FBiH 2/06 i 72/07,
Uredba o jedinstvenoj metodologiji za izradu dokumenata prostornog ureenja,
Slubene novine FBiH 63/04, 50/07,
Zakon o prostornom ureenju Bosansko podrinjskog kantona Gorade, Slubene
novine Bosansko podrinjskog kantona br. 07/04.
Osim prikupljene dokumentacione osnove, koritene su detaljne informacije iz strunih

organizacija iz oblasti infrastrukture, geodezije, privrede, umarstva, statistike, kao i podaci iz
optinskih odjeljenja dobijenih putem ankete.
17

BANJA LUKA
18

BANJA LUKA
B. STANJE ORGANIZACIJE , UREENJA I

KORITENJA PROSTORA
19

BANJA LUKA
II PRIRODNI USLOVI I RESURSI

1. GEOGRAFSKI POLOAJ,
KARAKTERISTIKE PROSTORA
RELJEF,
KLIMA
DRUGE
PRIRODNE
GEOGRAFSKI POLOAJ
Bosansko - podrinjski kanton se nalazi izmeu 43 34' 6.2" i 43 46' 24.8" S.G.. i 18 31'
30.5" i 19 01' 01.4" I.G.D. Najjunija taka obuhvata nalazi se u dolini Drine u optini Foa Ustikolina (atar naselja Filipovii), dok je najsjevernija locirana u kanjonu Prae u optini Pale Praa (atar naselja Vraalice). Najzapadnija taka je u ataru naselja Dragomilii u optini Foa Ustikolina, a najistonija taka se nalazi u ataru naselja Milanovii u optini Gorade.
Ovaj kanton se nalazi u jugoistonom dijelu Bosne i Hercegovine i Federacije Bosne i
Hercegovine.
Obuhvat plana u pravcu zapad istok ima duinu od 25 km (prosjek), dok prosjena duina u
pravcu sjever jug iznosi oko 20 km.
Ovaj prostor veina regionalnih geografa sa aspekta fiziko - geografske regionalizacije
svrstava u Dinarsku Bosnu i Hercegovinu (Istona Bosna ili Pobre i sredogorje srednje Bosne).
Bosansko - podrinjski kanton granii samo sa jednim kantonom u Federaciji BiH - Kantonom
Sarajevo (optina Trnovo FBiH) i sa 5 optina u Republici Srpskoj (Foa, Kalinovik, Novo
Gorade, Pale i Rogatica).
Na jugoistoku Bosansko - podrinjski kanton je vazdunom linijom oko 6.4 km udaljen od
dravne granice sa Crnom Gorom (predio Bukovica u crnogorskoj optini Pljevlja). Najblii
granini prelaz kantonu je granini prelaz Metaljka u optini ajnie. Od dravne granice prema
Srbiji kanton je udaljen 57.8 km (granini prelaz Vardite). Najblii regionalni centar u Crnoj Gori
su Pljevlja, a u Srbiji grad Uice.
Preko teritorije Bosansko - podrinjskog kantona prelaze dvije znaajne saobraajnice: Trebinje
Gacko Foa Gorade Ustipaa i Sarajevo Pale Praa Gorade.
Slika 1: Poloaj Bosansko podrinjskog kantona u FBiH i BiH
20

BANJA LUKA
GEOLOKE KARAKTERISTIKE
Geomorfoloke karakteristike
Osnovne geomorfoloke konture stvorene su endrogenim (orogenim) procesima. Tektonskim
pokretima nakon geosinklinalne etape formirani su planinski masivi. Tako stvoreni oblici terena
kasnijim egzogenim agensima su preoblikovani.
Orografija
Niz visokih planina ovog podruja daje mu planinski karakter. Planinski vei dio masiva Jahorine
na zapadu razdvaja rijeka Drina od manjeg dijela planinskog masiva Ljubinje na istoku.
Na podruju Bosansko-podrinjskog kantona zastupljen je, dio masiva Jahorine, te dio
morfoloke jedinice kompleksne depresije izmeu masiva Jahorine i Romanije.
Uslovljenou litolokim sastavom, formiran je dijelom blago izraeni reljef, a dijelom izrazitih
visokih istaknutih oblika. itavim podrujem dominiraju mnogobrojne potone doline i jaruge
usijeene u klasine stijene paleozoika i donjeg trijasa.
Planine
Istaknuta planinska uzvienja su Borovac (1749 mnv), Crni vrh (1408 mnv), Hadi planina
(1298 mnv), Sjenokos (980 mnv), Kacelj (1674 mnv), Turjak (1327 mnv), Stolac (1520 mnv),
Grabi (1021 mnv), Baba (964 mnv) i dr.
Na desnoj strani Drine nalaze se padinski dijelovi masiva Ljubinje i Biserna (616 mnv),
Vranjaa (531 mnv), Majdan (819 mnv), Uhotia br. (803 mnv), Bukova ravan (634 mnv),
Careva ravan, Koba i dr.
Egzogeni genetski tipovi reljefa
Eroziona ili dinamika geomorfologija prouava oblike u reljefu Zemljine povrine, koji su postali
radom razliitih geomorfolokih agenasa, djelovanjem spoljanjih, egzogenih sila. Pod uticajem
spoljanjih sila, javljaju se razliiti geomorfoloki agenasi. Svaki od njih izaziva odgovarajui
erozioni proces, u okviru kojeg se formiraju odreeni erozioni oblici reljefa. Pod erozijom se
podrazumijeva odnoenje materijala razliitog litolokog sastava, sa topografske povrine
reljefa.
Svaka od razliitih vrsta erozija stvara vlastite karakteristine oblike u reljefu.
Na podruju Bosansko-podrinjskog kantona u izgraivanju oblika reljefa i stvaranju razliitih
genetskih tipova reljefa uestvuju razliiti oblici erozionog djelovanja. Najizraeniji su: fluvijalni
oblik erozije (mehaniki rad velikog broja rijeka i potoka), karstni oblik erozije (hemijsko
rastvaranje krenjakih stijena) i erozioni procesi na padinama (fiziko-mehaniko rastvaranje
pod uticajem gravitacije). Samim tim, nastali su odgovarajui tipovi reljefa: fluvijalni tip reljefa,
padinski tip reljefa i karstni tip reljefa. Svaki od ovih tipova reljefa se karakterie po svojim
oblicima reljefa.
Fluvijalni tip reljefa
Fluvijalna ili rijena erozija predstavlja geomorfoloki proces izgraivanja oblika u reljefu radom
rijenih tokova. Izgraivanje oblika vri se u okviru fluvijalnog procesa. Na podruju ovog
kantona fluvijalni tip reljefa je veoma izraen zahvaljujui mehanikom radu velikog broja
rijenih tokova. Tu se prije svega misli na tokove rijeka: Drine, Prae i dr.
21

BANJA LUKA
Oblici fluvijalnog reljefa

Na podruju istraivanog terena u okviru fluvijalnog reljefa javljaju se dvije vrste oblika:
a) Erozioni oblici, postali neposrednim djelovanjem fluvijalne erozije, a manifestuje se
usijecanjem rijenih tokova
b) Akumulacioni fluvijalni olici postali su magomilavanjem i oblikovanjem nanosnog rijenog
materijala (ljunka, pijeska i gline)
Od akumulacionih fluvijalnih oblika postoje aluvijalne ravni, inundacione ravni, rijene terase uz
korita rijeke Drine i Prae.
Na otkrivenim profilima terasa uoava se djelomina slojevitost, ali je najvei dio heterogen
kako po sastavu, tako i granulaciji. Terase su gotovo idealno uravnjene to ukazuje na veliku
energiju toka u zavrnim fazama stvaranja. Terasni otsjeci su esto preko 2 m visine. Terase su
naroito izraene u dolini Drine kod Ustikoline. U Cvilinskom polju kod Ustikoline otro se
razlikuju dvije terase (t1 i t2) iji su terasni odsjeci visoki i do 15 m.
Valukice su diogenetskim procesima vezane i prelaze u konglomerate.
irina aluvijalnih i terasnih zaravni je promenljiva i iznosi od nekoliko desetina metara do stotinu
i vie metara.
Padinski tip reljefa
Na formiranje padinskog tipa reljefa ovog podruja uticao je niz egzogenih geolokih faktora koji
su se manifestovali u oblikovanju formi reljefa eroziono-denudacionim, fluvio- denudacionim i
denudacio-akumulacionim procesima.
Ovi procesi su uticali na formiranje razliitih formi reljefa. Tereni svrstani u ovaj tip reljefa
uglavnom su izgraeni od finih i grubih klastita, karbonatnih i silikatnih klastinih sedimenata,
kao i paleozojskih klastita.
Plastika reljefa usljed eroziono-denudacionih procesa predstavlja zaobljena bila s blagim
padinama.
Samo su pojedini tokovi duboko usjeeni i imaju tipinu V-obraznu formu. Eroziono-denudacioni
procesi uslovili su razuenost terena. Izraene su brojne jaruge i vododerine. Bujini tokovi koji
dolaze s hipsometrijski veih visina nanose velike koliine plavinskog materijala koji se
deponuje u podnojima padina.
Karstni tip reljefa
Hemijskim rastvaranjem krenjakih stijena javlja se kraki proces u okviru kojeg se stvaraju
razliiti oblici reljefa. Na ovom prostoru koji izgrauju karbonatne stijene su izraeni procesi
intenzivne karstifikacije, tako da su este pojave vrtaa, uvala i drugih oblika intenzivne
karstifikacije (Drecun, Prosjeka, Melac, Mazlina).
Terene sa razvijenim karstom izgrauju preteno srednjetrijaski krenjaci.
22

BANJA LUKA
Ininjerskogeoloke karakteristike stijena i terena

Podruje Bosansko-podrinjskog kantona karakteriu vrlo sloene ininjerskogeoloke
karakteristike terena. To proistie iz vrlo sloene litofacijalne i strukturno tektonske grae terena
geomorfolokih, hidrogeolokih, hidrolokih i klimatskih karakteristika terena. Litoloka graa
terena je vrlo heterogenog sastava kojeg karakteriu este litoloke promjene u vertikalnom i
horizontalnom pravcu izrazita anizotropija fiziko-mehanikih svojstava i otpornosti na procese
povrinskog raspadanja pa su formirani pokrivai razliite debljinegeomehanikih svojstava i
stepena stabilnosti. Strukturno-tektonski odnosi u terenu su takoe vrlo sloeni. U grai terena
uestvuje vie strukturno-facijalnih jedinica sa izraenim oblicima rupturne i naborne tektonike.
Reljef karakterie sloena geomorfoloka graa stvorena uticajem endogenih i egzogenih
faktora na litoloku grau. Osnovne karakteristike reljefa su sloeni morfoloki oblici,
razuenost, diseciranost i nagibi padina.
Ininjerskogeoloki sastav
Prema karakteru strukturne veze izmeu mineralnih sastojaka i pojedinih fragmenata stijenske
mase su podijeljene na vezane i nevezane.
A. VEZANE STIJENE
Ininjerskogeoloki kompleksi
U ininjerskogeoloko komplekse svrstano je vie litogenetskih lanova, koji se esto i
nepravilno izmjenjuju u horizontalnom i vertikalnom pravcu, po povrini su raspadnuti u vidu
aluvijalno-deluvijalnog pokrivaa razliite debljine i materijalnog sastava, esto pokriveni
vegetacijom. To su sredine litoloki keterogene i anizotropne u pogledu fiziko-mehanikih
svojstava, sloenih ininjerskogeolokih i hidrogeolokih karakteristika. Kao ocjene ovih stijena,
kao radne sredine njihova kvalitativna i kvantitativna svojstva se razvrstavaju u rasponu od
najloijih do fiziko-mehaniki najpostojanijih lanova .
kriljci, subgrauvakni pjeari, ronaci, mermerisani i kriljani krenjaci i sl.
Veliki dio prostora Bosansko-podrinjskog kantona izgrauju paleozijski kriljci, subgrauvakni
pjeari, ronaci, mermerisani i kriljani krenjaci i sl. stijene (C12). Zastupljene su u strukturno
facijalnoj jedinici PRAA-FOA, odnosno ROMANIJA-PRAA-JAHORINA i to u tektonskim
jedinicama: Gorade, Ustikolina, Jabuka.
Predstavljene su klasinim i karbonatnim razvojem (pjeari tipa "grauvake" s interkalacijama
crnih ugljevitih kriljaca, meta-pjeara, kvarcno-serisitski kriljci, glinasto-kvarcno-karbonatni
kriljci, glinoviti kriljci, kvarc, liditi. Karbonatni su podreeniji (mermerizirani krenjaci,
mermerizirani pjeskoviti krenjaci, limonitizirani krenjaci, laporoviti krenjaci i sitnokristalasti
dolomiti). Najvie pojava krenjaka je u dolini Odskog potoka i njegovih pritoka, te dolinom Drine
i Osanice. Mjestimino ove naslage prate manja tijela vulkanita: dijabazi () kod ahbaia,
spiliti (ab), Crni vrh, granitoid (r) kod Boguia, te gips (ahbaii, Radeljevii, Jabuka i dr.).
Zbog ovako raznovrsnog litolokog sastava ove tvorevine karakteriu dosta sloena
ininjerskogeoloka svojstva. Fiziko-mehanika svojstva pokazuju izrazitu anizotropiju. vrste
stijene, dosta otporne na procese povrinskog troenja u geomorfolokom smislu izgrauju
terene strmijih padina i neujednaene debljine pokrivaa. kriljci su planparalelnog rasporeda
minerala, raspadaju se u listastu i iverastu drobinu, dosta su krti i troni. Pjeari daju preteno
pjeskovito-ilovaast rezidijum, sklon eroziji. Ove stijene su vodopropusne. Karbonati su
tektonski ispucali i oteeni, preteno dobro vodopropusni, a po povrini se raspadaju u
pokrivae ilovaastog tipa debljine 2-3 m.
23

BANJA LUKA
Kompleks paleozojskih sedimenata izgrauje stabilne terene. Prema Protoakonovu spadaju u

V iVa grupu, f = 4-3, kao srednje vrste stijene.
Pjeari, dolomitini krenjaci, konglomerati, liditi, gips
Takoe, veliki dio prostora Bosansko-podrinjskog kantona izgrauju permotrijaske stijene (P,T) i
gornjopermiske (P3): krenjaci, konglomerati, bree, pjeari, liditi, dolomitini krenjaci, gips.
Ovaj ininjerskogeoloki kompleks takoe je litoloki dosta raznovrstan. Preovlauju vrste
stijene dosta otporne na procese povrinskog troenja, a u geomorfolokom smislu izgrauju
terene strmijih padina i neujednaene debljine pokrivaa. Ove stijene su razliito vodopropusne,
tektonski ispucali i oteeni. Izgrauju preteno stabilne terene.
Klasini sedimenti donjeg trijasa
Klasini sedimenti donjeg trijasa (T1) zastupljeni su u grai terena juno od Bogovia kod
Orahovice i kod emernice. To su najee trone kriljanepjearsko-liskunovite stijene
crvene, ljubiaste, smee. Mjestimino se javljaju proslojci i uloci ploastih petitskih
sedimenata razliite boje. To su ploaste slojevite naslage sa preteno metanskim, rjee veim
dijabaznim tijelima u vidu silova i dajkova. Na terenima veeg nagiba, ove naslage su esto
nestabilne.
Ininjerskogeoloka klasa litoloki heterogena
Krenjaci masivni, ploasti, limonitizirani i sl.
Prostorna zastupljenost stijena ovog ininjerskogeolokog kompleksa je znatno manja od
ostalih na ovom podruju. Gornjosilurski krenjaci nalaze se kod Ustikoline. To su bankoviti
limonitizirani krenjaci.
Srednjedevonski svijetlosivi do bjeliasti tankoplaviasti mermerizirani krenjaci nalaze se u
gornjem toku Osanikog potoka (atovii).
Kod sela Ilovae nalazi se manja masa bijelih, dolomitinih mermeriziranih krenjaka gornjeg
perma (P3) uz donjokarbonske alevrolite.
Na prostoru Bosansko-podrinjskog kantona nalazi se samo manji dio jugoistonog planinskog
masiva Jahorine planine koji izgrauju srednje trijaski krenjaci T2 koji su veoma korstifikovani.
Fiziko-mehanika svojstva ovih stijena su preteno postojana. Grade stabilne i vodopropusne
terene. Poroznost je pukotinska i pukotinsko-kavernozna, te predstavlja kolektore podzemnih
voda sa razbijenim tipom izdani. To su vrste stijene, po Protoakonovu u III a grupi, f = 8.
B. NEVEZANE STIJENE
Ininjerskogeoloki kompleksi
U ininjerskogeoloke komplekse nevezanih stijena su ukljueni proluvijalni i rijeni sedimenti.
Osnova ininjerskogeoloka karakteristika ovih naslaga je izraena litoloka heterogenost u
bonom i vertikalnom pravcu, neujednaen granulometrijski sastav, sortiranost i sloenost zrna,
intergranularna poroznost i vodoprpusnost. Grade zaravnjene i stabilne terene pogodne za
urbanizaciju.
Proluvijalni sedimenti (pr)
Proluvijalni sedimenti javljaju se na prostorima male povrine u vidu proluvijalnih konusa ili
zastora preko aluvijalnih sedimenata uz korita Drine, Prae, u donjem toku ili uz ua potoka,
24

BANJA LUKA
kao i uz korita potoka. Ove naslage su nastale radom potono-bujinih tokova koji se
povremeno javljaju na ovom prostoru. Izgraeni su od drobine, pijeska, blokova i alevrita, a
mjestimino sadre i organsko tlo, organske gline i muljeve. Pomenuti litoloki lanovi se bono
i vertikalno, esto haotino izmjenjuju, to je posljedica reima taloenja ovih
naslaga.Ininjerskogeoloka svojstva su povoljnija kod onih dijelova naslaga gdje preovladavaju
krupnije frakcije drobina, pijesak, blokovi. Ovi dijelovi terena su vodopropusni, stabilni, dobro
nosivi, povoljni za gradnju. Dijelovi terena izgraeni od alevrita, glina, muljeva, izgrauju
uslovno stabilne terene, slabo vodopropusne, slabo nosive, stiljive i nepogodne za gradnju. Da
bi se ovo utvrdilo u ovim terenima treba prije gradnje izvriti deteljna geomehanika svojstva.
Prema Protoakonovu spadaju u grupu od VIII-X, f = 0,6 0,3, kao zemljasto, sipko i muljevito
tlo.
Sipari (s)
Siparini materijali naleze se na svim strmim planinskim padinama. To su manja ili vea toila
izgraena od fragmenata i blokova matinih stijena. U najniim dijelovima toila ili spojenih
toila dominiraju blokovi i krupni komadi stijena. Ove naslage su sipke, nepogodne z agradnju,
nestabilne.
Prema Protoakonovu spadaju u grupu od VIII-IX, f =0,6 0,5.
Deluvijalni nanosi (d)
Zaglinjene stijenske drobine na mjestu ili transportovane, nalaze se na velikom dijelu terena.
Nastala kao produkt raspadanja stijena koje izgrauju u osnovi teren. Razliite su debljine,
najee do 10 m, a nalaze se na terenu razliitog nagiba. Neujednaene poroznosti i
vodopropusnosti, uglavnom loe konsolidovan materijal. Izgrauje preteno labilne i nestabilne
padine.
Prema Protoakonovu spadaju u grupu od VIIa, f =0,8.
Deluvijalno-proluvijalni nanosi (dpr)
Najvea masa svih naslaga registrovana je izmeu Osjeana i Deeva na padinama
Pothranjena. To su zaglinjeni valutci i fragmenti stijena. Uglavnom loe sloen i loe
konsolidovan materijal, neravnomjerne vodopropusnosti.
Rijeni sedimenti (t1, t2, al,a)
Du Drine i Prae njihovih pritoka formirane su aluvijalne zaravni malog teritorijalnog
rasprostranjenja. Javljaju se u vidu uskih i dugakih traka. Zastupljeni su ljunkovima,
pijeskovima i glinama. Ove stijene se bono i vertikalno izmjenjuju, razliitog su
granulometrijskog sastava, sortiranosti i sloenosti zrna, dobro su vodopropusne. ljunci i
pijesci imaju povoljna fiziko-mehanika svojstva, dobro su nosivi i vrlo pogodni za fundiranja
objekata.
Ove naslage grade zaravnjene, stabilne i vrlo pogodne terene za urbanizaciju.
Prema Protoakonovu spadaju u grupu od VIa, VII i VIIa, f =1,5 - 0,8. Ove stijene u suvom
stanju su sipke.
Rijene terase t1 i t2 naroito su izraene u dolini Drine kod Ustikoline, Vrania, Vitkovia i
Gorada. U cvilinskom polju kod ustikoline otro se razlikuju dvije terase iji su terasni odsjeci
i do 15 m. Obe su izgraene od valutica preteno krenjakih, rjee pjearskih runjakih i
magmatskih. Valutice su dijagenetski vezane i prelaze u konglomerate.
Aluvijalni nanosi (al) nalaze se u svim veim potonim dolinama.
25

BANJA LUKA
Koritni sedimenti (a) u koritu Drine i Prae su preteno ljunkoviti. Kao posebni dijelovi postoje
ade i plae.
Egzogeni geoloki i inenjerskogeoloki procesi i pojave
Kao to se vidi iz opisa inenjerskogeoloke grae terena teren je vrlo heterogenog litolokog
sastava, veoma neujednaenih fiziko-mehanikih svojstava i otpornosti na procese egzogenih
fiziko-geolokih procesa. Pored toga, hidrogeoloke, hidroloke, klimatske karakteristike i
pokrivenost terena su neujednaeno izraeni. Geomorfoloka graa, razuenost i diseciranost
reljefnih oblika su rezultat uzajamnog djelovanja pomenutih faktora.
Erozivnost
Erozija i denudacija su najraireniji oblik djelovanja egzogenih geolokih procesa. Posebno su
razvijeni u dijagenetski slabo vezanim stijenama. Selektivni tip ove erozije je razvijen u
inenjerskogeolokim kompleksima karbonskih sedimenata, zatim gornjeg perma i permatrijasa.
Karstna erozija je razvijena u karbonatnim-krenjakim terenima (Prosjeka-Vraali-Melac). Ove
terene karakteriu brojne vrtae u povrinskom dijelu terena, a dublje brojni oblici karstnih
upljina, kaverni i kanala.
Klizita, odroni i sl.
Klizita nestabilni tereni, najee su u permskim kriljcima (P), verfenskim (T1) i deluvijalnim
(d) sedimentima na padinama veeg nagiba (>5).
Odroni su posebno izraeni na strmim stijenovitim terenima, kanjonima i sl. (kanjon Prae,
emernice i dr.).
Kategorizacija terena prema stepenu stabilnosti
Kategorizacija prema stepenu stabilnosti na teritoriji Bosansko-podrinjskog kantona je izvrena
na bazi postojeih podataka, posebno po analizi inenjersko-geoloke grae terena, sklonosti
pojedinih litolokih sredina prema inenjerskogeolokim procesima i pojavama, geo-mehanikim
karakteristikama elvuvijalno-deluvijalnog pokrivaa, geomorfolokoj grai, hidrogeolokim i
drugim karakteristikama terena. Izvrena je prognoza ponaanja stijenskih masa kao radne
sredine u uslovima inenjerske djelatnosti ovjeka (dublja zasijecanja, optereenje i
raskvaavanje pdaina i sl.) Prema svemu navedenom cijelo podruje Bosansko-podrinjskog
kantona je reonizirano po stepenu stabilnosti na:
-
preteno stabilno
labilno
preteno nestabilno
Cilj ove kategorizacije je ukazivanje na odreene probleme vezane za stabilnost terena, da se

usmjere budua detaljnija istraivanja u terene potencijalno pogodna za urbanizaciju i dr., i da
se planira njihov obim i vrsta.
Stabilni tereni su stabilni u prirodnim uslovima i preteno stabilni u uslovima dubljih zasijecanja
padina. Izgrauju ih stijene dosta postojanih fiziko-mehanikih svojstava i relativno dobre
otpornosti na procese povrinskog raspadanja. To su u prvom redu naslage krenjaka,
dolomita, brea, magmatskih stijena. Zavisno od nepovoljne orjentacije slojeva prema iskopima
mogue je da doe do smicanja pojedinih blokova du meuslojnih pukotina ili mehanikih
diskontinuiteta i da se u ovim terenima izazove destabilizacija kosina. Ove pojave mogu imati
uglavnom lokalni karakter.
26

BANJA LUKA
Uslovno stabilni tereni su najveim dijelom stabilni u prirodnim uslovima, dok u uslovima
obimnijih zemljanih radova, promjene, odnosno poveanja nagiba terena, poveanja vlanosti,
povrinskih naslaga, pa poveanja optereenja, seizmikih uticaja i sl. postaju preteno
nestabilni. To su naroito verfenski sedimenti (T1), zatim glinovite naslage (dl, dpr) na padinama
nagiba 5 15 .
Nestabilni tereni su najveim dijelom nestabilni u prirodnim uslovima. Nalaze se na dijelovima
terena koje izgrauju preteno glinovite naslage, te sipari i sl. To su padine nagiba veeg od 5,
odnosno ee nagiba veeg od 10, a ije su fiziko-geomehanike osobine uslovile
nestabilnost. Ove terene prije bilo koje namjene korienja, a posebno gradnje, treba detaljno
geomehaniki ispitati, te po odreenom projektu sanirati.
Lokaliteti sa izraenim pojavama nestabilnosti - klizitima su:
-
Ljaljaki p., Kolakovii

Gunjevii
Seizminost terena
Prema podacima karata iz Pravilnika o tehnikim normativima za izgradnjom objekata
niskogradnje u seizmikim podrujima podruje Bosansko-podrinjskog kantona nalazi se u zoni
maksimalno oekivanog intenziteta potresa:
Tabela 1.
Povratni period godina

50
100
200
500
1000
10 000
Maksimalno oekivani intenzitet

potresa MSK 64
V
VII
VIII
Osnovni stepen seizminosti je sraunat za srednje uslove tla (glinovito-pjeskovito tlo), to znai
da je zavisno od lokalnih geolokih uslova mogua diferencijacija terena u okviru datih kontura
izoseisti do 1 iste skale. Naime, u vrstovezanim (kamenitim) terenima seizmodinamiki
povoljnijim sredinama, mogue je opadanje date vrijednosti osnovnog stepena do 1, a u
terenima izgraenim od kvartarnih sedimenata vee debljine, ljunkoviot-pjeskovitog sastava
(seizmodinamiki loijim sredinama od srednjih uslova tla) treba raunati sa prirastom + 1
MSK 64 skale. Za potrebe usvajanja kriterijuma aseizmike gradnje objekata kapitalnog
znaaja, preporuuje se izrada karte seizmike mikrorejonizacije.
Prema Pravilniku o tehnikim normativima gradnje takvih objekata u seizmiki aktivnim
podrujima (Slubeni list, SFRJ 31/81 od 05.08.1981. godine) granina vrijednost seizmike
opasnosti je VII MSK 64. Seizmogeoloki povoljni tereni su do VII, seizmogeoloki nepovoljni su
VII i preko VII iste skale.
27

BANJA LUKA
Hidrogeoloke karakteristike
Podruje Bosansko-podrinjskog kartona nalazi se na strukturno facijalnim geotektonskim
jedinicama: "ROMANIJA-PRAA-JAHORINA" i "DERVENTA-PODROMANIJA".
Prema hidrogeolokim karakteristikama to je teren koji izgrauju vodopropusne, slabo
vodopropusne i vodonepropustne stijene.
Hidrogeoloka kategorizacija terena
Stijene koje izgrauju ovo podruje su:
Prema tipu poroznosti:
- Stijenske mase intergranularne, intergranularne i/ili pukotinske, pukotinsko-kavernozne,
pukotinske i beznaajno pukotinske poroznosti
Prema filtoacionim karakteristikama:
-Propusne i nepropusne stijene
Prema hidrogeolokoj funkciji:
-Sprovodnici (kolektori), izolatori i barijere
Prema hidraulikom mehanizmu:
-Slobodne, subarteke, arteke
Propusne stijene su stijenske mase intergranularne, intergranularne i/ili pukotinske, pukotinskokavernozne i pukotinske poroznosti.
To su silurski bankoviti krenjaci devonski bankoviti do ploasti krenjaci, gornjopermski
krenjaci, srednjetrijaski krenjaci, srednje i gornjotrijaski krenjaci, aluvijalni sedimenti i sipari.
U sjelini su dobre vodopropusnosti, a ograniene transmisivnosti.
Stijene pukotinsko-kavernozne i pukotinske poroznosti su takoe dobre vodopropusnosti, ali su
na ovom podruju manje zastupljene. Znaajne akumulacije podzemnih voda su unutar
intenzivno tektoniziranih karbonatnih stijena.
Nepropusne stijene su najzastupljenije, a to su karbonski glinci, pjeari, filitini kriljci, kvarene
ice, mermerizirani krenjaci, permotrijaski konglomerati, lioliti, pjeari, venfenski kriljci i
pjeari, jurijski ronaci glinci, alevroliti, kvartalni glinoviti sedimenti.
Vodopropusnost i transmisivost su vrlo slabe.
Najee su to neznatne akumulacije podzemnih voda, koje se dreniraju iz raspadnutih,
pripovrinskih stijenskih masa.
Propusne stijenske mase intergranularne poroznosti (a, al, t1, t2, s)
Stijenske mase intergranularne poroznosti zastupljene su u aluvijalnim i siporinim ljunkoviotpjeskovitim naslagama.
Najzastupljenije su uz rijene tokove Drine i Prae, te uz strme padine.
U cjelini su dobre vodopropusnosti i transmisivosti.
U hidrogeolokom smislu znaajniji su fluvijalni sedimenti, naroiot neposredno uz rijene
tokove. U ovim sedimentima se podzemne vode prihranjuju infiltracijom rijenih tokova i
atmosferskih voda.
28

BANJA LUKA
Izvori i akumulacije podzemnih voda

Zavisno od prostornih elemenata (debljina i povrina) naslaga intergranularne poroznosti
(ljunka, pijeska, drobine), te uslova prihranjvanja i pranjenja je akumulacija podzemnih voda.
Pokrivenost naslaga intergranularne poroznosti glinastim tlom, utie na akumuliranje podzemnih
voda sprjeavanjem infiltracije atmosferskih voda, ali i zatitom od zagaenja to je dosta
promjenjljivo. Zaglinjenost naslaga intergranularne poroznosti utie na izdanost.
Stijenske mase intergranularne i/ili pukotinske poroznosti (P,T)
Ove stijenske mase predstavljene konglomeratima, pjearima, ronacima odlikuju se
ogranienim vodonosnicima, a manje akumulacije podzemnih voda formirane su u tektonski
poremeenim konglomeratima i pjearima.
Izvori i akumulacija podzemnih voda
Akumulacije podzemnih voda su lokalnog hidrogeolokog znaaja, a dreniraju se u povrinskim
dijelovima terena izvorima izdanosti najee 0,1 0,5 l/sek.
Propusne stijene pukotinsko-kavernozne poroznosti (T2)
U ovu kategoriju stijenskih masa spadaju srednjetrijaski krenjaci, a i neki drugi koji su manjeg
znaaja zbog njihove manje zastupljenosti u grai terena.
Dobrih su hidrogeolokih karakteristika: dobre vodopropusnosti i transmisivnosti, naroito u
intenzivno karstifikovanim dijelovima.
Izvori i akumulacija podzemnih voda
Prihranjivanje podzemnih voda vri se infiltracijom atmosferskih voda u prslinama, pukotnama,
kavernama. Znaajnije akumulacije dreniraju se preko izvora izdanosti > 1 l/sek.
Propusne stijene pukotinske poroznosti (S3, D2, P3)
Ove stijenske mase malo su zastupljene u povrinskom dijelu terena, pa su jo nepoznatog
hidrogeolokog znaaja. To su bankovite, slojevite i slabouslojene stijene.
U devonskim krenjacima postoje termalne vode na ta ukazuje izvor (razbijeno izvorite). U
eljadniima kod Prae preko devonskih krenjaka lee karbonski klastiti i kriljci. Izvorite
izbija putem rasjeda na junom kontakata karbonatnog masiva ireg podruja Romanije i
masiva paleozojskih kriljaca jugoistone Bosne (N.Mioi 1977, 1982, 1986).
Ostale pojave su manje istraivane, smatraju se manje vodoobilnim i manjeg prostranstva u
plitkim zonama ispod povrine terena. Raznoliki litoloki sastav uslovljava brojne izdanke i
akumulacije mineralnih voda obogaenih sa Co2.
Preteno nepropusne stijene intergranularne poroznosti (pr,dpr,dl)
To su preteno zaglinjeni sedimenti koje izgrauju mnoge povrinske dijelove terena.
Vodopropusnosti i transmisivosti su vrlo slabe.
Preteno nepropusne stijene pukotinske puznosti (s, ab, r)
U ovu kategoriju stijenskih masa spadaju dijabai, spiliti, granitridi.
29

BANJA LUKA
Preteno nepropusni kompleksi (C1, J)

Izgrauju u osnovi znaajne dijelove ovog kantona. To su kriljci, subgrauvakni pjeari,
ronaci, mermerisani i kriljavi krenjaci, glinci, alevroliti i sl.
Predstavljaju preteno vodonepropusne stijenske mase sa ogranienim lokalnim akumulacijama
podzemnih voda. Tako rijetke akumulacije podzemnih voda dreniraju se iz raspadnutih dijelova
stijena izvorima neznatne izdanosti.
Pravci kretanja povrinskih i podzemnih voda
Povrinska hidrografska mrea je dobro razvijena na ovom podruju i vode uglavnom otiu
povrinskim brojnim tokovima rijeka i potoka. Rijeka Drina je glavni recipijent povrinskih i
podzemnih tokova vode. Njene najznaajnije pritoke su na ovom prostoru: Kolunska r.,
Kosovska r., Osanica, Odska r., Podhranjanski potok. To su preteno brzi, bujini potoci sa
razliitim morfolokim profilima.
Izvori podzemnih voda
Na podruju Bosansko - podrinjskog kantona postoji znaajan broj izvora vode za pie, te
mineralnih, a i termomineralnih voda.
Prema raspoloivim podacima, izvori mineralne, termomineralne i termalne vode su prikazani
tabelarno.
30

BANJA LUKA
Tabela 2: Izvori mineralne, termomineralne i termalne vode
Optina Goradde
Optina Pale - Praa
Naziv izvora i lokacija

Toplik-Praa
eljadinii (iz
devonskih
krenjaka na kojima
su karbonski klastiti
i kriljci)
Izdanost
l/s
Temperatura
C
Hidrohemijske
karakteristike
TM 157
Varira
do 50
15-19
14,5
S/P
Hidrokarbonatnonatrijsko-kalcijskomagnezijski
4845270
6563950
770
1/12
CO2=1,4 M=139
HCO3 = 91, SO4 6,
Cl 3
Na 53, Ca 41,
Mg 4
4847000
6561980
720
1/3
4846050
6562375
710
1/3
4833428
6574242
390
1/3
147
M144
4830450
4832100
6565850
6575920
740
380
1/3
1/3
M142
4831100
6555950
680
1/3
M143
4833250
6558500
1000
1/3
4831200
6554900
670
1/3
M138
Praa van grada
M139
Kiseljak-Bogui
kaptiran
Koordinate lokacije
X
Praa-grad Kiseljak
M141
15,2
Hidrokarbonatnohloridno-kalcijskonatrijski
CO2=1,46 M=1,7
HCO3 67, Cl 11,
SO4 14
Ca 52, Na 28,
Mg 20
Bokovii Ilovaa
Kiseljak Mravinjac
Kiseljak
Dugo Selo
Izvor Kolakovii
Optina Foa - Ustikolina
Oznaka,
broj
Kiseljak
Jabuka
(Koluna r.)
M148
9,0
Sulfatno-hidrokarbonatno-kalcijski
CO2=1,36 M=2,7
SO4 73, HCO3 26,
Cl 0,24
Ca 87, Na 1,
Mg 12
Izvor Biljezi
4827350
6556700
730
136
Jabuka
4829200
6558900
850
Izvor ahbaii
137
4832800
6557650
900
Izvor Boinovii
140
* N.Mioi (Geoloki glasnik Sarajevo 1981) navodi da je na lokalitetima Jabuke mogua ekstrakcija CO2
uz prethodne istrane radove
TM = termomineralna voda
M =mineralna voda
S (sadanje korienje)
P (perspektivno korienje)
1 - pojava bez korienja
3 - rekreacija
12 - banja, termoenergetika
31
1/3
1/3
1/3

BANJA LUKA
Po S. iiu i N.Mioiu (1986) svi ovi izvori mineralnih i termalnih voda porijeklom su iz
akumulacija u devonskim krenjacima-hidrogeolokih masiva paleozoika jugoisone Bosne,
atmosferskog su porijekla.
Josipovi J. (1974), na osnovu razlika hidrohemijskih tipova i meu jonskih odnosa zakljuuje
da CO2 u ovim izvorima nije istog porijekla.
Izvor u Boguiu je izrazito poveanog sadraja hlora (biohemijskog porijekla, a ne iskljuuje se
ni prisustvo voda sedimentacionog porijekla), jedan je od istraivanih s poveanim sadrajem
radona od 13,5 MJ (Miholi 1907).
Izrazito visok sadraj sulfata izvora u Jabuci moe se tumaiti prisustvom gipsa, a nastanak
CO2 hemijsko. Kiseljak u Jabuci je vee obilnosti i snanom eskalacijom CO2.
Mineralne, termalne i termomineralne vode predstavljaju znaajne pojave za niz oblasti:
hidrogeologiju, optu geologiju, leita nemetala, metala, nafte, energetiku, balneologiju i dr.
Dubina primarnih, sekundarnih i tranzitnih akvifera od povrine terena nije detaljni istraivana.
One sigurno variraju unutar pojedinih regiona, a prognoza za ovaj region (trijaski i paleozojski
karbonatni kolektori u hidrogeolokim masivima) su 1000 do 3500 m.
Znaajni objekti geonasljea
-
visovi,
kanjon Prae,
mineralni i termalni izvori,
devonski fosiliferni krenjaci sa koralima, brahiopodima, krinoidima i dr.
32

BANJA LUKA
RELJEF
Podruje Bosansko - podrinjskog kantona u geomorfolokom smislu pripada Unutranjim
Dinaridima. Regionalni geografi su u fizionomskoj regionalizaciji ovaj prostor shodno
geomorfolokim odlikama svrstali u Srednjevisoku dinarsku regiju Bosne.
Naziv srednjevisoka najbolje opisuje reljef Bosansko - podrinjskog kantona koji u znaajnom
dijelu ine planinski masivi srednje visine (nadmorske visine 1000 1500 m) koji okruuju
prostranu dolinu Drine.
Najnia taka obuhvata plana je u dolini Drine 339 m nadmorske visine (istono od naselja
Gorade). Najvia taka se nalazi na planini Jahorini (1750 m). Rije je o vrhu Borovac na
granici optina Gorade i Pale Praa.
Prosjena nadmorska visina u obuhvatu plana iznosi oko 863.6 m.
Hipsometrija
Tabela 3: Visinski pojasevi na podruju Bosansko - podrinjskog kantona
Visinski pojasevi
Povrina (ha)
(m)
339 - 400
1936.5
3.86%
400 - 500
3421.75
6.81%
500 - 600
4492
8.94%
600 - 700
5541
11.03%
700 - 800
6335.5
12.61%
800 - 900
6389.25
12.72%
900 - 1000
5796.75
11.54%
1000 - 1100
5704
11.36%
1100 - 1200
5050.25
10.06%
1200 - 1300
3286.5
6.54%
1300 - 1500
1840.5
3.66%
1500 - 1600
307.5
0.61%
1600 - 1724
124.25
0.25%
UKUPNO
50225.75
100.00%
Najnii tereni u Bosansko - podrinjskom kantonu - sa nadmorskom visinom do 400 m obuhvataju 1936.5 ha i ine 3.86 % povrine kantona (dolina Drine).
Tereni sa nadmorskom visinom do 600 m ine 19.61 % teritorije Bosansko - podrinjskog
kantona. Ovi tereni obuhvataju cjelokupnu dolinu Drine i vei dio dolina njenih pritoka (Praa,
Kolina, Osanica, Odska rijeka, Podhranjenski potok).
Teritorija kantona je veinom planinskog karaktera, poto planinski teren (preko 600 m) ini
preko 80 % teritorije kantona. Ovaj teren prvenstveno obuhvata planinski masiv Jahorine.
Visinski pojas 800 900 m ima najvee uee na teritoriji kantona sa 12.72 %.
Tereni sa nadmorskom visinom preko 1200 m ine 11.07 % teritorije Bosansko - podrinjskog
kantona i obuhvataju najvie dijelove planinskog masiva Jahorine.
Tereni sa nagibom iznad 7 (umjereno strmi do vrletni tereni) uestvuju sa preko 75 % u
ukupnoj povrini kantona, dok ravni tereni (0 - 2) ine svega 12.54 % teritorije Bosansko podrinjskog kantona.
33

BANJA LUKA
KLIMA
Opte klimatske karakteristike
Centralni dio Bosansko - podrinjskog kantona predstavlja dolina Drine koja je okruena
planinskim masivima Jahorine i Vuevice. Kotlinsko proirenje na Drini na oko 350 m
nadmorske visine, u kome je smjeteno Gorade, izuzev otvorenosti du laktastog korita Drine i
Prae, okrueno je sa svih strana visokim planinama. Iz navedenih razloga se, uprkos blizine
Jadranskog mora, podruje Gorada odlikuje umjerenokontinentalnom klimom, dok se vii
planinski dijelovi analiziranog podruja iznad 1000 m nadmorske visine, odlikuju subalpskom i
alpskom klimom.
Prosjena godinja temperatura vazduha u Goradu kree se oko 10o C, dok u planinskoj
oblasti na oko 1000 m nadmorske visine iznosi oko 6.0o C. Zime su na razmatranom podruju
hladne sa prosjenim temperaturama koje se kreu oko 0.6 oC. Srednje letnje temperature u
Goradu kreu se oko 18o C, pa su ovdje ljeta prijatna, ak i prohladna.
Prostorni raspored godinjih koliina padavina u Bosansko - podrinjskom kantonu ukazuje da
ovo podruje u toku godine prima znatnu i prilino ujednaenu koliinu vodenog taloga, i to u
prosjeku od 786 mm (Gorade) do preko 1375 mm (june padine Jahorine u optini Foa Ustikolina). Prema rezultatima viegodinjih meteorolokih osmatranja, jasno se uoava da se
Gorade nalazi na granici uticaja Sredozemlja na pluviometrijski reim, odakle se prema
unutranjosti pojaavaju kontinentalne karakteristike raspodjele padavina.
Temperatura vazduha
Podruje Bosansko - podrinjskog kantona, koje pripada istonom dijelu teritorije Bosne i
Hercegovine, zbog specifinog poloaja dinarskih visokoplaninskih vijenaca i otvorenosti u
pravcu toka Drine, izloeno je sjevernim prodorima polarnog vazduha koji dospijeva iz sjevernih
irina Atlantskog okeana, srednje i sjeveroistone Evrope i Sibira. Otuda lokalni uslovi reljefa i
neto via nadmorska visina, uslovljavaju umjerenokontinentalnu klimu ija se obiljeja granie
sa subplaninskom klimom. Naime, u Goradu, samo est mjeseci (maj-oktobar) imaju
prosjenu temperaturu vazduha iznad 10o C, dok su ostali mjeseci hladni, sa temperaturom
ispod 10o C. Prosjena godinja temperatura vazduha u Goradu kree se oko 9.8o C, dok u
planinskoj oblasti na 1000 m nadmorske visine, iznosi oko 5.9 o C.
Izraeno godinje kolebanje temperature vazduha (19.9o C), kao i visoka amplituda apsolutnih
ekstremnih temperatura vazduha (63.3o C), odraava dominantan uticaj fizikogeografskih i
lokalnih uslova reljefa na formiranje umjerenokontinentalnog reima klime na analiziranom
podruju.
Analiza srednjih mjesenih temperatura vazduha pokazuje da je najnia temperatura u januaru i
iznosi -0.90 C, dok su najtopliji mjeseci jul (19.00 C) i avgust (18.80 C).
Apsolutni maksimum temperature vazduha se javlja u avgustu i u Goradu iznosi 39.80 C, dok
se apsolutni minimum temperature vazduha javlja u januaru i iznosi minus 23.50 C.
Tabela 4: Srednje mjesene temperature vazduha na meteorolokoj stanici Gorade ( C)
Stanica
Gorade
I
II III IV V
VI VII VIII IX
X XI XII God.
-0.9 1.5 5.6 9.9 14.3 17.5 19.0 18.8 15.3 10.3 5.3 1.1 9.8
Zime su na razmatranom podruju prilino hladne sa prosjenim temperaturama koje se na

podruju Gorada kreu oko 0.6 o C Srednje ljetnje temperature su ujednaene i u kotlinskom
proirenju kod Gorada iznose 18.4o C.
34

BANJA LUKA
Jeseni su neto toplije od proljea (na profilu Rogatica - Gorade, srednja temperatura jesenjih
mjeseci se kree od 9.7o C do 10.3o C, a proljenih od 8.6o C do 9.9o C respektivno) to je
posljedica slabo izraenog maritimnog uticaja na podneblje ovog podruja.
Mrazevi
Velika uestanost pojave mrazeva i magli predstavlja takoe znaajnu karakteristiku klime
Gorada. Godinje se u kotlinskim proirenjima kod Foe i Gorada javlja u prosjeku od 93 do
99 dana sa mrazom (dani sa minimalnom temperaturom vazduha Tn ispod 0o C) i to od oktobra
do aprila, uz rijetke pojave tokom maja i septembra.
Broj dana sa jakim mrazom (dani sa minimalnom dnevnom temperaturom vazduha niom od
minus 10o C) kree se godinje u prosjeku oko 11 dana, dok srednji broj ledenih dana (dani sa
maksimalnom temperaturom vazduha ispod 0o C) iznosi u prosjeku 16 dana godinje, to
ukazuje da se pri planiranju, projektovanju i izgradnji zgrada i naselja mora uzeti u obzir da
analizirano podruje u pogledu termikog reima, ima izvjesne karakteristike mrazita.
Ljetni i tropski dani
U toku ljeta dno kotline se znatno zagrijeva, pa se sa smanjenjem nadmorske visine poveava
broj ljetnjih dana (dani sa maksimalnom temperaturom iznad 25o C) i broj tropskih dana (dani
sa maksimalnom temperaturom iznad 30o C). U Goradu tropski dani se javljaju u periodu od
aprila do oktobra, ali ih najvie ima u toku ljeta i to u proseku oko 25 dana. Broj ljetnjih dana je,
u odnosu na tropske, srazmjerno vei i u Goradu iznosi 90 dana godinje.
Vlanost vazduha
Srednja godinja relativna vlanost vazduha u Goradu iznosi 84 % U periodu od septembra do
februara mjeseca relativna vlanost vazduha je via od srednje godinje, usled niih
temperatura vazduha i relativno velike uestalosti pojave magle u dolini. U analiziranom dijelu
toka Drine i Prae, najvea vrijednost relativne vlanosti vazduha javlja se u periodu novembar januar i iznosi oko 90 %, dok se najmanja vrijednost javlja najee u toku ljeta i kree se oko
79 %.
Padavine
U pogledu karakteristika reima padavina, analizirano podruje se nalazi na granici zone
prelaza iz maritimnog u kontinentalni pluviometrijski reim. Raspodjela padavina u toku godine
za pokazuje da se na veem dijelu analiziranog podruja juno od Gorada maksimalne
vrijednosti srednjih mjesenih koliina padavina javljaju u toku jeseni i zime, i to u novembru
(Gorade 80.4 mm; Ustikolina 90.1 mm; Viko 91.5 mm) i decembru (Ifsar 106.8 mm, ajnie
110.3 mm; Foa 100.9 mm), to je odlika maritimnog pluviometrijskog reima. Na ovim
lokalitetima u hladnoj polovini godine (od oktobra do aprila) izlui se oko 60 % od ukupne
godinje koliine padavina, dok se najmanja koliina izlui u martu (Gorade) ili avgustu
mjesecu (Foa, Ifsar, ajnie, Viko).
Meutim, pojava glavnog maksimuma srednjih mjesenih koliina padavina u junu mjesecu na
stanicama sjevernije od Gorada (Ustipraa, Osjeani, Dub-Pokrivenik, Mesii, edovii,
Rogatica, Kramer Selo, Borike), ukazuje da se na ovom podruju od razvoa jadranskog i
crnomorskog sliva (koje ine planinski vijenci Lelije, Zelengore i Lebrnika juno od Gorada),
ka unutranjosti kontinenta postepeno gubi maritimni uticaj na pluviometrijski reim, tako da se
sjeverno i sjeveroistono od Gorada u reimu padavina pojaavaju karakteristike kontinentalne
klime. U planinskoj zoni visoke Hercegovine i visoke Crne Gore juno od Gorada izluuje se
35

BANJA LUKA
preko 2000 mm vodenog taloga godinje, odnosno dva - tri puta vea koliina padavina u
odnosu na dolinu Drine i njenih pritoka, u podnoju ovih planina na sjeveru. Na analiziranom
podruju najnia godinja koliina padavina iznosi 786 mm i izluuje se na podruju Gorada.
Tabela 5: Srednje mjesene koliine padavina na meteorolokoj stanici Gorade (mm)
Stanica
Gorade
II
III
IV
VI
VII VIII
IX
XI
XII God.
55.3 55.0 46.5 64.3 70.8 73.1 64.5 63.6 68.7 70.4 80.4 73.3 785.8
Vrijednosti apsolutnih maksimalnih dnevnih koliina padavina u Novom Goradu su u intervalu

od 31 mm do 78 mm, i u pojedinim mjesecima (januar, april, jul, oktobar) premauju mjesene
sume padavina.
Reim padavina analiziranog podruja karakterie relativno veliki broj dana sa padavinama koji
u prosjeku iznosi oko 123 dana u toku godine. Najvei broj dana sa padavinama je u junu i
iznosi 12 dana.
Snijeg se na ovom podruju javlja uglavnom od novembra do aprila, a u viim predjelima iznad
500 m nadmorske visine, od oktobra do maja mjeseca. Srednji godinji broj dana sa snijegom
za Gorade iznosi 26 dana, dok je u viim predjelima uestanost pojave snijega vea od 38
dana godinje.
Srednji broj dana sa snjenim pokrivaem veim od 1 cm, kree se u opsegu od 47 dana u
Goradu do 68 dana u Rogatici. Prosjena maksimalna visina snjenog pokrivaa na podruju
Gorada kree se oko 30 cm, a apsolutni maksimum od 88 cm registrovan je u februaru 1956.
godine.
Pored uticaja na reim padavina i vjetra, lokalni topografski uslovi doprinose pojavi magle. Tako
se u kotlini Gorada javlja relativno veliki broj dana sa maglom i to prosjeno oko 162 dana u
toku godine.
Vjetar
Strujanja vazdunih masa uslovljena su raspodjelom vazdunog pritiska, ali sloeni lokalni
topografski uslovi mogu bitno uticati na modifikaciju pravaca i brzina vjetra i tako doprineti da
se opte karakteristike vjetra pri tlu znaajno razlikuju u odnosu na vjetar na visini. Tako je uticaj
planinskih vijenaca koji okruuju Gorade dominantan kada je u pitanju reim vjetra na
razmatranom podruju, to potvruju i karakteristike godinje rue vjetra za Gorade.
Slika 2: Godinja rua vjetrova za meteoroloku stanicu Gorade
36

BANJA LUKA
Kao to se iz grafikog prikaza uoava, preovlaujui vjetrovi u toku godine na lokaciji

meteoroloke stanice Gorade su iz pravca sjeveroistoka (NE), jugoistoka (SE), jugozapada
(SW) i sjeverozapada (NW). To je i razumljivo, ako se ima u vidu otvorenost kotline i uticaj
okolnih planina i prevoja koji kanaliu vjetar u navedenim pravcima. Najvee prosjene brzine
vetra od 1.8 m/s javljaju se pri junom vjetru. Uestanost tiina u Goradu je veoma izraena i
one ine 69 % od ukupnog broja sluajeva pojave vjetra u toku godine. Takvi uslovi tihog
vremena pogoduju estom obrazovanju i zadravanju magli koje su karakteristine za ovo
podruje (u prosjeku se javljaju svakog drugog-treeg dana).
Jaki vjetrovi iznad 6 Bofora se rijetko javljaju u toku zime i proljea, a srednji godinji broj dana
sa jakim vjetrom iznosi oko 3 dana, dok je pojava olujnih vjetrova (jaina vjetra iznad 8 Bofora),
srazmjerno mala, i u prosjeku godinje iznosi 0.4 dana na lokaciji meteoroloke stanice
Gorade.
37

BANJA LUKA
2. POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE
KARAKTERISTIKE ZEMLJITA
Na formiranje zemljita primarno utiu fiziko geografski inioci a prvenstveno reljef, klima,
prisustvo povrinskih voda i vrlo heterogen litoloki sastav geoloke podloge, kao i razliiti
pedoloki procesi pod uticajem vrlo razliite vegetacije.
Pedogeneza zemljita je spor i dugotrajan process, a kombinacija prirodnih i antropogenih faktora
uslovila je heterogenu distribuciju tipova tala na podruju prostora Bosansko - podrinjskog kantona.
Pedoloke jedinice na podruju kantona izdvojene su na osnovu pedolokih podataka od strane
Federalnog zavoda za agropedologiju iz Sarajeva.
U okviru obuhvata izdvojeno je 26 pedosistematskih jedinica i to 23 iz razdjela Automorfnih i 3 iz
razdjela Hidromorfnih zemljita.
U razdjelu Automorfnih zemljita preovlauju tipovi iz klase Kambinih i Humusno
akumulativnih, a u razdjelu Hidromorfnih zemljita iz klase Fluvijalnih zemljita.
Pregled asocijacije tipova zemljita na pojedinim matinim supstratima po klasama sa
povrinom pojedinih tipova u okviru izdvojene asocijacije daje se pregledno u sljedeoj tabeli.
Tabela 6: Tipovi zemljita na pojedinim matinim supstratima po klasama (bez vodenih povrina)
POVRINA
(ha)
TIP ZEMLJITA
Aluvijalno bezkarbonatno tlo
285.71
0.57%
Aluvijalno-deluvijalno tlo
975.72
1.95%
Aluvijalno-deluvijalna bezkarbonatna pjeskovita tla
356.96
0.71%
Ranker i smedje kiselo tlo na pjescarima
942.66
1.89%
25968.65
51.94%
2684.46
5.37%
Ranker smedje kiselo tlo na pjescima i sljuncima

Ranker i smedje tlo na skriljcima
Rendzina na jedrim krecnjacima
Rendzina na jedrim krecnjacima i smedje tlo na krecnjacima
78.91
0.16%
208.11
0.42%
POVRINA
(ha)
1618.39
3.24%
29595.77 59.20%
73.59
0.15%
Rendzina i smedje tlo na krecnjacima
409.06
0.82%
Rendzina i smedje plitko tlo na jedrim krecnjacima
485.01
0.97%
Rendzina i smedje vrlo plitko i plitko tlo na jedrim krecnjacima
344.70
0.69%
1328.25
2.66%
2927.63
5.86%
549.70
1.10%
549.70
1.10%
Rendzina i smedje tlo na jedrim krecnjacima
Rendzina i vrlo plitko i plitko tlo na krecnjaku

Sirozem na jedrim krecnjacima
Smedje kiselo tlo na pjescarima i glincima
Smedje kiselo tlo na pjescarima i skriljcima
Smedje kiselo tlo na silikatnim brecama
Smedje kiselo tlo i smedje erodirano tlo na pjescarima i skriljcima
933.02
1.87%
3659.68
7.32%
865.68
1.73%
74.00
0.15%
Smedje plitko i srednje dub kiselo tlo i smedje erod tlo na pjes i skrilj.
591.06
1.18%
Smedje plitko kiselo tlo i smedje erodirano tlo na pjescarima i skriljc.
4204.78
8.41%
Smedja sred dub kiselo tlo i smedje degrad tlo na pjescarima i skriljc.
40.45
0.08%
Smedje tlo na pjescarima i skriljcima
90.92
0.18%
2734.96
5.47%
385.88
0.77%
1453.31
2.91%
267.66
0.54%
Smedje tlo na serpentinima

Smedje plitko tlo i deluvijal.tlo vrtaca na jedrim krecnjac.i dolomitima
Smedje plitko tlo na jedrim krecnjacima
Smedje vrlo plitko i plitko tlo na krecnjacima
UKUPNO
10368.67 20.74%
2825.88
5.65%
2106.86
4.21%
49992.88 100.00%
38

BANJA LUKA
Razdjel automorfnih zemljita

Osnovne karakteristike tipova zemljita u okviru pojedinih klasa ovoga razdjela su sljedee:
Klasa kambinih zemljita A - (B) C tipa profila
Kiselo smee tlo (distrini kambisol)
Distrini kambisoli, odnosno distrino smee zemljita, odnosi se na smee zemljite koje prua
loe uslove za ishranu biljaka (loe plodnosti). U upotrebi je i naziv kiselo smee zemljite.
Ovo tlo, za razliku od eutrinog smeeg tla, je nastalo na kiselim matinim stijenama.
Karakterie ga humusni horizont koji je obino ohrini - Aoh ili umbrini - Aum (na viim
nadmorskim poloajima), ispod kojeg se nalazi kambini (B)v horizont.
Distrini kambisol ima dubinu profila najee 60-80 cm, humusni horizont ne prelazi 15 cm i
javlja se u formi ohrinog, zrelog humusa. Sadraj humusa jako varira a najvie zavisi od
nadmorske visine, sadraja gline i nagiba terena. Najee se kree oko 5-10 %. Reakcija
zemljita je kisela i kree se najee oko 4.5-5.5.
Tekstura je pjeskovito-ilovasta uz esto prisustvo vee ili manje koliine skeleta.
Stepen zasienosti bazama ovog tla je ispod 50 %. Ovaj tip tla razvio se na kiselim supstratima
kao to su bezkarbonatni ljunci, kriljci, bezkarbonatne gline i pijesci koje mogu biti slabije
kompaktne ili rastresite, siromane bazama, uz prisutno snano troenje primarnih minerala.
Zbog nedostatka baza izostaje stvaranje vee koliine gline.
Na podruju kantona ovo tlo je formirano na alevrolitima, pjearima, filitima, glinama, glincima,
spilitima, konglomeratima, kvarcu, kriljcima, fliu, ljuncima i pijescima, kvarcdioritu i dr. i to na
sjevernom dijelu kantona u mjestima Vianj, Vuija Brda, Datelji, ainovii, zatim u centralnom i
istonom dijelu kantona - Gornje Kolijevke, Vuetii, Zubovii, Skravnik, Kosa, Bezmilje,
Konjevska Kosa.
U junom dijelu kantona na podruju mjesta Zebina uma, Njuhe, Gornja i Donja Mravljaa,
ahbaii i Dubrave i na drugim manjim podrujima.
Ukupna povrina ovih zemljita iznosi 10.368.67 ha ili 20.74 %.
Najvee uee ima smee plitko kiselo tlo i smee erodirano tlo na pjearima i kriljcima sa
povrinom 4204.78 ha, zatim smee kiselo tlo na pjearima i kriljcima sa povrinom 3659.68
ha, zatim smee kiselo tlo na pjearima i glincima i smee kiselo tlo na silikatnim breama.
Eutrino smee tlo (eutrini kambisol)
Naziv eutrino smee zemljite znai smee zemljite koje obezbjeuje dobru ishranu (dobra
plodnost). Osobine matinog supstrata imaju veliki znaaj za pojavu eutrinih kambisola.
Obrazovanju i odravanju ovih zemljita najbolje odgovaraju ilovasti normalno drenirani
supstrati, bogati potencijalnim mineralima kao to su les, ilovasti jezerski i rijeni sedimenti.
Eutrina smea tla su tla s molinim, Amo ili ohrinim, Aoh humusnim horizontom, koji lei
neposredno iznad kambinog horizonta (B)v.
Stepen zasienosti bazama je vei od 50%, a pH vrijednosti su iznad 5,5, najee pH 6.5 to
znai da ovo tlo ima slabo kiselu do neutralnu reakciju. Sadraj humusa u umskim zemljitima
iznosi obino 4-7 %. Dubina profila zemljita je obino oko 50-70 cm. Tekstura zemljita je
preteno ilovastog sastava.
Eutrina smea tla se formiraju na vrlo razliitim stijenama, karbonatnim ili bazama bogatim,
jedino se ne razvijaju na jedrim krenjacima, a iskljuene su i kisele stijene.
Prema dubini soluma ovo su uglavnom srednje duboka i duboka tla.
39

