Plan Upravljanja ZP Bijambare

Plan upravljanja
Zatienim pejzaem Bijambare
Sarajevo, oktobar 2008. godine
PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com
UVOD
Sadraj i struktura Plana upravljanja su prilagoeni odredbama koje su propisane Zakonom o

proglaenju Zatienog pejzaa Bijambare, Pravilnikom o sadraju i nainu izrade plana
upravljanja zatienim podrujima Federalnog ministarstva okolia i turizma, kao i u skladu sa
pravilima Meunarodne unije za konzervaciju prirode (International Union for Nature
Conservation - IUCN).
Prema definiciji Meunarodne unije za konzervaciju prirode (IUCN, str.41), plan upravljanja je
instrument kojim se ukazuje na to kako podruje treba titi, koristiti, razvijati i njime
upravljati
Prije svega, plan upravljanja se zasniva na postojeem stanju zatienog podruja; njime se
opisuje zatieno podruje i njegove prirodne specifinosti i postojee kulturno-historijsko
naslijee oslanjajui se na rezultate procjene i rezultate terenskih istraivanja.
Pored toga, u njemu se opisuju i vrednuju potrebe i ugroavajui faktori koji se mogu pojaviti u
zatienom podruju. Prema tome, funkcija plana upravljanja nije samo u tome da uputi na
najrazumniji i najefikasnji put ka budunosti (IUCN, str.41.), ve i da razvije strategije i
specifine aktivnosti osmiljene u skladu sa (tim) ugroavajuim faktorima (CFA)
Plan upravljanja treba biti fleksibilan dokument koji treba omoguiti prilagoavanje
upravljakih aktivnosti moguim neplaniranim promjenama u budunosti, odnosno da
posjeduje obiljeja dinaminog plana u kojem je neophodno unositi izmjene u redovnim
vremenskim intervalima, u skladu sa promjenama (CFA).
Realizacija ovog dokumenta prola je kroz vie razvojnih faza. Tokom 2003. i 2004. godine, za
potrebe identifikacije problema, definiranja ciljeva i politike upravljanja i kreiranja dugorone
vizije, vreno je prikupljanje podataka analizama postojeeg dostupnog literaturnog fonda i
putem istraivanja koja su vrena direktno na terenu. Na bazi dobivenih rezultata i vlastitih
iskustava radnog tima izraen je finalni dokument koji je obuhvatio parametre koji su bili
definirani projektnim zadatkom. Novim federalnim pravilnikom o sadraju i nainu izrade
plana upravljanja zatienim podrujima propisane su osnovne smjernice za sadraj i strukturu
2
planova upravljanja, zbog ega je na prethodnoj verziji dokumenta bilo neophodno izvriti
odreene dopune koje su u skladu sa navedenim propisima.
Uee zainteresiranih predstavnika strune i ire javnosti (opine, javne institucije, mjesne
zajednice, regionalne i lokalne nevladine organizacije i udruenja, obrazovne institucije i
pojedinci) u izradi Plana upravljanja realizirano je kroz dvije planske strune radionice na
kojima su uesnici, nakon prezentacija radnih verzija plana upravljanja, mogli davati
komentare i sugestije i uestvovati u kreiranju zajednikih zakljuaka. Finalna verzija Plana
upravljanja je uraena nakon detaljnih analiza svih iznijetih prijedloga i komentara koje su dali
uesnici radionica.
Plan upravljanja se donosi na period od deset godina, nakon ega se treba analizirati realizacija
Plana kao i ostvareni rezultati, te se obavlja revizija Plana upravljanja zatienim podrujem na
nain i postupkom koji je propisan za njegovo donoenje. Nakon isteka razdoblja od pet godina
se analizira provoenje godinjih programa zatite, ouvanja i koritenja zatienog podruja,
procjena ukupnih efekata Plana upravljanja zatienim podrujem te se, po potrebi, obavlja
revizija Plana upravljanja na nain i postupkom kako je to zakonom propisano.
Znaajan dokument koji je koriten za izradu Plana upravljanja je Nacrt prostornog plana
podruja posebnih obiljeja Zatienog pejzaa Bijambare i ekspertize koje su za potrebe
izrade prostornog plana dodatno uraene: Geoloko-hidrogeoloke karakteristike terena u
zatienoj zoni Bijambare, Definiranje hidrolokih klimatolokih karakteristika slivnog
podruja Zatienog pejzaa Bijambare, Analiza i valorizacija faune, Analiza zdravstvenog
stanja uma podruja Zatienog pejzaa Bijambare i Mogunost odrivog razvoja podruja
Zatienog pejzaa Bijambare.
Plan upravljanja za Zatieni pejza Bijambare je koncipiran u tri poglavlja. Prvo poglavlje
se odnosi na ciljeve i politiku upravljanja podrujem Zatienog pejzaa Bijambare sa
potpoglavljima: Svrha, funkcije i ciljevi Zatienog pejzaa Bijambare i Politika upravljanja
Zatienim pejzaom Bijambare.
Drugo poglavlje tretira smjernice odrivog upravljanja podrujem Zatienog pejzaa

Bijambare sa zasebnim potpoglavljima: Ocjena stanja Zatienog pejzaa Bijambare i
uticajnog podruja, Koncept zatite cijelog podruja Zatienog pejzaa Bijambare i
3
pojedinih zona, Naini praenja stanja Zatienog pejzaa Bijambare i njegovih vrijednosti,
Upravljanje pojedinim prirodnim i kulturnim vrijednostima i resursima Zatienog pejzaa
Bijambare, Razvoj i uvjeti razvoja doputenih djelatnosti u pojedinim zonama Zatienog
pejzaa Bijambare, Smjernice za izgled objekata na podruju Zatienog pejzaa
Bijambare, Povezivanje Zatienog pejzaa Bijambare sa susjednim podrujima i Uticaj
Zatienog pejzaa Bijambare na okoli i drutveno-gospodarski kompeks.
Trei dio - Smjernice za realizaciju Plana upravljanja Zatienog pejzaa Bijambare se

odnosi na prostorno-vremensku dinamiku i pratee ekonomske aspekte realizacije predvienih
smjernica. Detaljnije segmentne analize sadrane su u potpoglavljima: Razvoj Plana
upravljanja Zatienog pejzaa Bijambare kroz aktivnosti po godinama, Nain i izvori
finansiranja Zatienog pejzaa Bijambare, Trokovi realizacije plana i Institucionalna
struktura i nositelj aktivnosti u upravljanju Zatienim pejzaom Bijambare.
Tekstualni sadraji koji interpretiraju navedenu problematiku su upotpunjeni brojnim

tabelarnim i grafikim prilozima koji dodatno olakavaju razumijevanje iznesenih stavova.
1. CILJEVI I POLITIKA UPRAVLJANJA PODRUJEM

ZATIENOG PEJZAA BIJAMBARE
1.1. Svrha, funkcije i ciljevi Zatienog pejzaa Bijambare
Uvod u koncept pejzaa
Pejza je termin koji nije jednostavno objasniti. Prema Evropskoj konvenciji o pejzaima
koja predstavlja prvi meunarodni sporazum fokusiran na ovu temu, pejza je definiran kao
zona iji je karakter rezultat akcije i interakcije prirodnih i/ili ljudskih faktora (Council of
Europe, 2000). U sutini ove ideje, kao i u veini literature, lei ideja da pejza nastaje
interakcijom ljudi sa prirodnim okruenjem u toku odreenog vremenskog perioda. Prema
tome, pejza je mnogo vie od panorame ili skupine isto fizikih atributa, odnosno, vizualni
aspekti pejzaa su samo vidljivo lice sloenih interakcija ovjeka i prirode. Takoer, pejza
vrlo esto ima znaajne asocijativne vrijednosti za zajednicu kao to je, u ovom sluaju,
Zatieni pejza Bijambare.
4
U poreenju sa uspostavom zatienih podruja najvieg ranga zatite i upravljanjem njima,

gdje je naglasak stavljen na zatitu onog to se smatra prirodnim, zatita i upravljanje
pejzaem stavlja ljude u sredite aktivnosti i naglaava njihovu aktivnu ulogu u razvoju (slika
1).
PEJZA =
Priroda
PEJZA =
Prolost
PEJZA =
Fiziki atributi
(panorama, priroda, istorijsko naslijee)
PLUS
PLUS
Ljudi
Sadanjost
PLUS
Asocijativne vrijednosti
(drutvene i kulturne)
Slika 1. Koncept pejzaa
Pejza se, prema tome, smatra univerzalnim i javlja se posvuda, ima razliite forme i daje
specifine odlike lokaciji.
U preambuli ELC se naglaava da je pejza znaajan dio kvaliteta ivota za ljude i kljuni
element individualnog i drutvenog blagostanja. On, takoer, esto ima veliki lokalni i
regionalni ekonomski znaaj kao temelj turizma i lokalne ekonomije to bi, svakako, trebalo da
vai i za zatieno podruje Bijambara i njegovo ire okruenje.
Nadalje, pejza se moe smatrati i kao ekoloki resurs i okvir za upravljanje procesom razvoja.
On je posebno podesan medij za planiranje i upravljanje na uravnoteenim osnovama jer
odslikava ekonomske, drutvene, kulturne i ekoloke odnose u regionu. Pejza, kao to je
zatieno podruje Bijambare, predstavlja naslijee iz prolosti, ali njime se treba upravljati za
budunost.
Upravo zbog velike vrijednosti brojnih pejzaa, neke zemlje su jo prije 50 godina poele sa
uvoenjem legislative usmjerene upravo ka zatiti pejzaa koji imaju najvee vrijednosti. Ove
aktivnosti su prvo otpoele u Evropi, zbog duge historije izgradnje ljudskih naselja, praktino
odsutnosti velikih prirodnih povrina, prisustva razliitih oblika humaniziranih pejzaa (od
kojih se mnogi odlikuju velikim prirodnim vrijednostima, kao to je sluaj i sa Bijambarama),
relativno velike gustine naseljenosti i ranog razvoja turizma. Kroz ovakvu legislativu, prioritet
je dat podrujima koja posjeduju izuzetne kvalitete panorame, zadravaju vrste veze izmeu
kulture i prirode kao i podrujima u kojima se vri uravnoteena upotreba prirodnih resursa i
podrujima u kojima se odrava njihov integritet jer ona nisu izloena negativnim uticajima
industrije, urbanizacije ili infrastrukture (Council of Europe, 2000).
5
U hronologiji razvoja, ove zone su prve postale zatieni pejzai. Ali, ljudi i priroda su
koevoluirali zajedno, i danas je sasvim jasno da se humanizirani pejzai koji zahtijevaju
posebnu panju mogu nai u razliitim dijelovima svijeta. Zbog ovih razloga, pristup
zatienim pejzaima je danas iroko prihvaen u velikom broju zemalja irom svijeta, iako
pod razliitim nazivima. Kod nas bi ova kategorija bila ekvivalentna terminu park prirode
koji sa danas koristi u Hrvatskoj, paniji i Turskoj te terminu regionalni park prirode koji sa
danas koristi u Francuskoj te Srbiji i Crnoj Gori, naprimjer. Ovaj koncept ima potencijal za
iroku primjenu i u naoj zemlji kao dio nacionalne strategije uspostave mree zatienih
podruja, ouvanju biodiverziteta i uravnoteenog razvoja ruralnih podruja. Stoga je
upravljanje Zatienim pejzaem Bijambare na uravnoteenim osnovama od sutinskog
znaaja za ouvanje fizikogeografskog i biolokog diverziteta kao i socio-kulturnog naslijea
u iroj regiji Kantona Sarajevo.
Svrha upravljanja
Svrha uspostave prostora Zatienog pejzaa Bijambare je proistekla iz njegovih osnovnih

