Turk Dili Ve Edebiyatı Ders 308

T.C.
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2405

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1396
II. MEfiRUT‹YET DÖNEM‹ TÜRK

EDEB‹YATI
Yazarlar
Prof.Dr. Nâz›m Hikmet POLAT (Ünite 1-4)
Prof.Dr. Hülya ARGUNfiAH (Ünite 5-8)
Editörler
Prof.Dr. Nâz›m Hikmet POLAT
Yrd.Doç.Dr. Soner AKPINAR
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹
Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.
‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t
veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.
Copyright © 2011 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹
Genel Koordinatör
Prof.Dr. Levend K›l›ç
Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Doç.Dr. Müjgan Bozkaya
Ö¤retim Tasar›mc›s›
Doç.Dr. Cemil Ulukan
Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›z
Ö¤r.Gör. Nilgün Salur
Ölçme De¤erlendirme Sorumlusu

Ö¤r.Gör. Gülcan Ergün
Kitap Koordinasyon Birimi

Doç.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin Özgür
Kapak Düzeni
Prof. Tevfik Fikret Uçar
Dizgi
Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi
II. Meflrutiyet Dönemi Türk Edebiyat›
ISBN
978-975-06-1078-3
2. Bask›
Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 12.000 adet bas›lm›flt›r.

ESK‹fiEH‹R, Ocak 2013
‹çindekiler iii
‹çindekiler
Önsöz ............................................................................................................ vii
Meflrutiyet Dönemi Toplum ve Kültür Hayat›n›n Özellikleri..2 1. ÜN‹TE

GENEL ÇERÇEVE VE ZEM‹N‹YLE II. MEfiRUT‹YET DÖNEM‹ ................... 3
Edebiyat Tarihçili¤inde Edebî Devir ve Siyasi Devir ‹liflkisi ...................... 3
II. Meflrutiyet Döneminin S›n›rlar› ................................................................ 3
II. MEfiRUT‹YET DÖNEM‹N‹N BEL‹RG‹N ÖZELL‹KLER‹ ........................... 4
Siyasi Özellikler ............................................................................................. 4
Örgütlü Toplum ...................................................................................... 4
Fikir Ak›mlar› ................................................................................................ 5
Az›nl›k Irkç›l›¤› ........................................................................................ 6
Türklerde Millî Kimlik Aray›fl› ................................................................ 6
Siyaset Merak›.......................................................................................... 7
Asker-Sivil ‹liflkisi .................................................................................... 7
Sultan II. Abdülhamit Aleyhtarl›¤› .......................................................... 8
Toplumsal Hayat›n Özellikleri...................................................................... 8
Dernekçilik .............................................................................................. 8
Sivil Toplum Örgütü Olarak Meslek Teflkilâtlar›................................... 9
Feminist Çehre ........................................................................................ 9
Savafl Ortam›............................................................................................ 9
Bugüne Uzayan Birikim.......................................................................... 10
‹ktisadi Hayat ......................................................................................... 10
Edebî Hayat›n Özellikleri.............................................................................. 10
Edebiyat-Siyaset ‹liflkisi: ......................................................................... 10
Edebî Gruplaflmalar................................................................................. 11
Tiyatro Edebiyat› ve Sahne Faaliyeti .................................................... 12
‹lgi Gören Edebî Türler (Nesir Hâkimiyetine Do¤ru) ......................... 12
Hâkim Edebî Ak›mlar ............................................................................ 13
Edebî Tart›flma S›kl›¤› ............................................................................ 13
Bas›n Hayat›n›n Özellikleri ........................................................................... 14
Feminist Çehrenin Bas›na Yans›mas›: ................................................... 14
Çocu¤a Karfl› Fark›ndal›k ...................................................................... 14
Meselelere Mizahla Bakmak ................................................................... 15
Teknik Geliflme -Resimli Dergi Tercihi ................................................ 15
Nitelik-Bask› Kalitesi ............................................................................... 16
Nicelik ..................................................................................................... 16
Serbestlik ve Sansür ................................................................................ 17
Mali S›k›nt› ............................................................................................... 17
Özet................................................................................................................ 18
Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 19
Kendimizi S›nayal›m Cevap Anahtar›........................................................... 20
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 21
Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 21
iv ‹çindekiler
2. ÜN‹TE Ferdiyetçi Sanat Anlay›fl›: Fecr-i Âtî-Kuruluflu ve

Çal›flmalar›................................................................................ 22
FECR-‹ ÂTÎ’N‹N KISA TANIMI...................................................................... 23
FECR-‹ ÂTÎ’N‹N KURULUfi SÜREC‹.............................................................. 24
Fecr-i Âtî’yi Haz›rlayan Edebî ve Kültürel Zemin ....................................... 24
Fecr-i Âtî’nin Ortaya Ç›k›fl› ........................................................................... 25
TÜRK EDEB‹YATINDA ‹LK EDEBÎ BEYANNAME...................................... 27
BEYANNAMEN‹N YORUMU......................................................................... 30
FECR-‹ ÂTÎ YER‹NE NESL-‹ ÂTÎ (NÂYÎLER)................................................ 32
Özet................................................................................................................ 35
Okuma Parças› I............................................................................................ 37
Okuma Parças› II........................................................................................... 38
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 41
3. ÜN‹TE Fecr-i Âtî’de Edebî Faaliyet-fiiir ............................................. 44

DEVRALINAN M‹RAS VE ONU GEL‹fiT‹RME ............................................. 45
FECR-‹ ÂT‹ fi‹‹R‹N‹N ÖZELL‹KLER‹ ............................................................ 45
fiekil Özellikleri ............................................................................................. 46
Muhteva Özellikleri ....................................................................................... 46
Dil ve Üslûp .................................................................................................. 48
FECR-‹ ÂT‹ fi‹‹R‹N‹N BELL‹ BAfiLI TEMS‹LC‹LER‹ ...................................... 50
Özet ............................................................................................................... 64
Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 65
4. ÜN‹TE Fecr-i Âtî’de Edebî Faaliyet-Nesir ........................................ 68

H‹KÂYE VE ROMAN ..................................................................................... 69
MENSUR fi‹‹R................................................................................................. 76
Özet................................................................................................................ 79
Okuma Parças› 1 ........................................................................................... 81
Okuma Parças› 2 ........................................................................................... 82
Okuma Parças› 3 ........................................................................................... 82
Okuma Parças› 4 ........................................................................................... 83
5. ÜN‹TE Toplumsal Faydac› Edebiyat Anlay›fl›:

Millî Edebiyat Hareketi ........................................................... 86
M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹’NE G‹R‹fi ....................................................... 87
‘M‹LLÎ EDEB‹YAT’ TER‹M‹ VE ‘M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹’
ETRAFINDA DÜfiÜNCELER .......................................................................... 87
M‹LLÎ EDEB‹YAT’IN SINIRLARI .................................................................. 89
‹çindekiler v
M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹’N‹N MENSUPLARI ........................................ 90

M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹N‹ HAZIRLAYAN S‹YAS‹, SOSYAL VE
F‹KR‹ B‹R‹K‹M............................................................................................... 92
S‹YASAL VE SOSYAL DURUM ..................................................................... 92
F‹KRÎ B‹R‹K‹M: M‹LL‹YETÇ‹L‹K/TÜRK M‹LL‹YETÇ‹L‹⁄‹............................ 94
Özet ............................................................................................................... 99
Millî Edebiyat Anlay›fl› ve Yeni Lisan ..................................... 104 6. ÜN‹TE

ÖNCÜ ÇALIfiMALAR ..................................................................................... 105
M‹LLÎ EDEB‹YAT ANLAYIfiI: GENÇ KALEMLER VE ‘YEN‹ L‹SAN’ ............ 106
Selanik ve Genç Kalemler Dergisi................................................................ 107
“Yeni Lisan” Makalesi ve Dille ‹lgili Teklifler.............................................. 108
Yeni Lisan›n Edebiyat Görüflleri ve Millî Edebiyat...................................... 110
M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹N‹ YAYGINLAfiTIRAN
KURULUfiLAR VE YAYIN ORGANLARI ....................................................... 112
Türk Yurdu Cemiyeti ve Türk Yurdu Dergisi.............................................. 113
Türk Oca¤› ve Türk Yurdu Dergisi .............................................................. 113
Türk Bilgi Derne¤i ve Bilgi Mecmuas› ........................................................ 114
fiairler Derne¤i............................................................................................... 114
Di¤er Yay›n Organlar›................................................................................... 115
fiair ve fiair Nedim Mecmualar›: Son Hece Aruz Tart›flmas› ..................... 115
Dergâh Mecmuas›.......................................................................................... 116
Özet................................................................................................................ 117
Millî Edebiyat Hareketinde fiiir .............................................. 122 7. ÜN‹TE

M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹NDE fi‹‹R ........................................................ 123
M‹LLÎ EDEB‹YAT ANLAYIfiININ ÖNCÜLER‹ .............................................. 124
Mehmet Emin: Millî fiiirin Erken Sesi........................................................... 124
Mehmet Emin Yolunu Tamamlayan Aray›fllar: R›za Tevfik ........................ 127
M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹: YEN‹ L‹SAN HAREKET‹ .............................. 128
fiair Ziya Gökalp .......................................................................................... 129
fiair Ömer Seyfettin (1884-1920)................................................................... 131
Ali Canip ....................................................................................................... 132
Millî Edebiyat Hareketinin Heceyle Yazan Di¤er ‹simleri .......................... 133
MÜSTAK‹L ‹S‹MLER....................................................................................... 135
Mehmet Âkif ................................................................................................. 136
Yahya Kemal ................................................................................................ 138
Özet ............................................................................................................... 141
vi ‹çindekiler
8. ÜN‹TE Millî Edebiyat Hareketinde Hikâye ve Roman ..................... 148

M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹NDE H‹KÂYE VE ROMAN ............................ 149
M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹ TÜRK H‹KÂYE VE ROMANININ YAZAR
KADROSU...................................................................................................... 154
TANZ‹MAT, EDEB‹YAT-I CED‹DE VE FECR-‹ ÂT‹ EDEB‹YATININ
ROMAN VE H‹KÂYEDEK‹ TEMS‹LC‹LER‹ ................................................... 155
YEN‹ L‹SAN HAREKET‹N‹N ROMAN VE H‹KÂYEDEK‹ TEMS‹LC‹LER‹ .... 156
Ömer Seyfettin............................................................................................... 156
Halide Edip.................................................................................................... 159
Yakup Kadri .................................................................................................. 161
Reflat Nuri ...................................................................................................... 162
D‹⁄ERLER‹..................................................................................................... 163
Refik Halit ...................................................................................................... 163
Ahmet Hikmet Müftüo¤lu ............................................................................. 163
Müfide Ferit ................................................................................................... 165
BA⁄IMSIZLAR ............................................................................................... 166
Hüseyin Rahmi .............................................................................................. 166
Di¤erleri ......................................................................................................... 166
Özet................................................................................................................ 167
Önsöz vii
Önsöz
“II. Meflrutiyet Dönemi” dedi¤imiz zaman dilimi, Osmanl› Devletinin y›k›l›fl sü-
recidir.
II. Meflrutiyet, bir “kans›z ihtilal” ile 23 Temmuz 1908’de bafllar, Cumhuriyet’in
ilan›na kadar devam eder. ‹flte bu y›k›l›fl dönemi öylesine hareketli, kültürel ve si-
yasî çal›flmalarla öylesine dopdoludur ki âdeta bir flahlan›fl görüntüsü de verir. Bu
zaman dilimi, Osmanl› Devleti için çöküfl ama ayn› zamanda Türkiye Cumhuriye-
ti için bir do¤ufl sürecidir. Durumu özetleyecek bir benzetmeyle, çürüyüp topra-
¤a kar›flan bir tohumun yeni bir hayat bulmas›, zümrüdüankan›n küllerinden ye-
niden do¤mas›d›r.
Ayd›nlar›n önemli bir k›sm›, devletin y›k›l›fla gitti¤ini görerek bunu önleme
gayretine girmifller, baz› reçeteler sunmufllard›r. Söz konusu görüfllerin çare olup
olmamas› apayr› bir meseledir. Ama bu fikir çilelerinin hepsi, farkl› bir ihtiyaca
dikkat çekti¤i, bir di¤erini tamamlad›¤› için di¤erleri kadar önemlidir.
Türklerin toplumsal hayat›n› bafltanbafla etkileyen iki önemli olgu sorulsa,
bunlardan biri din de¤ifltirme (‹slâmiyet’e geçifl), di¤eri ise II. Meflrutiyet’tir.
II. Meflrutiyet döneminin daha önceki tarihî dönemlerin tamam›ndan en önem-
li fark›, “örgütlü toplum” hayat›na geçilmesidir. Örgütlü toplum özelli¤inden dola-
y›, siyasî görüfller partileflme, edebî kanaatler dernekleflme yoluyla verilmeye ça-
l›fl›lm›flt›r. fiüphesiz her dönemde oldu¤u gibi II. Meflrutiyet döneminde de bu
araçlar› kullanmayan veya kullanma f›rsat› bulamayanlar vard›r. Fakat genel e¤i-
lim, örgütlenmedir. Dönemin edebî manzaras› iki öbek halindedir. Bunlardan bi-
rini Fecr-i Âtî, di¤erini Millî Edebiyat hareketi temsil eder. Fecr-i Âtî -nizamname-
si henüz ortaya ç›kar›lamasa da- bir dernek olarak kurulmufltur. Millî edebiyat ha-
reketi pek çok derne¤in destek verdi¤i bir “dirilifl hamlesi” olarak görülmüfltür.
Her iki görüflün güç birli¤i sayesinde, millî kimli¤e uygun, ça¤dafl estetik anlay›fl-
larla beslenen yepyeni bir edebiyat iddias› ile kurulan Nesl-i Âtî Cemiyet-i Edebi-
yesi ve sanatta millîli¤i birtak›m ölçülere ba¤lamak niyetiyle kurulan fiairler Der-
ne¤i de (adlar›ndan bile anlafl›laca¤› üzere) birer dernektir.
Dönemin ruhu, ancak dönemin toplumsal flartlar›na e¤ilmekle yakalanabilir.
Bu itibarla elinizdeki kitapta dönemin edebî çal›flmalar›na geçilmeden önce, ona
zemin olan toplumsal flartlar bir ünite çerçevesinde verilmeye çal›fl›lm›flt›r.
Fecr-i Âtî, II. Meflrutiyet’in her fleyi siyasal renge boyayan flartlar›na karfl›, sa-
nat ad›na bir meydan okumad›r. Fecr-i Âtî, sanat›n gayesini yine sanat yapmakta
görmüfltür. Sanat›n “toplumsal fayda” özelli¤ine dikkat çekenlere cevab› fludur:
Sanat› toplumsal faydan›n arac› yapmak yersizdir. Çünkü “sanat, bizatihi içtimaî-
dir (zaten/kendili¤inden toplumsald›r)”. En büyük faydas› da ruhlarda güzellik
heyecan› yaratmas›d›r. Sanat›n istiklâlini her fleyin üstünde görmesine ra¤men
Fecr-i Âtî uzun ömürlü olamad›. Devin siyasî flartlar›, sanat›n kendisi için konuflan
sesini k›st›. 1909’da kurulan Fecr-i Âtî’nin kesin bir da¤›l›fl tarihi bulunmamakla
birlikte I. Dünya Savafl› arifesinde onun varl›¤›ndan art›k bahsedilemez. Ömrünün
k›sal›¤›ndan dolay› Fecr-i Âtî’ye üç ünite ile yer verilmifltir.
viii Önsöz
Millî Edebiyat hareketi, bir “yok olufl” karfl›s›nda, yenilenerek “var olufl” müca-
delesinin edebiyat alan›ndaki görünüflüdür. fiüphesiz dikkat noktas› halis sanat ol-
mad›¤› için toplumsal fayda ilkesini daha öne ç›karm›flt›r. Edebiyat, toplum haya-
t› için bir araç olarak görülmüfltür. Devrin flartlar› Fecr-i Âtî için ne kadar hasis ise
Millî Edebiyat hareketi için o kadar cömerttir.
Ziya Gökalp’in meflhur benzetmesiyle, milletlerin hayat›nda iki dönem vard›r.
fiiir devri, fluur devri… fiuur bafllay›nca fliir susar.
II. Meflrutiyet döneminin edebî manzaras› bu vecizeye çok uygundur. Fecr-i
Âtî, “saf fliir” istemifltir. Ama Bat›’da çoktan tamamlanan milletleflme süreci yani
fluur dönemi art›k bizde de bafllam›flt›r. Dolay›s›yla fliir susmufl, fluur, ak›l konufl-
maya bafllam›flt›r. “fiuurlaflma” devresi Cumhuriyet’e kadar sürmüfl, Cumhuriyet’in
ilân›ndan sonra farkl› bir renk tonuyla Atatürk’ün flahsiyetiyle dolu y›llarda “Mem-
leket Edebiyat›” olarak devam etmifltir. Bafllang›c›n› 1911’deki “Yeni Lisan” ç›k›fl›-
na ba¤lad›¤›m›z Millî Edebiyat hareketi, Fecr-i Âtî’ye göre daha uzun ömürlü ol-
du¤u için dört ünite ile incelenmifltir.
1908-1922 aras›ndaki 14 y›ll›k süredeki edebî, kültürel hareketlere ve bunlara
dahli oldu¤u ölçüde siyasi oluflumlara yer verilen bu kitab›n faydal› olmas›n› dilerim.
Editör
Prof.Dr. Nâz›m Hikmet POLAT
1
II. MEfiRUT‹YET DÖNEM‹ TÜRK EDEB‹YATI
Amaçlar›m›z
N
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
II. Meflrutiyet döneminin toplumsal, siyasi ve kültürel görünümünü aç›klaya-
N
bilecek,
II. Meflrutiyet dönemi edebiyat›n› oluflturan bilgi kuram› (epistemolojik) te-
N
melleri aç›klayabilecek,
Dönemin bas›n, yay›n hayat›n›n genel özelliklerini tan›mlayabilecek bilgi ve
beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• II. Meflrutiyet • Naturalizm (Deneysel Gerçekçilik)
• Örgütlü toplum • Ferdiyetçi sanat
• Feminizm • Toplumcu sanat
• Pozitivizm
‹çindekiler
• GENEL ÇERÇEVE VE ZEM‹N‹YLE

II. Meflrutiyet Dönemi Meflrutiyet Devri II. MEfiRUT‹YET DEVR‹
Toplum ve Kültür
Türk Edebiyat› Hayat›n›n Özellikleri • II. MEfiRUT‹YET DÖNEM‹N‹N EN
BEL‹RG‹N ÖZELL‹KLER‹
Meflrutiyet Dönemi Toplum
ve Kültür Hayat›n›n
Özellikleri
GENEL ÇERÇEVE VE ZEM‹N‹YLE II. MEfiRUT‹YET

DÖNEM‹
Edebiyat Tarihçili¤inde Edebî Devir ve Siyasi Devir ‹liflkisi

“Edebiyat tarihi”ni medeniyet tarihinin bir flubesi gibi gören Gustave Lanson ve ay-
n› kanaatleri Türkçede temellendiren fiahabettin Süleyman ve Fuat Köprülü’den
sonra, Türk Edebiyat›n› üç ad›mda tasnif etme gelene¤i yerleflmifltir. ‹lk ad›m me-
deniyet dairesi; ikinci ad›m ilgili medeniyet dairesi içindeki önemli siyasal geliflme-
ler ve hayat; üçüncü ad›m ise, o siyasal düzenin sürdü¤ü dönemdeki sanat ve ede-
biyat anlay›fllar›d›r.
Bu aç›dan bak›ld›¤›nda dersimizin konular› Bat› Medeniyeti dairesi içinde dü-
flünülen edebî hayatla ilgilidir. Bat› medeniyeti dairesindeki edebiyat›m›z›n genel
ad› “Yenileflme Devri Türk Edebiyat›”d›r. Bu terimle efl anlaml› olarak kullan›lan
di¤er terimler “Yeni Türk Edebiyat›”, “Bat› Etkisinde Türk Edebiyat›”, “Avrupaî
Türk Edebiyat›” ve “Modern Türk Edebiyat›”d›r.
Yenileflme Devri Türk Edebiyat› kendi içinde
• Tanzimat Dönemi (1860-1876)
• I. Meflrutiyet (veya Sultan II. Abdülhamit) Dönemi (1876-1908)
• II. Meflrutiyet Dönemi (1908-1922)
• Cumhuriyet Dönemi (1923-)
diye devirlere ayr›lmaktad›r. Üçüncü ad›mda bunlar›n her biri, farkl› edebî an-
lay›fllar bak›m›ndan bölümlenmektedir. Bunlardan baz›lar› devrin hâkim temayülü
baz›lar› ise farkl› çizgide olabilir.
Yenileflme Devri Türk Edebiyat› karfl›l›¤›nda kullan›lan di¤er terimler

SIRAnelerdir?
S‹ZDE SIRA S‹ZDE
1
Bu dersin konular›, II. Meflrutiyet y›llar›na rastlayan dönemdeki edebiyat anla-
D Ü fi Ü N E L ‹ M Fecr-i Âtî
y›fllar› ve sanat faaliyetleridir. Bu dönemin sanat ve edebiyat etkinlikleri D Ü fi Ü N E L ‹ M
ve Millî Edebiyat Hareketi diye bafll›ca iki edebî yönelifl biçimindedir.
S O R U S O R U
II. Meflrutiyet Döneminin S›n›rlar›
I. Meflrutiyet, Nam›k Kemal, Ziya Pafla, Mithat Pafla gibi ayd›nlar›n Yeni Osmanl›-
D‹KKAT D‹KKAT
lar Cemiyeti çat›s› alt›ndaki faaliyetlerinin sonucudur. Sultan Abdülaziz tahttan in-
dirilmifl, yerine Sultan V. Murat geçirilmiflti. Onun sa¤l›k durumundaki olumsuz-
N N
luktan dolay› üç ay sonra Sultan II. Abdülhamit tahta ç›kt› ve 23
SIRAAral›k
S‹ZDE 1876’da ilk SIRA S‹ZDE
anayasam›z› (Kanun-i Esasî) ilan etti. Böylece bafllayan I. Meflrutiyet Dönemi, iki
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P K ‹ T A P
4 II. Meflrutiyet Dönemi Türk Edebiyat›
y›l sonra 13 fiubat 1878’de Meclis’in feshiyle Sultan II. Abdülhamit idaresi olarak
devam etti. I. Meflrutiyet anayasas› iki kanatl› bir parlamento getirmiflti. Meclis-i
Mebusan (mebuslar/milletvekilleri meclisi) seçim sonucu, Meclis-i Ayan (ileri ge-
lenler meclisi) ise padiflah›n atamalar›yla olufluyordu. Meclis-i Ayan üyelerinin sa-
y›s› Meclis-i Mebusan’daki milletvekili say›s›n›n üçte biri kadar olabiliyordu.
II. Meflrutiyet ise gizli olarak 1889’da kurulan Terakki ve ‹ttihat (sonra ‹ttihat ve
Terakki) Cemiyetinin gayretleriyle Sultan II. Abdülhamit’in bu anayasay› yeniden
yürürlü¤e koymas›yla 23 Temmuz 1908’de bafllad›. II. Meflrutiyet Dönemini
sonland›ran siyasal olaylara gelince: Osmanl› Devleti’nin baflkenti ‹stanbul, ‹tilâf
Devletleri taraf›ndan iflgal edildi ve Meclis-i Mebusan da¤›t›ld› (16 Mart 1920). 23 Ni-
san 1920’de Ankara’da toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisi siyasi erkin temsilcisi
oldu. Böylece II. Meflrutiyet Dönemi sona erdi.
Bir siyasal devrin s›n›rlar›n› hukuki nizam belirler. Bu yaklafl›mla II. Meflrutiyet
anayasas›, yeni bir rejime (Cumhuriyet) geçilinceye kadar devam etmifl demektir.
TBMM’nin kuruluflundan itibaren, II. Meflrutiyet’i ilan eden ve devam›n› sa¤layan
siyasi irade art›k ortada yoktur. II. Meflrutiyet bir saltanat iradesidir. Esasen TBMM,
saltanat› kald›rmadan önce de, kuruluflundan itibaren Cumhuriyet’e geçmifltir. Re-
jimin ad›n› koymak için kendini ispatlamas› yani uygun zaman beklenmifltir. II.
Meflrutiyet’in bitiminin son Osmanl› Mebuslar Meclisi’nin da¤›t›l›fl›na kadar götü-
rülmesi de TBMM’nin kurulmas›n› s›n›r kabul etmekle ayn› anlamdad›r. Fakat bu-
na ra¤men siyasi literatürde “II. Meflrutiyet” terimini 1908-1918 aras› yani ‹ttihat ve
Terakki F›rkas›’n›n hâkim oldu¤u dönem için kullananlar da vard›r. Çünkü bu ta-
rihten itibaren ‹stanbul hükümetinin iradesi ‹stanbul d›fl›ndaki bir yerde fiilen yok-
tur. Yine de bu fiilî durumun hukuki anlam kazanmas›, Osmanl› Saltanat›n›n kal-
d›r›lmas› (2 Kas›m 1922) iledir. Bu itibarla, “II. Meflrutiyet Dönemi” terimiyle 1908-
1922 aras›ndaki 14 y›ll›k devreyi kastetmek en do¤rusudur.
II. MEfiRUT‹YET DÖNEM‹N‹N BEL‹RG‹N ÖZELL‹KLER‹

II. Meflrutiyet Döneminin en belirgin vas›flar›n› ifade ederken -hiç flüphesiz- önce-
ki dönemlerden farkl› taraflar› üzerinde durmak gerekir.
Siyasi Özellikler
Örgütlü Toplum
Bu dönemin daha önceki zaman dilimlerinden en önemli fark› “örgütlü toplum”
düzenine geçilmesidir. 23 Aral›k 1876 tarihli I. Meflrutiyet anayasas› 13. maddesiy-
le sadece ticari örgütlenmelere (flirketleflmeye) hak tan›m›flt›r. Ayr›ca spor kulüple-
rinin kurulufl y›llar› da I. Meflrutiyet / Sultan II. Abdülhamit y›llar›na kadar uzan›r
(ör. BJK’nin kuruluflu: 1903). II. Meflrutiyet’te ise Kanun-i Esasî, 1909’da yap›lan bir
de¤ifliklikle her türlü cemiyet kurma ve gösteri hakk›n› teminat alt›na alm›flt›r. Os-
manl› Devletinde kurulan ilk cemiyetlerin Lâle Devri’ne kadar uzanan Mason ce-
miyetleri oldu¤u fakat Sultan II. Abdülhamit döneminde s›k› takibata al›nd›klar› bi-
linmektedir (Tunaya, 1984, 380-383). Bunu daha sonra Yeni Osmanl›lar Cemiyeti
(1865), Ermeni H›nçak Komitesi (1887) ve ‹ttihad-› Osmanî (1889) izler. Fakat bun-
lar›n hepsi gizli derneklerdir. II. Meflrutiyet y›llar›nda ise iktidara talip olan partiler-
den, az›nl›k derneklerine (S›rp Millî Teflkilât›, Baflk›m Cemiyeti), çeflitli meslek der-
neklerine (Osmanl› Mühendis ve Mimar Cemiyeti), ticari hayatta etkili olmak için
kurulan derneklere (‹slâm Tüccar Cemiyeti, ‹stihlâk-i Millî Cemiyeti), fikir kulüple-
1. Ünite - Meflrutiyet Dönemi Toplum ve Kültür Hayat›n›n Özellikleri 5
rine (Selâmet-i Umumiye Kulübü), kamu yarar›na çal›flan derneklere (Hilâl-i Ah-
mer), donanmay› gelifltirmek yoluyla orduya yard›mc› olmak isteyenlere (Donan-
may› Osmanî ve Muâvenet-i Milliye) ve cephe gerisinde halk›n bilgi seviyesini iler-
letecek (Köylü Bilgi Derne¤i, Halka Do¤ru Cemiyeti), moralini yükseltecek faali-
yetler yürütenlere (Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti, Türk Gücü Derne¤i), hatta yar›fl at-
lar›n›n cinslerini iyilefltirmek isteyenlere (Islah-› Nesl-i Feres Cemiyeti), e¤itim
amaçl› olanlara (Osmanl› Maarif Cemiyeti, Millî Talim ve Terbiye Cemiyeti) kadar
ve daha akla gelebilecek her alanda çeflitli cemiyetler kuruldu¤unu görürüz.
Bu özelli¤inden dolay›, II Meflrutiyet y›llar›nda yürütme gücü (padiflah ve onun
atad›¤› sadrazam ile bakanlardan oluflan idari mekanizma), toplumu yönlendiren II. Meflrutiyet döneminin
yegâne güç olmaktan ç›km›flt›r. Art›k yasama organ› Meclis-i Mebusan, parlamen- di¤er bütün özellikleri,
öncelikle bu devrin “örgütlü
toda dan›flma kurulu niteli¤indeki Meclis-i Ayan, muhalefet partileri ve bas›ndaki toplum” olma özelli¤i ile
muhalefet hareketi de kamuoyunu yönlendirmede etkilidir. Dolay›s›yla, 1908 son- ilgilidir.
ras› Türkiye’sinin genel görünüflünü de¤erlendirirken bas›na ve siyasi oluflumlara
bakmak ve bu genel görünüfle flekil kazand›ran unsurlar›, ayd›nlar›m›z›n müflte-
rekleri saymak laz›md›r.
II. Meflrutiyet’te kamuoyunu yönlendirmede etkili güçleri s›ralayabilir

SIRAmisiniz?
2
Fikir Ak›mlar›
II. Meflrutiyet y›llar›, siyasi ve ideolojik tablo bak›m›ndan hayliD Üçeflitlidir.
fi Ü N E L ‹ M
Bunlar› D Ü fi Ü N E L ‹ M
• Bat›c›l›k
• Osmanl›c›l›k S O R U S O R U
• ‹slâmc›l›k
• Türkçülük
D‹KKAT D‹KKAT
• Sosyalizm
• Meslek-i ‹çtimaî
N N
olarak s›ralamak mümkündür. Bu ak›mlar›, devlet ve toplum SIRA S‹ZDEdüzeniyle ilgili SIRA S‹ZDE
görüfllerde öncelik verilen belirleyici unsurlar olarak görmelidir. Mesela Bat›c›l›k,
en k›sa ifadesiyle, devlet ve toplum düzeninde Bat›’n›n örnek al›nmas›n› önermek-
tir. Fakat bu kanaatte olan birisinin ayn› zamanda Meslek-i ‹çtimaî taraftar› olmas›
da mümkündür. Esasen Bat›c›l›k, daha çok Bat› medeniyetinin seviyesini yakala-
ma olarak yorumland›¤› için bir ideoloji olmaktan ç›km›fl, ayd›nlar›n
K ‹ T A P
ortak nokta- K ‹ T A P
lar›ndan biri olmufltur.
Osmanl›c›l›k, devletin da¤›lma tehlikesi karfl›s›nda, din, dil ve ›rk farkl›l›¤›n› bir
tarafa b›rakarak Osmanl› vatandafll›¤› ortak paydas›nda siyasi birlik gayretidir. Fa-
TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
kat sadece baz› ayd›nlar›n de¤il tüzel kiflili¤i ile devletin de destekledi¤i bu görüfl,
Balkan Savafllar› sonras›nda fiilen hükümsüz kalm›flt›r.
‹slâmc›l›k, devlet düzeninde ‹slâm hukukunu uygulamak yan›nda bütün Müs-
lümanlar› (özellikle Osmanl› s›n›rlar› içindekileri) birlik hâlinde ‹ N T E tutma
R N E T çabas›d›r. ‹NTERNET
Balkan Savafllar› sonras›nda devlet yönetimi Cumhuriyet y›llar›na kadar ‹slâmc›l›k
siyasetine yönelmifltir. Fakat I. Dünya Savafl› sonunda imparatorluktan s›n›rlar› ola-
bildi¤ince daralm›fl bir devlete var›l›nca, ‹slamc›l›k siyaseti fiili olmaktan ç›k›p teo-
rik bir gayret hâlini alm›flt›r. Fikir alan›ndaki farkl›l›klara ve birçok tart›flmaya ra¤-
men, edebiyata yans›yan taraf›yla II. Meflrutiyet y›llar›nda ‹slamc›larla Türkçülerin
farkl› çizgide olmad›klar› söylenebilir. ‹slamc›l›k ak›m›n›n bu dönemdeki en önem-
li kültür ve sanat dergisi S›rat-› Müstakim (Sebillüreflat) Osmanl› s›n›rlar› d›fl›ndaki
Türklü¤e en çok ilgi gösteren yay›n organlar›ndand›r. ‹slamc›l›k ak›m›n›n edebiyat
alan›nda en güçlü ismi Mehmet Akif’in Safahat’›, ilk cildinden itibaren “Milli Ede-
biyat’›n en parlak örne¤i olarak gösterilmifltir.
Türkçülük di¤er fikir ak›mlar›ndan farkl› olarak önce siyasi bir görüfl olarak de-
¤il bir bilim faaliyeti olarak geliflmifltir. Türk Derne¤i, Türk Yurdu Derne¤i bu ça-
l›flmalar›n II. Meflrutiyet’in bafllar›ndaki çat›s›d›r. Fakat afla¤›da de¤inilece¤i üzere
II. Meflrutiyet y›llar›n›n siyasi flartlar›ndan dolay› bu çal›flmalar giderek siyasi özel-
lik kazanm›flt›r. Türkçülü¤ü, Osmanl› Devleti içinde Türklerin etkili olmas› fleklin-
de anlayanlar bulundu¤u gibi, Türkiye Türklü¤ü ve Dünya Türklü¤ünün birli¤i
(Turanc›l›k) fleklinde anlayanlar da vard›r. Mesela Halide Edip Yeni Turan (1912)
roman›nda Türkçülü¤ü, Osmanl› Türklerinin dil, kültür, e¤itim ve kalk›nma gibi
konularda at›l›m yapmas› olarak yorumlan›r. Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin gibi fi-
kir adam›, “bütün Türklük” anlam› kazand›r›rlar. Millî Edebiyat Hareketinin hem
bu fikir ak›m›ndan beslenen, hem de bu fikri güçlendiren taraflar› bulunmaktad›r
(Bu konuda Millî Edebiyat Hareketi ünitesinde genifl bilgi bulacaks›n›z).
Sanayileflmemifl bir toplumda iflçi s›n›f› bulunmayaca¤› için Sosyalizm, II. Mefl-
rutiyet’in bafllar›nda zay›f biçimde sosyal adaleti savunmakla kalm›flt›r. Rusya’da
1917 Bolflevik ‹htilali sonras›nda ise her gruptan ayd›n bu ideolojiye ilgi duymufl-
tur. Çünkü I. Dünya Savafl›’nda Osmanl› Devleti’yle savaflan Çarl›k Rusya’s›n›n ye-
rini Sosyalist rejimi benimseyen bir Rusya alm›fl ve yeni rejim savafltan çekilmifl
hatta Batum, Kars ve Ardahan’› Osmanl› Devletine iade etmifltir. Bat› emperyaliz-
mini temsil eden ‹tilaf Devletleri karfl›s›nda yeni bir güç do¤mufltur.
Meslek-i ‹çtimaî taraftarl›¤›, Prens Sabahattin’in “teflebbüs-i flahsî ve adem-i
merkeziyet” fleklinde formüllefltirdi¤i görüfltür. ‹ktisadî alanda özel teflebbüsü, yö-
netimde ise merkezin yetkilerini eyalet yönetimlerine devretmeyi öngören bu gö-
rüfl federatif bir yap› önermifltir.
Az›nl›k Irkç›l›¤›
Bütün ayd›nlar II. Meflrutiyet’i, Osmanl› toplumu için bir kaynaflt›rma, birlefltirme
projesi olarak görmüfllerdir. Ancak II. Meflrutiyet y›llar›, Osmanl› toplumu için tam
bir ayr›flma getirmifltir. Esasen “Düvel-i Muazzama” olarak an›lan Bat›l› güçlü dev-
letlerin “fiark Meselesi” dedi¤i fley, Osmanl›’n›n ayr›flmas›d›r. Bu tip hareketler, II.
Meflrutiyet öncesinde de vard›r. Mesela Yunan as›ll›lar›n Osmanl› Devletinden ay-
r›flmas› için ta 1814’te gizli bir cemiyet olarak Etniki Eteriya kurulmufltur. II. Mefl-
rutiyet y›llar›nda ise Kanun-i Esasî Kulüpleri, Meflrutiyet Kulüpleri (veya Cemiyet-
leri) ad› alt›nda Bulgar, Yunan, S›rp, Makedon, Ermeni, Rum, Arnavut, Musevi,
Arap ve Kürt ayr›l›kç› örgütleri yasallaflm›flt›r.
Gizli veya yasal olarak yürütülen ›rkç› faaliyetler, I. Dünya Savafl› sonunda Os-
manl› Devletinin fiilen ve hukuken ayr›flmas›yla neticelenmifltir.
Türklerde Millî Kimlik Aray›fl›

Bütün bu hengâme ortam›nda, Osmanl› Devletinin kurucu unsuru olan Türklerde
de millî kimlik aray›fl› bafllam›flt›r. Türkler d›fl›nda bütün Osmanl› unsurlar›n›n II.
Meflrutiyet öncesinde kendi adlar›yla ›rki dernekleri/komiteleri vard›r. Ad›nda
“Türk” kelimesi bulunan ilk kurulufl ise II. Meflrutiyet’in ilan›ndan k›sa bir müddet
sonra ‹ngiliz idaresi alt›ndaki K›br›s’ta Lefkofla’da kurulan “Türk Teâvün Cemiye-
ti”dir. 25 Aral›k 1908’de ‹stanbul’da kurulan “Türk Derne¤i”nin ›rki bir hüviyeti
yoktur. Tanzimat y›llar›ndan beri Türkçe üzerindeki çal›flmalar› daha bilimsel bir
temele oturtmak için kurulan bu derne¤in ›rki bir yönünün bulunmad›¤›, Prof.
Grodlevsky, Dr. Karaçon, Martin Hartmann, Agop Boyac›yan ve T›ng›r Efendi gibi
baz› mensuplar›n›n gayr-i Türk olmas›ndan da bellidir.
Daha sonra Türk Oca¤› (25 Mart 1912) kurularak Türkçü çizgideki derneklere
model teflkil etmifltir. Türk Oca¤›’n›n gayretleri, Türkiye d›fl›ndan gelmifl Türk ayd›n-
lar›n› da harekete geçirerek Rusya’da Sâkin Müslüman Türk Tatarlar›n›n Haklar›n›
Müdafaa Cemiyetinin (May›s 1916) kurulufluna vesile olmufltur. Avrupa’da tahsil gö-
ren ö¤rencilerin Lozan, Cenevre, Neuchâtel ve Paris’te Türk Yurdu derneklerini kur-
mas›nda da Türk Oca¤›’n›n oluflturdu¤u kamuoyunun pay› vard›r. Böylece Türk
Oca¤›’n›n misyonu, Osmanl› d›fl› Türklü¤e de tafl›nm›fl olur. Taflkent’te Turan Cemi-
yeti (1913) ve Türk Oca¤› (1917), Bakü’de yine Türk Oca¤› (6 Aral›k 1918) cemiyet-
leri kurulmufltur. Türk Oca¤› II. Meflrutiyet y›llar›nda bir Türklük Bilimi enstitüsü gö-
rünümündedir. Fakat Mütareke y›llar›n›n kendine mahsus flartlar› içinde, Hürriyet ve
‹’tilâf F›rkas› iktidar› taraf›ndan “‹ttihatç›l›k”la suçlanmaktan kurtulamam›flt›r.
Siyaset Merak›
Siyasetle ilgilenmek de II. Meflrutiyet ayd›nlar›n›n müfltereklerinden biridir. Bu tab-
lo, örgütlü toplum olman›n bir gere¤i ve sonucudur. Fakat siyasetle ilgilenme o de-
rece ileriye varm›flt›r ki Kas›m-Aral›k 1908 seçimleri, çok partili bir ortamda yap›l-
mam›flt›r. Mebuslar, ‹ttihat ve Terakki çat›s› alt›ndad›r. 31 Mart Olay›’ndan (1909)
sonra Hizb-i Cedit ad›yla ortaya ç›kan grup, daha sonra Hürriyet ve ‹tilâf Partisi’nin
kurulmas›n› sa¤layacakt›r. Ard›ndan baflka bölünmeler de olacak; Mutedil Hürri-
yetperveran F›rkas›, Avam F›rkas› kurulacak; 1911 ‹stanbul araseçimlerini Hürriyet
ve ‹tilâf’›n aday› kazanacakt›r. Bunun d›fl›ndaki II. Meflrutiyet seçimlerinin galibi ‹t-
tihat ve Terakki olacakt›r.
II. Meflrutiyet y›llar›n›n en genifl, en nüfuzlu siyasi teflkilat›, hiç flüphesiz ‹ttihat
ve Terakkî Cemiyeti/F›rkas›d›r. Bazen varl›¤› fark edilmeyen, bazen iktidar›n öm-
rünü tayin eden muhalif siyasi gruplar ve partiler de vard›r. II. Meflrutiyet’in ilan›n-
dan Cumhuriyet’e uzanan süreçte kurulmufl siyasi parti say›s› 28’dir. Bunlardan 11’i
(‹ttihat ve Terakki F›rkas›, Ahrar F›rkas›, Osmanl› Demokrat F›rkas›, Mutedil Hürri-
yet-perverân F›rkas›, ‹ttihad-› Muhammedî F›rkas›, Islahât-› Esasiye-i Osmaniye F›r- Halâskâr Zabitan (kurtar›c›
kas›, Federalist Bulgar F›rkas›, Ahali F›rkas›, Hürriyet ve ‹tilâf F›rkas›, Millî Meflruti- subaylar): ‹ttihat ve Terakki
iktidar›na karfl› Haziran
yet F›rkas›, Osmanl› Sosyalist F›rkas›) 1908-1912 aras›nda, geriye kalan 17’si (Os- 1912’de kurulmufl muhalif
manl› Hürriyet-perver Avam F›rkas›, Radikal Avam F›rkas›, Teceddüt F›rkas›, Ahali subay grubudur. Gazi Ahmet
Muhtar Pafla baflkanl›¤›nda
‹ktisat F›rkas›, Selamet-i Osmaniye F›rkas›, Sosyal Demokrat F›rkas›, Sulh ve Sela- Büyük Kabine denen
met-i Osmaniye F›rkas›, Hürriyet ve ‹tilaf F›rkas›, Türkiye Sosyalist F›rkas›, Millî Ah- hükümeti kurdurup,
hükümet vas›tas›yla Meclis’i
rar F›rkas›, Türkiye ‹flçi ve Çiftçi Sosyalist F›rkas›, Millî Türk F›rkas›, Amele F›rkas›, da¤›tm›fllard›r. Prens
Türkiye Zürrâ F›rkas›, Müstakil Sosyalist F›rkas›) ise 1918-1922 aras›nda yani Müta- Sabahattin bu gruba destek
vermifltir.
reke Döneminde kurulmufltur. Her biri bir siyasi parti gibi faaliyet gösterir. Kamu-
oyunu yönlendirmeye çal›flan 90’a yak›n cemiyeti de eklemek gerekir.
Asker-Sivil ‹liflkisi
Siyaset merak›n›n kamu görevine galebesi, ilk dört y›ll›k Meflrutiyet tecrübesinin
ard›ndan, 1912’de iki mühim netice vermifltir: Halaskâr Zabitân Hareketi ve Bab›a-
li Bask›n›’yla askerlerin politikaya el koymas› ve askerlerin seçme hakk›ndan mah-
rum edilmeleri. Bunlar, demokrasi tarihimiz aç›s›ndan fena puanlar oldu¤u gibi,
memleketin içinde bulundu¤u buhranlara k›sa vadede bile çözüm getirmemifltir.
Hem Halâskâr Zabitân hareketinin lideri Nâz›m Pafla (?-1913, Bab›ali Bask›-
n›’nda), hem de Bab›ali Bask›n›’n› yapan ‹ttihatç›lar›n Sadaret’e getirdi¤i Mahmut
fievket Pafla, (1856-1913) teröre kurban gitmifltir. Askerî flah›slar›n seçme-seçilme
hakk›ndan mahrum edilmesinin, askerlerin kendilerini “halâskâr” (kurtar›c›) diye
görmemesi için al›nm›fl bir tedbir oldu¤unu hat›rlayal›m. Ne var ki, bu kanunun (8
Ekim 1912) umulan ölçüde politika hevesine engel olamad›¤›, üç buçuk ay sonra
(23 Ocak 1913) Bab›ali Bask›n›’yla ortaya ç›kacakt›r. S›k› bir idare alt›nda uzun
müddet susmufl bir toplumda birdenbire herkes her fleyi konuflmaya bafllam›flt›r.
Böylece birikimi bulunan herkes, siyasi hayata katk›da bulunmufltur.
Sultan II. Abdülhamit Aleyhtarl›¤›

II. Meflrutiyet Dönemi ayd›nlar›n›n ortak yönlerinden biri de Sultan II. Abdülhamit
aleyhtarl›¤›d›r. 27 Nisan 1909’da padiflahl›ktan düflürülen Sultan II. Abdülhamit
aleyhinde, bas›n yoluyla aç›k bir suçlama furyas› bafllar. Türk-gayr-› Türk, Müslim-
gayr-› Müslim hemen hemen ayd›nlar›n tamam› Sultan II. Abdülhamit aleyhtar›d›r.
Mizah gazetelerinin bitmez tükenmez malzemesi Sultan II. Abdülhamit ve onun
devlet ricalidir. 31 Mart Olay›’ndan I. Dünya Savafl›’na kadar yaz›lan edebî, mizahi
veya ö¤retici eserlerin tamam›nda Sultan II. Abdülhamit aleyhtarl›¤› vard›r. Hatta
birçok edebî eserde, muhtelif bir zaman diliminde yaflanabilecek olumsuzluklar,
Sultan II. Abdülhamit zaman›nda yaflanm›fl olarak gösterilir. Herhangi bir olumsuz-
lu¤un sebebi olan kahraman›n dolayl› da olsa Sultan II. Abdülhamit’le ba¤lant›s›
kurulur (fiahabettin Süleyman’›n F›rt›na ve Ç›kmaz Sokak piyeslerinde oldu¤u gi-
bi). Pek çok piyesin olay örgüsü, Sultan II. Abdülhamit taraf›ndan sürgün edilmifl
kahraman›n hürriyet ilan edilince ‹stanbul’a dönüflü ile ilgilidir (Fehime Nüzhet:
Adalet Yerini Buldu; Hüseyin Nazmi: Genç Zabit Yahut ‹stibdad›n Zulümleri). Bu,
tür eserlerin yap›lar› bile birbirine çok benzer. Verilen mesaj ise tek ve nettir: Her
türlü kötülü¤ün kayna¤› istibdat idaresidir. Bu, tam bir “devr-i sab›k”. “devr-i istib-
dat” edebiyat›d›r.
Abdülhamit aleyhtarl›¤›nda bütün kanaat önderleri hemfikirdir. ‹slâmc› Meh-
met Akif, fiehbenderzade Ahmet Hilmi, Sait Halim Pafla, Ahmet Naim, Sait Nursi;
Türkçü Mehmet Emin, Ziya Gökalp, A¤ao¤lu Ahmet, Akçurao¤lu Yusuf, Osmanl›
birli¤inin hâlâ mümkün oldu¤una inanan (inanmak isteyen demek daha do¤ru)
Süleyman Nazif; liberal/Adem-i Merkeziyetçi Prens Sabahattin, Safvet Lutfi Tozan;
Jöntürklük’ten Osmanl› Demokrat F›rkas› kuruculu¤una, sonra da ‹ngiliz Muhipler
Cemiyeti ve Kürt Teâli Cemiyeti üyeli¤ine var›ncaya kadar farkl› maceralar›n de-
¤iflmez ismi Abdullah Cevdet; ‹ttihatç› Hüseyin Cahit Yalç›n; Hürriyet ve ‹tilâfç› R›-
Karikatürde, Sultan II. za Tevfik; Sosyalist Sakall› A. R›fk›, ‹fltirâkçi Hilmi; Pozitivist Baha Tevfik; Jöntürk
Abdülhamit Meflrutiyet hareketinin birbiriyle kavgal› iki cephesinin temsilcileri Ahmet R›za, Dr. Nâz›m ile
anayasas› için baflkalar›n›n
yan›nda “Efendiler, bilseniz Mizanc› Murat Bey, Dr. fierafettin Ma¤mumi ve daha akl›m›za gelebilecek her ka-
ben bu çocu¤u ne kadar nattan ayd›n, Sultan II. Abdülhamit aleyhtarl›¤›nda birleflir. Bunlardan bir k›sm›
severim.” diyor ama yaln›z
kal›nca “Melun çocuk!
daha sonraki y›llarda Sultan II. Abdülhamit’e hak verir nitelikte beyanlarda bulun-
Hamisi olmasa da mufllard›r. Süleyman Nazif’in “‹stimdat” ve R›za Tevfik’in “Sultan Abdülhamit’in
gebertsem!” diye söyleniyor. Ruhaniyetinden ‹stimdat” fliiri, bu hususta hemen hat›rlayabilece¤imiz metinler-
dendir.
Toplumsal Hayat›n Özellikleri
Dernekçilik
Dernekler için en bereketli y›llar 1908-1914 aras›d›r. Bu kurulufllardan baz›lar›
(Hey’et-i Müttefika-i Osmaniye, Millî Kongre) ortak amaçlar için birkaç kuruluflun
bir araya gelmesiyle do¤mufltur.
Siyasete kat›lma arzusu, Mütareke y›llar›nda daha da ileri ölçülere varacakt›r.
Kurulufl gayesi siyasetin tamamen d›fl›nda olan bir derne¤in (Çiftçiler Derne¤i)
sonra partileflmesi (Çiftçi F›rkas›), bu devrin siyaset merak›n› çok iyi özetler.
Sivil Toplum Örgütü Olarak Meslek Teflkilâtlar›

Bu dönemde meslek teflkilatlar› da birer sivil toplum örgütü olarak toplum haya-
t›nda yerini alm›fl ve zaman zaman etkili de olabilmifllerdir. II. Meflrutiyet ortam›n-
da, Matbuat-› Osmaniye Cemiyeti (1908), Osmanl› Matbuat Cemiyeti (1917), Mat- Feminizm: Toplumsal
konularda kad›n haklar›
buat Cemiyetleri ‹stihlâk-i Millî Cemiyeti (1912), ‹stiklâl ve ‹ktisad-› Millî Cemiyeti savunuculu¤u. 1789 Frans›z
(1913) yerli üretimi gelifltirme fikrine dayal› iktisat derneklerinin, Kalayc› Esnaf› ‹htilali bildirisine paralel
Lonca Heyeti (1916) gibi meslek teflekküllerinin kurulmas› da örgütlü toplumun olarak 1791’de “Kad›n ve
Kad›n Yurttafl›n Bildirisi”
farkl› bir yüzüdür. yay›mlanm›flt›r. Bat›’da
daha çok erkek karfl›tl›¤›
olarak yorumlanan
Feminist Çehre Feminizm, bizde kad›nlar›n
Bafl tarafta bahsetti¤imiz örgütlü toplumun bir baflka yans›mas› da kad›nlara yöne- toplumsal hayattaki rolünü
artt›rma çabalar›
lik dernek faaliyetlerinin çoklu¤udur. Bu durumu II. Meflrutiyet Devri sosyal ve anlam›ndad›r.
kültürel hayat›n›n “Feminizm”i olarak de¤erlendirebiliriz. Kad›n› sosyal hayatta er-
kekle ayn› seviyeye tafl›ma gayretinden, Osmanl› toplumunun flartlar›ndan do¤an
özel bir Feminizmdir. Öylesine özel ki bu kanaati besleyen faaliyetlerin büyük bir
k›sm› erkekler taraf›ndan yürütülmüfltür. Kad›nlar›n sosyal hayatta hak etti¤i nok-
taya gelebilmesi için çal›flan Kad›nlar› Çal›flt›rma Cemiyet-i ‹slâmiyesi (1916) Naci-
ye Sultan’›n himayesinde efli Enver Pafla taraf›ndan kurulmufltur. Bas›n alan›nda,
kad›n dergilerinin II. Meflrutiyet’in ilan›yla birdenbire ço¤ald›¤› görülmektedir. As-
l›nda bu durum, rejim de¤iflikliklerinin gündeme getirdi¤i bütün zaman dilimleri
için geçerlidir. Çünkü kad›nlar gelecek nesillerin e¤iticisi, dolay›s›yla rejimlerin de
teminat›d›r. Kad›nlar› Çal›flt›rma Cemiyeti-i ‹slâmiyesi de I. Dünya Savafl› dolay›s›y-
la çal›flma hayat›nda azalan erkek gücünün kad›n nüfusuyla doldurulmas›, nüfus
art›fl›n› özendirme gibi bir misyon üstlenmifltir.
II. Meflrutiyetin ilan edildi¤i y›l (1908), üç kad›n derne¤i kurulur; Tealî-i Nisvan
Cemiyeti, Osmanl› Kad›nlar› fiefkat Cemiyet-i Hayriyesi, Osmanl› SIRAKad›nlar›
S‹ZDE Terak- SIRA S‹ZDE
ki-perver Cemiyeti. Bunlar› 1909’da kurulan Osmanl› Cemiyet-i Hayriye-i Nisvani-
yesi, Mamulât-› Dahiliye Kad›nlar Cemiyet-i Hayriyesi ve Esirgeme Derne¤i takip
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ M
eder. 1909’da kurulanlar›n üçü de hay›r cemiyetidir. 1910’da ise 1908’dekilere ben-
zer bir cemiyet daha kurulur: Teali-i Vatan-› Osmanî Han›mlar Cemiyeti. Kad›n
haklar›n› savunmada ve bu yolda kamuoyu oluflturmada en Stesirli O R U cemiyet ise S O R U
1913’te kurulan Müdafaa-i Hukuk-› Nisvan Cemiyeti’dir. Balkan Harbi’nin ikinci
devresinden itibaren kurulan kad›n dernekleri ise daha ziyadeD ‹kad›nlar›n KKAT cephe D‹KKAT
gerisi faaliyetlerle, savaflan askere yard›mc› olmalar›n› esas alm›flt›r. Asker Aileleri-
ne Yard›mc› Han›mlar Cemiyeti (1915), bunun tipik örne¤idir.
N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
II. Meflrutiyet Döneminde kad›n›n ne derece etkili oldu¤unu anlatacak baflka
iflaretler de vard›r. Mesela baz› parti veya dernekler ayr› “han›mlar flubesi” kurmufl-
lard›r. ‹ttihat ve Terakki Kad›nlar fiubesi (1908), Müdafaa-i AMAÇLARIMIZ
Milliye Cemiyeti Ha- AMAÇLARIMIZ
n›mlar fiubesi (1913) ve Hilâl-i Ahmer Kad›nlar fiubesi gibi...
Türkiye’de feminizmin geliflmesi ve boyutlar› konusunda flu eserleriK okuyabilirsiniz:

‹ T A P K ‹ T A P
1. GÖÇER‹, N., Kad›n Hareketi Tarihi, Bizim Büro Bas›mevi, Ankara, Mart 2010.
2. KURNAZ, fi., Yenileflme Sürecinde Türk Kad›n› (1839-1923), Ötüken Yay., ‹stanbul
2011.
Savafl Ortam›
S›n›rlar›n› belirledi¤imiz bu zaman diliminin hemen her fleyi tayin ‹ N T E Redici
N E T ve belirle- ‹NTERNET
yici özelli¤i savafl ortam› olmas›d›r. II. Meflrutiyet’in ilan›ndan k›sa bir müddet son-
MAKALE MAKALE
ra 3 Ekim 1908’de T›rnova’da Bulgaristan’›n tam ba¤›ms›zl›¤›n› ilan etmesi, Nisan

1909’da fiarkî Rumeli’nin Bulgaristan’a b›rak›lmas› sürecinde hiç eksik olmayan çe-
tecilik terörü, düflük yo¤unluklu bir savafl demekti. Ekim 1911’de ‹talya ile Trab-
lusgarp’ta bafllayan as›l savafl ortam› ise 11 Ekim 1922’de Mudanya Mütarekesi’nin
imzalanmas›yla son bulacakt›r.
Bugüne Uzayan Birikim

Bugünkü cemiyet hayat›m›z›n, hukuk sistemimizin baz› temel de¤erlerine II. Mefl-
rutiyet y›llar›nda kavufltu¤umuz gibi baz› sorunlar›m›z› daha o dönemde bugünkü
kadar yo¤un yaflad›¤›m›z/tart›flt›¤›m›z da söylenebilir. 1980’li y›llarda “eyalet siste-
mi” tan›mlamas›yla tart›flmaya aç›lan yerel yönetimler konusu asl›nda Prens Saba-
hattin’in “Adem-i Merkeziyet” fikrinden baflka bir fley de¤ildir. Prens Sabahattin’in,
ta Jöntürklük faaliyetleri s›ras›nda, di¤er baz› Jöntürkler (ör. Dr. fierafettin Ma¤mu-
mi) hür teflebbüsün gelifltiricili¤ine inanm›fl ve bunu fikir dünyas›n›n ikinci aya¤›
olarak “Teflebbüs-i fiahsî” diye dile getirmifltir.
‹ktisadi Hayat
Osmanl› iktisat yap›s›n›n XIX. asr›n sonlar›na do¤ru canl› oldu¤unu iddia etmek
mümkün de¤ildir. Çünkü bu iktisadi yap›, daha ziyade küçük sermayedarlar veya
makineleflmemifl tar›m kesiminde çal›flanlar eliyle yürüyordu. Osmanl›daki ilk ano-
nim flirketin kuruldu¤u 1849’dan 1900’e kadar yar›m as›r içinde kurulan flirket sa-
y›s› 65’tir. Ayn› iktisadi mevzuat›n devam etti¤i 1908 sonuna kadar yani 60 y›l içe-
risinde bu say› ancak 86’ya ulafl›r. Halbuki 1908-1919 aras›nda (10 y›l) kurulan ço-
¤u yerli sermayeye dayal› flirket say›s› 228’dir (Toprak, 1982, 355-365). Sadece bu
istatistik bilgileri bile II. Meflrutiyet y›llar›nda, harplerin getirdi¤i bütün olumsuz
flartlara ra¤men ekonomik hayat›n önceki y›llardan çok daha canl› oldu¤unu ispat
eder.
I. Dünya Savafl› arifesine gelindi¤inde zanaatlara dayal› üretim faaliyetlerinin
bir k›sm›n›n direndi¤i, önemli bir bölümünün ise y›k›lm›fl oldu¤u, ancak bunlar›n
yerini fabrika sistemine dayal› sanayinin almad›¤› görülmektedir. Tar›mda ise uz-
manlaflma ilerlemifl, dünya pazarlar› için meta üretimi yayg›nlaflm›flt›r. Art›k dünya
ekonomisinin dalgalanmalar›ndan güçlü bir biçimde etkilenen bir yap›, bir aç›k
ekonomi söz konusudur. Öte yandan Osmanl› Devleti XX. yüzy›l›n bafllar›nda, al-
t›ndan kalk›lamayacak derecede a¤›r bir borç yüküyle Avrupa sermayesinin dene-
timi alt›na girmifltir.
1901’den itibaren d›fl borçlanman›n yo¤unlaflt›¤› görülmektedir. Bu e¤ilimin ar-
d›nda, bir yandan devletin yirmi y›ll›k bir aradan sonra tekrar büyümeye bafllama-
s›, öte yandan da dünya borsalar›ndaki flartlar›n de¤iflmesi ve yeni borçlanmalar›n
(istikraz) Avrupa devletleri taraf›ndan bir nüfuz arac› olarak kullan›lmas› yatmak-
tad›r. Daha sonraki y›llarda, II. Meflrutiyet döneminde esas olarak merkezî devle-
tin etkinli¤inin artmas› sonucu, vergi gelirleri de h›zla artm›flt›r. Ancak gelirler gi-
derlerin ard›nda kalmaya devam etmifl, mali buhran derinleflmifltir. D›fl borçlan-
mayla orant›l› olarak d›fl ticaret aç›klar› 1903’ten sonra h›zla genifllemifl, 1910’lu y›l-
larda çok büyük miktarlara varm›flt›r.
Edebî Hayat›n Özellikleri
Edebiyat-Siyaset ‹liflkisi:
Yukar›da II. Meflrutiyet Dönemi ayd›nlar›n›n siyasete kat›lma arzusu anlat›lm›flt›.
Edipler bunlar›n bafl›nda gelir. Devrin kültür ve edebiyat hayat›na katk›da bulu-
nanlar›n tamam›na yak›n› siyasetle ilgilenmifltir. Bunu söylerken elimizdeki ölçü

nedir?
II. Meflrutiyet döneminde edebî manzaran›n iki büyük öbekleflme halinde olufl-
tu¤unu söylemifltik: Fecr-i Âtî ve Millî Edebiyat Hareketi. Ziya Gökalp’tan Ömer
Seyfettin’e, Mehmet Emin’den Mehmet Âkif’e, Yakup Kadri’den Halide Edip’e, Mü-
fide Ferit Tek’ten Necip Türkçü’ye, R›za Tevfik’e kadar farkl› dikkatlerin bulundu-
¤u ve Millî Edebiyat hareketinin geliflmesinde katk›s› bulunan herkesin siyasi yö-
nelifllerle de ilgili oldu¤unu düflünmek, do¤ald›r.
Fecr-i Âtî’ye gelince: II. Meflrutiyet’in ilan› ile 31 Mart Olay› aras›ndaki heye-
canl› ortamda kurulan Fecr-i Atî, edebiyat› siyasi propaganda malzemesi olmaktan
korumaya çal›fl›r. Bu kanaat sahiplerinin siyasetten, sanat› sosyal faydaya dayand›-
ran dernek faaliyetlerinden çok uzak durduklar› san›labilir. Halbuki Fecr-i Âtî men-
suplar›n›n bir-ikisi d›fl›nda hepsinin siyasi partilerde do¤rudan görev ald›¤›n› bili-
yoruz. Bu zümrenin mensuplar›, II. Meflrutiyet’in ilan›n› takip eden günlerde hep
‹ttihatç› idiler. Yukar›da temas etti¤imiz ayr›flmalardan sonra, onlar›n da birço¤u
muhalefete kat›lm›flt›r. Özellikle Fecr-i Âtîci Ahmet Samim’in yazd›¤› aleyhtar yaz›-
lardan dolay› ‹ttihatç›lar taraf›ndan öldürülmesi, onlar›n muhalefete geçmesini h›z-
land›rm›flt›r. Toplulu¤un kurucusu say›labilecek fiahabettin Süleyman, ‹zmir’de ‹t-
tihat ve Terakki mensubu olarak ‹ttihatç› vali ile çat›flm›fl, sonra ‹zmir y›llar›ndan
arkadafl› Bezmi Nusret Kaygusuz’la birlikte Selâmet-i Umumiye Kulübünde görev
alm›fl, bu kulüple organik ba¤› bulunan F›rka-i ‹bad (Osmanl› Demokrat F›rka-
s›)’›n bas›n alan›nda sözcülü¤ünü yapan Hâkimiyet-i Milliye, Yeni Ses, Muâhede
gazetelerini ç›karm›fl veya baflyaz›lar›n› kaleme alm›flt›r.
Refik Halit Karay, Hürriyet ve ‹tilâf’›n kalemflorlar›ndand›r. Tahsin Nahit, II.
Meflrutiyet’in ilan edildi¤i günlerde, hayli sokak nutku söylemifltir. Celâl Sahir Ero-
zan, dernekçilikte ilk hat›rlanan isimlerdendir. Fuat Köprülü, ‹ttihat ve Terakkî’nin
sesi Hak gazetesini idare eder. Süleyman Fehmi’nin y›llarca ders kitab› olarak oku-
tulan Edebiyat (1909) adl› kitab›, onun siyasetle ilgisi konusunda hiçbir ipucu ver-
mez. Fakat o, Mütareke imzaland›¤›nda, do¤um yeri olan Arnavutluk’a gitmifl, çe-
flitli bakanl›klar yapm›flt›r. 1935’te öldürüldü¤ünde, Arnavutluk kral› Zago’nun bafl-
bakan›d›r. Kurulufl bildirisinde Kâtib-i Umumî (genel sekreter) olarak gösterilen
Müfit Ratip, ‹ttihat ve Terakki paralelindeki Bilgi Derne¤i’nin “Tiyatro fiubesi”ni
idare etmekteydi.
Edebî Gruplaflmalar
II. Meflrutiyet y›llar›, edebî hayat›n manzaras› bak›m›ndan da hayli renklidir. 12 y›l
boyunca eksik olmayan barut kokusu, Türk ayd›n›n›n ruhunda birbirine z›t iki
duygu gelifltirir: Çöküflü gördü¤ü hâlde bir fley yapamamaktan dolay› kendi içine
kapanma veya korkunun ölüme faydas› olmad›¤›n› görerek mücadeleye yönelme.
Bu ruh hâlleri, esasen sanatta daima var olan ferdiyetçi ve toplumcu yöneliflleri
keskinlefltirmifltir. II. Meflrutiyet Devri Edebiyat›, sanat anlay›fl› itibar›yla bu flekil-
lendirici ve belirleyici iki mihver etraf›nda geliflir. Bu mihverler etraf›ndaki grup-
laflma ve müflterek hareket ediflleri bu aç›dan ele ald›¤›m›zda, flu manzara ile kar-
fl›lafl›r›z:
1. Ferdiyetçi sanat anlay›fl›n› temsil eden Fecr-i Âtî,
2. Toplumcu sanat anlay›fl›na yönelen Millî Edebiyat Hareketi,
3. Fecr-i Âtî’nin art›k eskisi kadar ilgi görmedi¤i ve baz› üyelerinin Millî Edebi-
yat Hareketine destek verdi¤i s›ralarda, t›pk› Fecr-i Âtî gibi ferdiyetçi sanat
anlay›fl›na ba¤l› olmakla birlikte “millîlik” vasf›na da önem veren Nesl-i Âtî
(Nâyîler),
4. “Millî Edebiyat” anlay›fl›n› birtak›m kurallara ba¤lamak niyetiyle kurulan fia-

irler Derne¤i.
Fecr-i Âtî, edebî formasyonunu Edebiyat-› Cedide eserleriyle alan neslin, halis
sanat endifle ve gayretlerinden do¤mufltur (20 Mart 1909). Nitekim yay›nlad›klar›
beyannamede (“Fecr-i Âtî Encümen-i Edebîsi Beyannamesi”, Servet-i Fünûn, 24
fiubat 1910,s. 227) edebiyat tarihimizde sanat ve edebiyat› gerçek anlam›yla anla-
yabilenlerin Servet-i Fünûn mensuplar› oldu¤u vurgulan›r. II. Meflrutiyet’in ilan›n-
dan sonra onlar›n yeniden bir araya gelemeyifllerinden dolay› kendilerinin Fecr-i
Âtî’yi kurduklar›n› söylerler.
SIRA S‹ZDE Sanat anlay›fl›

SIRAbak›m›ndan
S‹ZDE II. Meflrutiyet Devri Edebiyat› nas›l bir manzara arz eder?
3
Trablusgarp Savafl›’n› Balkan Savafllar›n›n takip etmesi ve her ikisinin de hezi-
metle sonuçlanmas›, ruhlarda tam bir toplumsal sars›nt› yaratm›flt›r. Böylesi bir or-
tamda, sanat›n kendi kendisi için konuflmas›, art›k bir fantezi hükmünü alm›flt›r.
S O R U “Sanat flahsîS ve O Rmuhteremdir”
U görüflünü ›srarla sloganlaflt›ran Yakup Kadri gibi
Fecr-i Âtîciler, “Çatalca önüne dayanan düflman toplar›n›n sesini ‹stanbul’dan
duyunca” art›k “Sanat evvelâ bir cemiyetin, bir milletin mal›d›r, sonra da bir dev-
D‹KKAT D‹KKAT
rin ifadesidir. Bunlardan tecrit edilmifl bir sanat›n ne manas› ne k›ymeti vard›r.
Müstakil sanat, müstakil vatanda olabilir” (Karaosmano¤lu, 1933, 26) görüflüne
N N
varm›flt›r. Mazisi Tanzimat y›llar›na uzanan Türkçenin sadelefltirilmesi davas›na
1911’de yeni bir flekil veren Genç Kalemler (Selanik) dergisinde bafllat›lan dilde sa-
deleflme ve edebiyatta “millîleflme” sürecinin yo¤unluk kazanmas›, iflte bu ruh hâ-
liyle ilgilidir. Millî Edebiyat Hareketi ad›yla and›¤›m›z bu olgu, bir edebî zümre de-
¤il, bir süreçtir. “Millî edebiyat” görüflünü do¤uran, “millî edebiyat” ihtiyac›n› his-
settiren, “millet” hâlinde yaflama istek ve iradesidir.
Bunlar d›fl›nda edebî toplaflmalar›n, gruplaflmalar›n oldu¤u da görülmektedir.
Ancak etki alanlar› s›n›rl› kalm›flt›r. Söz konusu gruplardan “Nesl-i Ati”, “Yeni Ne-
sil” veya “Nayiler” ferdiyetçi anlay›fl› benimsemekle Fecr-i Âtî’ye yak›n bir konum-
dad›r. fiairler Derne¤i ise Millî Edebiyat Hareketini, t›pk› zümre edebiyatlar›nda ol-
du¤u gibi belli ilkelere oturtmak amac›yla kurulmufltur. fiairler Derne¤i, Millî Ede-
biyat Hareketinin özel bir görünümü olmakla, yine toplumsal faydac› sanat anlay›-
‹NTERNET fl› içindedir.‹ N Baz›
T E R N Ekaynaklarda
T zikredilen “Nev-Yunanîlik/Havza Edebiyat›” aray›fl›
ise millî bir edebiyat için beslenme kayna¤› bulma teflebbüsüdür. Fakat bu görüfl,
Yahya Kemâl’in sohbetleriyle s›n›rl› kalm›fl, onun da k›sa müddet sonra öz kaynak-
lara dönme gere¤ini görmesiyle sonuçsuz kalm›flt›r.
Tiyatro Edebiyat› ve Sahne Faaliyeti

II. Meflrutiyet devrinde en çok ilgi gören edebî tür, tiyatrodur. Edebiyat-› Cedide
mensuplar› tiyatro ile hiç ilgilenmezken II. Meflrutiyet’te hem ferdiyetçi sanat anla-
y›fl›n› temsil eden Fecr-i Âtî hem de toplumsal fayday› öne ç›karan Millî Edebiyat
Hareketi, tiyatroya önem vermifltir. Ancak eser bollu¤una karfl›, bu dönemde yaz›l-
m›fl kal›c› eser azl›¤› da dikkat çekicidir. Piyes yaz›m›ndaki bolluk yan›nda sahne
faaliyetlerinde de tam bir patlama yaflanm›flt›r.
‹lgi Gören Edebî Türler (Nesir Hâkimiyetine Do¤ru)

II. Meflrutiyet Dönemi edebiyat hayat›nda tiyatrodan sonra en çok ilgi gören ede-
bî tür, mensur fliir ve hikâyedir. Samipaflazade ile bafllayan hikâye, romana geçiflin
bir basama¤› olmufltur. II. Meflrutiyet y›llar›nda ise Ömer Seyfettin bu türe ba¤›m-
s›zl›k kazand›rm›fl, genifl kitlelerin ilgisini sa¤lam›flt›r. Mensure/mensur fliir/fante-

zi/fanteziye adlar› verilen türün ilk baflar›l› örnekleri, Halit Ziya’n›n daha ‹zmir y›l-
lar›nda (Edebiyat-› Cedide kurulmadan) yay›mlad›¤› Mensur fiiirler (1891) ve Me-
zardan Sesler (1891) adl› kitaplar›ndad›r. II. Meflrutiyet Döneminde mensure yaz-
Naturalizm: (Deneysel
mam›fl edip, yok denecek kadar azd›r. Mensureleri bir tür olarak kabul ettiren ilk Gerçekçilik, Do¤alc›l›k)
özellik, konu ve tema ne olursa olsun, metnin duygusal taraf›n›n a¤›r basmas›d›r. Pozitivist felsefeye dayal›
Dolay›s›yla bu tür, ferdiyetçi edebiyat anlay›fl›na daha uygun düfler. Edebiyat-› Ce- olarak Emile Zola’n›n Le
Roman Expérimental
didecilerin türe ra¤bet göstermesi de öncelikle bundand›r. (Tecrübî Roman) adl›
II. Meflrutiyet’in ilk edebî zümresi Fecr-i Âtî’nin ferdiyetçi sanat anlay›fl›n› de- eseriyle ortaya koydu¤u
edebî anlay›fl. Özellikle
vam ettirdi¤i için “fantezi”ye yönelmesi do¤ald›r. Halbuki sosyal fayda ilkesiyle yo- hikâye ve romanda
la ç›kan Millî Edebiyat yaratma çabas›ndakilerin de ayn› yo¤unlukta “mensur fliir” uygulanan bu ak›ma göre
edebî eserdeki kurgu,
yazmas› ilk bak›flta flafl›rt›c› görülebilir. Fakat daha önce de¤indi¤imiz üzere, bu biyoloji, genetik, t›p vb.
dönem savafl ortam›d›r ve edebiyat hayat› da onun aynas›d›r. Savafl ortam›, insan›n alanlar›n bilimsel verileriyle
desteklenmelidir.
duygusall›¤›n› daha da art›r›r. Fecr-i Âtîci ay ›fl›¤›yla, y›ld›zl› semalarla duygulan›p
“sim-ten” sevgili için, Millî Edebiyat taraftarlar› ise rengini cephedeki Mehmetçi¤in Pozitivizm: Aguste Comte’un
kan›ndan alan bayrak için mensur fliir söylemifltir. Hikâye ile mensure türünün bir- felsefî ö¤retisi. Buna göre
befl duyu ile alg›lanamayan,
birine çok yak›n oldu¤unu, hatta zaman zaman birbirine kar›flt›¤›n› hat›rlay›nca, II. deneyle ispatlanamayan
Meflrutiyet y›llar›nda mensurenin yayg›nlaflmas› hususunda söylediklerimizin hikâ- bilgi kabul edilemez.
ye için de geçerli oldu¤unu kabul edebiliriz. Bütün bunlar, nesir türlerinin fliirle ya-
r›fla geçti¤ini gösterir. Divan edebiyat›, hemen hemen fliirden ibaret iken Tanzi-
mat’tan itibaren nesir türleri ilgi görmeye bafllam›flt›r. II. Meflrutiyet’ten sonra ibre
art›k nesir türlerine dönmüfl, Cumhuriyet y›llar›nda nesrin hâkimiyeti pekiflmifltir.
Hâkim Edebî Ak›mlar

II. Meflrutiyet y›llar›n›n hâkim edebî ak›m› Natüralizm ve Sembolizm’dir. Natü-
ralizm’in nesir türleriyle, Sembolizm’in ise fliirle s›n›rl› oldu¤unu unutmamak gere-
kir. Fecr-i Âtî için Sembolizm aray›fl›n›n ötesinde fliir yoktur. Millî Edebiyat Hare-
ketinin fliir için belli bir edebî mesle¤i tercih etti¤i söylenemez. Fakat bir yandan
didaktik (ö¤retici) fliir, saf fliir aray›fl› ciddi anlamda II. Meflrutiyet y›llar›nda örnek-
lendirilmifltir.
Bu y›llarda için de roman, hikâye ve tiyatroda her fley öncelikle “gerçeklik his-
si”ne odaklanm›flt›r. Gerçeklik hissi, en iyi biçimde, bilimsel verilerin edebî esere
uygulanmas›yla (bir kahramana biçilen kiflili¤in genetik ve psikoloji gibi bilim dal-
lar›n›n verileriyle donat›lmas› gibi) elde edilebilir. Bu da Natüralizm’in alfabesidir.
19. Yüzy›l Pozitivizm’inin edebiyattaki yans›mas› olan Natüralizm’in bu y›llardaki
Baha Tevfik
en önemli iki temsilci teorisyeni Baha Tevfik ve Bekir Fahri ‹diz’dir.
Edebî Tart›flma S›kl›¤›

II. Meflrutiyet y›llar› edebî hayat›n›n önemli özelliklerinden biri de edebî tart›flma-
lardaki kesintisizliktir. Siyasi tart›flma s›kl›¤›, çok partili demokratik hayat›n göster-
gesidir. Edebî tart›flmalardaki süreklilik ise edebî gruplaflmalar›n çoklu¤undan dola-
y›d›r. Her edebî ç›k›fl, bir öncekini elefltirmekle ifle bafllar. Elefltirilenler savunma ih-
tiyac› duyarlar. Fecr-i Âtî, önce Edebiyat-› Cedide’ye karfl› varl›k mücadelesine girifl-
mifl, Yeni Lisan ve Millî Edebiyat anlay›fl› karfl›nda tav›r alm›fl, Nesl-i Âtî ile mücade-
le etmek zorunda kalm›flt›r. Popüler edebiyat taraftarlar›na “avam için sanat olmaz”
savunmas›na geçmifllerdir.. Bunlara Ç›kmaz Sokak (fiahabettin Süleyman), Cad›
(Hüseyin Rahmi) ve Safahat (Mehmet Akif) gibi eserler etraf›nda uzun süren mü- Bekir Fahri ‹diz
nakaflalar› da eklemeliyiz. Cad› tart›flmalar›ndan dolay› befl elefltiri-polemik kitab›
yay›mland›¤›n› belirtirsek, bu devirdeki edebî tart›flmalar›n yo¤unlu¤u hakk›nda bir
fikir vermifl olabiliriz. Bu, konunun sadece Fecri Âtî cephesindeki görünüflüdür.
Millî Edebiyat Hareketi cephesinde edebî tart›flma yo¤unlu¤unun daha fazla oldu-
¤unu tahmin etmek hiç de güç de¤ildir. Çünkü “millî edebiyat” isteyenler, o güne
kadar olmad›¤›n› iddia ettikleri bir edebiyat ar›yorlar, her grubu karfl›lar›na al›yor-
lard›. Sadece “edebiyatta millîlik” etraf›nda, Millî Edebiyat Hareketinin ortaya ç›k›-
fl›ndan etkisizleflmesine kadar sürekli tart›flmalar yap›l›r.
Bas›n Hayat›n›n Özellikleri
Feminist Çehrenin Bas›na Yans›mas›:

II. Meflrutiyet y›llar›n›n feminist çehresi bas›n alan›nda daha belirgindir. 1895’ten
“Cad›”
beri II. Meflrutiyet’in ilan›ndan iki ay öncesine kadar yay›mlanan Han›mlara Mah-
tart›flmalar›n›n sus Gazete, kad›nlara yönelik süreli yay›nlar›m›z›n en uzun ömürlüsüdür. II. Mefl-
yap›ld›¤› Rübap (82. rutiyet y›llar›nda ise bu tür gayretler artarak devam etmifltir. II. Meflrutiyet y›llar›n-
say›) ;kapaktakiler
da yay›mlanan pek çok gazete ve dergi, do¤rudan kad›nlara yönelik bölüm ve say-
fiahabettin Süleyman
(sa¤da) ve Ali Naci falar›yla dikkat çeker. Ayr›ca bu y›llarda yay›n hayat›ndaki Âlem-i Nisvan (1906-
Karacan 1910), Demet (1908), Erkekler Dünyas› (1913), Genç Kad›n (1918), Han›mlar Âle-
mi (1914-1918), Kad›n (1908-1909), Kad›n (1910, Kad›n/Musavver Kad›n 1911),
Kad›n (1911-1912), Kad›nlar Âlemi (1914), Osmanl› Kad›nlar Âlemi (1914), Ka-
d›nlar Dünyas› (1913-1921), Kad›nl›k/Kad›n Duygusu (1914), Kad›nl›k Hayat›
(1913), Mehasin (1908-1909), Seyyâle (1914) ve S›yanet (1914) gibi dergiler akla ilk
gelenlerdir ve bu yay›nlar bile dönemin feminist rengini göstermeye yeterlidir.
I. Dünya Savafl›na kadarki dönemde ç›kan bu dergilere, savafl›n sonlar›ndan iti-
baren yay›mlanan Türk Kad›n› (1918-1919), ‹nci/Yeni ‹nci (1919-1921) gibi dergi-
ler eklenir. Söz konusu yay›n organlar›ndaki imzalardan baz›lar›, erkeklerin müs-
tear olarak kulland›¤› bayan adlar›d›r. C. ‹lham, Gevher Raik (Cemil Sena Ongun),
Nilüfer (‹dris Sabih Gezmen), T. Nahide (Tahsin Nahit), E [elif] Ulviye (‹brahim
Alaaddin Gövsa) gibi örnekler bu duruma yeterli delil olabilir. Önceki dönemler-
den daha iyi bir noktaya gelinse de II. Meflrutiyet y›llar›nda baz› kad›nlar›n hâlâ
kendi bafl›na edebî eser yay›mlama cesareti yoktur. Hadiye Ebuzziya, kaleme ald›-
¤› Jöntürk piyesini kendi bafl›na yay›mlamay› göze alamad›¤› için Tahsin Nahid’i
de eserine ortak etmifltir. Üstelik kendi ad›n› da “Ruhsan Nevvare” müstear›n›n ar-
Devrin kad›n kas›na gizleyerek! (Ebüzziya, 1977, 418)
dergilerinden
Mehasin
Çocu¤a Karfl› Fark›ndal›k
Bas›nda kad›nlara yönelik yay›nlar için söyledi¤imiz “rejim de¤iflikliklerinde yo-
¤unlaflma” özelli¤i, çocuklara yönelik yay›nlar için de geçerlidir. ‹lk özel süreli ya-
y›n›n (Tercüman-› Ahval) ç›kt›¤› 1860’tan II. Meflrutiyet’e kadar 48 y›l içinde 20
adet, II. Meflrutiyet’in arifesindeki 12 y›l (1896-1908) içinde önceki y›llardan devra-
l›nan çocuk dergisi bir tanedir (Çocuklara Mahsus Gazete, 1896-1908). Ayn› dö-
nemde yeni yay›mlanan çocuk dergisi de sadece bir tanedir (Çocuk Bahçesi, 1905).
Halbuki 1908-1920 aras›ndaki 12 y›l boyunca 19 adet çocuk dergisi yay›mlanm›flt›r
(Okay, 1999, 216-217). Söz konusu dergiler flunlard›r: Musavver Küçük Osmanl›
(1909), Mekteplilere Arkadafl (1910), Çocuk Dünyas› (1913-1918), Ciddî Karagöz
(1913), Çocuk Yurdu (1913), Mektepli (1913), Talebe Defteri (1913-1918), Çocuk
Duygusu (1913-1914), Türk Yavrusu (1913), Çocuklar Âlemi (1913), K›rlang›ç
Çocuk haklar›n›
(1913), Musavver Hukuk-› Etfal Çocuk Bahçesi (1914), Mini Mini (1914), Küçükler
savunma iddias›yla
ç›km›fl bir dergi: Gazetesi (1918), Hür Çocuk (1918), Haftal›k Çocuk Gazetesi (1919), Lâne (1919),
Musavver Hukuk-› Hac›yatmaz (1920).
Etfal
Görüldü¤ü gibi bu tür yay›nlar II. Meflrutiyet’in ilan›ndan bir müddet sonra bafl-
lamakta, Balkan Savafllar›n›n pefli s›ra yo¤unlaflmakta, I. Dünya Savafl›’na giriflle
kesintiye u¤ramaktad›r. Bafllang›c›, yeni rejimin kendine ba¤l› nesiller yetifltirmek
arzusuyla aç›klamak gerekir. II. Meflrutiyet’in ilan›n› takip eden günlerde, ‹ttihat ve
Terakki’nin yay›n organ› olan fiurâ-y› Ümmet gazetesinde Ali Nusret’in çocuk ede-
biyat›n›n önemine de¤inmesi ve ‹stanbul Dârülmuallimîn (Erkek Ö¤retmen Oku-
lu) müdürü Sat› Bey’in Tedrisat-› ‹ptidaiye Mecmuas›’nda (say›:1) çocuklara yöne-
lik terbiyevî/edebî metinler yaz›lmas› ça¤r›s›, ayd›nlar›n bu alana yönelmesi için
vesile olur (Demiray, 1973, 93).
1913-1914 y›llar›nda çocuklara yönelik yay›nlar›n ço¤almas› da benzeri bir se-
bebe dayan›r. Balkan Harplerinde millî gururu k›r›lan, millî vicdan› yaralanan Türk
ayd›n›, art›k millî kimli¤e sar›lma ihtiyac› duymufltur. Bu edebî yönelifl, Millî Ede-
biyat Hareketidir. Toplumculu¤un, yani sosyal faydan›n ön plana al›nd›¤› bu sanat
anlay›fl›nda çocuklara yönelik e¤itici-ö¤retici yay›nlar›n ço¤almas› do¤ald›r. Ziya
Gökalp’›n “Masallar ve Destanlar”›n› dikkate almak, bu hususta yeterli bir kanaat
verebilir. Fecr-i Âtî toplulu¤u için çocuk, bafll› bafl›na bir tema olmam›flt›r. Yine de
çocu¤a insani bir duygusall›kla yaklafl›ld›¤› belirtilmelidir. Çünkü devrin genel e¤i-
limi onlar› da etkilemifltir. Mesela fiahabettin Süleyman’›n F›rt›na (1910) adl› piye-
sinde Paris’e gitme inad›ndan hiç kimsenin döndüremedi¤i kahraman, tam kap›-
dan ç›karken çocu¤unun a¤lamas› üzerine, elinden valizini düflürür. Yine ayn› ya-
zar›n son kalem tecrübelerinde çocuk temas›n›n öne ç›kt›¤›n› ifade edelim. Bütün
bunlara bakarak çocu¤un II. Meflrutiyet y›llar›nda fark edildi¤ini söylemek yanl›fl
say›lmaz.
Meselelere Mizahla Bakmak

II. Meflrutiyet y›llar›nda (özellikle bas›n alan›nda hemen hemen hiçbir kural ve ka-
nunun tan›nmaz oldu¤u ilk 8-10 ay içerisinde) ç›kan mizah dergilerinin çoklu¤u da
dikkat çekmektedir. Do¤rudan do¤ruya mizahi hüviyetle ç›kanlardan akla ilk ge-
lenler flunlard›r: Afacan (1911), Alafranga (1910), Arz-› hâl (1909), Boflbo¤az ile
Güllâbi (1908), Cadaloz (1911), Cart Beyim (1911), Cellat (1908), Cem (1910-
1928), Cici (1911), Cingöz (1911), Coflkun Kalender (1909), Curcuna (1911), Çe-
kirge (1911), Ç›ng›rak (1908), Çimdik (1910), Dalkavuk (1911), Davul (1908-
1909), Deccal (1919), Dertli (1919), Dertli ile Garip (1910), Diken (1918-1920),
Djem (Cem) (1912), Düflünüyorum (1910), Edep Yâhû (1908-1909), El-üfürük
(1908), Eflref (1909), Eflflek (1910-1912), Feylesof (1914), Gaga Burun ile ‹bifl (1908),
G›d›k (1910-1912), Hacivat (1908), Hande (1910), Hande (1916-1917), Hayâl-i Ce- Refik Halit’in
dit (1910-1911), Hoca Nasrettin (1908), Hokkabaz (1908), ‹ncili Çavufl (1908), Ka- ç›kard›¤› Aydede’nin
bir çizgi-yorumu:
lem (1908-1911), Karakufl Ezop (1908), Kara Sinan (1911), Karikatür (1914), Ka- “Serpufllar›n Dili”
rikatür (1919), Kartal (1909), Kibar (1910), Körük (1908), Kukuruk (1908), Lâla (soldan sa¤a:
(1910), Latîfe (1911), Leylak (1914), Malum (1910), Mir’at-› Âlem (1908), Musavver Sosyalist, ‹tilâfç›,
Millîci, Bîtaraf,
Cellat (1908), Musavver Geveze (1908-1909), Musavver Karnaval (1908), Musavver ‹ttihatç›)
Papa¤an (1908-1909), Nekregû ile Piflekâr (1908), Perde (1911-1913), Püsküllü Be-
la (1908-1909), fiâhika (1910), fiaka (1911), fiakac› (1908), Tasvir-i Hayâl (1908),
Tonton Risalesi (1908), Üç Gazete (1908), Yeni Geveze (1910-1912), Yeniçeri (1911-
1912), Yuhâ (1910), Zevzek (1908), Z›p›r (1908), Zuhuri (1908), Zü¤ürt (1911).
Teknik Geliflme -Resimli Dergi Tercihi

II. Meflrutiyet öncesinde, pek çok resimli dergi ve gazete vard›r. Cumhuriyet y›lla-
r›nda ise teknik geliflmelerden dolay›, art›k bir yay›n organ›n›n resimlili¤i, özellik
olmaktan ç›km›flt›r. Önceki dönemlerle k›yasland›¤›nda II. Meflrutiyet Türkiye’sin-

de bir süreli yay›n›n resimli ç›kmas›, bir cazibe ve kalite göstergesidir. Bu sebeple
o y›llar›n pek çok dergisi, ad›nda, “musavver” veya “resimli” gibi s›fatlar tafl›r. Bun-
lardan baz›lar›n› zikredelim: Musavver Akl (1908), Musavver Cellat (1908), Musav-
ver Çöl (1916), Musavver Devr-i Cedit (1909), Musavver Edep (1909), Musavver
Emel (1908), Musavver Erganun (1911), Musavver Eflref (1911), Musavver Gençlik
Vahdeti (1919), Musavver Hâle (1909), Musavver Hüsün ve fiiir (1910), Musavver
‹slâm Salon Mecmuas› (1914), Musavver Kad›n (1911), Musavver Karnaval (1908),
Musavver Küçük Osmanl› (1909), Musavver Mehasin (1914), Musavver Malumât-›
Nâfia (1914), Musavver Mecmua (1909), Musavver El-medrese (1909), Musavver
Meflher (1908), Musavver Mevsim (1908), Musavver Muhit (1908-1909), Musavver
Nây (1912), Musavver Nevzâd-› Vatan (1908), Musavver Papa¤an (1908-1909),
Musavver Servet-i Fünûn (-1919), Musavver Seyf ü Kalem (1908-1909), Musavver
Seyyar (1908), Musavver fiebâp (1909-1910), Musavver Terakkî (-1908), Musavver
Tiyatro (1908), Musavver Uhuvvet-i Osmaniye Mecmuas› (1910); Resimli Çiftçi
(1909), Resimli Eczac› Gazetesi (1911), Resimli ‹stanbul (1909), Resimli Kitap (1908-
Devrin resimli
dergilerinden 1914), Resimli Mektep Âlemi (1913), Resimli (Musavver) Seyf ü Kalem (1908), Re-
Musavver Hâle simli Roman Mecmuas› (1909).
Muhtemelen resimli olman›n kazand›rd›¤› cazibeden dolay›, baz› yay›n organ-
lar›, eski bafll›k kompozisyonlar›n› bozmayacak biçimde, adlar›n›n bafl›na sonra-
dan, “musavver” veya “resimli” gibi s›fatlar eklemifllerdir. Mesela Eflref, Hüsün ve
SIRA S‹ZDE fiiir, Kad›n SIRA
(‹stanbul),
S‹ZDE Medeniyet, Nevzad-› Vatan, Terakki vb. dergiler böyledir.
Hatta baz›lar› (Karnaval) bu modaya uyarak, içte ad› ayn› kald›¤› halde d›fl kapak-
taki isim kompozisyonuna söz konusu s›fatlar› eklemifllerdir.
Nitelik-Bask› Kalitesi
S O R U Bu dönem bas›n›na
S O R U bask› kalitesi aç›s›ndan da bakmak gerekir. Türkiye’de 1890’l›
y›llardan itibaren yay›n-bas›m kalitesinde önemli bir geliflme görülmektedir. Bask›
D‹KKAT
ve dizgideki Dbu‹ K Kgüzelleflme,
AT II. Meflrutiyet y›llar›nda, I. Dünya Savafl› etkilerinin iyi-
ce hissedildi¤i 1915 y›l› sonlar›na kadar artarak devam etmifltir. (II. Meflrutiyet y›l-
Bask› kalitesiyle lar›ndaki bask› kalitesi hakk›nda bk. Duran vd. 1998:133-150). II. Meflrutiyet’in 9.
N N
1911’de dünya ay›nda yay›n hayat›na girip I. Dünya Savafl›’n›n bafllamas›na kadar devam eden
birincisi seçilen fiehbal, bu y›llar›n bask› nefasetini en güzel biçimde anlatacak dergilerdendir ve
fiehbal
AMAÇLARIMIZ bu özelli¤inden dolay›, 1911’de, harp halinde bulundu¤umuz ‹talya’n›n Torino
AMAÇLARIMIZ
flehrindeki bir yar›flmada, dünya birincili¤i madalyas› alm›flt›r.
K ‹ T A P II.MeflrutiyetK dönemi
‹ T A P matbaa ve bas›n hayat› için DURAN, O. vd., Cumhuriyet Öncesi ve
Sonras› Matbaa ve Bas›n, Cem Ofset, ‹stanbul, 1998 çal›flmas›na bakabilirsiniz.
TELEV‹ZYON Nicelik TELEV‹ZYON

II. Meflrutiyetin ilk y›llar›ndaki süreli yay›n fazlal›¤›, I. Dünya Savafl› sonlar›nda ar-
t›k k›tl›¤a dönüflmüfltür. Devletin resmî yay›n organ› Takvim-i Vekayi’nin 12 Kâ-
nun-› sâni 1324 (25 Ocak 1909) tarihli 102. nüshas›nda yay›mlanan listeye göre, o
‹NTERNET ‹ N T E R N E Tolan süreli yay›n adedi 689’dur. Bunlar›n 361’i ‹stanbul’da nefl-
günlerde ç›kmakta
redilmektedir. I. Dünya Savafl› sonlar›ndaki süreli yay›nlar hakk›nda (mevcut kü-
tüphane kataloglar› dahil) elimizde bu kadar sa¤lam bir belge yoktur. Fakat 19 fiu-
bat 1919’da kapat›lan gazetelerin yerine yenilerinin ç›kar›lmas› yasaklan›rken ‹s-
tanbul’da neflredilebilecek süreli yay›nlar›n listesine bakt›¤›m›zda yaln›zca 30 tane
isim görebiliyoruz (Saruhan, 1982,136).
Serbestlik ve Sansür
II. Meflrutiyet devri, Osmanl› bas›n› için hem en serbest hem de en yasakç› y›llar›
ifade eder. 1908-1913 aras›nda en serbest y›llar›n› yaflayan bas›n, I. Dünya Sava-
fl›’n›n bafllamas›yla birtak›m k›s›tlamalar çemberine girer. II. Meflrutiyet’in ilan edil-
di¤i günlerde hiçbir kanun ve nizama ba¤l› olmayan matbuat, 1913’ten 1919 bafl-
lar›na kadar ç›kar›lan yedi geçici kanun ve kararname ile baz› kay›tlara tâbi k›l›n-
m›flt›r. Ancak 1909 Matbuat Nizamnamesi, birkaç ufak de¤ifliklikle 1931 y›l›na ka-
dar yürürlükte kalm›flt›r.
Matbuata getirilen k›s›tlamalar› sadece bir iktidar-muhalefet çekiflmesi olarak
de¤erlendirmek, kesinlikle yanl›flt›r. ‹ttihat ve Terakki iktidar›n›n sözcülü¤ünü ya-
pan Tanin’in bile birkaç sefer kapat›l›p Yeni Tanin, Cenin, Senin, Renin, Hak gibi
unvanlarla tekrar neflredilmesi, yasaklar›n biraz da harp ortam›ndan kaynakland›-
¤›na delildir.
Mali S›k›nt›
Bu dönemin sonlar›nda süreli yay›n azl›¤›nda yasaklamalar›n rolü ne olursa olsun,
yay›n say›lar›ndaki düflüfl, II. Meflrutiyet’in sonlar›na gelindi¤inde bas›n›n as›l prob-
leminin ekonomik oldu¤unu düflündürmektedir. Hem II. Meflrutiyet’in ilk y›llar›nda
hem de I. Dünya Savafl› ortam›nda neflredilmifl olan Servet-i Fünûn’u numune ka-
bul edip, bask› ve kâ¤›t kalitesindeki düflmeyi nazar-› dikkate almak, karfl›lafl›lan
ekonomik zorluklar› anlatmaya kâfidir. Renkli kapa¤›, kufle kâ¤›t ve bask› mükem-
meliyetiyle dikkati çeken Servet-i Fünûn, I. Dünya Savafl› y›llar›nda pek adi kâ¤›da
bas›lm›fl, resimleri seçilemeyen, mürettip hatalar›yla dolu bir dergi olmufltur.
II. Meflrutiyet devri bas›n hayat›n›n özelliklerini maddeler hâlinde özetleyiniz.