BANJA LUKA
U podruju BPK ova tla su formirana na pjearima, laporima, glinama, fliu, ljuncima i
pijescima, dolomitima, na jedrim krenjacima ali u zajednici sa laporcima i ronjacima, te na
tronim krenjacima, filitima, konglomeratima i dr.
Povrina pod ovim zemljitem u okviru obuhvata kantona iznosi 2825.88 ha ili 5.65 % od
ukupne povrine obuhvata. Nalazi se u podruju Ustikoline do Mrdovia (uz rijeku Drinu) i na
podruju Gorada od Vitkovia do Kazagia.
Kalkokambisol - Smee tlo na krenjacima i dolomitima
Ovo tlo spada u klasu kambinih tala morfoloke grae profila A-(B)rz-R. To su pedosistematske
jedinice koje su preteno plitka, skeletoidna ili skeletna tla. Propusnost za vodu imaju veoma
veliku, tako da oneienja koja padaju na tlo srazmjerno se brzo prenose u porozno
podzemlje. Dubina soluma varira, ali su to preteno plitka do srednje duboka tla.
Po teksturnom sastavu ova zemljita spadaju uglavnom u ilovae.
Reakcija zemljita je u intervalu od 5.5-6.5. Dubina profila se kree u rasponu od 35-50 cm u
zavisnosti od varijateta. Maksimalna dubina ukupnog profila rijetko prelazi 60 cm.
Takoe, u zavisnosti od varijateta i sadraj humusa varira tako da se kree od 5 % u niim
pojasevima a u viim regionima i pod umom sadraj humusa je vii od 10 %. Humoznost tla
opada naglo sa dubinom tla tako da obino ne prelazi dubinu od 15 cm.
Povrinski horizont lei neposredno na kambinom horizontu koji je karakteristine smee boje,
neto teeg teksturnog sastava, izraenije strukture i znatno manje humoznosti od povrinskog
horizonta. Cijelom dubinom tlo je uglavnom nekarbonatno ili neznatno karbonatno.
Smea tla na krenjaku i dolomitima su uglavnom antropogenizirana. Ograniavajui faktor kod
ovih zemljita moe biti dubina profila, dok sve ostale njegove karakteristike i potencijal su u
rangu najkvalitetnijih naih zemljita.
Prema fizikim i hemijskim svojstvima ovo nisu loa tla, ali zbog esto izraene povrinske
stjenovitosti i kamenitosti, plitkoe tla, te velikih nadmorskih visina na kojima su izdvojena, ona
nisu prikladna za intenzivnu biljnu proizvodnju. Zato se uglavnom koriste kao livade i panjaci,
odnosno nalaze se pod vegetacijom koja je ve prilagoena datim ekolokim uslovima.
U podruju kantona ova tla se nalaze u sjevernoistonom dijelu u podruju Vraalica, Ravna,
Drecun, Paljike i dr. zauzimajui povrinu od 2.106.86 ha ili 4.21 %.
Klasa humusno - akumulativnih tala, A C tipa profila
Ranker - Humusno-silikatno tlo
Ranker je najzastupljeniji tip zemljita na podruju obuhvata kantona. Zauzima povrinu od
29.595.77 ha ili 59.20% od ukupne povrine obuhvata.
Rankeri se najee formiraju u zoni distrinih kambisola na kiselim silikatnim stijenama.
Razvila su se na blago do vrlo inkliniranim terenima i dobro su pokrivena umom jele i smre.
Reakcija tla je uglavnom kisela do neznatno kisela.
Rankeri su uglavnom plitka zemljita. Dubina profila litinih varijanti se kree od nekoliko pa do
20-30 cm, regolitini rankeri mogu biti duboki 40-50 cm. Po sadraju humusa to su srednje
humozna tla. Sadraj humusa u rankeru jako varira i kree se od 12-25 %. Zahvaljujui dobroj
strukturi, zemljite je porozno i dobro aerisano.
Po teksturnom sastavu su pjeskovite ilovae i ilovae.
U podruju BPK izdvojeni su rankeri na: alevrolitima, pjearima, kriljcima, filitima, glinama,
glincima, keratofirima, spilitima, dioritima, kvarcu, melafirima, riolitima i ronjacima.
Ranker i plitki distrini kambisol su zastupljeni na itavom podruju kantona proimajui se kroz
sredinji dio zauzimajui najvei dio obuhvata u iznosu od 25.968.65 ha ili 51.94 %.
40

BANJA LUKA
Ranker i plitki eutrini kambisoli su najvie zastupljeni u jugoistonom dijelu kantona u mjestu
Donja i Gornja Zavodita, Brloine, Uhotii i Donje Selo, sa povrinom od 3627.12 ha ili 7.26 %.
Ova tla spadaju u VI i VII kategoriju upotrebne vrijednosti i nemaju znaaj u poljoprivredi.
Rendzine i kalkokambisoli
Rendzine su se razvile uglavnom na krenjacima i dolomitima i to na mikrolokalitetima
sklonjenim od erozije. Zbog toga su i vie obrasle vegetacijom.
Zavisno od dubine i proizvodne sposobnosti, mogu se svrstati u IV i V kategoriju upotrebne
vrijednosti, a izuzetno, zavisno od rastresitosti supstrata i u V kategoriju (na laporcu).
To su u brdsko planinskom podruju umjereno vlana do vlana stanita, esto pogodna na
manje nagnutim terenima za vonjake i travnjake. Inae su to preteno umska zemljita.
Mogu imati dubok i razvijen humusni A horizont a sa stajalita biljke naroito je povoljno ako je
AC horizont produbljen. U niim regionima sadraj humusa pod prirodnim vegetacijama se
kree od
5-10 % a u viim pojasevima i do 20 %.
Karbonati prouzrokuju neutralnu do slabo alkalnu reakciju pH 7-8.
Tekstura zemljita je razliita u zavisnosti od supstrata tako da su rendzine na dolomitu ilovaste
pjeskue dok su rendzine na laporcu najee glinovite. Rendzine na lesu imaju najpovoljniji
ilovasti sastav.
Smea tla na krenjaku i dolomitu - kalkokambisoli
Asocijacija su smeih zemljita koja je karakteristina i uobiajena pojava u naoj klasifikaciji.
Pedosistemske jedinice izdvojene su na razliitim supstratima i u asocijaciji su sa drugim
sekundarnim tipovima kao to su crvenice, crvenkasto smea tla na fliu i deluvijalna tla vrtaa.
Maksimalna dubina ukupnog profila rijetko prelazi 60 cm. Dubina humusnog horizonta stoji u
obrnutoj razmjeri s dubinom itavog profila i obino ne prelazi 15 cm. Sadraj humusa znatno
varira. U niim pojasevima i na zemljitima bez umskog pokrivaa humusni horizont sadri do
oko 5% humusa a u viim regionima i pod umom sadraj humusa je vii od 10 %. Boja
humusnog horizonta je tamnosmea a struktura zrnasta.
Reakcija zemljita je najee u intervalu od 5.5 6.5. Zemljite ima visok kapacitet adsorpcije.
Kalkokambisoli uglavnom imaju tei granulometrijski sastav: A horizont ima ilovas do glinovitoilovast sastav, 15-30 % gline a u B horizontu to su preteno glinovite ilovae do glinue, 30-50
% gline i vie.
To su uglavnom poljoprivredna zemljita privedena kulturi krenjem uma i uglavnom su
antropogenizirana. Ograniavajui faktor kod ovih zemljita moe biti dubina profila dok sve
ostale njegove karakteristike i potencijali su u rangu najkvalitetnijih naih zemljita.
Nepravilnom obradom, sjeom ume i prenaglaenom eksploatacijom zbog svog prirodnog
potencijala, mogu biti podlona eroziji i drugim vidovima degradacije. Propusnost za vodu imaju
veoma veliku, tako da oneienja koja padaju na tlo srazmjerno se brzo prenose u porozno
podzemlje.
Pedosistematske kombinacije rendzina sa smeim zemljitima zastupljene su u sjevernom,
sjeverozapadnom dijelu kantona na podruju optine Pale-Praa, zatim na lokalitetima Buje,
Greben, Gradina, Kacelji, Koalj; u istonom dijelu kantona uz rijeku Drinu od Vitkovia do
Gorada, zatim na jugozapadnom i zapadnom dijelu u podruju optine Foa-Ustikolina.
Povrina koju zauzimaju ova zemljita iznosi 2.927.63 ha ili 5.86 %.
41

BANJA LUKA
Razdjel hidromorfnih zemljita

Klasa fluvijalnih i fluvio-glejnih zemljita, (A)-I-II...
Aluvijalna zemljita ili recentni rijeni nanosi fluvisoli su naa najbolja zemljita i javljaju se u
plavnim zonama svih rijeka pa tako i u dolinama rijeka Drine i Prae.
Aluvij znai rijeni nanos recentnog (mladog) karaktera, slojevite grae. Procesi pedogeneze su
slabo izraeni zbog mladosti nanosa ili zbog toga to sedimentacija prevladava proces
pedogeneze. Imaju dobru prirodnu plodnost ve kod odlaganja materijala.
Osnovne osobine zavise od vrste materijala ali su u mehanikom sastavu jako heterogena
zemljita od skeletnih do glinovitih meutim, uopteno povoljnih fizikih svojstava. Mogu biti
karbonatna i beskarbonatna, slabo su humozna a sadraj biogenih elemenata zavisi od kojeg
su materijala nastali. U svim vrstama poljoprivredne proizvodnje mogu se koristiti.
Ujedno ovo su i najugroenija zemljita i to kako od fizikog unitenja tako i od zagaenja
komunalnim i industrijskim otpadom. Aluvijalno zemljite je poeljno navodnjavati, naroito
skeletna koja se javljaju uz korita rijeka i u njenom gornjem toku.
Na osnovu matinog supstrata na kojem su se razvila izdvojeni su sljedei varijateti koji su u
podruju kantona najvie zastupljeni:
- Aluvijalna bezkarbonatna tla
- Aluvijalno- deluvijalna tla
- Aluvijalno-deluvijalna bezkarbonatna pjeskovita tla
Povrina ovih tala iznosi 1.618.39 ha ili 3.24 %.
Prisustvo matinog supstrata u mnogome ukazuje na njihova svojstva, a mogu opredijeliti i
mjere zatite. To su pedosistematske jedinice locirane na reljefski niim poloajima. Kako su
ova tla povremeno suvino vlaena ili su u neposrednom dodiru s tekuom i podzemnom
vodom ona mogu biti potencijalni izvor oneienja za podzemnu vodu i vodotoke. S druge
strane, na ovim zemljitima se praktikuje intenzivna poljoprivredna proizvodnja. To su razlozi da
se na njima vri najintenzivnija zatita, odnosno zatvoreni sistemi odvodnje vode s ceste i
vjetrobrani pojasevi.
Ova tla su najvie zastupljena na lokacijama: od mjesta Prae pa do Kamenice du jednog
dijela toka rijeke Prae; duinom toka Drine od Ustikoline do Kopaa, zatim uz manje vodotoke
Osanica i Kolunska.
U dolinama ovih vodotoka zastupljeno je aluvijalno bezkarbonatno tlo, a aluvijalno karbonatno
tlo zastupljeno je u mjestu Cvilin - podruje Ustikoline. Aluvijalno karbonatno tlo ima ogranieno
rasprostranjenje u vidu uskih traka uz vodotok Drine u mjestu Ustikolina.
U granulometrijskom sastavu dominiraju teksturne klase od pjeskua do ilovaa.
Veina fluvisola su karbonatni i sadre vie od 5 % karbonata. Koliina humusa je uglavnom
mala i ne prelazi 1-2 % a u pjeskovitim varijantama je ispod 1 %. Reakcija tla je neutralna, pH
iznosi oko 6-7. Tlo je slabo humozno i sadraj ne prelazi 1-2 % humusa.
Dubina profila zavisi od broja slojeva i njihove debljine.
42

BANJA LUKA
KATEGORIZACIJA POLJOPRIVREDNOG ZEMLJITA

Bonitet zemljita podrazumijeva ocjenu kvaliteta zemljita i njegovu proizvodnu sposobnost, ija
se vrijednost izraava u bodovima od 1 do 100.
Bonitetna karta predstavlja kategorije zemljita u odnosu na njihove prirodne potencijale.
Odreivanje bonitetnih kategorija zemljita vri se na osnovu morfolokih, hemijskih, fizikih i
biolokih svojstava te proizvodnih karakteristika terena.
Karta boniteta je uraena na osnovu nagiba i dubine kao znaajnih faktora koji utiu na bonitet.
Izdvojene kategorije predstavljaju pokazatelj najracionalnijeg vida koritenja zemljita.
Tako npr. povrine od I do III kategorije mogu se bez ikakvih ogranienja obraivati.
Kategoriju IV, koja ima dosta ogranienja za intenzivno koritenje, takoe treba zatititi i privesti
intenzivnoj kulturi.
Kategorije V do VII zavisno od potreba i interesa mogu biti koritene u razliite svrhe, ali su tu
poveane opasnosti i ogranienja koja poskupljuju koritenje.
Bonitetne kategorije
I bonitetna kategorija (90-100 bodova)
Obuhvata zemljita duboka i vrlo duboka, vie od 120 cm dubine, ilovastog sastava, srednje
propusna, dobro drenirana, neutralne reakcije, sa podzemnom vodom ispod 120 cm, na ravnom
reljefu sa nagibom do 3 %, zatiena od poplava, bez skeleta i bez kamenitosti, iji je broj dana
vegetacionog perioda vei od 240, sa povoljnim odnosom SET/PET 0,8 te laka i pogodna za
mehanizovanu obradu i navodnjavanje.
II bonitetna kategorija (80-90 bodova)
Obuhvata zemljita duboka preko 90 cm, po sastavu ilovae i glinue, propusna do srednje
propusna, dobro i umjereno drenirana, neutralne i slabo kisele reakcije, sa podzemnom vodom
ispod 100 cm, na ravnom i nagnutom reljefu do 8 %, izloena povrinskoj vrlo slaboj eroziji kao i
vrlo rijetkim i kratkotrajnim poplavama, laka i srednje teka, pogodna za mehanizovanu obradu i
navodnjavanje.
III bonitetna kategorija (60-80 bodova)
Obuhvata zemljita srednje duboka i duboka preko 60 cm, po teksturi ilovae i glinue,
propustljiva do tee propustljiva, dobro do nepotpuno drenirana, od slabo alkalne do srednje
kisele reakcije, sa podzemnom vodom ispod 80 cm, u ravnici i nagibu do 16 % (na nagibu
izloena blaim oblicima erozije), izloena povremenim i kratkotrajnim poplavama, za obradu
laka do teka uz izvjesna ogranienja u pogledu primjene mehanizacije i za koja su potrebne
mjere zatite od erozije, odnosno plavljenja.
IV bonitetna kategorija (40-60 bodova)
Obuhvata zemljita srednje duboka od 40-60 cm, po teksturi ilovae i glinue koja mogu da
imaju 30% skeleta a kod pjeskua do 10 % gline, alkalne do vrlo kisele reakcije, slabije
drenirana, propustljiva do tee propustljiva sa podzemnom vodom, kratkotrajno prevlana, u
ravnici i na nagibu do 30% (na nagibu-izloena svim oblicima erozije), u ravnici su srednje
duboka i redovno kratkotrajno plavna, potrebne su mjere zatite od erozije i poplava, te
melioracione mjere.
V bonitetna kategorija (30-40 bodova)
ine je zemljita srednje duboka i plitka, ispod 40 cm, koja sadre do 50 % skeletoidnih estica
do ekstremno kisele reakcije, srednje dugo prevlaena, redovno i dugotrajno poplavna, u ravnici
i na nagibu do 45 % (na nagibu-izloena svim oblicima povrinske i slabe jarune erozije),
neophodne su mjere zatite od erozije i izvoenje meliorativnih mjera.
43

BANJA LUKA
VI bonitetna kategorija (20-30 bodova)

ine je zemljita uglavnom plitka, koja sadre i do 70 % skeleta, dugotrajno vodolena,
oglejena do povrine, redovno i dugotrajno plavljena, u ravnici i na nagibu do 45 % (na nagibuugroena svim oblicima povrinske i srednje jarune erozije), alkalne do vrlo kisele reakcije,
srednje oteena i degradirana, dugotrajno prevlaena sa visokim nivoom podzemnih voda,
neophodne su mjere zatite od erozije i poplava.
VII bonitetna kategorija (10-20 bodova)
ine je zemljita preteno vrlo plitka, koja sadre vie od 70 % skeleta, na nagibu od 60 %
ugroena su jakom jarunom erozijom, jako oteena i degradirana, alkalna do jako kisela,
neophodne su mjere zatite od erozije a koja se iskljuivo mogu koristiti kao livade, panjaci i
ume.
VIII bonitetna kategorija (do 10 bodova)
ine urbane zone, eksploataciona podruja, saobraajnice, vodne akumulacije i vrlo plitka
zemljita, koja sadre i do 90 % skeleta, na nagibu i vie od 65 %, ugroena najjaim oblicima
erozije, a koja se koriste kao panjaci.
Tabela 7: Bonitetne kategorije poljoprivrednog zemljita na podruju Bosansko podrinjskog
kantona
Bonitet
poljoprivrednog
zemljita
Povrina
(ha)
II kategorija
46.21
0.47
III kategorija
564.20
5.74
IV kategorija
683.13
6.95
V kategorija
4233.83
43.09
VI kategorija
3085.00
31.40
VII kategorija
504.89
5.14
VIII kategorija
24.25
0.25
Bez podataka
418.69
4.26
Izgraeno
238.24
2.42
Vodotoci
26.27
0.27
9824.70
100.00%
UKUPNO
Objanjenje: Kategorije bez podataka, izgraeno i vodotoci - nisu u Studiji kvaliteta zemljita
Federalnog zavoda za agropedologiju prepoznate kao poljoprivredno zemljite.
44

BANJA LUKA
Dijagram 1: Bonitetne kategorije poljoprivrednog zemljita na podruju Bosansko podrinjskog

kantona
Bonitet poljoprivrednog zemljita
VII
5.14%
VIII
0.25%
izgradjeno
2.42%
bez podataka
4.26%
vodotoci
0.27%
II
0.47%
II
III
III
5.74%
IV
6.95%
IV
V
VI
VII
VIII
bez podataka
VI
31.40%
izgradjeno
V
43.09%
vodotoci
Iz prethodne tabele vidljivo je da je na podruju BPK-a najzastupljenija V bonitetna kategorija sa

4233.83 ha, odnosno 43.09 %, zatim VI kategorija sa 3085.00 ha, odnosno 31.40 %, zatim IV
kategorija sa 683.13 ha ili 6.95 % od ukupne povrine poljoprivrednih povrina.
Zemljita II i III kategorije ima veoma malo, posebno zemljita II kategorije koje je i
najkvalitetnije. Zemljite II kategorije boniteta ima 46.21 ha ili 0.47% a zemljita III kategorije
ima 564.20 ha ili 5.74 % od ukupne povrine pod poljoprivrednim povrinama.
Udjela kvalitetnog zemljita koje ine prve tri kategorije (I-III) ima veoma malo, oko 6.21% od
ukupnih poljoprivrednih povrina to ukazuje na to da kanton ima mali udio kvalitetnog
poljoprivrednog zemljita koje treba maksimalno uvati u postojeem obimu i odravati kvalitet
na to veem nivou. Takoe, to zemljite je potrebno to racionalnije iskoritavati uz
intenziviranje proizvodnje kao i iznalaenje mogunosti poveanja povrina pod kvalitetnim,
bonitetnim kategorijama.
Mali udio IV kategorije boniteta od 6.95% ukazuje na to da je neophodno provoenje
agrotehnikih i hidrotehnikih (odvodnjavanje i navodnjavanje) mjera kako bi se poveala
proizvodna sposobnost ovih zemljita.
Prema nainu iskoritavanja plodna zemljita su svrstana po kulturama u njive, vrtove,
vonjake, livade.
Utvrene bonitetne kategorije poljoprivrednog zemljita prema upotrebnoj vrijednosti svrstane
su u tri grupe:
I.
zemljita prikladna za kultiviranje (I-IV bonitetne kategorije)
II.
zemljita manje prikladna za kultiviranje (V-VI bonitetne kategorije)
III.
zemljita ograniena u upotrebi (VII-VIII bonitetne kategorije)
Imajui u vidu povrine koje su prikladne za kultiviranje u iznosu od 1.293.54 ha potrebno je
izvriti meliorativne i agrotehnike zahvate na poboljanju kategorija tla to stvara ambijent za
45

BANJA LUKA
intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju.

Takoe, potrebno je dosljedno provoditi propise koji e maksimalno tititi zemljite od I do IV
bonitetne kategorije iz razloga to poljoprivreda predstavlja osnov razvoja podruja.
Imajui u vidu ograniene povrine kvalitetnog poljoprivrednog zemljita potrebno je uloiti
maksimalne napore kako bi se isto ouvalo posebno u dolinama rijeka Drine i Prae. Na tim
prostorima, gdje je zemljite II bonitetne kategorije a istovremeno potencijalni prostor za irenje
naselja i na taj nain smanjenja istih, trebalo bi organizovati intenzivnu ugovorenu
poljoprivrednu proizvodnju to bi omoguilo obezbjeenje sirovine za preraivake kapacitete u
datom okruenju.
Vodotoci Drina i Praa su vei vodotoci na teritoriji kantona.
Obzirom da se kvalitetno poljoprivredno zemljite nalazi u dolinama rijeka i da su podlona
plavljenjima te uticajima podzemnih voda neophodno je u narednom periodu izvriti regulacije
vodotoka kako bi se ouvalo kvalitetno zemljite i kako bi se zemljite iz slabije kategorije
prevelo u bolju bonitetnu kategoriju zemljita i intenzivirala poljoprivredna proizvodnja.
Obzirom da na podruju kantona postoje znatne povrine poljoprivrednog zemljita koje su
nakon zavretka rata ostale pod minama, u narednom periodu bi trebalo intenzivirati proces
deminiranja ovih zemljita kako bi se ista mogla ukljuiti u poljoprivrednu proizvodnju.
Takoe, utvrene bonitetne kategorije poljoprivrednog zemljita prema upotrebnoj vrijednosti
svrstane su u tri agrozone:
I. Agrozona I (I-IVa bonitetne kategorije)
II. Agrozona II (IVb-VI bonitetne kategorije)
III. Agrozona III (VII-VIII bonitetne kategorije)
U prvu zonu spadaju zemljita koja su prikladna za kultiviranje, odnosno zemljita na kojima se
moe organizovati poljoprivredna proizvodnja, I-IV bonitetne kategorije. Ova zona se smatra
najvrijednijim podrujem kantona. Prva zona zahvata povrinu od 1.888,10 ha ili 19,21 % od
ukupne povrine pod poljoprivrednim zemljitem.
Ovo je zona intenzivne poljoprivredne proizvodnje i zastupljena je u ravniarskom podruju,
odnosno u rijenim dolinama kantona.
Imajui u vidu ove povrine koje su prikladne za kultiviranje potrebno je izvriti meliorativne i
agrotehnike zahvate na poboljanju kategorija tla to stvara ambijent za intenzivnu
poljoprivrednu proizvodnju. Sa tehnikim mjerama, produktivnost zemljita se znatno poveava,
a neki prinosi poljoprivrednih kultura se mogu udvostruiti u odnosu na sadanje stanje.
Takoe, potrebno je dosljedno provoditi propise koji e maksimalno tititi zemljite od I do IV
bonitetne kategorije u to veem obimu i to racionalnije iskoritavanje zemljita uz
intenziviranje proizvodnje.
Meu dominantnim tipovima zemljita u dolinskom dijelu kantona zastupljena su: Aluvijalna tla
(Fluvisol). U brdskom dijelu kantona u okviru I zone zastupljena su: distrini kambisoli i eutrini
kambisoli. U ravniarskom podruju kantona, u podruju I agrozone, dominira ratarsko povrtlarska i voarska proizvodnja, koja se uglavnom nalazi u rijenim dolinama i u blizini veih
naselja. Upravo su to i glavni razlozi koji, osim potencijalnih mogunosti samog zemljita,
opredjeljuju ovaj vid proizvodnje koja zahtijeva intenzivnu obradu i savremenu agrotehniku uz
mogunost navodnjavanja. Na drugom mjestu je proizvodnja mlijeka i mesa, odnosno krme i
sijena.
Ovakav oblik proizvodnje osim prirodnih pogodnosti diktira i blizina trita, te izgraenost
komunikacija i mogunost transporta osjetljivih kultura. Ova agrozona zastupljena je u junom i
jugoistonom dijelu kantona: podruje oko Ustikoline, Cvilina, Osanice, u dolini rijeke Drine,
Osanice i pritoka, te u sjevernom dijelu kantona u podruju oko naselja Prae, dolinom rijeke
Prae, kao i dolinom rijeke emernice.
46

BANJA LUKA
U drugu zonu spadaju zemljita koja su manje prikladna za kultiviranje, koja posjeduju
odreena ogranienja. To su zemljita V i VI bonitetne kategorije. Ova zemljita se manje
koriste kao oranina a preteno se koriste kao livade i vonjaci. U ovu grupu spadaju zemljita
na kojima je mogue organizovati poljoprivrednu proizvodnju uz prethodna ulaganja uz iroku
lepezu mjera ureenja zemljita.
Ova zona zahvata povrinu od 7.057,60 ha ili 71.83 % od ukupne povrine pod poljoprivrednim
zemljitem.
Podruje II zone karakterie se heterogenou zemljinog pokrivaa, gdje su uticaji erozionih
procesa izraeniji nego na podruju I-zone. Ova zona je podruje poluintenzivne poljoprivrede.
Zemljita su zastupljena na nagibima na kojima se u sistemu proizvodnje mogu smjenjivati
oranice, vonjaci i travnjaci. Preteno je zastupljeno ratarstvo i voarstvo. Ova zona zastupljena
je na svim optinama kantona.
U okviru ove zone zastupljeni su slijedei tipovi tala: planinske crnice (Kalkomelanosol),
rendzine, distrini kambisol, eutrini kambisol i smea tla na krenjaku (Kalkokambisol).
Ova zemljita se karakteriu malom dubinom soluma, sa nagibom terena veim od 120.
Izloena su erozionim procesima. Glavni ograniavajui faktori njihovog intenzivnijeg koritenja
u ratarskoj proizvodnji su: mala dubina soluma, jak nagib terena i oteano koritenje
mehanizacije.
U ovoj agrozoni najvie su zastupljene proizvodnja mesa i mlijeka dakle, koritenje zemljita
kao livade i panjaci, zatim proizvodnja strnih ita, krompira, povra i voa.
U treu zonu spadaju zemljita koja nisu interesantna za poljoprivrednu proizvodnju i imaju
velika ogranienja za iru upotrebu u poljoprivredi. To su zemljita najslabijih bonitetnih
kategorija (VII bonitet). Sa aspekta zemljinih potencijala ona predstavljaju najslabije podruje
kantona.
To su u prvom redu zemljita velike inkliniranosti terena, vrlo male dubine, viih nadmorskih
visina i nepovoljnih klimatskih prilika. Ova zona zahvata 195,80 ha ili 1,99 % od ukupne
povrine pod poljoprivrednim zemljitem.
U ovoj zoni dominiraju povrine slabijih panjaka. Kod povrina ove agrozone, u planinskom
dijelu kantona, koje se nalaze na jako inkliniranim i stjenovitim terenima, teko se moe
oekivati njihova promjena i poboljanje stanja.
U okviru ove zone najzastupljeniji su slijedei tipovi tla: planinske crnice (Kalkomelanosol),
rendzine, rankeri, distrina smea vrlo plitka tla (Distrini kambisol) i smea vrlo plitka tla na
krenjaku (Kalkokambisol). Prema nainu koritenja uglavnom su pod panjacima.
Ekstremni uslovi planinskog podruja, te veoma slab kvalitet zemljita, izraen kroz plitkou i
nagnutost terena, odredili su oblik proizvodnje hrane u ovom podruju.
Zbog nepovoljnih prirodnih uslova planinskog podruja, struktura proizvodnje u ovoj agrozoni se
uglavnom bazira na proizvodnju sijena i krme odnosno proizvodnju prevashodno ovijeg (manje
goveeg) mesa i mlijeka. Ujedno bi se trebala iskoristiti i potencijalna mogunost proizvodnje
ljekobilja zbog istoe podruja. Ova agrozona zastupljena je na cijelom podruju kantona
ravnomjerno, kao i druga agrozona.
Ograniavajui faktori njihovog ireg koritenja u poljoprivrednoj proizvodnji su:
- veliki nagib terena,
- mala dubina tla (do 25 cm),
- jako izraena erozija tla,
- jako izraena skeletnost ili kamenitost,
- oteano koritenje mehanizacije i
- nepovoljne klimatske prilike.
47

BANJA LUKA
Velika oteenja poljoprivrednog zemljita nastaju i od povrinskih kopova u rudarstvu kao to

je sluaj u Zupiima - povrinski kop gline.
Gubitke zemljita na ovaj nain treba smatrati privremenim jer se rekultivacijom ovih zemljita
moe ponovo organizovati poljoprivredna proizvodnja.
Obzirom da je zemljite ogranien, vrijedan prirodni resurs, znaajan potencijal poljoprivrednog
zemljita bi se mogao dobiti privoenjem kulturi odnosno rekultivacijom oteenih
poljoprivrednih zemljita na kojima je onemoguena poljoprivredna proizvodnja.
Obradiva i neobradiva zemljita po namjeni
Ukupna povrina Bosansko - podrinjskog kantona je 50228 ha (502.28 km2) od ega
poljoprivredno zemljite zauzima povrinu od 9.825 ha (zaokruena vrijednost) ili 19,56%.
U okviru poljoprivrednog zemljita, obradive poljoprivredne povrine (oranice, kultivisano, livade,
vonjaci) zauzimaju povrinu od 5.951.80 ha.
Dijagram 2: Struktura poljoprivrednog zemljita po namjeni na podruju Bosansko podrinjskog
kantona
Oranice, 6.37%
Vonjaci, 11.40%
Ostalo
poljop.zemlj.
22.66%
Livade, 34.06%
Kultivisano, 8.75%
Panjaci, 16.76%
Poljoprivredno zemljte
Tabela 8: Kategorije poljoprivrednog zemljita
POLJOPRIVREDNO
ZEMLJITE
Povrina
(ha)
ORANICE
KULTIVISANO ZEMLJITE
LIVADE
PANJACI
OSTALO POLJOPRIVREDNO
ZEMLJITE
VONJACI
625.78
859.69
3346.11
1647.07
6.37
8.75
34.06
16.76
2226.23
22.66
1120.21
11.40
UKUPNO
9825.00
100.00
U strukturi obradivog poljoprivrednog zemljita oranice zauzimaju oko 10.51 %, vonjaci 18.82
48

BANJA LUKA
%, livade 56.22 % i kultivisano zemljite 14.44 %.

Pod obradivim poljoprivrednim zemljitem podrazumijevaju se povrine pogodne za intenzivnu
tj. oraninu proizvodnju do oko 20 % nagiba terena.
U strukturi neobradivog poljoprivrednog zemljita panjaci zauzimaju 42.52 % dok ostalog
poljoprivrednog zemljita ima oko 57.48 %.
Pod neobradivim poljoprivrednim zemljitem podrazumijevaju se povrine koje nisu pogodne za
intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju nego su pogodne za panjake, to su povrine iznad 20 %
nagiba terena.
Iz tabelarnog prikaza vidljivo je da na teritoriji BPK-a najvie ima livada - 34.06 % i ostalog
poljoprivrednog zemljita - 22.66 % koje se moe privesti odgovarajuoj namjeni primjenom
agro i tehnikih mjera.
Najmanje povrina je pod oranicama - 6.37 %, jer je konfiguracija terena takva da su oranice
smjetene samo u dolinama rijeka i u niim predjelima obuhvata.
Dominiranje pojedinih kategorija poljoprivrednog zemljita ujedno je i pokazatelj razvijenosti
pojedinih podruja odnosno u kojim podrujima se treba intenzivirati i unaprijediti proizvodnja
hrane.
Po svjetskim standardima da bi se zadovoljile potrebe stanovnitva, dozvoljeni minimum
poljoprivrednog zemljita je 0.40 ha/stanovniku a obradivog zemljita 0.17 ha/stanovniku.
Analizirajui podatke o broju stanovnika i poljoprivrednom zemljitu, kao i prostorni raspored
stanovnitva, moe se konstatovati da Bosansko - podrinjski kanton ima prilino povoljan odnos
poljoprivrednog zemljita i obradivog zemljita po stanovniku to je dobar pokazatelj za
obezbjeenje proizvodnje hrane na nivou kantona.
Tabela 9: Odnos poljoprivrednog zemljita po stanovniku u ha u Bosansko podrinjskom
kantonu
Ukupno stanovnika
Odnos zemljita po stanovniku (ha)

Polj. zemljite/stanovniku
Obradivo zemljite./stanovniku
29 090
0.34
0.20
U odnosu na procijenjeni broj stanovnika (29090) poljoprivrednog zemljita po stanovniku ima

0.34 ha, a obradivog zemljita 0.20 ha po stanovniku (oranice, kultivisano zemljite, vonjaci i
livade).
Pregled poljoprivrednog zemljita kao i obradivog zemljita po stanovniku po optinama dat je
sljedeoj tabeli.
Tabela 10: Odnos poljoprivrednog zemljita po stanovniku u ha po optinama Bosansko
podrinjskog kantona
OPTINA
PALE - PRAA
FOA USTIKOLINA
GORADE
Ukupno
stanovnika
Poljoprivredno/stanovniku Obradivo/stanovniku
(ha/stan)
(ha/stan)
1080
1.30
0.97
1910
0.98
0.50
26100
0.25
0.15
49

BANJA LUKA
Najpovoljniji odnos poljoprivrednog zemljita po stanovniku ima optina Pale - Praa, Foa Ustikolina i Gorade, kao i odnos obradivog zemljita po stanovniku koji je istog redoslijeda.
U odnosu na svjetske standarde prezentirani pokazatelji su zadovoljavajui u optinama Pale Praa i Foa - Ustikolina koje imaju iznadprosjene vrijednosti pokazatelja da bi se zadovoljile
potrebe stanovnitva za obezbjeenje proizvodnje hrane. Ovakvi pokazatelji koji su iznad
svjetskih standarda su posljedica raseljavanja stanovnitva i mala brojnost u odnosu na ranije
stanje u odnosu na povrinu optine.
Optina Gorade ima pokazatelje koji su ispod svjetskih standarda obzirom na gustinu
naseljenosti, odnosno broja stanovnika koji je daleko vei u odnosu na ostale dvije optine
kantona.
U sljedeoj tabeli dat je detaljniji pregled stanja poljoprivrednog zemljita po optinama,
odnosno kategorije zemljita.
Tabela 11: Kategorije poljoprivrednog zemljita po optinama Bosansko podrinjskog kantona
OPTINA
PALE - PRAA
FOA USTIKOLINA
GORADE
291.71
Kultivis.
zemlj.
(ha)
108.95
Ostalo
polj.zemlj.
(ha)
68.75
652.69
702.67
64.58
686.17
268.29
1889.19
Oranice
(ha)
Vonjaci
(ha)
Livade
(ha)
Panjaci
(ha)
90.81
9.75
833.49
99.13
435.84
321.88
788.58
472.34
2040.28
Ukupno
(ha)
1.403.46
1.878.90
6.542.73
UKUPNO 9.825.00
Iz tabelarnog pregleda se vidi da ukupne povrine pod poljoprivrednim zemljitem iznose
9.825.00 ha to ini 19.56 % od ukupnog prostora BPK.
Najvie poljoprivrednog zemljita ima optina Gorade a najmanje optina Pale - Praa. Najvie
povrina pod oranicama ima optina Gorade - 435.84 ha, kao i vonjaka i kultivisanog
zemljita obzirom da je to optina sa najvie poljoprivrednog zemljita.
Konfiguracija terena je takva da pogoduje razvoju voarstva (u strukturi obradivog zemljita
vonjaci zauzimaju 18.82 %) koje ima znaajnu ulogu u obuhvatu plana posebno u optini
Gorade dok optina Pale - Praa ima najmanje povrina pod vonjacima kao i najmanje
povrina pod panjacima. U strukturi poljoprivrednog zemljita najvie povrina pod panjacima
imaju optine Gorade i Foa - Ustikolina s tim da optina Foa - Ustikolina u procentualnom
sastavu u odnosu na ukupnu povrinu optine ima najvie panjaka, koji se nalaze na veim
nadmorskim visinama.
Najvie obradivog zemljita ima optina Gorade, 3.950.87 ha, zatim optina Pale - Praa
1.043.00 ha i optina Foa - Ustikolina 957.93 ha.
U kategoriju ostalo poljoprivredno zemljite spada zemljite koje se ne obrauje due ili krae
vrijeme (2-4 godine), koje je zaputeno a obzirom da je ovo podruje bilo izloeno ratnim
deavanjima, takva kategorija je znatno zastupljena u svim optinama.
Najvie je zastupljena u optini Gorade, Foa - Ustikolina i najmanje u optini Pale - Praa
gdje se zemljite uglavnom koristi kao livade i panajci.
U odnosu na procijenjeni broj stanovnika (29090) poljoprivrednog zemljita po stanovniku ima
0.34 ha to je na granici u odnosu na svjetske standarde tako da se poljoprivrednom zemljitu
mora posvetiti posebna panja u smislu uvanja i poveanja povrina pod poljoprivrednim
povrinama.
50

BANJA LUKA
injenica da se iz godine u godinu odnos raspoloivih obradivih i poljoprivrednih povrina po

stanovniku kontinuirano smanjuje, a da su na tim povrinama i dalje prisutni procesi oteenja i
unitenja zemljita ukazuje na to da su potrebne odgovarajue mjere da se sprijei dalje
smanjenje zemljinih resursa.
Deficit obradivog (koritenog) zemljita treba se nadoknaditi razvojem (ureenjem)
poljoprivrednog zemljita putem hidro i agromelioracija u dolini rijeka kao i proizvodnjom hrane u
zatienom prostoru (staklenici, plastenici, gljivarnici i dr.).
Trenutna poljoprivredna proizvodnja je uglavnom organizovana u privatnom sektoru koju
karakterie usitnjenost posjeda to onemoguava intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju,
odnosno odsustvo intenzivne obrade i primjene savremenih agrotehnikih mjera.
Ta se proizvodnja oituje uglavnom za vlastite potrebe sa neorganizovanim plasmanom trinih
vikova i nepostojanje industrijskih kapaciteta za njihovu primarnu preradu i daljnju finalizaciju.
Znaajno je napomenuti da su privatni zemljini posjedi dosta usitnjeni to doprinosi niskom
nivou produktivnosti posjeda i ogranienju mogunosti poljoprivrednika da prihvate moderne
sisteme upravljanja.
Prije rata postojali su programi komasacije i arondacije zemljita iji je cilj bio okrupnjavanje
zemljinih posjeda. Dravno poljoprivredno zemljite prije privatizacije su koristila dravna
poljoprivredna preduzea i zemljoradnike zadruge.
Osim usitnjenosti zemljinih posjeda i nivo obrade zemljita je nizak to je rezultat migracije
ruralnog stanovnitva u urbane centre i njihovog naputanja imanja.
Tendencija poveanja usitnjavanja posjeda je i zbog zakona i obiaja o nasljeivanju koji
pomau dalju podjelu zemlje meu korisnicima umjesto podsticanja njenog prenoenja na jednu
osobu.
Neobradiva zemljita su nastala raznim uzrocima oteenja zemljita, a to su:
1.
2.
3.
4.
izgradnja naselja i industrijskih objekata,

izraena vodna erozija i klizita,
deponije komunalnog i industrijskog otpada,
oteenje uzrokovano povrinskim kopom gline u Zupiima.
51

BANJA LUKA
3. UME I UMSKA ZEMLJITA

EKOLOKI USLOVI
U ekoloko-vegetacijskom pogledu (Stefanovi, 1983.), teritorija Bosansko - podrinjskog
kantona pripada Goradansko - foanskom rejonu, koji se nalazi u prelazno Ilirsko mezijskoj
oblasti, odnosno Gornje - drinskom podruju.
Nii dijelovi ovog kantona su pod uticajem umjereno kontinentalne klime sa tendencijom
opadanja padavina i poveanjem temerature u periodu od juna do poetka septembra. Neto
vei uticaj mediteranske klime prisutan je na foanskom podruju.
Odnos padavina i potencijalne evapotranspiracije u vegetacionom periodu je veoma nepovoljan
i isti ima vrijednost 0.83, to uz relativno malu rezervu vode dostupne biljkama ovo podruje ini
veoma kserotermnim. Trajanje vegetacionog perioda je od 140 200 dana.
Realna umska vegetacija
U niim predjelima ovog kantona preovladavaju hrastove fitocenoze ume sladuna i cera
(Quercetum confertae cerris), iznad njih su ume kitnjaka i cera (Quercetum petraeae
cerris), odnosno ume kitnjaka (Quercetum petraeae montanum) na toplijim ekspozicijama, dok
su na hladnijim poloajima zastupljene ume bukve (Fagetum montanum). Na ovom podruju
takoe fragmentarno egzistiraju rijetko zaostale enklave ume bukve i jele sa smrom (Piceo
Abieti Fagetum).
U kanjonima rijeka i na litiastim padinama zastupljene su termofilne fitocenoze ume crnog
graba (Orno Ostryietum) i ume bukve i crnog graba (Ostryo Fagetum).
Potencijalna umska vegetacija
Potencijalnu umsku vegetaciju predmetnog podruja u niim predjelima karakteriu
klimazonalne zajednice sladuna i cera, koja ovdje predstavlja sjeverozapdni rub areala ove
istono-balkanske fitocenoze, iznad koje se javljaju karakteristini pojasevi uma kitnjaka i cera,
odnosno kitnjaka. Na hladnijim poloajima javljaju se ume bukve, dok viim predjelima
pripadaju klimazonalne zajednice bukve i jele sa smrom.
Podruja klisura i litiastih padina Bosansko podrinjskog kantona, mogu se poistovjetiti sa
realnom vegetacijom, odnosno umama crnog graba i termofilnim umama bukve.
52

BANJA LUKA
STANJE UMA I UMSKOG ZEMLJITA

Prema podacima dobijenim interpretacijom avionskog orto - foto snimka, sveukupne ume i
umsko zemljite na podruju kantona zauzimaju povrinu od 38 966,71 ha, odnosno 77,58 %
ukupne teritorije, to je znatno iznad prosjeka za Bosnu i Hercegovinu, koja ima umovitost oko
55%.
Tabela 12: Pregled povrina uma i umskog zemljita po optinama na podruju Bosansko
2
podrinjskog kantona
GOLETI
OSTALO
UKUPNO
NEPODESNE
UMSKO
(ha)
ZA
ZEMLJITE
GAZDOVANJE
UME
SUKCESIJA
VEGETACIJE
GORADE
17195.77
236.97
12.39
307.30
17752.43
FOA USTIKOLINA
12605.81
29.27
1340.02
13975.1
PALE PRAA
6991.82
71.64
2.23
173.46
7239.15
UKUPNO (ha)
36793.41
OPTINA
337.89
14.62
1820.79
38966.71
U kategoriju ostalog umskog zemjita svrstane su sve neobrasle ili djelimino obrasle povrine
u okviru umskih kompleksa, na kojima nema poljoprivrednih aktivnosti. Ove povrine sa
aspekta gazdovanja umama se mogu svrstati u kategoriju umskog zemljita podesnog za
poumljavanje.
Sukcesuju vegetacije karakteriu povrine na kojima je usljed naputanja ranijeg naina
korienja dolo do prirodnog naseljavanja pionirskim biljnim vrstama, kao prelazni (sukcesivni)
vegetacijski stadij.
U kategoriju Goleti nepodesne za gazdovanje izdvojene su gole stjenovite povrine, koje su
kao takve mogle biti uoljive tokom vektorizacije avionskog snimka.
Postojanje minskih polja na ovom podruju, predstavlja ograniavajui faktor za potpuno
korienje ovih umskih kompleksa.
TIPOVI UMA
Klimatski uslovi, geoloka podloga i heterogen makro i mikro reljef podruja Bosansko
podrinjskog kantona, omoguili su razvoj velikog broja vrsta umskih fitocenoza, koje se
mozaino smjenjuju.
Na osnovu kategorizacije uma i umskog zemljita, na prostoru predmetne teritorije izdvojene
su sljedee gazdinske klase:
2
Visoke brdske ume bukve (iste i sa drugim liarima) na preteno plitkim zemljitima
na krenjacima i dolomitima,
Visoke brske ume bukve (iste i sa drugim liarima) na dobokim kiselo-smeim
zemljitima na silikatnim i silikatno-karbonatnim supstratima,
Prema podacima dobijenim vektorizacijom avionskog orto - foto snimka

53

BANJA LUKA
Sekundarne visoke ume bukve (iste i sa drugim liarima) na dubokim kiselo-smeim

Sekundarne visoke ume bukve (iste i sa drugim liarima) na preteno plitkim
zemljitima na krenjacima i dolomitima,
Subalpinske ume bukve (iste i sa primjesama javora, jele i smre) na preteno plitkim
zemljitima silikatnih supstrata,
ume bukve i jele sa smrom i ume bukve i smre na dubokim kiselo-smeim na
silikatnim i silikatno-karbonatnim supstratima,
ume borova kao trajni stadij vegetacije na preteno plitkim zemljitima na krenjacima i
dolomitima,
Visoke ume hrasta kitnjaka (sladuna sa cerom i kitnjakom) na dubokim kiselo-smeim
Visoke mjeovite ume ostalih liara na dubokim kiselo-smeim zemljitima na
Visoke degradirane ume bukve na preteno dubokim kiselo-smeim zemljitima na
Visoke degradirane ume hrasta kitnjaka (sladuna sa cerom i kitnjakom) na dubokim
kiselo-smeim zemljitima na silikatnim i silikatno-karbonatnim supstratima,
umske kulture etinara na stanitu brdskih uma bukve na razliitim zemljitima,
umske kulture etinara na stanitu istih mjeovitih uma jele i smre i mjeovitih uma
bukve i jele sa smrom na razliitim zemljitima,
umske kulture etinara na stanitu uma hrasta kitnjaka na razliitim zemljitima,
Izdanake brdske ume bukve na preteno plitkim zemljitima na krenjacima i
dolomitima,
Izdanake brdske ume bukve na dubokim kiselo-smeim zemljitima na silikatnim i
silikatno-karbonatnim supstratima,
Sekundarne izdanake ume bukve na dubokim kiselo-smeim zemljitima na silikatnim
i silikatno-karbonatnim supstratima,
Sekundarne izdanake ume bukve na preteno plitkim zemljitima na krenjacima i
dolomitima,
Izdanake hrastove ume kserotermnih stanita na preteno plitkim zemljitima na
krenjacima i dolomitima,
Izdanake ume hrasta kitnjaka (sladuna sa cerom i kitnjaka) na dubokim kiselo-smeim
zemljitima na silikatnim i silikatno-karbonatnim supstratima.
U gore navedenoj listi nedostaju gazdinske klase nizijskih uma, koje se nalaze u fragmentima
uz vodotoke i u okviru poljoprivrednih povrina. Za ove ume, koje se nalaze u privatnom
vlasnitvu, nije radjena kategorizacija pri izradi umskogospodarske osnove.
STRUKTURA POVRINA UMA PREMA VLASNITVU

Prema strukturi vlasnitva, ume i umsko zemljite podruja Bosansko-podrinjskog kantona, se
moe podijeliti na dravno i privatno.
S obzirom da je izrada umsko gospodarske osnove za privatne ume u toku, te da iz istog
razloga jo uvijek ne postoje dostupni podaci o stanju ovih uma, u narednoj tabeli data je
procjena povrina istih, a u cilju kvalitetnije obrade ovog segmenta.
Pregled povrina uma u dravnom vlasnitvu dat je na osnovu podataka dobijenih iz katastra
JP Bosansko podrinjske ume.
54

BANJA LUKA
Tabela 13: Pregled povrina umskog fonda prema kategoriji i vlasnitvu po optinama na
podruju Bosansko podrinjskog kantona
DRAVNE UME
PRIVATNE UME3
UKUPNO
Povrina
(ha)
Povrina
(ha)
Povrina
(ha)
GORADE
10 860.50
6 891.93
1 7752.43
FOA USTIKOLINA
8 182.40
5792.7
1 3975.10
PALE - PRAA
5 931.90
1 307.25
7239.15
OPTINA
UKUPNO (ha)
24 974.80
13 991.88
38 966.71
UMARSTVO
Pod umarstvom se podrazumijevaju sve ovjekove aktivnosti iji je cilj korienje umskih
ekolokih sistema i raspolaganje tim dobrima u skladu sa s njegovim potrebama.
ume i umska zemljita su dobra od opteg interesa te uivaju posebnu zatitu drave i koriste
se pod uslovima i na nain koji su propisani Zakonom o umama.
Pored privrednih funkcija uma, koje se ogledaju u proizvodnji drveta i drugih umskih
proizvoda kao i lovne divljai, od neprocjenjivog znaaja su optekorisne funkcije uma u koje
spadaju: ouvanje biodiverziteta, zatita zemljita, zatita voda i klime, proizvodnja kiseonika,
vezivanje ugljenika iz atmosfere, turizam, rekreacija, estetska uloga uma, itd.
Organizacija umarstva
U skladu sa Zakonom o umama Federacije BiH (Slubene novine FBiH, broj 23/02), umama i
umskim zemljitem na podruju Bosansko - podrinjskog kantona upravlja Kantonalna uprava
za umarstvo, i ista se nalazi pod ingerencijom Kantonalnog ministarstva privrede.
Osnovne aktivnosti koje provodi navedena uprava za umarstvo su:
-
prikuplja podatke i vodi bazu podataka o stanju i razvoju svih uma,

vodi katastar uma i umskog zemljita na podruju Kantona,
priprema Kantonalni umsko-razvojni plan
prati dinamiku poslova na izradi umsko gospodarskih osnova i njihovu realizaciju,
vodi evidenciju objekata za proizvodnju i doradu umskog sjemena i proizvoaa
umskog i ukrasnog drvea,
obavlja poslove izvjetajno dojavne slube i prati stepen oteenosti uma,
obezbjeuje neposrednu zatitu uma putem uvarske slube,
vri upravne i druge strune poslove utvrene u lanu 59. Zakona o umama Federacije
BiH ("Sl. novine FBiH", br. 20/02).
Gazdovanje umama i umskim zemljitem u dravnom vlasnitvu, koje se nalaze u okviru

umskogospodarskog podruja (GP) Bosansko-podrinjskog, vri JP Bosansko-podrinjske
3
Procjena radnog tima Urbanistikog zavoda RS

55

BANJA LUKA
ume d.o.o. Gorade, a na temelju vaee umskogospodarske osnove, koja je uradjena

2007. godine i vai do 2016. godine.
Specifinost proizvodnje u okviru ovog GP uslovila je formiranje etiri gospodarske jedinice:
- GJ Potkozara
- GJ Kolunska rijeka
- GJ Osanica
- GJ Praa
umama i umskim zemljitem, u privatnom vlasnitvu, upravljaju njihovi vlasnici u skladu sa
umskogospodarskom osnovom i Zakonom o umama, dok nadzor nad ovim upravljanjem, kao
i strune i upravne poslove u istim, vri Kantonalna uprava za ume. umsko gospodarska
osnova za privatne ume je u fazi izrade.
Katastar uma i umskog zemljita u dravnom vlasnitvu4
Stanje umskog fonda u dravnom vlasnitvu, na teritoriji Bosansko - podrinjskog kantona,
najbolje se moe sagledati kroz analizu taksacionih pokazatelja.
Tabela 14: Pregled povrina umskog fonda u dravnom vlasnitvu po kategoriji uma u
optinama Bosansko podrinjskog kantona
POVRINA (ha)
OPTINA
GORADE
FOA USTIKOLINA
PALE PRAA
UKUPNO
Visoke
ume sa
prirod.
obnov.
Visoke
degradirane ume
umske
kulture
Izdanake
ume
Povrine
podesne za
poumljavanje
Povrine
nepodes. za
poumljavanje
Ukupno
2.508,80
2.444,30
1.051,10
4.039,60
557,30
203,6
10.860,50
1.431,20
1.666,30
789.40
3.249,00
781,00
254,90
8.182,40
3.523,90
292,90
327,30
1.392,80
209,90
174,50
5.931,90
4.403,8
2.167,7
7.464,0
8.681,5
1.548,2
632,5
Prema podacima katastra JP Bosansko-podrinjske ume d.o.o. Gorade

24.974,4
56

BANJA LUKA
Dijagram 3: Pregled povrina umskog fonda u dravnom vlasnitvu po kategoriji uma u

optinama Bosansko podrinjskog kantona
Dravne ume
100%
90%
80%
70%
60%
Pale-Praa
50%
Foa-Ustikolina
Gorade
40%
30%
20%
10%
0%
visoke ume sa
prirod. obnov.
visoke
degradirane
ume
umske kulture
izdanake
ume
povrine
podesne za
poumljavanje
povrine
nepodes. za
poumljavanje
uzurpacije
Od ukupne povrine uma i umskog zemljita u dravnom vlasnitvu koja iznosi 24.974,40 ha,
5.931,90 ha ili 23,75 % lei na podruju optine Pale - Praa, 8.180,80 ha ili 32,76 % na
podruju optine Foa - Ustikolina i 10.860,50 ha ili 43,49 % na podruju optine Gorade.
Od navedene ukupne povrine uma i umskog zemljita, 76,7 ha ili 0,30 % jeste uzurpirano
umsko zemljite.
Najvee uee miniranih povrina je na podruju optine Foa - Ustikolina 20.19 %, na
podruju optine Gorade 17.46 % i najmanje na podruju optine Pale - Praa 10.19 %.
Prema ueu visokih uma sa prirodnom obnovom, najpovoljnija struktura je na podruju
optine Pale - Prae sa 59,41 %. Znatno loija je slika na podruju optine Gorade sa 23,10
%, dok je na teritoriji optine Foa - Ustikolina samo 17,49 % kvalitetnih visokih uma.
S obzirom da visoke ume sa prirodnom obnovom pokrivaju svega 7.464,0 ha, da se od te
povrine 642,6 ha nalazi pod minama, kao i uz injenicu da 80,21 % ove kategorije ine ume
bukve na stanitima loijeg kvaliteta, moe se konstatovati da ovo podruje spada u kategoriju
siromanih umskogospodarskih podruja u Federaciji BiH.
U prilog navedenoj injenici ide i struktura uma u najzastupljenijoj kategoriji uma na ovom
podruju, tj. izdanakim umama, u kojima dominiraju hrastove izdanake ume kserotermnih
stanita i ume kitnjaka sa sladunom i cerom, koje spadaju u kategoriju loijih izdanakih uma.
Najbolja struktura umskog fonda jeste na teritoriji optine Pale - Praa.
57

BANJA LUKA
Tabela 15: Pregled zalihe, prirasta i etata na podruju Bosansko podrinjskog kantona
Povrina5
(ha)
Kategorija
uma
Visoke ume sa
prirodnom
obnovom
Visoke
degradirane ume
Izdanake
ume
etinari
6.821,40
3.315,40
6.906,90
umske kulture
Vrsta drvea
1.677,00
UKUPNO
Zaliha
m/ha
Godinji etat6
(m)
8,00
440
Liari
233,50
26.320
Ukupno
241,50
26.760
etinari
0,30
Liari
174,80
1.350
Ukupno
175,10
1.350
etinari
0.30
Liari
106.50
7.500
Ukupno
106.80
7.500
etinari
72,30
1.700
Liari
15,70
850
Ukupno
87,90
2.250
etinari
9.80
2.140
Liari
160.70
36.020
Ukupno
170.50
38.160
Iz gornje tabele je vidljivo da najvee uee u ukupnom etatu zauzimaju visoke ume sa
prirodnom obnovom, koje i jedine imaju zadovoljavajuu zalihu po ha. Meutim, vano je
naglasiti da procjenjeni kvalitet drvne mase etata, najveim procentom spada u treu kvalitetnu
klasu i da gotovo polovina ukupnog etata otpada na ogrevno drvo liara.
umarstvo kao privredna grana
umarska proizvodnja na teritoriji Bosansko - podrinjskog kantona, ograniena je kvalitetom i
kvantitetom umskog fonda. Naime, nedovoljna zastupljenost visoko produktivnih ekonomskih
uma, onemoguava znaajnije uee umarske privrede u ukupnom privrednom bilansu
kantona. U prilog gore navedenom ide i injenica da u ukupnoj strukturi etata, realizovanom u
periodu 2003 2007. godina, oko 65 % pripada ogrevnom drvetu, to je i prikazano u narednoj
tabeli.
5
6
Navedeni iznosi se odnose na neminirane povrine.