prirodnih vrijednosti i potreba ire drutvene zajednice, a shodno osnovnim istaknutim IUCN
principima za kategorizaciju zatienih podruja:
KATEGORIJA V: zatieni pejza (na kopnu): zatiena zona namijenjena uglavnom za
konzervaciju pejzaa i rekreaciju.
Definicija: Povrina kopna (sa obalom i morem, ako je to podesno) gdje su interakcije ljudi i
prirode vremenom stvorile zonu specifinog karaktera sa znaajnim estetskim, ekolokim i/ili
kulturnim vrijednostima i esto sa visokim biodiverzitetom. Ouvanje integriteta ovih
tradicionalnih interakcija je od vitalnog znaaja za ouvanje, odravanje i evoluciju jedne
ovakve zone.
Podruje Zatienog pejzaa Bijambare posjeduje pejza koji ima visoku estetsku vrijednost
sa raznolikim pridruenim stanitima, florom i faunom, to zajedno sa specifinom sociokulturnom organizacijom lokalne zajednice (sistem naselja, lokalni obiaji, vjerovanja i sl.) i
manifestacijom tradicionalnog naina poljoprivredne proizvodnje i stoarstva, daje irem
podruju Crnorjeke visoravni univerzalna svojstva. Zatieni pejza Bijambare sadri sve
neophodne parametre za ostvarivanje ekoturistikih posjeta i posjeta sa aspekta sportsko-
6
rekreativnog turizma i uivanja posjetitelja unutar svakodnevnog naina ivota i ekonomskih

aktivnosti.
Na osnovu iznesenih injenica se moe zakljuiti da uspostava Zatienog pejzaa Bijambare
na irem podruju Crnorjeke visoravni ima svrhu:
-
ouvanja i unapreenja svih elemenata fizikogeografskog i biolokog diverziteta u zoni

zatienog podruja,
razvoj i unapreenje ekoturistikih potencijala Opine Ilija i Kantona Sarajevo na nivou

organiziranih i planskih turistikih posjeta koje imaju sportsko-rekreativni i edukacioni
karakter, a u koje su, istovremeno, ukljueni i kulturni elementi ireg podruja Crnorjeke
visoravni,
aktivnog uea lokalnog stanovnitva u odravanju i unapreenju funkcioniranja

zatienog podruja i njegovog daljeg promoviranja u funkciji samoodrivog razvoja
lokalne zajednice.
Ciljevi upravljanja
U skladu sa Zakonom o proglaenju Zatienog pejzaa Bijambare,
temeljni ciljevi
upravljanja ovim zatienim podrujem su:

odravanje skladnih interakcija na relaciji prirodnih vrijednosti i antropogenih aktivnosti u
neposrednoj okolini kroz funkcionalnu zatitu pejzaa i nastavljanja tradicionalnog naina

upotrebe zemljita, etnograditeljske tradicije i socio-kulturnih manifestacija;
podravanje naina ivota i ekonomskih aktivnosti koje su u skladu sa prirodom i
ouvanjem drutvenih i kulturnih vrijednosti lokalne zajednice sa ireg podruja Crnorjeke

visoravni;
ouvanje fizikogeografskih vrijednosti i biodiverziteta pejzaa i stanita i sa njima
povezanih vrsta i ekosistema;

upotreba prostora i aktivnosti koje se odvijaju na prostoru Zatienog pejzaa u skladu sa
namjenama pojedinih zona;

ostvarivanje nesmetanih ekoturistikih i sportsko-rekreativnih posjeta za sve posjetitelje
ovog zatienog podruja i omoguiti im da uivaju u esencijalnim kvalitetama zona;

podsticanje naunih i obrazovnih aktivnosti koje e doprinijeti ekonomskom prosperitetu i
dugoronom blagostanju lokalne zajednice;
7
podizanje ekoloke svijesti lokalnog stanovnitva, te stanovnitva ire regije i cijele zemlje
o potrebi daljeg razvoja i unapreenja zatite okolia u ovom i drugim postojeim

zatienim prostorima i uspostavi novih zatienih podruja;
doprinos samoodrivom razvoju lokalne zajednice putem osiguranja proizvodnje i prodaje
ekoloki zdrave hrane (kao to su razni poljoprivredni proizvodi i umski plodovi) i

pruanje razliitih vrsta usluga.
Pored navedenih osnovnih ciljeva upravljanja mogu se izdvojiti i posebni, ui ciljevi koje se
oslanjaju na bazne elemente prirode Zatienog pejzaa Bijambare, odnosno koji su
zasnovani na primarnim funkcijama zatienog podruja.
Tabela 1. Ui ciljevi upravljanja Zatienim pejzaom Bijambare
Ciljevi upravljanja
Ia
Ib
II
III
IV
VI
Nauno istraivanje
Zatita divljine
--
Prezervacija vrsta i genetike

raznolikosti
Odravanje usluga ekosistema
--
Zatita specifinih prirodnih /

kulturnih objekata
--
--
Turizam i rekreacija
--
Obrazovanje
--
--
Odriva upotreba resursa iz prirodnih

ekosistema
Odravanje kulturnih//tradicionalnih
atributa
--
--
--
--
--
--
--
Klju
1 Primarni cilj
2 Sekundarni cilj
3 Potencijalni primjenjivi cilj
-- Nije primjenjivo
1.2. Politika upravljanja Zatienim pejzaom Bijambare
8
Polazna taka za razvoj upravljake politike je lista smjernica za kategoriju V zatienog

podruja koju je IUCN propisao 1994. godine u okviru smjernica za kategorije upravljanja
zatienim podrujima. Ove smjernice ukljuuju odravanje harmoninih interakcija izmeu
prirode i socio-kulturnih elemenata lokalne zajednice, kroz zatitu pejzaa i podravanje
tradicionalnih oblika upotrebe zemljita na nain koji je u skladu sa zakonskom regulativom
zatienog podruja kao i podravanje naina ivota i ekonomskih aktivnosti koje su u skladu
sa prirodom i ouvanjem drutvenog i kulturnog tkiva lokalne zajednice. Potrebno je odravati
i raznolikost pejzaa i stanita kao i vrsta i ekosistema koje su sa njima povezane te eliminirati
ili sprijeiti naine upotrebe zemljita i aktivnosti koje nisu u skladu sa namjenom ovog
podruja. Jedna od znaajnih smjernica je i podsticanje naunih i obrazovnih aktivnosti koje
mogu doprinijeti razvoju podrke ire javnosti zatiti okolia na irem planu i donijeti
beneficije, te doprinijeti blagostanju lokalne zajednice putem promocije i prodaje lokalnih
proizvoda i usluga. Poseban nagalasak se stavlja na puno ukljuenje svih zainteresiranih
subjekata u upravljanje ovim podrujem, kao i na nematerijalne vrijednosti ovog podruja koje
su vezane sa tradicijom i prisustvom ovjeka na ovom podruju.
Politika upravljanja Zatienim pejzaom Bijambare se bazira na uvaavanju nekoliko

temeljnih pretpostavki za uspjeno funkcioniranje i dalji razvoj ovog podruja:
-
ouvanju fizikogeografskog i biolokog diverziteta Zatienog pejzaa Bijambare,
daljem unapreenju mehanizama zatite unutar zatiene zone i na irem okolnom prostoru,
promoviranju prirodnih i socio-kulturnih vrijednosti Zatienog pejzaa kao i cijelog

podruja Crnorjeke visoravni i ire regije,
odrivom koritenju postojeih resursa za potrebe ekoturistikih posjeta, obrazovnih

programa i naunih istraivanja,
ostvarivanja odrivog razvoja lokalnog stanovnitva koritenjem prirodnih resursa

zatienog podruja u skladu sa ciljevima zatite.
Politika upravljanja Zatienim pejzaom Bijambare treba da se ostvaruje uz uvaavanje

temeljnih principa koji upravljanje ine efikasnim i samoodrivim procesom.
Generalni principi upravljanja Zatienim pejzaom Bijambare su osnovani na procesima na
osnovu kojih se donosi, implementira, prati i kontrolira plan upravljanja.
Ope pravilo za politiku upravljanja Zatienim pejzaom Bijambare treba biti:

-
planirano na principima,
9
sa ugraenim odgovarajuim procesima i planovima,
implementirano kroz odgovarajue institucionalne, finansijske i sline naine.
U vezi sa navedenim opim pravilom za politiku upravljanja, organizacija IUCN je za

kategoriju V zatieni pejza predloila dvanaest temeljnih principa na kojima se treba
bazirati politika upravljanja tom kategorijom. Svi predloeni principi su konkretizirani i
prilagoeni specifinostima koje karakteriziraju Zatieni pejza Bijambare i na osnovu njih
je definirana politika upravljanaja ovim zatienim podrujem:
1. Konzervacija pejzaa,
2. Interakcija izmeu prirodnih vrijednosti i lokalne zajednice,
3. Aktivno uee lokalnog stanovnitva u ekonomskim aktivnostima,
4. Aktivno uee lokalnog stanovnitva u planiranju politike upravljanja,
5. Komenadment,
6. Drutvena i ekonomska podrka,
7. Poboljanje kvaliteta zatienog podruja,
8. Rjeavanje konflikata,
9. Lokacija privredno-ekonomskih aktivnosti,
10. Poslovno orjentirano upravljanje,
11. Fleksibilnost upravljake politike,
12. Ocjena rezultata upravljanja.
2. SMJERNICE ODRIVOG UPRAVLJANJA PODRUJEM ZATIENOG

PEJZAA BIJAMBARE
2.1. Ocjena stanja Zatienog pejzaa Bijambare i uticajnog podruja
Ocjena stanja prirodnih vrijednosti Zatienog pejzaa Bijambare
U odnosu na rezultate ove i drugih studija i ekspertiza koje su uraene u posljednjih nekoliko
godina, na podruju Zatienog pejzaa Bijambare vidljiv je odreeni stepen degradacije
prirodnih vrijednosti, posebno bioloke komponente. Negativni antropogeni utjecaji su
manifestirani dugotrajnom i nekontroliranom upotrebom prirodnih resursa, posebno kad je u
pitanju intenzivna sjea ume, neplanska upotreba poljoprivrednog zemljita uz koritenje
10
ekoloki loih hemijskih sredstava, vodozahvati, intenziviranje izgradnje stambenih objekata,

fizika oteenja speleolokih objekata, posebno peinskih ukrasa i slino.
Centralni motivski element zatienog podruja je Glavna bijambarska peina. Za postojee
stanje peinske upljine i neposrednog okolnog prostora moe se konstatirati da je
zadovoljavajue, iako su neophodne dodatne intervencije za njenu potpunu sanaciju i zatitu.
Najvanji projekt primarne graevinsko-tehnike sanacije i ureenja Glavne bijambarske
peine je realiziran tokom 2006.godine. Projekat je finansirala Evropska unija i Ministarstvo
prostornog ureenja i zatite okolia Kantona Sarajevo, i projektnim sredstvima je ureena
pristupna staza za posjetioce, ulaz u Glavnu bijambarsku peinu je graevinski saniran,
unutranjost peine je elektrificirana, unutranja staza za kretanje posjetilaca i razgledanje
unutranjosti peine je graevinsko-tehniki ureena i peinske upljine su potpuno oiene
od smea. Posjete peini se odvijaju planski, pod nadzorom strunog vodia koji, osim
pruanja informacija o peini, vodi brigu i o redu tokom obavljanja posjeta.
Postojei hidroloki objekti na podruju Zatienog pejzaa Bijambare se generalno odlikuju
nepromijenjenim fizikim stanjem u posljednjih nekoliko godina, iako je stepen modifikacije
okolnog podruja dosta intenziviran. To se, prije svega, odnosi na sve intenzivnije vodozahvate
i kaptau izvora u zonama izvorine elenke i pritoka potoka Bjelila, to u velikoj mjeri remeti
njegov prirodni reim vodosnadbijevanja. Osim toga primijetan je povean unos zagaivaa
koji se direktno ili indirektnim putem unose u vodene akvatorije.
Analiza trenutnog stanja elemenata biolokog diverziteta je provedena na bazi nekoliko

razliitih metoda koji se odnose na procjenu stepena degradiranosti ekosistema, stepena
biocenolokog diveziteta i indeksa raritetnosti zajednica. Rezultati takvih aktivnosti su lako
uoljivi kroz prisustvo velikog broja ekosistema koji imaju sekundarni karakter i koji su
razvijeni na prostorima nekadanjih primarno razvijenih zajednica.
Podaci ukazuju da stepen ouvanosti primarnih ekosistema u cjelosti ili sa malom
degradacijom (do oko 22 %) obuhvata 56 asocijacija ili oko 42 %, dok primarnim
ekosistemima sa veim degradacijom (do oko 33 %) pripadaju 23 asocijacije ili oko 17,3 %.
Preostali dio pripada ekosistemima sa stepenom degradacije preko 33 %. Analize spektra
biocenolokog diverziteta po pojedinim vegetacijskim zajednicama ukazuju na dominaciju
zajednica sa brojem taksona od 20 do 50 (tabela 6). Konkretnije, najvei broj ekosistema ima 3.
i 4. klasu koja ukazuje na ekosisteme sa osrednjim i siromanim bogatstvom zajednica. Stepen
rariteta, kao pokazatelj prostorne distribucije ekosistema, ukazuje da skupina ekosistema koji
11
imaju iroko rasprostaranjenje dominira na podruju Zatienog pejzaa Bijambare, dok

manji procent (oko 22 %) predstavljaju raritetne zajednice.
Ekosistem tresetita, koji predstavlja posebnu prirodnu atraktivnost Zatienog pejzaa
Bijambare je u uglavnom zadovoljavajuem stanju.
Fauna, posebno populacija krupnih sisara je prostornim habitatom primarno vezana za umske
ekosisteme, koji se ovdje rasprostiru i unutar i izvan zatienog podruja, tako da su konkretni
kvantitativni pokazatelji jo uvijek nepouzdani. U rezultatima ekspertize za valorizaciju faune
pretpostavlja se da u iroj zoni Zatienog pejzaa Bijambare od divljai egzistiraju srna,
medvjed, vuk, kuna, lisica, vidra, jazavac, zec i divlja svinja. Ptiiji svijet je dosta raznovrstan i
on je, takoer, najveim dijelom vezan za umska stanita.
Ocjena stanja infrastrukturnih sadraja Zatienog pejzaa Bijambare
U periodu nakon usvajanja Zakona o proglaenju Zatienog pejzaa Bijambare i odabirom