4
Bütün bunlar›n özeti tek cümle ile de yap›labilir: II. Meflrutiyet’le son derece
de¤iflken bir ortama, hareketli bir toplum yap›s›na geçilmifltirD Üki
fi Ü N E L ‹ M
bu durum, Bat› D Ü fi Ü N E L ‹ M
Türklü¤ünün sosyal ve kültürel hayat› için, ‹slâmiyet’in kabulünden sonraki en bü-

yük reformdur. Cumhuriyet y›llar›ndaki siyasal ve toplumsal hayat›n
S O R U flekillenme- S O R U
sinde II. Meflrutiyet denemesi, tam bir laboratuar olmufltur. Tar›k Zafer Tunaya bu
devir hakk›nda topluca hüküm verirken flöyle der:
D‹KKAT D‹KKAT
“II. Meflrutiyet bugünün kap›lar›n› açan anahtarlar› verecek özlü bir devredir.
Osmanl› ‹mparatorlu¤u, tarihin bu sayfas›nda en kritik anlar›n› yaflam›fl, bu dev-
N N
SIRA S‹ZDE
rede tarihe kar›flm›flt›r. Fakat yeni bir Türkiye’nin do¤um sanc›lar› da II. Meflruti- SIRA S‹ZDE
yet y›llar› içindedir.” (Tunaya, 1959, 1)

Tanzimat’›n ilan›, epeydir devam eden Bat› medeniyeti normlar›n›
AMAÇLARIMIZ
devlet eli ve AMAÇLARIMIZ
diliyle sahiplendi¤imizi dünyaya duyurmak idi. Bu süreçte öncekilerin toplam›n-
dan çok daha tesirli ad›m, II. Meflrutiyet olmufltur.
‹NTERNET ‹NTERNET
Özet
II. Meflrutiyet, 23 Temmuz 1908’de yürürlü¤e gi-

ren anayasal sistemdir. Cumhuriyet’e kadar de-
vam eden bu hukuki nizam yasama görevini Me-
buslar Meclisi’ne vermifltir. Seçimle oluflan Mec-
lis-i Mebusan yan›nda parlamentoda bir de da-
n›flma meclisi niteli¤inde, atanm›fllardan oluflan
Ayan Meclisi vard›r.
II. Meflrutiyet Dönemi’nin en belirgin özelli¤i, ör-
gütlenme özgürlü¤ünün en genifl biçimde kulla-
n›labilmesidir. Bu dönemde her türlü siyasi par-
ti, dernek kurulabilmifl, mesleki örgütlenmeye
gidilebilmifltir. Meflrutiyet idaresi bütün ayd›nlar
için, da¤›lmakta olan Osmanl› Devleti’ni birlik-
beraberlik ortam›nda tutabilmenin tek yolu diye
görülmüfl fakat bu umut gerçekleflmemifltir.
Siyasete kat›lma arzusu ve Sultan II. Abdülhamit
aleyhtarl›¤›, bu dönem ayd›nlar›n›n ortak özellik-
lerindendir.
Daha önceki dönemlere oranla bu dönem bas›n
hayat›nda, süreli yay›nlar ve özellikle kad›n ve
çocuklara yönelik olanlar büyük ölçüde artm›fl-
t›r. Bütün süreli yay›nlar resimli olma emelinde-
dir. Bas›na getirilen k›s›tlamalar da bu dönemin
dikkat çekici bir baflka yüzüdür.
II. Meflrutiyet y›llar›nda ferdiyetçi sanat anlay›fl›-
n› Fecr-i Âti, toplumsal faydac› sanat anlay›fl›n›
ise Millî Edebiyat hareketi temsil eder. Sürekli sa-
vafl ortam›, ferdiyetçi sanat görüflü yerine top-
lumsal fayday› öne alan sanat ve edebiyat anla-
y›fl›n›n hâkimiyet kurmas›nda etkili olmufltur.
Hem Fecr-i Âti mensuplar›n›n hem de Millî Ede-
biyat hareketinin tiyatro, hikâye ve mensur fliir
gibi nesir türlerine önceki dönemlerdekinden da-
ha fazla yöneldikleri görülür. Nesir türlerinde Na-
türalizm (deneysel gerçekçilik) ortak edebî anla-
y›fl olmufltur.
Bütün bu özellikleriyle II. Meflrutiyet Dönemi,
Cumhuriyet Dönemi’nin bir ön denemesi niteli-
¤indedir.
Kendimizi S›nayal›m
1. Afla¤›dakilerden hangisi Bat› Medeniyeti dairesindeki 5. Afla¤›dakilerden hangisi II. Meflrutiyet y›llar›n›n ka-
Türk Edebiyat› için kullan›lan terimlerden biri de¤ildir? d›n dergilerinden biri de¤ildir?
a. Yenileflme Devri Türk Edebiyat› a. Seyyâle
b. Bat› Etkisindeki Türk Edebiyat› b. Demet
c. Modern Türk Edebiyat› c. Erkekler Dünyas›
d. Avrupaî Türk Edebiyat› d. Kad›nlar Dünyas›
e. XX. Yüzy›l Türk Edebiyat› e. Mini Mini
2. Afla¤›dakilerden hangisi Yenileflme Devri Türk Ede- 6. Afla¤›dakilerden hangisi II. Meflrutiyet Devri bas›n
biyat›’n›n dönemlerinden biri de¤ildir? hayat›n›n özelliklerinden biri de¤ildir?
a. Lâle Devri Türk Edebiyat› a. Hem en serbest hem de en yasakç› y›llard›r.
b. Tanzimat Dönemi Türk Edebiyat› b. Mizah dergisi, kad›n ve çocuklara yönelik yay›n
c. I. Meflrutiyet veya Sultan II. Abdülhamit Dönemi say›s›nda önemli art›fl olmufltur.
d. II. Meflrutiyet Dönemi c. Önceki dönemlere oranla, resimli yay›nlar azal-
e. Cumhuriyet Dönemi m›flt›r.
d. Bask› ve dizgide güzelleflme, 1915 sonlar›na ka-
3. Afla¤›dakilerden hangisi II. Meflrutiyet Devri siyasi dar artarak devam etmifltir.
hayat› için söylenemez? e. ‹lk y›llardaki süreli yay›n fazlal›¤›, I. Dünya Sa-
a. Bu dönemin daha önceki zaman dilimlerinden vafl› sonlar›nda k›tl›¤a dönüflmüfltür.
en önemli fark› “örgütlü toplum” düzenine ge-
çilmesidir. 7. Afla¤›dakilerden hangisi II. Meflrutiyet Devri toplum-
b. Bütün ayd›nlar II. Meflrutiyet’i, Osmanl› toplu- sal hayat›n›n özellikleri aras›nda yer almaz?
mu için bir kaynaflt›rma, birlefltirme projesi ola- a. Dernekler için en bereketli y›llar 1908-1914 ara-
rak görmüfllerdir. s›d›r.
c. Siyasetle ilgilenmek merak›, II. Meflrutiyet ay- b. Bu dönemde meslek teflkilatlar› da birer sivil
d›nlar›n›n müfltereklerinden biridir. toplum örgütü olarak toplum hayat›nda yeri-
d. II. Meflrutiyet Devri, bir tek parti dönemidir. ni alm›fl ve zaman zaman etkili de olabilmifl-
e. Abdülhamid aleyhtarl›¤› bütün ayd›nlar›n ortak lerdir.
tav›rlar›ndan biridir. c. Kad›n derneklerinin ço¤almas› dikkat çekicidir.
d. Bugünkü cemiyet hayat›m›z›n, hukuk sistemimi-
4. Afla¤›dakilerden hangisi bir meslek derne¤idir? zin baz› temel de¤erlerine II. Meflrutiyet y›llar›n-
a. Türk Teavün Cemiyeti da kavufltu¤umuz söylenebilir.
b. Osmanl› Matbuat Cemiyeti e. Devrin feminist anlay›fl›n›n bir yans›mas› da ka-
c. Donanma-y› Osmanî ve Muavenet-i Milliye Ce- d›n partilerinin kurulmas›d›r.
miyeti
d. Köylü Bilgi Derne¤i
e. Halka Do¤ru Cemiyeti
Kendimizi S›nayal›m Cevap Anahtar›

8. Afla¤›dakilerden hangisi II. Meflrutiyet Devri’nin ede- 1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Edebiyat Tarihçili¤inde Ede-
bî oluflumlar›ndan biri de¤ildir? bî Devir ve Siyasi Devir ‹liflkisi” bölümlerini ye-
a. Edebiyat-› Cedide niden gözden geçiriniz.
b. Fecr-i Âtî 2. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Edebiyat Tarihçili¤inde Ede-
c. Millî Edebiyat Hareketi bî Devir ve Siyasi Devir ‹liflkisi” bölümünü ye-
d. Nesl-i Âtî (Nâyîler) niden gözden geçiriniz.
e. fiairler Derne¤i 3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Siyasi Hayat›n Özellikleri”
bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
9. Afla¤›dakilerden hangisi do¤rudur? 4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Toplumsal Hayat›n Özellik-
a. Önceki dönemlerle k›yasland›¤›nda sahne faali- leri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
yeti ve tiyatro edebiyat›n›n II. Meflrutiyet devrin- 5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Toplumsal Hayat›n Özellik-
de daha fazla ilgi gördü¤ü söylenebilir. leri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
b. fiairler Derne¤i, Fecr-i Âtî ile ayn› edebî tercih- 6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Bas›n Hayat›n›n Özellikle-
lerle kurulmufltur. ri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
c. Millî Edebiyat Hareketini bafllatan edebî oluflum 7. e Yan›t›n›zyanl›fl ise “Toplumsal Hayat›n Özellik-
fiairler Derne¤i’dir. leri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
d. Nesl-i Âtî, edebiyat tarihinde Fecr-i Âtî yerine 8. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Edebî Hayat›n Özellikleri”
kullan›lan di¤er bir isimlendirmedir. bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
e. fiairler Derne¤i Nâyîler’in dernekleflmesidir. 9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Edebî Hayat›n Özellikleri”
10. Afla¤›dakilerden hangisi yanl›flt›r? 10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Edebî Hayat›n Özellikleri”
a. II. Meflrutiyet y›llar›n›n hâkim edebî ak›m› Natü- bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
ralizm’dir.
b. Fecr-i Âtî ferdiyetçi sanat anlay›fl›na sahip oldu-
¤u için “mensur fliir”e (fanteziye) çok itibar et-
mifltir.
c. II. Meflrutiyet y›llar›nda süreli yay›nlar›nda say›
fazlal›¤›na ra¤men bask› kalitesinde bir ilerleme
olamam›flt›r.
d. II. Meflrutiyet y›llar›nda Ömer Seyfettin hikâyeye
ba¤›ms›zl›k kazand›rm›flt›r.
e. II. Meflrutiyet y›llar›nda kad›nlar ve çocuklara
yönelik yay›nlar çok artm›flt›r.
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan Kaynaklar

S›ra Sizde 1 Demiray, K. (1973). Türkiye Çocuk Edebiyat›, ‹stan-
Yenileflme Devri Türk Edebiyat› karfl›l›¤›nda kullan›lan bul: MEB Yay.
di¤er terimler: “Yeni Türk Edebiyat›”, “Bat› Etkisinde Duran, O. vd. (1998). Cumhuriyet Öncesi ve Sonras›
Türk Edebiyat›”, “Avrupaî Türk Edebiyat›” ve “Modern Matbaa ve Bas›n, ‹stanbul: Cem Ofset.
Türk Edebiyat›”d›r. Ebüzziya, Z. (1974). Ebüzziya Hâdiye, Türk Dili ve
Edebiyat› Ansiklopedisi, 2.C., ‹stanbul: Dergâh
S›ra Sizde 2 Yay.
II. Meflrutiyet’te Padiflah ve onun atad›¤› sadrazam ile Fecr-i Âtî Encümen-i Edebîsi Beyannamesi, Servet-i Fü-
bakanlardan oluflan idari mekanizman›n yan›nda yasa- nûn, C. 38, nu. 977, 11 fiubat 1325 (24 fiubat 1910),
ma organ› Meclis-i Mebusan, parlamentoda dan›flma s.227.
kurulu niteli¤indeki Meclis-i Ayan, muhalefet partileri Karaosmano¤lu, Y. K. (1933). Bir K›ssa ve Bir Hisse,
ve bas›ndaki muhalefet hareketi kamuoyunu yönlen- Kadro Mec., nu.14, fiubat 1933.
dirmede etkilidir. Okay, C. (1999). Eski Harfli Çocuk Dergileri, ‹stan-
bul: Kitapevi Yay.
S›ra Sizde 3 Pamuk, fi. (1985). Osmanl› Ekonomisi’nin Dünya Kapi-
II. Meflrutiyet Devri Edebiyat›, sanat anlay›fl› itibar›yla talizmine Aç›l›fl›, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tür-
flekillendirici ve belirleyici iki mihver etraf›nda geliflir: kiye Ansiklopedisi, C.3, ‹stanbul: ‹letiflim Yay.
1. Ferdiyetçi sanat anlay›fl›n› temsil eden Fecr-i Âtî, Saruhan, Z. (1982). Kurtulufl Savafl› Günlü¤ü, C. I,
2. Toplumcu sanat anlay›fl›na yönelen Millî Edebiyat Ankara.
hareketi. Toprak, Z. (1982). Türkiye’de ‘Millî ‹ktisat’ l908-
1918, Ankara: Yurt Yay.
S›ra Sizde 4 Tunaya, T. Z. (1959). Hürriyetin ‹lan› -‹kinci Meflru-
1. Hem en serbest hem de en yasakç› y›llard›r. tiyet’in Siyasi Hayat›na Bak›fllar,
2. Mizah dergisi, kad›n ve çocuklara yönelik yay›n sa- ‹stanbul: Baha Mat.
y›s›nda önemli art›fl olmufltur. Tunaya, T. Z. (1984). Türkiye’de Siyasal Partiler, C.
3. Resimli yay›n çoklu¤u dikkat çekmektedir. I., ‹stanbul: Hürriyet Vakf› Yay.
4. Bask› ve dizgide güzelleflme, 1915 sonlar›na kadar
artarak devam etmifltir.
5. ‹lk y›llardaki süreli yay›n fazlal›¤›, I. Dünya sonlar›n-
da k›tl›¤a dönüflmüfltür.
6. II. Meflrutiyet’in sonlar›nda bas›n›n as›l probleminin
ekonomik olmufltur.
2
Amaçlar›m›z
N
II. Meflrutiyet döneminin ilk edebî toplulu¤u olan Fecr-i Âtî’nin kurulufl sü-
N
recini aç›klayabilecek,
Fecr-i Âtî’nin Bat›’daki Parnasyenler, Sembolistler gibi bir edebî ekol mü
N
yoksa sadece bir yönelim veya toplaflma m› oldu¤u konusunu tart›flabilecek,
“Fecr-i Âtî Encümen-i Edebîsi Beyannamesi”ni ve bu bildirgenin yorumunu
N
okuyarak toplulu¤un sanat anlay›fl›n› ay›rt edebilecek,
Bu grupta hangi ediplerin yer ald›¤›n› ve hangi türlerde eser verdiklerini aç›kla-
N
yabilecek,
Fecr-i Âtî da¤›l›rken onun yerini almak isteyen Nesl-i Âtî Cemiyet-i Edebiye-
si hakk›nda aç›klama yapabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Ferdiyetçi sanat • Fecr-i Âtî Encümen-i Edebîsi Be-
• Toplumsal faydac› sanat yannamesi
• Fecr-i Atî • Sanat flahsî ve muhteremdir
‹çindekiler
• FECR-‹ ÂTÎ’N‹N KISA TANIMI

• FECR-‹ ÂTÎ’N‹N KURULUfi SÜREC‹
Ferdiyetçi Sanat
Anlay›fl›: Fecr-i Âtî • TÜRK EDEB‹YATINDA ‹LK EDEBÎ
II. Meflrutiyet Dönemi BEYANNAME
Kuruluflu ve
Türk Edebiyat› Çal›flmalar› • BEYANNAMEN‹N YORUMU
• FECR-‹ ÂTÎ YER‹NE NESL-‹ ÂTÎ
(NÂYÎLER)
Ferdiyetçi Sanat Anlay›fl›:
Fecr-i Âtî-Kuruluflu ve
Çal›flmalar› SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
FECR-‹ ÂTÎ’N‹N KISA TANIMI

S O R U S O R U
II. Meflrutiyet Devrinin ilk edebî toplulu¤u Fecr-i Ati’nin tuhaf bir talihi vard›r. Ba-
z› edebiyat tarihçileri onun bir edebî ak›m veya bir edebî ekol say›lamayaca¤›n›
söylemekle birlikte yine de “Fecr-i Âti Edebiyat›” (Banarl›, 1979,D ‹1092)
K K A T veya “Fecr- D‹KKAT
i Âtî Devri”nden (Akyüz, 1979, 142) bahsederler. Di¤er yandan, Edebiyat-› Cedide
ile benzerliklerini dikkate alarak Fecr-i Âtî ad›n›n lüzumsuzlu¤una inand›¤›n› ima
N N
eden (Özön, 1941, 93) de onu kendi tan›mlamalar›na uyarak “encümen” demeyi
tercih eden (fien, 2006, 1671), topluluk olarak de¤erlendiren (Enginün, 2006, 605)
de vard›r. Bütün bunlara ra¤men Fecr-i Âtî kendi döneminde bir topluluk olarak
kabul görmüfltür. Bugün de baflka bir terimle s›fatland›rmaya gerek yoktur.
Fecr-i Âtî hakk›nda bütün konularla ile ilgili olarak, fien, C., Fecr-iKÂtî‹ Edebiyat›
T A P -Tespit- K ‹ T A P
Tahlil-Tenkit, Gazi Kit., Ankara, 2006 kitab›na bakabilirsiniz.
Edebiyat tarihçisi, geçmifli yeniden yarat›p yaflatmak iddias›nda

T E L E V ‹ Zbulunamayaca-
YON TELEV‹ZYON
“Fecr-i Âti Edebiyat›”ndan
¤›na göre yap›lmas› gereken, geçmiflteki edebî hayat›, oluflumlar› oldu¤u gibi res- veya “Fecr-i Âtî Devri”nden
bahseden edebiyat
medip yarg›lamakt›r. Fecr-i Ati’nin Bat›’daki örnekleri gibi bir mektep say›lmas› için tarihçileri yan›nda onu
yeterli flart ve sebepler bulmak gerçekten güçtür. Ancak aralar›nda edebî anlay›fl Edebiyat-› Cedide’nin
‹NTERNET ‹ N T E R de
devam› gibi görenler NET
birli¤i tam olarak sa¤lanamam›fl bu edipleri Edebiyat-› Cedide’nin yeni mensuplar› vard›r. Fecr-i Âtî’yi
gibi de¤erlendirmek de bir baflka yanl›flt›r. Edebiyat-› Cedide, kendi devrinin siyasi Avrupa’daki Sembolistler
veya Parnasyenler gibi bir
ve toplumsal zeminine uygun bir edebiyat zümresidir. Fakat Fecr-i Âtî, dönemin si- mektep/ekol/okul/devirden
yasi ve toplumsal zeminine hiç de uygun olmad›¤› hâlde kurulabilmifltir. Sadece, ziyade k›sa ömürlü bir
edebiyat toplulu¤u olarak
Edebiyat-› Cedide’nin hiç ilgilenmedi¤i tiyatronun Fecr-i Âtî için vazgeçilmez bir tür de¤erlendirmek gerekir.
oldu¤u düflünülürse bu iki zümre aras›nda farkl›l›klar›n san›ld›¤›ndan daha fazla ol-
du¤u anlafl›l›r. Gerçek flu ki Fecr-i Ati, Bat›’daki Sembolistleri örnek alarak çok bü-
yük ümit ve niyetlerle, halis edebiyat anlay›fl›yla ortaya ç›km›fl, gayesini kendinde
arayan bir sanat anlay›fl›n› hâkim k›lmak iddias›nda bulunmufltur. Ne var ki devrin
sosyal ve siyasi fanusu bu alevi k›sa müddet içinde söndürüvermifltir. Bunlar› dik-
kate al›nca “Fecr-i Âtî Encümen-i Edebîsi”ni bir topluluk saymak en do¤rusudur.
fiimdi onun teflekkül ve edebî faaliyet serüvenine göz atabiliriz.
FECR-‹ ÂTÎ’N‹N KURULUfi SÜREC‹
Fecr-i Âtî’yi Haz›rlayan Edebî ve Kültürel Zemin

Fecr-i Âtî toplulu¤unda Fecr-i Âtî’yi haz›rlayan edebî toplant›lara kat›lanlar›n ço¤u aras›nda, okul arkadafl-
Ahmet Hâflim, Celâl Sâhir l›¤› ba¤› mevcuttur. Söz konusu okullar aras›nda ilk s›ray› Galatasaray Sultanîsi al›r.
(Erozan), Emin Bülent
(Serdaro¤lu), Fâik Âli 1901 sonras›nda, bu okulda -ileriki y›llarda Fecr-i Âtî’nin kurucular› aras›nda göre-
(Ozansoy), Köprülüzâde ce¤imiz- Ahmet Haflim, Emin Bülent (Serdaro¤lu), Hamdullah Suphi (Tanr›över),
Mehmet Fuat (Köprülü),
Refik Halit (Karay), ‹zzet Melih (Devrim), Müfit Ratip, Refik Halit (Karay), Tahsin Nahit ve herhangi bir
fiahabettin Süleyman, zümre içinde olmay›p müstakil olarak edebiyat tarihimizde yer edinmifl edipleri-
Tahsin Nahit, Yakup Kadri
(Karaosmano¤lu) gibi mizden olan Abdülhak fiinasi (Hisar) gibi edebiyat heveslisi bir arkadafl grubu var-
edebiyat tarihimiz için d›r. Ahmet Haflim, ‹zzet Melih, Tahsin Nahit üçlüsünün daha o s›ralarda, çeflitli
önemli isimler yer alm›flt›r.
edebiyat dergilerinde ismi görülmektedir.
Selanik ‹dadisi de o s›ralar pek çok edebiyat heveskâr›n›n bir araya geldi¤i be-
reketli bir e¤itim yuvas›d›r. Burada okuyan Ali Canip (Yöntem), Mehmet Behçet
(Yazar), ‹brahim Necmi (Dilmen), ‹brahim Faz›l, Süleyman fievket (Tanl›) gibi yü-
re¤i edebî heyecanlar içindeki gençler, ad› hem Selanik hem de ‹stanbul’daki mat-
buat âleminde bilinen Rasim Haflmet ve Akil Koyuncu yan›nda meflhur hatip Ömer
Naci ile de temasta idiler.
1906’da, yukar›da say›lan isimlerin ço¤u, DarülFünûn’un çeflitli flubelerinde ö¤-
renci olarak, ‹stanbul’da buluflmufllard›r.
Mekteb-i Hukuk ö¤rencilerinden Köprülüzâde Mehmet Fuat, ‹brahim Alaattin
(Gövsa), Mehmet Sait Hikmet, Tahsin Nahit, Mustafa Nam›k (Çank›), Ziya fiakir
(Soku) ve Ahmet Haflim; T›bb›yeden Ali Süha (Delilbafl›) ve Cemil Süleyman (Al-
yanako¤lu), Selanik ‹dadîsi’nden arkadafl olan Ali Canip (Yöntem), ‹brahim Necmi
(Dilmen), Süleyman fievket (Tanl›) ve Mehmet Behçet (Yazar) bu toplant›lar›n mü-
davimi idiler. Onlar› Selanik’teki sanat faaliyetlerinden tan›yan Akil Koyuncu ve
Rasim Haflmet de aralar›ndayd›. Ayr›ca Rasim Haflmet, Mekteb-i Hukuk ö¤rencisi
olarak okulundaki di¤er sanatseverleri tan›yordu. fiahabettin Süleyman ise Mekteb-
i Mülkiyede ö¤renci idi ve ‹zmir’de daha idadîde okurken kaleme ald›¤› yaz›lar›y-
la tan›nm›fl birisi olarak bu sanatseverlere kat›l›yordu.
Bunlar›n hepsi, Selanik’te yay›mlanan Bahçe, Çocuk Bahçesi, Hüsün ve fiiir gi-
bi dergilerdeki çeflitli kalem tecrübeleriyle birbirinin imzas›n› biliyorlard›. ‹stan-
bul’da ç›kan Han›mlara Mahsus Gazete’nin idaresi, son zamanlar›na do¤ru, Ziya
fiakir’e intikal etmiflti. Onun da içinde bulundu¤u sanatsever arkadafl grubu, bu f›r-
sat› de¤erlendirerek ad› geçen yay›n organ›nda yazmaya bafllad›lar. ‹flte bu genç
sanat merakl›lar›, II. Meflrutiyet’ten k›sa bir müddet önce, içlerindeki edebî hevesi
tatmin için, varl›kl› bir ailenin çocu¤u olan Tahsin Nahid’in evinde toplan›yorlard›.
Onlar›n bir araya gelmelerini sa¤layan mekânlara Gayret Kütüphanesini de kat-
mak laz›md›r (Reflat Fevzi, 1930, 319).
Bir müddet sonra bu gençler, Bat›daki edebî mekteplerin benzeri olacak bir
edebî mahfil kurma hevesine kap›l›rlar. Ancak Edebiyat-› Cedide Toplulu¤unun
da¤›lmas› gerçe¤i karfl›s›nda, içinde bulunulan durum, yeni bir edebî cemiyet kur-
maya elveriflli de¤ildir.
II. Meflrutiyet’in ilan edildi¤i günlerde ise bunlar›n edebî bir kurum meydana
getirmeleri daha zorlaflm›flt›r. Çünkü art›k toplumda hemen herkes siyaset korosu-
nun hiç susmayan elemanlar›d›r. Hatta bu edebiyat merakl›lar›ndan Tahsin Nahit,
fiahabettin Süleyman, Ziya fiakir gibi daha birkaç kifli siyasetin ta ortas›nda birer ‹t-
tihat ve Terakki Cemiyeti taraftar›d›r. Onun için toplumdaki politika gürültüleri di-
2. Ünite - Ferdiyetçi Sanat Anlay›fl›: Fecr-i Âtî Kuruluflu ve Çal›flmalar› 25
ninceye kadar, bir edebî mahfil ad›na de¤il, müstakil olarak belli dergilerde sanat
faaliyetini sürdürürler. Bu dergilerin bafl›nda Demet, Mehasin, Resimli Kitap, Ser-
vet-i Fünûn, Musavver Muhit, Hale (Musavver Hale) ve Han›mlara Mahsus Gaze-
te gelir.
Fecr-i Âtî’nin Ortaya Ç›k›fl›

Politik kargafla içinde ç›rp›nan bir toplum içinde, kendilerinden de birkaç› kargafla-
n›n ortas›nda bulunan bu sanatseverler, güçlerini birlefltirerek sanat alan›nda, soka-
¤›n gürültüsünden uzak bir mahfil meydana getirmek istediler. Önlerinde Edebiyat-
› Cedide gibi bir örnek de vard›. Çok flikâyet ettikleri “istibdad” ortadan kalkt›¤› hal-
de toplu halde ortada yoktular. Kurulacak edebî mahfil, t›pk› Edebiyat-› Cedide gi-
bi, onlar›n müflterek taraflar›n› kuvvetlendirecek ve böylece tesir sahalar›n› geniflle-
tecekti. Fecr-i Âtî’nin teflekkülünü sa¤layan tesadüfler de¤il, iflte bu düflüncelerdir.
O hâlde, Fecr-i Âtî’nin teflekkülünü kolaylaflt›ran etkenler flöyle s›ralanabilir:
• Daha önceden aralar›nda devam eden beraberlik.
• Bat›l› edebî mektepler ve Edebiyat-› Cedide örne¤i.
• Halis edebiyat aray›fl›.
• Devrin her fleye politik bir gözlükle bakma al›flkanl›¤›na tepki.
Fecr-i Âtî’yi haz›rlayan edebî faaliyetlere kat›lanlardan hangileri daha

SIRAsonra
S‹ZDEbu topluluk- SIRA S‹ZDE
ta yer alm›flt›r? 1
‹flte bu sayd›¤›m›z yönlendirici unsurlar, onlar› aralar›ndaki Ahmet Samim’in
day›s› As›m Bey’e ait Hilâl Matbaas›’nda bir araya getirir. 7 Mart 1325 (20 Mart
1909)’teki ilk toplant›ya, yafllar› itibar›yla kendilerine yak›n olan S Oiki R Edebiyat-›
U Ce- S O R U
dideci Celâl Sahir ve Fâik Âli’yi de davet etmifllerdir. Fecr-i Âtî’nin temelinin at›ld›-
¤› bu toplant›y›, Celâl Sahir bir y›l sonra flöyle anlat›r:
D‹KKAT D‹KKAT
“Karl› bir gündü. Fecr-i Âtî diye gençlerden mürekkep bir encümen-i edebînin
teflekkül etmek üzere oldu¤unu ve kendimin de davet olundu¤umu Faz›1 Ah-
N N
med’in lûtfu dolay›s›yla haber alm›flt›m. Onunla beraber bu k›ymetli davete icabet
ederek gittim. HiIâ1 Matbaas›ndaki odaya girdi¤im zaman âflina ve bîgâne bir ka-
labal›¤›n karfl›s›nda idim. Fâik Âli her zaman istilâ edecek bir âsuman ar›yor gibi
duran müsta¤rak nazarlar›yla köflede oturuyor, Tahsin Nahit küçük kahkahala-
r›yla odan›n ortas›nda s›ra ile oturan bütün azaya birfleyler anlat›yor, Emin Bü-
lent pür-hayat simas›yla gayr-i mütenasip marazî fliirlerindenK birini ‹ T A yan›ndakile-
P K ‹ T A P
re okuyordu. Oraya girer girmez her fleyden evvel sol tarafta pencerenin yan›nda
Müfit Ratib’e hararetli evza (tav›r) i1e bir fleyler anlatan, yeni gelen adam› görmek
için gözlü¤ünün üstünden bir nazar atfeden fiahabettin Süleyman T E L E V ‹ Znazar-›
YON dikka- TELEV‹ZYON
timi celp etmiflti. Serbest ‹zmir isminde bir gazetenin sahifesinde gözüme iliflen
birkaç eseriyle düflmanl›¤›m› kazanan bu adama burada tesadüf etmek hiç hoflu-
ma gitmemiflti. Bizi tan›flt›rd›lar. O muarefeyi üzerinde tevakkuf edilecek birfley
addetmeyerek mükâlemesine, yazaca¤› Siyah Süs ismindeki‹ Npiyesin T E R N E T tafsili mev- ‹NTERNET
zuuna devam etti. Ben de galiba -bu samimi bir itiraf- di¤er birine onun hakk›n-
daki fikir ve hissimi söyledim. fiimdiki efkâr ve hissiyât›m›n o zamankinin tama-
m›yla aksi oldu¤unu ilâveye lüzum görmüyorum.
Bu odan›n içinde bir hava-y› samimiyet teneffüs ettim. Herkesin gözlerinde
cevval bir zekâ i1e metin bir azmin kaynaflt›¤›n› görüyordum. Buras› bir lâne-i sa-
nat ve flebapt› (gençlik ve sanat yuvas› idi). ‹flte Fecr-i Âtî ile i1k muvâcehem” (Ero-
zan, 1910, 294).
Toplulu¤un üyelerinden Refik Halit Karay da kurulufl ve isimlendirme ile ilgili

hat›ralar›n› flöyle dile getirir:
“Fecr-i Âti’nin ismi, az daha Sinâ-y› Emel olacakt› o cemiyete flayet bu ad tak›l-
sayd›, yaz›l›fl› sevimsiz, telaffuzu güç, manas› kar›fl›k oldu¤undan, zannederim,
kolayca unutuldu¤u gibi edebiyat tarihinde de daha az yer tutacakt›. Morfolojinin
psikolojik tesirleri vard›r.
‹flte bundan tam otuz bir sene evvel, Bab›ali Mescidi’nin karfl›s›ndaki Hilâl isim-
li matbaada, bir cemiyet kurmak için Faik Âli reisli¤inde toplanan gençler bu ede-
bî teflekküle isim ararlarken, ilk önce ileri sürülen kelime “Sinâ-y› Emel” olmufltur.
Ne münasebetle, diyeceksiniz...
“Emel”in as›l Türkçesi “umma”d›r yukar›daki terkip bu itibarla anlatmas› epey-
ce uzun bir manaya geliyordu; daha do¤rusu bu ismi bulanlar onda böyle bir ma-
na olaca¤› vehmine kap›l›yorlard›: Musa yeni cemiyetin remzidir; o, nas›l Sinâ ya-
r›madas›nda Tûr’un tepesine ç›karak Rab ile buluflmak suretiyle mesle¤inin son
haddine eriflti ise bizim edebî teflekkül de öyle bir dereceye yükselme ümidini tafl›-
yarak, bu ümitle çal›flacak. Uzun ifl, zor ifl, kar›fl›k ifl... Ayr›ca Yahudice bir hava-
s›, bir Tevrat çeflnisi, flekil cihetinden de¤ilse de medlûl ve mana itibariyle bir “Sa-
lamon Levi ve fierikleri” ticaret firmas› acayipli¤i de var. En do¤rusu Edebiyat-› Ce-
dide’ye has bir kelime, hayal ve fikir tuhafl›¤› var.
Edebiyat tarihi, “Fecr-i Âti” için bafllang›çta Servet-i Fünûn edebiyat›n›n deva-
m›d›r hükmünü verir; do¤rudur. Do¤ru oldu¤unun bir ispat› da “Sinâ-y› Emel”in
mecliste kendisine taraftar bulmas›d›r. Fakat kabul edilmeyifli de gençlerin o tesir-
den çabuk kurtulacaklar›na iflaret say›labilir.
Sinâ-y› Emel’i teklif edenler aras›nda Ahmet Hâflim’in bulunmas› ihtimali çok
kuvvetlidir. Zira flairin:
Firâz-i-zirve-i-sinâ-y›-kahra yükselerek,
Oradan,
Oradan düflmek ölmek istiyorum!
m›sralar› bu kelimeye karfl› muhabbetini göstermektedir.
Sinâ-y› Emel’i be¤enmeyip m›r›ldananlardan biri de bendim. Ama ben kim-
dim?(...) Tahsin Nahit, o zaman “Jön Türk” piyesini oynatm›fl bir yar› flöhretti;
Hamdullah Suphi kendisini yaz›lar› ile hemen hemen tan›tm›flt›; hofl, yazmam›fl
olsa da f›trî bir kabiliyetle, zarif k›yafetiyle, büyüksü vaziyetleriyle kendisini yine
tan›nm›fl flekle sokabilir, tan›t›rd›. Müfit Ratip, çoktan sahneye ç›km›fl, “Zor Ni-
kâh”› muvaffakiyetle oynanm›fl ve tiyatro tenkitleri yapm›flt›. Emin Bülent sporcu,
Ahmet Haflim kavgac›, fiahabettin Süleyman coflkun, Ahmet Rasim, Celal Sahir ve
Faik Âli Servet-i Fünûn’dan yadigar, binaenaleyh üçü de nüfuzlu idi. Mecliste
zannederim, dostum Ali Süha, Cemil Süleyman, Mehmet Behçet, Köprülüzâde de
bulunuyordu. Bu henüz meçhuller aras›nda Yakup Kadri ile ben de kar›flm›flt›m
ve öyle hat›rl›yorum ki Sinâ-y› Emel’i o meçhuller grubunun müflterek homurtula-
r› yere çarpm›flt›.
Fecr-i Âti’nin isim babas› kimdir, bu teklifi kim yapt›, unutmuflum fakat “Sinâ-y›
Emel” gibi bizi hem terkip hem muhayyile yükü alt›nda ezen ismin arkas›ndan
“Fecr-i Âti” aram›za bir demet çiçek gibi renkli ve hafif düflüverince üzerine koflufl-
tuk. Öteki s›r›k hamallar›n›n h›nk diye yere att›klar› bir balya gibi ortada kala kald›.
Fecr-i Âti’yi istihza olsun diye baz›lar›, din iflleri derslerinde tarifi geçen “Fecr-
i Kâzib” yani sahah olmadan evvel tan yerinin yalanc›ktan biraz a¤ar›p yine ka-
rarmas›, tekrar karanl›¤a gömülmesi hâdisesine benzetmiflti. Do¤ru de¤il. Zira fe-
cir, lügat bak›m›ndan günefl, ufkun alt›nda 18 dereceye vas›l oldu¤u zaman tan
yerinde hâs›l olan hafif k›z›ll›k demektir; güneflin do¤uflu manas›na gelmez. Nite-
kim flafak da, bat›fltan sonra garpta görünen ayn› renge denir. Fecr-i Âti terkibin-
de bu itibarla bir kendini küçük görme ve gösterme nezaketi vard›r. Sonraya vaat
ediyor.
Bence isminin delâlet etti¤i sözü tutmufltur: Edebiyat tarihimizde Milli edebiyat
bugünkü edebiyat diye an›lan oldukça feyizli devreye o k›z›ll›ktan gittikçe nurla-
flan birkaç keskin flule dökülmesiydi, o devre daha sönük kalacakt›, belki de göz gö-
zü görmeyecekti. Karanl›¤a uzanan mumun kadrini gece yolcusuna sormal›” Kendi ad›yla dergi
(Yücel, 1957, 48-51) ç›karamayan Fecr-i Âtî,
yay›n organ› olarak t›pk›
Anlafl›l›yor ki kuruluflla sonuçlanan bu ilk toplant›da, Ahmet Haflim’in de des- Edebiyat-› Cedide gibi,
tekledi¤i “Sînâ-y› Emel” ismi de¤il “Fecr-i Âtî” ismi benimsenmifltir. Baflkanl›¤a bu Servet-i Fünûn’u
ad› teklif eden Fâik Âli seçilmifltir. Faik Âli Ozansoy’un seçilmesinde, içlerindeki en benimsemifltir.
yafll› (1876 do¤umlu) kimse oluflu kadar daha önce Edebiyat-› Cedide toplulu¤un-
da yer alm›fl olmas›n›n da pay› büyüktür. Söz konusu toplant›dan sonra al›nan ka-
rar kamuoyuna flu haber ile duyurulur:
“fiubban-› hâz›radan (zaman›m›z›n gençlerinden) bir k›s›m münevver genç
üstat Faik A1i Bey’in riyâset-i edebiyesinde (baflkanl›¤›nda) Fecr-i Âtî nâmiyle bir
encümen-i fliir ve tefekkür tesis etmifltir. Âtî için ümitlerle mâlâmâl (dopdolu) olan
edebiyat›m›z›n seyr-i bâtîsine (a¤›r gidifline) ihtiyaç ve istidâd-› vatanla mütena-
sip (vatan›n ihtiyaç ve yetene¤i ile uyumlu) bir cereyan-› feyz ve tekâmül (canl›l›k
ve olgunluk hareketi) vermek üzere teflekkül eden bu heyetin düstur-› esasî-i mesle-
kî (izleyecekleri yolun ana ilkeleri) fludur:
fiiir ve Tefekkür
Sanat flahsî ve muhteremdir.
Ruhlar› fliir ve bedâyie (güzelliklere) karfl› bir ihtizaz-› samimî meftuniyetle
(içtenlikle hazzeden bir tutkunlukla) lerzan (titreyen) ve meflhun (dopdolu)
olan bu gayûr (çok gayretli) gençler, yak›nda meslek ve âmâl-i san’atperestâne-
lerinin makesi olmak (san’atta tutacaklar› yol ve sanatseverlik emellerini akset-
tirmek) üzere Fecr-i Âtî nâm›yla bir risale-i mevkute (süreli yay›n / dergi) nefl-
redecektir” (Servet-i Fünûn, 1909, 147)
Bu haberde bahsedilen Fecr-i Âtî adl› dergi bir türlü ç›kar›lamaz. Topluluk
mensuplar›, en muteber kültür ve sanat dergilerinden Servet-i Fünûn, Resimli Ki-
tap, Musavver Eflref’te yay›n faaliyetini sürdürürler. Bu arada toplulu¤un en önem-
li isimlerinden fiahabettin Süleyman, Fecr-i Âtî’nin yay›n organ› olmak niyet ve
ümidiyle fiiir ve Tefekkür adl› bir mecmua ç›kar›r. Ancak iki say› (2-9 Eylül 1909)
yay›mlanabilen bu dergiyi, yine fiahabettin Süleyman’›n ayn› gaye ile ç›kard›¤› ve
mali s›k›nt›lardan dolay› tek say›l›k ömrüyle, matbuat tarihine kar›fl›veren Jale (25 Jale
Kas›m 1909) dergisi takip eder. Nihayet kendi bafllar›na dergi ç›karman›n zorlu¤u-
nu kavrayan Fecr-i Âtîciler, vaktiyle Edebiyat-› Cedidecilerin yay›n organ› olan Ser-
vet-i Fünûn dergisinde -sahibi Ahmet ‹hsan (Tokgöz])’›n da teklifiyle- edebî faali-
yetlerini birlefltirmeye karar verirler. Bu kararla birlikte, Türkçe, Türk ve Bat› Ede-
biyat› gibi konulardaki fikir ve iddialar›n›, neler yapmak istediklerini bir beyanna-
me ile kamuoyuna duyururlar.
TÜRK EDEB‹YATINDA ‹LK EDEBÎ BEYANNAME

Türkçede sanat meseleleriyle alakal› ilk ortak metin olan söz konusu beyanname-
yi okuyal›m.
Servet-i Funun
977.say›s›
Resim 2.1
Fecr-i Âtî Encümen-i Edebîsi Beyannamesi

Fecr-i Âtî Encümen-i Edebîsi Beyannamesi

fiimdiye kadar memleketimizde edebiyat kelimesinin haiz oldu¤u ehemmiyeti hal- Nam›k Kemal, edebiyat›n
millet olmadaki rolünü
ka ifham eden (anlatabilen), tereddüt etmeden söyleyebiliriz ki, pek az kimse gel- belirtmek için “Edebiyats›z
mifltir. Tarih-i edebîmizi (edebiyat tarihimizi) tetkik edersek en parlak devirlerde millet dilsiz insan gibidir”
benzetmesini yapm›flt›. Fecr-
bile edebiyat›n bütün ihata-i manas›yla (genifl anlam›yla) anlafl›l›p anlat›lmad›- i Âtî mensuplar› bu özdeyifli
¤›n› görürüz. Onun için bizde sanat ve edebiyat, daima bofl vakitlerin bir hem- özellikle vurgulam›fllard›r.
dem-i latifi (güzel bir arkadafl›) olmaktan fazla bir ehemmiyet almam›fl ve bunla-
r›n nas›l terbiye-i hissiyenin tekâmülüne (duygu terbiyesinin geliflimine) hizmet et-
mek tarikiyle (yoluyla) bir milletin piflvâ-y› terekkiyât› (geliflmesinin önderi) oldu-
¤u takdir edilmemifltir. Edvar-› kadimden (en eski devirlerden) ayr›l›p asr-› haz›ra
(günümüze) do¤ru gelince yavafl yavafl suret-i telkinin (telkin fleklinin) bir istiha-
leye (de¤iflime) u¤rad›¤›n› görüyoruz. Kemal Bey ve hem-zamanlar› (ça¤dafllar›)
birçok münasebetle bu husustaki fikirlerini söylemifllerdir. Kemâl Bey’in “Edebiyat-
s›z millet, dilsiz insan kabilindendir” sözü meflhurdur. Fakat efkâr-› umumiyenin
(kamuoyunun) anlamaktan ve anlamak için hiç bir rehber-i hay›rkâr ve ciddi
(hay›rl› ve ciddi bir rehber) bulamamaktan mütehass›l (do¤an) lakâydîsine (umur-
samazl›¤›na) böyle bir cümlenin devâsâz (çare) olmas› elbette mümkün de¤ildir.
Bu zamana mahsus edebiyatlar›n da bu hususta hidemât› (hizmetleri) görül- Fecr-i Âtîciler, bu
mekle beraber Osmanl› efkâr-› umumiyesinin (kamuoyunun) bu rehberi kat’i su- beyannamede, kendilerinden
önce edebiyat›n önemini
rette buldu¤u tarih, itiraf etmeli ki, Edebiyat-› Cedide’nin genç ve faâl zekâlar›- kavram›fl ilk toplulu¤un
n›n Servet-i Fünûn sahifelerinde ilk tesis-i meslek ettikleri zamana tesadüf eder. Bu Edebiyat-› Cedide oldu¤unu
ifade ettiler.
heyet-i edebiyenin (edebî heyetin) erkân›, o mecmuan›n sahifelerinde muhitini
tenvir eden bir manzume-i muzîe (›fl›k veren, parlayan munzume/beraberlik) va-
zifesini görüyordu. Fakat hükümetin gittikçe artan zulmü onlar›n kalemlerine ilk
darbe-i anif ü kahhâr› (sert ve kahredici darbeyi) indirdi. Ve bunlar ilerde tekrar
toplanmak ümidi ile da¤›l›p gittiler. Hürriyetin ilan›yla yeniden ziyalar›na intizar
edildi¤i (›fl›klar› beklenildi¤i) zaman ise pek az istisnaî ile art›k onlar eski melike-i
hayalleri (hayallerinin melikesi) olan sanat ve edebiyata karfl› bir sehâb-› lâkaydî-
ye (umursamazl›k bulutuna) bürünmüfltür. Bunu söylemekle bizden evvel gelen-
lere itiraz arzusunda de¤iliz. Zira onlar›n edebiyat›m›za ettikleri hizmeti takdir
etmemek herhalde kadir-flikenlik (kadirbilmezlik) olur. Biz onlara mazi-i meslek-
leri için teflekkür ile hal ve istikbale atf-› nazar edece¤iz (bakaca¤›z).
‹flte bu istikbale bakmak azim ve niyetiyle Fecr-i Âtî teflekkül ediyor. Fecr-i Âtî
azas› kendilerine herkesten ziyade edebiyat-perest ve azim-perver olmaktan fazla
bir k›ymet ve ehemmiyet atfetmek cesaretini almamakla beraber temelini att›klar›
müessesenin bu beyâbân-› ilim ve edep (ilim ve edebiyat çölü) içinde bir sâye-zâr-
› zümürridîn (yemyeflil bir gölgelik) olmas›na intizâren (bekleyerek) flimdilik Avru-
pa’daki emsâlinin (benzerlerinin) küçük bir numunesini temsil ve irae etmesine
(göstermesine) çal›flacaklard›r. Lisan›n, edebiyat›n ulûm-› edebiye ve içtimaiyenin
(edebiyat ve toplum bilimlerinin) terakkisine (ilerlemesine) hizmet etmek, ayr› ay-
r› flurada burada tenemmüv eden (geliflip büyüyen) istidatlar› sinesinde cem ede-
rek (toplayarak) ‹ttihat ve içtima›n (beraberli¤in ve bir araya gelmenin) has›l ede-
ce¤i (do¤uraca¤›) kuvvetle tekemmüle (olgunlaflmaya), müsademe-i efkâr›n (fikir-
lerin çarp›flmas›n›n) parlataca¤› barika-i hakikatle tenvir-i efkâra (hakikat flimfle-
¤i ile fikirleri ayd›nlatmaya) çal›flmak: ‹flte Fecr-i Âtî’nin gaye-i azim ve meram›
(gayretinin gayesi ve istedi¤i)!
Fecr-i Âtî “Beyanname”sinde, kendilerinden önce kimlerin edebiyataSIRA

gereken
S‹ZDEönemi verdi- SIRA S‹ZDE
¤i kabul edilmifltir? 2
S O R U S O R U
Fecr-i Âtî azas›n›n semerat-› mesaisini (çal›flmas›n›n meyvesini) ihtiva edecek

bir kütüphane, teessüs etmek (kurulmak) üzeredir. Edebiyat-› Cedide’nin parlak ze-
kâlar›na da matla-› envar (nurlar›n do¤aca¤› yer) olma meziyetini haiz olan Ser-
vet-i Fünûn mecmuas› nâflir-i âsâr›d›r (eserlerinin yay›mc›s›d›r/yay›n organ›d›r).
Bundan baflka memleketimizin terakkiyât-› fikriye ve hissiyesini (fikrî ve hissî
yükselmesini) temin edecek âsâr-› mühimme-i Garbiyeyi (Bat›’n›n mühim eserleri-
ni) kendi azas›na ve mükâfâtl› müsâbakalarla (ödüllü yar›flmalarla) hariçten in-
tihap olunacak (seçilecek) zevata (kimselere) tercüme ve neflrettirmek, umûmî
konferanslar vererek halk›n seviye-i zevk-i edebîsinin i’lâs›na (edebî zevk seviyesi-
nin yükselmesine), hudûd-› malûmât›n›n tevsiine (bilgi hudutlar›n›n genifllemesi-
ne) çal›flmak, memâlik-i Garbiyedeki müessese-i mümâsile (Bat› ülkelerindeki
benzer kurulufllar) ile tesis-i revâb›t ve münasebât ederek (iliflki ve ba¤lar› gelifltire-
rek) memleketimizin tenemmüvât-› edebiyesini (edebî geliflmesini) Garb’a, Garb’›n
envar›n› âfak-› fiark’a nakledecek metin ve ulvî bir nâkil vazifesini görmek, Fecr-i
Âtî’nin cümle-i âmâlindendir (emellerindendir).
Tanzim ve hükümete ita olunan (sunulan) nizamnamenin bir sureti yak›nda
neflrolunacakt›r.
Efkâr-› münevvere ashab›n›n (ayd›nl›k fikir sahiplerinin) bu teflebbüs-i hayr›
(hay›rl› teflebbüsü) bir nidâ-y› teflçî ve takdir (be¤enme ve gayretlendirme ünleme-
siyle) ile karfl›layaca¤›na eminiz. Çünkü ac› bir itiraf olmakla beraber söylemek-
ten çekinmeyiz ki, memleketimizin ilme, sanata ihtiyac› pek fledittir (çok fliddetli-
dir). Bu ihtiyac› telâfi için at›lacak en küçük ad›m, rehâya, i’tilâya do¤ru at›lm›fl
demektir; ve bundan mahrum olmak muazzez (çok sevgili) vatan için elîm (elem
verici) bir öksüzlüktür.”
Fecr-i Âti Encümeni Edebîsi nam›na kâtibi
Müfit Ratip
Encümenin a’zâ-y› haz›ras›:
Ahmet Samim, Ahmet Haflim, Emin Bülent (Serdaro¤lu), Emin Lâmi, Tahsin
Nahit, Celâl Sahir (Erozan - reis), Cemil Süleyman (Alyanako¤lu), Hamdullah
Subhi (Tanr›över), Refik Halit (Karay), fiahabettin Süleyman, Abdülhak Hayri, ‹z-
zet Melih (Devrim), Ali Canip (Yöntem), Ali Sühâ (Delilbafl›), Faik Âli (Ozansoy),
Faz›l Ahmet (Aykaç), Mehmet Behçet (Yazar), Mehmet Rüfltü, Köprülüzâde Meh-
met Fuat (Köprülü), Müfit Ratip, Yakup Kadri (Karaosmano¤lu)
(Servet-i Fünûn 1910: 227).
BEYANNAMEN‹N YORUMU
Fecr-i Âtî toplulu¤unun Fecr-i Âtî Encümen-i Edebîsi Beyannamesi’nde ilkin, kendilerinden önceki sanat
edebî beyannamesini, üç ve edebiyat anlay›fl› elefltirilmifltir. Onlara göre bizde sanat ve edebiyat daima bofl
bafll›k alt›nda
de¤erlendirmek mümkündür: vakitlerin sevimli bir arkadafl› olarak görülmüfl, zevk seviyesinin yükselmesine hiz-
1. Kendilerinden önceki met yoluyla, bütün bir milletin yücelmesindeki önderli¤i takdir edilmemifltir. Yal-
sanat ve edebiyat
anlay›fl›, n›z Nam›k Kemal, edebiyats›z milleti dilsiz insana benzetmekle edebiyat›n toplum-
2. Gayelerinin ifadesi ve daki gerçek ifllevini dile getirmifl fakat etkili olamam›flt›r. Ayr›ca Edebiyat-› Cedide-
3. Bu gayeyi gerçeklefltirmek
için yapacaklar› fleyler.
ciler bu hususta ilk ciddi rehberdirler. Fakat onlar›n da II. Meflrutiyet sonras›nda
yeniden bir araya gelememeleri, edebiyata karfl› lakay›t kald›klar›n› gösterir.
Beyannamedeki iddiaya bak›l›rsa Fecr-i Âtî; Avrupa’daki sanat cemiyetlerinin
bir benzeri olacak ve lisan›n, edebiyat›n genel olarak sosyal bilimlerin birlikte ça-
l›flmakla ilerleyece¤i anlay›fl› çerçevesinde hareket ederek ilim ve edebiyat çölü
halindeki memleketi ilim ve edebiyat için bir vaha haline getirmek emelindedir.
Fecr-i Âtî toplulu¤unun sanat ve edebiyatta yapmak istedikleri hakk›nda

SIRAneler
S‹ZDEsöylenebilir? SIRA S‹ZDE
3
Bunu gerçeklefltirmek için yapmak istedikleri fleyler flöyle s›ralanm›flt›r:
D Ü fi Ü N E L ‹ M
• Mensuplar›n›n eserlerini ihtiva eden bir Fecr-i Âtî Kütüphanesi kurmak, bir D Ü fi Ü N E L ‹ M
yay›n serisi oluflturmak. Fecr-i Âtî’nin sanat ve
• Mensuplar›na veya açaca¤› yar›flmalarla baflkalar›na, Bat›’n›n
S O R önemli
U eserle- edebiyattaki temel
S Odüsturu
R U
rini tercüme ettirmek. “sanat flahsî ve
muhteremdir.” cümlesiyle
• Herkese aç›k konferanslarla halk›n edebî zevkinin yükselmesine, bilgi hu- özetlenebilir.
D‹KKAT D‹KKAT
dudunun genifllemesine çal›flmak.
• Bat›’daki benzer müesseselerle iliflki kurup memleketimizin edebî eserlerini
N N
onlara, onlar›nkini de bizim ayd›nlar›m›za tan›tmak. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
• Yay›n organ› olarak seçilen Servet-i Fünûn dergisi etraf›nda toplanmak.
Beyannamenin en dikkat çekici taraf› ise, herhangi bir edebî meslek ve tercih
belirtilmemifl olmas›d›r. Daha kuruluflu ilan eden haberde “sanat flahsî ve muhte-
remdir” denmiflti. Bu cümle herkesin edebî tavr›nda serbest oldu¤u ve toplulu¤u
de¤il sadece kendini temsil edebilece¤i anlam›na gelmektedir. Nitekim daha son-
ra, pek çok vesile ile her bir üyenin edebî kanaatlerinde serbest bulundu¤u ilan
edilmifltir.
II. Meflrutiyet ortam›n›n dernekçili¤e çok müsait havas› Fecr-i Âtîcileri de resmî
bir dernek kurmaya sevk etmifltir. Ancak beyannamede aç›klanan bu niyet, belki de
sanat› “flahsî ve muhterem” kabul eden, toplu çal›flma disiplinine yanaflmayan üye-
lerin flahsi ve ayr› ayr› istikametlere yönelmelerinden ötürü gerçekleflememifltir.
Beyannamede belirtilen Fecr-i Âtî Kütüphanesi adl› bir yay›n ‹ N Tserisi,
E R N E Tniyet safha- ‹NTERNET
s›ndan uygulamaya geçirebildikleri bir teflebbüstür. Bu seriden befl kitap yay›mlan-
Fecr-i Âtî’nin üye
m›flt›r: Timsal-i Aflk (Cemil Süleyman), Hayat-i Fikriye (Köprülüzâde Mehmet Fu- say›s› zaman zaman
at), ‹nhizam (Cemil Süleyman), Ruh-› Bî-kayt (Tahsin Nahit), F›rt›na (fiahabettin de¤iflmifltir. Servet-i
Süleyman). Bu kitaplar›n iç kapaklar›nda ayn› seriden yay›mlanmas› düflünülen Fünun (say›: 1010,
13 Ekim 1910,
otuzdan fazla kitab›n listesi bulunmaktad›r. fiu halde bu yay›n faaliyeti niyeti de
s.367)’daki
ancak k›smen gerçekleflebilmifltir. duyuruda,
Fecr-i Âtî’nin kuruluflunu bildiren haberde reis olarak Fâik Âli [Ozansoy], bu be- “Beyanname”nin
yannamede ise Celâl Sahir (Erozan) gösterilmifltir. Fâik Âli’nin k›sa bir müddet son- yay›mlan›fl›ndan
yaklafl›k yedibuçuk
ra Midilli mutasarr›fl›¤›na atanmas› üzerine Faz›l Ahmet (Aykaç), toplulu¤un ikinci ay sonra üye
baflkan› olur. Fecr-i Âtî’nin baflkanl›¤›na daha sonra Hamdullah Subhi (Tanr›över) say›s›n›n 18’e
(Yücel, 1957, 51, 54, 59) ve onun ayr›lmas›yla Celâl Sahir (Erozan) seçilmifltir. düfltü¤ü görülüyor.
“Fecr-i Âtî Kütüphanesi” adl› yay›n dizisinden hangi kitaplar yay›mlanm›flt›r?

4
Beyannamenin alt›nda Arap harfli alfabe s›ras›yla verilen yirmi bir isimden ba-
D Ü fi Ü d›fl›nda
z›lar› zamanla topluluktan ayr›lm›fl, tekrar dönmüfllerdir. Bunlar›n NEL‹M ‹brahim D Ü fi Ü N E L ‹ M
Alaattin (Gövsa), Mehmet Ali Tevfik (Yükselen), ‹smail Suphi (Soysall›), Süleyman
Fehmi, Nevin (kimyager Neyyir Bey) ve Hasan Bedrettin Bey deS toplulu¤a
O R U kat›lm›fl S O R U
ve böylece daha genifl bir edip kadrosu meydana getirilmifltir. Ad› geçen ediplerin
bir k›sm› topluluk içinde ancak birkaç gün kalm›fl olsa da, bu kadar genifl bir kad-
D‹KKAT D‹KKAT
roya ulaflmas›, Fecr-i Âtî’nin siyasi kargafla ortam›nda halis sanat heyecan› do¤ur-
du¤unu gösterir. Yine bu genifl kadro, II. Meflrutiyet’le birlikte edebiyat âlemine
N N
ad›m atan nesli temsil edebilecek niteliktedir. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
FECR-‹ ÂTÎ YER‹NE NESL-‹ ÂTÎ (NÂYÎLER)

Yeni Lisan ve Millî Edebiyat Hareketi 1912 y›l› ilk yar›s›nda art›k genel kabul gör-
meye bafllam›flt›r. Bunun anlam›, Fecr-i Âtî etkisinin azalmas›d›r. ‹flte bu durumu
gören fiahabettin Süleyman, mensubu oldu¤u Fecr-i Âtî’nin edebî faaliyetlerini bir
liste halinde göstermek maksad›yla “Bir Bilanço” (fiahabettin Süleyman, 1912a,
150-152) adl› bir yaz› kaleme alm›flt›r. Ayn› yazar daha sonra adeta bu yaz›y› ta-
mamlayan “Batakl›kta” bafll›kl› bir yaz› daha yay›mlam›flt›r (fiahabettin Süleyman,
1912b: 222-223). Yazar burada karamsar bir tablo çizerek Fecr-i Âtî’nin bekleneni
yapamad›¤›n› fakat onun yerini alacak birilerinin de ortada olmad›¤›n› söyler. Bu-
nun üzerine Hakk› Tahsin, “fiahabettin Süleyman Bey’e: ‘Batakl›kta’ Münasebetiy-
le” bafll›kl› yaz›s›nda, Edebiyat-› Cedide ve Fecr-i Âtî’nin art›k yok oldu¤unu fakat
yeni bir neslin yetiflti¤ini iddia eder. Arkas›ndan fiahabettin Süleyman’›n ve ona ce-
vap olarak Selahattin Enis (Atabeyo¤lu), Hemedanîzade Ali Naci (Karacan) ve Ha-
lit Fahri (Ozansoy)’nin yaz›lar› gelir.
Bütün bu münakaflalardan sonra Fecr-i Âtî’nin y›prand›¤›na inanan bu gençler,
kendilerini “Nesl-i Âtî Cemiyet-i Edebiyesi” ad›yla edebiyat dünyas›na tan›tan flu
beyannameyi neflrettiler:
“Nesl-i Âtî Cemiyet-i Edebiyesi’nden:
Mevcûdât-› milliyenin (millî varl›¤›n) esâsât› miyân›nda (temelleri aras›nda)
bir mevki-i mümtaz ihraz eden (önemli bir yer tutan) ve flimdiye kadar her lisan›n
flîve ve âhengiyle mütenâsip bir mecrâda g›pta-bahfla teceddüdler (imrenilecek ye-
nilikler) gösteren edebiyat, lisan, maatteessüf (yaz›k ki) bir dereke-i hiçîden (hiçlik
seviyesinden) kurtulamam›fl ve mebde’indeki (bafllang›c›ndaki) esas yavafl yavafl
bozularak ‘teceddüt’ (yenilik) nam› alt›nda fiark’› ve Garb’› taklit etmek gibi gari-
beler suretinde tecelli etmifltir.
‹flte Edebiyat-› Osmaniye’deki mârü’z-zikr flu tarz-› sakîmi (yukar›da zikrolu-
nan flu yanl›fl tarz›) kökünden y›kmak ve lisan›n ahengiyle mütenasip millî bir
mecrâ-y› nevîn açabilmek maksad›yla teflekkül etmifl olan cemiyetimiz bugün ke-
mâl-i hürmetle kendilerine alem ittihâz ettikleri “Nesl-i Âtî” nam›n›n müsemmâla-
r›na metin bir esas, do¤ru bir yol açaca¤›ndan Osmanl›l›¤›n menâfiine çal›flan bi-
lumum müessesât-› edebiye, ilmiye, içtimâiye ve matbuat ve muhit-i edebiyemizde
sâhib- mevki zevât-› kirâmdan velhâs›l gençlerimizden müzaheret bekler.
Kâtib-i Umûmî
Tahsin Nihat”
(Nesl-i Âtî Cemiyet-i Edebiyesi’nden, 1912, 338)
Bu beyannamede, iki fleyden bahsedilmekte, iki iddiada bulunulmaktad›r:
• Dil ve edebiyat›m›z, “teceddüt” (yenilik) nam› alt›nda fiark’› ve Garb’› takli-
de yönelmifltir.
• Nesl-i Âtî, taklidi kökünden y›k›p, lisan›n ahengiyle uyumlu millî ve yeni bir
yol açabilmek maksad›yla kurulmufltur.
Bu beyannamede hem Fecr-i Âtî Encümen-i Edebîsi Beyannamesi’nin hem de
Genç Kalemler dergisindeki ilk Yeni Lisan yaz›s›n›n baz› fikirleri vard›r. Dil ve ede-
biyat, millî varl›¤›n önemli ögelerinden biri oldu¤u hâlde bu durumun bizde anla-
Yeni Hayat: Hukuk, iktisat, fl›lamad›¤› iddias›, Fecr-i Âtî Beyannamesi’nde Nam›k Kemâl’in görüflleri hat›rlat›-
ahlak, felsefe, e¤itim-
ö¤retim, dil ve edebiyat gibi larak verilmifltir. Yenilik ad›na fiark ve Garp’›n taklit edildi¤i iddias› ise sözü edilen
toplum hayat›n›n bütün Yeni Lisan yaz›s›nda da dile getirilmiflti. Kuvvetli olan vurgu, “taklit” yerine “millî-
parçalar›nda taklit yerine
ibda (yaratma) ve
lik”tir. Bu sadece Yeni Lisan Hareketinin de¤il, onun da ba¤l› oldu¤u Yeni Hayat
millîleflmeyi seçme felsefesi. görüflünün bir parças›d›r.
“Nesl-i Âtî umumî kâtibi Tahsin Nihat” imzas›yla yay›mlanan bu ilandan sonra
tart›flmalar gittikçe artar.
Fecr-i Âtî karfl›s›nda varl›k s›nav›na giren bu genç edipler, Nesl-i Âtî ad› yan›nda
kendilerine ikinci bir isim daha bulurlar: Yeni Nesil. “Nesl-i Âtî” ismi nas›l Fecr-i
Âtî’yi hat›rlat›yorsa Yeni Nesil ismi de Yeni Lisan’› akla getirmektedir. Bu isimlendir-
meler, her iki edebî grubun fikirlerini temsil ederek onlar›n yerine geçme arzusunu
simgeler. Nitekim kendilerini ispat için girifltikleri kalem mücadelesinde bu durum
apaç›k görülmektedir. Fecr-i Âtî - Yeni Nesil
Yeni Nesil gençleri, Rübap mecmuas›nda, kendi eserlerinin mevzu ve orijinali- (Nesl-i Âtî / Nâyîler)
te bak›m›ndan Fecr-i Âtî eserlerinden üstün oldu¤unu ileri sürerler. Mücadelesi.
Karikatürün alt›nda
Mehmed Rauf, Servet-i Fünûn’daki “Fecr-i Âtî’nin ‹flâs›” ve “‹flas-› Edebiyat” flu yaz› okunuyor:
(Mehmed Rauf, 1912a; 1912b) bafll›kl› yaz›lar›yla Yeni Nesil gençlerine hak verdi- - [Hakk› Tahsin: -Biz
¤ini aç›klar. Hamdullah Subhi (Tanr›över) ise, ortada yeni bir nesil bulunmad›¤›n›, de var›z.
- [fiahabettin
bu gençlerin Fecr-i Âtî’nin bir devam› oldu¤unu söyleyerek, fiahabettin Süley- Süleyman]: -Evet siz
man’›n onlar› “Zeyl-i Fecr-i Âtî” diye vas›fland›rmas›na kat›l›r (Tanr›över, 1912, 340- de vars›n›z.. Fakat
345). Meflhur hikâyeci Fahri Celâl Göktulga’n›n a¤abeyi Süleyman Bahri de “Sami” henüz bugün ne
taayyün etmifl bir
müstear ismiyle yazd›¤› “Tenekeciler” (Sami, 1912a, 18-22) ve “Basu bade’-mevt” flahsiyetiniz, ne de
(Sami, 1912b, 18-22) makalesinde Fecr-i Âtî’yi savunarak Yeni Nesil’e hücum eder. Fecr-i Âtî’den
Onlar› “ceplerinde topaçlar›, dudaklar›n›n kenar›nda macun bulafl›klar› olan yara- ayr›lm›fl bir
mazlar” diye nitelendirir. mesle¤imiz
mevcuttur.
Rübap mecmuas›nda Fecr-i Âtî’ye hücumlar›yla tan›nan Yeni Nesil, Kehkeflan
adl› dergide ayn› faaliyetlerine devam eder. Buradaki Fecr-i Âti aleyhtarl›¤›n›n ön-
deri, Selahattin Enis (Atabeyo¤lu)’tir. Yeni Nesil gençleri, di¤er tarafta da millîlik
vasf›n› Selanik’teki Genç Kalemler çevresine b›rakmamak için onlara da karfl› ç›-
karlar: “Bafllar›ndaki hürriyet kalpa¤›n›n üzerine yeni lisan, edebiyat-› milliye,
edebiyat-› avam diye diye bir muhallebici levhas› yap›flt›rarak meydan-› sanata
at›lanlar her fleyden evvel edebiyat›n halk için olmad›¤›n› anlamal›d›rlar” (Kara-
can 1912:411).
Bu münakaflalar s›ras›nda Yeni Nesil gençlerinin boy hedefi olarak fiahabettin Sü-
leyman görünmektedir. Fakat daha sonra Büyük Duygu dergisinde “Yeni Bir Halet-
i Ruhiye” bafll›kl› yaz›yla onlar› alk›fllayan, onlarla edebiyat›m›za yeni bir ruh geldi-
¤ini söyleyen de fiahabettin Süleyman oldu. fiahabettin Süleyman söz konusu yaz›-
s›nda Nesl-i Âtî gençlerinin eserleriyle “edebiyat›m›za Türklük hissinin hâkim k›l›n-
d›¤›”n› söyleyerek onlar› takdir ve teflvik etti (fiahabettin Süleyman, 1913, 229-231).
Kehkeflan kapan›nca, Nesl-i Âtî (Yeni Nesil) edipleri Nihâl mecmuas› etraf›nda
topland›lar. Fakat bu mecmua da ancak üç say› ç›kabildi (son say›: 19 fiubat 1914).
Nihâl’in peflinden ayn› kadro Safahat-t fiiir ve Fikir dergisini ç›karmaya bafllad›. Bu
derginin yaz› kadrosunda yer alan fiahabettin Süleyman, Yeni Nesil gençlerini Nâ-
yîler ad›yla edebiyat âlemine takdim etti (fiahabettin Süleyman, 1914, 3-6). fiaha-
bettin Süleyman’a göre, dünden alâkas›n› kesen terakkiyat (ilerleme) muallakta
(bofllukta) kalarak ölür. Meydana getirilen yenilikler kavmin ruhuna uygunsa, da-
ha kuvvetli olur, daha çabuk yay›l›r. Bu gençler de Türk fliirini ta memba›ndan al-
mak ve bu mayay› yeni nazariyelerle (Sembolizm, Parnasizm, Realizm) birlefltire-
rek edebiyat›m›zda yeni ve millî bir ç›¤›r açmak istemektedirler. Bu nazariyenin
mayas›n›, Avrupa’dan Yahya Kemâl (Beyatl›) getirmifltir. Onlar›n fliirlerinde, Yunus
Emre ve Mevlâna Celâlettin Rumî’de oldu¤u gibi bir “âheng-i derûnî” (iç musiki) Safahat-› fiiir ve
Fikir
mevcuttur. Nâyîlîk, Mevlâna ve Yunus Emre gibi vas›ta ile esas› yani lisanla hassa-
siyeti birbiriyle yo¤urmak demektir.
fiahabettin Süleyman böylece, sözü edilen gençleri Mevlâna’ya ve onun sembo-

lü olan “ney”e nisbetle “Nâyîler” diye adland›r›r.
Tevfik Mecdi ise fiahabettin Süleyman’›n bu yaz›s›n› “sermayesiz kalm›fl aksak
bir kalemin lâk›rd›s›” olarak de¤erlendirir. Yusuf Ziya Ortaç, Cenap fiahabettin’in
“Nâyîler” isminin bafl›na <<E>> harfi getirerek onlarla alay etti¤ini söyler (Ozan-
soy, 1970, 228).
Esasen “Nâyîlik”, ayn› sanat heyecan› ve prensipleri etraf›nda fluurlu bir toplan›-
fl›n ifadesi de¤ildir. Nâyîler edebiyat›m›za millî bir ruh ve canl›l›k kazand›rmak iste-
yen fiahabettin Süleyman’›n gayretleriyle birkaç nefeslik suni hayat yaflam›fl edebi-
yat merakl›s› gençler grubudur. Nitekim hamileri fiahabettin Süleyman matbuat ha-
yat›ndan çekilince “Nâyîlik”ten de eser kalmaz. Halit Fahri Ozansoy, hat›ralar›nda
(Edebiyatç›lar Geçiyor, Edebiyatç›lar Çevremde) Nâyileri, Fecr-i Âtî aleyhinde mü-
cadeleye fiahabettin Süleyman’›n teflvik etti¤ini bildirmektedir (Ozansoy, 1970, 39).
fiiirde iç musikiye büyük önem veren Nâyîler’in edebiyat›m›zda bu yönden hiz-
metleri bulundu¤u gibi, Millî Edebiyat cereyan›n›n genç nesillerce benimsenmesin-
de de tesirli olduklar› söylenebilir. Bu, toplumsal fayday› esas alan sanat anlay›fl›-
Halit Fahri n›n, sanat heyecan›n› geri plana atmamas› anlam›na gelir.
SIRA S‹ZDE Nâyîlerin edebiyat›m›za

SIRA S‹ZDE en önemli hizmetleri sizce nelerdir?
5
Bu topluluk gayretine kat›lan bafll›ca isimler flunlard›r: Enis Behiç (Koryürek),
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi ÜHalit
Hakk› Tahsin, N E L ‹ M Fahri (Ozansoy), Hasan Sait Mevlevî, Hemedanîzâde Ali Naci
(Karacan), H›fz› Tevfik (Gönensoy), ‹smail Zühtü, Orhan Seyfi (Orhon), Safi Ne-
S O R U cip, Selahattin
S O Enis
R U (Atabeyo¤lu), Tahsin Nihat, Yahya Saim (Ozano¤lu), Yakup
Salih.
Bu isimlerden Orhan Seyfi, Hasan Zeki, Hakk› Tahsin, Safi Necip, Selâhattin
D‹KKAT D‹KKAT
Enis ve Yahya Saim’i daha sonra Millî Edebiyat anlay›fl›n› bir “edebî mektep” hâli-
ne getirebilmek için kurulan fiairler Derne¤i’nde, Ömer Seyfettin’in yan› bafl›nda
N N
SIRA S‹ZDE görece¤iz. SIRA S‹ZDE
Bunlardan Enis Behiç, Halit Fahri, Orhan Seyfi ve Yahya Saim ise Millî Edebi-
yat Hareketinin en baflar›l› flairleri aras›na girmifllerdir. Hakk› Tahsin, Ahmet Ha-
flim’in övgüyle bahsetti¤i nadir flairlerden biridir (Ahmet Haflim, 1923, 2).
Fakat bütün bu önemli isimlere ra¤men Nesl-i Âtî Edebî Cemiyetinin, devrinde
K ‹ T A P
etkili oldu¤u söylenemez. Dönemin dergilerinden Nesl-i Âtî, ilk say›s›nda, “Nesl-i
K ‹ T A P
Âtî Cemiyet-i Edebiyesi”yle ilgisi bulunmad›¤›n› aç›klam›flt›r. Bu durum, söz konu-
su etkinin çok s›n›rl› kald›¤›n› gösteren bir iflaret say›labilir.
Özet
Fecr-i Âtî toplulu¤u, II. Meflrutiyet’in ilan›ndan

birkaç y›l önceye dayanan edebî gayretlerden
beslenerek 20 Mart 1909’da ‹stanbul’da, Hilâl ga-
zetesinin matbaas›nda yap›lan bir toplant›yla ku-
rulmufltur. Kesin bir da¤›l›fl tarihi bulunmamakla
birlikte, Millî Edebiyat Hareketinin iyice etkinlik
kazand›¤› 1913’e kadar devam etti¤i söylenebilir.
Fecr-i Âtî, II. Meflrutiyet y›llar›n›n ferdiyetçi sa-
nat anlay›fl›n› temsil eder. Fakat bu onlar›n “sa-
nat-toplum” iliflkisine kay›ks›z kald›klar›n› gös-
termez. “Sanat flahsi ve muhteremdir” cümlesini
ilke edinmifllerdir. Bu ifadedeki “flahsi” s›fat›yla
sanatç›n›n istedi¤i tema ve konuda yazma hürri-
yeti anlat›lm›flt›r. Sanat› “muhterem” kabul et-
mek ise ifllenen her fleyin ancak ve ancak sana-
t›n inceliklerine, estetik de¤erlere, özel dokusu-
na hürmet göstererek ortaya konmas› demektir.
Onlara göre bir eser, ancak güzellik heyecan›
yaratabiliyorsa “edebî” say›labilir. Bu düflünce,
II. Meflrutiyet’in ilan›ndan sonraki siyasi toplum-
sal zeminden dolay› sanat ve edebiyat› politika
malzemesi seviyesine düflürmemek gayretinin
bir yans›mas›d›r.
Edebiyat tarihimizde bir grup ad›na ilk beyanna-
meyi Fecr-i Âtî, kuruluflundan 11 ay sonra 24 fiu-
bat 1910’da Servet-i Fünûn dergisinde yay›mla-
m›fl ve bu dergiyi yay›n organ› olarak benimse-
mifltir. Beyannameye, daha önce Edebiyat-› Ce-
dide (Servet-i Fünûn) zümresinde yer alan iki
isimle, o s›ralardaki edebî faaliyetlerin önde ge-
len gençlerinden 19 isim imza koymufllard›r.
Fecr-i Âtî’nin gelifltirdi¤i türlerin bafl›nda tiyatro-
yu saymak laz›md›r.
1. Afla¤›dakilerden hangisi Fecr-i Âtî’nin kuruluflunu 6. Afla¤›dakilerden hangisi Fecr-i Âtîcilerin amaçlar›n›
kolaylaflt›ran etkenlerden biri de¤ildir? gerçeklefltirmek için yapmay› vaad ettikleri çal›flmalar
a. Daha önceden aralar›nda devam eden beraberlik aras›nda say›lamaz?
b. Bat›l› edebî mektepler ve Edebiyat-› Cedide örne¤i a. Mensuplar›n›n eserlerini ihtiva eden bir Fecr-i
c. Halis edebiyat aray›fl› Âtî Kütüphanesi kurmak, bir yay›n serisi olufl-
ç. Devrin her fleye politik bir gözlükle bakma al›fl- turmak
kanl›¤›na tepki b. Mensuplar›na veya açaca¤› yar›flmalarla baflkala-
e. Millî Edebiyat Hareketi’nin bafl göstermesi r›na, Bat›’n›n önemli eserlerini tercüme ettirmek
c. Herkese aç›k konferanslarla halk›n edebî zevki-
2. Afla¤›dakilerden hangisi Fecr-i Âtî ad› yerine teklif nin yükselmesine, bilgi hududunun geniflleme-
sine çal›flmak
edilmifl fakat kabul görmemifltir?
d. Bat›daki benzer müesseselerle iliflki kurup mem-
a. Edebiyat Kulübü
leketimizin edebî eserlerini onlara, onlar›nkini
b. Edebiyat-› Cedide
de bizim ayd›nlar›m›za tan›tmak
c. Nesl-i Âtî
e. Üyelerini yurt d›fl› seyahatlerine göndermek
d. Sînâ-y› Emel
e. Servet-i Fünûn
7. Fecr-i Âtî’nin kuruldu¤unu bildiren habere göre
Fecr-i Âtî’nin yay›n organ› afla¤›daki dergilerden hangisi
3. Afla¤›dakilerden hangisi Fecr-i Âtî’nin kurulufl tarihidir? olacakt›r?
a. 7 A¤ustos 1891 a. Fecr-i Âtî
b. 20 Mart 1909 b. Musavver Hale
c. 24 fiubat 1910 c. fiehbal
d. 11 Nisan 1911 d. Rübap
e. 29 Ekim 1923 e. Servet-i Fünûn
4. Afla¤›dakilerden hangisi Fecr-i Âtî’ye baflkanl›k yap- 8. Fecr-i Âtî Beyannamesi’nde, toplulu¤un yay›n orga-
mam›flt›r? n› olarak seçilen dergi afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Celal Sahir Erozan a. fiehbal
b. Faz›l Ahmet Aykaç b. Servet-i Fünûn
c. Ahmet Haflim c. Fecr-i Âtî
d. Hamdullah Suphi d. Mecmua-i Fünûn
e. Faik Ali Ozansoy e. Tercüman-› Hakikat
5. Afla¤›daki eserlerden hangisi Fecr-i Âtî Kütüphanesi 9. Afla¤›dakilerden hangisi Fecr-i Âtî Encümen-i Edebî-
yay›n dizisinden ç›kmam›flt›r? si Beyannamesi’ne toplulu¤un sekreteri (kâtibi) olarak
a. Timsal-i Aflk (Cemil Süleyman) imza koymufltur?
a. Yakup Kadri (Karaosmano¤lu)
b. Hayat-› Fikriye (Köprülüzâde Mehmet Fuat)
b. Köprülüzâde Mehmet Fuat
c. ‹nhizam (Cemil Süleyman)
c. Müfit Ratip
d. Ruh-› Bî-kayd (Tahsin Nahit)
d. fiahabettin Süleyman
e. Bir Serencam (Yakup Kadri)
e. Cemil Süleyman (Alyanako¤lu)
10. Afla¤›dakilerden hangisi Fecr-i Âtî Encümen-i Edebî-

si Beyannamesi’nde bulunan imzalardan biri de¤ildir?
a. Ahmet Samim
b. ‹brahim Necmi (Dilmen)
c. Ahmet Haflim
d. Mehmet Rüfltü
e. Ali Canip (Yöntem)
Okuma Parças› I
YAKUP KADR‹, GENÇL‹K ve EDEB‹YAT HATIRALARI ler yapmak amac›yla kurulmufltu. Hattâ, ortaya att›¤›
Fecr-i Âti’nin kuruluflundan, san›r›m birkaç hafta sonra “Sanat flahsî ve muhteremdir” döviziyle bu amaca bir
“Resimli Kitap” adl› bir ayl›k dergide Nirvana bafll›kl› çeflit edebî kural niteli¤i de vermifl bulunuyordu.
bir yaz›m›n ç›k›fl› ve Refik Halit’in baflka bir dergide Öyle ama, “Edebiyat flahsî ve muhteremdir>> sözün-
Zend-Avesta kliflesi üzerine alt›nda bir nesir serisini ya- den acaba biz ne anl›yorduk? Bu da pek belli de¤ildi
y›nlama¤a bafllamas› üzerine Fecri Âti arkadafllar›m›z do¤rusu. K›l›k k›yafetinden, yaflay›fl tarz›ndan, uzun kâ-
aras›nda biz de hafifçe ›fl›ldar gibi olacakt›k. ¤›tlar üstüne dizdi¤i kûfî el yaz›s›na kadar acayip bir in-
Gerçi, bu baflar›y› bize sa¤layan fley -san›r›m ki- yaz›la- san olan fiahabettin Süleyman’a sorarsan›z, sanatta flah-
r›m›z›n özel de¤erinden ziyade, bafll›klar›n›n acayipli¤i siyetin bütün gelenek ve göreneklere karfl› koymak ol-
ve konular›n›n özgünlü¤ü olsa gerekti. Meselâ, ben Nir- du¤unu söylerdi, ama yaz›lar›nda Cenab’›n Faik Âli’nin
vana’da afl›r› zevklere dalm›fl bulunan ve hiç sebebi Farsça, Arapça kaidelerine göre yap›lm›fl zincirleme “ter-
yokken birdenbire yaflamaktan b›k›p yoklu¤a kar›flmak kibi vasfî>>lerini meflk etmekten hâlâ bir türlü kendini
isteyen bir genç adam›n geçirdi¤i ruh krizlerini bir sah- alamazd›. Onun edebiyatta yapt›¤› yenilik -daha do¤ru-
nelik dram fleklinde göstermeye çal›flm›flt›m. (Bu ya- su ihtilâl- yaln›z yaz›lar›na seçti¤i yakas› aç›lmam›fl ko-
z›mda Norveçli dram yazar› Ibsen’in bir eserinden il- nulard›. Bu bak›mdan, meselâ Ç›kmaz Sokak ve Siyah
ham alm›flt›m.) ‹yi ama, o zamana kadar Türk edebiya- Süs adl› iki tiyatro piyesi ile Aziz Katil bafll›kl› bir hikâ-
t›nda ne böyle kar›fl›k bir ruh krizine de¤inildi¤i görül- yesi bas›n âleminde hayli büyük bir gürültüye yol aç-
müfl; ne de Nirvana diye bir lâf iflitilmiflti. m›fl ve dolay›s›yla Fecri Âti de birçok hücumlara u¤ra-
Refik Halit’in Zend-Avesta bafll›¤›yla bunun alt›ndaki m›fl, (fiahabettin Süleyman, Ç›kmaz Sokak’ta sevicili¤i,
nesir serisi de hiç flüphe yok ki, yine bu bak›mdan hay- Siyah Süs’te bir harem a¤as›n›n aflk›n› konu olarak al-
ret uyand›rm›flt›. Bundan baflka, Refik Halit o yaz›lar›n- m›fl, Aziz Katil’de ise aflk yüzünden ifllenen cinayeti
da al›fl›lm›fl nesir temlerinden hiç birine yer vermemek- mazur göstermiflti) bu hücumlara cevap vermek görevi
te, hep cans›z fleylerden canl› varl›klar gibi bahsedip de ne çare ki, bana düflmüfltü. Zira, Fecri Âti’nin organ›
durmakta idi. fiunu da söylemem gerekir ki, Refik Halit Serveti Fünûn dergisinin kritik ve polemik sütununu
yaln›z bununla bir yenilik ve özgünlük göstermifl olmu- ben iflgal etmekte idim.
yordu. Çok flahsiyetli bir üslûbu da vard› ve bunda Ede- Pek iyi hat›rlar›m, Fecri Âti nam›na giriflti¤im kalem mü-
biyat› Cedide’nin all› pullu süslerinden hiçbir iz gözük- cadelelerinin benim için en zorlusu fiahabettin Süley-
müyordu. Refik Halit bununla da kalm›yor, gayet sade man’› savunmak olmufltu. Bana bu mücadelemde yar-
bir konuflma Türkçesiyle yaz›yordu ve bu Türkçe, he- d›m eden tek arkadafl›m da Refik Halit’ti. Hatta bu yar-
nüz fliirde Fikret’in, Cenab’›n, nesirde Halit Ziya’n›n et- d›m›n› öylesine sert bir flekle sokmufltu ki, günün birin-
kisinden kurtulamam›fl Fecri Âti arkadafllar›m›z›n hiç de de Fecri Âti içinde pek esef verici bir hâdiseye yol aç-
hofluna gider gibi de¤ildi. Hele, çok geçmeden ayn› m›flt›: fiöyle ki, o polemik yaz›lar›ndan biri, baflta reisi-
Türkçe ile Bir Bask›n’›, Refik Halit Fatma’n›n Talihi miz Hamdullah Suphi (Tanr›över) olmak üzere hemen
adl› ilk Anadolu hikâyelerimizi yazmaya bafllay›nca bu bütün arkadafllar›m›z taraf›ndan itirazlarla karfl›lanm›fl
yad›rgama kendini büsbütün belli etmiflti. Fecri Âti’de ve bu yaz›n›n dergimizde neflrine müsaade edilmemifl,
uygulad›¤›m›z bir kurala göre, yaz›lar›m›z› matbaaya yani bir çeflit sansür yasa¤›na çarp›lm›flt›. Bunun üzeri-
verilmezden önce yapt›¤›m›z elefltirme toplant›lar›nda ne, Refik Halit’le sansürü koymak isteyenler aras›nda
okundu¤u vakit öbür arkadafllar›m›z›n fliirleri, nesir ve fliddetli bir tart›flma olmufl ve neticede Refik Halit, Fec-
hikâyeleri çok defa alk›fllarla karfl›land›¤› halde bizim- ri Âti’den ç›k›p gitmiflti. (Yakup Kadri Karaosmano¤lu,
kilerin birtak›m anlaflmazl›klara yol açt›¤›n› görmemez- Gençlik ve Edebiyat Hat›ralar›, Bilgi Yay., Ankara 1969,
likten gelmek mümkün de¤ildi. s.60-65.)
Fakat, ne ben, ne Refik Halit bundan etkilenmezdik. Zi-
ra, birkaç› d›fl›nda Fecri Âti arkadafllar›m›z›n edebiyat
anlay›fllar›na ve bilgilerine pek önem verdi¤imiz yoktu.
Onlar, bizce, hâlâ Edebiyat› Cedide ç›¤›r›nda emekleyip
duruyorlard›. Oysa Fecri Âti bundan daha ileri bir ç›¤›r
açmak, Edebiyat› Cedidecilerden büsbütün baflka fley-
Okuma Parças› II
fiahabettin Süleyman lak güzellik) iddias›n› nazarlar›mda ve haf›zamda can-
NÂYÎLER: YEN‹ B‹R ÇENÇL‹K KARfiISINDA land›rd›. Eflâtun hüsnün tabiat haricinde bizatihi mev-
Bugün yeni bir zümre-i güzide-i flebap (gençlerden seç- cut oldu¤unu ve bütün güzel olan fleylerin ona tetabuk
kin bir zümre) “Nâyî” kelimesinin etraf›nda toplanm›fl, ve teflâbüh etmek (uymak ve benzemek) mecburiyetin-
yeni bir meslek-i edebî (edebî ak›m) ile hayat-› matbua- de bulundu¤unu iddia eylerdi. Esasen bu, ruh-› kavme
ta at›l›yor. Filhakika “Nâyî” lâfz› yabanc›lara bir fley ifa- ait müddeiyat›n (iddialar›n) düstur fleklinde tebellürün-
de edemezse de bu, bence en manidar, en zî-hayat (ha- den (belirmesinden) ibaretti. Havza - Bahr-› Sefid’le
yat dolu), en ziyade ruh-› esâsî-i Türkî (Türkçenin asl›- muhat ekalimde (Akdeniz civar›nda) oturanlar Kurun-›
n›n ruhu) ile mümteziç (uyuflan) bir kelimedir. Ulâda (Eski Ça¤da) hüsnü te’lih ediyorlar (ilahlaflt›r›yor-
Gençler, selefleri gibi, meselâ Hâmit gibi bugün bir ir- lar) ve ona bir flekl-i mahsus veriyorlard›. Eski Yunanis-
tica ile teceddüdü, teceddüd-i edebîyi temini düflünü- tan’da -yani ümmü’l-medeniyet olan Yunanistan’da- gü-
yorlar. üstad-› muazzam›n; Abdülhak Hâmid’in ricat-i zel ve kavî (kuvvetli) bir vücut her fleydi. Zafer, fleref,
tarihi tevellüdüne, tarih-i inkiflâf-› zekâs›na istinaden iklil (taç), hürmet hep ona aitti. Binaenaleyh efrad-›
yaflayan altm›fl ilâ seksen senelik bir mesafe-i maziye, kavm, üryan ve pür-gurur vücutlar›n› teflhir ediyorlar,
Galib’in vefat›ndan kendinin hayata kademzen oldu¤u binnetice, alatarîkü’l-k›yas (k›yas yoluyla), yana¤›n, gö-
(ayak bast›¤›) zamana kadar geçen müddete avdetten zün, duda¤›n, vechin, endam›n en güzeli intihap olu-
ibarettir. Bugünkü gençler bana anlatt›klar›na göre da- nuyor, timsâl olarak kabul ediliyordu. Daha sonra ak-
ha derinlere, bidayet-i saltanat-› Osmaniyana (Osmanl› vam hür, enâmî (halkç›), flahs›n neflv ü nemas›na (geli-
saltanat›n›n bafllang›c›na), hatta Rum Selçukîlerinin flip büyümesine) fevkalâde talepkâr muzaffer ve pür-ha-
(Anadolu Selçuklular›n›n) son devirlerine kadar gitmek, yat oldu¤u cihetle taassuptan müteneffir, ziyaya, nura
fliir-i Osmanîyi menba›ndan ahz etmek ve bu mayay› meyyal, sadegîye düflkün, vuzuh ve intizama fevkalâde
yeni nazariyat-› bedîiye (sanat teorileriyle) ile mezcede- riyâyetkâr idi. Bunun içindir ki onun nazar›nda hüsün
rek teceddüdü husule getirmek istiyorlar, Teceddüdat denilen fley bu fleraiti cami olandan ibaretti. Eski Yuna-
ekseriya maziye, yani kavmin ruh-› esasîsine ric’atle te- nistan, hüsün olmak üzere ak›l ve mant›¤›n emretti¤i in-
min olundu¤u takdirde payidar ve makbul olur. “Mâzi tizam ve mükemmeliyet dahilinde sâdegîyi tan›r.
ve teceddüd”... Bu size garip gelir. Fakat bilmeli ki dün- Bu sebepledir ki fiark’›n yani Hind’in, Çin’in, ‹ran’›n te-
den alakas›n› kesen terakkiyat, muallakta kalarak ölür, lakki-i hüsün ve sanat›yla (güzellik ve sanat görüflüyle)
yaflayamaz. Zaten teceddüde bir mana-y› hakiki ve fel- Havza’n›n telakki-i hüsün ve sanat› aras›nda pek derin
sefî vermek lâz›m gelirse dünün efkâr-› itikadat›na zam- bir fark mevcuttur. Havza do¤rudan do¤ruya ham mer-
larda bulunmak veyahut onlar› tadil ve ›slah etmek de- merin, ham lisan›n, ham esvat›n heyecân-› bediîyi (es-
mektir. Bahusus kavmin esasat-› ruhiyesine tetabukla tetik heyecan›) nakletmesini âmirdir. O mermerin üze-
(uygunca) husule getirilen yenilikler daha ziyade me- rinde ne renge ne de ziyan›n sihr ü füsununa, ne de efl-
tin, daha ziyade seriyü’l-intiflard›r (kolay yay›l›c›d›r). kâlin herc ü merc-i muazzam›na (flekillerin muazzam
‹flte Nâyîler de bu suretle hareket ediyorlar, Osmanl› karma kar›fl›kl›¤›na) raz› de¤ildi. Fazla süs, fazla sun’iyet,
Türklü¤ünün esas›na ç›k›yorlar. Bizim için, Osmanl› onu yorar. Halbuki fiark sanat› hiç böyle de¤ildir. O
Türklü¤ü için, pirü’l-mutasavv›fîn olan Mevlana Celalet- dâima heyecan-› bedii ile vas›tay› lisan›, elvan› (renkle-
tin-i Rumî Hazretlerinden ahz-› nefs-i meslek ediyorlar ri), eflkâli, evzâ (tav›r) ve harekât›, esvât› (sesleri), hutû-
ve kendilerini teberrüken “Nâyî” tesmiye eyliyorlar. Ma- tu (çizgileri) ayr› ayr› telakki eylemifl, heyecan› tama-
kalenin iptidas›nda bu kelimenin bana pek çok fleyler m›yla ifade edebilmeleri için onlar› mübala¤aya, anâs›r-
ihtar etti¤ini söyledi¤im zaman yan›lmad›¤›m› siz de › ecnebiye ile imtizaca davet etmifltir. Meselâ Sultan Sü-
anl›yorsunuz. leyman-› Kanunî türbesiyle Sultan Mahmud-› Sânî tür-
“Nâyî mesle¤ini Celalettin Rûmî Hazretlerinin vas›l ol- besini ziyaret edenler bu hakikate tamam›yla muttali
mas› bende baflka baflka tahassüsat› da uyand›rd›. Bu olurlar. Mimar Sinan Türbesi derunu tamam›yle fiarkî-
kelime ve Celalettin Rumî Hazretleri daima bana Eflâtu- dir. Orada ifade-i sâdekâr hutûttan mâada çinilerin de,
nîli¤i, yani milâd-› ‹sa Aleyhisselam’dan yirmi sene ev- ziyalar›n da, hatta biraz mübala¤akâr bir surette heye-
velki ‹skenderiye’yi ve binnetice Eflâtunîli¤i kadîm can› bedfîi mimari izhar ve irâe ettiklerini görürüz. Hal-
Bahr-› Sefîd (Akdeniz) havzas›n›, “hüsn-i mutlak” (mut- buki Sultan Mahmud tamam›yle aksinedir. Orada yaln›z
bir renk beyaza yak›n sincabî bir renk, gerek hutûtta, fiu sözlerde heyecan ile lisan›n ne kadar memzuç oldu-
gerek müzeyyenat-› ezhariyede ifadekâr , hamil-i hüsn- ¤unu görmemek, hissetmemek için insan›n edebiyattan
i bediîdir (estetik heyecan yüklüdür.) Burada vas›ta ile bînasip olmas› iktiza eder. Zaten o devirlerde, hatta bi-
esas tamam›yla birleflmifl demektir. raz sonralarda yaz›lan âsar tetkik edilecek olursa de¤il
‹skenderiye mektebine gelince o, bu harekât-› fikriye efkâr ve tahassüsât, hatta flekl-i edebî, esas-i edebî iti-
ve hissiyenin daha ziyade rakîki, daha ziyade müte- bariyle bütün nevak›sa ra¤men Nev-eflâtunî olduklar›
meyyizidir (seçkinidir). ‹skenderiye mektebi felsefiye- görülür. Meselâ Âfl›k Pafla’n›n:
since his ve mant›k yan›lt›c› bir âlettir. Vücut (varl›k) Gel ey dîvanesi büryan ü nânek
sun’î birfleydir. Binaenaleyh ruh ve hassasiyet do¤ru- Delüsi lahm ü flahm ü flîr dânek
dur. Bunlarda in’ikas etmeyen (yank›lanmayan) veya veya Süleyman Çelebi’nin:
tanîndâr olmayan (t›nlamayan) her fley bî-manad›r. Hat- Gerçi bunlar dahi mürseldürür
ta o kadar ki ruhu tenzih (ruhu güzellefltirme) ile asla Lîk Ahmed-i efdâl ü ekmeldürür.
takarrüp veya iltihak etmek (yaklaflmak veya birlefl- Veya, sözlerinin ma’nâ-y› zahirîsine atf-› nazar k›l›narak
mek) mümkündür, nazariyesine kadar ilerlemifl tasav- Halep’te “postun ç›kart›lan” zavall› Nesîmî’nin:
vufun esasat›n› teflkil etmifltir. fiu itibar ile o mesle¤e S›rr-› ezel old› âflikârâ
göre vas›ta flekl-i sun’îdir. Binaenaleyh flekil esasla im- Arif nice eylesün müdarâ
tizaç etmelidir ki bir k›ymete malik olabilsin. Vâlâ (yü- Her zerrede günefl oldu zahir
celik) mahrum-› k›ymet ve bî-manad›r. Vak›a Araplar Topra¤a sücût k›ld› tâhir
ve Acemler eski Yunan asar›n›n tercümesinden ibaret Ac› su flarâb-› kevser oldu
olup da medeniyet-i ‹slâmiyenin inkiflaf ve tezahürün- Her zehr nebat ü flekker oldu
den sonra fiark felsefesiyle kar›flan felsefeye bu mesle- Külli yer ü gök hak oldu mutlak
¤in yaln›z ruhiyata, itikadâta ait k›sm›n› alm›fllar, felse- Söyler def ü çeng ü ney, “enelhak”
fe-i flarkiye ve ‹slamiye ile meczederek tasavvufu bir Veya âfl›k-› mutasavv›f Emrah’›n bunlara nispetle yeni
nehr-i fikret (fikir ›rma¤›) gibi muazzam ve pür-envar olmakla beraber:
(›fl›k dolu) te’sis eylemifllerse de Mevlana Celalettin-i Hoca bana tan eyleme kim mescide gelmem
Rumî Hazretleri ona hem flekil, hem de ruhî k›ymetini Râh-› Hak bilmem
vermifltir. Ben mu’tekifim gûfle-i meyhâne banad›r
Mevlana-y› müflarünileyh Belh’te, Horasan’›n bu küçük Mescit de sanad›r
lahikas›nda (beldesinde) tevellüt etmesine (do¤mas›na) sözlerinde oldu¤u gibi.
binaen, Harezmî tabiyetinde halis bir Türk oldu¤u gibi Türk, Asyâî bir kavim olmakla beraber Acem’in ve
Rum (Anadolu) Selçukîlerine bilâhare tâbi olmas›, Kon- Arab’›n ruhundan baflka bir ruh ile silsile-i a’sar (as›rlar)
ya’da kesb-i s›yt ü flöhret etmesi ve halk›n ruhuna nü- aras›nda yaflam›flt›r. O her fleyden evvel t›pk› cenkte ol-
fuz eylemesi itibariyle de Türk zihniyet ve ruhiyetinin du¤u gibi kayd-fliken (kural çi¤ner) serâzât, t›pk› yayla-
as›rlardan beri yaflayan zinde bir vesikas›d›r. Yunus Em- lar›nda oldu¤u gibi sadeli¤e meyyaldir. Bahusus bu-
re dahi t›pk› Mevlana-y› müflarünileyh gibi Nev-eflâtunî günkü Osmanl› Türklü¤ünü teflkil eden maye-i esasîyi,
ve Türk olup o zihniyetin bize nâk›l-i müebbedidir (ebe- hulefâ-y› Abbasiye’den Kaim Biemrillah’›n zimâm-› hü-
dî nakledicileridir). Mevlana hiçbir zaman tahassüsat›n› kûmeti (hükümetin yular›n›), fiark ve Arap imparatorlu-
(duygular›n›) ifade ederken sadegîden (sadelikten) ay- ¤unu Al-Büveyh’ten al›p Selçuk ahfad›ndan Ertu¤rul
r›lmam›fl, vas›ta ile, lisanla heyecan-› bediîyi (güzellik Bey’e beflinci asr-› hicrî esnas›nda tevdi etti¤i dakika-
heyecan›n›) meczeylemifltir: dan Osmanl›l›¤›n bidayet-i teessüsü (kuruluflunun
Sermest-i câm-› ›flkem bî-bâde vü piyâle bafllang›c›) olan yedinci asr›n son senesine kadar cere-
Güftem zimen çi hâhî, güftâ ki sûz ü nâle yan eden vekâyi ve hâdisat izhar etmifltir. Bu iki as›r,
Men în ü ân ne-dânem ser-mest-i câm-› ›flkem Selçuklu ailesinin dahilen kendilerini yemeleriyle, Ha-
Mutr›b bizen nevâyî, sâkî bidih piyâle san Sabbah f›rka-i Haflîflesinin (Haflhaflîli¤in) îrâs-› deh-
(Mevlana) flet (korkuya sebep olma) ve hasar etmesiyle haricî düfl-
Vahdet meyin cür’as›n ma’fluk elinden içmiflem manlarla u¤raflmakla, Mo¤ol istilas›yla hakikaten fecayi
Ben dost kokusun alm›flam misk-i H›tâ’y› neylerem devri, hakikaten mudhike devridir. Zaten hande ile gir-
(Yunus Emre) ye ekseriye birleflir. ‹ki as›rl›k bir teflevvüfl (kar›fl›kl›k)
iki as›rl›k ceng ü cidal, iki as›rl›k tefessüh ve tereddi
(bozulma ve soysuzlaflma) ruhlar› ne gelmifl ne de ge- nazmiye-i Türkiye -eflkâl-i kadime-i Farisiye (tetabu-› iza-
lece¤i düflünen, baflkas›n›n mevcudiyetine mevcudiye- fet affedilsin) de¤il- hep bu suretle yaz›lm›flt›r. Binaena-
tinin intikalini âmir bulanan, k›llet-i menâm› (âz uyu- leyh Yahya Kemâl, meselenin ruhuna nüfuz etmifl bulu-
may›) k›llet-i taam› (az yemeyi) âzâdegî-i h›rs› (ihtirasa nuyordu. Yavafl yavafl bu fikrin etraf›na gençler topland›.
kap›lmamay›) esas telakki eden tasavvufa sevk etti¤i gi- Dünyada hiçbir fley yoktur ki mazide onun bir muadili
bi binneticede sadeli¤e, sadelikte hüsnün taharrisine bulunmas›n. La Bruyeree “Günefl etraf›nda yeni bir fley
isal etmifl (güzelli¤i sadelikte aramaya ulaflt›rm›fl), eski yoktur” dedi¤i zaman en do¤ru ve en basit hakikati söy-
‹ran’›n hatta Arab’›n tarz-› telakki-i hüsnünden Türkleri lemifltir. Filhakika alt›yüz senelik tarih-i edebiyat› Os-
ay›rm›flt›r. O hâlde Türklü¤ün ruhu için en do¤ru haki- maniye içinde devr-i tasavvufî bitip de devr-i saray bafl-
kat sadelikte, kanaatte, baflka bir mevcudiyete intikal- lad›¤› andan itibaren meslek-i Nâyî’ye muvaf›k pek çok
de, meselâ fena fi’fl-fleyh olmakta (fleyhin varl›¤›nda güzide sözlere tesadüf etmek mümkündür. Meselâ Ne-
yok olmakta) idi. fieyh Mehmet el-M›srî Niyazi: “llm-i dim’in:
bât›n›n husulüne âlet ve evvelâ hulus-› kalp, daima mür- Ben mi sâkî olay›m bezme dururken sevdi¤im
flid-i kâmilin nefesi, zikrullah, k›llet-i taam, k›llet-i ke- Böyle sîmîn saklar, billur, bazularla sen
lâm ve uzlet an-el-enamd›r (varl›k âleminden uzaklafl- Fuzulî’nin:
mad›r)” diyor ki bu iddialar›m›z›n lisan-› tasavvufta söy- Perîflân hâlin oldum sormad›n hâl- i perîflân›m
lenmifl en do¤ru vesikas›d›r. Unutmamal›d›r ki Osman- Gam›ndan derde düfltüm k›lmad›n tedbîr-i dermân›m
l› hükümeti tekyeler, yani tasavvuf üzerine müessistir. Ne dersin rûzigâr›m, böyle mi geçsin güzel hân›m
‹lk padiflah›n kay›npederi fieyh Edebali, ikinci padifla- Gözüm, cân›m, efendim, sevdi¤im devletlü sultân›m
h›n icrâât› duagûsu Hac› Bektafl Veli idi. Veya Hâmid’ in
fiu izahattan sonra esasa avdetle diyebiliriz ki bugünkü Var›n›z ovalarda, da¤da, k›rda
gençlik Edebiyat-› Cedide ve Fecr-i Âtî müntesiplerinin Düfl bir çukura, geber, kak›rda
bulamad›klar› bir nazariye, bir kaide etraf›nda toplan- sözleri gibi.
mak ve yeni bir ç›¤›r açmak istiyor, o da evvelce arz eti- Lakin mesele gayr-i idrakî (alg›lanamaz), gayr-i vicdanî
¤im “Nâyî”liktir. Nâyîlik demek, teflekkül-i Osmaniyana (de¤erlendirilemez) bir surette mevcut ve meknuz (gö-
ric’at demektir. Nâyîlik demek vas›ta ile esas, yani lisan mülü) bulunan› idrakî, vicdanî bir flekle vaz’etmek (koy-
ile hassasiyeti mezcetmek, tahassüsat-› mihanikiyet-i li- mak) ve ondan sonra ona göre hareket edebilmektedir.
san ile (duygular› do¤al bir dille) ifade edilmek ve ve- ‹flte bugünkü gençlik bunu ifa etmekle cidden mübahî
zin ve âhenkten baflka bir süs kabul etmemek, sadegî- olabilir.
yi timsal addeylemektir. Yeni Nesil, bize baflka bir lisan, baflka bir histe geldi.
fiurada itiraf› lâz›me-i vicdaniyeden olan bir hakikat Yeni Nesil baflka bir nazariyeyi hamil bulunuyor. Takri-
vard›r. O da bu nazariyenin mayesini, esas›n› Avrupa’da ben bir sene evvel bu cereyan›n bafl›nda ben iptida Ha-
senelerce tedkîkat-› edebiyede bulunduktan sonra ‹s- lit Fahri’yi buldum. Halit Fahri sakin ve sakit Nâyî lisa-
tanbul’a avdet eden flair Yahya Kemâl’in (Nefis n›n› teflkil ve tesis ile u¤rafl›yordu.
manzumelerini ancak birkaç dosta gösterecek kadar Lakin ihtiyaç ve cereyan baz› cereyanât› hissiye ve fikri-
k›skançt›r.) getirmesidir. Mumaileyh bana bir gün ye hafi (gizli) olmakla beraber pek seriyü’l-intikaldir (ça-
“......................................... . bir kanl› sevinç buk yay›land›r). Di¤er gençleri de ayn› gayeye tevcih
Kahkahât›yle bu havâlinin en genç, en dinç ediyordu. Halit Fahri flark masallar›n› Nâyî bir flekil ve
fiehsüvârân› k›l›ç koymamak azmiyle k›na ifade ile tespite çal›fl›rken, ötede Selahattin Enis Hakî-
Dolu dizgin kofluyorlard› ak›ndan ak›na” kiyyun (Realizm) mesle¤ini, Hakk› Tahsin esatîr-i flark›-
sözlerini okudu¤u zaman ahenk ve hassasiyetin yekvü- yeyi, Enis Behiç ve H›fz› Tevfik ve Orhan Seyfettin asr-›
cut gibi bu kadar birleflmesine hayret etmifl ve hemen ahir hislerini ve Yakup Salih fantaziyeleri, Safi Necip
meslek-i edebîsini sormufltum. O zaman bana hassasiye- Maupassant tarz-› tahkiyesini ayn› lisana nakle u¤rafl›-
tin lisanla imtizaç etmesi lüzumundan bunun Türk ruhi- yorlard›. Menfaat düflünmeksizin, yani s›rf sanatkâr ola-
yet ve zihniyetine daha muvaf›k gelece¤inden uzun uza- rak çal›flan bu gençler içinde Mevlanâ Celalettin-i Rumî
d›ya bahsetmifl, ben de âciz tedk›kat›ma binaen tasvip Hazretleri’nin intisal tarikiyle (soyundan gelme yoluyla)
eylemifl, üstad-› muhterem R›za Tevfik Beyle uzun uza- tahassüsat ve efkâr›n› hamil ‹bni Mevlanâ Hasan Saîd’i
d›ya bu hususta teâtî-i efkâr etmifltim. Filhakika bizim de buldular. O da baflka bir noktadan tetkik ve tetebbu
varsa¤›lar, koflmalar, destanlar, divanlar vesair eflkâl-i cihetiyle ayn› mesle¤i neflirle ifltigal ediyordu.
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