Prosjeni godinji etat za period 2007 2016. godine
58

BANJA LUKA
7
Tabela 16: Proizvodnja i prodaja umskih drvnih sortimenata u periodu 2003 2007.godina na
podruju Bosansko podrinjskog kantona
VRSTA
PROIZVODA
Proizvodnja i prodaja (m)

2003
Trupci etinara
Trupci liara
Ogrevno drvo liara
Ostali sortimenti
84
3 173
17 352
579
2004
195
5 359
17 563
379
UKUPNO
21 188
23 496
2005
642
3 954
11 442
106
2006
898
11 137
18 893
181
2007
16 114
31 109
29 249
17
8 877
19 409
1 106
Od privrednih kapaciteta koje se bave preradom drveta, jedino na teritoriji optine FoaUstikollina egzistira jedna pilana, koja je izvozno orjentisana na svjetsko trite.
Korienje sporednih umskih proizvoda se ne vri u dovoljnoj mjeri, to je vjerovatno posljedica
nedovoljne organizovanosti i nedovoljne edukacije stanovnitva iz ove oblasti, zbog ega
izostaju znaajni prihodi.
Doprinos privrednom bilansu kantona svakako daje korienje umskih resursa u funkciju
lovstva, ime se u znaajnoj mjeri poveava turistika ponuda ovog podruja.
UGROENOST UMSKIH EKOSISTEMA

Pokraj antropogenog faktora, kao uzroka ugroenosti umskih ekosistema, neophodno je
izdvojiti i ugroenost od biljnih bolesti, poara, globalnih klimatskih promjena, vjetrova, oluja,
zagadjenog vazduha, kiselih kia, itd. Izgradnjom saobraajne infrastukture, nanose se velike
tete umama, gdje se usljed trasiranja istih vri ista sjea, ime se trajno naruava stabilnost
uma, naroito na terenima sa velikim nagibima.
U prilog gore navedenom ide i injenica da je u proteklom ratnom i poslijeratnom periodu vrena
prekomjerna sjea uma, naroito uz putne komunikacije i na povoljnim terenima, to je golim
okom vidljivo i danas. Zbog toga su velike povrine na teritoriji kantona pokrivene brezom i
jasikom kao sukcesivnim vegetacijskim stadijima.
U okviru redovnog gazdovanja umama, vri se planska zatita uma i umskog zemljita, od
gore navedenih faktora, kroz izradu godinjih planova zatite. Sredstvima predvienim za
prostu i proirenu reprodukciju, svake godine se vri unapredjenje stanja umskog fonda na
teritoriji kantona.
U okviru umarske privrede, organizovane kroz eksploataciju u umarstvu i drvopreradjivaku
industriju, nastaje drvni otpad ije je odlaganje u prolosti predstavljalo veliki problem. Danas se
sav pomenuti otpad prerauje kroz izradu briketa i peleta za ogrev, te vie nema negativno
dejstvo na ivotnu sredinu.
Podaci Federalnog zavoda za statistiku

59

BANJA LUKA
POSEBNA OGRANIENJA U GOSPODARENJU UMAMA

S obzirom da na temelju kulturno - istorijskog i prirodnog nasljea nije propisana zatita niti
jedne prirodne vrijednosti na podruju Bosansko - podrinjskog kantona, ovoj problematici je
potrebno posvetiti veliku panju, a shodno preporukama svjetskih i evropskih direktiva.
Ipak, zahvaljujui svijesti korisnika prirodnih resursa, pokrenute su inicijative na zatiti prirodnih
vrijednosti na pojedinim lokalitetima, zbog ega je na istim primjenjen poseban reim
gospodarenja umama.
Naime, rije je o lokalitetu Veliki air u odjelu 66. GJ Praa u optini Pale - Praa, gdje je
izgradjena kaptaa za snabdijevanje fiziolokom vodom, zatim spomen park Rorovi u odjelu
141. i Steansko groblje u odjelu 36. u GJ Osanicau optini Gorade.
VREDNOVANJE UMA
Brojne i veoma razliite karakteristike uma imaju trajan, uvjek aktuelan znaaj za ljudsko
drutvo i zbog toga njihova vrijednost ima veliki znaaj. Do sada ovom vrednovanju nije
poklanjana dovoljna panja, to se moe pravdati monofonkcionalnim pristupom korienja
uma, koji se ogledao samo kroz privredne funkcije.
U poslednje vrijeme, sve vie je aktuelan pristup korienja uma i umskog zemljita na
principima multifunkcionalnosti, gdje sve vie do izraaja dolaze i neproizvodne (optekorisne)
vrijednosti uma.
Vrednovanje proizvodnih funkcija uma je vrlo jednostavno. Naime, mnoenjem koliine
proizvoda i trine cijene istih, dobie se priblina vrijednost ukupnog proizvoda.
Meutim, vrednovanje neproizvodnih funkcija uma, koje se ogledaju kroz ouvanje
biodiverziteta, zatite zemljita, zatite voda i klime, proizvodnje kiseonika, vezivanje ugljenika
iz atmosfere, turizam, rekreacija, estetska uloga uma, itd., je voma sloen postupak.
Na osnovu dasadanjih iskustava, utemeljenih na istraivanjima umarske nauke, moe se
priblino uzeti nain vrednovanja uma i umskog zemljita, zasnovan na tvrdnji da materijalna
vrijednost uma iznosi 10 % od ukupne vrijednosti uma.
STEPEN UMOVITOSTI I ZADOVOLJENOSTI

Tabela 17: Stepen umovitosti i stepen zadovoljenosti na podruju Bosansko podrinjskog
kantona
Povrina
optine
(ha)
ume i
umsko
zemljite8
(ha)
Stepen
umovitosti
(%)
GORADE
25334
17752.43
70.07
26100
0.68
FOA USTIKOLINA
16126
13975.1
86.66
1910
7.32
PALE PRAA
8768
7239.15
82.56
1080
6.70
Optina
UKUPNO
50228
38966.71
Stepen
Br.
zadovoljenosti
stanovnika
(ha/st)
77.58
29090
Prema podacima dobijenim vektorizacijom avionskog orto - foto snimka

1.34
60

BANJA LUKA
Iz navedene tabele se vidi da ume i umska zemljita zauzimaju 77,58 % teritorije, zbog ega
spada u red optina sa visokom umovitou. Prosjek umovitosti u BiH iznosi 53 %.
Posmatrano sa aspekta stepena zadovoljenja, odnosno povrini uma po stanovniku, dobije se
prosjean iznos za cijeli kanton od 1.34 ha po stanovniku, to je iznad preporuenih evropskih
normativa, koji iznose 0.3 ha/st.
LOVSTVO
Na teritoriji Bosansko-podrinjskog kantona formirana su etiri lovita i ista su u skladu sa
Zakonom o lovstvu (Slubene novine FBiH, broj 4/06), dodijeljena na gazdovanje sljedeim
lovakim drutvima i privrednim subjektima: LD Grebak Foa-Ustikolina, LD Rastoha Praa,
DOO Bijele vode Pale-Praa, LD Biserna Gorade.
Pomenuta lovita spadaju u red brdskoplaninskih lovita i u njima egzistiraju sljedee vanije
vrste lovne divljai: zec, srnea divlja, divlja svinja, vuk, divlja patka.
Pokraj navedenih vrsta u lovitu egzistira i lisica, divlja maka, kuna, jazavac, i dr.
U okviru ovih lovita izgraeni su lovno-tehniki i lovno-uzgojni objekti, kao i lovake staze, i isti
predstavljaju osnov za gospodarenje lovitima koje se se ogleda kroz uzgoj i zatitu divljai.
Postojei lovni kapaciteti na teritoriji Bosansko podrinjskog kantona stvaraju dobre preduslove
za poveanje prihoda od lovnog turizma u sveukupnom privrednom bilansu konatona.
OCJENA STANJA
U odnosu na prijeratni period, kada je umarstvo bilo znaajan nosilac ekonomskog razvoja
Bosne i Hercegovine, danas se ova grana privrede nalazi na granici samoodrivosti. Naime,
ratni i poslije ratni period uslovili su znaajnu devastaciju ovog vrijednog umskog fonda, ije se
posljedice i danas osjeaju kroz nedovoljnu i nepovoljnu strukturu zalihe drvne mase.
Uzimajui u obzir da na teritoriji Bosansko-podrinjskog kantona visoke ume sa prirodnom
obnovom pokrivaju svega 7.464,0 ha, te da se od te povrine 642,6 ha nalazi pod minama, kao
i uz injenicu da 80,21 % ove kategorije ine ume bukve na stanitima loijeg kvaliteta, moe
se konstatovati da ovo podruje spada u kategoriju siromanih umskogospodarskih podruja u
Federaciji BiH.
U prilog navedenoj injenici ide i struktura uma u najzastupljenijoj kategoriji uma na ovom
podruju, tj. izdanakim umama, u kojima dominiraju hrastove izdanake ume kserotermnih
stanita i ume kitnjaka sa sladunom i cerom, koje spadaju u kategoriju loijih izdanakih uma.
Pored navedenog, vano je naglasiti i sljedee probleme koji direktno utiu na oblast
umarstva:
- nedestatak razvojne strategije usaglaene sa meunarodnim standardima,
- uzurpacija umskog zemljita i bespravna sjea,
- ratne tete i miniranost podruja,
- nedovoljna otvorenost umskih podruja,
- nedovoljna opremljenost institucija koje se bave umarstvom.
61

BANJA LUKA
4. VODE
Hidroloki resursi
U vrednovanju prostora, sagledavanju stanja, te utvrivanju mogunosti zatite i unapreenja
kvaliteta ovjekove okoline, jedan od bitnih faktora su vode. Ekspanzijom industrijalizacije
problem voda postaje sve akutniji. Voda u savremenom svijetu ve ide u red stratekih sirovina.
Najvei vodotok na teritoriji Bosansko podrinjskog kantona je rijeka Drina, a zatim po duini
slijede rijeke Praa, Osanica i Kolina.
Na podruju obuhvata plana postoje mnogobrojni izvori, uglavnom manje izdanosti. Mnogi od
tih izvora su kaptirani za potrebe pojedinih naselja i industrije. Za neke od ovih izvora poznata je
njihova izdanost, dok su podaci o kvalitetu vode dosta skromni (pretpostavke da ona odgovara
kvalitetu vode za pie).
Ovo podruje spada u red podruja relativno izdanih vodom u razmjerama Bosne i
Hercegovine (u rijeku Drinu sa ovog podruja otie prosjeno 17.5 lit/sec/km2). Podruje
kantona pripada Drinskom slivu, izuzev jednog malog dijela atara naselja Dragomilii najzapadni dio kantona, koji pripada slivu rijeke Bosne (Duboki potok otie prema Crnoj rijeci).
Rijeka Drina
Drina nastaje spajanjem dviju rijeka - Tare i Pive, koje se sastaju kod epan Polja na
nadmorskoj visini 434 mnm. U Savu se ulijeva kod Rae na 78 mnm dajui joj prosjeno 395 m3
vode u sekundi. Tee u duini do 345 km uglavnom u meridijanskom pravcu od juga ka sjeveru,
od ega 220 km predstavlja granicu Srbije i Bosne i Hercegovine. Sliv Drine obuhvata 19.226
km2, od ega 7.228 km2 u Bosni Hercegovini.
Drina, Tara i Piva i pritoke njenog gornjeg toka pripadaju rijekama snijeno - kinog reima
dinarsko - makedonske varijante, a to znai da se najvei proticaji javljaju u aprilu i maju, osim
Pive gdje se najvee vode javljaju u decembru. Iako je period velikih voda na Drini dugotrajan,
jer se topljenje snijega na planinama vri postepeno, katastrofalne poplave nisu este. Visoko
stanje vode moe da se javi i u jesen, najee u novembru, usljed obilnih jesenjih padavina.
Izgradnjom brojnih vodenih akumulacija u slivu Drine prirodni reim rijeka je znatno izmijenjen.
Poveane su dubine, smanjene su brzine vode, kao i oscilacije vodostaja i proticaja tokom
godine, odnosno vodni reim je postao ujednaeniji. Od ukupne duine toka od 345 km, Drina je
na oko 115 km ili 1/3 jezero. Time je prvobitna, mahom klisurasta dolina izgubila mnogo od
svoje ljepote, ali se sa vodoprivrednog aspekta dobilo dosta - iskorienost hidroenergije,
smanjena opasnost od poplava, vie vode za razne potrebe.
Ve je pomenuto da je prosjeni proticaj Drine na uu u Savu 395 m3 tako da je Drina najvea
pritoka Save, kako po koliini vode tako i po povrini sliva i duini toka. Najznaajnije pritoke
Drine su: Lim sa ueem u proticaju 28,6%, Tara 19,5%, Piva 18,7%, ehotina 5,6%, Drinjaa
5,3%, Praa, 5,3%, Sutjeska 3,3%, Jadar 2,5%, Rzav 2,0% i ostale 9,2%.
Hidroenergetski potencijal Drine i njenih pritoka je davno uoen. Tome doprinose veliko vodno
bogatstvo, ujednaen godinji i viegodinji proticaj, znaajan pad uzdunih rijenih profila i
kanjonasto - klisurast sklop nekih rijenih dolina pogodnih za izgradnju monih betonskih brana,
iza kojih se formiraju vjetaka jezera. Osim onih koje su ve izgraene postoje i projekti za
izgradnju novih. Po hidroenergetskom potencijalu Drina nema premca na Balkanu, ali
istovremeno ona ima apsolutni primat po neiskorienosti svoje hidroenergije. Njene ekonomski
iskoristive vodne snage procjenjene su na 14,4 milijardi kWh, a do sada je iskorieno nepunih
5 milijardi kWh ili oko 35%.
62

BANJA LUKA
Rijeka Praa
Rijeka Praa izvire na sjevernim padinama planine Jahorine (vrelo Prae) na koti 1460 mnm.
Ulijeva se u rijeku Drinu (njena lijeva pritoka) u mjestu Ustipraa (optina Novo Gorade RS)
na koti 329 mnm. Ukupna duina toka je 56.9 km. Potez rijeke Prae nizvodno od mjesta
Potkoran, duine cca 18 km pripada Bosansko -podrinjskom kantonu Gorade, a uzvodni i
nizvodni potez pripada RS. Sliv rijeke Praa do lokaliteta Renovica spada u hidroloki
neizuena slivna podruja, obzirom da nisu vrena sistematska hidroloka mjerenja protoka i
registriranje vodostaja.
Rijeka Osanica
Rijeka Osanica svojim tokom zahvata optine Gorade i Foa - Ustikolina.
Rijeka Osanica nastaje spajanjem Trudanjskog potoka i potoka Trevine na koti 740 mnm, oko
400 m istono od sela ilii. Ulijeva se u rijeku Drinu ispod zaseoka Bogatii na koti 365 mnm,
kod mjesta Osanica. Ukupna duina toka iznosi 16.750 m sa visinskom razlikom od 375 m i
prosjenim padom od 22.5 m/km.
Na svom putu do ua tee u pravcu jugoistoka i prima vode svojih pritoka: Paravska rijeka,
Krnjeviki, Gusiki i Rakovac potok s lijeve strane, te Duboki i Bahovski potok s desne strane,
koji ine osnovni vodni potencijal rijeke i niz manjih pritoka s obje strane. Potoci od kojih rijeka
nastaje i pritoke su bujinog tipa sa strmim tokom, dok je sama r. Osanica sa relativno blagim
padom u srednjem i neto veim padom u gornjem i donjem toku. Rijeka Osanica, snabdijeva
se vodom sa sliva povrine od 100,7 km2 i posjeduje srednji godinji proticaje od 1,45 m3/s na
uu u r. Drinu.
Rijeka Kolina
Rijeka Kolina svojim tokom zahvata opine Gorade i Foa - Ustikolina. Rijeka Kolina nastaje
spajanjem potoka Korijen i Mazlinske rijeke na koti 740,00 mnm neposredno ispod sela Modro
polje. Ulijeva se u rijeku Drinu u mjestu Ustikolina na koti 371,00 mnm. Ukupna duina toka
iznosi 24.875 m sa visinskom razlikom od 369 m i prosjenim padom od 14,80 m/km. Povrina
sliva je 153,80 km. Na svom putu od ua koji tee u pravcu jugoistoka prima vode svojih
pritoka: Ljaljikog, Kremanskog i Vrbnikog potoka sa lijeve strane, te ilovaki potok i Mala
rijeka sa desne strane koji ine osnovni vodni potencijal rijeke i niz manjih pritoka sa obje
strane.
Potoci od kojih rijeka nastaje i pritoke su bujikog tipa sa strmim tokom, dok je sama rijeka
Kolina sa relativnim blagim padom u srednjem i donjem toku i nesto veim padom u gornjem
toku. Rijeka Kolina snabdjeva se vodom sa sliva povrine od 153,80 km2, sa srednjim godinjim
proticajem od 1,727 m3/s na usu u r. Drinu.
63

BANJA LUKA
5. RUDE I DRUGI MINERALNI RESURSI

Podruje Bosansko - podrinjskog kantona kao dio sredinjih Dinarida ("Supra dinarik" po
Heraku 1986.) svojim razvojem, odnosno specifinim geolokim i tektonskim, magmatskim i
sedimentolokim uslovima proizveo je i nastanak odreenih mineralnih sirovina.
Sredinje Dinaride po strukturi paleozojskih stijena karakteriu antiformni elementi u tjemenu.
Utvrene su velike navlake. Mezozojske tvorevine su u velikoj facijalnoj raznovrsnosti.
Na teritoriji Bosansko-podrinjskog kantona stijene i rudne pojave kaledonske epohe relativno
malo su istraene. Izvjesne pojave hematita, cinabarita, barita, zlata, kvarca, cinka i olova
nalaze se u stijenama devonske starosti u okolini Prae. Na mjestu Vlaka Stijena pronaeni su
silurski ortoceraski, jako metamorfisani krenjaci. U njma ima barita i cinkano-olovne rude, a
krenjaka masa je sideritina. Na planinama Borovac i Klek nalaze se krenjaci pelakog i
sprudnog karaktera sa devonskom faunom mjestimino su ankeristini i sideritini sa pojavama
barita, teracedrita, sfalerita i pirita. Mineralizacija je u padinskoj zoni i ima singenetskisedimentacioni karakter (M. Ramovi; Geologija Bosne i Hercegovine, knjiga IV, 1978.).
Gornjopaleozojske stijene (karbonske i permske) znatno su zastupljene u grai terena
Bosansko-podrinjskog kantona. Stvorene su u tektono-sedimentno-magmatskoj hercinskoj
epohi. U tom periodu stvorena su leita eljeza, zlata, ive, antimona, barita, cinka, olova,
bakra, arsena, kvarca i fluorita.
Mezo do epitermalne kvarcno-baritne, kvarcno-baritne ile, soiva i sl. nalaze se u okolini
Prae, na planini Kleku na Crnom vrhu u okolini Jabuke i Ustikoline, a sadre i ZnS, PbS,
tetraedit, halkopirit, hematit i dr.
Kvarcno-sideritne ile sa rudnim mineralima bakra, cinka, olova, srebra, antimona zastupljeni su
na lokalitetima Osjeani, Nekopi i dr.
Cinkano-olovna orudnjenja uz ankeritino-sideritine paleozojske krenjake nalaze se kod
Prae - Glavica i Kurjaa (M.Ramovi: Geologija Bosne i Hercegovine, knjiga IV, 1978.).
Smatra se da su granitski intruzivi paleozoika na ovom podruju duboko u odnosu na sadanji
erozioni nivo. Zbog toga na povrini ili u njenoj blizini postoje samo hidrotermalne parogeneze
sa dominantnim ueem barita, esto sa kvarcom - kvarc-baritna tijela (S.Karamata:
Mineralne sirovine BiH, 1976).
Mineralne sirovine
Limonit
Geneza limonita je heterogena, a najee je produkt raspadanja minerala sa sadrajem
eljeza u oksidacionoj zoni. Najznaajnije pojave limonita su vezane za zonu sideritinoankeritinih krenjaka Podhrid Kacelj Uki Podstijene - Ustikolina. Krenjaci limonitizirani
sadre 15 - 20% Fe, a mjestimino i do 40%. Pojave su este, ali neznatne.
Mangan
U predijelu Ustikoline manganove mineralizacije su u sklopu ostalih polimetaknih nalazita, bez
ekonomskog znaaja. To su prvobitno primarni karbonati mangana, a oksidacijom nastali
piroluzit, psilomelan i dr. sa i do 42% Mn (kod sela Kree i dr.).
Cink i olovo
Minerali cinka i olova javljaju se na tri i to:
- u galenitsko-sfaleritskim icama
- u kvarcnosideritskim icama
- u sideritino-ankeristinim krenjacima
64

BANJA LUKA
Galenitsko-sfaleritske ice su malobrojne i malih dimenzija, ali su bogatog sadraja Pb i Zn. To

su baritske i kvarcne ice, ali i dr. Vee interesovanje privlai pojava kod Baljia.
Kvarc - sideritske ice
Sideritino-ankeristini krenjaci sadre uprskone minerale galenita, sfalerita, kao i druge
metaline minerale. U predjelu Jabuke (lokaliteti: Vojnii, Ranoprge, Podpe), vreni su brojni
istrani radovi (1936-1970). Sadraj Pb + Zn u izvaenoj rudi iznosio je do 8%.
Antimon i iva
Antimonske i ivine mineralizacije zastupljene su na lokalitetima: juno od Zukovia u predjelu
Jabuke, gdje je otkrivena (potkopom) manjatetraedritska ica u baritnom tijelu.
Bakar
Bakarne mineralizacije zastupljene su:
- u kvarcnim icama
- u sideritiko- ankeristinim krenjacima
Pojave bakarnih mineralizacija nisu posebno istraivane. Vrena je samo prospekcija i
djelimino raskopavanje.
Kvarcne ice sa bakrom su relativno rijetke i malog obima. U Njuhama istono od Ustikoline
nalaze se kvarc-halkopiritske ice u vidu soivastih nakupina i skrama minerala bakra (azurit,
malahit). Sadraj Cu je 0,17 do 1,96 %.
U usjeku puta Sarajevo - Gorade, kod Jabukog sedla nalaze dvije pojave halkopirita u kvarc karbonatnim permskim stijenama. Kod Berika (Podhranjenski potok) u usjeku puta vidljivi su
tamni karbonski glinci i listasti pjeari u kojima je kvarc-karbonatna-baritska ica sa
halkopiritom, tetraedritom i piritom. Sadraj bakra je do 1%.
U Markoviima, u ljubiastim alevrolitima i pjearima nalazi se tanja kvarcna ica sa
halkopiritom, piritom, limonitom i malahitom. U Brdariima kod Prae u kvarcno - baritnoj ici
sadraj bakra je preko 0,4%. Vie bakarnih mineralizacija ima i u podruju Osjeana u kvarcnosideritnim icama.
Barit
Barit se nalazi u vidu tanjih ili debljih ica u klastinim i karbonatnim naslagama mlaeg
paleozoika u Ljaljakom potoku, u Slaanovakom potoku i kod Jabuke, u irem podruju
Borovca, u ankeritino-sideritinim krenjacima nalaze se spletovi nepravilnih baritskih ilica,
rjee ile od 1m debljine, ali i nepravilna baritska tjela, uz barit nalaze se minerali cinka, olova,
bakra i kvarca, barit je sa srednjim sadrajem Ba SO4 iznad 92%, a eksploatacija je vrena na
desetak lokacija. U podruju Borove kose, Kleka i Orahovice prisutne su sline baritske
mineralizacije koje se nalaze i u pjearskim stijenama, dok se kod Omrike u mermerastim
krenjacima i kriljcima nalaze baritske ice prosjene debljine 1 m. Zapaen je kvarc, oniks i
minerali bakra i olova. Kod Brdaria, u kriljcima nalaze se kvarcno-baritne ice sa galenitom,
piritom, sfaleritom i dr. minerelami. U podruju Komrana nalaze se ile i razna tijela u
krenjacima. U irem podruju Renovice (Jabukovik, Petkoviki potok i ajinovii) u
paleozojskim krupnoznim pjearima i konglomeratima naleze se kvarcno-baritske ice i do 1 m
debljine, koje su znatnim dijelom eksploatisane. Vie pojava barita nalazi se u podruju Prae
na kontaktu izmeu krenjaka i kriljavo-pjeskovitih stijena, a barit je u sastavu sa mineralima
olova, cinka i bakra.
65

BANJA LUKA
Gips
Gipsno-anhidritska leita rasprostranjene su u zoni izmeu Kolunske rijeke i Jabuke. Sva ova
leita su u vrnim dijelovima permotrijaskog kompleksa sedimenata. Znaajniji lokaliteti su:
Radeljevii, ahbaii, Mehmedovii, Presjeka, Jabuka, Ljaljaki potok i dr. Jedna od
zajednikih regionalnih karakteristika svih leita je isti geotektonski princip pojavljivanja.
Leita se nalaze samo po tektonskim zonama vieg reda.
Grafit
Razni grafini parametamorfiti, iz kompleksa paleozojskih krilajca esto na ovom podruju
sadre kriptokristalni grafit. Registrovane su pojave u dolinama Kamenike rijeke, Osanice,
Kolakovia potoka, zatim podno brda Koalj. Najvei intenzitet pojava je u rejonu Borovca i
Kleka. Grafitinih pojava ima i u Zorojevia potoku, kod naselja Poratak. Sadraj grafita u
stijenskoj masi na navedenim lokalitetima je preteno 6-10% (S.Kulenovi: Grafit u jugoistonoj
Bosni, 1978).
Tehniki graevinski kamen
Obzirom na prisutnost velikih i raznovrsnih stijenskih masa, potencijalnost graevinskog i
tehnikog kamena je gotavo neiscrpna (krenjaci, dolomiti, ljunak i dr.). Treba imati u vidu da u
sklopu navedenog postoji i potencijalnost za graevinskim ukrasnim kamenom (prekristalisali
krenjaci, dolomiti i dr.).
Geotermalni potencijali
Geotermalni potencijali ovog podruja zbog niskog stepena geotermalne istraenosti ne
omoguuju egzaktnije definisanje generiranja toplote, poloaj, dubinu, hidraulike i
hidrohemijske karakteristike.
Postojanje hidrogeotermalnog sistema evidentno je iz povrinskih manifestacija velikog broja
izvora termalnih i mineralnih voda u PALEOZOJSKOM MASIVU JUGOISTONE BOSNE. Ovo
podruje obuhvata lokalne konvektivne cirkulacione sisteme, nastale descedencijom
atmosferita, te njihovim zagrijavanjem i ascedencijom u strukturama dovoljne transmisibilnosti.
Smatra se da je ovo podruje sa mogunou formiranja eksploatrabilnih hidrogeotermalnih
sistema do dubine 2000 m, koji je kategorisan kao zatvoren-pretpostavljen, a samo dijelom
otvoren u zoni rasjeda Prae.
Zona rasjeda Prae je u kategoriji prioriteta istraivanja.
Cijelo podruje kantona je u kategoriji obnovljivog energetskog potencijala sa toplotnom
energijom po jedinici povrine 1000 J/km (S.ii i N.Mioi: Geotermalna energija Bosne i
Hercegovine, 1986).
Istrana, eksploataciona i istrano - eksploataciona polja
U cilju racionalnog upravljanja prirodnim dobrima u prostoru, utvruju se zakonom, odnosno
odgovarajuim planom istrana, eksploataciona i istrano - eksploataciona polja.
Mineralni resursi su mineralne rezerve koje se mogu ekonomski (rentabilno) eksploatisati, a po
vrsti su:
- sve vrste uglja, bituminozne stijene, teni i plinoviti ugljovodonici i drugi prirodni plinovi,
- radioaktivni mineralni resursi,
- metalini mineralni resursi,
66

BANJA LUKA
nemetalini mineralni resursi, te tehniki graevinski kamen, arhitektonski graevinski

kamen,
sve vrste soli i sonih voda,
podzemne vode: (za pie), mineralne, termalne i termomineralne,
geotermalni resursi.
U ataru naselja Lokve u optini Foa Ustikolina nalazi se istrani prostor rude gipsa (rjeenje
resornog Ministarstva iz 2002. godine).
Mineralni resursi u strategiji razvoja privrede Bosansko-podrinjskog kantona
Iz prethodno navedenog vidljivo je da na podruju Bosansko - podrinjskog kantona postoje
znaajni mineralni resursi (gips, barit, grafit, rude Pb, Zn, Cu, tehniki graevinski kamen,
podzemne vode i dr.). Stupanj istraenosti je razliit, koritenje potpuno malo, a koje uz
racionalno koritenje moe predstavljati znaajan inilac privreivanja.
67

BANJA LUKA
II TERITORIJA, STANOVNITVO I NASELJA

1. TERITORIJA
Obuhvat ovog plana ini Bosansko - podrinjski kanton koja u svom sastavu ima 3 optine: Foa
Ustikolina, Gorade i Pale - Praa. Bosansko - podrinjski kanton je federalna jedinica u
sastavu entiteta Federacije Bosne i Hercegovine (poslije Posavskog kantona najmanji kanton
po povrini u FBiH).
Ukupna povrina kantona iznosi 502.28 km2. U povrini FBiH Bosansko - podrinjski kanton
uestvuje sa 1.93 %, a u povrini BiH sa 0.98 %.
Tabela 18: Optine u sastavu Bosansko - podrinjskog kantona i njihova povrina
OPTINA
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
UKUPNO
POVRINA*
(km2)
161.26
253.34
87.68
502.28
*Povrine utvrene u programu AUTO CAD.
Teritorijalno najvea optina u kantonu je optina Gorade (50.44 % povrine kantona), dok je
prostorno najmanja lokalna jedinica - optina Pale Praa sa 87.68 km2.
U odnosu na teritoriju ovih optina iz 1992. godine moe se konstatovati da je optina Gorade
veim dijelom svoje teritorije (67.2 %) iz 1992. godine u sastavu kantona (zajedno sa optinskim
centrom). Od dijela prijeratne optine Gorade (64 cjelovitih naselja i dijelova naselja) koji je
ostao u Republici Srpskoj je formirana optina Novo Gorade sa sjeditem u naselju Kopai.
Optina Foa Ustikolina obuhvata najveim dijelom sjeverni dio prijeratne optine Foa, kao i
naselje Dragomilii iz prijeratne optine Kalinovik. Sjedite optine je u naselju Ustikolina. U
njenom sastavu se nalaze sljedea naselja: Bavii (dio), Belii, Brajii (dio), Bunii, Cvilin
(dio), Donje ee, Dragomilii, Filipovii (dio), Gostiaj (dio), Jabuka, Kolakovii, Lokve,
Mazlina, Mravljaa, Njuhe, Petojevii, Podgrae, Previla, Prisoje (dio), Raii, Rodijelj (dio),
Slaviii, Sorlaci (dio), Stojkovii, Ustikolina, Zabor i Zebina uma.
Optina Pale Praa obuhvata najveim dijelom jugoistoni dio prijeratne optine Pale, kao i
naselja Bulozi i Vraalice iz prijeratne optine Rogatica. Sjedite optine je u naselju Praa. U
njenom sastavu se nalaze sljedea naselja: Brdarii (dio), Brojnii, Bulozi, eljadinii,
emernica, Datelji, Kamenica (dio), Komrani, Praa (dio), Renovica, Srednje (dio), ainovii,
Turkovii i Vraalice.
Obuhvat plana granii samo sa jednim kantonom u Federaciji BiH - Kantonom Sarajevo (optina
Trnovo FBiH) i sa 5 optina u Republici Srpskoj (Foa, Kalinovik, Novo Gorade, Pale i
Rogatica).
68

BANJA LUKA
2. STANOVNITVO
Stanovnitvo sa svojim obiljeima predstavlja osnovni planski parametar prema kome se
usklauju ostala planska rjeenja. Kao i sa svim planovima i strategijama koji se rade ili su
uraeni u posljednjih desetak godina, kljuni problem predstavlja nedostatak popisa
stanovnitva. Dodatni problem predstavlja i odsustvo nezvaninih popisa po optinama, kada
ve nije obavljen zvanini dravni popis stanovnitva, domainstava, stanova i poljoprivrednih
gazdinstava. Nezvanini popisi stanovnitva bi predstavljali dragocjenu pomo ne samo za
planere, ve i za lokalnu samoupravu koja bi mogla da na osnovu podataka takvih popisa
efikasnije upravlja svojom teritorijom. Zbog toga je planerski tim pristupio procjenama na osnovu
poznatih statistikih podataka iz raznih drugih izvora (biraki spiskovi, broj uenika u osnovnim
kolama) kojima se raspolagalo u tom trenutku, a za odreene optine su dole prilino
pouzdane procjene sa samog terena od strane lokalne vlasti. U tekstu o kretanju stanovnitva i
domainstava bie korieni podaci iz zvaninih popisa stanovnitva, a najnoviji podaci bie dati
u vidu procjena. Slian princip bie korien i u dijelu koji e govoriti o strukturama stanovnitva
(polna i starosna). Kao najbolji prostorni indikator vezan za stanovnitvo pokazala se gustina
naseljenosti i ona e biti prikazana u posljednjem dijelu teksta o stanovnitvu.
BROJ STALNIH STANOVNIKA I BROJ PRIVREMENIH STANOVNIKA

Popisi stanovnitva u periodu 1948 1991. zasnivali su se na konceptu stalnog stanovnitva
kojeg je inilo stanovnitvo u zemlji i stanovnitvo u inostranstvu (graani na privremenom radu
u inostranstvu i lanovi njihovih porodica). Kretanje broja stalnih stanovnika po optinama na
podruju Bosansko podrinjskog kantona u periodu 1948 1991. godina pokazuje sljedea
tabela.
Tabela 19: Kretanje broja stanovnika po optinama Bosansko podrinjskog kantona u periodu
1948 1991.
BROJ STANOVNIKA PO OPTINAMA

BOSANSKO - PODRINJSKOG KANTONA
U PERIODU 1948 - 1991.*
OPTINA
1948
1953
1961
1971
1981
1991
FOA - USTIKOLINA
6439
7129
7936
7716
6594
4968
GORADE
15724
19638
24346
28319
31487
33072
PALE - PRAA
2448
2689
2914
2925
2402
2063
35196
38960
40483
40103
22.5
10.2
3.9
-1
UKUPNO
STOPE DINAMIKE
STANOVNITVA ()
24611
29456
36.6
*Zasnovano na procjeni broja stanovnika u naseljima podjeljenim

meuentitetskom linijom razgranienja.
Na osnovu tabele je vidljivo da je ukupan broj stanovnika u periodu 1948 1991. na podruju
Bosansko - podrinjskog kantona neprekidno rastao do 1981. godine, ali razliitim intezitetom.
Broj stanovnika je najvie rastao u periodu 1948 - 1961. godine, a zatim je uslijedilo
usporavanje rasta populacije u periodu 1961 1981. godina. Pad populacije po prosjenoj
godinjoj stopi od -1 je zabiljeen u periodu 1981 1991. godina.
Gledajui po optinama, rast populacije je u periodu 1948 1991. bio karakteristian jedino za
69

BANJA LUKA
optinu Gorade. Visoki rast stanovnitva optine Gorade u ovom periodu je najvie doprinio
pozitivnim demografskim kretanjima na prostoru kantona. Meutim, i u optini Gorade je dolo
do usporavanja rasta broja stanovnika idui prema 1991. godini, tako da je prosjena godinja
stopa rasta populacije u periodu 1981 1991. iznosila svega 5 , za razliku od perioda 1948
1953. kada je ova stopa iznosila ak 45.3 .
Optine Foa Ustikolina i Pale Praa karakteriu slina demografska kretanja. Do 1961.
godine u obe ove optine je bio prisutan znatan rast populacije, neto vei u optini Foa
Ustikolina. U periodu 1961 1971. u optini Pale Praa je bila prisutna stagnacija broja
stanovnika, dok je optina Foa Ustikolina u istom periodu imala manji pad populacije. Nakon
1971. godine ove optine karakterie znatan pad stanovnitva, vie izraen u optini Foa
Ustikolina.
Manji broj naselja je imao kontinuirani rast broja stanovnika u Bosansko - podrinjskom kantonu
u periodu 1948 - 1991. to se tie optina Foa Ustikolina i Pale Praa, kontinuirani rast
stanovnitva su jedino imala optinska sjedita naselja Ustikolina i Praa (u veem dijelu
perioda). U optini Gorade u istom periodu deset naselja je imalo kontinuirani rast populacije.
Rije je o naseljima Baci, Budii, itluk, Duii, Gorade, Lukarice, Mravinjac, Podkozara
Donja, Sedlari i Zupii. Naselja sa kontinuiranim rastom stanovnitva u veem dijelu perioda
1948 - 1991. u optini Gorade su Bakije, Boguii, Brijeg, ovii, Dindii, Faoii, Glamo,
Grabovik, Hubjeri, Kamen, Kuine, Laleta, Osanica, Potrkua, Ratkovii, Vitkovii, Vranpotok,
Zubovii u Ogleevi i igovi. Iz prethodnog je vidljivo da su naselja sa kontinuiranim rastom
stanovnitva u Bosansko - podrinjskom kantonu u periodu 1948 1991. prvenstveno prigradska
naselja Gorada, kao i naselja u dolini Drine (Mravinjac, Potrkua, Osanica).
Uee stanovnitva u inostranstvu (graani na privremenom radu u inostranstvu i lanovi
njihovih porodica) 1991. godine u ukupnom stalnom stanovnitvu Bosansko - podrinjskog
kantona je bilo nisko (2.06 %). Tako je u optini Foa Ustikolina 1991. bilo svega 1.39 %
stanovnitva u inostranstvu, a u optini Gorade 2.15 %, dok je uee stanovnitva u
inostranstva u ukupnom stalnom stanovnitvu na prostoru optine Pale Praa 1991. godine
iznosilo 2.23 %.
Iz ovog se moe procjeniti stanovnitvo u zemlji na podruju Bosansko - podrinjskog kantona
1991. godine, ukupno i po optinama.
Tabela 20: Stanovnitvo u zemlji po optinama Bosansko - podrinjskog kantona 1991. godine
STANOVNITVO U ZEMLJI
1991. GODINE
OPTINA
1991. GODINA
FOA - USTIKOLINA
4899
GORADE
PALE - PRAA
32360
2017
UKUPNO
39276
*Zasnovano na procjeni broja stanovnika u

naseljima podjeljenim
Iz gornje tabele je vidljivo da je 82.39 % stanovnitva u zemlji 1991. god. na prostoru Bosansko
- podrinjskog kantona ivjelo u optini Gorade.
U samom gradskom naselju Gorade je 1991. godine ivjelo 40.32 % stanovnitva u zemlji
70

BANJA LUKA
Federalni zavod za statistiku (FZS) procjenjuje broj stanovnika Bosansko - podrinjskog kantona
u 2007. godini na 33662 stanovnika. Nejasno je da li je rije o procjeni stalnog stanovnitva ili
stanovnitva u zemlji. Ova procjena je data u sljedeoj tabeli.
Tabela 21: Procjena broja stanovnika po optinama Bosansko - podrinjskog kantona 2007. godine
- Federalni zavod za statistiku (FZS)
PROCJENA BROJA STANOVNIKA 2007. GODINE

- FEDERALNI ZAVOD ZA STATISTIKU
OPTINA
BROJ STANOVNIKA 2007. GODINE
FOA - USTIKOLINA
1831
GORADE
PALE - PRAA
30743
1088
UKUPNO
33662
Inae, procjene broja stanovnika FZS u periodu 2005 2007. pokazuju da broj stanovnika
Bosansko - podrinjskog kantona opada, to je posljedica uzimanja u obzir injenice da je
prirodni prirataj u kantonu i svim optinama negativan. Po ovoj procjeni oko 91 % stanovnitva
Bosansko - podrinjskog kantona 2007. godine je ivjelo u optini Gorade.
Uzimajui u obzir broj biraa i broj uenika u osnovnim kolama, radni tim Urbanistikog zavoda
RS je izvrio procjenu broja stanovnika Bosansko - podrinjskog kantona, pri emu je u obzir
uzeto stanovnitvo u zemlji. Ova procjena govori o 29090 stanovnika Bosansko - podrinjskog
kantona u 2008. godini i znatno je realnija od procjene FZS.
Tabela 22: Procjena broja stanovnika po optinama Bosansko - podrinjskog kantona 2008. godine
- Urbanistiki zavod RS
PROCJENA BROJA STANOVNIKA 2008. GODINE

- URBANISTIKI ZAVOD RS
OPTINA
BROJ STANOVNIKA 2008. GODINE
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
1910
26100
1080
UKUPNO
29090
Ova tabela pokazuje da kada se govori o stanovnitvu u zemlji 2008. godine u Bosansko podrinjskom kantonu ivi svega 74.07 % stanovnitva u zemlji iz 1991. godine. Od toga u
optini Gorade ivi oko 90 % stanovnitva u zemlji Bosansko - podrinjskog kantona. Najvei
pad stanovnitva u zemlji u periodu 1991 2008. karakterie optine Foa - Ustikolina (38.99 %
stanovnitva iz 1991. godine) i Pale - Praa (53.54 % stanovnitva iz 1991. godine). Optina
Gorade 2008. godine ima 80.66 % stanovnitva u zemlji iz 1991. godine.
71

BANJA LUKA
STRUKTURA STALNOG STANOVNITVA

Posljednja relevantna struktura stalnog stanovnitva Bosansko - podrinjskog kantona proizilazi
iz Popisa 1991. godine.
Starosna struktura
Starosna struktura predstavlja veoma znaajnu strukturu stanovnitva i na njoj se zasnivaju
razne druge vrste planiranja. Starosna struktura 1991. god. je prikazana u sljedeoj tabeli.
Tabela 23: Starosna struktura u procentima po optinama Bosansko - podrinjskog kantona 1991.
godine
STAROSNA STRUKTURA PO POPISU

1991. GODINE (%)*
OPTINA
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
UKUPNO
0 - 14
STAROSNI KONTIGENTI
15 - 64
65>
UKUPNO
18.10
23.61
20.31
70.47
69.12
69.07
11.43
7.27
10.62
100
100
100
22.76
69.29
7.95
100
*Zasnovano na procjeni broja domainstava u naseljima

podjeljenim meuentitetskom linijom razgranienja.
Dobne karakteristike stanovnitva Bosansko - podrinjskog kantona su 1991. bile loije od

prosjeka Bosne i Hercegovine. Tako je na prostoru Bosansko - podrinjskog kantona bilo manje
mladog stanovnitva, dok je zrelog i starog stanovnitva (iznad 65 godina) bilo vie od prosjeka
Bosne i Hercegovine. Tako je starog stanovnitva bilo oko 9 % vie od prosjeka BiH.
Ve 1991. godine stanovnitvo Bosansko - podrinjskog kantona je bilo u fazi praga
demografske starosti. Najloija situacija u pogledu starosne strukture je bila u optinama Foa
Ustikolina i Pale Praa (faza demografske starosti), a najbolja situacija u optini Gorade.
Dananja starosna struktura stanovnitva Bosansko - podrinjskog kantona po procjeni
Federalnog zavoda za statistiku se vidi u sljedeoj tabeli.
Tabela 24: Procjena starosna struktura u procentima po optinama Bosansko - podrinjskog
kantona 2007. godine - Federalni zavod za statistiku (FZS)
STAROSNA STRUKTURA 2007. GODINE

- FEDERALNI ZAVOD ZA STATISTIKU (%)
OPTINA
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
UKUPNO
0 - 14
STAROSNI KONTIGENTI
15 - 64
65>
UKUPNO
15.78
14.03
17.28
59.09
67.96
55.24
25.12
18.01
27.48
100
100
14.23
67.06
18.71
100
100
72

BANJA LUKA
Procjena FZS ukazuje na krajnje loe dobne karakteristike stanovnitva Bosansko - podrinjskog
kantona. Ono se po ovoj procjeni nalazi u fazi duboke demografske starosti, sa prosjenom
starou stanovnitva oko 41 godine. Najloija starosna struktura karakterie optine Foa
Ustikolina i Pale Praa, a najbolja starosna struktura je prisutna u optini Gorade, mada se i
ova optina nalazi u fazi duboke demografske starosti.
Polna struktura
U pogledu polne strukture, podruje Bosansko - podrinjskog kantona je 1991. godine
karakterisalo vee uee enskog stanovnitva u odnosu na prosjek BiH (50.11 % enskog
stanovnitva).
Tabela 25: Procentualni odnos mukog i enskog stanovnitva po optinama Bosansko podrinjskog kantona 1991. godine
POLNA STRUKTURA PO POPISU 1991. GODINE (%)*

OPTINA
MUKO
ENSKO
UKUPNO
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
50.54
49.37
50.12
49.46
50.63
49.88
100
100
49.55
50.45
100
UKUPNO
100

Gledajui po optinama, optine Foa Ustikolina i Pale Praa imale vie mukog nego
enskog stanovnitva, dok je procentualno najvie enskog stanovnitva 1991. bilo u optini
Gorade.
U sadanjem trenutku je veoma teko izvriti procjenu polne strukture stanovnitva Bosansko podrinjskog kantona i optina u njenom sastavu. To je rezultat postojanja dvije suprotne
demografske pojave u posljednjih 18 godina: ratnih gubitaka mukog stanovnitva na jednoj
strani, a na drugoj strani vee migracione pokretljivosti (emigracije) seoskog enskog
stanovnitva.
Obrazovna struktura
Obrazovna struktura stanovnitva je kroz popise definisana preko strukture stanovnitva prema
kolskoj spremi. Posljednja obraena obrazovna struktura potie iz popisa 1981. godine.
Tabela 26: Procentualno uee stanovnitva sa srednjim, viim i visokim obrazovanjem po
optinama Bosansko - podrinjskog kantona 1981. godine
OBRAZOVNA STRUKTURA 1981. GODINE (%)*

OPTINA
SREDNJE
OBRAZOVANJE
VIE
OBRAZOVANJE
VISOKO
OBRAZOVANJE
UKUPNO
STANOVNITVO
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
9.18
18.12
10.20
0.59
1.47
1.08
0.26
1.64
0.58
100
100
100
16.19
1.31
1.35
100
UKUPNO

73

BANJA LUKA
Po popisu iz 1981. godine struktura stanovnitva prema kolskoj spremi na podruju Bosansko podrinjskog kantona je bila neto loija od prosjeka BiH. Tako je na podruju kantona te godine
uee u ukupnom stanovnitvu stanovnika sa viim obrazovanjem (1.31 %) bilo za oko 9.7 %
ispod prosjeka BiH, kao i oko 17 % manje stanovnika sa visokim obrazovanjem od prosjeka BiH
(1.63 %). Meutim, uee stanovnika sa srednjim obrazovanjem (16.19 %) je bilo oko 3 %
vee od prosjeka BiH.
Optina Gorade je 1981. godine imala vee uee stanovnitva sa srednjim, viim i visokim
obrazovanjem od prosjeka BiH. Nasuprot tome, optine Foa Ustikolina i Pale Praa su iste
godine imale lou obrazovnu strukturu, naroito optina Foa Ustikolina, gdje je uee
stanovnika sa visokim obrazovanjem bilo oko 6 puta ispod prosjeka BiH.
Poto je 1991. godine uee stanovnika sa srednjim obrazovanjem, kao i sa viim i visokim
obrazovanjem poraslo na nivou itave BiH, osnovano se moe pretpostaviti da se to desilo i u
obuhvatu plana.
Nacionalna struktura
Nacionalna struktura iz 1991. godine je data u sljedeem dijagramu.
Dijagram 4: Nacionalna struktura stanovnitva na podruju Bosansko - podrinjskog kantona 1991.
godine
NACIONALNA STRUKTURA
1991. GODINE
0.20%
1.94%1.45%
Muslimani
27.70%
Srbi
Hrvati
Jugosloveni
68.70%
Ostali
Na podruju Bosansko - podrinjskog kantona 1991. godine je dominiralo muslimansko

stanovnitvo sa 68.7 % ukupnog stanovnitva. Srpsko stanovnitvo je inilo 27.7 % populacije
kantona, a na treem mjestu po brojnosti su bili Jugosloveni sa ueem od 1.94 %. Uee
ostalih nacionalnosti iznosilo je 1.45 %, a Hrvata svega 0.2 % populacije kantona.
Odnos Muslimana i Srba kao dva najbrojnija naroda je 1991. godine bio slian u sve tri optine,
s tim da je najvee uee Muslimana bilo u optini Foa Ustikolina (69.85 %), a Srba u
optini Pale Praa (30.83 %). Najvei broj Jugoslovena, Hrvata i ostalih nacionalnosti je te
godine ivio u optini Gorade.
Federalni zavod za statistiku je 2005. godine procjenio nacionalnu strukturu stanovnitva na
podruju Bosansko - podrinjskog kantona. Po ovoj procjeni na podruju kantona udio
bonjakog stanovnitva se poveao na 98.57 %, dok srpsko stanovnitvo ini 1.19 %
74

BANJA LUKA
ukupnog stanovnitva. Stanovnitvo ostalih nacionalnosti predstavlja svega 0.24 % ukupnog

stanovnitva kantona.
Procjena radnog tima Urbanistikog zavoda za 2008. godinu se razlikuje od procjene
Federalnog zavoda za statistiku iz 2005. godine. Ona je data u sljedeoj tabeli.
Tabela 27: Procjena nacionalne struktura stanovnitva po optinama Bosansko - podrinjskog
kantona 2008. godine - Urbanistiki zavod RS (%)
PROCJENA NACIONALNE STRUKTURE 2008. GODINE

- URBANISTIKI ZAVOD RS (%)
OPTINA
Bonjaci
Hrvati
Srbi
Ostali
Ukupno
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
94.76
97.59
0.00
0.15
5.24
1.72
0.00
0.19
100
100
UKUPNO
97.22
0.00
2.78
0.00
100
97.40
0.14
1.99
0.17
100
Iz ove tabele je vidljivo da je bonjako stanovnitvo dominantno u sve tri optine kantona, a
srpsko stanovnitvo ima najvee uee u optini Foa Ustikolina (preko 77 % Srba ivi u
optini Gorade). Bonjaci su najzastupljeniji u optini Gorade sa 97.59 % ukupne populacije
kantona.
75

BANJA LUKA
VITALNE KARAKTERISTIKE
Kretanje broja stanovnika odnosno dinamika stanovnitva je posljedica prirodnog i mehanikog
kretanje stanovnitva (migracija). Prirodni prirataj predstavlja razliku izmeu broja ivoroenih
(natalitet) i umrlih lica (mortalitet).
Prirodni prirataj na teritoriji Bosansko - podrinjskog kantona se neprekidno smanjivao od
Drugog svjetskog rata.
Prosjena stopa prirodnog prirataja na teritoriji Bosansko - podrinjskog kantona je u periodu
1981 - 1991. bila ispod prosjene stope prirodnog prirataja BiH (oko 9.5 ).
Za period 1992 1995. nema statistikih podataka, ali se moe pretpostaviti da je prirodni
prirataj u tom periodu bio negativan zbog ratnih gubitaka stanovnitva.
Za poslijeratni period postoje pouzdani podaci o prirodnom prirataju koje publikuje Federalni
statistiki zavod. Sljedea tabela pokazuje srednje godinje stope prirodnog prirataja po
optinama Bosansko - podrinjskog kantona za period 1996 2007.
Tabela 28: Prirodni prirataj po optinama Bosansko - podrinjskog kantona u periodu 1996 2007.
PRIRODNI PRIRATAJ U PERIODU 1996-2007.