JU Sarajevo-ume, d.o.o. za upravljaa zatienim podrujem zapoet je posao na sanaciji
postojeih infrastrukturnih sadraja i izgradnji novih.
Ekokamp Bijambare koji se formira na prostoru nekadanje kasarne Vojske F BiH je u
procesu infrastrukturne sanacije.
Planinarski dom Bijambare se nalazi u zoni nukleusa, na umovitom proplanku, oko 130 m
juno od Glavne bijambarske peine. Vlasnitvo je Planinarskog drutva Zvijezda - Ilija,
ima smjetajnu funkciju sa oko 30 leajeva i otvoren je za posjetioce.
Vodosnadbijevanje je osigurano kaptaom izvora Studenac, dok je snadbijevanje elektrinom
energijom osigurano podzemnim kablom sa dalekovoda uz magistralnu cestu. Kanalizacija ne
postoji tako da se fekalne vode iz montanog WC-a, koji je izgraen u pozadini objekta,
odvode direktno u potok. Planirana aktivnost koja je u pripremi za realizaciju jeste njegova
rekonstrukcija za potrebe upravitelja a u skladu sa namjenama i funkcijom I zone zatite.
Podruje Zatienog pejzaa Bijambare zahvata periferne dijelove etiri naseljena mjesta:
Kamenice, Krivajevii, Duevine i Niii, koja imaju malu gustinu naseljenosti. Pored njih,
unutar II zone zatite, na lokalitetu uz potok Junakovac, izgraeno je vie vrstih stambenih i
prateih objekata koji su namijenjeni za odmor i rekreaciju.
U III zoni zatite postoje dva odvojena lokaliteta na kojima su prisutni stambeni objekti iji su
vlasnici veinom domicilni stanovnici. Lokalitet Motike se nalazi unutar tree zone na
sjeveroistonom dijelu zatienog podruja sa veim brojem devastiranih stambenih objekata.
12
Drugi lokalitet - Mramorje se nalazi juno od magistralnog puta M-18 i na njemu su izgraeni
stambeni objekti, osim za stanovanje domicilnog stanovnitva, za potrebe odmora i rekreacije.
Postojea cestovna mrea unutar podruja Zatienog pejzaa Bijambare je uglavnom
prijeratna sa manjim udjelom makadamskih puteva koji su napravljeni u postratnom periodu.
Magistralni put M18 prolazi junim dijelom kroz III zonu, obuhvata je duinom 1.427 m i
dijeli zatieno podruje na dva dijela to je vrlo nepovoljno za aspekt integralnog upravljanja
cijelim prostorom.
Objekt parkiralita je u fazi izgradnje, na lokaciji na kojoj se nekada eksploatirao kamen,
odnosno uz desnu stranu lokalnog puta kojim se sa magistralne ceste ulazi u Drugu zatienu
zonu. Primarna namjena mu je parkiranje autobusa kojima e se dovoditi grupe posjetilaca
zatienom podruju, ali e, svakako, sluiti i kao parking za male automobile. Predviena
povrina parkinga iznosi oko 0,3 ha.
Ocjena stanja uticajnog podruja Zatienog pejzaa Bijambare
Uticajno podruje Zatienog pejzaa Bijambare se moe definirati sa aspekta postojanja

direktnih i indirektnih veza izmeu pojedinih parametara prirodne sredine unutar i izvan
zatienog podruja. S tim u vezi, veliina prostornog obuhvata uticajnog podruja moe
varirati u rasponu od nekoliko kvadratnih kilometara - za geoloke, geomorfoloke i
pedogenetske procese i vegetacijsko variranje, do vie desetina kvadratnih kilometara - za
hidroloke objekte, kvalitet zraka, migratorne vrste faune i sl.
Zona direktnih veza izmeu elemenata prirodne sredine se definira kao neposredna uticajna
zona. Generalne kvalitativne karakteristike parametara fizikogeografskog i biolokog
diverziteta u neposrednoj uticajnoj zoni zatienog podruja imaju smanjene vrijednosti usljed
pojaanih antropogenih pritisaka na njih. To je vizuelno uoljivo kroz pojaanu degradaciju
primarnih umskih ekosistema, manji indeks kvaliteta vode u vodotocima slivnog podruja
potoka Bjelila, intenziviranu poljoprivrednu proizvodnju i sl. Izuzetak od navedenog ine
slabodegradirani umski ekosistemi visoke zatitne vrijednosti koji se nalaze zapadno i
sjeverozapadno uz zatieno podruje i u obliku jednog manjeg ogranka na sjeveroistoku.
Neposredna uticajna zona sa drutvenog aspekta ukljuuje, prije svega, sva naseljena mjesta,
odnosno stanovnitvo koje ivi u njima, koja putem direktnih ili indirektnih interesnih veza
gravitiraju zatienom podruju. U neposrednoj uticajnoj zoni se nalazi deset naseljenih mjesta:
Buljetovina, Duevine, Hadii, Kamenica, Krevine, Krivajevii, Laevii, Niii, abanci i
Zlotege. Sva navedena naselja su disperzno razmjetena u zapadnom, jugozapadnom, junom i
13
jugoistonom pojasu oko zatienog podruja i imaju mali broj stanovnika oko 1.000.
Stambeno-rekreativni kompleks Etnoselo je u fazi izgradnje, iako za to ne postoje potrebne
graevinske i druge saglasnosti.
Od poljoprivrednih aktivnosti najzastupljenije je ratarstvo, odnosno sijanje heljde na velikom
dijelu Crnorjeke visoravni, ali uz pomo i koritenje samo ekoloki prihvatljivih stimulansa
koji neznatno oneiuju okolinu, posebno vodu i vodene ekosisteme.
Stoarstvo je ekstenzivnog tipa i najveim dijelom se radi o manjim stadima ovaca iji broj se
kree od 20 do 30.
Ugostiteljstvo i trgovina su vrlo slabo razvijeni i sa aspekta brojnosti objekata svega nekoliko
manjih ugostiteljskih objekata i trgovakih radnji mjeovitom robom koji su locirani u
privatnim kuama.
Turizam, kao jedna od recentno najznaajnijih privrednih aktivnosti cijeloga uticajnoga
podruja, se uglavnom bazira na posjete podruju Zatienog pejzaa Bijambare, iako se
dosta posjetilaca opredjeljuje i za posjeivanje i obilazak ire okoline.
2.2. Koncept zatite podruja Zatienog pejzaa Bijambare i pojedinih zona
Osnovni dokument kojim je bazno odreen koncept, principi i naela za uspostavljanje

efikasne zatite na cijelom zatienom podruju je Zakon o proglaenju Zatienog pejzaa
Bijambare kojim su definirane granice obuhvata, kategorija zatienog podruja, zoniranje
prostora, mjere zatite, intervencije u zatienom podruju, koritenje prirodnih resursa i
politika upravljanja.
Osnovni pristup u konceptu zatite treba biti komponentni, odnosno po pojedinanim
elementima koji ine najvanije prirodne i motivske vrijednosti zatienog podruja i predmet
su primarne zatite.
Od elemenata fizikogeografskog diverziteta, to su odreeni geomorfoloki, hidroloki i
pedoloki objekti.
Primarna zatita biolokog diverziteta je, u odnosu na prethodni, dosta kompleksnija s obzirom
da je rije o ivoj komponenti ija opstojnost ovisi o mnogo faktora. Na prvom nivou, zatita
biodiverziteta bi trebala biti na nivou flore odnosno vegetacije i faune u zatienom podruju.
Jedan od primarnih metoda zatite vegetacije jeste princip konzervacije prirode, koji se moe
sprovesti na dva naina: Pristup konzervaciji u in situ uvjetima i konzervacijski pristup baziran
na ekosistemima.
14
Drugi konceptualni nivo organizacije zatite unutar Zatienog pejzaa Bijambare bi se

mogao identificirati kao kompleksno-zonalna. Ovaj koncept podrazumijeva organizaciju
koncepta zatite prirodnih vrijednosti prema pojedinim zonama unutar zatienog podruja.
Ovim konceptom, primarna zatita prirodnih vrijednosti obavlja se u skladu sa preporukama
baznog elaborata za valorizaciju prirodnih vrijednosti Zatienog pejzaa Bijambare prema
pojedinim zonama koje su inkorporirane u pomenuti Zakon o proglaenju zatienog podruja.
Prema tim odredbma, koncept zatite je baziran na nivou dva seta aktivnosti:
-
mjere zatite,
intervencije u zatienom podruju.
U okviru navedenih mjera zatite inkorporiran je ve opisani konzervacijski pristup zatiti

prirodnih vrijednosti, ali se on provodi kompleksnim pristupom organizaciji zatite prirodnih
vrijednosti unutar prostornih granica obuhvata pojedinih zona. S tim u vezi, koncept zatite je
organiziran kao set integralnih mjera kojima se definiraju zabranjene aktivnosti po pojedinim
zonama.
2.3. Praenje (monitoring) stanja Zatienog pejzaa Bijambare

i njegovih vrijednosti
Osnovni zadatak sistema monitoringa jeste da se prati uspjenost implementacije osnovnih

razvojnih ciljeva, smjernica, zadataka i planiranih projekata koji su sadrani u planu
upravljanja.
Rezultati monitoringa e omoguiti pravovremeno reagiranje i preduzimanje
interventnih mjera u onim segmentima provoenja plana upravljanja gdje je dolo do zastoja u
implementaciji odreenih planiranih aktivnosti uslijed ega vizija i osnovne funkcije zatienog
podruja ne mogu da se ostvare. Takvi zastoji se mogu pojaviti kao rezultat dva razliita
uzroka:
-
da je plan upravljanja koncepcijski i sadrajno dobro prilagoen planiranim vizijama i

ciljevima razvoja, ali se aktivnosti ne provode prema zacrtanoj dinamici;
da plan upravljanja nije u potpunosti prilagoen principima za odrivi razvoj zatienog

podruja, pa se javljaju objektivni problemi u procesu njegove implementacije.
Osnovni cilj koji je u viziji i strategiji razvoja dat za Zatieni pejza Bijambare je ouvanje
prirodnih vrijednosti i unapreenje zatite i konzervaciju prirodne batine. S tim u vezi
neophodno je primijeniti ve poznate metode stalnih komponentnih praenja prirodnih procesa
15
i uspostaviti instrumentalni monitoring za iste. Za navedene potrebe su predvieni

jednogodinji akcijski planovi koji se odnose na praenje stanja i unapreenje zatite prirodnih
vrijednosti i rijetkosti Zatienog pejzaa Bijambare:
Monitoring speleolokih objekata,
Monitoring kvaliteta i zaliha voda,
Monitoring primarnih ekosistema,
Monitoring faune.
Jedan od rezultata provedenih monitoringa bilo bi prikupljanje i dostava podataka nadlenoj
instituciji - Ministarstvu prostornog ureenja i zatite Kantona Sarajevo, koja bi trebala
zapoeti sa uspostavom centralizirane baze podataka o zatienim podrujima i njihovim
aktivnostima. Za svaku navedenu aktivnost treba vriti edukaciju zaposlenika koji e raditi
monitoring na nivou upravitelja zatienog podruja, dok se za monitoring procesa koji nisu
dovoljno istraeni treba napraviti posebne programe istraivanja.
2.4. Upravljanje pojedinim prirodnim vrijednostima i resursima Zatienog pejzaa