‹flte bu zümre-i flebap (genç zümre) birleflerek bugün 1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fecr-i Âtî’nin Ortaya Ç›k›fl›”
t›pk› “Parnasl›lar” gibi bir mekteb-i edep vücude getir- bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
diler. Hattâ muvaffak da oldular. Mesela Halit Fahri’nin 2. d Cevab›n›z yanl›fl ise “Fecr-i Âtî’nin Ortaya Ç›k›-
flu sözlerinde bir manâ-y› haricî bulunmad›¤› hâlde bifl›” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
ze ta uzaklarda çöller ve yaylalar aras›nda gizli ve met- 3. b Cevab›n›z yanl›fl ise “Fecr-i Âtî’nin Ortaya Ç›k›-
rûk eski bir flehri ne güzel ihsas ediyor. fl›” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
Eski flehrâzâd, ufuklar sed-i Çin 4. c Cevab›n›z yanl›fl ise “Beyannamenin Yorumu”
‹flte y›ld›zs›z, karanl›k bir gece bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
Bofl kemerlerden ç›kan kervan niçin 5. e Cevab›n›z yanl›fl ise “Beyannamenin Yorumu”
fiehri terk eyler habersiz gizlice bafll›kl› k›sm› gözden geçiriniz.
Burada bütün vazifeyi lisan›n heyecan-› bedîî ile imti-
6. e Cevab›n›z yanl›fl ise “Beyannamenin Yorumu”
zaç ederek, bir aheng-i mahsus almas› ifa’ ediyor. fiair
bu eserinde Nâyî bir tarzda, cidden muvaffak olmufltur.
7. a Cevab›n›z yanl›fl ise “Beyannamenin Yorumu”
Ve yine Orhan Seyfettin’in flu beytinde kelimelerden zi-
yade lisana verilen aheng-i ruhî ve derunî, mahviyet-i
8. b Cevab›n›z yanl›fl ise “Türk Edebiyat›nda ‹lk Ede-
âfl›kaneyi izhar ve irae ediyor:
bî Beyanname” ve “Beyannamenin Yorumu”
Bir muazzam denizsin ufkumda
bölümlerini yeniden gözden geçiriniz.
Ben onun bir zavall› katresiyim.
Ve yine Hakk› Tahsin’in esâtîrî bir hikâyesinden imtizaç 9. c Cevab›n›z yanl›fl ise “Türk Edebiyat›nda ‹lk
etti¤imiz: “O zaman insanlar henüz hüsnü sevmiyorlard› Edebî Beyanname” bölümünü yeniden gözden
kaya kovuklar›nda ikamet eyleyen bu cins beflerin bütün geçiriniz.
zevki güzel ceylanlar› bir hamlede kementleriyle bo¤mak 10. b Cevab›n›z yanl›fl ise “Türk Edebiyat›nda ‹lk
ve yuvalar›nda aflk ve bahar na¤meleri besteleyen hisli, Edebî Beyanname” bölümünü yeniden gözden
flâir kufllar› da o kadîm yavrular›ndan cüda b›rakt›...” geçiriniz.
Ve Selahattin Enis’in, bir fahifle kad›n›n son mektuplar›-
na ait olan bir eserinden ç›kard›¤›m›z: “Söyleyiniz, bun-
da benim bir kabahatim var m› idi? Ben sizi istemiyor-
dum, ben sizden i¤reniyordum. Buna mukabil siz bana
kofluyorsunuz, siz bana hücum ediyordunuz ve hepiniz
benim hiçbirinizi sevemeyece¤imi, sevsem bile benim
yaln›z tahrip için yarat›lm›fl bir kad›n oldu¤umu biliyor-
dunuz. O halde, o halde...Niçin bana kofluyordunuz. Ni-
çin hepiniz bir köpek zilletiyle bana itaat ediyordunuz.
Niçin, niçin,söyleyiniz; niçin güzel mi idim, söyleyiniz
güzel miydim? Güzeldim, güzel, çok güzeldim. Ve siz
bunun için bana kofluyordunuz de¤il mi?...”
fiu dakikadan itibaren yeni bir meslek-i edebî, tarih-i
edebiyata ayak bas›yor. Gençli¤in hummâ-y› sanatla,
menfaat beklemeyen humma-y› sanatla ç›rp›nmas›, ben-
ce âtî için en büyük ümittir. Sanat›n en büyük sunalar›-
n›, en büyük mekteplerini bu aflk-› menfaat-nâ-endîfl
(menfaat beklemeyen aflk) tevlit etmifltir (do¤urmufltur).
Nâyîli¤in bu suretle pek büyük terakkiye mazhar olma-
s›n› temenni eder ve takdis eyledi¤im Fecr-i Âtî ye men-
sup olmasayd›m, o neslin Osmanl› edebiyat›na ciddî
hizmetler ifa etti¤ine kani bulunmasayd›m yeni gençli-
¤e iltihak etmek hususunda bir saniye tereddüt etmez-
dim. (fiahabettin Süleyman, Safahat-› fiiir ve Fikir, Sa-
y›:1, 19 Mart 1914, s. 3-6.)
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan Kaynaklar

S›ra Sizde 1 Ahmet Haflim (1923). Sonbahar fiiirleri, Akflam, nu.1788,
Fecr-i Âtî’yi haz›rlayan edebî faaliyetlere kat›lanlardan 30 Eylül 1339/1923, s.2.
flu isimler daha sonra bu toplulukta yer alm›flt›r: AKYÜZ, K. (1979). Modern Türk Edebiyat›n›n Ana
Ahmet Haflim, Emin Bülent (Serdaro¤lu), Hamdullah Çizgileri (1860-1923). Ankara: A. Ü. DTCF Yay›n-
Suphi (Tanr›över), ‹zzet Melih (Devrim), Müfit Ratip, lar›.
Refik Halit (Karay), Tahsin Nahit, Ali Canip (Yöntem), BANARLI, N. S. (1979). Resimli Türk Edebiyat Tarihi,
Mehmet Behçet (Yazar), Köprülüzâde Mehmet Fuat, ‹b- C. 2, ‹stanbul: MEB Yay›nlar›.
rahim Alaattin (Gövsa), Tahsin Nahit, Mustafa Nam›k ENG‹NÜN, ‹. (2006). Yeni Türk Edebiyat› -Tanzi-
(Çank›), Ahmet Haflim, Ali Süha (Delilbafl›) ve Cemil mat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). ‹stanbul:
Süleyman (Alyanako¤lu), fiahabettin Süleyman Dergâh Yay›nevi.
EROZAN, C. S. (1910). 7 Mart. Servet-i Fünûn, S. 981,13
S›ra Sizde 2 RE 1328/ 11 Mart 1326 (24 Mart 1910), s. 294.
Fecr-i Âtî “Beyanname”sinde, kendilerinden önce ede- KARACAN, A. N. (1912). Tehlike, Rübap, S. 36; 26 Eylül
biyat›n önemini hakk›yla kavrayan ilk isim olarak Na- 1912, s.s. 409-412.
m›k Kemal zikredilmifltir. Daha sonra Edebiyat-› Cedide Mehmet Rauf, (1912a). Fecr-i Âtî’nin ‹flâs›, Servet-i Fü-
zümresinin edebiyata gereken önemi vermek hususun- nûn, nu. 1105, 8 A¤ustos 1912, s.s. 291-293.
da topluma rehber olduklar› söylenmifltir. Mehmet Rauf, (1912b). ‹flâs-› Edebiyat, Servet-i Fünûn,
nu. 1106, 15 A¤ustos 1912), s.s. 315-319.
S›ra Sizde 3 OZANSOY, H. F. (1970). Edebiyatç›lar Çevremde,
Beyannamedeki iddiaya göre Fecr-i Âtî; Avrupa’daki Ankara: Sümerbank Kültür Yay›nlar›.
sanat cemiyetlerinin bir benzeri olacakt›r. Özelde dil ve OZANSOY, H. F. (1967). Edebiyatç›lar Geçiyor, ‹stan-
edebiyat›n genelde sosyal bilimlerin birlikte çal›flmakla bul: Türkiye Yay›nevi,
ilerleyece¤i anlay›fl› çerçevesinde hareket ederek ilim ÖZÖN, M. N. (1941). Son As›r Türk Edebiyat› Tarihi,
ve edebiyat çölü halindeki memleketi ilim ve edebiyat ‹stanbul: Maarif Mat.
için bir vaha haline getirmek emelindedir. PARLATIR, ‹. (1999). Fecr-i Âtî Bir Edebiyat m›?. Türk
Dili, S.574, Ekim, s.s. 868-879.
S›ra Sizde 4 Reflat Fevzi, (1930). Fecr-i Atî Nas›l Bir Teflekküldü? -IX,
“Fecr-i Âtî Kütüphanesi” adl› yay›n dizisinden flu befl ki- Servet-i Fünûn/Uyan›fl, nu. 1783/98, 16 Teflrin-i ev-
tap yay›mlanm›flt›r: vel, s. 319.
Timsal-i Aflk (Cemil Süleyman), Sami, 1912a. Tenekeciler, Yeflilyurt, S.2, 29 A¤ustos,
Hayat-i Fikriye (Köprülüzâde Mehmet Fuad), s.s.18-22.
‹nhizam (Cemil Süleyman), Sami, 1912b. Basu bade’1-mevt, Yeflilyurt, S.4, 12 Eylül,
Ruh-› Bî-kayt (Tahsin Nahid), s.s.50-55.
F›rt›na (fiahabettin Süleyman). Servet-i Fünûn (1909). (Tevcihat ve Havadis K›sm› ),
Servet-i Fünûn, nu. 930, 12 Mart 1325 [25 Mart 1909],
S›ra Sizde 5 s.147.
Nâyîlerin edebiyat›m›za en önemli hizmetleri öncelikle Servet-i Fünûn (1910). Fecr-i Atî Encümen-i Edebîsi Be-
kamuoyunda sanat meselelerinin tart›fl›lmas›na vesile yannamesi, Servet-i Fünûn, C. 38, nu. 977, 11 fiubat
olmakt›r. Bunun yan›nda fliirde iç musikiye önem ver- 1325 [24 fiubat 1910], s.227.
meleri sanat hassasiyetinin geliflmesine hizmet etmifltir. fiahabettin Süleyman. (1914) Safahat-t fiiir ve Fikir, S.1,
Millîlik üzerine vurgu yapmalar› Millî Edebiyat cereya- 19 Mart, s.s. 3-6.
n›n›n genç nesillerce benimsenmesinde etkili olmufltur.
fiahabettin Süleyman. (1912a). Bir Bilanço, Rübap, S.15,

9 May›s, s.s. 150-152.
fiahabettin Süleyman. (1912b). Batakl›kta, Rübap, S.21;
20 Haziran, s.s. 222-223.
fiahabettin Süleyman. (1913). Yeni Bir Halet-i Ruhiye,
Büyük Duygu, S.14, 6 A¤ustos.
fiEN, C. (2006). Fecr-i Âtî Edebiyat› -Tespit-Tahlil-
Tenkit, Ankara: Gazi Kit.
Tanr›över, H. S. (1912). Fecr-i Âtî’nin ‹flas›, Servet-i Fü-
nûn, S. 1107, 22 A¤ustos, s. 340-345.
UÇMAN, A. (1997). Türkçenin Sadeleflmesi ve Hece
Vezni Üzerine Bir Tart›flma, ‹stanbul: Kitabevi.
YÜCEL, H. A. (1957). Edebiyat Tarihimizden, Ankara:
T. ‹fl Bankas› Yay.
3
Amaçlar›m›z
N
N
Fecr-i Âtî’de fliir alan›ndaki faaliyetleri tan›yabilecek,
N
Fecr-i Âtî fliirinin tematik ve estetik özelliklerini belirleyebilecek,
Bu dönemin önemli temsilcilerini ay›rt edebilecek bilgi ve becerileri kazana-
bileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Sembolizm, • Serbest naz›m,
• Saf fliir, • Sone
• Serbest müstezat,
‹çindekiler
• DEVRALINAN M‹RAS VE ONU
GEL‹fiT‹RME
II. Meflrutiyet Dönemi Fecr-i Âtî’de Edebî
Faaliyet-fiiir • FECR-‹ ÂT‹ fi‹‹R‹N‹N ÖZELL‹KLER‹
Türk Edebiyat›
• FECR-‹ ÂT‹ fi‹‹R‹N‹N BELL‹ BAfiLI
TEMS‹LC‹LER‹
Fecr-i Âtî’de
Edebî Faaliyet-fiiir
DEVRALINAN M‹RAS VE ONU GEL‹fiT‹RME

Edebiyat-› Cedide, Türk fliirini, kendinden önceki dönemlerin fliirlerinden çok Fecr-i Âtîciler, fliir anlay›fl›
farkl› bir istikamete sürüklemifltir. Bunda hiç flüphesiz, örnek ald›klar› Frans›z bak›m›ndan Edebiyat-›
Cedide’den Cenap
ediplerinin büyük pay› vard›r. Bilhassa Cenap fiahabettin’i, Frans›z Sembolizm’ini fiahabettin’in tan›d›¤›
en iyi anlam›fl flairlerimizin bafl›nda saymak, bizde sembolizmin müjdecisi kabul Sembolizm’i tercih
etmifllerdir.
etmek mümkündür. ‹flte bu taraf›yla Cenap, kendinden sonrakilerin “yeni” bularak
örnek ald›klar› bir flairdir. Edebiyat-› Cedide’nin di¤er büyük flairi Tevfik Fikret ise
vezne ve kelimelere tasarruf yan›nda, sa¤lam m›sra yap›s›n› yakalamadaki kudreti
itibar›yla tesir gücü yüksek bir edip idi.
Fecr-i Âtî mensuplar›, aralar›na Edebiyat-› Cedide’den kat›lan iki flair (Celâl Sa-
hir ve Faik Âli) istisna say›l›rsa, toplulu¤u kurduklar›nda 19-24 yafllar› aras›ndad›r-
lar. Edebî formasyonlar›n› henüz tamamlamam›fl bir ça¤da bulunmalar› kadar, ön-
lerinde büyük kuvvetli iki örne¤in varl›¤› da onlar› mevcudu devam ettirmeye ade-
Sembolizm: Realizm’in
ta mecbur b›rakm›flt›r. Bu münasebetle onlar, bafllang›çta, Edebiyat-› Cedide’nin ta- (Gerçekçilik) fliirdeki
bii varisi idiler. Fakat Fecr-i Âtî mensuplar›, Edebiyat-› Cedide’den sadece Cenab’›n görünümü olan Parnasizm’e
tepki olarak do¤an anlay›fl.
haberdar oldu¤u Sembolizm’i takip etmekle yepyeni bir yola girmifllerdir. Aradaki Onlara göre fliir tabiat
as›l ortak nokta, sanat›n baflka fleylere alet edilmemesidir. Edebiyat-› Cedide, “sa- gerçe¤ini de¤il ruhumuzun
dalgalanmalar›n›
nat için sanat” yapmay› gaye edinmiflti. Fecr-i Âtî flairleri ise, sanat›n kendi kural- yans›tmal›d›r. fiiir
lar›na s›k› s›k›ya ba¤l› olmas›n› isterken onun duygu terbiyesi yoluyla toplum ha- kelimelerle oluflturulmufl bir
yat›ndaki yerini de vurgulam›fllard›r. Bunlar›n hepsinin ilk uygulama alan› fliirdir. musiki parças›d›r.
fiiir, bir baflka fleye payanda olmayacaksa, ferdî meseleleri iflleyecektir. Edebiyat-›
Cedide ile Fecr-i Âtî bu hususta ayn› kanaati paylaflmaktad›rlar.
Fecr-i Âtî flairleri, ileriki k›s›mlarda anlat›laca¤› üzere dilin varl›k dünyas›yla il-
gisini koparacak ölçüde bir kapal› söyleyifle yöneldiler. Türk fliirindeki bu geliflme,
toplumsal mesajlar vermek isteyen “Millî Edebiyat” ve onun farkl› bir renkteki de-
vam› olan “Memleket Edebiyat›” hareketlerine ve Garip Hareketinin do¤al olana
yönelme ilkesine pek uygun düflmeyecektir. Böylece bu derece kapal› söyleyifle,
ancak ‹kinci Yeni Hareketi ile tekrar bir dönüfl görülecektir.
FECR-‹ ÂT‹ fi‹‹R‹N‹N ÖZELL‹KLER‹

Her türlü edebî yöneliflin gerek flekil, muhteva, gerekse dil ve üslup ile ilgili birta-
k›m tercihleri vard›r. Fakat bu tercihler hiçbir edebî oluflumda mutlak özellik ola-
rak görülemez. Bir metin baz› taraflar›yla bir oluflumu tam anlam›yla temsil eder-
ken di¤er baz› taraflar›yla ilgili grubu temsilde zay›f kalabilir. Söz gelifli Fecr-i
Âtî’nin siyasi temalar› tercih etti¤i asla söylenemez. Fakat fliirlerindeki genel tema
görünümüyle Fecr-i Âtî’yi temsil edebilen bir flairin siyasi bir fliir yazd›¤› görülebi-
lir. Tahsin Nahit ve “Menfadan Avdet” (Tahsin Nahit, 1909, 1037) fliiri bu durum
için örnek gösterilebilir. Afla¤›daki özellikler, Fecr-i Âtî için genel e¤ilimi belirleye-
cek türdendir.
fiekil Özellikleri
a. Fecr-i Âtî fliirinde daha önceki dönemlerden gelen bütün naz›m biçimleri kul-
lan›lm›flt›r. Fakat özellikle serbest müstezat ve soneyi daha çok tercih etmifller-
dir. Fikret, müstezad› klasik edebiyat›m›zdaki biçiminden uzaklaflt›rm›fl, Cenap
ise Frans›z fliirinin tan›t›c› naz›m flekli olan soneyi çokça kullanm›flt›r. Fecr-i Âtî
mensuplar› ise müstezad› “serbest müstezat” haline getirerek ad›na “nazm-› ser-
best” (serbest naz›m) demifllerdirr. Onlar›n dilinde bu terim, günümüzdeki gi-
bi vezin ve kafiye kay›tlar›n› tamamen atm›fl nazm› de¤il, her bir m›sra› aruzun
ayr› bir kal›b› veya tef’ilesiyle yaz›labilen fliiri ifade ediyordu. Onlar›n serbest
müstezada çok de¤er vermeleri -yukar›da k›smen belirtildi¤i gibi- türü birbirin-
den bütünüyle farkl›, hatta birbirinin z›dd› olan her an›, her olay› ve her türlü
ifadeyi dile getirmek için yatk›n görmelerindendir. Frans›z sembolistleri de ser-
best flekli ayn› gaye ile tercih etmifllerdir. Fecr-i Âti flairlerinin soneyi severek
kullanmalar› da yine Frans›z flairlerine duyduklar› hayranl›k dolay›s›ylad›r.
b. Fecr-i Âtî flairi bir duygulanma an›n› tasvir eder. Böyle bir an uzun sürmeye-
ce¤i için, onlar›n fliiri hacim itibar›yla genellikle k›sad›r. Her bir m›sra› ayr›
uzunlukta olan serbest müstezad› s›kça kullanmalar› da hem nitelik hem de-
vaml›l›k bak›m›ndan birbirinden tamamen farkl› bir y›¤›n duyguyu ayn› fliir-
de hissettirebilmek içindir.
Muhteva Özellikleri
a. Fecr-i Âtî flairi marazi, melankolik ve platonik, maddeden uzak bir beflerî afl-
k› terennüm eder. Fecr-i Âtî flairinin en çok iflledi¤i iki temadan biri aflk, di¤e-
ri tabiatt›r. Onun dilindeki aflk, do¤rudan do¤ruya beflerî bir aflkt›r. Yani ede-
biyat›m›z›n önceki dönemlerinde varl›¤› ifade edilen Tanr› aflk›, vatan aflk›,
millet aflk› gibi toplumsal bir anlam› bulundu¤u söylenemez. Bu aflk tamamen
beflerîdir ve sadece ferdî plandad›r. II. Meflrutiyet gibi cemiyetimizi topyekûn
de¤iflikli¤e sürükleyen bir sosyal hadise efli¤indeki bir nesil için “aflk”›n daima
ferdî planda olmas› ve fildifli kulesine çekilmifl bir edip tavr›, ilk bak›flta tuhaf
görünebilir. Gerçi onlar içinde de “Asker” fliiri yazan (M. Behçet), Girit Müs-
lümanlar›na fliir ithaf eden (E. Bülent) flairler vard›. Fakat bu nadirattan say›la-
cak manzumeler, genel görünüfle renk vermekten pek uzak kal›yordu.. ‹lham
perileri hep kamer gibi soluk çehreli, hasta, saf, leylî kad›nlard›r.
b. Fecr-i Âtî fliirindeki varl›klar›n hemen hepsi bir aflk unsurudur. Çünkü onun
nazar›nda her fley, asli varl›¤›ndan s›yr›larak, insan hüviyetine bürünür. Onlar
tabiat varl›klar›na kendi ruh hallerini izafe etmede çok usta ve ›srarl›d›rlar.
Yüzün sarard› kamer, saçlar›nda pür-esrâr,

Ac›kl›, nâ- mütenâhî yabanc› hisler var...
Nas›l da lerze-i rûhunda bir elem titrer
Sen ey ipekli çocuk, ey zavall› hasta kamer...
(M. Behçet, “Kamer”)
diyen flair asl›nda kendi ruhunu “kamer”e izafe etmifltir.

3. Ünite - Fecr-i Âtî’de Edebî Faaliyet-fiiir 47
c. Bu toplulu¤un fliirinde mevsim ve vakit önemli bir yer tutar. Mevsim, özellik-
le k›fl veya sonbahard›r. K›fl, kardan dolay› tabiat›n de¤ifltirilmesi anlam›na ge-
lir. Sonbahar, hüznün ve onunla beslenen romantizmin ilham kayna¤›d›r. Ba-
zen do¤rudan do¤ruya bu vaktin ad› zikredilerek onun insan ruhunda yapa-
ca¤› ça¤r›fl›mlar ve ilhamlar verilmeye çal›fl›l›r. Ahmet Haflim’in fliirlerinin ço-
¤u, bafll›klar›yla bile ayn› ilham› verirler: Akflam, Gece, Gece Yar›s›, Seher,
Mehtapta Leylekler, Karanl›kta Beyaz Kufllar, Zulmet, Batan Ay›n Kenar›na
Sat›rlar gibi... Haflim’in baz› fliirlerinde bu vakit isimleri, farkl› yorumlamalara
müsait yar› ayd›nl›k-yar› karanl›k atmosferin bir unsuru olarak vard›r:
(...)
Alt›n kulelerden yine kufllar
Tekrar›n› ömrün eder ilân
Kufllar m›d›r onlar ki her akflam
Âlemlerimizden sefer eyler
Akflam, yine akflam, yine akflam,

Bir s›rma kemerdir suya baksam;
Akflam, yine akflam, yine akflam,
Göllerde bu dem bir kam›fl olsam!
(Ahmet Haflim, “Bir Günün Sonunda Arzu”)
Daha ziyade yar› ayd›nl›k yar› karanl›k vakitleri tercih eden Fec-i Âtî flairi, ak-
flam ile flafak aras›ndaki bir atmosferi hasta kamerle, elmas nücumla (y›ld›zlarla)
süsler; böylece ayd›nl›kta olmayan manzaran›n kalan k›sm›n› okuyucunun yoru-
muna b›rakarak, ondan alaca¤› yard›mla edebî metnin zenginlik kazanaca¤›na ina-
n›r. Ahmet Haflim’in flahsi damgas›n› tafl›yan ilk fliirleri “fii’r-i Kamer” serisi böyle-
dir. Tahsin Nahid’in
“Zehebî bir sükût içinde deniz

Sessiz
Uyuyor...
Peçe alt›nda titreyen enzâr
Gibi bir fli’r içinde hülyâdâr
Parlar;
Ezhâr-› semâ hepsi o elmasl› nazarlar...
Neftî rü’yâlar›yla meflcerler
Nûrlu hülyâlar›yla çehre-i mâh...”
m›sralar›nda belli bir vakit ad› geçmemektedir. Fakat denizin alt›n renkli olmas›
(zehebî), ay ›fl›¤›ndan (çehre-i mah) dolay›d›r. Etraftaki sessizlik ve uyuma geceyi
ça¤r›flt›r›rken bu tabloyu bütünleyen ve k›smen ayd›nl›k hâle getiren, elmasl› ba-
k›fllara benzeyen gökyüzü çiçekleridir (ezhar-› sema).
ç. Tabiat›n en küçük teferruat›na var›ncaya kadar fliire girmesi Recaizâde ile
bafllam›fl, Edebiyat-› Cedide ile yayg›nlaflm›flt›. Fecr-i Âtî flairi tabiat› alt›n
renkli denizinden gümüfl renkli böceklerine var›ncaya kadar her fleyiyle flii-
re sokar. Bu tablo, ressam hassasiyetiyle, renk israf›yla meydana getirilir.
d. Sanat› “flahsî ve muhterem” kabul eden Fecr-i Âtî flairi, daima ferdî konular›
ifller. Bu konular aras›nda, yar› ayd›nl›k yar› karanl›k bir atmosferde idrak
edilen tabiatten baflka aflk da vard›r.
e. Fecr-i Âtî flâiri hayallerinde daima hassasiyetin en üst seviyesindedir. Bu

hayaller hep zarif ve nezîh olmal›d›r. Ruh kabal›¤› onlar›n semtine bile
u¤rayamaz.
Dil ve Üslûp
a. Fecr-i Âtî’nin en göze çarpan özelliklerinden birisi kelime kadrosunda seçi-
ci olmalar›d›r. Edebiyat›n as›l malzemesi olan dil bahsinde onlar da Edebi-
yat-› Cedideciler gibi davranarak, kelimelerin milliyetine de¤il ses k›ymetine
ve anlat›lmak istenen kavram› ifadedeki kudretine önem verdiler. Böyle bir
tercih onlar› da Edebiyat-› Cedideciler gibi ahenk u¤runa Arapça ve Farsça
sözlüklerin k›y›s›nda köflesinde kalm›fl bir y›¤›n kelime kadrosunu Türkçe-
ye sokma gayretine götürdü.
b. Fecr-i Âticilerin severek kulland›klar› özel kelime kadrosu, ahenktar olma-
n›n yan› s›ra nezaket, nezahet ve zarafet ifade eden son derece yumuflak,
zarif kelimelerdir. Söz konusu kelimelerden çok kullan›lanlar› sayal›m: Me-
sa (akflam), fleb (gece), melâl (hüzün), matem, miyah (sular), “lahn” (na¤-
Fecr-i Âtî flairlerinin kelime me), mîna (flarap fliflesi, cam, billur, gümüfl üzerine nakfledilen lacivert veya
seçimindeki gayretleri, yeflil renkli s›rça), cevf (boflluk), nücûm (y›ld›zlar), erganun, erguvanî, neftî
ahenkli, müzikal de¤eri
yüksek bir fliir dili (neft renkli), zehebî (altun renginde), zulmet, mehtâp, rüya, rûh, ervâh, ri-
yakalamak içindir. yâh (rüzgâr), elmas, çiçek, ye’s, nûr, akflam, ilâhe, mülhime (ilham perisi)
gibi kelimeler onlar›n çok severek kulland›klar› söz servetindendir. Özellik-
le “kamer”, muhayyilelerini daima harekete getiren “alçak gönüllü fakat
hasta bir ilham perisidir” (Levend, 1938, 288). Bu kelimelerin ortak taraf› s›-
fat olmalar› veya s›fat gibi kullan›lmalar›d›r. Bundan dolay› Fecr-i Âtî flairle-
ri, daima renkli hayat sahnelerini, tabiat manzaralar›n› dille canland›rmaya
gayret etmifllerdir.
Her birinin fliirinden rastgele seçilecek m›sralar bile bu özelli¤i gösterebilir.
Fecr-i Âtî flairleri, daima “Melâl-i mesâ” terkibi Köprülüzâde Mehmet Fuat ve Celâl Sahir’in birer fliirine, “er-
renkli hayat sahnelerini,
tabiat manzaralar›n› ganun” Mehmet Behçet’in kitab›na, “mina” Tahsin Nahid’in ve “mülhime” Emin
canland›rmaya gayret Bülend’in k›z›na isim olmufltur. Kamer ve zulmet (karanl›k) fliiri yazmam›fl Fecr-i
ederler.
Âtî flairi yoktur. Ahmet Haflim’in “fii’r-i Kamer” serisi, hepsi için örnek metinlerdir.
Severek kulland›klar›n› söyledi¤imiz di¤er kelimeler ise zaten bu fliirlerin atmosfe-
rini tamamlayacak cinstendir.
Ahmet Haflim’in “Nehir Üzerinde” fliirinden:

Yorgundu o gözlerle bakan rûh-› melûlün
Gûyâ ki kamer!.. Sendin onun rûh-› necîbi,
Sendin eden hüznünü mehtâba müflâbih
Mehmet Behçet’in kitab›na ismini veren “Erganun” fliirinden:

Gel, dinle, mülhimem! Negamât-i leyâlimi;
Cevv-i müfekkiremde derin, gizli mâtemî
Bir ergânûn-› rûh-› flebâb...
Tahsin Nahit zaten “kamer flairi” diye tan›n›r. Onun “Ye’s-i Kamer”i flöyle bafllar:
Leb-i nâz›m gibi cebhemde riyâh-› eylül
Hiss-i aflk›nla yanan aln›m› flefkatle öper
Ah bilsen ne kadar hasta dün akflamki kamer!
Toplulu¤un di¤er baflar›l› bir flairi Emin Bülend’in ço¤u fliiri de ayn› kelime kad-
rosuyla doludur. Onun “K›fl Gecesi” fliirinden birkaç m›sra:
Kamer, o hasta kad›n, gâze-i leyâli-i örer,

Kamer, harabelerin bir nihan zâiridir
Ki daima gecikir, n›sf-› leyl olunca gelir.
...
Hitâb-› fli’r-i kamer arza katre katre iner,
O münzevî dolaflan lahni, gölgeler dinler...
Toplulu¤a mensup di¤er flairlerden al›nacak örnekler de muhakkak ki ayn› ke-

lime zevkinin aynas› olacakt›r.
c. Fecr-i Âtî mensuplar›na göre meydana getirilen edebî metinde “muhakkak
surette bizim faaliyet-i dima¤iyemize (beyin faaliyetimize) bir hisse, bir his-
se-i sa’y (çal›flma pay›) tefrik edilmelidir (ayr›lmal›d›r).” (fiahabettin Süley-
man, 1911, 35-36) Buna göre fliirde her fley apaç›k söylenmemeli, yar› kapa-
l› bir atmosfer bulunmal›d›r.
ç. fiiiri yar› kapal› olarak söylemek, dilin fizikî dünya ile ba¤›n› mümkün mer-
tebede koparmas› anlam›na gelir.
Edebiyat-› Cedide flairlerinin de severek kulland›klar› baz› kelimeler ve kendi
bulduklar›, yeni imajlar› ifade için uydurduklar› bir tak›m terkipler vard›. Ancak
Edebiyat-› Cedideciler “en müphem ve en karanl›k fliirlerinde bile gerçekle olan
ba¤l›l›klar›n› muhafaza ederler. Fecr-i Âtî flairlerinde dil ile gerçek aras›ndaki ba¤
kopar. Onlar›n eserlerinde kelimeler, (...) ancak kendilerinin müphem tesiriyle var
olan bir his ve hayâl dünyas› yarat›rlar” (Kaplan, 1981, 154) Mesela “bahar-› mu-
attar-› hülyâ” (hülya kokulu bahar) diyen flair önce maddi varl›¤› olmayan “hülya”
kavram›n›, bir varl›k gibi düflünmüfl sonra ona koku izafe ederek “bahar”›n s›fat›
yapm›flt›r. Burada flairin (Fuat Köprülü) tam olarak neyi kastetti¤ini fiziki dünyada
gösteremeyiz. Sadece onu ald›¤›m›z tesirle yorumlayabiliriz. Halbuki Edebiyat-›
Cedide flairinin (C. fiahabettin), neyi kastetti¤i belli de¤il diye çok tenkide u¤rayan
“sâat-i semen-fâm” (yasemin kokulu saatler) terkibini, günün herhangi bir vakti
olarak anlamak mümkündür.
Yukar›da temas edildi¤i üzere kelime seçimindeki tercihleriyle konuflma dilin-
den hayli uzaklaflm›fl bulunan fliir dili, Fecr-i Âtîcilerin elinde, di¤er edebî türlerin
lisan›ndan da epeyce ayr›lm›flt›r.
d. Fecr-i Âtî mensubu, fliiri öncelikle kelimelerle yap›lm›fl bir musiki parças›
olarak görür. Kelimelerin ses kudretine çok de¤er vermeleri bu musikiyi ya-
kalayabilme çabas›n›n tabii bir sonucudur. Nitekim çok sayg› duyduklar›
Cenap fiahabettin kar ya¤›fl›nda bir “elhan-› flitâ” buluyor, Frans›z sembolis-
ti Paul Verlaine de “Herfleyden evvel mus›kî”diyordu.
e. Renkli tablo ve ahenk tutkusu onlar› s›fat bollu¤uyla bezekli, hareketsiz, an-
cak birkaç m›srada bir fiili bulunan, fiil soylu kelimelerin fiilimsi (s›fat fiil ve-
ya zarf fiil) fleklinde kullan›ld›¤› bir cümle yap›s›na götürmüfltür. Ahmet Ha-
flim’in “Geldin” fliiri bunun güzel örnekleri aras›ndad›r.
Birgün
Akflam›n ölgün
Duran o nâmütenâhî ziya denizlerine
Gark olan eflcar
Gark olan ovalar,
Oluyorken sükût-› hüzne makar
Geldin âlâm-› kalbi teskine...
Ey flebâb›n hayâl-i câvîdi

O melûl akflam›n havas› kadar
Geliflin bir sükûn-› sâriydi
Frans›z sembolistleri gibi f. Duygu yo¤unlu¤una önem vermeleri ise, Edebiyat-› Cedide’den çok iltifat
Fecr-i Âtî flairleri için de fliir, gören “ah!”, “of!”, “ey!”, “heyhât” gibi nidalar› çok kullanmalar›n› gerekli
her fleyden önce bir musikili
metindir.
k›lm›flt›r:
Sone: ‹talyan fliirinden Âh öyle yak›ndan

Avrupa’ya yay›l›p Edebiyat-›
Cedide ile Türk Edebiyat›na Bilmem ne f›s›ldard› âlihem!...
girmifl, dört bentlik naz›m
biçimidir. ‹lk iki bent dörder, Oh! Öyle bütün bûse, bütün bûse mesâfât
son iki bent ise üçer
m›srad›r. Kafiyelenifli: abba Ey mülhime, heyhât!
abba ccd eed/edd/ede. Bir fli’r-i hazîn-i ebediyyet okuyorduk
Fakat her zaman bu
kurallara uyulmam›flt›r. Oh! Öyle benim oldu bütün sîne-i rûhum
Bir ma’bed-i bûse..:’
(M. Behçet: “Negamât-› Bûse”)
SIRA S‹ZDE Fecr-i Âtî fliirinde en çok hangi naz›m biçimleri tercih edilmifltir?
SIRA S‹ZDE
1
SIRA S‹ZDE Fecr-i Âtî’nin fliirS‹ZDE
SIRA sanat› hakk›nda benimsedi¤i ilkelerden bir kaç›n› say›n›z.
2
S O R U FECR-‹ ÂT‹
S O R Ufi‹‹R‹N‹N BELL‹ BAfiLI TEMS‹LC‹LER‹
Fecr-i Âtî toplulu¤u flairleri Ahmet Haflim, Tahsin Nahit, Mehmet Behçet, Emin Bü-
D‹KKAT
lent, Celâl Sahir,
D‹KKAT
Fâik Âli, Fuat Köprülü, Ali Canip, Hamdullah Suphi, Faz›l Ahmet,
S O R U Mehmet Ali STevfik, O R U ‹brahim Alaattin, Abdülhak Hayri, Nevin, Ahmet Samim ve
Mehmet Rüfltü’dür.
N N
D‹KKAT
Bunlardan son üç ismin edebî hayat› adeta Fecr-i Âtî’nin ömrü kadard›r. fiairli¤i
D‹KKAT
heveskârl›k s›n›r›nda kalan Mehmet Rüfltü ve Nevin (Kimyager Neyyir)’in manzu-
AMAÇLARIMIZ meleri toplulu¤un
AMAÇLARIMIZ sesini temsilden de uzakt›r. Abdülhak Hamid’in akrabas› Abdül-
N N
hak Hayri (1890-1918) ise bu isimlerden daha velut ve Fecr-i Âtî fliir atmosferine da-
ha yak›n olmakla birlikte fliiri çok erken b›rakm›fl, dünyay› erken terk etmifltir.
K ‹ T A P
AMAÇLARIMIZ Fecr-i ÂtîK ‹fliirini
AMAÇLARIMIZT A Ptemsil kabiliyeti bak›m›ndan kusursuz flairimiz Ahmet Haflim
(1885-1933)’dir. Haflim, Galatasaray Sultanîsindeki ö¤rencilik y›llar›nda (1897-
1907) Arapça hocas› Zihni Efendi, Farsça hocas› Feyzi Efendi gibi klasik edebiya-
TKE L‹E VT ‹ ZA Y OP N t›m›z› iyi tan›yan
T KE L ‹E VT‹ ZAhocalar
Y OPN ve Tevfik Fikret ve Ahmet Hikmet gibi devrinin galip sa-
nat telakkilerini temsil eden flahsiyetlerin teflvikleri aras›nda kendine çizdi¤i yolu,
Fecr-i Âtî’nin ve Mecmua-i Edebiye (nu. 19, 7 Mart 1901)’deki ilk fliiri “Hayâl-i Aflk›m” ile göstere-
Türk fliirinin en cektir. Edebiyat-›
Tbüyük
ELEV‹ZYON T E L E V ‹ Z Cedide
YON temayüllerini devam ettiren bu ve 1908’e kadar yazd›¤› fli-
‹ N T E R flairlerinden
NET ‹ N T E R N E T
irleri onun ç›rakl›k devri mahsulleri olarak kabul edilir.
Ahmet Haflim
Ahmet Haflim; 1908-1909’da “Dicle’nin ve Annemin Hat›ralar›” fleklinde bir or-

tak ve aç›klay›c› bafll›kla Resimli Kitap’ta ç›kan, zengin hayaller, iç ahenk ve yük-
sek telkin kabiliyetine sahip fii’r-i Kamer serisi ile söz konusu te’sirlerden sür’atle
s›yr›larak kendi orijinal flahsiyetini ortaya koymufltur. Galatasaray’daki ö¤rencilik
y›llar›n›n sonlar›na do¤ru temasa geçti¤i anlafl›lan Frans›z ve Belçikal› sembolistler
onun bu yeni yönelifline zemin haz›rlam›flt›r. Nitekim ilk yaz›lar› aras›nda Emile
Verhaeren ve Henri de Règiner gibi sembolistlere ayr›lm›fl olanlar bulunmaktad›r.
Verhaeren’i anlatt›¤› yaz›s›nda bu sanat sistemi için yine bir sembolist olan Rèmy
de Gourmont’un “edebiyatta flahsiyet, sanatta serbestî, kavaidi gayr-› kafiyenin
(yeterli olmayan kurallar›n) terki, hüsne, tecerrüde (soyutlamaya) hatta garabete
do¤ru bir meyil” fleklindeki tarifini kabul eder. Daha sonra Verhaeren’in sanat›
hakk›nda yazd›¤› ve kendi fliiri için de rahatl›kla söylenebilecek flu cümleleri, Ha-
flim’in Fecr-i Âtî’de geçen günlerinden itibaren peflinde oldu¤u saf fliir anlay›fl›n› en
güzel biçimde dile getirir:
“Bütün âsâr›, en eskilerden en sonlar›na kadar, hep yeni ve nadide güzellikle mefl-
budur (dopdoludur). ‹stiareleri nâ-flinide (duyulmam›fl), elfaz› (sözleri) sanki bir
renk, bir rayihad›r (kokudur). ‹lk elinize düflen bir mecmua-i efl’ar›n› (fliir kitab›n›)
aç›n›z; o zamana kadar mevcudiyetinden bîhaber oldu¤unuz esrarengiz bir âlem-i
hüsn ü hayale (güzellik ve hayal dünyas›na) giriyorsunuz zannedersiniz. Sema bil-
di¤imiz sema de¤il; etraf›n›zda sular aks-i elvan-› gurûb ile titreyerek mahmur ve
pür-ahenk cereyan eder.
Sembolist nâm-› umumîsî (genel ad›) alt›nda tevhidi (bir araya gelme¤i) hayal ede-
rek çal›flan nesl-i edebînin (edebî kufla¤›n) bütün efrad›nda görüldü¤ü gibi, Verhae-
ren’in de saât-› ilham› geceyle ibtidar eder (sür’atle bafllar). Akflamüstü, genifl ovala-
r›n yollar›, tepeleri, flecer ü heceri (a¤açlar› ve tafllar›) üzerinde tekâsüf eden (topla-
nan) eflatun sis, Verharen’in reng-i efl’ar›n› (fliirlerinin rengini) teflkil eder. Bu fliir-
lerde zulmet ve nur birbirine daha kuvvet verebilmek için yan yana dururlar. Câmit
(donmufl) ve namütenahî (sonsuz) karanl›klar› bir hatt-› âteflîn ile y›rtarak her fley
üzerinde ani fecr yak›p söndüren flimflekler; beyaz saçlar›n› sahilin kayalar› üzerin-
de tarayan korkunç dalgalar, mesafelerde uçan kavafil-i bâd-› mecnunenin safîr-i
vezan› (delirmifl rüzgâr kafilelerinin esen ›sl›¤›) onu her fleyden ziyade mütehassis
eder. Denilebilir ki, Verhaeren ancak bunlar› anlat›rken ruhunun taflk›n ihtiyacât›-
n› dindirir. Bâd-› zemzemedâr-› fecri (sabaha yak›n vakitlerin ezgi dolu rüzgâr›) si-
ze tasvir etmek için hafif sular›n âheng-i cereyan›n› (sular›n ak›fl›ndaki ahengi),
dallar›n feflâfeflini [ç›kard›¤› f›fl›lt›y›] istiare eden bir lisan sahibi olma¤› bilen Verhae-
ren’in hassa-i mümeyyize-i edebiyesi (belirgin edebî niteli¤i) kuvvet ve azamettir.”
(Ahmet Haflim, 1908, 76)
Haflim’in daha sonraki fliirlerinde de görece¤imiz ay ›fl›¤›yla renk cümbüflüne

kavuflan su ve bin bir türlü hayale müsait esrarengiz gecenin süsledi¤i, yaflan›lan
âlemden çok farkl› flairane tabiat tablolar› yan›nda platonik bir aflk›n motifi olan
sevgili ile fii’r-i Kamer serisindeki soluk benizli, hassas ve müflfik anne hayali ara-
s›nda mühim benzerlik vard›r. ‹flte bu unsurlar, ayn› zamanda Fecr-i Âtî’nin fliirde-
ki tercihleridir. Yukar›da al›nt›lad›¤›m›z metinde anlatt›¤› ve peflinde oldu¤u fliire
as›l, Göl Saatleri’nde rastlar›z. 1921’de yay›mlanan kitapta 1909-1915 aras›nda söy-
ledi¤i fliirleri toplanm›flt›r. Fecr-i Âtî mensubu olarak yazd›¤› fliirler bu eserindedir.
Bunlar aras›nda O Belde ve Yollar adl› serbest müstezatlar, di¤er Fecr-i Âtîcilerin de
tarif etti¤i fakat ulaflamad›¤› fliirlerdir.
O Belde
Denizlerden
Esen bu ince havâ saçlar›nla e¤lensin.
Bilsen
Melâl-i hasret ü gurbetle ufk-› flâma bakan
Bu gözlerinle, bu hüznünle sen ne dilbersin!
Ne sen,
Ne ben,
Ne de hüsnünde toplanan bu mesâ,
Ne de âlâm-› fikre bir mersâ:
Olan bu mâî deniz,
Melâli anlamayan nesle âflinâ: de¤iliz.
Sana yaln›z bir ince tâze kad›n
Bana yaln›zca eski bir budala
Diyen bugünkü befler,
Bu sefîl ifltihâ, bu kirli nazar,
Bulamaz sende, bende bir ma'nâ,
Ne bu akflamda bir gam-› nermîn
Ne de durgun denizde bir mu¤ber
Lerze-i istitâr ü isti¤nâ
Sen ve ben
Ve deniz
Ve bu akflam ki lerzesiz, sessiz
Topluyor bû-y› rûhunu gûyâ,
Uzak
Ve mâî gölgeli bir beldeden cüdâ kalarak
Bu nefy ü hicre müebbed bu yerde mahkûmuz...
O belde?
Durur menât›k-› dûflîze-i tahayyülde;
Mâî bir akflam
Eder üstünde daima aram;
Eteklerinde deniz
Döker ervaha bir sükût-› menâm.
Kad›nlar orda güzel, ince, sâf ü leylîdir,
Hepsinin gözlerinde hüznün var
Hepsi hemfliredir veyahut yâr;
Dilde tenvîm-i ›st›râb› bilir
Dudaklar›ndaki giryende bûseler, yahut,
O gözlerindeki nîlî sükût-› istifhâm
Onlar›n rûhu, flâm-› mu¤berden
Mütekâsif menekflelerdir ki
Mütemâdî sükûn u samt› arar;
fiu'le-i bî-ziyâ-y› hüzn-i kamer
Mültecî sanki sâde ellerine
O kadar nâtüvan ki, âh, onlar,
Onlar›n hüzn-i lâl ü müfltereki,
Sonra dalg›n mesâ, o hasta deniz
Hepsi benzer o yerde birbirine...
O belde
Hangi bir k›t'a-i muhayyelde?
Hangi bir nehr-i dûr ile mahdûd?
Bir yalan yer midir veya mevcûd
Fakat bulunmayacak bir melâz-› hûlyâ m›?
Bilmem... Yaln›z
Bildi¤im, sen ve ben ve mâî deniz
Ve bu akflam ki eyliyor tehzîz
Bende evtâr-› hüzn ü ilhâm›
Uzak
Ve mâi gölgeli bir beldeden cüdâ kalarak
Bu nefy ü hicre müebbed bu yerde mahkûmuz...
(fiiir ve Tefekkür, say›: 1, 20
A¤ustos 1325 [2 Eylül 1909], s.5-6)
Ayn› dönemdeki di¤er fliirleri de konu itibar›yla titiz bir seçimin neticesidir.
fiiirler genellikle günün belli vakitleri, kufllar ve kamer etraf›ndad›r.
1915-1921 aras›nda tam bir suskunluk dönemi geçiren Haflim, Türkçenin yafla-
d›¤› de¤iflme ve geliflmeye ayak uyduran, yo¤unlu¤u itibar›yla öz fliire örnek gös-
terilebilecek sanat flaheserlerine Piyale (1926) ile imza atm›flt›r. “Merdiven”, “Bir
Günün Sonunda Arzu”, “Havuz”, “Par›lt›”, “Karanfil”, “Bülbül” ve “Mukaddeme”
(Piyale) adl› fliirlerinin hacmi dar fakat ça¤r›fl›mlar› oldukça genifltir. fiair, akflam
vakti ve gurup manzaralar›yla çok renkli tablolar çizmifltir.
Bir Günün Sonunda Arzu

Yorgun gözümün halkalar›nda
Güller gibi fecr oldu nümâyân,
Güller gibi... sonsuz, iri güller
Güller ki kam›fltan daha nâlân;
Gün do¤du yaz›k arkalar›nda!
Alt›n kulelerden yine kufllar

Tekrâr›n› ömrün eder i’lân.
Kufllar m›d›r onlar ki her akflam
Alemlerimizden sefer eyler?
Akflam, yine akflam, yine akflam

Bir s›rma kemerdir suya baksam;
Üstümde sema kavs-i mutalsam!
Akflam, yine akflam, yine akflam
Göllerde bu dem bir kam›fl olsam!
(Dergâh, say›: 1, 15 Nisan 1921, s.7)
“fiiirde Mana” bafll›¤›yla Dergâh mecmuas›nda (nu. 8, 5 A¤ustos 1921) yay›mlan-
d›ktan sonra “fiiir Hakk›nda Baz› Mülahazalar” ad›yla Piyale’nin bafl›na konulan me-
tin, ayn› kitaptaki “Bir Günün Sonunda Arzu” fliirinin çok mu¤lak (kapal›) oldu¤u
yolundaki tenkitlere cevap niteli¤indedir ve edebiyat›m›z için orijinal bir poetikad›r.
Haflim bu yaz›s›nda fliiri, “resullerin sözleri gibi türlü tefsirâta (yorumlara) müsait,
sözle musikî aras›nda, sözden ziyade musikiye yak›n” bir metin olarak tarif eder.
Ona göre fliirin as›l gayesi “anlatmak” de¤il “duyurmak”, kayna¤› ise “fluuralt›”d›r.
SIRA S‹ZDE Fecr-i Âtî fliirinin özellikleri göz önüne al›nd›¤›nda bu toplulu¤u en iyi temsil eden flairin
SIRA S‹ZDE
3 kim oldu¤u söylenebilir?
Bu metin ile henüz Fecr-i Âtî kurulmadan k›sa bir müddet önce Musavver Mu-
hit mecmuas›nda yay›mlad›¤› “Emile Verhaeren” (Ahmet Haflim, 1908, 74-75),
S O R U “Henri de Règiner”
S O R U (Ahmet Haflim, 1909, 190-191; 202-203) ve Fecr-i Âtî’den arka-
dafl› Tahsin Nahid’in fliir kitab› hakk›nda yazd›¤› “Rûh-› Bî-kayt F›rsat›yla” (Ahmet
D‹KKAT Haflim, 1910, D ‹ 291-294)
KKAT adl› yaz›lar›n›n mukayesesinden anlafl›ld›¤› üzere Haflim,
edebî formasyonunu almaya bafllad›¤› tarihten vefat›na kadar daima Sembolizm’in
peflinde olmufltur.
N N
Fecr-i Âtî’nin bir di¤er flairi Emin Bülent (Serdaro¤lu) (1886-1942), Fecr-i
Âtî’den baflka bir edebî gruba kat›lmam›flt›r. Onlardan farkl› olarak, ferdi konular
AMAÇLARIMIZ yan›nda devrinin
AMAÇLARIMIZ sosyal meselelerine ve millî ›zd›raplara da aç›k bir sanatkârd›r.
Galatasaray lisesindeki ö¤rencilik y›llar›nda (1901-1905) kazand›¤› iyi derecede
Frans›zca sayesinde Frans›z edebiyat›yla temasa geçen Emin Bülent, klasik edebi-
K ‹ T A P yat›m›zdan K-lirizmi
‹ T A Pdolay›s›yla- Fuzuli’ye hayrand›r. Ancak dilindeki tamlamalar ve
m›sra yap›s›na bak›nca, en kuvvetli tesiri Fikret’ten ald›¤› görülür.
fiiire daha Galatasaray Sultanîsi y›llar›nda bafllar. Bu s›ralarda ileride flöhretini
TELEV‹ZYON ve bunun Tgetirdi¤i
E L E V ‹ Z Y OFecr-i
N Âtî azal›¤›n› temin edecek manzumeler yazar. Onun bu-
gün de edebiyat tarihimizde mümtaz bir yere sahip olmas›n› sa¤layan “Hisarlara
Emin Bülent Karfl›”, “Hâtif Diyor ki” gibi Nam›k Kemâl’deki, gür sesin duyuldu¤u fliirleri, asl›n-
Serdaro¤lu
da bir destan flairi olarak do¤du¤unu akla getirir. Yine II. Meflrutiyet’ten önce ‹s-
tanbul’un flaire bo¤ucu gelen havas›ndan uzaklaflma arzusu ve bir çöl nostaljisi ile
yazd›¤› “Çöller” fliirleriyle, Cenap fiahabettin’in “Çöl” manzumesi, Hac Yolu’ndaki
çöl tasvirleri, Fâik Âli’nin “Badiyelerde” manzumesi ve Ahmet Haflim’in “Çöller” fli-
irleri aras›nda benzerlikler dikkat çekmektedir. Ayn› ruhî ç›rp›n›fllarla söyledi¤i
“Hacer ile ‹smail”de ise, klasik edebiyat›m›zdaki “zemzem” k›ssas›n›n telkin etti¤i
dinî bir vecd ile beraber kalbin teslimiyeti, isteyen ve karar veren bir iradenin az-
mi, sab›r ve tahammülün derinli¤i, mahrumiyetin ve k›vranman›n son haddi, kuru
ve hummada bir çevre içinde canland›r›lm›flt›r (Yazar, 1940, 17).
II. Meflrutiyet sonras› Emin Bülend’i, “Gurbet Geceleri”, “Sana”, “Kendi Kendi-
me” gibi fliirlerle biraz da içinde bulundu¤u Fecr-i Âtî toplulu¤unun genel havas›n-
dan dolay›, hissî ve flahsî konulara yönelmifl görürüz.
Pek az fliirle edebiyat tarihimizde kendisine yer edinme s›rr›na eren, fakat çe-
kingen mizac›ndan ötürü sa¤l›¤›nda bunlar› kitaplaflt›ramayan Emin Bülend’in
manzumeleri, Salih Zeki Aktay taraf›ndan Emin Bülend’in fiiirleri (‹stanbul, 1945)
ad›yla bir kitapta toplanm›flt›r. R›fat Necdet Evrimer’in, Fecr-i Âtî fiairleri: Emin Bü-
lent (‹stanbul, 1958) adl› eseri ise Aktay’›n kitab›n› tamamlar mahiyettedir.
Fecr-i Âtî’nin önemli temsilcilerinden Tahsin Nahit (1887-1919) de Emin Bü-
lent gibi Fecr-i Âtî d›fl›nda herhangi bir zümreye kat›lmam›fl flairlerimizdendir. Ah-
met Haflim’den sonra, bu toplulu¤un fliirde en baflar›l› ve en velut temsilcisi odur.
Galatasaray Sultanîsinde ö¤renci iken Selanik’teki Çocuk Bahçesi dergisinde “T.
Nahide” imzas›yla fliirler yay›mlayan Tahsin Nahit, II. Meflrutiyeti takip eden gün-
lerde birbiri ard›na ç›kan Demet, Afliyan, Kad›n (Selanik) ve Musavver Muhit mec-
mualar›nda yay›mlanan fliir ve mensurelerle 31 Mart vak’as›na kadar edebî faaliye-
te devam eder. Di¤er taraftan bir ittihatç› olarak siyasetle ilgilenir. Fecr-i Âtî’nin te-
flekkülünden itibaren onun edebî çal›flmalar›nda önemli bir yo¤unluk görülür. Re-
simli Kitap, Kad›n (‹stanbul), Musavver Emel, Musavver Hale, Jale, fiiir ve Tefekkür,
Servet-i Fünun, Mehasin, Resimli Roman, Rübap, ‹çtihat ve Hakk’›n Edebî ‹lâvesi
gibi devrin itibarl› edebî yay›n organlar›nda imzas› görülen Tahsin Nahit, ‹smail
Hami (Daniflmend) ile birlikte Kanat adl› bir dergi de ç›karm›flt›r. Ömrünün sonla-
r›nda, hece-aruz münakaflalar›nda, iki karfl› grubu temsil eden fiair ve fiair Nedim
mecmualar›n›n ikisinde de yazd›. Çünkü o, fliiriyeti bu fleklî unsurun tamamen d›-
fl›nda gördü¤ünü flöyle izah ediyordu:
-Tekke fliirlerini, saz flairlerini, köy türkülerini unutuyor musunuz? Hece vezniyle
söylenen fliirler milletin mal› de¤il midir?
-fiüphesiz ki onlar da milletin mal›; fakat milletin olmak itibar›yla bir koflman›n bir Tahsin Nahit
gazelden fark› yoktur. Nitekim eski saz flairlerinin kahvehanelerinde fasla baflland›-
¤› zaman peflrev ve taksimden sonra bafl âfl›k taraf›ndan bir gazel okunur ve bunu
müteâkip divanlar, koflmalar s›ras›yla teganni edilirdi. Eskiler, bizim Türkçülerimiz
gibi mutaass›p de¤ildiler. Saz ve tekke fliirleri meyân›nda (aras›nda) aruzla yaz›lm›fl
pek güzel eserler vard›r. Daha eski Frans›z flairleri balât yazarlard› diye Rönesans’›n
getirdi¤i sone bugün metrûk mudur? Her yeni tarz, her yeni flekil -e¤er haddizât›nda
bir k›ymeti hâiz ise- edebiyat› güzellefltirir, zenginlefltirir...
Mey ve mahbuptan baflka bir fleyden bahsedemeyen gazellerin a¤niyadan (zengin-
lerden) caize almak için s›ralanm›fl kasidelerin, manas›n› milletin okur-yazarlar›-
n›n bile anlayamad›¤› bu eserlerin taklit ve ihyas›nda memleket için, hatta fliir için
ne faide tasavvur ediyorsunuz? Onlar› taklit ve ihyâdan baflka birfley yapmayal›m
demiyorum ki. Ben onlardan azamî istifâde edelim, onlar›n kabil-i inkâr olmayan
güzel cihetlerini yeni kuraca¤›m›z sanat bünyesinde malzeme olarak istimâl edelim
diyorum...
-Peki, o halde asrî fliir nas›l olacak?
Benim kanaatimce asrî fliir, irs ve muhitin tesiri alt›nda kendili¤inden inkiflaf ede-
cektir. Süleyman Çelebi’den Tevfik Fikret merhuma, Yunus Emre’den R›za Tevfik’e
kadar aruz ve hece ile yaz›lan güzel fleylerin bir muhassalas› (birleflimi) olacak,
muâs›r ve güzide ruhlar›n süzgecinden, eslâf›n asar› süzülerek tasallüp edecektir.
Hece yahut aruz veya hiç akl›m›za gelmeyen üçüncü flekil... Bu eflkâlin bence hiç
ehemmiyeti yoktur, elverir ki yaz›lacak fliirler rûhumuzda bir ma’kes bulabilsin
(Tahsin Nahit, 1919, 55).
Tahsin Nahit 1910’a kadar yazd›¤› fliirleri, Rûh-› Bî-kayd (1910) ad›yla kitaplafl-
t›rm›flt›r. Bu tarihe kadar yazd›¤› manzumelerin hepsini almad›¤› söz konusu ki-
tap, her biri Fecr-i Âtî’den bir arkadafl›na ithaf edilmifl befl bölüm halindedir: Ben-
lik, Aflk, Serab-› Müstakbel, Raks-› Elhan, Tabiat. Bu isimler, Tahsin Nahid’in flii-
rindeki flekil ve muhteva tercihlerini ifade edebilecek cinstendir. O, ferdiyetçi bir Fecr-i Âtî’de yer alan Yakup
zümrenin flairi olarak daima aflktan bahsetmifl, farkl› vakit ve mevsimlerdeki tabi- Kadri ve Refik Halit, Ali
Canip, Mehmet Ali Tevfik,
at manzaralar›n›n kendi ruhundaki akislerini dile getirmifltir. Rûh-› Bî-kayd’daki Fuat Köprülü, Celal Sahir,
aflk›n de¤iflmez taraf› yar› platonik ve marazî bir özellik tafl›mas›d›r. Tabiatsa mefl- Hamdullah Suphi gibi
isimleri daha sonra Millî
cer (koru, a¤açl›k), çiçek, deniz, kamer (ay) ve nücumla (y›ld›zlar) süslü bir de- Edebiyat hareketi içinde
korla tekrarlan›r. görece¤iz. Buna karfl›n
Fecr-i Âtî d›fl›nda herhangi
fiekil olarak beyit esas›na dayanan naz›m flekilleri de kullanmakla birlikte ter- bir edebî zümreye
cihi serbest müstezatt›r. Bu tarzdaki fliirlerini “Raks-› Elhan - Serbest Naz›m” ad›n› kat›lmam›fl olan Ahmet
verdi¤i bölümde toplamas› dikkat çekicidir. “Raks-› elhan” terkibi, fliirin oynak ve Haflim, Tahsin Nahit ve
Mehmet Behçet, fiahabettin
k›vrak bir müzik parças›na benzetildi¤ini gösterir. Bu metinlerde aruzun belli bir Süleyman gibi isimler de
kal›b›na esir ve mecbur olunmadan, sabit bir veznin sa¤layaca¤›ndan öte bir vard›r.
ahenge eriflmek ve ilham›n fliir ikliminde daha serbestçe kanat ç›rpmas› arzulan-
m›flt›r. Edebiyat-› Cedide ile bafllayan tema-vezin iliflkisi, yani teman›n de¤iflmesi-
ne göre veznin de¤iflmesi, serbest müstezad›n yap›s›na uygundur. Tahsin Nahit
de bunu deneyerek kendinden sonra devam edecek olan “nazm-› serbest” terimi-
ni kullanm›flt›r. Afla¤›daki metin bu tür fliirlerinden biridir.
Kamerle
-Ali Sühâ’ya
Yine muzlim her yer…

Yine deryâ ve kamer..
Yine elmasl› çiçekler döküyor deryâya
Hasta bir hisle kamer.
‹nce bir gaze-i esmerle ufuklar mestûr..
Uyuyor!..
‹flte yaln›z yine ben;
Müteessir, mülhem!.
Ey mübârek kamer, ey mâder-i hissim bana sen
Bir tesellî verecekken niye bilmem, bilmem
Onu ihtâr ediyorsun;
Güyâ
Onu sen
Ar›yorsun benim civâr›mda.
Nûr-› sâyende bir gece evvel
Kol kola gezdi¤im kad›n..Heyhât!
Pek güzeldi de¤il mi? -söyle kamer-
‹pekli saçlar›n›
Bir beyaz tülle örterek gûyâ
Seni tanzîr ederdi ..Çünkü o fleb
‹nce bir tül bulutla örtünerek
Sen de deryayla bir muâflakada
Bulunurdun…
Fakat bu fleb yine sen
Sana âfl›k olan denizlerle
Seviflirken;
Zavall› ben iflte
Müfltekîyim bütün hayât›mdan.
Haydi,
Merhamet et güzel kamer haydi
Umk-› kalbimde aflk-› sâf›yla
Aç›lan deste deste efl’âr›
Ona git söyle, söyle sevdâm›.
Ca¤alo¤lu; 18 Teflrîn-i Evvel 1324
(Rûh-› Bî-kayd,)
Tahsin Nahid’in as›l kuvvetli fliirleri Ruh-› Bî-kayd’dan sonra yazd›¤› fakat kitap
haline gelmemifl olanlar›d›r. Bu manzumelerin dili, Türkçenin tabii geliflme ve de-
¤iflmesi istikametinde konuflma diline do¤ru bir temayül gösterir. Ayr›ca Millî Ede-
biyat hareketinin tesiriyle baz› fliirlerinde âfl›k edebiyat› naz›m flekillerini de kullan-
m›flt›r. Bütünüyle dikkate al›nd›¤›nda onun sanat›nda saf fliire do¤ru gidifl net ola-
rak görülür.
Tahsin Nahit, fliir yan›nda hem elefltirmen hem piyes yazar› olarak tiyatro ile de
ilgilenmifltir. Bu alandaki ilk denemesi, Nam›k Kemal’in Zavall› Çocuk piyesini ha-
t›rlatan Hicranlar (1908)’d›r. Hadiye Ebuzziya’n›n Ruhsan Nevvare takma ad›yla
kaleme ald›¤› Jöntürk (1325/1909) piyesine son fleklini Tahsin Nahit verdi ve eser
iki yazar›n ad›yla bas›ld›. fiahabettin Süleyman ile birlikte Ben... Baflka (1911) ve
Kösem Sultan piyeslerini yazd›. Ben.. Baflka, fiahabettin Süleyman’›n K›r›k Mahfa-
za adl› piyesiyle birlikte bas›lm›flt›r (1911). Kösem Sultan’›n büyük bir k›sm› Rübap
dergisinde yay›mlanm›fl, ‹nci Enginün taraf›ndan kitaplaflt›r›lm›flt›r. Firar (1910) ad-
l› bir telifi, Henry Kistemaeckers’ten Rakibe (1919), Robert de Flers, Gaston de Ca-
illavet ve Etienne René’den Bir Çiçek ‹ki Böcek (1919) adl› adapteleri vard›r.
Fecr-i Âtî mensuplar› aras›nda en uzun ömürlü olan Mehmet Behçet Yazar
(1890-1980), baflka bir zümreye kat›lmam›flt›r. Edebî hayat›, Fecr-i Âtî’yi haz›rlayan
toplant›lardan önce Selanik’teki Çocuk Bahçesi mecmuas›nda bafllam›fl ve sonra
Han›mlara Mahsus Gazete’de devam etmifltir. II. Meflrutiyetle birlikte düzenli bir
yaz› hayat›na geçen Mehmet Behçet, Hale, Servet-i Fünun, Resimli ‹stanbul, fieh-
bal, Resimli Kitap, Anadolu Duygusu, Anavatan; Sebilürreflat, fiair Nedim, ‹ctihat,
Türk Tarih Encümeni Mecmuas›, Yedigün adl› dergiler ve Tanin, Tasvir-i Efkâr,
Beyaz›t, Aç›k Söz gibi gazetelerde fliir, fantezi ve makaleler yay›mlam›flt›r. Yazar›n
Kastamonu Lisesi müdürü iken “Gençlik” adl› bir dergi ç›kard›¤›n› ve ayn› flehirde
neflredilen Aç›k Söz’deki baz› kalem tecrübelerinde “Nida” müstear›n› kullanarak
Millî Mücadele’yi destekledi¤ini biliyoruz.
Ahmet Haflim ve Tahsin Nahit’ten sonra, Fecr-i Âtî fliirini temsil edebilecek olan
üçüncü isim, Mehmet Behçet’tir. ‹lk kitab› Erganun (1911)’daki 56 fliirin ancak 10 Mehmet Behçet Yazar
tanesinde sosyal çizgi bulunabilir. Bunlar d›fl›ndaki bütün fliirler, tamamen ferdi bir
hassasiyetle söylenmifltir. Hepsinin ortak taraf›, sembolizmin hedefi olan musikiyi,
duygu yo¤unlu¤unu ve lirizmi yakalama çabas›d›r. “Kamer” ve “Gurûbun Karfl›s›n-
da” fliirleri bu dönemde yazd›klar›na güzel bir örnektir:
Kamer
Rükûd-› flâm-› elemdâr› nâgehân sararak,
Aç›ld› ye's-i nigâh›mda bir gümüfl yaprak.
Yay›ld› ufka o sîmîn gubâr-› nevmîdi;

O bir dumanl› kad›n, bir beyaz ilâheydi..
Leb-i leyâle donuk bûseler nisâr ederek,

Süründü sanki muhîtâta handeden bir etek.
Yüzün sarard› kamer, saçlar›nda pür-esrâr,
Ac›kl›, nâ-mütenâhî yabanc› hisler var..
Nas›l da lerze-i rûhunda bir elem titrer?

Sen ey ipekli çocuk, ey zavall› hasta kamer?.
-Kad›köy: 28 Teflrîn-i Sânî 1325-
(Erganun, s.69-70)
Gurûbun Karfl›s›nda
Denizde dalgalar›n rûh-› sâf› hep uyudu;
Uzakta hâreli, esmer bulutlar›n mahmûr
Semâlar›nda yüzen bir k›z›l melîke-i nûr
Ufûl ederken onun ibtisâm-› memdûdu
Sükûn-› zâhir-i deryâda iflliyordu nezîh

Bir ince yol ki hazân-dîde, penbe güllerden...
Ve ans›z›n o muhîtât-› nûr hep birden
Silindi.. flimdi leyâlin perîsi süslü, ferîh
Bütün denizlere p›rlanta bir kanat gerdi..

Ve ben bu sahne-i handân› seyredip de dedim:
Senin de sevgili rûhum! Nazarlar›n›n o elîm
Rükûd-› kalbimin üstünde huzme-i zerdi;

Senin ufûl-i garâm›nla ey ilâhe-i fer;
Çizildi, kald› hayâlimde bir reh-i mu¤ber…
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE -Kad›köy: 10 Eylül 1324-
(Erganun, s. 73-74)
D Ü fi Ü N E L ‹ M 1938’deD Üyay›mlad›¤›
fi Ü N E L ‹ M Yumak adl› fliir kitab› da ayn› esaslara ba¤l›d›r. Ancak bu-
rada Yunus Emre ve Hac› Bayram Veli’nin samimi sesine s›¤›n›larak söylenmifl ba-
flar›l› manzumeler de vard›r. Ayr›ca Yumak’taki dil, Erganun’a göre, kelime kadro-
S O R U S O R U
su tamamen konuflma dilinden olacak kadar sadeleflmifltir.
Mehmet Behçet Yazar, fliirlerini aruzla yazm›fl ve aruz gelene¤inde bulunmayan
D‹KKAT baz› vezin denemeleri
D‹KKAT de yapm›flt›r. Yazar›n flairli¤i yay›nda, edebiyat tarihçisi ve
elefltirmen olarak ilim adaml›¤› da önemlidir.
Ali Canip
SIRAYöntem (1887-1967) ilk edebiyat zevkini, kendi ifadesiyle “konufl-
N N
SIRA S‹ZDE S‹ZDE
ma dilinin icabat›na göre naz›m lisan›n›n tashihine taraftar” olan Muallim Naci’den
ald›ktan sonra Selanik’teki Bahçe, Kad›n, Hüsün ve fiiir, ‹stanbul’daki Afliyan der-
AMAÇLARIMIZ gilerindekiAMAÇLARIMIZ
fliirlerinde Bat› istikametli ve Fikret - Cenap çizgisinden geçerek Fecr-i
Âtî ile beraber yerine oturan bir zevk de¤iflikli¤i yaflar.
K ‹ T A P Ali Canip Yöntem

K ‹ T hakk›nda
A P genifl bilgi için R›za Filizok, Ali Canip’in Hayat› ve Eserleri
Üzerinde Bir Araflt›rma, Ege Üni. Yay., ‹zmir 2001’e bak›labilir.
TELEV‹ZYON Fecr-i Âtî

T E L mensubu
E V ‹ Z Y O N olarak yukar›da ad› geçenlere ilaveten Musavver Muhit, Re-
simli Kitap, Rumeli gazetesi ve Servet-i Fünun’daki fliirleriyle erguvanî ufuklar üs-
tünden kamerin denize serpti¤i buselerden ilham al›p “terane-i mesâ”lar söyler; bir
k›fl mehtab›ndan sonra çöken “bî-kes geceler”de aflk mersiyeleri okur. “Fecr-i Âtî
‹NTERNET ‹ N T E Rithaf
müessislerine” N E T etti¤i “K›fl Mehtab›” fliiri bu toplulu¤un tercihlerini bir münek-
kit gözüyle de¤erlendirip yans›tt›¤›n› gösterir. Di¤er üyelerin topland›¤› ‹stanbul’da
de¤il de Selanik’te yüksek tahsil görüyor olmas› ve bu arada Ömer Seyfettin’den
Yeni Lisan hareketini bafllatma teklifi almas›, onu Fecr-i Âtî’den erken koparm›flt›r.
Henüz Yeni Lisan hareketi bafllamadan önce, “Milli Edebiyat ihtiyac›”n› dile ge-
tiren odur. 1910 y›l› sonlar›ndan itibaren yay›mlanan fliirlerinde, Yeni Lisan’›n ifla-
retleri al›nmaktad›r. Yeni Lisan yöneliflinin as›l savunucular›ndan biri olarak fliirde
de bu davan›n güzel örneklerini verir. Ali Canip, 1913’e kadarki fliirlerinde (Genç
Kalemler hareketi içindekiler dâhil) daima aruzu kullan›rken, bu tarihten itibaren
heceyi tercih eder. Yeni Lisan hareketi içinde mütalaa edilebilecek fliirlerinde de
aruzu kullanmas›, hecenin henüz ifllenmifl bir vezin olmad›¤› kanaatine ba¤lanabi-
lir. Nitekim ilk “Yeni Lisan” (Ömer Seyfettin, 1911, 1-3) makalesinde de “aruzu
at›p Mehmet Emin Bey’in hecaî vezinlerini hiçbir flair asla kabul etmez” denmifltir.
Türkçülük fikrinin tesiriyle toplumsal temalara aç›lan birkaç manzumesi hariç tutu-
lursa genel görünümü itibar›yla konular› daima ferdî hassasiyeti yans›tacak cins-
tendir. Yeni bir fliir dili kurma ve saf fliir arama çabalar› dolay›s›yla fliirindeki de¤i-
flimler bak›m›ndan Ali Canip, Ahmet Haflim’e çok benzemektedir. Onun “Sokak
Feneri” fliiri, “saf fliir” anlay›fl›n›n en güzel örneklerindendir:
Sokak Feneri
Ölü bir camdan a¤layan korku
‹niyor serseri ve bofl geceye;
Kald›r›mlar bütün sükût, uyku...
Her duvar, her kovukta flimdi niye

Bir büyük göz niyaz eder, a¤lar
“Bitsin art›k bu gizli flüphe!” diye?
Korkar›m... Saklan›r Heyûlalar...
Banader: “‹flte bir sahîfe oku,
Sar› gölgemde hasta kalbin var!”...
Ölü bir camdan a¤layan korku...
1918’e kadar yazd›klar›ndan yapt›¤› seçme fliirleri Geçti¤im Yol (‹stanbul, 1918)
ad›yla kitaplaflt›ran Ali Canip’in fliirlerinin büyük bir k›sm› derlenmifltir (Sazyek,
1991, 263-288; 1992, 177-226). Ömer Seyfettin ve Ziya Gökalp Milli Edebiyet anla-
y›fl›n› kabullendirmek için Divan Edebiyat›n› toptan redde yönelirken Ali Canip,
pek çok yaz›s›nda, bu edebiyat›n örnek al›nacak taraflar›n› öne ç›karm›fl›r. Yaz›la-
r› Prof. Ali Canip Yöntem’in Yeni Türk Edebiyat› Makaleleri” (Haz›rlayanlar: Ahmet
Sevgi, Mustafa Özcan, Konya-1995) ve Prof. Ali Canip Yöntem’in Eski Türk Edebi-
yat› Üzerine Makaleleri” (Haz›rlayanlar: Ahmet Sevgi, Mustafa Özcan, Konya-1996)
ad›yla kitaplaflt›r›lm›flt›r.
Milli Edebiyat anlay›fl›n› yayg›nlaflt›rmak için giriflti¤i kalem mücadelelerinden
bir k›sm›n› “Milli Edebiyat Meselesi ve Cenap Bey’le Münakaflalar›m (1328-1329)”
ad›yla kitap olarak bast›rd› (1918). Liseler için haz›rlad›¤› antoloji ve edebiyat kitap-
lar› hâlâ de¤erlidir. Ömer Seyfettin-Hayat› ve Eserleri (1935, 1947) adl› eseri, konu-
suyla ilgili temel kaynakt›r. Ömer Seyfettin külliyat›n›n ortaya ç›kar›lmas›nda onun
derleme ve gayretlerinin, Ömer Seyfettin ve Yeni Lisan hareketi hakk›nda yap›lan
çal›flmalarda onun hat›ralar›n›n ve makalelerinin apayr› bir yeri bulundu¤unu kay-
detmek gerekir (Ali Canip’in Türk Edebiyat› ve fikir hayat› için çok önemli olan ça-
l›flmalar› hakk›nda “Milli Edebiyat Anlay›fl›” ile ilgili ünitelere de bak›lmal›d›r).
Bir müddet Fecr-i Âtî’nin reisli¤ini yapm›fl olan Faz›l Ahmet (Aykaç, 1884-
1967), II. Meflrutiyet’ten itibaren matbuat âlemine giren isimlerdendir. ‹lk edebî fa-
aliyeti, Celâl Sahir’in ç›kard›¤› Seyyare gazetesindeki baflyaz›lar› ve yine Celâl Sahir
taraf›ndan ç›kar›lan Demet dergisindeki hikâye, mensure ve Frans›zcadan tercü-
meleridir. Daha sonra Fecr-i Âtî mensubu olarak Servet-i Fünûn’da da mensureler
ve makaleler yay›mlar. Hilâl ve Akflam gazetelerindeki felsefeden siyasete, terbi-
yeden estetik ve edebiyata kadar genifl bir kültürün mahsulü yaz›lar›yla dikkat çe-
kince, Hüseyin Cahid’in teklifiyle Tanin gazetesi yazarlar› aras›na kat›l›r. ‹lk kitab›,
bu dönemdeki yaz›lar›n›n bir k›sm›ndan meydana gelen Terbiyeye Dair (1910)’dir.
Onun yazarl›¤› yan›nda, hep mizah vadisinde devam eden flairli¤i de mühim-
dir. fiiirde beyan vas›tas› olarak umumiyetle divan nazm›n› seçmifltir. Daha önce
hiciv ve mizahî manzumeler yazan Nef’î, Ziya Pafla veya Eflref, hep kendi üslûpla-
r›n› kullanm›fllard›. Hâlbuki Faz›l Ahmet, Fuzûlî’nin, Nef’î’nin, Nedim’in veya di¤er
bir divan flairinin edas›na büründü; sahnede artist nas›l baflkas›n›n kal›b›na ve ru-
huna bürünüyorsa o da divan flairlerinin edas›n› ve tahassüsünü alarak, hayata ve
flah›slara onlar›n gözüyle bakt›. Ancak unutulmamal›d›r ki bu faaliyet, fliirimizin is-
tikametini de¤ifltirme gayreti de¤ildir. Bu hususta kendisi flöyle demektedir:
“Neflretti¤im bu naz›mlar sebebiyle edebiyatta irtica taraftar› oldu¤um zannedilme-

sin. Ben bu yaz›lar› eski flairlerimizin tarz-› tahayyül (hayal etme biçimi) ve beyâ-
n›ndan muktebes ve humoristique (ödünçleme ve mizahî) bir eser yapmak istedim.
Saniyen onlardan -hatta en ufak- bir ma’nâ-y› tariz ve tehzil (tafllama ve alaya al-
ma) ç›karmak, pek k›ymetsiz ve nâçiz olan bu yaz›lara kendilerinin kesb-i ehliyet et-
medi¤i (kazanmad›¤›) bir pâye vermektir. Binaenaleyh pek temenni ederim ki kasi-
delerimi okumak lutfunda bulunanlar maksad›m›n münhas›ran (sadece) lâtifeden
ibaret oldu¤una hiç flüphe etmesinler.” (Aykaç, 1329, 3)
Ruflen Eflref’in yapt›¤› bir mülakat s›ras›nda, “kendimde en çok tecrübe etti¤im husu-
siyet, gerek Frans›z gerek Türk, hangi müellifi yirmi sayfa okuyacak olsam derhal
mekanizmas›n› kavrar ve onun gibi yazabilirim. (...) zevkim o kadar [s›k] de¤ifliyor
ki muayyen bir üslupla yaz› yazmay› da hiç sevmem. Çünkü ruhumu o kadar s›k›n-
t›ya sokamam. Mesela Hugo’yu okurken ondaki genifl ahenk ruhumdan eski fliirlerin
ahengini siliverir. Sonra mesela Moliére’i okuyorum, de¤il mi? Bu sefer Moliére’in üs-
lubu beni cezbeder.” (Ünayd›n, 2002, 179-180) demesi, kendi eserine d›flar›dan baka-
rak gerçekçi bir biçimde de¤erlendirebildi¤inin göstergesidir. “Faz›1 Ahmet gerçek-
ten de birbirinden çok farkl› flairlerin tekni¤ini kullanm›fl, taklit etmifl, nazire yazm›fl
fakat fliir sanat›nda bir yarat›c›l›k göstermek yerine tehzil ve hiciv vadisinde bir yo1
tutturmay› tercih etmifltir. Gerek naz›m gerekse nesir halindeki hicivleri için R›za
Tevfik, “herkesin ciddi hatta tehlikeli sayd›¤› birçok hadisenin asl›nda tuhafl›klar-
dan ibaret oldu¤unu bize iki kelime i1e anlatan o oldu.” demifltir. Gerçekten de Fa-
z›l Ahmet’in hicvindeki mizah mekanizmas›, ciddiyeti, gülünç hale getirmektir
(Okay, 1992, 188).
SIRA S‹ZDE Ahmet Haflim’in

SIRA öz fliire örnek gösterilebilecek fliirlerinin yer ald›¤› eserlerinin ismini ha-
S‹ZDE
4 t›rl›yor musunuz?
D Ü fi Âtî’nin
Fecr-i Ü N E L ‹önde
M gelen D Ü fi Ü N Eyaln›z
Faz›l Ahmet, L‹M divan flairlerinin de¤il, daha sonraki devirlerin kendine has
flairleri aras›nda Ahmet üslup sahibi flairlerinin de hüviyetine bürünmede son derece muvaffak›yet göster-
Haflim, Tahsin Nahit,
Mehmet
S O RBehçet
U (Yazar), Ali mifltir. Hele Sbaz›
O R flairlerin
U edas›n›, onlar›n kendi üsluplar›yla ve onlar›n ruh halleri-
Canip (Yöntem), Celal Sahir, ne uygun bir flekilde taklit ederken Faz›l Ahmet tam manas›yla bir sahne artisti gi-
Fuat Köprülü, Emin Bülent
[Serdaro¤lu], Faz›l Ahmet bi, tasvir etti¤i flahsiyetleri nutka getirmek suretiyle kudretli bir sanatkâr oldu¤unu
D ‹ K gibi
(Aykaç) K A Tisimler göstermifltir.DMesela
‹ K K A T Recaizâde Ekrem Bey’in üç Zemzeme’sine dördüncüyü ekler-
say›labilir.
ken bütün edas›, sanat›n›n cepheleri ve bütün manas›yla Recaizâde’yi dirilmifl gö-
N N
SIRA S‹ZDE rürüz (Sevük,SIRA1932,
S‹ZDE 346). Afla¤›daki fliirde Nef’î’nin tefahürden ibaret tok sesinin
bulundu¤u aç›kt›r.
AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ Teflâür-i Nef’iyâne

Dinle fli’rim ey Tanin’in kari-i pür-gevheri
Açt› hâmem çün hümâ zirâ ki art›k flehperi
Hazret-i Nef’î-i çâlâkin bugün sânîsiyim
Tâbi-i fermân›m olmufl hicv ü medhin kiflveri
TELEV‹ZYON T E L E V ‹ ZGark
Y O N olurdu Kulzüm’ü hayret içinde görse ger
Nazm›m› flâh-› Acem, sultân-› Fâs ü Berberî
Ben rikâb-› nazma pây›m vaz’edince oldu hep

‹NTERNET ‹ N T E R NPayimâl-i
ET rahfl-i hicvim, Fecr-i Âtî leflkeri
Hâbbezâ bin hâbbezâ ey hâme-i müflkil-küflâ

Bir gazâ ettin ki hayrân eyledin ‹skender’i
Sad hezârân âferin ol hülle-dûz-› tab’›ma

Kim arûs-› fli’re giydirdi müceddet anteri
Merhabâ ey Câhid-i yektâ ki oldun sen bugün

Hep kasâid-âflinâyân-› zamân›n serveri
Sâne pek çok ben sipâs etsem gerektir dâverâ

S›yt-› hâmem himmetinle tuttu çün bahr ü beri !
Kadr-i efl’ar›m benim bilmez iken ehl-i hired

Oldular art›k metâ-› fli’rime hep müflteri
(…)
Sene 327
Ama bunun yan›nda, baflkas›n›n hüviyetine girmeksizin yazd›¤› manzumeler de

baflar›l›d›r. Nitekim Hitabeler, fiiirler, Hicivler ve Saire... (1934) adl› eserinde “Hita-
beler” ve “Öztürkçe” bölümleri ile “Muhtelif Manzumeler”den bir k›sm›, kendi se-
si ve diliyledir. Bu, birbirinden çok ayr› üsluplar› temsil edebilmesi, hiç flüphesiz,
onun dil ve edebiyat›m›za derin vukufunun neticesidir. Faz›l SIRA Ahmed’in
S‹ZDE edebiyat›- SIRA S‹ZDE
m›za getirdi¤i yeni sanatkârl›k iflte bu noktadad›r.
Faz›l Ahmed’in Fecr-i Âtî mensubu oldu¤u devredeki manzumeleri Divançe-i
Faz›l der Medh-i Efâz›l -Teflâur-› Nef’îyâne- (1329/1913) adl›D Ükitab›ndad›r.
fi Ü N E L ‹ M Daha D Ü fi Ü N E L ‹ M
sonraki hiciv manzumelerinden bir k›sm›n› ise Harman Sonu (1335/1919)’nda top-
lam›flt›r. Hitabeler, fiiirler, Hicivler ve Saire... (1934) adl› kitab›,Sbu
O Riki U eserden ge- S O R U
nifl bir iktibas ve 1934’e kadar yazd›¤› di¤er baz› manzumelerden meydana gelmifl-
tir. Mensur olarak kaleme ald›¤› baz› hiciv ve tenkitlerini ise fieytan Diyor ki (1927)
ad›yla kitaplaflt›r›r. D‹KKAT D‹KKAT
II. Meflrutiyet’in ilan›ndan itibaren bafl gösteren hadiseleri, fikir âlemini ve
Fecr-i Âtî’den arkadafl› Ahmet Samim’in vuruluflu ile ilgili SIRA hat›ralar›n›
S‹ZDE K›rp›nt›
N N
SIRA S‹ZDE
(1924)’da bir araya getirir. Gelecek As›rlarda Tarih Dersi (1928) ise uzun ve didak-
tik bir manzumedir.
Faz›l Ahmed’in yukar›da ad› geçen süreli yay›nlar yan›nda, Mehasin, ‹nci (Yeni
‹nci), Firuze, Süs ve daha baflka dergi ve gazetelerde edebî faaliyetleri vard›r.
Faz›l Ahmet hakk›nda genifl bilgi için: Hasan Ali YÜCEL, Faz›l AhmetK -Hayat
‹ T A ve
P Eserleri,‹s- K ‹ T A P
tanbul, 1934 kitab›na ve Mehmet Behçet YAZAR, Edebiyatç›lar›m›z› Tan›yal›m: Faz›1 Ahmet
Aykaç, Yedigün, S.373, 30 Nisan 1940, s.15 yaz›s›na bakabilirsiniz.
Fecr-i Âtî toplulu¤unu fliir alan›nda etkileyen edebî ak›m ve Türk Edebiyat›ndaki
SIRA S‹ZDE temsilci- SIRA S‹ZDE
si say›lan flairimizi söyleyiniz. 5
Mehmet Ali Tevfik (Yükselen) (1889-1941), edebî hayat›n›n ‹DNÜTfiEÜbafllar›nda
RNNE EL ‹TM Fran- D‹ NÜTfiEÜRN NE LE‹TM
s›z sembolisti Verlaine’den yapt›¤› manzum tercümelerle tan›d›. Bu tercümeler, dil
zevki bak›m›ndan Edebiyat-› Cedide ve Fecr-i Âtî esteti¤ine yak›nl›¤›n›
S O R U ortaya ko- S O R U
yuyordu. Fakat Trablusgarp Savafl›ndan itibaren, devrin sosyal flartlar›n›n da sev-
kiyle toplumsal faydac› bir sanat anlay›fl›n› benimsedi. Ömer Seyfettin ve Ziya Gö-
kalp’le tan›flt›ktan sonra Genç Kalemler kadrosuna kat›larak, DTrablusgarp
‹KKAT Sava- D‹KKAT
fl›’n›n yans›malar›n› tafl›yan ‹ntikam fiiirleri’ni yazd›. Rumeli, Tanin ve Frans›zca
Hilâl gazetelerinde sosyal konulara dair makaleleriyle de tan›nan,SIRA son y›llar›n› dip-
N N
lomat olarak hizmetle geçiren Mehmet Ali Tevfik’in Turanl›n›n Defteri (1912) adl›
bir fliir kitab› yay›mlanm›flt›r. Mehmet Ali Tevfik
Bir ara Fecr-i Âtî’nin reisli¤ini de yapan Hamdullah Suphi (Tanr›över) (1886-
AMAÇLARIMIZ Yükselen AMAÇLARIMIZ
1966)’nin ilk fliirlerinde d›fl âleme bak›fl tarz› toplulu¤un renk ve ›fl›k duygusuyla
ayn›d›r. Afla¤›daki “Ah Mesa” fliiri bu durumu gösterebilir.
fiehrin üstünde bir büyük yâkut Gecelerden ç›kan tuyûf-› keder

Bir uzak kubbe-i ziyâ b›rakan Son ziyâlarda eylemekte flitâp
Günefl, art›k kenâr-› mînâdan Bir uzun kârbân-› dûd ü sehâp
Etti âheste i¤tirâb ü sukut. Yine ufkun yolunda hicret eder
O söner… samt-› intihâîsi Gölgelerin ince, mâi perdeleri

Gün karard›kça s›klafl›r, koyulur. Bellisiz inkiflâf eder, çekilir;
Akflam›n gizli bir vedâ› olur Ebediyyet zemîne gösterilir
Doldurur rûhu ayr›l›k hissi. Rûhun artar, uzar mesâfeleri
Hamdullah Suphi
Tanr›över Arz-› hûlyâya ince ince ya¤an Her taraftan sükût olur mahsûs…
Bir semâvî kederle dil uyuflur. Gün ufuklarda oldu zâr u tebâh
Güneflin karfl›s›nda ayr› duran Leyle yollar zaman zaman bir âh
Gölgeler nâgehân uzar, kavuflur. Bahçelerden kederli bir tâvûs.
Bir güher-pâre-i ziyâ, bir tafl

Garb›n üstünde titriyor yaln›z,
O semâlarda parlayan y›ld›z
Akflam›n gözlerinde bir iri yafl.
Fakat Hamdullah Suphi Tanr›över, Ahmet Haflim kadar baflar›l› olamayaca¤›

düflüncesiyle fliiri b›rakm›flt›r. Esasen Fecr-i Âtî içindeyken edebiyata toplumsal
fayda görevi yüklemesi, onu Millî Edebiyat hareketine yaklaflt›rm›flt›r. Mesela
D Ü fi Ü N E L ‹ M Mehmet AkifD Ü fi ÜSafahat’›n
NEL‹M ilk kitab›n› yay›mlad›¤›nda, Fecr-i Âtî’den Celal Sahir
(Servet-i Fünun, 1052) onu fliirin haricinde görmüfltü. Halbuki yine Fecr-i Âtî’den
Hamdullah Suphi, Safahat’› millî edebiyat›n tam bir örne¤i olarak nitelemifltir
S O R U S O R U
(“Safahat Hakk›nda”, Servet-i Fünun, 1050). Bu kanaatteki bir yazar›n Millî
Edebiyat hareketine destek vermesi do¤ald›.
D‹KKAT Millî Edebiyat
D ‹ K K A T Hareketine kat›ld›ktan sonra fliirleriyle de¤il, daha ziyade
Celal Sahir (Siyah hitabetiyle tan›nd›. Söz konusu hitabeleri Da¤ Yolu (1. kitap 1928, 2. kitap 1931)
Kitab’›n ve Günebakan (1929) adl› kitaplar›nda toplanm›flt›r.
N N
yay›mlanmas›
dolay›s›yla. Servet-i
Hamdullah Suphi’nin edebî kiflili¤inde di¤er bir taraf da mizah yazarl›¤›d›r.
Fünun, say›: 1032, Amâ, Dürbin, Hasat, ‹stanbulîn, Keçi Boynuzu, Münekkit, Sivrisinek, Toplu ‹¤ne
16 Mart 1911, s.
AMAÇLARIMIZ
(daha sonra bu takma ad› Nurettin Artam kullanacakt›r), Yutmaz gibi takma adlarla
AMAÇLARIMIZ
413) kaleme ald›¤› bu tür manzume ve yaz›lar› kitaplaflmam›flt›r.
K ‹ T A P Hamdullah Suphi
K ‹ T ve
A dönemi
P hakk›nda genifl bilgi için Halim Serarslan’›n, Hamdullah Suphi
Tanr›över, Türk Kültürünü Araflt›rma Enstitüsü Yay., Ankara 1995 kitab›na bakabilirsiniz.
Edebiyat-› Cedide mensubu olarak edebî flöhrete kavuflan ve sonra Fecr-i

Âtî’nin reisli¤ini yapan iki flair Fâik Âli (Ozansoy) ve Celâl Sahir (Erozan) de
Millî Edebiyat Hareketine dahil olmufllard›r. Bu iki flair, Fecr-i Âtîcilerin fliir vadi-
sinde edebî formasyon kazanmalar›nda önemli bir yere sahiptir.
‹NTERNET Özellikle‹ N TCelal
E R N E TSahir’in genç Fecr-i Âtîcilere yol gösterici oldu¤u söylenebilir.
Befl fliir kitab›ndan biri (Kardefl Sesi -1908) II. Meflrutiyet’in ilan›ndan hemen son-
ra, di¤er üçü ise (Beyaz Gölgeler -1909, Buhran -1909, Siyah Kitap -1912) Fecr-i Âtî
flairi iken bas›lm›fl, daha sonraki önemli fliirleri kitaplar›na girmemifltir. Hakk› Na-
flir takma ad›yla Mütareke y›llar›nda kaleme ald›¤› ‹stanbul ‹çin Mebus Namzetle-
rim (1919) onun hicve, istihzaya yatk›n taraf›n› ortaya koymaktad›r.
Esasen o bir yol aç›c› de¤il ama aç›lan yola çabucak intibak edebilen, zaman›n
ruhunu okuyabilen bir ediptir. Edebiyat-› Cedide’den sonra Fecr-i Âtî’de yer alma-
s›, daha sonra Türkçü derneklerde etkili olabilmesi ve Millî Edebiyat ak›m›na ka-
t›lmas› onun bu taraf›n› göstermektedir. Afla¤›daki fliirlerinden ilki Fecr-i Âtî, ikin-
cisi ise Millî Edebiyat ak›m› içinde bulundu¤u y›llara aittir. “Yeis”teki terkipli söy-
leyiflin “Gönülle Baflbafla” fliirinde hiç bulunmay›fl›, flekil farkl›l›¤› ve ilham kaynak-
lar›ndaki de¤iflme dikkat çekicidir.
Yeis Gönülle Baflbafla
Mâtemî bir günefl ufuklar›ma Dudaklar› bir dal atefl mercan gibi,
Yine nur-› siyâh›n› saçt›. Bak›fllar› masum bir heyecan gibi,
Kalbimin sâk-› ra’fledâr›nda Yürürken titreyen o narin endam›
Yine bir gonce-i siyah saçt›. Pembe bir gül açm›fl taze fidan gibi
Açarak hande, gül kanatlar›n›,
Uçtu art›k leb-i melâlimden; Yafl› henüz aflk›n alev sinesinde,
Yine k›fl geldi, girye bârân› Arar yakacak can o pervanesinde,
Dökülür çeflm-i pür-leyâlimden. Buseler uzanm›fl pembe çenesinde
“Beni kopar” diyen bir erguvan gibi!
Daha gencim, bahâra müfltak›m,
Gülmek, e¤lenmek en büyük hakk›m:
Çekil ey çehre-i flitâ-y› azâp.
Ne kadar benziyor yüzün ölüme,

Durma karfl›mda, istemem, gelme,
Gülme beynimde ey sadâ-y› gurâp!
Celal Sahir’deki zaman›n ruhunu yakalama özelli¤i Köprülüzade Mehmet Fuat

[Köprülü]’ta daha belirgindir. Fecr-i Âtî ad›na Yeni Lisan ve Millî Edebiyat ak›m›na en
fliddetli hücumlarda bulunan Köprülüzade, Ziya Gökalp’le tan›flt›ktan sonra, art›k
her alanda millîleflme anlay›fl›n› destekleyen bir kalem sahibidir.
Fecr-i Âtî flairi olarak bu grubun Ahmet Haflim’den sonra en baflar›l› fliir örnek-
lerini Köprülüzade vermifltir. Afla¤›daki metin, Fecr-i Âtî fliirini temsil kabiliyeti ba-
k›m›ndan ileri seviyededir.
Göllerde
Akflam… zehebî göllerin üstünde, semenfâm
Ecvâf-› muhîtâta iner bir fleb-i âlâm…
Zulmette soluk sisler uçar; ân-› muattar…
Göl flimdi yeflil havza-i sâf›nda uyuklar.
Müphem ve a¤›r râyihalar… flimdi bu mükesser

Boflluklar›n umkunda solar hüzn-i mezâhir…
Muzlim ve yeflil gözlerin, ey âlihe, bilsen
Zulmette soluk sisler uçar, göller ölürken
Bir merkad-i hulyâ gibidir
Girye-i eb’âd
Kevkebler ölürken duyulur… leyl-i münâcât…

Ecvâf-› muhîtâta yeflil gölgeler inmifl,
Her fley o yeflilliklerin alt›nda silinmifl.
Müphem ve a¤›r râyihalar… flimdi bu mükesser

