Θέμα: Οι Πολιτικές Εκπαίδευσης της Μουσουλμανικής Μειονότητας

στην Δυτική Θράκη

Η εκπαίδευση των μειονοτήτων της Δυτικής Θράκης (μουσουλμανική μειονότητα)

και της Κωνσταντινούπολης (ελληνορθόδοξη μειονότητα) μέσα από τις Συνθήκες των
Σεβρών και της Λωζάννης (αρ. 37-44).

Η μουσουλμανική μειονότητα της Ελλάδος (τουρκικά: Yunanistan müslüman azınlığı,

βουλγαρικά: мюсюлманско малцинство на Гърция mjusjulmansko maltsinstvo na
Gǎrcija, τσιγγανικά: Xoraxani selyori andi Elada) είναι η μόνη ρητά αναγνωρισμένη
μειονότητα, και μάλιστα ως θρησκευτική, στην Ελλάδα βάσει του άρθρου 45 της
Συνθήκης της Λωζάννης. Αριθμεί 98.000 περίπου άτομα ή περίπου 0,95% του
συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας, σύμφωνα με την απογραφή του 1991. Η
μουσουλμανική μειονότητα σήμερα αποτελείται από τρεις εθνοτικές ομάδες:
Τούρκους ή τουρκόφωνους (στην ελληνική βιβλιογραφία μετά το 1990 αναφέρονται
ως Τουρκόφωνοι ή Τουρκογενείς - κατά τον Κ. Τσιτσελίκη είναι μια προσπάθεια της
Ελλάδας να ελαττωθεί ο χαρακτηρισμός της μειονότητας ως εθνικά Τουρκικής),
Πομάκους και Ρομά. Υπάρχουν και 3.000 περίπου Αλεβίτες (κυρίως ορεινοί
Πομάκοι) που ισχυρίζονται ότι καταπιέζονται από την πλειοψηφία των Σουνιτών
(Tsitselikis, K., 2012).

Η Συνθήκη των Σεβρών (http://www.hri.org/docs/sevres/ άρθρα 140-151) υπεγράφη

στις 28 Ιουλίου / 10 Αυγούστου 1920 στην πόλη Σεβρ (Sèvres) της Γαλλίας,
φέρνοντας την ειρήνη ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις Συμμαχικές
και σχετιζόμενες Δυνάμεις μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκ μέρους της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγινε αποδεκτή από τον σουλτάνο Μεχμέτ ΣΤ΄ ο οποίος
προσπαθούσε να σώσει τον θρόνο του, αλλά απορρίφθηκε από το ανεξάρτητο κίνημα
των Νεότουρκων. Το κίνημα υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ χρησιμοποίησε
αυτή τη διένεξη για να αυτοανακηρυχθεί κυβέρνηση και να καταργήσει το χαλιφάτο
(Hirschon, R., 2003).

Με την Συνθήκη των Αθηνών (1913) μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας που
προηγήθηκε από την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών οι µουσουλµάνοι
διατηρούσαν εκπαιδευτική αυτονοµία υπό την επιτήρηση του. Υπουργείου Παιδείας.
Η Συνθήκη των Σεβρών περί των µειονοτήτων στην Ελλάδα (σε ισχύ από το 1923)
επαναδιατυπώνει τα ίδια εκπαιδευτικά δικαιώµατα (Tsitselikis, K., 2012).

Η υπογραφή της Σύμβασης – πλαισίου για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων
από την Ελλάδα στις 22 Σεπτεμβρίου 1997 αποτελεί σίγουρα ιστορικό σταθμό για
Το ελληνικό δίκαιο, καθώς ύστερα από 74 χρόνια (Συνθήκη των Σεβρών - αρ. 140 –
151, για την προστασία των μειονοτήτων του 1920 και Συνθήκη της Λωζάννης του
1923) η χώρα μας υπογράφει διεθνές νομικό κείμενο που αφορά στην προστασία
μειονοτικών ομάδων (Kolluoglu, B., 2013).

