D

Dosage form
f & Route
R t off administration
d i i t ti
รูปแบบยาเตรีียม และช่อ่ งทางการบริหิ ารยา

อ.ภก
ภก.. กรี
กรพลพล แม่
แมนนวิววฒนกุ
แมนววฒนวัฒนกล
นกล
กุล
วัตถุประสงค์การเรียนรู้
„ บอกความแตกต่างของการบริหารยาแบบต่างๆ
„ ข้อดีและข้อด้อยของแต่ละการบริหารยาแต่ละแบบ
„ ชนิดของรูปแบบยาเตรียม และการใช้งาน
 How drug work
Drug intake

Absorption

Onset Distribution Metabolism

Target organ / Receptor Elimination

Pharmacological effect
Duration
Loss effect
Route
Ro te of administration
admini tration
Oral route
„ ให้ผลการรักษาแบบ systemic effect และ local
effect
„ นิยิ มใช้
ใ ม้ ากทีส่ี ุด
„ ผูผ้ปวยใชยาไดสะดวก
่วยใช้ยาได้สะดวก
„ ผู้ป่วยสามารถใช้ยาได้ด้วยตนเอง

„ ปลอดภัย (ถ้าใช้อย่างถูกต้อง)
Oral route
„ ข้อด้อย
„ ออกฤทธิ์ช้า (slow onset)

„ การละลายของยาและดู ด ซึ ม ยาจากทางเดิ น อาหารไม่

สม่ําเสมอ
สมาเสมอ
„ การเคลื่อนที่ในทางเดินอาหารขึ้นกับปัจจัยต่างๆ

„ อาหารที่รับประทาน โรค ท่าทาง ฯลฯ

Oral route
„ ข้อด้อย
„ ยาบางชนิดถูกทําลายในทางเดินอาหาร

„ ยาถูกทําลายด้วยกระบวนการ first pass metabolism

„ ไมเหมาะกบผู
ไม่เหมา กับผ้ปวยทหมดสต
่วยที่หมดสติ หรอมอาการอาเจยน
หรือมีอาการอาเจียน
Buccal route
„ ให้ผลการรักษาแบบ systemic และ local effect
„ ในช่องปาก (Buccal cavity) มีการดูดซึมยาได้ดี
„ มีเส้นเลือดฝอยจํานวนมาก

„ มนาลายชวยละลายตวยา
มีน้ําลายช่วยล ลายตัวยา
Buccal route
„ Sublingual
„ บริเวณใต้ลิ้น
„ Fast onset
„ Short duration
Buccal route
„ Buccal
„ บริเวณกระพุง้ แก้ม หรือ
บริเวณริมฝีปากบนกับเหงือก
บรเวณรมฝปากบนกบเหงอก
„ Slow onset
„ Long duration
Buccal route
„ ข้อดี
„ ออกฤทธิเ์ ร็วเมื่อเทียบกับช่องทางอื่น (ยกเว้นการฉีด)

„ ไม่เกิด first pass metabolism

„ สามารถใชกบผู
สามารถใช้กับผ้ปววยไมรู
่ ยไม่รส้ ึกกตว
ตัว หรื
หรอมการอาเจยน
อมีการอาเจียน
Inhalation route
„ สููดเข้าทางปากหรือจมูกู
„ Systemic effect
„ Inhaled Insulin

(Exubera®)
„ Local effect
„ Anti-asthma
Inhalation route
„ ข้อดี
„ ดูดซึมยาได้รวดเร็ว เนือ ่ งจาก......
„ ปอดมีเส้นเลือดฝอยมากมาย

„ ใชยานอยกวาการรบประทาน
ใช้ยาน้อยกว่าการรับปร ทาน เนองจาก......
เนือ่ งจาก
„ ไม่เกิด first p
pass metabolism
Nasal route
„ Local effect
„ Nasal decongestant

„ Systemic effect
„ Calcitonin
C l it i nasall
spray (Miacalcic®)
Topical route
„ การให้ยาที่ผิวหนัง
„ ส่วนมากให้ผลการรักษาแบบ local effect
„ สามารถให้ผลการรักษาแบบ systemic effect ได้
„ Transdermal
T d l Drug
D Delivery
D li System
S t
Rectal route
„ ให้ผลการรักษาแบบ systemic และ local
„ Rectum มีเส้นเลือดมาเลี้ยง 3 เส้น
„ Middle / Inferior rectal veins --> systemic

circulation
„ Upper rectal vein --> portal system
Rectal route
„ ข้อดี
„ เป็นทางเลือกในกรณีที่ไม่สามารถให้ยาแบบ oral

