GENETIČKA MODIFIKACIJA BILJAKA

(METODE GENETIČKE MODIIKACIJE)

Najčešće modifikovane biljke jesu usjevi, kojima se dodaju ili

oduzimaju geni metodama genetičkog inženjeringa, u koje spadaju
genski pištolj, elektroporeza, mikroinjekcija i agrobakterija. U skorije
vrijeme, CRISPR i TALEN metode omogućile su mnogo preciznije i
prikladnije tehnike modifikacije.
Ali najjednostavnija metoda genetičke modifikacije biljaka,koja se
koristila od davnina pa do danas,jeste jednostavna selekcija, tj.biranje
,,superiornijih'' jedinki,biljke sa najpovoljnijim osobinama, koje se
koriste da bi sledeće generacije bile takođe nosioci tih osobina,dok su
ostale biljke ili bacene ili pojedene. Sjeme ,,superiornih'' biljaka se
sadi,i ovaj proces se ponavlja niz godina,tako da je genetska
populacija dominirana od strane superiornog genotipa.
Genski pištolj ili sistem biolističke isporuke čestica, izvorno
dizajniran za genetičku transformaciju biljaka, je uređaj za injekciju
ćelije s novom genetičkom informacijom. Korisni nosač je
elementarna čestica a teškog metala obložena plazmidnom DNK. Ova
tehnika se često jednostavno naziva biobalistika ili biolistika.
Ovaj uređaj je u stanju transformisati gotovo bilo koju vrstu ćelije,
uključujući i biljke, i nije ograničena na genetički materijal jedra, ona
takođe može transformisati organele, uključujući plastide.
Biolistik tehnika omogućava unošenje stranih gena u različita biljna
tkiva (ćelijska suspenzija, kalus, embrio, meristem, djelovi lista,
mikrospore i dr.) iz kojih se, kulturom biljnog tkiva, ostvaruje njihova
regeneracija do kompletne biljke. Postupak transformacije biljaka
ovim putem sastoji se u tome što se strana DNK prvo veže za neki
plemeniti metal (zlato ili volfram) i nakon toga se pod velikim
pritiskom (helijuma ili tečnog azota) mikroprojektilima ubaci u
ciljane ćelije. Metalne partikule (mikroprojektili) prodiru kroz ćelijski
zid i membranu i ne oštećuju ih, a pri tome se formiraju pore koje su
dovoljnih dimenzija za ulazak strane DNK u unutrašnjost ciljane ćelije.
Ovim putem se danas uspješno transformišu biljke, gljive, alge, razni
prokarioti (Bacillus, Pseudomonas, Agrobacterium, Erwinia i E. coli), a
na ovaj način je moguće izvesti i transformaciju citoplazmatskih
organela (hloroplasta i mitohondrija).
U elektroporaciji, biljni protoplati preuzimaju makromolekula iz
okolne tečnosti,olakšano električnim impulsima. Od ćelija koje rastu u
hranjivoj podlozi je oduzet ćelijski zid,što rezultuje protoplastom.
Dovođenjem strane DNK do podloge protoplasta i onda aplikacijom
električnih pulseva privremeno destabilizuje ćelijsku membranu, što
dozvoljava da DNK uđe u ćeliju. Transformisane ćelije mogu onda da
regenerišu svoj ćelijski zid, i da porastu do čitavih, fertilnih transgenih
ćelija. Međutim elektroporacija je ograničena time sto većina biljnih
vrsta imaju slabu sposobnost regeneracije iz protoplasta.
Mikroinjekcija se upotrebljava za ubrizgavanje tečnih supstanci na
mikroskopskom nivou. Cilj su često žive ćelije ali se takodje uključuju i
medjućelijski prostori. Mikroinjekcija je jednostavan mehanički
proces koji obično uključuje invertni mikroskop. Za procese kao što su
ćelijska ili pronukleusna injekcija, ciljne ćelije se nalaze ispod
miroskopa i dva mikromanipulatora, od kojih jedan drži kapaljku, a
drugi mikrokapilarnu iglu, obično promjera izmedju 0.5-5μm. . Na ovaj
način se proces može se koristiti za unošenje vektora u odredjenu
ćeliju.
Jedna od osnovnih tehnika genetske modifikacije biljaka zasniva se na
prirodnom svojstvu koje poseduje npr. bakterija Agrobacterium
tumefaciens ova bakterija inficira biljke i uzrokuje tumorske izrasline
na njima. A. tumefaciens sadrži plazmid koji prenosi u inficiranu biljku
a zatim se plazmid integriše u genom biljke. Preneseni geni indukuju
formiranje izraslina u kojima se bakterije naseljavaju i odakle crpe
nutrijente. Na sadašnjem nivou istraživanja moguće je ubaciti
odabrane dodatne gene u A. tumefaciens i na taj način izvršiti transfer
 tih gena u biljku. Ovaj se proces koristi za stvaranje transgenih useva
za poljoprivrednu proizvodnju.

TALEN su restrikcioni enzimi koji mogu biti izmijenjeni da kidaju tačno

određene sekvence DNK,a mogu se vezivati za praktično bilo koju
sekvencu DNK. Pa ovako,kada se veže sa nukleazom, DNK može biti
presječena na toj lokaciji. Ovi enzimi mogu biti uneseni u ćeliju radi
upotrebe u genskoj modifikaciji.
Ovo efikasano oruđe za gensku modifikaciju, našlo je primjenu u
genskoj modifikaciji biljaka sa ciljem poboljšanja osobina.

Nova metoda, nazvana CRISPR CAS9 je jedna od najpreciznijih metoda

modifikacije DNK. Preciznost ove metode bismo mogli slikovito
uporediti sa preciznošću nekog hipotetičkog lektora koji velikom
brzinom može naći jednu jedinu slovnu grešku u zbirci od 23
enciklopedije.
Zapravo, CRISPR je sistem koji prirodno koriste bakterije kako bi iz
svoje genetičke informacije izbacile nešto što im je ubacio neki virus.
Na neki način, to je vrsta imunološkog odgovora bakterija na viruse koji
napadaju bakterije.
Naučnici, jednom kada su upoznali i shvatili mehanizam rada CRISPR
popravki, našli su i način kako bi se on mogao praktično primijeniti u
biomedicini.
Mehanizam:
1.dizajniranje molekule RNK – vodiča, koja odgovara određenoj sekvenci
u ljudskom genomu.
2.dodavanje enzima CAS9 RNK vodiču. Enzim prepoznaje oštećeno
mjesto i djeluje kao neka vrsta genetičkih makaza.
3.enzim isijeca sekvencu na kojoj se nalazi greška, odnosno, vrši posao
„lektora“
4.isječeni dio se zamjenuje normalnim ili se briše
5.zahvaljujući prirodnim mehanizmima sinteze DNK, popravljeno mjesto
se amplificira i popravak se prenosi na sve stanice koje budu nastale
diobom stanice na kojoj je popravak izvršen.

Ova metoda predstavlja trijumf fundamentalnih nauka i već sada nalazi

primjenu u biotehnologiji i razvoju novih tipova usjeva, jer omogućava
preciznije i znatno brže editivanje, ali i u biomedicini.