Zulmetlerin umkunda solar hüzn-i mezâhir…
12 Nisan 132
Özet
Fecr-i Âtî mensuplar›n›n ço¤u flair olmakla birlik-

te, edebiyat›m›z›n yenileflme sürecindeki çizgiye
uygun olarak nesir türleri daha önemli bir gelifl-
me göstermifltir. Tiyatro, tenkit ve mensure (men-
sur fliir), Fecr-i Âtî mensuplar› elinde, daha ev-
velki nesillerin getirdi¤i noktan›n çok ilerisine
geçmifltir. fiiiri ise daha ileriye götüremeseler bi-
le, politika gürültüleri aras›nda, onun bir propa-
ganda malzemesi yap›lmamas› için gayret göster-
mifllerdir. Sembolizm’in ahenk, kapal› söyleyifl,
m›sra yap›s›n›n duygulanmadaki dalgalanmaya
göre de¤iflmesi gibi ilkelerine inanm›fllard›. On-
lara göre fliirde reel olan›n yeri yoktur. Tabiat›
farkl›laflt›rd›¤›m›z ölçüde fliirsel olan› yakalayabi-
liriz. fiiiri bir toplumsal meseleyi anlatmak, kitle-
lere hitap etmek, gerçe¤i aramak gibi yüklerden
kurtararak kelimelerden örülmüfl bir musiki par-
ças› halinde söylemek gerekir. Bu, “saf fliir”dir.
1. Fecr-i Âtî flairlerinin örnek ald›¤› fliir anlay›fl› afla¤›- 6. Mehmet Behçet (Yazar)’›n fliir kitaplar› afla¤›dakiler-
dakilerden hangisidir? den hangisinde verilmifltir?
a. Sembolizm a. Geçti¤im Yol, Yumak
b. Parnasizm b. Ruh-› Bî-Kayd, Geçti¤im Yol
c. Romantizm c. Erganun, Yumak
d. Realizm d. Erganun, Turanl›n›n Defteri
e. Hiç biri e. Turanl›n›n Defteri, Göl Saatleri
2. Afla¤›dakilerden hangisi Fecr-i Âtî fliirinin özellikle- 7. Afla¤›dakilerden hangisi Ahmet Haflim’in fliir görü-
rinden biri de¤ildir? flüyle ba¤daflmaz?
a. Kelime kadrosunda seçici olmak a. fiiir, resullerin sözleri gibi türlü tefsirlere (yo-
b. Ahenk unsurlar›na önem vermek rumlamalara) aç›k olmal›d›r.
c. fiiiri yar› ayd›nl›k yar› karanl›k bir atmosfere bü- b. fiiir, her fleyi nesir kadar aç›k aç›k söyleyebilme-
ründürmek lidir.
d. Toplumsal fayday› ön plana almak c. fiiir bir hikâye de¤il sessiz bir flark›d›r.
e. Aflk ve tabiat temalar›n› ifllemek d. Nesir anlatmak, fliir duyurmak içindir.
e. fiiirin dili sözden ziyade musikiye yak›n ortala-
3. Afla¤›daki kelime veya kelime öbeklerinden hangi- ma bir dildir.
leri Fecr-i Âtî fliirinde az say›da yer al›r?
a. Zarif ve nezih hayalleri dile getiren kelimeler 8. Afla¤›daki eserlerden hangisinin flairi yanl›fl veril-
b. Renkli tabiat tablosu oluflturan s›fatlar mifltir?
c. Hareket unsuru bildiren kelimeler a. Göl Saatleri (Ahmet Haflim)
d. Duygu yo¤unlu¤unu dile getiren kelimeler b. Geçti¤im Yol (Ali Canip Yöntem)
e. Ses k›ymet ve kudretini yüksek bulduklar› keli- c. Ruh-› Bî-Kayd (Tahsin Nahit)
me veya kelime gruplar› d. Piyale (Ahmet Haflim)
e. Turanl›n›n Defteri (Emin Bülent Serdaro¤lu)
4. Hangisi Fecr-i Âtî flairlerinden biri de¤ildir?
a. Celal Sahir erozan 9. Afla¤›daki flairlerimizden hangisi sa¤l›¤›nda fliir kita-
b. Mehmet Akif Ersoy b› yay›mlamam›flt›r?
c. Mehmet Behçet Yazar a. Ahmet Haflim
d. Müfit Ratip b. Emin Bülent Serdaro¤lu
e. Fâik ali Ozansoy c. Mehmet Ali Tevfik Yükselen
d. Tahsin Nahit
5. Fecr-i Âtî’nin sanat ve edebiyat görüflünü ifade eden e. Ali Canip Yöntem
en net cümle afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Sanat ve edebiyat toplum içindir. 10. Afla¤›dakilerden hangisi Ahmet Haflim kadar baflar›l›
b. Edebiyat›n görevi okuyucuyu memnun etmektir. olamayaca¤› düflüncesiyle fliiri b›rakm›flt›r?
c. Sanat flahsî ve muhteremdir. a. Hamdullah Suphi Tanr›över
d. fiiir ve musiki ayr›lmaz bir bütündür. b. Tahsin Nahit
e. fiair toplumdan ba¤›ms›z de¤ildir. c. Emin Bülent Serdaro¤lu
d. Mehmet Ali Tevfik Yükselen
e. Mehmet Behçet Yazar
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› S›ra Sizde Yan›t Anahtar›

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Devral›nan Miras ve Onu S›ra Sizde 1
Gelifltirme” bölümünü yeniden gözden geçiriniz. Fecr-i Âtî fliirinde en çok serbest müstezat ve sone na-
2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fecr-i Âtî fiiirinin Özellikle- z›m biçimleri tercih edilmifltir?
ri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
3. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fecr-i Âtî fiiirinin Özellikle- S›ra Sizde 2
ri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz. a. Kelime kadrosunda seçici olmak, kelimelerin milliye-
4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fecr-i Âtî fiiirinin Belli Bafll› tine de¤il, ahenkçe yüksek de¤erde ve ifade edilmek
Temsilcileri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz. istenen durum ve nesneye uygun olup olmad›¤›na dik-
5. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Devral›nan Miras ve Onu Ge- kat etmek.
lifltirme” bölümünü yeniden gözden geçiriniz (II. c. Okuyucunun hayal gücünü harekete geçirmek için
Ünitedeki “Fecr-i Âtî’nin Kuruluflu” ve “Beyanna- fliiri yar› ayd›nl›k yar› karanl›k bir atmosfere büründür-
menin Yorumu” k›s›mlar›na da bakabilirsiniz). mek.
6. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fecr-i Âtî fiiirinin Belli Bafll› d. Toplumsal meseleleri nesir alan›na b›rakmak.
Temsilcileri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz. e. Aflk ve tabiat gibi ferdî temalar› ifllemek.
7. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fecr-i Âtî fiiirinin Belli Bafll›
Temsilcileri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 3
8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fecr-i Âtî fiiirinin Belli Bafll› Fecr-i Âtî fliirinin özellikleri göz önüne al›nd›¤›nda bu
Temsilcileri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz. toplulu¤u en iyi temsil eden flairin Ahmet Haflim oldu-
9. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fecr-i Âtî fiiirinin Belli Bafll› ¤u söylenebilir.
Temsilcileri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.
10. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Fecr-i Âtî fiiirinin Belli Bafll› S›ra Sizde 4
Temsilcileri” bölümünü yeniden gözden geçiriniz. Ahmet Haflim’in öz fliire örnek gösterilebilecek fliirleri-
nin yer ald›¤› eserleri Göl Saatleri (1921) ve Piyale
(1926)’dir.
S›ra Sizde 5
Fecr-i Âtî toplulu¤unu fliir alan›nda etkileyen edebî ak›m
Sembolizm ve Türk Edebiyat›nda daha önceki temsilci-
si Cenap fiahabettin say›lmaktad›r.
Yararlan›lan Kaynaklar
Ahmet Haflim. (1908). Emi1 Verhaeren. Musavver Mu-
hit, nu.5, 20 Teflrin-i sani 1324 (3 Aral›k 1908), s.s.
74-77.
Ahmet Haflim. (1909). Henri de Règiner. Musavver Mu-
hit, nu.12, 15 Kânun-› sani 1324 (28 Ocak 1909),
s.s.190-191; nu.13, 22 Kânun-› sani 1324 (4 fiubat
1909), s.s. 202-203.
Ahmet Haflim. (1910). Ruh-› Bî-kayd F›rsat›yla. Servet-i
Fünun, nu. 981, 11 Mart 1326 (24 Mart 1910), s.s.291-
294.
AYKAÇ, F. A. (1329). Divançe-i Faz›l der Medh-i Efâ-
z›l (Teflâur-› Nef’iyâne), ‹stanbul: Tanin Mat.
BANARLI, N. S. (1979). Resimli Türk Edebiyat› Tari-
hi, 2.C., ‹stanbul: MEB Yay.
F‹L‹ZOK, R. (2001). Ali Canip’in Hayat› ve Eserleri
Üzerinde Bir Araflt›rma, ‹zmir; Ege Üni. Yay.
KAPLAN, M. (1981). fiiir Tahlilleri 1 -Tanzimat’tan
Cumhuriyet’e Kadar-, ‹stanbul: Dergâh Yay.
LEVEND, A. S. (1938). Edebiyat Tarihi Dersleri - Ser-
vet-i Fünun Edebiyat›, ‹stanbul: Kanaat Kitabevi.
OKAY, M. O. (1992). Faz›l Ahmet Aykaç, Büyük Türk
Klasikleri 11. C., ‹stanbul: Ötüken-Sö¤üt Neflr.
Ömer Seyfettin. (1911). Yeni Lisan. Genç Kalemler, C.
II, nu. l, 29 Mart 1327 (11 Nisan 1911), s.s. 1-3 (“?”
rumuzuyla).
SAZYEK H. (1991). Ali Canip (Yöntem)’in fiiirleri-I.
A. Ü. DTCF Dergisi, C. XXXV, S.1, s.s. 263-288.
SAZYEK H.(1992). Ali Canip (Yöntem)’in fiiirleri-II, Tür-
koloji Dergisi 1992, C. X, say›: 1, s.177-226.
SEVÜK, ‹. H. (1932). Edebî Yenili¤imiz, 2. k›s›m, ‹s-
tanbul: Devlet Mat.
fiahabettin Süleyman. (1911). San’at- Tahrir ve Edebi-
yat, ‹stanbul.
Tahsin Nahit. (1909). Menfadan Avdet, Resimli Kitap,
C.2, nu.10, 10 Temmuz 1325 (23 Temmuz 1909),
s.1037.
Tahsin Nahit. (1919). Bir Musahabe, fiair Nedim, nu. 4,
6 fiubat 1919, s. 55.
ÜNAYDIN, R. E. (2002). Bütün Eserleri C. 1, Röpor-
tajlar I, Diyorlar ki, (Haz›rlayanlar: N. Birinci-N.
Sa¤lam), Ankara: TDK Yay.
YAZAR, M. B. (1940). Edebiyatç›lar›m›z Tan›yal›m - Emin
Bülent Serdaro¤lu-, Yedigün, S. 376, 21 May›s, s.17.
4
Amaçlar›m›z
N
N
Fecr-i Âtî’de hikâye, roman ve mensur fliir alan›ndaki faaliyetleri tan›yabilecek,
N
Fecr-i Âtî nesrinin tematik ve estetik özelliklerini ay›rt edebilecek,
Dönemin nesrinin belli bafll› temsilcilerini ay›rt edebilecek bilgi ve beceriler
kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• tekellümî hikâye (novel diyalog) • fantaziye
• mensur fliir (mensure)
‹çindekiler
II. Meflrutiyet Dönemi Fecr-i Âtî’de Edebî • A. H‹KÂYE ve ROMAN

Türk Edebiyat› Falliyet: Nesir • B. MENSUR fi‹‹R
Fecr-i Âtî’de Edebî Faaliyet:
Nesir
H‹KÂYE VE ROMAN
Edebiyat-› Cedîde’nin önem verdi¤i, hem fliir hem nesirden unsurlar tafl›yan men-
sur fliiri gibi Fecr-i Âtî’nin de hem hikâye hem tiyatro özellikleri gösteren “tekellü- Tekellümî hikâye: Fecr-i Âtî
mî hikâye” veya “novel diyalog” dedikleri karfl›l›kl› konuflma hikâyeleri vard›r. yazarlar›n›n Bat› dillerindeki
“novel dialog” karfl›l›¤›nda
Tekellümî hikâyelerin temsil edilebilme kabiliyeti bulunmakla birlikte, ço¤un- kulland›¤› bu terim, daha
lukla hareket unsurlar›ndan yoksundurlar ve as›l mesaj› “gösterme” ile de¤il “an- çok iki flahs›n karfl›l›kl›
konuflmas› biçiminde
latma” ile verdikleri için temsile elveriflli olduklar› söylenemez. Bu hikâyelerde ge- yaz›lan, tiyatroya benzer
nellikle fiziki baz› özellikleri belirtilen iki kahraman konuflturulur. Onlar›n karfl›l›k- hikâyeleri ifade eder.
l› konuflma ortam›na sokuldu¤u k›s›m bir çerçeve hikâye, as›l mesaj› tafl›yan k›s›m
ise kahramanlar›n anlatt›klar›d›r.
Tekellümî hikâyeye en çok ilgi gösteren fiahabettin Süleyman’d›r. Onun bu
tip kalem tecrübelerinde hep kad›n erkek münasebetleri üzerinde durulur. K›s-
kançl›k ve bunun do¤urdu¤u fliddetli geçimsizlik, cinayet, afla¤›l›k duygusu içinde-
ki hasta ruhlu yahut hassas mizaçl› kahramanlar›n aflk ve evlilik üzerinde konufl-
malar›, belli bafll› konulard›r.
Fecr-i Âtî mensuplar› aras›nda hikâye ve romana yönelen isimler Yakup Kadri
Karaosmano¤lu, Refik Halit Karay, fiahabettin Süleyman, Cemil Süleyman Alyana- fiahabettin Süleyman
ko¤lu, Ali Süha Delilbafl› ve ‹zzet Melih Devrim’dir. Bunlardan ilk ikisi daha sonra
Millî Edebiyat Hareketi çerçevesinde yollar›na devam etmifl, di¤erleri baflka bir
gruba kat›lmam›flt›r. Bu ünitede, baflka bir edebî olufluma kat›lmam›fl olanlar›n
Fecr-i Âtî sonras›ndaki çal›flmalar› da dikkate al›nacak, di¤erleri için Fecr-i Âtî y›l-
lar› esas olacakt›r.
Yakup Kadri Karaosmano¤lu (1889-1974), Fecr-i Âtî mensubu olarak yazd›-
¤› hikâyelerini Bir Serencam (1914) adl› kitab›nda toplam›flt›r. Buradaki 12 hikâye
M›s›r, ‹stanbul, çeflitli Anadolu ve Avrupa flehirlerinde geçen vakalar›yla mekân ge-
niflli¤i noktas›nda dikkati çeker. Buna paralel olarak eserlerde, kefen soyuculardan
yar› efsanevi kahramanlara, küçük memurlardan bütün düflüncesi aflk olan kimse-
lere kadar çok çeflitli insan manzaralar› vard›r. Söz konusu mekânlar ile insan man- Yakup Kadri
zaralar› aras›ndaki s›k› ba¤, onun hikâye tekni¤inin tan›t›c› vas›flar›ndan biridir.
Yakup Kadri’nin bu hikâyeleri, fert-cemiyet çat›flmas› etraf›nda geliflir. Aflk, ka-
d›n, cemiyet parazitleri ve ruh hastal›klar› ferdin zaaflar›d›r. Bunun karfl›s›nda, ce-
miyetin k›ymet hükmü olarak kabullendi¤i namus, din yahut hurafe, cehalet ve k›-
yafet al›flkanl›klar› vard›r. Temelinde cehaletin yatt›¤› bu meseleler yüzünden iflle-
nen cinayetler bu çat›flman›n adeta kaç›n›lmaz sonucudur. Hemen ifade edelim ki
Cebriyecilik: ‹nsan çat›flmada galip taraf daima cemiyettir. Mensubu oldu¤u toplumun bütün kirlerine
davran›fllar›n›n kendi iradesi
d›fl›nda, kendisi için iradesi d›fl›nda bulaflm›fl fert, içinde bulundu¤u flartlarla birlikte, atalar›ndan irsiyet
önceden Tanr›’n›n belirledi¤i yoluyla ald›¤› fiziki ve ruhi portrenin kendisine biçti¤i kaderi yaflamak zorundad›r;
kaderle cereyan etti¤ini ve
dolay›s›yla insan›n
ç›rp›nmas›, daha da batmas› demektir.
fiillerinden sorumlu Cebriyyecilerin insan› irade sahibi bir varl›k olarak kabul etmeyen görüflleri ile
olamayaca¤›n› savunan Yakup Kadri’nin bu tavr› aras›nda benzerlik bulunsa da onun beslendi¤i as›l kay-
görüfl.
nak, Bat›l› pozitivist ve natüralistlerde s›kça rastlanan fatalizmdir.
Fatalizm: ‹nsan›n iradesini Yakup Kadri, hikâye tekni¤i bak›m›ndan daima realist ve zaman zaman natüra-
kullanmakta hür olmad›¤›n›,
atalar›ndan gelen genetik list bir çizgidedir. Fakat Fecr-i Âtî’ye ba¤l›l›k y›llar›nda kaleme ald›¤› hikâyelerin-
özellikler ve cemiyetin deki kahramanlar genellikle hayattan çok, kitap kültüründen gelen romantik mi-
ö¤rettikleriyle
yönlendirildi¤ini ileri süren zaçl› hatta marazi ruhlu kimselerdir. Edebiyat-› Cedîde zevkini hat›rlatan bu terci-
felsefî düflünce. Cebriyecilik hi, daima yine ayn› zevkin idare etti¤i, tesirini s›fat israf›ndan alan “müzeyyen” üs-
din kaynakl›, Fatalizm ise
Pozitivist düflüncenin
lûpla birlikte görürüz
sonucudur. Devrin sosyal flartlar›na tercüman olmakta pek çok eksi¤i bulunan Fecr-i Âtî’nin
ortadan silinmesi, onun yerini sosyal faydac› bir edebiyat anlay›fl› olan Millî Edebi-
Yakup Kadri’nin Fecr-i
Âtî’deki hikâyeleri teknik yat hareketi ve zevkinin almas›, Yakup Kadri’yi de de¤iflime zorlam›flt›r. Söz konu-
bak›mdan Realizm su de¤iflimin zaman ve zeminini kendisi flöyle ifade eder:
(Gerçekçilik) ve Natüralizm
(Deneysel gerçekçilik)
özelliklidir. Bu ak›mlar›n “Sanat flahsî ve muhteremdir!... (...) Y›llarca (...) bu akidenin neflri için okumad›¤›m
arka plan›nda Pozitivist kitap, baflvurmad›¤›m âlim kalmad›.
felfese vard›r.
Bu coflkunlu¤um, sanat perisi yolunda bu serdengeçtili¤im, ilk millî felâketimiz olan
Balkan harbine kadar, bütün atefliyle devam etti. Fakat ne vakit ki, Çatalca önüne
dayanan düflman toplar›n›n sesini tâ yata¤›m içinden iflitme¤e bafllad›m, hisseder gi-
bi oldum ki, hayatta benim yapt›¤›m mücadeleden daha mühimleri vard›r.
Balkan Harbi’ni daha bir sürü millî felâketler takip etti. Ben gene ‘sanat flahsî ve
muhteremdir’ diyordum. Fakat, onun yan› bafl›nda, hiç de¤ilse onun kadar flahsî ve
muhterem fleyler olabilece¤ini de düflünme¤e bafllam›flt›m. Nihayet 1914, 1918 geldi.
Garp imperialismas›n›n kandan ve ya¤madan gözü dönmüfl kurt sürüleri, bütün
vahfletiyle bizim zavall› a¤›llar›m›z›n üstüne de sald›rd› ve ortada, ne edebî cemiyet-
lerden, ne mukaddes sanat davâlar›ndan eser kald›. O zaman, art›k, bütün ac› sa-
rahatiyle anlad›m ki, istiklâli u¤runda o derecede ter döktü¤üm sanat, evvelâ bir ce-
miyetin, bir milletin mal›d›r. Sonra da nihayet bir devrin ifadesidir. Bunlardan tec-
rit edilmifl bir sanat›n ne manâs›, ne k›ymeti vard›r. Müstakil sanat, müstakil vatan-
da olabilir.” (Karaosmano¤lu, 1933, 26).
SIRA S‹ZDE Yakup Kadri’nin edebî hayat›ndaki de¤iflimi yorumlay›n›z.

SIRA S‹ZDE
1
Bu cümlelerden anlafl›ld›¤› üzere Yakup Kadri, Balkan Harplerinden sonra sa-
nat›n› art›kDferdiyetçi
Ü fi Ü N E L ‹ M
davran›fltan cemiyetçi anlay›fla kayd›rm›flt›r. Onun bu e¤ilimi,
mekân itibar›yla ‹stanbul d›fl›na taflan hikâyeleriyle kendini göstermifltir. Fürûzan
S O R U Hüsrev Tökin, S O Dikmen
R U (S.22, 1942) dergisinde yay›mlanan bir mülâkat›nda Yakup
Kadri’ye hikâyelerinin genifl yurt sath›na ve dolay›s›yla genifl halk kitlelerine aç›l›-
fl›na dair sordu¤u bir soruya: “Bunu bilhassa yapm›fl de¤ilim, bu Maupassant’›n te-
D‹KKAT D‹KKAT
siridir ve onun gibi yapmak isteyiflten ibarettir. Çünkü ayn› tipler memleketimizde
de vard›r” cevab›n› al›r (Ak›, 1960, 90).
N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDEFecr-i Âtî y›llar›, yazarl›k hayat›n›n bafllang›ç dönemidir. Onun
Yakup Kadri’nin
as›l verimli devresi 1918 sonras›nda Millî Edebiyat Hareketi ve Cumhuriyet Döne-
AMAÇLARIMIZ
mi Edebiyat› içinde olacakt›r.
AMAÇLARIMIZ
4. Ünite - Fecr-i Âtî’de Edebî Faaliyet: Nesir 71
Bu ç›¤›rda di¤er bir Fecr-i Âtîci Refik Halit Karay (1888-1965) da onunla ayn›
kaynaklardan beslenir. Hikâye yazmaya Fecr-i Âtî’de bafllayan Refik Halit, bu dö-
nemde; cinsî ihtiyaçlar ve buna ba¤l› olarak namus kavram›n›, geçim derdi ve ifl
hayat›n› veya ‹stanbul insan›n›n kötümserlik ve bezginli¤ini konu alan hikâyeler
yazar (Aktafl, 1986, 50). Onun as›l edebî flahsiyetinin damgas›n› tafl›yan baflar›l› hi-
kâyeleri ise Millî Edebiyat Hareketi içinde mütalâa edilmesi gerekenlerdir (ilgili
ünitede tekrar ele al›nacakt›r). Fakat Fecr-i Âtî y›llar›nda yazd›¤› hikâyelerin baz›-
lar› Türk edebiyat› için ilkleri iflaret eder. Mesela bu dönemdeki hikâyelerinden
Hakk-› Sükût, Türk edebiyat›nda iflçi-patron münasebetleri üzerine yaz›lm›fl, iflçi
haklar›n›n savunuldu¤u ilk edebî metindir.
Küçük hikâye bahsinde Fecr-i Âtî’nin önde gelen isimlerinden biri de fiahabet-
tin Süleyman (1885-1921)’d›r. 1903-1913 aras›nda Bir Tecrübe, Dayak, ve Feda-
kâr gibi aflk ve sefahat hayat›n› anlatan hikâyeler yazm›flt›r. 1913’te Sabah gazete-
sinde Evvel Zaman ‹çinde genel bafll›¤›yla yay›mlanan hikâyeleri, Sultan II. Abdül-
hamit ve onun devrindeki devlet ricali yan›nda onlarla mücadele halindeki baz›
Jöntürkleri de hicveder niteliktedir (ör. Nazar Düflkünleri, Sahte Firariler, R›ht›m).
Bu gibi hikâyelerinde gerçeklik duygusunu yakalama gayretiyle edebî metnin bi-
yografi ve tarih gibi ilmî metinlerin hududuna dayand›¤› görülür.
Yazar›n Sultan II. Abdühlamid’i hicveden hikâyeleri aras›nda Derebeyi, alegorik
bir metindir. fiahabettin Süleyman’›n en uzun hikâyesi Hüseyin Veli Efendi, fikirle-
ri vaktinden önce geliflmifl, zeki insanlar› cemiyetin kabullenmedi¤i tezini savunur.
Bu metin, Natüralist hikâyeye örnek gösterilebilecek cinstendir.
fiahabettin Süleyman yaz› hayat›n›n son zamanlar›nda ö¤retmenlik mesle¤ini
konu alan, konuflma Türkçesiyle asgari müfltereklerini tespitte isabetli bir dille ba-
z› hikâyeler (Mükâfat, Muallim) de yazm›flt›r. As›l flahsiyetini bu hikâyelerle yaka-
lam›flken, s›hhatinin bozulmas›ndan ötürü edebî hayattan erken çekilmesini hikâ-
yecili¤imiz için bir kay›p saymal›y›z.
fiahabettin Süleyman, hikâyelerinden ziyade edebiyat tarihi, tiyatro, elefltiri, es-
tetik ve fikir yaz›lar› ile tan›nm›flt›r. Söz konusu alanlarda hepsi ‹stanbul’da bas›l-
m›fl kitaplar› flunlard›r:
E¤itim: Rehber-i Erib Kâmil Bir Muallimin fiakirtlerine Dersleri (Brunot’dan

terc. ve adapte, 3 C., 1910); Meflrutiyette Terbiye-i Etfâl (Köprülüzade
Mehmet Fuad ile, 1911); Resimli Muktatafât (3 C., 1911).
Tiyatro: F›rt›na (1910), Ç›kmaz Sokak (1911), Ben...Baflka! ve K›r›k Mahfaza
(Ben...Baflka!. Tahsin Nahit ile, 1911).
Estetik: Sanat-i Tahrir ve Edebiyat (1911), Malumat-› Edebiye (Köprülüzade
Mehmet Fuat ile, 2 C., 1912-1913).
Edebiyat tarihi:Tarih-i Edebiyat-› Osmaniye (1910), Yeni Osmanl› Tarihi Edebi-
yat› I. C. (Köprülüzade Mehmet Fuat ile, 1914).
Elefltiri: Nâm›k Kemal “Karabela” Münasebetiyle (1911), Abdülhak Hâmit Haya-
t› ve Sanatkâr (1911)
Fikir: Osmanl›l›kta Vâhime-i Mesuliyet (1913).
Fecr-i Âtî’nin baflka bir edebî yönelifle kat›lmayan yazarlar› içinde hikâye ve ro-
man türünde en baflar›l› ismi Cemil Süleyman (Alyanako¤lu, 1886-1940)’d›r. Âfli-
yan mecmuas› ve Tanin gazetesinde yay›mlanan hikâyeleri ona genifl bir flöhret
sa¤lam›fl, hatta kendisine “Fecr-i Âtî’nin Halit Ziyas›” gibi bak›lm›flt›r. Fecr-i Âtî Kü-
tüphanesi serisinin ilk yay›n›, onun Timsâl-i Aflk ( 1909) adl› hikâye kitab›d›r. Da-
ha sonraki hikâyelerini Ukde (1912) adl› eserinde toplar. Romanlar› ise önce Ser-
vet-i Fünun’da tefrika edilip sonra Fecr-i Âtî Kütüphanesi serisinden ç›kan ‹nhi-
zam (1909), Siyah Gözler (1911) ve Tanin gazetesinde (1910) tefrika edilip henüz
kitap olarak bas›lmayan Kad›n Ruhu’dur.
T›bbiye ö¤rencisi iken resim ve musiki ile birlikte edebiyata merak salan Cemil
Süleyman, II. Meflrutiyetten hemen sonra, henüz Fecr-i Âtî kurulmadan bafllad›¤›
yaz› hayat›n› 1912’ye kadar Bahçe, Afliyan, Musavver Muhit, Mehasin, Kanat, Ka-
d›n, Servet-i Fünun, Resimli Kitap gibi devrin en önde gelen edebiyat dergilerinde
ve Tanin gazetesinde sürdürmüfltür.
T›bbiye tahsilinden sonra 1910-1912 aras›nda ‹stanbul’da Darülmualliminde fen
ve tatbikat hocal›¤› yapmas›, bir kültür merkezinde bulunmaktan dolay› edebî ça-
l›flmalar› için uygun bir zemin olmufltur. 1912’de Umur-› S›hh›ye Umum Müfettifli
Cenap fiahabettin taraf›ndan veba mücadelesi için karantina hizmetine al›n›fl›ndan
1934’e kadar kültür ve edebiyat muhitlerinden uzak yerlerde vazife yapmas› onu
sanat hayat›ndan ay›rm›flt›r.
Cumhuriyet y›llar›nda Günefl (1927) dergisi ve Vakit (1937) gazetesinde hikâye,
mensure ve seyahat türlerinde çeflitli kalem tecrübeleri yay›mlam›flt›r. Ömrünün
sonlar›nda Deniz (1939-1940) mecmuas›ndaki yaz›lar›yla edebî faaliyetlerine yeni-
den h›z kazand›rd›¤› görülür. ‹flte bu kalem mahsullerini Kendi Cennetlerinde, Ge-
ce ve Bülbül, Seyâhat Notlar› ad›yla kitaplaflt›rmak istedi¤ini, fakat muvaffak ola-
mad›¤›n› biliyoruz (Yazar, 1938, 108).
Cemil Süleyman Edebiyat-› Cedide’ye kadarki edebiyat›m›z› hiç tan›mad›¤›n› ve
okumad›¤›n›, hâlbuki Edebiyat-› Cedîdecileri ve bilhassa Halit Ziya’y› defalarca
hatmetti¤i söyler. Kendi eserlerini de¤erlendirirken, 1912’ye kadar yazd›klar›nda
Edebiyat-› Cedidecilerin tesirlerinin bulundu¤unu, hatta Fecr-i Âtî dönemindeki
eserlerinin “fena bir taklitten baflka birfley olmad›¤›n›” ifade eder (Yazar, 1938,
108-110).
Gerçekten de Cemil Süleyman 1912’den sonraki kalem tecrübelerinde Edebi-
yat-› Cedîde ve Fecr-i Âtî’nin terkipli dil zevkinden tamamen s›yr›lm›fl görünmek-
tedir. Romanc›, dilindeki farkl›laflmay›, I. Dünya Harbi s›ras›nda orduda görevli
olufluna ba¤layarak bunu bütün ayd›nlar›m›za flöyle teflmil eder:
“Büyük harpte, bir lisan inkilâb› oldu. Dikkat ediyorum, hiç kimse fark›nda de¤il.
Fakat bu ink›lâb› askerler yapt›; edipler, muharrirler de¤il”...
Bütün dünya, birbiri arkas›na s›ra s›ra dizilmifl terkiplerle, bafl› ve sonu belli olma-
yan uzun cümleler yapmaya u¤rafl›rken, iflitilmemifl Arapça ve Acemce kelimeler
bulmak için lûgat kitaplar›n› kar›flt›r›rken, ordu, k›sa ve keskin cümlelerle en çetin
mevzular› vuzuhla ifade ediyor, bir kolordu kumandan›na emir yazarken neferin
anlayaca¤› lisan› kullan›yordu. Çok az zaman içinde bir ordu edebiyat› vücude gel-
di; gençlik, öz dilini o ocakta ö¤rendi; yurt sevgisini, milliyet duygusunu, o kaynak-
tan ald›; geride kalanlara afl›lad›.
Benim, bizzat kendimin, Tanin’den, Servet-i Fünun’dan sonraki lisan›m›n, üslûbu-
mun do¤du¤u yer itiraf ederim ki o ocakt›r...” (Yazar, 1938, 110)
SIRA S‹ZDE Cemil Süleyman Alyanako¤lu’nun Türkçenin sadeleflmesi konusundaki görüfllerini yorum-
SIRA S‹ZDE
2 lay›n›z.
Cemil DSüleyman
Ü fi Ü N E L ‹ M
gerek Fecr-i Âtî mensubu olarak gerekse Cumhuriyet y›llar›n-
da yazd›¤› tahkiyeli eserlerinde konu itibar›yla Edebiyat-› Cedîde tercihlerini de-
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT

vam ettirir. Özellikle aflk ve kad›n konusunda yo¤unlaflan roman ve hikâyelerinde

afl›r› hassas, veremli kad›n kahramanlar, kad›n erkek aras›nda mesut bir neticeye
ulaflamam›fl iliflkiler, ihmal edilen sevgililer vard›r. Bu bak›mdan Halit Ziya ve Meh-
met Rauf çizgisini sürdüren unsurlar görülür. Dul bir kad›n›n psikolojisini baflar›y-
la aksettirmesiyle, yay›mland›¤› tarihlerde çok flöhret yapm›fl olan roman› Siyah
Gözler, en güzel eseri olarak kabul edilebilir (Okay-Aktafl, 1992, 337).
Ali Süha Delibafl› (1887-1960), fliire bafllay›fl›n›; babas›z büyümenin (kendisi
iki ayl›kken babas› vefat etmifltir) verdi¤i bir içlilik ile orta tahsil ö¤rencisi iken Ra-
if ve (Aziz Neriman) takma ad›n› kullanan Abdülazîz Âgâh gibi iki edebiyat merak-
l›s› arkadafl›na ek olarak Tevfik Lamih adl› bir edebiyat hocas›n›n teflviklerine ba¤-
lar (Yazar, 1938, 58). Fecr-i Âtî’nin genel e¤ilimine uygun fliirler yazm›fl olmakla
birlikte as›l baflar›s› mensur fliirdedir. Musavver Muhit, Afliyan, fiiir ve Tefekkür, Ser-
vet-i Fünun, Eflref, Kanat, Tenkit, Resimli Kitap, ‹çtihat gibi Fecr-i Âtî mensuplar›-
na ait imzalar›n yo¤unlukta oldu¤u dergilerde yazd›¤› mensureleri “Mezamir-i
Elem” ad›yla kitaplaflt›rma niyetini gerçeklefltirememifltir.
Fecr-i Âtî sonras›nda küçük hikâye, tiyatro tenkitleri, Bat› edebiyat›ndan yapt›-
¤› tiyatro tercüme ve aktarma oyunlar› ile tan›n›r. Fecr-i Âtî’den sonraki dili, terkip-
siz ve kelime kadrosu itibar›yla Türkçenin tabii de¤iflme ve geliflme çizgisine uy-
gun olarak konuflma diline yak›nlaflm›flt›r. Fecr-i Âtî’den baflka herhangi bir toplu-
lu¤a meyl etmemifl olan Ali Süha’n›n yay›mlanm›fl eserleri flunlard›r: Roman: ‹kin-
ci Gençlik (1923). Piyes: Kaybolan Ses (1946). Aktarma oyunlar: Arlezien (1937,
Alphonse Daudet’ten), Alev (1940, H. Kistemackers’ten), Bir Günün Beyli¤i (1941,
Yvan Noèden), Okumufl Adam (1942, Eugene Labiche’den). Tercümeleri: Kibar-
l›k Budalas› (1937, Molièrè’den), Adamc›l (1941, Molèirè’den)- Tarihte Halk Tiyat-
rosu (1947, Andrè Boll’dan).
Güzel sanatlar› ve bu arada edebiyat› “cemiyetin bir ifadesi” sayan ve bunlar›n
as›l gayesini ruhta estetik heyecan uyand›rmak olarak kabul eden Ali Süha, Tanzi-
mat’tan önceki edebiyat›m›z› “muhtelif zümre edebiyatlar›” diye de¤erlendirir. Ona
göre Tanzimat’tan sonra edebiyat, bütün memlekete flamil bir mahiyet, bir sosyal
bünye almaya bafllam›fl, fakat bu gayeye do¤ru yürüyenler aras›nda yaln›z Nam›k
Kemal, Ziya Pafla, Abdülhak Hamit ve Edebiyat-› Cedîde’den Tevfik Fikret baflar›
göstermifltir. Ali Süha, Edebiyat-› Cedîde ve Fecr-i Âtî’yi birer mektep de¤il, içlerin-
de her nevi ve tarzdan edebiyatç›lar›n bulundu¤u, edebiyat› seven muhtelif tema-
yül ve kanaatte kimselerin teflkil ettikleri bir nevi kulüp olarak görür (Yazar, 1938,
59-61). Millî Edebiyat Hareketini ima ederek “Ben yaln›z ad›yla de¤il, can›yla, ka-
n›yla, kalbiyle ve ruhuyla millî bir edebiyat bekliyorum. Kütlenin ›st›rab›n› bir tefl-
rih [otopsi] hocas› gibi, gözlerimizin önüne seren, muhtelif yaralar›n yerlerini birer
birer bize gösteren bir aksiyon edebiyat› (...) laz›m” der. Bu görüfllerini ifade etti¤i
1938’de, edebî geçmiflini ayn› aç›dan de¤erlendirdi¤inde kendisini, “memlekete
karfl› günah ifllemifl, vazifesini (...) yapamam›fl yaz›c›lardan biri” olarak be¤en-
medi¤ini söyler (Yazar, 1938, 63).
Bu özelefltiri ve kendini yarg›lamada, hem Fecr-i Âtî hareketi içindeyken hem
de Cumhuriyet Devrinde ‹çtihat, Garba Do¤ru (1930) gibi dergilerde devam eden
edebî hayat›ndaki fliir, hikâye, mensure ve tiyatro gibi telif eserlerinde daima fer-
diyetçi kalmas›n›n tesiri vard›r.
Ali Süha Delilbafl›’n›n Yenileflme Devri Türk Edebiyat› hakk›ndaki görüfllerini

SIRA S‹ZDE yorumlay›n›z. SIRA S‹ZDE
3
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
Fecr-i Âtî’nin roman ve hikâye vadisinde baflar›l› di¤er bir ismi de ‹zzet Melih
Devrim (1887-1966)’dir.
Hem baba hem anne taraf›ndan sanatkâr flahsiyetler yetiflmifl bir aileye men-
suptur. Küçük yafltan itibaren Kudüs, Konya, ‹stanbul, Girit gibi Osmanl› memle-
ketinin farkl› kültür ve atmosferine sahip merkezlerde bulunmas›, Galatasaray Sul-
tanîsi, ‹stanbul ve Paris hukuk fakülteleri gibi devrin en önde gelen okullar›nda
okumas›, Frans›zca yan›nda Rumca, ‹ngilizce, ‹talyanca, Almanca gibi yabanc› dil-
leri ö¤renmesi ve bütün bunlara ba¤l› olarak daima iyi memuriyetlerle vazifelendi-
rilmesi ondaki f›tri istidad› besleyip gelifltirici rol oynam›flt›r. Henüz çocuk denecek
bir ça¤da bafllayan fliir merak›na musiki, raks, resim hatta mimari ve heykelt›rafll›k
gibi birbirinden çok farkl› sahalardaki kazan›mlar›n eklenmesi, ondaki ince zevki
ve kültürü zenginlefltirerek bir roman için gerekli bütün flartlar› haz›rlam›flt›r. An-
cak onun son kitab›n›n vefat›ndan 28 y›l önce yay›mland›¤›n› dikkate al›nca, bu
genifl kültür ve hayat tecrübesiyle mütenasip eserler veremedi¤ini kabul etmek
gerekir.
‹zzet Melih’in edebî hayat›, daha 15 yafl›ndayken 1898’de “Hattatzâde Süleyman
‹zzet” takma ad›yla Çocuklara Mahsus Gazete’de ve Mecmua-i Edebiye’deki men-
sur fliirleriyle bafllar. 17 yafl›nda iken Frans›zca olarak kaleme ald›¤› “L’ennui” (‹ç
S›k›nt›s›) bafll›kl› hikâyesi, Paris’te ç›kan Les Annales mecmuas›n›n nesir yar›flma-
s›nda ikincilik kazan›r (1905). ‹stanbul’da yay›mlanan Levant Herald ve Stamboul
gazetelerinde Frans›zca tahlil ve tenkitler yazm›flt›r. Fecr-i Âtî kurulmadan önce,
Musavver Muhit mecmuas›n›n üç say›s›nda (8-10., Aral›k 1908) edebî müdür ola-
rak Ahmet Haflim’le birlikte onun ad› bulunmaktad›r. Resimli Kitap, Servet-i Fünun
dergilerinde de tiyatro tenkidi, tan›t›m, mensur fliir, hikâye ve roman tefrikas› ya-
y›mlam›flt›r.
1904’teki bir Batum seyahatinin zengin tahassüslerinden do¤up, önce 1905’te
Maziye Ra¤men ad›yla yazd›¤› roman›n› y›llarca iflleyerek nihayet 1909-1911 ara-
s›nda Resimli Kitap mecmuas›nda Tezad ismiyle tefrika ettirmifl, 1913’te kitap ola-
rak bast›rm›flt›r. Roman›n “Uflflâkîzâde Halit Ziya Beyefendiye” bafll›kl› ithaf›nda,
onun bu tür ve kendi eseri hakk›ndaki fikir k›r›nt›lar›n› bulmak mümkündür:
“Meselâ Fransa’da Maurice Barres, R. Bazaine vesair birçok hikâyenüvis ve flairler

milletlerinin kalbindeki son büyük yaray› (1870 ve Alsace - Loraine), cerîha-i amî-
kas›n› (derin yaras›n›) muttas›l tazelemek, muttas›l kanatmakla hiss-i intikam ve
gayreti asla uyuflturamad›klar› gibi, bizde dahi, mazideki sukûtlarla beraber elemle-
ri de ihya ederek rûh-› milleti hiss-i intibah (uyan›fl hissi) i1e takviye edecek edebî
eserler pek lâz›md›r. Zira Emile Faguet’nin tabiri vechile ‘vatan bir mazidir’. Bu fik-
rin bizde yanl›fl anlafl›lmas›ndan korkarak hemen ifade ediyorum ki maziye hürmet
etmek mutaass›p ve mürteci olmak de¤ildir...
fiüphesiz vatan bir mazidir. Yani vatan›n mazisini lây›k›yla bilip takdir etmeyen
mazideki fütûhat ve dârât› (debdebe flan, büyük gösterifl) düflünerek iftihar etmeyen,
büyükler karfl›s›nda milletinin felâketlerini tahlil edip bunun sebeplerini araflt›r›nca
ruhu meraret (ac›) ve intibah (uyan›fl) i1e dolmayan adam vatana lây›k de¤ildir
(...).
‹flte böyle hisleri en müessir saikâlar›ndan (tesirli sevk edicilerden) biri herhâlde ede-
biyatt›r. Bir sahne-i hayat olmakla beraber, bir manâ-y› felsefî veya içtimaîyi flamil
olan temaflalar, hikâyeler ve fliirlerdir.” (Devrim, 1913, 5-6)
Bu fikirlerin Millî Edebiyat Hareketine yak›nl›¤› aç›kt›r. Zira romanc›ya bu cüm-

leleri yazd›ran, Osmanl›n›n bir as›r boyunca yaflad›¤› vatan topraklar›n›n kayb›, nü-
fusunun erimesi gibi Millî Edebiyat Hareketinin mayas› hükmündeki millî ›st›raplar
ve Trablusgarp’la bafllay›p Balkan Savafllar›yla devam etmifl harp ortam›d›r. Nite-
kim yazar, eserini hangi yönlendirici, tahrik edici flartlar alt›nda yazd›¤›n› flöyle
aç›klar:
“Eski hatalar›n silsile-i mesâibini (peflpefle gelen musibitlerini) görmeye mahkûm

olan zavall› bizler, Tezat’taki Nâflit gibi Slavlar›n ezelî ve daimî düflmanl›klar›n›n
hat›rât-› tarihiyesini yaflad›ktan mâdâ (baflka), flu son hücumlar›n›, müthifl cinayet-
lerini, fleytanî entrikalar›n› gördük. Bunlar›n darbesiyle bafl›m›z periflan, kalbimiz
mecruh... ‹flte Tezat, ruhumuzda ebediyen canl› kalarak evlât ve ahfad›m›za ayn›
fliddetle intikal etmesi elzem olan hiss-i intikam ve intibah› tehyîc etti¤i cihetle ve ha-
yat-› rûhiye ve milliyemize fliddetle alâkas› olan birtak›m meselelere temas etti¤i için
zaman›nda gelen bir eserdir.
(...) Hüsün ve sanat›n kudsiyetini asla unutmayan, bil-akis fliir ve sanat›n kuvve-i
cazibesine istinat ederek, hatta sanat› daha asîl, daha âlî yapan fikrî hikâyenin ta-
rafdâr› oldu¤umu birkaç defa söyledim. Ve Tezad’›, büyük Balzac’tan beri gittikçe
teessüs ve tevessü eden (kurulup geniflleyen) bu tarz›n Osmanl› Edebiyat›nda henüz
yeni olan bir misâl-i nâçizi zannederek...” (Devrim, 1913, 6-7)
Yazar›n “fikrî hikâye” ifadesi, “tezli hikâye” anlam›na gelir. Di¤er taraftan “hü-
sün ve san’at›n kudsiyeti” sözleri Fecr-i Âtî’nin sanat› “muhterem” kabul ediflini ha-
t›rlatmaktad›r. ‹flte bu noktada Tezad’› Fecr-i Âtî’yi Millî Edebiyat Hareketine ba¤-
layan bir eser olarak görmek gerekir.
Tezat, Sultan II. Abdülhamit devrinin a¤›rl›¤›n› yaflayan genç subay Nâflid’in, ‹s-
tanbul’da niflanl›s› Behire ile Batum’da tan›flt›¤› bir Rus k›z› Miliça aras›nda, haya-
t›n› birlefltirmek arzusuyla muhtelif bak›mlardan yapt›¤› mukayeseleri ve nihayet
galip gelen milliyet hissiyle Behire’yi tercih ediflini anlatmaktad›r.
Yazar, roman›n›n mukaddimesinde hür ve lâtif bir ömür süren 17 yafl›ndaki bir
çocu¤un, tarihin ac› hat›ralar›n› hikâye etmesinin “yapmac›k” olarak karfl›lanabile-
ce¤ini düflünür. Bunun için roman›n›n “Mukaddeme”sinde, vak’a ile yaflad›klar›
aras›nda bir alaka kurarak, kendisinin dünyaya gözünü açar açmaz Girit ‹htilalini
görmüfl, memleketinin iflgal edilmesi elemini tatm›fl hassas bir Türk çocu¤u oldu-
¤unu vurgular (Devrim, 1919, 9).
‹zzet Melih’in di¤er roman› Sermet (1918), bir y›l sonra Pierre Loti’nin takdimiy-
‹zzet Melih Devrim’in Fecr-i
le Frans›zcaya çevrilmifltir. Yazar bu roman›nda Sermed’in ‹stanbul/ Bebek’te, se- Âtî’nin hakim temayül
sini duyarak âfl›k oldu¤u Neyyire’ye tutkunlu¤unu ve bu marazi ruh halinden kur- oldu¤u y›llarda yazd›¤›
Tezat, Millî Edebiyat
tulmak için Paris ve Viyana’da yaflad›klar›n›; ‹stanbul’a dönüflünde ikisinin de ayr› anlay›fl›n›, Millî Edebiyat
kimselerle evlendikleri halde mutlu olamay›fllar›n›, Neyyire’nin ölümünü, Ser- Hareketinin hakim oldu¤u
dönemde yazd›¤› Sermet ise
med’in yar› meczup bir halde, hayat› felsefi bir gözle seyrediflini hikâye eder. ‹zzet Fecr-i Âtî tercihlerini
Melih, “kalbi fazla karmafl›k ve mu¤lâk hislerle dolu olan Neyyire ile hassasiyeti yans›t›r.
fazla ince, bedbinli¤i çok derin, aç›k görüfllü ve riyas›z Sermed’in ruh hallerini
tahlil etti¤i bu roman›n›” (Yazar, 1940, 13) Fecr-i Âtî tercihlerini yans›tmak bak›-
m›ndan, Fecr-i Âtî mensubu olarak 1909-1911’de yay›mlad›¤› Tezat’tan daha yo¤un
bir hale getirmifltir.
‹zzet Melih 1920’ye kadar yazd›¤› 15’i mektup tarz›nda 19 hikâyesini baz› men-
sureleriyle birlikte Hüzün ve Tebessüm (1921) adl› kitab›nda bir araya getirir. Ya-
zar, memleket d›fl›ndaki zengin dekorlarla bezenmifl, dil ve üslubunda zamanla
meydana gelen de¤iflikliklerin aç›kça görüldü¤ü küçük hikâyelerinden bir k›sm›n›

da baz› deneme ve gezi notlar›yla birlikte Her Güzelli¤e Âfl›k (1938) ad›n› verdi¤i
kitab›nda toplam›flt›r.
Fecr-i Âtî y›llar›nda fliirleriyle tan›nan Mehmet Behçet Yazar’›n, Cumhuriyet y›l-
lar›nda edebiyat araflt›rmalar› ve çocuk hikâyesine ilgi duydu¤u görülmektedir.
Onun çocuklar için haz›rlad›¤› Orhan’›n Deniz E¤lenceleri (1926), Orhan ile Gü-
müfl (1927), Orhan’›n Hayvanlar Bahçesi (1927), Orhan’›n Tayyarecili¤i (1931)
adl› e¤itici-ö¤retici kitaplar› da tahkiyeli metinlerden meydana gelmifltir.
MENSUR fi‹‹R
Mensure, duygu Recaizâde vezin ve kafiye gibi manzum söz kay›tlar›n›n d›fl›nda da her güzel fleyin
yo¤unlu¤unu serbestçe fliire konu olabilece¤ini söyleyip fliiri kâinattaki güzellik hâli gibi tasavvur ederken,
ifadeye imkân verdi¤i için
ferdiyetçi sanat anlay›fl›na bu türün hudutlar›n› hayli geniflletiyordu. Onun açt›¤› yolda ilerleyen Edebiyat-›
çok uygundur. Onun için Cedideciler, duygu yo¤unlu¤unu olabildi¤ince yans›tmaya en uygun tarz› keflfet-
Edebiyat-› Cedideciler gibi
Fecr-i Âtî mensuplar›n›n da mifl oldular. Böylece “mensur fliir” veya “mensure” ad›n› verdikleri türün ilk güzel
ra¤bet etti¤i türlerden biri örneklerini Halit Ziya ve Mehmet Rauf’un kalemiyle gösterdiler.
olmufltur.
Ayn› anlay›fl› sürdüren Fecr-i Âtî mensuplar› da bu türe çokça ra¤bet ettiler.
Edebiyat-› Cedide’de oldu¤u gibi Fecr-i Âtî’de de nesir sahas›na yönelenlerin en
be¤endi¤i tür mensuredir.
Fecr-i Âtî mensuplar› aras›nda “mensur fliir”, “mensure”, “fantazi” veya “fantazi-
ye” hatta bazen “fliir” diye niteledikleri bu türü denememifl olan yoktur. Böyle bir
tür ad›n› hiç kullanmayan Ahmet Haflim’in bile baz› kalem tecrübelerini “mensure”
olarak de¤erlendirmek yanl›fl say›lmaz.
Bu metinlerin baz›lar›n› günümüz anlay›fl›yla bak›nca hikâye saymak da müm-
kündür. Fakat mensurelerde vaka olabildi¤ince arka plana at›lm›fl, hatta ço¤unda
tamamen kald›r›larak “anlatma esas›na ba¤l›” olmaktan ç›kar›lm›flt›r.
Topluluk mensuplar› aras›nda bu türe ciddi manada ra¤bet edenler fiahabettin
Süleyman, Yakup Kadri, Refik Halit, Faz›l Ahmet, Ali Süha, ‹zzet Melih, Emin Lami
ve Mehmet Behçet’tir.
fiahabettin Süleyman’›n “fantaziye”leri, bir yandan küçük bir vak’a etraf›nda
geliflmesiyle tahkiyeli eserlere yaklafl›rken, di¤er yandan düflünce ve üslupta flaira-
nelik esas›na dayand›klar› için hikâyeden ayr›l›r. Yani bu yaz›larda hem “anlatma”
hem de “duyurma”, “ihsas ve ilham etme” iç içedir.
‹zmir’deki ilk kalem faaliyeti y›llar›ndan bafllayarak yaz› hayat›n›n sonuna ka-
dar devam ettirdi¤i bu türdeki yaz›lar›n›n büyük bir k›sm›, para h›rs› ve flehevi un-
surlarla beslenen ferdi arzu ve ›st›raplar› dile getirir. Bu gibi mensurelerinin ço¤u-
nu Üç Sene ortak bafll›¤›yla yay›mlam›flt›r. Balkan harplerinin kamu vicdan›n› inci-
tici havas›n›n akisleriyle dolu, hâlden flikâyetle, maziden gururla bahseden baz›
mensurelerini, “millî endifleler” eksenine ba¤layabiliriz.
Cemiyet karfl›s›nda daima menfi tav›rl› bir yazar olan fiahabettin Süleyman’›n
baz› fantaziyelerinde ise, sanat ve sanatkâr›n itibars›zl›¤›ndan veya hak ve adalet
gibi kavramlar›n fiiliyatta bofl fleyler oldu¤undan bahsedilir. Sosyal aksakl›klardan
yak›n›lan bu kalem tecrübeleri, devriyle alakal› baz› siyasi kanaat ve mesajlar da ta-
fl›rlar. Bu gruptaki fantaziyelerinden bir k›sm›n›n Gölgeler ve Hakikatler bafll›¤›n› ta-
fl›mas›, Edebiyat-› Cedîde mensuplar›n›n çokça iflledi¤i hayal-hakikat çat›flmas›n› dü-
flündürür. Nitekim bu yaz›lar›n ortak taraf›, cemiyetin/insanlar›n dile getirdi¤i fikirler-
le yapt›klar›n›n, baflka bir ifade ile istenenle olan›n birbirinden farkl›l›¤›d›r. Gölge is-
tenen, hakikat ise hayat›n kanunlar›d›r. Onun nazar›nda, hayat, “güç”ten yana olan
kanunlar›n› iflletir; “hak”, “adalet” ve benzeri kavramlar ise birer vehimden ibarettir.
AMAÇLARIMIZ
N N AMAÇLARIMIZ
fiahabettin Süleyman’›n fanteziyelerindeki temalar nas›l grupland›r›labilir?

4
Fecr-i Âtî’nin -belki bütün edebiyat›m›z›n- mensur fliir türünde
‹ N T Een
R N Ebaflar›l›
T yaza- ‹NTERNET
r› Yakup Kadri Karaosmano¤lu’dur.
Makale: Yakup Kadrinin bu türdeki yaz›lar›na dil, üslup, yap› ve muhteva

MS AOK RA LUitibariyle
E genifl SMOA KRAUL E
bilgi için Turan ALPTEK‹N, Yakup Kadri Karaosmano¤lu’nun fiiir Dünyas› ve Mensur fiiir-
ler’inde fiiir Ö¤eleri, Do¤umunun 100. Y›l›nda Yakup Kadri Karaosmano¤lu, Marmara Üni.
D‹KKAT D‹KKAT
Yay., ‹stanbul 1989, s.s. 15-44 yaz›s›na bakabilirsiniz. Mensur fliir türünde Fecr-i
Âtî’nin en baflar›l› ismi
N N
Onun mensur fliirle ilgisini, aradaki fas›laya ve baz› muhtevaSIRA özelliklerine
S‹ZDE ba- SIRA S‹ZDE
Yakup Kadri’dir.
karak iki döneme ay›rmak laz›md›r:

1. Fecr-i Âtî’deki devresi (1910-1914) AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
2. Millî Edebiyat Hareketi içindeki devresi (1918-1922)
Yakup Kadri’nin Fecr-i Âtî mensubu olarak kaleme ald›¤› mensureleri kalaba-
l›klar içinde insan›n yaln›zl›¤› fikri etraf›nda döner durur. Esasen
K ‹ ondaki
T A P karamsar- K ‹ T A P
l›k daha sonra da peflini b›rakmayacakt›r. ‹lk mensur fliiri Y›ld›zlar›n Bîkesli¤i’nde
flair, zahiren birbirlerine yak›n, omuz omuza görünen insanlar›n, ruh itibar›yla t›p-
k› y›ld›zlar gibi birbirinden uzak ve yapayaln›z oldu¤unu söyler. T E L E VYakup
‹ Z Y O N Kadri, bu TELEV‹ZYON
dönemde yazd›¤› di¤er mensurelerde de ferdiyetçi, tatminsiz ve yarat›l›fltan karam-
sar bir ruhun, samimi ve biraz da metafizik ürperifl çeflnisi tafl›yan akisleri olarak
ölüm, aflk ve hat›ralardaki geçicilik, safiyet (masumiyet) temalar› etraf›nda döner.
Niyazi Ak›, “Y›ld›zlar›n Bîkesli¤i”nden sonra yaz›lan “Bâd›ban›m ‹ N T Bir
E R N Mendil
ET Oldu” ‹NTERNET
ve “Eylûl”de, bafll›kl› mensurelerin ses yap›s›na dikkat çekerek “sesli ve sessiz harf-
lerin, kelimelerin, cümlelerin tekrarlar› ile k›saca, ritm ve alliterasyonlar vas›tas›y-
le bir müzikaliteye ulaflma gayreti vard›r ki Yakup Kadri’den önce M A K Amaksatl›
LE olarak MAKALE
böyle bir teflebbüse rastlam›yoruz. Y›ld›zlar›n Bîkesli¤i’nde fliiri his ve fikirde ara-
yan yazar, bunlarda tekrar vas›tas›yla kulaktan his telkinine teflebbüs eder” de-
mektedir (Ak›, 1960, 59-60). Yani yazar duygu ve düflüncelerini ispatlay›c› bir an-
lat›mla vermek yerine, adeta musiki cümleleriyle, sesle telkin peflindedir.
Dil içinde bir üst dil kurma arzusundan baflka, onun mensurelerini yürüten di-
¤er bir unsur ise zengin ça¤›r›fl›mlar dünyas›d›r (Aktafl, 1987, 51). Baz› araflt›rmac›-
lar (Ak›, 1960,59-63; Aktafl, 1987, 50-59) bu mensurelerde baz› Bat›l› ediplerin te-
sirlerinden bahsederlerse de insano¤lunun ortak tav›r ve taraflar›ndan birini iflle-
mede yabanc› edebiyat tesiri aramaya ihtiyatla yaklaflmak yerinde olur.
Millî Edebiyat Hareketine ruhen Balkan Savafllar› s›ras›nda kat›lan (Karaosma-
no¤lu, 1933, 25-27) Yakup Kadri, 1918 sonras›nda, Ziya Gökalp’in etkisiyle yeni
bir hamleye koyulur. Yazar, Niyazi Ak›’n›n yapt›¤› bir mülakatta bu teflebbüsünü
flöyle anlat›r:
“Biz o zamanlar ekseriya Frans›zca hissederek Türkçe yaz›yor gibiydik. Hâlbuki me-
sele Türkçe düflünüp, Türkçe hissedip, Türkçe yazmaktayd›. ‹flte ben bu fikirden ha-
reket ederek bir deneme yapmak ve tasavvur etti¤im Türkçenin örne¤ini vermek iste-
dim. ‹stedim ki yabanc›dan mümkün mertebe uzak, bize fazlas›yla yak›n olsun ve
bilhassa edas› itibar›yla bize Türk’ten baflka bir çeflni hissettirmesin. Böyle bir Türk-
çenin kayna¤› Divan edebiyat› olamazd›. Çünkü o dar bir zümrenin edebiyat›yd›.
Arad›¤›m Tükçenin menba› olsa olsa bizim halk edebiyat›m›z ve folklorumuz olur-
du. Bu düflünceyle Tekke ve Halk edebiyatlar›na baflvurarak Yunus’u, Karacao¤lan’›
okudum; onlar›n flivesine intibaka, nlar gibi düflünmeye, onlar gibi hissetmeye çal›fl-
t›m... iflte bir dil denemesi olan Erenlerin Ba¤›ndan böyle bir niyetin ve böyle bir ça-
l›flman›n mahsulüdür.” (Ak›, 1960, 64-65).
Fecr-i Âtî’de geçen döneminde yazd›¤› mensureler de di¤erleri de daha sonra-

ki y›llarda kitaplaflm›flt›r. Bunlardan bir k›sm› Erenlerin Ba¤›ndan (1922), bir k›s-
m› Okun Ucundan (1940), di¤er bir k›sm› ise Alp Da¤lar›ndan ve Miss Chalfrin’in
Albümünden (1942) adl› kitab›nda yer alm›flt›r.
Onun Fecr-i Âtî’den sonraki y›llarda kaleme ald›¤› mensureleri de göz önünde
tutan Nihat Sami Banarl› flu toplu ve nihai de¤erlendirmeyi yapar:
“Yakup Kadri’nin lisan›, meselâ Refik Halid’in Türkçesinde oldu¤u gibi, temel mal-
zemesini ana dilimizin en güzel konufluldu¤u yurt ve ev-âile Türkçesinden alm›fl de-
¤ildir. Bu nesirler sanatkâr›n flüphesiz pek geç tan›d›¤› ve Anadoluda O¤uz Türkçe-
sinin iIk mucizelerinden olan klasik ve edebî Dede Korkut lisan› aras›nda hiç bir
münasebet yoktur. Yakup Kadri’nin nesri (...) Servet-i Fünun nesrinin daha hareket-
li bir devam› olarak bafllam›fl, sonra, bilhassa Kitab-› Mukaddes tercümesinin gerek
üslûp, gerek ruh bak›m›ndan kuvvetli tesiri ile geliflerek ifllenmifl, ifllendikçe güzellefl-
mifl ve sanatkâr›n›n kendi mistik ruhunda kopan k›ymetlerle süslenerek, zevkli, mu-
s›kîli ve çok kere mâveraî bir âlemden sesleniyormufl gibi t›ls›ml› bir sanat lisan› ha-
lini alm›flt›r. Böylelikle san’atkâr›n, Erenlerin Ba¤›ndan isimli eserinde nemalana-
rak Okun Ucundan terennümlerinde en olgun sesini bulan Yakup Kadri nesri, bu-
gün edebî k›ymeti afl›lmak flöyle dursun, henüz kendisine yetiflilememifl hususî bir
nesir mümessili olarak ayr› bir hazla okunmaktad›r.” (Banarl›, 1979, 1202)
Refik Halit (Karay)’in mensureleri ise kuvvetini, ruh de-
rinli¤inden de¤il tabiata, bilhassa küçük varl›k ve eflyaya çev-
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ Mrilmifl sanatkârane “göz”den al›r. Bundan dolay›, hep basit,
“kurba¤an›n aflk›”, “gece kandili”, “uçurtmalar”, “piyano aba-
S O R U S O R U jurlar›” gibi s›radan fleyler üzerinde durmufl; tahlil de¤il tasvir
edici, zekice bulufllar› ve benzetmeleri olan mensureler yaz-
m›flt›r.
D‹KKAT D‹KKAT Mensure vadisinde Fecr-i Âtî’yi temsil eden bir baflka flahsi-
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE yet, Mehmet Behçet Yazar (1890-1980)’d›r. ‹lk mensurelerin-
N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDEden bir k›sm›n› Buhurdan (1925) adl› kitab›nda toplam›flt›r.
‹kinci fliir kitab› Yumak (1938)’›n sonuna ekledi¤i “fantezi”ler
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ Mbölümünü ise mensure de¤il, serbest fliir kabul etmek laz›md›r.
Bir di¤er önemli isim Ali Süha Delilbafl› ise, yaz› hayat›n›n
S O R U S O R U bafllar›nda mensurelerini -Hikâye ve Roman bahsinde belirtil-
di¤i üzere- Mezalim-i Elem ad›yla kitaplaflt›rmak istediyse de
baflaramam›flt›r. Yine Emin Lami’nin mensureleri de kitaplafl-
D‹KKAT D‹KKAT
mam›fl, Bahçe ve Servet-i Fünûn sayfalar›nda kalm›flt›r.
N N
‹NTERNET sureli.mkutup.gov.tr/listeler.php?list=6&deger=Edebiyat
‹NTERNET
‹nci Enginün (2006). Yeni Türk Edebiyat› Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923), ‹stan-
MAKALE bul: Dergâh Yay.
MAKALE
Özet
Fecr-i Âtî mensuplar› karfl›l›kl› konuflmalara dayanan

hikâye türünü gelifltirerek buna Bat› dillerindeki “nuvel
dialog” karfl›l›¤›nda “tekellümî hikâye” dediler. Bu tür
hikâyeler, hacim k›sal›¤›ndan dolay› sahnede temsil
edilme amac›na uygun düflmezler ve piyes say›lmazlar.
Fecr-i Âtî hikâyecileri için öncelikli tema daima aflk ol-
makla birlikte toplumsal meseleleri ele alan metinler de
vard›r. Özellikle Trablusgarp ve Balkan Savafllar›, Fecr-
i Âtî hikâyesine toplumsal teman›n girmesine yol aç-
m›flt›r.
Fecr-i Âtî mensuplar› aras›nda hikâye ve romana yö
nelen isimler Yakup Kadri Karaosmano¤lu, Refik Halit
Karay, fiahabettin Süleyman, Cemil Süleyman Alyana-
ko¤lu, Ali Süha Delilbafl› ve ‹zzet Melih Devrim’dir.
fiiirin vezin ve kafiye kayd›n›n d›fl›nda da var olabilece-
¤i düflüncesi ve fliirdeki duygu yo¤unlu¤unu nesir hâ-
linde dile getirilme arzusu, mensur fliirin yolunu açm›fl-
t›r. ‹lk örnekleri Edebiyat-› Cedide’de görülen mensur
fliir, as›l baflar›l› örneklerini Fecr-i Âti ile vermifltir. Men-
sur fliirin en güzel örnekleri Yakup Kadri Karaosma-
no¤lu’nun kaleminden ç›km›flt›r. Refik Halit Karay, fia-
habettin Süleyman ve Mehmet Behçet Yazar da bu türe
itibar kazand›ran yazarlardand›r.
1. Yakup Kadri Karaosmano¤lu’nun Fecr-i Âtî mensu- 6. Afla¤›dakilerden hangisi Cemil Süleyman Alyana-
bu olarak yazd›¤› hikâyelerin yer ald›¤› eser afla¤›daki- ko¤lu’nun roman ve hikâye kitaplar›ndan biri de¤ildir?
lerden hangisidir? a. ‹nhizam (1909)
a. Bir Serencam b. Timsal-i Aflk (1909)
b. Erenlerin Ba¤›ndan c. Siyah Gözler (1911)
c. Göl Saatleri d. Ukde (1912)
d. Siyah Gözler e. Kad›n Pençesi (1939)
e. Erganun
7. fiahabettin Süleyman için afla¤›dakilerden hangisi
2. Afla¤›dakilerden hangisi Fecr-i Âtî toplulu¤undaki söylenemez?
hikaye veya roman yazarlar›ndan biri de¤ildir? a. Bütün hikâyeleri aflk temas› etraf›ndad›r.
a. Yakup Kadri Karaosmano¤lu b. Sultan II. Abdülhamit devrini hicveden hikâye-
b. Refik Halit Karay leri vard›r.
c. Ali Canip Yöntem c. Ö¤retmenlik mesle¤i ile ilgili hikâyeler yazm›flt›r.
d. fiahabettin Süleyman d. Tekellümî hikâye tarz›n›n temsilcilerindendir.
e. Cemil Süleyman Alyanako¤lu e. Jöntürk faaliyetlerinden esinlenmifl hikâyeleri
vard›r.
3. Afla¤›dakilerden hangisi Fecr-i Âti’de hikâye ve ro-
mana en çok yönelen isimlerden biri de¤ildir? 8. Afla¤›dakilerden hangisi Yakup Kadri’nin mensur fli-
a. Yakup Kadri Karaosmano¤lu ir yazarl›¤› için söylenemez?
b. Refik Halit Karay a. Mensur fliir yazarl›¤›n› Fecr-i Âti ve Milli Edebi-
c. fiahabettin Süleyman yat Hareketi devresi olarak ikiye ay›rmak müm-
d. Ali Canip Yöntem kündür.
e. ‹zzet Melih Devrim b. ‹lk mensureleri karamsar bir ruh halini ifade
eder.
4. Aflag›dakilerden hangisi Fecr-i Âti y›llar›nda fliirleriy- c. Mensurelerinde ritmin yükseldi¤i dikkat çek-
le tan›nd›¤› halde, Cumhuriyet y›llar›nda edebiyat arafl- mektedir.
t›rmalar› ve çocuk hikâyesine yönelmifltir? d. Mensurelerin topland›¤› kitaplar Erenlerin Ba-
a. Hamdullah Suphi Tanr›över ¤›ndan, Okun Ucundan ad›n› tafl›r.
b. Mehmet Behçet Yazar e. Mensurelerini toplad›¤› eserler Yakup Kadri’nin
c. Refik Halit Karay yaz› hayat›n›n bafllar›nda bas›lm›fl ilk kitaplard›r.
d. fiahabettin Süleyman
e. Yakup Kadri Karaosmano¤lu 9. Afla¤›dakilerden hangisi Mehmet Behçet Yazar’›n
mensur fliirlerini de içeren bir eserdir.
5. Türk hikâyecili¤inde iflçi-patron münasebetleri ve a. Buhurdan
iflçi haklar› üzerine yaz›lm›fl ilk metin ve yazar afla¤›da- b. Erganun
kilerden hangisidir? c. Yumak
a. Hakk-› Sükût (Refik Halit Karay) d. Bir Serencam
b. Hakk-› Sükût (Yakup Kadri Karaosmano¤lu) e. Okun Ucundan
c. Bir Serencam (Refik Halit Karay)
d. Bir Serencam (Yakup Kadri Karaosmano¤lu) 10. Ali Süha Delibafl›’n›n mensurelerini toplamak istedi¤i
e. fieftali Bahçeleri (Refik Halit Karay) ancak bast›ramad›¤› kitab› afla¤›dakilerden hangisidir?
a. Musavver Muhit
b. Buhurdan
c. Mezamir-i Elem
d. Resimli Kitap
e. fiiir ve Tefekkür
Okuma Parças› 1
MUALL‹M (Hikâye) melerini dinler, tutar›m... Denizler benimle görüflür,
-‹htiyar!.. dediler; döndü, bakt›; uzak ufuklar›n bofl du- semalar gelir, kap›mda inler. Sinirler münazaalar›n›
daklar›ndan malûl bir nefesli hayat ahz›yla tekerrür eden (çekiflmelerini) hep benim ruhumda halleder. Bak›fllar
bu kelime genifl, bofl sahran›n derinliklerinde k›r›k dö- benim huzurumda savt (ses), giryeler nakarat, tebes-
kük, yar›m topal gezindi: sümler hava olur ve flu elimdeki tanbur bütün elhân›
Durdu... Perdeli gözleriyle karfl›s›nda gülen befl gence pamuk y›¤›nlar› gibi diyardan diyara, senelerden sene-
bakt›. lere, kalplerden kalplere, atar, savurur... Ben ölürüm,
Gençler, dedi. Hangi diyardan geliyor, hangi iklime gi- toprak olurum, lâkin na¤meler ölmez...
diyorsunuz?... ‹çlerinden biri cevap verdi. ‹htiyar, titrek bir sesle dördüncüye sordu:
-Hüsün ikliminde idik, ibda diyar›na gidiyoruz -Söyle bakal›m, necisin o¤lum? K›s›k bir sesle m›r›ldand›:
-Bari istikbâli yakalayabilseniz dedi. A¤z›n›n uçlar›nda -Mimar›m peder efendi, mimar...
dal dal k›r›fl›kl›klar, ac› ile istihzay› birbirine kar›flt›r›yor, -Senin de sanat›n evvelkilere benzer mi? Daima lütuf-
muannit (inatç›) ve firarî zaman› bî-perva seyreden bu kâr ve hiç ölmez mi?
gençlere bütün mâzisiyle ruhu gülüyordu. -Evet bu da onlar gibidir. Ve ben muhayyel hatlara can
Beflten sar›fl›n› isyan etti. veririm: Tafl, toprak, kireç benim dehamla bazen bir
-Ne diyorsun ihtiyar, o öldükten sonra da bizimdir, sö- gururun, bir tecavüzün, bir sefahatin, bir saadetin ve
züyle ba¤›rd›. bazen bir duan›n timsali olur. Saraylar yapar›m, gu-
-Çocu¤um, dedi, san’at›n nedir? rurdurlar, mabetler yapar›m, duad›rlar, kaleler birer
Heykeltrafl... Genç vakit b›rakm›yordu, devam etti: mütecaviz, birer müdafi’dir. Zaman onlar› y›ksa bile
-Benim elimin alt›nda tafl, tunç Neron’un karfl›s›ndaki kaditleri (iskeletleri) karfl›s›nda befler daima hayran
hayat gibidir, titrer... kal›r, iflte Akropol, iflte Tedmir, iflte Selçuk saraylar›...
Mermer buse olur, kad›n olur, keder olur, inflân›n kat› Beflinciye sordu:
yüre¤ine zaman›n muhazzap, bitmez tükenmez tokat- -Sonuncu, sen ne yapars›n? Dalg›n, periflan bir ses:
lar›na tahammül eder. Müzelerin serin gölgeleri ara- -fiairim, efendibaba, dedi, flairim. Ben muannit, firari,
s›nda kufl tüylerine gömülmüfl hükümdarlardan daha aç›lmaz, mektum, aç›l›rsa cihan olur, küçük mahlûk-
müsterih, ebediyyen yaflar... larla perilere benzeyen kelimelerle ifltigal ederim. Bun-
‹htiyar bu sözlere gülmedi. Esmer uzun boylu, uzun lar benim esirimdir; ne zaman istersem karfl›ma kadar
saçl› bir gence hitapla: gelirler, yerlere e¤ilirler, etek öperler. Zafer olunuz de-
-Ya sen? dedi. Genç fluh ve flen cevap verdi: rim zafer olurlar, isyan olunuz derim, isyan olurlar,
-Ben kavs-i kuzahlarla (ebemkuflaklar›yla) oynar›m. aflk olunuz derim, aflk olurlar. Bahardan rayihalar,
Onlar›n sihir ve füsununa vâk›f›m, gölgeleri tespit ede- k›fltan silahlar getirirler. Benini onlardan teflkil etti¤im
rim. Bir parça bez ve kâ¤›t üzerine bir cihan kurar›m. taburlar önünde padiflahlar bile selâm durur. Yediden
En güzel dudakta en güzel hande firaridir; en güzel yetmifle kadar onlar bunlar› ezber bilirler. Beni konu-
göz ölür, toprak olur; en güzel çehre buruflur, ihtiyar- flup söylemedikleri hiçbir memleket, beni koflup söyle-
lar. Lâkin benim parmaklar›mdan, benim f›rçam›n medikleri hiçbir as›r yoktur.
ucundan do¤anlar sad›kt›rlar, ölmezler, y›pranmaz- ‹htiyar:
lar. Ben as›rlara, ben ruhumu hadîkalara naklederim. -Pek alâ, o¤ullar›m, bütün bunlar niçin? dedi.
Bir parça beze arz›n ka’r›ndaki (yerin dibindeki) alt›n Sonuncu cevap verdi:
kadar k›ymet veririm. -Zevk için!...
‹htiyar›n ayaklar› titriyordu, duramad›. K›sa boylu, dai- Güldü, sakal›n› eline ald›, düflündü, dedi ki:
ma dinleyen birine döndü. -Zevk olsalar bile tamam de¤ildirler.
-Elindeki nedir, genç sükûtî? Ya sen ne yap›yorsun? söz- ‹çlerinden biri sual etti:
lerini söyledi. -Tam zevk nerede?
-Elimdeki tambur ve ben avc›y›m cevab›n› verdi. Yere Oturdu¤u yerden kalkarak ihtiyar:
oturan mütehayyir (hayret içinde) -Bende... diye cevap verdi, Befli de etraf›n› sard›lar.
-Ne? diye ba¤›rd›. -Mesle¤in nedir? Mesle¤in nedir? diye soyuyorlard›.
-Evet avc›y›m... Ben havalarda dolaflan sesleri kovalar, -Mesle¤im, dedi, muallimlik!... Siz tafllar› yontars›n›z,
avlar›m... Gizli isyanlar›n aflklar›n, felâketlerin na¤- ben dima¤lar›... Siz bezleri boyars›n›z, ben ruhlar›...
Okuma Parças› 3
Siz na¤meler icat edersiniz, ben de itikatlar... Siz bina- EYLÜL (Mensur fiiir)
lar yapars›n›z, ben de gezer saraylar... Siz kelimelerden “Eylül hulûl etti. Melûl krizantemler mevsimi hulûl etti.
taburlar kurars›n›z, ben de zekâdan... Lâkin çocuklar Ruhuma eylül hulûl etti. A¤›r bafl, melul krizantemler,
benim yapt›¤›m dima¤lar› bir gün toprak yer. Boyala- rahiyalar›yla ruhumu melûl etti. Orda, ufukta tepelerin
r›m üzerinde imzam yok olur. Verdi¤im itikatlar bir menekfle eflkâli ve deniz sincabî sisler içinde... sermest
gün beni döver. Gezen saraylar görür, tan›nmaz; ta- ü sayf ve ziya koruya bir “ah” gibi bâd-› hazan doldu.
burlar da¤›l›r, görünmez olur... Ve ben muharibim, be- A¤açlar›n aras›nda korkak, titrek, nalegir, girizân yap-
flerin nankörlü¤üyle çarp›fl›r›m... Her yetifltirdi¤im ipti- raklar koflufltu. Tabiat›n hasret-i neflat ile memlû gö¤-
da beni inkâr eder, her yapt›¤›m mutekit, benim itika- sünde eflkâli ve elvân› silen namer’i, matemi bir el do-
d›ma dokunur. En gayri muti (itaatsiz} madde, insan laflt› ve kufllar uzaklaflt› ve mihmân-› mevsim-i bahar
benim avucumun içindedir. olan kufllar uzaklaflt›. Sen de gittin sen de gittin. Bahçe-
Sar›fl›n heykelt›rafl: de ya¤murlar, rüzgârlar, kuru yapraklarla ayak izlerinin
-Yaz›k dedi, bunun zevk neresinde? zaiya›n› gördüm; bahçede manolyalar›n ihtizar›n› gör-
‹htiyar cevap verdi: düm. Sehap olan neflidesiz tabiata art›k penceremi ka-
-Nankörlük karfl›s›nda sebatta... Menfaat beklemeksi- p›yorum.
zin cidalde... Gözlerimde fleklinin ziya›n› duydum. Gözlerimde flekli-
Sanatkârlar bu sözden bir fley anlayamad›lar, güldü-
nin ziya›n›, kalbimde sesinin inkisar›n› duydum. Odam
ler. Ve ihtiyar de¤ne¤ine dayanarak istihzaya al›flm›fl
tehî, kollar›m tehî kald›. Rahiyan›, her fleyi bâd-› hazan
olanlara mahsus bir lâkaydî ile yavafl yavafl uzaklaflt›...
ald›. Akflamüstü yeflil tepelerden pembe guruplar seyri-
(fiahabettin Süleyman, Muallim, Süha, S.l, 19 Haziran
ni, çamlar›n serin gölgelerini, bu gölgeler alt›nda yan
1919, s. 68)
yana uzanmalar›, koflmalar›, saklanmalar›, müzehher
çitler üstünden atlamalar›, buseleri, derâgufllar›, yemin-
Okuma Parças› 2 leri, hepsini ald›, hepsini ald›, bafl›m bofllu¤a dald›. Ser-
BÂDIBÂNIM B‹R MEND‹L OLDU (Mensur fiiir)
gerdân›m, harab›m. K›fl›n karl› günlerde, yaln›z odalar-
Bâd›bân›m bir mendil oldu, Aflk›m›n bâd›bân› küçük,
da vahim hastal›klar düflündüm. Camdan odama mür-
muattar bir mendil oldu. Teknesi harap, metrûk bir se-
de, solgun bir huzme-i ziya döküldü, camdan odama
fineye benzeyen aflk›ma, nûflin, fluh bir kad›n mendili
mevtin rengi döküldü ve gözlerim kapand›; gözlerimde
ç›lg›n bir bâd›bân oldu ve aflk›m ç›lg›n bir seyr ile göl
fleklinin ziya›n› duydum. Gözlerimde fleklinin ziya›n›,
gibi sakin durn ruhumda dalgalar yaparak benli¤imin
meçhul ufuklar›na kofltu. Benli¤imin meçhul ufuklar›n- kalbimde sesinin inkisâr›n› duydum. “
da meçhul sahiller var. Biliyorum, yelkeni, ç›lg›n tekne- Yakup Kadri [Karaosmano¤lu], Eylül, Servet-i Fünun, S.
si harap sefine bu sahillerden birine çarpar, sahil mün- 1009, 5 Ekim 1910, s.s.354-355.
hedim, tekne tarumar olur ve yelken, yelken... o mec-
ruh bir kanat gibi ç›rp›n›r ç›rp›n›r, sonra kopar, y›rt›l›r
ve parçalar›, onlar her biri ayr› bir melâl halinde göl gi-
bi sakin duran ruhuma düfler. Münhedim bir sahil, ha-
rap bir tekne ve yelken parçalar› alt›nda hummal› bir
al›n gibi buruflan, pürmesâ, sincabî bir göl... ‹flte aflk›m-
dan sonra ruhumda hâs›l olan manzara... Çok hazin de-
¤il mi? Sevgilim... Hem de bu sefer bâd›bân›m bir men-
dil oldu. Aflk›m›n bâd›bân› küçük, muattar bir mendil
oldu; ve teknesi harap, yelkeni ç›lg›n sefineye bütün
ümitlerimi, emellerimi, bütün ifltihâ-y› hayat›m› yükle-
dim.
Yakup Kadri, Bâd›bân›m Bir Mendil Oldu, Servet-i Fü-
nun, S.1007, 9 Eylül 1326 (22 Eylül 1910), s.323.
Okuma Parças› 4
SÛRNÂY (Mensur fliir) Ve yine bir zamanlar, bu çok ac› genç, çok dikkat et,
-fiâkirtlerim [ö¤rencilerim] Dârülmuallimin efendilerine hudutlar› b›rakan düflman›n mütereddit ad›mlar›na küs-
Ey genç ne zaman onun, sûrnây›n [ney, zurna] ince de- tah, cesur ökçeler takan; Pasarofca, Kaynarca gibi senin
liklerle mecruh, bofl sinesinden bir nefes yay›l›rsa, his- yüzünü ve benim aln›m› izmihlâl-i zemine (yok olufl
setmez misin ki havada uçan na¤meler de¤il, senin ta- topra¤›na) sürmüfl ma¤lubiyet-nameleri firarlar›yla mü-
rihin, senin alt› yüz senendir. hürleyen sefiller, dünkü ecdad›n piç çocuklar› Galata
Hissetmez misin ki istiklâl günü Kara Osman Bey’in hu- önündeki meyhanelerde sermest ve bî-hûfl (kendinden
zurunda sadakate, itaate and içenlerin kulaklar›nda o geçmifl) denî (alçak) bî-âr (utanmaz) kalblerinin çamur-
ç›nlad›. lar›yle müteaffin (kokmufl) onun sesiyle, yine onunla,
Hissetmez misin ki Bursa’n›n önünde Orhan çarp›fl›r- yaln›z onunla ‹stanbul kald›r›mlar›n› titretebildiler.
ken kale duvarlar›ndan yerlere yuvarlanan, yuvarlanan- Ve a¤lamaks›z›n, hissetmeksizin, uyuflmufl y›lanlar gibi
lar›n üstüne bas›p münferit sarmafl›klar gibi tekrar t›r- b›rakt›¤›m›z yeflil ovalardan kamer-renk nehirlerden,
manan, bo¤alara benzeyen düflman bî-baha, tunç vü- esrarengiz tekyelerden, Arabistan’› semân›n her nokta-
cutlar›yla y›kmaktansa m›zraklar›n›n ucunda kâ¤›ttan s›ndan minarelerden dinimi, milletimi, namusumu, san-
fenerler gibi salland›ran Türk gazilerinin ruhuna o ne ca¤›m› nas›l ç›kard›larsa onu da öylece, hasta, bîtâb,
serseri, ne fluh, yurdun ve kad›n›n meltemleriyle mâli, hicranzede, k›rk bir kemik fleklinde f›rlatt›lar; onun naz-
cennetlerin kokular›yla, renkleriyle, meflhûn [dolu] l›, ince mevcudiyeti yerine flarapla fliflmifl kirli çehrelere
ufuklar yayd›. benzeyen gayday› ikame ettiler.
Yunan’›n Roma’n›n mübdi (icatç›) çamurlar›na, mer- Ne zaman, ey genç, onun, sûr-› nây›n ince, deliklerle
merlerine Türk dehâs›yla, senin dehânla rekabet eden mecruh, bofl sinesinden tek bir nefes f›rlarsa bil ki bu
ve flimdi medfûn-› hîçistan-› a’sâr (as›rlar mezarl›¤›na sana Belgrat’tan, Atina’dan, Sofya’dan, Selanik’ten, Ko-
gömülü) uyuyan Manisa’daki Murad-› sâni saraylar›n›n, sova’dan bir peyâm-› hicran tafl›yor, seni eski, ebedî
bahçelerinin rüzgârlardan ziyade gürültüleriyle doldu- maatteessüf flimdi senin olmayan diyarlar›na rabt edi-
¤unu sana ihsas etmez ve seni ma¤rur, benli¤ine vâk›f yor ve diyor ki unutma, ey Türko¤lu, vatan bende, va-
düflündürmez mi?
tan her fleyde, her yerde, senin kalbinde, senin gözün-
Bilmem bilir misin genç, senin Garp zekâs›na tahak-
dedir.
küm eden mimar›n Büyük Sinan Van Gölü k›y›lar›nda
Evet ey Türk genci sen de benim gibi ol! Sen de vatan›
Sadrazam Lütfü Pafla’n›n maiyetinde, arkadafllar›ndan
bir tutam çiçekte, bir demet gazelde, nak›fll› bir taflta,
birkaç›yla a¤açlara birden hayat ve ruh vererek ilk asa-
küçük bir na¤mede, bir sûrnâyda t›pk› benim gibi gör.
r›n›, bu vahfli gölde beyaz kanatl› kufllara benzeyen ge-
Zaten öyle de¤il misin ey genç, zaten öyle görmüyor
milerini inflâ ederken, ordugâhda atefl ve silâh karfl›s›n-
musun? E¤er de¤ilsen, e¤er görmüyorsan bilmifl ol ki
da sûr-› nây›n zafer teraneleri yükseliyor, hummal› çe-
yurdun her köflesi yar›n bir hicrangâh olur ve oralarda
kiçlerin harekât›na bir kafiye-i muvaffakiyet, bir müste-
sûr-nâylar yerine fliflkin, kirli yüzlere benzeyen gayda-
zad-› fleref ilâve ediyordu.
lar çal›n›r, gaydalar; ey Türk genci...
Beyaz dalga dalga sar›klar›yla beyaz nurlu sakallar›n›n
(fiahabettin Süleyman, Sûrnây, ‹çtihat, C. 5, nr 109, 19
üzerlerinde parlayan murassa (k›ymetli tafllarla süslü)
Hz 1914, s.162-163
tu¤lar› karfl›s›nda as›rlardan beri sürüklenen, nesilden
nesile intikal eden aflklar›, ihtiramlar› bir daha, hiç b›k-
mayan ve b›kmayacak, bir daha serme¤e gelmifl kulla-
r›n›, bizleri, senin benim babalar›m›z›, analar›m›z› ma¤-
rur selâmlayan Türk hakanlar› hep onun sesiyle alk›fl-
land›lar.
Bir zaman Kâ¤›thane saatleri yiyen bir mesire, uzun bir
yol iken öküz arabalar›yla gelen zenginler yani cidalin
(kavgan›n) terlerini pür reflve ve gurur kurutmak için
zevk çad›rlar› kuran gaziler a¤açlar alt›nda, seccadeler
üstünde, ayran taslar› karfl›s›nda hep onun na¤meleriy-
le yaflad›klar›na kani oldular.

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hikâye ve Roman” bölüm- S›ra Sizde 1
lerini yeniden gözden geçiriniz. Yakup Kadri Karaosmano¤lu Fecr-i Âtî’nin kurulufluyla
2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hikâye ve Roman” bölüm- birlikte edebiyat dünyas›na ad›m atm›flt›r. Di¤er edebî
lerini yeniden gözden geçiriniz. gruplarla kalem mücadelelerinde Fecr-i Âtî’yi savunan-
3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hikâye ve Roman” bölüm- lardan biri olmufltur. Bu ba¤lamda Genç Kalemler der-
lerini yeniden gözden geçiriniz. gisi etraf›nda geliflen Yeni Lisan ve Millî Edebiyat Hare-
4. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hikâye ve Roman” bölüm- ketini elefltirenlerin de bafl›nda idi. Fakat Balkan Savafl-
lerini yeniden gözden geçiriniz. lar›nda Balkan devletlerinin küçük ordular› karfl›s›nda
5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hikâye ve Roman” bölüm- hezimete u¤rama, onu yeni bir sorgulamaya götürmüfl-
lerini yeniden okumal›s›n›z. tür. Önceleri sanat›n özgürlü¤ünü savunan yazar,
6. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Hikâye ve Roman” bölüm- 1912’den sonra sanat›n özgürlü¤ü için önce özgür bir
lerini yeniden gözden geçiriniz. vatan bulunmas› gerekti¤ini kavram›fl, toplumsal fayda-
7. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mensur fiiir” bölümünü ye- c› Millî Edebiyat Hareketine destek vermifltir. Bu durum
niden gözden geçiriniz. asl›nda sadece Yakup Kadri’nin de¤il daha baflka Fecr-i
8. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mensur fiiir” bölümünü ye- Âtî mensubunun hatta bir neslin yaflad›¤› ac› tecrübedir.
niden gözden geçiriniz.
9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mensur fiiir” bölümünü ye- S›ra Sizde 2
niden gözden geçiriniz. Cemil Süleyman’a göre Türkçedeki sadeleflmeyi yazar
10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mensur fiiir” bölümünü ye- ve flairler de¤il, I. Dünya Savafl› y›llar›nda orduda nefe-
niden gözden geçiriniz. rin de anlayaca¤› ölçüde aç›k emirnameler yazan su-
baylar baflarm›flt›r.
Askerlik mesle¤i içindeki ediplerin de Türkçenin sade-
leflmesinde pay› bulunmaktad›r. Fakat ordu bünyesin-
deki sade dille yaz›flmalar yapma olgusu, 1911’de bafl-
layan Yeni Lisan hareketiyle ilgilidir. Kurum olarak or-
du daha önce de vard›. Ordu mensuplar›n›n 1914 önce-
sinde ve sonras›nda ald›klar› e¤itimde, Türkçedeki bu
de¤iflimi aç›klayacak bir farkl›l›k yoktur.
S›ra Sizde 3
Ali Süha’n›n di¤er güzel sanatlar ve edebiyat› cemiyetin
yans›mas› olarak görmesi, II. Meflrutiyet y›llar›nda çok
tekrarlanm›fl bir görüfltür. Devrin edbiyat e¤itim-ö¤reti-
minde kullan›lan ders kitaplar›nda (fiahabettin Süley-
man’›n Tarih-i Edebiyat-› Osmaniye ve Sanat-› Tahrir
ve Edebiyat adl› kitaplar› gibi) da ayn› görüfl vard›r. Tan-
zimat öncesi edebiyat›m›z› (Divan ve Tekke edebiyat›)
“muhtelif zümre edebiyatlar›” diye görmesi de Cumhu-
riyet’in ilk y›llar›ndan itibaren tekrarlanan görüfllerden-
dir. Edebiyat›n Tanzimat sonras›nda “bütün memlekete
flamil” olarak nitelemesi, bir be¤eni ifadesidir. Edebi-
yat-› Cedide ve Fecr-i Âtî’yi, mensuplar› ayn› fleylere
inanm›fl birer mektep de¤il içinde farkl› görüfltekilerin
de bulundu¤u birer kulüp saymas›, yaflanm›fl bir tecrü-
beye dayan›r. Millî Edebiyat Hareketini de¤erlendirir-
ken ise toplumsal faydaya onlardan daha çok önem ve-
ren bir tav›rdad›r.
S›ra Sizde 4 AKI, N. (1960). Yakup Kadri Karaosmano¤lu ‹nsan-
fiahabettin Süleyman’›n fanteziyelerindeki temalar üç Eser-Fikir-Üslûp, ‹stanbul.
grupta toplanabilir: AKTAfi, fi. (1987). Yakup Kadri Karaosmano¤lu, An-
1. Ferdî arzu ve ›zd›raplar (Aflk, kad›n ve para ile ilgili kara: KTB Yay.
olanlar) BANARLI, N. S. (1979). Resimli Türk Edebiyat› Tari-
2. Millî endifleler (Balkan Savafl› dolay›s›yla yazd›klar›) hi, 2.C. ‹stanbul: MEB Yay.
3. Toplumsal meseleler (Sanat-cemiyet münasebetleri, (DEVR‹M), ‹. M. (1913). Tezat, Sabah Mat., ‹stanbul
hak, adalet, kanun kavram› etraf›nda geçenler) 1331
KARAOSMANO⁄LU, Y. K. (1933). Bir K›ssa ve Bir His-
se, Kadro, S.14, fiubat, ‹stanbul.
OKAY O.-AKTAfi, fi. (1992). Cemil Süleyman (Alyana-
ko¤lu), Büyük Türk Klasikleri, 11. C., ‹stanbul.
YAZAR, M. B. (1938). Edebiyatç›lar›m›z ve Türk Ede-
biyat›, ‹stanbul: Kanaat Kitabevi.
5
Amaçlar›m›z
N
N
Millî Edebiyat teriminin anlam›n› aç›klayabilecek,
N
Millî Edebiyat Hareketi mensuplar›n› s›ralayabilecek,
Millî Edebiyat Hareketinin oluflumunu sa¤layan siyasal, sosyal ve fikri gelifl-
meleri aç›klayabilecek bilgi ve becerileri kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Bat› medeniyet tesirinde geliflen • Bat›c›l›k

Türk edebiyat› • Osmanl›c›l›k/Osmanl› milliyetçili¤i
• Millî Edebiyat Hareketi • ‹slamc›l›k
• I. ve II. Meflrutiyet • Milliyetçilik/Türk milliyetçili¤i
‹çindekiler
• M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹’NE
G‹R‹fi
• ‘M‹LLÎ EDEB‹YAT’ TER‹M‹ VE
‘M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹’
ETRAFINDA DÜfiÜNCELER
• M‹LLÎ EDEB‹YAT’IN SINIRLARI
II. Meflrutiyet Dönemi Toplumsal Faydac› • M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹’N‹N
Edebiyat Anlay›fl›: Millî MENSUPLARI
Türk Edebiyat› Edebiyat Dönemi • M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹N‹
HAZIRLAYAN S‹YAS‹, SOSYAL VE
F‹KR‹ B‹R‹K‹M
• S‹YASAL VE SOSYAL DURUM
• F‹KRÎ B‹R‹K‹M:
M‹LL‹YETÇ‹L‹K/TÜRK
M‹LL‹YETÇ‹L‹⁄‹
Toplumsal Faydac› Edebiyat
Anlay›fl›: Milli Edebiyat
Hareketi
M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹’NE G‹R‹fi

‘Millî Edebiyat’ terimi, kullan›lmaya baflland›¤› andan itibaren karfl›lad›¤› ya da ka-
r›flt›¤› kavramlarla birlikte düflünülmüfl ve tart›fl›lm›fl; bir sonuca ba¤lanamam›fl ol-
mas›na ra¤men kullan›m› sürdürülmüfltür. Bu terim, yerine milliyetperver edebiyat,
milliyetçi ya da Türkçü edebiyat isimleriyle birlikte düflünülmüfl ve zaman zaman
da biri di¤erine tercih edilerek kullan›lm›flt›r.
‘Millî Edebiyat’ adland›rmas›n›n neleri karfl›lad›¤› konusunda flöyle bir belirle-
me yap›labilir:
Millî Edebiyat, yüzy›llara da¤›lm›fl çok uzun bir geçmifle sahip olan Türk edebi-
yat› tarihinin Osmanl› co¤rafyas›nda 20. yüzy›l bafllar›n›n tarihî, siyasi ve fikrî ha-
reketliliklerine paralel olarak geliflmifl bir edebiyat dönemini iflaret etmektedir. Bu
edebiyat, Osmanl› ülkesini nihayet etkisi alt›na alan milliyetçilik ak›m›n›n hemen
yan› bafl›nda ve imparatorluktan millî devlete geçifl y›llar›nda millî kimli¤i uyand›-
rarak her alanda kendisini ifade etmesine uygun bir zemin haz›rlam›flt›r.
‘M‹LLÎ EDEB‹YAT’ TER‹M‹ VE ‘M‹LLÎ EDEB‹YAT

HAREKET‹’ ETRAFINDA DÜfiÜNCELER
“Millî Edebiyat” terimi etraf›ndaki ilk büyük ayr›l›k, bafllang›ç ve bitifli tarihle belir-
lenebilen bir edebiyat anlay›fl›n›n m› yoksa Türk edebiyat›n›n tamam›n› m› kast et-
ti¤i konusunda ortaya ç›kmaktad›r. Bir baflka tart›flma ise ‘Millî Edebiyat’la sadece
milliyetçi bir edebiyat›n, daha aç›kças› Türk milliyetçili¤i etraf›nda geliflen hatta
onun sözcüsü olan bir edebiyat›n anlat›lmak istendi¤i konusundad›r.
‘Millî’ olmak, ilk anda bir millete özgü olma anlam›n› ça¤r›flt›rmaktad›r. Millî sa-
nat, millî kültür gibi... ‘Millî edebiyat’ ise öncelikle bir milletin kendi diliyle ve ken-
di tarihinin derinliklerinden tafl›d›¤› estetik ve kültürel de¤erlerin bileflimiyle mey-
dana getirdi¤i, yine kendi tarihiyle paralel bir zamanda üretti¤i edebiyat demektir.
Bu durumda sadece II. Meflrutiyet sonras›nda meydana gelen edebiyata ‘millî ede-
biyat’ denilerek anlamda bir daraltma yap›lmaktad›r. Hatta bu paralelde düflünü-
lürse belirtilen tarihlerin d›fl›nda kalan edebiyat›n ‘gayr› millî’ oldu¤unu söylemek
gibi bir çeliflki ortaya ç›kar›lmaktad›r. Oysaki milletler uzun tarihleri boyunca pek
çok tarihsel olguyla, farkl› millet ve kültürlerle karfl›lafl›rlar ve onlarla bilinçli ya da
bilinçsiz çeflitli al›flverifllerde bulunurlar. Bu karfl› konulamaz bir süreçtir. Türklerin
‹slam medeniyeti ve edebiyat›yla karfl›laflmalar› sonras›nda meydana getirdikleri ve
‘divan edebiyat›’ diye adland›r›lan edebiyata ‘gayri millî’ demek mümkün de¤ildir.
Ayn› flekilde siyasi bir tarihlendirme ile Tanzimat Ferman›’ndan itibaren geliflen ve
Bat› taklitçisi oldu¤u söylenen edebiyat›n da millî olmad›¤› söylenemez. Çünkü bu
dönemlerde yaz›lm›fl eserler de Türk milletinin tarih içindeki uzun yolculu¤u s›ra-
s›nda kendi diliyle, duyufl tarz›yla, edebî e¤ilimleriyle, estetik tercihleriyle vb. yo¤-
rularak oluflmufllard›r. Di¤er milletler için oldu¤u gibi, Türk milletinin ve Türkçe-
nin bütün tarih boyunca meydana getirdi¤i edebiyat, ‘millî edebiyat’t›r.
Milliyetçi edebiyatla Her edebiyat bir yönüyle ait oldu¤u milletin tarih içerisinde kazand›¤› karak-
kastedilen do¤rudan
do¤ruya bir fikir hareketi teristik özelliklerin, estetik birikimlerin di¤er yönüyle de sosyal ve siyasal haya-
olarak ‘Milliyetçilik’in t›ndaki bütün aray›fl ve oluflumlar›n izlerini tafl›r. Modern edebiyat bütün bu olu-
inanan kitleler yaratmak
amac›yla edebiyat üzerinden
flumlar› daha aç›k flekilde kendinde bulundurma özelli¤ine sahiptir. 1908 Meflru-
sunufl ve savunmas›n›n tiyeti sonras›nda Osmanl› Devleti’nin olumsuz gidiflten kurtulmak için sar›ld›¤›
yap›ld›¤› edebiyat olmal›d›r. bütün ideolojilerin yans›malar› kendini yo¤un bir flekilde edebiyatta bulur. Os-
manl›n›n genifl co¤rafyas›nda yaflayan milletlerin bütün dünyay› saran milliyetçi-
lik ak›m›ndan etkilenerek kendi millî kimlikleri etraf›nda çal›flmalar yapmaya
bafllamas› Türklerin de kendi kimliklerinin aray›fl›na girmelerini getirmifltir. 20.
yüzy›l bafllar›ndaki milliyetçilik anlay›fl› tesirleriyle Türk milletinin kendi özüne
dönmesi, onu aray›p bulmas›, ortaya ç›kararak diriltmesi ve etraf›nda yeni bir
oluflumu bafllatmas› sürecinde bir edebiyat meydana getirdi¤i görülmektedir. Bu
edebiyata da içeri¤inden dolay› ‘millî edebiyat’ denmifltir. Millî Edebiyat’›n sade-
ce milliyetçi edebiyat olarak düflünülmesi de ilk bak›flta anlafl›laca¤› gibi, anlam›
daralt›lm›fl bir kullan›md›r.
Millî Edebiyat asl›nda Türk milletinin imparatorluk anlay›fl›ndan ayr›larak millî bir devlete do¤ru gidi-
Bat›daki milliyetçilik
ak›mlar›n›n tesiriyle Türk fli bafllatt›¤›, ‹stiklal Savafl›’n› da içine alarak cumhuriyetin ilan› y›llar›na kadar de-
milletinin millîleflme vam eden zamanda Türk milliyetçili¤i hâkim düflüncedir. Ayr›ca bu y›llarda Türk-
y›llar›nda oluflturdu¤u
edebiyatt›r. Bunun için önce
lük fluurunun uyand›r›lmas› çal›flmalar›n›n büyük bir k›sm› edebiyat üzerinden sür-
imparatorluk anlay›fl›ndan dürülmüfltür. Asl›nda bu durum, milliyetçi/Türkçü düflünceyi savunanlarla, bu dü-
vazgeçilmesi ve bu anlay›fl flünce etraf›nda meydana gelen edebiyat›n temsilcilerinin ayn› kifliler olmas›ndan
yüzünden millî kimli¤i
bask›lanm›fl olan Türklerin kaynaklanmaktad›r. Onlar›n içinde olduklar› fikrî ve siyasi tercihle gerçeklefltirdik-
kendileriyle karfl›laflmalar›, leri edebiyat faaliyeti, ister istemez bir bütünlük gösterir. Milletin kurtuluflunu Türk
kendilerini tan›malar› ve bu
kimlik etraf›nda kimli¤i etraf›nda yeniden diriliflte gören Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Ali Canip gi-
toplanmalar› gerekir. bi samimî kalem sahipleri, milliyetçili¤in fikrî söylemlerini yazd›klar› eserlerle de
gerçeklefltirmifllerdir. “... imparatorluk anlay›fl›na tepki olarak Türk milliyetçili¤i-
nin do¤uflu, imparatorluk dili ve edebiyat›na tepki olarak da Türkçenin ve millî ni-
telikli bir Türk edebiyat›n›n do¤uflunu düflündürmüfl, bu fikrî anlay›fl›n paralelin-
de meydana gelen edebiyat da tamamen bu romantik tavr›n tesiriyle Yeni Lisanc›-
lar taraf›ndan ‘Millî Edebiyat’ olarak adland›r›lm›flt›r” (Argunflah, 2007, 174).
20. yüzy›l›n ilk çeyre¤i II. Meflrutiyet Döneminin, baflka bir söyleyiflle 20. yüzy›l›n ilk çeyre¤inin tarihî
Osmanl› ülkesi için co¤rafî,
siyasi, fikrî pek çok önemli ve siyasi portresi, milliyetçili¤in yaln›z olmad›¤›n›, devletin içinde bulundu¤u
de¤iflime sahne olmufltur. olumsuz durum yüzünden pek çok fikrî ve siyasi aray›fl›n ve ayd›nlar›n ileri sür-
dükleri kurtulufl önerilerinin zihinleri meflgul etti¤ini göstermektedir.
Bu y›llarda ileri sürülen Bat›c›l›k, Türkçülük, ‹slamc›l›k ve hatta Osmanl›c›l›k gi-
bi e¤ilimler, zaman zaman birbirlerini etkileyerek ve birleflerek etki alanlar›n› ge-
niflletirler. Çünkü her biri yüzy›l›n bafl›ndaki milletin realitesinden do¤mufllard›r.
Bu sebeple Millî Edebiyat’a sadece milliyetçilik hareketinin edebiyattaki yans›mas›
olarak bakmamak ve bu y›llar› bütünüyle kavrayacak flekilde geniflletmek gerekir.
fierif Aktafl bu konuda flunlar› söylemektedir: “Dönemin bütün düflünce adamlar›,
yazar, flair ve hatta siyasileri millî devlet fikrinde birleflirler. Farkl›l›klar ayr›nt›dad›r.
Bunun için Millî Edebiyat bafll›¤› alt›nda sadece Türkçü edebiyattan söz etmek
do¤ru de¤ildir. Çünkü Millî Edebiyat bir dönemin ad›d›r. Bu dönemde yaz›lm›fl
5. Ünite - Toplumsal Faydac› Edebiyat Anlay›fl›: Millî Edebiyat Hareketi 89
edebî eserlerde millet halinde yaflama istek ve iradesi bazen aç›kça ifade edilir, ba-
zen de de¤iflik flekillerde kuvvetle hissettirilir” (Aktafl, 2007, 185).
Sonuç olarak anlafl›lmaktad›r ki ‘Millî edebiyat’ terimiyle hem Türk milletinin
tarihi içerisinde oluflturdu¤u edebiyat›n bütünü hem de 20. as›r bafllar›nda millî
devlete geçifl y›llar›nda millîleflme sürecini belirleyen edebiyat hareketi kastedil-
mektedir. Böylece bafllang›ç ve bitifl tarihleriyle s›n›rl› olan bir harekete ‘millî
edebiyat’ ad› verilerek bir millete özgü olma konusundaki anlam darlaflt›r›lmak-
tad›r. Fakat bu arada özel bir anlam da yüklenmektedir. ‘Millî Edebiyat’ adland›r-
mas›, tart›fl›lmas›na ve herkes taraf›ndan ayn› içerikte düflünülmemesine ra¤men,
20. yüzy›l bafllar›ndaki millîleflme döneminin Türk edebiyat› için kullan›lmaya
devam etmektedir.
Ayn› y›llarda, Nâyîler, Nev-yunanîlik ve fiairler Derne¤i gibi edebî gruplaflmalar
da vard›r.
Millî Edebiyat ne demektir? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

1
M‹LLÎ EDEB‹YAT’IN SINIRLARI
Sosyal hayatla edebiyat aras›nda bir paralellik oldu¤u, dolay›s›yla edebiyatla onu
meydana getiren ortam aras›nda yak›n bir iliflki bulundu¤u ortadad›r. Çünkü “Ya-
zar da di¤erleri gibi bir vatandaflt›r. Sosyal ve siyasi bir önem tafl›yan
S O R U meselelerde S O R U
görüfllerini dile getirmifl, devrinin davalar›nda belli bir rol oynam›flt›r” (Wellek-
Warren, 1993, 77). 20. yüzy›l bafllar› da Türk milleti için oldukça önemli oluflumla-
D‹KKAT D‹KKAT
r› içinde tafl›yan tarihsel bir dönemdir. Bu y›llarda milletin durumunu belirleyen
sosyal flartlarla edebiyat›n›n özellikleri ayn›l›k gösterir. Öze dönüfl, kendini keflfet-
N N
me veya millîleflme y›llar› olarak görülebilecek dönemin edebiyat› SIRA S‹ZDEda bu paralelde SIRA S‹ZDE
‘Millî Edebiyat’t›r. Bu y›llar›n edebiyat› hem Türk kimli¤ini arar ve bulur hem de
bulduklar›n› anlatarak genifl kitlelerce benimsenmesini teflvik eder. Bu millî kimlik
bilincinin uyand›r›lmas›d›r.
20. yüzy›l bafllar›nda bir ihtiyaç sonucu olarak ve hatta çok tabii bir oluflumla
ortaya ç›kan Millî Edebiyat, prensiplerini ve mensuplar›n› aç›klayanK ‹ T A bir P beyanna- K ‹ T A P
me ile yola ç›kmam›flt›r. Bu durum bafllang›ç tarihinin tespitini zorlaflt›rmaktad›r.
Ayn› flekilde bu süreç sonunda kurulan yeni devletin millî bir devlet olmas›, buna
ba¤l› olarak milletin edebiyat›n›n da yeni unsurlar kat›larak ama T E L hemen
E V ‹ Z Y O Nhemen ay- TELEV‹ZYON
n› edebî oluflum hatta ayn› isimler etraf›nda devam etmesi, bitifl tarihinin de aç›k
bir flekilde belirlenmesini güçlefltirmektedir. Öte yandan yüzy›l bafl›na ait Bat›c›l›k,
‹slamc›l›k ve Türkçülük gibi fikrî ve edebî e¤ilimlerin birbirlerini etkileyerek ve bir-
‹NTERNET
leflerek alanlar›n› geniflletmifl olmas›, Millî Edebiyat Hareketi mensuplar›n›n kesin ‹NTERNET
olarak ve birbirinden ayr›lacak flekilde belirlenmesini de zorlaflt›rmaktad›r. ‹nsan-
daki devaml›l›k edebiyatta herhangi bir ak›m›n, hareketin, modan›n bafllang›ç ve
bitifl tarihlerinin kesin olarak belirlenmesini zorlaflt›rmaktad›r. Bir bildirge ile yola
ç›km›fl edebiyat faaliyetleri için bildirinin ilan tarihi bafllang›ç tarihinin tespitinde
bir kolayl›k getirirse de bu durum bitifli belirlemek için söz konusu olamamakta-
d›r. Çünkü mensuplar›n›n takip eden zamanlarda baflka edebiyat faaliyetleri için-
de yazmay› sürdürdü¤ü görülebilmektedir.
Millî Edebiyat Hareketinin s›n›rlar›n› tespitte niçin zorluk vard›r? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
2
Konuyla ilgili olarak fikir beyan edenlerin düflüncelerine bak›l›rsa Millî Edebi-
D Ü fi Ü N E Ldaha
yat’› 1908 ile bafllatmay› uygun bulanlar varsa da 1911 olarak kabulü ‹M yayg›n- D Ü fi Ü N E L ‹ M
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
d›r. 1911’i kabul eden yaklafl›m “Yeni Lisan” makalesinin Genç Kalemler dergisin-
deki yay›m›n› esas almaktad›r. Çünkü “Yeni Lisan” makalesi ço¤unlukla Millî Ede-
biyat Hareketinin beyannamesi olarak de¤erlendirilmektedir.
1922 sonras› Türk Millî Edebiyat Hareketinin tamamlanma tarihi ise genellikle 1922 veya 1923 ola-
edebiyat›n›n fliirdeki rak düflünülmektedir. Bu görüfl sahiplerinin hepsi de sonlanma tarihi olarak bir
temsilcileri olan Befl
Hececiler, Millî Edebiyat edebiyat olay›n› de¤il, fakat edebiyat›n toplumdaki de¤iflimleri yans›tt›¤› görüflün-
y›llar›nda yazmaya bafllam›fl den hareketle 1922 ‹stiklâl Savafl›’n›n tamamlanmas›n› veya 1923 Türkiye Cumhu-
ve önemli bir deneyim elde
etmifllerdir. Cumhuriyet riyeti’nin kuruluflunu esas almaktad›rlar (Argunflah, 2007, 180). Fakat baz› görüfl
y›llar›n›n fliirini yazarken bu sahiplerine göre Millî Edebiyat Hareketi 1940’a kadar uzanmaktad›r (Ercilasun,
birikimlerine yeni konular
ekleyerek yollar›na devam
1997, 453; Çetiflli, 2007, 129). Hatta bunun için de Millî Edebiyat, Tanzimat sonra-
etmifllerdir. s› Türk edebiyat›n›n ‘en uzun ömürlü ve en genifl yelpazeli bir edebî hareket’idir
(Çetiflli, 2007, 129). 1940 y›l›n›n hangi sebeple Türk edebiyat› tarihinde bir k›r›lma
noktas› olarak kabul edildi¤i konusunda aç›klama yap›lmam›flsa da burada bir ger-
çeklik pay› vard›r. Çünkü 1922 veya 1923 sonras› edebiyat›, 1910’lu y›llardaki ede-
biyat›n haz›rlad›¤› flartlar hatta deneyimler üzerinden devam etmifl ve bir anlamda
önceki dönemde bafllayan edebî tercihler, bu yeni döneme özgü bir duyufl ve dü-
flünüfl tarz› da kat›larak sürdürülmüfltür.
Millî Edebiyat Hareketinin hangi tarihler aras›nda devam eden bir edebiyat ol-
du¤u konusunda bir sonuç de¤erlendirmesi yapmak gerekirse; 1911 ile 1922 ara-
s›n›n daha kabul edilebilir oldu¤u anlafl›l›yor. Millî Edebiyat Hareketi, 1911-1922
tarihleri aras›nda devam eden dil, muhteva ve flekil olarak millî olan›n tespit edile-
rek kullan›ld›¤›, millet olma fluurunu sanat üzerinden uyand›rarak millî bir devlete
gidifl sürecini h›zland›ran romantik ve ideolojik içerikli bir edebiyatt›r.
SIRA S‹ZDE Millî Edebiyat’›n içeri¤i nedir?