„ ใช้กบ ั ตัวยาที่ระคายเคืองทางเดินอาหาร
„ ข้อด้อย
ขอดอย
„ การดููดซึมยาไม่แน่นอน

„ ใช้ยาไม่สะดวก

„ ผู้ปว
่ ย (อาจจะ)ไม่ชอบใช้ยา
Vaginal route
„ นิยมใช้เพื่อให้ผลการรักษาแบบ local
„ ไม่เกิด first pass metabolism จึงมีการพัฒนาเพื่อนําส่งยา
แบบ systemic
Parenteral route
„ การฉีดยาเข้าสูู่ร่างกาย
„ Intravenous route, IV
„ ฉีดเข้าเส้นเลือดดํา

„ ออกฤทธเรวมาก
ออกฤทธิเ์ ร็วมาก (Very
(V fast
f t onset)t)
„ Subcutaneous route,, SC
„ ฉีดเข้าใต้ผิวหนัง
Parenteral route
„ Intramuscular route, IM
„ ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ

„ Solutions : ออกฤทธิ์ชา ้ กว่า IV.

„ Suspensions
S i : ออกฤทธชา
ออกฤทธิช์ ้า แตนาน
แต่นาน
Parenteral route
„ Intraarterial
„ Intracardiac
„ Intradermal
„ I t th l – Spinal
Intrathecal S i l canall
„ Intraperitoneal
p
„ Intravitreal
EENT route
„ Eye
„ Ear
„ Nose
„ Th t
Throat
Ph
Pharmaceutical
ti l Dosage
D form
f
Dosage form
„ รููปแบบยาเตรียม
„ ต้องเตรียมยาเป็น dosage form เพือ่ ............???
„ ยาชนิดหนึ่งอาจมีหลาย dosage form
„ หน้าที่ของเภสัชกร
หนาทของเภสชกร
„ รูู้จัก dosage
g form แต่ละชนิด
„ เลือกใช้ dosage form ให้เหมาะกับผู้ปว ่ย
Dosage form
„ แบ่งตามสถานะ
„ ของเหลว (Liquid)

„ ของกึ่งแข็ง (Semi-solid)

„ ของแขง
ของแข็ง (Solid)
(S lid)
„ กาซ (Gas)
( )
Dosage form
„ แบ่งตามลักษณะทางกายภาพ
„ Solution

„ Suspension

„ Emulsion
E li
Solutions
„ ยาน้ําใส
„ เป็นสารละลายใส ไม่มีตะกอน
„ ตัวยาสําคัญ (active ingredient) และ สารช่วยในตํารับ
(excipient) ละลายใน นากระสายยา
น้ํากระสายยา (vehicle)
„ แบ่งออกเป็นชนิดย่อยๆหลายชนิด
„ ขึ้นกับส่วนประกอบและการใช้งาน
Syrups
„ ยาน้ําเชื่อม
„ ยาน้ําใสที่ประกอบด้วยน้ําตาลปริมาณมาก
„ Syrup – สารละลายน้ํ้าตาลเข้มข้น เป็นสารให้ความหวาน
ในตํารับยา (sweetening agent
ในตารบยา agent, sweetener)
„ Sugar free – ใช้สารให้ความหวานชนิดที่ไม่ให้พลังงาน
เช่น sorbitol / saccharin / aspartame
Elixirs
„ ยาน้ําเชื่อมหอมหวาน
„ ลักษณะคล้าย Syrups
„ มี alcohol เป็นส่วนประกอบ 5-15% เพื่อช่วยละลายยา
Tinctures
„ สารละลายของสารเคมีหรือสารสกัดจากธรรมชาติใน Ethyl
alcohol
„ Tinctures iodine