Η Συνθήκη της Λωζάννης (https://imbrosunion.com/174-2/ άρθρα 37–45) ήταν

συνθήκη ειρήνης που έθεσε τα όρια της σύγχρονης Τουρκίας. Υπογράφηκε στη
Λωζάννη της Ελβετίας στις 24 Ιουλίου 1923 από την Ελλάδα, την Τουρκία και τις
άλλες χώρες που πολέμησαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και την Μικρασιατική
εκστρατεία (1919-1922) και συμμετείχαν στην Συνθήκη των Σεβρών
συμπεριλαμβανομένης και της ΕΣΣΔ (που δεν συμμετείχε στην προηγούμενη
συνθήκη). Η υπογραφείσα συνθήκη ήταν το αποτέλεσμα της σχετικής διάσκεψης που
ξεκίνησε στις 7 Νοεμβρίου 1922 μεταξύ των προαναφερομένων μελών (Bahchelia, O.
1987).

Η μειονοτική εκπαίδευση περιλαμβάνει ένα σύνολο σχολείων που λειτουργούν μόνο

στην περιοχή της Θράκης, έχουν ειδικό καθεστώς και απευθύνονται αποκλειστικά
στα παιδιά της μουσουλμανικής μειονότητας. Θεμέλιο του νομικού πλαισίου που
διέπει τη μειονοτική εκπαίδευση είναι η Συνθήκη της Λωζάννης (1923). Με τη
Συνθήκη ρυθμίστηκαν, εκτός των άλλων, τα δικαιώματα και η προστασία των μη
μουσουλμανικών μειονοτήτων στην Τουρκία και κατ’ αναλογία της μουσουλμανικής
στην Ελλάδα (άρθρα 37-45). Σε άμεση σχέση με την προστασία των γλωσσικών
δικαιωμάτων, τα εκπαιδευτικά δικαιώματα των μειονοτήτων αποτέλεσαν βασική
αναφορά της Συνθήκης (Ali, H. 2012).

Τα δύο κράτη λοιπόν, σε ένα πλαίσιο αμοιβαιότητας, δεσμεύονται να παρέχουν ‘ως

προς την δημοσίαν εκπαίδευσιν, τας προσηκούσας ευκολίας προς εξασφάλισιν της εν
τοις δημοτικοίς σχολείοις παροχής εν τη ιδία αυτών γλώσση, της διδασκαλίας εις τα
τέκνα των εν λόγω υπηκόων’ (άρθρο 40 της Συνθήκης). Από νομική άποψη η
μειονοτική εκπαίδευση διέπεται αφενός από διεθνείς κανόνες (που είτε δεσμεύουν
διμερώς τα δύο κράτη, όπως τα παραπάνω κείμενα, είτε έχουν ευρύτερη ισχύ, όπως οι
διεθνείς συμβάσεις προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου) και αφετέρου από
ένα πολύπλοκο σύνολο εσωτερικών κανόνων (νόμους, διατάγματα, υπουργικές
αποφάσεις του υπουργού Παιδείας), έναν ‘πραγματικό νομικό λαβύρινθο’, που επί
της ουσίας καθορίζει το νομικό της καθεστώς (Ζεγκίνης, Ε. 1994).

Η λειτουργία των μειονοτικών σχολείων χαρακτηρίζεται από την ιδιότυπη ζεύξη των
διατάξεων που αφορούν στη δημόσια αλλά παράλληλα και στην ιδιωτική παιδεία. Η
συνύπαρξη των δύο, διαφορετικού χαρακτήρα, κατηγοριών διατάξεων διατυπώνεται
σε έναν από τους βασικότερους νόμους που αφορούν στη μειονοτική Εκπαίδευση
(άρθρο 1, παρ. 1 και 4 του Ν. 694/1977). Άλλο στοιχείο που εισάγει χαρακτηριστικά
τα οποία παραπέμπουν στην ιδιωτική εκπαίδευση (η οποία διέπεται από το
Ν.682/1977 και θεμελιώνεται στο άρθρο 16 παρ. 8 του Συντάγματος) αποτελεί ο
θεσμός των διδάκτρων, που οι μαθητές των μειονοτικών σχολείων υποχρεούνται να
καταβάλλουν σε ετήσια βάση (άρθρο 14, Υπ. Απ. 55369/1978) (Κωστόπουλος, T.
2009).

Ωστόσο, ο χαρακτήρας των μειονοτικών σχολείων οφείλει να είναι αμιγώς ιδιωτικός

ή δημόσιος, σύμφωνα με τις επιταγές του κράτους δικαίου αλλά και της ίδιας της
Συνθήκης της Λωζάννης. Η Συνθήκη προβλέπει τη λειτουργία δημόσιων ή /και
ιδιωτικών μειονοτικών σχολείων, τα οποία ιδρύονται από μέλη της μειονότητας και
απευθύνονται σε μειονοτικούς μαθητές (Ασκούνη, Ν., 2006).