Bijambare
Shodno kategoriji zatite i iznesenim stavovima o konceptima zatite, upravljanje prirodnim

vrijednostima i resursima Zatienog pejzaa Bijambare bi trebalo da se bazira na
komponentnom pristupu. To podrazumijeva da se za svaki zasebni element iz kompleksa
prirodnih vrijednosti razvija poseban upravljaki pristup koji e omoguiti da se sprovodi
njegova efikasna zatita i da, istovremeno, bude u funkciji odrivog razvoja podruja. Svakako
da u ovako zacrtanom modelu upravljanja elementima prirodnih vrijednosti mogu da se pojave
odreeni konflikti koji se mogu negativno odraziti na oba navedena aspekta upravljanja. S tim
u vezi treba istai da je sprovoenje predvienih i ranije iznesenih mjera zatite za svaki
element prirodnih vrijednosti primarna aktivnost koja ne smije biti predmet bilo kakvih
razmatranja ili odluka koje nisu u skladu s time.
Upravljanje postojeim resursima Zatienog pejzaa Bijambare treba i mora biti u skladu sa
definiranom vizijom, ciljevima i politikom upravljanja. S tim u vezi, svi postojei resursi
trebaju biti u funkciji koja im je definirana Planom upravljanja uz uvaavanje svih mjera i
preporuka koje su date u Zakonu o proglaenju Zatienog pejzaa i Prostornom planu za ovo
podruje:
- prilagodljivo upravljanje
16
- transparentnost i otvorenost
- sudjelovanje javnosti
- edukacija i interpretacija
- partnerstvo
- meunarodna saradnja
- akcijski planovi
- praenje (monitoring)
- studije i istraivanja.
2.5. Razvoj i uvjeti razvoja doputenih djelatnosti u pojedinim zonama Zatienog

pejzaa Bijambare
Sve aktivnosti koje se provode na podruju Zatienog pejzaa Bijambare su definirane u

Zakonu o proglaenju Zatienog pejzaa Bijambare, lanovi 16., 17. i 18., objavljenom u
Slubenim novinama Kantona Sarajevo broj 21/2003 od 29. 09. 2003. godine. Ovim zakonom
je predvien set mjera kojima se definiraju aktivnosti koje se obavljaju u ovom zatienom
podruju. One su koncipirane, prije svega, prema zonalnom principu i primjenljive su samo
unutar, za njih, predvienih zona.
Zonacija u zatienom podruju
U okviru podruja Zatienog pejzaa Bijambare ukupne povrine 367.36 ha izvrena je

zonacija na tri funkcionalne cjeline: nukleus, pufersku i tranzicijsku zonu (graf. 1).
Nukleus (zona A) zatienog podruja povrine 133,83 ha se odlikuje visokim stepenom
geoloke, hidroloke i floristike raznolikosti. Ovdje se nalaze ekosistemi koje odlikuje
ouvana primarna struktura.
Puferska zona (zona B) povrine 141,04 ha omoguava konzervacije kako sopstvenih
ekosistema tako i ekosistema u nukleusu, odnosno jezgru podruja, te izvanredne mogunosti
za istraivanja, osmatranja, edukaciju i duhovnu rekreaciju.
Tranzicijska zona (zona C) povrine 92,49 ha predstavlja granino podruje sa nezatienim
okruenjem. Ova zona je namijenjena prvenstveno aktivnostima u oblasti umarstva,
poljoprivrede, turizma i ugostiteljstva utemeljenim na principima uravnoteenog razvoja.
Ovako koncipirana zonacija podruja Zatienog pejzaa Bijambare omoguava realizaciju
dugoronih primarnih ciljeva u koje spadaju zatita specifinih prirodnih / kulturnih objekata,
17
turizam i rekreacija, te odravanje kulturnih / tradicionalnih atributa kao i sekundarnih ciljeva u

koje spadaju nauna istraivanja, prezervacija vrsta i genetike raznolikosti, odravanje usluga
ekosistema, edukacija te odriva upoteba resursa iz prirodnih ekosistema.
2.6. Smjernice za izgled objekata na podruju Zatienog pejzaa Bijambare
Oslanjajui se na ope smjernice za odrivi razvoj podruja Zatienog pejzaa Bijambare

neophodno je da se u cilju optimiziranja svih vidova turistike ponude posebna panja posveti
arhitekturi smjetajnih kapaciteta. Naelno, izgled postojeih objekata i, svakako, izgradnja
novih mora da zadovolji nekoliko kriterija / faktora na osnovu kojih bi se ostvarili maksimalni
efekti u valorizaciji pejzane arhitekture:
1. Okolinski kriteriji:
Skala: da li projekt odgovara generalnoj skali drugih objekata u okruenju;
dizajn: da li je dizajn podesan okruenju u smislu njegovih uticaja na okoli;
materijali: da li su lokalnog porijekla i da li se koriste na nain koji odraava
tradicionalne tehnike gradnje;
pejzana arhitektura: da li se razmatra sadnja stabala ili ibova oko objekata;
lokacija: da li je lokacija podesna u odnosu na druge objekte i da li postoje alternativne
lokacije;
tehnologije i potronja resursa: da li je razvojna ema dizajnirana tako da minimizira
upotrebu resursa (voda, energija, otpad, kanalizacija, buka, svjetlost itd.), da li je
razmatrana mogunost upotrebe tehnologija sa malim uticajem na okoli (bilo modernih
ili tradicionalnih);
zelena praksa: da li e menaderi razvojne eme koristiti bioloki razgradive proizvode,
nastojati da smanje upotrebu privatnih vozila itd.
2. Drutveni kriteriji:
Odnosi sa zajednicom: da li razvojna ema ima podrku lokalne zajednice;
uticaj na zajednicu: da li ema moe uzrokovati neprihvatljivu stopu drutvenih
promjena, te ugroziti stabilnost lokalne zajednice ili njene interese;
uticaj na kulturnu tradiciju: da li e razvojna ema podravati ili naruavati kulturnu
tradiciju koja identificira zajednicu;
podrka zajednici: da li e projekt podupirati zajednicu i zadovoljiti njene potrebe;
18
sociodiverzitet: da li e projekt podravati razliite drutvene zajednice (mladi i stari,

mukarci i ene, bogati i siromani, razliite etnike grupe i razliite vjetine i
profesije).
3. Ekonomski kriteriji:
Korisnici resursa: da li projekt podrava uravnoteenu upotrebu resursa u ovom
podruju, npr., u poljoprivredi i umarstvu i da li vodi ka smanjenju neobnovljivih
resursa;
zaposlenost: da li e projekt zaposliti lokalno stanovnitvo i koristiti lokalne zanate.
2.7. Povezivanje Zatienog pejzaa Bijambare sa susjednim podrujima
Nijedno podruje, a naroito tako mali obuhvat kakav je Zatieni pejza Bijambare ne moe
se promatrati bez sagledavanja meusobnih veza i interakcija ireg podruja. To znai da
sagledavanje prostora u funkciji zatite podruja i razvoja turizma, odnosno u funkciji
realizacije utvrenih ciljeva, zahtijeva sagledavanje moguih komplementarnih djelatnosti ireg
i ueg podruja kao i integriranje zatienog podruja u strategije ireg okruenja.
U tom smislu, regionalni aspekt zatienog podruja Bijambare se posmatra u odnosu na:
-
makrookruenje (podruje Bosne i Hercegovine)
mezookruenje (podruje Kantona Sarajevo)
mikrookruenje (Niika visoravan i kontaktne zone)
2.8. Uticaj Zatienog pejzaa Bijambare na okoli i drutveno-gospodarski kompleks
Zatita okolia i konzervacija pejzanih vrijednosti

Podruje Zatienog pejzaa Bijambare se odlikuje izuzetnim prirodnim vrijednostima koje
ostaju u dugom sjeanju posjetilaca ovog podruja. Stoga, ovo podruje, osim ugoajnih,
ujedno ima i velike ekonomske potencijale, prije svega, za razvoj ekoturizma, to predstavlja
pogodan resurs za odrivi razvoj lokalne zajednice.
Zatita okolia
Kvalitet okolia je od vitalnog znaaja za opstanak ovog podruja. Slatkovodni resursi, ume,
zemljita i zrak moraju biti zatieni od prekomjerne eksploatacije i zagaenja. Isto tako,
19
predmet primarne zatite moraju biti prirodni procesi koji se odvijaju na nivou zatvorenih
miniciklusa kakvi su, naprimjer, od kruenja nutrijenata do sezonskog plavljenja potoka
Bjelila. U ovom pogledu se podruje Bijambara bitno ne razlikuje od drugih lokacija, ali u
konkretnom upravljanju i relizaciji planirane zatite postoje odreene specifinosti. Upravitelj
za ovo zatieno podruje treba nastojati da koordinira mjere i programe rada izmeu svih
korisnika koji e djelovati u ovoj ovoj zoni kako bi se optimizirali rezultati na relaciji
provoenja nadlenih zakonskih procedura i aktivnosti koje se odnose na provedbu navedenih
komponentnih i kompleksnih nivoa zatite.
Konzervacija pejzanih vrijednosti
Menadment ovog podruja treba pomoi u osiguravanju da pejza odri svoj integritet, a
kulturne komponente svoju autentinost. Ovo se, prije svega, odnosi na Glavnu bijambarsku
peinu kao i na ostale komponente fizikogeografskog i biolokog diverziteta.
Konzervacija prirode i biodiverziteta
Zatita biodiverziteta na podruju zatienog pejzaa Bijambare u velikoj mjeri stavlja

naglasak na podravanje tradicionalnih oblika upotrebe zemljita, ali samo sa aspekata koji
podravaju prirodu i svijet divljine, povezuju biodiverzitet i zatitu pejzaa, restauriraju
vrijednosti biodiverziteta koje su degradirane ili izgubljene i reguliraju one aktivnosti koje
degradiraju ili erodiraju prirodne vrijednosti.
Planiranje okolia i konzervacija pejzanih vrijednosti
Mjere koje se odnose na planiranje upotrebe zemljita
Budui da je podruje Zatienog pejzaa Bijambare dijelom naseljeno, u njemu se odvijaju i

odreene ekonomske aktivnosti, to s vremena na vrijeme, zahtijeva zamjenu, izgradnju ili
irenje razliitih tipova struktura kao i znaajnije promjene u nainu upotrebe zemljita.
Ovakve forme razvoja su, u principu, u cjelosti podesne za ovo podruje, ak i kada se one
dozvoljavaju samo pod izuzetnim okolnostima u drugim tipovima zatienog podruja.
Planovi i kontrola upotrebe zemljita

20
Forma i nain na koji se ovi planovi kontrole primjenjuju treba biti u skladu sa Kantonalnim
planom upotrebe zemljita. Meutim, mogue je uspostaviti i neke ire principe za planiranje
upotrebe zemljita na ovom podruju. Generalni principi koji se mogu koristiti kao smjernice
istiu da sistem planiranja upotrebe zemljita treba osigurati planove, koji predstavljaju
dugoroni radni okvir za usmjeravanje i stimuliranje razvoja, promjene upotrebe zemljita,
infrastrukturu isl. Takoer je potrebno primijeniti stroije procedure i mjere koje ukljuuju i
procjenu utjecaja na okoli za sve znaajnije razvojne aktivnosti na ovom podruju, to
podrazumijeva planiranje u interesu ire javnosti, tako da privatni interes ne smije prevagnuti
kada je rije o pravilnoj upotrebi zemljita i zatiti ovog podruja.
Zoniranje u planovima upotrebe zemljita
Planovi upotrebe zemljita trebaju sadravati set geografski baziranih mjera za razliite
dijelove zone podruja Zatienog pejzaa Bijambare. Mjere zoniranja ove vrste e indicirati
koje forme gradnje, promjene upotrebe zemljita i slino e biti prihvatljive za odreene
dijelove ovog podruja. Odreene zone e biti namijenjene koncentraciji turistike
infrastrukture (puferska zona), dok e mjere za nukleus biti znatno restriktivnije. Prostorni
poloaj zona upotrebe zemljita je precizno definiran Prostornim planom zatienog podruja.
Prijedlozi za razvojne projekte
Imajui u vidu iroki spektar moguih formi upotrebe zemljita koje se mogu javiti na ovom
podruju, nije lako uspostaviti generalne mjere za univerzalne aplikacije. Meutim, neke
generalne smjernice se mogu ponuditi u odnosu na male razvojne projekte (kao to su
individualni stambeni objekti, male rekreacijske eme, lokalna umarska i poljoprivredna
infrastruktura). Ovdje je kljuni test da li e razvojna ema pospijeiti ciljeve ovog podruja i
zadovoljiti zahtjeve uravnoteenosti odnosno da li se uklapa u prostor i svrhu.
Odriva upotreba resursa: poljoprivreda, umarstvo i vode i vodne povrine