„ Opium tinctures
Linctuses
„ มีน้ําตาลปริมาณมาก
„ มีลักษณะเป็นของเหลวข้นหนืด
„ บรรเทาอาการไอ เนื่องจากความหนืดจะเคลือบผิว
และลดการระคายเคืองในคอ
และลดการระคายเคองในคอ
„ อาจมีตัวยาบรรเทาอาการไอในตํารับด้วยก็ได้
„ ตัวอย่างตํารับ...........
Gargles
„ ยากลั้วคอ
„ นิยมเตรียมให้มีความเข้มข้นสูง ต้องเจือจางก่อนใช้
„ ใช้สําหรับ กลั้วคอ แล้วบ้วนทิ้ง
„ ใช้สําหรับการรักษาบริเวณลําคอ
ใชสาหรบการรกษาบรเวณลาคอ
Mouthwashs
„ ยาอมบ้วนปาก
„ ลักษณะคล้ายกับ gargles
„ ใช้ภายในช่องปาก
Emulsions
„ ของเหลว 2 ชนิดที่ไม่เข้ากัน ได้แก่ น้ํากับน้ํามัน
„ มีสารก่ออิมัลชั่น (Emulsifier)
„ มีท้งั ที่เป็น liquid และ semi-solid
„ มีทั้งที่ใช้ภายนอก และใชรบประทาน
มทงทใชภายนอก แล ใช้รับปร ทาน
Suspensions
„ ยาน้ําแขวนตะกอน
„ ตัวยาสําคัญไม่ละลาย แขวนลอยอยู่ในน้ํากระสายยา
„ มีท้งั ชนิดที่ใช้ภายนอก และใช้รับประทาน
„ Aluminium
Al i i andd magnesium i hhydroxide
d id
suspensions (Antacil®, Alum milk®)
„ Calamine lotions
Aerosols
„ ตัวยาอยูู่ในรููปสารละลายหรือสารแขวน
ตะกอน
„ บรรจุอยู่ในกระป๋อ๋ งอัดั ความดันั
„ มีวาล์วควบคมปริ
มวาลวควบคุ มปรมาณยาทพน
มาณยาที่พ่น
„ ให้ผลการรักษาแบบ local effect
Inhalations
„ ยาดม
„ ประกอบด้วยตัวยาสําคัญที่ระเหยได้ง่าย
„ ใช้สูดดมโดยตรง หรือเติมลงในน้ํา้ ร้อนก่อน
„ ใช้รักษาความผิดปรกติบริเวณทางเดินหายใจส่วนต้น
ใชรกษาความผดปรกตบรเวณทางเดนหายใจสวนตน
„ Nasal decongestant
g
Insufflations
„ มีลักษณะเป็นยาผงแห้ง
„ ใช้เครื่องมือพิเศษเพื่อพ่นยาเข้าทางจมูก (insufflator)
Lotions
„ ยาเตรียมของเหลว ใช้ภายนอก
„ เป็นได้ทั้ง solutions, suspensions, emulsions
„ Insect repellant lotions

„ Calamine
C l i lotions
l ti
„ Body y lotions
Liniments
„ ยาเตรียมของเหลว ใช้ภายนอก
„ มีตัวยาที่มีฤทธิ์ทําให้ร้อน แดง (rubefacient) เช่น
methylsalicylate, terpentine oil
„ บรรเทาอาการปวดเกรงของกลามเนอ
บรรเทาอาการปวดเกร็งของกล้ามเนื้อ
„ ป้องกันกล้ามเนื้อบาดเจ็บ
Collodions
„ รููปแบบของเหลว ใช้ภายนอก
„ มีส่วนผสม polymer ที่ทําให้เกิดเป็นฟิล์ม
„ เมื่อทาที่ผิวหนังจะแห้งแล้วเป็นแผ่นฟิล์ม
„ C ll
Collomack k® - Salicylic
S li li acidid
Paints
„ ยาป้าย
„ เป็นสารละลายใช้ป้ายทีผ่ ิวหนัง หรือเยือ่ บุ เช่น ในปาก
„ เมื่อตัวทําละลายระเหยออกไป จะเหลือตัวยาเคลือบผิว
„ ทําให้ตัวยาอย่ในบรเวณทตองการไดนาน
ทาใหตวยาอยู นบริเวณที่ต้องการได้นาน
„ Gentian Violet
Eye drops
„ ยาหยอดตา
„ เป็นได้ทั้ง solutions และ suspensions
„ เป็นยาปราศจากเชือ้
Eye lotions
„ ยาล้างตา
„ มักจะเป็น solutions
„ ใช้ปริมาณมาก เพื่อล้างสิ่งสกปรกออกจากตา