OPTINA
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
FOA USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
UKUPNO
10
26
11
-6
-11
-9
-9
-2
-6
-17
-6
269
11
239
1
120
9
102
6
39
3
74
1
14
-11
-38
-1
-50
-3
-26
-3
-74
-8
-99
-7
285
250
155
119
36
64
-6
-48
-55
-35
-99
-112
Bosansko - podrinjski kanton je 2002. godine uao u negativan prirodni prirataj, mada je
optina Foa Ustikolina ve 2000. godine imala negativne vrijednosti prirodnog prirataja.
Nasuprot tome, prirodni prirataj u Federaciji BiH nakon 1996. kontinuirano ima pozitivne
vrijednosti (1 u 2007. godini). Prirodni prirataj je negativan u svim optinama Bosansko podrinjskog kantona od 2003. godine, kada je i optina Gorade imala vie umrlih od
ivoroenih lica. Broj umrlih lica u Bosansko - podrinjskom kantonu je u 2007. godini za ak 112
lica vei od broja ivoroenih lica na godinjem nivou. U periodu od 2002. godine najnie stope
prirodnog prirataja karakteriu optine Foa Ustikolina i Pale Praa, dok optina Gorade
ima neto vie stope prirodnog prirataja, ali i dalje negativne stope.
76

BANJA LUKA
BROJ, VELIINA I KARAKTERISTIKE DOMAINSTAVA

Kretanje broja domainstava u periodu 1948 1991. na podruju Bosansko - podrinjskog
kantona je pokazivalo neto drugaije tendencije u odnosu na kretanje broja stanovnika (stalno
stanovnitvo). Ovo kretanje se vidi iz sljedee tabele.
Tabela 29: Kretanje broja domainstava po optinama Bosansko - podrinjskog kantona u periodu
1948 1991.
BROJ DOMAINSTAVA PO OPTINAMA BOSANSKO - PODRINJSKOG

KANTONA U PERIODU 1948 - 1991.*
OPTINA
1948
1953
1961
1971
1981
1991
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
1067
1166
1355
1485
1515
1417
3151
4333
5435
6789
8388
9740
470
516
608
696
639
628
UKUPNO
4688
STOPE DINAMIKE DOMAINSTAVA

()
6015
51.1
7398
26.2
8970
19.4
10542
16.3
11785
11.2

Kontinuirani rast broja domainstava u periodu 1948 1991. na podruju Bosansko podrinjskog kantona moe se prije svega objasniti smanjenjem prosjene veliine domainstva
u ovom periodu.
Tabela 30: Prosjena veliina domainstva po optinama Bosansko - podrinjskog kantona u
periodu 1948 1991.
PROSJENA VELIINA DOMAINSTVA PO OPTINAMA BOSANSKO PODRINJSKOG KANTONA U PERIODU 1948 - 1991.*
OPTINA
1948
1953
1961
1971
1981
1991
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
6.03
4.99
6.11
4.53
5.86
4.48
5.20
4.17
4.35
3.75
3.51
3.40
5.21
5.21
4.79
4.20
3.76
3.29
UKUPNO
5.25
4.90
4.76
4.34
3.84
3.40

I pored gotovo stalnog smanjenja prosjene veliine domainstva, u periodu 1981 1991. u
optini Foa Ustikolina, odnosno 1971 1991. u optini Pale Praa bio je zabiljeen pad
broja domainstava.
Procjena broja domainstava za 2008. godinu od strane radnog tima Urbanistikog zavoda RS
pokazuje veliki pad broja domainstava na podruju Bosansko - podrinjskog kantona u odnosu
na 1991. godinu.
77

BANJA LUKA
Tabela 31: Procjena broja domainstava po optinama Bosansko - podrinjskog kantona 2008.
godine - Urbanistiki zavod RS
PROCJENA BROJA DOMAINSTAVA 2008. GODINE

OPTINA
BROJ DOMAINSTAVA 2008. GODINE
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
8031
UKUPNO
579
348
8958
Broj domainstava po procjeni iz 2008. godine je za ak 23.99 % (2827 domainstava) manji od

broja domainstava iz 1991. godine. Meutim, ako se izvri poreenje sa stanovnitvom u
zemlji, odnosno procjenom broja domainstava u zemlji 1991. godine (11541 domainstava),
broj domainstava 2008. godine je manji za 22.38 %. Do procjene broja domainstava na
podruju Bosansko - podrinjskog kantona 2008. godine se dolo na osnovu procjene prosjene
veliine domainstva u 2008. godini.
Tabela 32: Procjena prosjene veliine domainstva po optinama Bosansko - podrinjskog
kantona 2008. godine
PROCJENA PROSJENE VELIINE DOMAINSTVA

2008. GODINE
PROSJENA VELIINA
DOMAINSTVA 2008. GODINE
OPTINA
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
UKUPNO
3.3
3.25
3.1
3.25
Najmanja prosjena veliina domainstva po procjeni u 2008. godini je prisutna u optini Pale
Praa (3.1 lana), a najvea prosjena veliina domainstva u optini Foa Ustikolina (3.3
lana).
78

BANJA LUKA
ZAPOSLENOST
Zaposlenost po optinama na podruju Bosansko - podrinjskog kantona 1991. godine nije
mogue precizno utvditi, poto statistiki podaci za 1991. godinu su dati samo za nivo tadanjih
cjelovitih optina.
Tabela 33: Procjena zaposlenosti po optinama Bosansko - podrinjskog kantona 1991. godine
PROCJENA ZAPOSLENOSTI 1991. GODINE*

OPTINA
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
UKUPNO
BROJ
ZAPOSLENIH
UEE U STALNOM
STANOVNITVU (%)
900
18.12
8700
400
26.31
19.39
10000
24.94
*Procjena radnog tima UZ RS
Prema procjeni, u apsolutnim iznosima, najvei broj zaposlenih je 1991. godine bio prisutan u
optini Gorade 8700 zaposlenih (87 % ukupnog broja), a najmanji u optini Pale - Praa.
Zaposlenost u optini Gorade 1991. godine je bila iznad prosjeka BiH (uee u stalnom
stanovnitvu BiH 22.34 %), to je uticalo i da zaposlenost u kantonu iste godine bude iznad
prosjeka BiH.
Maksimalni broj zaposlenih na podruju Bosansko - podrinjskog kantona je dostignut 1990.
godine i procjenjuje se na 10800 radnika.
Zaposlenost se poslije 1991. godine iskazuje preko broja radnih mjesta.
Tabela 34: Zaposlenost po optinama Bosansko - podrinjskog kantona 2008. godine
ZAPOSLENOST* 2008. GODINE

OPTINA
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
UKUPNO
BROJ RADNIH
MJESTA
UEE U
STANOVNITVU (%)
186
4501
9.74
17.25
91
8.43
4778
16.42
*Radna mjesta
Najvei broj radnih mjesta u odnosu na stanovnitvo optine 2008. godine karakterie optinu
Gorade (pad od gotovo 35 % u odnosu na 1991. godinu), a najmanje uee radnih mjesta u
stanovnitvu optine je prisutno u optini Pale - Praa.
U apsolutnim iznosima najvei broj radnih mjesta je 2008. godine prisutan u optini Gorade
(94.2 % ukupnog broja radnih mjesta u Bosansko - podrinjskom kantonu).
Broj radnih mjesta na podruju kantona od 2006. godine lagano raste (porast za 586 radnih
mjesta u periodu 2006 2008. godina).
79

BANJA LUKA
MIGRACIJE
Mehaniko kretanje, tanije negativni migracioni saldo je imalo znaajan uticaj na kretanje broja
stanovnika na podruju Bosansko - podrinjskog kantona. Pod negativnim migracionim saldom
se podrazumjeva vee iseljavanje (emigracija) od useljavanja (imigracije). Procjenjuje se da se
negativan migracioni saldo pojavio na podruju kantona u periodu 1961 1971. (oko -0.5 % na
godinjem nivou). Ovaj nivo negativnog migracionog salda se postepeno poveavao do 1991.
godine kada je dostigao vrijednost od -1.0 % na godinjem nivou.
Meutim, postoje velike razlike u migracionim karakteristikama na podruju Bosansko podrinjskog kantona i to izmeu optine Gorade na jednoj strani, i druge dvije optine Foa
Ustikolina i Pale Praa na drugoj strani. U periodu 1948 1971. optina Gorade je imala
izraen pozitivan migracioni saldo, za razliku od optina Foa Ustikolina i Pale Praa koje su
ve od 1953. godine ule u negativan migraconi saldo.
Stanovnitvo Bosansko - podrinjskog kantona se u periodu 1948 1991. dominantno iseljavalo
prema Sarajevu, drugim dijelovima Bosne i Hercegovine i Srbiji.
to se tie ratnih migracija, procjenjuje se da je na podruje Bosansko - podrinjskog kantona u
periodu 1991 2008. dolo oko 3500 novih stanovnika, a otilo oko 14300 starih stanovnika.
Prosjena stopa migracionog salda u ovom periodu se procjenjuje na oko -1.84 %.
80

BANJA LUKA
GUSTINA NASELJENOSTI
Gustina naseljenosti je jedan od najznaajnijih indikatora u prostornom planiranju, jer spaja
prostor i stanovnitvo. Gustina naseljenosti Bosansko - podrinjskog kantona (stalno
stanovnitvo) je 1991. godine iznosila 79.84 st/km2 i bila je neto manja od prosjeka BiH (85.3
st/km2).
Tabela 35: Gustina naseljenosti po optinama Bosansko - podrinjskog kantona 1991. godine
2
GUSTINA NASELJENOSTI 1991. GODINE (st/km )*

OPTINA
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
UKUPNO
POVRINA
(km2)
STANOVNITVO
GUSTINA
NASELJENOSTI
161.26
4968
30.81
253.34
33072
130.54
87.68
2063
23.53
502.28
40103
79.84
*Zasnovano na procjeni stalnog stanovnitva u naseljima podjeljenim

Najgua naseljena optina Bosansko - podrinjskog kantona je 1991. godine bila optina
Gorade sa preko 130 st/km2, dok je gustina naseljenosti optina Foa Ustikolina i Pale
Praa bila viestruko manja.
Gledajui po katastarskim optinama, najvea gustina naseljenosti je te godine bila prisutna u
dolini Drine, dok je u pojedinim brdsko planinskim dijelovima kantona (prvenstveno padine
Jahorine) gustina naseljenosti padala ispod 20 st/km2.
Gustina naseljenosti Bosansko - podrinjskog kantona 2008. godine je utvrena u odnosu na
stanovnitvo u zemlji.
Tabela 36: Gustina naseljenosti po optinama Bosansko - podrinjskog kantona 2008. godine
GUSTINA NASELJENOSTI 2008. GODINE (st/km2)*

OPTINA
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
UKUPNO
POVRINA
(km2)
STANOVNITVO
GUSTINA
NASELJENOSTI
161.26
1910
11.84
253.34
26100
103.02
87.68
1080
12.32
502.28
29090
57.92
*Stanovnitvo u zemlji
Poreenje gustine naseljenosti (stanovnitvo u zemlji) Bosansko - podrinjskog kantona 2008.

godine sa gustinom naseljenosti FBiH i BiH pokazuje ispodprosjene vrijednosti. Tako je
gustine naseljenosti Bosansko - podrinjskog kantona za oko 29 % puta manja od gustine
naseljenosti FBiH, a za oko 15 % manja od gustine naseljenosti BiH.
Optina Gorade je i 2008. godine najgua naseljena optina Bosansko - podrinjskog kantona
sa iznadprosjenim vrijednostima u odnosu na FBiH i BiH, a gustina naseljenosti u optinama
Foa Ustikolina i Pale Praa je iste godine dodatno smanjena u odnosu na 1991. godinu
(ispod 10 st/km2 prostor se smatra rijetko naseljenim).
Analiza gustine naseljenosti na nivou katastarskih optina pokazuje stvarnu distrubuciju
stanovnitva u prostoru. Veliki dio brdsko planinskog podruja kantona prostor padine
81

BANJA LUKA
Jahorine i Hranjena ima gustinu naseljenosti ispod 20 st/km2. Neke katastarske optine poput
KO Mesii (obuhvata naselja Bulozi i Vraalice) uopte nemaju stanovnika.
Nasuprot tome, gustina naseljenosti u KO Gorade 1 i 2 se penje preko 700 st/km2.
Tabela 37: Gustina naseljenosti po katastarskim optinama Bosansko - podrinjskog kantona 2008.
godine
KATASTARSKA
OPTINA
BOROVINII
BUJAKOVINA
CVILIN
DONJE EE
FILIPOVII
JABUKA
KOLAKOVII
KOLUN
LOKVE
MAZLINA
MRAVLJAA
MREICA 1
NJUHE
PREVILA
RAII
RODIJELJ
USTIKOLINA
BERI
BUJE
GORADE 1
GORADE 2
HADII
ILOVAA
KOPAI
KREA
MRAVINJAC
NOVAKOVII
OGLEEVA
ORAHOVICE
PODHRANJEN
PODKOZARA
VRANII
MESII
MIOII
PRAA DONJA
PRAA GORNJA
RENOVICA
SOICE
TURKOVII
UKUPNO
POVRINA (km2)
BROJ
STANOVNIKA
2008. GODINE
GUSTINA
NASELJENOSTI
2008. GODINE
2.48
1.60
9.71
9.74
0.80
15.84
17.06
0.33
9.77
16.96
12.50
13.67
12.03
12.77
18.10
2.54
5.36
22.39
4.33
10.82
7.13
25.14
27.45
1.88
22.72
20.31
9.82
7.09
37.23
29.41
8.79
18.83
23.94
0.29
22.44
8.20
7.84
0.38
24.59
45
0
342
15
15
102
18
0
65
30
30
0
285
15
38
10
900
894
435
15382
5075
62
554
32
98
650
767
145
232
238
198
1338
0
0
665
5
170
0
240
18.15
0.00
35.22
1.54
18.75
6.44
1.06
0.00
6.65
1.77
2.40
0.00
23.69
1.17
2.10
3.94
167.91
39.93
100.46
1421.63
711.78
2.47
20.18
17.02
4.31
32.00
78.11
20.45
6.23
8.09
22.53
71.06
0.00
0.00
29.63
0.61
21.68
0.00
9.76
502.28
29090
57.92
82

BANJA LUKA
3. NASELJA I PROSTORNE CJELINE

NASELJSKA STRUKTURA
Stanovnitvo koje naseljava odreenu teritoriju ivi u naseobinama odnosno naseljima.
Osnovna podjela naselja je na gradska (urbana) i seoska (ruralna) naselja. Svako naselje u
prostornom smislu se sastoji od naseljenog dijela (fizika struktura) i nenaseljenog dijela (atar
naselja). Nenaseljena teritorija naselja ili atar naselja se koristi za potrebe stanovnika naselja
(poljoprivreda, umarstvo, ostale djelatnosti) i pogreno je jedno naselje svoditi samo na
naseljeni dio odnosno fiziku strukturu naselja.
Naselje ili naseljeno mjesto predstavlja i osnovnu statistiku jedinicu, a djeli se na statistike i
popisne krugove.
U periodu 1948 1971. broj naselja se postepeno smanjivao. Tako je broj naselja 1953. godine
iznosio ak 225. To je prvenstveno bio rezultat injenice da su neka tadanja manja naselja
pripojena susjednim veim naseljima. Naprimjer naselja Donje Luke, Gornje Luke, Hadika
Mahala, Obarak, Pargani, Pobjeda, Poda, Podstijena, Popov Do, Povrnice, Rasadnik i Vlagije
su postepeno pripajana gradskom naselju Gorade. Najvee promjene u broju naselja je
doivjela optina Foa Ustikolina, gdje je 27 manjih naselja pripojeno veim naseljima. Broj
naselja se 1971. godine ustalio na dananjem broju naselja.
U ovih 180 naselja ivjelo je 1991. god. 40103 stanovnika (39276 stanovnika u zemlji).
Prosjena demografska veliina naselja je iznosila 222.79 stanovnika i bila je znaajno manja
od prosjeka BiH. Prosjena povrina naselja je svega 2.79 km2.
Tabela 38: Distribucija naselja prema broju stanovnika u Bosansko podrinjskom kantonu 1991.
godine
DISTRIBUCIJA NASELJA
PREMA BROJU STANOVNIKA
1991. GODINE
KATEGORIJA NASELJA
PREMA BROJU
STANOVNIKA
BROJ NASELJA
0
1 - 49
50 - 99
100 - 199
200 - 499
500 - 999
1
55
54
40
24
2
0.56
30.56
30.00
22.22
13.33
1.11
1000 - 1999
1.67
2000 - 4999
0.00
iznad 5000
UKUPNO
0.56
180
100
Distribucija naselja prema broju stanovnika u 1991. god. ukazuje da je ak 83.33 % naselja
imalo populacionu veliinu do 200 stanovnika, s tim da je 56 naselja imalo ispod 50 stanovnika.
Jedino naselje bez stanovnika bilo je naselje Jagodii u optini Gorade. Od pojedinanih
kategorija najmnogobrojnija su bila naselja sa brojem stanovnika 1 49 sa 30.5 % ukupnog
broja naselja u kantonu.
83

BANJA LUKA
Svega 2 naselja (Zupii u optini Gorade i Praa u optini Pale - Praa) 1991. godine je imalo
500 - 999 stanovnika. Tri naselja (Ustikolina u optini Foa - Ustikolina; Baci i Vitkovii u
optini Gorade) na prostoru kantona su imala 1000 - 1999 stanovnika. Gradsko naselje
Gorade je pripadalo kategoriji naselja iznad 5000 stanovnika. Generalno, prema demografskim
karakteristikama struktura naselja kantona je 1991. godine bila neujednaena, sa dominacijom
populaciono malih naselja.
Usljed pada populacije prema procjeni iz 2008. godine na podruju Bosansko - podrinjskog
kantona prosjena veliina naselja smanjena je na 161.61 stanovnika.
Tabela 39: Distribucija naselja prema broju stanovnika u Bosansko podrinjskom kantonu 2008.
godine
DISTRIBUCIJA NASELJA
PREMA BROJU STANOVNIKA
2008. GODINE
KATEGORIJA NASELJA
PREMA BROJU
STANOVNIKA
BROJ NASELJA
0
1 - 49
50 - 99
100 - 199
200 - 499
500 - 999
19
103
21
19
12
4
10.56
57.22
11.67
10.56
6.67
2.22
1000 - 1999
0.56
2000 - 4999
0.00
iznad 5000
0.56
180
100
UKUPNO
to se tie demografske strukture naselja 2008. godine, iz gornje tabele je uoljivo veliko
poveanje broja naselja bez stanovnika (ak 19 naselja) i naselja 1 - 49 stanovnika (103
naselja). Obe ove kategorije ine preko 67 % ukupnog broja naselja, dok su sve ostale
kategorije naselja zabiljeile veliki pad u smislu brojnosti, to se moe prije svega objasniti
padom broja stanovnika na nivou itavog kantona. Najvei broj naselja bez stanovnika se nalazi
u optini Gorade. Patuljasta naselja ispod 50 stanovnika su dominantna u optinama Foa
Ustikolina i Pale - Praa. Veliki broj naselja, koja su pripadala vioj kategoriji, zbog
demografskog pada su prela u niu kategoriju. Generalno, demografska struktura naselja
kantona je 2008. godine postala jako neujednaena, sa potpunom dominacijom populaciono
patuljastih naselja (90 % naselja ispod 200 stanovnika).
Bosna i Hercegovina ne posjeduje novu klasifikaciju naselja na gradska i ostala naselja, tako da
se u sadanjem trenutku kao gradska naselja mogu smatrati ista naselja kao i 1991. godine.
Ovdje treba napomenuti da je kod definisanja pojma gradsko naselje u periodu prije 1992. god.
korien administrativno upravni kriterijum, odnosno republika statistika je u gradska naselja
ubrajala sva naselja koja su bila optinska sjedita u BiH. Iz tih razloga danas se na podruju
Bosansko - podrinjskog kantona zvaninim gradskim naseljem moe smatrati jedino optinsko
sjedite Gorade, a sva ostala naselja mjeovitim i seoskim naseljima.
84

BANJA LUKA
Meutim, upotreba kombinovanog demografsko statistikog kriterijuma (M. Macura, 1954.) za

klasifikaciju naselja daje neto drugaiju sliku. Ova tipologija naselja, na osnovu broja
stanovnika naselja i uea nepoljoprivrednog stanovnitva, naselja djeli na gradska, mjeovita
i seoska naselja. Da bi se izvrila klasifikacija naselja potrebno je imati podatke o ueu
poljoprivrednog stanovnitva, a posljednji takvi podaci su publikovani u Popisu stanovnitva iz
1981. godine. Prema tim podacima i na osnovu prethodno navedenih kriterijuma na podruju
Bosansko - podrinjskog kantona je 1981. godine bilo prisutno svega 5 mjeovitih naselja
Ustikolina, Baci, Vitkovii, Zupii i Praa. Jedino je naselja Gorade 1981. godine ispunjavalo
kriterijume za gradsko naselje. Ostalih 174 naselja Bosansko - podrinjskog kantona su se te
godine mogla svrstati u seoska naselja. Iz ove analize za 1981. godinu primjetno je da su se
mjeovita naselja prostirala du znaajnih saobraajnica, kao i u blizini gradskog naselja
Gorade i znaajnih privrednih kapaciteta, dok su seoska naselja zauzimala preostali dio
kantona.
Nedostatak podataka o nepoljoprivrednom stanovnitvu u dananje vrijeme onemoguava da
se uradi ovakva tipologija naselja. Na osnovu odreenih procesa kao to su pad populacije, pad
ukupne zaposlenosti, pad zaposlenosti u nepoljoprivrednim djelatnostima u periodu poslije
1981. godine moe se procjeniti dananja tipologija naselja prema demografsko - statistikom
kriterijumu. Osnovano se moe pretpostaviti da je naselje Gorade zadralo status gradskog
naselja po demografsko - statistikom kriterijumu. Mjeovita naselja iz prethodnog perioda su
zadrala ovaj status, osim naselja Praa. Ostalih 175 naselja u kantonu se procjenjuju u
sadanjem trenutku kao seoska naselja po demografsko - statistikom kriterijumu.
U gradskom naselju Gorade po procjeni iz 2008. god. stanuje 15848 stanovnika ili 54.48 %
stanovnitva kantona (40.58 % 1991. godine). Gradsko naselje Gorade je 2008. godine
doivjelo blagi pad broja stanovnika u odnosu na 1991. godinu.
Urbano ruralna tipologija
Organizacija ESPON (European Spatial Planning Observation Network) iz Luksemburga je
razvila urbano ruralnu tipologiju na NUTS 5 nivou (statistika teritorijalna jedinica u rangu
naih optina). Ova metodologija se bazira na gustini naseljenosti, postojanju funkcionalnog
urbanog podruja i koritenju zemljita. Na osnovu gustine naseljenosti optine i postojanja
funkcionalnog urbanog podruja odreuje se da u optini postoji visok ili nizak urbani uticaj.
Kriterijumi su gustina naseljenosti iznad entitetskog prosjeka i postojanje funkcionalnog urbanog
podruja. Indikator koritenje zemljita se koristi da bi se odredio nivo ljudske intervencije u
prostoru. Kriterijum je koritenje zemljita na entitetskom nivou.
Za Federaciju BiH bi vrijednosti kriterijuma za urbani uticaj izgledale na sljedei nain:
Gustina naseljenosti iznad 81.64 st/km2,
Postojanje funkcionalnog urbanog podruja (17500 stanovnika, 0.5 % nacionalne
populacije).
Vrijednosti kriterijuma za nivo ljudske intervencije za BiH izgleda sljedee:
Velika ljudska intervencija udio vjetakih povrina iznad prosjeka FBiH (1.26 %),
Srednja ljudska intervencija - udio poljoprivrednog zemljita iznad prosjeka FBiH (32.85
%),
Mala ljudska intervencija - udio ostalog zemljita (umska zajedno sa planinskim
travnjacima, vodna, ostala neplodna) iznad prosjeka FBiH (oko 65.89 %).
Sljedea tabela daje vrijednosti ovih indikatora za optine u sastavu Bosansko - podrinjskog
kantona.
85

BANJA LUKA
Tabela 40: Vrijednost indikatora u 2008. godini za urbano - ruralnu tipologiju za optine u sastavu
Bosansko - podrinjskog kantona
VRIJEDNOSTI INDIKATORA ZA
URBANO - RURALNU TIPOLOGIJU
OPTINA
Gustina
naseljenosti
2
(st / km )
Funkcionalno
urbano podruje
Udio vjetakih
povrina (%)
Udio
poljoprivrednog
zemljita (%)
Udio ostalih
zemljita* (%)
FOA - USTIKOLINA
11.84
Ne
0.19
28.66
71.15
GORADE
PALE - PRAA
103.02
12.32
Ne
Ne
1.60
0.31
33.01
20.27
65.38
79.42
NE
0.93
29.39
69.68
UKUPNO
13.70
*U umska zemljita su uraunati i kamenjari.
Vrijednost indikatora iz tabele pokazuje da je u optinama Foa Ustikolina i Pale - Praa

prisutan nizak urbani uticaj, dok optinu Gorade karakterie umjereni urbani uticaj.
U pogledu nivoa ljudske intervencije, optinu Gorade karakterie srednji nivo ljudske
intervencije, a optine Foa Ustikolina i Pale - Praa mali nivo ljudske intervencije u prostoru.
Na osnovu vrijednosti iz tabele moe se zakljuiti da prostor Bosansko - podrinjskog kantona
karakterie nizak urbani uticaj i mala ljudska intervencija u prostoru.
Morfoloko fizionomske karakteristike naseljske strukture
Morfoloko fizionomske karakteristike naselja u Bosansko - podrinjskom kantonu pokazuju
veliki stepen raznovrsnosti koji je uslovljen djelovanjem brojnih faktora (istorijski faktor i tradicija,
reljef i ostali fiziko geografski faktori).
Na podruju kantona se mogu izdvojiti tri tipa naselja:
Naselja razbijenog tipa,
Zbijena naselja,
Poluzbijena naselja linearnog tipa.
Klasina naselja razbijenog tipa, sastavljena od vie dijelova (zaseoka) meusobno udaljenih
0.5 2.5 km preovladavaju u optinama Foa Ustikolina i Pale Praa. Zaseoci se esto
nazivaju po prezimenima porodica (patronimi). Primjeri razbijenih naselja su naselje Lokve u
optini Foa Ustikolina, naselje Osjeani u optini Gorade, naselje emernica u optini Pale
- Praa.
Drugi tip tip naselja je prisutan je preteno u optini Gorade. Primjeri takvih naselja su naselja
Boguii, Lukarice, Krea, Kuei, Mirvii na Podhranjenu. Najbrojniji je prelazni tip zbijenih
naselja prema naseljima razbijenog tipa koje karakterie postojanje 2-3 zaseoka zbijene
fizionomije, meusobno najee udaljenih do 0.5 km (primjer naselja Mravi, Spahovii,
uurii). Najizrazitiji vid zbijenih naselja u kantonu su gradsko naselje Gorade i njegova
prigradska naselja (Grabovik, Laleta, Budii).
Poluzbijena naselja linearnog tipa karakterie postojanje vie dijelova zaseoka koji su
meusobno udaljeni do 0.5 km i koji su naslonjeni na linearne saobraajnice. Ovom tipu naselja
pripada veina naselja u dolini Drine i Prae. Neka od ovih naselja karakterie veliki stepen
zbijenosti uz saobraajnice i u pojedinim dijelovima atara. Primjer poluzbijenih naselja linearnog
tipa su naselje Cvilin u optini Foa Ustikolina, naselje Podkozara Donja u optini Gorade,
naselje Praa u optini Pale Praa.
Centri vangradskih naselja u kantonu se u veini sluajeva nalaze uz kolu, ambulantu, mjesnu
kancelariju, otkupnu stanicu, vjerski objekat, potu ili trgovinu. Ove vrste javnih slubi i
86

BANJA LUKA
privrednih objekata su osnovni objekti javnih slubi i privrednih objekata u vangradskim

naseljima.
U gradskom naselju Gorade i pored znaajne vieporodine izgradnje u periodu poslije Drugog
svjetskog rata preovlauje individualna izgradnja. Gustina naseljenosti izgraenog dijela (oko
26 st/ha) i izgraenost su znatno manji u poreenju sa optimalnim gustinama i izgraenou u
gradskim naseljima.
Samo gradsko naselje Gorade (odnosno njegov izgraeni dio) ima nepravilni oblik polipa iji se
kraci ire prema periferiji naselja (du saobraajnica). Centralni dio gradskog naselja karakterie
dosta homogena fizika struktura sa najveim brojem vieporodinih stambenih objekata.
Visinska distribucija naselja
Najvei broj naselja na teritoriji Bosansko - podrinjskog kantona nalazi se u visinskom pojasu do
600 m - 64 centara naselje (35.56 % ukupnog broja naselja). U ovom visinskom pojasu se
nalaze gotovo svi centri naselja u dolini Drine i njenih pritoka. Sva naselja u optini optini Pale
Praa se prostire u visinskom pojasu iznad 600 m. U visinskom pojasu do 800 m je smjeteno
preko 2/3 ukupnog broja naselja kantona. Iznad 1000 m je locirano svega 18 naselja u kantonu.
Tabela 41: Distribucija naselja po visinskim pojasevima u Bosansko - podrinjskom kantonu
DISTRIBUCIJA NASELJA PO VISINSKIM

POJASEVIMA
VISINSKI POJAS
BROJ NASELJA
do 600 m
600 - 800 m
800 - 1000 m
preko 1000 m
64
58
40
18
35.56
32.22
22.22
10.00
UKUPNO
180
100.00
Iznad 1200 m nije lociran nijedan centar naselja u Bosansko - podrinjskom kantonu.
87

BANJA LUKA
SISTEM CENTARA
Do 1992. godini jedino naselje na podruju Bosansko - podrinjskog kantona koja su imala
centralitet iznad ranga sekundarnog optinskog centra bilo je gradsko naselje Gorade. Ovo
gradsko naselje je u periodu 1980 ih godina imalo rang subregionalnog centra u Bosni i
Hercegovini (sjedite meuoptinske regionalne zajednice Gorade). Meuoptinska regionalna
zajednica Gorade je obuhvatala optine ajnie, Foa, Gorade, Kalinovik, Rudo i Viegrad.
Prostorni plan SR BiH iz 1981. godine je u prvom konceptu (pravcu) razvoja mree naselja
definisao gradsko naselje Gorade kao mezoregionalni centar. Po drugom pravcu razvoja
mree naselja u BiH gradsko naselje Gorade je zajedno sa gradskim naseljem Foa definisano
kao dvojni regionalni centar. Po treem pravcu razvoja mree naselja u BiH kao centri drugog
ranga u Republici su definisani centri meuoptinskih zajednica - gradsko naselje Gorade.
Za utvrivanje sadanjeg stanja mree naselja odnosno sistema centara koriteno je vie
indikatora i to:
Planska rjeenja iz prethodne prostorno planske dokumentacije (zavrene i
nezavrene) i istorijski faktor,
Postojea opremljenost naselja tehnikom i drutvenom infrastrukturom (javne slube),
Fiziko geografske karakteristike prostora,
Postojea saobraajna mrea, udaljenost od centara, dostupnost sadraja,
Broj stanovnika,
Morfologija naselja i gustina izgraenosti naselja,
Stepen ekonomsko socijalne transformacije naselja (broj zaposlenih u
nepoljoprivrednim djelatnostima).
Na osnovu ovih indikatora na podruju Bosansko - podrinjskog kantona mogu se izdvojiti
sljedee kategorije centara i naselja koja pripadaju pojedinim kategorijama centara:
1. Subregionalni centar naselje Gorade;
2. Optinski centar nieg ranga naselja Ustikolina (optina Foa - Ustikolina) i
Praa (optina Pale Praa);
3. Sekundarni optinski centar naselje Vitkovii (optina Gorade);
4. Lokalni centar naselja Jabuka (optina Foa - Ustikolina); Boguii, itluk,
Dindii, Ilovaa, Osanica (optina Gorade); Renovica (optina Pale Praa);
5. Primarno naselje preostala naselja;
6. Prigradsko naselje naselja Baci, Budii, Grabovik, Laleta, Kazagii, Kolijevke,
Sopotnica i Zupii (optina Gorade).
Kao posebna kategorija centra izdvaja se prigradsko naselje, dok ostale kategorije centara stoje
u hijerarhijskom odnosu (subregionalni centar - najvia kategorija, primarno naselje najnia
kategorija). Prigradsko naselje se pored blizine gradskog naselja (kao najvanijom
karakteristikom) odlikuje veim brojem stanovnika, visokim ueem nepoljoprivrednog
stanovnitva, kao i eventualnim postojanjem odreenih javnih slubi i privrednih kapaciteta.
Svako naselje sa viim centralitetom pokriva svojim funkcijama i uticajem dio prostora
Bosansko - podrinjskog kantona. Tako npr. naselje Jabuka opsluuje zapadni dio optine Foa
Ustikolina, naselje Ilovaa sjeverozapadni dio optine Gorade, naselje Renovica istoni dio
optine Pale - Praa itd.
88

BANJA LUKA
PROSTORNE CJELINE
Prostorne cjeline na podruju Bosansko - podrinjskog kantona su definisane na osnovu
postojee mree naselja, odnosno na osnovu gravitacionih zona sekundarnih optinskih i
lokalnih centara.
Tabela 42: Zone sekundarnih optinskih centara i zone lokalnih centara na podruju Bosansko podrinjskog kantona 2008. godine
ZONA
SEKUNDARNOG
CENTRA
NASELJA U SASTAVU ZONE LOKALNOG CENTRA
POVRINA
2
(km )
BROJ STANOVNIKA
2008. GODINE
U ZONI LOKALNOG
CENTRA
Jabuka
Belii, Dragomilii, Jabuka, Kolakovii, Lokve, Mazlina, Podgrae, Raii,

Rodijelj, Slaviii, Stojkovii, Zabor
95.87
263
Ustikolina
Bavii, Brajii, Bunii, Cvilin, Donje ee, Filipovii, Gostiaj, Mravljaa,

Njuhe, Petojevii, Previla, Prisoje, Sorlaci, Ustikolina, Zebina uma
65.39
1647
Gorade
Baci, Blagojevii, Budii, urovi, Deeva, Gaj, Glamo, Gorade, Grabovik,

Hubjeri, Ilino, Kazagii, Kolijevke, Konjbaba, Laleta, Milanovii, Mirvii na
Podhranjenu, Mravi, Oruevac, Osjeani, Ostruno, Pijevac, Podhranjen,
Podkozara Donja, Prisoje, Radi
58.9
19890
91.87
884
ZONA
LOKALNOG
CENTRA
PRIGRADSKA
NASELJA
Ustikolina
Gorade
Ilovaa
Baci, Budii,
Grabovik, Laleta,
Kazagii,
Bahovo, Bare, Batkovii, Bezmilje, Bokovii, Brati, Butkovii Ilovaa, Crvica,
Kolijevke,
atovii, Donja Bukvica, Donji Bogovii, Faoii, Gornja Bukvica, Gornji
Sopotnica, Zupii Bogovii, Gusii, Hranii, Ilovaa, Knjevii, Kola, Konjevii, Kovai, Krabori,
Krea, Nekopi, Orah
Osanica
Borovii, akovii, Kosae, Kuine, Osanica, Pijestina, Reetnica, Vrbica,

Zubovii u Ogleevi
15.2
852
Boguii
Boguii, Butkovii, Goela, Jagodii, Kamen, Lukarice, Ratkovii
9.4
502
itluk
Brajlovii, Brekovi, itluk, ehajii, Gunjaii, Guskovii, Hadii, Jarovii,

Kuei, Markovii, Mirvii, Morinac, Mrkovi, Ozrenovii, Radovovii, Rosijevii,
Skravnik, Spahovii, aii, Tupaii, Vlajii, Vranei, Vremci, Zavrje, Zubovii
48.68
614
Dindii
Bakije, Brijeg, Donje Selo, Dindii, Gunjevii, Karovii, Kolovarice, Kutjei,

Paraun, Perjani, Potrkua, Vranii, uurii, igovi
15.62
1260
Vitkovii
Ahmovii, Biljin, Brezje, ovii, Donja Brda, Duii, Gornja Brda, Kalac,
Kodaga Polje, Mravinjac, Uhotii, Vitkovii
13.67
2098
Praa
Brdarii, Datelji, Kamenica, Komrani, Praa, Srednje
57.04
670
Renovica
Brojnii, Bulozi, eljadinii, emernica, Renovica, ainovii, Turkovii, Vraalice
30.64
410
502.28
29090
Vitkovii
Praa
UKUPNO
Na podruju kantona u sadanjem trenutku mogu se izdvojiti 4 zone sekundarnih optinskih

centara (gravitaciona podruja sekundarnih optinskih centara) i 11 zona lokalnih centara
(gravitaciona podruja lokalnih centara). Zone sekundarnih centara su Gorade, Praa,
Ustikolina i Vitkovii. Zone lokalnih centara su Ustikolina i Jabuka u optini Foa Ustikolina;
Gorade, Boguii, itluk, Dindii, Ilovaa i Osanica u optini Gorade; Praa i Renovica u
optini Pale - Praa.
Ovdje treba naglasiti da svaka zona vieg ranga u sebi sadri i zonu nieg ranga. Tako npr. u
sastavu zone sekundarnog optinskog centra Ustikolina se nalazi zona lokalnog centra Jabuka.
Povrinski najvee zone lokalnih centara su zone Jabuka i Ilovaa. Najgue naseljena zona je
zona Gorade, dok najrjee naseljene zone su zone Jabuka i Renovica. Najvie naselja u svom
sastavu ima zona lokalnog centra Ilovaa ak 38 naselja, a najmanje naselja zona Praa (6
naselja).
89

BANJA LUKA
URBANIZACIJA
Urbanizacija predstavlja kompleksan socio ekonomski proces vezan za gradove i njihova
okruenja. Za definisanje stepena urbanizacije na odreenom prostoru uzima se indikator kao
to je stopa urbanizacije (gradsko stanovnitvo / ukupno stanovnitvo). Ova stopa je na
podruju Bosansko - podrinjskog kantona rasla od II svjetskog rata i 1991. god. je dostigla
vrijednost od 40.58 %, a u sadanjem trenutku iznosi 54.48 %. I 1991. godine, kao i 2008.
godine stopa urbanizacije je iznad prosjeka BiH. Meutim, urbanizacija ne podrazumjeva samo
demografsku komponentu, ve i fizionomsku i funkcionalnu komponentu. Kod ovih komponenti
su takoe vidljive velike promjene u odnosu na protekle decenije.
Najdua urbana tradicija na podruju Bosansko - podrinjskog kantona karakterie naselje
Gorade. Ovo gradsko naselje - varo je prije Drugog svjetskog rata predstavljalo prvenstveno
trgovako - zanatsko i upravno mjesto. Poslije Drugog svjetskog rata zapoinje intezivna
izgradnja industrijskih objekata u Gorade i njegova transformacija u srednji industrijski centar
sa regionalnom funkcijom u pogledu javnih slubi.
Naselja Ustikolina i Praa su 1981. godine ispunjavala demografsko statistiki kriterijum za
mjeovito naselje. Izmeu dva svjetska rata su predstavljala mala mjesta sa upravnom i
trgovako zanatskom funkcijom kojima je gravitiralo izrazito ruralno okruenje. Bri
populacioni rast i intezivna industrijalizacija u periodu do 1991. godine su uslovili njihovu
transformaciju u mjeovita naselja sa izraenim urbanim odlikama.
Naselje Vitkovii u optini Gorade se razvilo oko Hemijske industrije Azot kao radniko naselje
nakon izgradnje fabrike u periodu 1952 - 1954. Sa fizionomskog aspekta ovo naselje ima
izraene urbane odlike. Po demografsko statistikom kriterijumu ovo naselje je 1981. godine
predstavljalo mjeovito naselje.
90

BANJA LUKA
4. STANOVANJE I STANOVI
Stambeni fond predstavlja jedan od najznaajnijih dijelova suprastrukture. Zbog nepostojanja
novog popisa stanovnitva, domainstava i stanova, kao i nepotpunih podataka iz posljednjeg
popisa 1991. god. (objavljeni su samo rezultati o broju stanova po naseljima) nije mogue
govoriti o kvalitativnim karakteristikama stambenog fonda (struktura stambenih jedinica,
prosjena veliina stana, opremljenost instalacijama, starost stambenog fonda, itd.) u
posljednjih 27 - 28 godina. Posljednji podaci o kvalitativnim karakteristikama stambenog fonda
potiu iz Popisa 1981. godine.
Jedini podaci o kojima se moe kompetentno govoriti su podaci o veliini stambenog fonda. Broj
stanova ili stambenih jedinica se neprekidno poveavao od kraja II svjetskog rata, tako je broj
stanova 1971. godine iznosio 8643 stanova, 1981. godine 10393, a 1991. godine 13534.
Tabela 43: Broj stambenih jedinica po optinama Bosansko - podrinjskog kantona u periodu 1971
1991.
BROJ STANOVA PO OPTINAMA

U PERIODU 1971 - 1991.*
OPTINA
1971
1981
1991
FOA - USTIKOLINA
1439
1521
1744
GORADE
PALE - PRAA
6541
8223
10928
663
649
862
UKUPNO
8643
10393
13534
*Zasnovano na procjeni stambenog fonda u naseljima podjeljenim

Najmanji stambeni fond je 1991. godine bio prisutan u optinama Foa Ustikolina i Pale Praa, a najvei stambeni fond u optini Gorade (80.74 % ukupnog stambeng fonda).
Posljednji dostupni podaci o kvalitetu stambenog fonda iz 1981. godine govore da je stambeni
fond u Bosansko podrinjskom kantonu bio generalno loijeg kvaliteta od prosjeka stambenog
fonda na nivou Bosne i Hercegovine. Tako je po podacima popisa iz 1981. godine 24.95 %
stanova bilo izgraeno poslije 1970. godine (prosjek BiH 35.17 %). Optine sa znatnim
ispodprosjenim ueem novog stambenog fonda (sa starijim stambenim fondom) su 1981.
godine bile optine Foa Ustikolina i Pale - Praa.
Odnos broja stanova i domainstava je najjednostavniji indikator stambenog deficita ili suficita.
U nedostatku drugih kompleksnijih indikatora, ovaj indikator se moe koristiti za utvrivanje
stambenog deficita ili suficita. Sve do 1981. god. na teritoriji Bosansko - podrinjskog kantona je
postojao stambeni deficit koji je 1971. god. iznosio 327 stambenih jedinica. Popisom iz 1981.
god. zabiljeen je stambeni suficit od 149 stambenih jedinica koji je 1991. god. narastao na
suficit od 1749 stambenih jedinica.
91

BANJA LUKA
Tabela 44: Stambeni suficit po optinama Bosansko - podrinjskog kantona
STAMBENI SUFICIT PO OPTINAMA

U PERIODU 1971 - 1991.*
OPTINA
1971
1981
1991
FOA - USTIKOLINA
-46
327
GORADE
PALE - PRAA
-248
-165
1188
-33
10
234
UKUPNO
-327
-149
1749
*Zasnovano na procjeni stambenog fonda u naseljima podjeljenim

Tokom rata dolo je do ruenja i oteivanja znaajnog dijela stambenog fonda na teritoriji
Bosansko - podrinjskog kantona. U sljedeoj tabeli su dati podaci meunarodne organizacije
IMG iz 1995. godine o oteenim i unitenim stambenim jedinicama.
Tabela 45: Unitene i oteene stambene jedinice po optinama Bosansko - podrinjskog kantona
(International management group, 1995. god.)
BROJ
STAMBENIH
JEDINICA 1991.
GODINA*
OPTINA
BROJ UNITENIH I OTEENIH STAMBENIH JEDINICA

1992 - 1995.
< 20 %
20-70 %
> 70 %
UKUPNO
FOA - USTIKOLINA
1815
188
1181
1369
75.43
GORADE
10773
1000
2200
2000
5200
48.27
PALE - PRAA
943
57
146
377
580
61.51
UKUPNO
13531
1057
2534
3558
7149
52.83
*Stvarno stanje stambenog fonda 1995. godine
Podaci iz tabele pokazuju da je krajem 1995. godine najvei stepen unitenosti i oteenosti
stambenog fonda karakterisao optine Foa Ustikolina (75.43 %) i Pale Praa (61.51 %).
Optina Gorade je imala 48.27 % unitenog i oteenog stambenog fonda. Prosjek za itav
Bosansko - podrinjski kanton je iznosio 52.83 %. U strukturi su dominirale stambene jedinice sa
stepenom unitenosti i oteenosti preko 70 % (prvenstveno u optinama Foa Ustikolina i
Pale Praa), sa ueem u ukupnom unitenom i oteenom stambenom fondu od blizu 50
%. Jedino je u optini Gorade u strukturi unitenog i oteenog stambenog fonda
preovladavale stambene jedinice sa stepenom unitenosti i oteenosti ispod 70 %.
Iz prethodnog se moe zakljuiti da je krajem 1995. god. na teritoriji Bosansko - podrinjskog
kantona bilo raspoloivo ukupno 6382 stanova (stanovi u upotrebi).
Procjena stambenog fonda po optinama kantona u 2008. godini data je u sljedeoj tabeli.
92

BANJA LUKA
Tabela 46: Procjena broja stambenih jedinica po optinama Bosansko - podrinjskog kantona 2008.
godine
PROCJENA BROJA STANOVA 2008.

GODINE
BROJ STAMBENIH
JEDINICA
2008. GODINE
OPTINA
FOA - USTIKOLINA
902
GORADE
9199
PALE - PRAA
601
UKUPNO
10702
Iz tabele je vidljivo da je broj stambenih jedinica, i pored znaajne obnove stambenog fonda od
1995. godine i nove izgradnje stambenog fonda, manji za oko 2800 stanova (oko 21 %) nego
1991. godine. Gledajui po optinama, najvei pad stambenog fonda u odnosu na 1991. godinu
je prisutan u optini Foa Ustikolina (51.7 % stambenog fonda iz 1991. godine).
93

BANJA LUKA
III INFRASTRUKTURA
1. ENERGETSKA INFRASTRUKTURA
ELEKTROENERGETSKA INFRASTRUKTURA
Nain napajanja elektrinom energijom
Osnovni izvor napajanja elektrinom energijom Bosansko podrinjskog kantona (BPK) je TS
110/35/10 (20) kV, 2x20 MVA Gorade 1 koja je povezana na elektroenergetski sistem JP EP
BiH i napajanja se dvostrano, prenosnom mreom 110 kV:
DV 110 kV HE Viegrad TS Gorade 2 TS Gorade 1 (Al Fe 240 mm2)
DV 110 kV Kv Sarajevo 5 Pale- TS Gorade 1 (Al Fe 120 mm2)
Prenosne mogunosti DV 110 kV su 120 MVA a transformatorske stanice 110/35/10 (20) kV

Gorade 1 je 20 MVA (drugi transformator iste snage nije u pogonu i trenutno slui kao hladna
rezerva).
U sistemu distribucije elektrine energije na podruju BPK se nalaze se dvije srednjenaponske
transformatorske stanice 35/x kV i to:
TS 35/6 kV Azot,
TS 35/10 kV Pobjeda,
i transformatorska stanica 110/35/10 kV Gorade 1 koja je u vlasnitvu Elektroprenosa BiH.

Slika 3: ema napajanja Bosansko - podrinjskog kantona
94

BANJA LUKA
Alternativni nain napajanja BPK je 10 kV dalekovod Gorade Grebak Bjelanica u duini

od 76 km koji ima znaaj samo za sluaj kada nije raspoloivo napajanje iz 110 kV prenosne
mree (vrlo niska prenosna mo dalekovoda).
Elektroenergetski kapaciteti Elektrodistribucije Sarajevo - PJ Gorade
DV 35 kV TS 110/35 kV Gorade 1 TS 35/6 kV Azot
Nazivni napon 35 KV
Duina trase dalekovoda 2,6 km (2,2 km - zrani dio, 0,4 km - kablovski dio)
DV 35 kV TS 110/35 kV Gorade 1 TS 35/10 kV Pobjeda
Nazivni napon 35 KV
Duina trase dalekovoda 3,5 km
10(20) kV mrea i postrojenja
46 Slobodno stojeih transformatorskih stanica ukupne instalisane snage 23,63 MVA
104 Stubnih transformatorskih stanice ukupne instalisane snage 8,98 MVA
NN mrea
Nadzemna NN mrea izvedena SKS -om 306 km
Nadzemna NN mrea izvedena Al/Fe uetom 298 km
Podzemna NN mrea 327 km
Ukupna duina NN mree 931 km
Proizvodnja elektrine energije
Na prostoru BPK trenutno nema vee proizvodnje elektrine energije. Izgraeno je nekoliko
mini hidroelektrana ija ukupna instalisana snaga nema znaajnijeg uea u podmirivanju
potreba za elektrinom energijom.
Izgraene su:
MHE emernica - instalisane snage 500 kW i mogue godienje proizvodnje 2100

MWh. U strojari e biti smjetene i turbine planirane MHE Kaljani.
MHE Osanica 1 - instalisana snaga 2x640 kW.
MHE Osanica 4 - instalisana snaga 630 kW, a mogua godinja proizvodnja 2583
MWh.
MHE Osanica 1 i 4 su projektovane za rad bez posade i potpuno su automatizirane.

Proizvedena elektrina energija se predaje u 10 kV mreu.
95

BANJA LUKA
Trenutna potronja elektrine energije po strukturi

Distributivna potronja na podruju BPK ima tendenciju stalnog rasta i od 2001. god. kad je
iznosila 31.877 MWh do 40.346 MWh 2007. godine dostigla je 83,14 % prijeratne potronje.
Struktura potronje za 2007 god. je sljedea:
VN kupci (10 kV)

Domainstva
Ostala potronja
Javna rasvjeta
7,93 GWh
23,51 GWh
10,98 GWh
0.97 GWh
18,27%
54,15%
25,3%
2,27%
Gubici elektrine energije

Gubici elektrine energije na podruju BPK prema dostupnim podacima od 2001. godine kad su
iznosili 8,37 % svedeni su u 2007. godini na 7,32 % to je bolje od prosjeka distributivnih
gubitaka Elektroprivrede BiH (9,2%).
96

BANJA LUKA
TERMOENERGETIKA I ENERGETSKI IZVORI

Termoenergetika
Na prostoru Bosansko - podrinjskog kantona ne postoji izgraen infrastrukturni sistem za
daljinsko snabdijevanje objekata toplotnom energijom. Postojei objekti u obuhvatu ovog plana
potrebnu toplotnu energiju za zagrijavanje prostorija obezbjeuju pojedinano za svaki objekat,
bilo kotlovnicama za centralno grijanje ili lokalnim izvorima toplote loenjem u loitima u
prostorijama koje se griju. U daljnjem tekstu naveemo dio podataka preuzetih iz "Nacrta
Studije elektroenergetskog i termoenergetskog sistema Bosansko - podrinjskog kantona
Gorade za period 2008-2028. godine" koju je izradio Konzorcij "CETEOR" D.O.O. Sarajevo
(Centar za ekonomski, tehnoloki i okolinski razvoj), "IPSA INSTITUT" D.O.O. Sarajevo i "HEIS"
(Institut za hidrotehniku Graevinskog fakulteta u Sarajevu) decembra 2008 godine.
Energetski izvori
Ugalj
Na podruju BPK nisu utvrena leita uglja, stoga se cjelokupna koliina uglja koja se troi u
industriji i za grijanje uvozi uglavnom iz rudnika Kakanj, Banovii i Zenica.
Nafta
Na podruju BPK nisu utvrena leita nafte i ne postoji rafinerija sirove nafte.
Cjelokupna koliina naftnih derivata se uvozi i distribuira preko pet benzinskih pumpi.
Prirodni gas
U 2007. godini je izraena Studija gasifikacije Gornjeg Podrinja od strane Sarajevske
regionalne razvojne agencije (SERDA), optinskih vlasti 10 optina regije Gornjeg Podrinja i
optine Pale i preduzea BH-Gas d.o.o. Sarajevo i Sarajevogas a.d. Lukavica. Studijom
gasifikacije obuhvaeno je ukupno 10 optina regije Gornjeg Podrinja i optina Pale, odnosno tri
optine u Federaciji BiH i osam optina u Republici Srpskoj. To su optine Pale, Pale - Praa,
Gorade, Novo Gorade, Rogatica, Viegrad, Rudo, ajnie, Foa - Ustikolina, Foa i Kalinovik.
Po posljednjem slubenom popisu stanovnitva iz 1991. godine na podruju ovih 11 optina
ivjelo je ukupno oko 163.000 stanovnika. Bazirano na raspoloivim statistikim podacima
kombiniranim sa podacima sa terena i procjenama na lokalnom nivou, 2002. godine na ovom
podruju ivjelo je oko 148.500 stanovnika. Ukupno procijenjeno trzite prirodnog gasa za regiju
iznosi 70 miliona m3/god.
Ekonomsko finansijska analiza projekta gasifikacije regije Gornje Podrinje rezultirala je
zakljukom da se ovaj projekat u postojeim okolnostima razvoja trita ne moe ocijeniti kao
ekonomski opravdan. Situacija se moe bitno promijeniti razvojem industrijskog sektora,
odnosno poveanjem potronje prirodnog gasa u industriji ime se ne poveava samo ukupan
obim potronje gasa, nego se bitno poboljava i struktura potronje. U segmentima javne
potronje i stanovanja ne oekuje se znaajniji rast potreba za prirodnim gasom od predvienih
u pomenutoj studiji.
97

BANJA LUKA
Obnovljivi izvori energije

Obnovljivim izvorima energije se smatraju oni izvori energije koji se samoobnavljaju u relativno
kratkom vremenskom intervalu. Obnovljivim izvorima energije se smatraju:
Biomasa,
Energija vodnih tokova,
Solarna energija,
Energija vjetra.
Osnovni vidovi koritenja obnovljivih izvora energije su dobijanje toplotne i elektrine energije.
Biomasa
Biomasa se smatra obnovljivim izvorom energije. Njen izvor su otpad u:
umarstvu i
poljoprivredi.
Pored toga moe nastajati i kao namjenski uzgojena biomasa.
Otpad iz umarstva se odnosi na odreeni procenat granja koje ostaje u umi nakon sjee, te
otpad koji nastaje u toku obrade: okorci, sjeka i piljevina. Otpad iz poljoprivrede se odnosi na:
ostatke iz poljoprivredne proizvodnje kao to je slama i kukuruzovina,
ostaci od rezidbe vonjaka i
biogas iz stonog izmeta.
Prema Stratekom planu i programu razvoja energetskog sektora FBiH (SPP) gustina
potencijala biomase Bosansko - podrinjskog kantona iznosi 0,68 TJ/km2, odnosno potencijal
biomase iznosi 343 TJ i odnosi se energetski potencijal od ostataka biomase iz poljoprivrede i
umarstva, to iznosi cca 2 % potencijala biomase FBiH.
Komunalni otpad
Komunalni otpad obuhvata otpad ije je porijeklo iz domainstava, privrede, ureda i javnih
institucija, a kojeg prikuplja opina odnosno neko preduzee u njezino ime. Stvaranje
komunalnog otpada po stanovniku je u zemljama zapadne Evrope u porastu, dok je u Istonoj i
Centralnoj Evropi u stagnaciji.
Solarna energija
Prema Stratekom planu i programu razvoja energetskog sektora Federacije BiH, FBiH ima u
prosjeku godinje 1.840 sunanih sati godinje, dok taj broj na jugu zemlje dostie vrijednost i
do 2.350.
Teoretski potencijal solarne energije u BiH iznosi 67,2 PWh, to znai da svakog dana u godini
na svaki kvadratni metar horizontalne povrine u prosjeku padne energija zraenja od 3,6
kWh.
Ova vrijednost viestruko premauje ukupnu potronju energije u BiH. No, prema sadanjem
stanju u BiH, od ukupno raspoloive energije sunevog zraenja preuzima se 3,3 GWh (12 TJ)
godinje i to uglavnom za zagrijavanje sanitarne vode.
Teoretski potencijal suneve energije u BPK Gorade izraunat je na osnovu godinje koliine
sunevog zraenja koje iznosi 1200 1250 kWh/m2.
98

BANJA LUKA
Vjetar
Ne postoje mjerenja potencijala vjetroenergije na podruju BPK. U periodu 1999. - 2001.,
napravljena je preliminarna selekcija potencijalnih lokacija za gradnju vjetroelektrana u BiH. Sve
ove lokacije se nalaze u junom i jugozapadnom dijelu BiH (izuzev Bjelanice), i dakle niti jedna
lokacija se ne nalazi na podruju BPK. Da bi se mogao ocijeniti potencijal vjetroenergije na
podruju BPK trebala bi se prethodno izvriti mjerenja potencijala to bi mogao biti jedan od
ciljeva razvoja energetike u BPK u narednom periodu.
Razvoj proizvodnje i potronje energije (analiza osnovnih kvantifikacija)
Drvo
Osnovni energent za grijanje u BPK je drvo. Nema pouzdanih podataka o potronji energenata
za grijanje, ali je procjena da se 70% stanovnitva grije na drvo. Jedan dio potreba za ogrjevnim
drvetom se zadovoljava iz sjee na podruju BPK, dok se vei dio uvozi.
Potronja drveta za grijanje je procjenjena na osnovu prosjene godinje potrebne koliine za
grijanje jednog domainstva. Pretpostavljeno je da jedno domainstvo troi 10 m3 drveta
godinje. Prema procjenama, od ukupno 10.410 domainstava 70 % koristi ogrjevno drvo kao
gorivo za grijanje stambenih povrina.
Za zadovoljavanje 70% potreba za grijanjem potrebna koliina ogrjevnog drveta je 77.000 m3.
Treba naglasiti da se jedan dio ovih koliina odnosi i na potrebe za spremanjem hrane tokom
itave godine, ne samo tokom sezone grijanja. S obzirom na sjeu u 2007, moe se zakljuiti da
se oko 75 % (energijski ekvivalent 960 TJ) ogrjevnog drveta uvozi iz Republike Srpske i iz
ostalih kantona FBiH.
Ugalj
Ugalj se u BPK koristi:
1. za grijanje u domainstvima,
2. kao izvor energije u industriji.
Ugalj se uvozi uglavnom iz rudnika Kakanj, Zenica i Banovii. Procjenjena je potronja uglja za
grijanje na osnovu pretpostavke da se 30% stambenog fonda grije na ugalj, dok se ostatak grije
na biomasu. Pretpostavljeno je da je potronja uglja za grijanje po domainstvu 5 tona godinje.
Za grijanje oko 3.300 domainstava potrebno je 16.500 tona godinje. Prosjena toplotna
vrijednost ugljeva iz navedenih rudnika je cca. 15.000 kJ/kg. Dakle, enegijski ekvivalent
uvezenog uglja
iznosi 247,5 TJ.
Podaci o potronji uglja u industriji nisu dostupni.
Tena goriva
Teno gorivo u BPK se koristi u:
- saobraaju,
- kotlovnicama za zagrijavanje javnih ustanova,
- poljoprivredi i
- industriji.
99

BANJA LUKA
2. SAOBRAAJNA INFRASTRUKTURA
Drumski saobraaj
Mreu drumskih saobraajnica na podruju Bosansko - podrinjskog kantona ine magistralni,
regionalni, lokalni i nekategorisani putevi.
Osnovu ove putne mree predstavljaju dionice magistralnog putnog pravca M-20 Foa Gorade i Gorade - Ustipraa, koje su ujedno i saobraajno najoptereeniji putni pravci u
okviru predmetne putne mree. Sam kvalitet saobraaja na ovim dionicama magistralnog puta
naruen je injenicom da one prolaze kroz urbano podruje Gorada, a usljed preplitanja sa
gradskim sistemom saobraajnica dodatno je ugroen i kontinuitet saobraaja na predmetnom
putnom pravcu. Druga vana saobraajnica za ovo podruje je magistralni pravac M5 koji nije
izgraen na dionici Renovica Mesii kanjonom Prae, a predstavlja najkrau vezu Sarajeva sa
jugoistonim dijelovima BiH i Srbijom. Kao uslovno reeno novi znaajniji putni pravac treba
spomenuti i put Ustikolina - Trnovo koji je 8. avgusta 2007. godine prekategorisan u
magistralni putni pravac sa oznakom M18.1.
Regionalna putna mrea zastupljena je pravcima R-448 Renovica - Gorade i Gorade ajnie u ukupnoj duini od 31.8 kilometara. Put Renovica Gorade na dionici Jabuka
Renovica ima veim dijelom makadamski kolovoz.
Sljedee tabele pokazuju nazive, oznake i duine magistralnih i regionalnih puteva na podruju
Tabela 47: Magistralni putevi na podruju Bosansko - podrinjskog kantona 2009. godine
Put
M20
M20
M5
M5
M18.1
Naziv
Foa - Gorade
Gorade - Ustipraa
Praa - Renovica
Renovica - Mesii (nije izgraen)
Ustikolina -Trnovo
Tip
Magistralni
Magistralni
Magistralni
Magistralni
Magistralni
Ukupno
Duzina [km]
23.9
2.8
7.3
9
28.6
71.6
Tabela 48: Regionalni putevi na podruju Bosansko - podrinjskog kantona 2009. godine
Put
R448
R448
Naziv
Renovica-Gorade
Gorade-ajnie
Tip
Regionalni
Regionalni
Duzina [km]
25
6.8
Najvee putno optereenje po podacima iz 2007. god. je na dionici puta M20 GoradeUstipraa, gdje PGDS (prosjeni godinji dnevni saobraaj) iznosi 3240 vozila. Ovi podaci
preuzeti su iz dokumenta Brojanje saobraaja na magistralnim cestama Federacije BiH u 2007.
godini koji je izdalo J.P. Direkcija cesta Federacije BiH. Prema podacima iz 2003. godine
pomenuta dionica bila je optereena intenzitetom 3211 PGDS to predstavlja u neznatan rast
od 1%. Magistralni put M-5, prema podacima iz 2003. godine optereen je intenzitetom 1523
PGDS.
Sljedee slike pokazuju saobraajnu optereenost osnovnih putnih pravaca izraenu preko
prosjenog godinjeg dnevnog saobraaja (PGDS).
100

BANJA LUKA
Slika 4: Saobraajna optereenost magistralnih i regionalnih puteva na teritoriji Bosansko podrinjskog kantona 2003. godine
101

BANJA LUKA
Slika 5: Saobraajna optereenost magistralnih i regionalnih puteva na teritoriji Bosansko podrinjskog kantona 2007. godine
eljezniki saobraaj
Na podruju Bosansko podrinjskog kantona do ranih 1970 ih egzistirala je uskotrana
eljeznika mrea, iji je najvaniji dio bila uskotrana pruga Sarajevo Pale Praa Ustipraa Viegrad Uice. Od Ustiprae se uskotrana pruga odvajala prema zapadu
(dionica Ustipraa Gorade Foa Miljevina). Poslije ukidanja uskotrane eljeznike mree
nije dolo do izgradnje eljeznike mree normalnog kolosjeka, te je drumski saobraaj postao
osnovna vrsta saobraaja na podruju obuhvata plana. Trasa ove uskotrane pruge je veim
dijelom ouvana i moe se iskoristiti za uspostavljanje turistike eljeznice.
Vazduni saobraaj
Objekti za vazduni saobraaj nisu prisutni na podruju obuhvata plana. Meunarodni aerodrom
Sarajevo nalazi se oko 95 km od centra kantona, odnosno obuhvata plana i u sadanjem
trenutku opsluuje stanovnike Bosansko podrinjskog kantona.
Saobraajni terminali
Robno transportni centri ne postoje na podruju obuhvata plana. Jedine vrste saobraajnih
terminala koje su trenutno prisutne na terenu su autobuske stanice. U naselju Gorade se
nalazi autobuska stanica. Naselja Ustikolina i Praa ne posjeduje autobusku stanicu, ve
autobuska stajalita.
102

BANJA LUKA
3. TELEKOMUNIKACIONA INFRASTRUKTURA
POTANSKI SAOBRAAJ
Prostor Bosansko - podrinjskog kantona, ukljuujui i kontaktne zone meuentitetske granice sa
RS (optine Foa, Kalinovik, Pale, Rogatica, Novo Gorade i ajnie) je podruje na kom se
obavlja potanski saobraaj.
U Bosansko - podrinjskom kantonu jedinice potanske mree se nalaze u Goradu (dvije pote
- jedna sa kompletnom uslugom, a druga samo sa alterskim uslugama), Vitkoviima,
Mravinjcu, Ilovai, Ustikolini, Prai i itluku (Beri). U ovom posljednjem naselju je napravljen
objekat, ali jo nije u funkciji.
U tim jedinicama aktivan je ukupno 21 potanski alter, a u obuhvatu plana postavljena su 22
potanska koveia.
TELEKOMUNIKACIJE
Sistem veza - RTV i TT mrea
Glavni operater fiksne telefonije na podruju Bosansko - podrinjskog kantona je BH Telecom
d.d. Sarajevo. Ovo preduzee je organizovano kao dioniarsko drutvo koje samostalno obavlja
svoju djelatnost u cilju stvaranja dobiti na tritu BiH.
Telefonska mrea predmetnog obuhvata u gradskom urbanom dijelu svedena je na automatsku
telefonsku centralu (ATC) GORADE lociranu u zgradi pote.
U irem podruju kantona telefonska mrea je svedena u izdvojene (isturene) pretplatnike
stepene RSS - ove u pojedinim naseljima:
Gorade (kapaciteta oko 5000 brojeva),

Gorade istok (kapaciteta oko 500 brojeva),
Gorade zapad (kapaciteta oko 500 brojeva),
Popov Do (kapaciteta oko 300 brojeva),
Baci (kapaciteta oko 300 brojeva),
Vitkovii (kapaciteta oko 300 brojeva),
Mravinjac (kapaciteta oko 500 brojeva),
Bijele vode (kapaciteta oko 200 brojeva),
Hadii (kapaciteta oko 200 brojeva),
Krabori (kapaciteta oko 200 brojeva),
Renovica (kapaciteta oko 200 brojeva),
Praa (kapaciteta oko 200 brojeva),
itluk - Beri (kapaciteta oko 200 brojeva),
Osanica (kapaciteta oko 400 brojeva),
Ilovaa (kapaciteta oko 200 brojeva),
Krabori (kapaciteta oko 100 brojeva),
Ustikolina (kapaciteta oko 400 brojeva) i
Jabuka (kapaciteta oko 100 brojeva).
Na podruju kantona trenutno su instalisani kapaciteti od oko 10000 telefonska broja od ega je
aktivno (u funkciji) oko 90 % brojeva.
Svi RSS-ovi su spojeni sa glavnom automatskom telefonskom centralom ATC Gorade
(Regionalnom direkcijom Gorade) i preko optikih kablova i sistema za prenos su ukljueni u
103

BANJA LUKA
meumjesni i meunarodni saobraaj, to je prikazano u grafikom prilogu.