Korisnici resursa igraju znaajnu ulogu na podruju Zatienog pejzaa. Oni su esto i kljuni
arhitekti pejsaa. I dok se u ostalim kategorijama zatienih podruja njihove aktivnosti u
najboljem sluaju toleriraju, a znatno ee sprjeavaju, oni predstavljaju esencijalnu
komponentu kategorije V zatienih podruja, kao to je podruje Zatienog pejzaa
21
Bijambare. U ovoj sekciji su obraeni glavni oblici upotrebe resursa, odnosno poljoprivreda,
umarstvo i vode i vodne povrine.
Poljoprivreda: principi i smjernice
Poljoprivredne aktivnosti na podruju Zatienog pejzaa Bijambare su dozvoljene u treoj

zatitnoj zoni (tranzicijska zona).
Ove aktivnosti su
dobro
prilagoene
fizikim
karakteristikama podruja. Postoje brojni tragovi koji ukazuju na tradicionalni nain upotrebe
zemljita koji i danas postoji, to svjedoi o naslijedstvu iz prolosti. Poljoprivreda na podruju
Zatienog pejzaa treba demonstrirati najvie ekoloke standarde, donositi dugorone
ekonomske i drutvene beneficije i biti, to je od najveeg znaaja, bazirana na principima
uravnoteenog razvoja.
umarstvo
Upravitelj treba razmotriti usvajanje brojnih mjera koje se odnose na ume, a prije svega,
identifikaciju i zatitu svih ostataka netaknutih uma, osigurati umske ekosisteme koji igraju
znaajnu ulogu u ouvanju vodotoka, podsticati razvijanje veza (ekonomskih, obrazovnih,
rekreacijskih, duhovnih itd.) izmeu lokalne zajednice i umskih ekosistema, podsticati
ekonomske inicijative koje koriste umske resurse na uravnoteenoj osnovi (npr., proizvodnja
drvenog ugljena, proizvodnja graevinskog drveta na maloj skali), dozvoliti tradicionalnu,
uravnoteenu upotrebu ljekovitih biljaka, gljiva, aromatinih biljaka i umskog voa, to je
dozvoljeno u treoj (tranzicijskoj) zoni, te koristiti nativne vrste drvea prilikom
poumljavanja.
Vode i vodne povrine
Sve vodoprivredne aktivnosti koje postoje i koje se planiraju obavljati u prostoru zatienog
podruja se moraju bazirati na karakteristikama vodnog reima mree postojeih vodotaka.
Pored toga moraju se uvaavati i ope geoloko-pedoloke odlike terena u kojima je ta mrea
razvijena. Konkretnije, rije je o krkom terenu koji ima obiljeja specifine krke hidrografije,
te je logino da se kod svih vodoprivrednih zahvata mora strogo voditi rauna da se ne narue
osnovna obiljeja postojeeg naturgenog (pluvijalno-nivalnog) reima vodosnadbijevanja i
nenaruavanja primarnih fiziko-hemijskih odlika vode. Uvaavajui i injenicu da su sve (pa i
22
vodoprivredne) aktivnosti zabranjene u prvoj i drugoj zoni, to su mogunosti za bilo kakve

hidrotehnike radove svedene na minimum.
Promocija uravnoteene upotrebe resursa - dodatne mjere

Uravnoteeni pristupi upotrebi energije ukljuuju upotrebu obnovljivih izvora, kao to je
solarna ili energija vjetra, i konzervaciju energije putem postavljanja i zadovoljavanja visokih
standarda izolacije i generalne promocije efikasnosti koritenja energije u svim objektima.
Ovdje spada i zabrana koritenja motornih vozila na fosilna goriva u okviru zatienog
podruja. Umjesto njih e se koristiti bicikla ili elektrina vozila. Uravnoteeni pristup
podrazumijeva i dizajniranje objekata koji e omoguiti prilikom izgradnje, ali i nakon toga,
minimalnu upotrebu resursa.
Ekoturizam, ekoloka svijest, edukacija, informiranje i tumaenje
Podruje Zatienog pejzaa Bijambare je bogato prirodnim resursima (visoki stepen

fizikogeografske i bioloke raznolikosti). Ovo podruje treba da bude, pored reima zatite,
vrlo detaljno ukljueno i u turistiku privredu i nauno-obrazovnu funkciju Kantona Sarajevo i
cijele zemlje.
Osnovni ciljevi razvoja ekoturizma na ovom podruju su:
doprinos ouvanju biodiverziteta,
ostvarivanje dobrobiti lokalnog stanovnitva,
tumaenja i uenja u prirodi,
odgovorno djelovanje turista i turistike privrede,
razvoj turizma usmjerenog ka malim grupama od strane malih preduzea,
postizanje najmanje mogue potronje neobnovljivih resursa,
naglaeno lokalno uee, vlasnitvo i preduzetnike mogunosti, posebno za seosko
stanovnitvo.
23
Jedna od kljunih beneficija od turizma u ovom podruju je da on treba voditi ka boljem

poznavanju i podizanju svjesti o potrebi za konzervacijom prirodnih vrijednosti kod posjetilaca
i lokalnog stanovnita, koji ujedno predstavljaju i ciljane grupe.
Potrebno je obrazovati posjetioce da shvate znaaj ove zone, njenog pejzaa i da razviju osjeaj
za potovanje znaaja ovog podruja. Ovo se moe postii direktnim kontaktom (npr., osoblje
zatienog podruja), izradom tampanog obrazovnog materijala (broure, plakati) te
audiovizuelnog materijala (videomaterijal i Internet prezentacija) koji e se bazirati na
jedinstvenim osobinama pejzaa i vezama izmeu ljudi i prirode u cilju podizanja svijesti o
vrijednostima ovog podruja kao i o razvijanju osjeaja odgovornosti prema ovom podruju.
Smjernice koje nudi IUCN u odnosu na turizam u zatienim podrujima (Eagles et al., 2002)
imaju posebnu vrijednost jer one naglaavaju da potencijalni i postojei posjetioci trebaju
informacije, koje variraju od jednostavnih injenica o poloaju ovog podruja, radnom
vremenu, cijenama ulaznica do znatno kompleksnijih interpretacija prirodnog naslijea.
Posjetioci trebaju pristup informacijama o ovoj oblasti. Sa porastom njihovog poznavanja ove
oblasti, posjetioci e ispoljiti vie zanimanja za prirodne vrijednosti i historiju ovog podruja
kao i za ulogu posjetilaca. Rezultat dobro planirane interpretacije treba biti znatno vee
ispunjenje oekivanja posjetilaca.
3. SMJERNICE ZA REALIZACIJU PLANA
3.1.
Razvoj Plana upravljanja Zatienog pejzaa Bijambare kroz aktivnosti

po godinama
Sve aktivnosti koje su zacrtane u Planu upravljanja se provode planski, prema utvrenoj
strategiji koja je definirana u akcionim planovima. Drugim rijeima, akcioni planovi su osnovni
alati za provoenje planske politike upravljaa. Njihova duina trajanja, cijena kotanja, broj
aktivnosti i broj faza za realizaciju pojedinih aktivnosti je razliit i ovisi o konkretnom planu.
AKCIONI PLAN: EKOTURIZAM
Podruje Zatienog pejzaa Bijambare je vrlo atraktivan prostor sa velikim vrijednostima

fizikogeografskog i biolokog diverziteta. Posljednjih godina je evidentan trend poveanja
24
posjeta ovom prostoru. Osnovna prepreka efikasnijem razvoju ekoturizma i daljem uzlaznom
trendu su nedostatak adekvatne infrastrukture i izostanak kvalitetne turistike ponude.
Cilj akcionog plana je poveanje broja posjetilaca ovom podruju.
Sredstva
Kanton Sarajevo
Pokazatelj uspjenosti
Broj posjetilaca i njihovo zadovoljstvo ponudom
Nosilac aktivnosti
KJPSarajevo-ume d.o.o. Sektor za ekologiju i upravljanje

podrujima posebne namjene
Aktivnost
Turistiki vodii i
obrazovni programi
Seoski turizam
Informacijski centar
Prodaja
ekoproizvoda i
suvenira
Turistiki vozi
UKUPNO
Trokovi
Izvor
14.000,00 Kanton, turistiki

sektor
sektor
sektor
sektor
sektor
306.500,00
Trajanje
Period realizacije
1 godina
2009
2 godine
2009 - 2010
2 godine
2009 - 2010
2 godine
2009 - 2010
2 godine
2010 - 2011
3 godine
2009 - 2011
Aktivnost 1: Turistiki vodii i obrazovni programi

ZP Bijambare sa svojim velikim vrijednostima bioloke i geoloke raznolikosti nudi izvanredne
uvjete za organiziranje grupnih posjeta irokog spektra zainteresiranih subjekata koji uz pratnju
educiranih i treniranih vodia mogu dosta nauiti o prirodnim vrijednostima ovog podruja. U
ove svrhe je neophodno izvriti odabir i obuku vodia, definirati ponudu tura za razgledanje i
upostaviti kontakt sa turistikim savezom i zainteresiranim turistikim agencijama. Neophodno
je pripremiti kvalitetan turistiki propagandni materijal, suvenire i druge proizvode koji e biti
privlani za posjetitelje.
25
Broj grupa posjetilaca i njihovo zadovoljstvo ponudom
Nosilac aktivnosti

Ciljana grupa
Posjetitelji
Aktivnost
Trokovi (KM)
Priprema
edukacionih
programa
Edukacija vodia
Edukacioni materijal
UKUPNO
Izvor
Trajanje
Period realizacije

sektor
1 godina
2009

sektor
4 000,00 Kanton, turistiki
sektor
14.000,00
1 godina
2009
1 godina
2009
Aktivnost 2: Seoski turizam
Seoski turizam je aktivnost koja moe predstavljati znaajan izvor prihoda za stanovnike i
poduzetnike koji gravitiraju ZP Bijambare. U ovu svrhu je neophodno pripremiti adekvatne
smjetajne kapacitete koji trebaju zadovoljavati standarde za bavljenje ovom djelatnosti.
Neophodno je izraditi infrastrukturu na nain koji je ekoloki prihvatljiv i nee predstavljati
dodatno optereenje za okoli. Takoer je potrebno izvriti i obuku vlasnika za bavljenje
ekoturizmom i pruanje kvalitetnih usluga. Neophodno je povezivanje sa turistikom
zajednicom i turistikim agencijama kako bi se promovirao ovaj vid turizma.
Broj smjetajnih jedinica, broj posjetilaca i njihovo

zadovoljstvo ponudom
Nosilac aktivnosti
Lokalna zajednica i KJPSarajevo-ume d.o.o. Sektor za

ekologiju i upravljanje podrujima posebne namjene
Ciljana grupa
Aktivnost
Definiranje
standarda
smjetajnih
objekata
Edukacija vlasnika
Organizanje ponude
UKUPNO
Posjetitelji
Trokovi (KM)
Izvor
5.000,00 Kanton

sektor
10 000,00 Kanton, turistiki
sektor
19.000,00
Trajanje
Period realizacije
1 godina
2009
2 godina
2010
2 godina
2010
26
Aktivnost 3: Informacijski centar