Eye cup, Eye bath

Ear drops
„ ยาหยอดหูู
„ ใช้เฉพาะที่ รักษาความผิดปรกติในหู
„ ตัวยาอยู่ในรูป solutions หรือ suspensions
„ Oli oilil และ
Olive แล almond
l d oilil : ใชหยอดทาใหขหู
ใช้หยอดทําให้ขี้หออ่ออนตว
นตัว
Nasal drops and sprays
„ ยาหยอดจมููก ยาพ่นจมูกู
„ ใช้รักษาแบบ local และ systemic effect
„ บางชนิดมีระบบควบคุมปริมาณยา
Enemas
„ ยาสวนทวาร
„ สารละลายในน้ําหรือน้ํามันที่ให้ทางทวารหนัก
„ Constipation

„ Ulcerative
Ul ti colitisliti
„ X-ray
y examination
Creams
„ ยาครีม
„ ยาเตรียมกึ่งแข็งที่เป็น emulsion
„ ใช้ภายนอก – ผิวหนัง, ช่องปาก, ตา
„ ไม่เหนียวเหนอ หน ไมเปนมนหรอเปนมนเพยงเลกนอย
ไมเหนยวเหนอะหนะ ไม่เป็นมันหรือเป็นมันเพียงเล็กน้อย
Ointments
„ ยาขี้ผึ้ง
„ ยาเตรียมกึ่งแข็ง ใช้ภายนอก
„ มีส่วนผสมของสารที่เป็นน้ํา้ มันหรือไข (wax)
„ มีลักษณ ข้นหนืด แล
มลกษณะขนหนด และเปนมนมาก
เป็นมันมาก
„ ยาหม่อง
Pastes
„ ยาพอก
„ ลักษณะคล้าย creams กับ ointments
„ มีส่วนผสมของผงแป้ง ทําให้ดูดซับของเหลวได้ดี ใช้
กับแผลที่มีหนอง
กบแผลทมหนอง
„ Zinc oxide paste

„ ใช้ในช่องปาก (Oral paste)

„ Triamcinolone oral paste
Gels, Jellys
„ เจล เจล
เจลลีลี่
„ ยาเตรียมกึ่งแข็ง ใสหรือโปร่งแสง
„ Local effect
„ Lubricant
L b i t gell
„ Lidocaine HCl Jelly y
„ Systemic effect
Gel
„ Colloidal suspensions of drug
„ Aluminium and magnesium hydroxide

®
„ Antacil gel
Injections
„ ยาฉีด
„ solutions, suspensions, emulsions, powders
„ ปราศจากเชือ้
Irrigations
„ ยาสวนล้าง
„ สารละลายปราศจากเชือ้
„ ให้ผลการรักษาแบบ local effect เป็นหลัก
„ 00.9%
9% NaCl : ฆาเชอในทางเดนปสสาวะ
ฆ่าเชื้อในทางเดินปัสสาวะ
„ Amphotericin : ฆ่าเชื้อราในกระเพาะปัสสาวะ

„ Doxorubicin : รักษามะเร็งในกระเพาะปัสสาวะ
Tablets
„ ยาเม็ด
„ เกิดจากการตอกอัดผงยาและสารช่วยให้เป็นเม็ด
„ ส่วนมากใช้รับประทาน
Effervescent tablets
„ ยาเม็ดฟูู่
„ มีส่วนผสมของ carbonate salt และ acid
ทําํ ให้
ใ เ้ กิดิ กาซ.........???
„ ทําให้ตัวยาละลายได้เร็ว
ทาใหตวยาละลายไดเรว
„ มีผลต่อความรู้สึก
„ ช่วยนํากาซออกจากทางเดินอาหาร - ENO®
Lozenges,, Troche
Lozenges
„ ยาอม
„ ยาเม็ดขนาดเม็ดค่อนข้างใหญ่
„ ใช้อมในปากให้ยาละลายออกมาอย่างช้าๆ
„ ออกฤทธิเ์ ฉพา ที่บริเวณช่องปากแล ลําคอ
ออกฤทธเฉพาะทบรเวณชองปากและลาคอ
„ ยาฆ่าเชือ้ ยาชาเฉพาะที่
„ Mybacin®, Strepsil®
Pastilles
„ คล้าย jelly ที่มีเปลือกแข็ง อาจมีเกล็ดน้ําตาลเคลือบอยูู่
ชั้นนอก
„ ใ ง้ านคล้า้ ยกับั Lozenges
ใช้
Pills
„ ยาลููกกลอน
„ เม็ดยาขนาดเล็กที่ได้จากการปัน้ ด้วยมือหรือเครื่องปั้น
„ ถูกแทนที่ด้วยยาเม็ดและแคปซูล
Pellets
„ เม็ดกลมขนาดเล็ก 1-2 mm.
„ บรรจุในแคปซูลหรือตอกเป็นเม็ด
Medicated gum
„ หมากฝรั่ง
„ ตัวยาจะละลายในน้ําลาย
„ ออกฤทธิ์แบบ local หรือ systemic effect
Capsules
„ ยาแคปซูลู
„ เปลือกนอกทําจาก gelatin
„ Soft & Hard gelatin capsule