Με βάση τη Συνθήκη της Λωζάννης, η δέσμευση του ελληνικού κράτους για παροχή
μειονοτικής εκπαίδευσης αφορά ρητά μόνο το δημοτικό σχολείο, επειδή αυτό
αποτελούσε την υποχρεωτική εκπαίδευση της εποχής. Το μειονοτικό καθεστώς
επεκτάθηκε μερικώς και στο επίπεδο της δευτεροβάθμιας με την ίδρυση δύο
μειονοτικών γυμνασίων, του ‘Τζελάλ Μπαγιάρ’ στην Κομοτηνή το 1952 και του
Μειονοτικού Γυμνασίου Ξάνθης το 1965. Εξατάξια κατά την ίδρυσή τους, χωρίζονται
το 1979 σε τριτάξια γυμνάσια και λύκεια, σύμφωνα με τα ισχύοντα για τη μέση
εκπαίδευση (Clogg, R., 2002).

Τα δίγλωσσα νηπιαγωγεία, κατά το πρότυπο των δημοτικών σχολείων, δεν υπάρχουν.

Ούτε στη Συνθήκη της Λωζάννης ούτε και στις μεταγενέστερες διακρατικές
ρυθμίσεις εκπαιδευτικών ζητημάτων (Ελληνοτουρκική Συμφωνία του 1951 και
Μορφωτικό πρωτόκολλο του 1968), με βάση τις οποίες το μειονοτικό καθεστώς
επεκτάθηκε εν μέρει και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, υπάρχει πρόβλεψη για την
προσχολική εκπαίδευση. Το κενό αυτό εξηγείται λόγω του (μέχρι πρόσφατα) μη
υποχρεωτικού χαρακτήρα του νηπιαγωγείου (Hirschon, R., 2003).

Μέχρι το 1995 η μόνη δυνατότητα πρόσβασης στην ελληνική τριτοβάθμια

εκπαίδευση που είχαν τα μέλη της μειονότητας, ήταν η Ειδική Παιδαγωγική
Ακαδημία Θεσσαλονίκης (Ε.Π.Α.Θ.) η οποία ιδρύθηκε το 1968 με σκοπό την
εκπαίδευση των μειονοτικών δασκάλων. Παρόλο που η ΕΠΑΘ ιδρύθηκε κατά το
πρότυπο των διετούς φοίτησης Παιδαγωγικών Ακαδημιών, δεν ακολούθησε την
εξέλιξή τους. Μετά την κατάργηση των Ακαδημιών το 1988-89 και την
αντικατάστασή τους από τα πανεπιστημιακά Παιδαγωγικά Τμήματα τετραετούς
διάρκειας σπουδών, η ΕΠΑΘ παρέμεινε η μοναδική σχολή αυτού του τύπου. Η
διάρκεια σπουδών ήταν διετής, ή τριετής (με την προσθήκη μιας
προπαρασκευαστικής τάξης) για τους σπουδαστές που δεν είχαν ολοκληρώσει εξαετή
κύκλο σπουδών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Καταργήθηκε με νόμο το 2011. Η
εκπαίδευση των δασκάλων για το τουρκόφωνο μέρος του προγράμματος των
μειονοτικών σχολείων θα γίνεται πλέον από το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής
Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ.(Μπαλτσιώτης, Λ., Τσιτσελίκης, Κ., 2001).

Τα βιβλία των μαθημάτων που διδάσκονται στην ελληνική γλώσσα εκδίδονται με

ευθύνη των ελληνικών εκπαιδευτικών αρχών. Είναι γραμμένα παίρνοντας υπόψη την
αλλογλωσσία και την εθνοπολιτισμική διαφορετικότητα των μαθητών και έχουν
στόχο την καλλιέργεια της ελληνομάθειας μαζί με την προώθηση του σεβασμού προς
την ιδιαίτερη ταυτότητα της συγκεκριμένης ομάδας (Poulton, H., Farouki, S., T.,
1997).