Takvom izvedbom skoro na itavom podruju su stvorene mogunosti koritenja ISDN
(Integrated Services Digital Network), tako da je u momentu pravljenja ovog dokumenta aktivno
dosta brojeva ISDN BA pristupa, kao i jedan broj ISDN PRA pristupa.
Na podruju gdje nije izgraena telefonska mrea, instalisano je i u funkciji su CLL prikljuci.
Naime, radi se o pretplatnicima koji su preko baznih stanica mobilne telefonije uvezani u TT
mreu - sistem CLL (Celular Local Loop).
Ukupna telefonska mrea predmetnog obuhvata je mjeovita, tj. izvedena je podzemnim i
vazdunim putem. Izgraenost TT kanalizacija je nedovoljna tako da su kablovi uglavnom
poloeni direktno u zemlju rov.
Zahvaljujui velikim investicionim programima u poslednjih par godina, u urbanim podrujima
optinskih centara je izgraena nova i rekonstruisana stara telefonska mrea. Takoe je na
podruju kantona izvrena zatita saobraaja povezivanjem telefonskih centrala u lokalne
optike petlje prstenove.
U skladu, prvenstveno, sa materijalnim mogunostima, prilino je usklaena dokumentacija i
izgradnja infrastrukture iz oblasti telekomunikacija.
Za novoizgraenu TT mreu, optike spojne puteve, kao i za svu ranije izvedenu infrastrukturu
iz oblasti telekomunikacija, uraen je katastar podzemnih instalacija (mree).
Usluge mobilne telefonije na podruju Bosansko - podrinjskog kantona vre tri operatera:
BH TELEKOM,
m:tel,
HRVATSKE TELEKOMUNIKACIJE.
Pokrivanje signalom mobilne telefonije - komunikacije se obavljaju preko baznih stanica

postavljenih na lokacijama koje su odredile strune ekipe radioplanera.
Konfiguraciju baznih stanica, uglavnom, ine kontejneri za smjetaj telekomunikacione opreme i
antenski stub. To su, najee, objekti privremenog karaktera, a njihova mikro lokacija i poloaj
je u direktnoj zavisnosti od rasporeda graevinskih objekata.
U momentu izrade plana lokacije instalisanih baznih stanica su: Gorade, Popov Do, Uhotia
brdo, Bijele Vode, Hadia brdo, Crijete, Bakije, Utjeinovii, Okolita (Zebina uma),
Ustikolina, Krea, Vrhovi (Roskovii), Crni Vrh i Vraalice.
Bazne stanice, uz koritenje optiki spojnih puteva, uvezane su linkovskim sistemima prenosa
preko RR ureaja veeg kapaciteta.
Meutim, i dalje se moe smatrati da je predmetni obuhvat nedovoljno pokriven signalom
mobilne telefonije.
Radio i TV program na podruju Bosansko - podrinjskog kantona realizuje se putem tri
ravnopravna emitera u okviru Javnog servisa Bosne i Hercegovine i nekoliko lokalnih radio
stanica i TV stanica TV BPK (Televizija Bosansko - podrinjskog kantona).
Signali ovih radio i TV kua ne pokrivaju samo optinska podruja, nego i teritoriju ireg
okruenja.
Meutim, na pojedinim dijelovima teritorije RTV signalom su pokrivena samo pojedina podruja.
Poseban problem predstavlja to cijela MZ Jabuka nije pokrivena TV signalom, a pojedina
naselja i zaseoci u MZ Ustikolina imaju veoma lo TV signal (Kosova, Mrelii, Njuhe, dijelovi
Zebine ume).
Radio stanice i TV stanice emituju sve vanije informacije o radu optinske uprave, javnih
preduzea i ustanova, a prate i ostala znaajna deavanja.
104

BANJA LUKA
Na veem dijelu optine Gorada instalisana je mrea KDS (Kablovski Distributivni Sistem) kablovske televizije. Program KDS se realizuje putem operatora KG 1.
105

BANJA LUKA
4. HIDROTEHNIKA INFRASTRUKTURA
Zatita od poplava
Korito rijeke Drine je regulisano u gradu Goradu. Nakon rata izgraene su obaloutvrde na
dionici Ada-Baanski most na desnoj obali rijeke Drine i na lijevoj obali dionica ureeno korito Baanski most.
U gradu Gorade regulisan je Podhranjenski potok.
Na podruju optine Foa - Ustikolina zapoet je Projekat ureenja korita rijeke Koline 350 m od
ua u rijeku Drinu, projekat e se nastaviti kad se obezbjede finansijska sredstva.
Na podruju optine Pale Praa (2008. godina) u toku je izvoenje radova na regulaciji korita
rijeke Praa na dionici od mosta u Turkoviima uzvodno prema zaseoku Lunje. Planiran je
nastavak radova u skladu sa projektnom dokumentacijom.
Vodosnabdijevanje
Jedan od osnovnih uslova razvoja nekog podruja jeste snabdijevanje vodom za pie za
potrebe stanovnitva i tehnolokom vodom za potrebe industrije.
Podruje Gorada i Vitkovia se prije rata vodom snabdijevalo sa podruja optine ajnie
vrelo Cicelj. Voda se u sistem dopremala gravitaciono azbestcementnim cjevovodom profila
250 mm, duine 15,5 km. Predvieno je bilo da se pomenutim cjevovodom transportuju
dovoljne koliine vode za stanovnitvo i jedan dio privrede, to nije bio sluaj zbog varijabilne
izdanosti izvora tokom godine (u ljetnom periodu su se javljale restrikcije u isporuci vode). Sa
izvorita Cicelj vodom se snabdijevalo oko 38000 stanovnika optine Gorade. Izbijanjem rata
izvorite Cicelj je naputeno i krenulo se u pronalaenje novog izvorita. Vodosnabdijevanje
Gorada i ostalih naselja se od 1996. godine vri zahvatanjem vode iz rijeke Drine u naselju
Vitkovii (4 km uzvodno od Gorada). Kasnije je u krugu biveg industrijskog kompleksa FAJ
Azot Vitkovii izgraeno (rekonstruisano) postrojenje za preradu pitke vode (fabrika vode),
koje je integrisano u vodozahvat.
Kapacitet postrojenja za proizvodnju pitke vode je 240 l/s.
Proces kondicioniranja sirove vode rijeke Drine sadri sljedee fiziko-hemiske procese:
mehaniko ostranjivanje vrstih materijala i plivajuih predmeta iz rijene vode u dva
pjeskolova,
tri pumpe kapaciteta po 125 litara/sec,
potisni elini cjevovod,
predfiltracija sa mikrofilterima za odstranjivanje suspendovanih materijala,
koagulacija,
filtracija,
dezinfekcija nakon filtriranja hlordioksidom i natrijumhipohloritom u interventnim
situacijama,
isputanje otpadnog mulja u postojeu kanalizaciju.
Sistem snabdijevanja gradana iz fabrike vode je veoma skup, jer se distribucija vri putem
pumpi uz veliki utroak elektrine energije, te je prihodima od naplate vode nemogue pokriti
materijalne trokove. Vodovodna mrea je u velikoj mjeri zastarjela, cijevi su malih profila i loeg
kvaliteta to utie i na kvalitet vode, a veliki gubici dovode do poveanja naknada za potronju.
Usluge snabdijevanja pitkom vodom koje prua JKP (pokriva grad i prigradska naselja, dok
Beri, Ilovaa, Sadba i Vranii imaju lokalne vodovode) osigurane su za cca. 60% stanovnitva.
U cilju smanjenja gubitaka vode (cca. 65% iz sekundarne mree) i poboljanja
vodosnabdijevanja, implementiran je projekat izgradnje rezervoara Povrnica Rorovi,
106

BANJA LUKA
spojnog cjevovoda rezervoara Rasadnik Rorovi i pumpne stanice Povrnica sa potisnim

cjevovodom do rezervoara Rorovi.
Inae, kontrola vode za podruje kojim upravlja JKP vri se redovno u saradnji sa Zavodima
javnog zdravstva BPK (jednom sedmino) i FBiH (jednom godinje). Kontrola vode sa izvorita
koja nisu u sistemu upravljanja JKP provode dijelom opina Gorade, MZ i sami stanovnici koji
upravljaju ovim vodovodima.
U cilju zatite izvorita u krugu biveg industrijskog kompleksa FAJ Azot Vitkovii od
zagaivanja i drugih uticaja, koji mogu nepovoljno da djeluju na kvalitet i izdanost izvorita,
utvrene su zone sanitarne zatite, definisana veliina i granice zatitnih zona, kao i propisane
mjere za njihovo odravanje Odluka Vlade Bosansko-podrinjskog kantona. Za potrebe
utvrivanja zatitnih zona i propisanih mjera u njima, uraen je Elaborat zatitnih mjera i
odreivanja zona sanitarne zatite vodozahvata Vitkovii Gorade (Zavod za vodoprivredu
d.d. Sarajevo, jun 2004. god.). Utvrivanje zona sanitarne zatite i zatitnih mjera vri se u cilju
zatite voda izvorita od svih vidova zagaenja i tetnih uticaja koji mogu nepovoljno djelovati
na higijensku ispravnost vode za pie ili na izdanost izvorita.
Za izvorite rijeke Drine utvruju se tri zone sanitarne zatite, i to:
1. I zatitna zona zona najstroijeg reima zatite;
2. II zatitna zona zona ogranienog reima zatite;
3. III zatitna zona zona blagog reima zatite.
Podruje I zatitne zone obuhvata prostor oko vodozahvatnog objekta na udaljenosti najmanje
50 m. Granica I zatitne zone na desnoj obali rijeke Drina prua se od obale rijeke Drine 50 m
uzvodno od vodozahvatnog objekta u irini od 50 m od obale, zatim nizvodno du obale u duini
50 m.
Na podruju I zatitne zone nalaze se sledei objekti:
1. vodozahvatni objekat, u koritu rijeke Drine
2. objekti mehanikog tretmana sa pjeskolovom i finom reetkom
3. pumpna stanica sirove vode
4. dinamiki talonik
5. filterska polja
6. okna za mjerenje protoka, uzimanje uzoraka, kao i okna za doziranje klordioksida
7. potisni cjevovod 400 mm i pumpna stanica sta vode
8. potisni cjevovod 160 mm i pumpna stanica iste vode
9. rezervoar pitke vode "Rasadnik"
10. rezervoar pitke vode "Vitkovii"
11. trafo stanica
12. kancelarijski prostor i labaratorij
13. bazen pitke vode
14. stanica sa duvaljkama
15. unutranji zemljani put.
Podruje II zatitne zone obuhvata prostor od granice I zatitne zone do vanjske granice II
zatitne zone.
Vanjska granica II zatitne zone prua se paraleleno sa vodotocima na udaljenosti od po 500 m
od obje obale sledeih dionica vodotoka:
1. dionice rijeke Drine od profila vodozahvata uzvodno 4.5 m od mosta u Dindiima;
2. dionica rijeke Drine od profila vodozahvata 220 m nizvodno;
3. dionica Odske rijeke od izvora do ua u rijeku Drinu.
107

BANJA LUKA
Podruje II zatitne zone obuhvata prostor od vanjske granice II zatitne zone od granice
pripadajueg orografskog sliva obuhvata.
Granica pripadajueg orografskog sliva vodozahvata protee se na desnoj obali rijeke Drine od
vodozahvata do vrha Brdaca, a zatim prati vrhove Paljike, Strabenica, Gradina pl., Mataruge,
Crni vrh, Stoer, Kouevo, sve od vrha Strmenica, te preko gorja Bjelasice, Komovi do vrha
Surdup duboko u teritoriju Crne Gore. Od Surdupa, granica sliva protee se preko Vjetrenika,
Ostrovia, du Morae, preko vrhova gorja Vojnik i Golije do granice BiH. Jednim djelom se
granica poklapa sa dravnom granicom, a zatim prelazi preko planina Volujak, Zelengora i Lelija
do obronka Treskavice. Od Treskavice se granica protee preko Igrita, Sjenita, Borovca i
Crnog vrha od koga se linija sliva sputa ka vodozahvatu.
U opini Pale Praa mjesta Hrenovica i Praa imaju rijeeno vodosnabdijevanje.
Za potrebe vodosnadijevanja naseljenog mjesta Renovica kaptirano je izvorite emernica,
odakle je voda dovedena do rezervoara Turkovii (zapremine 2x 50 m3),a dalje sekundarnom
distributivnom mreom razvedena do potroaa.
Naseljeno mjesto Praa ima rijeeno vodosnabdijevanje sa kaptiranih izvorita Pogled i
Komrani. Sa ovih izvorita voda se dovodi do rezervoara Mihalj (zapremine 200 m3), odakle
se dalje distribuira potroaima.
Prije rata Ustikolina se vodom snabdijevala sa vodovodnog sistema Foe.
Sada se vodosnabdijevanje optine Foa-Ustikolina vri sa dva izvorita bunar i kaptirano
vrelo Krea. Bunarski zahvat se nalazi u aluvionu rijeke Drine izmeu magistralnog puta Foa
Gorade i rijeke Drine i raen je za potrebe eljeznica za vrijeme Austro Ugraske monarhije.
Bunarski objekat je kopani bunar prenika oko 2,5 m, dubine oko 6 m, sa nadvienjem iznad
terena oko 1,0 m. Bunar je ogranienog kapaciteta i u direktnoj vezi sa nivoom vode u koritu
rijeke Drine. U neposrednoj blizini bunara (na udaljenosti od 28,0 m) nalazi se i pumpna stanica
sa tri pumpna agregata.
Za oba ova izvorita ne postoje definisane zone sanitarne zatite, niti se kontinuirano prati
kvalitet vode.
U sistemu egzistiraju dva rezervoara Pode i Niani. Voda iz bunara se pumpama alje u
rezervoar Pode (kota terena 443,5 mnm, sa jednom komorom zapremine 100,0 m3 i dubine
4,5 m).
Godine 2002. kaptirano je vrelo Krea-Hajrina voda odakle se voda gravitaciono dovodi do
rezervoara Niani (kota terena 530,3 mnm, sa jednom komorom zapremine 200,0 m3). Zbog
slabog dotoka rezervoar se nika ne napuni, a u distributivnu mreu (via zona) rezervoar se
ukljuuje preko reducir ventila.
Vodovodnu mreu na podruju optine Foa - Ustikolina ini oko 15 20 km cjevovoda
razliitog profila, materijala i godine izgradnje. Broj prikljuaka na ovom sistemu je oko 400 od
ega dva znaajna privredna potroaa Mlin i Pilana (koji u ovom trenutku ne rade punim
kapacitetom). U ljetnom periodu u sistemu se javlja deficit vode, zbog poveane potronje i
slabe izdanosti izvorita.
Naselje Cvilin (desna obala rijeke Drine) se takodje snabdijeva sa ovog sistema cjevovod
100 prelazi most preko rijeke Drine.
Otpadne vode (zatita voda)
Kanalizacionom mreom mjeovitog tipa kojom upravlja JKP, pokriveno je urbano podruje
Gorada (u 2006. registrirano je 4.360 prikljuaka domainstava, te 390 prikljuaka pravnih
lica). Jo uvijek nedostaje centralni kolektor i ureaji za tretman otpadnih voda, koje se direktno
isputaju u Podhranjenski potok u centru grada i tako dospijevaju u rijeku Drinu. Jedan dio
kanalizacionih kolektora se direktno isputa u rijeku Drinu. Znaajnu opasnost predstavljaju i
tehnoloke otpadne vode iz postrojenja privrednih subjekata koji su smjeteni na podruju
108

BANJA LUKA
grada, zbog ega je instaliranje fekalnih kolektora i postrojenja za preicavanje otpadnih voda
prioritetno za zatitu okolia.
Optina Gorade je u saradnji s nadlenim kantonalnim ministarstvom i JP Slivovi rijeke Save
realizirala projekat izgradnje fekalnog kolektora na dionici Gradski most u Goradu do naselja
Zupii Dubite i fekalnog kolektora na dionici most Alije Iztbegovia most rtava
genocida u Srebrenici, a pored toga je pokrenula proceduru izrade projektne dokumentacije
Donji most naselje Kazagii Hubjeri. Implementacijom glavnih kanalizacionih kolektora i
postrojenja za tretman otpadnih voda (nekada je ovo postrojenje bilo predvieno u Kopaima)
pitanje zagaenja rijeke Drine i potoka na podruju grada Gorada bi trebalo biti rijeeno.
Kanalizacionom mreom nisu pokriveni: Zupii, Dubite, Splavite, Hubjeri, Viegradska ulica,
Vranjska mahala. U prigradskim i ruralnim dijelovima optine otpadne vode zavravaju u
septikim jamama, potocima i putnim jarcima, to negativno utice na stanje okolia.
U optinama Pale Praa i Foa Ustikolina u planu je izgradnja fekalne kanalizacije nakon
izrade projektne dokumentacije i obezbjeenja finansijskih sredstava. U ovim optinama se
dispozicija otpadnih voda vri u septike jame ili u vodotoke (bez ikakvog tretmana
preiavanja). U optini Pale - Praa recipijent otpadnih voda je rijeka Praa, dok su recipijenti
otpadnih voda optine Foa Ustikolina, najee rijeka Drina i Kolinska rijeka. Tamo gdje
postoje kanalizacioni kolektori oni su najee nedovoljnog profila, usmjereni ka vodotocima
(mnogi izlivi kanalizacije nisu ni poznati) i izgraeni sredstvima njihovih korisnika.
Hidroelektrane
Na podruju Bosansko - podrinjskog kantona postoje izgraene tri mini hidroelektrane: na rijeci
Osanici - dvije i jedna na rijeci emernici.
MHE emernica
Na rijeci emernici 2009. godine izgraena je i putena u funkciju mini hidroelektrana
instalisane snage 500 kW (protono derivaciona hidroelektrana). Mogua godinja proizvodnja
iznosi oko 2.1 milion kWh. U sklopu mini hidroelektrane egzistira vodozahvat, derivacioni
cjevovod i strojara. Strojara je smjetena na samom uu emernice u rijeku Prau. U strojari
e biti smjetene i turbine planirane MHE Kaljani.
MHE Osanica 1
MHE Osanica 1 prva je u nizu elektrana na rijeci Osanici (ukupno je planirano pet MHE na
rijeci Osanici). Vodozahvat se nalazi oko 80 m uzvodno od ua potoka Suhodale u rijeku
Osanicu, a strojara se nalazi oko 300 m uzvodno od ua rijeke Osanice u rijeku Drinu, na
desnoj obali. To je protona elektrana derivacionog tipa. Voda se zahvata tirolskim
vodozahvatom, te tlanim elinim cjevovodom, prenika 1 200 mm, duine 3.500 m, odvodi do
strojare sa jednim agregatom, gdje se cjevovod rava i posebnim krakom tlanog cjevovoda
istog prenika i duine 140 m odvodi do neprelivnog vodostana sa horiontalnom gornjom
komorom. Vodostan se sastoji od zatvaranice, spojnog cjevovoda i gornje komore. Instalisana
snaga MHE je 994 kW.
MHE Osanica 4
MHE Osanica 4 etvrta je u nizu elektrana na rijeci Osanici. Vodozahvat se nalazi oko 500 m
nizvodno od sela ilii, a strojara se nalazi oko 570 m nizvodno od ua Krnjevakog potoka u
rijeku Osanicu.
109

BANJA LUKA
To je takoe protona elektrana derivacionog tipa. Voda se zahvata tirolskim vodozahvatom, te

derivacionim elinim cjevovodom, prenika 700 mm, duine 2.185 m, odvodi do neprelivnog
vodostana sa horizontalnom gornjom komorom. Vodostan se sastoji od zatvaranice, spojnog
cjevovoda i gornje komore. Tlanim cjevovodom od elika, prenika 450 mm, duine 380,50
m, voda se dovodi do strojare u kojoj je smjeten jedan agregat. Instalisana snaga MHE je 630
kW, a mogua godinja proizvodnja 2583 MWh.
Koritenje voda za potrebe turizma, sporta i rekreacije
Podruje kantona karakterie veliki broj vodotoka, koji pored energetske iskoristivosti mogu da
se koriste za turizam, sport i rekreaciju. U sadanjem trenutku za ove potrebe najvie su
iskoritene rijeka Drina i u neto manjoj mjeri rijeka Praa. Najznaajnije aktivnosti koje se
odnose na turizam, sport i rekreaciju na rijeci Drini su splavarenje, rafting, kupanje (gradska
plaa u Goradu i plaa u Kolovaricama) i ribolov. Uz tok Drine se nalazi najvei broj turistikih
objekata u kantonu. Od sportova na vodi, na rijeci Drini u ataru naselja Gorade se odvijaju
aktivnosti kajakakog sporta.
Odlike rijeke Prae i njenog priobalja uticale su na razvoj izletnikog i ribolovnog turizma.
Rijeka Kolina i vee lijeve pritoke rijeke Drine u optini Gorade kao to su Osanica i Odska
rijeka nisu u dovoljnoj mjeri turistiki iskoritene, iako ih karakterie raznovrsnost pejzanih
karakteristika i istoa vode, a u sluaju rijeke Koline i bogat riblji fond.
Termalni, mineralni i termomineralni izvori na podruju Bosansko - podrinjskog kantona
trenutno nisu znaajnije stavljeni u funkciju razvoja turizma (banjski turizam).
110

BANJA LUKA
5. KOMUNALNA INFRASTRUKTURA
GROBLJA
Na podruju Bosansko - podrinjskog kantona trenutno postoji 179 grobalja. Jedan dio ovih
grobalja trenutno nije u upotrebi (prije svega groblja u naseljima bez stanovnika). Broj
neaktivnih grobalja se procjenjuje na oko 45 grobalja.
Tabela 49: Groblja i njihova struktura u optinama Bosansko - podrinjskog kantona (procjena
Urbanistikog zavoda RS)
ISLAMSKA
GROBLJA
OPTINA
FOA USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
UKUPNO
PRAVOSLAVNA KATOLIKA
GROBLJA
GROBLJA
OSTALA
GROBLJA
UKUPNO
34
24
58
73
17
19
10
1
0
1
0
94
124
53
179
27
Multikonfesionalno groblje na teritoriji Bosansko - podrinjskog kantona se nalazi na lokalitetu

Kolijevke u gradskom naselju Gorade (povrina oko 4 ha).
Komunalna optinska preduzea gazduju konfesionalnim grobljima u optinskim centrima, kao i
multikonfesionalnim gradskim grobljem u Goradu. Veim dijelom grobalja gazduju vjerske
zajednice (obino groblja u neposrednoj blizini vjerskih objekata) i mjesne zajednice.
Na podruju kantona ne postoje zvanina stona groblja, kao ni objekti za sakupljanje, preradu i
spaljivanje ivotinjskih ostataka.
KOMUNALNI OTPAD
Situacija u pogledu rjeavanja problema komunalnog otpada na podruju BiH nije
zadovoljavajua. Jedina mogunost upravljanja otpadom obuhvata odlaganje otpada na lokalne
(optinske) deponije, kako komunalnog, tako i opasnog otpada (industrijskog, medicinskog i
drugog).
Industrijski kompleksi, rudnici i termoelektrane esto odlau otpad (jalovinu, ljaku i pepeo) na
vlastita odlagalita u svom okruenju.
Prikupljanje otpada je zadovoljavajue samo u gradskim podrujima u oko 45 % optina u BiH.
Seoska podruja u BiH nemaju organizovano prikupljanje otpada i otpad odlau na
nedozvoljenim mjestima.
Pomenuti problemi evidentni su i na prostoru Bosansko podrinjskog kantona. U okviru
pojedinih strategijskih i studijskih dokumenata predloeno je nekoliko lokaliteta za odlaganje
komunalnog otpada od koji su pojedina naila na pozitivne, a pojedina na negativne reakcije
stanovnitva.
Na prostoru Bosansko podrinjskog kantona postojali su planovi o izgradnji regionalne
sanitarne deponije na lokalitetu Lug (optina Gorade). Reakcije stanovnitva i javnosti bile su
negativne, te je ovo rjeenje odbaeno.
Deponija na lokaciji Lug se dugo koristila kao privremena deponija. Ova deponija je bila
neureena, neograena, bez obezbjeenja i na njoj se nije vrila evidencija, razvrstavanje, kao
ni tretman otpada.
Komunalni otpad sa prostora kantona se trenutno odvozi na deponiju Kamenolom kod naselja
Maii u optini Novo Gorade. Deponija Kamenolom predstavlja privremenu deponiju i
111

BANJA LUKA
predstavlja kratkorono rjeenje za deponovanje otpada iz kantona.

U neposrednoj blizini naselja Ustikolina postoje dvije vee nelegalne deponije vrstog otpada.
Odlaganje otpada, naroito razliitih vrsta, prouzrokuje degradaciju zemljita, zagaenje
vazduha i vode. Komunalne deponije emituju metan, kao nus produkt pri degradaciji
deponovanih organskih materija. Deponije takoe dovode do oticanja zagaivaa (procjedne
vode filtrati) u podzemne vode.
Niz problema koji se javlja prilikom prikupljanja, tretmana, te deponovanja otpada mogue je
otkloniti paljivim planiranjem i uspostavljanjem sistema upravljanja otpadom.
Treba naglasiti da se dananje promjene u ovoj problematici uglavnom veu za fazu konane
dispozicije, gdje se projektuje, odnosno primjenjuje iskljuivo sanitarno odlaganje kod buduih
deponija i sanacija i rekultivacija postojeih smetljita.
112

BANJA LUKA
IV DRUTVENE DJELATNOSTI
Opte
Za drutvene djelatnosti esto se koriste i izrazi javne slube i socijalna ili drutvena
infrastruktura. U ranijem periodu, tokom 80 ih godina prolog vijeka, u prostornim planovima
koristili su se i termini urbana oprema, kao i objekti drutvenog standarda. Pored toga, znaenje
i opseg termina drutvene djelatnosti se protekom vremena mjenjao. U periodu 80 ih godina
pod javnim slubama su se izmeu ostalog podrazumjevale i komercijalne djelatnosti, kao to je
trgovina, a takoe i slube vezane za poljoprivredu kao to su poljoprivredne i veterinarske
apoteke. Takvo shvatanje ovog pojma je potpuno razumljivo, jer su se pod drutvenim
djelatnostima odnosno urbanom opremom podrazumjevale sve vrste usluga koje je
obezbjeivalo drutvo odnosno drava. Trgovina, kao i usluge u oblasti poljoprivrede i
veterinarstva su bili u tom periodu gotovo potpuno u drutvenom ili dravnom vlasnitvu, tako
da je bilo posve logino da se prostornim planom definie njihova prostorna alokacija kao
segmenta ukupne urbane opreme.
Savremeno shvatanje pojma drutvenih djelatnosti ili javnih slubi kae da su to slube koje
vlast obezbjeuje za svoje graane, bilo direktno, bilo finansiranjem privatnog obezbjeivanja
slubi (usluga).
U tom pogledu drutvene djelatnosti obuhvataju sljedee djelatnosti:
1. Obrazovanje i nauka
2. Kultura
3. Zdravstvo
4. Socijalno staranje
5. Uprava
6. Sport
Drutvenim djelatnostima pripadaju i one djelatnosti to se kod nas popularno nazivaju nevladin
sektor ili trei sektor.
Na kraju bi se javne slube mogle definisati kao slube ili usluge koje su namjenjene javnosti,
koje su neprofitnog karaktera i koje vlast direktno ili indirektno finansira.
Generalna analiza sadanjeg prostornog rasporeda, nivoa i strukture javnih slubi i drugih
drutvenih djelatnosti, ukazuje na znaajne razlike izmeu predratnog perioda i sadanjeg
stanja.
Prije svega, obuhvat plana je dobio institucije u oblasti uprave kao posljedicu formiranja
Bosansko - podrinjskog kantona konstitutivne jedinice Federacije BiH. U naseljima Ustikolina i
Praa kao novim optinskim sjeditima uspostavljene su javne slube iz oblasti uprave i
zdravstva koje nisu egzistirale do 1992. godine. U ruralnom podruju kantona mnoge podrune
kole su prestale sa radom (Bezmilje, emernica, Mravi itd.) kao posljedica deruralizacija ili
ratne devastacije.
Iz prethodnog je vidljivo da je na podruju Bosansko - podrinjskog kantona jednim dijelom
promjenjena struktura javnih slubi, i u odreenim segmentima nivo usluge (npr. u upravi
uspostavljanje srednjeg nivoa dravne vlasti).
Gustina naseljenosti ispod 40 st/km2 u optinama Foa Ustikolina i Pale - Praa predstavlja
injenicu koja se mora uzeti u obzir prilikom definisanja koncepta razvoja mree objekata
drutvenih djelatnosti, jer takva gustina naseljenosti uslovljava probleme prilikom opremanja
prostora objektima drutvenih djelatnosti. Jedan od naina prevazilaenja takve situacije jeste
uspostavljanje mobilnih javnih slubi.
113

BANJA LUKA
OBRAZOVANJE I NAUKA
Javne slube iz oblasti obrazovanja i nauke se mogu podjeliti na:
osnovno obrazovanje
srednje obrazovanje
visoko obrazovanje
aki i studentski domovi (aki i studentski standard)
nauka i istraivanje
Osnovno obrazovanje
Osnovno kolstvo (redovne osnovne kole, muzike kole, kole za djecu sa posebnim
potrebama) predstavlja najrasprostranjeniji oblik obrazovanja na teritoriji Bosansko - podrinjskog
kantona. Generalno, osnovne kole su najbrojniji i najrasprostranjeniji objekti javnih slubi u
obuhvatu plana. Zajedno sa potama i ambulantama predstavljaju najrasprostranjenije javne
slube. Pored ovoga, odnos centralnih kola i podrunih odjeljenja ukazuje na meusobne veze
naselja u prostoru (gravitaciona podruja centara).
Ratna deavanja u periodu 1992 1995. su dovela do manjeg smanjenja broja centralnih
osnovnih kola, a naroito do smanjenja broja podrunih odjeljenja po naseljima u seoskom
podruju Bosansko - podrinjskog kantona. Zatvaranje podrunih odjeljenja u sastavu centralnih
kola na seoskom podruju je jedan od indikatora negativnih demografskih kretanja. Inae, na
teritoriji kantona je od zavretka II svjetskog rata zatvoreno i stavljeno van funkcije ak 17
seoskih kola (preteno etverorazredna podruna odjeljenja). Najvie seoskih kola je
zatvoreno i stavljeno van funkcije na podruju optine Gorade 8 kola. U optini Foa
Ustikolina je u ovom periodu stavljeno van funkcije 5 seoskih kola, a u optini Pale Praa 4
seoske kole. Trenutno, u optini Pale Praa u funkciji nije nijedno podruno odjeljenje
osnovne kole.
Na podruju Bosansko - podrinjskog kantona 2008. godine postoji ukupno 6 centralnih osnovnih
kola po jedna centralna kola u optinama Foa Ustikolina (naselje Ustikolina) i Pale Praa (naselje Praa) i etiri centralne kole u optini Gorade. Dvije centralne osnovne kole
se nalaze u gradskom naselju Gorade (O.. Fahrudin Fahro Baelija i O.. Husein efendija
ozo). Po jedna centralne kola je locirana u naselju Vitkovii i naselju Ilovaa.
Broj podrunih kola iznosi ukupno 7. Nalaze su u naselju Jabuka u optini Foa Ustikolina;
kao i naseljima Brijeg (Posestra), Boguii, itluk (Beri), Dindii (Sadba), Faoii (Brzaa),
Osanica i Reetnica u optini Gorade. Podrune kole u naseljima itluk, Dindii i Faoii su
devetorazredne kole, dok su u ostalim navedenim naseljima petorazredne kole.
Na podruju Bosansko - podrinjskog kantona postoji i osnovna muzika kola Avdo Smailovi
u naselju Gorade.
Odnos neto povrine objekata osnovnih kola (zatvoreni prostor) i broja uenika odnosno broja
stanovnika u Bosansko - podrinjskom kantonu je generalno na nivou zahtjevanih normativa (po
normativu povrina korisnog prostora objekta po ueniku u jednoj smjeni treba da iznosi 5.0 7.0 m2).
Jedina osnovna kola koja ne zadovoljava normative u pogledu povrina korisnog prostora
objekta jeste O.. Husein efendija ozo u naselju Gorade. Ova osnovna kola ne
zadovoljava normative (20.0 m2 po ueniku) i u pogledu povrine parcele po ueniku.
Srednje obrazovanje
Srednje kole na podruju Bosansko - podrinjskog kantona se nalaze u gradskom naselju
Gorade. U sadanjem trenutku (2008.) u optinskim sjeditima Ustikolina i Praa ne postoje
114

BANJA LUKA
srednje kole, te uenici iz ovih optina veinom pohaaju srednje kole u naselju Gorade.
Gradsko naselje Gorade ima tri srednje kole: Mjeovita srednja kola Enver Pozderovi (u
ijem je sastavu gimnazija), Srednja strukovna kola Demal Bijedi i Srednja tehnika kola
Hasib Hadovi.
Uporeivanje neto povrine (zatvoreni prostor) objekata srednjih kola i broja uenika odnosno
broja stanovnika pokazuje da objekti srednjih kola imaju povrinu na nivou zahtjevanih
normativa.
Visoko obrazovanje
U sadanjem trenutku (2008.) na podruju Bosansko - podrinjskog kantona ne djeluje nijedna
visokokolska ustanova sa sjeditem u nekom od naselja kantona. U gradskom naselju
Gorade (MS Enver Pozderovi) djeluju odjeljenja Pravnog i Ekonomskog fakulteta iz
Sarajeva (dislocirana nastava).
115

BANJA LUKA
KULTURA
Pod objektima i ustanovama kulture podrazumjevaju se domovi i centri kulture, biblioteke, kina,
razne vrste omladinskih klubova i klubova za odrasle, kao i pozorita, muzeji i galerije. Naalost,
dio nabrojenih sadraja ne egzistira na prostoru Bosansko - podrinjskog kantona (pozorita,
muzej), a oni sadraji koji postoje nisu u punoj funkciji i imaju brojne probleme, od kojih su
prostorni problemi samo jedni od mnogobrojnih.
Najznaajnija kulturna ustanova na podruju Bosansko - podrinjskog kantona jeste Centar za
kulturu Gorade. U sastavu ove ustanove djeluje biblioteka i kino. Takoe, ova ustanova
organizuje razliite kulturne manifestacije.
U ruralnom dijelu optine Gorade prema dostupnim podacima nije u funkciji nijedan seoski
drutveni dom, iako objekti postoje.
U optini Foa Ustikolina, u optinskom sjeditu se nalazi dom kulture, kao i omladinski dom
(klub). U naselju Zebina uma postoji drutveni dom u funkciji.
Ustanove kulture i objekti kulture u funkciji nisu prisutni na teritoriji optine Pale Praa.
Ukupna neto povrina objekata kulture u funkciji iznosi oko 3000 m2. To je manje od neto
povrine koja bi trebala da postoji po normativima za kulturu. Najbolje stanje u pogledu odnosa
povrine objekata i ustanova kulture i broja stanovnika je u optini Foa Ustikolina (iznad
normativa), a najnepovoljniji odnos u optini Pale Praa.
Na podruju Bosansko - podrinjskog kantona ne postoji profesionalno pozorite. Prostorni
raspored objekata kulture karakterie koncentracija u optinskim centrima. Najvei dio ruralne
teritorije je potpuno nepokriven objektima kulture. Iako u veim seoskim naseljima postoje
drutveni domovi (zadruni domovi), oni se ne koristi za kulturne svrhe, ve prije svega za
razliite vrste drutvenih okupljanja. Odreeni broj drutvenih domova je izvan funkcije i u loem
graevinskom stanju.
ZDRAVSTVO
U sadanjem trenutku (2008. godina) na podruju Bosansko - podrinjskog kantona glavna
zdravstvena ustanova u kantonu i nosilac sekundarne zdravstvene zatite stanovnitva je
Kantonalna bolnica Gorade u gradskom naselju Gorade.
Na podruju kantona postoje i tri doma zdravlja u naseljima Ustikolina, Gorade i Praa koji
obavljaju poslove primarne zdravstvene zatite.
Pored toga postoji ukupno 17 ambulanti sa lokacijom u naseljima Jabuka i Zebina uma u
optini Foa Ustikolina; Boguii, itluk, Faoii, Gorade (5 objekata ambulanti), Ilovaa,
Orahovice, Osanica, Reetnica, Vitkovii, Vranii u optini Gorade; Renovica u optini Pale
Praa.
Neto povrina zdravstvenih objekata primarne zatite je ispod normativa u optinama Foa
Ustikolina i Pale Praa.
U naselju Gorade se nalaze dvije javne apoteke koje djeluju u okviru Javne ustanove 9. maj.
U optini Pale Praa ne postoji apoteka.
SOCIJALNO STARANJE
Socijalno staranje obuhvata djeiju zatitu i zatitu odraslih ljudi. Kao najei oblik djeije
zatite istiu se ustanove za predkolsko vaspitanje i obrazovanje (obdanita i jaslice). Socijalna
zatita odraslih u prostoru se najee ispoljava preko centara za socijalni rad. Centri za
socijalni rad i ustanove za predkolsko vaspitanje i obrazovanje (obdanita i jaslice) su u
nadlenosti lokalne samouprave. Ostali vii oblici socijalne zatite su u nadlenosti kantona.
Od viih nivoa socijalne zatite na podruju Bosansko - podrinjskog kantona postoji staraki
dom u gradskom naselju Gorade (Javna ustanova Dom za stara i iznemogla lica Gorade).
116

BANJA LUKA
Centri za socijalni rad se nalaze u naseljima Ustikolina i Gorade.

Objekti za predkolsko vaspitanje i obrazovanje (obdanita i jaslice) nisu prisutni u optinama
Foa Ustikolina i Pale Praa. U gradskom naselju Gorade postoji obdanite Sunce u
sastavu Javne ustanove za predkolski odgoj i obrazovanje Gorade, kao i SOS djeiji vrti
Gorade koji je u nadlenosti meunarodne humanitarne organizacije.
Generalno, neto povrina objekata socijalnog staranja je u sadanjem trenutku ispod propisanih
normativa.
UPRAVA
Oblast uprave predstavlja sigurno najsloeniju temu kada se govori o javnim slubama i drugim
drutvenim djelatnostima. To je rezultat injenice da na podruju BiH postoji mnotvo nivoa i
institucija iz oblasti uprave.
Pod slubama i ustanovama iz oblasti uprave podrazumjevaju se institucije BiH (Uprava za
indirektno oporezivanje, Oruane snage BiH), entitetske institucije (federalne uprave i upravne
organizacije; ostale federalne institucije fondovi, zavodi, sudovi), kantonalne institucije (Vlada i
ministarstva; Skuptina Bosansko - podrinjskog kantona; kantonalne uprave, direkcije i slube;
ostale kantonalne institucije slube, zavodi, policija itd.) i lokalna samouprava (optinske
uprave i vatrogasne slube).
to se tie slubi na nivou BiH, carinska ispostava Uprave za indirektno oporezivanje BiH je
smjetena u naselju Gorade. Kasarna Oruanih snaga BiH se nalazi u naselju Ustikolina.
Terenski centar Slube za poslove sa strancima je lociran u naselju Gorade.
Od entitetskih institucija na teritoriji obuhvata plana egzistiraju ispostave sljedeih institucija:
Poreska uprava Federacije BiH (kantonalni poreski ured Gorade),

Federalni zavod za penzijsko i invalidsko osiguranje (sjedite kantonalne slube u
naselju Gorade i ispostave u naseljima Ustikolina i Praa),
Federalni zavod za statistiku (kantonalni ured u naselju Gorade),
Opinski sud Gorade (sjedite u naselju Gorade),
Kantonalni sud (sjedite u naselju Gorade),
Kantonalno tuilatvo (sjedite u naselju Gorade),
Odjeljenje Kazneno popravnog zavoda Sarajevo u naselju Ustikolina.
Naselje Gorade je sjedite Vlade Bosansko - podrinjskog kantona i ministarstava u njenom

sastavu, kao i kantonalne skuptine.
Kantonalne uprave, direkcije i slube imaju sjedite u naselju Gorade: Uprava za inspekcijske
poslove, Uprava za civilnu zatitu, Direkcija za robne rezerve, Agencija za privatizaciju, Ured
interne revizije, Arhiv kantona, Sluba za odnose za javnou i Sluba za zajednike poslove
kantonalnih organa uprave.
Od ostalih kantonalnih institucija na teritoriji obuhvata plana egzistiraju razliiti hijerarhijski nivoi
sljedeih institucija:
Sluba za zapoljavanje Bosansko - podrinjskog kantona (sjedite i ispostave u

naseljima Ustikolina i Praa),
Zavod za zdravstveno osiguranje Bosansko - podrinjskog kantona (sjedite u naselju
Gorade),
Zavod za javno zdravstvo Bosansko - podrinjskog kantona (sjedite u naselju Gorade),
Policija Bosansko - podrinjskog kantona djeluje u okviru Ministarstva unutranjih poslova

117

BANJA LUKA
Bosansko - podrinjskog kantona. Njeno sjedite je u naselju Gorade, a policijske stanice se

nalaze u naseljima Ustikolina i Praa.
Optinske uprave se nalaze u optinskim centrima. Vatrogasna sluba djeluje u naselju
Gorade.
Mjesni uredi na podruju Bosansko - podrinjskog kantona se nalaze u sjeditima mjesnih
zajednica. Neki mjesni uredi ne funkcioniu, iako fiziki postoje.
SPORT
Pod sportskim objektima podrazumjevaju se zatvoreni sportski tereni (fiskulturne sale, sportske
dvorane), otvoreni sportski tereni u nadlenosti sportskih drutava, otvoreni sportski tereni
rekreativnog tipa, kao i bazeni (otvoreni bazeni).
Na podruju Bosansko - podrinjskog kantona u sadanjem trenutku (2008. godina) egzistira
samo jedna sportska dvorana u naselju Gorade. Fiskulturne sale se nalaze u sklopu centralnih
osnovnih kola u naseljima Ustikolina, Gorade, Vitkovii i Praa, kao i u sastavu podrunih
osnovnih kola u naseljima Jabuka i Boguii.
U okviru kategorije otvoreni sportski tereni u nadlenosti sportskih drutava na teritoriji
Bosansko - podrinjskog kantona postoji samo jedan klasini sportski centar u naselju Gorade.
U naseljima Cvilin, Praa i Vitkovii sportski centri su ogranieni na fudbalska igralita (sportski
centri u nastajanju).
Otvorenim sportskim tereni rekreativnog tipa preteno gazduju kole (najvei broj su kolski
tereni) i mjesne zajednice.
U naselju Vitkovii postoji kompleks bazena (otvoreno plivalite).
Generalno gledajui, na podruju Bosansko - podrinjskog kantona povrina sportskih objekata
je iznad normativa.
118

BANJA LUKA
V KARAKTERISTIKE PRIVREDNOG RAZVOJA

1. RAZVOJ PRIVREDE I OPTI FAKTORI RAZVOJA
OPTI PRIVREDNI AMBIJENT U BIH I FBIH
U sadanjem trenutku privreda BiH i FBiH suoena je sa problemima razliite prirode. Jedan
dio tih problema nosi obiljeje stanja i uslova privreivanja u predratnom periodu (problemi
nepovoljne privredne strukture, nedostatak obrtnog kapitala, tehnoloka zaostalost,
devastiranost prirodnih resursa, ekoloki problemi).
U posleratnom periodu privreda se suoila sa dodatnim problemima meu kojima su
najznaajniji:
velika ratna razaranja

nepokrenutost kapaciteta u znaajnom dijelu industrije
izgubljena trita
pokidane poslovne veze
problemi povratka i zbrinjavanja izbjeglih i raseljenih lica
nedostatak domaeg i stranog investicionog kapitala
velike razmjere sive ekonomije.
I pored oteanih uslova privreivanja privredna kretanja u FBiH, ali i cijeloj BiH, u poslednjih
nekoliko godina karakteriu: znaajan rast industrijske proizvodnje, porast bruto domaeg
proizvoda (GDP-a), prosjenih neto plata i stabilnost cijena.
Od prestanka rata Bosna i Hercegovina je ostvarila visoke stope rasta, to je uticalo na rast
bruto drutvenog proizvoda po stanovniku sa 900 KM u 1995. god. na 3.083 KM u 2003. god.
Nakon veoma visokih stopa rasta u BiH u prvim poslijeratnim godinama (75% u 1996. i 35% u
1997. god.), dolazi do pada stope rasta na 10% u 1999., 8,8% u 2003. god i na 6,8% u 2007.
god. Razlozi ovako naglog pada su u smanjenju meunarodne finansijske pomoi, slabim
rezultatima ekonomskih reformi (loa privatizacija).
Trite BiH je vrlo malo i nerazvijeno. Rat i posljedice rata uinile su ga u dobroj mjeri
neorganiziranim. Pored izgubljenih svjetskih trita, skoro da je izgubljeno i trite bive
Jugoslavije. Problem koji danas dominira na tritu FBiH jeste verc, utaja poreza, carina,
neadekvatna kontrola granica, neefikasna unutranja kontrola, crno trite rada, korupcija i dr.
to ima za posljedicu velike razmjere sive ekonomije. Za trite, mada je roba veinom uvoznog
porijekla, moe se rei da je relativno dobro snabdjeveno. Istina, zbog pukotina na granici sa
susjedima, ulaz odnosno izlaz robe u i iz BiH nije pod potpunom kontrolom.
Glavni makroekonomski pokazatelj GDP (bruto drutveni poizvod) u FBiH u 2007. godini
iznosio je 13.735 mil. KM , dok je GDP po glavi stanovnika iznosio 5.900 KM i on se razlikuje po
kantonima.
119

BANJA LUKA
Tabela 50: Bruto domai proizvod (BDP) po kantonima u 2007. godini
Naziv kantona
Broj stanovnika
GDP
u hilj. KM
GDP
po stanovniku
287.878
41.187
496.830
401.796
33.662
256.339
1.016.408
171.004
2.170.167
1.950.404
164.823
1.043.878
3.531
4.152
4.368
4.854
4.896
4.072
227.473
1.510.876
6.642
82.095
419.030
82.069
2.328.359
398.322
4.971.557
337.800
13.735.239
4.852
11.864
4.116
5.899
Unsko - sanski
Posavski
Tuzlanski
Zeniko dobojski
Bosansko podrinjski
Srednjebosanski
Hercegovako
neretvanski
Zapadnohercegovaki
Sarajevski
Hercegbosanski
Ukupno
Izvor: Makroekonomski pokazatelji po kantonima i optinama, Federalni zavod za programiranje i razvoj,

Sarajevo, 2008.
Jedan od najveih problema sa kojim se suoava Federacija BiH, a i BiH u cjelini jeste veliki
stepen nazaposlenosti. U 2007. godini broj zaposlenih u FBiH iznosio je 413.676 lica, to je
53% u odnosu na aktivno stanovnitvo. iz ega proizilazi da je stopa nezaposlenosti iznosila
47%.
U strukturi zaposlenih preraivaka industrija zauzima vodee mjesto a zatim slijede trgovina
na veliko i malo i javna uprava na koje zajedno otpada oko polovina ukupnog broja zaposlenih.
Tabela 51: Stepen nezaposlenosti po kantonima u 2007. godini
Naziv
kantona
Unsko - sanski
Posavski
Tuzlanski
Zeniko - dobojski
Bosansko - podrinjski
Srednjebosanski
Hercegovako
neretvanski
Zapadnohercegovaki
Sarajevski
Hercegbosanski
Stepen
Broj
Broj
Aktivno
nezaposlenih
nezaposlenih zaposlenih stanovnitvo
u%
40.922
6.832
90.840
68.202
4.317
41.221
33.628
5.286
80.222
70.918
4.568
36.291
74.550
12.118
171.062
139.120
8.885
77.512
54,9
56,4
53,1
49,0
48,6
53,2
30.838
40.655
71.493
43,1
9.738
12.673
22.411
43,5
65.344
109.639
174.983
37,3
9.316
9.213
18.529
50,3
Ukupno
367.570
413.676
781.246
47,0
Sarajevo, 2008.
Ako ovim podacima pridodamo podatak da je broj penzionera u FBiH u decembru iste godine bio
325.784, onda je sasvim jasno da problem visoke nezaposlenosti nee biti mogue rijeiti bez breg
priliva direktnih stranih investicija, razvoja proizvodnih djelatnosti kao i preusmjeravanja sive ekonomije
u legalne kanale poslovanja.
120

BANJA LUKA
OSNOVNI INDIKATORI RAZVOJA KANTONA

Na ekonomsko stanje u Bosansko podrinjskom kantonu uticali su brojni spoljni i unutranji
faktori, koji su ujedno uticali i na stanje privrede u dravi. U najznaajnije spoljne faktore
spadaju: smanjenje trita, tranziciona kriza, recesija svjetske privrede. Unutranji faktori se
mogu grupisati u: politiko - pravne (nepovoljna politika klima, nedovoljno ureen pravni
sistem), ekonomske (monetarna stabilnost, malo i podijeljeno trite, poreski sistem fiskalnog a
ne razvojnog karaktera, niska konkurentnost domaih preduzea, visok nivo javne potronje,
niska kupovna mo stanovnitva) i demografsko-socioloke (promijenjena struktura radno
sposobnog stanovnitva, odlazak mladih kadrova u inostranstvo, visok nivo siromatva). Ovim
faktorima treba pridodati i podatak da su najznaajniji privredni kapaciteti BPK iz rata izali
potpuno ili u veem dijelu uniteni, to je zahtijevalo i dodatne napore usmijerene u pravcu
izmjene dotadanje privredne strukture.
Danas je situaciji umnogome drugaija, a kantonalna privreda poslednjih godina biljei
tendenciju blagog oporavka.
Ekonomska razvijenost Bosansko podrinjskog kantona sagledae se analizom osnovnih
ekonomskih parametara, kao to su bruto drutveni proizvod, zaposlenost i nezaposlenost
stanovnitva, prosjene neto plate kao i odnos uvoza i izvoza u 2007. god. u poreenju sa istim
na nivou Federacije BiH.
Tabela 52: Osnovni ekonomski pokazatelji BPK u odnosu na FBiH 2007. godine
R. br.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Osnovni ekonomski
parametri
Povrina
Broj stanovnika
BDP
BDP po stanovniku
Broj zaposlenih
Broj nezaposlenih
Stopa nezaposlenosti
Prosjena neto plata
Pokrivenost uvoza
izvozom
Bosansko-podrinjski
kanton
FBiH
2
26.106,7 km
2.328.359
13.735.239.000 KM
5.900 KM
413.676
367.570
47%
662 KM
504,6 km
33.662
164.823.000 KM
4.896 KM
4.568
4.317
48,6%
599 KM
44,1%
119.1%

Sarajevo, 2008.
Udio BDP ostvaren u 2007. godini na podruju tri optine kantona (Gorade, Pale-Praa, FoaUstikolina) iznosi 164.823.000 KM, odnosno 4.896 KM po stanovniku. BDP po stanovniku
kantona ispod je BDP po stanovniku FBiH (5.900 KM) i ini 83% BDP po stanovniku FBiH.
Glavni privredni subjekti koji su prije rata bili nosioci ekonomskog razvoja optine Gorade i
okolnih optina, Hemijska industrija Azot i Radna organizacija Pobjeda, danas rade sa oko
20% predratnih kapaciteta. Smanjenje proizvodnje u velikim preduzeima nije bilo mogue
kompenzirati kroz razvoj sektora malih i srednjih preduzea i privatnog sektora, to se direktno
ogleda kroz pad BDP i zaposlenosti.
Iako BDP po stanovniku i dalje nije dostigao nivo iz 1990. godine (4.400 USD) , treba naglasiti
da je BDP od 2004. godine, kada je iznosio 2.598 KM, pa do 2007. godine (4.896 KM)
porastao za 2.298 KM, odnosno da je skoro udvostruen.
Stopa nezaposlenosti u odnosu na aktivno stanovnitvo iznosi 48,6% i vea je u odnosu na
prosjenu u FBiH (47%) za 1,6%, i predstavlja najvei problem sa kojim se suoava privreda
Bosansko-podrinjskog kantona. U predratnom periodu samo na podruju optine Gorade bilo
121

BANJA LUKA
je zaposleno oko 10.000 ljudi, dok je prema podacima iz 2007. godine broj zaposlenih u
kantonu iznosio 4.568, to je 46% od predratnog nivoa zaposlenosti.
Takoe, treba uzeti u obzir da je rije o registrovanoj zaposlenosti, koja zbog velikog udjela
rada na crno ne odraava stvarno stanje na tritu rada.
Dok su prosjene plate (599 KM) jo uvijek ispod prosjenog nivoa u FBiH (662 KM), dotle je
pokrivenost uvoza izvozom u BPK ak 119,1%, to je direktna posledica injenice da se na
ovom podruju nalaze privredni subjekti koji veinu svojih proizvoda i poluproizvoda izvoze, a
da je broj stanovnika kantona relativno mali.
122

BANJA LUKA
PRIVREDNA STRUKTURA KANTONA

Za analizu privredne strukture kantona korieni su podaci o broju registrovanih privrednih
subjekata (rasvrstanih na: pravne osobe, jedinice u sastavu pravnih osoba, te obrtnike radnje),
kao i broju zaposlenih po privrednim djelatnosti na podruju kantona.
Tabela 53: Registrovani poslovni subjekti prema djelatnosti na dan 31.12. 2007.
R.
br.
Djelatnost
1. Poljoprivreda,lov i
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
umarstvo
Ribarstvo
Ukupno primarni sektor
(1+2)
Rudarstvo
Preraivaka industrija
Snadbijevanje el. energijom
gasom i vodom
Graevinarstvo
Ukupno sekundarni sektor
(4+5+6+7)
Trgovina; popravka
motornih vozila
Ugostiteljstvo
Prijevoz, skladitenje, veze
Finansijsko posredovanje
Poslovanje nekretninama i
poslovne usluge
Javna uprava i odbrana;
Obavezno socij. osiguranje
Obrazovanje
Zdravstvena zatita i
socijalna
skrb
Ostale javne drutvene
socijalne i vlastite uslune
djelatnosti
Privatna domainstva sa
zaposlenim osobljem
Eksteritorijalne organizacije i
tijela
Ukupno tercijarni sektor
(9-19)
UKUPNO
Pravne
osobe
Jed. u
sastavu
Obrt
1,82
0,53
22
4,04
1,82
0,53
22
4,04
1
54
0,23
12,27
16
4,27
59
10,84
0,45
0,53
17
3,86
1,59
14
2,57
74
16,82
25
6,67
73
13,42
88
20,00
140
37,33
165
30,33
23
18
1
5,23
4,10
0,23
21
29
18
5,60
7,73
4,80
113
85
-
20,77
15,62
-
21
4,77
1,87
42
7,72
31
7,04
18
4,80
19
4,32
11
2,93
1,10
25
5,68
10
2,67
0,73
132
30,00
94
25,07
34
6,25
358
81,36
348
92,8
449
82,54
440
100
375
100
544
100
Izvor: Bosansko-podrinjski kanton u brojkama, Federalni zavod za statistiku, Sarajevo,2008.
Na osnovu pregleda privrednih subjekata po djelatnostima i sektorima jasno se uoavaju dvije

glavne karatkeristike strukture privrede Bosansko - podrinjskog kantona: veoma nerazvijen
primarni sektor privrede i s druge strane znaajno uee tercijarnog sektora a u okviru njega
posebno izraeno uee djelatnosti trgovine na veliko i malo.
Djelatnost poljoprivrede, lova i umarstva, koje zajedno sa ribarstvom ine primarni sektor
izrazito je narazvijena u odnosu na druge djelatnosti, ali i u odnosu na nivo u FBiH.
123

BANJA LUKA
Razloge treba traiti u injenici da su prirodni resursi (obradivo poljoprivredno zemljite,

povrine pod umama) u poreenju sa optinama sa slinim brojem stanovnika prilini oskudni.
Preraivaka industrija predstavlja glavnu pokretaku snagu razvoja privrede BPK. Posebno
treba istai djelatnost prerade metala , kao i podatak da se veina proizvoda preraivake
industrije plasira van granica BPK ali i BiH.
Najvea preduzea iz preraivake djelatnosti su: Ginex d.d., Pobjeda-Sport d.d., PobjedaRudet d.d., Tvornica alata Gorade d.d., Emka d.o.o., Bekto preciza, d.o.o., Prevent
safety Vitkovii i Sabix Produkt d.o.o.
Graevinska djelatnost uglavnom zadovoljava lokalne potrebe i kao takva se ne moze smatrati
nosiocem privrednog razvoja kantona
Najvei broj subjekata posluje u okviru djelatnosti trgovine na veliko i malo i odravanja, te se
njeno uee kree izmeu 20% u strukturi pravnih lica do ak 31% u strukturi obrtnika.
Uee djelatnosti ugostiteljstva, transporta i finansijskog sektora ukazuje na nedovoljnu
razvijenost ovih djelatnosti koje zadovoljavaju iskljuivo lokalne potrebe.
Potpunija slika razvijenosti i strukture privrede BPK dobija se prezentovanjem podataka o broju
zaposlenih po pojedinim djelatnostima.
124

BANJA LUKA
Tabela 54: Pregled zaposlenih po djelatnostima u BPK
R. br.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Djelatnost
Poljoprivreda, lov i
umarstvo
Ribarstvo
Ukupno primarni
sektor
(1+2)
Rudarstvo
Preraivaka industrija
Snadbijevanje el.
energijom,
gasom i vodom
Graevinarstvo
Ukupno sekundarni
sektor
(4+5+6+7)
Trgovina; popravak
motornih
vozila
Ugostiteljstvo
Prijevoz, skladitenje i
veze
Finansijsko
posredovanje
Poslovanje
nekretninama
i poslovne usluge
Javna uprava i
odbrana;
obavezno socij.
osiguranje
Broj zaposlenih
2004
2005
51
1,18
48
2006
2007
1,12
43
1,03
65
1,42
43
1,03
65
1,42
4
1.508
0,09
33,01
51
1,18
48
1,12
1.296
30,08
1.319
30,85
150
3,48
142
3,32
140
3,34
140
3,06
229
5,31
225
5,26
231
5,51
214
4,68
1.675
38,87
1.686
39,43
1.866
40,85
491
11,39
487
11,39
471
11,23
533
11,67
199
218
4,62
184
214
4,30
5,00
147
221
3,51
5,27
178
239
3,90
5,23
5,06
4
0,09
1.283 30,75
1.664 39,69
58
1,35
58
1,36
62
1,48
62
1,36
61
1,42
55
1,29
62
1,48
69
1,51
694
16,10
686
16,05
682
16,27
693
15,17
9,12
389
9,10
375
8,95
384
8,41
15.
Obrazovanje
393
16.
Zdravstvena zatita i
socijalna skrb
353
8,19
352
8,23
349
8,32
355
7,77
17.
Ostale javne,
drutvene i
vlastite uslune
djelatnosti
116
2,69
116
2,71
116
2,77
124
2,71
18.
Ukupno tercijarni
sektor
(9-17)
2.583
59,94
2.541
59,44
2.485 59,28
2.637
57,73
4.309
100
4.275 100
4.192 100
4.568
100
UKUPNO
Izvor: Nacrt Studije elektroenergetskog i termoenergetskog sistema BPK za period 2008-2028,