Ponudu ZP Bijambare je potrebno obogatiti postavljanjem infocentra za edukaciju posjetilaca
koji dolaze pojedinano ili u grupama. Svrha centra je da posjetiteljima ponudi sve neophodne
inormacije o ZP Bijambare i njegovim sadrajima. U ovom centru se za organizirane grupe
posjetitelja mogu odvijati prezentacije na osnovu programa koji e vriti obueni djelatnici.
Rad informacionog centra, broj posjetilaca i njihovo

zadovoljstvo sadrajem
Nosilac aktivnosti

Ciljana grupa
Aktivnost
Posjetitelji
Trokovi (KM)
Studija izvodljivosti
Izgradnja
Edukacija
djelatnika
Izrada promotivnog
materijala
UKUPNO
Izvor
2.500,00 Kanton
100.000,00 Kanton
2 500,00 Kanton, turisticki
sektor
10.000,00 Sarajevoume
Trajanje
Period realizacije
1 godina
2009
2 godina
1 godina
2010
2010
1 godina
2010
115.000,00
Aktivnost 4: Prodaja ekoproizvoda i suvenira

Na podruju Zatienog pejzaa Bijambare trenutno ne postoji organizirana prodaja
ekolokih proizvoda i suvenira sa motivima ovog zatienog podruja. Cilj ove aktivnosti je
kreirati iroku lepezu ponude ekolokih proizvoda koje proizvodi lokalno stanovnitvo koje
gravitira ovom podruju, definirati prodajne lokacije i pokuati iznai naine stimulacije
lokalnog stanovnitva za ovaj vid aktivnosti.
Broj prodavaa, raznovrsnost i uspjena prodaja ekolokih

proizvoda i suvenira
27
Nosilac aktivnosti

Ciljana grupa
Aktivnost
Lokalno stanovnitvo i posjetitelji

Trokovi (KM)
Izvor
Trajanje
Period realizacije
2.500,00 Kanton
1 godina
2009
Definiranje artikala
iz ponude
Rad prodajnih
punktova
UKUPNO
1.000,00 Kanton, turisticki

sektor
sektor
8.500,00
2 godina
2010
Kontinuirano
u toku sezone
2009 - 2010
Aktivnost 5: Turistiki vozi

Ovaj vid prijevoza moe biti vrlo atraktivan za posjetitelje Zatienog pejsaa Bijambare,
pogotovo za djecu, starije osobe ili za manje, organizirane grupe posjetilaca. Odabirom
atraktivne rute kretanja omoguava se bolji protok posjetilaca i smanjenje eventualnih guvi na
pojedinim dijelovima zatienog podruja.
Broj korisnika, saobraaj u ZP Bijambare
Nosilac aktivnosti
Kanton Sarajevo
Ciljana grupa
Posjetitelji
Aktivnost
Utvrivanje
saobraajne rute i
reda vonje
Kupovina voza
UKUPNO
Trokovi (KM)
Izvor
2.500,00 Kanton
5.000,00 Kanton, turisticki

sektor
sektor
157.500,00
Trajanje
Period realizacije
1 godina
2009
2 godina
2009 - 2010
Kontinuirano
u toku sezone
2009
AKCIONI PLAN : EKOPOLJOPRIVREDA
Shodno zakonskim odredbama o aktivnostima koje su dozvoljene unutar granica zatienog

podruja i odrednicama prostornog plana u dijelu koji se odnosi na namjenu i koritenje
28
povrina, unutar III zone zatite je na odreenim lokacijama dozvoljeno ogranieno bavljenje
poljoprivrednom djelatnou, prije svega, organskom poljoprivrednom proizvodnjom i
ekstenzivnim stoarenjem na uravnoteenim osnovama. Zbog ogranienih mogunosti za
proizvodnju, organska (eko)poljoprireda i stoarstvo e biti ogranieni, pa je nuno da se
odrede standardi za kvalitet proizvoda, kako bi hrana proizvedena na takav nain dobila viu
trinu vrijednost. To znai da treba organizirati poljoprivrednike, odrediti standarde za kvalitet
i vriti njihovu permanentnu edukaciju.
Cilj plana je poveanje finansijske samoodrivosti lokalne zajednice
Sredstva
Kanton Sarajevo
Koliina proizvoda / uticaj na okoli
Nosilac aktivnosti
Kanton Sarajevo, KJPSarajevo-ume d.o.o. Sektor za

ekologiju i upravljanje podrujima posebne namjene, Opina
Ilija
Aktivnost
Ekopoljoprivreda i
proizvodnja zdrave
hrane
Stoarstvo i prerada
mlijeka
UKUPNO
Trokovi
Izvor
Trajanje
Period realizacije
44.000,00 IPARD
3 godine
2009 - 2011
34.000,00 IPARD
3 godine
2009 - 2011
74.000,00
3 godine
2009 - 2011
Aktivnost 1.: Ekopoljoprivreda i proizvodnja zdrave hrane
Programska orijentacija ekopoljoprivredne proizvodnje na podruju Zatienog pejzaa

Bijambare opredijeljena je veliinom parcela, klimatskim uvjetima, koritenjem prirodnog
ubriva, a ukljuuje sljedee programe koji predstavljaju samo jedan dio mogue ponude:
program sakupljanja i iskoritavanja samoniklih umskih plodova, pueva i gljiva, program
prerade vune i izrada predmeta od vune, program panjaka i livada, program proizvodnje i
prerade mlijenih proizvoda, program prikupljanja i otkupa ljekobilja, pakovanja i prodaje
ajeva, program pelarstva, proizvodnje meda i ostalih proizvoda i program etnozanatstva.
29
Koliina i vrsta poljprivrednih proizvoda / uticaj na okoli
Nosilac aktivnosti

Ciljana grupa
Aktivnost
Lokalno stanovnitvo
Trokovi (KM)
Izvor
Trajanje
Period realizacije
Odreivanje uvjeta
za razvoj djelatnosti
5.000,00 IPARD
Kanton Sarajevo
1 godina
2009
Odredivanje
primjernih
podruja
Razvoj standarda
kvalitete
Priprema
edukacijskog
programa
Edukacija
poljoprivrednika
UKUPNO
5.000,00 IPARD
1 godina
2009
20.000,00 IPARD
1 godina
2009
8.000,00 IPARD
1 godina
2010
6.000,00 IPARD
1 godina
2010
44.000,00
Cilj ove aktivnosti je uspostavljanje razvoja ekoopoljoprivrede bazirane na proizvodnji zdrave

hrane, sabirnog centra, atesta i zatitnog znaka (atestiranje zemljita, atestiranje sjemena,
atestiranje tehnologije obrade, posebno ubriva, atestiranje plodova, proizvoda, atestiranje
ambalae) te promocija zdrave hrane. Imperativ su ekoloki zahtjevi u poljoprivredi.
Aktivnost 2.: Stoarstvo i prerada mlijeka
Stoarstvo se moe bazirati na uzgoju: krava bua, ovaca, proizvodnji zdrave stone hrane i
zdrave hrane sa farmi.
Farma ovaca moe biti razliite veliine: 30-150 grla, ovisno o porodici, radnoj snazi i veliini
posjeda. Trokovi farme su: objekt, matino stado, plaa pastiru, krma za zimu i prijelazni
period, veterinarske usluge i osiguranje, a prihodi su: iva jagnjad ili jagnjee meso, vuna,
meso, mlijeko, sir, mlijeni proizvodi, koa jagnjadi i odraslih grla, ubrivo, rogovi, papci i sl.
Privatne farme veliine 70-150 grla su pokazale da je ovarstvo izuzetno profitabilna grana
poljoprivrede. Proizvodnja zdrave hrane sa strogim atestom i bioloki zdrava hrana je
viestruko skuplja od standardne. Vuna i proizvodi od vune su takoer vrijedna sirovina.
30
Farma krava podrazumijeva uzgoj krava sa dnevnom proizvodnjom od 25 l mlijeka. Brojne su

prednosti dranja kvalitetnih rasnih goveda, uz kvalitetnu selekciju i obnavljanje. Poseban
prihod kvalitetnog govedarstva se dobiva prodajom junica koje se hrane zdravom hranom.
Prihodi su: mlijeko, sir, mlijeni proizvodi, tov, meso, koa, kosti, papci, rogovi, dlaka,
ubrivo, kombiniranje sireva sa ovijim mlijekom. Brojnost sireva, razliitih vrsta, posebni
specijaliteti, karakteristini za ovo podruje su znaajna vrijednost koju treba promovirati.
Cilj aktivnosti je proizvodnja zdravih stonih proizvoda mlijeni i mesni proizvodi.
Koliina i vrsta mlijenih proizvoda / uticaj na okoli
Nosilac aktivnosti

Ciljana grupa
Aktivnost
Odredivanje uvjeta
za razvoj
stocarstva
Razvoj standarda
kvaliteta
Priprema
edukacijskog
programa
Edukacija
poljoprivrednika
UKUPNO
Lokalno stanovnitvo
Trokovi
Izvor
5.000,00 IPARD
Kanton Sarajevo
Trajanje
Period realizacije
1 godina
2009
20.000,00 IPARD
1 godina
2009
5.000,00 IPARD
1 godina
2010
4.000,00 IPARD
1 godina
2010
34.000,00
AKCIONI PLAN: INFRASTRUKTURA ZA POSJETITELJE

ZP Bijambare je dosta dobro posjeeno u toku cijele godine pri emu je evidentan nedostatak
odgovarajue infrastrukture za prihvat posjetilaca. Stoga je neophodno provesti aktivnosti koje
e omoguiti dolazak veeg broja posjetitelja uz manji uticaj na okoli. Neophodno je izvriti,
takoer, i markiranje postojeih pjeakih staza i izradu infopanoa za posjetioce na pojedinim
raskrsnicama. Takoer je potrebno definirati rute za planinski biciklizam. Izvravanjem ovih
aktivnosti omoguilo bi se dugrono podmirenje potreba posjetilaca u skladu sa ciljevima ZP
Bijambare.
31
Sredstva
Kanton Sarajevo
Broj posjetilaca i njihovo zadovoljstvo ponudom
Nosilac aktivnosti
Sarajevo-ume, Zavod za planiranje razvoja Kantona
Aktivnost
Trokovi
Izvor
Trajanje
Period realizacije
Parkiralite
96.000,00 Kanton
2 godine
2009 - 2010
Turistike staze
64.500,00 Kanton
2 godine
2009 - 2010
Mjesta za piknik
64.000,00 Kanton
2 godine
2009 - 2010
224.500,00 Kanton
2 godine
2009 - 2010
UKUPNO
Aktivnost 1: Parkiralite
ZP Bijambare
trenutno nema sreen parking za posjetitelje. Postoje lokacije koje ne
ispunjavaju potrebne standarde i predstavljaju optereenje za okoli. Potrebno je definirati

mjesto za parking koje e ujedno biti i polazna taka za minibus, etnice i biciklistike ture.
Potrebno je izraditi Prostorni plan i potrebnu dokumentaciju, izgraditi parkiralita i fokusirati
sav saobraaj ka ovoj lokaciji.
Broj parkiranih automobila, zadovoljstvo posjetitelja
Nosilac aktivnosti
Zavod za planiranje razvoja Kantona
Ciljana grupa
Posjetitelji
Aktivnost
Izrada potrebne
prostorno planske
dokumentacije
Izgradnja
parkiralita
Postavljanje
potrebne
signalizacije
UKUPNO
Trokovi (KM)
Izvor
Trajanje
Period realizacije
5.000,00 Kanton
1 godina
2009
96.000,00 Kanton
1 godina
2009
10.000,00 Kanton
1 godina
2010
111.000,00
32
Aktivnost 2: Pjeake staze
U ZP Bijambare se nalazi znaajan broj pjeakih staza koje su u toku posljednjih nekoliko
godina, zahvaljujui aktivnostima upravljaa, rekonstruirane uz postavljanje pratee
signalizacije. Ovu postojeu infrastrukturu je neophodno dopuniti i povezati. Stoga je
neophodno pripremiti idejna rjeenja za ureenje pjeakih staza u ZP Bijambare i izraditi
potrebnu dokumentaciju za izgradnju novih staza.
Duina ureenih staza i zadovoljstvo posjetitelja
Nosilac aktivnosti
Kanton
Ciljana grupa
Posjetitelji
Aktivnost
Trokovi (KM)
Dokumentacija za
izgradnju novih
staza edukacione
staze
Izgradnja staza
Postavljanje
signalizacije i
panela
UKUPNO
Izvor
Trajanje
Period realizacije
4.500,00 Kanton
1 godina
2009
50.000,00 Kanton
2 godina
2010
10 000,00 Kanton
1 godina
2010
64.500,00
Aktivnost 3: Mjesta za piknik
Potrebno je za posjetitelje ZP Bijambare organizirati mjesta za piknik koje je potrebno redovno

odravati. Ove lokacije se mogu i posebno naplaivati to bi predstavljalo dodatni izvor
prihoda za upravljaa. Za ove potrebe je potrebno pripremiti svu neophodnu dokumentaciju i
nakon izgradnje lokacija definirati pravila njihovog koritenja.
Izgradnja
Upravljanje
Nosilac aktivnosti
50.000,00 Kanton
2 godina
2010
10 000,00 Kanton
1 godina
2010
UKUPNO
64.000,00
Ciljana grupa
Posjetitelji
Aktivnost
Dokumentacija za
izgradnju
Duina ureenih staza i zadovoljstvo posjetitelja