SIRA S‹ZDE
3
Bir kez daha vurgulanmas› gereken konu, edebiyat›n tarih gibi kesin ve belirli
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fiolamad›¤›,
ÜNEL‹M
rakamlar›n›n özellikle bafllang›ç ve kapan›fl›n› bir beyanname ile yap-
mam›fl edebî hareketlerin tarihsel bir kesinli¤e ba¤lanamayaca¤›, bu tür belirleme-
S O R U lerde her zamanS O R tart›fl›labilirlik
U pay›n›n bulundu¤u gerçe¤idir. Çünkü edebiyat sa-
nat›n›n ham malzemesi olan dilde ve yarat›c›s› olan insanda, hayattaki bütün de¤i-
flimlere ra¤men devaml›l›k söz konusudur. Bu anlay›flla Millî Edebiyat’›n bafllang›ç
D‹KKAT D‹KKAT
tarihi 1911 olarak kabul edilirken 19 yüzy›l sonundaki Mehmet Emin’in Türkçe fii-
irler’i, hatta daha öncesinden Nam›k Kemal’in çal›flmalar› bir ön haz›rl›k olarak al›-
N N
SIRA S‹ZDE SIRA1999,
nabilir (Yetifl, S‹ZDE 267; Argunflah, 2004, 174). Ayn› anlay›flla bitifl tarihi olarak
1922 kabul edilmesine ra¤men 1940’lara kadar sürdü¤ü hükmündeki do¤ruluk pa-
y›n› görmemek mümkün de¤ildir (Ercilasun, 1997, 453).
1911-1922 aras› edebiyat›n›n da kendi içinde ve yine tarihî olaylar paralelinde
baflka adland›rmalarla da an›ld›¤›, örne¤in Birinci Dünya Savafl› sonras›nda ve ‹s-
tanbul’un iflgali y›llar›nda geliflen edebiyat için ‘Mütareke Edebiyat›’, ‹stiklal Sava-
fl›n›n devam etti¤i günlerin edebiyat› için ‘Millî Mücadele Edebiyat›’ isimlendirme-
lerinin kullan›ld›¤› görülmektedir (Birinci, 1986, 360). Hatta bazen Millî Edebiyat’›n
devam› olarak de¤erlendirilen 1922 sonras› edebiyat› için de Anadolu’ya yönelifl
temas›n› düflündürecek biçimde ‘Memleketçi Edebiyat’ adland›rmas› vard›r.
Yazarlar her zaman milletin M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹’N‹N MENSUPLARI

ayd›nlar›
‹ N T E R olarak
NET Millî Edebiyat
‹ N T EHareketi
RNET tarihî, siyasi ve sosyal anlamda tam bir geçifl dönemine isa-
alg›lanm›fllard›r. Çünkü
yazmak ayn› zamanda bet etmektedir. Pek çok belirsizliklerin söz konusu oldu¤u bu tür zamanlarda ay-
düflünmek, gözlem ve tahlil d›nlar›n kendilerini sorumlu görerek aray›fllara yönelmesi, milleti do¤ru hedefe gö-
yapmak demektir.
türecek e¤ilimlerin birden fazla olmas› do¤ald›r.
Üstelik her biri milletin bizzat kendi realitesinden kaynaklanan, fikrî ve siyasi Edebiyat sanat›n›n ham
malzemesinin dil olmas› onu
oldu¤u kadar edebî de olan bu e¤ilimler, zaman zaman ortak noktalarda bulufla- di¤er sanatlardan ayr›
rak birbirlerini etkilemifllerdir. Bunun için de bafll›ca Osmanl›c›l›k, Bat›c›l›k, Türk- düflünmeyi gerektirmektedir.
Çünkü dil, edebiyat›n ham
çülük ve ‹slamc›l›k gibi ayr› ayr› bafll›klardan söz edilebilirse de bunlar›n birbirle- malzemesi oldu¤u kadar
rine yak›n olduklar› da görülmektedir. Ayn› durum bu anlay›fllar›n temsilcileri ve insanlar aras›ndaki
onlar›n söylemleri için de geçerlidir. iletiflimin de vas›tas›d›r.
Millî Edebiyat Hareketinin önemli konular›ndan biri de her fikrî ve siyasi aray›-
fl›n kendisini ayn› zamanda edebiyat sanat› üzerinden ifade etmesidir. Bu asl›nda
son derece do¤al bir yoldur.
Edebiyat sanatç›lar›n›n sanatlar›n› yapt›klar›, fikir adamlar›n›n düflüncelerini ifa- Milletler geçifl dönemlerinde
edebiyat›n sanattan çok fikir
de ettikleri ve insanlar›n duygu ve düflüncelerini ilettikleri araç, dildir. Millî Edebi- içerikli olmas›n› ve
yat Hareketinde dilin bu çok yönlü kullan›m›n›n bir sonucu olarak ortaya sanattan kendilerine yol göstermesini
beklemifllerdir. Edebiyat
çok fikir içerikli bir edebiyat ç›km›flt›r. sanat› da yazar kimli¤inin
Böyle dönemlerde, yani edebiyat› amaç de¤il araç oldu¤u zamanlarda sanat ih- özelliklerinden dolay› bu
beklentiyi tatmin etmifltir.
mal edilmifl, tez daha fazla önem kazanm›flt›r. Asl›nda bu oldukça tabii bir durum-
dur. Çünkü edebiyat›n önemli bir sorumluluk üstlendi¤i ola¤anüstü zamanlarda ne
okuyucunun ne de sanatç›n›n eserin içindeki fikri aramaya, ay›klamalar ve bazen
çetin u¤rafl›lar sonras›nda fikre ulaflmaya tahammülü vard›r. Bu türden zamanlar-
da tez herkesçe anlafl›labilir ve kolayl›kla ulafl›labilir durumda olmal›d›r. Millî Ede-
biyat Hareketinde de böyle bir durum söz konusudur. Fakat dönem ayd›nlar›n›n
düflünce dünyalar›n› edebiyat üzerinden anlatmay› seçmifl olmalar› her halükârda
fikrî kimliklerin ayn› zamanda edebî kimlik olarak düflünülmesi ve de¤erlendiril-
mesi karmaflas›na yol açm›flt›r. Özetle söylemek gerekirse Millî Edebiyat Hareketi-
nin yazar ve flairleri ayn› zamanda birer düflünce adam›d›rlar. Üstelik her biri de
1908-1922 aras›ndaki y›llar›n bütün ideolojik e¤ilimlerini ayr› ayr› ve birlikte yans›-
t›rlar. Bir k›sm›n›n ayn› zamanda asker kökenli olmas› eserlerine zaman zaman bu
deneyimin de yans›mas›n› getirmifltir.
Millî Edebiyat’›n belirleyici karakterini Genç Kalemler dergisinde bafllayan Yeni
Lisan hareketi oluflturur. Öncüleri ise Ziya Gökalp (1876-1924), Ömer Seyfettin
(1884-1920) ve Ali Canip (Yöntem, 1887-1967)’dir. Ziya Gökalp Yeni Lisan’›n fikir
babas›d›r. Türk milliyetçili¤i ile ilgili söylemlerini makaleleri yoluyla oldu¤u kadar
fliirleriyle de anlatmaya çal›fl›r. Bu durum Ömer Seyfettin ve Ali Canip için de geçer-
lidir. Üstelik Ömer Seyfettin’e makale ve fliirin yan›nda hatta daha bask›n olarak hi-
kâyeyi de eklemek gerekir. Yine Halide Edip (Ad›var, 1882-1964)’le sonraki y›llar-
da bu anlay›fla kat›lan Yakup Kadri (Karaosmano¤lu, 1889-1974), Refik Halit (Ka-
ray, 1888-1965), Aka Gündüz (1886-1958), Reflat Nuri (Güntekin, 1889-1956), Fahri
Celalettin (Göktulga, 1895-1975), Müfide Ferid (Tek, 1892-1971), Ahmet Hikmet
(Müftüo¤lu, 1870-1927) Millî Edebiyat’›n roman ve hikâyedeki temsilcileridirler.
fiiirde ise Ziya Gökalp (1876-1924), Ömer Seyfettin (1884-1920) ve Ali Canip
(Yöntem, 1887-1967)’ten baflka Fuad Köprülü (1890-1966), Mithat Cemal (Kuntay,
1895-1956), Halide Nusret (Zorlutuna, 1901-1983), fiükûfe Nihal (Baflar 1896-1973),
Faruk Nafiz (Çaml›bel, 1898-1973), Enis Behiç (Koryürek, 1892-1949), Orhan Sey-
fi (Orhon, 1890-1972), Halit Fahri (Ozansoy, 1891-1971), Yusuf Ziya (Ortaç, 1895-
1967) önde gelen temsilcilerdir.
Yahya Kemal (Beyatl›, 1884-1958) ve Mehmet Âkif (Ersoy, 1873-1936) Millî
Edebiyat anlay›fl›n›n içinde olmasalar ve vezin kullan›m› gibi bir tak›m temel ko-
nularda ayr›lsalar da dönem fliirinin kendini bulmas›nda etkili olmufl isimlerdir.
Öte yandan bu iki ismi, düflünceleri bak›m›ndan da devri flekillendiren isimlerin
içinde ve hatta bafl›nda saymak gerekir.
Öte yandan Millî Edebiyat’› öncü çal›flmalar›yla haz›rlayan Mehmet Emin (Yur-
dakul, 1869-1944) ve R›za Tevfik (Bölükbafl›, 1869-1949) bu y›llarda da fliir yazma-
y› sürdürürlerken Tanzimat y›llar› edebiyat›n›n önemli isimlerinden Ahmet Mithat
Efendi (1844-1912) ve Fatma Aliye Han›m’la (Topuz, 1862-1936), Servet-i Fü-
nûn’dan Halit Ziya (1868-1945) ve Tevfik Fikret (1867-1915) son eserlerini verirler
ve de¤iflen edebiyat anlay›fl›n›n içerisinde yer almazlar. Servet-i Fünûn’un bakiye-
si olan di¤er isimler Cenap fiehabettin (1871-1934), Celal Sahir (1883-1935), Süley-
man Nazif (1869-1927), Mehmet Rauf (1875-1931) kendi estetik tercihlerinin çok
fazla d›fl›na düflmeden yazmay› sürdürürler.
Tiyatro, özel bir tiyatro Millî Edebiyat y›llar› tiyatro sanat› aç›s›ndan dikkat çekicidir. Özellikle de Mefl-
binas›nda sergilenmesi
bak›m›ndan zor hem de rutiyet sonras›nda Vatan piyesi baflta olmak üzere Nam›k Kemal’in vatan ve hürri-
çeflitli güçler taraf›ndan yet temas›n› iflleyen di¤er oyunlar› da sergilenmifl ve bir müddet büyük ilgi uyan-
kontrol edilebilir ve hatta
engellenebilir sanat
d›rm›flt›r. Ancak ard› ard›na gelen savafllar ve siyasal hareketlilik düzenli ve nitelik-
faaliyetidir. li bir tiyatro faaliyetinin sürmesine izin vermez (Yalç›n, 2002, 293-308).
Oysa 20. yüzy›l›n bafllar›ndaki gibi keskin geçifl dönemlerinde halka ulafl›lma-
s›, yetifltirilmesi ve yönlendirilmesi konusunda etkisi tart›flmas›zd›r. Fakat dönemin
tiyatro edebiyat› baz› Servet-i Fünûn yazarlar› ve bu y›llarda ayn› zamanda roman
ve hikâye yazan Halide Edip, Yakup Kadri gibi isimlerle temsil edilir. Fecr-i Âti ya-
zarlar›ndan fiahabettin Süleyman ve Tahsin Nahit’in oyunlar› da bu dönemdedir.
M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹N‹ HAZIRLAYAN S‹YAS‹,

SOSYAL VE F‹KR‹ B‹R‹K‹M
Edebiyat insan ve dil ortak paydas›ndan dolay› hayatta var olan her fleyi -aç›k ve-
ya kapal› ama- mutlaka yans›t›r. Bu sebeple ‘edebiyat sanat için midir yoksa top-
lum için midir?’ her zaman tart›fl›ld›¤› hâlde kesin olarak cevaplanamayan sorular-
dand›r. Edebiyat›n sanat› ya da toplumu öncelemesi zaman›n flartlar› do¤rultusun-
dad›r. Millî Edebiyat topluma yönelik taraf› daha yo¤un olan bir edebî dönemdir.
Di¤er bir deyiflle Millî Edebiyat, düflünsel içerikli bir edebiyatt›r. Bu y›llar›n zemi-
nini 19. asr›n bafl›ndan itibaren hayat› derinden etkileyen bütün siyasi, sosyal ge-
liflme ve de¤iflikliklerle fikir hareketleri birlikte olufltururlar. Bu sebeple Millî Ede-
biyat bu düflünce zeminini oluflturan yap›n›n bütün boyutlar›yla tan›nmas›yla daha
do¤ru kavranabilecektir.
S‹YASAL VE SOSYAL DURUM

Millî Edebiyat›n ortaya ç›kt›¤› 20. yüzy›l bafllar›n› haz›rlayan siyasal ve sosyal yap›-
da ilk göze çarpan, her alanda hüküm sürmekte olan karmaflad›r. Bu karmaflan›n
bafllang›c›n› 19. yüzy›l› oluflturan ve haz›rlayan flartlarda aramal›d›r. Çünkü 19. yüz-
y›l, devlette duraklama ve çökmenin fark edilmesi üzerine bütün alanlarda yeni-
den yap›lanman›n bafllat›ld›¤› bir dönem olmufltur.
18. yüzy›l›n bafl›ndan itibaren askeri alanda yaflanan yenilgiler ve toprak kay›p-
lar› Osmanl›’y› sarsar. Çünkü bu yenilgiler sonras›nda yap›lan anlaflmalarla toprak
kay›plar›na ekonomik kay›plar da eklenmifltir. Böylece imparatorluk Bat› karfl›s›n-
da yavafl yavafl gerilemeye ve onun üstünlü¤ünü kabul etmeye bafllar. Avrupa’ya
gönderilen büyükelçiler ve ö¤rencilerle imparatorlu¤un önünde Avrupa’y› tan›ma
yolu aç›l›r. ‹brahim Müteferrika’n›n Sait Mehmet Efendi ile birlikte Osmanl› ülkesi-
ne getirmesine izin verilen matbaa, aynen Avrupa’da oldu¤u gibi ayd›nlanma ha-
reketini bafllat›r. Matbaa sayesinde yenileflme hareketlerinin ülke sath›na daha h›z-
l›ca yayg›nlaflmas› da mümkün olur. Düzenleme ve yenilefltirme hareketleri, yeni
e¤itim kurumlar›n›n aç›lmas› ve yeni ordunun kurulmas› ile son noktaya var›r. Çok
uzun bir zamana yay›larak gerçeklefltirilen tanzim ve ›slah hareketlerinin son ad›-
m›nda ise Tanzimat Ferman› (1839) ve Islahat Ferman› (1856) yer al›rlar.
Tanzimat Ferman›, Osmanl› Devleti’nin Bat› medeniyetinin üstünlü¤ünü ve
onun karfl›s›nda kendini yeniden düzenlemeyi kabul ediflinin resmi a¤›zdan söy-
lenmifl fleklidir. Islahat Ferman› ise Tanzimat Ferman›’n›n daha genifl planda deva-
m›d›r. Bu ad›mlardan sonra daha aç›k ve genifl bir surette devam eden tanzim ve
›slah hareketleri, en iyi ifadelerini edebiyat üzerinden gerçeklefltirir. Ancak impa-
ratorlu¤un bundan sonraki gidifli al›nan tedbirlere ra¤men olumluya çevrilemez.
Siyasal istikrars›zl›klar, milliyetçilik hareketleri, ekonomik yetersizlikler ve toprak
kay›plar› milletteki gelece¤e ve kendine güven duygusunun kayb›na yol açar. Bu
ortam› f›rsat bilen devletler, 1880’lerin ortas›ndan itibaren Osmanl›’ya karfl› dayat-
malar›n› askeri yollarla da gerçeklefltirirler. Osmanl›-Rus ve Osmanl›-Yunan savafl-
lar›yla yüzy›l kapan›r. 19. yüzy›l›n sonuna gelindi¤inde Osmanl› ‹mparatorlu¤u aç›-
s›ndan ortada kapkara bir tablo ve belirsizlikler vard›r. 20. yüzy›l›n bafllar›,
20. yüzy›l bu olumsuzluklar›n gölgesinde bafllar. Ayd›nlar›n Birinci Meflruti- imparatorluktan millî
devlete geçiflin söz konusu
yet’ten sonra II. Abdülhamit’in bask› politikalar› karfl›s›nda bafllayan memnuniyet- oldu¤u çok sanc›l› bir
sizlikleri, en üst noktalara varm›flt›r. Nihayet bask› y›llar›nda bu durumu ortadan dönemdir.
kald›rmak üzere ‹ttihat ve Terakki Cemiyeti kurulur. ‹ttihat ve Terakki, siyasal oto-
rite üzerinde kurdu¤u bask›lar sonucunda 1908 Temmuz’unda Abdülhamit’e mefl-
rutiyeti ikinci kez ilan ettirmeyi baflar›r. Osmanl› ülkesinde birden bire sonsuz bir
hürriyet havas› esmeye bafllar. Meflrutiyetin getirdi¤i heyecan›n taflk›nl›klar›, d›fla-
r›dan yönetilen birtak›m siyasal oyunlarla da birleflerek büyür. Bu, k›sa bir süre
sonra yerini belirsiz ve kontrol edilemeyen bir karmaflaya b›rakacakt›r. Ancak Se-
lanik’ten gelen ‘Hareket Ordular›’n›n müdahalesiyle önüne geçilebilen karmafla,
padiflah›n Selanik’e sürülerek yerine V. Mehmet’in (Mehmet Reflat) getirilmesine
kadar gider (1909).
Osmanl›’n›n içinde bulundu¤u bu sa¤l›ks›z ortam, baz› devletlere de imkânlar
sunar. Özellikle Balkan topraklar›nda imparatorluk aleyhinde birtak›m hareketler
oluflur. Bosna-Hersek, Avusturya-Macaristan taraf›ndan al›n›r; Girit Meclisi’nden
Yunanistan’a kat›lma karar› ç›kar; Bulgaristan ba¤›ms›zl›¤›n› ilan eder; Arnavutluk
önce ayaklan›r sonra muhtariyetini ilan eder; ‹talya 1911’de Trablusgarp’a asker ç›-
kar›r; On iki Ada iflgal edilir ve arkas›ndan Balkan Savafllar› bafllar (1912).
Osmanl› Balkan Savafllar› s›ras›nda Rusya’n›n yard›m›yla kurulan Balkan birli¤i
karfl›s›nda a¤›r bir yenilgi alarak ‹stanbul’a kadar geriler. ‹çerideki siyasal karmafla
da sona ermemifltir. ‹ttihat ve Terakki, Bab›ali Bask›n›n› gerçeklefltirir (1913). Umut-
la beklenen ve ilan edilen II. Meflrutiyetin de baflar›s›z olmas› bütün siyasal bek-
lentileri suya düflürür. Ülkedeki istikrars›zl›klar daha da artar. Öte yandan Birinci
Dünya Savafl› bafllam›fl ve içeride hissedilen bütün olumsuz flartlara ra¤men Os-
manl› ordusu Almanya yan›nda savafla girmifltir (1914).
Osmanl›’n›n 1914’ten 1918’e kadar zaman› cephelerde ve a¤›r kay›plarla geçer.
Büyük bir insan k›y›m› yaflan›r. Yine de Çanakkale (1915) gibi bir zafer, bütün
ümidini yitirmifl Türk insan›na moral kayna¤› olmufltur. Son derecede büyük ac›lar
ve felaketlerle dolu bu savafl y›llar›, Mondros Ateflkes Anlaflmas› ile sonlan›r (30
Eylül 1918). V. Mehmet’in ölümü üzerine ard›ndan VI. Mehmet (Vahdettin) padi-
flah olur. Ancak felaketlerin yine de bir sonu gelmez. Ülke dört bir taraf›ndan iflgal
edilmeye bafllar. Ordu da¤›t›l›r ve halk›n elindeki silahlar toplat›l›r. Damat Ferit Pa-
fla’n›n baflbakanl›¤›nda iflgal devletlerinin güdümünde hareket eden bir hükümet
kurulur. Önce ‹zmir (May›s 1919) sonra da ‹stanbul iflgal edilir (Mart 1920).
‹stanbul’un büyük meydanlar›nda bu iflgaller üzerine kalabal›k halk kitlelerinin

kat›ld›¤› mitingler düzenlenir. Bu mitinglerin en bilineni Halide Edip’in de konufl-
tu¤u Sultanahmet Mitingi’dir. Bunlardaki amaç halka millî mücadele ruhunu ka-
zand›rmakt›r. Nihayet halk›n bütün bu olumsuz gidifl karfl›s›nda kendine gelmesi
ve mücadeleye giriflmesi sa¤lan›r. ‹stanbul’dan baflka Anadolu’da ve Trakya’da giz-
li, küçük ve mahalli direnifl hareketleri oluflmaya bafllar. Bu hareketler 1919 May›-
s›nda Samsun üzerinden Anadolu’ya geçen Mustafa Kemal’in düzenledi¤i Erzurum
ve Sivas Kongreleriyle bir yükselifle geçer.
Anadolu’da Kuva-y› Milliye ismiyle düzenli ordunun da temellerini oluflturan
millî direnifl güçleri oluflturulur. 23 Nisan 1920’de Ankara’da Büyük Millet Meclisi
toplan›r ve onun kontrolünde Milli Mücadele’ye bafllan›r. 11 Ekim 1922’de imzala-
nan Mudanya Anlaflmas›’na kadar çeflitli cephelerde zaferlerle sonuçlanan savafllar
yap›l›r. Nihayet imzalanan Lozan Anlaflmas› ile (24 Temmuz 1923) bu süreç siyasal
olarak da tamamlan›r. Arkas›ndan 29 Ekim 1923’te cumhuriyet ilan edilerek yeni
devletin kuruluflu tamamlan›r.
F‹KRÎ B‹R‹K‹M: M‹LL‹YETÇ‹L‹K/TÜRK M‹LL‹YETÇ‹L‹⁄‹

Millî Edebiyat Hareketi’nin Tanzimat sonras›nda Osmanl› ülkesinde yeni tan›fl›lan medeniyet dairesinin ihti-
fikri zeminini Bat›c›l›k,
Osmanl›c›l›k, ‹slamc›l›k ve
yaçlar› bazen de zorlamalar› sebebiyle çok belirgin de¤iflme hareketleri yaflan›r.
milliyetçilik hep birlikte Avrupa medeniyeti ile uyum sa¤lama çabalar› temelinde planlanan de¤iflme, top-
olufltururlar. Çünkü bunlar›n lumun temel de¤erlerinin tart›fl›lmas›n› ve bunlar›n yerine yeni de¤erler dünyas›-
her biri, dönem ayd›nlar›n›n
Osmanl›’n›n kötü gidiflini n›n tekliflerini getirmifltir. Bu de¤erlerin içerisinde milliyetçilik de vard›r. Modern
durdurmak için önerdikleri bir düflünce biçimi olarak milliyetçili¤in Osmanl› tebaas›na anlat›lmas› iflini üstle-
kurtulufl çareleridirler. Fakat
flüphesiz ki Millî Edebiyat nen Tanzimat’›n ilk dönem yazarlar›, devlet ideolojileri do¤rultusunda milliyetçili-
Hareketi’nin fikrî zeminini ¤i Osmanl›’ya göre yorumlarlar. Ortaya baflka bir milliyetçilik anlay›fl›, ‘Osmanl›
Milliyetçilik/Türk
Milliyetçili¤i (Türkçülük) milliyetçili¤i’ ç›kar. Bunun için de fiinasi, Nam›k Kemal ve Ziya Pafla’n›n çal›flmala-
gayretleri oluflturur. r›, o dönem içerisinde modern ve gerekli bir yaklafl›m olsa da milliyetçili¤in ger-
çek biçimi olarak de¤erlendirilemez. Ancak sonraki y›llar›n milliyetçilik hareketi
bu isimlerin ve onlar›n yaz›lar›n›n etraf›nda o tarihlerden itibaren yap›lanmaya bafl-
lad›¤› anlafl›lmaktad›r.
SIRA S‹ZDE Osmanl›c›l›kSIRA

ideolojisinin
S‹ZDE ortaya ç›k›fl sebepleri nelerdir?
4
1789 Frans›z ‹htilali insan hak ve hürriyetleri, ba¤›ms›zl›k, eflitlik, adalet, laiklik
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N Eyan›nda
L‹M
gibi kavramlar›n bütün dünyan›n milliyetçilikle tan›flmas›na ve küçük mil-
liyetçilik hareketlerinin yay›lmas›na yol açm›flt›r. Bundan sonra büyük devlet ve
S O R U imparatorluklardan
S O R U küçük millî devletlere geçifl süreci bafllar. Dünya yüzeyindeki
bu büyük de¤iflimden tabiî olarak öncelikle siyasi co¤rafyas›nda birden fazla mil-
leti bar›nd›ran imparatorluklar etkilenmifllerdir. Avrupa’da topraklar› bulunan ve
D‹KKAT D‹KKAT
çok renkli etnik yap›ya sahip büyük bir imparatorluk olarak Osmanl› da bu etki
alan›n›n içindedir. Dini, millî hatta ekonomik farkl›l›klara sahip bir görünüm için-
N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE Frans›z ‹htilalinin dünyaya yayd›¤› de¤erler karfl›s›nda da¤›l-
de olan Osmanl›’n›n
mas› kaç›n›lmaz görünmektedir. O da varl›¤›n› sürdürebilmek için yapay bir Os-
manl› kimli¤i üretme çabas›na giriflir. Osmanl›l›k millî, etnik ve dinî kimliklerin ye-
rine geçerek parçal› yap›y› birlefltirecek bir üst kimliktir. Ancak buradaki düflünce
sadece ‘Devlet-i Âliyeyi kurtarma’ fikridir. Bu sebeple bütün bafllang›çlara ra¤men
K ‹ T A P Tanzimat’› takip
K ‹ T eden A P bu ilk y›llarda bilinçli bir Türk milliyetçili¤inden söz edilme-
si mümkün de¤ildir.
19. yüzy›l›n ayd›nlar›, Tanzimat devri edebiyat›n›n ilk dönem yazarlar› Osman- 1860’lar›n bafl›nda
fiinasi’nin ç›kard›¤› ilk özel
l› milliyetçisi olduklar› kadar halkç›d›rlar. Onlar›n Osmanl›l›¤› gerçeklefltirmek için gazetelere kadar Osmanl›
milliyetçi, meflrutiyeti gerçeklefltirmek için de halkç›/toplumcu olmalar›n›n sonra- ülkesindeki Türkçe gazete
faaliyeti Takvim-i Vekayi ve
ki y›llarda Türk milliyetçili¤inin do¤ufluna çok önemli katk›lar› olacakt›r. Çünkü Ceride-i Havadis’le s›n›rl›
Osmanl›, Bat› karfl›s›nda kendini yenilemeyi kabul etti¤i fermanla ayn› zamanda kalm›flt›r. Bunlardan
rejimini yenilemeyi de bafllat›r. Yeni bir rejim olarak halk›n ülke yönetimine kat›l›- Takvim-i Vekayi resmî,
Ceride-i Havadis ise yar›
m›n› gerektiren meflrutiyet benimsenir. fiinasi’den bafllamak üzere halk, rejim ko- resmî gazetedirler.
nusunda bilgilendirilmek ve ard›ndan ülke yönetimine kat›l›m› sa¤lamak için e¤i-
tilmeye bafllan›r. Bu e¤itim, o y›llarda devletin ve ayd›nlar›n halka ulaflmas›n› sa¤-
layan gazeteler üzerinden yürütülür.
Oysa Osmanl› ülkesinde henüz Takvim-i Vekayi ve Ceride-i Havadis gibi iki ör- 1861’de fiinasi Agâh Efendi
ile birlikte Tercüman-›
ne¤i olan gazetecili¤in bu önemli sorumlulu¤u üstelenecek bir geçmifli yoktur. Ahval’i, 1863’te ise tek
Çok do¤al olarak bu durum, yeni bir gazetecilik anlay›fl›n› ve bu paralelde bir dil bafl›na Tasvir-i Efkâr’›
ç›karm›flt›r. Bunlar Osmanl›
üretimini beraberinde getirir. ‹mparatorlu¤u’nda ç›kan ilk
Devletin ve yenili¤in sözcüsü olan ayd›nlar sosyal, siyasi, fikrî birikimlerini hal- özel gazetelerdir.
ka ulaflt›rmak için onun seviyesinde ve onun anlayaca¤› bir dili oluflturmak için
aray›fllara ve uygulamalara bafllarlar. Böylece ortaya yabanc› unsurlar›ndan ay›k-
lanm›fl, sadelefltirilmifl ve anlafl›l›r bir dil ihtiyac› ç›kar. Dil etraf›ndaki bu düflünce-
ler ve aray›fllar yüzy›l sonunda milliyetçilik hareketinin özünü oluflturacakt›r. Çün-
kü milliyetçilik hareketinin özünde dil ve onun kullan›ld›¤› bir edebiyat vard›r.
Osmanl› milliyetçili¤inden Türk milliyetçili¤ine yöneliflin esas›n› oluflturan

SIRA S‹ZDE unsurlar SIRA S‹ZDE
nelerdir? 5
Milliyetçilik Frans›z
fiinasi, Tercüman-› Ahval’in “Mukaddimesi”nde okuyucusuna kendi ülkesinin
‹htilalinin sonucu olarak
menfaatleri konusunda düflünmesi, düflündüklerini konuflarak veya yazarak ifade dünyaya yay›lm›fl modernist
etmesinin bir insan hak ve hürriyeti oldu¤unu anlat›r. Bu yeni,S ça¤dafl,
O R U düflünen, bir ideolojidir. S O R U
ak›lc› insan tipinin do¤ufludur ve Frans›z ‹htilali prensiplerinin Osmanl›’ya yans›-
ma biçimlerindendir.
D‹KKAT D‹KKAT
Bu yeni insan, aray›fllar› ve kendine özgü bir duyufl tarz› yaratma gayretleri içe-
risinde millî kimli¤inin de pefline düfler. Ancak bu çal›flmalar önce Osmanl› birli¤i
N N
sonra da ‹slam birli¤i gerçeklefltirmek isteyen devlet anlay›fl›n›nSIRAkarfl›s›na
S‹ZDE aç›k bir SIRA S‹ZDE
Türk milliyetçili¤i görüflünü yerlefltiremez. Milliyetçilik yüzy›l sonuna kadar önce-
likle ayd›nlar aras›nda kabul görür ve yay›l›r. Fakat Osmanl›AMAÇLARIMIZ
insan›n›n kafas›nda AMAÇLARIMIZ
kendi tarihinin Türk tarihi ve dilinin Türkçe oldu¤u konusunda bir ufuk aç›lm›fl,
bu konuda bir ilgi art›k uyanm›flt›r. Osmanl› tarihinden ibaret bir tarih anlay›fl› ya-
vafl yavafl yerini Orta Asya’ya uzanan Türk tarihi anlay›fl›na b›rak›r.
K ‹ T BundaA P yerli ve K ‹ T A P
yabanc› çal›flmalar›n da kat›s› vard›r. Türklerin ‹slamiyet öncesinde bir tarihlerinin
oldu¤undan söz eden Joseph de Guignes (Hunlar›n, Türklerin, Mo¤ollar›n ve Da-
ha Sair Tatarlar›n Tarihleri, 1756-1758), Arthur Lumley Davids T E L E(Grammar
V‹ZYON of the TELEV‹ZYON
Turkhis Languages, 1832), Vambery ve Gibb’in çal›flmalar›yla Ali Suavi’nin Muhbir
ve Ulum gazetelerindeki yaz›lar›, Ahmet Vefik Pafla, Süleyman Pafla ve fiemsettin Osmanl› ülkesinde Türk
milliyetçili¤i devletin
Sami’nin çal›flmalar› an›lmas› gereken çabalard›r. Bütün bunlar›n yan›nda 1876 Ka- yürüttü¤ü bir politika olarak
‹ N T E R (Sar›nay,
nun-› Esasî’sine resmî dilin Türkçe oldu¤u maddesi yerlefltirilmifltir NET 2002, görünmez. Daha ‹ N Tçok
E Rbir
NET
kültür hareketi olarak ilmî
822; Argunflah, 2004, 184-185; Çetiflli, 2007, 141). Bu çal›flmalara Kazan’da Tatarla- sahada do¤ar ve olgunlafl›r.
r›n gerçeklefltirdikleri ayd›nlanma hareketi ile K›r›m’da ‹smail Gasp›ral›’n›n ‘Dilde
fikirde iflte birlik’ slogan›yla ç›kard›¤› Tercüman gazetesinin ‹stanbul’a yans›yan et-
kilerini de eklemek gerekir.
‹stanbul’da ise I. Meflrutiyet sonras›nda istibdada ra¤men Sabah, Tercüman-›

Hakikat ve ‹kdam gazetelerinde kültürel içerikli oldu¤u gerekçesiyle konuyla ilgi-
li tart›flmalar engellenmedi¤i gibi ‹kdam 1894’te “Türk gazetesidir” slogan›yla ya-
y›mlanmaya bafllar. Bu tarihlere kadar bilimsel planda devam eden Türkçülük’ten
böylece siyasal boyutlar› da olan Türk milliyetçili¤i/Türkçülük fikrine geçilir. Bu
geçiflte yüzy›l boyunca ‘milel-i mütemeddine’ diye tan›mlanan Avrupa devletleri-
nin tarizleri ile Osmanl›’n›n Türk olmayan unsurlar›n›n faaliyetleri etkin olmufltur.
Çünkü birinci ve ikinci meflrutiyetlerin meclisleri, Balkan Harbi, Osmanl›’n›n Türk-
ler d›fl›ndaki tebas›n›n kendi milliyetlerinin davas›ndan vazgeçmediklerini çok aç›k
bir flekilde göstermifltir (Bolay, 2002, 551).
20. yüzy›l bafllar›ndan Özellikle de II. Meflrutiyetin büyük millet meclisinin yap›s›, ilmî Türkçülü¤ün
itibaren kurulan milliyetçi
dernekler, yürüttükleri
siyasi Türkçülük hâline geçmesine sebep olur ve bütün Türkleri kavrayan bir fikir
faaliyetlerle Türk hareketi hâline dönüfltürür. ‹ttihat ve Terakki Cemiyeti de Türkçülük fikrini benim-
milliyetçili¤i ideolojisinin ser. Türkçülük düflüncesini halka indirmek ve daha k›sa sürede etkili olmak arzu-
daha genifl bir tabana
yay›lmas›na yard›mc› suyla Türk Derne¤i (1908), Türk Yurdu (1911), Türk Oca¤› (1912), Türk Bilgi Der-
olmufllard›r. ne¤i (1914) gibi dernekler kurulur. Bu cemiyetler düzenledikleri konferanslar ve
ç›kard›klar› yay›n organlar› ile Türk milliyetçili¤inin etki alan›n› daha da genifllet-
mesini sa¤lar. Böylece fikrî, sosyal ve siyasal zeminin de yard›m›yla bir edebiyat
faaliyeti meydana gelir.
Türk milliyetçili¤inin bafllang›ç noktas›nda genifl bir Türk co¤rafyas›n› içine
alan ‘Turanc›l›k’ vard›r. Bu görüflün fikir babas› Ziya Gökalp’t›r. Gökalp, ayn› za-
manda bir sosyologdur. Bu durumu ona realist bir kafa yap›s›n›, gerçekleri gözle-
yip de¤erlendirebilme, düflüncelerini içinde yaflan›lan flartlara göre gözden geçire-
rek zamana uyarlayabilme esnekli¤ini kazand›rm›flt›r. Kendisini de¤iflen flartlar
do¤rultusunda yenileyebilen Gökalp, sonraki y›llarda Turan anlay›fl›ndan Türkiye
S O R U Türkçülü¤üne S O do¤ru
R U bir geçifl yapacakt›r.
Türkçülü¤ü genifl bir co¤rafyada düflünen Turanc›l›k, Gökalp’›n yetiflme y›lla-
D‹KKAT r›ndaki Osmanl›c›l›k
D ‹ K K A T ve ‹slamc›l›k gibi büyük aray›fllar›n, Türklerin Asya tarihiyle
yeni tan›flm›fl olmas›n›n verdi¤i ve oradan gelen milliyetçilik anlay›fllar›n›n tesiriy-
le ortaya ç›km›fl bir heyecan devresi olarak de¤erlendirilebilir. Zira Gökalp 1923’te
N N
yay›mlanan Türkçülü¤ün Esaslar›’›nda Turan’›n Türklü¤ün uzak bir mefkuresi ol-
du¤unu ve ancak kültür sahas›nda gerçekleflebilece¤ini belirtir. Türkiye Cumhuri-
AMAÇLARIMIZ yeti’nin temel dayaklar›n›n ve program›n›n ortaya konuldu¤u kitapta hakl› olarak
AMAÇLARIMIZ
Türkiye Türkçülü¤ünün alt› çizilir.
K ‹ T A P Ziya Gökalp,K Türkçülü¤ün

‹ T A P Esaslar›. (Çeflitli yay›nevleri taraf›ndan bas›lm›flt›r.)
Ziya Gökalp’›n Türk milliyetçili¤i düflüncesi Turan’dan Türkiye Türkçülü-

TELEV‹ZYON ¤ü’ne geçerken
T E L E V ‹ ZO¤uzculuk’ta
YON (1916) duraklar. Bütün Türklerin birleflmesindense
O¤uz Türklerinin birleflmesinin daha mümkün olaca¤›n›n düflünüldü¤ü O¤uzcu-
luk, Türkçülü¤ün Esaslar›’nda flöyle de¤erlendirilmifltir: “Bugün harsça birlefl-
mesi kolay Türkler bilhassa O¤uz Türkleri yani Türkmenler’dir. (...) Türkçülük-
teki yak›n mefkûremiz O¤uz ittihad› olmal›d›r. Bu ittihattan maksat nedir? Siya-
si bir ittihat m›? fiimdilik hay›r! ‹stikbal hakk›nda bugünden hüküm veremeyiz.
Fakat bugünkü mefkûremiz, O¤uzlar›n yaln›z yaln›z harsça birleflmesidir” (Zi-
ya Gökalp, 1978, 20).
Gökalp’›n düflüncesi O¤uzculuk’ta çok fazla oyalanmaz. 1917’de art›k Türkiye
Türkçülü¤ünü anlatmaya bafllar. Çünkü Rusya’da meydana gelen ihtilal sonucu As-
ya Türklü¤ü ile iliflkilerin kesildi¤i ve Birinci Dünya Savafl›n›n en a¤›r flartlar›n›n
yafland›¤› günlerde, Türklü¤ü gerçekleflmesi zor yollara yönlendirmenin anlams›z-

l›¤› ortadad›r. Büyük Türk birli¤inin art›k siyasal de¤il ancak kültür plan›nda ola-
bilece¤i gerçe¤i dile getirilir.
Birinci Dünya Savafl› ve takip eden y›llarda milliyetçilik düflüncesi etraf›ndaki
söylemlerden biri de Yahya Kemal’den gelir. Ziya Gökalp gibi Yahya Kemal de ge-
nifl bir etki alan›na sahiptir. Konferans, sohbet ve yaz›lar›ndan baflka üniversitede
gençlere verdi¤i derslerle de pek çok insan› etkiler. II. Meflrutiyet sonras›nda olu-
flan hürriyet havas› üzerine 1912’de ‹stanbul’a dönen Yahya Kemal, Fransa’daki y›l-
lar›nda edindi¤i tecrübelerle kendi memleketinin meselelerine bakmaya ve yorum-
lar getirmeye çal›fl›r. Yahya Kemal, Frans›zlar›n topra¤a ba¤l› milliyetçilik fikrini
Osmanl›’n›n ve Anadolu’nun gerçe¤ine yak›n bulmufltur. Onlar›n “Frans›z topra¤›
bin y›lda Frans›z milletini yaratt›,” düflüncesini esas alarak Anadolu topra¤›n›n ye-
ni bir Türk insan› yaratt›¤› tezini savunur. Buna göre Avrupa taraf›ndan ‘barbar’ bir
kavim olarak görülen ve Avrupa’y› sürekli tehdit etti¤i için de Anadolu’da istenme-
yerek geldikleri Asya topraklar›na geri gönderilmek istenen Türkler, bu topraklara
geldikleri 1071’den itibaren yeni bir insan, yeni bir medeniyet ve yeni bir tarih
oluflturmufllard›r. Hatta ‘Akdeniz Havzas›’ medeniyetinin bir parças› olmufllard›r.
Böylece Türklerin as›l Anadolu’daki tarihine sahip ç›k›l›r.
Mütareke y›llar›n› ve ‹stiklal Savafl›’n› haz›rlayan flartlar, Türk insan›n›n gelece-
¤e yönelik ümitlerinin Türkiye Türkçülü¤ünde odaklaflmas›n› gerektirmifl, halk ve
ayd›nlar bu düflünce etraf›nda toplanm›fllard›r. Türk insan› millet olma ve millî
devletini kurabilme güç ve idealini de bu düflünce sayesinde kazanabilmifltir. ‹stik-
lal Savafl›, Anadolu’nun bir Türk vatan› oldu¤u ve bundan sonra da bu topraklar
üzerinde yaflamaya devam edilebilece¤i inanc›yla kazan›lm›flt›r. Türkiye Cumhuri-
yeti’nin esaslar› da yine Türkiye Türkçülü¤üne dayand›r›lm›flt›r.
Jusdanis, Gecikmifl Modernlik ve Estetik Kültür adl› kitab›nda “Bir milletin mil-
let olabilmesi için iki fleye ihtiyac› vard›r: “S›n›rlar›n› geniflletmek ve kendi edebi-
yat›n› (filologia) yaratmak...” der (Jusdanis 1998: 76). Buna göre milliyetçilik ide-
olojisinin son hedefi olan ba¤›ms›z devletine ulaflmas› için bir oluflum sürecine ih-
tiyaç vard›r. Öncelikle tarihsel bir zaman ve mekânda yaflanm›fl, etraf›nda birlefli-
lebilecek ortak tecrübe ve de¤erlerin oldu¤una inanan insan toplulu¤unun millet
hâlini almay› arzulamas› gerekmektedir. Bu, kalabal›ktan millet olmaya geçifl de-
mektir. Ard›ndan bu milletin üzerinde yaflad›¤› co¤rafyay› vatanlaflt›rmas› ve bu va-
tan›n üzerinde kendine ait, kendini yans›tan bir devlet kurma iste¤ini hissetmesi,
hatta bu u¤urda ölmeyi göze almas› flartt›r. Bundan sonra milleti bir arada, devleti
ise ayakta tutacak ortak, besleyici ve gelece¤e inanç do¤uran duygulara ve de¤er-
lere ihtiyaç vard›r. Bütün bunlar edebiyat üzerinden oluflturulur.
Türk milliyetçili¤i de 20. yüzy›l bafllar›nda bu süreci takip etmifltir. Türk milleti
Tanzimat y›llar›ndan bafllayarak 30 A¤ustos 1922’ye kadar tam bir uyan›fl ve dirilifl
dönemi yaflar. 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi sonras›nda
daha dar ve öz bir Türk milliyetçili¤i fikri, millet-vatan-devlet üçlemesini tamamla-
mak için ‹stiklal Savafl› yoluna girer. 9 Eylül 1922’de ‹zmir’in geri al›n›fl› ve 24 Tem-
muz 1923’te imzalanan Lozan Bar›fl Antlaflmas›’yla Türk milliyetçili¤i hareketi dev-
letleflme aflamas›na geçer.
Genç Türkiye Cumhuriyeti kurulufl y›llar›nda, Türk milliyetçili¤inin 20. yüzy›-
l›n bafllar›nda edindi¤i tecrübeleri esas alm›flt›r. Gökalp’›n daha önceki y›llarda
Türklü¤ün prensibi olarak sundu¤u Türk milletinden, ‹slam ümmetinden, Avru-
pa medeniyetinden olmak fikri (Türkleflmek, ‹slamlaflmak, Muas›rlaflmak), etra-
f›nda birleflilen ve Türkiye Cumhuriyeti’ni meydana getiren de¤erler hâline gelir-
ler. Bu sebeple de biraz daha öncesinde oldu¤u gibi ‹stiklal Savafl› ve ondan son-
raki y›llarda da neredeyse kullan›lan bütün deyimler, ‘millî’ kelimesiyle tamam-
lan›r: Kuva-y› milliye, millî hâkimiyet, millî vicdan, millî irade, millî mücadele,
millî eser, millî roman vb...
Ziya Gökalp bütün bunlara Türkçülü¤ün Esaslar›’nda “Türk milletinin yüksel-
mesi için çal›flmak” fikrini ekler. Türkçülü¤ün Esaslar›’nda Türkçülü¤ün daha
do¤ru bir deyimle Türkiye Cumhuriyeti’nin bir program› yap›l›r. Bu programa
Türkçülü¤ün tarihinden ve milletin tan›m›ndan bafllan›r. Kitab›n birinci bölümü-
nün sonunda Türk milliyetçisi olan ayd›n›n yolu da ‘halka do¤ru’ ve ‘garba do¤-
ru’ olarak belirlenir. ‘Halka do¤ru’ ve ‘garba do¤ru’ Türk milliyetçili¤inin en önem-
li program›d›r. Buna göre ayd›n halka giderek ondan hars› (kültür) almal›d›r. Çün-
kü ayd›n medeniyeti ö¤renmek için halktan uzaklaflm›flt›r. Oysa milletin ve milli-
yetin temel de¤eri olan hars, yani millî kültür, halktad›r. Yine ayd›n, halka mede-
niyeti götürmelidir. Çünkü halk medeniyete uzak kalm›flt›r. Gökalp taraf›ndan
‘tahris’ ve ‘tehzip’ kelimeleriyle bizzat kavramlaflt›r›lan bu durum asl›nda yeni bir
sentezdir ve tam bir programd›r. Çünkü tahrisle halk›n edebiyat›, dili, müzi¤i, sa-
nat›, gelenek ve görenekleri k›saca tarih boyunca kendi renkleriyle dokudu¤u
millî kültürüne ulafl›lacakt›r. Tehzipte ise, halkta bulunan ve ö¤renilen bu millî
kültürün bat›l› sanat ve ilim metotlar›yla ifllenerek yeni bir yap›ya kavuflturulmas›
sa¤lanacakt›r. Özellikle cumhuriyetin kurulufl y›llar›nda, ‘halka do¤ru’ prensibine
s›k›ca sar›l›nacakt›r.
Gerçek medeniyetin, milletin kendi özünü keflfederek bunlar› modern dünya
ile birlefltirmekte oldu¤una inanan Gökalp, Türkçülü¤ün Esaslar›’n›n ikinci bölü-
münde sekiz bafll›k alt›nda Türkçülü¤ün program›n› verir. Türkiye Cumhuriyeti, bu
program etraf›nda kurulmufltur. Türk ayd›n› önce Milli Mücadele y›llar›nda birlikte
bir kurtulufl mücadelesi vermek için, sonra da kurulan devletin gerçek sahibi olan
Türk halk›na hizmet götürmek ve onu yükseltmek için halka gitmifltir. Faruk Na-
fiz’in “Han Duvarlar›” fliiri bu anlamda yaz›lma maceras› ve anlatt›¤› hikâye ile tam
bir ayd›n-halk kucaklaflmas›n› resmeder. fiair, 1926’da yazd›¤› “Sanat” adl› fliiriyle
de bu dönemin edebiyat anlay›fl›n›n poetik ifadesini de gerçeklefltirecektir:
“Baflka sanat bilmeyiz, karfl›m›zda dururken

Yaz›lmam›fl bir destan gibi Anadolumuz” (Çaml›bel, 1983,16).
Böylece cumhuriyetin ilan›ndan sonra geliflen ve yine yo¤un millî intibalar ta-
fl›yan Türk edebiyat›, kendini ifade etmifltir. Belirtildi¤i gibi, bu edebiyat› yapan
flartlar›n büyük bir k›sm› bir önceki sanat devresinden devral›nm›flt›r. Ancak buna
çok do¤al olarak ‹stiklal Savafl›, Mustafa Kemal Atatürk, Anadolu insan› ve Anado-
lu co¤rafyas› da eklenmifl ve Anadolu etraf›nda mistik bir heyecanla ba¤lan›lan
‘millî romantizm’ oluflturulmufltur.
Özet
‘Millî Edebiyat’ öncelikle bir milletin kendi diliyle ve ‘Millî Edebiyat’ fikrî, siyasi, tarihî hareketliliklerin söz
kendi tarihinin derinliklerinden tafl›d›¤› estetik ve kültü- konusu oldu¤u bir dönemdir. Bu hareketlerin her bi-
rel de¤erlerinin bileflimiyle meydana getirdi¤i, yine ken- rinin kendini edebiyat üzerinden anlatmak ve genifl
di tarihiyle paralel bir zamana yay›lm›fl olan edebiyat kitlelerce benimsenir hâle gelmek istemeleri edebiyat-
demektir. Fakat di¤er yandan da Türk milletinin 20. ta tek bir karakterin hâkimiyetinden söz etmeyi im-
yüzy›l bafllar›nda kendi özüne dönmesi, onu aray›p bul- kâns›zlaflt›rmaktad›r.
mas›, ortaya ç›kararak diriltmesi ve etraf›nda yeniden Buna ra¤men fazla geniflletmekten derli toplu bir flekil-
do¤uflu bafllatmas› sürecinde meydana getirdi¤i edebi- de bahsetmek gerekirse ‘Millî Edebiyat’›n öncüleri ve
yat anlam›nda da kullan›lm›flt›r. “Yeni Lisan” makalesinin alt›nda imzas› olan isimler Zi-
‘Millî Edebiyat’ 1911 ile 1922 tarihleri aras›nda meyda- ya Gökalp, Ömer Seyfettin ve Ali Canip (Yöntem)’tir.
na gelen bir edebiyatt›r. 1911, ‘Millî Edebiyat’›n baflla- Bu halka Servet-i Fünûn ve Fecr-i Âti’den ayr›larak ‘Mil-
mas› için gerekli flartlar› ortaya koyan Yeni Lisan maka- lî Edebiyat’a kat›lan Celal Sahir, Yakup Kadri, Fuad Köp-
lesinin yay›n tarihidir. Makale edebiyattan çok dille ilgi- rülü, Ahmet Hikmet Müftüo¤lu gibi isimlerle genifller.
li flartlar tafl›rsa da edebiyatla ilgili bir bafllang›ç fikrinin Halide Edip ve Yahya Kemal Millî Edebiyat Hareketinin
varl›¤› hissedilir. 1922 ise ‹stiklal Savafl›’n›n tamamlan- etkili di¤er isimleridir. Etkili di¤er biri de daha çok ‹s-
d›¤› ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluflunun bafllad›¤› lamc›l›k anlay›fl›n›n temsilcisi olarak bahsedilen Meh-
tarihtir. Yani ‘Millî Edebiyat’ milleti uyand›rarak onu met Âkif’tir.
millî devletine ulaflt›rma görevini tamamlam›flt›r.
1. Afla¤›dakilerden hangisi Millî Edebiyat’›n da içinde 6. Afla¤›dakilerden hangisi Millî Edebiyat sanatç›lar›n›n
bulundu¤u, II. Meflrutiyet y›llar›nda ortaya ç›km›fl ede- belirleyici özelliklerinden biri de¤ildir?
biyat anlay›fllar›ndan biri de¤ildir? a. Dönemin fikrî ve edebî aray›fllar›n› ayr› ayr› ya
a. Nev-Yunanilik da topluca kendinde tafl›mak
b. Nayiler b. Türk milliyetçili¤i anlay›fl›ndan etkilenmek
c. Fecr-i Âticiler c. Eserlerinde ‹slamc› bir yaklafl›mda olmak
d. Servet-i Fünûn d. Dili ve dünyas› anlafl›lmaz bir edebiyat görüflü-
e. Yeni Lisan nü benimsemek
e. Millet realitesiyle uyuflan aray›fllarda olmak
2. Afla¤›dakilerden hangisi Millî Edebiyat y›llar›nda gö-
rülen ideolojilerden biri de¤ildir? 7. Afla¤›dakilerden hangisi Millî Edebiyat anlay›fl›n›n
a. Türkçülük kabul gördü¤ü y›llarda yaflan›lan savafllardan biri de¤il-
b. ‹slamc›l›k dir?
c. Osmanl›c›l›k a. ‹kinci Dünya Savafl›
d. Bat›c›l›k b. Balkan Savafllar›
e. Tanzimatç›l›k c. Birinci Dünya Savafl›
d. ‹stiklal Savafl›
3. Afla¤›dakilerden hangisi Millî Edebiyat adland›rmas›- e. Trablusgarp Savafl›
n›n etraf›ndaki tart›flma konular›ndan biri de¤ildir?
a. Millî Edebiyat bir milletin edebiyat›n›n bütünü- 8. Afla¤›dakilerden hangisi Millî Edebiyat Hareketi
nü kasteder. sanatç›lar›ndand›r?
b. Millî Edebiyat ayn› zamanda milliyetçi bir ede- a. Nam›k Kemal
biyatt›r. b. Ziya Pafla
c. Millî Edebiyat bir edebiyat döneminin ad›d›r. c. Ömer Seyfettin
d. Millî Edebiyat güzel bir adland›rma de¤ildir. d. fiinasi
e. Millî Edebiyat bir modan›n de¤il bir dönemin e. Orhan Veli
ad›d›r.
9. Afla¤›dakilerden hangisi Millî Edebiyat Hareketi sa-
4. Millî Edebiyat’›n bafllang›ç tarihi nedir? natç›lar›ndan biri de¤ildir?
a. 1839 a. Nam›k Kemal
b. 1901 b. Ziya Gökalp
c. 1911 c. Ömer Seyfettin
d. 1914 d. Ali Canip Yöntem
e. 1923 e. Faruk Nafiz
5. Afla¤›dakilerden hangisi Millî Edebiyat’›n tamamlan- 10. II. Meflrutiyet sonras›nda ‹slamc›l›k düflüncesinin
ma tarihidir? edebiyattaki temsilcisi kimdir?
a. 1839 a. Tevfik Fikret
b. 1901 b. Ömer Seyfettin
c. 1911 c. R›za Tevfik
d. 1914 d. Mehmet Emin
e. 1922 e. Mehmet Âkif

1. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat Hareke- S›ra Sizde 1
ti’nin Mensuplar›” bölümünü yeniden gözden ‘Millî Edebiyat’la hem Türk milletinin tarih içinde olufl-
geçiriniz. turdu¤u edebiyat›n bütünü hem de 20. as›r bafllar›nda
2. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat Hareketini millî devlete gidifl sürecini içine alan dönemin edebiya-
Haz›rlayan Siyasi, Sosyal ve Fikrî Birikim” bölü- t› kastedilmektedir. Böylece ‘Millî Edebiyat’ terimine
münü yeniden gözden geçiriniz. özel bir mana yüklenmifl olmaktad›r. 20. yüzy›l baflla-
3. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “‘Millî Edebiyat’ Terimi ve r›nda milletin kendi özüne dönmesi, onu aray›p bulma-
‘Millî Edebiyat Hareketi’ Etraf›nda Düflünceler” s›, ortaya ç›kararak diriltmesi ve etraf›nda yeni bir olu-
bölümünü yeniden gözden geçiriniz. flumu bafllatmas› sürecinde meydana getirdi¤i edebiyat
4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat’›n S›n›rlar›” ‘Millî Edebiyat’ bafll›¤› alt›nda de¤erlendirilmektedir.
5. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat’›n S›n›rlar›” S›ra Sizde 2
bölümünü yeniden gözden geçiriniz. Millî Edebiyat’›n bir manifesto (bildirge ya da beyanna-
6. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat Hareketi’nin me) ile ortaya ç›kmam›fl olmas›ndan kaynaklanan bir
Mensuplar›” ve “Millî Edebiyat Hareketini Ha- zorluk vard›r. Bu durum bildirgesi olmayan bütün ede-
z›rlayan Siyasi, Sosyal ve Fikrî Birikim: Fikrî Bi- biyat hareketleri için söz konusudur. Fakat daha çok
rikim” bölümünü yeniden gözden geçiriniz.7. a Türkçe’de bir tak›m düzenlemeler meydana getirme
Yan›t›n›z yanl›fl ise ve “Millî Edebiyat Hareketi- amac›na yönelik olan Genç Kalemler dergisindeki “Ye-
ni Haz›rlayan Siyasi, Sosyal ve Fikrî Birikim: Si- ni Lisan” beyannamesi, ‘Millî Edebiyat’ için de bir bafl-
yasal ve sosyal durum” bölümünü yeniden göz- lang›ç kabul edilirse ortada bir sorun kalmamaktad›r.
den geçiriniz. Zaten dilin edebiyats›z olamayaca¤› görüflü bu anlay›-
8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat Hareke- fl›n kabul görmesine yard›mc› olacakt›r.
ti’nin Mensuplar›” bölümünü yeniden gözden
geçiriniz. S›ra Sizde 3
9. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat Hareke- Millî Edebiyat’›n dil, muhteva ve flekil olarak millî ola-
ti’nin Mensuplar›” bölümünü yeniden gözden n›n tespit edilerek kullan›ld›¤›, millet olma fluurunu
geçiriniz. uyand›rarak millî bir devlete gidifl sürecini h›zland›ran
10.e. Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat Hareketi’nin romantik ve ideolojik içerikli bir edebiyatt›r.
Mensuplar›” ve “Millî Edebiyat Hareketini Ha-
z›rlayan Siyasi, Sosyal ve Fikrî Birikim: Fikrî Bi- S›ra Sizde 4
rikim” bölümlerini yeniden gözden geçiriniz. Osmanl›c›l›k ideolojisinin ortaya ç›k›fl sebeplerinden bi-
ri Frans›z ‹htilalinin dünyaya yayd›¤› küçük milliyetçilik
hareketleridir. ‹mparatorluk yap›s›n› korumak isteyen
Osmanl›, milliyetçilik ak›m›n› kendi siyasal yap›s›na gö-
re yorumlayarak yapay bir milliyetçilik fikrini uygulama
alan›na getirir. Bu da Osmanl› milliyetçili¤idir. Burada
birlikte yaflamak, bir kültür üretmek fikriyle ortak men-
faatlere sahip olmak anlay›fl› bir ba¤ olarak kullan›l›r.
S›ra Sizde 5
Yapay milliyetçilik görüflü olan Osmanl›c›l›¤›n ilgi gör-
memesidir. Meflrutiyeti ve Osmanl› milletini gerçeklefl-
tirmek için halka yönelme, onun etraf›nda baz› çal›flma-
lar yapmak, sonunda kendili¤inden Türk kimli¤inin or-
taya ç›kmas›n› sa¤lam›flt›r. Ancak buradaki en etkin un-
sur yine de dünyay› etkilemekte olan küçük milliyetçi-
lik hareketleridir.
Aktafl, fi. (2002). XX. Yüzy›l Bafllar›nda Türk fiiiri, Türk- Tanp›nar, A. H. (1976). 19. As›r Türk Edebiyat› Tari-
ler, C.15, Ankara, Yeni Türkiye Yay. hi, ‹stanbul, Ça¤layan Yay.
Aktafl, fi. (2007). Millî Edebiyat (1911-1923), Türk Ede- Tural, S. (1992). Türk Ayd›nlar› Aras›nda Uyan›fl ve Mil-
biyat› Tarihi, Ankara, KB. li Edebiyat Ak›m›, Türk Dünyas› El Kitab›, C.3
Akyüz, K. (1988). “Türk Edebiyat›” maddesi, ‹slâm An- (Edebiyat). Ankara.
siklopedisi, C.12/II, ‹stanbul, Kültür ve Turizm Bak. Tural, S (1993). Edebiyat Bilimine Katk›lar, Ankara,
Yay. Ecdat Yay.
Akyüz, K. (1990). Modern Türk Edebiyat›n›n Ana Wellek, R.-Warren, A. (1993). Edebiyat Teorisi, (çev.
Çizgileri (1860-1923), ‹stanbul. Ö.F. Huyugüzel), ‹zmir, Akademi Kitabevi.
Argunflah, H.(2007). “Millî Edebiyat”, Yeni Türk Ede- Yalç›n, A. (2002). II. Meflrutiyette Tiyatro Edebiyat›
biyat› El Kitab›, Ankara, Grafiker Yay. Tarihi, Ankara, Akça¤ Yay.
Birinci, N.(1986). Millî Mücadele Edebiyat›, Türk Dili Yetifl, K. (1999). Milli Edebiyat Anlay›fl›, ‹lmî Araflt›rma-
ve Edebiyat› Ansiklopedisi, C. 6, ‹stanbul, Der- lar, S. 8, ‹stanbul.
gâh Yay. Ziya Gökalp (1978). Türkçülü¤ün Esaslar›, Ankara,
Bolay, S.H. (2002). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Dü- KB.
flünce Tarihi, Türkler, C. 14, Ankara, Yeni Türkiye
Yay.
Çaml›bel, F.N.(1983). Han Duvarlar›, Ankara, Kültür
ve Turizm Bak. Yay.
Çetiflli, ‹. (2007). II. Meflrutiyet Döneminde Ortaya Ç›-
kan Fikrî, Siyasi Hareketler ve Türk Edebiyat›na Yan-
s›malar›, II. Meflrutiyet Dönemi Edebiyat›, Anka-
ra, Akça¤ Yay.
Enginün, ‹. (2001). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebi-
yat›, ‹stanbul, Dergâh Yay.
Enginün, ‹. (2002). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiya-
t›, Türkler, C.18, Ankara, Yeni Türkiye Yay.
Enginün, ‹. (2006). Yeni Türk Edebiyat› Tanzimat’tan
Cumhuriyet’e (1839-1923), ‹stanbul, Dergâh Yay.
Ercilasun, B.(1997). Yeni Türk Edebiyat› ‹ncelemele-
ri, Ankara, Akça¤ Yay.
Jusdanis, G. (1998). Gecikmifl Modernlik ve Estetik
Kültür, (çev. Tuncay Birkan), ‹stanbul, Metis Yay.
Okay, O. (1990). Sanat ve Edebiyat Yaz›lar›, ‹stanbul,
Dergâh Yay.
Okay, O. (1992). Yirminci Yüzy›l›n Bafl›ndan Cumhuri-
yete Yeni Türk fiiiri (1900-1923), Türk Dili (Ça¤dafl
Türk fiiiri Özel Say›s›), S. 481-482.
Sar›nay, Y. (1994). Türk Milliyetçili¤inin Tarihî Geli-
flimi ve Türk Ocaklar› (1912-1931), ‹stanbul, Ötü-
ken Yay.,
Sar›nay, Y. (2002). ‹mparatorluktan Cumhuriyete Türk
Milliyetçili¤inin Do¤uflu ve Geliflimi, Türkler, C.14,
Ankara, Yeni Türkiye Yay.
6
Amaçlar›m›z
N
19. yüzy›lda bafllayan bilimsel Türkçülük çal›flmalar›n›n 20. yüzy›l bafl›nda
N
Türk milliyetçili¤ini haz›rlad›¤›n› aç›klayabilecek,
19. yüzy›l sonunda yay›mlanan Türkçe fiiirler kitab›n›n Millî Edebiyat› haber
N
verdi¤ini tart›flabilecek,
N
Mehmet Necip Bey’in dille ilgili tekliflerinin önemini aç›klayabilecek,
N
Genç Kalemler dergisinde bafllayan Yeni Lisan hareketini tart›flabilecek,
Millî edebiyat anlay›fl›n›n dernekler ve onlar›n yay›n organlar›yla nas›l yay-
g›nlaflt›¤›n› aç›klayabilecek bilgi ve beceriler kazanm›fl olacaks›n›z.
Anahtar Kavramlar
• Bilimsel ve kültürel Türkçülük • Yeni ‹nsan
• Türkçe fiiirler • Türk Yurdu Dergisi - Türk Ocaklar›
• 1905 Edebî Hareketi • Türk Bilgi Derne¤i-Bilgi Mecmuas›
• Türk Derne¤i • fiairler Derne¤i
• Genç Kalemler Dergisi • fiair Dergisi
• Yeni Lisan • fiair Nedim Dergisi
• Millî Edebiyat • Dergâh Mecmuas›
‹çindekiler
• ÖNCÜ ÇALIfiMALAR
• M‹LLÎ EDEB‹YAT ANLAYIfiI: GENÇ
KALEMLER VE ‘YEN‹ L‹SAN’
II. Meflrutiyet Dönemi Millî Edebiyat • M‹LL‹ EDEB‹YAT HAREKET‹N‹
Anlay›fl› ve Yeni YAYGINLAfiTIRAN KURULUfiLAR
Türk Edebiyat› Lisan VE YAYIN ORGANLARI
• fiA‹R VE fiA‹R NED‹M
MECMUALARI: SON HECE ARZ
TARTIfiMASI
Millî Edebiyat Anlay›fl›
ve Yeni Lisan
ÖNCÜ ÇALIfiMALAR
Millî Edebiyat Hareketinin köklerini ta Tanzimat y›llar›nda Türklük hakk›ndaki bi-
limsel çal›flmalara kadar götürmek mümkündür. Daha sonra Mehmet Emin Yurda-
kul’un Türkçe fiiirler’i ayn› ruhu beslemifl, 1905’te Çocuk Bahçesi dergisindeki ede-
bî tart›flmalar da Millî Edebiyat Hareketinin yolunu açan oluflumlardand›r.
Genç Kalemler’den önce etkili ve son bir deneyim, Türk Derne¤i etrafinda ge- Bir düflünce hareketinin ya
liflir. Millî edebiyat “Yeni Lisan” makalesinin Genç Kalemler dergisinde yay›m›yla da sanat anlay›fl›n›n
kendisini genifl kitlelere
kendini ifade etmeye bafllayacakt›r. Ancak bir kaç y›l öncesinde önemli bir son tan›tabilmesi ve kabul
ad›m da Türk Derne¤i’nin çal›flmalar›nda gerçekleflir. 25 Kânun›evvel 1908’de ku- ettirebilmesi için yay›n
organlar›na ihtiyac› vard›r.
rulan Türk Derne¤i, Türk milliyetçili¤i düflüncesi etraf›nda oluflturulmufl ilk der- Bafllang›çta gazete ve
nektir. Kurucular› Ahmet Mithat Efendi, Emrullah Efendi, Necip As›m, Bursal› Meh- dergiler bunun en önemli
kolunu oluflturmufllard›r.
met Tahir, Veled Çelebi, Akçurao¤lu Yusuf, Agop Boyac›yan Efendi, Arif Bey, Ak-
yi¤ito¤lu Musa Bey, Fuad Raif Bey, R›za Tevfik Bey, Ferid Bey ve Celal Beydir. Da-
ha sonra derne¤in çal›flmalar›na baz› Türkologlar da kat›lm›fllard›r. Sadece bilimsel
çal›flmalar yapmay› hedefleyen derne¤in nizamnamesi de bu amaca göre belirlen-
mifltir: “...Türk diye an›lan bütün kavimlerin mâzi ve âsâr, efâl, ahvâl ve muhitini
ö¤renmeye ve ö¤retme¤e çal›flmak yani Türklerin âsâr-› atikas›n›, tarihini, lisanla-
r›n›, avâm ve havâs edebiyat›n›, etno¤rafya ve etnologyas›n›, ahvâl-i içtimaiyye ve
medeniyet-i haz›ralar›n›, Türk memleketlerinin eski ve yeni co¤rafyas›n› araflt›r›p
taraflt›r›p ortaya ç›kararak, bütün dünyaya yay›p da¤›tmak ...” (Sar›nay, 1994,
95). Derne¤in özellikle ›srarc› oldu¤u mesele ise Nam›k Kemal’den itibaren üzerin-
de durulan “... Türk dili ve imlas›n› ›slah, gramerini tanzim, terimlerini tespit, ke-
limeleri toplamak ve bir sözlük meydana getirmek gibi vazifeleri baflarmak ...” t›r
(Öksüz, 1995, 60).
Türk Derne¤i, etki alan›n› bir süreli yay›nla geniflletmek ister. Bafllang›çta o y›l- Bu y›llarda Türkçeyle ilgili
olarak düzenli bir dil
larda ç›kmakta olan S›rat-› Müstakim dergisini kendisine yay›n organ› olarak se- olmad›¤› bunun için de
çerse de 1911 y›l›nda Türk Derne¤i dergisini ç›karmaya bafllar. Ayl›k yay›mlanan ö¤renilmesi zor bir dil
bu dergi ancak 7 say› ç›kabilir. Kapa¤›nda “Türklü¤e dair tetebbuat› havi,” cümle- oldu¤u ve edebî eser
yaz›lamayaca¤› konusunda
sini tafl›maktad›r. Derginin ilk say›s›nda yer alan “Beyanname” bafll›kl› yaz›, derne- olumsuz düflünceler vard›r.
¤in nizamnamesiyle örtüflmektedir ve dönemin insan›na derne¤in Türkçe konu-
sundaki görüfllerini ve konuyla ilgili olarak nas›l bir yol takip edece¤ini anlat›r. Bu
“Beyanname”ye göre Türk Derne¤i, Osmanl› co¤rafyas›nda yaflayan gönülleri bir
dilleri ayr› insanlar› ayn› maksat etraf›nda birlefltirmek için millî dille yani Türkçey-
le konuflmay› esas almaktad›r. Ancak bunun için de dilin içeri¤inin ortaya konul-
mas›, Türkçeyle ilgili olumsuz düflüncelerin de¤ifltirilmesi, sadelefltirilmesi, anlafl›-

l›r bir hale gelmesi ve kolay ö¤renilmesinin önü aç›lmal›d›r.
Türk Derne¤i resmî yaz›flmalarda da anlafl›l›r bir dil kullan›m›n› teklif eder. Bü-
tün bunlar Türk Derne¤i’nin Osmanl› ve Türk birli¤inin sa¤lanmas›nda dili esas al-
d›¤›n› göstermektedir. Ancak bu hedefler hemen o günlerden itibaren dildeki bu
sadeleflmenin nas›l olaca¤› konusunda tart›flmalar› bafllat›r. Bu sorunun cevaplar›n-
dan biri fiemsettin Sami’nin y›llar önce söyledikleriyle örtüflmektedir. Fakat bu tek-
lif Türk Derne¤i’ni tasfiyecilik suçlamas›yla karfl›laflt›r›r (Öksüz, 1995, 67).
Türk Derne¤i’nin çabalar› Türk Derne¤i çok idealist bir anlay›flla yola ç›km›fl olmas›na ra¤men daha çok
“Yeni Lisan”›n önünde yöneltilen suçlamalar› cevaplamak ve kendilerini anlatmak için gösterdikleri çaba-
önemli bir birikim ve son
deneyimdir. Dernek Rusçuk, lar aras›nda hedeflerine varm›fl gibi görünmez. Yine de Türk Derne¤i dergisiyle ya-
‹zmir, Kastamonu ve z› diliyle konuflma dilini birlefltirmek ve bu dilin etraf›nda millî bir edebiyat mey-
Budapeflte’de aç›lan
flubeleriyle iyi niyetli dana getirmek isteyen Yeni Lisan anlay›fl› için önemli bir son ad›m olur. Çünkü on-
çal›flmalar yapm›flt›r. lar bu tart›flma ortam›nda hem görüfllerini bir kez daha sa¤lamlaflt›rma imkân› bul-
mufllard›r hem de zemin kendilerine biraz daha haz›r hale gelmifltir. Di¤er yandan
dergide yer alan Orta Asya Türklü¤ü konusundaki yaz›lar, Osmanl› Türklerinin bu
konuyu tan›malar›n› sa¤lamas› aç›s›ndan önemlidir.
Fazla genifl olmayan üye say›s›yla uzun bir zaman tasfiyecilik suçlamalar›yla
u¤raflan Türk Derne¤i’nin 1911’den itibaren çal›flmalar› azal›r. Bunun üzerine üye-
lerinin bir k›sm› yeni kurulan ve daha faal olan Türkçü derneklere geçer.
SIRA S‹ZDE Türk Derne¤i’nin çal›flmalar› nelerdir?

SIRA S‹ZDE
1
M‹LLÎ EDEB‹YAT ANLAYIfiI: GENÇ KALEMLER VE
‘YEN‹ L‹SAN’
Yeni Lisan, 19. yüzy›l ‘Yeni Lisan’ hareketi 1911’de Selanik’te ç›kmakta olan Genç Kalemler dergisinde
ortalar›ndan
S O R U itibaren ilmî bafllar. Sadece S O dil
R U ve edebiyat odakl›ym›fl gibi görünmesine ra¤men çal›flmalar›na,
alanda bafllayan ve fikrî bir
ak›m haline gelmifl olan uzun y›llar boyunca farkl› yay›n organlar›ndaki devaml›l›¤›na ve yans›malar›na ba-
Türk milliyetçili¤inin daha k›l›rsa asl›nda
D ‹yay›larak
fazla KKAT D ‹ Kçok
K A T yönlü ilmî, fikrî ve siyasi boyutlar› olan bir harekettir. Öncüleri
benimsenmesini edebiyat Ömer Seyfettin, Ali Canip ve Ziya Gökalp’t›r. Ancak bu hareketin fikir babas› olma
üzerinden sürdürmüfl, Türk s›fat› Ziya Gökalp’a aittir.
N N
SIRA S‹ZDE
milletinde bir uyan›fl› SIRA S‹ZDE
gerçeklefltirmifltir. ‘Yeni Lisan’ bir anlay›fl olarak Türk millî edebiyat›n›n yeniden do¤uflunu sa¤la-
yacak prensipleri içermektedir. Prensipler, Genç Kalemler dergisinin 11 Nisan 1911
AMAÇLARIMIZ tarihli say›s›nda
AMAÇLARIMIZ yer alan “Yeni Lisan” makalesinde ortaya konur. Bu say› Genç Ka-
lemler dergisinin ikinci cildinin birinci say›s›d›r. Böylece prensipleri içeren makale
ayn› zamanda bu dil ve edebiyat anlay›fl›n›n ad› olarak da benimsenir. Fakat son-
K ‹ T A P raki y›llardaK ‘Yeni
‹ T A Lisan’
P bir edebiyat hareketi olman›n ötesine geçerek daha genifl
bir etki alan› oluflturur ve ‘Yeni Hayat’ ad› verilen bir yaflama biçimi ortaya ç›kar›r.
1922’ye kadar devam eden edebî süreç, kendi içinde Balkan Savafllar› ve Birin-
TELEV‹ZYON ci Dünya Savafl›
T E L E V ‹ Zile
Y O mütareke
N y›llar› ve ‹stiklal Savafl› olmak üzere bir ‘tükenme’ ve
‘yeniden do¤ma’ ruhunu içinde bar›nd›rmas› bak›m›ndan iki ana devrede de¤er-
lendirilebilir. Birinci devreyi tarihî ve sosyal flartlardan baflka edebî bak›mdan as›l
flekillendiren “Yeni Lisan”›n ileri sürdü¤ü bütün hayat› kapsayan anlay›flt›r. Buras›
ayn› zamanda bir fluur aktar›m›n›n oldu¤u devredir. Ancak “Yeni Lisan”›n tesir ala-
n›, Mütareke günleri ve ‹stiklal Savafl› y›llar›n› da içine alarak ‘Memleketçi Edebi-
yat’ diye de adland›r›lan Cumhuriyetin ilk y›llar›n›n edebiyat›na kadar sürer. Bura-
s› ikinci devre say›labilir. Çünkü bu y›llardan itibaren Yeni Lisanc›lar›n teklif etti¤i
edebiyat anlay›fl›n›n, art›k kendi prensiplerinin yerleflti¤i, yeni bir yap›y› ve yeni
6. Ünite - Millî Edebiyat Anlay›fl› ve Yeni Lisan 107
estetik özellikleri yans›tan bir hal kazand›¤› görülür. Böylece Millî Edebiyat, ça¤›-
n›n okuyucusunu fikrî ve estetik anlamda tatmin eder bir boyuta ulaflm›fl olur.
Selanik ve Genç Kalemler Dergisi

1908 meflrutiyetinden sonra ‹stanbul’un siyasi ve sosyal manzaras›na uzun y›llar Mehmet Necip Bey’in dilde
sadeleflme hareketinin
hakim olan istibdat, yerini yine uzun y›llar sürecek bir karmaflaya b›rakm›flt›r. Bu- ‹zmir’de olmas› (1900),
nun için de ‹stanbul, Yeni Lisan gibi genifl kitleleri kavray›c› hareketlere uygun bir Yusuf Akçura’n›n “Üç Tarz-›
ortam de¤ildir. Siyaset” makalesinin
M›s›r’da (1904) neflredilmesi
Ziya Gökalp’›n ‹ttihat ve Terakki toplant›s› için Selanik’te bulunmas›, babas› bu- gibi “Yeni Lisan”›n da
raya sürülmüfl olan Ali Canip’in 1902’den itibaren Selanik’te yafl›yor olmas› (Fili- Selanik’te bafllayan bir
hareket olmas›, ‹stanbul’un
zok, 2001, 18-21), Ömer Seyfettin’in 1910’da askerli¤i b›rakarak Selanik’e yerlefl- bu y›llardaki manzaras›n›
mesi (Yöntem, 1947, 9) bu üç öncünün ayn› flehirde buluflarak hareketi bafllatma- göstermesi bak›m›ndan
anlaml›d›r.
lar› için uygun zemini haz›rlar.
“Yeni Lisan”›n yay›n organ› Genç Kalemler, 1909’dan itibaren Hüsn ve fiiir ad›y-
la ç›kmakta olan bir dergidir. Müdürlü¤ü Nesimî Sar›m taraf›ndan yürütülen dergi-
nin as›l sahipleri Hüsnü ve Hâmit isimli gençlerdir. Dergideki baflmakaleler ise Ali
Canip imzas›n› tafl›r (Yöntem, 1947, 9). 1909-1910 y›llar› aras›nda 8 say› olarak nefl-
redilmifl olan Hüsn ve fiiir dergisi, ad›ndan da anlafl›labilece¤i gibi gerçekten bir sa-
nat ve edebiyat dergisidir. Anlay›fl olarak da ‹stanbul’da sürmekte olan Fecr-i Âti
paralelindedir. Dolay›s›yla etraf›nda bir millî bilinç oluflturacak dil anlay›fl›na sahip
de¤ildir. Sayfalar›nda daha çok fliir ve mensur fliirler yer al›r. Bir süre sonra Ali Ca-
nip’in teklifiyle derginin ad› Genç Kalemler olarak de¤ifltirilir. Derginin yeni bir ad-
la yay›mlanan ilk say›s›nda okuyuculara bu de¤iflikli¤in gerekçeleri hakk›nda da
aç›klama yap›l›r (Argunflah, 2007, 194). Art›k dergi sadece sanat ve fliirle meflgul ol-
mayacak sayfalar›nda ilmî yaz›lara da yer verilecektir. Böylece Hüsn ve fiiir sadece
ismini de¤ifltirmemifl ayn› zamanda çizgisini de de¤ifltirmifl görülür.
Hüsn ve fiiir’den Genç Kalemler’e geçifl, Balkanlar’da h›zl› bir flekilde geliflen Os-
manl› aleyhtar› milliyetçilik hareketlerinden etkilenen ve milliyetin esas›n›n dil ol-
du¤una inanan Ömer Seyfettin’in Ali Canip’le yak›nlaflmas›na sebep olur. Ömer
Seyfettin Ali Canip’in bu s›ralarda yazd›¤› baflmakalelerde kulland›¤› sade dili be-
¤enmektedir. Ali Canip’e 28 Ocak 1911 tarihli “(...) edebiyatta, lisanda bir ihtilal vü-
cuda getirelim” cümlesiyle bir dil ve edebiyat anlay›fl› meydana getirme konusunda
teklif tafl›yan mektubunu yazar (Yöntem, 1947, 11). Mektupta yer alan fikir, Ali Ca-
nip arac›l›¤›yla Gökalp’la paylafl›lm›fl ve onun da deste¤i al›nm›flt›r. Böylece dilde
ve edebiyatta de¤ifliklik yapacak üç isim bir araya gelmifl olurlar. Genç Kalemler’i
bambaflka bir dergi olarak yay›mlama karar›n› verdiklerinde Ziya Gökalp 35, Ömer
Seyfettin 27, Ali Canip’se sadece 23 yafl›ndad›r. Yani onlar gerçekten gençtirler.
Ömer Seyfettin ve Ali Canip ay›rabildikleri paralarla derginin ikinci cildinin ilk
say›s›n› ç›karmaya çal›fl›rlarken Gökalp arac›l›¤›yla temin edilmifl olan ‹ttihat ve Te-
rakki yard›m› yetiflir. Fakat heveskâr iki gencin partiden gelen bu yard›m karfl›s›n-
da ald›klar› aç›k tav›r, bu dil davas›na ne kadar inand›klar›n›n göstergesidir. Yar-
d›m kabul edilse de yap›lacak yay›n ve çal›flmalara kar›flmama flart› partiye iletilir.
Çünkü Yeni Lisan basit bir gençlik hevesi ya da bir siyasal partiye ba¤l› dil anlay›-
fl› olarak görünmek istemez. Tavr›n ne kadar do¤ru oldu¤u daha sonra anlafl›lacak-
t›r. Çünkü Genç Kalemler’e yap›lan ilk itiraz, dilin ancak tabii olarak de¤iflebilece-
¤i bir grubun düflüncesine tabi olmayaca¤› konusundan ç›kacakt›r.
Bundan sonra s›ra, bu dil hareketinin prensiplerini ortaya koyan beyanname
niteli¤indeki ilk makalenin yaz›lmas›na gelir. Bu yaz› Ömer Seyfettin taraf›ndan
“Yeni Lisan” bafll›¤›yla kaleme al›nm›flt›r. Bu yaz›yla birlikte Genç Kalemler dergi-
sinin ikinci cildi de bafllar. Derginin birinci cildi “Edebî ilmî risale-i nîm-mahe” (ya-
r›m ayl›k yani 15 günde bir ç›kan edebî ilmî dergi) cümlesiyle 6 say› ç›km›flt›r. Bafl-
l›ktan da anlafl›laca¤› gibi öncelikle fluurlu bir dil hareketinin prensiplerini içeren
yaz›, ister istemez ayn› paralelde bir edebiyat hareketini de bafllat›r ve bütün haya-
t› içine alan bir hareketin ad› olarak genifller (Öksüz, 1995, 85). Makalenin sonun-
da imza yerine ‘?’ iflareti vard›r. Ali Canip bu fikrin, Ömer Seyfettin’e ait oldu¤unu
ve Yeni Lisan anlay›fl›n›n tek bir kifliye mal edilmesine engel olmak gerekçesiyle
yap›ld›¤›n› kaydetmektedir.
Genç Kalemler’de bundan sonra da yazarlar›n kendi imzalar›ndan baflka rumuz
ve müstear isim kullanmay› devam ettirdikleri görülmektedir. Bu, derginin okuyu-
cu, özellikle de tenkitçiler karfl›s›nda daha kalabal›k görünmek arzusuyla sürdür-
dükleri bir uygulamad›r. Yine s›kça kullan›lan ‘Tahrir Heyeti’ imzas› da derginin
yazar kadrosunun ne denli ortak bir tav›r içerisinde oldu¤unu göstermesi bak›m›n-
dan anlaml›d›r.
Genç Kalemler dergisi Balkan Savafllar›n›n bafllamas› ve yazarlar›n›n Balkan Sa-
vafl›na kat›lmak için dergiyi tatil etmesi üzerine yay›m›n› 15 Ekim 1912 tarihli dör-
düncü cildin 27. say›s› ile durdurur. ‘Yeni Lisan’ dil, edebiyat ve hayat anlay›fl›n›
anlatmak üzere Selanik’te ç›kan Genç Kalemler, ilk 13 say›s› boyunca bafll›¤›n›n al-
t›nda “Yeni lisan›n tamimine hizmet eder” cümlesiyle yay›mlanm›flt›r. Bu cümle 14.
say›dan itibaren “Yeni lisan ve yeni hayat müdafiidir” fleklinde de¤ifltirilir. Derginin
yaz› iflleri müdürlü¤ünü en son say›ya kadar Nesimî Sar›m sürdürür.
“Yeni Lisan” Makalesi ve Dille ‹lgili Teklifler

“Yeni Lisan” Genç Kalemler’de yay›mlanan ve bir beyanname niteli¤i tafl›yan ma-
kaledir. Hareketi etrafl›ca anlatmak, tenkitlere cevap vermek ve giderek sistemlefl-
tirmek arzusuyla di¤er say›larda da “Yeni Lisan” bafll›kl› makalelerin yay›m› sürdü-
rülür. Bu yaz›lar›n baz›lar›n›n Ömer Seyfettin, baz›lar›n›n Ali Canip, baz›lar›n›n da
Ziya Gökalp da dahil olmak üzere yaz› heyeti taraf›ndan ortaklafla yaz›ld›¤› ve 5.
say›dan itibaren de baflyaz›lar›n “Genç Kalemler Tahrir Heyeti” imzas›n› tafl›d›¤›
görülmektedir. Yaz›larda dilde sadeleflme özendirilmeye, sadeleflmenin prensiple-
ri belirlenmeye ve Türkçenin bilim ve sanat dili olarak yeterlili¤i ve güzelli¤i ispat-
lanmaya, bu dilin etraf›nda bir edebiyat anlay›fl› oluflturulmaya çal›fl›lm›flt›r. Millî dil
ve millî edebiyat fleklinde iki ana bafll›k etraf›nda toplanabilecek olan bütün bu fi-
kirler “Yeni Lisan” makalesinin esas›n› oluflturmaktad›r. Böylece Frans›z ihtilaliyle
bütün dünyaya yay›lmaya bafllayan milliyetçilik, Türk ayd›n›n›n da realitesi olmufl
ve yay›larak bir kitle hareketi haline gelebilmesi için görüfllerini ifade etti¤i bir ya-
y›n organ› üzerinden, özledi¤i dil ve edebiyat hareketini kurmaya bafllam›flt›r.
Y›llar önce Ziya Pafla’n›n “Yeni Lisan” makalesinde anlat›ld›¤›na göre Genç Kalemler milletçe ilerleme fik-
dilde ve edebiyatta tabiîli¤e rinin temelinde millî dili görmektedir: “Türkler ancak kuvvetli ve ciddi terakki [yük-
geri dönme fikri, bir
anlamda Yeni Lisanc›lar selme] ile hâkimiyetlerini, mevcudiyetlerini [varl›klar›n›] muhafaza edebilirler. Te-
taraf›ndan yeniden ifade rakki ise ilmin, fennin, edebiyat›n hepimizin aras›nda intiflar›na vabestedir [yay›l-
edilmifltir.
mas›na ba¤l›d›r]. Ve bunlar› neflir [yaymak] için evvela laz›m olan millî ve umumî
bir lisand›r. Millî ve tabiî bir lisan olmazsa ilim, fen ve edebiyat yine bugünkü gibi
bir muamma halinde kalacakt›r.” (Ömer Seyfettin, 2001, 112). Yine ayn› makaleye
göre Türk milletinin ilerlemesi için gerekli olan Türkçe, as›rlar içerisinde önce Arap-
ça ve Farsçan›n sonra da Frans›zcan›n tesirinde kalm›fl, kendi kimli¤ini kaybetmifltir.
Üstelik dildeki bu bozulma sadece edebiyattaki süsleme kayg›s›ndan kaynaklanmak-
tad›r. Bu durum dil kadar edebiyat›n da bozulmas›n› ve yapaylaflmas›n› getirmifltir.
Dilin yabanc› unsurlar›ndan ay›klanmas›yla bunlardan kurtulmak mümkün olacakt›r.
Yaz› dilinin konuflma dilinde birlefltirilmesi sayesinde bu durumdan kurtuluna-

ca¤›na inanan Yeni Lisanc›lar, tasfiyeci bir anlay›fl sergilemezler: “Eski lisan hasta-
d›r. Hastal›klar›, içindeki lüzumsuz ve ecnebi kaidelerdir. Evet flimdiki lisan›m›z-
da Arabî ve Farisî kaideleriyle yap›lan cemler, terkib-i izafî, terkib-i tavsifî, vasf-›
terkibîler yaflad›kça saf ve millî addolunamaz. Bu lisan› kimse anlamaz. (...) Ko-
nufltu¤umuz lisan ‹stanbul Türkçesi en tabiî bir lisand›r. Klifle olmufl terkiplerden
baflka lüzumsuz ziynetler asla mükâlememize [konuflmam›za] girmez. Yaz› lisa-
n›yla konuflmak lisan›n› birlefltirirsek edebiyat›m›z› ihya, yahut icat etmifl olaca-
¤›z. (...) Türkçe sarf›m›z› tan›mal›, onun üzerine ifsat edici bir leke gibi düflen ec-
nebi kaideleri atmal›y›z. Arabî ve Farisî edatlar› asla kullanmamal›y›z. Hele ter-
kipleri mutlaka Türkçe kaidesiyle yapmal›y›z” (Ömer Seyfettin, 2001, 106-108).
“Yeni Lisan” makalesinin hedeflerini hat›rlay›n›z. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE

2
Bir ilk yaz› olarak Millî Edebiyat›n beyannamesi say›labilecek “Yeni Lisan” ma-
kalesinde prensiplerin de bu fikirler do¤rultusunda ortaya konuldu¤u görülür. Ye-
ni Lisan›n prensipleri flöyledir:
“Evvela flunu söyleyelim ki, ilmî, fennî ve edebî ›st›lahlara flimdilik
S O R U dokunama- S O R U
y›z. ‘Muhitü’l- maarif ‘ heyeti teflekkül etti. Bütün ›st›lahlara kat’i bir flekil verecek.
Biz onlar› bir kelime gibi kabul edece¤iz. Terkip nazar›yla bakmayaca¤›z.
D‹KKAT
Bak›- D‹KKAT
n›z, sonra nas›l:
1. Arabî ve Farisî kaideleriyle yap›lan bütün terkipler terk olunacak. Tekrar
N N
edelim: Fevkalade, h›fzuss›hha, darb-› mesel, sevk-i tabiîSIRA gibiS‹ZDE
klifle olmufl fley- SIRA S‹ZDE
ler müstesna...
2. Türkçe cem edat›ndan baflka katiyyen ecnebi cem edatlar› AMAÇLARIMIZ kullan›lmaya- AMAÇLARIMIZ
cak: ihtimalat, mekâtip, memurin, hastegân yazacak yerde ihtimaller, mek-
tepler, memurlar, hastalar yazacaks›n›z. Tabii kâinat, inflaat, ahlak, Müs-
lüman gibi klifle haline gelmifller müstesna... K ‹ T A P K ‹ T A P
3. Di¤er Arabî ve Farisî edatlar› da atacaks›n›z! Eya, ecil, ez, men, an, ender,
bâ, beray, bî, nâ, ter, çi, çent, zihî, âlâ, fi, kâin, gâh, kâr, gîn, âsâ, vefl, ver,
nâk, yâr... gibi edatlar terk olunacak; ancak tekellümeT Egeçmifl,
L E V ‹ Z Y O tamam›yla
N TELEV‹ZYON
Türkçeleflmifl olan ama, flayet, fley, keflke, lakin, nâfli, hemen, hem, henüz,
bari, yani... gibileri kullan›lacak.Unutmayal›m ki, terk olunmas›n› arzu et-
ti¤imiz bu edatlar kullan›lsa bile terkip kaideleri gibi lisan›n tekellüme giren
‘sanatkâr’ gibi kelimeleri serbestçe söyler ve yazabiliriz” ‹ N T (Ömer
E R N E T Seyfettin, ‹NTERNET
2001, 108).
“Yeni Lisan” makalesinin Türkçeyle ilgili prensipleri nelerdir? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
3
Yeni Lisan baflta olmak üzere Türkçenin bütün düzenleme D Ü fiçal›flmalar›
ÜNEL‹M içinde Yeni Lisan ne fiemsettin
Sami gibi do¤u Türkçesine
ortak olan bir kaç ana bafll›k belirlenebilir. Bunlardan biri Türkçede konuflma ve dönüflü ne de Mehmet Necip
yaz› dilinin ayr› oldu¤u, bunlar›n konuflma dili esas al›narak birlefltirilmesinin ge- Bey gibi a¤›zlara dönüflü
S O R U benimsemifltir. S O R U
reklili¤idir. ‹kinci mesele ilmî ›st›lahlar denilen bilimsel kavramlar konusunda na-
s›l bir yol takip edilece¤idir. Üçüncü konu isim ve s›fat tamlamalar›yla ço¤ul edat-
lar› ve son olarak baflka dillerden kelime al›nmas› ve buna ba¤l› D ‹ Kolarak
K A T eflanlaml› D‹KKAT
kelimelerin durumu Türkçenin meseleleri olarak görülmüfltür. “Yeni Lisan” maka-
lesinde de yine bunlarla ilgili öneriler yer almaktad›r. BilimselSIRA
kavramlar›n aynen
N N
kullan›m›na devam edilece¤inin belirtildi¤i makalede Arapçan›n ve Farsçan›n gra-
mer kurallar›yla yap›lm›fl terkiplerle bu dillere ait ço¤ul edatlar›n›n ve yine bu dil-
lere ait di¤er edatlar›n kullan›lmamas›, dilden at›lmas› ve yerine Türkçelerinin yer-
lefltirilmesi istenir. Ömer Seyfettin; “Lisan›m›zda yaln›z Türkçe kaideleri hükmede-
cek, yaln›z Türkçe, yaln›z Türkçe kaideleri... Türkçenin mekanizmas›n› bozan
Arabî ve Farisî kaideleri bilmeyece¤iz. Anlamayaca¤›z” der. (Ömer Seyfettin, 2001,
109) ‹mla meselesinin zamanla halledilece¤ini belirten yazar›n Arapça ve Farsça
kelimelerin imlalar›n› ‘dinî bir taassupla’ korunmas› tavsiyesi en az›ndan Türkçenin
imlas› belirleninceye kadar farkl› imla anlay›fllar›n›n ortaya ç›karak yeni bir karga-
fla oluflturmas›n› engellemek aç›s›ndan önemli bir tav›rd›r. Bu prensiplerin bir
önemli taraf› da Ömer Seyfettin’in Türkçeye yerleflmifl baflka dillere ait kelimeleri
bir istisna olarak görmesi, onlar› Türkçe kabul ederek dilde b›rakmas›d›r. Bu Yeni
Lisan›n dilde tasfiyeci bir yaklafl›m içinde olmad›¤›n› gösterir.
“Yeni Lisan”, dilde uzun y›llar boyunca üzerinde çal›fl›lm›fl ve düflünülmüfl ni-
hayet bir noktaya vard›r›lm›fl olan deneyimlerin üzerinden prensiplerini ileri sürer
ve radikal kararlarla hareket etmez. ‹stanbul’da konuflulan Türkçenin yaz› dili ola-
rak benimsenmesini, Türkçesi bulunan bir kelimenin baflka dillerden gelmifl olan
efl anlaml›lar›n›n at›lmas›n›, baflka dillerden gelen gramer kural› ve kelimelerin
ay›klanmas›n› ister. Türkçenin eski dönemlerine gidilmesine ya da baflka co¤rafya-
larda konuflulan Türkçenin esas al›nmas›na karfl› ç›kar. Fakat “Yeni Lisan” ilk an-
dan itibaren baflta tasfiye konusu olmak üzere hemen tenkit edilmeye ve prensip-
leri tart›fl›lmaya bafllam›flt›r.
Yeni Lisana yap›lan itirazlar flu noktalarda toplanabilir: Terkiplerin dilden at›l-
mas› dilde bir yoksullaflmaya sebep olacakt›r. Yeni Lisan›n savundu¤u dil, ancak
bir bilim dili olabilir, bu dille sanat eserleri üretilemez. Dildeki sadeleflmeler ancak
tabii bir flekilde gerçekleflebilir. Dile d›flar›dan müdahale edilemez, oysa Yeni Li-
sanc›lar dile müdahale etmifllerdir. Yeni Lisanc› gençlerin yapt›¤› s›n›rl› bir grubun
dile müdahalesidir ve siyasal kaynakl›d›r. Yeni Lisanc›lar tasfiyecidirler ve Türkçe-
yi tarihî dönemlerine döndürmek istemektedirler.
Yeni Lisanc›lar Genç Kalemler’in yeni say›lar›nda bir yandan prensiplerini yeni
makaleler arac›l›¤›yla anlatmaya bir yandan da kendilerine yöneltilen tenkitleri ce-
vaplamaya çal›fl›rlar. Karfl›l›kl› yaz›flmalar Yeni Lisan›n etraf›nda çok genifl bir ilgi-
nin birikmesini sa¤lar. Böylece hareket daha genifl kitlelerce tan›n›r ve takip edilir
bir hâle gelir. Fakat bu durum ayn› zamanda Yeni Lisan›n prensiplerini ortaya ko-
yan isimlerin fikirlerini gözden geçirerek olgunlaflt›rmalar›na da olanak sa¤lar. “Ye-
ni Lisan ve Bir ‹stimzaç” bafll›kl› anketin bu tenkit ve savunma çal›flmalar› içerisin-
de önemli bir yeri oldu¤unu hat›rlatmak gerekir.
Yeni Lisan›n Edebiyat Görüflleri ve Millî Edebiyat

‘Yeni Hayat’ sonraki y›llarda Dil hakk›nda yeni prensipler ileri sürülmesi, kendi bafl›na bir anlam ifade etmez.
Yeni Lisan’›n fikir babas›
Ziya Gökalp taraf›ndan
Teklif edilen görüfllerin ifllerlik kazanmas›, ancak bir edebî eser içinde kullan›lmas›y-
yap›lm›fl bir adland›rmad›r. la mümkün olabilir. Çünkü böylece prensiplerin do¤rulu¤u, yanl›fll›¤›, dile uygunlu-
Prensipleri de bizzat onun ¤u ve kullan›labilirli¤i gibi boyutlar› ortaya ç›kabilir. Fakat Yeni Lisan›n bu anlamda
taraf›ndan belirlenir.
daha özel bir konumu vard›r. Çünkü Yeni Lisan daha genifl bir çerçeve oluflturmak,
edebiyattan bafllayarak etraf›nda bir hayat tarz› yaratmak idealiyle yol ç›km›flt›r.
Türk edebiyat›n›n 20. yüzy›l bafl›ndaki en önemli meselelerinden biri, büyük
de¤ifliklikler geçirmifl olan Türk insan›n›n art›k kendini tatmin edecek ve duygula-
r›n›n ifadesini üstelenebilecek bir edebiyata sahip olma aray›fl›d›r. Bu, ‘millî edebi-
yat’ olur. Millî edebiyat, Yeni Lisanc›lar›n önerdikleri dil ve edebiyat anlay›fl›n›n be-
nimsendi¤i edebiyatt›r. Her ne kadar Yeni Lisan daha çok bir dil hareketi olarak
ortaya ç›km›flsa da bizzat öncülerinin hedefi, millete ruh kazand›racak bir edebiyat
meydana getirmektir. Bunun için de Yeni Lisanc›lar sadece dille ilgili tekliflerle
kalmam›fllar, bu dil anlay›fl›n›n dayand›¤› temel fikirlerin yaflama geçebilmesi için
edebiyatla ilgili görüfller de ileri sürmüfllerdir. Ancak edebiyat sanat›n›n dille yap›l-
mas›, onlar› öncelikle dil üzerinde düflünmeye yönlendirmifltir. Bunun için de bir
beyanname niteli¤i tafl›yan ilk “Yeni Lisan” makalesinde dille ilgili görüfller bir bü-
tünlük içinde ve aç›k olarak belirlenirler. Fakat edebiyatla ilgili görüfller zaman
içinde olgunlafl›r. Yeni Lisan› anlatan ilk makaleden itibaren var olan Türk edebi-
yat› tenkit edilir ancak olmas› istenen edebiyatla ilgili teklifler dildeki kadar aç›k
flekilde ifade edilmez. Hatta ilk makaledeki “Hele aruzu at›p Mehmet Emin Bey’in
hecai vezinlerini hiçbir flair kabul etmez,” cümlesinden de anlafl›laca¤› gibi millî
edebiyat›n temel konular›nda bile çeliflkili fikirleri söz konusudur (Ömer Seyfettin,
2001, 107). Fakat buna ra¤men dil ve edebiyat bütün bu tart›flmalar içinde 1920
sonras›na nihayet az çok denenmifl, belirli bir olgunlu¤a ulaflm›fl flekliyle aktar›l-
m›flt›r. Cumhuriyet edebiyat›n›n ilk y›llar›nda millî edebiyat›n fliirdeki sesini temsil
eden Befl Hececiler’in baflar›s› biraz da bu tecrübede yatmaktad›r. Böylece öneri-
len dil görüflü ile bir sanat yarat›labilece¤i de ispat edilmifl olur.
Yeni Lisanc›lar›n tamam› ama özel olarak Ömer Seyfettin, millî bir edebiyat için
dili ve yerlili¤i esas almaktad›r. Fakat bu anlay›fl yeterince estetik olmad›¤›, fayda-
y› esas ald›¤› ve sadece avama (halka) hitap etti¤i için hemen tenkitle karfl›lan›r.
Özellikle Servet-i Fünûn edebiyat anlay›fl›n› benimsediklerini, hatta onun bir deva-
m› olduklar›n› beyan eden Fecr-i Âticiler sert bir tart›flma bafllat›rlar. Fuad Köprülü
ve Yakup Kadri Yeni Lisan’a itiraz eden ilk isimlerdir. Daha sonra her ikisi de Ye-
ni Lisan hareketinin saflar›na kat›lacaklar, hatta Yakup Kadri, Ziya Gökalp taraf›n-
dan Yeni Lisan’›n en iyi kalemi olarak gösterilecektir.
Genç Kalemler’de millî edebiyat meselesiyle ilgili tart›flmalar adland›rmadan
bafllayarak sonraki y›llarda daha farkl› boyutlara do¤ru genifller: “Ali Canip’in,
Ömer Seyfettin’in yaz›lar›nda bir millî edebiyattan bahsedilmekte, fakat bunun ne
oldu¤u tam olarak aç›klanmamaktad›r. Ali Canip Genç Kalemler’de Millî Edebiya-
t›n ne oldu¤unu de¤il, ne olmad›¤›n› söylemifl, baz› eserleri de örnek göstermifltir.
Fakat, bu yeni, kapsaml› ve iddial› edebiyat›n prensiplerini ve program›n› aç›kla-
yamam›flt›r” (Ercilasun, 1995, 275). Yine de edebiyatla ilgili tart›flmalar daha çok
Ali Canip taraf›ndan yürütülür. Yazar sonraki y›llarda baflka edebî mecmualarda da
konuyla ilgili fikirlerini anlatmaya devam edecektir.
Genç Kalemler’e millî edebiyat kavram›yla ilgili olarak yöneltilen di¤er tenkit
konular›n› ›rkî edebiyat, modern bir zamanda millî edebiyat oluflturman›n müm-
kün olup olmad›¤›, millî edebiyat›n di¤er milletlerin edebiyatlar› karfl›s›ndaki tutu-
mu, halk için edebiyat›n tafl›d›¤› anlam dünyas› gibi bafll›klar oluflturur (Ercilasun,
1995, 121-155; Filizok ,2001, 201-220). Bu sebeple Ali Canip, “Millî, Daha Do¤ru-
su Kavmî Edebiyat Ne Demektir?” bafll›kl› makalesinde bu kavram kargaflas›n› gi-
dermeye u¤rafl›r ve millî edebiyat›n ›rkî de¤il, kavmî bir anlam tafl›d›¤›n›, bununla
‘lisanî bir cemaat’in yani ayn› dili konuflan insanlar›n edebiyat›n›n kastedildi¤ini
anlat›r: “Bir lisanla tekellüm edenlerin [konuflanlar›n] mecmuu [tamam›] bir ka-
vimdir. Bir kavim teflkil edebilmek için bu fertlerin bir ›rktan nefl’et etmesi [do¤ma-
s›] icap etmez. (...) Lisanî cemaatlere kavim ad›n› veriyoruz” der. (Yöntem, 1995,
300-301). Ancak bu cevaplar tenkitçi Fuad Köprülü’yü tatmin etmez, konuyla ilgi-
li itirazlar›n› sürdürür. Bilimsel anlaml› ilk Türk Edebiyat› Tarihi çal›flmas›n›n sahi-
bi olan Fuad Köprülü’nün imzas›na Fecr-i Âti Edebî Beyannamesinde rastlan›r. Bu-
rada millî edebiyat anlafl›n›n karfl›s›nda yer almas› Fecr-i Âti sanat anlay›fl›n›n etki-
siyledir. K›sa bir zaman sonra bu anlay›fl›ndan uzaklaflacakt›r. Bunun üzerine Ali
Canip “Millî Edebiyat Meselesi” bafll›kl› bir yaz› yazarak millî edebiyat yerine yeni
bir isim teklif eder. Bu ‘ibdai edebiyat’t›r: “(...) manas›n› ne kadar tayin edersem
edeyim, meseleyi ne kadar ayd›nlat›rsam ayd›nlatay›m, ispat edeyim, hulasa ne
yaparsam yapay›m, onlar kabil de¤il ‘millî edebiyat’›, ‘flalvarl› edebiyat’la bir gör-
mekten vazgeçmeyecekler, yine ba¤›racaklard›r ki ‘millî edebiyat olmaz!...’ Ve iflte
bunun için bu manas› anlafl›lmamaya ahdedilmifl olan iki kelimeyi Genç Kalem-
ler’den silme¤e karar verdik. Bunun yerine (...) ‘ibdaî edebiyat’ terkibini kullana-
ca¤›z” (Yöntem, 1995, 310). ‘‹bdaî edebiyat’la taklitten kaç›nan, fakat bat›n›n sa-
nat, felsefe ve ilminden beslenen yarat›c› bir edebiyat anlat›lmak istenmektedir. Bu
anlay›fl sonraki y›llar›n Cumhuriyet edebiyat›n›n da temeli olacakt›r.
SIRA S‹ZDE Yeni Lisan›nSIRA

edebiyat
S‹ZDEanlay›fl› nedir?
4
Yeni Lisanc›lar›n ‘Dün- Genç Kalemler’deki millî edebiyat konusu ve etraf›ndaki tart›flmalar bu noktada
Bugün’ bafll›¤› alt›nda kendi D Ü fi Ü N E L ‹ M
kal›r, derginin mensuplar› daha ziyade dil konusuna odaklan›rlar. Fakat onlarla ko-
yazd›klar› fliirlerle Servet-i
Fünûn ve Fecr-i Âti nu tam bir aç›kl›k kazanamam›fl olsa da belli bir noktaya ulaflm›fl, millî dil, millî ede-
S O R U fliirlerinden
sanatç›lar›n›n biyat konusuS Ogündeme
R U getirilmifl ve millî fluurun uyanmas› sa¤lanm›flt›r. Buna göre
seçtikleri örnekleri yan yana
koymalar› kendilerini Genç Kalemler’de geliflen Yeni Lisan hareketinin çal›flma alan› yeni bir dil görüflü,
anlatma konusunda
D‹KKAT yeni ve millîDbir‹ K Kedebiyat
AT anlay›fl›, bu millî dil ve edebiyat anlay›fl›na yap›lan itirazla-
seçtikleri çarp›c› bir
uygulamad›r.
r›n cevapland›¤› tenkit hareketi ile teklif ettikleri dil ve edebiyat görüflü do¤rultusun-
da yeni edebî ürünler yazmak fleklinde s›n›fland›r›labilir (Parlat›r, 1985, 96).
N N
Trablusgarp ve onu takip eden Balkan Savafllar› millî bir dil ve edebiyat› yarat-
mak isteyen gençleri derinden sarsar. Genç Kalemler’in yazar kadrosu Balkan Sa-
AMAÇLARIMIZ vafllar›na kat›lmak
AMAÇLARIMIZ arzusuyla yaz› hareketlerine ara verirler. Türk Ocaklar›n›n yay›n
organ› olan Türk Yurdu dergisi ise ‹ttihat ve Terakki Cemiyetinden ald›¤› yard›m-
la güçlenir ve Genç Kalemler dergisinin rolünü üstlenir. Öte yandan önceki y›llar-
K ‹ T A P da Genç Kalemler’deki
K ‹ T A P çal›flmalar› küçümseyen ve tenkit eden Fuad Köprülü ve
Yakup Kadri gibi isimlerin saf de¤ifltirdikleri, Yeni Lisan› ve millî edebiyat› savun-
maya, ayr›ca bu çizgide eser yazmaya bafllad›klar› görülür.
TELEV‹ZYON Bu fluurun
T E L E Vuyanmas›nda
‹ZYON hemen ayn› günlerde kurulufl haz›rl›klar› yap›lan ve
Ocak 1912’den itibaren çal›flmalar›na bafllayan Türk Oca¤›’n›n faaliyetleri ile 1912
sonlar›nda ç›kmaya bafllayan ve sayfalar›nda Türklük ve Türkçülükle ilgili yaz›lara
yer veren Türk Yurdu dergisinin ve onu takip eden di¤er dergi ve gazetelerin kat-
k›s›n› anmak gerekir. 1919 May›s›nda ‹stanbul’un de¤iflik büyük meydanlar›nda
toplanan Millî Mücadele yanl›s› büyük mitingleri düzenleyen ve kürsülerden bü-
yük kitlelere heyecanl› konuflmalar yapanlar da Türk Ocaklar›n›n mensuplar›d›r.
M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹N‹ YAYGINLAfiTIRAN

KURULUfiLAR VE YAYIN ORGANLARI
Millî edebiyat anlay›fl›, halkla edebiyat›n bulufltu¤u, millet kavram›n›n ortaya ç›kt›-
¤› ve millete kendine ait de¤erler dünyas›n›n anlat›ld›¤›, toplumsal fayda güden bir
edebiyat anlay›fl›d›r. Do¤uflundaki en büyük güç ise 1908 sonras›nda aç›k bir fle-
kilde ifade edilmeye bafllayan Türk milliyetçili¤i fikridir.
Türk milliyetçili¤i, II. Meflrutiyetin, bütün fikirlerin ifadesine imkân sa¤layan
özgürlük anlay›fl› içinde özellikle de Müslüman ve Türk olmayan Osmanl› tebaas›-
n›n kendi içinde gelifltirdi¤i milliyetçilik çal›flmalar›na bir tepki olarak gerçekleflir.
Hemen o tarihlerden itibaren de Türk milliyetçili¤i, bu duyguyu uyand›rmak ve
yaymak için kurulan Türk Derne¤i (1908), Türk Yurdu (1911) ve Türk Oca¤› (1912)
gibi dernekler, bu derneklerin ç›kard›klar› dergiler, düzenledikleri toplant›lar, ver-
dikleri konferans ve derslerle halka inerek h›zla yayg›nlaflmaya bafllar. Daha önce
de belirtildi¤i gibi fikirlerin bir hareket halini almas› ancak genifl kitleleri etkileme-
si ve yönlendirmesi sayesinde mümkün olabilir. Aksi halde hayata geçmeyen fikir-
lerin toplumsal anlamda herhangi bir faydas›ndan söz edilemez. 20. y.y. bafllar› bu
anlamda milletin yönledirilmeye en aç›k oldu¤u dönemdir. Genç Kalemler, Türk
Yurdu, Yeni Mecmua, Küçük Mecmua gibi dergiler Türk tarihi, dili, edebiyat›, sa-
nat›, ahlak›, kültürü, folkloru gibi konulardaki ilmî araflt›rmalara genifl yer vererek
Türklük düflünce ve bilincinin daha çabuk uyanmas›na ve daha h›zl› flekilde yay›l-
mas›na katk›larda bulunurlar.
Türk Yurdu Cemiyeti ve Türk Yurdu Dergisi

Türk Yurdu Cemiyeti 31 A¤ustos 1911’de Mehmet Emin, Ahmet Hikmet, Ahmet
A¤ao¤lu, Âkil Muhtar ve Yusuf Akçura gibi dönemin Türkçüleri taraf›ndan kurul-
mufltur. Düflüncelerini anlatmak üzere bir gazete ç›karmay› ve Türk çocuklar› için
bir pansiyon açmay› hedeflemiflse de Türk Ocaklar›n›n kurulufl çal›flmalar›n›n ya-
p›ld›¤› s›ralarda fazla faaliyet gösterememifltir. Yine de en kal›c› ve etkili çal›flmas›
Türk Yurdu Dergisi’ni ç›karmaya bafllam›fl olmas›d›r. Dernek üyeleri gibi bu dergi
de daha sonra Türk Ocaklar›n›n kadrosuna geçecektir (Sar›nay, 1994, 112-117).
Türk Oca¤› ve Türk Yurdu Dergisi

Türk Ocaklar›n›n kuruluflunda Askerî T›bbiye ö¤rencilerinin giriflimlerinin önemli
bir yeri vard›r. Önce kendi okullar›nda bafllatt›klar› Türk milliyeti do¤rultusunda
bir dernek oluflturma çabalar›na okul düzeninin izin vermemesi üzerine d›flar›da
devam etmifller, sonra da devrin konuya ilgi duyan Mehmet Emin, Yusuf Akçura,
Hüseyin Cahit, Ahmet Ferit, A¤ao¤lu Ahmet gibi önemli isimleriyle yapt›klar› gö-
rüflmeler arkas›ndan 20 Haziran 1911 tarihinde düzenledikleri genifl bir toplant›da
‘Türk Oca¤›’n› fiilen kurmufllard›r (Sar›nay, 1994,121-127). Derne¤in resmen kuru-
luflu, nizamnamesinin haz›rlanmas›ndan sonra Ziya Gökalp’›n da kat›ld›¤› 25 Mart
1912 tarihindeki toplant›ylad›r. ‹lk yönetim kurulu üyeleri Ahmet Ferit (Tek), Yu-
suf Akçura, Mehmet Ali Tevfik ve Dr. Fuad Sabit’tir. Türk Ocaklar›n›n ilk baflkan›
Ahmet Ferit Bey’dir (Sar›nay, 1994, 127).
Türk milliyetçili¤i, nas›l Türk olmayan unsurlar›n milliyetçilik hareketlerine kar-
fl› bir savunma biçimi olarak ortaya ç›km›flsa Türk Ocaklar› da yine bu tepkinin bir
parças› olarak kurulmufltur. 1912 y›l›nda Genç Kalemler dergisine benzer flekilde
Balkan Savafllar› ve maddî imkâns›zl›klar gibi sebeplerle kapanma tehlikesi geçi-
ren dernek, Hamdullah Suphi’nin May›s 1913’te yap›lan kongrede baflkan seçilme-
si üzerine toparlanm›fl ve Türk milletinin bu önemli geçifl döneminde etkili bir fa-
aliyeti sürdürmüfltür.
Dönemin Türk Ocaklar› gibi etraf›nda toplan›lacak derneklere ihtiyac› vard›r.
Özellikle Birinci Dünya Savafllar›n›n bafllad›¤› günlerde derne¤in üye say›s› h›zla
artm›fl ve kuruluflu s›ras›ndaki muhalif anlay›fllar da ortadan kalkm›flt›r. 1912 tarih-
li ilk nizamnamenin birinci maddesinde belirtildi¤ine göre maksad› “... Türklerin
millî terbiye ve ilmî, içtimaî, iktisadî seviyelerinin terakki ve ilas›yla Türk ›rk› ve di-
linin kemaline çal›flmak,” fleklinde belirlenen Türk Ocaklar›’n›n k›sa zamanda ‹s-
tanbul d›fl›nda da flubeleri aç›lm›fl ve çok etkin bir flekilde faaliyetlerini sürdürmüfl-
tür (Sar›nay, 1994, 137). Mütareke ve Millî Mücadele y›llar›nda da bu etkinin de-
vam etti¤i, Türk Ocaklar›n›n yetifltirdi¤i kadronun bu y›llar›n yönlendirici isimleri
olduklar› görülmektedir. Ancak iflgaller üzerine Türk Ocaklar› kapanmak zorunda
kal›r. Zaten mensuplar› da Millî Mücadele hareketinin bir parças› olmak üzere Ana-
dolu’ya geçmifllerdir. 1922-1923 y›l›ndan itibaren kurulan yeni devletin yap›s›na

göre Türk Ocaklar› yeniden yap›lanarak aç›lmaya ve bu aflamada da görev almaya
bafllar. 1931’de Cumhuriyet Halk F›rkas›, do¤rudan partiye ba¤l› bir teflkilat olarak
Halk Evlerini kurma karar› alm›fl ve Türk Ocaklar› kapat›lm›flt›r (Güz, 2011, 172).
Türk Ocaklar› 1911’den itibaren Türk Yurdu Cemiyetinin ç›karmaya bafllad›¤›
Türk Yurdu dergisini kendisine yay›n organ› olarak seçmifltir. Derginin imtiyaz
hakk› Mehmet Emin üzerine al›nm›flsa da onun Erzurum’a tayini üzerine Yusuf Ak-
çura’ya devredilmifl ve ilk say›s›ndan itibaren onun ad›yla ç›kar›lm›flt›r.
Genç Kalemler’den sonra milliyetçilik ve millî edebiyatla ilgili tart›flmalar›n ve
makalelerin yay›n yeri art›k Türk Yurdu dergisi olur. Zaman zaman düzenli yay›m-
lanma periyodunu kaybetmiflse de 15 günde ya da ayda bir say› olarak yay›mlan›r.
Bugün yine Türk Ocaklar›n›n bir organ› olarak yay›m›na devam eden Türk Yur-
du’nun “Türk milliyetçili¤ine istikamet verici dönemi 1911-1918 aras›ndaki 14
ciltlik ilk 161 say›s›d›r” (Polat, 2011, 60). Derginin bu y›llardaki say›lar›nda özellik-
le Ali Canip’in çok hararetli bir flekilde millî edebiyatla ilgili yaz›lar yazd›¤› ve bafl-
ta Cenap fiahabettin olmak üzere tenkitçileri cevaplad›¤› görülür. Bu yaz›lar konu-
nun art›k daha aç›k bir hal kazanmas›na yard›mc› olur. Dil, flekil, muhteva ve ruh
bak›m›ndan millîlik, millî edebiyat›n belirleyicileri olarak görülmeye bafllan›r.
SIRA S‹ZDE Genç Kalemler’den sonra milliyetçilik ve millî edebiyatla ilgili en mühim yay›n organ›
SIRA S‹ZDE
5 hangisidir?
Türk Bilgi Derne¤i ve Bilgi Mecmuas›
Emrullah Efendi’nin baflkanl›¤›nda bir akademi gibi çal›flmak üzere 1913’te kurul-
S O R U mufltur. Türkiyat,
S O R UHayatiyat, ‹çtimaiyat, Türkçülük gibi 6 flubesi olan Bilgi Derne-
¤inin Türkiyat flubesinde Yusuf Akçura, Abdullah Cevdet, Bursal› Tahir, Ziya, Köp-
D‹KKAT
rülüzade Mehmet
D‹KKAT
Fuad; Türkçülük flubesinde Celal Sahir, Ömer Seyfettin; lisan flu-
besinde Ziya, Mehmet Emin gibi isimlere rastlanmaktad›r. Derne¤in yay›n organ›,
ayl›k olarak ç›kan Bilgi Mecmuas›’d›r. Sadece 7 say› yay›mlanabilmifltir (Öksüz,
N N
204, 154). Ancak bu görünüflüyle bile dergi “... 19. asr›n sonlar›ndan Birinci Dün-
ya Savafl› bafllang›c›na kadarki Türklük bilimi çal›flmalar›n›n en olgun ürünü...”
AMAÇLARIMIZ olarak de¤erlendirilmektedir
AMAÇLARIMIZ (Polat, 2011, 66).
fiairler Derne¤i
K ‹ T A P Birinci Dünya K ‹ Savafl›
T A P s›ras›nda savafl›n getirdi¤i s›k›nt›lar aras›nda edebî faaliyet za-
man zaman kesintiye u¤rar. Do¤al olarak tart›fl›lmaya devam eden Türkçe ve mil-
lî edebiyatla ilgili meselelerin de ayn› durumda oldu¤u görülür. Fakat art›k zama-
TELEV‹ZYON n›n da yönlendirmesiyle
TELEV‹ZYON öyle bir noktaya gelinmifltir ki tamamen durmas› mümkün
de¤ildir. fiairler Derne¤i iflte bu durdurulamayan çal›flmalardan biridir. Haziran
1917’de ‘ibdaî bir edebiyat’ vücuda getirecekleri beyan›yla ortaya ç›kan ve hece
vezinli fliirler yazacaklar›n› söyleyen bir grup genç, Türk Oca¤›’nda yapt›klar› bir-
‹NTERNET kaç toplant› ‹ N sonunda
T E R N E T fiairler Derne¤i’ni kurarlar. Dernek üyeleri, kendilerine yay›n
organ› olarak da Servet-i Fünûn’u tayin eder. Orhan Seyfi, Hasan Zeki, Hakk› Tah-
sin, Safi Necip, Salih Zeki, Selâhattin Enis, Ömer Seyfettin, Faruk Nafiz, Yahya Sa-
im, Yusuf Ziya fiairler Derne¤i’nin üyeleridir.
fiairler Derne¤i üyeleri, befl madde halinde Türk Yurdu’nda ald›klar› kararlar›
yay›mlarlar. Buna göre “... dilde konuflulan Türkçeye ba¤l› kalacaklar›n› aç›kla-
yan gençler, Arapça ve Farsça kadar Ça¤ataycaya da yabanc› olduklar›n›; hece
vezniyle yazacaklar›n›; efsanelerini Türk esatirinden seçeceklerini Parnas, sembo-
lik ya da romantik veya lirik, epik, dramatik eserler yazmak konusunda herkesin
kendi yolunu tayin edece¤ini beyan etmektedirler” (Argunflah, 2007, 202).
Servet-i Fünûn’dan baflka Dergâh ve Yeni Mecmua’da da edebiyat meseleleri
konusunda makaleler yay›mlayan fiairler Derne¤i üyeleri, özellikle de hece vezni-
nin olgunlaflmas› konusunda önemli katk›lara sahiptirler. Birinci Dünya Savafl›n›n
buhranl› günlerinde edebiyat onlar›n ellerinde flekillenir.
Di¤er Yay›n Organlar›

Bundan sonra ç›kan Halka Do¤ru (1913-1914, haftal›k, 52 say›), Yeni Hayat (1913-
1914, haftal›k, 11 say›), Türk Sözü (1914, haftal›k, 16 say›), Yeni Mecmua (1917-
1918, haftal›k, 66 say›) hemen hemen ayn› yazar kadrosu ile Yeni Lisan›n dil ve
edebiyat görüfllerinin daha da fazla benimsenmesine yard›mc› olurlar. Millî edebi-
yat, Yeni Mecmua’da Fuad Köprülü taraf›ndan yeniden gündeme tafl›n›r. Bir kez
daha millet ve millî edebiyat kavramlar›n›n modern kavramlar olduklar›, millet ol-
may›nca millî edebiyattan söz edilemeyece¤i anlat›l›r. Türkçülük fikri daha sistem-
li hale getirilir. Yeni Mecmua ‘Befl Hececiler’in tan›nmas› için önemli bir zemin
olur. Böylece Yeni Lisan›n bafllang›çta benimsemedi¤i hece vezni yayg›nlafl›r ve bu
vezni kullanan genç flairler yetiflir.
Bu hareket ard›ndan Büyük Mecmua (1919, on befl günlük, 17 say›) ve fiair
(1918-1919, haftal›k, 15 say›) dergileriyle daha da geniflleyerek Cumhuriyetin ilk
y›llar›n›n edebiyat faaliyetine kadar uzan›r. ‹mparatorluktan millî devlete geçifl
y›llar›nda uzun süren savafllar s›ras›nda Türklük fluurunu, milliyet duygusunu
uyand›ran; Anadolu’yu, Türk insan›n› ve onun estetik de¤erlerini kullanarak za-
man›n içinde ifllerlik kazanmas›n› sa¤layan bu yay›n organlar› önemli bir ifllevi
yerine getirmifllerdir.
fiair ve fiair Nedim Mecmualar›: Son Hece Aruz Tart›flmas›

Millî edebiyat ilerleyen zaman içerisinde muhteva ve flekil olarak belirginleflmeye
bafllar. Eserlerde muhteva olarak millî ruhu bulmak isteyen millî edebiyatç›lar, flekil
olarak da millî olana ba¤l› kalmak isterler. Yeni Mecmua’da Türklerin millî vezinle-
rinin hece oldu¤unu söyleyen Köprülü’den sonra fiair (1918) dergisi ile fiair Nedim
(1919) dergisi aras›nda meydana gelen tart›flma, dikkatleri bir defa daha vezin me-
selesinde toplam›flt›r. “fiairin Yolu” bafll›kl› mukaddimesinde yer alan “(...) kemalin
sonuna ermifl örnekler gösteren aruz yaflayamaz. As›rlarca, nihayetsiz kalplerin
elemlerini, neflelerini, ihtirazlar›n› inleten bu eski rübab›n telleri art›k y›prand›. Ye-
ni bir saza ihtiyac›m›z var ki bu da millî veznimizdir.” cümleleriyle yola ç›kan fia-
ir dergisi, sayfalar›n› hece vezinli fliirlere açm›flt›r (Karaburgu, 1998, 64).
Ömer Seyfettin, baz› flairlerin heceden vazgeçerek aruza geri dönmeleri konu-
sundaki düflüncelerini fiair’de yer alan “Yalpa Vuranlar” (Ömer Seyfettin, 2001,
136-139) bafll›kl› makalesinde ifade eder. Yaz›s›nda özellikle de Halit Fahri üzerin-
de durur. Halit Fahri fiair Nedim’deki “fiiire Kar›flmay›n›z!” bafll›kl› yaz›s›yla Ömer
Seyfettin’i cevaplar ve ona fliiri b›rakarak düz yaz›yla meflgul olmas›n› tavsiye eder.
Halit Fahri’ye göre art›k sade Türkçeyle aruz vezninin kullan›ld›¤› fliirler yaz›lmak-
tad›r. Kendisi de ifllenmemifl bir musiki aleti olan hece ile ahenksiz fliirler yazmak-
tansa aruzu seçece¤ini söyler:
“Yeni Mecmua’da uzun uzad›ya bahsetti¤im gibi hecenin taraftar›y›m. Çünkü
ifllenip bugünkü iptidaîli¤inden kurtulursa yar›n iyi bir alet-i musiki olabilir. Fakat
henüz aruzun yan›nda pek zavall› kal›yor. Sizin arzunuz için uzun müddet fliir-
de musikiden mahrum mu kalal›m?.. Mamafih bir as›r sonra da hecenin yan›nda
aruzun haflmetli bir melike gibi hükümran olaca¤›na bugün kat’iyen iman›m var.
(...) Aruzu flimdiki mükemmel hale koyan sanatkarlar› alt› yüz sene yetifltirdi. He-
cede de bu kuvvetli flahsiyetleri hele bir görelim.” (Halit Fahri, 1918, 17-18)
Anlafl›lan Halit Fahri hece konusundaki düflüncelerini de¤ifltirmemifltir. Ancak
ona göre hece müzikal bir hal kazanana kadar aruz vezni ve sade Türkçeyle fliir-
ler yaz›labilmelidir. Bu görüfl tabiî olarak Ömer Seyfettin taraf›ndan kabul görme-
yecektir. Çünkü art›k millî edebiyat taraftarlar›nca sadece muhtevan›n de¤il, teknik
unsurlar›n da millî olmas› gibi bir flart ortaya ç›km›flt›r. Yusuf Ziya’n›n Ömer Sey-
fettin ad›na fiair’de Halit Fahri’ye cevap vermesi 1919 y›l›ndaki bu hece-aruz tart›fl-
mas›n›n genifllemesine ve baflka isimlerin de karfl›l›kl› yazd›klar› makalelerle bir
müddet daha sürmesine yol açar. Sonuçta tart›flman›n hece ya da aruzdan yana so-
nuçlanmad›¤› ve eserlerin ortaya konulaca¤› zamanlara b›rak›ld›¤› anlafl›l›yor (Ka-
raburgu, 1998, 30-36).
Anlafl›laca¤› üzere millî edebiyat›n mühim meselesi Türkçe kadar ölçü, yani he-
ce vezni olmufltur. Köprülü de daha önce Yeni Mecmua’da ç›kan “Vezin Meselesi”
bafll›kl› makalesinde, hecenin ahenksiz fakat millî vezin oldu¤u düflüncesine yer
vermifltir. “Evet hece vezni daha iptidaîdir, as›rlardan beri bir köflede b›rak›ld›¤›
için, muhtelif zekâlar›n, muhtelif dehalar›n intiba›n› haiz say›lamaz; bütün bun-
lar do¤ru! Fakat bunlardan daha do¤ru bir fley var ki, o da bu (...) iptidaî veznin
Türkçenin millî vezni olmas›d›r. Kelimelerimiz yaln›z onun kalbine girebiliyor,
halk yaln›z onu anl›yor, yaln›z onu seviyor; da¤lar›m›z›n havas›nda, ›rmaklar›-
m›z›n ak›fl›nda, ormanlar›m›z›n karalt›lar›nda yaln›z o ses dalgalan›yor” (Köp-
rülü, 1917, 106)
Dergâh Mecmuas›
1921-1923 tarihleri aras›nda 42 say› ç›kan Dergâh, millî edebiyat anlay›fl›n› Millî
Mücadele günlerinde müdafaa eden ve de¤iflik yafl gruplar›ndan kalabal›k bir sa-
natç› kadrosuna sahip önemli bir dergidir. Dergâh’›n yazarlar› aras›nda Yahya Ke-
mal, Ahmet Haflim, Yakup Kadri, Halide Edip, Falih R›fk›, Ruflen Eflref, ‹smay›l
Hakk›, Abdülhak fiinasi, Mehmet Halid, Fuad Köprülü, Necmeddin Halil, Ali Müm-
taz, Ahmet Kutsi, Nurullah Ata yer al›r. Asl›nda bu kadro, Dergâh’ta yazan flair ve
yazarlar aras›nda sanat konusunda bir görüfl birli¤i olmad›¤›n› düflündürmektedir.
Tanp›nar’›n belirtti¤ine göre aralar›nda siyasi bir yak›nl›kla dil konusundaki ortak-
l›ktan baflka bir birlik de yok gibidir: “... Millî Mücadele’nin ve Balkan Harbi’nden
beri ard› aras› kesilmeyen felaketlerin getirdi¤i siyasi görüfl yak›nl›¤›ndan, zevk üs-
tünlü¤ünden, bir evvelkilere karfl› tabiî aksülamelden ve nihayet dil meselesindeki
anlaflmalardan baflka bir ba¤ yok gibiydi” (Tanp›nar, 1982, 40-41)
Dergâh’ta bir kültür milliyetçili¤i yürüten Yahya Kemal’in çok etkili oldu¤u gö-
rülür. Cumhuriyet y›llar›ndan bugüne kadar gelen Türk fliirini flekillendiren Yahya
Kemal, bu y›llar›n sadece edebiyat ve fliir konusundaki görüflleriyle de¤il, kültür ko-
nusundaki yaz›lar›yla da önemli bir ismidir. 1910’lu y›llar› fikirleriye, yaz›lar›yla ve
sohbetleriyle yönlendirir. Ancak o da hececi flairler gibi as›l eserini sonraki y›llarda
verdi¤i için Cumhuriyet devri edebiyat› sanatç›lar› aras›nda de¤erlendirilmektedir.
Özet
19. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda bafllayan Türkoloji çal›fl-

malar› Türk milliyetçili¤inin zeminini oluflturmufltur.
Özellikle dil ve tarih konulu bu çal›flmalar edebiyat›
da içine alarak genifllemifl sonra siyasi bir anlay›fl olufl-
turmufltur. Bu Türk milliyetçili¤inin di¤er milliyetçilik-
lerden farkl› taraf›d›r. Genel olarak siyasal bir düzlem-
den kültürel bir düzleme geçilirken burada tersine bir
yol izlenmifltir.
Yeni Lisan hareketi, Selanik’te ç›kmakta olan Genç Ka-
lemler dergisinin 11 Nisan 1911 tarihli 2. cildinin ilk sa-
y›s›nda yer alan “Yeni Lisan” bafll›kl› makaleyle baflla-
m›flt›r. Buna göre Yeni Lisan öncelikle bir dil ve edebi-
yat hareketidir. Dille ilgili prensiplerini aç›k ve madde-
ler halinde belirten Yeni Lisanc›lar edebiyatla ilgili gö-
rüfllerini zaman içinde olgunlaflt›r›rlar. Ancak Yeni Li-
san sadece bir dil ve edebiyat hareketi olarak kalmaz.
Buradan bütün hayat› içine alan bir anlay›fl haline gele-
rek genifller. Bunun ad› da ‘Yeni Hayat’ olarak belirle-
nir. Yeni Lisan hareketinin öncüleri Ziya Gökalp, Ömer
Seyfettin ve Ali Canip Yöntem’dir. Fikir babas› Ziya Gö-
kalp’t›r.
Millî Edebiyat hareketi Yeni Lisanc›lar›n dil ve edebiyat
anlay›fl› do¤rultusunda ortaya konan eserlerin yaz›ld›¤›
sürecin ad›d›r ve Türk milliyetçili¤i anlay›fl›n›n daha
yayg›n bir söylem halini almas›na yard›mc› olmufltur.
Millî edebiyat anlay›fl›, halkla edebiyat›n bulufltu¤u, mil-
let kavram›n›n ortaya ç›kt›¤› ve millete kendine ait de-
¤erler dünyas›n›n anlat›ld›¤›, toplumsal fayda güden bir
edebiyat anlay›fl›d›r.
1. Afla¤›dakilerden hangisi Yeni Lisan’dan önce dille il- 6. Yeni Lisan hareketi hangi y›lda ortaya ç›km›flt›r?
gili yap›lan tekliflerden de¤ildir? a. 1899
a. Do¤u Türkçesi/Ça¤atayca’ya dönmek b. 1905
b. Anadolu ve Rumeli a¤›zlar›na dönmek c. 1908
c. Konuflma diliyle yaz› dilini birlefltirmek d. 1911
d. Halk›n anlayaca¤› bir dili kullanmak e. 1922
e. Günefl dil teorisini uygulamak
7. Yeni Lisan hareketini bafllatan “Yeni Lisan” makale-
2. Afla¤›dakilerden hangisi millî edebiyat›n esas›n› si afla¤›daki dergilerden hangisinde yay›mlanm›flt›r?
oluflturur? a. Türk Yurdu
a. Osmanl›ca ve aruz vezni b. Çocuk Bahçesi
b. Sade Türkçe ve aruz vezni c. Bilgi Yurdu
c. Osmanl›ca ve hece vezni d. Genç Kalemler
d. Hece vezni e. fiair
e. Sade Türkçe ve hece vezni
8. Yeni Lisan hareketinin öncüleri kimlerdir?
3. Afla¤›dakilerden hangisi Millî Edebiyat› haz›rlayan a. R›za Tevfik - Ömer Naci
sebeplerden biri de¤ildir? b. fiemsettin Sami-Nam›k Kemal-Ziya Pafla
a. 19. yüzy›ldaki Türkoloji çal›flmalar› c. Mehmet Emin- R›za Tevfik- Ömer Naci
b. 19. yüzy›lda Osmanl›n›n girdi¤i savafllar d. Mehmet Necip Bey-Mehmet Emin-fiemsettin Sami
c. Osmanl› aleyhindeki milliyetçilik çal›flmalar› e. Ziya Gökalp-Ömer Seyfettin-Ali Canip
d. ‹kinci Dünya Savafl›
e. Osmanl› milliyetçili¤i yolunda yap›lan çal›flmalar 9. Yeni Lisan ve Yeni Hayat’›n fikir babas› kimdir?
a. Ziya Gökalp
4. Afla¤›dakilerden hangisi 1905 Edebi Tart›flmas›n›n b. fiemsettin Sami
sebepleridir? c. Mehmet Emin
a. R›za Tevfik’in yazd›¤› fliirler d. Mehmet Necip Bey
b. Mehmet Emin’in hece vezni ve sade Türkçe ile e. R›za Tevfik
yazd›¤› fliirler
c. Ömer Naci’nin yazd›¤› fliirler 10. Millî Edebiyat adland›rmas›yla ilgili tart›flmalarda
d. Ömer Seyfettin’in yazd›¤› hikâyeler Yeni Lisan’›n sözcüsü kimdir?
e. Ziya Gökalp’›n yazd›¤› fliirler a. R›za Tevfik
b. fiemsettin Sami
5. Afla¤›dakilerden hangisi 1905 Edebi Tart›flmas›n›n c. Mehmet Emin
sonucudur? d. Mehmet Necip Bey
a. Eski edebiyat›n üstünlü¤ü e. Ali Canip
b. Aruzun üstünlü¤ü
c. Mehmet Emin’in kötü bir flair oldu¤unun anlafl›l-
mas›
d. Hece vezni ve sade Türkçenin üstünlü¤ü
e. Osmanl›can›n üstünlü¤ü
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar›

1. e Cevab›n›z yanl›fl ise “Ondokuzuncu Yüzy›lda Bi- leri belirlenmeye ve Türkçenin bilim ve sanat dili ola-
limsel ve Kültürel Türkçülük Çal›flmalar›” ve “Yüz- rak yeterlili¤i ve güzelli¤i ispatlanmaya, bu dilin etraf›n-
y›l Sonunda Dille ‹lgili Bir Teklif: Mehmet Necip da bir edebiyat anlay›fl› oluflturulmaya çal›fl›lm›flt›r. Mil-
Bey” bölümlerini yeniden gözden geçiriniz. lî dil ve millî edebiyat fleklinde iki ana bafll›k etraf›nda
2. e Cevab›n›z yanl›fl ise “Yeni Lisan›n Edebiyat Gö- toplanabilecek olan bütün bu fikirler “Yeni Lisan” ma-
rüflleri ve Millî Edebiyat” bölümünü yeniden kalesinin esas›n› oluflturmaktad›r.
gözden geçiriniz.
3. d Cevab›n›z yanl›fl ise “Ondokuzuncu Yüzy›lda S›ra Sizde 3
Bilimsel ve Kültürel Türkçülük Çal›flmalar›” “Yeni Lisan” makalesinde yer alan prensipler flöyledir:
bölümünü yeniden gözden geçiriniz. 1. Halk›n kullan›m›na girmifl olanlar d›fl›nda Arapça
4. b Cevab›n›z yanl›fl ise “Çocuk Bahçesi’nde Önem- ve Farsçan›n gramer kurallar›yla yap›lm›fl olan
li Bir Tart›flma: ‘1905 Edebî Hareketi’” bölümünü bütün tamlamalar terk edilecektir.
yeniden gözden geçiriniz. 2. Halk›n kullan›m›na girmifl olanlar d›fl›nda Türkçe
5. d Cevab›n›z yanl›fl ise “Çocuk Bahçesi’nde Önem- ço¤ul edat›ndan baflka hiç bir yabanc› ço¤ul eda-
li Bir Tart›flma: ‘1905 Edebî Hareketi’” bölümünü t› kullan›lmayacakt›r.
yeniden gözden geçiriniz. 3. Halk›n kullan›m›na girmifl olanlar d›fl›nda bütün
6. d Cevab›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat Anlay›fl›: di¤er Arapça ve Farsça edatlar da terk edilecektir.
Genç Kalemler ve ‘Yeni Lisan’” bölümünü Bütün bu maddelerde dikkat çeken halk›n kulla-
yeniden gözden geçiriniz. n›m›na girmifl olanlar›n ayr› tutulmas›, onlar›n
7. d Cevab›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat Anlay›fl›: Türkçe gibi kabul edilmesidir. Ayr›ca ilmî, fennî
Genç Kalemler ve ‘Yeni Lisan’” bölümünü ve edebî kavramlara da dokunmayacaklar›n›,
yeniden gözden geçiriniz. bunlar›n bilimsel bir komisyonun verdi¤i kesin
8. e Cevab›n›z yanl›fl ise “Selanik ve Genç Kalemler karar do¤rultusunda kullanmaya devam edecek-
Dergisi” bölümünü yeniden gözden geçiriniz. lerini de aç›klarlar. ‹mla meselesinin de zamanla
9. a Cevab›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat Anlay›fl›: halledilece¤i belirtilir.
Genç Kalemler ve ‘Yeni Lisan’” bölümünü
yeniden gözden geçiriniz. S›ra Sizde 4
10. e Cevab›n›z yanl›fl ise “Yeni Lisan›n Edebiyat Gö- Yeni Lisan tek yönlü bir çal›flma olarak kalmaz. Men-
rüflleri ve Millî Edebiyat” bölümünü yeniden suplar›n›n yaz›lar›yla ve görüflleriyle geniflleyerek haya-
gözden geçiriniz. t›n her taraf için teklifleri olan genifl bir anlay›fl haline
gelir. Prensipleri fikrî ve siyasi hayattan edebiyata, ora-
dan yaflanan hayata aktar›l›r. Dolay›s›yla Yeni Lisan dil
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ve edebiyattan bafllayarak siyasi hayattaki de¤iflimi de
S›ra Sizde 1 gerçeklefltirmek gibi tarihî bir misyonu yüklenmifltir.
Öncellikle Türk Derne¤i’nin Osmanl› birli¤i yanl›s› ol- “Yeni Hayat” böyle bir dönemin ad›d›r. Yeni Hayat’›n
du¤unu belirtmek gerekir. Ç›kard›klar› Türk Derne¤i insan› kendini, milletini ve milletinin kültürünü bilecek,
dergisinin ilk say›s›nda yer alan “Beyanname”ye göre tarihini tan›yacak ve sahip ç›kacak, dilini kullanacak,
Osmanl› co¤rafyas›nda yaflayan gönülleri bir dilleri ayr› halk›n içine girecek, dinini ve bat›y› bilecektir.
insanlar› ayn› maksat etraf›nda birlefltirmek için millî
dille yani Türkçeyle konuflma esas al›n›r. Dilin içeri¤i- S›ra Sizde 5
nin ortaya konulmas›, Türkçeyle ilgili olumsuz düflün- Genç Kalemler’den sonra milliyetçilik ve millî edebiyatla
celerin de¤ifltirilmesi konusunda çaba sarf ederler. Di- ilgili tart›flmalar›n ve makalelerin yay›n yeri art›k Türk Yur-
lin sadelefltirilmesi, kolay anlafl›l›r ve ö¤renilir hale gel- du dergisi olur. Türk Ocaklar› 1911’den itibaren önceleri
mesine yard›mc› olacaklar›n› belirtirler. Resmî yaz›flma- Türk Yurdu Cemiyetinin ç›karmaya bafllad›¤› Türk Yurdu
larda da dilin anlafl›l›r kullan›m›n› teklif ederler. dergisini kendisine yay›n organ› olarak seçmifltir. Zaman
zaman düzenli yay›mlanma periyodunu kaybetmiflse de
S›ra Sizde 2 15 günde ya da ayda bir say› olarak yay›mlan›r. Türk mil-
‹lk “Yeni Lisan” makalesi ve onu takip eden yaz›larda liyetçili¤i ve Millî Edebiyat üzerinde en etkili oldu¤u dö-
dilde sadeleflme özendirilmeye, sadeleflmenin prensip- nem 1911-1918 aras›ndaki 14 ciltlik ilk 161 say›s›d›r.
Aktafl, fi. (2002). Yirminci Yüzy›l Bafllar›nda Türk fiiiri, Uçman, A. (1987). Türkçenin Sadeleflmesi ve Hece
Türkler, c. 15, Ankara. Yeni Türkiye. Vezni Üzerine Bir Tart›flma, ‹stanbul, Kitabevi.
Argunflah, H. (2007). Millî Edebiyat, Yeni Türk Edebi- Yetifl, K. (1996). Talîm-i Edebiyat’›n Retorik ve Ede-
yat› El Kitab›, Ankara: Grafiker, s.s. 171-222. biyat Nazariyat› Sâhas›na Getirdi¤i Yenilikler,
Ercilasun, B. (1997). Yeni Türk Edebiyat› ‹nceleme- Ankara, Atatürk Kültür Merkezi.
leri, Ankara. Akça¤ Yay›nlar›. Yöntem, A. C. (1947). Ömer Seyfettin, ‹stanbul, Rem-
Filizok, R. (2001). Ali Canip’in Hayat› ve Eserleri Üze- zi Kitb.
rine Bir Araflt›rma, ‹zmir, Ege Ün. Bas. Yöntem, A. C. (1995). Prof. Ali Canip Yöntem’in Ye-
Gökflen, E. N. (1963). Mehmed Emin Yurdakul, An- ni Türk Edebiyat› Üzerine Makaleleri, (Haz›rla-
kara, TDK. yan: A. Sevgi-M. Özcan), Konya.
Güz, N. (2011). Türk Ocaklar› ve Tük Yurdu’ndan Hal-
kevlerine, Türk Yurdu, S. 283/Mart, s.s. 171-184
Huyugüzel, Ö. F. (1982). ‹zmir’de ‘Türkçe Yazmak Ç›¤›-
r›’ ve Necip Türkçü’nün Fikirleri, Ege Üniversitesi
Türk Dili ve Edebiyat› Araflt›rmalar› Dergisi, S. 1,
s.s. 107-133.
Karaburgu, O. (1988). fiairin Yolu, fiair Mecmuas› Üze-
rine Bir ‹nceleme, Kayseri (Bas›lmam›fl lisans tezi).
Köprülü, F. (1917). Vezin Meselesi, Yeni Mecmua, S. 6.
Kushner, D. (1979). Türk Milliyetçili¤inin Do¤uflu
(1876-1908), ‹stanbul, Kervan Yay.
Levend, A. S. (1962). fiemseddin Sami, Ankara, TDK.
Ozansoy, H. F. (1918). fiiire Kar›flmay›n›z!, fiair Nedim,
S. 2.
Öksüz, Y.Z. (1995). Türkçenin Sadeleflme Tarihi
Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi, Ankara,
TDK.
Ömer S. (2001). Yeni Lisan, Bütün Eserleri Makaleler
1, (Haz›rlayan: Hülya Argunflah, ‹stanbul, Dergâh
Yay.
Parlat›r, ‹. (1985). Genç Kalemler Hareketi ‹çinde Ömer
Seyfettin, Do¤umunun Yüzüncü Y›l›nda Ömer
Seyfettin, Ankara, AKM.
Polat, N. H. (2011). II. Meflrutiyet Devrinde Türkçü Ya-
y›n Organlar›, Türk Yurdu, S.284/Nisan, s.s. 52-82.
Sar›nay, Y.(1994) Türk Milliyetçili¤inin Tarihi ve
Türk Ocaklar›, ‹stanbul, Ötüken.
Sar›nay, Y.(2002). ‹mparatorluktan Cumhuriyete Türk
Milliyetçili¤inin Do¤uflu ve Geliflimi, Türkler, C.
14, s.s. 819-834.
Tanp›nar, A. H. (1976). 19. As›r Türk Edebiyat› Tari-
hi, ‹stanbul, Ça¤layan.
Tanp›nar, A. H. (1982). Yahya Kemal, ‹stanbul, Der-
gâh Yay.
Tansel, F. A. (1969). Mehmet Emin Yurdakul’un Eser-
leri 1 fiiirler, Ankara, TTK.
7
Amaçlar›m›z
N
N
Millî Edebiyat hareketinde fliir konusundaki aray›fllar› tart›flabilecek,
N
Millî Edebiyat hareketi fliirinin temel prensiplerini aç›klayabilecek,
Millî Edebiyat hareketi fliirinin temel prensiplerinin d›fl›na ç›kan flairler oldu-
N
¤unu tart›flabilecek,
Millî Edebiyat hareketi fliirini as›l yönlendiren anlay›fl›n Yeni Lisan’dan kay-
N
nakland›¤›n› aç›klayabilecek,
Millî Edebiyat hareketi fliirinde destana ve tarihe bir yönelifl oldu¤unu yo-
rumlayabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Millî Edebiyat hareketinde fliir • Ömer Seyfettin
• Millî fiiir Ahengi • Ziya Gökalp
• 1905 Edebî Hareketi • Yeni Lisan Hareketi
• Öz fliir • Ali Canip
• Mehmet Emin • Mehmet Âkif
• R›za Tevfik • Yahya Kemal
• Befl Hececiler
‹çindekiler
• M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹NDE

fi‹‹R
• M‹LLÎ EDEB‹YATIN ANLAYIfiININ
II. Meflrutiyet Dönemi Millî Edebiyat ÖNCÜLER‹
Türk Edebiyat› Hareketinde fiiir
• M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹: YEN‹
L‹SAN HAREKET‹
• MÜSTAK‹L ‹S‹MLER
Millî Edebiyat
Hareketinde fiiir
M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹NDE fi‹‹R

Millî Edebiyat hareketi Nisan 1911’de Millî Edebiyat›n beyannamesi say›lan “Yeni
Lisan” makalesinin Genç Kalemler dergisinde yay›mlanmas›yla bafllar ve 1922 son-
lar›nda ‹stiklal Savafl›n›n bitimiyle tamamlan›r. Bundan sonraki Türk edebiyat› da
dönemin ihtiyaç ve yönlendirmelerinden dolay› ayn› edebiyat anlay›fl›n› benimse-
yerek sürdürdü¤ünden asl›nda Millî Edebiyat›n bir devam› say›labilir. 1911 ve son-
ras›ndaki 10 y›l› aflk›n zaman imparatorluktan millî devlete geçifl sürecinin idrak
edildi¤i, Türk insan›n›n kendi millî kimli¤ine ulaflmak ve millet olmak için sorular
sordu¤u, bunlar›n etraf›nda bir de¤erler bütününü kurmaya çal›flt›¤› süredir. Bu
y›llarda “... millet halinde yaflama iradesi ve kültürel belle¤i anlama ve yorumla-
ma bilinci etik ve estetik de¤erlerin merkezinde yer al›r. Bunlar› ‘ben’in moderni-
tenin getirdiklerinden yola ç›karak kendi kendini do¤al olarak sorgulamas›; ben-
li¤ini oluflturan de¤erleri aramas›; akl› ile kalbi aras›nda diyalog kurarak, yani
düflünerek ve hissederek halde geçmiflini de¤erlendirmesi ve gelece¤e haz›rlanma
gayreti ile birlikte düflünmek gerekir” (Aktafl, 2007, 185). Bunun için de 1911-1922
aras›n›n edebiyattaki aray›fllar›n›n asl›nda sosyal hayattaki aray›fl ve bulufllar›n bir
yans›mas› oldu¤u söylenebilir. Çünkü bu aray›fl ve bulufllar›n her biri, milletin ta-
rih içindeki yolculu¤u müddetince oluflturdu¤u, inand›¤› ve kendine ait k›ld›¤› de-
¤erler dünyas›ndan kaynaklanmaktad›r. Bu aray›fl ve bulufllar›n en üst katman›n-
da birer fikrî oluflum olarak Türkçülük, ‹slamc›l›k, Bat›c›l›k ve hatta Osmanl›c›l›k
durmaktad›r.
Millet olma bilincinin uyand›r›lmas›, millî kimli¤in inflas› ve millî devlete geçifl
sürecinin olgular› bu edebiyat anlay›fl›n›n estetik de¤erler bütününü de flekillendi-
rir. Bu sebeple Yeni Lisanc›lar›n edebiyatta ileri sürdükleri ‘sade Türkçe - hece vez-
ni’ vurgulamas› kadar yüzy›llar boyunca kullan›larak millete özgü estetik de¤erler
bütününe eklemlenmifl aruz vezni ve ‘Osmanl›ca’ denilen ifllenmifl dile de bu y›l-
lar›n edebiyat dünyas›n›n kullan›mlar› aras›nda rastlan›r. Öte yandan 1911 öncesi
edebiyat›n› temsil eden kalemlerin halen hayatta olduklar› ve yazmaya devam ede-
rek etki alanlar›n› k›smen de olsa canl› tuttuklar› düflünülürse baflka renklerin var-
l›¤›ndan haberdar olunur. Buna göre 1911-1922 aras› edebiyat›n›n bask›n sesi, her
ne kadar milliyetçilik düflüncesinin etraf›nda geliflen ve Yeni Lisan hareketinin fle-
killendirdi¤i bir anlay›fl olursa da milleti yapan dinamiklerin ortaya koydu¤u bafl-
ka edebiyat anlay›fllar›ndan da söz etmek gerekir.
SIRA S‹ZDE Millî Edebiyat anlay›fl›n›

SIRA S‹ZDE flekillendiren estetik de¤erlerin kayna¤› nedir? Sebepleri üzerin-
1 de düflününüz.
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N E L ‹ Mbelirleyici unsurlar›n›n vezin ve dil kullan›m› kadar aktar›lmak

Millî edebiyat›n
istenen ruhta oldu¤u kolayca söylenebilir. Dolay›s›yla her ne kadar dönemin hâ-
S O R U kim edebiyat S Oanlay›fl›
R U sade Türkçe ve hece vezninden yana bir tav›r koyarsa da
aruz veznini kulland›klar› için Mehmet Âkif ve Yahya Kemal’i millî edebiyat›n d›-
fl›nda de¤erlendirmek mümkün de¤ildir. Her iki isim de hece vezni ve sade Türk-
D‹KKAT D‹KKAT
çe’ye karfl›l›k aruz vezni ve daha ifllenmifl bir Türkçe kullan›m›n› benimserler, an-
cak düflünceleriyle millîleflme dönemini flekillendirirler.
N N
SIRA S‹ZDE Millî Edebiyat›n
SIRAdil ve vezin kullan›m›ndaki prensiplere uymamalar›na ra¤men Yahya Kemal
S‹ZDE
2 ve Mehmet Âkif’i Millî Edebiyat sanatç›s› olarak göstermenin gerekçesi üzerinde düflününüz.
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ühareketindeki
Yeni Lisan NEL‹M bafllang›ç noktas› ve hedeflerden dolay› dönemin e¤i-
K ‹ T A P
limlerinde Kdil‹ TveA dilin P
kullan›m› öncelikli konudur. Ancak en az bunun kadar
S O R U önemli olanSdi¤er O R U konu, millet bilinci oluflturmak gayesiyle gidilen tarih ve sanat
gibi millî kültürü oluflturan di¤er birikimlerdir. Edebiyat milletin fluuralt› denilebi-
lecek bu birikimini bulur, kendisine malzeme yapar ve bu sayede harekete geçire-
T E LD E‹ VK ‹KZAYTO N T E DL E‹ KV ‹KZAYTO N
rek etraf›nda buluflulacak bir de¤erler bütünü oluflturur. Burada tarihe hatta özel-
likle de destanlara aç›k bir yöneliflin oldu¤u görülür. Çünkü her iki kaynak da mil-
N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE ortaya ç›kar›lmas› ve onun uyand›r›larak etraf›nda bir millet
letin ortak fluuralt›n›n
‹NTERNET oluflturulmas›
‹ N T Einanc›nda
RNET kullan›l›rlar. 1910’lu y›llarda Nam›k Kemal’in Türk ve ‹s-
lam kahramanlar›n›n hayatlar›n› anlatt›¤› Evrak-› Periflan’›n›n yeniden okunmaya
bafllamas›, Ömer Seyfettin’in tarihî hikâyeler yazmas› ve Ergenekon Destan› ile il-
gili kullan›m ve göndermeler bu sebepledir. Özellikle yeniden do¤ufl temas›n›n
K ‹ T A P konu edildi¤i K ‹ Ergenekon
T A P Destan› dönemin anlaml› yönelifllerindendir.
Millî Edebiyat hareketinde de¤erler bütünü oluflturma sürecinin roman ve hikâ-
yeye göre özellikle fliir üzerinden daha etkin bir yol olarak kullan›ld›¤› söylenebi-
TELEV‹ZYON lir. Bu durum,
T E L E Vfliirin
‹ Z Y O Nyo¤unlaflma sanat› olmas›, daha az bir hacimde daha çok fle-
yi etkili biçimde anlatabilme kabiliyetinden kaynaklanmaktad›r. Öte yandan ezber-
lenerek aktar›labilmesi baflka yerlere -cephe gibi- tafl›nabilmesi imkân›n› da getir-
di¤inden fliir bu y›llar›n daha çok ilgi gösterilen edebî türü olmufltur. Hat›rda tutul-
‹NTERNET mas› gereken ‹ N T Ebir R N Ekonu
T da uzun süren savafllar ve bu savafllar›n getirdi¤i yoksun-
luklar nedeniyle insanlar›n yaz›lmas› ve okunmas› zaman alacak türlere yeterince
vakit ay›ramamalar›d›r.
SIRA S‹ZDE Millî Edebiyat›n

SIRA belirleyici
S‹ZDE unsurlar› nelerdir?
3
M‹LLÎ EDEB‹YAT ANLAYIfiININ ÖNCÜLER‹
Mehmet Emin: Millî fiiirin Erken Sesi

S O R U Mehmet Emin S O (Yurdakul,
R U 1869-1944), millî edebiyat fliirinin erken sesidir. Çünkü
1898’de yay›mlad›¤› Türkçe fiiirler adl› fliir mecmuas›yla 10 y›ldan daha öncesinde
millî fliir ahenginin öncülü¤ünü yapm›flt›r. Üstelik bu kitab›n Servet-i Fünûn fliiri-
D‹KKAT D‹KKAT
nin en iyi eserlerinin yaz›ld›¤› s›rada yay›mlanm›fl olmas› önemlidir. Sanat›n amaç
oldu¤u y›llarda tafl›d›¤› sosyal içerikle halk›n gönlüne giren bu fliirler, dönemin
N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE baflka aray›fllar›n›n da göstergesi olurlar. Kitab›n bafl›na yer-
edebiyat konusundaki
7. Ünite - Millî Edebiyat Hareketinde fiiir 125
lefltirilmifl olan Recaizade M. Ekrem, Abdülhak Hamid, fiemsettin Sami, R›za Tev-
fik, Fazl› Necip taraf›ndan kaleme al›nm›fl takrizler Türkçe fiiirler’in devri içerisin-
de ne kadar beklendi¤ini ve ilgi uyand›rd›¤›n› göstermektedirler. Bu yaz›larda
Mehmet Emin’in fliiri flekil, dil ve konu bak›m›ndan de¤erlendirilerek övgüye de-
¤er bulunmufltur.
Yetiflme y›llar›ndan getirdikleri, çocukluktan itibaren okuduklar› ve Cemalettin Ef-
gani’nin sohbetlerinden ald›¤› etkilerle sanatç› kimli¤ini oluflturan Mehmet Emin, ilk
kitab› Fazilet ve Asalet’ten (1890) sonra yay›mlad›¤› Türkçe fiiirler’le modern Türk
edebiyat›nda hece vezni ve sade Türkçeyle yaz›lm›fl fliirin öncülü¤ünü yapar. “Ana-
dolu’dan Bir Ses Yahut Cenge Giderken”, “Yunan S›n›r›n› Geçerken”, “T›rhala Kalesi-
ne Bayrak Dikildikten Sonra”, “fiehit Yahut Osman’›n Yüre¤i”, “Yetim Çocuk Yahut
Ahmet’in Kaygusu”, “Ah Anal›k Yahut Zeynep’in Duas›”, “‹yilik ve Güzellik Karfl›s›n-
da”, “Kuran-› Kerim”, “Biz Nas›l fiiir ‹steriz?” bafll›kl› dokuz fliirin topland›¤› bu küçük
kitap, fliirde iddial› bir yaklafl›m› benimseyen Servet-i Fünûn flairlerinin karfl›s›na y›l-
lard›r kullan›lmayan ve ‘parmak hesab›’ diyerek küçümsenen hece veznini getirir.
Mehmet Emin yapt›¤› uygulamalarla heceyi modernlefltirmeyi ister. Bir taraftan
halk flairlerinin s›kça kulland›klar› kal›plar› b›rakarak o güne kadar kullan›lmam›fl
flekillerini kullan›rken (15’li, 16’l›, 18’li ve 19’lu) di¤er yandan bu vezni Servet-i Fü- Mehmet Emin
nûn’un Bat›dan getirdi¤i yeni naz›m flekilleriyle birlefltirmeyi dener. Halk fliirinin Yurdakul
naz›m flekillerine uzak duran sanatç›n›n daha çok sone gibi bir tak›m bat›l› flekille-
ri benimseyerek kullanmas›, fliirinin kozmopolit olmas›na yol açm›flt›r. Mehmet
Emin ayr›ca halk fliirinin esas ald›¤› k›ta anlay›fl›n› da de¤ifltirir ve farkl› m›sra say›-
lar›ndan oluflan bent kullan›m›n› yerlefltirmeyi ister. Fakat bütün bunlar onun fliiri-
nin ahenksizleflmesiyle sonuçlanm›flt›r. Halk›n anlad›¤› Türkçe ve hece veznini
kullanmak üzere yola ç›kmas›na karfl›l›k halk fliirinin sesini yakalayamam›fl olmas›
onun fliirinin en büyük eksikli¤idir. Yine de bu kusurlar, Mehmet Emin’in millî fli-
iri müjdeleyen flair olmas›n› engellemez. Daha sonra Ali Canip taraf›ndan da ‘koz-
mopolit’ bulunan bu durum (Filizok, 2001, 203), R›za Tevfik’in aray›fllar›yla orta-
dan kald›r›l›r ve millî edebiyat›n fliirdeki yolu böylece daha aç›k flekilde belirlenir.
Mehmet Emin millî fliir ahengini kurmak için Türk fliirinde hangi uygulamalar›
SIRA S‹ZDE gerçeklefl- SIRA S‹ZDE
tirir? Sonuçlar› nelerdir? 4
fiiiri, 19. yüzy›l sonu 20. yüzy›l bafl› meselelerinin içinde flekillenmifl olan Meh- Ömer Seyfettin’in
met Emin, sosyal hayat› anlatmaktad›r. fiair kendi beniyle ilgili hiçbir fliir yazmam›fl- bafllang›çta hece yanl›s›
görünmemesinin bir sebebi
t›r. Daha sonra Gökalp’›n da yapaca¤› gibi halk›n›n ac›lar›n›, s›k›nt›lar›n›,
S O R U dertlerini kendisinin de buS tarihlerde
O R U
anlatmak üzere fliiri seçmifl, fliir yazmak onda bütün bunlar› aktaran bir araç halini yazd›¤› fliirlerde aruzu
kullanmas›d›r. Di¤eri de
alm›flt›r. Sanatç›n›n bu yolda yazd›¤› as›l olgun fliirleri Türk Saz›’nda (1914) toplan- Yeni Lisanc›lar›nD çok
D‹KKAT ‹ K Kradikal
AT
m›flt›r. Türkçe fiiirler’le Türk fliirinde ad›yla an›lan bir fliir yolunun öncüsü olan flair, olmad›klar›n› ve her fleyi
inkâr ederek ifle
1905’te Selanik’te yay›mlanmakta olan Çocuk Bahçesi mecmuas›nda kendi fliirleri bafllamad›klar›n› göstermek
N N
etraf›nda yap›lan bir tart›flmayla flöhretini pekifltirir. Her ne kadar SIRAbu S‹ZDE
edebî tart›flma SIRA S‹ZDE
olmal›d›r. Çünkü dilde de
Çocuk Bahçesi’nin kapat›lmas›yla sonuçlan›rsa da hece vezni ve sade Türkçeyle ya- art›k halka mal olan
kullan›mlar› Türkçe kabul
z›lm›fl fliir, art›k dönemin edebiyat gündemine yerleflir. Bundan sonra geliflecek olan etmifllerdir. AMAÇLARIMIZ
AMAÇLARIMIZ
edebiyat bu anlay›fl› benimseyerek devam ettirir (Uçman, 1984, 275-285; Uçman
1997). Ömer Seyfettin “Yeni Lisan” makalesinde dil gibi vezinde de kat› olmad›kla-
r›n› anlatmak için “... aruzu at›p Mehmet Emin Beyin hecaî vezinlerini K ‹ T A hiçbir P flair ka- K ‹ T A P
bul etmez” (Ömer Seyfettin, 2001a, 107) der, ancak k›sa bir süre içinde o da hece
veznini millî fliir ahenginin belirleyici unsuru olarak kabul ederek makalelerinde an-
latmaya ve bizzat kendi fliirinde de kullanmaya bafllar. TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
Millî fliir ahenginin oluflturulmas› s›ras›nda ilk önemli ve dikkat çekici ç›k›fl,
Mehmet Emin’in Türkçe fiiirler’inde yer alan ve Türklük fluurunu daha genifl kitle-
lere ulaflt›ran “Anadolu’dan Bir Ses Yahut Cenge Giderken” fliiriyle olmufltur. Ayn›
kitapta yer alan “Biz Nas›l fiiir ‹steriz?” ise bir anlamda Millî Edebiyat›n ‘erken po-
etikas›’ niteli¤ini tafl›r (Yetifl, 1999, 268). Bu fliirle Millî Edebiyat›n halk için bir ede-
biyat olmas› fikri ortaya konmufltur. Fakat kitap bütünüyle bir uyan›fl›n ve kendi
kimli¤ini arama arzusunun da ifadesi olur. Millî meseleler konusunda çok duyarl›
olan Mehmet Emin zaman zaman di¤er kitaplar›nda yer alan baz› parçalarla bu fli-
ir anlay›fl›n› anlatmak ve savunmak zorunlulu¤u hissetmifl olmal›d›r. “fiâir”, “fiiiri-
min Perisine”, “Benim fiiirlerim”, “Büyük Sanatkâr”, “Anlamayanlara”, “Benim Öm-
rüm” sanatç›n›n bu içerikteki fliirlerindendir. “Benim Ömrüm”e “Genç ça¤dayd›m,
kendimi bir dikenli yolda buldum” diyerek bafllayan flair;
“Ezgi koydum, âhlarla figânlarla Türk fliirine

Öz dilimle hayk›rd›m ‘Ey milletim uyan’ diye;
Viran yurdun dolaflt›m, bir flehrinden bir flehrine;
Saç ve sakal a¤artt›m ben de, ‘Vatan vatan!’ diye.” (Tansel, 1969, 408).
m›sralar›nda hayat› kadar fliirini de anlat›r. “Benim fiiirlerim”de üç telli saz, “fii-
irimin Perisine”de rübap, “Anlamayanlara” da ise kaval olarak nitelenen fliirini elefl-
tirilere karfl› savunur. fiiirinin küçümsendi¤ini düflünür, fakat o asl›nda fliirinin de-
¤il anlatt›klar›n›n küçümsenmesinden üzüntü duymaktad›r:
“‹nildeyen fliirime kaval sesi dediniz;

Gözyafl›ma güldünüz; ben bunlara katland›m
Yaln›z tahkir edilen millî ruhtan utand›m.” (Tansel, 1969, 409).
“Anlamayanlara” ve “Benim fiiirlerim”de kendi benini fliirinin malzemesi yapan

flairle sosyal meselelere duyarl› flairin görüfllerini karfl›laflt›ran Mehmet Emin, Faruk
Nafiz’in “Sanat” fliirinde karfl›lafl›lacak olan ‘siz ve biz/sen ve ben’ karfl›tl›¤›n› bafl-
latm›fl gibidir. Sone tarz›nda yaz›lm›fl fliirini;
Yakup Kadri Karaosmano¤lu “Zavall› ben, elimdeki flu üç telli saz ile
Kiral›k Konak’ta Fecr-i Âti Milletimin felaketli hayat›n› söyleyim
sanat anlay›fl›ndan Millî
Edebiyat›n yazar› olmaya Dertlilerin gözyafl›n› çevrem ile sileyim!..” (Tansel, 1969, 47).
geçifl sürecini anlat›r. Millî
Edebiyat›n do¤du¤u m›sralar›yla tamamlar. Ancak sanatç› bütün elefltirilere ra¤men fliirinin kal›c›l›-
y›llardaki di¤er fliir
anlay›fllar›n› ve onlar›n ¤›ndan ve flair sözünün etkisinden emindir. fiiiri Allah’›n lisan› ve flairi de peygam-
flairlerini de bu vesileyle ber soyuyla iliflkilendirir. Daha sonra Kiral›k Konak’ta Hakk› Celis’in millî fliirin sa-
tenkit eder.
natkâr› için kullanaca¤› bu s›fatlara Mehmet Emin’de s›kça rastlan›r.
“Büyük Sanatkâr” fliirinde bu s›fatlar poetik bir ifadeyle de birleflerek;

“Hay›r, sanat, yaln›z bir süslü hayal, vezin de¤il;
Yaln›z kuru bir e¤lence, yaln›z bir zevk için de¤il.
Bence, büyük sanatkâr, peygamberler soyundand›r
‘Mefkûre’ Ziya Gökalp’›n
dönem insan›n›n dünyas›na Yüre¤inde mustarip ruhlar için ac› titrer;
kazand›rd›¤›, neredeyse Onun dili Allah’›n konufltu¤u bir lisand›r;
sihirli kelimedir. Gelece¤e
güvenini yitirmifl idealsiz
Yüreklere aflk, iman, ümid, ruya ilham eder.” (Tansel 1969: 410).
kalm›fl insana kendine ve
milletine, milletinin fleklindeki m›sralara dönüflürler. Mefkûre, Mehmet Emin’in fliirinin esas›d›r.
geçmifline güven duygusu O günlerin gerçek bir kaos anlam› tafl›yan sosyal hayat› içinde gelece¤e ve ken-
bu kelimenin etraf›nda
kazand›r›l›r. dine güven duygusunu kaybeden insan› için ‘mefkûre’, hayat›n etraf›ndaki pek
çok fleyi anlamland›r›r. Vatan, millet, dil, tarih, hürriyet gibi kelimeler kavramlafl›r-
lar. Böylece sanat da kutsal bir anlam kazan›r. Mehmet Emin de millî meseleler ko-
nusunda duyarl› olmay›, halk› için fliir yazmay› mefkûre sahibi olman›n bir sonucu
olarak görür. “Senden büyük flâirler, sanatkârlar ilham al›r” dedi¤i mefkûre, Alla-
h›n ve resulün ruhunu hayata tafl›maktad›r” (Tansel, 1969, 320).
Mehmet Emin’in fliirlerinde dönemin savafllar›n›n da yans›malar› görünür. Ey
Türk Uyan’da Balkan Savafl›n›n yaratt›¤› felaketleri ele alm›flt›r. Tan Sesleri’nde
Türk birli¤i fikri üzerinde ›srarla durulmufltur. Ordu’nun Destan›, Çanakkale kah-
ramanlar›na ithaf edilmifltir. Dicle Önünde adl› kitapta Türk-Arap dostlu¤u üzerin-
de durulur. Kitap, Irak cephesinde savaflan ordular›m›za ithaf edilmifltir. Hasta Ba-
k›c› Han›mlar’da Birinci Dünya Savafl›nda muhtelif cephelerde K›z›lay’a hizmet
eden kad›nlardan bahsedilir. ‹syan ve Dua, Birinci Dünya Savafl›’nda yaflanan fela-
ketler karfl›s›nda Mehmet Emin’in duygular›n› ifade eder. ... Ayd›n K›zlar›, millî or-
duya ithaf edilmifltir (Ercilasun 2002: 61).
Mehmet Emin [Yurdakul]’in eserleri flunlard›r: Fazilet ve Asalet (1890), Türkçe
fiiirler (1898), Türk Saz› (1914), Ey Türk Uyan (1914), Tan Sesleri (1915), Ordunun
Destan› (1916), Dicle Önünde (1916), Hasta Bak›c› Han›mlar (1917), Turan’a
Do¤ru (1918), Zafer Yolunda (1918), ‹syan ve Dua (1919), Ayd›n K›zlar› (1921),
Ankara (1939).
Mehmet Emin Yolunu Tamamlayan Aray›fllar: R›za Tevfik

20. yüzy›l bafllar›nda millî fliire giden süreçte getirdi¤i sesle gerek içerik gerekse Ziya Pafla 1868 tarihli “fiiir
teknik kullan›mlar bak›m›ndan Mehmet Emin’in fliiri son derece önemli bir basa- ve ‹nfla” makalesinde
‘Türklerin bir fliir ve nesri
makt›r. Her ne kadar Mehmet Emin’in önemli bir flairlik kabiliyetinin olmad›¤› söy- var m›d›r, varsa bu
lenirse de fliirde yapmaya çal›flt›klar› bir teklif olarak dikkat çekicidir. Bu fliirlerle nas›ld›r?’ fleklinde devri için
çok önemli ve uyar›c› olan
halk›n içinde yaflad›¤› sosyal olgular›n edebiyata yine halk›n kulland›¤› bir dille ak- bir soru sorar. Makalenin
tar›lmas›n›n gereklili¤i anlafl›lm›fl ve edebiyat›n do¤u ya da bat› de¤il kendi halk›- devam›nda dildeki ve
edebiyattaki bu olumsuz
n›n estetik birikimini esas almas› hususunun alt› bir kez daha çizilmifltir. Ziya Pa- durumun Türklerin kendi dil
fla’n›n “fiiir ve ‹nfla”s›ndaki bafllang›çtan sonra bu ç›k›fl, “Yeni Lisan” makalesinde- ve edebiyatlar›n›n üzerinde
düflünmemeleri ve baflka
ki tenkitlere ba¤lanacak en büyük ad›md›r. edebiyatlara özenerek taklit
19. yüzy›l ortalar›nda Türk edebiyat›n›n ‘melez’ bir edebiyat oldu¤unu ve tarih etmelerinden
içinde flairlerin as›l edebiyatlar›n› sorgulamak gibi bir kayg› tafl›mad›klar›n› söyle- kaynakland›¤›n› söyler. Ona
göre çözüm tabii olana geri
yen Ziya Pafla’dan sonra “Yeni Lisan” yaz›s›nda “Mutlaka bir devre istiyorsan›z, dönmektir.
söyleyelim, -bu öyle muhtelif ve müteaddit de¤il- ancak iki devre vard›r: 1-fiarka
do¤ru: ‹ran’a. 2- Garba Do¤ru: Fransa’ya.” tespiti yap›lm›flt›r (Ömer Seyfettin,
2001a, 103). Ancak bu sorgulaman›n yap›labilmesi ve çözümün bulunabilmesi için
Mehmet Emin’in basit say›labilecek bir dil ve hece vezniyle fliir yazmay› denemesi Kendini kabul ettirmifl bir
gerekir. Fakat bu fliirde dil, henüz sadeleflme bafllamad›¤› için yapay kalm›fl; hece edebiyat faaliyetinin
karfl›s›nda yer al›rken
ise klasik halk edebiyat› ölçülerinden kaç›n›ld›¤›, uzun hece kal›plar› kullan›ld›¤› onlar›n yapt›klar› gibi
(4+4+4+3=15, 4+4+4+4+3=19 ve 4+4+4+5=17’li gibi) ve hecedeki duraklar kald›r›l- al›fl›lm›fl›n d›fl›n› deneyerek
yenilik yapmak sanatç›
d›¤› için istenen ahengi kuramam›flt›r. Asl›nda Mehmet Emin’in bu uygulamalarla kimli¤in bir göstergesidir.
dönem fliirinin etkisinde oldu¤u ve Servet-i Fünûn flairlerinin iddial› fliir anlay›flla- Mehmet Emin bu sanat
anlay›fl›n›n karfl›s›nda ancak
r›n› sosyal duyarl›l›klar etraf›nda kurmaya çal›flt›¤› söylenebilir. bir iddia tafl›yarak
Servet-i Fünûn fliirinin sone ve serbest müstezat gibi naz›m biçimleriyle üçer, al- durabilirdi.
t›flar, sekizer m›sradan oluflan bentleri kullanmas› da bunun bir baflka göstergesi-
dir. K›sacas› yerli malzemenin modern uygulamalara tabi tutulmas› -henüz denen-
memifl bir yol olarak- Mehmet Emin’in fliirinin baflar›l› olmas›n› getirmemifltir. An-
cak bu deneyim yine de bir bafllang›çt›r.
R›za Tevfik (Bölükbafl›, 1869-1949) bu etkiyle Çocuk Bahçesi dergisinde yay›m-

lad›¤› bir aç›k mektupla Mehmet Emin’in fliirini be¤endi¤ini, kendisinin de art›k
böyle fliirler yazaca¤›n› aç›klar. Bilindi¤i gibi bu mektup ‘1905 Edebî Hareketi’ di-
ye bilinen tart›flmaya yol açm›flt›r. Ancak bu tart›flman›n ard›ndan Mehmet Emin’in
fliirindeki ahenksizli¤in fark›nda olan R›za Tevfik, fliir konusundaki kararlar›n› bir
kez daha gözden geçirmifl olmal›d›r. Çünkü 1911’e kadar fliir yay›mlamaz ve millî
fliir esteti¤inde eksik buldu¤u ahengi tamamlama aray›fllar›n› sürdürür. O, fliirdeki
ahenk eksikli¤inin “(...) flekil ve estetik bak›mdan tekke ve halk fliiri gelene¤ine
ba¤l›” fliir yazarak çözümlenece¤ine inanmaktad›r. Bu anlamda koflma ve nefesler-
den faydalanarak ve hece veznine Mehmet Emin’in kald›rd›¤› duraklar›n yeniden
yerlefltirilmesiyle ahengin tamamlanaca¤›n› düflünmektedir. 1911’de yay›mlad›¤›
“Divan” adl› fliiriyle de bu fliirin ilk örne¤ini verir. Bundan sonra R›za Tevfik’in
Mehmet Emin’den ayr› ve kendine özgü bir fliir yolunu bulmufl oldu¤u görülür.
“R›za Tevfik, bu yeni tarz fliirlerini yay›mlamaya bafllad›¤› y›llarda bir taraftan
da, iyice unutulmufl ve devrin ayd›nlar›nca hakir görülen folklor, eski halk ve tek-
ke fliirini tan›t›c› mahiyette çeflitli makaleler yazmak suretiyle fliir esteti¤ini gelenek
içinde baz› temellere oturtur. Böylece, bu kültürün yeni bir gözle de¤erlendirilme-
sine de yad›mc› olur” (Uçman, 1986, 17). Sanatç› 1911-1921 aras›nda en mükem-
mel fliirlerini yazar. Eski ve yeni anlay›fl›yla yazd›¤› fliirlerini Serab-› Ömrüm (1934)
adl› bir kitapta toplar.
SIRA S‹ZDE R›za Tevfik, SIRA

Mehmet Emin’in fliirinde görülen eksik taraflar› nas›l tamamlar?
S‹ZDE
5
M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹: YEN‹ L‹SAN HAREKET‹
D Ü fi Ü N E L ‹ M D Ü fi Ü N Edergisinde
L‹M
Dil kendi bafl›na ne kadar Genç Kalemler yay›mlanan “Yeni Lisan” makalesiyle Nisan 1911’de
kurallar› ve sözlü¤ü düzenli Türk edebiyat›nda yeni bir anlay›fl bafllar. Bafll›¤›ndan da anlafl›labilece¤i gibi as›l
bir flekilde tespit edilmifl
olsaS da
O yeterli
R U anlam ifade dille ilgili teklifleri
S O R U olan hareket, do¤al olarak bu anlay›fl› edebiyat sanat› içinde ör-
etmez. Onun mutlaka neklendirmek durumundad›r. Yeni Lisan›n temsilcileri ilk andan itibaren önerdik-
edebiyat içinde kullan›lmas›
gerekir. leri dil anlay›fl›n› yazd›klar› edebî metinlerde kullanmay› denemifller, bir anlamda
D‹KKAT D‹KKAT
yabanc› unsurlar›ndan ar›nd›r›lm›fl Türkçe ile sanat eseri yaz›labilece¤ini göster-
mifllerdir. Asl›nda böylece kendilerine konuyla ilgili olarak yöneltilmifl tenkitlere
N N
de yazd›klar›yla cevap vermifl olurlar.
“Yeni Lisan” makalesinde edebiyatla ilgili aç›k tenkitler vard›r, ancak teklifler
AMAÇLARIMIZ
yoktur. Fakat ilk andan itibaren yaz›lanlara bak›l›rsa Ömer Seyfettin’in millî edebi-
AMAÇLARIMIZ
yat için dili ve yerlili¤i esas ald›¤› görülmektedir. ‹lk makalede yerli bir vezin ol-
mas›na ra¤men hecenin kullan›m› konusunda bile kararl› bir yaklafl›m sergilen-
K ‹ T A P mez. Fakat Konlar›n‹ T A Pedebiyatla ilgili teklifleri zaman içinde özellikle de ‘millî edebi-
yat’ kavram› etraf›nda yap›lan tart›flmalarla belirginleflir. Yeterince estetik olmad›¤›
ve sadece halka hitap etti¤i yolundaki tenkitler aras›nda ‘millî fliir ahengi’ yavafl ya-
TELEV‹ZYON vafl flekillenir.
TELEV‹ZYON
Millî Edebiyat fliirinin belirleyici üç özelli¤i vezin ve dil kullan›m› ile içerikte
yerliliktir. 1905 Edebî tart›flmas›ndan sonra asl›nda hece vezni ve sade Türkçe kul-
lan›m› art›k belirginleflmifltir. Fakat özellikle de hecenin kullan›m› Ziya Gökalp,
‹NTERNET ‹ N T E R Ali
Ömer Seyfettin, N E TCanip gibi öncü isimlerin bizzat kendi fliirlerinde bu geçifli ger-
çeklefltirmeleriyle mümkün olur. Ancak “Bu hareketi yaln›zca sade dil ve hece vez-
niyle fliir söylemeye indirgemek do¤ru de¤ildir. ... millî romantik duyufl tarz› yeni
bir sese, söyleyifle, yeni kelime kadrosuna, imge dünyas›na, yeni ve farkl› temalara
ihtiyaç duyar. Bunlar›n birdenbire bulunmas› ve bunlarla üst düzeyde fliir söylen-
mesi mümkün de¤ildir” (Aktafl, 2007, 190). Teklif edilen yenilikler zaman içinde ve
sosyal hayatta yaflananlarla olgunlaflarak flekillenecektir. Özellikle imparatorluktan

millî devlete geçiflin söz konusu oldu¤u bu y›llarda edebiyat sanat›n›n özel olarak
da fliirin sosyal hayattan uzak kalmas› düflünülemez.
fiiir, yaflanan savafllar, savafl›n getirdi¤i felaketler ve insan hayat›nda açt›¤› yok-
sunluklarla di¤er sosyal olaylardan etkilenir ve onlar› anlat›r. Di¤er yandan edebi-
yatla millî bilinç oluflturma, Türklük fluuru uyand›rma arzusu dönem fliirinin fikrî
bir içerik tafl›mas›n› da getirmifltir. Hemen bu paralelde vatan, millet ve kahraman-
l›k duygular›n› anlatan fliirlerle yeni de¤erler dünyas› oluflturulmaya çal›fl›l›r. Des-
tanlardan ve tarihten ç›kar›lm›fl portrelere yap›lan göndermelerle veya onlar›n do¤-
rudan anlat›lmas›yla kahramanl›k duygusu oluflturulmaya ve dönem insan›na rol
modeller sunulmaya çal›fl›l›r. Milli Edebiyat anlay›fl›, halkla edebiyat›n bulufltu¤u,
edebiyat›n halka ulaflt›¤›, halk› anlatan ve e¤iten bir edebiyat yöneliflidir. Do¤uflu-
nun en büyük amili ise 1908 Meflrutiyeti sonras›nda aç›k bir söyleme ulaflan Türk
milliyetçili¤i fikridir.
Yeni Lisan hareketinin edebiyatla ilgili görüflleri hakk›nda düflününüz.