„ บรรจยาผง
บรรจุ ยาผง ของเหลว หรื
หรออ pellet
ll t
„ ส่วนมากเป็นยารับประทาน
Powders
„ ยาผง
„ Dusting powders : ใช้ภายนอก
„ ใช้เพื่อหล่อลื่น ลดการเสียดสี
„ ใชฆาเชอกบแผลทไมลก
ใช้ฆ่าเชื้อกับแผลที่ไม่ลึก
„ Oral powders : ใช้รับประทาน
„ ORS = Oral Rehydration Salts
Powders
„ แบ่งบรรจุุ 2 แบบ
„ Divided powders : บรรจุยาสําหรับใช้ครั้งเดียว

„ Bulk powders : แบ่งใช้ได้หลายครั้ง

Sachets
Granules
„ ผงยาจับกันเป็นก้อนขนาดเล็ก
„ บรรจุเหมือน powders
Infusions
„ ชาชง
„ มักจะเป็นผงยาสมุนไพร
„ ชงในน้ํ้าร้อนเพื่อให้ตัวยาสําคัญ
ละลายออกมา
Suppositories
„ ยาเหน็บทวาร
„ ใช้สอดทางทวารหนัก
„ Local effect : ริดสีดวงทวาร ยาระบาย

„ Systemic
S t i effect
ff t : ยากบชก
ยากับชัก ยาลดไข
ยาลดไข้
Vaginal douche
„ สารละลาย สําหรับสวนล้างช่องคลอด
„ มีสารฆ่าเชื้อ สารดับกลิ่น สารปรับ pH
Pessary (Vaginal suppo.)
suppo.)
„ ยาสอดช่องคลอด
„ รูปทรงแบบ bullet shape
„ เวลาให้ยาอาจจะใช้เครื่องมือช่วย (Applicator)
Pessary (Intrauterine device)
„ ห่วงสอดช่องคลอด
„ คุมกําเนิด นําส่งยา
Implants
„ ยาฝัง
„ ตัวยาผสมอยู่กับ polymer
„ สอดใต้ผิวหนังโดยการผ่าตัด
„ ปลดปล่อยยาอย่างช้าๆ
ปลดปลอยยาอยางชาๆ
„ Contraceptive : 3 ปี
„ Testosterone : 4-5 เดือน
Medicated plasters
„ พลาสเตอร์ยา
„ ใช้แปะผิวหนัง
„ Local effect
„ ฆาเชอ
ฆ่าเชื้อ + สมานแผล
„ บรรเทาปวด
Transdermal drug delivery
„ แผ่นแปะผิวหนัง
„ นําส่งยาผ่านผิวหนังเข้าสู่กระแสเลือดอย่างช้าๆ
„ Systemic effect
„ ยาคุมกาเนด
ยาคมกํ าเนิด
„ ยาลดความดัน
Transdermal drug delivery
„ ข้อดี
„ หลีกเลี่ยงการเกิด first pass metabolism

„ ไม่ต้องให้ยาบ่อย

„ ระดบยาในเลอดคงท
ร ดับยาในเลือดคงที่
 “หยุดแขวนป้าย
ํ ้ ป
หยุดทารายประชาชน””

รวมสรางความภาคภูมแิ หงวิชาชีพเภสัชกรรมดวยกัน