IPSA Institut, HEIS Institut, CETEOR doo, Sarajevo, 2008.
125

BANJA LUKA
Ako broj zaposlenih posmatramo u periodu 2004 - 2007. godine vidljivo je da znaajnijih
promjena zaposlenih po sektorima nije bilo, te da je najvei dio zaposlen u okviru sekundarnog i
trecijarnog sektora.
Djelatnost preraivake industrije zapoljava najvei broj radnika, odnosno 1.508 radnika ili
33,01%. U okviru ove djelatnosti najvie je zastupljena proizvodnja odijee kao i proizvodnja
hemikalija i hemijskih proizvoda i municije. Preduzea iz ove oblasti zapoljavaju u prosjeku
150-250 radnika i spadaju u red srednjih preduzea.
Vie od polovine ukupno zaposlenih na podruju kantona nalazi se u okviru tercijarnog sektora,
odnosno 57,73% zaposlenih.
S obzirom na relativno mali broj stanovnika kantona, sa jedne strane, kao i veliki broj javnih
institucija kantona smjetenih na podruju optine Gorade kao administrativnog centra, s
druge strane, evidentan je veliki broj zaposlenih u okviru javne uprave i odbrane - 693
zaposlena ili 15,17%.
Ako se ovome broju pridodaju zaposleni iz oblasti obrazovanja, zdravstvene zatite i ostalih
drutvenih djelatnosti onda dolazimo do podatka da je oko 34% svih zaposlenih na podruju
BPK zaposlenu u okviru javne administracije. To ukazuje na nedovoljnu razvijenost privatnog
sektora kao i odsustva mogunosti zapoljavanja u privatnom sektoru.
Simbolian broj zaposlenih nalazi se u okviru primarnog sektora, svega 65 radnika ili 1,42% to
je jo jedan pokazatelj nerazvijenosti ovog sektora privrede. Mali broj zaposlenih u ovoj
djelatnosti proizilazi iz toga da je poljoprivreda esto dopunska djelatnost i da veliki broj
individualnih poljoprivrednih proizvoaa nije registrovan kao zaposlen u ovoj djelatnosti.
Uprkos malom broju zaposlenih u ovoj oblasti evidentano je da postoje brojne mogunosti za
njen razvoj kao i dodatno zapoljavanje, a posebno u oblasti voarstva, ratarstva, plastenike
proizvodnje i stoarstva.
Turizam
Na podruju kantona od smjetajnih kapaciteta izdvajaju se:
Hotel Behar Gorade,
Motel Bazeni Vitkovii,
Turistiko naselje Ada na podruju optine Ustikolina,
Lovno - rekreativni centar Bijele vode,
Pansioni: Paa (Ustikolina), Drinska bata (Gorade), Amaro (Osanica) i
Casablanca (Mravinjac).
126

BANJA LUKA
2. PROSTORNA ORGANIZACIJA PRIVREDE

Pod prostornom organizacijom privrede podrazumjeva se prostorni raspored djelatnosti iz
primarnog, sekundarnog i tercijarnog sektora privrede (proizvodno poslovne djelatnosti)
iskljuujui turizam i ugostiteljstvo, kao i poljoprivredne i umarske objekte koji se ne mogu
koristiti za potrebe sekundarnih i tercijarnih djelatnosti. Prostorne jedinice privrede predstavljaju
podruja vee povrine (iznad 0.5 ha) na kojima se nalaze privredni objekti namjenjeni
proizvodnji i poslovanju. To su prevashodno objekti i povrine vezani za industriju,
graevinarstvo, skladitenje i trgovinu.
Na osnovu povrine i broja privrednih subjekata prostorne jedinice privrede se djele na:
Privredne pogone,
Proizvodno poslovne zone.
Privredni pogoni imaju u veini sluajeva povrinu 0.5 - 6 ha i u svom sastavu obino imaju do 2
privredna subjekta.
Proizvodno poslovne zone predstavljaju prostorne jedinice privrede koje imaju preko 7 ha i u
kojima se nalazi vie privrednih subjekata. U sljedeim tabelama je dat pregled zona i pogona u
Bosansko - podrinjskom kantonu.
Tabela 55: Proizvodno poslovne zone na podruju Bosansko - podrinjskog kantona 2008.
godine
PROIZVODNO POSLOVNA ZONA

Emka - Bekto
Pobjeda
Vitkovii
OPTINA
Gorade
Gorade
Gorade
UKUPNO
BROJ PREDUZEA
ILI NJIHOVIH
DIJELOVA U
SASTAVU ZONA*
POVRINA
(ha)
BROJ
ZAPOSLENIH
2008. GODINE*
GUSTINA
ZAPOSLENOSTI
2008. GODINE*
(zaposlenih / ha)
14.19
392
27.63
19.94
900
45.14
27.67
170
6.14
61.80
1462
23.66
5
4
3
12
*Procjena UZ RS
Tabela 56: Privredni pogoni na podruju Bosansko - podrinjskog kantona 2008. godine
PRIVREDNI POGON
OPTINA
BROJ PREDUZEA
ILI NJIHOVIH
DIJELOVA U
SASTAVU POGONA*
Fekry Njuhe
Foa - Ustikolina
0.66
50
75.76
Mlin Ustikolina
Centroprevoz
- Mak company
Foa - Ustikolina
1.33
37
27.82
Gorade
5.04
50
9.92
Gorade putevi
Gorade
1.48
100
67.57
1
1
11
2.93
50
17.06
1.14
2.63
12.58
290
23.05
GP Drina
Alhos Praa
Gorade
Pale - Praa
UKUPNO
POVRINA
(ha)
BROJ
ZAPOSLENIH
2008. GODINE*
GUSTINA
ZAPOSLENOSTI
2008. GODINE*
(zaposlenih / ha)
*Procjena UZ RS
Iz samih tabela je vidljiva nedovoljna iskorienost prostornih jedinica privrede, odnosno

privrednih pogona i proizvodno poslovnih zona. Tako prosjena gustina zaposlenosti (radnih
mjesta) iznosi kod privrednih pogona 23.05 zaposlenih / ha, dok kod proizvodno poslovnih
zona 23.66 zaposlenih / ha. Ovakve nie gustine zaposlenosti (radnih mjesta) se mogu
127

BANJA LUKA
dovesti u vezu sa optima padom privrednih aktivnosti u posljednjih 18 godina, to se

reflektovalo u broju zaposlenih, odnosno broju radnih mjesta. Pri gustini zaposlenosti od 50
zaposlenih/ha, koja se smatra najminimalnijom kad je rije o optimalnom korienju prostornih
jedinica privrede, privredni pogoni bi mogli primiti jo 339 zaposlenih (radna mjesta). Kod
proizvodno poslovnih zona ta brojka je znatno vea i iznosi 1628 zaposlenih (radnih mjesta).
To znai da bi postojee proizvodno poslovne zone i privredni pogoni mogli primiti bez veih
problema 1967 novozaposlenih. Meutim, javlja se problem imovinsko pravnih odnosa u
postojeim prostornim jedinicama privrede, koji dovodi do potrebe za drugim rjeenjima u
oblasti prostorne organizacije privrede.
U Bosansko - podrinjskom kantonu postoje braunfild lokacije. Pod braunfildima se
podrazumjeva zemljite koje je ranije bilo korieno u industrijske ili komercijalne svrhe, koje
moe biti kontaminirano niskim koncentracijama opasnog otpada ili zagaenja i koje se, nakon
ienja, moe ponovo koristiti. Tipian primjer braunfilda na ovom prostoru je vei dio
proizvodno - poslovne zone Vitkovii na kome se nalaze naputeni objekti Hemijske industrije
Azot.
128

BANJA LUKA
3. OCJENA PRIVREDNIH AKTIVNOSTI SA STANOVITA UTICAJA NA OKOLI

Jedan od osnovnih ciljeva privrednog razvoja Bosansko podrinjskog kantona odnosi se na
usklaivanje privrednog razvoja kantona sa zatitom ivotne sredine shodno ekonomskoj moi
privrede. S toga je neophodno dati ocjenu uticaja razliitih privrednih aktivnosti na okoli.
U zavisnosti od uticaja na ivotnu sredinu industrijske grane se mogu svrstati na: laku, srednju i
teku industriju.
Laka industrija u koji spadaju industrijske grane koje ne utiu ili u maloj mjeri imaju uticaja na
stvaranje: buke, mirisa, vibracija, zaslijepljujue svjetlosti i drugih negativnih uticaja na
okruenje. Laka industrija ukljuuje slijedee djelatnosti:
- proizvodnja prehrambenih proizvoda,
- proizvodnja tekstilnih proizvoda,
- proizvodnja predmeta od koe,
- proizvodnja namjetaja,
- izdavaka djelatnost,
- proizvodnja raznovrsnih proizvoda: nakit, muziki instrumenti, sportski predmeti,
igrake itd.
Srednja industrija u koje spadaju industrijske grane koje imaju uticaj na stvaranje vee
koliine buke, mirisa, vibracija, svjetlosti ili drugih negativnih uticaja na okruenje. Srednja
industrija ukljuuje slijedee djelatnosti:
- metalopreraivaka industrija,
- proizvodnja tekstila,
- prerada drveta (proizvodnja rezane grae, graevinske stolarije, itd.),
- prerada koe,
- proizvodnja celuloze i proizvoda od papira,
- odreene grane hemijske industrije (proizvodnja lijekova),
- proizvodnja proizvoda od gume i proizvoda od plastinih masa,
- proizvodnja proizvoda od ostalih nemetalnih minerala (proizvodnja stakla i
proizvoda od stakla, keramikih proizvoda, proizvodnja graevinskog materijala),
- proizvodnja maina i ureaja,
- proizvodnja elektrinih i optikih ureaja,
- proizvodnja saobraajnih sredstava,
- proizvodnja ili prerada sirovina i materijala.
Teka industrija - u koje spadaju industrijske grane koje imaju veliki negativan uticaj na
okruenje i potrebne su posebne mjere za njihov rad i paljiv odabir lokacije (kompatibilan sa
okruenjem). Teka industrija obuhvata slijedee djelatnosti:
- proizvodnja i prerada sirovina i primarnih materijala,
- proizvodnja hemikalija, hemijskih proizvoda, vjetakih i sintetikih vlakana,
- proizvodnja i prerada osnovnih metala (gvoe, elik, plemeniti metali, aluminij,
olovo, cink, itd.),
- proizvodnja koksa, derivata nafte i nuklearnog goriva,
- proizvodnja graevinskog materijala (cement, gips, itd.)
Najvei prijeratni industrijski zagaivai na podruju Bosansko podrinjskog kantona bila su
preduzea: Preduzee Unis Pobjeda, Tvornica za proizvodnju i preradu ice Novo Gorade i
Fabrika azotnih jedinjenja Azot iz Vitkovia. Danas ova preduzea ne rade ili rade u znaajno
manjem kapacitetu nego prije, to govori da je njihov negativan uticaj na okruenje u znaajnoj
mjeri ublaen.
129

BANJA LUKA
Uprkos injenici da se na podruju kantona danas u veem dijelu nalaze postrojenja iz oblasti
lake i srednje industrije, znaajni su i kapaciteti preraivake industrije koji spadaju u oblast
teke industrije (proizvodnja hemikalija, hemijskih proizvoda i municije, proizvodnja obojenih
metala, proizvodnja alata od plastike) koja ima veliki negativan uticaj na prirodno okruenje.
S toga, znaajnu opasnost predstavljaju tehnoloke otpadne vode iz postrojenja preraivake
industrije, te je instaliranje fekalnih kolektora i kolektora za preiavanje otpadnih voda
prioritetno za zatitu okolia.
130

BANJA LUKA
VI
KARAKTERISTIKE RAZVOJA TURIZMA NA BAZI PRIRODNE I

KULTURNO - ISTORIJSKE BATINE
Bosansko - podrinjski kanton posjeduje znaajne potencijala za razvoj turizma, prvenstveno na

osnovu prirodnih karakteristika prostora. Najznaajniji turistiki potencijali su rijeke Drina, Praa
i Kolina, kao i planina Jahorina. To je uslovilo sadanju orjentaciju u turizmu kantona koju
karakterie razvijenost rijenog turizma i u manjoj mjeri planinskog turizma. Kao
komplementarne turistike grane na prostoru kantona su prisutni izletniki, lovni i ribolovni
turizam. Najvei fiziki ograniavajui faktor u razvoju turizma kantona je znaajno prisustvo
sumnjivih minskih povrina u ukupnoj povrini kantona.
Gornji tok rijeke Drine, jo uvijek sauvan od svih zagaivaa, bogat ribljim fondom, okruen
pitoresknim predjelima u kojima se izmjenjuju ume, njive, vonjaci, manja naselja, brda i
planinska uzvienja predstavlja najznaajniji turistiki motiv kantona koji privlai veliki broj
turista, naroito u ljetnoj sezoni. Najznaajnije aktivnosti na rijeci Drini u sklopu turistike
ponude su splavarenje, rafting, kupanje (gradska plaa u Goradu i plaa u Kolovaricama) i
ribolov. Uz tok Drine se nalazi najvei broj turistikih objekata u kantonu. Meu njima se istiu
turistiko naselje Ada u ataru naselja Bavii; pansioni u Ustikolini, Osanici, Mravinjcu i
Goradu; motel u Vitkoviima i hotel u Goradu.
Srednji tok rijeke Praa karakterie ouvanost kvaliteta vode, bogatstvo ribljeg fonda (autohtona
potona pastrmka i kapitalni primjerci lipljana), raznolikost pejzanih odlika (ravniarski tok u
veem dijelu i kanjonska dolina na duini od oko 8 km). Ove karakteristike rijeke Prae i njenog
priobalja uticale su na razvoj izletnikog i ribolovnog turizma. Turistiki objekat od 4 apartmana
sa 20 leajeva je smjeten u blizini fudbalskog igralita u naselju Praa.
Rijeka Kolina i vee lijeve pritoke rijeke Drine u optini Gorade kao to su Osanica i Odska
rijeka nisu u dovoljnoj mjeri turistiki iskoritene, iako ih karakterie raznovrsnost pejzanih
karakteristika i istoa vode, a u sluaju rijeke Koline i bogat riblji fond.
Termalni, mineralni i termomineralni izvori na podruju Bosansko - podrinjskog kantona
trenutno nisu znaajnije stavljeni u funkciju razvoja turizma (banjski turizam).
Planinu Jahorinu na teritoriji kantona karakteriu izuzetne predione karakteristike koje su
izraene kroz obraslost veeg dijela prostora visokim kvalitetnim umama, sa enklavama
panjaka i malih seoskih naselja razbijenog tipa, nad kojim se izdiu preteno ogoljeli planinski
vrhovi sa visinom do 1750 m. Brojni potoci stalnog i privremenog karaktera koji teku sa masiva
Jahorine nadopunjuju pejzane odlike ovog masiva. itav planinski prostor Jahorine je bogat
ljekovitim biljem, jestivim gljivama i raznovrsnom divljai. Nukleusi razvoja planinskog turizma i
komplementarnih turistikih grana (lovni i izletniki turizam) na itavom ovom planinskom
podruju su lovno - rekreativni centar Bijele vode sa 50 leaja (u sastavu kompleksa je i gater
opremljen za obuku i trening lovakih pasa) i spomen rekreacioni centar Ruda glava u
nastajanju koga trenutno ini jedino planinarski dom u izgradnji.
Kulturna batina nije znaajnije turistiki valorizovana na prostoru kantona, tako da kulturni
turizam praktino nije prisutan na prostoru kantona. Mnogobrojne nekropole steaka
(najznaajnije nekroplole - Presjeka i Kosae) i sakralni objekti predstavljaju podlogu za razvoj
kulturnog turizma.
Seoska naselja kantona nisu ukljuena u turistiku ponudu kantona u segmentu seoskog
turizma, iako za to postoje znaajni potencijali izraeni kroz tradicionalnu arhitekturu (narodno
graditeljstvo), gastronomiju i prirodno okruenje.
Turistiki objekti u priobalju Drine smjeteni du magistralnog puta M20 nisu u funkciji samo
rijenog, ribolovnog i izletnikog turizma, ve i tranzitnog turizma.
Najznaajnije gradsko izletite Gorada u brdskom dijelu naselja je spomen park Rorovi.
Za lokalitet Ruda glava je uraen urbanistiki projekat. Ostali postojei znaajniji turistiki
lokaliteti nemaju izraenu provedbenu urbanistiku dokumentaciju.
131

BANJA LUKA
VII STRATEKA PROCJENA UTICAJA NA OKOLI

1. STANJE IVOTNE SREDINE
Uvod
Proces planiranja i izrade planske dokumentacije je jedan od najbitnijih faktora razvoja drutva.
Analizirajui postojee stanje i sagledavajui potrebe, a u skladu sa najviim kriterijumima,
Prostorni plan za podruje Bosansko - podrinjskog kantona Gorade je dokument dugoronog
razvoja u funkciji integralnog tretiranja problematike ureenja prostora i unapreenja ivotne
sredine.
Iako planovi razvoja, kako pojedinano tako i sintezno, sami po sebi sadre mjere zatite
ivotne sredine, ipak je ovaj kompleks pitanja neophodno posmatrati izdvojeno kao koncept
sredine koji mora biti ugraen u koncept cjelokupnog razvoja drutva.
Izdvajanje ove materije u poseban plan, izmeu ostalog, ima za cilj da u irem razmatranju
pojedinanih komponenti sredine eksplicitno prezentuje i objasni pojavu ugroenosti prirode i
urbane sredine na konkretnom podruju i u konkretnim sluajevima, u svrhu sticanja opteg
saznanja o potrebi i znaaju zatite i unapreenja ivotne sredine.
Prilikom izrade ovog prostornog plana koritena metodologija je usklaena sa vaeim
zakonskim aktima. U toku izrade su primjenjivani kriterijumi, preporuke, normativi, uslovi i drugi
inioci planerskih postupaka koji su rezultat strunog i naunog istraivanja, a ija je osnovna
tenja usklaivanje ivotne sredine, drutvene zajednice i materijalnih rezultata njenog rada
izraena upravo kroz oblikovanje sredine za ovjeka.
Provedena analiza postojeeg stanja na podruju Bosansko - podrinjskog kantona dala je optu
sliku stanja ivotne sredine posmatrajui pojedine segmente, njihovu meusobnu povezanost i
uslovljenost, kao to su voda, tlo, vazduh. Vano je napomenuti da se prilikom izrade ovog
dokumenta nije raspolagalo dovoljnim brojem adekvatnih podataka, iz razloga nepostojanja
sistema monitoringa na cijelom podruju kantona.
VODE
Kada su u pitanju rijeni tokovi na podruju Bosansko - podrinjskog kantona dominira tok rijeke
Drine sa svojim pritokama, te tokovi rijeka Praa, Osanica i Kolina. Inae, cjelokupno podruje
kantona pripada slivu rijeke Drine, izuzev najzapadnijeg dijela, koji pripada slivu rijeke Bosne.
Po svojim karakteristikama i stepenu saprobnosti rijeka Drina pripada mezosaprobnim vodama,
dok taj kvalitet nizvodno neto opada, kao posljedica promjene karaktera toka rijeke, zbirnih
uzvodnih i lokalnih uticaja, odnosno uputanja otpadnih voda, kako fekalnih tako i industrijskih.
Zagaenje voda postaje sve ozbiljniji problem usled isputanja otpadnih voda u rijene tokove,
bez bilo kakvog tretmana.
Odvoenje otpadnih voda na prostoru optine Gorade vri se putem kanalizacione mree,
mjeovitog tipa, u vodotok rijeke Drine, bez prethodne obrade (preiavanja), dok se u
optinama Pale Praa i Foa Ustikolina odvodnja vri u septike jame ili vodotoke Prae
(optina Pale-Praa), Drine i Kolinske rijeke (optina Foa Ustikolina), bez prethodnog
preiavanja.
Snabdijevanje potrebnim koliinama vode u optini Gorade i ostalim naseljima vri se iz
vodozahvata rijeke Drine, u naselju Vitkovii, gdje postoji izgraeno postrojenje za preradu pitke
vode (u krugu biveg industrijskog kompleksa FAJ Azot Vitkovici). Za optinu Pale-Praa
rijeeno vodosnabdijevanje imaju naseljena mjesta Renovica (izvorite emernica) i Praa
(izvorita Pogled i Komrani), dok se u optini Foa-Ustikolina snabdijevanje vodom vri sa
dva izvorita bunar i kaptirano vrelo Krea.
132

BANJA LUKA
TLO
S obzirom na geografsku lokaciju i reljefne karakteristike predmetnog prostora zemljite se
koristi za potrebe poljoprivrede (povrtlarstvo i voarstvo), dok se znaajne povrine nalaze pod
umama.
Devastacija tla se preteno odvija usled uticaja antropogenih faktora, putem neadekvatnog
koritenja zatitnih sredstava (herbicida i pesticida) u poljoprivredi, neplanske sjee uma
(naruavanje stabilnosti tla i dovoenje do pojave erozije zemljita), eksploatacije mineralnih
sirovina, neadekvatnog odlaganja vrstog otpada, kao i zagaenja tla nastalog usled ratnih
dejstava u prethodnim ratnim deavanjima na ovom podruju.
U ataru naselja Zupii nalazi se naputeni kop gline, dok u ataru naselja Lokve postoji manji
naputeni povrinski kop gipsa, koji trenutno predstavljaju izvor ugroavanja ivotne sredine
(zamovaranje, erozija i slino).
Izgraen sistem upravljanja vrstim otpadom je jedan od osnovnih preduslova zatite ivotne
sredine.
Uklanjanje vrstog komunalnog otpada u okviru obuhvata plana nije adekvatno rijeeno ni u
dijelu odvoza ni u dijelu deponovanja, te se kao posljedica takvog neizgraenog sistema
pojavljuju divlje deponije koje po prirodi svog dijelovanja bitno mijenjaju, na posredan ili
neposredan nain, stanje kvaliteta svih prirodnih elemenata, a naroito tla usljed direktnog
uticaja.
JKP 6. mart je komunalno preduzee koje prua usluge prikupljanja otpada na podruju
optine Gorade. Uslugama komunalnog preduzea obuhvaena je oko 90% teritorije (grad,
prigradska naselja, mjesne zajednice Beri, Ilovaa, Osanica i Sadba). Komunalni otpad sa
prostora kantona se trenutno odvozi na deponiju Kamenolom kod naselja Maii u optini Novo
Gorade. Deponija Kamenolom predstavlja privremenu deponiju i predstavlja kratkorono
rjeenje za deponovanje otpada iz kantona. Deponovanje prikupljenog otpada u prethodnom
periodu se vrilo na deponiju Lug u blizini naselja Zupii. Ova deponija je bila neureena,
neograena, bez obezbjeenja, a na njoj se nije vrila evidencija, razvrstavanje, kao ni tretman
otpada. Pored ove deponije u neposrednoj blizini naselja Ustikolina postoje dvije vee
nelegalne deponije vrstog otpada.
Osim navedenih lokacija, u naseljima gdje nema organizovanog odvoza otpada prisutan je vei
broj manjih ili veih divljih deponija komunalnog otpada, otpad se dovlai do najbliih
kontejnera, odlae se uz potoke i uz rubni pojas saobraajnica.
Specifino zagaenje tla je definisano usled ratnih sukoba na ovom prostoru, a ogleda se u
kontaminaciji tla sa minsko-eksplozivnim sredstvima (zaostala minska polja), te ostacima
municije proizvedene od osiromaenog uranijuma.
VAZDUH
Kvalitet vazduha na predmetnom prostoru zavisi od geografskih, reljefnih, klimatskih i
meteorolokih uslova za odreeni vremenski period.
Na podruju Bosansko - podrinjskog kantona trenutno se ne vri kontrola kvaliteta vazduha, kao
ni praenje emisije tetnih faktora u ivotnu sredinu, koji bitno utiu na stanje kvaliteta vazduha.
U irem smislu, izvori negativnog uticaja na kvalitet vazduha, a samim tim i na kvalitet ivotne
sredine mogu se podijeliti na:
1.
2.
linijske izvore zagaenja (regionalni, magistralni i lokalni putevi)

takaste izvore zagaenja (individualni objekti, kotlovnice)
Pomenuti izvori aerozagaenja su uglavnom locirani u urbanom dijelu Bosansko - podrinjskog

133

BANJA LUKA
kantona i tako skoncentrisani, posmatrano u irim razmjerama, ine povrinski izvor

aerozagaenja.
Negativni uticaji na kvalitet vazduha se preteno ogledaju u emisiji polutanata nastalih u
procesu sagorijevanja razliitih goriva za proizvodnju energije, koja se koristi u poslovnim i
stambenim objektima, te u industriji i saobraaju (toplotna energija, pogonska goriva i sl.).
Na prostoru Bosansko - podrinjskog kantona u predratnom periodu privreda je bila znatno
razvijenija. Usljed posljedica ratnih dejstava i tehnolokog stagniranja u proteklom periodu
privredni potencijali angaovani su u daleko manjem obimu u odnosu na prijeratni period. Vei
privredni kapaciteti na prostoru Bosansko - podrinjskog kantona koji se mogu smatrati
povrinskim zagaivaima su:
-
Ginex d.d., proizvodnja i promet hemikalija, pripalnih sredstava

Pobjeda Rudet d.d, proizvodnja rudarskih kapisli, elektrodetonatora i usporaa
Pobjeda Sport d.d., proizvodnja sportske, lovake i privredne municije
Tvornica alata Gorade d.d., proizvodnja maina, alata i spojnih elemenata
Prevent Safety Vitkovii, proizvodnja zatitne opreme, amaca i njihovih dijelova
Zlatna nit d.o.o. Gorade, proizvodnja odjee
Bekto-Preciza d.o.o. Gorade, proizvodnja alata i dijelova od obojenih metala i plastike
Emka-Bosnia d.o.o. Gorade, proizvodnja alata od plastike i obojenih metala i dijelova
od obojenih metala i plastike
Mlin d.d. Ustikolina, proizvodnja brana i pekarskih proizvoda
In-eh Vitkovii, proizvodnja odjee i zatitne opreme
Drina d.d. Gorade, graevinska djelatnost
Okac d.o.o. Gorade, graevinska djelatnost
Kaja kompany d.o.o. Gorade, graevinska djelatnost
Gorade putevi d.d. Gorade, graevinska djelatnost
Fekry d.o.o. Ustikolina, prerada drveta.
Linijskim izvorima negativnog uticaja na ivotnu sredinu mogu se smatrati magistralne,

regionalne i lokalne saobraajnice. Nivo uticaja linijskih izvora je uslovljen nivoom optereenosti
saobraajnice, odnosno frekvencijom kretanja vozila.
Kao takasti izvori zagaenja mogu se definisati pojedinani proizvodni pogoni i pogoni za
proizvodnju energije (kotlovnice).
Pojava buke kao mogui negativni uticaj na kvalitet ivotne sredine ujedno i kvalitet ivljenja je
sve prisutniji. Iz razloga nepostojanja sistema monitoringa, odnosno ne postojanje kvalitetnih
podataka, nije mogue dati prikaz stanja ivotne sredine sa stanovita uticaja buke.
2. STRATEKA PROCJENA UTICAJA NA OKOLI (SEA)

Negativni uticaji manifestuju se na sve komponente ivotne sredine, u manjoj ili veoj mjeri.
Najvei zagaivai su proizvodni pogoni iji uticaj zavisi od obima proizvodnje, samog
tehnolokog procesa, kao i sistema za preiavanje.
Zagaenje voda uzrokovano je isputanjem otpadnih voda u vodotoke bez preiavanja.
Kontaminacija zemljita rezultat je neadekvatnog prikupljanja, transporta i deponovanja
komunalnog vrstog otpada. Prisutan je vei broj divljih deponija u naseljima gdje nema
organizovanog odvoza otpada. Izraziti zagaivai su otpadne vode. Pored toga, evidentna je
degradacija i devastacija zemljita koja se ispoljava na povrinama glinita, naputenih
kamenoloma, klizita, kao i na izgraenim prostorima, to ima za posljedicu privremen ili trajan
gubitak zemljita.
Zagaenje vazduha uzrokovano je emisijom polutanata nastalih u procesu sagorijevanja
134

BANJA LUKA
razliitih goriva za proizvodnju energije, te u industriji i saobraaju.

Mjere za smanjenje zagaenosti ivotne sredine utvruju se kroz integralno planiranje namjene
zemljita u cilju prostornog razdvajanja zagaivaa i osjetljivih namjena, primjenu zakonske
regulative iz oblasti zatite ivotne sredine, poboljanje kontrole kvaliteta komponenti ivotne
sredine, kao i ukljuivanje javnosti u donoenje odluka iz oblasti zatite ivotne sredine.
Strategija zatite ivotne sredine podrazumijeva potovanje naela iz oblasti zatite ivotne
sredine prilikom privoenja prostora namjeni i izgradnje novih objekata, odnosno potovanja
svih zakona i pravilnika iz ove oblasti.
135

BANJA LUKA
VIII UGROENOST OD PRIRODNIH I LJUDSKIM DJELOVANJEM

IZAZVANIH NEPOGODA I KATASTROFA I RATNIH DJELOVANJA
UGROENOST OD ELEMENTARNIH NEPOGODA
Ugroenost od zemljotresa i klizanja tla
Oblast seizmologije je obraena u djelu teksta koji se bavi geolokim karakteristikama
predmetnog prostora.
Predmetno podruje nalazi se u zoni maksimalno oekivanog intenziteta potresa VIIo MSK-64 za
povratni period od 500 godina.
Odgovarajui nivo zatite od zemljotresa u smislu umanjenja ruilakih posljedica moe se
postii kroz nain gradnje i strogo pridravanje propisa u gradnji stambenih i drugih objekata.
Klizita nestabilni tereni na podruju Bosansko podrinjskog kantona najee su u
permskim kriljcima (P), verfenskim (T1) i deluvijalnim (d) sedimentima na padinama veeg
nagiba (>5). Lokaliteti sa izraenim pojavama nestabilnosti - klizitima su:
Ljaljaki p., Kolakovii
Gunjevii.
Ugroenost od voda
Opasnost od plavljenja je prisutna u blizini svih donjih tokova rijeka na podruju obuhvata plana,
a najvie u dolini Drine (poplavno podruje na potezu od naselja Mravinjac i Ahmovii do
naselja Hubjeri i Sopotnica). Manji vodotoci na zemljitu koje karakterie veliki pad su uglavnom
bujinog karaktera i oni najee naglo poveavaju protok.
Konkretnu opasnost na podruju Bosansko podrinjskog kantona, tanije u dolini Drine, moglo
bi predstavljati ruenje brane hidroelektrane Piva kod Mratinja na rijeci Pivi (sastavnica rijeke
Drine) u Crnoj Gori.
Ugroenost od vremenskih nepogoda
Podruje Bosansko podrinjskog kantona je tokom proljea i ljeta izloeno vremenskim
nepogodama koje su praene olujnim vjetrom, gradom i velikom koliinom padavina.
U sadanjem trenutku podruje Bosansko podrinjskog kantona nije pokriveno sistemom za
protivgradnu zatitu.
UGROENOST OD POARA
Zatita i spaavanje od poara obuhvata: pripremu i sprovoenje preventivnih mjera u svim
sredinama, objektima, mjestima i prostorijama gdje postoji mogunost nastanka poara;
organizovanje i pripremanje snaga za gaenje poara; organizaciju osmatranja i obavjetavanja
o pojavama poara; gaenje i lokalizovanje poara; spaavanje ljudi, materijalnih i drugih
dobara iz objekata i podruja ugroenih poarom.
Inae, najvei broj poara u BiH predstavljaju umski poari.
ume i umska zemljita na prostoru Bosansko podrinjskog kantona ine oko 69 % ukupne
povrine (CORINE).
Pored nepanje, udara groma, neplanske eksploatacije, namjernog izazivanja poara, kao
uzrok pojave umskih poara moe se navesti i nekontrolisano odlaganje smea. Ono se esto
odlae van deponija, a naroito otpad iz pilana. Isto tako, ienjem poljoprivrednih imanja, pale
136

BANJA LUKA
se otpaci u blizini ume bez kontrole, to se obino prenosi na umu i predstavlja veliku
opasnost za pojavu umskih poara.
Naselja urbanih odlika na podruju kantona zbog naina gradnje, gustine gradnje, velikog broja
toplotnih izvora mogu predstavljati pogodnu teritoriju za nastanak poara. Graevinski
nedostaci nisu neposredni uzronici poara, ali zato mogu biti uzronici naglog irenja poara i
ruenja, tako da se poveavaju tete i opasnosti za ljude.
Tipini primjeri neposrednih uzronika poara su: neispravni i oteeni dimnjaci, loita,
elektrine i plinske instalacije, prenoenje poara sa objekta na objekat, velika gustina
izgraenosti, korienje lako zapaljivih graevinskih materijala prilikom gradnje objekata i slino.
Ovim nedostacima mogu se dodati i neadekvatno sprovedene urbanistike mjere zatite
(nepravilan raspored objekata i nedovoljna meusobna rastojanja objekata osjetljivih na poar).
Generalno, u naseljima urbanih odlika (Gorade, Vitkovii, Ustikolina i Praa) na podruju
obuhvata plana gustine izgraenosti i stanovanja su niske, osim u starim dijelovima Gorada i
Ustikoline.
U gradskom naselju Gorade je koncentrisan odreen broj industrijskih objekata u kojima
postoje poveane poarne opasnosti koje zahtijevaju stalni nadzor i sistematsko sprovoenje
preventivnih mjera zatite. Najvea poarna opasnost u pogledu industrijskih objekata odnosi
se na fabrike u proizvodno poslovnoj zoni Pobjeda.
U gradskom naselju Gorade nalaze se skladita zapaljivih tenosti. Najbrojniji su rezervoari
kotlovnica, a zatim rezervoari benzinskih stanica.
Uzroci pojave poara (posredni i neposredni) u gradovima proizilaze uglavnom iz sljedeih
razloga: nepovoljne lokacije objekata, karaktera tehnologije sistema izgradnje objekata i njihovih
graevinskih karakteristika, dotrajalih elektrinih i plinskih instalacija, nedostatka vode za
gaenje poara i slino.
UGROENOST OD NEEKSPLODIRANIH UBOJNIH SREDSTAVA I MINA

Zatita od neeksplodiranih ubojnih sredstava (u daljem tekstu NUS) i mina je mjera civilne
zatite koja se sastoji od njihovog pronalaenja, otkrivanja, obiljeavanja, iskopavanja,
dezaktiviranja, prenoenja, utovara, prevoenja, privremenog uskladitenja i unitavanja,
bez obzira na prostorni razmjetaj i obim NUS-a.
Na poetku 2008. godine u FBiH je ukupna sumnjiva minska povrina iznosila 1224.3 km2, to
je inilo 4.68 % teritorije FBiH.
Teritorija Bosansko podrinjskog kantona ubraja se u podruje koje je najkontamiranije
minama u BiH i FBiH. Sumnjive minske povrine obuhvataju 72.9 km2 ili 14.51 % teritorije
kantona.
Sljedea tabela pokazuje stanje u pogledu sumnjivih minskih povrina (izvor: Nacrt Studije
ranjivosti prostora FBiH).
Tabela 57: Sumnjive minske povrine na podruju Bosansko podrinjskog kantona (poetak
2008. godine)
UKUPNE SUMNJIVE
MINSKE POVRINE
2
(km )
OPTINA
FOA USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
UKUPNO
SUMNJIVE MINSKE POVRINE

2
PO KATEGORIJAMA (km )
PREGLED UGROENIH
ZAJEDNICA
II
III
Visoko
Srednje
Nisko
17.0
0.3
4.3
12.4
11
32.3
0.1
8.1
24.0
29
23.6
1.4
2.7
19.5
72.9
1.8
15.1
55.9
15
40
137

BANJA LUKA
Najvei broj minskih polja nalazi se na lokacijama u blizini bivih linija razdvajanja. Pored toga,
minska polja egzistiraju i na lokacijama udaljenim od linija fronta, jer su se u toku proteklog rata
minirale povrine oko vojnih i drugih vanih objekata.
Najugroenija optina od mina u kantonu je optina Praa gdje sumnjive minske povrine
obuhvataju ak 26.9 % teritorije optine, a zatim slijede optine Gorade i Foa Ustikolina
(10.54 % povrine optine). Neeksplodirana ubojna sredstva i mine predstavljaju najveu
potencijalnu opasnost antropogenog karaktera za stanovnitvo i materijalna dobra na podruju
Bosansko podrinjskog kantona.
Ugroenost od eksplozija
Rizik od eksplozija na podruju Bosansko podrinjskog kantona prvenstveno je prisutan u
proizvodno poslovnoj zoni Pobjeda, u kojoj se nalaze preduzea koja proizvode ili kao
sirovinu koriste eksplozivne materije.
UGROENOST OD RATNIH DEJSTAVA

Jedan od osnovnih naina zatite stanovnitva od ratnih dejstava predstavlja sklanjanje
stanovnitva u razliite vrste sklonita. Ona se mogu podjeliti na sklonita osnovne zatite i
sklonita dopunske zatite. U ovoj drugoj grupi sklonita se, naroito, istiu prirodna sklonita
poput peina i drugih podzemnih oblika reljefa.
138

BANJA LUKA
IX PRIRODNO I KULTURNO ISTORIJSKO NASLJEE

1. PRIRODNO NASLJEE
ZATIENA PRIRODNA PODRUJA
Na podruju Bosansko - podrinjskog kantona nema zvanino zatienih prirodnih podruja to
je i utvreno uvidom u evidenciju Zavoda za zatitu spomenika Federalnog ministarstva kulture i
sporta.
Shodno preporukama svjetskih i evropskih direktiva, prema kojima je potrebno poveati
povrine zatienih prirodnih podruja, pokrenute su inicijative na zatiti prirodnih vrijednosti na
pojedinim lokalitetima kantona, zbog ega je na istim ve sada primjenjen poseban reim
gospodarenja.
Naime, rije je o sljedeim lokalitetima:
-
Veliki air, u odjelu 66. GJ Praa u optini Pale-Praa, gdje je izgradjena kaptaa za
snabdijevanje fiziolokom vodom,
Spomen park Rorovi u odjelu 141. u GJ Osanica u optini Gorade,
Steansko groblje u odjelu 36. u GJ Osanica u optini Gorade.
Vaea zakonska regulativa

Nacionalni zakonski okvir zatite bioloke i pejzane raznolikosti BiH, ine Ustav BiH, Ustav
FBiH, Ustav RS i Statut Brko Distrikta, na osnovu ega su donesenii setovi Zakona o zatiti
prirode, koji u osnovi imaju Direktivu o stanitima (EU HABITATS DIRECTIVE) i Direktivu o
pticama (Council Directive). Vano je napomenuti da je Bosna i Hercegovina potpisnik
Konvencije o biodiverzitetu od 2002. godine.
Zatita prirode na teritoriji Federacije Bosne i Hercegovine, trenutno je regulisana Zakonom o
zatiti prirode iz 2003. godine (Sl. novine Federacije BiH, br. 33/03), prema kojem su definisane
sljedee kategorije zatite:
a)
b)
c)
d)
zatiena prirodna podruja, ustanovljena u naune svrhe ili radi zatite divljine;
nacionalni parkovi, ustanovljeni u svrhu zatite ekosistema i rekreacije;
spomenici prirode, ustanovljeni u svrhu ouvanja specifinih prirodnih vrijednosti;
zatieni pejzai, ustanovljeni u svrhu ouvanja kopnenih krajolika, priobalnih podruja i
rekreacije.
139

BANJA LUKA
2. KULTURNO - ISTORIJSKO NASLJEE

Kulturno istorijska dobra predstavljaju svjedoanstva egzistiranja ovjeka i njegovih civilizacija
u vremenu i prostoru i veoma su vaan dio ukupnog ovjekovog naslijea.
U okviru kulturno istorijskih dobara razlikuju se arheoloka dobra i ostala kulturno istorijska
dobra (graditeljsko naslijee).
Spomenici kulture Bosne i Hercegovine prije 1992. godine
U SR BiH do 1992. god. postojao je registar spomenika kulture koji je obuhvatao i arheoloke
lokalitete i ostala kulturno istorijska dobra (graditeljsko naslijee). Ovaj registar se danas
nalazi u Zavodu za zatitu spomenika kulture Federacije BiH. Spomenici iz ovog registra su dati
u sljedeem spisku.
OPTINA FOA - USTIKOLINA
engi kula u Odaku,

Grki most pod gradinom Koetinom,
Damija Turhan Emin begova u Ustikolini.
OPTINA PALE PRAA
Groblje sa dva kamena sarkofaga u Prai,

Husein paina (mahalska) damija sa turbetom i grobljem u Prai,
Turbe Semiz ali pae uz Mahalsku damiju u Prai.
U oblasti kulturno - istorijskog naslijea Prostorni plan SR BiH iz 1981. godine je prostor
dananjeg Bosansko podrinjskog kantona ukljuio u foansko podruje. Na ovom prostoru, u
smislu znaaja, Prostorni plan SR BiH nije izdvojio nijedan spomenik.
Nacionalni spomenici Bosne i Hercegovine
Kao rezultat Dejtonskog sporazuma (Aneks 8) na nivou Bosne i Hercegovine je utemeljena
Komisija za ouvanje nacionalnih spomenika, koje je stavila na svoju privremenu listu
nacionalnih spomenika izvjestan broj spomenika, od kojih su neki ve bili u registru SR BiH.
Nacionalni spomenici sa privremene liste nacionalnih spomenika BiH na podruju Bosansko podrinjskog kantona su dati u narednom spisku.
Mjesto Turhan begove damije u naselju Ustikolina
OPTINA GORADE
Sinan begova damija u naselju Gorade
U meuvremenu, Komisija je jedan dio spomenika sa privremene liste proglasila nacionalnim

spomenicima, uz proglaenje nekih dobara direktno za nacionalne spomenike BiH. Nacionalni
spomenici BiH na teritoriji Bosansko - podrinjskog kantona su dati u sljedeem spisku.
Most na Koetini, istorijski spomenik,

140

BANJA LUKA
Grobljanska cjelina Groblje na Presjeci kod Ustikoline.
OPTINA GORADE
Neolitsko naselje Lug kod naselja Zupii, arheoloko podruje,

Nekropola sa stecima u selu Kosae, istorijsko podruje.
OPTINA PALE PRAA
Semiz Ali-pae turbe sa haremom Semiz Ali-paine damije, graditeljska cjelina
Kao ugroene spomenike na podruju obuhvata plana Komisija za ouvanje nacionalnih

spomenika je identifikovala Turhan Emin-begovu damiju u Ustikolini (izgradnja novog objekta
na zatienom prostoru sruenog spomenika i unitavanje fragmenata spomenika) i groblje na
Presjeci kod Ustikoline (grobljanska cjelina je minirana i ugroena nepoduzimanjem hitnih mjera
zatite od daljeg propadanja).
Graditeljsko nasljee na terenu, uglavnom, je u poetnom stadijumu procesa sanacije i zatite.
Neznatan broj spomenika je zatitarski tretiran u okvirima najnunijih zahvata, dok su ostali u
veoma nepovoljnom stanju.
Prostorni raspored kulturno istorijskih dobara pokazuje da se veina spomenika kulture nalazi
u dolini Drine i Prae.
Kulturno - istorijska dobra smjetena u seoskom podruju nisu u veoj mjeri ugroena ljudskom
djelatnou, osim izgradnjom saobraajne i telekomunikacione infrastrukture.
Najugroenija dobra su locirana u urbanim sredinama, gdje je najvei stepen antropogene
promjene sredine i najvei pritisak na ova dobra.
141

BANJA LUKA
X BILANS KORITENJA POVRINA

U pogledu bilansa korienja povrina prisutni su razliiti metodoloki pristupi, to uslovljava i
odreene razlike u pogledu podataka o ueu razliitih kategorija zemljita, odnosno povrina
u ukupnoj povrini Bosansko podrinjskog kantona.
U ovom poglavlju bie prikazani podaci dobijeni obradom aero orto foto snimaka, kao i podaci
dobijeni obradom digitalnog kartografskog materijala iz projekta Evropska agencija za ivotnu
sredinu (European Environment Agency) pod nazivom CORINE land cover (CORINE zemljini
pokriva).
Razlike izmeu ovih podataka su posljedica razliitih metodolokih pristupa izdvajanju pojedinih
kategorija zemljita (povrina), kao i nivoa detaljnosti (razmatranja). Podaci iz projekta
CORINE land cover su optiji, poto su osnova za njih bili satelitski snimci, a jedinica
posmatranja je bila elija dimenzija 28.5 sa 28.5 m. Ovi podaci potiu iz 2000. godine. Aero orto
foto snimci prostora kantona su najaurniji izvor podataka, jer su napravljeni 2007. godine u
sklopu aktivnosti na izradi Prostornog plana Federacije BiH, a uraeni su u rezoluciji koja
odgovara razmjeri 1 : 10000.
Kao polazna povrina Bosansko podrinjskog kantona na kojoj se baziraju svi podaci plana
uzeta je povrina koja je dobijena kartometrijskim postupkom u AUTO CAD programu i koja
iznosi 502.28 km2 ili 50228 ha.
Tabela 58: Struktura koritenja zemljita na podruju Bosansko podrinjskog kantona (CORINE)
ha
KATEGORIJA KORITENJA
ZEMLJITA
Graevinsko zemljite
Proizvodne zone
Oranice
Vonjaci
Panjaci
Kultivisano zemljite
Ostalo poljoprivredno zemljite
Listopadne ume
etinarske ume
Mjeovite ume
Vresita
Ostalo umsko zemljite
Neplodno zemljite
Planinska vegetacija
Vodene povrine
UKUPNO
POVRINA (ha)
UEE (%)
434.76
30.46
3.59
116.74
3443.82
6301.04
4897.27
32091.81
612.85
768.05
19.89
1144.22
1.35
15.89
346.25
0.87
0.06
0.01
0.23
6.86
12.54
9.75
63.89
1.22
1.53
0.04
2.28
0.00
0.03
0.69
50228
100.00
Poreenje strukture korienja zemljita po CORINE projektu na nivou Bosansko podrinjskog

kantona i BiH pokazuje da je udio kategorija koja predstavljaju ume i umska zemljita
znaajno vei od prosjeka BiH. S druge strane na prostoru kantona je prisutno manje uee
kategorija koje predstavljaju poljoprivredno zemljite i graevinsko zemljite od prosjeka BiH.
Rudno zemljite nije prisutno na teritoriji kantona po podacima iz projekta CORINE.
142

BANJA LUKA
Bilans koritenja zemljita dobijen interpretacijom orto foto snimka daje neto drugaije
rezultate. To se prvenstveno moe objasniti razliitom metodologijom izdvajanja kategorija
korienja zemljita i veom detaljnou aero orto foto snimaka.
Dijagram 5: Struktura koritenja zemljita na podruju Bosansko podrinjskog kantona (orto foto snimak) - %
STRUKTURA KORITENJA ZEMLJITA NA

PODRUJU BOSANSKO - PODRINJSKOG KANTONA
(ORTO - FOTO SNIMAK)
ume, 73.25%
Goleti nepodesne
za poumljavanje,
0.03%
Sukcesija
vegetacije, 0.67%
Poljoprivredno
zemljite, 19.56%
Ostalo umsko
zemljite, 3.63%
Vodene povrine,
0.48%
Rudno zemljite,
Izgraeno
0.03%
zemljite, 2.34%
Tabela 59: Struktura korienja zemljita na podruju Bosansko podrinjskog kantona (orto
foto snimak)
Kategorija koritenja zemljita

Izgraeno zemljite
Rudno zemljite
Poljoprivredno zemljite
ume
Ostalo umsko zemljite
Sukcesija vegetacije
Goleti nepodesne za poumljavanje
Vodene povrine
UKUPNO
Povrina (ha)
1177.4
2.34%
16.3
9824.9
36794.1
1820.8
0.03%
19.56%
73.25%
3.63%
337.9
0.67%
14.6
0.03%
242.0
0.48%
50228
100.00%
Iz tabele i dijagrama je vidljiva dominacija umskih zemljita sa 77.58 % ukupne povrine

143

BANJA LUKA
kantona. Poljoprivredno zemljite ini manje od 20 % povrine kantona. Izgraeno zemljite

uestvuje u ukupnoj povrini kantona sa 2.34 %, a vodene povrine sa 0.48 %, a rudno
zemljite sa svega 0.03 % povrine.
Sljedea tabela pokazuje strukturu koritenja zemljita po optinama Bosansko podrinjskog
kantona na osnovu orto foto snimka.
Tabela 60: Struktura korienja zemljita po optinama Bosansko podrinjskog kantona (orto
foto snimak)*
Optina
Izgraeno
zemljite
FOA USTIKOLINA
211.87
1.21
1878.68
12605.81
29.27
GORADE
840.30
15.08
6542.92
17195.77
236.97
PALE - PRAA
125.22
1403.10
6991.82
71.64
UKUPNO
1177.38
Rudno
Poljoprivredno
zemljite
zemljite
16.29
ume
9824.70 36793.41
Ostalo
umsko
zemljite
Vodene
povrine
UKUPNO
1340.02
59.02
16125.90
12.39
307.30
182.94
25333.67
2.23
173.46
Sukcesija Goleti nepodesne

vegetacije za poumljavanje
337.89
14.62
1820.79
8767.47
241.97
50227.04
*Ukupna povrina kantona u tabeli se razlikuje za 0.95 ha (doputena tolerancija) od povrine obuhvata.
Optina Gorade ima najvee povrine pod poljoprivrednim zemljitem (uee iznad prosjeka
kantona). Ova optina ima iznadprosjeno uee izgraenog zemljita, kao i vodenih povrina.
Zahvaljujui iznadprosjenom ueu ostalog umskog zemljita, optina Foa Ustikolina ima
procentualno uee umskih zemljita iznad prosjeka kantona 86.66 % (najvee uee
umskih zemljita u kantonu). Optina Pale Praa ima procentualno najvee povrine pod
umama (79.75 %) u kantonu.
144

BANJA LUKA
XI
OCJENA STANJA ORGANIZACIJE, UREENJA I KORITENJA

PROSTORA I MOGUI PRAVCI RAZVOJA
SWOT ANALIZA
SNAGE
poljoprivredne povrine u dolini Drine i njenih

pritoka (Praa, Kolunska rijeka, Osanica,
Odska rijeka, Podhranjenski potok);
znaajno uee uma i umskih zemljita u
ukupnoj povrini kantona (oko 77.5 %
povrine kantona - vie od prosjeka BiH);
Rijeka Drina veliki hidroloki i energetski
resurs;
energetski potencijal pritoka Drine;
leite gipsa na Presjeci, zalihe tehnikog
graevinskog kamena;
pojave metala (bakar, mangan, antimon,
olovo, cink, limonit) na irem podruju planine
Jahorine, pojave nemetala (barit i grafit);
geotermalni potencijal u zoni Prae;
mineralni izvori (preteno kiseljaci) na veem
broju lokaliteta;
znaajna koliina biomase;
izgraene male hidroelektrane;
urbana oprema gradskog naselja Gorade;
znaajna zaposlenost u industriji (oko 1500
radnih mjesta 2008. godine)
proizvodno poslovne zone u gradskom
naselju Gorade i okolini (Vitkovii);
dobar kvalitet vode rijeke Drine;
vrijednost prirode rijeke Drine i njenih obala;
spomenici kulture iz razliitih epoha.
SLABOSTI
periferni geografski poloaj kantona u Federaciji

BiH i u BiH;
veliko uee strmih terena u ukupnoj povrini
kantona;
izraena erozija u planinskom podruju kantona;
generalno slab kvalitet poljoprivrednog zemljita
(visoko uee 5. i 6. bonitetne kategorije);
naputanje poljoprivrednog zemljita i njegovo
zaparloavanje;
loa struktura umskog fonda;
prekomjerna sjea ume u ranijem periodu;
rijetka naseljenost u veem dijelu kantona (izvan
dolina Drine i Prae);
stanovnitvo u fazi duboke demografske starosti;
emigracija stanovnitva;
veliki broj populaciono malih naselja;
lo kvalitet stambenog fonda i postojanje preko
1700 oteenih i unitenih stambenih jedinica;
nepostojanje direktne kvalitetne saobraajne
veze urbanog podruja Gorada sa Praom i
Sarajevom;
preplitanja magistralnog puta M20 sa gradskim
sistemom saobraajnica Gorada;
nerazvijenost kanalizacionih sistema izvan
urbanog podruja Gorada;
nepostojanje postrojenj za preiavanje
otpadnih voda;
nedostatak objekata kulture i socijalnog staranja;
BDP/st. ispod prosjeka FBiH;
nedostatak radnih mjesta i veliki broj
nezaposlenih;
kompleks Hemijske industrije Azot - braunfild;
isputanje otpadnih voda iz naselja i industrije u
Drinu i Prau bez tretmana;
nepostojanje sanitarne deponije otpada;
nepostojanje monitoringa komponenti ivotne
sredine (voda, tlo, vazduh, buka);
ugroenost Groblja na Presjeci kod Ustikoline
nacionalnog spomenika BiH;
nepostojanje sistema protivgradne zatite;
velike uee sumnjivih minskih povrina u
ukupnoj povrini kantona;
rizik od eksplozija u proizvodno poslovnoj zoni
Pobjeda.
145

BANJA LUKA
MOGUNOSTI
poumljavanje na podrujima sa jakom

erozijom;
povoljni prirodni uslovi za formiranje
pastrmskih ribnjaka (gornji tokovi rijeka);
iskoritavanje geotermalnog potencijala;
prekogranina saradnja sa Srbijom i Crnom
Gorom (korienje sredstava iz
prekograninih programa sa Srbijom i Crnom
Gorom i sredstava iz fonda IPA);
ukljuivanje u internacionalne inicijative
(Dinarski luk);
korienje naputenih objekata drutvenih
djelatnosti za potrebe turizma;
perspektive razvoja turizma zasnovane na
prirodnim potencijalima (turizam na vodama) i
prirodnim vrijednostima (lovni i ribolovni
turizam, planinski turizam);
perspektive razvoja seoskog, eko i kulturnog
turizma;
raspoloiva, a nezaposlena radna snaga;
povratak ljudi iz dijaspore;
raspoloivost rentnog potencijala;
aktiviranje braunfild lokacije u Vitkoviima;
koritenje u privredne svrhe naputenih vojnih
lokacija (vojni kompleks kod Renovice).
PRIJETNJE
umski poari;
zauzimanje plodnog zemljita i nelegalna
gradnja;
nastavak negativnih demografskih trendova;
politika nestabilnost, este promene
upravnih struktura;
nedostatak finansijskih sredstava;
navike nepotovanja zakona;
nedovoljna podrka FBiH;
produbljivanje meusektorske nesaradnje;
nedostatak edukacije stanovnitva i
podizanje nivoa svijesti;
neizvjesna ekonomska i poreska politika
koja smanjuje interese za investiranje i
povratak dijaspore.
146

BANJA LUKA
C. OPI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA
147

BANJA LUKA
CILJEVI PLANA
Osnovni cilj organizacije, ureenja i koritenja prostora Bosansko - podrinjskog kantona jeste:
Aktiviranje prostornih potencijala Bosansko - podrinjskog kantona na osnovu principa
odrivog razvoja, ime e se poveati njegova privlanost za investiranje i obezbjediti
uslovi za poveanje standarda.
Opti ciljevi plana su sljedei:
Definisanje i pozicioniranje gradskog naselja Gorade kao subregionalnog centra

u Federaciji BiH i Bosni i Hercegovini, a takoe i definisanje mjesta i pozicije
itave teritorije kantona u regionalnom okruenju i evropskom kontekstu.
Vea kohezija prostora, putem razvoja i poboljanja infrastrukturnih mrea, kao i
poveanje dostupnosti drutvenoj infrastrukturi, posebno za stanovnike seoskih
naselja.
Poveanje ekonomske konkurentnosti Bosansko - podrinjskog kantona kroz
prestruktuiranje i unapreenje ekonomskih struktura (industrija), aktiviranje
prirodnih resursa i razvoj turizma i dostizanje nivoa bruto domaeg proizvoda po
stanovniku Federacije BiH.
Obnova stambenog fonda i utvrivanje nove stambene i zemljine politike u
skladu sa ciljevima plana.
Zatita i unapreenje ivotne sredine, deminiranje terena kontaminiranih minama,
uvanje i poboljanje stanja prirodnih i kulturnih vrijednosti, jaanje identiteta
Zadaci Plana koji iz ovih ciljeva proizilaze su:

Zaustavljanje negativnih demografskih trendova (depopulacija, iseljavanje, starenje
stanovnitva);
Obnova stambenog fonda i poboljanje kvaliteta stambenog fonda do kraja vremenskog
horizonta plana;
Stvaranje racionalne i uravnoteene mree naselja kojoj e na vrhu biti subregionalni
centar Gorade i dva optinska centra nieg ranga: Praa i Ustikolina;
Smanjivanje razvojnih razlika izmeu centra i periferije podsticanjem razvojnih inicijativa
na teritoriji optina Foa Ustikolina i Pale - Praa;
Aktiviranje prirodnih resursa u ekonomske svrhe poput mineralnih resursa: gips, barit,
krenjak; vodnih resursa kao to su razna izvorita, rijeka Drina; umskih bogatstava
Jahorine; snage vjetra na podruju planinskih prevoja;
Saobraajna integracija sa okruenjem (veze sa Kantonom Sarajevo i RS brzi put
Sarajevo Gorade i magistralni put Renovica - Mesii); kao i saobraajna integracija
unutar samog kantona;
Dovoenje gasa na podruje kantona iz pravca Sarajeva;
Izgradnja vienamjenskih akumulacija na pritokama Drine (proizvodnje elektrine
energije, za potrebe kontrole proticaja, vodosnabdijevanja, navodnjavanja, rekreacije i
ribolova itd.); kao i izgradnja postrojenja za preiavanje otpadnih voda za optinske
centre;
Poboljanje dostupnosti i prostornih standarda objekata javnih slubi, prije svega u
oblasti obrazovanja, zdravstva (aktiviranje seoskih ambulanti), socijalne zatite, kulture,
sporta itd;
Formiranje novih i proirenje postojeih proizvodnih zona;
Identifikacija prostora sa potencijalima za razvoj dosada nedovoljno razvijenih grana
148

BANJA LUKA
turizma kao to su zimski, planinski, seoski, eko turizam, kulturni, eskurzioni, djeiji,
omladinski turizam;
Rjeavanje problema deponovanja otpada kroz izgradnju kantonalne sanitarne
deponije;
Zatita i unapreenje podruja prirodnih vrijednosti kao to su ire podruje Jahorine i
kanjon Prae;
Identifikacija i zatita kulturno istorijskog naslijea kao to su neolitsko naselje Lug,
nekropola sa stecima u selu Kosae, groblje na Presjeci, most na Koetini, Semiz Alipaino turbe sa haremom Semiz Ali-paine damije u Prai itd.;
Transgranina saradnja sa Srbijom i Crnom Gorom na zajednikim razvojnim
inicijativama stvaranje Evroregiona; kao i razvoj transregionalne saradnje.
Ispunjavanjem ciljeva i zadataka ovog plana, Bosansko podrinjski kanton e 2028. god.
biti investiciono atraktivan, infrastrukturno pristupaan i ekoloki ouvan prostor u ijoj
privrednoj strukturi e dominirati ekoloki prihvatljivija industrija i turizam, sa znaajnim
udjelom ostalih usluga, uz naprednu poljoprivredu i umarstvo.
149

BANJA LUKA
150

BANJA LUKA
D. POSEBNI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA
151

BANJA LUKA
1. PRIRODNI USLOVI I RESURSI

POLJOPRIVREDNO ZEMLJITE
Posebni ciljevi u oblasti poljoprivrednog zemljita, kao i u oblasti poljoprivrede u planskom
periodu su sljedei:
Spreavanje pretvaranja poljoprivrednog u nepoljoprivredno zemljite,