Kanton
Trokovi (KM)
Izvor
4.000,00 Kanton
Trajanje
1 godina
Period realizacije
2009
33
3.2. Nain i izvori finansiranja Zatienog pejzaa Bijambare
Finansijska analiza
Postojee stanje
U okviru Zatienog pejzaa izgraeni su slijedei kapaciteti:

-
planinarski dom kapaciteta 30 leaja sa vanjskom terasom, vlasnitvo Planinarskog

drutva Zvijezda - Ilija;
staze za etnju i rekreaciju koje nisu potpuno ureene;
neureeni parking na prikljunom putu za drugu zonu, prema planinarskom domu,

povrine oko 0,3 ha;
Ekokamp (bivi montani objekti kasarne) koji je u procesu sanacije i rekonstrukcije,

povrina lokacione parcele od oko 0,7 ha;
podruje je opskrbljeno elektrinom energijom;
postoji PTT mrea;
vodovodna i kanalizaciona infrastruktura (koja nije u najboljem stanju);
urbani mobilijar (drveni stolovi i klupe u blizini planinarskog doma za oko 200-300
posjetilaca, korpe za otpatke du etnica i puta)
prilazi Glavnoj i Gornjoj bijambarskoj peini
put u duini od cca 1,4 km koji se protee od ulaza na podruje do planinarskog doma.
Upravljanje podrujem je povjereno preduzeu Sarajevo-ume - umska uprava za

gazdovanje podrujem posebne namjene.
Zemljite je u preteno drutvenom vlasnitvu, oko 70 %, dok je u privatnom vlasnitvu ostalih
30 %.
Prirodni i rekreacioni motivski elementi
Utvreni elementi fizikogeografskog i biolokog diverziteta koji odlikuju prostor Bijambara

su vrlo brojni i raznovrsni. Svakako, najvaniji motivski element fizikogeografskog
diverziteta cijelog zatienog prostora jeste morfoloki diferencirani peinski sistem Bijambara
kojeg sainjavaju tri peine. Meu njima centralno mjesto zauzima Glavna bijambarska peina,
34
koja se moe oznaiti kao glavni motivski element cjelokupnog prirodnog diverziteta
zatienog podruja.
Pored Glavne bijambarske peine, vrlo interesantne geomorfoloke motivske elemente (sline
Glavnoj bijambarskoj peini) imaju i Gornja, uriina i Donja peina kao i greben iznad
Glavne bijambarske peine. Svi ovi objekti, osim pejzane, imaju i edukativnu vrijednost,
posebno u analizama krkog procesa.
Hidroloka motivska valorizacija ovog podruja je zasnovana na pejzanim vrijednostima
potoka i ponora Bjelila, potoka i ponora Brodi, vrela Banjevac, vrela Studenac i vrela
Junakovac.
Vizija razvoja
Podruje Bijambara sa permanentno kontroliranom ravnoteom stvorenih faktora razvoja,

prirodnih i uvjeta po utvrenim kriterijima kvaliteta ivotne sredine treba da zadovolji sljedee
uvjete:
Prvi uvjet
-da bi podruje egzistiralo neophodna je jasna planska orijentacija, kako u

pogledu razvoja ljudskih stanita tako i razvoja djelatnosti, to znai, ne smije
biti rezervat prinude i zabrana, ve uravnoteene koegzistencije ovjeka,
aktivnosti i prirode.
Drugi uvjet
-da bi podruje opstalo
neophodno je stalno praenje parametara kvaliteta
okolia, kako bi se moglo pravovremeno uticati na procese u vremenu i

prostoru.
Trei uvjet
-da podruje ispunjava zahtjeve samoreproduktivne cjeline, to znai da se
trokovi odravanja podruja veinom osiguravaju razvojem djelatnosti koje egzistiraju na

podruju (i kontaktnim zonama i mikrookruenju).
Kod koncipiranja vizije razvoja potrebno je voditi rauna o mjerama zatite propisanih
zakonom.
35
Finansiranje i efekti
Finansiranje
Ekonomska valorizacija podruja prua itav niz koristi upravljaima zatienog podruja jer,
osim podravanja zahtjeva za finansiranje iz tradicionalnih budetskih sredstava, upuuje i
ukazuje na dodatne izvore finansiranja. Ekonomska analiza ukazuje i na prijetnje zatienoj
zoni, ali i na naine ubiranja koristi od beneficija koje zatieno podruje ima i prua drugima.
Na taj nain valorizacija osigurava korisne informacije za upravljaa i donosioca odluka o
finansiranju u vezi sa zatienom zonom.
Planirani izvori finansiranja za odravanje i upravljanje Zatienim pejzaom Bijambare mogu

se struktuirati na:
- Prihode iz budeta: Opine Ilija, Kantona Sarajevo, a s obzirom na regionalni znaaj, i iz

budeta Federacije Bosne i Hercegovine i drave Bosne i Hercegovine;
- Prihode od osnovne djelatnosti: uobiajeno je da se za zatiena podruja plaa pristupnina
odnosno ulaznica;
- Prihode od prometa: procent od cijene prodate robe (zdrava hrana: sir, mlijeko, mlijeni
proizvodi, jaja, meso i mesni proizvodi, ajevi, med i ostali pelinji proizvodi, gljive (svjee,
suhe, ukiseljene), suveniri, rukotvorine, proizvodi etnozanatstva, ugostiteljstvo).
- Prihode od poreza: odnosno od onih koji imaju koristi od zatiene zone - procent od poreza
na vikendice u kontaktnoj zoni i ostalih korisnika prostora (lokaciona renta, blizina atraktivnog
podruja, koritenje njegove infra i suprastrukture, prirodnih vrijednosti).
- Privatni kapital: podrazumijeva ukljuivanje privatnih poduzetnika u realizaciji odreenih
projekata;
- Dodatne izvore: donatorska sredstva i povoljni krediti. Danas postoji itav niz dodatnih
izvora finansiranja od meunarodnih udruenja i programa koji podravaju ekoloke projekte i
zatitu okolia.
Svakako da su predviena sredstva samo okvirna, i predstavljaju neke od osnovnih prihodnih
stavki koje su prilagoene postojeoj ekonomsko-poslovnoj situaciji na podruju Kantona
Sarajevo i BiH.
36
Efekti
Vrijednost zatienog pejsaa se ne moe mjeriti samo mjerljivim efektima jer u takvim
podrujima su bitniji nemjerljivi efekti koji su, sigurno, dugorono mnogo znaajniji za
drutvenu zajednicu.
Neki od znaajnijih efekata upravljanja i koritenja zatienog pejzaa na temelju primjene

navedenih programa i projekata:
Poveanje zaposlenosti, posebno lokalnog stanovnitva, prema programima i u

turistiko-rekreativnom, edukativnom centru i dr.
Prihod od osnovne aktivnosti.
Prihod od ostalih aktvnosti.
Poveanje kvaliteta ivota domicilnog stanovnitva.
Dugoroan kvalitet ire drutvene zajednice (zdravlje, psiho-fizika relaksacija,

standard ivota itd.).
Razvoj svijesti o znaaju ekologije, tradicije, vlastite vrijednosti i promjena u

nainu razmiljanja temeljenih na participaciji lokalnog stanovnitva i dr.
3. 3. Trokovi realizacije Plana
Osnovni nain finansiranja za primarno funkcioniranje podruja Zatienog pejzaa

Bijambare su izdvajanja iz budeta Kantona Sarajevo. Implementaciju izdvojenih sredstava
(tabela 9) realizira Kantonalno ministarstvo za prostorno ureenje i zatitu okolia Sektor za
okoli, koji planskom dinamikom vri transfer sredstava upravljakoj instituciji - preduzeu
Sarajevo-ume d.o.o. Sarajevo. Dotirana sredstva se odnose na potrebe plaanja uposlenika,
odravanje i nabavku tehnikih sredstava i osnovne djelatnosti za odravanje primarnih
funkcija zatienog podruja.
Budetska sredstva su takoer usmjerena na realizaciju projekata kojima se unapreuje
primarna zatitna funkcija za najvrednije prirodne elemente i infrastrukturni sadraji kojima se
poveavaju kapaciteti za prihvat posjetilaca.
37
Tabela 2. Pregled prosjenih godinjih izdvajanja iz Budeta Kantona Sarajevo za odravanje osnovnih
funkcija Zatienog pejzaa Bijambare (period 20052007)
R.b. Budetska stavka

1 Plate uposlenika
uvari uma - renderi x 2
KV voza x 1
uvar objekata x 3
Naknade za topli obrok
Trokovi prijevoza
2 Materijalni i reijski trokovi
Reijski trokovi
Elektrina energija
Plin
PTT trokovi
Komunalne usluge
Materijalni trokovi
Kancelarijski materijal
Nabavka i odravanje raunarske opreme
Osiguranje lica i sredstava
Reprezentacija
Struna usavravanja
Amortizacija
3 Odvoz orgaskog i neorganskog otpada
Povremeno i privremeno angaovana radna
4 snaga
Trokovi rada, odravanja i registracije
5 vozila
Trokovi goriva i maziva
Tehniki prijegled i registracija vozila
Trokovi odravanja vozila i nabavke dijelova
6 Zatita uma
Ukupno
Bruto iznos (KM)

67.441,7
5.653
2.628
3.026
3.100
7.963
13.925
1.918
103.101
Na osnovu pokazatelja iz tabele se vidi i struktura utroka budetskih sredstava na bazi ega se
moe ocijeniti recentna politika finansijskog upravljanja zatienim podrujem. Rezultati od
nekoliko godina unazad pokazuju da je proces samostalnog i adaptibilnog upravljanja poeo
zaivljavati i da su ve steena velika iskustva u odravanju podruja funkcionalnim i
primjenjivim za osnovne namjene.
Znaajnija sredstva se trebaju ostvariti potpunim stavljanjem zatienog podruja u njegovu

osnovnu funkciju sportsko-rekreativne i ekoturistike posjete. Pregled prihodnih stavki
predstavljen je u narednoj tabeli.
38
Tabela 3. Prihodi od turizma u zatienom podruju

pregled po jedininim cijenama
Aktivnost
Prodaja ulaznica
Parking
Suveniri
Majice
Kape
Edukaciono-propagandni
materijal
DVD o zatienom podruju
Razglednice
Posteri
Broure
Ugostiteljske usluge
Topli i hladni napitci
Prodaja hrane
Sendvii
Proizvodi organske poljoprivrede
Mlijeko
Sir
Meso
Med
Eko kamp
Edukacija / kola u prirodi
Iznajmljivanje bicikla
Ulaznice za obilazak peina
Jedinica mjere
1 kom
1 auto
1 autobus
Cijena (KM)
2
5
15
1 kom
1 kom
10
5
1 kom
1 set (10 kom)
1 kom
1 kom
5
5
10
5
1 kom
1,5
1 kom
1l
1 kg
1kg
1 kg
2
10
20
15
1 osoba / PP
1 sat
1 kom
25
5
3
Uvaavajui navedene injenice o postojeim i buduim izvorima finansiranja, napravljen je

prijedlog prorauna koji se odnosi na budetska izdvajanja za finansiranje osnovnih djelatnosti
upravljaa Zatienog pejzaa Bijambare Sarajevo-ume, prema navedenoj strukturi
utroka sredstava, za period narednih deset godina (tabela 11.)
39
Tabela 4. Prijegled godinjih budetskih izdvajanja u periodu 20082018. godine
R.b.
1
2
3
Budetska stavka
Plae uposlenika
Materijalni i reijski trokovi
Odvoz orgaskog i neorganskog otpada
Povremeno i privremeno angairana
4 radna snaga
Trokovi rada, odravanja i
5 registracije vozila
6 Zatita uma
Ukupno
2012
85085
7901
4862
10940
18233
3039
130059
2013
89340
8296
5105
11487
19144
3191
136562
2014
93807
8711
5360
12061
20101
3350
143390
2008
70000
6500
4000
2009
73500
6825
4200
2010
77175
7166
4410
2011
81034
7525
4631
9000
9450
9923
10419
15000
2500
107000
15750
2625
112350
16538
2756
117968
17364
2894
123866
2015
98497
9146
5628
12664
21107
3518
150560
2016
103422
9603
5910
13297
22162
3694
158088
2017
108593
10084
6205
13962
23270
3878
165992
2018
114023
10588
6516
14660
24433
4072
174292
Kalkulacija je uraena na bazi godinjeg porasta izdvajanja budetskih sredstava Kantona