6
fiair Ziya Gökalp
1911-1922 dönemine fikirleriyle yön veren Ziya Gökalp (1876-1924)’t›r. Dönemin Ziya Gökalp için edebiyat
fikir babas› bunun için edebiyata da öncü olur. Çünkü dönem edebiyat›n› etkile- amaç olamaz düflüncelerini
anlatmak için sadece bir
yen asl›nda dil ya da edebiyattan çok düflünce dünyas›nda meydana S O R U gelen de¤i- S O onda
araçt›r. Bu sebeple R U
flikliklerdir. Gökalp ise bir edebiyatç›/sanatç› olmaktan çok bir fikir adam› ve sos- didaktizm/ö¤reticilik, estetik
k›ymetlere göre önceliklidir.
yologdur. Denilebilir ki onun fikrî ya da edebî bütün kalem faaliyeti Türkleri yük-
D‹KKAT D‹KKAT
seltmek içindir. Edebiyat› düflüncelerini genifl kitlelere ulaflt›rmak için araç olarak
kullanm›flt›r. Onun fliiri tam anlam›yla bir düflünce fliiridir. Ziya Gökalp bu konu-
N N
SIRA S‹ZDE
daki görüfllerini “fiuur devrinde fliir susar, fliir devrinde fluur seyirci kal›r. ‹çinde bu- SIRA S‹ZDE
lundu¤umuz zaman, galiba, birinci devreye aittir,” fleklinde etkili bir cümle ile de
ifade etmifltir. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ
Türk milliyetçili¤inin anlat›ld›¤› bu fliirlerin anlam dünyas› Gökalp’›n düflünce
dünyas›n›n takip etti¤i seyir paralelinde Turan’dan Türkiye Türkçülü¤üne do¤ru
daral›r. fiiirin içeri¤ini milletin ve devletin meseleleri tayin eder.K fiiirlerdeki
‹ T A P milliyet- K ‹ T A P
çi yaklafl›m, bu anlay›fla uygun dil ve flekille de birleflir. Ziya Gökalp içerik, dil ve
flekilde teklifleri olan bu fliirle, ayn› zamanda millî edebiyat›n fliirdeki ilk temsilci-
lerinden biri olur. TELEV‹ZYON TELEV‹ZYON
Gökalp millî edebiyat›n vezninin hece oldu¤u inanc›ndad›r. ‹lk fliirlerini aruz
vezniyle yazm›fl olsa da sonraki y›llarda hece vezninin yayg›nlaflmas› için çaba har-
car. 1910 tarihli “Turan” manzumesi bu anlamda bir dönüm noktas›d›r. Çünkü “Tu-
ran”, Türkçülük düflüncesini anlatan ve fikrî bir edebiyata yöneliflin ‹ N T E Rbafllad›¤›
NET bir fli- ‹NTERNET
irdir. Özellikle de fliirin son iki m›sras› tam bir ideolojik ifade tafl›r:
“Vatan ne Türkiyâ’d›r Türkler’e ne Türkistan

Vatan büyük ve müebbet bir ülkedir: Turan” (Tansel 1977: 5).
Fakat fliir aruzla yaz›lm›flt›r. Gökalp bundan sonra heceye geçer. Naz›m flekille-
ri bak›m›ndan da bu tarih bir dönüm noktas›d›r. Gökalp önceleri divan edebiyat›-
n›n flekillerini kullan›rken 1910 sonras›nda art›k halk edebiyat›n›n naz›m biçimle-
rini örnek almaya bafllam›flt›r.
Gökalp ‘Yeni Hayat’ diye adland›rarak prensiplerini ortaya koydu¤u ve döne-
me sundu¤u bir projenin öncülü¤ünü yapm›flt›r. ‘Yeni Hayat’ kendini, milletini ve
milletinin kültürünü tan›yan, milletinin dilini ve tarihini bilen, ona sahip ç›kan ‘ye-
ni insan’›n yaflama biçimidir. Yeni insan halk›n› bilir, halk›n aras›na girer, halk›n
de¤erler dünyas›n› ve bat›y› tan›r. 1911 tarihli “Yeni Hayat ve Yeni K›ymetler” bafl-
l›kl› makalesinden itibaren ‘Yeni Hayat’›n prensiplerini ortaya koyan Gökalp,
1915’ten itibaren bu görüfl do¤rultusunda yazd›¤› makalelerindeki düflüncelerini
Türkleflmek, ‹slâmlaflmak, Muas›rlaflmak (1918)’ta anlat›r. Sonraki y›llarda yazd›¤›
Türkçülü¤ün Esaslar›’nda (1923) ise düflüncelerini bir program haline getirmifltir.
1918’de yay›mlanm›fl Yeni Hayat, bu program›n manzum ifadelerini tafl›maktad›r.
Ziya Gökalp Gökalp, iyi bir flair de¤ildir. Yazd›klar›n›n aras›nda onun iyi bir flair oldu¤unu
gösterecek bir delil de yoktur. Ancak iyi bir düflünce flairidir.
Millî fliir ahenginin oluflmas›nda önemli çabalar› vard›r. Bu çabalardan biri
Türkçülü¤ün Esaslar›’nda son biçimini verdi¤i millî bir edebiyat›n nas›l olmas› ge-
rekti¤iyle ilgili programd›r. Di¤eri millî bir edebiyat›n “halk masallar›ndan ve halk
efsanelerinden” do¤abilece¤i inanc›yla gerçeklefltirdi¤i uygulamalard›r. Gökalp,
Türk masal ve efsanelerini manzum halde yeniden yazmak ister. Bunun ilk örnek-
lerinden biri “Altun Destan” olur. Böylece bir anlamda Türklere alt›n destanlar›n›
sunarak ‘alt›n ça¤’lar›n› hat›rlat›r ve yeniden do¤ma fikrini telkin eder. Bu 20. yüz-
y›l bafllar›nda milletin içinde yaflad›¤› olumsuz sosyal sürecin olumluya dönüfltü-
rülmesi aç›s›ndan son derecede önemli bir giriflimdir. Çünkü tarihe ve destanlara
gidilerek rol modellerine ve yeniden do¤ufl fikrine ulafl›lmaktad›r. Alt›n Ifl›k (1923)
Türk masallar›n›n manzum flekilde yeniden düzenlenerek sunuldu¤u bir eserdir.
“Altun Destan”dan baflka bu çerçevede yaz›lm›fl olan “K›z›lelma”, “Alageyik”, “Al-
t›n Yurt” ve “Millet” gibi fliirler Gökalp’›n ayn› zamanda Turanc› devresinin fliir ör-
nekleridirler. Genç Kalemler’de yay›mlanm›fl olan “Turan” manzumesi ise “... bir
çok içtimai hadiselerin haz›rlad›¤› bir mefkûreyi alevlendirmek için, bir k›v›lc›m
vazifesini görmüfltür. ... Turan manzumesini okuyunca, uzak-yak›n zaferlerimizi
tebcil eden duygular, Türk tarihinin araflt›r›lma¤a muhtaç oldu¤u, bu mevzudaki
garp tedkiklerinin tarafs›z olmad›¤›, damarlar›m›zda bütün ihtiflam› ile yaflayan
bir geçmiflin bulundu¤u hakk›nda ...” görüfller yer almaktad›r (Tansel, 1977, XXI).
Gökalp’›n 1911’den 1915’e kadar yazd›¤› fliirlerinin içeri¤ini uzak Türk tarihi ve
Türk mitolojisi oluflturur. “Alageyik”te sembolik bir anlat›mla çocuklara, “K›z›lel-
ma”da ise gençlere Turanc›l›¤›n esaslar›n› anlat›r, “Lisan” ve “Çanakkale” fliirlerin-
de ise bu anlay›fl›n baflka bir taraf›n› ortaya koyar. Türkiye Türkçülü¤üne geçifl ifa-
desini 1917 tarihli “Kavm” fliiri tafl›r. Yeni Hayat’taki “Vatan” ve “Çobanla Bülbül”
fliirlerinde ise vatan fikri oldukça de¤iflmifltir. Vatanla art›k dönemin fikrî ve sosyal
yönelifllerine uygun olarak s›n›rlar› belirsiz, müphem bir toprak parças› de¤il daha
belirgin, ad› konulmufl bir co¤rafya kastedilir. Bu son dönem fliirlerinde Turan
ideali, kültür milliyetçili¤i/Türkçülü¤ü haline gelmifltir.
Eserleri flunlard›r: fiaki ‹brahim Destan› (1908), K›z›l Elma (1904), Yeni Hayat
(1918), Alt›n Ifl›k (1923), Türkleflmek, ‹slâmlaflmak, Muas›rlaflmak (1918), Türkçü-
lü¤ün Esaslar› (1923), Türk Töresi (1923), Do¤ru Yol (1923), Türk Medeniyeti Ta-
rihi (1926).
Sonraki y›llarda Fevziye Abdullah Tansel taraf›ndan Ziya Gökalp Külliyat› I, fii-
irler ve Halk Masallar› (1952) ad›yla fliirleri ve Ziya Gökalp Külliyat› II Limni ve
Malta Mektuplar› (1965) ad›yla mektuplar› bir araya getirilmifltir. 1976-77 y›llar›
aras›nda Kültür Bakanl›¤› taraf›ndan Makaleler bafll›¤›yla bir seri halinde makalele-
ri de kitaplaflt›r›lmak istenmifltir.
SIRA S‹ZDE Ziya Gökalp’›n

SIRAMillî
S‹ZDEEdebiyat›n fliiri konusundaki çal›flmalar› nelerdir?
7
S O R U S O R U
fiair Ömer Seyfettin (1884-1920)

Türk edebiyat› tarihinde hikâye yazar› olarak önemli bir yeri olan Ömer Seyfettin,
yazmaya fliirle bafllar. Sonraki y›llarda sanat›n›n as›l faaliyet alan› olarak hikâyeyi
seçince daha az say›da fliir yazacakt›r. Sanatç›n›n flimdilik tespit edilebilen ilk fliiri,
14 yafl›ndayken yay›mland›¤› anlafl›lan 1898 tarihli “Lane-i Garam”d›r. Fevziye Ab-
dullah Tansel Ömer Seyfettin’in flairli¤ine dikkat çekmifl ve konuyla ilgili çal›flma-
lar yapm›flt›r. Tansel’in çal›flmalar›yla sanatç›n›n fliirlerinde kulland›¤› takma adlar
belirlendi¤i gibi baz› fliirleri de bir araya getirilebilmifltir. Ömer Seyfettin’in fiiirleri
(1972) adl› bu kitapta tema, flekil hususiyetleri ve vezinleri aç›s›ndan s›n›flanan 77
fliir, yazara ait 86 fliirin bir araya getirildi¤i Ömer Seyfettin Bütün Eserleri (2000) ad-
SIRA
l› külliyat çal›flmas›n›n 5. cildiyle biraz daha geniflletilebilmifltir. S‹ZDE Ömer Sey-
Ancak SIRA S‹ZDE
fettin’in çok fazla takma isim kullanm›fl olmas›, yazd›¤› y›llara ait süreli yay›nlar›n Ömer Seyfettin
eksik ve da¤›n›k olmas›, en önemlisi de sadece fliirlerini de¤il bütün eserlerini sa¤-
l›¤›nda kitaplaflt›ramam›fl olmas› bu say›lar›n yeni bulgularla de¤iflebilece¤ini dü-
flündürmektedir.
Ömer Seyfettin’in fliir sanat›n› iki dönem halinde de¤erlendirmek S O R Umümkündür. S O R U
Yeni Lisan hareketinin bafllad›¤› 1911, Türk dili ve edebiyat›n›n tamam›nda oldu-
¤u gibi onun için de bir dönüm noktas› olmufltur. Özellikle buD ‹hareketin KKAT öncüsü D‹KKAT
ve teorisyenlerinden biri olan Ömer Seyfettin’in eserlerinde dil, konu ve biçim kul-
lan›m›nda çok aç›k bir de¤iflim ve dönüflüm meydana gelmifltir.
N N
1911’e kadar Tevfik Fikret ve Rübab-› fiikeste tesirinde yazan sanatç›n›n Divan
fliirini be¤enmedi¤i ancak Nam›k Kemal’den çok etkilendi¤i anlafl›lmaktad›r. Ru-
flen Eflref’e verdi¤i bir mülakatta ilk fliir döneminden söz ederken de belirtti¤i gibi
ondaki ilk etkiler Edebiyat-› Cedide neslinden gelmektedir.
Atatürk’le de röportaj yapm›fl olan Ruflen Eflref’in Diyorlar ki... adl›

K eseri
‹ T A edebiyat
P tarihi K ‹ T A P
için önemli bir kaynakt›r. Ruflen Eflref’in sanatç›larla yap›lan röportajlar›n›n topland›¤› bu
kitapta birinci a¤›zdan bilgi ve de¤erlendirmeler bulunmaktad›r.
Üslup olarak da Servet-i Fünûn tarz›n›n hâkim oldu¤u bu fliirlerde vezin aruz-
dur. fiairin ferdi duygulan›fllar›, yaln›zl›k, bedbinlik, aflk ve tabiat karfl›s›nda hisse-
dilenler bu fliirlerin aslî konusunu olufltururlar. 1908’den itibaren edebiyat›n sos-
yalleflmesiyle Ömer Seyfettin’in fliirlerinde toplumla ilgili duyarl›l›klar yer almaya
bafllar. Bu duyarl›l›k Balkan Savafllar›yla birlikte onun fliirlerinin hâkim unsuru ha-
line gelir.
Ömer Seyfettin’in 1911’den itibaren baz›lar› üzerinde ‘Yeni Lisanla’ notuyla ya-
Ömer Seyfettin’in 86
y›mlanan fliirlerinde sade Türkçenin esas al›nd›¤›, konuflma dilinde kullan›lmayan fliirinden 53’ü sone
Arapça ve Farsça kelime ve kaidelerle yap›lm›fl tamlamalardan uzak duruldu¤u tarz›ndad›r.
görülür. Daha çok sosyal içerik tafl›yan bu fliirlerden itibaren sanatç›n›n vezin ko-
nusundaki tavr› da kesin olarak heceyi kullanmak yönünde de¤iflmifltir. Bu fliirler-
de halk edebiyat› tesirleri de aç›k olarak hissedilmektedir. Yine Ruflen Eflref’e ver-
di¤i mülakatta millî edebiyat› “Vezinle dilin tam Türkçe yani tabii olmas›...” diye
tan›mlayan yazar, konuflulan ‹stanbul Türkçesi ve millî vezin olan heceyle yaz›l-
m›fl fliirlerin da¤›n›k bir halde yaflamakta olan Türklerin birleflmesine arac› olaca-
¤› konusunda görüflünü dile getirmifltir. 1919 tarihli “Edebî Cereyanlar” makale-
sinde ise geriye dönerek edebiyatta ve dilde yapt›klar›n› de¤erlendirirken “Millî
edebiyat için fliar: Tabii lisan, millî vezinler, asrî nevilerdir!” diyecektir (Ömer
Seyfettin, 2001b, 131). Bu cümleden de anlafl›laca¤› gibi Ömer Seyfettin, 11 Nisan
1911 tarihli “Yeni Lisan” makalesinde hiçbir flairin “...aruzu at›p Mehmet Emin
Bey’in hecai vezinlerini” (Ömer Seyfettin, 2001a, 107) kabul etmeyece¤ini belirt-
ti¤i halde sonraki y›llarda hece veznini Millî Edebiyat›n temel de¤erlerinden biri
olarak göstermifltir.
Aruzu hem Arap ve ‹ran kökenli olmas›, hem de Türkçenin yap›s›na uymama-
s› sebebiyle ‘gayr-i millî’ addeden sanatç›daki bu de¤iflim ilk olarak 12 Mart 1914’te
Zekâ dergisinde yay›mlanan “Millî fiiirler” bafll›kl› yaz›da ortaya ç›kar. Fakat fliirde
kullan›lan dil ve vezinde yerli bir duruflu benimseyen Ömer Seyfettin’in naz›m fle-
killeri konusunda ayn› kararl›l›¤› göstermedi¤i ve ‘asrî neviler’i kullanmay› tercih
etti¤i görülmektedir. Çünkü fliirlerinde en çok kulland›¤› naz›m flekli sonedir.
Halk edebiyat› naz›m flekli olarak sadece 7 adet koflmas› vard›r. Ancak bu kofl-
malar›n 1914’te yay›mlanm›fl olmas› sanatç›n›n yerli flekilleri kullanma konusunda
duyarl›klar›n›n oldu¤unu düflündürmektedir. Fakat bu tarihten sonra kendi sanat›
için art›k hikâyeyi seçmifl olmas›, daha az fliir yazmas› bu tespiti kesinlefltirecek ve-
rilerin olmamas›n› getirir.
Öte yandan Ziya Gökalp gibi Ömer Seyfettin de Türk destanlar›n› nazma çek-
me denemeleri yapm›flt›r. “Yeni Gün-Ergenekon’dan Ç›k›fl”, “Altun Destan”, “K›rk-
k›z Destan›”, “Köro¤lu Kimdi?” onun bu türden deneyimlerindendir. “Yeni Gün”de
Ergenekon’dan ç›k›fl›; “K›rk K›z”da K›rg›zlar›n var olufllar›; “Köro¤lu Kimdi?”de Kö-
ro¤lu’nun gerçek kimli¤i anlat›l›r. Bu fliirler ayn› zamanda Türk destanlar›n›n mo-
dern bir bak›fl aç›s› ve modern fliirin imkânlar›yla bugüne tafl›nmas› deneyimini
yans›tmas› bak›m›ndan önemlidirler. Ad› geçen fliirleri yazd›¤› y›llarda Turanc›
olan sanatç› “Niyazi” ve “Mehmet Emin” gibi baz› fliirlerinde Türk flair ve kahra-
manlar›n› anlat›r. “Fecir”, “Nereye”, “Koflma-3”te Turan aflk› yaflayan kahramanla-
r›n inançlar›; “Yüksek Ayd›nl›klar”, “Günefl” gibi fliirlerde ise Türkçü düflüncenin
sembollere yüklenerek anlat›m› vard›r.
Ömer Seyfettin’in 11 Nisan 1911’den sonraki fliirlerinin aç›k bir flekilde sosyal ko-
nularda yo¤unlaflt›¤›, Türkçü/milliyetçi düflünce paralelinde yaz›ld›¤› görülmektedir.
Örne¤in “Kaflgar/Türk Dünyas›”, “Koflma-1”, “Koflma-2”, “Koflma-4”, “Koflma-5”te
Türk dünyas›n›n olumsuz durumu, “Koflma-6”da ise milletler için mefkûrenin önemi
üzerinde durularak idealizm duygusu verilmeye çal›fl›l›r. “Dul” ve “Niflanl›” fliirleri ise
içinde yaflan›lan savafl dönemiyle yak›ndan ilgilidirler. Bunlarda y›llard›r devam eden
savafllarda sevdiklerini kaybetmifl genç kad›nlar›n ac›nas› durumlar›na dikkat çekilir.
SIRA S‹ZDE Millî Edebiyat Hareketinde

SIRA S‹ZDE Türk destanlar›n› ve masallar›n› nazma çekme deneyimlerinin
8 önemi nedir?
Ali Canip
Ali Canip (Yöntem, 1887-1967) “Yeni Lisan”la bafllayan dilin ve edebiyat›n millîlefl-
S O R U tirilmesi çal›flmalar›n›n
S O R U önemli teorisyenlerindendir. Ziya Gökalp’›n fikir babas› ol-
du¤u bu projenin üç mimar›ndan biri olarak daima içinde olmufl ve Yeni Lisanc›-
lar›n en uzun yaflayan› olarak sonraki y›llarda da bu anlay›fl etraf›nda yaz›lanlar›
D‹KKAT D‹KKAT
yönlendirmifltir. Özellikle de millî edebiyat›n tart›fl›ld›¤› bir dönemde Ali Canip’in
yazd›klar› bu kavram›n belirlenmesine önemli katk›lar sa¤lam›flt›r. “Ziya Gökalp’›n
N N
SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDEbüyük flahsiyetleri, Ali Canip’in bu hareketin içindeki rolünün
ve Ömer Seyfettin’in
anlafl›lmas›na mani olmufltur” (Filizok, 2001, 62).
AMAÇLARIMIZ
Ali Canip’in Muallim Naci tesirleriyle yaz›lm›fl ilk fliirleri gazel tarz›ndad›r. Son-
AMAÇLARIMIZ
raki y›llarda edebiyat›n bask›n sesi Servet-i Fünûn’un etkisine giren sanatç›, Mual-
Ali Canip Yöntem lim Naci’den getirdi¤i dildeki sadelik fikrini dönemin sanat anlay›fl› ile birlefltirir ve
K ‹ T A P Tevfik FikretK ‹ve
T Cenap
A P fiahabettin tesirinde fliirler yazar. Aruz vezni ve sade dille
yazd›¤› fliirlerde dönemin edebiyat›na katk›larda bulunur. “Gurup”, “Gecelere Do¤-

ru”, “Ya¤murdan Sonra”, “Gözlerin”, “Nedamet” gibi fliirler bu y›llardad›r.
Genç Kalemler’de daha sade ve terkipsiz bir dil kullan›m› söz konusu olacak-
t›r. Bu fliirlerinde “...konuflma diline biraz daha yaklaflt›¤› görülür. Ayr›ca bu dö-
nemde yazd›¤› fliirlerde eski bedbinli¤ini terk eder, nikbin fliirler yazar, sosyal ko-
nulara, Türkçülük fikrine yer verir. Genç Kalemler’de neflretti¤i ilk fliir olan ‘Gece-
lerimiz’ ‘Yeni Lisanla’ kayd›yla yay›mlanm›flt›” (Filizok, 2001, 77). “Türklük”, Ali
Canip’in Türk tarihine karfl› duydu¤u hayranl›¤›, “K›fl Duas›” ise Asya Türklü¤ünün
›st›raplar›n› ifade eder.
1913 sonras›nda Ali Canip’in kendini daha çok ilmî çal›flmalara verdi¤i ve gide-
rek fliir yazmay› b›rakt›¤› görülür. Fakat yine de kaynaklar onun 1913 y›l›nda ya-
y›mlanan “Kaval” adl› fliirini hece vezninin ilk baflar›l› kullan›ld›¤› fliir olarak gös-
termektedirler. “‘Kaval’ fliiri hece vezninin yedili, on birli, on beflli kal›plar›yla ya-
z›lm›fl de¤iflik vezinli bir manzumedir ve bu yönüyle de hece fliirinin geliflmesinde
önemli bir merhaledir. fiair, bu fliirinde Selanik’in kaybedilmesinden duydu¤u ›st›-
rab› dile getirmifltir” (Filizok 2001: 79). Filizok, Halid Fahri’nin Yeni Mecmua’da ya-
y›mlad›¤› “Edebî Tetkikler: Yine Vezin Meselesi” bafll›kl› dizi makalesinde, hece
vezninin tafl›d›¤› zorluklar›n onun sayesinde giderildi¤ini belirtti¤ini aktarmaktad›r.
Ömer Seyfettin de 1914 y›l›nda Nevsal-i Millî’de yay›mlanm›fl “Ali Canip Bey ve
Sanat›” bafll›kl› makalesinde “... saf, sade, terkipsiz ve tabii Türkçe ile, yeni lisanla
ilk defa bize güzel fliirler yazan Ali Canip Bey’dir. ... Ali Canip Bey millî edebiyat
mevzular›n›, memleketimizde, yaflad›¤›m›z muhitin içinde bulmufl ve konufltu¤u-
muz saf ve tabii Türkçe ile terennüm etmifltir” (Ömer Seyfettin, 2001a, 289). Ömer
Seyfettin’e göre Ali Canip’in baflar›s› kliflelerden kaç›nmas›d›r. Ömer Seyfettin fikir-
leriyle ve hisleriyle yeni flekiller yaratan Ali Canip sayesinde Türk fliirinin kal›plafl-
m›fl kullan›mlar›ndan kurtulaca¤›na inan›r. O da ‘Kaval’ fliirini örnek vererek Celal
Sahir, Fuad Köprülü gibi milliyetini idrak etmifl di¤er flairlerin de yazacaklar› bu tür-
den fliirlerle hecenin geliflmesine yard›mc› olacaklar›n› söyler. Sanatç›n›n 1902-1912
y›llar› aras›nda yazd›¤› 17 fliiri Geçti¤im Yol (1918) adl› kitab›nda toplanm›flt›r.
Millî Edebiyat Hareketinin Heceyle Yazan Di¤er ‹simleri

Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin ve Ali Canip, ‘Yeni Lisan’ hareketinin fikir babas›, teo-
risyeni ve uygulay›c›lar› olarak yazd›klar› eserlerle ileri sürdükleri dil ve edebiyat
anlay›fl›n›n yayg›nlaflmas› konusunda samimi bir çaba sarf etmifllerdir. Ancak onlar
flair de¤illerdir. Eserleri aras›nda iyi bir flair olduklar›n› gösterecek örnekler de yok-
tur. Sonraki y›llarda Ziya Gökalp bir fikir adam›, Ömer Seyfettin bir hikâye yazar›
Ali Canip’se edebiyat araflt›rmalar› yapan bir kalem olarak yaz› hayatlar›na devam
etmifllerdir. Sonraki y›llarda fliir yazmay› neredeyse b›rakmalar› ve as›l yaz› alanlar›-
na dönmeleri de bunun göstergesidir. fiiir onlar için Türk milletinin hoflland›¤› bu
sebeple de bir fikri anlatmak için kullan›labilecek etkili bir ifade vas›tas›d›r. Türk
milliyetçili¤i düflüncesini anlatmak için her türü deneyen dönemin güçlü isimleri bu Orhan Seyfi Orhon
sebeple fliiri de kullanm›fllard›r. Ancak onlar›n etki alanlar› içinde kalan bir tak›m
gençler millî edebiyat anlay›fl›n›n fliirini yazmaya hatta bu fliirin eksik taraflar›n› ta-
mamlamaya daha o günlerden itibaren bafllarlar. Bunlar›n aras›nda Cumhuriyet
edebiyat›n›n Befl Hececiler adl› ilk fliir grubunun kadrosunu oluflturacak Faruk Nafiz
(Çaml›bel, 1898-1973), Orhan Seyfi (Orhon, 1890-1972), Yusuf Ziya (Ortaç, 1896-
1967) Halit Fahri (Ozansoy, 1891-1971) ve Enis Behiç (Koryürek, 1893/1949) gibi
isimler vard›r. Bir k›sm› ilk fliirlerini aruzla yazm›fllarsa da sonraki y›llarda heceyle
yazmaya, bireysel konularla ilgilenmekten sosyal konularla ilgilenmeye geçerler.
1910’lu y›llar hece vezni ve sade Türkçenin kullan›larak Türklükle ilgili konu-
lar›n anlat›ld›¤› millî fliir ahenginin olgunlaflma dönemidir. Hem sade Türkçe ile
sanat eseri yaz›labilmesi ve bu dille hece vezninin uyum sa¤lamas› hem de he-
ceye bir ahenk kat›labilmesi için epeyce çaba sarf edilmifltir. Befl Hececilerin ba-
flar›s› ‘millî fliir ahengi’ni bütün bu çabalar sonras›nda olgunlaflm›fl bir flekilde al-
m›fl ve kendi gençlik y›llar›n› bu tecrübeler aras›nda geçirmifl olmalar›nda yat-
maktad›r.
Faruk Nafiz ilk gençlik y›llar›nda Millî Edebiyat›n fliirini Servet-i Fünûn ve Fecri
Âti fliiriyle birlikte alsa da sonraki y›llarda millî fliiri seçmifltir. Millî Edebiyattan
Cumhuriyet edebiyat›na geçen en iyi flairlerden biridir. ‹lk fliirlerinde o da aruz
veznini kullanm›fl, Fikret ve Cenap’›n tesir dairesinde ferdî duygulan›fllar›n› anlat-
t›¤› fliirler yazm›flt›r. Gökalp’›n tesir dairesindeyken bile sanatç›n›n yine aruz vezni-
ni kulland›¤› görülmektedir. ‹lk fliir kitab› fiark›n Sultanlar› (1918) bu etkileri yan-
s›tmaktad›r. Ancak Birinci Dünya Savafl› y›llar›ndan itibaren daha etkin bir flekilde
hissedilen millî fliir anlay›fl› Faruk Nafiz’i de etkilemifltir. Dinle Neyden isimli kita-
b›n›n fliirlerini oluflturacak olan hece vezniyle yaz›lm›fl fliirler bu etki alt›nda yaz›l-
m›flt›r. Aruz, Faruk Nafiz’in tamamen b›rakmad›¤› bir vezindir. Zaman zaman bu
vezne dönerek fliirlerini bu ölçüyle yazar. Birinci Dünya Savafl› y›llar›ndan itibaren
konular›nda da sosyal hayatla ilgili bir tak›m duyarl›l›klar bafllar. Ancak ondaki as›l
içerikle ilgili de¤ifliklik Anadolu’ya geçmesiyle gerçekleflmifltir. Bizzat gözlemlenen
daha canl› Anadolu intibalar›, halk fliirinin estetik dünyas›n› benimsemifl olan dö-
nem fliirinin temel ögelerindendir. Faruk Nafiz, 1926 y›l›nda yazd›¤› “Sanat” fliiriy-
le de millî edebiyat anlay›fl›n›n poetikas› say›labilecek metni ortaya koyar. “Han
Duvarlar›” ve “Sanat” fliirleri onu Cumhuriyet edebiyat›n›n iyi flairleri aras›na yer-
lefltirir. Sanat›n›n as›l iyi örneklerini de zaten Cumhuriyet y›llar›nda ortaya koydu-
¤u eserleriyle verecektir. fiairin Millî Edebiyat s›n›rlar› içerisinde yay›mlam›fl oldu-
¤u fliir kitaplar› üç tanedir: fiark›n Sultanlar› (1918), Dinle Neyden (1919) ve Gö-
nülden Gönüle (1919).
Ziya Gökalp’la tan›flt›ktan sonra ondan etkilenerek heceye geçen dönemin bir
baflka genç flairi de Yusuf Ziya’d›r. fiairler Derne¤i’nin kurucular›ndan olan sanat-
ç› hece veznini kullanan flairlere kap›s›n› açan fiair adl› dergiyi de ç›karm›flt›r. Da-
ha önceki ünitede üzerinde durulmufl olan fiairler Derne¤i’nden yeniden söz edil-
memifltir. Ancak k›saca hat›rlatmak gerekirse Haziran 1917’de taklitçi de¤il gerçek-
ten yerli ve yarat›c› bir edebiyat’ vücuda getirecekleri beyan›yla ortaya ç›kan ve he-
ce vezinli fliirler yazacaklar›n› söyleyen bir grup genç, Türk Oca¤›’nda yapt›klar›
birkaç toplant› sonunda fiairler Derne¤i’ni kurmufllard›r. Orhan Seyfi, Hasan Zeki,
Hakk› Tahsin, Safi Necip, Salih Zeki, Selâhattin Enis, Ömer Seyfettin, Faruk Nafiz,
Yahya Saim, Yusuf Ziya fiairler Derne¤i’nin üyeleridirler. fiairler Derne¤i üyeleri,
befl madde halinde Türk Yurdu’nda beyanname niteli¤i tafl›yan kararlar›n› yay›m-
larlar. Kendilerine Servet-i Fünûn’u yay›n organ› olarak seçmifllerdir. Fakat bundan
baflka Dergâh ve Yeni Mecmua’da da edebiyat meseleleri konusunda makaleler
yay›mlayan fiairler Derne¤i üyeleri hece vezninin olgunlaflmas› konusunda önem-
li katk›lara sahiptirler.
Daha sonra mizaha yönelen Yusuf Ziya’n›n bu y›llarda yay›mlanan fliir kitapla-
r› Ak›ndan Ak›na (1916), Cenk Ufuklar› (1917), Âfl›klar Yolu (1919), fien Kitap
(1919), fiairin Duas› (1919)’d›r. Yazar›n bafltan sona heceyle yazd›¤› Binnaz (1917)
adl› üç perdelik manzum tiyatro eseri, hecenin baflar›s›n› göstermesi bak›m›ndan
dikkate de¤er görünmektedir.
Gönülden Sesler’e yazd›¤› ön söz yaz›s›nda Ziya Gökalp etkisiyle Millî Edebiya-
ta geçiflinden söz eden Orhan Seyfi de ilk fliir kitab› F›rt›na ve Kar’da aruz veznini
kullanm›flt›r. Ancak ikinci fliir kitab› Peri K›z›yla Çoban Hikâyesi hece vezniyle ya-
z›lm›flt›r. Bu kitapta “... Türkçenin içine sinmifl aruz terbiyesi, ahengi sa¤layan giz-
li güç durumundad›r. Orhan Seyfi gençlik y›llar›nda kazand›¤› fliire has ritim
duygusuyla konuflulan Türkçeden hareketle bir fliir dilinin teflekkülüne hizmet
eder. fiiir, bir anane üzerine kurulur” (Aktafl, 2007, 200). 1941 y›l›nda yay›mlanan
O Beyaz Bir Kufltu adl› fliir kitab› Ziya Gökalp tesirleriyle girilen sade Türkçe ve
hece vezniyle yaz›lan fliir yolunun vard›¤› noktay› göstermesi bak›m›ndan önemli
görülen bir eserdir.
Millî Edebiyat›n yay›n organlar›ndan Yeni Mecmua’da yay›mlanan SIRA S‹ZDE hece vezniy- SIRA S‹ZDE
le yaz›lm›fl fliirleriyle flöhrete kavuflan Halit Fahri de ilk fliir tecrübelerini aruzla ve
Servet-i Fünûn ve Fecr-i Âti tesirleri alt›nda yazd›¤› fliirleriyle edinmifltir.
1918-1919 D Ü fi Ü N E L ‹ M
y›llar›n›n maddi imkâns›zl›klar› aras›nda k›sa süre yay›mlanan Nedim dergisini ç›-
kar›r. Bu derginin sayfalar›nda hece ya da aruz aras›ndaki tercihin son tart›flmala-
S O R U S O R U
r›ndan biri yaflan›r (Argunflah, 2007, 202-203).
Önceki ünitede “fiair ve fiair Nedim Mecmualar›: Son Hece Aruz Tart›flmas›”
D ‹ K K A T bafll›¤› alt›n- D‹KKAT
da anlat›lanlar› hat›rlay›n›z.
N N
Daha sonraki y›llarda Befl Hececiler diye an›lacak fliir grubunun bu dönemde
yazmaya bafllayan genç isimlerinden biri de Enis Behiç’tir. O da bafllang›çta aruz
vezninde yazd›¤› fliirleriyle Cenap ve Fikret tesirlerini yans›tan fliirlerle kendinden
söz ettirmeye bafllar. Ziya Gökalp’la tan›fl›p onun düflüncelerinden etkilendikten
sonra millî fliir anlay›fl›na geçer. Enis Behiç fliirde ahenge önem vermektedir. He-
ceye geçtikten sonra da bu endiflesi devam etti¤i için, “... hece K ‹ vezni
T A P ile al›fl›lm›fl K ‹ T A P
m›sra örgüsü çevresinde yeni söyleyifl tarzlar› aramay› sürdürmüfltü hatta hece
vezniyle kaleme ald›¤› fliirlerde serbest müstezattan modelini alan m›sra örgüsü
peflindedir” (Aktafl, 2007, 194). Enis Behiç’in Millî Edebiyat fliirine
T E L E V ‹ en
Z Y Omühim
N kat- TELEV‹ZYON
k›s› Türk tarihinden esinlenerek yazd›¤› hamasi fliirlerle döneme özgü bir duyarl›-
l›k oluflturmas›d›r.
MÜSTAK‹L ‹S‹MLER
Millî Edebiyat sosyal ve fikrî içeri¤i olan bir edebiyat anlay›fl›n›n ad›d›r. Türk mil-
liyetçili¤inin bask›n bir düflünce konumunda oldu¤u bu y›llarda do¤al olarak ede-
biyatta da milliyetçi bir ses yans›malar›n› gösterir. fiiirde millî bir içeri¤in konuflu-
lan Türkçe ile ve hece vezniyle anlat›m›n› benimseyen dönem edebiyat›n›n temel
meselesi, millî bir duyarl›l›k oluflturmakt›r. Özellikle de “Yeni Lisan” makalesinin
yay›mlanmas›ndan sonra h›zlanan millî edebiyat› oluflturma sürecinde Ziya Gö-
kalp’›n tesir dairesinde olan flairlerin hece ve sade Türkçe prensibini samimiyetle
benimsedikleri ve eserlerini böylece yazd›klar› görülür. Ancak ayn› duyarl›l›klar›
tafl›d›klar› halde özellikle fliirde sade Türkçe-hece vezni prensibine uymayan güç-
lü sesler de vard›r. Bunlar Mehmet Âkif ve Yahya Kemal’dirler. Her ikisi de içinde
yaflanan sosyal dönemi düflünceleriyle de derinden etkilerler. Makale ve sohbetle-
rinde dile getirdikleri bu düflünce dünyas›n› fliirlerinde de ifade imkân› bulurlar.
20. yüzy›l bafl›nda önemli bir dönüm noktas›nda çözüm önerisi olma iddias› tafl›-
yan bu fikirler taraftar da bulur. Çünkü her biri temellerini Türk insan›n›n toplum-
sal de¤erler dünyas›ndan almakta ve dönemin aray›fllar›na cevap olabilme niteli¤i
tafl›maktad›rlar.
Mehmet Âkif
Cemaleddin Efganî, Mehmet Âkif (Ersoy, 1873-1936), fliirlerinden baflka 1908 sonras› geliflen fikir hare-
Abdülhamid’in faydaland›¤› ketleri içerisinde ‹slamc›l›k anlay›fl›n›n temsilcisi olarak da önemli bir rol oynar.
din adamlar›ndan biridir ve
Osmanl› ayd›nlar› üzerinde Çünkü o, etki alan› olarak sadece nesri de¤il ayn› zamanda, hatta daha fazla, fliiri
yapt›¤› sohbetlerle etkili bir kullanmaktad›r. ‹slamc›l›k ya da ‹ttihad-› ‹slam ise dönemin etkili aray›fllar›ndan bi-
yönlendiricidir. Efganî her ne
kadar Abdülhamid’den farkl› ridir ve Abdülhamid’in I. Meflrutiyet sonras›nda Osmanl›y› yeniden aya¤a kald›r-
olarak “‹slam birli¤inin mak için ileri sürdü¤ü politikalardand›r. ‹slam birli¤ini gerçeklefltirmek isteyen pa-
gerçekleflmesi için her
Müslüman milletin ayr› ayr› diflah›n bir düflünce adam› olarak Cemaleddin Efganî’yi ‹stanbul’da ikamete mec-
uyanmas› ve millî fluuru bur k›lmas›, yüzy›l›n bafl›nda ‹slamc›l›¤› bir devlet politikas› olmaktan ç›karm›fl ve
kazanmas› lâz›md›r,”
görüflünde olsa da özellikle
yayg›n bir düflünce alan›na geçirmifltir.
Türkçü ayd›nlar› etraf›nda ‹slamc›lar Osmanl›n›n içinde bulundu¤u kötü durumun ‹slam’›n özünden
toplam›fl ve etkilemifltir uzaklaflmas›yla ilgisini kurarlar. Bunun için de amaçlar› ‹slam’› hurafe ve bat›ldan
(Ülken, 1979, 207). Ondan
en çok etkilenen isimlerden kurtarmakt›r. Onlar yine dönemin hâkim politikalar›ndan Bat›l›laflmak konusun-
biri de Mehmet Emin’dir. da da fikir üreterek müspet ilimlerle ‹slam’› birlefltirmek ve dinin ilerlemenin
önünde engel olmad›¤›n› anlatmak isterler. Bu ‘modernist ‹slamc›l›k’t›r. Bu dü-
flüncenin 20. yüzy›l bafl› edebiyat›ndaki en mühim temsilcisi ise Mehmet Âkif’tir.
Ça¤dafllaflmak için gerekli olan Bat› medeniyetine tenkitçi bir tav›rla bakarak, ge-
rekli konularda örnek al›nmas›n› teklif eden Âkif, Avrupal› bir e¤itim anlay›fl›n›
esas alan Halkal› Baytar Mektebinden mezundur. Bu okulda bat› medeniyetinin
ilim ve fenniyle tan›flm›fl, tenkitçi ve sentezci bir tav›r kazanm›flt›r. fierif Aktafl
onun bu tavr›n›n Mutavass›tlarla örtüfltü¤ünü düflünür ve onu Mutavass›tlar›n 20.
as›r bafllar›ndaki temsilcisi olarak gösterir (Aktafl 1996: 33). Bu Mehmet Âkif’in
millî edebiyat kadrosu içerisinde düflünülmesini gerektirir. fierif Aktafl, Yeni Li-
san’› haz›rlayan flartlara Mutavass›tlar›n dil ve edebiyat görüfllerini de ilave eder.
Mutavass›tlar ne Do¤ulu ne de Bat›l› olmay› seçmifl, yerlili¤i ön plana ç›karm›fl-
Mehmet Akif Ersoy lard›r. Ancak baflka medeniyetlere yönelifl de kendi haline b›rak›lmayacakt›r.
Öncelikle yerli olan› belirleyecek olan bir ‘heyet-i ilmiye’nin, Do¤u ve Bat› me-
deniyetlerinden al›nacaklar› da tespit etmesi istenir. Bafllang›çta bir medeniyet
projesi olarak görülebilecek Mutavass›tîn anlay›fl› bu anlamda edebiyatta da uy-
gulamalar›n› gösterir (Aktafl 1980: 33).
S›rat-› Müstakim 1908’den Âkif, makale ve fliirlerinde ‹slam’› modernleflmeyle uzlaflt›ran görüfllerini dile
sonra yay›na bafllayan getirir. Bunlar S›rat-› Müstakim dergisinde okuyucusuna ulafl›rlar.
‹slamc› bir dergidir ve
baflyazar› Âkif’tir. Sonraki ‘Asr-› Saadet’in ‹slam’›n özünün hurafe ile bozulmad›¤› ideal dönem oldu¤una
y›llarda dergi Sebilü’r-Reflat inanan yazar, ‹slamc›lar ve Türkçüler aras›nda kavmiyet ve ümmet kavramlar› et-
olarak yay›n hayat›na devam
edecektir. raf›nda yap›lan tart›flmalar› da ortadan kald›rmak istemifltir. Mehmet Âkif ‹slam’›n
kavmiyete karfl› oldu¤u Türkçülerinse kavmiyetçi olduklar›n› belirterek Türkçü an-
lay›fltan ayr›l›r. Ancak Türkçülerle özellikle de Ziya Gökalp’la halk›n önünde tart›fl-
mak ve bu iki görüflü birbirine yaklaflt›rmak istemifl, fakat bu arzusu cevaps›z kal-
m›flt›r. Ancak Balkan Savafllar›ndan itibaren ülke üzerinde dolaflan tehlikeler Âkif’in
de Millî Mücadele’ye kat›lmas›n› gerektirmifltir. Gökalp’›n Türklü¤ün de¤iflmez ve
tamamlay›c› de¤eri olarak ‹slam’› göstermesi Âkif’in Anadolu’da cami kürsülerin-
den verdi¤i vaazlarla halkta millî mücadele fluurunu uyand›rmas›, önceleri birbiri-
ne tezatm›fl gibi görünen bu iki düflüncenin de¤iflen flartlar içerisinde birbirine ya-
k›nlaflt›¤›n› göstermektedir. “... eski tipte, flekilci, mutaass›p bir Müslüman” (Kap-
lan, 1986, 2) olmayan Âkif, gerçekten de Anadolu’nun baz› flehirlerinde verdi¤i va-
azlarla halk üzerinde son derece etkili olmufltur. Bu yaklafl›m onun de¤iflen sosyal
flartlar do¤rultusunda ‹ttihad-› ‹slam fikrine baflka boyutlar ilave etti¤inin de bir
göstergesidir.
Mehmet Âkif toplumla ilgili duyarl›l›klar› olan bir flairdir. ‹çinde yaflad›¤› toplu-
mun de¤erler dünyas› ve meseleleri onu çok ilgilendirir ve bunlar› edebî eserinin
konusu haline getirir. Fakat o sadece tespitler yapmakla kalmaz ayn› zamanda kur-
tulufl önerilerinde de bulunur. Ona göre çözüm ‹slam›n özünün bat›n›n fenniyle
birleflmesidir. Bat›n›n tenkitçi düflünceye tabi tutulmadan kabullenilmesi ya da red-
dedilmesi gibi yaklafl›mlar›n d›fl›nda olan bu görüflü gerçekçidir ve devri için de
yol göstericidir.
Mehmet Âkif’in ‹slamc›l›¤a getirdi¤i yorum nedir? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
9
Âkif gerçekçili¤iyle toplumun daha s›radan meselelerine de yönelmifltir. Sokak-
lar, insanlar, aileler, kad›nlar ve çocuklar onun fliirinde kendilerine en genifl yeri
bulurlar. Bizzat kendisinin yayg›nlaflt›rd›¤› manzum hikâye türüyle toplumla ilgili
manzaralar çizer. Bu manzaralarda devrin insan› ve meseleleri yer S O al›r.
R U fiair, “... bu- S O R U
nu kendini ›st›rap çeken fakir halktan ay›rarak, nutuk söyleyerek gerçeklefltirmez,
halk›n içine girer, onun derdini, s›k›nt›s›n› yaflar ve onun dili ile ifade eder. Hal- D‹KKAT
D‹KKAT
k›n konuflmas›, sohbet, argo ve öfkeden bezginli¤e kadar de¤iflen bütün tonlar›yla
fliirlerini meydana getirir” (Enginün, 1991, 147).
N N
Bütün bu yönelifller canl› hayat sahnelerinin Mehmet Âkif’in fliirinde genifl bir
yer almas›n› getirir. Bunu ço¤u zaman bir ironinin de eflli¤inde sunan sanatç›n›n
“... fliirinde; herhangi bir tiyatro, bir romanda rastlayaca¤›m›z meselelerden çok
fazlas›n› buluruz. Âkif yaflad›¤› devirden ald›¤› bu zengin malzemeyi sanat›yla da
süsleyerek orijinal bir hale koyar” (Ercilasun, 1997, 61).
Mehmet Âkif’in fliirinin önemli özelliklerinden biri aruz vezninin
K ‹ T Asokakta P konu- K ‹ T A P
flulan Türkçeyle birlefltirilerek ona millî bir kimlik kazand›r›lmas›d›r. Böylece Mu-
allim Naci’yle bafllat›lan aruzun Türkçelefltirilmesi yolu bir anlamda gerçeklefltiril-
mifl olur. Özellikle millî edebiyat›n vezni olarak hecenin gösterildi¤i
T E L E V ‹ Z Y ancak
ON bir ta- TELEV‹ZYON
raftan da bu veznin ahenksizli¤i konusunda tart›flmalar›n sürdü¤ü bir zamanda
Âkif’in ç›k›fl› önemli ve dikkat çekicidir. Bütün fliirlerinde aruz veznini kullanarak
Millî Edebiyat›n belirledi¤i prensiplerin d›fl›na ç›kan flair, Türk milletinin de¤erler
dünyas›n› anlatan, yerli hayat›n izlerini tafl›yan ve son derece‹ Nsa¤lam
T E R N E T gözlemlere ‹NTERNET
dayanan fliirleriyle dönemin fliirine önemli bir yorum katm›flt›r.
Mehmet Âkif’in fliirinin özellikleri hakk›nda bilgi veriniz. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
10
Mehmet Âkif, fliirlerini yedi kitaptan meydana gelmifl olan Safahat’ta toplam›fl-
t›r. 1911 tarihli birinci kitap Safahat bafll›¤›n› tafl›r. Sadece ismiyle de¤il ayn› za-
manda içindeki fliirlerle de Safahat’›n bütününü iflaret eder. Kitab›n bafl›nda flairin
fliir görüflünü ifade eden bir poetik metinden sonra yer alan “Tevhid S O R U yahud Fer- S O R U
yad”, “Fatih Camii” ve “Hasta” Âkif’in bundan sonra üzerinde duraca¤› konular›
müjdeler. “Fatih Camii” ve “Hasta” fliirleriyle sosyal içerikli bir fliirin “Tevhid yahud
D‹KKAT D‹KKAT
Feryad”la da fliirde ‹slamc› bir yaklafl›m›n ilk haberleri vard›r.
Bat› hayranl›¤› ile dine karfl› bir kavmiyet anlay›fl›n›n tenkidi 1912 tarihli ilk ki-
N N
tap Süleymaniye Kürsüsünde’nin ana temas›n› oluflturmaktad›r. SIRABat›c›l›k
S‹ZDE ve Türk- SIRA S‹ZDE
çülü¤ü ‹slam birli¤i için sak›ncal› gören Âkif, Abdürreflid ‹brahim Efendi’ye Süley-
maniye kürsüsünden verdirdi¤i vaaz›nda da ‹slam dünyas›n›n tenkidini yapt›r›r.
Abdürreflid ‹brahim Efendi ‹slam ülkelerinde geleneklerle ve bat›lla örtülerek bo-
zulmufl bir ‹slam›n yaflad›¤›n› söyleyerek Müslümanlar› da tenkit eder. ‹slamiyet
kendini özüne döndürecek bir ink›lab›n oluflmas›n› beklemektedir. K ‹ T A P K ‹ T A P
1913 tarihli Hakk›n Sesleri, Safahat’›n üçüncü kitab›d›r. Kitapta sekiz ayet ve bir
hadisin manzum flekilde aç›klamas› yap›lmaktad›r. Balkan Savafllar›n›n olumsuz
sonuçlar›ndan bahsedilerek Süleymaniye Kürsüsünde’de oldu¤u gibi ‹slam dünya-
s› bir uyan›fla ça¤r›l›r.
Dördüncü kitap Fatih Kürsüsünde’de (1914) yine ayn› konular yer al›r. Kitapta
Galata Köprüsü’nden Fatih’e do¤ru yürüyen iki arkadafl, toplumun ve medeniye-
tin birtak›m meselelerini tart›flmaktad›rlar. Onlara göre bütün bu s›k›nt›lar›n sebe-
bi cahilliktir.
Safahat’›n beflinci kitab› Hat›ralar (1917)’d›r. Hat›ralar’da baz› ayet ve hadis-
lerin manzum yorumlar›yla flairin Birinci Dünya Savafl› y›llar›ndaki seyahat izle-
nimleri yer al›r. Bat›ya özellikle de Almanya’ya yapt›¤› seyahatlerde orada madde
ile ruhun birlikteli¤ini gören Âkif, Osmanl› ayd›n›n›n bat›y› yanl›fl tan›d›¤› konu-
sundaki düflüncesini ifade eder. “Berlin Hat›ralar›”nda flairin gözüyle yap›lm›fl bir
Almanya-Türkiye mukayesesi vard›r.
Alt›nc› kitapla Âkif sanat›n›n zirve eserini verir. fiiirinin kendine özgü ve ayr› bir
ses kazand›¤› As›m (1924) diyaloglarla süren uzun ve tek bir manzum hikâyeden
meydana gelir. Hocazade ve Köse ‹mam’›n eser boyu süren diyaloglar› sayesinde
‹slam dünyas›n›n, Osmanl›n›n, nesillerin, e¤itimin ve di¤er toplumsal konular›n
tenkitleri yap›l›r, bunlar›n iyilefltirilmesi konusunda öneriler getirilir. Eserde As›m
yeni nesli temsil etmektedir. Hocazade ise As›m’›n neslinden ümitlidir. Kitab›n bu
bölümü, As›m ve arkadafllar›n›n Avrupa’n›n ilim ve tekni¤ini almak üzere yola ç›-
k›fllar›yla tamamlan›r.
Yedi bölümden meydana gelen Safahat’›n son kitab› Gölgeler (1933)’dir. Kitap-
ta Âkif’in M›s›r’da yazd›¤› fliirler biraraya getirilmifltir. Art›k sosyal meselelere ilgi-
lenmeyen flair, Türkiye’den uzak olmas›n›n da getirdi¤i hasret psikolojisiyle hare-
ket etmektedir. Oldukça bedbindir. Bu durum Âkif’i son kitab›nda daha önce ke-
sinlikle karfl› oldu¤u tasavvufla ilgilenmeye de yönlendirmifltir.
Yahya Kemal
Yahya Kemal (Beyatl›, 1884-1958), edebiyat sanat›ndaki en iyi eserlerini sonraki y›l-
larda verdi¤i ve bu anlamda as›l tesirlerini daha çok Cumhuriyet y›llar›nda yapt›¤›
için Cumhuriyet devri sanatç›lar›ndan say›labilir. Fakat sanat görüflü, Millî Edebiyat
y›llar›nda etkili bir flekilde yönlendirdi¤i fikir ve sanat hareketleri içerisinde olgun-
laflm›flt›r. Meflrutiyet sonras›nda Fransa’dan dönerken Frans›z fliirinin kendini yeni-
leme yollar›n› Türk fliirine uygulama konusunda zihninde birtak›m birikimler de ge-
tiren Yahya Kemal, bir yandan da tarihin içinde Türk’ün yerini aramakla meflguldür.
Yahya Kemal’in 1910’lu y›llardaki as›l etkisi sanat›ndan çok fikirleriyle olur.
Fransa’da bulundu¤u y›llarda etkilendi¤i topra¤a ba¤l› milliyetçilik fikrini sohbet-
leri ve yaz›lar› arac›l›¤›yla yayar. Devrin meselelerine realist bir çözüm önerisi ge-
Yahya Kemal Beyatl› tiren bu fikir, Anadolu’da geliflecek olan Millî Mücadele ve sonras›n›n felsefesini de
oluflturur.
SIRA S‹ZDE Yahya Kemal’in

SIRAMillî
S‹ZDEEdebiyat hareketindeki etkisi nedir?
11
1912’de Türkiye’ye dönen Yahya Kemal’in sanat ve düflünce dünyas›n›n özünü
Albert Sorel ve Camille Julian’›n düflünceleri oluflturmaktad›r. Sorel’in “Dünyada
henüz keflfedilmemifl iki fley vard›r: Co¤rafyada kutup ve tarihte Türklük” cümle-
S O R U siyle Julian’›n
S Otopra¤a
R U ba¤l› milliyetçilik görüflünü ifade eden “Frans›z topra¤› bin
y›lda Frans›z milletini yaratt›” cümlesi, Yahya Kemal’in düflüncesinin temellerini
D‹KKAT D‹KKAT
oluflturur. Sanatç› Birinci Dünya Savafl›n›n sonlar› ve Mütareke y›llar›nda gençlere

verdi¤i dersler ve onlarla yapt›¤› sohbetlerde hem kendi düflüncesini gelifltirmifl
hem de etki alan›n› geniflletmifltir. Peyami Safa “Yahya Kemal’in en köklü ve soylu
taraf›, fliirlerinden ziyade sohbetlerinde ifadesini bulan tarih aflk›d›r” diyerek
onun etkili ve tarihe odaklanm›fl sohbetlerini de¤erlendirmektedir (Safa, 1990,
295). Gerçekten de tarih, Yahya Kemal’in zihnini sürekli meflgul eden, fliirinin ve
özellikle de nesrinin etraf›nda döndü¤ü, adeta bir aflk hâlinde ba¤l› oldu¤u konu-
dur. fiaire göre 20. yüzy›l›n bafl›nda milletçe içine düflülen felaketlerin sebebi, mil-
letin tarih bilmezli¤i ile bizzat kendi tarihine olan kay›ts›zl›kta yatmaktad›r. “Yanl›fl
Müddealar” bafll›kl› bir yaz›s›nda “1908’den önce -ve hatta daha sonralar›- millî
tarihimizi daha iyi bilmemek yüzünden kap›ld›¤›m›z dalâletlerin ve bu dalâletler
yüzünden görmüfl oldu¤umuz felaketlerin hududunu Allah bilir” (Yahya Kemal,
1975, 86) der. Avrupal›lar ise tarihlerine karfl› sayg›l› bir bak›fla ve onu kaydetme
konusunda ciddi bir kayg›ya hatta disipline sahiptirler. Fakat Yahya Kemal’e göre
Türkler, tarihi yapan ama yazmayan millettirler. Oysa di¤er milletlerin tarihlerinde
oldu¤u gibi Türk milletinin tarihinde de sonraki nesillere aktar›lmas› gereken, üs-
telik edebî eserlerini besleyecek, ders al›nacak say›s›z olay vard›r. Yaflayanlar›n
kendi hat›ralar›n› bile yazmam›fl olmas›, insanlar›n tarihe uzak durmas›, tarihin de-
¤erlendirilememesine, unutulmas›na ve sonuçta Yahya Kemal’in ‘kolektif fluuralt›’
dedi¤i ortak haf›zan›n oluflamamas›na yol açmaktad›r. Oysa 1910’lu ve 1920’li y›l-
lar›n millet ve devlet oluflturma sürecinde bu ‘kolektif fluuralt›’na ihtiyaç vard›r. Bu
bilinçle hareket eden sanatç› sohbetleriyle etkili olur. Yahya Kemal, fliirinin ve nes-
rinin konusunu da bu düflünce etraf›na yerlefltirmifltir. Onun eseri tarihten hareket-
le ve bir bilinç oluflturma arzusunun ciddi aray›fl ve yönelifllerini tafl›rlar.
Yahya Kemal’in “...aflk temas›n› iflleyen fliirlerinde de ayn› yaklafl›m› bulabili-
riz. Unutulmamal›d›r ki, Yahya Kemal, Kendi Gök Kubbemiz’in flairidir. Onun ta-
rihe yönelifli, kendi flahsiyetimizi aray›fl›n bir sonucudur” (Çetiflli, 2007, 287). Bü-
tün bunlar Yahya Kemal’in edebiyata toplumla ba¤lant›s› olmayan, içi bofl sadece
flahsi duygulanmalar›n anlat›m›n› yüklenen bir sanat olarak bakmad›¤›n›, genifl an-
lam›yla sanat› dar anlam›yla edebiyat› milletin yaflad›klar›n› sonraki zamanlara ak-
taran ve vesika k›ymeti tafl›yan bir arac› olarak de¤erlendirdi¤ini göstermektedir.
Hâlbuki Türkler tarihlerini yazmad›klar› gibi nesir ve resim sanat›na olan ilgisizlik-
leri nedeniyle arkalar›nda tarihlerini canland›rmaya yarayacak birikimleri b›raka-
mam›fllard›r. Yahya Kemal bundan flikâyet eder (Argunflah, 2010, 132). Ona göre
fliiri ve nesri Avrupal›lar gibi anlayamad›¤›m›z için fliirimiz ruhumuzu, nesrimiz de
hayat›m›z› aksettirememifltir. Yap›lacak fley “...onlar nas›l anl›yorlarsa t›pk› öyle
anlamak ve ondan sonra kendi eserimize vücud vermek...” tir (Beyatl›, 1984, 72).
20. yüzy›l Türk edebiyat›n›n en iyi flairlerinden biri olarak bilinen Yahya Kemal, Yahya Kemal ilk fliirlerini
fliirde ‘mükemmel’ olan›n peflindedir. Onun fliiri, ilham›n sevkiyle ve bir ç›rp›da ya- 1918’den itibaren Yeni
Mecmua’da “Bulunmufl
z›labilen fliir de¤ildir. Son fleklini ancak y›llar›n içerisinde ve uzun bir çal›flman›n Sahifeler” bafll›¤› alt›nda
ard›ndan kazanabilir. Öte yandan Yahya Kemal’in fliirini zorlaflt›ran bir baflka un- yay›mlamaya bafllar.
sur, bunlar›n bir ‘kültür’ fliiri olmalar›d›r. Özellikle Türk-‹slam medeniyetinin este-
tik ifadesini üstlenmifl olan bu fliirler, yafll›l›k, ölüm ve aflk gibi çok bireysel görü-
nen konularda bile tafl›d›klar› anlam de¤erleri ile bir medeniyetin hatta insanl›¤›n
düflünce biçimini, hayata bak›fl tarz›n› ifade eden nitelikler tafl›rlar.
Yahya Kemal, edebiyat dünyas›n›n beklentilerine ra¤men fliirlerini çok zor ya-
y›mlar. fiiirlerinin kitaplaflmas› ise ancak ölümünden sonra olabilir. Bunun sebebi
fliirlerin parnasizm ve sembolizmden al›nan mükemmeliyetçi anlay›flla çok uzun
y›llar içerisinde tamamlanabilmesidir.
Yahya Kemal bir Millî Ona göre fliir, bir ‘istif’ ya da ‘külçelefltirme’ sanat›d›r. Eski fiiirin Rüzgâr›yle ve
Edebiyat sanatç›s› olmas›na
ra¤men bütün fliirlerini aruz Kendi Gök Kubbemiz bafll›kl› kitaplarda yer alan fliirleri, bu istif/külçelefltirme sa-
vezniyle yazm›flt›r. Onun nat›n›n her bak›mdan en güzel örneklerini sunarlar. Bu konuda Fransa’da edindi-
hece vezniyle yaz›lm›fl bir tek
fliiri vard›r. O da “Ok”tur.
¤i Frans›z fliirinin kendini yenilemek için kaynaklar›na dönmesi konusundaki göz-
lemleri ve Heredia’n›n tesirleriyle Divan fliirine yönelmifltir. Böylece Heredia’n›n
‘beyaz lisan’ olarak adland›rd›¤› görüflle tabii Türkçeye ulafl›rken devrinin vezin
konusundaki seçiminden ayr› düfler.
Çünkü onun fliirde arad›¤› sestir, bu sesi de aruzda buldu¤una inan›r: “fiiir bir
na¤medir. ... Bu na¤meyi ifade etmek için vezin ve lisan ancak ve ancak alettir.
fiiirde nefes ve ses iki unsurdur. M›sra›n ayaklar› yerden kopmazsa yahut en hafif
kula¤› bir ses gibi doldurmazsa halis fliir de¤ildir. ... fiiir duygusunu lisan haline
getirinceye kadar yo¤urmak ve en çok toplu bir madde haline sokmak, o kadar ki
m›sra gûya hissin ta kendisi imifl gibi karie bir vehim vermek” (Beyatl›, 1984, 48).
Bu düflünce fliirin üzerinde ciddi bir çal›flman›n yap›lmas›n› gerektirir. fiiirdeki ke-
limeler ve kelimedeki sesler üzerinde düflünen sanatç›, anlam dünyas›yla birleflen
sa¤lam bir müzikal yap›y› kurmak ister.
Yahya Kemal fliirinin temel k›ymetlerinden birini de tarih, müzik ve mimari gibi
kültürü oluflturan sanatlar meydana getirirler. Bu sanatlar›n tarih ve edebiyat gibi
geçmifli gelece¤e tafl›yan arac›lar oldu¤una inanan flair, onlara fliirinde genifl yer ve-
rir. fiiirinin zirve eserlerinden olan “Süleymaniye’de Bayram Sabah›” bu anlamda
önemli bir fliirdir. Süleymaniye Camisi Türk tarihi, sanat› ve insan›yla bütünleflir.
1920’li y›llarda Dergâh dergisinde ismine rastlanan Yahya Kemal’in fliiri 1930
sonras› Türk fliirini Ahmet Haflim’le birlikte besleyen ana damarlardan biridir. Öz
fliir yanl›s› olan bu iki isim öncesinde oldu¤u gibi sonras›nda da sosyal hayat› ve
onun meselelerini eserlerine almazlar. Burada Ahmet Haflim (1887-1933) çok daha
ilgi çekici bir portredir. Çünkü bir anlamda kültür fliiri yazan Yahya Kemal fliirini
sosyal olaylarla de¤ilse de fikrî bir içerikle besler. Buna karfl›l›k Ahmet Haflim öz
fliir yan›nda oldukça kararl› bir tav›r sergiler. Üstelik her ikisi de ayn› sosyal döne-
mi, Anadolu co¤rafyas›nda yaflayan insanlar›n tan›k olduklar› bütün siyasî, fikrî
olaylar› ve ard› ard›na gelen savafllar dönemini idrak ettikleri halde Haflim’in bun-
lar› fliirine tafl›mamas› gerçekten seçilmifl bir tavr›n sonucu olarak de¤erlendirilme-
lidir. Ancak bu iki flairi birlefltiren etkilendikleri Parnasizm ve Sembolizm dolay›-
s›yla da fliirde mükemmeliyetçili¤in peflinde olmalar›d›r.
Özet
Millî Edebiyat hareketi, II. Meflrutiyet Dönemi Türk Ede- le kahramanl›k duygusu oluflturulmaya çal›fl›l›r. Böyle-
biyat›n›n bask›n edebî yönelifllerinden biridir. “Yeni Li- ce dönem insan›na rol modeller sunulur. 1910’lu y›llar-
san” makalesiyle ortaya ç›kan ve millî bir edebiyat› bafl- da sanatç›lar›n Türk destanlar›n› ve masallar›n› nazma
latan sanatç›lar dönem insan›n›n aray›fl ve ihtiyaçlar›n› çekme deneyimlerini, bir modern destan yazma çabala-
hem içerik olarak hem de dil ve di¤er teknik malzeme- r›n›, tarihe yönelifllerini kolektif fluuralt›n› harekete ge-
nin kullan›m›nda tatmin edebilirler. 1911-1922 aras›n- çirme, edebiyatla millî bilinç oluflturma, Türklük fluuru
daki y›llar, Osmanl› co¤rafyas›nda yaflayan insan için uyand›rma arzusuyla birlikte düflünmek gerekir.
oldukça önemli bir dönemdir. Dönemin önemini belir-
lemek için imparatorluktan millî devlete geçildi¤ini dü-
flünmek bile yeterlidir. Ciddi bir karmaflan›n ve millîlefl-
menin söz konusu oldu¤u bu süreçte sanat›n bunlar-
dan uzak kalmas› düflünülemezdi. fiiir de halka ulafl-
mada en etkili yol olarak kendine düflen görevi yerine
getirir.
Millî Edebiyat hareketi fliirinin temel prensiplerini sade
Türkçe ile hece vezninin kullan›m› oluflturur. Ancak bu
y›llarda aruz vezniyle yazd›¤› halde dönemin aray›fl ve
heyecanlar›na cevap olan flairler de vard›r. Bu durum
teknik malzemenin yan›nda aktar›lmas› gereken ruhun
önemini düflündürür. Bu sebeple en az dil, vezin ve
halk edebiyat› flekillerinin kullan›m› yan›nda Türk mil-
letinin tarih boyunca edindi¤i deneyim ve birikimlerin,
içinde yaflad›¤› flartlar›n tenkit ve yorumlar›n›n, gele-
cekle ilgili ümit ve güven duygusunun da aktar›lmas›y-
la verilen millî ruhun, millî fliir anlay›fl›n›n içinde yer al-
d›¤›n› göstermektedir.
Millî Edebiyat hareketinin bask›n anlay›fl oldu¤u s›ralar-
da, bu anlay›fltaki fliirinin temel prensiplerinin d›fl›na ç›-
kan flairler de vard›r. ‹lk grup kulland›klar› teknik mal-
zeme dolay›s›yla ayr›l›rlar. Millî Edebiyatla halka ait bir
dil, vezin ve naz›m biçimi kullan›m›n›n tercih edilmesi-
ne karfl›l›k Mehmet Âkif, Yahya Kemal hatta Fecr-i Âti
flairi Ahmet Haflim, aruz vezni taraf›nda yer al›r. Bu ter-
cih onlar›n nispeten daha ifllenmifl bir dil kullanmalar›-
n› da gerektirmifltir.
Millî Edebiyat hareketi fliirini as›l yönlendiren anlay›fl
Yeni Lisan’d›r. Her ne kadar “Yeni Lisan” makalesi dil-
le ilgili önerilere sahipse de zaman içinde edebiyatla il-
gili önerileri de somutlaflmaya bafllayacakt›r.
Millî Edebiyat hareketi fliirinde destana ve tarihe ciddi
bir yönelifl vard›r. Çünkü destanlar ve tarih, milletin flu-
ur alt›n› olufltururlar. Kaosun söz konusu oldu¤u dö-
nemlerde bu fluuralt›na gidilerek milleti oluflturan in-
sanlara kendine güven duygusu verilir. Destanlardan
ve tarihten ç›kar›lm›fl portrelerin anlat›lmas›yla veya on-
lar›n hayatlar›na, mücadelelerine yap›lan göndermeler-
1. Afla¤›dakilerden hangisi Millî Edebiyat hareketinin 6. Afla¤›dakilerden hangisi fiairler Derne¤i’nin fliir gö-
etkili oldu¤u dönemdir? rüflüdür?
a. 1828-1928 a. Millî fliir ahengi do¤rultusunda fliir yazmak
b. 1860-1908 b. Servet-i Fünûn fliir anlay›fl›n› diriltmek
c. 1908-1918 c. Fecr-i Âticileri devam ettirmek
d. 1911-1918 d. Divan Edebiyat›’na dönmek
e. 1911-1922 e. Nev-Yunanilik anlay›fl›n› diriltmek
2. Türkçe fiiirler kitab›n›n yazar› afla¤›dakilerden han- 7. Mehmet Âkif hangi naz›m biçimini yayg›nlaflt›rm›flt›r?
gisidir? a. Sone
a. R›za Tevfik b. Koflma
b. Ömer Naci c. Serbest müstezat
c. Mehmet Emin d. Manzum hikâye
d. Ziya Gökalp e. Gazel
e. Ahmet Haflim
8. Mehmet Âkif fliirlerini hangi kitapta bir araya getir-
3. Millî Edebiyat Hareketi fliirinin belirleyici ismi kim- mifltir?
dir? a. Eski fiiirin Rüzgâr›yla
a. Mehmet Âkif b. Türkçe fiiirler
b. Ziya Gökalp c. Safahat
c. Faruk Nafiz d. Kendi Gök Kubbemiz
d. Ömer Seyfettin e. Han Duvarlar›
e. Orhan Seyfi
9. 1905 Edebi Tart›flmas› kimler aras›nda ve niçin mey-
4. Afla¤›dakilerden hangisi Mehmet Emin’in hece vez- dana gelmifltir?
ninde yapt›¤› modernlefltirme çabalar›ndan biri de¤ildir? a. Tevfik Fikret ve Mehmet Âkif aras›nda-Tarih-i
a. Hecenin kullan›lmayan 15’li, 19’lu kal›plar›n› Kadim’le ilgili olarak
kullanmak b. Ziya Pafla ile Nam›k Kemal aras›nda-Harabat’la
b. Hece vezninden duraklar› kald›rmak ilgili olarak
c. Hece veznini bat›l› naz›m biçimleri içinde kul- c. R›za Tevfik ile Ömer Naci aras›nda-Mehmet
lanmak Emin’in fliiriyle ilgili olarak
d. K›ta anlay›fl›n› de¤ifltirmek d. Yeni Lisanc›larla-Cenap fiahabettin aras›nda- Dil-
e. Serbest fliir yazmak de sadeleflme hakk›nda
e. R. Ekrem’le Muallim Naci aras›nda-Zemzeme
5. Afla¤›dakilerden hangisi Mehmet Emin’in bafllatt›¤› hakk›nda
fliir anlay›fl›n› gelifltiren ve tamamlayan isimdir?
a. Ziya Gökalp 10. Yahya Kemal, Millî Edebiyat anlay›fl›n› afla¤›da veri-
b. R›za Tevfik len hangi alandaki görüflleriyle etkilemifltir?
c. Ömer Seyfettin a. Bat›l›laflma
d. Orhan Seyfi b. Türk mimarisi
e. Faruk Nafiz c. Türk musikisi
d. fiiiri ve tarih
e. ‹slam

1. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat Hareketinde S›ra Sizde 1
fiiir” bölümünü yeniden gözden geçiriniz. Millî Edebiyat hareketinde birden fazla edebiyat anlay›-
2. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat›n Anlay›fl›n›n fl›n›n oldu¤unu söylemek mümkündür. Bunlar sanat ve
Öncüleri/Mehmet Emin: Millî fiiirin Erken Sesi” sosyal içerikli olmak üzere her biri farkl› yönelifllerdir.
bölümlerini yeniden gözden geçiriniz. Bu aray›fl ve bulufllar›n en üst katman›nda birer fikrî
3. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat Hareketi: Ye- oluflum olarak Türkçülük, ‹slamc›l›k, Bat›c›l›k ve hatta
ni Lisan” ve “fiair Ziya Gökalp” bölümlerini ye- Osmanl›c›l›k durmaktad›r. Bütün dünya için milliyetçi-
niden gözden geçiriniz. lik hareketlerinin söz konusu oldu¤u bu y›llarda Türk
4. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mehmet Emin: Millî fiiirin milliyetçili¤i düflüncesinin ve Yeni Lisan hareketinin fle-
Erken Sesi” ve “Mehmet Emin yolunu tamamla- killendirdi¤i edebiyat daha bask›n karakterli bir anlay›fl
yan aray›fllar: R›za Tevfik” bölümlerini yeniden olmufltur. Fakat Yeni Lisan dâhil olmak üzere dönemin
gözden geçiriniz. edebiyatla ilgili bütün aray›fllar›n›n temelinde milleti ya-
5. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mehmet Emin Yolunu Ta- pan dinamikler vard›r. Millet olma bilincinin uyand›r›l-
mamlayan Aray›fllar: R›za Tevfik” bölümünü ye- mas›, millî kimli¤in inflas› ve millî devlete geçifl süreci-
niden gözden geçiriniz. nin olgular› bu dönemin edebiyat›n›n estetik de¤erler
6. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat Hareketinin bütününü de flekillendirir. Bu sebeple Yeni Lisanc›lar›n
Heceyle Yazan Di¤er ‹simleri” bölümünü yeni- edebiyatta ileri sürdükleri ‘sade Türkçe - hece vezni’
den gözden geçiriniz. vurgulamas› kadar yüzy›llar boyunca kullan›larak mille-
7. d Yan›t›n›z yanl›fl ise ve “Müstakil ‹simler” ve te özgü estetik de¤erler bütününe eklemlenmifl aruz
“Mehmet Âkif” bölümlerini yeniden gözden ge- vezni ve ‘Osmanl›ca’ da dönem edebiyat›n›n kullan›m-
çiriniz. lar› aras›nda yer al›r. Bunun için millî edebiyat›n estetik
8. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mehmet Âkif” bölümünü de¤erlerini hece vezni ve sade Türkçe kullan›m› kadar
yeniden gözden geçiriniz. aktar›lmak istenen ruhun oluflturdu¤unu söylemek ge-
9. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Mehmet Emin Yolunu Ta- rekir. Bu ruh millet olma fluurunu uyand›r›r ve besler-
mamlayan Aray›fllar: R›za Tevfik” bölümünü ye- ken, gücünü milletin tarih boyunca oluflturdu¤u ortak
niden gözden geçiriniz. bilinçalt›ndan al›r.
10. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Yahya Kemal” bölümlerini Bunun sebebi dönemin millet olma dönemi olmas›d›r.
yeniden gözden geçiriniz. Bu sebeple de milleti meydana getirecek bireylerde
kendini tan›ma ve kendine güven duygusunu olufltur-
mak için ona milletin tarihi ve estetik birikimi sunulma-
l›d›r. 20. yüzy›l bafllar›n›n Türk edebiyat› bunu gerçek-
lefltirmeye çal›flan sosyal ve fikrî içerikli bir edebiyatt›r.
S›ra Sizde 2
Millî edebiyat hareketinin belirleyici -belki de as›l be-
lirleyici- unsuru hece vezni ve sade Türkçe kullan›m›
kadar aktarmaya çal›flt›¤› ruhtur. Yahya Kemal ve Meh-
met Âkif aruz vezni ve bu vezne daha uygun olan ifl-
lenmifl bir Türkçeyi (Osmanl›ca) kulland›klar› halde
anlatmaya/aktarmaya çal›flt›klar› ruhtan dolay› millî
edebiyat›n sanatç›lar› içinde say›l›rlar. Çünkü bir yan-
dan onlar›n estetik k›ymetlerini oluflturan aruz vezni
ve Osmanl›can›n da yerlili¤in bir parças› oldu¤unu dü-
flünmek gerekir. Bir yandan da iflledikleri konular ve
aktard›klar› fikirler millete aittir, milletin gerçe¤inden
ç›kar›lm›flt›r.
S›ra Sizde 3 S›ra Sizde 5

Yeni Lisan hareketindeki bafllang›ç noktas› ve hedef- Mehmet Emin’in hece veznindeki duraklar› kald›rarak fli-
lerden dolay› dönemin edebiyat e¤ilimlerinde dil ve irin ahenksizleflmesine ve Servet-i Fünûn’un bat›dan ge-
dilin kullan›m› elbette ilk belirleyici unsurdur. Ancak tirdi¤i birtak›m naz›m flekillerini heceyle birlefltirerek flii-
en az bunun kadar önemli olan di¤er belirleyici unsur, rin kozmopolitleflmesine yol açt›¤› söylenir. Bu eksiklik-
millet bilinci oluflturmak gayesiyle gidilen tarih ve sa- lerin giderilmesi R›za Tevfik taraf›ndan gerçeklefltirilir.
nat gibi millî kültürü oluflturan di¤er birikimlerdir. Ede- R›za Tevfik millî fliir esteti¤inde eksik buldu¤u ahengin
biyat milletin fluuralt› denilebilecek bu birikimini bu- flekil ve estetik bak›mdan yeniden tekke ve halk fliiri
lur, kendisine malzeme yapar ve bu sayede harekete gelene¤ine dönülerek çözümlenece¤ine inan›r. Bu an-
geçirerek etraf›nda buluflulacak bir de¤erler bütünü lamda koflma ve nefeslerden örnek al›narak hece vez-
oluflturur. Bu sebeplerle Millî Edebiyat hareketinde ta- nine duraklar›n›n yeniden yerlefltirilmesi ve ahengin ta-
rihe hatta özellikle de destanlara aç›k bir yönelifl söz mamlanma konusunda çaba sarfeder. 1911’de yay›mla-
konusudur. Çünkü her iki kaynak da milletin ortak flu- d›¤› “Divan” adl› fliiriyle de bu fliirin ilk örne¤ini verir.
uralt›n›n ortaya ç›kar›lmas› ve onun uyand›r›larak etra- R›za Tevfik, bu yeni tarz fliirlerinin yan›nda halk ve tek-
f›nda bir millet oluflturulmas› inanc› için kullan›l›rlar. ke fliirini tan›t›c› makaleler de yazarak gelene¤e ba¤l›
Nam›k Kemal’in Evrak-› Periflan’›n›n yeniden okun- bu fliir esteti¤inin oluflmas›na katk›da bulunur.
maya bafllamas›, Ergenekon Destan›’n›n moda olmas›
bu sebepledir. Özellikle yeniden do¤ufl temas›n›n ko- S›ra Sizde 6
Yeni Lisan, ad›ndan da anlafl›laca¤› gibi daha çok bir dil
nu edildi¤i Ergenekon Destan› dönemin anlaml› yöne-
hareketidir. Dilde sadeleflme ve öze dönüflü gerçeklefl-
lifllerindendir.
tirmek isteyen bir dizi somut öneri ile ortaya ç›kar. Oy-
sa edebiyat konusunda dilde oldu¤u kadar kesin öneri-
S›ra Sizde 4
leri yoktur. Bunlar zaman içinde oluflur.
Mehmet Emin millî fliir ahengini kurmak için Türk ede-
Yeni Lisan›n edebiyatla ilgili önerileri yoksa da geçmifl
biyat›n›n ve halk›n temel estetik k›ymetlerine yönelir.
ve sürmekte olan edebiyatla ilgili tenkitleri vard›r. Bu
Halk›n anlad›¤› sade Türkçe ile yine halk fliirinden ald›¤›
tenkitlerden yola ç›k›larak Yeni Lisan›n edebiyatla ilgili
hece veznini modern fliire yerlefltirerek bir anlamda gün-
tekliflerine var›labilir. Bunlardan en önemlisi edebiya-
cellemek ister. Fakat bu estetik unsurlar› modern fliire ta-
t›n yerli -millî- olmad›¤›yla iliflkili tenkittir. Ömer Seyfet-
fl›yaca¤› için ayn› zamanda modernize etmek ihtiyac›n›
tin ilk “Yeni Lisan” makalesinde Türk edebiyat›n›n ya
da duyar. Bunlardan ilki hecede yapt›¤› uygulamalard›r.
bat›ya ya da do¤uya yöneldi¤ini yerli olan› görmezden
Halk flairlerinin s›kça kulland›klar› kal›plar› b›rakarak he-
geldi¤ini kaydeder. Ruflen Eflref’e verdi¤i mülakatta mil-
cenin o güne kadar yayg›nlaflmam›fl 15’li, 16’l›, 18’li ve
lî edebiyat› “Vezinle dilin tam Türkçe yani tabii olma-
19’lu flekillerini kullan›r. Ayr›ca hecenin duraklar›n› da
s›...” diye tan›mlar. 1919 tarihli “Edebî Cereyanlar” ma-
kald›rarak Servet-i Fünûncular›n çokça kulland›klar› ser-
kalesinde ise edebiyatta ve dilde yapt›klar›n›n bir de-
best müstezata yak›n kullan›mlar› oluflturmay› ister.
¤erlendirmesini yaparken “Millî edebiyat için fliar: Tabii
Di¤er yandan halk fliirinin naz›m flekillerine uzak duran
lisan, millî vezinler, asrî nevilerdir!” diyecektir. Bu cüm-
sanatç› heceyi Servet-i Fünûn’un Bat›dan getirdi¤i sone
le Yeni Lisan›n edebiyatta tutucu bir tav›r içinde olma-
gibi yeni birtak›m naz›m flekilleriyle birlefltirmeyi de-
d›¤›n›n göstergesidir. Çünkü dil ve veznin millîli¤ine
ner. Mehmet Emin ayr›ca halk fliirinin k›ta anlay›fl›n› da
karfl›l›k türlerin modern olabilece¤i düflünülmektedir.
de¤ifltirir ve farkl› m›sra say›lar›ndan oluflan bent kulla-
n›m›n› Türk fliirine yerlefltirmeyi ister. S›ra Sizde 7
Fakat bütün bunlar onun fliirinin kozmopolit bulunma- Millî Edebiyat›n fliiri konusunda bafltan itibaren söylem
s›na yol açm›flt›r. Özellikle de hece vezninden durakla- ve uygulamalardaki en kararl› tav›r Ziya Gökalp’tan ge-
r› kald›rmas› veznin ahenksizleflmesiyle sonuçlanm›flt›r. lir. O 1911 tarihli “Turan” manzumesinden itibaren he-
Fakat bu kusurlar Mehmet Emin’in millî fliiri müjdele- ce veznine geçifl yapar. Bundan sonra da yazd›¤› yaz›-
yen flair olmas›n› engellemez. Daha sonra R›za Tevfik’in larda ve yapt›¤› konuflmalarda hece vezninin savunma-
aray›fllar›yla bu eksiklikler giderilir ve millî edebiyat›n s›n› yapar. Bu tavr›yla döneminin genç flairlerini etkile-
fliirdeki yolu daha aç›k flekilde belirlenir. di¤i ve onlar›n da heceye geçmeleri konusunda ikna et-
ti¤i anlafl›l›yor. Millî bir edebiyat›n nas›l olmas› gerekti-
¤iyle ilgili program›n›n son biçimini de Türkçülü¤ün
Esaslar›’nda (1923) ortaya koymufltur.
Öte yandan Gökalp millî fliirin içeri¤inin oluflmas›na da ve devri için de yol göstericidir. Öte yandan Âkif ‘asr-›
katk›larda bulunmufltur. Millî bir edebiyat›n halk masal- saadet’i örnek gösterir. Çünkü ‘asr-› saadet’te müslü-
lar›ndan ve halk efsanelerinden do¤abilece¤i inanc›yla manl›k henüz bat›lla karfl›laflmad›¤› için bozulmam›flt›r.
onlar› yeniden ve manzum biçimde yazmay› dener. Bu- Fakat bu ‘asr-› saadet’e s›¤›nma ya da kaçma de¤ildir.
nun ilk örneklerinden biri de “Altun Destan” fliiridir. Çünkü sanatç› pasif psikolojiden hiç hofllanmaz. ‘Asr-›
Böylece Türklere ‘alt›n ça¤’lar›n› hat›rlat›r ve yeniden saadet’ sadece örnek al›nacak, de¤erlerin sade ve sa¤-
do¤ma fikrini telkin eder. Bu son derecede önemlidir. lam oldu¤u dönem olarak gösterilir.
Çünkü tarihe ve destanlara gidilerek millete içinde ya-
flad›¤› olumsuz sosyal süreçte rol modeller sunulmakta S›ra Sizde 10
ve yeniden do¤ufl fikri verilmektedir. Mehmet Âkif sosyal hayatla ilgili duyarl›l›klar› olan bir
Gökalp iyi bir flair de¤ildir. Çünkü onun fliirinde didak- flairdir. ‹çinde yaflad›¤› dönemin ve toplumun meseleleri
tizm/ö¤reticilik, estetik k›ymetlere göre daha öncelikli- onu yak›ndan ilgilendirir. Bunlar› edebî eserinin konusu
dir. O sanat›n› görüfllerini anlatmak için araç olarak kul- haline de getirir. Fakat o sadece tespitler yapmakla kal-
lanm›flt›r. maz ayn› zamanda çözüm önerileri de getirir. Görüflleri
gerçekçidir ve devri için de yol gösterici olmufltur.
S›ra Sizde 8 Mehmet Âkif’in fliirinin önemli özelliklerinden biri bü-
Milletler bafllar› s›k›flt›¤›nda parlak geçmifllerine s›¤›n›r- tün fliirlerinde aruz veznini kullanarak Millî Edebiyat›n
lar. Bu sebeple Millî Edebiyat Hareketinde Türk destan- belirledi¤i prensiplerin d›fl›na ç›kmas›d›r. Âkif aruz vez-
lar›n› ve masallar›n› nazma çekme deneyimlerini tarihe nini sokakta konuflulan Türkçeyle birlefltirmifltir. Böyle-
yönelme ve kolektif fluuralt›n› harekete geçirme anlay›- ce Muallim Naci’nin önceki y›llarda dile getirdi¤i aru-
fl› ile birlikte düflünmek gerekir. Çünkü destanlar ve ta- zun Türkçelefltirilmesi fikri bir anlamda gerçeklefltiril-
rih, millete kendine güven duygusu verirler. Destanlar- mifl olur. Özellikle millî edebiyat›n vezni olarak hece-
dan ve tarihten ç›kar›lm›fl portrelere yap›lan gönderme- nin gösterildi¤i ancak bir taraftan da bu veznin ahenk-
lerle veya onlar›n do¤rudan anlat›lmas›yla kahramanl›k sizli¤i konusunda tart›flmalar›n sürdü¤ü bir zamanda
duygusu oluflturulmaya ve dönem insan›na rol model- Âkif’in aruzu Türkçelefltirmek giriflimi önemli ve dikkat
ler sunulmaya çal›fl›l›r. Geçmifli bilmek gelece¤e sa¤lam çekicidir. Di¤er yandan Âkif’in fliiri Türk milletinin de-
bir yönelifl konusunda da önemlidir. Di¤er yandan ede- ¤erler dünyas›n› anlat›r, yerli hayat›n izlerini tafl›r ve
biyatla millî bilinç oluflturma, Türklük fluuru uyand›rma son derece sa¤lam gözlemlere dayan›r. Bütün bunlar
arzusuyla vatan, millet ve kahramanl›k duygular›n› an- canl› hayat sahnelerinin Mehmet Âkif’in fliirinde genifl
latan fliirlerle yeni de¤erler dünyas› oluflturulmaya çal›- bir yer tutmas›n› getirmifltir. Sanatç› ço¤u zaman bunu
fl›l›r. Bu arada Gökalp’›n “Turan” manzumesinde belirt- zengin bir ironinin de eflli¤inde sunar.
ti¤i gibi Bat›l›larca yaz›lm›fl Türk tarihlerinin karfl›s›na
bizzat Türklerin yazd›¤› bir Türk tarihini koyarak onu S›ra Sizde 11
savunmak ve Türk insan›n› içerisine girdi¤i afla¤›l›k Yahya Kemal’in 1910’lu y›llardaki as›l etkisi sanat›ndan
kompleksinden de kurtarmak arzusu vard›r. çok fikirleriyle olur. Fransa’da bulundu¤u y›llarda etki-
lendi¤i topra¤a ba¤l› milliyetçilik fikrini sohbetleri ve ya-
S›ra Sizde 9 z›lar› arac›l›¤›yla yayar. Devrin meselelerine realist bir
Mehmet Âkif, Modernist ‹slamc›d›r. Modernist ‹slamc›- çözüm önerisi getiren bu fikir, Anadolu’da geliflecek olan
lar Osmanl›n›n içinde bulundu¤u kötü durumun ‹s- Millî Mücadele ve sonras›n›n felsefesini de oluflturur.
lam’›n özünden uzaklaflmas›yla ilgisi oldu¤una inan›r- Öte yandan yine Fransa’daki etkilenmeleri sonucunda
lar. Bunun için de amaçlar› ‹slam’› özünü kapatan hu- tarihte Türkün yerini de aramaya koyulan Yahya Ke-
rafe ve bat›ldan kurtarmakt›r. mal, Anadolu’daki Türk tarihini 1071 Malazgirt Savafl›y-
Onlar ‹slam’›n ça¤dafllaflmaya engel olmad›¤›n› anlat- la bafllat›rken devrinin meselelerine de yeni bir yakla-
mak için müspet ilimlerle dini birlefltirmek isterler. Âkif, fl›m getirir. Bu görüflü asl›nda Anadolu tarihi ve Anado-
ça¤dafllaflmak için gerekli olan Bat› medeniyetine ten- lu Türkü fikrinin bir bafllang›c› olacakt›r.
kitçi bir tav›rla bakarak, gerekli konularda örnek al›na- fiiir konusunda mükemmeliyetçi olan flair, aruz vezniy-
bilece¤ini söyler. Ona göre çözüm ‹slam›n özünün ba- le fikrî plandaki aray›fllar›n›n sonuçlar›n› anlat›r. O bir
t›n›n fenniyle birlefltirilmesidir. Bat›n›n tenkitçi düflün- kültür flairidir. Onun fliirinin zor taraf› mükemmeliyetçi-
ceye tabi tutulmadan kabullenilmesi ya da reddedilme- li¤i kadar kültüre verdi¤i de¤erdir.
si gibi yaklafl›mlar›n d›fl›nda olan bu görüfl, gerçekçidir
Aktafl, fi. (1980). Edebiyat›m›zda Geçen Asr›n Sonlar›n- Tansel, F. A. (1977). Ziya Gökalp Külliyat› I, fiiirler
da ‘Mutavass›tîn’ Grubunun Edebi Düflüncesi Hak- ve Halk Masallar›, Ankara, TTK.
k›nda, I. Milli Türkoloji Kongresi Tebli¤leri, ‹stanbul. Uçman, A. (1984). Genç Kalemler’den Önce Türk Dili-
Aktafl, fi. (1996). Milli Romantik Duyufl Tarz› ve Türk nin Sadeleflmesi ve Hece Vezni Üzerine Bir Tart›fl-
Edebiyat›, Türkiye Günlü¤ü, S. 38, 39, 40, 41. ma, Mehmet Kaplan’a Arma¤an, ‹stanbul, Der-
Aktafl, fi. (2007). Millî Edebiyat (1911-1923), Türk Edebi- gâh Yay.
yat› Tarihi, 3. c, ‹stanbul: Kültür ve Turizm Bak. Uçman, A. (1986). R›za Tevfik, Ankara, Kültür ve Tu-
Argunflah, H. (2007). Millî Edebiyat, Yeni Türk Edebiya- rizm Bak.
t› El Kitab›, (4. bask›), Ankara: Grafiker Yay. Uçman, A. (1997). Türkçenin Sadeleflmesi ve Hece
Argunflah, H. (2010). Bir fiairin Hikâyecili¤i Üzerine: Vezni Üzerine Bir Tart›flma, ‹stanbul, Kitabevi.
Yahya Kemal, Elli Y›l Sonra Yahya Kemal Bilgi fiöle- Ülken, H. Z. (1979). Türkiye’de Ça¤dafl Düflünce Ta-
ni Bildiriler, Ankara: Yazarlar Birli¤i. rihi, ‹stanbul, Ülken Yay.
Beyatl›, Y. K. (1975). Tarih Musahabeleri, ‹stanbul, ‹s- Yetifl, K. (1999). Milli Edebiyat Anlay›fl›, ‹lmî Araflt›rma-
tanbul Fetih Cem. lar, S. 8, ‹stanbul.
Beyatl›, Y. K. (1984). Edebiyata Dair, ‹stanbul, ‹stan-
bul Fetih Cem.
Çetiflli, ‹. (2007). ‹kinci Meflrutiyet Döneminde Ortaya
Ç›kan Fikrî, Siyasî Hareketler ve Türk Edebiyat›na
Yans›malar›, II. Meflrutiyet Dönemi Türk Edebi-
yat›, Ankara, Akça¤.
Enginün, ‹. (1991). Yeni Türk Edebiyat› Araflt›rmala-
r›, Dergâh Yay., ‹stanbul.
Ercilasun, B.(1997). Yeni Türk Edebiyat› ‹ncelemele-
ri, Akça¤ Yay., Ankara.
Ercilasun, B. (2002). Yenileflme Devri Türk Edebiyat›n-
da Mehmet Emin Yurdakul’un Rolü, Kafal› Arma-
¤an›, Ankara, Akça¤.
Filizok, R. (2001). Ali Canip’in Hayat› ve Eserleri Üze-
rine Bir Araflt›rma, ‹zmir, Ege Ün. Bas›mevi.
Kaplan, M. (1986). Atatürk Milliyetçili¤i Aç›s›ndan Akif,
Ölümünün 50. Y›l›nda Mehmet Akif Ersoy, ‹s-
tanbul, Marmara Ün. Fen-Edebiyat Fak. Yay.
Safa, P. (1990). Yahya Kemal’in Üç Devresi, Sanat Ede-
biyat Tenkit, ‹stanbul, Ötüken Yay.
Ömer Seyfettin (2000). Ömer Seyfettin Bütün Eserle-
ri fiiirler, Mensur fiiirler (Haz›rlayan: Hülya Ar-
gunflah), ‹stanbul, Dergâh Yay.
Ömer Seyfettin (2001a). Bütün Eserleri Makaleler 1,
(Haz›rlayan: Hülya Argunflah), ‹stanbul, Dergâh Yay.
Ömer Seyfettin (2001b). Bütün Eserleri Makaleler II,
Tercümeler, (Haz›rlayan: Hülya Argunflah), ‹stan-
bul, Dergâh Yay.
Tansel, F. A. (1969). Mehmet Emin Yurdakul’un Eser-
leri 1 fiiirler, Ankara, TTK.
Tansel, F. A. (1972). Ömer Seyfettin’in fiiirleri, Anka-
ra, TKAE.
8
Amaçlar›m›z
N
Millî Edebiyat Hareketi hikâye ve roman›n›n temel özelliklerinin fark›na va-
N
racak,
Millî Edebiyat Hareketi hikâye ve roman›n› as›l yönlendiren anlay›fl›n Yeni
N
Lisan’dan kaynakland›¤›n› ay›rt edebilecek,
Millî Edebiyat Hareketi hikâye ve roman›nda destana ve tarihe do¤ru bir yö-
N
neliflin söz konusu oldu¤unu sebepleriyle birlikte aç›klayabilecek,
Millî Edebiyat Hareketi hikâye ve roman›n›n nas›l s›n›flanabilece¤i ve yazar-
lar›n›n kimler oldu¤u bilgisini aç›klayabilecek bilgi ve beceri kazanabilecek-
siniz.
Anahtar Kavramlar
• Millî Edebiyat Hareketinde hikâ- • Yakup Kadri
ye ve roman • Ahmet Hikmet
• Ömer Seyfettin • Müfide Ferit
• Halide Edip • Reflat Nuri
‹çindekiler
• M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹NDE

H‹KÂYE VE ROMAN
• M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹ TÜRK
H‹KÂYE VE ROMANININ YAZAR
KADROSU
• TANZ‹MAT, EDEB‹YAT-I CED‹DE
II. Meflrutiyet Dönemi Millî Edebiyat VE FECR-‹ ÂT‹ EDEB‹YATININ
Hareketinde Hikâye ROMAN VE H‹KÂYEDEK‹
Türk Edebiyat› ve Roman TEMS‹LC‹LER‹
• YEN‹ L‹SAN HAREKET‹N‹N
ROMAN VE H‹KÂYEDEK‹
TEMS‹LC‹LER‹
• D‹⁄ERLER‹
• BA⁄IMSIZLAR
Millî Edebiyat Hareketinde
Hikâye ve Roman
M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹NDE H‹KÂYE VE ROMAN

Roman ve hikâye, edebiyat›n tarihsel süreç içerisinde destan, masal ve halk hikâ- Sanat›n-burada edebiyat›n-
yesi gibi anlatmaya dayal› türlerinin modern zamanlardaki devam›d›r. Türk edebi- hayata ve insana yak›n ve
onu yans›tabilir olma özelli¤i
yat›nda modern edebiyat›n türleri olarak roman ve hikâye ancak Bat›l› edebiyatlar- en aç›k bir flekilde kendini
la tan›flt›ktan sonra görülmeye bafllar. Bunun için de 19. yüzy›l›n ortalar›n› bekle- anlat›ya dayal› türler olan
roman ve hikâyelerde
mek gerekir. Tercümeler ve geleneksel anlat› sanat›ndan gelen bir tak›m devaml›- gösterir.
l›klar›n birlikte oluflturduklar› ilk örneklerden sonra yavafl yavafl as›l boyutlar›n› ka-
zanan tür, fliire göre çok daha genifl anlatma imkânlar›na sahiptir. Bu özelli¤i yü-
zünden de ça¤lar ötesine insanl›¤›n ve ait oldu¤u milletin tarihini/kültürünü tafl›-
mak iflini rahatl›kla gerçeklefltirebilir.
Ancak roman ve hikâyeler burada kalmazlar ve ait olduklar› dönemin sosyal ve
siyasal hayat›n›, insan psikolojisini vb. do¤rudan de¤ilse de edebiyat sanat›n›n izin
verdi¤i ölçülerde tespit ettikleri gibi yönlendirirler de. Bunun için Tanzimat sonra-
s›ndaki ilk örneklerinden itibaren hayata ve insana yak›n olma ve onu anlatma,
aç›kças› gerçekçi olma iddias› tafl›yan Türk edebiyat›n›n ilk roman ve hikâye ör-
neklerine ayn› zamanda yaflanan sosyal hayat›n olgular›n›n yans›t›ld›¤› edebî bi-
çimler olarak bakmak mümkündür.
Nesre dayal› ve kurgusal bir düzleme oturtulmufl olan roman, hikâye ve tiyatro
gibi türlerin (yaz›lmas› ve okunulmas›) sürdürülebilirli¤i kompozisyonlar›ndaki ça-
t›flmalarla sa¤lanabilmektedir. Roman ve hikâyede bu çat›flma, olanla olmas› gere-
ken aras›na yerlefltirilmifltir. Böylece roman ve hikâye bir yandan içinde yaflanmak-
ta olan sosyal, siyasal, psikolojik vb. durumlar›n tespitini yaparken bir yandan da
olmas› gereken ideal durumun telkinini gerçeklefltirir. Modern Türk edebiyat›n›n
ilk dönem roman ve hikâyeleri bu özelli¤i çok belirgin flekilde tafl›rlar. Bu durum
edebiyat›n sosyal hayat›n gerçeklerine daha aç›k ya da yak›n oldu¤u -Millî edebi-
yat hareketi gibi- zamanlarda varl›¤›n› daha bask›n bir özellik olarak hissettirir. Mil-
lî Edebiyat Hareketi, roman ve hikâyesi kurgusal bir dünya üzerinden sosyal ha-
yatla ilgili mesajlar vermek ve yönlendirmeler yapmak isteyen bir yap› ortaya ko-
yar. Bu yönlendirmeler kayna¤›n› toplumun kendi de¤erlerinden alan -Türkçülük,
‹slamc›l›k, Osmanl›c›l›k ve Bat›c›l›k gibi- flekillerdedir. Eserler sanatsal bir iddiadan
çok iletmek istedikleri dünya anlay›fllar›yla varl›k gösterirler. Ancak yine de ülke-
deki bütün sosyal, siyasal ve fikrî oluflumlara ra¤men sanattan ödün vermemek ko-
nusunda ›srarc› olanlar da vard›r.
20. yüzy›l bafllar› imparatorluktan millî devlete geçiflin yafland›¤› Osmanl› co¤-
rafyas› için son derecede önemli, fikrî, siyasî ve sosyal hareketlerin yo¤un oldu¤u
bir dönemdir. Neredeyse asr›n ilk çeyre¤ini içine alan bu y›llar›n en önemli üst
bafll›¤›n› millî kimliklerin inflas› etraf›ndaki çal›flmalar oluflturur. Sadece Türkler
için de¤il Osmanl› co¤rafyas›nda yaflayan di¤er milletler için de geçerli olan millî
kimli¤in kazan›lmas› süreci kendini edebiyat üzerinden de ifade eder. 1911-1922
aras›ndaki Türk edebiyat›n›n en belirgin u¤rafl›s› da bu do¤rultuda Türklük bilinci-
nin uyand›r›lmas› olur. Türk insan› kendi millî kimli¤ine ulaflmak ve millet olmak
için geçmifline ve kendine dönerek de¤erler dünyas› oluflturmaya çal›fl›r. Ancak
edebiyat›n fliir gibi roman ve hikâye üzerinden de millî kimlik kazand›rmak fleklin-
deki ciddî ve güncel u¤rafl›s›n›n bütün yazarlar taraf›ndan benimsendi¤ini ve uy-
guland›¤›n› söylemek de çok do¤ru olmaz. Örne¤in bir önceki asr›n temel sosyal
meselelerinden biri olan bat›l›laflman›n bu dönemde de baz› yazarlar taraf›ndan
Modern Türk edebiyat›n›n ilk
polisiye roman› Ahmet
popüler edebiyat›n konusu haline getirilerek ifllenmeye devam etti¤i görülebilir.
Mithat Efendi’nin yazd›¤› Öte yandan polisiye romanla daha önceki y›llarda bafllam›fl olan tan›fl›kl›¤›n dev-
1885 tarihli Esrar-› rin padiflah› II. Abdülhamit’in ilgisi yüzünden önemli bir ilerleme kaydetti¤i, tercü-
Cinayat’t›r. Roman›n alt
bafll›klar›ndan olan polisiye me ve telif olarak popüler roman›n di¤er türleri gibi bu roman türüne de aç›k bir
roman Türk edebiyat›nda çok yöneliflin oldu¤u görülmektedir.
ilgi görmese de bütün
popüler edebiyat ürünleri Yine ayn› y›llar›n roman ve hikâyesinin ilgilendi¤i konulardan birini de Meflru-
gibi varl›¤›n› geri planda tiyet kavram› etraf›ndaki beklentiler meydana getirir. Meflrutiyet öncesi uygulama-
sürdürür. Ancak hiçbir
zaman aflk romanlar› kadar lar›ndan flikâyet, sonras›n›n siyasal oluflumlar› üzerine yorumlar, meflrutiyetten
büyük ilgi çekmez. beklentiler, beklentilerin gerçekleflememesiyle ilgili düflünceler çeflitli eserlere ko-
nu olurlar.
Kad›n›n sosyalleflmesi, e¤itim, çal›flma evlilik ve boflanma gibi bir tak›m mede-
ni haklar›n› elde ederek bunlar› bütün boyutlar›yla kullanmak iste¤inin toplumsal
yap›da meydana getirdi¤i çat›flma ve de¤iflimler de meflrutiyet sonras›ndaki y›llar›n
roman ve hikâyesinin s›kl›kla ilgilendi¤i konulardand›r. Bu zaman zaman ferdî bir
Fatma Aliye Han›m’›n
kad›nlara yönelik olarak konu gibi de¤erlendirilmiflse de insan hak ve hürriyetleri noktas›ndan bak›ld›¤›n-
verdi¤i konferanslar ve da kad›n›n sosyal hayata kat›lmas› ve bir tak›m haklar elde etmesinin tam anlam›y-
savafl›n insanlar üzerindeki
tahribini azaltmak için la sosyal bir mesele hatta kazan›m oldu¤u anlafl›l›r. II. Meflrutiyeti takip eden y›l-
kurulmufl olan yard›m larsa 19. yüzy›l›n son çeyre¤inde bafllayan çabalar sayesinde kad›n yazarlar›n bir-
derneklerinde yürüttü¤ü
çal›flmalar; Emine Semiye
den bire ço¤ald›¤› ve kad›nl›kla ilgili konular›n bizzat bu yazarlar eliyle en yo¤un
Han›m’›n bir kad›n olarak biçimiyle edebiyat›n gündemine tafl›nd›¤› dönemdir. 1890’lar›n bafl›ndan itibaren
‹ttihat ve Terakki Partisi edebiyat dünyas›n›n ilk olarak aç›k bir kad›n imzas›yla tan›flmas›n› sa¤layan Fatma
içindeki çal›flmalar›; Halide
Edip’in Türk Oca¤›ndaki Aliye Han›m bu y›llarda art›k son roman› Enin’i yazarsa da baflta Halide Edip olmak
faaliyetleri, Tanin üzere Güzide Sabri, Emine Semiye, fiükûfe Nihal hatta Müfide Ferit gibi birçok isim
gazetesindeki yaz›lar› ve
millî e¤itim sistemine onun takipçisi olarak art›k daha rahat biçimde kalem tecrübelerini yay›mlamaya ve
katk›lar›; Mütareke hayat›n içerisinde etkin roller üstlenmeye bafllarlar. Bu kad›n yazarlar, ayn› zaman-
günlerinde yine Halide Edip
ve fiükûfe Nihal’in da baflta Türk Oca¤› olmak üzere dönemin birçok sosyal, siyasal ve fikrî kurulufluy-
yazd›klar›ndan baflka la süreli yay›n organlar›nda sadece kad›nl›kla de¤il di¤er güncel meseleler karfl›s›n-
‹stanbul mitinglerindeki
konuflmalar› ve hatta
daki duyarl›klar›n› da ortaya koyacak bir yaz› faaliyeti gerçeklefltirirler.
Anadolu’ya geçerek Millî Bütün bu çeflitlili¤e ra¤men 1911-1922 aras› Türk edebiyat›n›n bask›n karakte-
Mücadeleye kat›lmalar› rini Yeni Lisan anlay›fl›n›n da etraf›nda meydana geldi¤i Türk milliyetçili¤i düflün-
dönem kad›nlar›n›n sosyal
hayatla ilgili duyarl›klar›n›n cesi oluflturmaktad›r. Millet olma bilincinin uyand›r›lmas›, millî kimli¤in inflas› ve
birer görüntüsüdür. millî devlete geçifl sürecinin olgular› bu dönemin sosyal hayat› gibi edebiyat›n›n
estetik de¤erler bütününü de flekillendirmifl edebiyat bu çal›flman›n bir arac›s› ol-
ma sorumlulu¤unu üstlenmifltir. Çünkü edebiyat, düflünce biçimlerini halka en ko-
lay aktarabilme yollar›ndan biridir. Yeni Lisan’›n yönlendirdi¤i edebiyatta roman
ve hikâye, sade bir dille millî kimli¤in oluflmas›na yard›mc› olacak bir anlay›flla ya-
8. Ünite - Millî Edebiyat Hareketinde Hikâye ve Roman 151
z›l›r. Bu paralelde Tanzimat’› takip eden y›llarda oldu¤u gibi, millet bilinci uyand›r- Tanzimat sonras›nda da
gerek Osmanl›n›n içine
mak amac›yla yazarlar›n bir k›sm›nda tarihe yönelme ve tarihten ilham alarak yaz- düfltü¤ü olumsuz durumu
ma e¤ilimi görülür. tersine çevirmek ve bir
Osmanl› milleti meydana
Öte yandan içinde yaflan›lan dönemin sosyal hareketlili¤i de milleti oluflturacak getirmek kayg›s› ve gerekse
bireylere övünülecek tarihsel dönemlerin hat›rlat›lmas›n› ve rol-modellerin sunul- romantizmin sanat› besleyen
mas›n› gerekli k›lmaktad›r: “II. Meflrutiyet sonras›nda bir kimlik oluflturmak ve bir kaynak olarak tarihi
göstermesi gibi sebeplerle
kimlik aray›fllar›n› cevaplamak için tarihe dönülmesi, edebî eserlerde kaynak ola- geçmifle aç›kça bir yönelme
rak tarihin kullan›lmak istenmesi hatta en eski tarihin ve destanlar›n kullan›lma- olmufltur. Bu hem bilimsel
hem de estetik bir yönelifltir.
s› bununla aç›klanabilir. Böylece içinde yaflanan ‘sönük ça¤’da kurgusal bir ‘al- Nam›k Kemal’in baz› tarihî
t›n ça¤’ oluflturulmaya çal›fl›lm›flt›r. Edebiyat bedbin ruhlar›n çok ihtiyac› olan bu portreleri bir araya getirdi¤i
Evrak-› Periflan, devri
alt›n ça¤›n oluflmas›na arac›l›k eden en etkin kurumdur. Herkesin kolayca ulafla- neredeyse bafltanbafla
bilece¤i, anlayabilece¤i, zamanla inanabilece¤i bir de¤erler manzumesi sunarak besleyen önemli bir eser
olur. Türk tarihinin çeflitli
etraf›nda giderek geniflleyen samimi bir inananlar toplulu¤u oluflturur” (Argun- dönemleri hatta destanlar,
flah, 2010, 135). Özellikle devrin önemli hikâyecisi Ömer Seyfettin’in hikâyeleriyle bu dönemlerin insanlar› ya
yapt›¤› budur. Buna bir anlamda modern zamanlar›n destan aray›fllar›d›r, denilebi- da bu dönemlere
yerlefltirilmifl kurgusal
lir. Özellikle zorluklar içinden yeniden do¤ma imgesini tafl›yan Ergenekon Destan› kimlikler modern eserlerin
sanatç›lar›n çokça yöneldikleri bir destan olarak dönemi besler. Böylece millî bir- konusu haline gelir.
li¤in söylemsel olarak güçlendirilmesi, düflünce ile söylem aras›ndaki iliflki dolay›- Milletleflme döneminde
s›yla vicdani ba¤lar›n kurulmas› sa¤lanmaktad›r. insanlara kendi tarihlerinin
yeniden kazand›r›lmas›
‹çinde yaflan›lan oldukça zorlu flartlarla dolu zaman› Ömer Seyfettin ve Gökalp gerekir. Bunda kolektif fluur
gibi bir ‘Ergenekon’a benzeten baflka sanatç›lar da yaz› ve fliirlerinde bu motif et- alt› denilen, milletin birlikte
yaflad›¤› bir geçmiflin,
raf›nda dolafl›rlarken Türklük bilinci ve yeniden do¤ma inanc›n›n oluflmas›n› h›z- birlikte oluflturdu¤u bir
land›rmak isterler. Halide Edip de ayn› etkilenme sebebiyle Mütareke ve Millî Mü- kültürün uyand›r›larak
cadele y›llar›nda yaflananlar›, bunlar karfl›s›ndaki duygulan›fllar›n› anlatt›¤› hikâye- etraf›nda yeniden bir
bütünlük meydana
lerini Da¤a ç›kan Kurt (1922) isimli kitab›nda bir araya getirmifltir. Benzer tesirler- getirilmesi arzusu
le Yakup Kadri de Millî Mücadele y›llar›nda ‹kdam gazetesinde yay›mlad›¤› yaz›la- yatmaktad›r.
r›n› toplad›¤› kitab›na Ergenekon (1929) ad›n› verir. Hatta kitap ilk bask›s›nda Ziya Ömer Seyfettin “Bafl›n›
Gökalp’tan “Börteçine kurdun ad›/Ergenekon yurdun ad›” al›nt›s›yla okuyucuya Vermeyen fiehit” gibi
destans› boyutlar da tafl›yan
sunulmufltur. Ayr›ca kitab›n ilk bask›s›na yazd›¤› ön sözde bu yaz›lar›n o ateflli tarihe dayal› hikâyeler yazar.
günlerin tesiriyle bir humma hâlinde yaz›ld›klar›n› belirten Yakup Kadri, onlar›n Bunlarda millî kimlik bilinci
uyand›rma fikri vard›r.
k›ymetini “o fevkalade devrin havas›nda” bulur ve “Ergenekon’u o devrin hissî ve
fikrî tarihine bir vesika teflkil eder ümidi ile ç›kar›yorum,” der. Bu görüfllerini kita-
b›n 1964’teki yeni bask›s›nda tekrarlayan yazar, ön sözüne flu çarp›c› cümleleri ek-
ler: “Nerede ise yar›m yüzy›ll›k bir hikâye bu... ‘Ergenekon’, zaten bir masal›n ad›.
Millî Mücadele ise bir Bozkurt destan›” (Karaosmano¤lu, 1981, 6)
Yahya Kemal Mütareke ve Millî Mücadele günlerinde yazd›klar›n› toplad›¤› E¤il
Da¤lar’da yer alan bir yaz›s›nda “Kurdun Diflisi ve Yavrular›” bafll›¤›n› kullan›r.
Bunlar ilk anda akla geliveren örneklerdir. Böylece Ziya Gökalp’›n zihinlerde uyan-
d›rd›¤› Ergenekon destan›, yeniden dirilmenin, tarihini arayan bir milletin kendi ta-
rihine uyan›fl›n›n kap›s› ve dönemin destanî edebiyat aray›fllar›n›n tatmin edildi¤i
önemli bir kaynak olur. Devri ve devrin insan›n› çok yönlü bir flekilde besler.
Milli Edebiyat Hareketinde destana ve tarihe yönelifl üzerinde düflününüz.