Dodjela dravnog poljoprivredno zemljite zapaenim poljoprivrednim proizvoaima
kako bi uveali svoj posjed i dr.,
Koritenje sorti vieg genetskog potencijala,
Vii nivo koritenja ubriva i pesticida,
Koritenje adekvatne mehanizacije,
Izmjena Zakona o nasljeivanju kako bi se sprijeilo dalje usitnjavanje zemljita,
Podsticanje trita zemljitem ukidanjem poreza na promet zemljita,
Podsticanje programa komasacije zemljita,
Razvoj poljoprivrednog zemljita investiranjem u sisteme za navodnjavanje, te putem
agromelioracija u irokim rijenim dolinama,
Nadoknaivanje deficita obradivog zemljita ureenjem zemljita hidromelioracijama
(odvodnjavanje i navodnjavanje poljoprivrednih povrina),
Proizvodnja hrane u zatienom prostoru (staklenici, plastenici, gljivarnici),
Razvijanje prehrambene industrije koja e omoguiti proizvodima ireg podruja da
apsorbuju nova trita. Deficit vode rjeavati izgradnjom hidroakumulacija, regulacijama
rijeka i izgradnjom ustava u cilju prihranjivanja podzemlja.
Primjena zakonske regulative kod promjene namjene zemljita tj. zatita boniteta - I, II,
III, kategorije, od njihovog koritenja izvan sfere poljoprivrede,
Ograniavanje posebnim odlukama koritenja kvalitetnih zemljita (I, II, III kategorije) za
izgradnju stanova, industrije i drugih objekata.
Izrada odgovarajuih projekata u cilju daljeg razvoja sistema odvodnje zemljita,
Omoguavanje posebnim odlukama koritenja sredstava akumuliranih promjenom
namjene zemljita u druge svrhe, za ureenje zemljita i njegovo istraivanje,
Istraivanje varijante zemljine rente kao trine kategorije i na osnovu toga donoenje
propisa o renti kao jednom od regulatora koritenja prostora,
Donoenje razvojnih programa kroz planove zatite i racionalnog koritenja zemljita,
Podravanje razvoja poljoprivredno prehrambene proizvodnje,
Pojaavanje i intenziviranje rada inspekcijskih slubi iz ove oblasti,
Donoenje odredbe o standardima kvaliteta i zahtjevima za obiljeavanje proizvoda,
Poveanje stonog fonda u predjelima gdje je stoarstvo dominantno,
Poveanje povrina pod krmnim biljem i poveanje proizvodnje i prinosa radi poveanja
stonog fonda, potreba za proizvodnjom kvalitetne stone hrane, te potrebom
popravljanja kvaliteta zemljita djelovanjem leguminoza kao biolokih melioratora zbog
prisustva azotofiksatora na korijenu biljaka,
Poboljanje genetske osnove za stoarsku proizvodnju,
Usmjeravanje vrste stoarstva prema specifinostima optina,
Organizovanje monitoringa tj. praenja promjena koritenja zemljita uz formiranje
zemljinog informacionog sistema (ZIS), kao dijela geografskog informacionog sistema.
152

BANJA LUKA
UME I UMSKA ZEMLJITA

Preporuke o nainu korienja uma i umskog zemljita na prostoru Bosansko - podrinjskog
kantona, prikazane su preko sljedeih posebnih ciljeva:
Zabrana smanjenja povrina pod umom (krenje uma),

Pristup trajnom i racionalnom korienju uma i umskog zemljita, u cilju obezbjedjenja
svih drutvenih potreba i zahtjeva koji se postavljaju pred ume,
Obezbjedjenje integralnog korienja ukupnih potencijala uma u umskim podrujima,
Utvrivanje proizvodnih potencijala stanita, kako bi korienje bilo s tim usaglaeno, a
time i trajna planska zatita bioekoloke stabilnosti uma u umskim podrujima,
Formiranje strukture uma koja e moi davati ujednaene prihode po koliini i kvalitetu,
Posebna zatita rijetkih, reliktnih i ugroenih vrsta i njihovih zajednica i stanita,
Pri izradi planova gazdovanja koristiti razraene metodologije koja daju najefikasnije
rezultate,
Uvoenje savremenih informacionih tehnologija (GIS) u procesu planiranja u umarstvu,
Zabrana industrijskih sjea u zatienim podrujima i potencijalno erozionim zonama,
Usklaivanje svih aktivnosti u okviru uma i umskih zemljita sa odredbama
umskogospodarskih osnova.
153

BANJA LUKA
2. TERITORIJA I VEZE SA SUSJEDNIM PROSTORIMA

Posebni ciljevi u pogledu veza sa susjednim prostorima teritorije Bosansko - podrinjskog
kantona su:
Realizacija zajednikih razvojnih projekata sa Kantonom Sarajevo,

Inteziviranje svih vrsta veza (prije svega u oblasti infrastrukture, turizma i zatite
prirode i ivotne sredine) sa graninim prostorima Republike Srpske (dolina Drine,
kanjon Prae, Jahorina),
Transgranina saradnja sa Zlatiborskim okrugom u Srbiji i optinama sjevernog dijela
Crne Gore na zajednikim razvojnim inicijativama, kao i aktiviranje transregionalne
saradnje sa nekim razvijenim brdsko - planinskim regionom u Evropskoj uniji
(Slovenija, eka, Slovaka).
3. STANOVNITVO
Posebni ciljevi vezani za stanovnitvo su:
Podizanje stope nataliteta u svim optinama kantona i eliminisanje negativnog prirodnog

prirataja na nivou kantona do kraja vremenskog horizonta plana,
Povratak predratnog stanovnitva, prevashodno iz izbjeglitva i inostranstva;
Smanjivanje emigracije sa podruja kantona;
Donoenje kantonalne populacione politike i optinskih populacionih politika.
4. STANOVANJE I STANOVI
Posebni ciljevi u oblasti stanovanja su:
Obnova poruenih i oteenih stambenih jedinica,

Poboljanje kvaliteta stambenog fonda (prosjena veliina stana, struktura stambenih
jedinica, opremljenost instalacijama),
Poveanje uea stambenih jedinica u vieporodinim stambenim objektima u
ukupnom stambenom fondu,
Definisanje vikend zona na teritoriji kantona (zona sekundarnog stanovanja),
Kreiranje i donoenje stambene politike Bosansko podrinjskog kantona.
154

BANJA LUKA
5. INFRASTRUKTURA
ENERGETSKA INFRASTRUKTURA
Elektroenergetska infrastruktura
Posebni ciljevi u oblasti elektroenergetske infrastrukture:
Obezbjeenje dovoljne i kvalitetne koliine elektrine energije za svako domainstvo na

podruju kantona,
Smanjivanje gubitaka u prenosu elektrine energije,
Izgradnja novih energetskih kapaciteta (male hidroelektrane, eventualna izgradnja HE
Ustikolina i HE Gorade, prateih postrojenja, 110 kV i 20 kV vodova),
Obnova postojeih 35 kV TS Azot i Pobjeda i napojnih 35 kV vodova u skladu sa
strategijom elektroenergetskog razvoja BiH (kratkorono) i prelazak na 20 kV nivo i
postepeno naputanje 35 kV mree i postrojenja (dugorono),
Nastavak zapoetog prelaska na 20 kV nivo dok napajanje itavog kantona ne bude na
20 kV nivou, a napajanje itave okolice Gorada ne bude kvalitetno rjeeno u pogledu
dvostranog napajanja svih vanijih naselja.
Termoenergetika i energetski izvori

Posebni ciljevi u oblasti termoenergetike:
Dovoenje prirodnog gasa na podruje kantona,

Podsticanje energetske efikasnosti, prvenstveno u zgradarstvu.
Posebni ciljevi u oblasti energetskih izvora su:
Vee koritenje solarne energije,

Mjerenje potencijala energije vjetra na podruju Bosansko podrinjskog kantona.
SAOBRAAJNA INFRASTRUKTURA
Saobraajna mrea predstavlja osnov privrednog i socijalnog ivota stanovnitva. Dobra
saobraajna mrea je uslov za korienje teritorije i njenih resursa. Stoga je osnovni cilj koji se
postavlja u Prostornom planu Bosansko podrinjskog kantona u organizaciji putne mree
(planiranja, a zatim sukcesivnog projektovanja i graenja), da se formira takva mrea da
omogui privredno korienje svih potencijala teritorije (poljoprivreda, umarstvo, turizam i dr.).
Nainom formiranja putne mree mora se stvoriti osnov za materijalno rentabilan i socijalno
kvalitetan ivot stanovnika u mjestima koja oni nastanjuju. Ovaj se zahtjev naroito otro
postavlja imajui u vidu postojee stanje. To je uslov da se autohtono stanovnitvo zadri u
svojim mjestima, te da ne pribjegava migraciji (migracija dovodi na jednoj strani do naputanja i
propadanja potencijala i resursa teritorije, a na drugoj strani do velikih materijalnih izdataka koji
su bez pokria i socijalnih problema). Prema tome, generalni cilj bi bio pokrivenost teritorije
putevima koji zadovoljavaju kriterijume korienja u privredi i socijalne svrhe. Konkretno, to za
svaku pojedinu saobraajnicu znai da saobraajnice treba da budu planirane, a zatim
projektovane i izgraene tako da se njima mogu normalno kretati privredna i putnika vozila,
ukljuujui i autobuse.
Posebni ciljevi u oblasti saobraajne infrastrukture su:
155

BANJA LUKA
Dobra povezanost teritorije kantona sa susjednim teritorijama, a time i sa irim

prostorima,
Dobra povezanost svih dijelova teritorije, preciznije - svakog naseljenog mjesta sa
optinskim centrima,
Dobra meusobna povezanost zona lokalnih centara na teritoriji kantona.
TELEKOMUNIKACIONA INFRASTRUKTURA
Dalji razvoj potanskog saobraaja mora se ogledati u njegovom uspjenijem funkcionisanju
kroz uvoenje novih tehnologija i u ovoj oblasti tako da se omogui:
Prenos fizikog tereta,

Prenos dokumenata elektronskim putem,
Pruanje usluga putem javnih govornica,
Stvaranje uslova za pruanje telekomunikacionih usluga u uslovima liberalizovanog
trita (Internet i dr.),
Formiranje potanske tedionice za deponovanje novca i kreditiranje stanovnika kroz
trite bankarsko-finansijskih usluga,
Realizacija projekta: hibridna pota, sorting centar, Internet kiosk, trezorno poslovanje i
kataloka prodaja.
S obzirom na relativno dobru razvijenu telekomunikacionu infrastrukturu na predmetnom

podruju BH Telecom d.d. Sarajevo u narednom periodu planira:
izgradnju optikih pravaca i pristupne mree,

instalaciju komunikacione opreme na podrujima koja to nemaju,
rekonstrukciju svih gradskih mrea na predmetnom podruju u cilju pruanja integralnih
telekomunikacionih usluga (prenos govora, podataka veih brzina, TV),
instalacija DSLAM-a za pruanje usluge ADSL u svim podrujima van sjedita optine,
signal mobilne telefonije poveati na 100 % pokrivenosti predmetnog podruja kao i
uvoenje novih usluga GSM (beini internet itd.).
Prema dugoronom planu razvoja RTV (Radio-televizija Bosne i Hercegovina - BHRT) mree u
narednom planskom periodu planira se:
Postavljanje opreme za program FTV na objektima gdje ve postoji oprema za program

BHT,
Izgradnja novih objekata za BHT i FTV za nepokrivena podruja,
Sanacija postojeih dotrajalih objekata infrastrukture,
Izrada strategije i projektnih rjeenja za prelazak na digitalnu televiziju, ija realizacija
se oekuje do kraja planskog perioda.
HIDROTEHNIKA INFRASTRUKTURA
Osnovni cilj iz oblasti hidrotehnike infrastrukture je obezbijediti dovoljne koliine higijenski
ispravne vode za cjelokupno stanovnitvo na podruju svih optina Bosansko - podrinjskog
kantona. Izgradnja odgovarajuih kanalizacionih sistema i odgovarajuih postrojenja za
preiavanje (tretman) otpadnih voda predstavlja zakonsku obavezu za sve subjekte koji troe
vodu. Korienje voda za ostale potrebe (hidroenergetika, navodnjavanje zemljita i sl.) mora
156

BANJA LUKA
biti u skladu sa raspoloivim vodnim resursima.

Ciljevi upravljanja vodama se mogu nazvati i vizijom razvoja iz oblasti voda, to predstavlja skup
ciljeva navedenih u Zakonu o vodama Federacije Bosne i Hercegovine, a koji su:
Postizanje dobrog stanja, odnosno dobrog ekolokog potencijala povrinskih i

podzemnih, odnosno vodnih i za vodu vezanih ekosistema;
Umanjenje teta uzrokovanih raznim tetnim djelovanjem voda;
Osiguranje potrebnih koliina vode odgovarajueg kvaliteta za razne namjene i
podsticanje odrivog korienja voda, uzimajui u obzir dugoronu zatitu raspoloivih
izvorita i njihovog kvaliteta.
Navedeni ciljevi se odnose na osnovne djelatnosti upravljanja vodama: zatitu voda, zatitu od
voda i koritenje voda uz podsticanje odrivog upravljanja vodama. Pojam odrivo upravljanje
vodama, podrazumijeva neophodnu promjenu fokusa interesovanja i djelovanja unutar oblasti
upravljanja vodama. U dosadanjem periodu ova oblast je bila usmjerena ka obezbjeenju
potrebnih koliina vode za vodosnabdijevanje stanovnitva, proizvodnju hrane i zadovoljenje
potreba energetike i industrije.
Posebni ciljevi u oblasti koritenja voda:
Poveanje obuhvata javnim vodovodnim sistemima,

Smanjenje gubitaka u javnim vodovodima,
Racionalno koritenje, zatita, unapreenje stanja i ouvanje vodnih resursa koji se
koriste ili se planiraju koristiti za potrebe javnog vodosnabdijevanja.
Posebni ciljevi u oblasti zatite voda:
Postizanje i odravanje dobrog stanja povrinskih i podzemnih voda radi zatite

akvatine flore i faune i potreba korisnika vode.
Uspostavljanje registra zatienih podruja i definisanje naina i uslova korienja
prostora u cilju zatite kvaliteta voda.
Smanjenje tereta zagaenja od urbanih otpadnih voda.
Smanjenje emisije tetnih i toksinih materija koje produciraju pojedini industrijski
zagaivai kroz uspostavljanje sistema dozvola (kvota) zagaiva plaa.
Smanjenje koliina zagaenja koje dospijeva u povrinske i podzemne vode sa ureenih
i divljih deponija krutog otpada.
Smanjenje unosa tereta zagaenja od poljoprivrednih aktivnosti planskim koritenjem
zemljita i pravilnom upotrebom agrotehnikih mjera.
Smanjenje unosa tereta zagaenja od aktivnosti vezanih za eksploataciju uma
primjenom postupaka i praksi koje u najmanjoj mjeri imaju uticaj na vode.
Izgradnja sistema za prikupljanje i odvodnju otpadnih voda za naselja ispod 500
stanovnika.
Smanjenje unosa tereta zagaenja od saobraaja.
Uspostava katastra zatienih podruja prema odredbama Zakona o vodama Federacije
BiH (opisano u poglavlju VI.2).
Poboljanje sistema dojave i efikasnog reagiranja u sluaju pojave akcidentnih i
izvanrednih zagaenja.
Definisanje minimalnih proticaja kao garantovanih koliina vode za pojedina vodna tijela
koja obezbjeuju opstanak i razvoj akvatine flore i faune koja u tim vodotocima obitava
u prirodnim uvjetima.
157

BANJA LUKA
Posebni ciljevi u oblasti zatite od voda:
Smanjenje rizika od poplava na prihvatljivu mjeru,

Obnova i sanacija postojeih sistema zatitnih vodnih objekata,
Ureenje vodnog reima i novi pristup ureenju vodnih podruja,
Uspostava sistema hidrolokog prognoziranja i ranog upozorenja,
Smanjenje erozija,
Rjeavanje pitanja unutranjih voda,
Rjeavanje problema nedostatka vode,
Koordinacija sistema upravljanja vodama i zemljitem,
Prevencija i spremnost za sluaj katastrofe prelivanja ili ruenja brana.
KOMUNALNA INFRASTRUKTURA
Posebni ciljevi vezani za komunalnu infrastrukturu su:
Stavljanje to veeg broja grobalja pod gazdovanje komunalnih preduzea,

Rjeavanje statusa aktivnih grobalja kojima ne gazduju mjesne zajednice i vjerske
zajednice,
Zatvaranje neaktivnih grobalja u udaljenim ruralnim podrujima i manjih grobalja u
optinskim centrima,
Izgradnja objekta za sakupljanje, preradu i spaljivanje ivotinjskih ostataka,
Obnova, odravanje i razvoj adekvatnog prikupljanja, sortiranja, odlaganja,
transportovanja i deponovanja vrstih otpadnih materija na podruju optinskih centara,
Definisanje i odreivanje lokacije kantonalne sanitarne deponije za odlaganje
komunalnog otpada,
Sanacija i rekultivacija postojeih odlagalita otpada (naputena deponija Lug).
158

BANJA LUKA
6. DRUTVENE DJELATNOSTI
Posebni ciljevi koji se nameu u pogledu drutvenih djelatnosti su:
Poboljanje prostornog rasporeda objekata javnih slubi radi poveanja njihove

dostupnosti stanovnitvu,
Uspostavljanje mobilnih javnih slubi i njihovo praktino funkcionisanje,
Omoguavanje privatnim akterima konkurisanje sa programima u sektoru standardnih
javnih slubi i u skladu sa tim obezbjeivanje korienje namjenskih javnih fondova,
Usklaivanje sa prostornim normativima koji vae za javne slube, to znai izgradnju
novih objekata, proirenje postojeih, kao i sanaciju i adaptaciju objekata koji nisu u
funkciji, ili su imali slinu funkciju,
Podizanje kvaliteta usluga javnih slubi.
Potrebe u sektoru obrazovanja i nauke definisane su na osnovu posebnih ciljeva u oblasti javnih
slubi, uz uvoenje jednog posebnog sektorskog cilja, i to:
Organizovanje rada u jednoj smjeni u osnovnom i srednjem obrazovanju

(dostizanje strunih standarda).
7. PRIVREDNE DJELATNOSTI
Na osnovu sagledavanja stanja i strukture privrede Bosansko - podrinjskog kantona, a uzimajui
u obzir opte ciljeve privrednog razvoja BiH, kao osnovni ciljevi privrednog razvoja kantona u
narednom periodu nameu se:
Poveanje broja zaposlenih, posebno putem proirenja postojee preraivake

industrije, kao i revitalizacije kapaciteta hemijske industrije,
Podsticanje razvoja malih i srednjih preduzea sa posebnim akcentom na preduzea
proizvodnog karaktera,
Proirenje postojeih i stvaranje novih proizvodno-poslovnih i industrijskih zona,
Razvoj energetike i rudarstva putem iskoritavanja prirodnih bogatstava sa posebnim
akcentom na izgradnju mini hidroelektrana i iskoritavanja rude gipsa i drugih mineralnih
sirovina,
Razvoj razliitih vidova turizma (rijeni, lovni, rekreativni i etno turizam),
Usklaivanje privrednog razvoja sa zatitom ivotne sredine shodno ekonomskoj snazi
privrede.
159

BANJA LUKA
8. IVOTNA SREDINA I UGROENOST

Savremeni koncept zatite ivotne sredine zahtijeva kontinuirano praenje stepena
aerozagaenja, hidrozagaenja, pedozagaenja, biljnog pokrivaa, faune, higijenskog stanja
sredine, zdravstvenog stanja ljudi, buke, vibracija, tetnih zraenja i drugih pojava i pokazatelja
stanja ivotne sredine.
Opti kriterijumi za zatitu ivotne sredine polaze od meunarodno utvrenih ekolokih principa
koji se mogu svesti na slijedee:
Najbolja politika zatite ivotne sredine zasnovana je na preventivnim mjerama, to
podrazumijeva blagovremeno spreavanje ekoloki negativnih uticaja na ivotnu
sredinu, umesto uklanjanja njihovih posljedica;
U procesu donoenja odluka o izgradnji privrednih i infrastrukturnih objekata mora se
analizirati i jasno utvrditi uticaj njihove izgradnje i rada na kvalitet ivotne sredine.
Zatita ivotne sredine Bosansko - podrinjskog kantona postii e se ostvarivanjem vie
posebnih ciljeva:
Zatita neobnovljivih resursa;

tednja energija i koritenje najistijih moguih tehnologija;
Smanjenje otpada i njegova reciklaa;
Razmatranje zemljita kao punopravnog resursa;
Provoenje procesa deminiranja;
Zatita voda od zagaenja (sveobuhvatno kanalisanje i preiavanje otpadnih voda iz
naselja i industrijskih pogona, zatita podzemnih voda);
Odravanje vodotoka Drine u propisanoj drugoj kategoriji, kao i zadravanje trenutne
klase rijeke Drine (druga klasa);
Zatita zemljita od zagaenja (kroz zatitu poljoprivrednog i graevinskog zemljita u
naseljima i njihovim ivinim zonama; zatita zemljita od zagaenja aerosedimenata, od
deponovanja otpadaka, na svim, za to nepredvienim mjestima itd.);
Zatita vazduha od zagaenja (kroz uvoenje jedinstvenih sistema toplifikacije;
kontrolisanje aerozagaenja od saobraaja; potovanje mezo i mikro klimatskih uslova
pri izboru lokacija za potencijalne zagaivae; aktivacija predvienih postrojenja, tj.
sistema i ureaja za preiavanje u okviru industrijskih procesa; koritenje alternativnih
goriva itd.);
Zatita od buke (kroz adekvatno planiranje saobraajnica, saobraajnih tokova i
kontrolisanja saobraajne buke; kao i razliite mjere zatite - planirane mjere zatite
ogledaju se kroz pravilno lociranje izvora buke u odnosu na prijemnik, smanjenje
stvaranja buke, pravilno projektovanje zatitnih zona, spreavanje njenog irenja u
okolinu itd.);
Zatita vegetacije (zatita od nelegalne sjee, razliitih bolesti i elementarnih nepogoda,
kao i ugroavanja pejzanih vrijednosti vegetacije);
Uspostavljanje efikasnog sistema prikupljanja vrstog otpada koji bi funkcionisao na to
veem prostoru kantona, a samim tim opsluivao vei broj stanovnika.
Posebni cilj u sferi zatite od elementarnih nepogoda, tehnikih opasnosti i ratnih dejstava je
sljedei:
Poveana zatita ljudi i materijalnih dobara preduzimanjem prije svega preventivnih
mjera.
160

BANJA LUKA
9. PRIRODNO NASLJEE
Posebni ciljevi koji se nameu u pogledu zatite prirodnih vrijednosti su:
Ouvanje prirodnih dobara u najveoj moguoj mjeri i zadravanje svih vrijednosti poev od kvaliteta vazduha i voda, biljnog pokrivaa, faune, do globalne zatite predjela
i oblasti,
Razvijanje informacionog sistema u oblasti zatite kulturno - istorijskog i prirodnog
nasljea (globalni pristup) i uspostavljanje efikasnog sistema monitoringa na nivou
itavog podruja obuhvata plana,
Edukacija strunjaka, upravljaa, vlasnika i korisnika kulturnih dobara u prirodno
vrijednim ambijentalnim cjelinama u cilju postizanja zatite i ostvarivanja ekonomske
dobiti, odnosno ostvarivanja principa samoodrivosti zatienog podruja,
Stavljanje pod zatitu preko 15 % podruja obuhvata plana.
10. KULTURNO NASLJEE

Posebni ciljevi koji se nameu u pogledu kulturno istorijskih dobara su:
Zatita i ouvanje arheolokih lokaliteta kao kulturnih dobara,

Predlaganje i provoenje mjera tehnike i fizike zatite svih objekata kulturno istorijskog nasljea,
Hitna zatita ugroenih nacionalnih spomenika BiH,
Uspostavljanje informacionog sistema u oblasti zatite kulturno - istorijskog nasljea i
uspostavljanje efikasnog sistema monitoringa na nivou kantona,
Ukljuivanje kulturnih dobara u planove razvoja Bosansko - podrinjskog kantona.
161

BANJA LUKA
162

BANJA LUKA
E. OSNOVNA KONCEPCIJA
PROSTORNOG RAZVOJA
163

BANJA LUKA
I KLIMA
Procjena klimatskih promjena
Klima je osnovni prirodni resurs koji zajedno sa vodnim resursima, zemljitem, umskim i
drugim ekosistemima predstavlja bitan element sa stanovita organizacije i ureenja prostora.
Pored toga, mnoge ljudske aktivnosti imaju sezonski karakter (grejna sezona, poveana
potronja energije, odravanje puteva, turizam, graevinarska sezona), pa razvoj tih aktivnosti
zavisi od poznavanja sezonskih temperatunih i drugih klimatskih karakteristika. Cjelokupnom
razvoju, svakako, doprinosi poznavanje i globalnih klimatskih promjena i projekcija za
budunost.
Raspoloivi podaci osmatranja i naunih istraivanja ukazuju da su ljudske aktivnosti uticale na
porast atmosferskih koncentracija gasova sa efektom staklene bate, to je u 20. veku dovelo
do globalnog zagrijavanja atmosfere sa posledicom promjene klime (reim temperature
vazduha i padavina, uestalost klimatskih ekstrema), podizanja nivoa mora i slabljenja
ozonskog omotaa.
Uticaji klimatskih promjena u zemljama jugoistone Evrope (Albanija, Bosna i Hercegovina,
Crna Gora, Turska) mogu obuhvatiti porast temperature, poveanje uestalosti ekstremnih
vremenskih uslova, poveanje erozije obala, porast nivoa mora, uticaji na bioloku raznolikost u
moru, porast vodostaja vode u rijekama izloenih uticaju plime, poveanju broja poplava, veliki
pritisak na izvore vode, promjenu obradivih povrina, ukljuujui slabu etvu, promjene stanita i
rasporeda vrsta, poveane probleme izazvane stranim invazivnim vrstama i smanjenje
bogatstva bioloke raznolikosti.
Prema rezultatima istraivanja klime za podruje Bosne i Hercegovine i procjene moguih
klimatskih promjena kao posledice globalnih projmena klime, uoava se da e u periodu do
2030. godine biti nastavljen trend rasta temperature vazduha, pri emu bi brzina rasta srednje
godinje temperature iznosila u proseku 0,60 C po deceniji.
U pogledu padavina, promjene su intenzivnije i podrazumevaju smanjenje godinjih koliina u
veem djelu Bosne i Hercegovine u opsegu od 10 do 30 % u periodu do 2030. godine, i to
prvenstveno u vegetacionoj sezoni.
Katastrofalna sua 2000. i 2003. godine praena ekstremno visokim temperaturama vazduha, i
zima 2000/2001. bez snenog pokrivaa, samo su neki od poslednjih sluajeva u seriji
klimatskih ekstrema koji su registrovani u BiH i itavoj Junoj Evropi.
Pri tome se pored promjene termikog i reima padavina, oekuju i znaajnije promjene
uestalosti i intenziteta klimatskih ekstrema, kao to su sue, olujne nepogode praene
razornim dejstvom vjetra i poplava, ekstremno niske odnosno visoke temperature vazduha,
snene meave, lavine, kie kratkog trajanja i jakog intenziteta, zatim uslovi pogodni za irenje
umskih poara, kao i pomjeranje klimatskih zona ka polovima za 200-300 km i veim
nadmorskim visinama za 150-200 m, pri promjeni temperature od samo jednog stepena.
Procijenjene promjene osnovnih klimatskih parametara, temperature vazduha i padavina za
podruje Bosne i Hercegovine, u periodu do 2030. godine, ukazuju na potrebu njihovog
neophodnog uvaavanja pri planiranju dugoronog razvoja u pojedinim sektorima privrede,
zatite ivotne sredine, kao i zatite zdravlja stanovnitva.
Dakle, neophodno je uspostaviti sistem rane najave, prognoze i zatite od atmosferskih
nepogoda i klimatskih ekstrema. To podrazumijeva modernizaciju hidrometeorolokog
informacionog sistema i adekvatno ukljuivanje BiH u Svjetski klimatski program i druge
relevantne operativne sisteme i nauno-tehnike programe Svjetske meteoroloke organizacije.
U cilju permanentnog praenja stanja atmosfere i voda na teritoriji Bosansko - podrinjskog
kantona neophodno je uspostaviti meteoroloki i hidroloki osmatraki sistem u skladu sa
zahtjevima privrede i potrebom ukljuivanja u meunarodne sisteme. Rjeavanje pomenutih
problema doprinijelo bi ukupnom razvoju meteorologije i hidrologije, kao i kontrole ivotne
sredine.
164

BANJA LUKA
II POLJOPRIVREDNA ZEMLJITA I POLJOPRIVREDA

Zemljite je resurs i osnovni uslov poljoprivredne proizvodnje. Kao prostorni resurs od kojeg
zavisi postojanje i sudbina ovjeanstva, njegova upotreba u svijetu se regulie i podreuje
zajednikim interesima drutva.
Unutar tog resursa poljoprivredno zemljite predstavlja najveu dragocjenost, tako da ga u
najveoj mjeri treba uvati od upotrebe u druge svrhe ili pogotovo trajnih gubitaka.
Za intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju zemljite mora biti zatieno i ureeno za primjenu
savremenih agrotehnikih mjera. Zatita poljoprivrednog zemljita i integralno upravljanje ovim
resursom je vrlo vano u funkciji odrivog razvoja kantona u budunosti.
Koritenje, zatita i ouvanje poljoprivrednog zemljinog fonda je jedna od bitnih funkcija
planiranja i ureenja prostora. Racionalnim planiranjem u ovoj oblasti obezbijedie se trajno
ouvanje mogunosti poljoprivrednog zemljita za proizvodnju potrebnih koliina hrane visoke
zdravstvene vrijednosti.
Uzimajui u obzir kvalitet poljoprivrednog zemljita, zastupljenost pojedinih kategorija
poljoprivrednog zemljita, kao i potrebe kantona, mogue su sljedee strateke orijentacije u
poljoprivredi:
- organizovana intenzivna poljoprivredna proizvodnja ratarstvo i povrtlarstvo,
- organizovana voarska proizvodnja sa akcentom na kruke, jabuke i ljive, tzv.
visokostablaice, kao i instaliranje preraivakih kapaciteta,
- proizvodnja ljekobilja,
- organizovanje poljoprivredne proizvodnje na bazi zdrave hrane.
165

BANJA LUKA
III UME I UMSKA ZEMLJITA

Osnovna koncepcija prostornog razvoja Bosansko - podrinjskog kantona sa aspekta korienja
uma i umskog zemljita zasnovana je na ouvanju postojeih umskih povrina i
unapredjenju stanja istih u skladu sa proizvodnim potencijalima stanita, kao i poumljavanje
goleti i poljoprivrednih povrina loijih bonitetnih kategorija (VI i VII).
U cilju maksimalnog korienja sveukupnih potencijala uma i umskog zemljita, u planskom
periodu je predvien prelazak sa dosadanjeg monofunkcionalnog na multifunkcionalno
korienje uma i umskog zemljita, gdje se podrazumijeva poveanje prihoda od korienja
sporednih umskih proizvoda, lovstva i turizma.
Stavljanje pod zatitu vrijednih umskih kompleksa i drugih identifikovanih prirodnih vrijednosti i
rijetkosti, jedan je od prioriteta plana, a u cilju poveanja zatienih podruja i ouvanja
sveukupnog biodiverziteta i genetskog fonda, prema preporukama svjetskih i evropskih
direktiva.
166

BANJA LUKA
IV VODE I VODNE POVRINE

Postojee vodene povrine u planskom periodu e biti uveane izgradnjom 6 veih akumulacija,
prvenstveno vezanih za objekte za proizvodnju elektrine energije. Rije je o 4 akumulacije na
rijeci Praa (akumulacija MHE Kaljani, akumulacija MHE Praa, akumulacija MHE Banja
stijena i akumulacija MHE Vraalica), dvije akumulacije na rijeci Osanici (akumulacija MHE
Osanica 2 i akumulacija MHE Osanica 3).
Ukupna povrina planiranih akumulacija iznosi 109.27 ha.
Planirane akumulacije na prostoru Bosansko podrinjskog kantona imaju ulogu zadravanja
vika voda u funkciji zatite od poplava, obezbjeivanja dodatnih koliina vode za poboljavanje
sistema vodosnabdijevanja (pogotovo u ljetnjem sunom periodu), proizvodnje elektrine
energije, kao i ostale namjene (rekreacija na vodi, ribogojstvo, navodnjavanje poljoprivrednog
zemljita i sl.)
167

BANJA LUKA
V MINERALNA NALAZITA
ISTRAENI I POTENCIJALNI MINERALNI RESURSI
Analizom rudonosnih formacija na prostoru Bosansko - podrinjskog kantona, kao i analizom
istraenosti rudnih leita i pojava definisana su rudna polja i leita po koliini i kvalitetu,
njihova perspektivnost i znaaj.
Raznovrsne mineralne sirovine ovog prostora istraene i potencijalne, imaju znaaj za
drutvenu reprodukciju opina i kantona, te Bosne i Hercegovine.
Mineralne sirovine, kao preteno iscrpljiv, odnosno neobnovljiv resurs nisu znaajne samo po
vie ili manje istraenim rezervama, ve kao privredni subjekti.
Stepen istroenosti mineralnih sirovina na ovom podruju moe se prikazati slijedeim:
1. Mineralne sirovine koje su detaljno istraene ili se eksplatiu,
2. Utvrene, ali nedovoljno istraene mineralne sirovine
- gips
- barit
- mineralna, termomineralna voda
- tehniki graevinski kamen
3. Neizvjesno perspektivne mineralne sirovine niskog stupnja poznavanja
- grafit
- olovo, cink, bakar
- mangan
- geotermalna energija
EKSPLOATACIONA POLJA PLANIRANA ZA SANACIJU I REKULTIVACIJU

Glinite u ataru naselja Zupii u blizini naputene ciglane predstavlja nekadanje rudno
zemljite koje je planirano za sanaciju i rekultivaciju u planskom periodu.
168

BANJA LUKA
VI STANOVNITVO
Projekcija broja stanovnika i domainstava odreene teritorije predstavlja veoma vaan polazni
element u procesu prostornog planiranja. Prema broju stanovnika dimenzioniu se i ostale
komponente prostora kao to su stambeni fond, privredni kapaciteti, tehnika i drutvena
infrastruktura itd.
Projekcija moe biti data jedino do nivoa optina, poto ne postoji dovoljno elemenata za
projekciju po naseljima.
Osnovne dvije komponente koje utiu na projekciju broja stanovnika i domainstava su prirodno
i mehaniko kretanje.
PROJEKCIJA BROJA STANOVNIKA

Varijanta 1 minimalistika varijanta
Varijanta 1 predstavlja minimalistiku varijantu projekcije broja stanovnika i pretpostavlja
nastavak sadanjih negativnih trendova u pogledu prirodnog prirataja (uzimajui u obzir razlike
izmeu optina), uz negativan migracioni saldo u svim optinama.
Tabela 61: Projekcija broja stanovnika po optinama Bosansko - podrinjskog kantona u periodu
2008 2028. (varijanta 1)

PO OPTINAMA BOSANSKO - PODRINJSKOG KANTONA
U PERIODU 2008 - 2028. (VARIJANTA 1)
OPTINA
2008
2013
2018
2023
2028
FOA - USTIKOLINA
1910
1844
1762
1675
1577
GORADE
PALE - PRAA
26100
25583
24825
23968
23023
1080
1038
982
920
853
UKUPNO
29090
STOPE DINAMIKE
STANOVNITVA ()
28465
-4.3
27569
-6.4
26563
-7.4
25453
-8.5
Varijanta 2 realistina varijanta

Varijanta 2 predstavlja realistinu varijantu projekcije broja stanovnika i pretpostavlja postepeni
rast prirodnog prirataja i njegov prelazak u pozitivne vrijednosti u svim optinama do kraja
planskog perioda, uz povratak oko 2000 stanovnika (preteno iz izbjeglitva i inostranstva), kao
i manju emigraciju.
169

BANJA LUKA
2008 2028. (varijanta 2)

OPTINA
2008
2013
2018
2023
2028
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
1910
26100
1080
1990
26324
1114
2090
26811
1159
2200
27434
1210
2322
28203
1267
UKUPNO
29090
STOPE DINAMIKE
STANOVNITVA ()
29428
2.3
30060
4.2
30844
5.1
31792
6.1
Varijanta 3 maksimalistika varijanta

Varijanta 3 predstavlja maksimalistiku varijantu projekcije broja stanovnika i pretpostavlja bri
rast prirodnog prirataja i njegov prelazak u pozitivne vrijednosti u svim optinama do 2018.
godine, uz povratak oko 3600 stanovnika (preteno iz izbjeglitva i inostranstva), kao i manju
emigraciju.
2008 2028. (varijanta 3)

OPTINA
2008
2013
2018
2023
2028
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
1910
26100
1080
2073
26737
1149
2256
27642
1229
2461
28696
1321
2680
29914
1421
UKUPNO
STOPE DINAMIKE
STANOVNITVA ()
29090
29959
5.9
31127
7.7
32478
8.5
34015
9.3
170

BANJA LUKA
PROJEKCIJA BROJA DOMAINSTAVA

Za projekciju broja domainstava, kao osnovni element pored projekcije broja stanovnika uzima
se projektovana prosjena veliina domainstva do 2028. godine.
U skladu sa varijantama projekcije broja stanovnika definiu se 3 varijante projekcije broja
domainstava.
Varijanta 1 minimalistika varijanta
Varijanta 1 predstavlja minimalistiku varijantu projekcije broja domainstava i pretpostavlja
nastavak sadanjih negativnih trendova u pogledu prosjene veliine domainstva to e na
kraju planskog perioda dovesti do pada broja domainstava u odnosu na 2008. godinu (pad od
6.53 %).
Tabela 64: Projekcija broja domainstava po optinama Bosansko - podrinjskog kantona u
periodu 2008 2028. (varijanta 1)

OPTINA
2008
2013
2018
2023
2028
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
579
8031
571
7995
559
7881
545
7732
526
7548
348
340
327
314
299
UKUPNO
8958

()
8906
-0.8
8767
-3.1
8591
-4.2
8373
-5.1
Varijanta 2 realistina varijanta

Varijanta 2 predstavlja realistinu varijantu projekcije broja domainstava i pretpostavlja
postepeno blago poveanje prosjene veliine domainstva (3.36 lana - 2028. godine) to e
na kraju planskog perioda dovesti do porasta broja domainstava za 5.58 % u odnosu na 2008.
godinu.
171

BANJA LUKA


OPTINA
2008
2013
2018
2023
2028
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
579
8031
608
8150
631
8174
661
8238
693
8369
348
363
373
383
396
UKUPNO
8958
()
9121
3.6
9178
1.2
9282
2.2
9458
3.7
Varijanta 3 maksimalistika varijanta

Varijanta 3 predstavlja maksimalistiku varijantu projekcije broja domainstava i pretpostavlja
znaajnije poveanje prosjene veliine domainstva (3.42 lana - 2028. godine) to e na kraju
planskog perioda dovesti do porasta broja domainstava za 11.16 % u odnosu na 2008. godinu.

OPTINA
2008
2013
2018
2023
2028
FOA - USTIKOLINA
GORADE
PALE - PRAA
579
8031
628
8102
679
8276
735
8490
793
8721
348
371
393
418
444
UKUPNO
8958

()
9101
3.2
9348
5.4
9643
6.2
9958
6.4
172

BANJA LUKA
VII SISTEM NASELJA

NASELJSKA STRUKTURA
U pogledu populacione distribucije naselja, do kraja vremenskog horizonta plana ne predvia se
njena znaajnija promjena u odnosu na postojee stanje.
Porast broja stanovnika bi se u narednom periodu trebao oekivati u gradskim naseljima,
prigradskim naseljima, naseljima sa centralitetom, demografski veim naseljima i povratnikim
naseljima.
Do kraja vremenskog horizonta plana ne oekuju se nikakve promjene u pogledu urbano
ruralne tipologije na NUTS 5 nivou. Generalno, podruje Bosansko podrinjskog kantona e
ostati karakteristino po niskom urbanom uticaju i maloj ljudskoj intervenciji u prostoru (osim
optine Gorade).
U narednom periodu desie se manje promjene u morfoloko fizionomskoj strukturi naselja na
podruju Bosansko podrinjskog kantona. Promjene e se sastojati u poguavanju
graevinskih reona naselja, kao i poveanju broja viespratnih objekata (apsolutno i relativno).
SISTEM CENTARA
Za definisanje planirane mree naselja odnosno sistema centara u ovom planu je korieno
vie indikatora, pored onih za utvrivanje stanja mree naselja i to:
Planirana opremljenost naselja tehnikom i drutvenom infrastrukturom (javne slube),

Planirana saobraajna mrea,
Projektovani broj stanovnika u naselju i gravitacionom podruju,
Budua morfologija naselja i gustina izgraenosti naselja,
Potencijali u privrednoj oblasti,
Smjernice i vizije razvoja lokalne samouprave.
Na osnovu ovih kriterijuma na podruju Bosansko - podrinjskog kantona planiraju se sljedee

kategorije centara i naselja koja pripadaju pojedinim kategorijama centara:
1. Subregionalni centar naselje Gorade;
2. Optinski centar nieg ranga naselja Ustikolina (optina Foa - Ustikolina) i
Praa (optina Pale Praa);
3. Sekundarni optinski centar naselje Vitkovii (optina Gorade);
4. Lokalni centar naselja Jabuka (optina Foa - Ustikolina); Boguii, itluk,
Dindii, Faoii, Ilovaa, Osanica (optina Gorade); Renovica (optina Pale
Praa);
5. Primarno naselje preostala naselja (160 naselja);
6. Prigradsko naselje naselja Baci, Budii, Grabovik, Laleta, Kazagii, Kolijevke,
Sopotnica i Zupii (optina Gorade).
173

BANJA LUKA
PROSTORNE CJELINE
Planirane prostorne cjeline na podruju optine Bosansko - podrinjskog kantona su definisane
na osnovu planirane mree naselja, odnosno na osnovu gravitacionih zona planiranih
sekundarnih optinskih i lokalnih centara.
U odnosu na postojee stanje na podruju optine Gorade izdvojie se jo jedna zona lokalnog
centra Faoii (sjeverozapadni dio optine Gorade)
Kod planiranih zona sekundarnih optinskih i lokalnih centara nee doi do znaajnijih promjena
u gustini naseljenosti u odnosu na postojee stanje, odnosno promjene u gustini naseljenosti
odgovarae stopi rasta broja stanovnika po zonama u vremenskom horizontu plana.
Tabela 67: Zone sekundarnih optinskih centara i zone lokalnih centara na podruju Bosansko podrinjskog kantona 2028. godine
ZONA
SEKUNDARNOG
CENTRA
ZONA
LOKALNOG
CENTRA
NASELJA U SASTAVU ZONE LOKALNOG CENTRA
POVRINA
(km2)
Jabuka
Belii, Dragomilii, Jabuka, Kolakovii, Lokve, Mazlina, Podgrae, Raii, Rodijelj,

Slaviii, Stojkovii, Zabor
95.87
Ustikolina
Bavii, Brajii, Bunii, Cvilin, Donje ee, Filipovii, Gostiaj, Mravljaa, Njuhe,
Petojevii, Previla, Prisoje, Sorlaci, Ustikolina, Zebina uma
65.39
Gorade
Baci, Blagojevii, Budii, urovi, Deeva, Gaj, Glamo, Gorade, Grabovik,

Hubjeri, Ilino, Kazagii, Kolijevke, Konjbaba, Laleta, Milanovii, Mirvii na
Podhranjenu, Mravi, Oruevac, Osjeani, Ostruno, Pijevac, Podhranjen,
Podkozara Donja, Prisoje, Radi
58.9
PRIGRADSKA
NASELJA
Ustikolina
Gorade
Faoii
Baci, Budii,
Bare, Batkovii, Bezmilje, Bokovii, Butkovii Ilovaa, Crvica, Donja Bukvica,
Grabovik, Laleta,
Donji Bogovii, Faoii, Gornja Bukvica, Gornji Bogovii, Gusii, Hranii, Knjevii,
Kazagii,
Kovai, Krabori, Krea, Orahovice, Rakovii, Sijedac, Sofii, ehovii,
Kolijevke,
emihova, Utje
Sopotnica, Zupii
64.42
Ilovaa
Bahovo, Brati, atovii, Ilovaa, Kola, Konjevii, Nekopi, Plesi, Poratak, Ropovii,
abanci, Zabus
27.45
Osanica
Borovii, akovii, Kosae, Kuine, Osanica, Pijestina, Reetnica, Vrbica, Zubovii

u Ogleevi
15.2
Boguii
Boguii, Butkovii, Goela, Jagodii, Kamen, Lukarice, Ratkovii
9.4
itluk
Brajlovii, Brekovi, itluk, ehajii, Gunjaii, Guskovii, Hadii, Jarovii, Kuei,

Markovii, Mirvii, Morinac, Mrkovi, Ozrenovii, Radovovii, Rosijevii, Skravnik,
Spahovii, aii, Tupaii, Vlajii, Vranei, Vremci, Zavrje, Zubovii
48.68
Dindii
Bakije, Brijeg, Donje Selo, Dindii, Gunjevii, Karovii, Kolovarice, Kutjei,

Paraun, Perjani, Potrkua, Vranii, uurii, igovi
15.62
Vitkovii
Ahmovii, Biljin, Brezje, ovii, Donja Brda, Duii, Gornja Brda, Kalac, Kodaga
Polje, Mravinjac, Uhotii, Vitkovii
13.67
Praa
Brdarii, Datelji, Kamenica, Komrani, Praa, Srednje
57.04
Renovica
Brojnii, Bulozi, eljadinii, emernica, Renovica, ainovii, Turkovii, Vraalice
30.64
Vitkovii
Praa
UKUPNO
502.28
174

BANJA LUKA
URBANIZACIJA
U vremenskom horizontu plana demografska komponenta urbanizacije nee vie biti toliko
izraena. Ostale dvije komponente procesa urbanizacije fizionomska i funkcionalna - bie u
planskom periodu izraenije nego u sadanjem trenutku. U vremenskom horizontu plana
naselja Ustikolina i Praa kao optinski centri nee ispuniti demografsko statistiki kriterijum
za gradska naselja, ve e predstavljati mjeovita naselja po demografsko statistikom
kriterijumu M. Macure. Naselje Gorade e u planskom periodu predstavljati jedino gradsko
naselje na teritoriji Bosansko - podrinjskog kantona.
175

BANJA LUKA
VIII STANOVANJE I STANOVI

Projekcija broja stanova je uslovljena trima osnovnim komponentama: prirodnim i mehanikim
kretanjem stanovnitva i amortizacijom stambenog fonda. Pretpostavlja se da e mehaniko
kretanje stanovnitva u budunosti najvie uticati na porast broja stanovnika, ali taj segment
stanovnitva e se veim dijelom vraati u stambene jedinice koje su trenutno nenastanjene, a
egzistiraju na teritoriji Bosansko podrinjskog kantona. Zbog toga e glavni faktori koji e uticati
na porast broja stambenih jedinica prije svega biti prirodno kretanje stanovnitva i amortizacija
stambenog fonda, a u obzir treba uzeti i projektovano blago poveanje prosjene veliine
domainstva.
Ukoliko se hipoteza o projekciji broja stanovnika i domainstava doslovno prenese na na
projekciju stambenog fond dolazi se do brojke od 500 stambenih jedinica koje e se izgraditi u
periodu 2008 - 2028. na podruju kantona kao posljedica komponente kretanja stanovnitva.
Takoe bi bilo potrebno zamjeniti 2676 stambenih jedinica u sklopu amortizacije stambenog
fonda, to ukupno daje 3176 nove stambene jedinice.
Na ovaj nain projektovana veliina ukupnog stambenog fonda na podruju Bosansko
podrinjskog kantona iznosila bi 11202 stambene jedinice u 2028. godini. U odnosu na 2008.
god. dolo bi do blagog rasta broja stanova.
Projektovani broj stanova u 2028. godini od 11202 stana se realno moe dostii u vremenskom
horizontu plana. Zbog toga se planira izgradnja 3176 novih stanova u periodu 2008 2028. U
ovaj broj planiranih stanova su uraunati i stanovi koje treba zamjeniti u sklopu amortizacije
stambenog fonda (2676 stambenih jedinica).
Planirani broj od 3176 stambene jedinice koje je potrebno napraviti u periodu 2008 - 2028. na
podruju Bosansko podrinjskog kantona da bi se dostigao projektovani broj stanova od 11202
stambene jedinice ne odnosi se samo na novu stambenu izgradnju na neizgraenom zemljitu,
ve i na zamjenu dotrajalog stambenog fonda i obnovu oteenih i poruenih stambenih
objekata (sada van funkcije) na izgraenom prostoru (zemljitu).
Sljedea tabela pokazuje distribuciju projektovanog broja novih stanova po optinama
Bosansko podrinjskog kantona.
Tabela 67: Projekcija broja novih stanova po optinama Bosansko podrinjskog kantona 2028.
godine
PROJEKCIJA BROJA NOVIH STANOVA

PO OPTINAMA
2028. GODINE
OPTINA
BROJ STAMBENIH
JEDINICA
FOA - USTIKOLINA
340
GORADE
PALE - PRAA
2638
UKUPNO
198
3176
Najvei broj novih stanova 2028. godine je planiran u optini Gorade (oko 83 % projektovanog
broja stanova).
176

BANJA LUKA
Poguavanje graevinskih reona bi trebalo predstavljati jedan od prioriteta plana. To se moe

postii veim udjelom vieporodine stambene izgradnje u ukupnoj stambenoj izgradnji nego
to je to dosad bio sluaj.
Pogodna podruja za stanovanje na podruju Bosansko podrinjskog kantona u vremenskom
horizontu bie optinski centri i njihova prigradska naselja, kao i sekundarni optinski i lokalni
centri.
Izgradnju objekata za povremeno stanovanje (vikend izgradnja) treba iskljuivo usmjeriti
prema podrujima u kojima ve postoje vikend naselja, kao i prema prostorima gdje je
planiran razvoj turizma.
177

BANJA LUKA
IX
ENERGETSKA INFRASTRUKTURA (PROIZVODNJA I PRIJENOS

ENERGIJE)
ELEKTROENERGETSKA INFRASTRUKTURA
Proizvodnja elektrine energije
Pored ve postojeih MHE Osanica 1, MHE Osanica 4, MHE emernica i MHE Kaljani u
izgradnji, na podruju Bosansko - podrinjskog kantona planirana je izgradnja veeg broja MHE:
MHE Ustikolina Kolunska rijeka,

MHE Kiseljak Kolunska rijeka,
MHE Jabuka Kolunska rijeka,
MHE Modro polje Kolunska rijeka,
MHE Raii Kolunska rijeka,
MHE Tihuljii Kolunska rijeka,
MHE Ljaljika rijeka Ljaljika rijeka,
MHE Mazlina Mazlinska rijeka,
MHE Marisolii Miloeviev potok,
MHE Osanica 2 rijeka Osanica,
MHE Osanica 3 rijeka Osanica,
MHE Vraalica rijeka Praa,
MHE Banja stijena rijeka Praa,
MHE Praa rijeka Praa.
Na podruju BPK prema Studiji elektroenergetskog i termoenergetskog sistema Bosansko podrinjskog kantona Gorade za period 2008-2028. godine i Studiji energetskog sektora u BiH,
Modul 3 - proizvodnja elektrine energije, planirana je izgradnja HE Ustikolina (instalisane
snage 3x22 MW), a prema razvojnom programu Javnog preduzea Elektroprivreda Bosne i
Hercegovine (dopis br.: 01-18270/09 od 30.07.2009.god.) planirana je i izgradnja i HE Gorade.
Gorenavedeni hidroenergetski objekti na grafikom prilogu nisu uzeti u obzir prema zahtjevu
kantonalnog Ministarstva za urbanizam prostorno ureenje i zatitu okoline, s obzirom da je
njihova izgradnja iskljuivo u nadlenosti Federacije BiH, odnosno Bosne i Hercegovine, pri
emu prostorni plan ni za jedan od ova dva nivoa nije usvojen, pa samim tim nije mogue ni
prejudicirati njihovo prostorno - plansko rjeenje.
Izgradnja transformatorskih stanice 110/X planiranih Studijom energetskog sektora u BiH
vezana je za izgradnju navedenih HE i MHE:
- do 2010. godine pojednostavljena TS 110/10(20) kV Praa, transformacija 110/10(20) kV 8
MVA; glavni razlog izgradnje je prikljuak malih hidroelektrana, a koristila bi se i za potrebe
distribucije elektrine energije,
- u sluaju izgradnje HE Ustikolina pojednostavljena TS 110/10(20) kV Ustikolina, transformacija
110/10(20) kV 10 MVA; glavni razlog izgradnja je HE Ustikolina i prikljuak malih
hidroelektrana, a koristila bi se i za potrebe distribucije elektrine energije.
178

BANJA LUKA
Prenosna mrea
Planirana prenosna mrea je vezana za izgradnju navedenih transformatorskih stanica:
Ulaz/izlaz DV 110 kV Pale - Gorade u TS Praa 2x110 kV, 0.1 km, Al/Fe, 240/40
mm2,
Uvod/izvod DV 110 kV Foa - Gorade u TS Ustikolin 2x110 kV, 0.1 km, Al/Fe
240/40 mm2.
Distributivna mrea
Na podruju BPK nije planirana izgradnja novih transformatorskih stanica 35 kV, ve samo
obnova postojeih industrijskih postrojenja TS 35/10 kV Pobjeda i TS 35/6 kV Azot koje su
radijalno napajane vodovima 35 kV iz TS 110/35/10 kV Gorade 1.
Vodovi i transformatorske stanice su stariji od 50 godina, te je planirana zamjena vodia i
obnova postrojenja u stanicama.
Planirana je sljedea dinamika obnove 35 kV mree:
Zamjena vodia, izolatora i pripadajueg pribora nadzemnog voda 35 kV Gorade1

Pobjeda duine 4 km do 2011. godine (Al/Fe 50 mm2),
Zamjena vodia, izolatora i pripadajueg pribora nadzemnog dijela voda 35 kV Gorade
1 Azot duine 2 km do 2011. godine (Al/Fe 95 mm2 ili vei),
Obnova TS 35/10 kV Pobjeda do 2011. godine,
Obnova TS 35/6 kV Azot do 2011. godine.
Na podruju Gorada zapoeto je uvoenje pogona na naponskoj razini 20 kV, pri emu je
krajnji cilj ostvarivanje pouzdanog dvostranog napajanja na 20 kV nivou. Trenutno stanje
ugraenosti opreme za pogon na 20 kV je sljedee: 23 % preklopivih transformatora 10(20)/0,4
kV, oko 37 % TS 10(20)/0,4 kV, 29 % nadzemnih vodova 10(20) kV, te 44 % kabelske mree
10(20) kV.
TERMOENERGETIKA I ENERGETSKI IZVORI

Projekcija strukture proizvodnje energije po vrstama
Poto Bosansko - podrinjski kanton ne raspolae sa rezervama fosilnih goriva, u projekcijama
strukture proizvodnje energije, kao domaeg resursa, moe se govoriti iskljuivo o obnovljivim
izvorima energije.
S obzirom na potencijale za izgradnju malih hidrocentrala i njihovu ekonominost, realno je
oekivati da e udio hidroenergije u proizvodnji elektrine energije rasti u narednom periodu. Na
taj nain e se smanjivati debalans u proizvodnji i potronji elektrine energije.
Planovi o izgradnji sistema daljinskog grijanja ne postoje. Stoga se moe oekivati da e
struktura energije za grijanje ostati ista u narednom periodu.
Moe se oekivati koritenje suneve energije za pripremu tople potrone vode. Na taj nain se
moe donekle usporiti rast potronje elektrine energije. Pored primjene toplotne energije,
dobijene solarnim kolektorima za grijanje i pripremu sanitarne vode u zgradarstvu, ovaj vid
energije je takoer primjenjiv i za hlaenje, procesnu industrijsku toplotu i sl. Svaka od
navedenih primjena je izvjesna, pogotovo priprema za grijanje i pripremu sanitarne vode u
domainstvima Bosansko - podrinjskog kantona. Intezitet te primjene je direktno zavisan od
179

BANJA LUKA
vladine politike podsticajnih mjera, te od parametara vezanih za projektovanje solanih kolektora

(broj lanova domainstva, potreba za toplom potronom vodom, broj sunanih dana itd.).
Za utvrivanje potencijala energije vjetra planira se vrenje mjerenja na pogodnim lokalitetima
(prevoji, planinski vrhovi).
Nije realno oekivati znaajnije koritenje biogasa iz stoarstva, s obzirom da su stoarske
farme usitnjene. S obzirom da je u kantonu razvijeno voarstvo, mogue je koritenje ostataka
biomase od rezidbe vonjaka.
Gasifikacija
Prema Stratekom planu i programu razvoja energetike FBiH postoji plan za dovoenje
prirodnog gasa u Bosansko - podrinjski kanton iz pravca Kantona Sarajevo.
Kao osnova za gasifikaciju prostora Bosansko - podrinjskog kantona posluile su knjige 1 i 2
dokumenta Predinvesticiona studija za gasifikaciju Gornjeg Podrinja, Sarajevo, juni 2007.
Studiju je izradio Istraivako razvojni centar IGT Sarajevo.
Trasa glavnog magistralnog gasovoda za snabdijevanje potroaa gasom (kada se za to steknu
uslovi), a koji prolazi kroz Bosansko - podrinjski kanton je prikazana u grafikom prilogu i
preuzeta je iz pomenute studije.
Mjesta prikljuenja na glavne cijevi dovoda gasa, kao ni mjerno - regulacione stanice u
Bosansko - podrinjskom kantonu nisu grafiki prikazane, a iste se mogu orijentaciono locirati
bazirajui se na pomenutoj studiji. Poloaj glavnih mjerno - regulacionih stanica za regiju Gornje
Podrinje takoe se nalaze u studiji gasifikacije.
Pri projektovanju i izgradnji gasovoda treba se pridravati svih zakonskih propisa i standarda za
ovu oblast.
180

BANJA LUKA
X SAOBRAAJNA INFRASTRUKTURA (SAOBRAAJ)