Sarajevo od 5 %. Porast dotiranih sredstava spoetka i kraja perioda iznosi 67.292,00 KM.
Moe se zakljuiti da ekonomska valorizacija zatienog podruja upuuje da je, uz zatitu i
odravanje prirodnih vrijednosti, mogue postii znaajne razvojne efekte, posebno u turizmu,
kao i ukljuenje lokalnog stanovnitva, kao aktera razvoja, u ukupan napredak ueg i ireg
okruenja.
3.4. Institucionalna struktura i nositelj aktivnosti u upravljanju Zatienim pejzaom

Bijambare
Organizaciona ema upravljanja Zatienim pejzaom Bijambare
Na osnovu iznesenih smjernica za uspostavu i kvalitativni sastav upravljake institucije i

Zakona o proglaenju Zatienog pejzaa Bijambare, lan 20, u Slubenim novinama
Kantona Sarajevo broj 21/2003 od 29. 09. 2003. godine, upravljanje Zatienim pejzaom, u
40
skladu sa planom upravljanja i drugim propisima, povjerena je Javnom preduzeu Sarajevoume d.o.o. Sarajevo umska uprava za gazdovanje podrujem posebne namjene.
Finansiranje i svi drugi aspekti rada upravljake institucije su regulirani posebnim aktima i
sporazumima koje je Kantonalno ministarstvo za prostorno ureenje i zatitu okolia sklopilo
sa upravljaem Sarajevo-ume d.o.o. Sarajevo. Ovi sporazumi trebaju imati karakteristike
dinaminih dokumenata sa mogunou aneksnih dopuna shodno dinamici razvoja zatienog
podruja i potrebama Upravljaa.
Grafikon 1. Institucionalni okvir za upravljanje
Kanton Sarajevo
MINISTARSTVO PROSTORNOG
UREENJA I ZATITE OKOLIA
SEKTOR ZATITE OKOLIA
SARAJEVO - UME D.O.O. SARAJEVO
Sektor za ekologiju i upravljenje

41
Grafikon 2. Postojea organizaciona struktura upravljake institucije
RUKOVODILAC SEKTORA
za ekologiju i upravljanje
Sluba za zatiena podruja
Tehnolog za
umarstvo
Poslovoa na
zatienim podrujima
uvari uma
renderi x 2
uvari
objekata x 3
Voza
Organizacija baza podataka o stanju podruja Zatienog pejzaa Bijambare
Efikasno upravljanje podrujem Zatienog pejzaa Bijambare u velikoj mjeri ovisi o

kvalitetu informacija. Da bi se postigla zadovoljavajui nivo informacija potrebno je izraditi
bazu podataka o stanju okolia, drutveno-ekonomskim uvjetima u kojima ivi lokalna
zajednica kao i o prirodi i uticaju koji ima upotreba resursa na ovom podruju. Informacije ove
vrste e se koristiti za izradu izvjetaja Stanje zatienog podruja, to e biti podrka planu
upravljanja i predstavljati osnovu za monitoring i reviziju.
Informacije koje se odnose na okoli trebaju biti sauvane i analizirane u elektronskoj formi.
One moraju biti besplatno dostupne na zahtjev (moe se naplatiti samo usluga vezana za
ispunjavanje traenog zahtjeva) te aurirane u regularnim intervalima. Takoer je potrebno
uiniti ove informacije dostupnim bona fide istraivaima, univerzitetima itd. za dalje analize
koje su u drutvenom interesu i kao inicijativu da i oni podijele rezultate svojih istraivanja sa
drugima.
U sluaju drutveno-ekonomskih podataka je, meutim, potrebno ponekad dobiti prethodnu
saglasnost interesnih grupa za distribuciju odreenih podataka.
Razvoj geografskog informacionog sistema (GIS) u zatienom podruju Bijambare je
neophodan, prije svega za razvoj sveobuhvatne GIS baze podataka za uspjenu implementaciju
strategije upravljanja (hidroloka mrea, geoloka podloga, tipovi tala, nagib i ekspozicija
42
terena, vegetacija, upotreba zemljita, infrastruktura, stepen degradacije itd.) te integracija u

jedinstven GIS sistem i razvoj aplikacije Informacioni sistem Bijambare.
Internet prezentacija
Znaaj informacionih tehnologija za kategoriju V zatienih podruja se protee mnogo dalje.

Putem Interneta moe se vriti razmjena iskustava sa drugim zatienim podrujima ne samo u
zemlji nego i u inozemstvu. Takoer se na ovaj nain vri prezentacija zatienog podruja,
daju potrebne infomacije posjetiocima prije dolaska, za vrijeme njihovog boravka i nakon
odlaska, pruaju informacije lokalnoj zajednici i drugim zainteresiranim subjektima o
zatienom podruju, problemima sa kojima se suoava i progresu koji je nainjen u
upravljanju. Mogue je razviti i interaktivni kapacitet tako da se dobiju povratne on-line
informacije.
Logo podruja Zatienog pejzaa Bijambare
Jedna od bitnih komponenti je i vizualni znak ovog podruja koji je prikazan na slici 17. On se
sastoji od stiliziranog crtea peine i natpisa Bijambare koji e omoguiti da svi proizvodi iz
ovog podruja budu lako prepoznatljivi.
Slika 2. Logo zatienog podruja Bijambare
43
4. SWOT analiza (6A model)

Za potrebe ove planerske studije je koriten je model 6A koji elemente standardne SWOT
analize posmatra prema: privlanostima, pristupu, komforu, raspoloivim aranmanima,
aktivnostima i prateim servisima. Naravno, ovaj model ostaje otvoren za cjelovito
sagledavanje svih faktora i treba ga shvatiti kao izazov za dalju doradu u pripremi Postornog
plana posebnog podruja.
Unutranji faktori su: prirodni resursi, ljudski resursi, oprema, tehnologija, izgraenost
infrastrukture, stanje urbanog okruenja, poslovna klima, zakonska regulativa itd., a vanjski
faktori su: geografska i geopolitika pozicija, opa makroekonomska i politika situacija u
Bosni i Hercegovini, nepovoljni trendovi itd.
Zadatak uesnika u razvoju je da ojaaju snage i mogunosti profiliranjem kroz planove i
programe razvoja, a eliminiraju i minimiziraju ogranienja i prijetnje.
44

Plan Upravljanja ZP Bijambare

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Plan Upravljanja ZP Bijambare

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Plan upravljanja

Zatienim pejzaem Bijambare

Sarajevo, oktobar 2008. godine

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

Sadraj i struktura Plana upravljanja su prilagoeni odredbama koje su propisane Zakonom o

Drugo poglavlje tretira smjernice odrivog upravljanja podrujem Zatienog pejzaa

Trei dio - Smjernice za realizaciju Plana upravljanja Zatienog pejzaa Bijambare se

Tekstualni sadraji koji interpretiraju navedenu problematiku su upotpunjeni brojnim

1. CILJEVI I POLITIKA UPRAVLJANJA PODRUJEM

1.1. Svrha, funkcije i ciljevi Zatienog pejzaa Bijambare

Uvod u koncept pejzaa

U poreenju sa uspostavom zatienih podruja najvieg ranga zatite i upravljanjem njima,

(panorama, priroda, istorijsko naslijee)

Slika 1. Koncept pejzaa

Svrha uspostave prostora Zatienog pejzaa Bijambare je proistekla iz njegovih osnovnih

rekreativnog turizma i uivanja posjetitelja unutar svakodnevnog naina ivota i ekonomskih

ouvanja i unapreenja svih elemenata fizikogeografskog i biolokog diverziteta u zoni

razvoj i unapreenje ekoturistikih potencijala Opine Ilija i Kantona Sarajevo na nivou

aktivnog uea lokalnog stanovnitva u odravanju i unapreenju funkcioniranja

U skladu sa Zakonom o proglaenju Zatienog pejzaa Bijambare,

upravljanja ovim zatienim podrujem su:

neposrednoj okolini kroz funkcionalnu zatitu pejzaa i nastavljanja tradicionalnog naina

ouvanjem drutvenih i kulturnih vrijednosti lokalne zajednice sa ireg podruja Crnorjeke

povezanih vrsta i ekosistema;

namjenama pojedinih zona;

ovog zatienog podruja i omoguiti im da uivaju u esencijalnim kvalitetama zona;

dugoronom blagostanju lokalne zajednice;

o potrebi daljeg razvoja i unapreenja zatite okolia u ovom i drugim postojeim

ekoloki zdrave hrane (kao to su razni poljoprivredni proizvodi i umski plodovi) i

Tabela 1. Ui ciljevi upravljanja Zatienim pejzaom Bijambare

Prezervacija vrsta i genetike

Zatita specifinih prirodnih /

Odriva upotreba resursa iz prirodnih

1.2. Politika upravljanja Zatienim pejzaom Bijambare

Polazna taka za razvoj upravljake politike je lista smjernica za kategoriju V zatienog

Politika upravljanja Zatienim pejzaom Bijambare se bazira na uvaavanju nekoliko

ouvanju fizikogeografskog i biolokog diverziteta Zatienog pejzaa Bijambare,

promoviranju prirodnih i socio-kulturnih vrijednosti Zatienog pejzaa kao i cijelog

odrivom koritenju postojeih resursa za potrebe ekoturistikih posjeta, obrazovnih

ostvarivanja odrivog razvoja lokalnog stanovnitva koritenjem prirodnih resursa

Politika upravljanja Zatienim pejzaom Bijambare treba da se ostvaruje uz uvaavanje

Ope pravilo za politiku upravljanja Zatienim pejzaom Bijambare treba biti:

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

sa ugraenim odgovarajuim procesima i planovima,

implementirano kroz odgovarajue institucionalne, finansijske i sline naine.

U vezi sa navedenim opim pravilom za politiku upravljanja, organizacija IUCN je za

2. SMJERNICE ODRIVOG UPRAVLJANJA PODRUJEM ZATIENOG

2.1. Ocjena stanja Zatienog pejzaa Bijambare i uticajnog podruja

Ocjena stanja prirodnih vrijednosti Zatienog pejzaa Bijambare

ekoloki loih hemijskih sredstava, vodozahvati, intenziviranje izgradnje stambenih objekata,

Analiza trenutnog stanja elemenata biolokog diverziteta je provedena na bazi nekoliko

imaju iroko rasprostaranjenje dominira na podruju Zatienog pejzaa Bijambare, dok

Ocjena stanja infrastrukturnih sadraja Zatienog pejzaa Bijambare

U periodu nakon usvajanja Zakona o proglaenju Zatienog pejzaa Bijambare i odabirom

Ocjena stanja uticajnog podruja Zatienog pejzaa Bijambare

Uticajno podruje Zatienog pejzaa Bijambare se moe definirati sa aspekta postojanja

2.2. Koncept zatite podruja Zatienog pejzaa Bijambare i pojedinih zona

Osnovni dokument kojim je bazno odreen koncept, principi i naela za uspostavljanje

Drugi konceptualni nivo organizacije zatite unutar Zatienog pejzaa Bijambare bi se

intervencije u zatienom podruju.

U okviru navedenih mjera zatite inkorporiran je ve opisani konzervacijski pristup zatiti

2.3. Praenje (monitoring) stanja Zatienog pejzaa Bijambare

Osnovni zadatak sistema monitoringa jeste da se prati uspjenost implementacije osnovnih

Rezultati monitoringa e omoguiti pravovremeno reagiranje i preduzimanje