Για το τουρκόγλωσσο μέρος του προγράμματος, το Μορφωτικό Πρωτόκολλο του

1968 προβλέπει ότι τα βιβλία έρχονται από την Τουρκία. Το ίδιο ισχύει αντίστοιχα
και για τα ελληνικά βιβλία που στέλνονται στα ελληνορθόδοξα μειονοτικά σχολεία
της Κωνσταντινούπολης με ευθύνη των ελληνικών εκπαιδευτικών αρχών (Stavros, S.,
1997).
Βιβλιογραφία

1. Ali, H. (2012). The Development of Minority Education at the South - easternmost

Corner of the EU: The Case of Muslim Turks in Western Thrace, Greece. University
of Sussex, σ. 163.

2. Ασκούνη, Ν. (2006). Η εκπαίδευση της μειονότητας στη Θράκη. Από το περιθώριο

στην προοπτική της κοινωνικής ένταξης , Αθήνα: Αλεξάνδρεια, αλλά περιέχει και
μεταγενέστερα ερευνητικά δεδομένα.

3. Bahchelia, O. (1987). The Muslim‐Turkish community in Greece: problems and

prospects. Institute of Muslim Minority Affairs. 8 (1): 109.
doi:10.1080/02666958708716020.

4. Clogg, R. (2002). Minorities in Greece: Aspects of a Plural Society. C. Hurst & Co.
Publishers, σελ. 86-7. ISBN 9781850657064.

5. Ζεγκίνης, Ε. (1994). Οι μουσουλμάνοι αθίγγανοι της Θράκης, έκδοση «Ίδρυμα

Μελετών Χερσονήσου του Αίμου», Νο. 255, Θεσσαλονίκη, σ. 47.

6. Hirschon, R. (2003). Studies in forced migration, Vol. 12 / Crossing the Aegean: an

appraisal of the 1923 compulsory population exchange between Greece and Turkey.
Berghahn Books, σελ. 98. ISBN 978-1-57181-562-0.

7. Kolluoglu, B. (2013). Excesses of nationalism: Greco-Turkish population

exchange. Journal of the Association for the Study of Ethnicity and nationalism,
σελ. 538. doi:10.1111/nana.12028.

8. Κωστόπουλος, T. (2009). Το ‘Μακεδονικό" της Θράκης - Κρατικοί Σχεδιασμοί για

τους Πομάκους’ (1956-2008). Βιβλιόραμα - Σειρά μελετών ΚΕΜΟ, σελ. 286-291.
ISBN 978-960-8087-80-4.

9. Μπαλτσιώτης, Λ., Τσιτσελίκης, Κ. (2001). Η μειονοτική εκπαίδευση της Θράκης.

Συλλογή Νομοθεσίας – Σχόλια , εκδ. Α. Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή.

10. Poulton, H., Farouki, S., T.(1997). Muslim Identity and the Balkan State. United
Kingdom: C. Hurst & Co, σελ. 85. ISBN 1-85065-276-7.
11. Stavros, S. (1997). Cultural Rights for National Minorities: Covering the Defict in
the Protection Provided by the European Convention on Human Rights. IALS Bulletin
25: 9.

12. Tsitselikis, K. (2012). Old and new Islam in Greece: from historical minorities to
immigrant newcomers. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers, σελ. 149. ISBN 978-90-
04-22152-9.

13. Άρθρο 2, παράγραφος 1 του νόμου 2341-2.10.1995 (ΦΕΚ Α’ 208, 1995). Ο

ορισμός του ποσοστού 0,5% προβλέπεται στην Υ.Α. Φ.152.11/Β3/790-28.2.1996
(ΦΕΚ Β’ 129, 1996).

14. ‘Πληθυσμός της Ελλάδος κατά την Απογραφήν της 15-16 Μαΐου 1928 -
Πραγματικός πληθυσμός - Τόπος Γεννήσεως - Θρησκεία και Γλώσσα - Υπηκοότης’.
Εθνικό Τυπογραφείο - Αθήνα. 1935. Ανακτήθηκε στις 2013-01-16.

15. Η ανάπτυξη της Θράκης. Ακαδημία Αθηνών. 1995, σελ. 47.

16. ‘Αφιέρωμα - Θράκη’. Εφημερίδα Καθημερινή. 1993-3-14.

17. http://www.hri.org/docs/sevres/ [άρθρα 140-151].

18. https://imbrosunion.com/174-2/ [άρθρα 37 - 45].