DRUMSKI SAOBRAAJ
Najznaajnije plansko rjeenje je definisanje trase brzog puta na potezu Renovica Hranjen Gorade, kao saobraajnice koja predstavlja znaajnu vezu sjevernog dijela Bosansko podrinjskog kantona sa njegovim istonim dijelom. Na ovaj nain ostvaruje se bitna veza
optine Gorade i kantona sa magistralnim putem M5 u sjevernom dijelu predmetnog obuhvata
i dalje prema Sarajevu kao glavnom gradu Federacije Bosne i Hercegovine i Bosne i
Hercegovine.
U toku izrade ovog plana JP Direkcija cesta Federacije Bosne i Hercegovine je dostavila
usvojena idejna rjeenja za dionice pomenute ceste. Konkretno, za dionicu Renovica - Hranjen,
ukljuujui i tunel Hranjen je dostavljeno usvojeno idejno rjeenje, a za dionicu Hranjen Gorade (u toku je izrada glavnog projekat) je dostavljen koridor za usvojenu varijantu. Ovim
planskim dokumentom gorepomenuta saobraajnica uvrtena je u plansko rjeenje kao
planirani brzi put, a na grafikom prilogu koji se odnosi na saobraajnu infrastrukturu definisana
je trasa na osnovu dostavljenog materijala.
U mrei magistralnih puteva i regionalnih puteva neophodna je izgradnja obilaznica oko
centralnog podruja Gorada. Planirana je jugoistona obilaznica koja se povezuje na postojei
magistralni pravac M20, a veza se ostvaruje sa 2 mosta preko rijeke Drine koja spajaju ovaj
putni pravac sa pomenutim magistralnim putem. Pomenuta obilaznica u kategorizaciji i znaaju
putnih pravaca spada u klasu regionalnih puteva. Sama trasa obilaznice uslovljena je
karakteristinom konfiguracijom terena, te je u skladu sa mogunostima odabrana kao najbolje
mogue rjeenje.
Planom se predvia i magistralni putni pravac kojim bi se kanton od podruja Renovice povezao
sa mreom puteva u Republici Srpskoj, konkretno sa magistralnim putem M19.3.
Izmeu magistralnih puteva M5 i M18.1 planiran je regionalni put Datelji Hranii Presjeka
kojim se dobija saobraajni tzv. putni prsten kroz teritoriju kantona, a koji je u funkciji direktne
veze optine Praa i optine Ustikolina odnosno njihovih optinskih centara.
Predviene akumulacije na Osanici uslovljavaju izmjetanje lokalnih puteva, pa se u skladu sa
tim definiu alternativni pravci kojima bi se ovaj prostor zaobiao, na nain da se ne ugroava
saobraajna funkcionalnost ireg podruja. Taan poloaj trase definie se planskim
dokumentima nieg reda.
Osnovnim konceptom prostornog razvoja u oblasti saobraaja planira se i rekonstrukcija
postojeih lokalnih puteva i njihova modernizacija.
Svi putevi utvreni ovom osnovom su javni putevi. Moraju se projektovati po propisima za javne
puteve i uz primjenu vaeih standarda. To se naroito odnosi na popreni profil puta,
situacione i vertikalne elemente trase, elemente za odvodnjavanje i neophodnu saobraajnu
opremu i signalizaciju. Kako su u pitanju putevi razliitih rangova i razliitog znaaja parametri
iz propisa koji se imaju primijeniti odreivae se u svakom pojedinanom sluaju projektnim
zadatkom.
Izrada programa i projekata za puteve mora biti usaglaena sa:
- programima razvoja privrednih aktivnosti,
- programima razvoja sadraja drutvenog standarda, i
- programima razvoja javnog prevoza,
Smjernica plana je, da se u svim sluajevima gdje je to mogue, objedinjavaju akcije na
projektovanju i graenju puteva, instalacija tehnike infrastrukture i regulaciji vodotoka.
181

BANJA LUKA
TELEKOMUNIKACIONA INFRASTRUKTURA
Potanski saobraaj
Na temelju lana 57. stav 7. Zakona o potanskom prometu Federacije Bosne i Hercegovine
("Slubene novine Federacije BiH", broj 76/04), Federalno ministarstvo prometa i komunikacija
je donijelo Plan potanske mree Federacije BiH.
Tim se planom potanske mree utvruju naela, principi i njihova primjena u organizaciji,
izgradnji, proirenju i odravanju potanske mree i funkcioniranja potanskog prometa na
podruju Federacije BiH u cilju osiguranja pravilnog i nesmetanog funkcioniranja potanskog
prometa kao jedinstvenog tehnikotehnolokog sustava radi zadovoljenja korisnika potanskih
usluga, a posebno potanska mrea, organizacija potanskih ureda, organizacija sredita
prerade, kriteriji za otvaranje potanskih ureda, uvjeti za zatvaranje i preseljenje potanskih
ureda, kriteriji za organizaciju sredita prerade, potanska oprema, izgradnja potanskih
objekata, organizacija prijevoza potanskih poiljaka, kriteriji za odreivanje podruja za prijam i
uruenje potanskih poiljaka, potanski koveii, kriteriji za odreivanje radnog vremena
potanskih ureda, potanski broj, kvaliteta potanskih usluga i druga pitanja koja su utvrena
ovim planom.
Radi prevazilaenja postojeih disproporcija u razvoju izmeu privrednog razvoja i potanskog
saobraaja potrebno je:
-
postojeu potansku mreu rekonstruisati i dograditi,

poveati broj potanskih altera,
poveati broj potanskih koveia,
planirati otvaranje novih dostavnih reona,
planirati uvoenje savremenih elektronskih sistema u proces potanskog saobraaja uz
uvaavanje kriterija:
jedan potanski ured otvara se u prosjeku na povrini od 40 do 80 km2 ili 1 PU /
5000 do 7000 stanovnika,
jedan potanski kovei za prosjeno 1 000 do 1 500 stanovnika.
Poto se klasini potanski servis orijentisan na pismo neprestano smanjivao, pota se mora
orjentisati na strategiju razvoja drugih djelatnosti. Ovo je posebno postalno aktelno nakon
razdvajanja potanskih i telekomunikcionih usluga i stvaranjem dvije nezavisne kompanije. Zato
u planskom periodu do 2028. godine potanski saobraaj, pored modernizacije poslovanja,
mora da ranije u svoju djelatnost ukljui i druge servise.
Telekomunikacije
Kao mjera razvijenosti jedne telekomunikacione mree uzima se parametar koji definie broj
telefonskih prikljuaka na 100 stanovnika (penetracija). Taj parametar, odnosno penetracija, za
Bosnu i Hercegovinu je dosta manja od prosjeka razvijenih zemalja i u Evropi je meu najniim.
Da bi se predvidio porast prikljuaka u periodu do 2028. godine, potrebno je uobziriti nekoliko
parametara.
U prvom redu mora se uzeti predvianje rasta broja domainstava, ekonomski nivo razvoja, te
procenat rasta broja prikljuaka u proteklih desetak godina u BiH i bliem okruenju.
Na osnovu tako usvojene metodologije moe se nainiti pregled ukupnog broja prikljuaka
fiksne telefonije do 2028. godine.
Meutim, da bi se pratili svjetski trendovi, na predmetnom podruju potrebno je razvijati
telekomunikacionu infrastrukturu sa savremenim tehnolokim rjeenjima.
Za potrebe privrednog razvoja, kao i za graanstvo, koristei razne tehnologije koje su sada u
182

BANJA LUKA
eksploataciji ili e se pojaviti kasnije, potrebno je intenzivirati gradnju pristupnih, irokopojasnih

mrea, koje su preduslov za davanje multimedijalnih usluga.
S obzirom na nizak stepen penetracije potrebno je ovaj broj poveati. Uzimajui u obzir broj
lanova domainstva, kao i stepen razvijenosti privrede, veim brojem telefona svim
domainstvima i svim privrednim subjektima bi se omoguio pristup na telekomunikacionu
mreu.
Pristupna mrea (zbog kompleksnosti rjeavanje imovinsko-pravnih odnosa, graevinske
dozvole i dr.) je najskuplji dio telekomunikacione mree, tako da ovaj dio telekomunikacione
mree mora biti dobro isplaniran.
Nove telefonske mree, zbog jo uvijek nie cijene od gradnje optikih mrea, gradie se sa
bakarnim kablovima. Duina bakarne parice treba da se kree u rasponu od 700 do 1200
metara. Telefonske mree sa bakarnim kablovima treba planirati i graditi tako da odmah, ili uz
manja dodatna ulaganja, mogu dati multimedijalne usluge koje zahtijevaju irokopojasnost.
Zbog toga u pristupnim mreama treba polagati PE cijevi kako bi se kasnije omoguila
jednostavnija i jeftinija gradnja optikih mrea (uvlaenjem optikih kablova u cijevi) kao i
eksploatacija izgraenih mrea sa bakarnom paricom.
Pored gradnje pristupnih mrea sa bakarnim kablovima na odreenim podrujima zbog svoje
strukture zemljita (tonjenje, klizita), malog broja korisnika na odreenom podruju ili
urbanizacije, koristie se i tehnologije beinog pristupa u fiksnoj mrei (DECT, RLL).
Projekcija kapaciteta automatskih telefonskih centrala (ATC), koje e biti izgraene, odredie se
na osnovu procjene potencijalnih telefonskih pretplatnika zaokruujui kapacitete na punu
vrijednost konstruktivnih jedinica. Kao normativ je da se na 100 stanovnika planira oko 36, a na
30 m2 poslovnog prostora (administracija) 1 telefonski prikljuak.
U narednom planskom periodu doi e do poveanja broja telefonskih pretplatnika i poveanja
kapaciteta telefonskih centrala. Kapaciteti telefonskih centrala poveae se u skladu sa
potrebama za novim telefonskim prikljucima.
Na osnovu planiranog broja telefonskih prikljuaka i na osnovu iskazanih potreba na
predmetnom podruju u planu je postavljanje dodatnih isturenih stepena (RSS ova): Gorade
sjeveroistok, Gorade jugoistok i Zupii.
Povezivanje ovih RSS ova sa postojeom TT mreom izvelo bi se kablovski, odnosno
optikim kablom na nain kako je prikazano u grafikom prilogu.
to se tie telegrafske mree - projekcija razvoja te mree sada je u stagnaciji, jer se poruke
alju uglavnom putem telefonskih linija, pomou telefaksa.
Broj potencijalnih korisnika mree za prenos podataka zavisie od privrednog razvoja, vanosti i
uloge kantona i optina u Federaciji BiH. Moe se pretpostaviti da e biti izgraena mrea za
prenos podataka i da e biti prikljueno ukupno 10 terminala.
Imajui u vidu kvalitet prijema radio i TV signala na podruju Bosansko - podrinjskog kantona,
namee se potreba izgradnje radio-mree na dravnom, entitetskom kantonalnom i optinskom
nivou. Time e se osigurati potpuno funkcionalno koritenje radiodifuznog sistema u redovnim i
vanrednim uslovima.
Sa porastom broja stanovnika i sa modernizacijom u svim oblastima ivota na ovom podruju,
namee se i potreba za stvaranjem i razvojem jedinstvenog telekomunikacijskog saobraaja.
Dananje vrijeme donosi sa sobom znaajan porast zahtjeva za prenosom novih usluga do
korisnika kao to su istovremeni prenos govora i podataka, brzi Internet, digitalna kablovska
televizija, video na zahtjev i sl.
183

BANJA LUKA
XI HIDROTEHNIKA INFRASTRUKTURA (VODNA INFRASTRUKTURA)

SNABDIJEVANJE VODOM
Projekcija potrebnih koliina vode po optinama
Projekcija potrebnih koliina vode po pojedinim optinama je u zavisnosti od prikljuenog broja
stanovnika, specifine potronje po stanovniku (l/st/dan), gubitaka u vodovodnim sistemima.
Projekcija se daje za 2028. godinu, posebno za urbana naselja, posebno za ruralna naselja, sa
specifinom potronjom vode od 330 l/st/dan za urbana naselja i 300 l/st/dan za ruralna naselja,
te koeficijent dnevne neravnomjernosti K dn = 1,6.
Tabela 68: Projekcija potrebnih koliina voda po optinama Bosansko podrinjskog kantona
2028. godine
Gradsko naselje
Optina
Gorade
Pale - Praa
Foa Ustikolina
Ukupno
Broj
stanovnika
Prognozirane
koliine vode
3
m /dan (l/sek)
Ruralno podruje
Broj
stanovnika
8778
(101,6)
0
2322
16625
8778
(101,6)
15167
16625
11578
1267
Prognozirane
koliine vode
3
m /dan (l/sek)
5557.44
(64,32)
668,98(7,74)
1226,02
(14,19)
7280,16
(84,26)
Ukupno
prognozirane
koliine vode
m3/dan
(l/sek)
14335,44
(165,92)
668,98(7,74)
1226,02
(14,19)
16058,16
(185,86)
Planovi razvoja vodovodnih sistema

Grad Gorade ima rijeeno pitanje vodosnabdijevanja, jer kapacitet izvorita Vitkovii
zadovoljava planske potrebe za vodom.
Gorade se nekad vodom snabdijevao sa izvorita Cicelj u ajniu. Planom je ostavljena
mogunost da se ponovo aktivira ovo izvorite (alternativni izvor vodosnabdijevanja) s obzirom
da je u susjednoj optini Novo Gorade kao jedna od varijanti vodosnabdijevanja predloena
varijanta dovoda vode sa vrela Cicelj. Potrebno bi bilo rekonstruisati postojei cjevovod koji je
potpuno van funkcije, kao i pratee objekte vodovodnog sistema.
U optina Pale - Praa za vrjeme veih padavina javljaju se problemi sa zamuenjem izvorita.
Planom je predvieno da se vodosnabdijevanje naselja Praa vri sa postojeih izvorita, a kao
varijantno rjeenje je predvien dovod vode sa teritorije grada Istono Sarajevo dovod vode
sa vodovodnog sistema Podgrab.
Optina Foa Ustikolina ima nerjeeno pitanje izvorita. Nekad se Ustikolina vodom
snabdijevala sa vodovodnog sistema grada Foe, tako da je planom predvieno ponovno
uvezivanje sa ovim sistemom. Takoe je ostavljena mogunost snabdijevanja Ustikoline sa
izvorita Vitkovii.
184

BANJA LUKA
ODVOENJE I DISPOZICIJA OTPADNIH VODA (ZATITA VODA)

Zakonska je obaveza preiavati sve otpadne vode naselja i industrije. Industrijski pogoni koji
produkuju tehnoloke otpadne vode moraju imati ugraene odgovarajue ureaje za pretretman
svojih otpadnih voda i iste se moraju dovesti na kvalitet otpadnih voda koje se mogu upustiti u
javnu kanalizaciju ili povrinske vodotoke. Izdvojeni pogoni, kao to su klaonice, autopraonice,
servisi za opravak vozila, benzinske stanice i sl. takoe moraju imati odgovarajui tretman
svojih otpadnih voda (separatori masti, ulja, naftnih derivata i sl).
Ovim planom su predviene trase glavnih kolektora i lokacije ureaja za preiavanje otpadnih
voda optinskih centara na podruju kantona: Gorada, Ustikoline i Prae. Korisnici vode u
ostalim naseljima (ruralna naselja) takoe moraju tretirati svoje otpadne vode na odgovarajuim
ureajima (septike jame, sabirne jame, prefabrikovani septiki ureaji).
U cilju zatite vodotoka potrebno je utvrditi zatitne zone vodotoka (sa propisanim reimima
ponaanja u njima) planskim dokumentima nieg reda. U zatitnom pojasu je zabranjeno
deponovanje i izgradnja svih objekata izuzev vodoprivrednih, vodenica, objekata za sport i
rekreaciju, objekata neophodnih za istrane radove, objekata predvienih za rad vodovodnih
sistema. U zatitnim zonama vodotoka ne mogu se graditi objekti, izvoditi drugi radovi, niti
koristiti zemljite na nain koji ugroava prirodne vrijednosti, koliinu i kvalitet vode.
HIDROELEKTRANE I AKUMULACIJE
Planom su predviene sljedee MHE :
MHE Ustikolina Kolunska rijeka

MHE Kiseljak Kolunska rijeka
MHE Jabuka Kolunska rijeka
MHE Modro polje Kolunska rijeka
MHE Raii Kolunska rijeka
MHE Tihuljii Kolunska rijeka
MHE Ljaljika rijeka Ljaljika rijeka
MHE Mazlina Mazlinska rijeka
MHE Marisolii Miloeviev potok
MHE Osanica 2 rijeka Osanica
MHE Osanica 3 rijeka Osanica
MHE Vraalica rijeka Praa
MHE Banja stijena rijeka Praa
MHE Kaljani rijeka Praa
MHE Praa rijeka Praa
Postojee vodene povrine u planskom periodu e biti uveane izgradnjom 6 veih akumulacija,
prvenstveno vezanih za objekte za proizvodnju elektrine energije. Rije je o 4 akumulacije na
rijeci Praa (akumulacija MHE Kaljani, akumulacija MHE Praa, akumulacija MHE Banja
stijena i akumulacija MHE Vraalica), dvije akumulacije na rijeci Osanici (akumulacija MHE
Osanica 2 i akumulacija MHE Osanica 3).
Ukupna povrina planiranih akumulacija iznosi 109.27 ha.
Planirane akumulacije na prostoru Bosansko podrinjskog kantona imaju ulogu zadravanja
vika voda u funkciji zatite od poplava, obezbjeivanja dodatnih koliina vode za poboljavanje
sistema vodosnabdijevanja (pogotovo u ljetnjem sunom periodu), proizvodnje elektrine
185

BANJA LUKA
energije, kao i ostale namjene (rekreacija na vodi, ribogojstvo, navodnjavanje poljoprivrednog

zemljita i sl.)
186

BANJA LUKA
XII KOMUNALNA INFRASTRUKTURA

GROBLJA
Odreen broj grobalja u udaljenim ruralnim naseljima i manjih grobalja u optinskim centrima
Bosansko - podrinjskog kantona e do 2028. godine postati potpuno neaktivan i planira se
njihovo zatvaranje.
Groblja u optinskim centrima, sekundarnim optinskim centrima i lokalnim centrima mogu
zadovoljiti potrebe za sahranjivanjem tih naselja do 2028. godine uz odreena proirenja u
pojedinim sluajevima.
U postojeoj proizvodno poslovnoj zoni Vitkovii potrebno je planirati izgradnju objekta za
sakupljanje, preradu i spaljivanje ivotinjskih ostataka (prema Uredbi EU stona groblja su
zabranjena).
KOMUNALNI OTPAD
Planiranje lokacija za deponije ukljuuje analize brojnih parametara koje za krajni cilj imaju
smanjenje zagaenja i opasnosti za stanovnitvo i ivotnu sredinu.
Utvrivanje lokacije za deponije je jedna od faza izgradnje koju je neophodno potovati i koja
podlijee specifinim zakonskim i strunim uslovima, kao i specifinoj proceduri obezbjeenja
podataka i iznalaenja optimalnih rjeenja.
Deponija se planira za vrijeme due od 20 godina, ali moe se planirati i za krai period ako je
potrebno. Smatra se da se godinje odloi po stanovniku jedan kubni metar otpada u
rastresitom stanju.
Deponija je sanitarno tehniki ureen prostor na kome se odlaze vrsti otpad koji kao otpadni
materijal nastaje na javnim povrinama, u domainstvima u procesu proizvodnje, u saobraaju,
upotrebi, a koji nema svojstva otpadnih materija i ne moe se preraivati, odnosno racionalno
koristiti.
Lokacija za deponiju sa tehniko tehnolokog aspekta u planiranju, projektovanju i izgradnji
treba da obezbjeuje:
potpuno sanitarno epidemioloku sigurnost za stanovnitvo okolnih stambenih

podruja i osoblja koje radi na deponiji,
zatita od zagaenja zemljita, vazduha, podzemnih i povrinskih voda,
racionalno koritenje i utedu zemljita,
maksimalnu mehanizaciju svih vrsta radova.
Dokumentom Strategija upravljanja otpadom BiH9 definisane su lokacije deponija za razliite

vrste otpada (komunalni, industrijski, medicinski).
Prema projekciji produkcije industrijskog otpada i drugih relevantnih parametara definisan je
meuentitetski lokalitet (centar za tretman industrijskog otpada) za industrijski otpad na
podruju optine Rogatica. Lokacija za odlaganje medicinskog otpada, odnosno centra za
tretman otpada, je entitetska varijanta i definisana je na podruju Sarajeva (otpad koji nakon
tretmana moe da se deponuje na sanitarnu deponiju Smiljevii).
Koncept ovog dokumenta predvia i definisanje lokacija za transfer stanice u okviru ostvarivanja
projekata regionalnih deponija na podruju BiH.
BiH Solid Waste Management Strategy", EU PHARE, AEA Tehnology Environment, Oxfordshire, UK.
2002. godine.
187

BANJA LUKA
Analizom podataka GIS baze, kao i prema odreenim zakonskim propisima, definisane su
potencijalne lokacije za odlaganje komunalnog otpada, odnosno lokacija za sanitarnu deponiju
na podruju Bosansko podrinjskog kantona.
Ovaj postupak podrazumjeva unos podataka koji su ograniavajui faktori za izgradnju
deponija, a koji podrazumjevaju:
COP metod koji predstavlja sintezu geolokih osobenosti terena i koji u svojoj osnovi
definie stepen osjetljivosti podzemnih voda na zagaenje
udaljenost od naselja koja ne moe biti manja od 500 m od pojedinanih kua van
naselja,
udaljenost od vodnih povrina koja ne smije biti manja od 500 m uz obalu rijeka i jezera,
nagib terena koji ne bi trebao biti vei od 25 % i reljef,
stabilnost terena,
koritenje zemljita,
povrina zemljita,
saobraajna pristupanost.
Pomenuti parametari dali su rezultat prema kome se na podruju Bosansko podrinjskog

kantona izdvojilo nekoliko lokaliteta. Ovi lokaliteti analizirani su pojedinano, na osnovu ega se
izveo zakljuak da jedini lokalitet koji zadovoljava veinu parametara jeste lokalitet Trenjica u
ataru naselja Vuetii. Vano je pomenuti jedino da ova lokacija u ininjerskogeolokom smislu
pripada uslovno stabilnom terenu koji pretpostavlja detaljnija struna istraivanja.
Struna analiza potvruje da je prijedlog optinskog organa uprave za lokaciju kantonalne
sanitarne deponije na lokalitetu Trenjica opravdano i prihvatljivo rjeenje.
188

BANJA LUKA
XIII DRUTVENE DJELATNOSTI

Preporuke za organizaciju drutvenih djelatnosti (javnih slubi) u planskom periodu
prema rangu u mrei (sistemu) naselja Bosansko podrinjskog kantona
Tabela 69.
Javne slube
Subregionalni
centar
Optinski
centar nieg
ranga
Sekundarni
optinski centar
Lokalni centar
(X)
1. Obrazovanje i nauka
Podruna odjeljenja osnovnih
kola
Osnovna kola (centralna)
Srednje kole
(X)
Visoke kole
(X)
Fakulteti
(X)
aki i studentski domovi
Nauni instituti
(X)
2. Kultura
Pozorita
(X)
Muzeji
(X)
Galerije
Narodne biblioteke
Centri za kulturu
Drutveni domovi
(X)
3. Zdravstvo
Kantonalna bolnica
Dom zdravlja
Ambulanta
Specijalne bolnice, zavodi i

instituti
(X)
(X)
(X)
Predkolsko vaspitanje i
obrazovanje (vrtii)
Centri za socijalni rad
Staraki domovi
(X)
(X)
Domovi za nezbrinutu djecu
(X)
(X)
(X)
4. Socijalno staranje
(X)
189

BANJA LUKA
Domovi za lica sa funkcionalnim
i mentalnim smetnjama
(X)
(X)
(X)
Institucije BiH
organizacione jedinice
(X)
Entitetske institucije
organizacione jedinice
Kantonalna vlada
Kantonalne institucije
Optinske uprave
Vatrogasne slube
Mjesni uredi
Sportsko - rekreativni centri

multinamjenskog karaktera
(X)
Sportske dvorane
(X)
Sportske sale
Bazeni
(X)
(X)
Otvoreni sportski tereni

(rekreativni) univerzalni tereni
5. Uprava
(X)
6. Sport
(X)
Objanjenje simbola:
X neophodno;
(X) mogue ako postoji interes i ekonomska osnova za organizovanje sadraja, u okviru javnog ili
privatnog sektora.
OBRAZOVANJE
U planskom periodu manjak kolskog prostora u osnovnom obrazovanju na podruju gradskog
naselja Gorade treba rijeiti izgradnjom nove osnovne kole (neto korisne povrine oko 2500
m2) koja bi trebala biti locirana u zapadnom dijelu naselja Gorade.
KULTURA
U vremenskom horizontu treba planirati izgradnju doma kulture u naselju Praa i vraanje u
funkciju drutvenih domova u sekundarnim optinskim i lokalnim centrima.
ZDRAVSTVO
U vremenskom horizontu treba planirati proirenje objekata domova zdravlja u Ustikolini i Prai.
SPORT
U vremenskom horizontu treba planirati izgradnju univerzalnih sportskih terena u Faoiima i
Osanici.
190

BANJA LUKA
XIV PRIVREDA
OSNOVNI PRAVCI PRIVREDNOG RAZVOJA
Kod razmatranja osnovnih faktora privrednog razvoja kantona, kao polazna osnova slue
raspoloivi ljudski resursi, materijalni i prirodni resursi.
Prvi i osnovni cilj privrednog razvoja je obezbijediti takav razvoj da kanton izae iz kruga
nerazvijenih kantona i da se po odreenim parametrima to vie priblii prosjeku Federacije
BiH. U okviru osnovne koncepcije razvoja i prostornog ureenja u oblasti privrede predvia se:
-
ubrzano poveanje stepena zaposlenosti i obezbjeenje oko 2500 - 3000 novih radnih
mjesta,
poveanje bruto domaeg proizvoda tako da na kraju planskog perioda dostigne nivo
izmeu 90% i 100% prosjeka Federacije,
privredni rast prvenstveno zasnivati na ekoloki prihvatljivijoj industriji; turizmu;

proizvodnji energije; primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji i proizvodnji hrane; sektoru
malih i srednjih preduzea.
Ovo e se ostvariti kroz:

-
izgradnju novih industrijskih kapaciteta, koji bi prvenstveno bili komplementarno vezani

za postojee kapacitete, odnosno prirodne resurse;
poveanje stepena iskorienosti postojeih industrijskih kapaciteta i proirenje
proizvodnih mogunosti tih kapaciteta,
razvoj rijenog, izletnikog, lovnog, ribolovnog, planinskog, zimskog, banjskog, seoskog,
eko, kulturnog i tranzitnog turizma;
izgradnju manjih hidroenergetskih kapaciteta;
razvoj primarne poljoprivredne proizvodnje u ratarstvu, povrtlarstvu i voarstvu koja bi se
postepeno razvijala na tim osnovama,
razvoj sektora malih i srednjih preduzea u oblastima preraivake industrije,
eksploatacije mineralnih sirovina i poljoprivrede.
Jedan od osnovnih pravaca razvoja kantona jeste proces breg razvoja sektora malih i srednjih
preduzea u privatnom vlasnitvu prvenstveno proizvodnog karaktera.
Proizvodni programi malih i srednjih preduzea su fleksibilni i prilagodljivi brzim promjenama
koje dolaze iz okruenja (trine, tehnoloke promjene) i omoguavaju relativno lako seljenje
kapitala iz jedne grane u drugu, a takoe su i lokaciono fleksibilni.
Kljuni doprinosi malih i srednjih preduzea razvoju trine privrede u BiH, pored otvaranja novih
radnih mjesta, proistiu iz njihovog iniciranja tehnolokih promjena, njihovog doprinosa stvaranju
zdrave konkurencije izmeu preduzea kao i stvaranju bogatstva ponude posebno na domaem
tritu. Uprkos tome to razvoj privatnog sektora i malih i srednjih preduzea nije uspio
kompenzirati drastino smanjenje proizvodnje velikih predratnih industrijskih pogona, ovaj sektor
ipak je danas nosilac privrednog razvoja kantona. Pored preraivake industrije i djelatnosti
prerade metala, gdje je broj ovih preduzea najvei, njihov razvoj u narednom periodu treba
usmjeriti u oblast hemijske industrije, kao i oblast eksploatacije mineralnih sirovina.
Jedan od preduslova za bri privredni razvoj Bosansko - podrinjskog kantona u planskom
periodu jeste formiranje institucionalnog okvira za podrku razvoju privrede. Kao rezultat toga
191

BANJA LUKA
dolo bi do uspostavljanja sistemske komunikacije izmeu javnog i privatnog sektora, to bi se

reflektovalo kroz zajednike razvojne projekte ova dva sektora, formiranje namjenskih fondova
za podrku razvoju MSP i poljoprivrede, ali i kroz kreiranje lokalnih razvojnih planova.
Osnovni pravci razvoja turizma
Vodotoci Drine i Prae i njihovih pritoka, planina Jahorina, termalni, termomineralni i mineralni
izvori, kulturno - istorijsko nasljee i frekventne saobraajnice omoguavaju razvoj rijenog,
izletnikog, lovnog, ribolovnog, planinskog, zimskog, banjskog, seoskog, eko, kulturnog i
tranzitnog turizma u vremenskom horizontu plana. Podruja namjenjena turizmu, sportu i
rekreaciji (turistike zone) su zone Modrani, Kriva Draga i Ruda glava. Turistiko sportsko
rekreativni sadraji kao manjinski sadraji se mogu realizovati u vikend zonama Kolovarice i
Vraalice.
Okosnicu razvoja rijenog turizma u budunosti bi i dalje trebala biti rijeka Drina, uz vee
ukljuenje rijeka Prae i Koline u turistiku ponudu vezanu za rijeni turizam. Kao
komplementarne turistike grane na ovim rijekama, kao i na Osanici i Odskoj rijeci, potrebno je
razvijati izletniki i ribolovni turizam.
Planina Jahorina predstavlja prostor gdje se u planskom periodu moe oekivati dodatni razvoj
planinskog i lovnog turizma, uz aktiviranje zimskog turizma. Prirodni uslovi na irem podruju
Krive Drage i Rude glave omoguavaju razvoj rekreativnog skijanja.
Izvor Toplik u naselju eljadinii (temperatura 15 19C, izdanost do 50 l/s) predstavlja
osnovu za razvoj banjskog turizma.
Seoska naselja u brdsko planinskom podruju kantona kao to su Hranii, Spahovii,
Mazlina, emernica, Vraalice imaju znaajan potencijal za razvoj seoskog turizma i
komplementarnog eko turizma. Visoke ume Jahorine karakteriu znaajne ekoloke i estetske
vrijednosti sa velikim biodiverzitetom koje predstavljaju osnovu za uspjean razvoj eko turizam.
U planskom periodu se moe oekivati znaajniji razvoj kulturnog turizma, baziranom na
kulturnom nasljeu, kao to su neolitsko naselje Lug, nekropola sa stecima u selu Kosae,
groblje na Presjeci, most na Koetini, sakralni objekti - damije.
Lokaliteti za smjetaj kampova su turistika zona Modrani i vikend zona Kolovarice u dolini
Drine, kao i urbano podruje Renovica.
Osnov za razvoj navedenih aktivnosti je izgradnja infrastrukture, kao i maksimalno potivanje i
primjena svih mjera zatite ivotne sredine.
Razvoj zona posebnih turistikih predispozicija
Zone posebnih turistikih predispozicija se izdvajaju na osnovu vie kriterijuma i to:
Sadanja i planirana zatiena prirodna podruja i prirodni objekti (nacionalni parkovi,
regionalni parkovi, spomenici prirode, zatieni pejzai),
Kulturno istorijska dobra (arheoloki lokaliteti, graditeljsko nasljee),
Naseljenost prostora i procjena povratka predratnog stanovnitva,
Postojei turistiki kapaciteti,
Saobraajnice i njihova optereenost.
Na podruju Bosansko podrinjskog kantona mogu se izdvojiti dvije zone posebnih turistikih
predispozicija:
1. Praansko jahorinska zona
Potencijal u ovoj zoni je prvenstveno prisutan u sledeim granama turizma:
192

BANJA LUKA
Rijeni turizam (rafting, kupanje na rijeci Praa),

Ribolovni turizam (rijeka Praa i njene pritoke),
Lovni turizam (lovite Bijele vode),
Planinski turizam (planinski masiv Jahorine, visovi Crni vrh, Klek, Borovac),
Izletniki turizam (priobalje Prae, lovno - rekreativni centar Bijele vode),
Zimski turizam (spomen rekreacioni centar Ruda glava).
2. Zona rijeka Drine

Potencijal u ovoj zoni je prvenstveno prisutan u sledeim granama turizma:
Rijeni turizam (splavarenje, rafting, kupanje na rijeci Praa),

Ribolovni turizam (rijeke Drina, Kolina i vee pritoke Drine u optini Gorade Osanica i
Odska rijeka),
Izletniki i tranzitni turizam (ugostiteljsko - turistiki objekti u priobalju Drine i du
magistralnog puta).
PROSTORNA ORGANIZACIJA PRIVREDE

Analiza i ocjena stanja, kao i potrebe, mogunosti i ciljevi ukazuje na etiri generalna planska
pristupa u oblasti prostorne organizacije privrede.
Rije je o sljedeim planskim pristupima:
Poveanje stepena iskorienosti postojeih proizvodno poslovnih zona i privrednih

pogona.
Izmjetanje postojeih proizvodno poslovnih zona i privrednih pogona ili njihovih
dijelova iz ekolokih razloga.
Proirenje postojeih proizvodno poslovnih zona i privrednih pogona.
Osnivanje novih proizvodno poslovnih zona na pogodnim lokalitetima.
Zavisno od konkretnih uslova na samom terenu, primjenjivae se neko od ova etiri generalna
planska pristupa, ili sva etiri pristupa zajedno. Mogue su sve kombinacije ovih planskih
pristupa.
Planirane proizvodno - poslovna zona su izdvojene na osnovu sljedeih faktora:
Nodalne take u prostoru (spojne take postojeih komunikacija, spojne take postojeih
i planiranih komunikacija, kao i planiranih komunikacija, mjesta koncentracije
stanovnitva i radnih mjesta, granini prelazi),
Infrastrukturna opremljenost,
Postojanje zatienih prirodnih podruja (postojeih i planiranih) i drugih zatitnih zona
(izvorita),
Postojanje znaajnih kulturno istorijskih dobara,
Prijedlozi iz prostorno planske dokumentacije nieg reda,
Prijedlozi iz optinskih strategija razvoja.
Na podruju Bosansko - podrinjskog kantona se planiraju dvije nove proizvodno poslovne

zone:
193

BANJA LUKA
Vinica Praanka u optini Pale Praa, izmeu naselja Donja Vina i Renovica (u
neposrednoj blizini entitetske granice) - povrine 14.96 ha,
Vrbiki potok u optini Foa Ustikolina (atar naselja Ustikolina), na lokaciji
nekadanjeg vojnog skladita - povrine 5.17 ha.
Njihova ukupna povrina iznosi 20.13 ha, sa kapacitetom od 3200 zaposlenih pri gustini
zaposlenosti od 150 zaposlenih/ha.
Lokacija Rasadnik u okviru gradskog naselja Gorade je takoe planirana za proizvodno
poslovnu namjenu. Zbog povrine od 3.37 ha ova povrina je kategorisana kao privredni pogon.
Ukupan broj zaposlenih u okviru planiranih privrednih povrina iznosi 3706 zaposlenih.
U ovim planiranim proizvodno poslovnim zonama bi se trebali smjestiti lokaciono fleksibilni
industrijski kapaciteti (prehrambena industrija, metalopreraivaka, elektronska, itd.) koji imaju
srednji uticaj na ivotnu sredinu optinskog nivoa, kao i vea skladita.
194

BANJA LUKA
XV POSEBNO ZATIENI PROSTORI

1. ZATIENA PRIRODNA PODRUJA (PRIRODNO NASLJEE)
Osnovna koncepcija prostornog razvoja Bosansko - podrinjskog kantona sa aspekta zatite
prirode zasnovana je na identifikaciji prirodnih vrijednosti kantona i njihovog stavljanja pod
zatitu, a u cilju poveanja procenta zatienih prirodnih podruja na cijeloj teritoriji Bosne i
Hercegovine, to i jeste osnovna preporuka svjetskih i evropskih direktiva koje ureuju ovu
oblast.
Shodno gore navedenom, ovim planom je predvieno stavljanje pod zatitu sljedeih prirodnih
podruja i lokaliteta:
Kanjon rijeke Prae, sa povrinom od oko 666 ha zatieni pejza10,
Lokalitet Veliki air, u optini Pale - Praa, gdje je izgradjena kaptaa za snabdijevanje
fiziolokom vodom, - zatieni pejza,
Spomen park Rorovi u optini Gorade - zatieni pejza,
Steansko groblje, u zaseoku Gorii u optini Gorade - zatieni pejza,
Mineralno vrelo Kiseljak u optini Pale Praa spomenik prirode,
Mineralno vrelo Kiseljak u naselju Boguii u optini Gorade -spomenik prirode.
2. PODRUJA NAMJENJENA TURIZMU I REKREACIJI

Na podruju Bosansko - podrinjskog kantona planiraju se tri zone namjenjene turizmu i
rekreaciji:
Modrani (atar naselja Njuhe u optini Foa Ustikolina),

Ruda glava (atari naselja Donji i Gornji Bogovii u optini Gorade),
Kriva Draga (atar naselja Bulozi u optini Pale Praa).
3. PODRUJA OD POSEBNOG ZNAAJA ZA KANTON

Na podruju Bosansko - podrinjskog kantona kao podruja od posebnog znaaja za kanton
izdvajaju se:
Dolina rijeke Drine i
Kanjon rijeke Prae.
U vremenskom horizontu plana potrebno je izraditi sljedeu prostorno plansku dokumentaciju:
10
Prema kategorizaciji propisanoj Zakonom o zatiti prirode iz 2003. godine (Sl. novine Federacije BiH, br. 33/03)
195

BANJA LUKA
XVI ZATITA I UNAPREENJE OKOLIA

MJERE ZATITE OD ZAGAIVANJA VODE, VAZDUHA I TLA
Svaka privredna ekspanzija i urbanizacija neminovno sa sobom nose opasnosti po ivotnu
sredinu i njenu degradaciju.
Da bi se obezbijedio adekvatan kvalitet ivotne sredine na jednoj teritoriji neophodno je
sprovesti niz konkretnih mjera zatite kako bi se ve postojei kvalitet odrao ili da bi se
postojea degradacija dovela na nivo odrivog.
Mjere se mogu podjeliti na pravno - normativne mjere, tehniko - tehnoloke, prostorno planske, ekonomske itd.
Generalne mjere u oblasti zatite ivotne sredine su:
Donoenje optih normativno-pravnih akata Skuptine Bosansko podrinjskog kantona i

optinskih vijea o zatiti i unapreenju ivotne sredine (lokalni akcioni planovi zatite
ivotne sredine - LEAP, kantonalni i optinski programi zatite ivotne sredine;
kantonalni i optinski planovi zatite prirode; kantonalni i optinski programi zatite
vazduha; planovi zatite rijenih slivova; kantonalni i optinski planovi upravljanja vrstim
otpadom);
Izrada katastra zagaivaa i stalno auriranje od strane nadlenih, pri emu je naroito
vano ustanovljavanje mjernih punktova zagaivanja i uslova praenja zagaivanja;
Uspostavljenje monitoringa kvaliteta svih segmenata ivotne sredine (voda, vazduh, tlo,
buka, zraenje i slino);
Zabrana i ogranienje gradnje objekata koji su potencijalni zagaivai u zonama
stanovanja, drutvenih, turistiko rekreativnih, prosvjetnih i drugih centara aktivnosti;
Prilagoavanje tehnikih i proizvodnih procesa u industriji i proizvodnji energije
zahtjevima i uslovima zatite od zagaenja ivotne sredine, kako se tetni uticaji ne bi
irili na okolinu;
Izgradnja ureaj za preiavanje otpadnih voda za potrebe naselja Gorade,
Ustikolina i Praa i susjednih naselja;
Izgradnja sanitarno ispravnih septikih jama u ostalim naseljima;
Pravilan izbor lokacije (naroito proizvodnih objekata) uz potovanje mezo i
mikroklimatskih karakteristika prostora;
Dovoenje upotrebe pesticida, herbicida i vjetakih ubriva, primjenom savremenih
agrotehnikih mjera, na nivo potronje koji e zadovoljavati kako potrebe u poljoprivredi,
tako i standarde u zatiti ivotne sredine;
Planska i organizovana eksploatacija ljunka u priobalju vodotokova;
Sanacija i rekultivacija podruja nekadanje deponije na lokaciji Lug, kao i divljih
deponija u optini Foa - Ustikolina;
Uspostavljanje efikasnog sistema prikupljanja vrstog otpada koji bi funkcionisao na to
veem prostoru kantona, a samim tim opsluivao vei broj stanovnika kroz
uspostavljanje kantonalne sanitarne deponije na lokalitetu Trenjica.
196

BANJA LUKA
XVII ZATITA I REVITALIZACIJA KULTURNO - ISTORIJSKOG I

PRIRODNOG
NASLJEA
I
NJIHOVA
EKONOMSKA
VALORIZACIJA
Osnovna naela zatite i planiranja nasljea istorije i kulture su sljedea:
Spomenici istorije i kulture imaju pored kulturoloke i istorijske vrijednosti i materijalnu tj.
ekonomsku vrijednost oni su potencijal za razvoj tj. specifian resurs lokalnog ili ireg
znaaja; sa tim u vezi potrebno je razvijati koncepciju spomenikog dobra kao
ekonomskog dobra koje se ukljuuje u razvoj prostora u kome se nalazi,
Spomenici se tite cjelovito zajedno sa prostorom u koji su integrisani, bilo da se radi o
prirodnom ili antropogenom prostoru,
Zatita se sprovodi standardnim postupkom koji podrazumijeva istraivanje,
evidentiranje, valorizaciju tj. kategorizaciju i uvanje na veoma razliite naine zatite
kao to su pasivna zatita i aktivna zatita putem rekompozicije, adaptacije, restauracija,
rekonstrukcija, interpolacija i, sasvim izuzetno, dislokacija.
Zatita spomenika je dio ovjekovog odnosa prema ivotnom prostoru, izgraenom i
neizgraenom i po tome je briga sveukupnog drutva na teritoriji na kojoj se spomenici
nalaze,
Spomenici se tite tehnikim sredstvima i nosioci zatite moraju biti osposobljeni da te
uslove propisuju od nivoa stratekog planiranja do nivoa izrade uslova zatite za
pojedinane spomenike ili grupe spomenika,
Status spomenika kao ekonomskog dobra iskljuuje svaki oblik primitivnog ili rauberskog
odnosa prema dobru kulture ako se npr. dobro kulture koristi u savremenom ivotu
ono ne moe podlijegati normalnoj ekonomskoj amortizaciji, jer dobro kulture protekom
vremena vrijedi sve vie, a ne sve manje, pa se dakle i amortizacija mora obraunavati
shodno tome,
Posao istraivanja, evidentiranja i zatite naslijea je stalan, a svo nasljee se titi
shodno meunarodnim doktrinama zatite i razvoju lokalnog zakonodavstva,
Da bi se nasljee titilo na odgovarajui nain neophodno je stvoriti odgovarajui
informacioni sistem o spomenicima kao neposrednom predmetu zatite i obezbijediti
sistem stalnog praenja svih kategorija nepokretnog naslijea,
Sve aktivnosti zatite prate i organizuju kompetentne tj. kadrovski i materijalno
opremljene slube,
Kada se radi o tretmanu spomenika u prostoru, on zapoinje planiranjem prostora i
naselja kao prve faze izgradnje prostora do neposredne izgradnje objekta raznih vrsta i
namjena sluba zatite je aktivni uesnik u svim vrstama poslova planiranja i
izgradnje,
U procesu zatite spomenika posebna panja se posveuje naslijeu u zonama
intenzivnih promjena u prostoru podrujima zahvaenim urbanizacijom, izgradnjom
infrastrukturnih koridora, dnevnim kopovima i dr.
Nasljee se mora tititi od svih nekontrolisanih intervencija u prostoru, a naroito od
bespravne izgradnje i nesavjesnih investitora,
U procesu zatite pojedinanih spomenika ili spomenikih cjelina moraju se eliminisati
svi prikriveni oblici eksproprijacije,
Za zatitu spomenika kulture trebaju se formirati novani fondovi u ijem se formiranju
mogu koristiti i sredstva stvorena kapitalizacijom objekata kulture na nain koji propie
sluba zatite,
Stalno unapreivanje svih sredstava zatite tehnika, pravna i dr., promocija
vrijednosti nasljea, poboljanje multidisciplinarnog rada u zatiti i dr.
197

BANJA LUKA
Osnovne mjere u oblasti kulturnog nasljea su:
Zatita i ouvanje arheolokih lokaliteta kao kulturnih dobara,

Provoenje mjera tehnike i fizike zatite svih objekata kulturno - istorijskog nasljea
(prvenstveno utvrivanjem zatitnih zona),
Hitna zatita ugroenih nacionalnih spomenika BiH - Turhan Emin-begove damije u
Ustikolini i groblja na Presjeci kod Ustikoline,
Uspostavljanje informacionog sistema u oblasti zatite kulturno - istorijskog nasljea,
Obezbjeenje monitoringa ukupnog kulturno - istorijskog nasljea,
Ukljuivanje kulturnih dobara u planove razvoja Bosansko - podrinjskog kantona (prije
svega turizam - seoski, eko, izletniki, eskurzioni, djeiji i omladinski, kulturno manifestacioni i tranzitni).
198

BANJA LUKA
XVIII MINSKA POLJA

U oblasti zatite od neeksplodiranih ubojnih sredstava i mina na podruju Bosansko
podrinjskog kantona potrebno je preduzeti sljedee mjere:
Vrenje stalne edukacije stanovnitva (pismenim i usmenim metodama, preko

elektronskih medija) u pogledu opasnosti od zaostalih mina i neeksplodiranih ubojnih
sredstava;
Obiljeavanje kontaminiranih zona (minskih polja);
Uklanjanje svih minskih polja na podruju Bosansko podrinjskog kantona do 2020.
godine u koordinaciji sa Antiminskim centrom BiH;
Prevoenje svih sumnjivih minskih povrina na teritoriji kantona u podruja bez rizika u
koordinaciji sa Antiminskim centrom BiH do 2020. godine;
Prioritet u deminiranju dati najugroenijoj optini u kantonu: Pale - Praa.
Etape realizacije deminiranja

Jedan od najkompleksnijih zahtjeva jeste identifikacija,a potom i ienje zagaenog podruja
od mina. Zbog dugotrajnog i skupog procesa deminiranja potrebno je uraditi tkz. etapne
planove, kao podstrategije kod izrade etapnih planova za deminiranje.
Naroito je vano u postupku realizacije deminiranja voditi rauna o priritetnim podrujima i to:
Graevinska zemljita u sklopu urbanih podruja ili izvan njih sa stanovanjem,

Graevinska zemljita sa privrednim kompleksima,
Podruja znaajna za razvoj poljoprivrede,
Podruja znaajna za druge namjene.
Navedena podruja trebaju biti obuhvaena prvom etapom deminiranja do 2012. godine.
199

BANJA LUKA
XIX UGROENOST PODRUJA

ZATITA OD ELEMENTARNIH NEPOGODA
U oblasti zatite od elementarnih nepogoda na podruju Bosansko podrinjskog kantona
potrebno je preduzeti sljedee mjere:
Striktna primjena propisa o aseizmikoj gradnji;

Zabrana izgradnje stambenih i privrednih objekata na nestabilnim terenima (dijelovi
atara naselja Lokve i Brojnii) i klizitima;
Izgradnja akumulacija na Prai i Osanici;
Uspostavljanje sistema protivgradne zatite na itavoj teritoriji kantona.
ZATITA OD POARA I EKSPLOZIJA

U oblasti zatite od poara i eksplozija potrebno je preduzeti sljedee mjere:
Striktna primjena protivpoarnih propisa sa naroitim naglaskom na urbanistiku

regulaciju (urbanistike mjere zatite);
Izrada umskih planova za zatitu od poara sa naroitim naglaskom na izgradnju
protivpoarnih puteva;
Stalni nadzor i sistematsko sprovoenje preventivnih mjera zatite u proizvodno
poslovnoj zoni Pobjeda;
Izraditi planove transporta eksplozivnih i zapaljivih materija, kao i planove zatite od
udesa.
ZATITA OD RATNIH DEJSTAVA

U oblasti zatite od ratnih dejstava potrebno je preduzeti sljedee mjere:
Deminiranje prostora Bosansko podrinjskog kantona;

Izgradnja novih namjenskih sklonita osnovne zatite u naseljima Gorade i Ustikolina;
Ukloniti nedostatke i oteenja u postojeim sklonitima;
Odrediti sklonita dopunske zatite, prvenstveno u objektima preduzea, kao i u
adekvatnim prirodnim objektima;
Izraditi planove za sklanjanje ljudi i materijalnih dobara.
200

BANJA LUKA
XX
KONCEPT ORGANIZACIJE, UREENJA I KORITENJA

PROSTORA (OSNOVNA NAMJENA PROSTORA I POJEDINIH
PODRUJA)
Osnovni koncept organizacije, ureenja i korienja prostora Bosansko - podrinjskog kantona u

periodu do 2028. godine bazira se na planiranoj mrei naselja (model policentrinog razvoja) na
podruju kantona, zatim na konceptu razvoja poljoprivrede, umarstva, rudarstva, industrije,
energetike, saobraaja, vodoprivrede, turizma, trgovine na istom prostoru, kao i na planskim
rjeenjima u sferi zatite prirode i ekologije.
Urbana podruja na teritoriji kantona prevashodno obuhvataju graevinska zemljite
subregionalnog centra Gorade; optinskih centara nieg ranga Ustikoline i Prae; sekundarnih
optinskih centara; lokalnih centara; prigradskih naselja i veine primarnih naselja (izuzev
naselja Gornji Bogovii, Karovii, Kolakovii, Pijevac, Ropovii i Zavrje).
Planirana proizvodno poslovna zona Vinica - Praanka u optini Pale Praa je izdvojena
kao posebna namjena, poto ne ulazi u sastav urbanih podruja.
Vikend zone predstavljaju zone planirane za povremeno stanovanje i usko su povezane sa
postojeim vikend naseljima i konceptom prostornog razvoja turizma. Planirane vikend zone
2028. godine su Vraalice i Kolovarice.
Turistike zone su prevashodno vezane za rijeni turizam, planinski i zimski turizam. Planirane
turistike zone 2028. godine su Modrani, Kriva Draga i Ruda glava.
Iz samog naziva zone specijalne namjene jasno je da je rije o prostorima ija namjena se ne
moe objavljivati u javnom dokumentu.
Poljoprivredno zemljite obuhvata kategorije oranica, vonjaka, panjaka, kultivisanog zemljita
(grupe obradivih parcela) i ostalog poljoprivredno zemljite (poljoprivredne povrine sa
znaajnim ueem prirodnog biljnog pokrova). U okviru poljoprivrednog zemljita se nalaze i
manje grupacije stambenih objekata, kao i pojedinani stambeni objekti seoskih domainstava
udaljeni od centralnih dijelova seoskih naselja i znaajnijih saobraajnica.
umsko zemljite obuhvata kategorije liarskih uma, etinarskih uma, mjeovitih uma, ali i
kategorije poput planinskih travnjaka, vresita, ostalog umskog zemljita (sukcesija umske
vegetacije), neplodnog zemljita (goleti) i planinske vegetacije.
Vodene povrine obuhvataju rijeku Drinu i akumulacije. Na podruju obuhvata plana planiraju
se akumulacije na rijekama Prai i Osanici.
Kao podruja sa posebnim reimom korienja u namjeni prostora su izdvojeni istrano polje
rude gipsa u ataru naselja Lokve, kao i planirano zatieno prirodno podruje Kanjon Prae
(planirani park prirode).
PRAVCI PROSTORNOG RAZVOJA BOSANSKO - PODRINJSKOG KANTONA

Prostorni razvoj Bosansko - podrinjskog kantona je prvenstveno uslovljen policentrinim
modelom razvoja koji proizilazi iz koncepta budue mree naselja, kao i projekcijom
stanovnitva, domainstava i stanova. Podruje kantona zauzima povrinu od 502.28 km2
preteno brdsko planinskog podruja, i ta injenica se mora uzeti u obzir prilikom kreiranja
buduih pravaca prostornog razvoja. U prostoru kantona se mogu izdiferencirati dvije velike
fiziko geografske cjeline: dolina Drine i dolina Prae koje su meusobno odvojene planinskim
vijencem Jahorine sa vrhovima koji dostiu 1750 m nadmorske visine. Zbog toga je prostor
Bosansko - podrinjskog kantona izrazito neintegirisan unutar svoje teritorije.
U sadanjem trenutku na prostoru obuhvata plana se jedino moe izdvojiti osovina razvoja
dolinom Drine na pravcu Ustikolina - Gorade kao linijski sistem koncentracije stanovnitva,
infrastrukture i privrednih kapaciteta.
201

BANJA LUKA
Ostala podruja koncentracije stanovnitva, infrastrukture i privrednih kapaciteta su u vidu

nodova, taaka iz kojih se ire odreeni razvojni impulsi prema okolnom prostoru (prvenstveno
Praa).
U periodu do 2028. god. planira se poveanje broja ovih nodova iz kojih e se iriti razvojni
impulsi na sva naselja koja u planiranom konceptu mree naselja imaju vei centralitet. Ukupno
gledajui, predviaju se odreeni razvojni procesi u svim naseljima iji su centralni dijelovi
definisani kao urbana podruja.
U vremenskom horizontu plana trebala bi se potpuno izdiferencirati osovina razvoja Praa
Renovica u optini Praa, a takoe i osovina razvoja Ustikolina Jabuka u optini Foa Ustikolina.
Generalno, pravci prostornog razvoja Bosansko - podrinjskog kantona do 2028. godine bie
vezani za nodove u prostoru, odnosno naselja koja imaju odreeni centralitet, te za pravce
Ustikolina Gorade (primarna osovina razvoja kantona dolinom Drine); kao i Praa
Renovica, odnosno Ustikolina Jabuka.
U dugoronom periodu do 2050. godine vjerovatno e doi do povezivanja primarne osovine
razvoja u dolini Drine sa osovinom razvoja Praa Renovica, dok e se osovina razvoja
Ustikolina Jabuka produiti du doline Crne Rijeke i povezati sa osovinom razvoja koja prolazi
dolinom eljeznice. Svi ovi pravci e uz nodove izvan osovina razvoja (Boguii, itluk, Ilovaa,
Faoii) predstavljati osnovne pravce i take prostornog razvoja Bosansko - podrinjskog
kantona do 2050. godine.
Slika 6: Pravci prostornog razvoja Bosansko - podrinjskog kantona do 2050. godine
202

BANJA LUKA
DALJE PROSTORNO PLANIRANJE

Prostorno planiranje, samo po sebi, predstavlja jedan od osnovnih instrumenata provoenja
prostornih planova. Provoenje se vri izradom planskih dokumenata nieg ranga, koji e
svojom detaljnijom razradom doprinijeti kvalitetnijoj realizaciji prostornih planova vieg ranga.
U sluaju Prostornog plana Bosansko - podrinjskog kantona to su prostorni planovi podruja
posebnih obiljeja, urbanistiki planovi i regulacioni planovi. Nivo obrade ovog kantonalnog
prostornog plana, kao i teritorijalna veliina kantona i broj optina u njegovom sastavu ne
uslovljavaju izradu optinskih prostornih planova.
Prostorni planovi podruja posebnih obiljeja ija je izrada potrebna:
Prostorni plan doline rijeke Drine,
Prostorni plan kanjona Praa.
Urbanistiki planovi ija je izrada potrebna:
Urbanistiki plan Gorade (urbano podruje Gorade),
Urbanistiki plan Ustikolina (urbano podruje Ustikolina),
Urbanistiki plan Praa (urbano podruje Praa).
Regulacioni planovi ija je izrada potrebna:
Regulacioni plan naselja Vitkovii,

Regulacioni planovi lokalnih centara,
Regulacioni planovi planiranih turistikih zona,
Regulacioni planovi planiranih vikend zona,
Regulacioni planovi planiranih proizvodno poslovnih zona.
203

Prostorna Osnova PP BPK

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Prostorna Osnova PP BPK

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a.d.

Banja Luka, decembar 2009. god.

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

PROSTORNI PLAN ZA PODRUJE BOSANSKO PODRINJSKOG KANTONA GORADE ZA PERIOD 2008

VLADA BOSANSKO PODRINJSKOG KANTONA GORADE

MINISTARSTVO ZA URBANIZAM, PROSTORNO UREENJE I

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a.d. BANJA

mr BRANISLAV BIJELI, dipl. prost. planer

SNJEANA MRA - BADA, dipl. in. arh.

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

Vaei prostorni plan

B. STANJE ORGANIZACIJE, UREENJA I KORITENJA PROSTORA

II. TERITORIJA, STANOVNITVO I NASELJA

IV. DRUTVENE DJELATNOSTI

KARAKTERISTIKE PRIVREDNOG RAZVOJA

VI. KARAKTERISTIKE RAZVOJA TURIZMA NA BAZI PRIRODNE I KULTURNO ISTORIJSKE BATINE

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

VII. STRATEKA PROCJENA UTICAJA NA OKOLI

VIII. UGROENOST OD PRIRODNIH I LJUDSKIM DJELOVANJEM IZAZVANIH

X. BILANS KORITENJA POVRINA

ENERGETSKA INFRASTRUKTURA (PROIZVODNJA I PRIJENOS ENERGIJE)

SAOBRAAJNA INFRASTRUKTURA (SAOBRAAJ)

XI. HIDROTEHNIKA INFRASTRUKTURA (VODNA INFRASTRUKTURA)

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

XVI. ZATITA I UNAPREENJE OKOLIA

KONCEPT ORGANIZACIJE, UREENJA I KORITENJA

IZVOD IZ PROSTORNOG PLANA BOSNE I HERCEGOVINE ZA PERIOD OD 1981.

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

Rije je ustvari o regionalnom prostornom planu.

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

IZVOD IZ PROSTORNOG PLANA BOSNE I HERCEGOVINE ZA PERIOD OD 1981.

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

2. ODLUKA O IZRADI PROSTORNOG PLANA BOSANSKO - PODRINJSKOG

4. NOSILAC PRIPREME I NOSILAC IZRADE PLANA

5. RADNI TIM ZA IZRADU PLANA

mr Branislav Bijeli, dipl. prostorni planer,

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

unja Ahmed, dipl. ekonomist

Domba Enver, dipl. in. arh.

- lan i struni konsultant

Rami Nezim, dipl. in. geod.

OPINA PALE -PRAA

Mutapi efko, prof. odbrane

OPINA FOA - USTIKOLINA

Bai Redo, in. gra.

MINISTARSTVO ZA PRIVREDU BPK-a

Omeragi Ismet, dipl. in. ma.

BH-TELEKOM DIREKCIJA GORADE

Musabai Ramiz, in. telekom.

ELEKTRODISTRIBUCIJA PJ. GORADE

Mirvi Enisa, in. el. In.

Kadri Edin, dipl. in. arh.

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

Izvod iz prostornog plana ireg podruja R 1 : 1 250 000,

Tenja u izradi plana je da se obezbijedi dovoljna fleksibilnost prema planovima nieg

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

8. PREGLED INFORMACIONO DOKUMENTACIONE OSNOVE PLANA

Osnovni principi odrivog prostornog razvoja evropskog kontinenta, Evropska

URBANISTIKI ZAVOD REPUBLIKE SRPSKE, a. d.

Banja Luka, 2008,