1
‹stiklal Savafl›n›n tamamlanmas›ndan sonra edebiyatta tekrar bir destani döne-
min bafllamas›, ‹stiklal Savafl› ve Atatürk’ün anlat›ld›¤› yeni destanlar›n yaz›lmas› is-
tenir. Bu yaflanm›fl son destan›n yaz›ya geçirilmesi sürecidir. Böylece Osmanl› Rus
Savafl›ndan itibaren neredeyse Osmanl› hayat›n›n daimi gerçe¤i Shaline O R U gelen savafl- S O R U
lar›n, 1911’den itibaren ara vermeyen ve ciddi kay›plarla dolu bir süreç haline dön-
D‹KKAT D‹KKAT
mesi edebiyat›n da meselesi haline gelir. Savafla giden insanlar›n yokluklar›, asker
daireleri, geride kalan kad›n ve çocuklar›n kimsesizlikleri ve sefaletleri öte yandan
savafl›n yaratt›¤› zenginler ve yenilgiler buna karfl›l›k beslenen ümitler ve benim-
senmifl idealler günlük hayatta oldu¤u gibi roman ve hikâyenin de temel konula-
Pek çok yazarda oldu¤u gibi
Ömer Seyfettin
r›ndan olur. Bu silsile içinde Çanakkale Savafl›n›n ayr› bir yeri vard›r. Çanakkale
“Çanakkale’den Sonra” Savafl›, gerçekten de 20. yüzy›l bafl› Türk insan›n›n yaflad›¤› en mühim hadiseler-
hikâyesinde ve Yakup Kadri den biridir. Zira tükenmifllik duygusunun belki de en üst noktalarda oldu¤u bir dö-
Kiral›k Konak roman›nda
Çanakkale Savafl›nda elde nemde Türk ordusunun Çanakkale cephesinde kazand›¤› zafer, bütün milletin ye-
edilen zaferin millet niden dirilifline vesile olmufltur. Bu sebeple bizzat o günlerde ve takip eden y›llar-
üzerinde gerçeklefltirdi¤i
uyan›fl› kahramanlar› daki y›ldönümlerinde düzenlenen törenlerle, dergilerin haz›rlad›¤› özel say›larla ve
üzerinden anlat›rlar. edebî eserlerde anlat›lanlarla Çanakkale Savafl› etraf›nda bir ‘Çanakkale ruhu’ olufl-
turulur. Çanakkale’de kazan›lan zaferin psikolojisi üzerinden millet inflas›na katk›
gerçeklefltirilir. ‹nflan›n en mühim ve etkili ifade vas›tas› ise edebiyat olur. Gerçek-
ten de bu dönemin edebiyat›, hem uyan›fl›n vas›tas› olmufl hem de gerçekleflen bu
uyan›fl›n edebî ifadesini üstlenmifltir.
Savafl tecrübelerinin edebî eserler -özellikle hikâye- arac›l›¤›yla halka ulaflt›r›l-
mas› vatan ve milletin u¤runda hayatlar›n feda edilebilece¤i bir de¤er oldu¤u inan-
c›n›n kazan›lmas›na yard›mc› olur. Ancak daha da önemlisi bunlar destan›n bizzat
yarat›ld›¤›/yafland›¤› dönemde yaz›lmas› gibi bir ifllevi de üstlenirler. Buna göre
Yeni Lisan›n bafllatt›¤› edebiyat hareketinin içinde tarih, tarihî kimlikler ve yaflanan
hayat›n tarih olaca¤› belli oluflumlar›n›n anlat›ld›¤› bir destan anlay›fl›n›n oldu¤unu
söylemek mümkündür. Bu yönelifl Millî Edebiyat Hareketi roman ve hikâyesine
konu ve kahraman kadrosu kazand›rd›¤› gibi eserlerin zaman ögesini de oluflturur.
Dönem eserleri kendilerine ço¤u zaman tarih olmufl ya da tarih olacak bir flimdiki
zaman› seçerler.
Yirminci yüzy›l bafl›ndaki edebiyat›n bu yöneliflleri roman ve hikâyeye yerli in-
sanla o insan›n içinde yaflad›¤› yerli mekân› da kazand›rm›flt›r. Bu mekân Anado-
lu’dur. Art›k genifl Osmanl› co¤rafyas› geride b›rak›lm›fl ve Anadolu’nun Türk yur-
du oldu¤u fikri anlat›lmaya bafllanm›flt›r. Elden ç›km›fl topraklarla ilgili ac›lar yafla-
n›rsa da özellikle 1918 ve sonras›nda yaz›lan eserlerde, Millî Mücadelenin de sür-
dü¤ü mekân olarak Anadolu’nun ve Anadolu’da yaflayan insan›n daha aç›k bir fle-
kilde anlat›ld›¤› görülmektedir:
“Millî edebiyat hikâye ve romanc›lar›n›n ortak taraflar›, toplum ve fert prob-
lemlerini dengeli olarak ifllemek, memleket ve millet sevgisini didaktik de¤il, ro-
mantik duygularla beslemek, millî de¤erlere sempati ile yaklaflmak formülü alt›n-
da toplanabilir. Özellikle Edebiyat-› Cedide ve Fecr-i Âti roman kahramanlar›n›n
kendi benliklerinin dar çerçevesine s›k›flm›fl, sadece kendi aflklar› ve dertleriyle di-
diflen insanlar olmalar›na mukabil, Millî Edebiyat roman› d›fla aç›lm›fl, baflka in-
sanlar›n da var oldu¤u bilinciyle hareket eden, içinde yaflad›¤› toplumun mesele-
lerine, s›k›nt›lar›na yabanc› kalmayan kahramanlar›n roman› olmufltur. Mekân
olarak flehir, kasaba ve köyleriyle Anadolu romana bir taraftan gerçekçi bir gay-
retle di¤er taraftan da bir memleket romantizmiyle girer” (Okay, 2005, 164).
Bu, vatan›n s›n›rlar›n›n az çok Anadolu olarak belirlenmesi ile ilgilidir. Art›k va-
tan Osmanl›n›n alg›lad›¤› gibi s›n›rlar› belli olmayan bir toprak de¤ildir. Anado-
lu’nun vatanlaflt›r›lmas›, üzerinde yaflayan kalabal›¤›n ise milletlefltirilmesi, bunun
gerçekleflebilmesi için de u¤runda ciddi bir mücadele verilmesi gerekmektedir.
Eserler bu mücadelenin içinde yer alan insanlar› da bir destan kahraman› gibi an-
latarak yüceltirler. Anadolu 1922 sonras›nda vatanlaflt›rmak üzere hizmet için gidi-
len yer olmadan önce kazan›lmak için gidilen yerdir. Eserler, Anadolu co¤rafyas›
ve insan›n› millî ve romantik e¤ilimler içinde anlat›rlar. Böylece Türkiye Türkçülü- Toplu pazarl›k: Bir tarafta
sendika, di¤er tarafta da
¤ü anlay›fl›n›n bir parças› hatta öncüsü olarak Anadolu’ya baflka bir yönelifl bafllar. iflveren ya da iflveren
S›kça yap›lan Anadolu ‹stanbul karfl›laflt›rmas›nda Anadolu ideal, temiz ve bakir, örgütünün yer ald›¤›, ücret
ve çal›flma koflullar›na
keflfedilmesi gereken toprak parças› olarak yüceltilir. iliflkin yap›lan pazarl›k ve
Do¤al olarak dönem hikâye ve roman›nda konuyla ilgili bu çeflitlilik yazarlar ve görüflmelerdir.
onlar›n eserleri aç›s›ndan da ayn› flekliyle söz konusudur. Bu tespitlere göre Millî
Edebiyat Hareketinde sosyal hayattaki millîleflme çal›flmalar›na edebiyat sanat›
üzerinden önemli bir yönlendirme yap›lmas›na ra¤men edebiyat›n bütünüyle bu
konuyla ilgilendi¤ini söylemenin de do¤ru olamayaca¤› anlafl›lmaktad›r. Sanatç›lar,
kendi yönelifl ve seçimleri do¤rultusunda ortaya farkl› roman ve hikâye dünyalar›
koyarlar. Baz›lar› yine dönem insan›n›n meselelerinden say›labilen baflka sosyal
konularla ilgilenirken kimileri de Yeni Lisan’›n ortaya koydu¤u sadece edebiyat›
de¤il ayn› zamanda hayat› da flekillendiren prensipler etraf›nda bir kurgusal dün-
ya olufltururlar.
1870’lerin bafl›nda ilk örneklerini veren modern Türk roman ve hikâyesi 20. yüz- 19.yüzy›l›n özellikle de son
on y›l›nda gerek Tanzimat
y›l›n bafllar›nda henüz çok uzun ve köklü bir geçmifle sahip olmamas›na ra¤men dönemi edebiyat›n›n
önemli bir birikimle yoluna devam etmektedir. Birinci Meflrutiyetin baflar›s›zl›¤a u¤- bafl›ndan itibaren yürütülen
edebiyat›n
ramas› üzerine Osmanl› ülkesinde bafllayan bask› rejimi olabildi¤ine sosyal dünyay- modernlefltirilmesi
la iletiflim kurma kabiliyeti tafl›yan roman ve hikâyenin tam tersine kapal› bir dün- çal›flmalar› gerekse
yan›n eseri olmas› sonucunu getirmifl ancak fliir gibi sanatsal bir iddia kazanmas›na edebiyat›n sosyal hayat›n
meselelerinden
yol açm›flt›r. Bunun için de 19. yüzy›l sonu roman›n›n hem kurgusal bak›mdan hem uzaklaflt›r›lmas› sanatsal
de üslup bak›m›ndan ciddi bir sanat iddias› tafl›d›¤›n› söylemek gerekir. anlamda olumlu sonuçlar
ortaya koymufltur,
Ancak as›l önemlisi Edebiyat-› Cedide anlay›fl›n›n söz konusu oldu¤u y›llarda denilebilir. Edebiyat sosyal
roman ve hikâye sanat›nda ulafl›lan teorik kazan›mlard›r. Sanat› kendilerine ger- hayat›n meseleleriyle aç›k
bir flekilde ilgili olamam›fl
çekten samimi bir u¤rafl› olarak seçen Edebiyat-› Cedide sanatç›lar› sadece eserle- ancak kendi meseleleriyle
riyle de¤il ayn› zamanda yazd›klar› ya da çevirdikleri teorik makale ve kitaplarla ilgili oldu¤u için de bütün
türler ciddi bir sanat iddias›
da bu türlerin Türk edebiyat›nda önemli bir aflama kaydetmesine yard›mc› olmufl- kazanm›fllad›r.
lard›r. Halit Ziya’n›n Hikâye (1888)’sinden sonra Ahmet Mithat Efendi’nin yazd›¤›
Ahbar-› Âsara Tamim-i Enzar (1890)’›n, Servet-i Fünun dergisinde yay›mlanan ko-
nuyla ilgili telif ya da tercüme baflka yaz›lar›n ve nihayet Halit Ziya gibi yazarlar ta-
raf›ndan hikâye ve romanda verilen iyi örneklerin bu türlerin geliflimine yapt›klar›
çok önemli katk› göz ard› edilemez. Bu sebepledir ki Millî Edebiyat Hareketi, Ede-
biyat-› Cedide sanatç›lar› sayesinde fliirde oldu¤u gibi hikâye ve romanda da ger-
çekten iyi bir seviyeyi devralm›flt›r.
Fakat 1911 sonras› roman ve hikâyesinin yakalanm›fl olan bu sanatsal iddiay›
devam ettirdi¤ini söylemek pek mümkün de¤ildir. Toplumsal ve siyasi hayattaki
önemli geliflmeler ve bunlar›n karfl›s›nda sanatç›lar›n kendilerini sorumlu hissetme-
si ve çok zaman geliflmelerin içinde yer almalar› dönem roman ve hikâyesinin
özellikle bir önceki dönemle k›yasland›¤›nda çok önemli bir sanatsal varl›k göste-
rememesine yol açm›flt›r. Oysa 1908’den itibaren bütün bas›n›n dolay›s›yla edebi-
yat›n da kontrol edildi¤i bir bask› döneminden ç›k›lmas› ve Meflrutiyetin ilan›n›n
getirdi¤i hürriyet havas› hareketli bir edebiyat ortam›n› beraberinde getirmifltir.
Dönem okuyucusu bu sosyal ve edebî hareketi yans›t›r biçimde önemli bir yazar
ve eser say›s›yla karfl›lafl›r. Bu konuda yap›lm›fl önemli bir çal›flma olan Meflrutiyet
Roman›nda Yap› ve Tema’da 1908-1918 y›llar› aras›nda 228 roman ve uzun hikâ-
yenin yay›mland›¤› tespit edilmifltir (Gündüz, 1997, 15). Ancak bu say›sal yükselifl
ne yaz›k ki paralel biçimde nitelikli eserlerin ortaya konmas› sonucunu getiremez.

SIRA S‹ZDE roman ve hikâyenin sanatsal bir de¤er tafl›yamamas›n›n sebep-
2 leri konusunda düflününüz.
D Ü fi Ü N E L ‹ M M‹LLÎ EDEB‹YAT
D Ü fi Ü N E L ‹ M HAREKET‹ TÜRK H‹KÂYE VE
ROMANININ YAZAR KADROSU
S O R U Millî Edebiyat S OHareketinin
R U yazar kadrosuna gelince... Edebiyat-› Cedide ve Fecr-i
Âti edebiyat hareketinin roman ve hikâyedeki temsilcileriyle, edebiyata art›k çok
etkin bir katk›da bulunduklar› söylenemezse de hayatta olan ve son eserlerini ya-
D‹KKAT D‹KKAT
zan Ahmet Mithat Efendi gibi isimler dolay›s›yla Tanzimat dönemi edebiyat›n›n ya-
zarlar›n› da içine alan biraz daha genifl düflünmek mümkündür. Fakat burada as›l
N N
SIRA S‹ZDE SIRA Cedide
etki Edebiyat-› S‹ZDE yazarlar›na aittir. Aralar›nda Halit Ziya gibi art›k günün ede-
biyat anlay›fl›n›n de¤iflti¤ini görerek roman yazmaktan uzaklaflan ve hat›ralar›n›
yazmaya yönelenler oldu¤u gibi Eylül roman›yla kazand›¤› flöhreti bir kez daha yi-
neleme çabas›yla yazan Mehmet Rauf gibi Edebiyat-› Cedideciler de vard›r. Bütün
bunlardan sonra hem sosyal hem de edebî anlamda son derecede renkli bir görü-
K ‹ T A P nüm arz eden K ‹ 1911-1922
T A P aras›ndaki Millî Edebiyat Hareketi ilkelerine ba¤l› yazar-
lar yan›nda baflka sanat anlay›fllar›n›n temsilcisi olmufl kimseler de eser vermifller-
dir. Söz konusu tarihler aras›nda roman ve hikâyede flöyle bir s›n›flamaya gidilme-
TELEV‹ZYON
si mümkün olabilir:
TELEV‹ZYON
1. Tanzimat, Edebiyat-› Cedide ve Fecr-i Âti edebiyat›n›n roman ve hikâyesinin
temsilcileri: Ahmet Mithat Efendi, Halit Ziya (Uflakl›gil), Mehmet Rauf, Ah-
met Hikmet (Müftüo¤lu), Fazl› Necip, Cemil Süleyman, Selami ‹zzet, ‹zzet
‹NTERNET ‹ N TRefik
Melih, E R N E THalit (Karay), Yakup Kadri (Karaosmano¤lu).
2. Yeni Lisan Hareketinin roman ve hikâyedeki temsilcileri: Ömer Seyfettin,
Müfide Ferit (Tek), Reflat Nuri (Güntekin), Aka Gündüz
3. Ba¤›ms›zlar: Hüseyin Rahmi, Selahattin Enis, Ebubekir Haz›m

SIRA S‹ZDE roman ve hikâyenin nas›l s›n›fland›r›labilece¤i konusunda dü-
3 flününüz.
Asl›ndaDbu Ü fi Ü N E L ‹ M
tasnifle iki tarih aras›nda devam eden edebiyat hareketi/ak›m›/oku-
Gençlik ve Edebiyat lundan ve onun sanatç›lar›ndan söz etmek gibi edebiyat tarihinin en sorunlu ko-
Hat›ralar›’nda yazd›¤›na
S O R U
göre Yakup Kadri bizzat Ziya
nular›ndan biriyle
S O R U bir kez daha karfl›lafl›lm›fl olmaktad›r. Çünkü kabul edilen iki ta-
Gökalp taraf›ndan Yeni rih aras›nda eser veren sanatç›lar›n bu tarihin öncesinde ve sonras›nda da eserler
Lisan edebiyat anlay›fl›n›n vermifl olmalar›, edebiyata ve onun ham malzemesi olan dile olan yaklafl›mlar›n›
en iyi
D ‹kalemi
K K A Tolarak D‹KKAT
gösterilmifltir. zaman içinde de¤ifltirmeleri onlar›n tek bir anlay›fl›n etraf›nda de¤erlendirilmesine
Karaosmano¤lu, 1990, 156- engel olmaktad›r. Yukar›daki s›n›flamaya göre yaz› hayat›na Edebiyat-› Cedide et-
N N
157).
SIRAAhmet Hikmet’se Yeni
S‹ZDE
Lisan anlay›fl›n›n telkin
raf›nda bafllayan
SIRA S‹ZDE Ahmet Hikmet’in, “Fecr-i Âti Edebî Beyannamesi”nde imzalar›na
etti¤i dünya görüflünün çok rastlanan Refik Halit ve Yakup Kadri’nin daha sonraki y›llarda sanatla ilgili yakla-
az say›daki romanlardan biri fl›mlar›n› de¤ifltirerek Yeni Lisan›n teklif etti¤i anlay›fl› benimsedikleri ve bu do¤-
olan Gönül Han›m’›
yazm›flt›r. rultuda eserler verdikleri görülmektedir.
Öte yandan bütün de¤iflmelere ra¤men benimsedi¤i sanat anlay›fl›na sad›k ka-
lan Halit Ziya ve Mehmet Rauf gibi yazarlarla edebiyatta meydana gelen de¤iflim-
K ‹ T A P lerin bütünüyleK ‹ T d›fl›nda
A P kalan ve kendine özgü bir yol oluflturan Hüseyin Rahmi,
Selahattin Enis gibi sanatç›lar da bu y›llar›n yazar kadrosunu olufltururlar. Onlar da
günün edebiyat›n›n çeflitlili¤ine katk›da bulunmalar›na ra¤men farkl› bir yolun
TELEV‹ZYON T E L E V ‹ Zdurumundad›rlar.
temsilcisi olmak YON Bu sebeple Millî Edebiyat Hareketinin roman ve
hikâyedeki görünümünü farkl› ölçüleri, benzerlik ya da farkl›l›klar› esas olarak de-
¤iflik flekillerde s›n›fland›rmak mümkündür (Enginün, 2006, 6; Çetiflli, 2007, 212).
TANZ‹MAT, EDEB‹YAT-I CED‹DE VE FECR-‹ ÂT‹

EDEB‹YATININ ROMAN VE H‹KÂYEDEK‹ TEMS‹LC‹LER‹
20. yüzy›l bafllar›nda Tanzimat edebiyat› sanatç›lar›ndan Ahmet Mithat’›n (1844-
1912) eser vermeyi sürdürdü¤ü görülür. Daima politikan›n d›fl›nda kalmaya çal›flan
yazar›n bu roman›yla -en az›ndan roman›n ad›yla- devrin siyasal oluflumlar›na bir
gönderme yapt›¤› söylenebilir. Çünkü 1908 Meflrutiyetinin öncesinde ve sonras›n-
da devrin en çok kullan›lan siyasal kelime kadrosu içinde jöntürklük kavram› da
vard›r. Popüler edebiyat›n temsilcisi olan sanatç› Jöntürk (1910) adl› son roman›y-
la devri renklendirir. Ancak onun anlay›fl› art›k oldukça eskimifltir. Ahmet Mithat
Efendi 1912 y›l›ndaki vefat›yla tamamen edebî gündemin d›fl›na ç›kar. Halen ha-
yatta olan ve yazmaya devam eden Edebiyat-› Cedidecilerse her ne kadar art›k aç-
t›klar› sanatkârane roman ç›¤›r›n› ayn› flekilde sürdüremezlerse de etkilerini devam
ettirirler. Bunlardan ilki Halit Ziya (Uflakl›gil, 1868-1945)’d›r. O da son roman› Nesl-
i Ahir’i (1909) tefrika ettirmeye bafllar. Bundan sonraki y›llarda hikâye yazmay›
sürdürse de art›k roman yazmaz. Cumhuriyet y›llar›nda hat›ralar›n› yazacak ve ba-
z› romanlar›n› bizzat sadelefltirerek günün okuyucusuyla buluflmas›n› sa¤layacak-
t›r. Eylül yazar› Mehmet Rauf (1875-1931), bu roman›yla kazand›¤› flöhretini sür-
dürmek arzusuyla daima bu de¤erde yeni bir eser yazmak üzere hareket eder. An-
cak ço¤u popüler edebiyat›n aflk romanlar› içinde de¤erlendirilebilecek romanlar-
la biyografisinden hareketle hikâyeler yazman›n ötesine geçemez. ‹htizar (1909),
Âfl›kane (1909), Genç K›z Kalbi (1912), Son Emel (1913), Menekfle (1913), Han›m-
lar Aras›nda (1914), Bir Aflk›n Tarihi (1915) gibi hikâye ve romanlar›n› yay›mlar.
Cumhuriyet sonras›nda da yazmaya devam eder.
Edebiyat-› Cedide’nin son öncülerinden say›lan Hüseyin Cahit (Yalç›n, 1874-
1957) k›sa hikâyelerini Hayat-› Hakikiye Sahneleri’nde (1909) bir araya getirir. Saf-
vetî Ziya (1875-1929) ise art›k kapanm›fl bir edebiyat hareketi olan Edebiyat› Cedi-
de’nin izinde Salon Köflelerinde (1910), Bir Safha-i Kalp (1911), Han›m Mektupla-
r› (1912) ve Kad›n Ruhu (1912)’nu yazar. Bir Edebiyat-› Cedide sanatç›s› olarak ya-
z› hayat›na bafllayan ve dönemin baflar›l› küçük hikâye yazarlar›ndan olan Ahmet
Hikmet (Müftüo¤lu, 1870-1927) sonraki y›llarda anlay›fl de¤ifltirerek Yeni Lisan Ha-
reketinin arkas›ndan geliflen edebiyat›n yazarlar› aras›na girer. Ça¤layanlar’da
(1922) toplanan küçük hikâyeleri ve Gönül Han›m (1920) roman› ile Türkçülük
ak›m›n›n önemli isimleri aras›nda yer al›r.
Fazl› Necip, Cemil Süleyman, Selami ‹zzet, ‹zzet Melih, Refik Halit, Yakup Kad-
ri Fecr-i Âti edebiyat hareketiyle ismini duyuran yazarlard›r. Bunlardan Refik Halit
ve Yakup Kadri roman ve hikâyelerinde anlatt›klar› konular ve kulland›klar› dil ve
üslup dolay›s›yla sonraki y›llarda geliflen edebiyat›n ilgi alan›na girerler. Refik Ha-
lit (Karay, 1888-1965) Türkçü harekete uzak durmas›na ra¤men Memleket Hikâye-
leri (1919)’nde yer alan hikâyeleri ile Anadolu insan›na yönelik tespitleri yapan ilk
yazarlardan biridir. “Anadolu halk›n›n bezgin ve ehlikeyif yaflay›fl›n›, yaln›zl›¤›n›,
memurlar›n devleti temsil etmediklerini bu çok rahat okunan hikâyelerinde anlat-
m›flt›r. Refik Halit dili ve üslubu ile ‘memleket edebiyat›’ içinde de¤erlendirilmeli-
dir. Türkçeyi en iyi kullanan yazar olarak Ömer Seyfettin taraf›ndan Yeni Mecmu-
a’da yazmaya davet edilir” (Enginün 2006: 414).
Edebiyata 20. yüzy›l bafllar›nda ‘sanat flahsî ve muhteremdir’ prensibini samimi-
yetle savunan bir sanatç› olarak bafllayan Yakup Kadri’nin (Karaosmano¤lu, 1889-
1974) de bu noktadaki ›srar› çok uzun sürmez. Çünkü bütün Türk ayd›nlar› üze-
rinde genifl dalgalanmalara ve aray›fllara sebep olan Trablus ve Balkan harplerinin
Yakup Kadri kendisinde Osmanl› Devletinin bünyesinde açt›¤› büyük yara, onu da derinden sarsm›flt›r. Bir-
‘benden bize’ do¤ru olan bu
de¤iflimi, ilk roman› olan biri ard›nca gelen olaylar yazar›n sanat anlay›fl› tamamen de¤ifltirir. Bu devirdeki
Kiral›k Konak’›n kahraman› duygular›n› Rahmet’te (1914) anlatan Yakup Kadri, art›k ferdin duygular›n› dile ge-
Hakk› Celis üzerinden
anlat›r. Hakk› Celis bir
tiren bir yazar olmaktan ç›k›p cemiyet meselelerini anlatan sosyal içerikli bir yazar
anlamda yazar›n kendi olmaya do¤ru yönelir. Mütareke y›llar› ve ‹stiklal Savafl› Yakup Kadri’yi kendi ce-
biyografisinden hareketle miyetine daha da fazla yaklaflt›r›r. Ziya Gökalp’›n da tesirleriyle yaz›lar›nda Türk
yaratt›¤› kimli¤idir.
milletini yak›ndan ilgilendiren meselelere yer vermeye bafllar.
SIRA S‹ZDE Millî Edebiyat

SIRAHareketinde
S‹ZDE roman ve hikâyesinde Edebiyat-› Cedide yazarlar›n›n yeri
4 nedir?
YEN‹ L‹SAN HAREKET‹N‹N ROMAN VE H‹KÂYEDEK‹
TEMS‹LC‹LER‹
S O R U S O R U
Ömer Seyfettin
Ömer Seyfettin (1884-1920), dilde bafllayan ve geniflleyerek bütün hayat› içerisine
D‹KKAT D‹KKAT
alan Yeni Lisan hareketinin bafl›ndaki üç isimden biridir. Onun Yeni Lisan›n orta-
ya koydu¤u sanat ve hayat görüflünü anlatt›¤› oldukça etrafl› yaz›lar›n›n yan› s›ra
N N
Türk milliyetçili¤i konusunda yazd›klar› da önemlidir. Bu makaleler ve risalelerden
baflka hikâyelerinin büyük bir k›sm› da yine bu fikrin etraf›nda yaz›lm›fllard›r. Bir
bak›ma kendi edebiyat tarihindeki yerini, edebî kimli¤ini feda ederek tezli eser ya-
zar› olarak an›lmay› göze alm›fl, sanat›n toplumu yönlendirici gücünü kullanarak
bu kritik y›llarda Türklük fluurunun uyanmas› için çaba sarfetmifltir. Bunun için de
K ‹ T A P Ömer SeyfettinK ‹ Tbizzat
A P o devir içinde bile zaman zaman tezli eserler yazd›¤› ve bun-
lar›n sanat de¤erlerinin olmad›¤› söylenerek tenkit edilmifltir. Ancak Ömer Seyfet-
Girifl, geliflme ve sonuç gibi tin gibi sosyal meselelere duyarl› bir yazardan toplumun dinamiklerine hitap etme-
hikâye bölümlerinin zaman mesi beklenemezdi.
Ts›ral›
E L Eolarak
V ‹ Z Y kullan›ld›¤›
ON T E L E V ‹ Z Y O NÇa¤dafllar› gibi o da sanat›n› ve yaratma kabiliyetini bu yolda
klasik hikâyede, bafltan kullanm›fl, kolektif fluuru harekete geçirecek bir kalem faaliyeti sürdürmüfltür. Yi-
sona bir olay›n anlat›m› ne de Ömer Seyfettin’i di¤er tezli yazarlardan ay›ran en önemli taraf, hikâye sana-
esas al›nmaktad›r.
t›ndaki baflar›s›d›r. Türk edebiyat›nda k›sa hikâyenin onunla önemli bir merhale
‹NTERNET ‹ N T Eflüphe
kaydetti¤i hiç R N E T etmeden söylenebilir. Samipaflazade Sezai ve Halit Ziya’n›n
yazd›klar›yla önemli bir noktaya gelmifl olan Türk hikâyesi onun eseriyle olgunluk
kazanarak Cumhuriyet devri hikâyesine ba¤lan›r. K›sa ömrü ve kendini as›l Millî
edebiyat›n düflünce ve sanat iklimi içerisinde bulan kalemi onun bütünüyle bir Ye-
ni Lisan öncüsü ve yazar› olarak gösterilmesini getirmifltir. Onun edebî faaliyeti ö¤-
rencilik y›llar›ndan itibaren yazd›¤› fliirler ve mensur fliirlerle bafllam›flt›r. Bu ilk ka-
lem tecrübeleri daha çok Edebiyat-› Cedide anlay›fl› içerisinde de¤erlendirilebilir.
Ömer Seyfettin hayat› boyunca büyük bir roman yazmak istemesine hatta bu yol-
da zaman zaman denemeler de yapm›fl olmas›na ra¤men hikâye yazar›d›r. Genel
olarak klasik hikâye biçiminde eserler kaleme alm›flt›r.
Maupassant tarz› denilen bu hikâyede bazen ilgi çekici bir olay›n anlat›m› sü-
rer bazen de çarp›c› bir sonla tamamlanan s›radan olay›n anlat›m› gerçekleflir. Bu-
radan yola ç›karak yazar›n konular›n› günlük hayat›n basit olaylar›ndan ald›¤› söy-
lenebilir. Günlü¤ünde yer alan notlarda da bunu belirleyecek flekilde “Ben her fley-
den, en ehemmiyetsiz bir f›kradan, bir cümleden bir hikâye, koca bir roman ç›ka-
rabilirim” (Ömer Seyfettin, 2000, 264) diyen yazar, günlük hayat›n ve s›radan in-
san tablolar›n›n içinden hikâyesi için konu bulmakta zorluk çekmez. Bütün hayat,
olaylar› ve insanlar›yla onun için bir konu deposudur denilebilir. Bu onun çok iyi
bir gözlemci ve yarat›c› zekâ sahibi bir yazar oldu¤unu düflündürür. Fakat burada
önemli olan onun as›l anlatmak istedi¤idir. Çünkü Ömer Seyfettin tezleri olan ya-
zard›r: “Sanat, o hikâyeyi, roman› ç›kard›¤›m ehemmiyetsiz fley de¤il, benim o fley
etraf›nda canland›rd›¤›m hayatt›r” (Ömer Seyfettin, 2000, 264) cümlelerinde söy-
ledi¤i gibi, onun hikâye yazmas›n›n as›l sebebi hayat›n içine tezlerini yerlefltirmek
ve onlar›n savunmas›n› yapmakt›r. Fakat tezli bir yazar olmas› Ömer Seyfettin’in hi-
kayelerinin sanat de¤erinin düflmesine sebep olmaz. Buna karfl›l›k fikir örgüsü de-
rinliklere yerlefltirilmifl hikâyeler yazmas›na zemin haz›rlar. Bu hikâyelerdeki fikir
örgüsü ço¤u zaman basit insanlar›n ve s›radan günlük olaylar›n etraf›na yerlefltiril-
mifl oldu¤u için okuyucu taraf›ndan kolayca alg›lan›r. Ömer Seyfettin’in okuyucu
kitlesinin genifl olmas›n›n ve her ça¤a hitap edebilmesinin temel sebebini de bura-
da aramak gerekir. Onun Türk edebiyat›n›n belki de en çok okunan ve tan›nan hi-
kâye yazar› oldu¤unu söylemek hiç de yanl›fl olmaz. Ancak ne yaz›k ki bu yayg›n-
l›k onun bütün boyutlar›yla bilinmesi ve bütün eserlerinin tan›nmas› sonucunu ge-
tirememifltir. Fakat nedense genel olarak tarihten ve çocukluk hat›ralar›ndan hare-
ketle yazd›¤› hikâyelere s›k›flt›r›lm›fl olan Ömer Seyfettin, bütün tan›nm›fll›¤›na ra¤-
men hâlâ bakir bir yazard›r denilse büyük bir hata yap›lm›fl olmayacakt›r.
Yine de Ömer Seyfettin Türk edebiyat›ndaki tan›nm›fll›¤›n› Genç Kalemler,
Türk Yurdu ve Yeni Mecmua’da yay›mlanan hikâyelerine borçludur. “Beyaz Lâle”,
“Bomba”, “Nakarat”, “Hürriyet Bayraklar›” yazar›n daha önce Yakorit S›n›r Bölü-
¤ü’ndeki görevi s›ras›nda edindi¤i tecrübeleriyle yazm›fl oldu¤u hikâyelerdir. Bu
gözlem ve tecrübeler asl›nda Yeni Lisan hareketini bafllatan sebep ve flartlar› da
oluflturmaktad›r. Bu hikâyelerinde Balkan Savafllar› öncesinde ve savafl s›ras›nda
bu bölgede Osmanl› karfl›t› olarak geliflen milliyetçilik hareketlerini takip eden ya-
zar›n Osmanl› milliyetçili¤i fikrinin yanl›fll›¤›n› da anlatmaya çal›flt›¤›n› gözlenir.
Konusunu tarihten alan “Bafl›n› Vermeyen fiehit”, “Kütük”, “Vire”, “Ferman”, “Pem-
be ‹ncili Kaftan”, “Teke Tek”, “Topuz”, “K›z›lelma Neresi?” gibi hikâyeleri, bir ta-
raftan devrin destan aray›fllar›n› tatmin ederken bir taraftan da savafl›n devam etti-
¤i s›rada ruhen bir çöküntü yaflayan insana tarihten getirdi¤i portrelerle kendine
inanma, yeniden do¤ma arzusunu vermekte ve onun maneviyat›n› yükseltmekte-
dir. Yazar, bu tarzda yazd›¤› hikâyeleri için “Eski Kahramanlar” bafll›¤›n› uygun
görmüfltür. Bunun bir devam› olacak ve Yeni Hayat› anlatacak kahramanlar yarat-
t›¤› hikâyeleri için de “Yeni Kahramanlar” bafll›¤›n› seçmifltir. Ald›¤› bütün yaralara
ra¤men kendisi için yine de savafl›n içinde yer alacak bir konum bulan kahrama-
n›n anlat›ld›¤› “Kaç Yerinden” böyle hikâyelerdendir.
Ömer Seyfettin Maupassant tarz› denilen hikâyenin bizdeki en mühim temsilci-
sidir. Hikâyeleri genel olarak birinci tekil flah›s a¤z›ndan yaz›lm›fllard›r. Bunlar›n
özellikle mizahî bir tonlama tafl›yanlar› oldukça çarp›c› bir sona vararak okuyucu
üzerinde aç›k bir etki olufltururlar. Bu etki, hikâyeler arac›l›¤›yla çizilmeye çal›fl›lan
insan portresinin belirginleflmesine de yard›mc› olur. Bu insan, ‘Yeni Hayat’ düze-
ninin sahip oldu¤u ve önermeye çal›flt›¤›, sosyal mutlulu¤u ferdî mutlulu¤unun
önüne geçirmifl, yazar›n ve genel olarak da ‘Yeni Hayat’›n topluma telkin etmek is-
tedi¤i anlay›fl›n örne¤idir. Bu insan, ayr›ca içinde yaflan›lan y›llar›n zor flartlar› için-
de sorumluluklar yüklenebilme yeterlili¤ine sahip, dinamik ve cesurdur. Kendi ta-
rihini bilir ve milletini tan›r. Bunun için de Ömer Seyfettin’in hikâyelerinde insan-
lar›n bireysellikleri neredeyse silinmifltir: “Ömer Seyfettin hiçbir fleyi ferdin özel
meselesi olarak almaz. Ona göre her ferdi görünüfle sahip mesele, asl›nda sosyal
boyutlar› olan bir durumdur. Bu sebeple o, bütün meselelere, içinde özeli tafl›yan
genelli¤i aç›s›ndan bakar. Fertleri anlat›rken kalabal›klar› iflaret eder.” (Argunflah
2003, 227) “Bahar ve Kelebekler” ve “Harem” hikâyeleri böyle de¤erlendirilebile-
cek bir anlam dünyas›na sahiptirler. Her iki hikâye de dar bir toplulu¤u ilgilendi-
rir gibi görünmesine ra¤men toplumun bütününe ait bir meselenin tart›flmas›n› dü-
flünce alan›na getirirler.
Ömer Seyfettin’in hikâyesi mevcut olanla olmas› gereken aras›ndaki büyük te-
zada dayanmaktad›r. Bu durum hikâyelerin zaman zaman ince bir mizah duygu-
suyla örülmesini de gerektirir. Ömer Seyfettin hikâyesinin göz ard› edilmemesi ge-
reken özelliklerinden birisi de tafl›d›¤› bu ince mizah duygusudur (Enginün, 1991,
166). Böylece “Tos” hikâyesindeki flekliyle bat›l inan›fllar gibi insan yaflam›n› de-
rinden etkilen unsurlarla “Efruz Bey”de oldu¤u gibi büyük fikrî ve siyasî oluflum-
lar da onun hikâyesinde ayn› dikkatle mizah›n içine yerlefltirilirler. Bu teflhir eden
kara bir mizah de¤ildir. Ancak okuyucunun düflünce dünyas›n› derinden sarsan in-
ce ve oldukça zekice yap›lm›fl bir tenkittir. Hikâyelerdeki bu derinlik yazar›n göz-
lem kabiliyetinin, zeki bir yazar oluflunun ve toplumsal meselelerle çok ilgili bir
kimlik oluflunun göstergesi olarak de¤erlendirilebilir. Çok ferdî gibi görünen me-
seleler bile onun zihninde sosyal bir anlam de¤eri kazan›rlar. Bu sebeple en ferdî
konularla ilgili görünen hikâyesinin kiflileri bile asl›nda toplumsal bir meselenin
yans›mas›n› esere tafl›rlar. Sosyal hayat›n de¤iflen olgular›, aflk ve evlilik, paran›n
önem kazanmas›, inan›fllarda abart›, h›zl› de¤iflmenin sonuçlar› ve yozlaflma, kim-
liksiz b›rak›lm›fl Türk insan›, içi boflalt›lm›fl de¤erler dünyas› ve aray›fllar, halk ma-
sal ve hikâyeleri, çocukluk hat›ralar› yazar›n ilgi alan›n› hatta yaratmas›n›n sebep
ve kaynaklar›n› olufltururlar.
Ömer Seyfettin tezleri olan bir yazard›r. Fakat tezlerini hiçbir zaman do¤rudan
do¤ruya söylemez. Okuyucunun olay örgüsü, sergilenen tipler hatta hikâyede ku-
rulan mizahtan yola ç›karak bu tezi hissetmesi beklenir. Özellikle tarihî ve siyasî
hikâyelerindeki tipleri vas›tas›yla ortaya ç›kan insan görüflü toplumun meselelerini
akl›yla ve bilgisiyle de¤erlendiren, iradesini toplumun gerçeklerine uygun bir fle-
kilde de¤iflmesi ve yeniden yap›lanmas›na harcayan, milleti meydana getiren de-
¤erler sisteminin fark›nda olan aktif insand›r. Bu insan kendine güvenir, gelece¤i
haz›rlamakla ilgili bir görevi oldu¤unun fark›ndad›r. Örne¤in “Çanakkale’den Son-
ra” hikâyesinde mensubiyet ve inanç duygusunun, bir mefkûre sahibi olman›n in-
sanca bir de¤er oldu¤unu anlat›lmak istenir. Yazar, millî de¤erlerin devaml›l›¤›n-
daki öneme inan›r, ancak de¤iflmeye ve geliflmeye de karfl› de¤ildir. Sadece kök-
süz bir de¤iflmenin, yozlaflman›n karfl›s›ndad›r.
Ömer Seyfettin’in kahramanlar› kimlik sahibidirler. Onlar›n kimli¤inin en belir-
gin özelli¤i de ait olduklar› milletin de¤erlerini tan›mak ve yaflamakt›r. “Piç”, “Pri-
mo Türk Çocu¤u” ve “Efruz Bey” hikâyeleri yazar›n bu görüflü anlatmak üzere yaz-
d›¤› hikâyelerindendir. “Ashab-› Kehfimiz” bafll›kl› uzun hikâyede meflrutiyetle
yozlaflan, millî uyan›fl› bafllatmas› beklenen felaketlerin bile uyand›ramad›¤› ve
muhayyel bir insaniyet özlemi içerisinde olan tipler arac›l›¤›yla ciddi bir sosyal ten-
kit yap›l›r.
Ali Canip Yöntem, Selanik’te Ömer Seyfettin çok k›sa hayat›na ra¤men çok eser vermifl bir yazard›r. Hayat›-
bafllayan arkadafll›ktan n› yazarak sürdürmek zorunda olmas› onun çok yazmas›n›n bir sebebidir. Ancak
itibaren Ömer Seyfettin
hayattayken de onun
di¤er sebebi insanlar›n yönlendirilmeye muhtaç oldu¤u son derece kritik bir geçifl
yan›nda olmufl özellikle de döneminin yazar› olmas›d›r. Ancak yazm›fl olmas›na devrinde ve sonras›nda çok
hayat›n›n son y›llar›ndaki tan›n›p okunmas›na karfl›l›k tam bir bibliyo¤rafyas› oluflturulamam›flt›r. Uzun süren
yaln›zl›¤›n› onunla
paylaflm›flt›r. Onun hakk›nda savafl y›llar›nda yazm›fl olmas›, pek çok takma isim ve rumuz kullanmas›, hikâye-
bir kitap yazarak lerin ve di¤er yazd›klar›n›n kendisi hayattayken kitaplaflt›r›lamamas› ve arkas›nda
biyografisiyle ilgili önemli
bilgileri aktarm›flt›r. Ali Canip d›fl›nda onun b›rakt›¤› edebî mirasa sahip ç›kacak bir yak›n›n›n olmama-
s› bu sonucun en belirgin sebeplerindendir.
Ömer Seyfettin’in Türk hikâye sanat›ndaki yeri nedir? SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
5
Halide Edip
Millî Edebiyat anlay›fl›n›n roman ve hikâyedeki önemli isimlerinden D Ü fi Ü N Ebiri
L ‹ M de Halide D Ü fi Ü N E L ‹ M
Edip’tir (Ad›var, 1882-1964). O da eserlerinin büyük bir k›sm›n› cumhuriyet sonra-
s›nda vermifltir. Ancak 1922’ye kadar olan dönemde de enerjisiyle, S O Rfikirleriyle,
U yaz- S O R U
d›klar›yla öncü bir kad›n yazard›r. Halide Edip, 1908 Meflrutiyeti sonras›nda Türk
Oca¤›nda yapt›¤› konuflmalarla Tanin ve Türk Yurdu’nda yazd›¤› yaz›larla Türkçü-
D‹KKAT D‹KKAT
lük fikrinin yay›lmas›nda da etkili olmufltur. Millî Mücadeleye kat›lmak üzere Ana-
dolu’ya geçti¤i tarihe kadar bu faaliyetlerini ‹stanbul’da sürdürür. Özellikle Sulta-
N N
nahmet Mitinginde yapt›¤› heyecanl› konuflma ile de sembolleflir. SIRA S‹ZDE SIRA S‹ZDE
Halide Edip, ilk eserlerinden itibaren millî olan› vurgulamaya çal›flm›flt›r. Çün-
kü onun üzerinde durdu¤u konulardan birini Türk insan›n›n zihnini uzun zaman-
d›r meflgul eden Bat›l›laflma meselesi oluflturmaktad›r. Bu y›llarda “Mutlaka Bat›l›-
laflmal›y›z!” anlay›fl›ndan uzaklaflarak “Nas›l ça¤dafllaflmal›y›z?” fleklinde daha do¤-
ru bir yönelifl kazanan mesele, yazarda yerlilik taraf›nda ›srar eden
K ‹ T bir A Pduruflun se- Meflrutiyet sonras›nda
K ‹ T A P
çimini getirmifltir. Bu, devrin fikir öncülerinden Ziya Gökalp’›n da görüflüdür. Ya- Osmanl› kad›n›n›n medeni
haklar›n› elde etmeye ve
zardaki en üst temsil biçimini ise Sinekli Bakkal (1935) roman›yla verir. bunlar› kullanmaya
Halide Edip’in romanlar› “Ferdiyetçi ve psikolojik romanlar:T EHandan
L E V ‹ Z Y O dairesi;
N Mil- bafllad›¤› unutulmamal›d›r.
TELEV‹ZYON
lî/Toplumsal romanlar: Ateflten Gömlek dairesi ve Töre romanlar›: Sinekli Bakkal Ayr›ca Tanzimat y›llar›ndan
itibaren teflvik edilen kad›n
dairesi” olmak üzere üç devre etraf›nda de¤erlendirilebilir (Bekiro¤lu, 1999, 45). e¤itimi, art›k sonuçlar›n›
Halide Edip, Handan (1912) roman› etraf›nda toplanan Raik’in Annesi (1908), vermeye bafllam›flt›r.
Heyulâ (1909), Seviye Talip (1910) gibi ilk dönem romanlar›nda ‹ N Tkad›n
E R N E Tmeselesi ve ‹NTERNET
çocuk e¤itimi konusu üzerinde ›srarla durur.
Bu ilk romanlar e¤itilmifl kad›n›n sosyal hayattaki yerini anlat›rlarken ayn› za-
manda yazar›n örnek kad›n tiplemesini de topluma tan›t›rlar. Bu tipleme kendisin-
de yazar›n medeniyet meselesi karfl›s›nda ald›¤› tavr› da birlefltirir. Bat› karfl›s›nda
daha yerli bir duruflu sergileyen bu kad›n tipi, hemen karfl›s›nda yer alan kendi
medeniyetine yabanc› kad›n tiplemesiyle daha belirgin bir kimlik kazan›r. Böylece
yine yazar›n ana meselesi olan Bat›l›laflmaya ba¤lan›l›r. Millî Mücadele y›llar›na ka-
dar bu konu etraf›nda yazan Halide Edip, Türkçü yazarlar›n kad›nla ilgili ileri gö-
rüfllerini de temsil etmektedir. Di¤er yandan toplumun e¤itimli kad›na haz›r olma-
mas› ve nihayet bu kad›nlar›n kayboluflu/harcan›fl› yazar›n o günlerin sosyal haya-
t› içerisinde önemli gördü¤ü ve anlat›lmas›n› istedi¤i meselelerdendir. Handan
(1912) bu kad›nlardan birinin anlat›ld›¤› romanlardand›r. Halide Edip’in Yeni Tu-
ran’da (1912) e¤itimli kad›na toplumda bir yer açmaya çal›flt›¤› fark edilir. Ancak
bu da yine kad›n›n fedakârl›klar› ile mümkün olabilecektir. Yazar› taraf›ndan Han-
dan’a göre daha sosyal bir duyarl›l›k içinde tasarlanan roman kahraman› Kaya,
toplumu de¤ifltiren kad›n olarak anlat›l›r. O ferdi saadetini sosyal saadetin gerçek-
leflmesi için feda etmifltir. Ancak Kaya da Handan gibi mutlu olamaz.
‹nand›klar›n›n gerçekleflebilmesi için kendini feda eden Yeni Turan’›n Kayas›,
bir anlamda Ateflten Gömlek’in Ayflesi’nin de habercisidir. Halide Edip’in Millî Mü-
cadele dönemi romanlar›ndan olan Ateflten Gömlek’te (1922) ‹zmir’in sembolü
olarak tan›t›lan Ayfle, ferdi saadeti için önce sosyal saadetin gerçekleflmesi flart›n›
koflar. Ayn› zamanda yazarlar›n›n kendi hayat tecrübelerini de yans›tan Halide
Edip’in kad›nlar› Türk edebiyat›na, kültürüne ve hayat›na yeni bir kad›n tipini de
kazand›r›rlar. Sosyal hayat›n içinde yer alan ve ona karfl› duyarl› olan bu tipleme,
ülkesindeki bütün de¤iflim ve dönüflümün kendi üzerinden gerçekleflti¤inin far-
k›ndad›r. Sosyal hayat›n içinde sorumluluk üstlenme güç ve becerisine sahiptir. Bu

kad›n tiplemesi, Sinekli Bakkal ve onun Rabias› etraf›nda toplanacak karakterler-
de dönemin getirdi¤i yeni flartlarla zenginleflerek varl›¤›n› sürdürür. Rabia art›k
medeniyetle ilgili de¤iflim ve dönüflümü bile üstlenebilecek bir karakteri sergiler.
Sultanahmet Mitingi sonras›nda Anadolu’ya geçerek Millî Mücadele’ye kat›lan
Halide Edip, Türk’ün Ateflle ‹mtihan› (1959-60) ve ‹zmir’den Bursa’ya (1923)’da
bu y›llara ait izlenimlerini kitaplaflt›r›rken bu izlenimleri Ateflten Gömlek ve Vurun
Kahpeye (1923)’de de romanlaflt›r›r. Da¤a Ç›kan Kurt (1922) ise o günlerin izle-
nimlerini tafl›yan hikâyelerin bir araya getirildi¤i kitapt›r. Yazar›n dönem içinde son
derece mühim bir psikolojinin ifadesi olan bu eserleri topluma sadece yeni bir ka-
d›n tipini sunmakla kalmazlar ayn› zamanda okuyucuda vatan müdafaas›n›n kad›n
erkek hep birlikte verilmesi gereken bir mücadele oldu¤u fikrini olgunlaflt›r›rlar.
‹lk kad›n yazarlar›n
eserlerinde anlat›m tekni¤i
Romanlar›yla devrine bir tak›m fikirleri aktarmay› isteyen Halide Edip, sanat ko-
olarak mektupla, günlük ve nusunda da aray›fllar› olan bir yazard›r. Edebiyat-› Cedide sanatç›lar›ndan devral›-
hat›ra defteriyle anlatma nan roman sanat›n› özellikle kurgudaki uygulamalar›yla önemli bir noktaya getirir.
tekni¤ine müracaat ettikleri,
hatta baz› eserlerinin Örne¤in Handan’da kullan›lan kurgu bu anlamda ilgi çekicidir. Bafltan sona kadar
bütününü bu tekniklerle mektuplar ve roman kahraman› Handan’›n hat›ra defterinden sayfalarla oluflturu-
yazmalar›, eserin kurgusunu
bunlara yüklemeleri dikkat lan roman, Türk roman sanat›nda yazar anlat›c›n›n eserden ç›kar›lmas› konusunda
çekicidir. da önemli bir deneyimdir.
Bir karakter roman› olan Handan’da ana karakter olan Handan’›n kiflili¤i ve hi-
kâyesi, onu tan›yan insanlar›n birbirlerine yazd›klar› mektuplarla çizilir. Bu portre
Handan’›n bizzat yazd›¤› mektup ve günlü¤ünden al›nan sayfalarla da olgunlafl›r.
Böylece yazar›n merkeze yerlefltirdi¤i Handan karakteri, etraf›nda yer alan insan-
lar›n bak›fl aç›lar›ndan tamamlanm›fl olur. Ortaya Handan ve çevresi fleklinde bir
kompozisyon ç›kar. Herkesin bir Handan› vard›r, ama bir de Handan’›n anlatt›¤›
Handan vard›r. Bu roman›n psikolojik bir boyut kazanmas›n› da sa¤lar. Ana kah-
raman›n roman boyunca de¤iflen psikolojisi eserin gerilim unsurlar›ndan birini
oluflturur.
Bir Millî Mücadele roman› olan Ateflten Gömlek de kurgusu bak›m›ndan farkl›
bir romand›r. Yazar anlat›c› yerine roman kahramanlar›ndan biri olan Peyami’nin
hat›ra defterini roman›n anlat›m düzlemi olarak seçen yazar, di¤er eserlerinde ol-
du¤u gibi merkeze yine bir kad›n kahraman› yerlefltirir. Bu, yazar› gibi ‹stiklal Sa-
vafl›n›n içinde yer alan Ayfle’dir. Ayfle kimli¤i beyninde bir kurflun tafl›yan Peya-
mi’nin ölmeden önce yazd›¤› hat›ra defteri üzerinden tamamlan›r. Ancak yazar›n
as›l anlatmak istedi¤i bu kad›n kahraman›n da içinde yer ald›¤› tarihsel zamand›r.
Roman beyninden kurflun ç›kar›l›rken ölen Peyami’nin arkas›ndan doktorlar›n
yapt›¤› k›sa bir konuflma ile tamamlan›r. Bu konuflma, okuyucunun zihninde hat›-
ra defterinde ad› geçen Ayfle’nin varl›¤›n› dolay›s›yla onun içinde yer ald›¤› Millî
Mücadeleyi ve bütün yaflananlar›n gerçekli¤ini flüpheye düflürür. Yani yazar›n d›-
fl›nda biri taraf›ndan yaz›lm›fl özel bir belgeden, günlükten hareketle gerçeklik id-
dias› koyan roman, tamamen bir hastan›n uydurmalar›/halüsinasyonlar› oldu¤u
söylenen bir konuflmayla tamamlan›rken ortaya gerçe¤i sarsan bir sonuç ç›kar.
Okuyucu gerçekle uydurma aras›nda bir yerde b›rak›l›r. Asl›nda böylelikle yazar
böylece devrin destanî edebiyat aray›fllar›na roman› üzerinden önemli bir katk›da
bulunmaktad›r. Ayfle varla yok aras›nda kalan kimli¤i bir destan kahraman›, ‹stik-
lal Savafl› ise ola¤anüstü mücadelelere sahne olufluyla bir destan olur.

SIRA S‹ZDE Halide Edip’in katk›lar› nelerdir?
6
S O R U S O R U
D‹KKAT D‹KKAT
Yakup Kadri
Edebiyata 20. yüzy›l bafllar›nda ‘sanat flahsî ve muhteremdir’ prensibini samimiyet-
le savunan bir sanatç› olarak bafllayan Yakup Kadri’nin (Karaosmano¤lu, 1889-
1974) bu anlay›fltaki ›srar› çok uzun sürmez. Fecr-i Âti arkas›ndan Yahya Kemal’in
etkisiyle bir Nev-Yunanîlik tecrübesi yaflad›ktan sonra Millî edebiyat›n anlay›fl›na Anadolu’da bafllayan Millî
Mücadele’nin genifl kitlelere
yönelir. Oysa Yeni Lisan Hareketine ilk ve en sert itirazlar ondan gelmifltir. Çünkü duyurulmas›, onlar›n
bütün Türk ayd›nlar› üzerinde genifl dalgalanmalara ve aray›fllara sebep olan Trab- etkilenerek kat›l›m ve
desteklerinin sa¤lanmas›
lus ve Balkan harplerinin Osmanl› Devletinin bünyesinde açt›¤› büyük yara, Ya- bas›n yoluyla olacakt›r.
kup Kadri’yi de derinden sarsm›flt›r. Bu dönemdeki hikâyelerini Bir Serencam Yakup Kadri gibi Yahya
Kemal, Halide Edip ve di¤er
(1914)’da toplayan Yakup Kadri, bundan sonra art›k ferdin duygular›n› dile getiren yazarlar da bu sorumlulu¤u
bir yazar olmaktan ç›k›p cemiyet meselelerini anlatan sosyal içerikli bir yazar ol- yerine getirirler.
maya do¤ru yönelir.
Yakup Kadri’nin ‹kdam
Birinci Dünya Savafl› y›llar›nda rahats›zl›¤› yüzünden yurt d›fl›nda olan yazar, gazetesinde yay›mlanan
ülkesinde meydana gelenleri uzaktan ve yabanc› bir bas›ndan takip etmifltir. Mü- makaleleri, ad›yla dönemin
destan ve yeniden do¤ufl
tareke y›llar› ve ‹stiklal Savafl› Yakup Kadri’yi kendi cemiyetine daha da fazla yak- temalar›na bir gönderme de
laflt›r›r. Ziya Gökalp’›n da tesirleriyle yaz›lar›nda Türk milletini yak›ndan ilgilendi- tafl›yan Ergenekon (1929)
adl› kitapta toplanm›flt›r.
ren meselelere yer vermeye bafllar. 1918 sonras›nda Türkiye’ye döndü¤ünde he-
men Anadolu’ya geçmek isterse de Atatürk taraf›ndan ‹stanbul’da kalarak mücade-
leye yaz›lar›yla katk›da bulunmak üzere görevlendirilir.
Yakup Kadri 1921’de Ankara’ya ça¤r›l›ncaya kadar ‹stanbul’da ‹kdam gazete-
sinde önce yaz›lar sonra da k›sa hikâyeler yazmay› sürdürür.
Anadolu’ya geçtikten sonra Halide Edip’le birlikte iç bat› Anadolu’da Yunanl›-
lar›n yapt›klar› izdiham› tetkik ve tespit etmek üzere Tetkik-i Mezalim Heyetinde
görevlendirilir. Sanatç›n›n Mütareke y›llar› ve ‹stiklal Savafl› y›llar›nda yazd›¤› hikâ-
yeleri Rahmet (1922) ve daha sonra bir araya getirilecek olan Millî Savafl Hikâye-
leri (1947)’nde yer al›r. Bu hikâyeler süreci bizzat içinde yaflayarak yak›ndan takip
eden yazar›n ayn› zamanda flahsî birikimlerinin sonucudurlar.
“Mekân insan iliflkisi ve hikâye kurma tekni¤inde Maupassant’› örnek alan ya-
zar›m›z anlatma tekni¤i bak›m›ndan zaman zaman Daudet’yi hat›rlat›r” (Aktafl,
1987, 61) Kötümser bir yazar olan Yakup Kadri, Maupassant’›n kötümserli¤iyle de
birleflerek Anadolu manzaralar› ve içinde yaflayan insan›n hayat sahnelerini anla-
t›rken dönem yazarlar›n›n aksine dikkatleri olumsuzluklara çeker. Yeninin içinde
yer alan ve onu çürüten eskiyi, kuruluflun içindeki y›k›l›fl› gören yazar, hikâyeleri
gibi romanlar›nda da bu bak›fl aç›s›n› sürdürür. Bu, ilk roman Kiral›k Konak’tan iti-
baren yazar›n hiç de¤ifltirmedi¤i bir bak›fl aç›s›d›r.
Yakup Kadri’nin eserinde mekân ve zaman kadar insan da önemlidir. Bütün ro- Hakk› Celis bir anlamda
manlar› sosyal hayat› takip eden ve onun içinde de¤iflen insan›n hikâyesi üzerine yazar›n kendi
kurulmufltur. Zaman›n ve mekân›n birlikte flekillendirdikleri bu insan, sosyal du- biyografisinden hareketle
yaratt›¤› kimli¤idir. Yakup
yarl›klar› olan insand›r. 1911-1922 edebiyat› içinde de¤erlendirilebilecek olan Ki- Kadri kendisinde ‘benden
ral›k Konak (1922) bu bak›mdan anlaml› bir romand›r. Ayn› zamanda bir nesil ro- bize’ do¤ru olan de¤iflimi,
ayn› zamanda ilk roman›
man› olarak üç neslin hikâyesinin anlat›ld›¤› eserde, sosyal hayat›n olgular› yüzün- olan Kiral›k Konak’›n
den de¤iflen insanlar bir arada yer al›rlar. Naim Efendi yeninin içinde direnen es- kahraman› Hakk› Celis
üzerinden anlat›r.
kiyi temsil ederken damad› Servet Bey ve ailesi, özellikle k›zlar› Seniha’da devam
eden tercihleriyle Tanzimat sonras›ndaki Bat›l›laflman›n insan üzerinde meydana
getirdi¤i de¤iflimi yans›t›rlar. Üçüncü neslin bir temsilcisi olarak Hakk› Celis ise he-
nüz tamamlanmam›fl bir de¤iflim sürecinin içinde meydana gelen bir baflka de¤i-
flimdir. O roman›n Çanakkale’ye giderek flehit düflen kiflisi olarak son halkad›r ve
art›k bireysel duygulan›fllar›ndan s›yr›larak sosyal hayat›n endifleleri içinde duyar-
l›klar kazanan Türk insan›n›n sembolüdür.
Oysa romanda Bat›l›laflman›n temsilcileri olarak görülen ve yaflanan savafl y›l-

lar›nda meydana gelen boflluklardan faydalanarak savafl zengini olma yolunu bu-
lan Servet Bey ve ailesi -özellikle k›zlar› Seniha- hayattad›rlar ve bütün duyars›zl›k-
lar›yla yaflamaya devam ederler. Bu yazar›n kötümser bak›fl›n›n bir sonucu ancak
dönemin de bir gerçe¤idir. Millî Mücadele y›llar› ona kat›lanlar kadar kat›lmayan
ve buna karfl›l›k ondan faydalanma yolunu bulanlar›n da hikâyesini içermektedir.
Yazar daha sonra bir taraf›yla Sodom ve Gomore ( 1928), Yaban (1932), Ankara
(1934)’da da bu konusuna devam edecektir.
Kiral›k Konak’la ayn› y›l yay›mlanm›fl olan Nur Baba (1922) ise Yakup Kad-
ri’nin dikkatlerini sosyal hayat›n çürümüfl bir baflka taraf›na yöneltti¤i roman›d›r.
Nur Baba roman›, Türk kültür tarihi içinde önemli roller üstlenmifl ve bir kültür
oca¤› haline gelmifl Bektafli tekkesinin çöküflünü anlatmaktad›r.
Reflat Nuri
As›l eserlerini Cumhuriyet edebiyat› y›llar›nda yazan Reflat Nuri (Güntekin, 1889-
1956), Millî Edebiyat y›llar›nda tiyatro konusunda yazd›¤› yaz›larla dikkati çeker.
1919’da takma bir isimle tefrika ettirdi¤i Harabelerin Çiçe¤i onun ilk sanat eseridir.
Fakat 1922 y›l›nda Vakit gazetesinde tefrika edilen Çal›kuflu Reflat Nuri’ye önemli
bir flöhreti getirir ve onu devrin dikkat çeken yazarlar› aras›na yerlefltirir.
Çal›kuflu, ‹stanbul K›z› adl› bir tiyatro eseri olarak yaz›ld›ktan sonra roman ha-
line getirilmifl, tefrikas› tamamland›ktan sonra bizzat yazar› taraf›ndan gözden ge-
çirilerek kitaplaflt›r›lm›flt›r. Eserin tiyatro oyunu olarak yaz›lmas›ndan itibaren be-
¤eni toplamas› yazar›n bu eser üzerinden devirle ilgili tezleri anlatmas›na vesile ol-
mufltur. Reflat Nuri bir popüler edebiyat yazar›d›r. Daha sonra yazd›¤› roman ve hi-
kâyelerinde de bu özelli¤ini kullanarak Cumhuriyet ideolojisinin yerleflmesine ze-
min haz›rlar. Kad›n veya erkek yaratt›¤› tiplemeler üzerinden devrin okuyucusuna
Anadolu co¤rafyas›n›n ve insan›n›n manzaralar›n› sunar. Ancak daima ince bir sos-
yal tenkit bu eserlerin devam eden bir damar› olur.
Çal›kuflu ‹stiklal Savafl› y›llar›nda Anadolu’da ö¤retmenlik yapan Feride’nin hi-
kâyesidir. Feride özellikle de Bat› Anadolu’da geçen maceras›yla devir insan›na ye-
ni bir mücadelenin ilk haberlerini verir gibidir. Anadolu’nun ‹stanbullu ayd›n›n
hizmetlerine ihtiyac› vard›r. Yazar›n roman›nda mesaj›n› vermek için seçti¤i zaman
bu yüzden ilgi çekicidir. Çal›kuflu bir savafl roman› de¤ildir. ‹stiklal Savafl›n› anlat-
mak üzere de yaz›lmam›flt›r. Buna ra¤men eserin geri plan›nda yer alan toplumsal
olaylarla savafl›n devam etti¤i hissedilir. Böylece Anadolu iki savafl›n birden sahne-
si olarak gösterilir. Biri, cephede ordular aras›nda süren ‹stiklal Savafl›d›r. Di¤eri
y›llarca ihmal edilmifl Anadolu’yu vatan yapmak için oraya hizmet götüren insan-
lar›n verdi¤i savaflt›r. Asl›nda roman›n ana kahraman› Feride, ‹stanbullu bir ayd›n
ve üstelik kad›n kimli¤iyle Anadolu’da ö¤retmenlik yaparken devrin prototipi de
olur. Çünkü ‹stanbullu ayd›n›n Anadolu’ya döndürülmüfl yönelifline bu romanla
yeni bir anlam kazand›r›lm›flt›r. Onun kad›n veya erkek kahramanlar› Cumhuriyet
sonras› Türkiyesinin ideal ayd›n tipleridirler. Hizmet alanlar› ise Anadolu’nun imar
edilmesi gereken taraflar›d›r. Burada aç›k olarak Ziya Gökalp’›n ‘Halka Do¤ru’
program›n›n etkisi hissedilir: “Reflat Nuri Çal›kuflu (1922) ile Anadolu’da hizmet
veren ‹stanbullu ö¤retmenin romantik hikâyesini anlatarak bu prensibin erken ör-
neklerinden birini verir. Anadolu hizmet bekleyen ve hizmete lay›k, sevimli bir kö-
fle olarak gösterilir eserde. Üstelik ‹stanbullu, hayat tecrübesi olmayan, Dame de
Sion mezunu bir genç k›za bile haz›r ve aç›kt›r. Eser bu anlam›yla Gökalp’›n hiz-
met için cinsiyet ayr›m›n› gözetmeyen anlay›fl›na da uygundur. Ac›mak’ta (1928)
Zehra, Yeflil Gece’de (1928) fiahin, Kan Davas›’nda Ömer ö¤retmen olarak Anado-
lu’ya idealizm dolu olarak gelir ve hizmet ederler. Reflat Nuri baz› eserlerinde Ana-
dolu’da hizmet edenler kadrosunu ö¤retmenlerin d›fl›na da ç›kar›r. Örne¤in Kavak
Yelleri’nde Anadolu’nun ihtiyaç duydu¤u doktor tipleri anlat›r. “Anadolu Notlar›
(1936) ise yazar›n bir bölümünü romanlar›nda kulland›¤› Anadolu’yla ilgili intiba-
lar›n›n topland›¤› gezi notlar›ndan meydana gelmifltir” (Argunflah, 2010, 148 )
Çal›kuflu, yazar anlat›c›n›n eserin d›fl›nda b›rak›ld›¤› ve birinci tekil flah›s anla-
t›c›n›n kullan›ld›¤› bir romand›r. Feride’nin günlü¤ü olarak okuyucuya sunulur. Fe-
ride ‹stanbul’dan bafllay›p Anadolu’da süren sonra tekrar ‹stanbul’da tamamlanan
maceras›nda yoluna olgunlaflarak devam eder. Her ne kadar Anadolu’ya yöneliflin-
de oraya hizmet etme aflk›ndan çok ferdî bir aflk yenilgisi varsa da onunla idealist,
ö¤rencisini seven bir ö¤retmen tiplemesi çizilmek istenir. Okuyucu ‹stanbullu, tec-
rübesiz asl›nda ö¤retmen olarak da yetifltirilmemifl ama sevimli ve güzel bir genç
k›z›n Anadolu’daki ö¤retmenlik maceralar›n› romantik bir aflk hikâyesinin üzerin-
den ö¤renir.
Reflat Nuri, iyimser bir yazard›r ve romantik bir yaklafl›mla anlatt›¤› Anadolu
manzaralar› ve bu manzaralar içine yerlefltirdi¤i insanlar›n hikâyelerinde devrin
meselelerine yaklafl›mlar getirmeye çal›fl›r. Eserlerinde sosyal tenkit yapmas›na
ra¤men kulland›¤› üslup ve zaman zaman müracaat etti¤i mizah sayesinde rahat-
s›z edici olmaz. Y›k›c› olmaktan çok yap›c›d›r. Yaratt›¤› kahramanlar› sever. Kah-
ramanlar›n›n etraf›na yerlefltirdi¤i olay örgüsü ço¤u zaman sosyal tenkidi unuttura-
cak flekilde sürükleyicidir. Bu olay örgüsü ve kahraman psikolojisi okuyucu üze-
rinde de iyimser duygular uyand›r›r. Yazar›n ve eserin etki alan›n› geniflletir. Bu se-
beple de Reflat Nuri devrin en çok okunan ve sevilen yazarlar›ndand›r.
D‹⁄ERLER‹
Refik Halit
Refik Halit (Karay, 1888-1965) Türkçü harekete uzak durmas›na ra¤men Memleket
Hikâyeleri (1919)’nde yer alan hikâyeleri ile Anadolu insan›na yönelik tespitleri ya-
pan ilk yazarlardan biridir. “Anadolu halk›n›n bezgin ve ehlikeyif yaflay›fl›n›, yaln›z-
l›¤›n›, memurlar›n devleti temsil etmediklerini bu çok rahat okunan hikâyelerinde
anlatm›flt›r. Refik Halit dili ve üslubu ile ‘memleket edebiyat›’ içinde de¤erlendiril-
melidir. Türkçeyi en iyi kullanan yazar olarak Ömer Seyfettin taraf›ndan Yeni Mec-
mua’da yazmaya davet edilir” (Enginün, 2006, 414). Maupassant tarz› hikâyenin
Türk edebiyat›ndaki en iyi örneklerini yazd›¤› söylenen sanatç›n›n hikâyelerinin en
belirgin özelli¤i, uzun bir gözlem sonunda yaz›lm›fl olmalar›d›r (Aktafl, 2004). Ro-
man ve hikâyedeki baflar›s›n› sonraki y›llarda yazd›¤› eserleriyle sürdürecektir.
Ahmet Hikmet Müftüo¤lu

Bafllang›çta Servet-i Fünun hareketi içerisinde yer alan Ahmet Hikmet (1870-1922),
bu anlay›flla yazd›¤› mensur fliir ve hikâyelerini Haristan ve Gülistan adl› kitab›n-
da toplam›flt›r. Ça¤layanlar (1922) ise onun Türkçülük hareketi ve Millî edebiyat›n
etki alan› içerisinde yazd›¤› hikâyelerini bir araya getirdi¤i kitab›d›r.
Ahmet Hikmet, Ça¤layanlar’daki hikâyelerinde ço¤unlukla Türk tarih ve kül-
türünden hareket eder. “Alparslan Masal›” ve “Alt›nordu”, konusunu tarihten alan
hikâyelerdir. “Turhan Nas›l Ç›ld›rd›?” adl› hikâye ise Türklük konusunda oldukça
uyar›c› vurgular tafl›yan bir üslupla yaz›lm›flt›r. Hikâyenin ana kiflisi olan ve eski
Türk tarihinden izler arayan Turhan, büyük bir heyecanla bütün Türk dünyas›n› ve
Türklerin yaflad›klar› bölgeleri gezmifl sonra ça¤dafl Türklü¤ün baflkenti olarak

gördü¤ü ‹stanbul’a büyük umutlarla gelmifltir. Fakat ‹stanbul’da Türklüklerini his-
setmeden yaflayan insanlar›, ana ve babalar›n Türklük duygusundan uzak oldukla-
r›n›, çocuklar›n› da bu bilinçle yetifltirmediklerini görünce Türklü¤ün gelece¤i ko-
nusunda büyük bir ümitsizli¤e kap›l›r. Türklü¤ün uyanarak kendine gelmesi ve
yükselmesi için temelleri yine Türklük düflüncesine dayand›r›lm›fl bir e¤itime ihti-
yaç oldu¤una inan›r. Okullar açmak ister. Ancak Turhan bu emelini de gerçeklefl-
tiremez. Nihayet bu heyecanlar içerisinde ç›ld›r›r ve intihar eder. Cebinden Yavuz
Sultan Selim’e hitaben yaz›lm›fl bir mektup ç›kar. Oldukça ilgi çekici olan bu hikâ-
ye okuyucuyu sarsarak Türklü¤ün uyanmas› ve tarihsel kökenlerine giderek kendi-
ni bulmas› duygusunu meydana getirmek ister. Ziya Gökalp’›n millî kimli¤i olufltur-
mak için tavsiye etti¤i millî e¤itim düflüncesi devrin baflka eserlerinde de yer ald›¤›
gibi “Turhan Nas›l Ç›ld›rd›?”da da kurgusal bir dünya içinden kendini gösterir.
Ahmet Hikmet’e Millî Edebiyat içindeki yerini as›l kazand›ran eseri, 1920 y›l›n-
da tefrika edildikten çok uzun y›llar sonra (1971) kitaplaflt›r›lan Gönül Han›m’d›r.
Eser Turanc›l›k düflüncesini anlatmak üzere yaz›lm›flt›r. Romanda Türk co¤rafyas›-
n›n farkl› taraflar›nda yaflayan kahramanlar› bir araya getiren yazar, onlar› Orhun
Âbidelerini bulmak ve Türk dünyas›na tan›tmak için uzun bir seyahate ç›kar›r. Or-
hun Âbidelerinin metninden parçalar›n ilk olarak genifl okuyucu kitlesine ulaflt›r›l-
d›¤› roman yine Ziya Gökalp’›n önerdi¤i ‘millî e¤itim’ düflüncesinin alt›n› çizer.
Çünkü roman›n kahramanlar› Gönül Han›m ve Tolon ‹stanbul’da Türk k›zlar› için
bir okul açmak ve nesillerin emanet edilece¤i kad›nlar› e¤iterek ifle bafllamak ister-
ler: “Gökalp Türkçülü¤ün Esaslar›’nda bir millet meydana getirme yolunda millî ni-
telikler tafl›yan e¤itime genifl bir yer verir. Bunu daha önce ‘K›z›lelma’da da anlat-
m›flt›r. Millî devlet olma yolundaki savafl›n neferleri ö¤retmenlerin yetifltirilmesi, on-
lar›n nitelikleri, hangi bilgilerle nas›l donanacaklar› üzerinde durulur. Bu çerçevede
Ahmet Hikmet Müftüo¤lu’nun 1920 tarihli Gönül Han›m roman› an›lmaya de¤erdir.
Turanc›l›k düflüncesinin de bir müdafaas› say›lan roman›n sonunda, bütün Turan
ülkesini gezerek ‹stanbul’a gelen Gönül Han›m’la niflanl›s› Tolon’un burada Türk
k›zlar› için bir ö¤retmen okulu açacaklar› ö¤renilir.” (Argunflah, 2010, 146)
Bu fikir Gökalp’›n millet olmak için düflündü¤ü yollardan biridir. Buna Türkçü-
lü¤ün Esaslar›’nda bir de etno¤rafya müzelerinin kurulmas› eklenir. Böylece in-
sanlara geçmifllerinden kalan somut malzeme de gösterilmifl olacakt›r. Ayr›ca bu
somut malzeme ile Türk co¤rafyas›n›n her yan›yla bir bütünlük oldu¤u hissettirile-
cektir. Tolon da eserin sonunda ‹stanbul’da açt›klar› okulun bünyesinde Türk
gençleri için kurulan müzeye Asya yolculu¤u s›ras›nda toplad›¤› etno¤rafik malze-
meyle Orhun Âbidelerinden ald›¤› kopyalar› ba¤›fllar.
Yazar Ahmet Hikmet Gönül Han›m’da kendisini roman kahramanlar›ndan To-
lun’la özdefllefltirmifltir. Onun arac›l›¤›yla Türkiye’nin millî kimli¤ini kazanarak
yükselmesi ve Bat› medeniyetleri seviyesine ç›kmas› için neler yap›lmas› gerekti¤i-
ni anlat›r. Bu Gönül Han›m’›n sanat de¤erinin sars›lmas› ve tezli bir roman olmas›
sonucunu getirir. Roman›n tefrika edilmesine ra¤men uzun y›llar kitaplaflt›r›lma-
mas›n› sebebi de asl›nda bu taraf›d›r.
Ahmet Hikmet Müftüo¤lu’nun bir önemli taraf› da Türk Derne¤i’nden bafllaya-
rak Türk milliyetçili¤inin dernekleflmesi ve Türkçü dergilerin yay›mlanmas› faali-
yetleri içerisinde çeflitli safhalarda üstlendi¤i rollerdir. Dönemin etkili hatiplerinden
olan Müftüo¤lu, ‹stanbul mitinglerinin de hatiplerindendir (Argunflah 2007: 208).
Müfide Ferit
Aydemir (1918) adl› roman›yla dönemde ad›n› duyuran Müfide Ferit (Tek, 1892-
1971), asl›nda roman konusunda s›n›rl› bir eser say›s›na sahip Yeni Lisan yolunun
önemli eserlerinden birini vermifltir. Roman Halide Edip’in Yeni Turan’›ndan (1913)
sonra Türkçü düflünce etraf›ndan yaz›lm›fl ikinci romand›r. Her iki roman›n da bi-
rer kad›n yazar taraf›ndan yaz›lm›fl olmas›, kad›nlar›n bu düflünce içindeki yerleri-
ni belirtmesi aç›s›ndan dikkat çekicidir. Halide Edip Yeni Turan’da Türkiye Türk-
lü¤ü üzerinde dururken Müfide Ferit Aydemir’le Asya Türklü¤üne aç›l›r. Bu sebep-
le ‹stanbul’dan bafllayarak Asya’daki Türk dünyas›na aç›lan roman, o günlerin in-
san›na Ahmet Hikmet’in Gönül Han›m’›ndan daha önce Orta Asya Türklü¤ünü ta-
n›flt›r›r. Ancak “Döneminin birçok meselesine dokunan Aydemir uyand›rd›¤› heye-
cana ra¤men, tezli olmas›ndan kaynaklanan kusurlar dolay›s›yla da hayli h›rpa-
lanm›flt›r” (Enginün, 2006, 245)
Yine de devrinde Halide Edip’in Yeni Turan’›ndan sonra büyük ilgi uyand›r-
m›flt›r. Fuad Köprülü Aydemir’in yay›m›ndan sonra yazd›¤› bir yaz›da yazar›n›n
kimli¤ine dikkat çektikten sonra, “Türkçülük hakk›nda hiçbir fikirleri olmayarak
onu baz› Balkan milliyetçilikleri gibi kanl› bir mefkûre zanneden zavall› gafiller,
yeryüzünün en eski, en flerefli, en âlicenap milleti olarak Türk kütlesini bugünkü
düflkünlükten kurtararak insaniyeti zenginlefltirmek isteyen Türk mefkûrecili¤in-
deki ilahi fliiri, derin ve lahuti flefkati ‘Aydemir’ sahifelerinde kolayca hissedebilir-
ler” (Köprülüzade, 1918) der. Ömer Seyfettin de Müfide Ferit’in kad›n kimli¤ine
dikkati çektikten sonra, “Demir Bey âdeta milliyet misyoneri! ‹stanbul’u b›rak›yor.
Bütün Turan’›, yani Türklerin oturduklar› bütün diyarlar› dolaflmak istiyor. ... Mey-
yit aflk›na kendi aflk›n› feda ediyor ‘Fukaraya beflaret, üseraya serbestî, kalbi k›r›k
olanlara teselli, zulüm alt›nda ezilenlere hürriyet vermek için geldim!’ diyor, herke-
se iyilik ediyor. O derecedeki Türkler kendilerine aflkla, muhabbetle seslenen bi-
rini duyar duymaz, çiçe¤e koflan ar›lar gibi ona kofluyorlar,” diyerek kitab›n dö-
nemde üstlendi¤i rolü vurgular (Ömer Seyfettin, 2001, 234-237). Gerçekten de ro-
manda Türk birli¤ini kurmak isteyen Demir’in görüflleri önemlidir.
Aydemir’de roman›n bafl›ndan itibaren ana kahramanlar Demir’le Hazin’in etra-
f›nda Anadolu Türklü¤ü ve Türk dünyas›n›n birli¤i görüflü savunulur. ‹ki ana bö-
lüme ayr›lm›fl olan roman›n ilk bölümünde Demir’in ‹stanbul’daki hayat› anlat›l›r-
ken onun düflünce dünyas›na da iflaret edilir. Bütün Türklü¤ün hizmete ihtiyac› ol-
du¤una inanan Demir, Türkistan’a gitmeyi seçerken arkadafllar› savafl sonras›nda
daha da düflkünleflen Anadolu’ya hizmet etmek için giderler. Roman›n ikinci bölü-
mü Demir’in Türkistan’daki hayat›n› anlatmaktad›r. Tezli bir roman olan Ayde-
mir’de okunurlu¤u sa¤layan macera Demir’le Hazin aras›na yerlefltirilmifl aflk hikâ-
yesidir. Birbirlerini seven iki genç Demir’in Türklük ideali yüzünden evlenemez-
ler. Demir, idealisttir. Aflk› bir zay›fl›k olarak kabul eder ve kendine ferdî aflk› ya-
saklar. Türkistan’da flehir flehir gezer, harap olmufl medreseleri onar›r, halk›n bi-
linçlenmesi için yeni dersler koyar, kahvehanelerde iflçilere Türk tarihi okur. Fakat
yaln›z kald›¤› zamanlarda Hazin’i hat›rlar. Eserin sonunda Demir idam edilerek öl-
dürülür. Ancak Türklük bilincini kazanm›fl olan Türkler Ruslara karfl› direnifl bafl-
lat›r ve ayaklan›rlar. Türklük ideali için kendini feda eden Demir art›k yoktur ama,
Türk dünyas› Türklük duygusuyla uyan›fla bafllam›flt›r.
Müfide Ferit Aydemir’den sonra Cumhuriyet y›llar›nda da Pervaneler (1924) ad-
l› bir roman yazar. Devrin Türkçü dergilerinde özellikle de kad›nlara yönelik ola-
rak yazd›¤› az say›daki fikrî yaz›lar› ve hikâyeleriyle de dikkat çekicidir.
SIRA S‹ZDE Aydemir ve Gönül Han›m romanlar›n›n Millî Edebiyat anlay›fl›na roman sanat›na katk›lar›-
SIRA S‹ZDE
7 n› tart›fl›n›z.
D Ü fi Ü N E L ‹ M BA⁄IMSIZLAR
S O R U Hüseyin SRahmi
O R U
Popüler/avam edebiyat› Tanzimat y›llar›nda Ahmet Mithat’›n öncülü¤ünü yapt›¤› popüler edebiyat yolu
genifl halk kitleleri için Servet-i Fünun y›llar›ndan itibaren Hüseyin Rahmi (Gürp›nar, 1864-1844) ile tem-
yaz›lm›fl
D ‹ K Keserlerin
AT D‹KKAT
oluflturdu¤u bir edebiyat sil edilmeye bafllar. “...romantizmin afl›r› yapmac›k hassasiyetlerine karfl› ç›km›fl,
anlay›fl›d›r. Bu edebiyat ilk eserlerinden itibaren Ahmet Midhat ve Beflir Fuad’›n dikkatini çekmifl, çok say›-
yolunu seçmifl sanatç›lar›n
N N
SIRA S‹ZDE
eserlerinde derin bir sanat da roman ve SIRA S‹ZDE kaleme alm›flt›r” (Enginün, 2006, 309).
hikâye
kayg›s› yoktur. Daha çok 1888 tarihli yanl›fl Bat›l›laflmay› tenkit amaçl› yaz›lm›fl olan fi›k roman›, yazar›n
okunmak hedefiyle yaz›lm›fl
bu eserler çok zaman flöhretini kazand›¤› ilk eseridir. Sonraki y›llarda bu roman›yla oluflturdu¤u tematik
sürükleyici bir macera ve yap›sal özellikleri sürdüren Hüseyin Rahmi, natüralist bir anlay›flla yazar ve
etraf›nda flekillenirler. Genel
olarak hayat›n› kalemiyle
Türk edebiyat›nda ‘deneysel roman’›n örneklerini verir. Bütün romanlar›n›n mal-
kazanan yazarlar›n zemesini gözlemledi¤i yerli hayat›n unsurlar› olufltururlar. Bu sebeple Hüseyin
K ‹ T A P
popüler/avam edebiyat›n
K ‹ T A P
Rahmi Türkçülük hareketinin ve Millî Edebiyat›n prensiplerini benimseyen bir yak-
yazar› olduklar› görülür.
Onlar›n geçim kayg›s› gibi lafl›m içinde olmad›¤› halde mensup oldu¤u popüler/avam edebiyat anlay›fl› dola-
sebeplerle seri olarak y›s›yla halk taraf›ndan rahatl›kla anlafl›l›r bir dil kulland›¤›, yerli hayat›n ve insan›n
Tyazd›klar›
E L E V ‹ Zeserlerde
Y O N önemli TELEV‹ZYON
olan kurgusal yenilik ya da manzaralar›n› eserlerine yerlefltirdi¤i için bu dönem edebiyat›n›n sevilen isimlerin-
aray›fllar de¤il, çok kifli den olmufltur. Hayat› boyunca birçok roman, hikâye ve tiyatro eseri yazm›fl olan ya-
taraf›ndan âdeta ba¤l›l›kla
be¤enilmek ve okunmakt›r. zar›n romanlar›nda yakalad›¤› baflar›y› tiyatro eserlerinde yakalad›¤› söylenemez.
‹NTERNET Canl› hayat
‹ N T E Rsahnelerinin
NET mizahla birlefltirilerek sosyal tenkidin yap›ld›¤› Hüse-
yin Rahmi’nin eserleri her dönemde kendisine okuyucu bulabilmifltir. “Netice iti-
bariyle; kendisine has üslubu ile çeflitli edebî ekollerin, kalemine elveriflli buldu¤u
yönlerini alan, kesin hatlarla hiçbir edebî ak›ma ba¤l› kalmayan Gürp›nar; tama-
miyle ‘flahsî’ diyebilece¤imiz eserler ortaya koymufltur” (Göçgün, 1990, 29)
Hüseyin Rahmi’nin Millî Edebiyat anlay›fl›n›n bask›n oldu¤u dönem içinde yaz-
d›¤› baz› eserleri flunlard›r: fi›psevdi (1911), Kuyruklu Y›ld›z Alt›nda Bir ‹zdivaç
(1912), Sevda Peflinde (1912), Gulyabani (1914), Cad› (1914), Hakka S›¤›nd›k
(1919), Toraman (1919), Hayattan Sahifeler (1919), Son Arzu (1922).
Di¤erleri
Hüseyin Rahmi gibi herhangi bir edebî ak›m/hareket/moda ya da grubun içinde
yer almayan ancak yazd›klar›yla dönem okuyucusunu besleyen baflka hikâye ve
roman yazarlar› da vard›r. Bunlar daha evvel de belirtildi¤i gibi, bir k›sm› daha ön-
ce ya da Millî Edebiyat anlay›fl›n›n yan› s›ra devam eden sanat görüfllerinin içinde
olmufllar ya da henüz ilk eserlerini verdikleri için as›l flöhretlerini kazanacaklar› ya
da edebî tercihlerini belirledikleri eserlerini yazamam›fllard›r. Aka Gündüz ve
Memduh fievket bu yazarlardand›r. Ancak bir de popüler edebiyat›n yazar› olarak
okunan yazarlar vard›r. Örne¤in polisiye romanlar› ile dönemi besleyen Moral›za-
de Vassaf Kadri bu isimlerdendir. Yerli hayat sahnelerini anlatt›¤› hikâyeleriyle
Fahri Celalettin, naturalist hikâyeleriyle Salahattin Enis; Âmak-› Hayal ve Öksüz
Turgut romanlar›yla fiehbenderzade Ahmet Hilmi; Küçük Pafla roman›yla Ebube-
kir Haz›m dönemin di¤er roman ve hikâye yazarlar›d›rlar.
Özet
1911-1922 tarihleri aras›nda devam eden Millî Edebiya- gereklerinden biri de birlikte oluflturulmufl bir tarihe sa-
t›n roman ve hikâyesi, Edebiyat-› Cedide ile önemli nok- hip olmakt›r. Bunun için de Millî Edebiyatta insana ken-
taya gelmifl bir miras› devral›r. Ancak bunu tam anlam›y- di tarihi sunulur. Bu hem daha önce Bat›l›lar taraf›ndan
la devam ettiremez. Çünkü ‹çinde yaflanan ola¤anüstü kullan›larak ‘barbar millet’ konumuna düflürülen Türkle-
flartlar türün kendini sanat eseri olarak olgunlaflt›rmas›n› rin kendi tarihleriyle karfl›laflarak tan›flmalar›n› sa¤lar hem
engeller. Buna ra¤men yine de hikâyede Ömer Seyfet- de kendi tarihlerini ö¤renmelerini ve sevmelerini sa¤lar.
tin’in hikâyede tezlerini anlatmak yan›nda tafl›d›¤› sanat- Böylece 19. yüzy›l ortalar›ndan itibaren içine düflülmüfl
sal kayg›, Türk hikâye tarihi aç›s›ndan önemlidir. olan afla¤›l›k duygusundan kurtulma da bafllar.
Dönem hikâye ve roman›nda Türkçülük düflüncesi, mil- Öte yandan milletler bafllar› s›k›flt›¤›ndan tarihlerinin alt›n
lî kimli¤i uyand›rma ve onun etraf›nda bir bilinç olufl- sayfalar›na s›¤›n›rlar. Millî Edebiyat hareketinde tarihe gidi-
turma düflüncesi temel bir ekseni oluflturur. Ancak yine flin bir sebebi de budur. Burada alt›n ça¤a s›¤›narak kendi-
de roman›n bütün türlerinde oldukça kabar›k say›labi- ne olan güveni kazanma ve yeni millî baflar›lar kazanma,
lecek bir eser say›s›n›n bulundu¤unu söylemek müm- tarihler yaratma fluuru söz konusudur. Fakat burada unu-
kündür. Tarihe ve destana yönelifller, meflrutiyetle ilgili tulmamas› gereken tarihe bu gidifl dolay›s›yla rol modelle-
oluflum ve beklentiler, savafllar ve onun hayat içindeki rin bulunmas› ve onlar›n günlük hayata kazand›r›lmas›d›r.
yans›malar›, sosyal hayatta yeni bir olgu olarak ortaya Bu arada yeniden do¤ufl duygusunu veren destanlar›n
ç›kan kad›n›n sosyalleflmesi konusu dönemin roman ve önemi de unutulmamal›d›r. Onlar hem milletin ortak tari-
hikâyesinin en çok kullan›lan konular›n› olufltururlar. hinin en eski sayfalar›d›rlar hem de ola¤anüstü zorluklar›n
Mekân olarak genifl Türk co¤rafyas› yavafl yavafl yerini üstesinden gelen kahramanlar›yla, Ergenekon Desta-
Anadolu’ya b›rak›r. Bunda Anadolu’da devam eden Mil- n›’ndaki demir da¤lar›n içinden yeniden dünyaya ç›kma
lî Mücadele kadar devrin Türkiye Türkçülü¤ünü savu- temas› gibi temalar›yla devri sembolik göndergeleriyle
nan yazarlar›n›n da önemli bir katk›s› vard›r. 1920 son- beslerler.
ras›nda bu konular Anadolu’da devam eden savafl, Ana- Hem sosyal hem de edebî anlamda son derecede renk-
dolu co¤rafyas›, Anadolu insan› ve Anadolu’ya hizmet li bir görünüm arz eden 1911-1922 aras› roman ve hikâ-
gibi sosyal hayat›n yeni oluflumlar› ile çeflitlilik kazan›r- yesi flöyle bir s›n›flamayla de¤erlendirilebilir:
lar.Millî edebiyat hareketi roman ve hikâyesini as›l yönlen- 1. Tanzimat, Servet-i Fünun ve Fecr-i Âti edebiyat›n›n
diren kuvvet, Yeni Lisan Hareketinin oluflturdu¤u fikirdir. roman ve hikâyedeki temsilcileri: Ahmet Mithat Efen-
Yeni Lisan daha önce de belirtildi¤i gibi sadece bir dil ha- di, Halit Ziya, Mehmet Rauf, Fazl› Necip, Cemil Sü-
reketi olarak do¤mam›fl ve alan›n› da bu sebeple dille s›- leyman, Selami ‹zzet, ‹zzet Melih.
n›rl› tutmam›flt›r. ‹leriye sürdü¤ü Yeni Hayat ve bu paralel- 2 Yeni Lisan Hareketinin Roman ve Hikâyedeki Tem-
de Yeni ‹nsan görüflü bu edebiyat›n da temel ilkeleri ol- silcileri: Ömer Seyfettin, Halide Edip, Yakup Kadri,
mufltur. Bu sebeple dönem roman ve hikâyesi bu hayat›n Reflat Nuri, Refik Halit, Ahmet Hikmet Müftüo¤lu,
ve insan›n yaflama biçimini, de¤erler dünyas›n›, insana, Müfide Ferit.
dünyaya ve meselelere bak›fl›n› verecek ölçülerin tan›t›m›- 3. Ba¤›ms›zlar: Hüseyin Rahmi, Aka Gündüz, Memduh
n› yapar. Bu da millet olma ve millî devlete giden yolun fievket, Moral›zade Vassaf Kadri, Fahri Celalettin,
prensipleridir. Yeni Hayat›n insan› tarihini, de¤erlerini bilir. Salahattin Enis, fiehbenderzade Ahmet Hilmi ve Ebu-
‹nsan›n› tan›r. Mefkûre sahibidir ve bütün bunlar onun için bekir Haz›m dönemin di¤er roman ve hikâye yazar-
kendini feda edebilece¤i de¤erlerdir. Ömer Seyfettin’in hi- lar›d›rlar.
kâyeleri, Gönül Han›m, Yeni Turan ve Aydemir romanla-
r› bu içeri¤in en önemli edebî metinleridirler.
Millî Edebiyat hareketi Türk insan›n›n millet olma süreci-
nin edebiyattaki görüntüleridir. Edebiyat bu süreci yay-
g›nlaflt›r›r, yönlendirir ve kolaylaflt›r›r. Bu sebeple Yeni
Lisan dilden bir öze dönüfl hareketi bafllat›r. Çünkü mil-
leti oluflturacak fertlerin öncelikle etraf›nda buluflacakla-
r› ve anlayacaklar› bir dile ihtiyaç vard›r. Millet olman›n
1. Afla¤›dakilerden hangisi Millî Edebiyat hareketi ro- 6. Gönül Han›m afla¤›daki yazarlardan hangisinin ro-
man ve hikâyesinin temel karakterini belirleyen olgu- man›d›r?
lardan biri de¤ildir? a. Halide Edip
a. Tanzimat Ferman› b. Ahmet Hikmet
b. Balkan Savafllar› c. Sevinç Çokum
c. Birinci Dünya Savafl› d. Müfide Ferit
d. Yeni Lisan Hareketi e. Fatma Aliye Han›m
e. Milliyetçilik hareketleri
7. Aydemir afla¤›daki yazarlardan hangisinin roman›-
2. Afla¤›dakilerden hangisi Edebiyat-› Cedide yazar›y- d›r?
ken, sonraki y›llarda Millî Edebiyat’›n yazar› olmufltur? a. Fatma Aliye Han›m
a. Halit Ziya b. Ahmet Hikmet
b. Hüseyin Cahit c. Sevinç Çokum
c. Mehmet Rauf d. Halide Edip
d. Ahmet Hikmet e. Müfide Ferit
e. Nam›k Kemal
8. Afla¤›daki yazarlardan hangisi Türk milliyetçili¤i ka-
3. Afla¤›dakilerden hangisi Fecr-i Âti Edebiyat› yazar›y- dar devrin meselelerinden biri olan kad›nl›k üzerine ro-
ken, sonraki y›llarda Millî Edebiyat’›n yazar› olmufltur? manlar yazm›flt›r?
a. Hüseyin Cahit a. Fatma Aliye Han›m
b. Mehmet Rauf b. Emine Semiye Han›m
c. Halit Ziya c. Müfide Ferit
d. Nam›k Kemal d. Halide Edip
e. Yakup Kadri e. Refik Halit
4. Afla¤›dakilerden hangisi Millî Edebiyat’›n en önem- 9. Yakup Kadri Fecr-i Âti Edebiyat›ndan Millî Edebi-
li hikâye yazar›d›r? yat’a geçifl serüvenini afla¤›daki hangi eserinde hangi
a. Halit Ziya kahraman›yla anlat›r?
b. Mehmet Rauf a. Yaban/ Ahmet Celal
c. Ömer Seyfettin b. Kiral›k Konak/Seniha
d. Ahmet Hikmet c. Ankara/Selma
e. Yakup Kadri d. Kiral›k Konak/Hakk› Celis
e. Sodom ve Gomore/ Necdet
5. Afla¤›dakilerden hangisi Millî Edebiyat döneminin
kad›n yazarlar›ndan biridir? 10. Ömer Seyfettin afla¤›d›ki hikayelerinden hangisinde
a. Halide Edip devrinin fikrî ve siyasî oluflumlar›n› mizahî flekilde ten-
b. Tomris Uyar kit eder?
c. Sevinç Çokum a. Bafl›n› Vermeyen fiehit
d. Füruzan b. And
e. Adalet A¤ao¤lu c. Efruz Bey
d. Tos
e. Kaç Yerinden

1. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat hareketinde S›ra Sizde 1
hikâye ve roman” bölümünü yeniden gözden Millî Edebiyat hareketinde tarihe ve destana ciddi bir
geçiriniz. yönelifl söz konusudur. Çünkü Türk milletinin oluflma-
2. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat hareketin- s› sürecinin önemli beslenme kaynaklar›ndan birisi ta-
de hikâye ve roman›n›n yazar kadrosu” ve “b. rih ve destanlard›r. Bunun için de Millî Edebiyatla Türk
Ahmet Hikmet” bölümünü yeniden gözden insan›na kendi tarihi sunulur. Türklerin kendi tarihle-
geçiriniz. riyle karfl›laflarak tan›flmalar›, kendi tarihlerini ö¤ren-
3. e Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat hareketin- meleri ve sevmeleri bu dönemin getirisidir. Böylece ko-
de hikâye ve roman›n›n yazar kadrosu” ve “a. lektif fluur alt› denilen bir bütünlü¤ün etraf›nda bulu-
Yakup Kadri” bölümlerini yeniden gözden ge- flulmas› mümkün olur.
çiriniz. Ayr›ca burada bir s›¤›nma duygusu da söz konusudur.
4. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat hareketinde Çünkü milletler bafllar› s›k›flt›¤›nda tarihlerine s›¤›n›rlar.
hikâye ve roman›n›n yazar kadrosu” ve “2.2.1. Burada alt›n ça¤a giderek kendine ve milletine olan gü-
Ömer Seyfettin” bölümlerini yeniden gözden veni yeniden kazanma buradan hareketle de yeni tarih-
geçiriniz. ler yaratma fluurunun oluflturulmas› söz konusudur. Ay-
5. a Yan›t›n›z yanl›fl ise “1. Millî Edebiyat hareketin- r›ca bu gidiflle tarihten rol modellerin bulunmas› ve on-
de hikâye ve roman” ve “b. Halide Edip, Reflat lar›n günlük hayata kazand›r›lmas› amaçlan›r. Destanlar
Nuri” bölümlerini yeniden gözden geçiriniz. da bu anlamda önemlidirler. Çünkü bunlarda ola¤anüs-
6. b Yan›t›n›z yanl›fl ise “b. Ahmet Hikmet “ bölü- tü zorluklar›n üstesinden gelme ve yeniden do¤ufl duy-
münü yeniden gözden geçiriniz. gusu gizlidir. Bu sembol de dönem içinde yayg›n bir
7. e Yan›t›n›z yanl›fl ise ve “a. Müfide Ferit” bafll›kl› flekilde kullan›l›r.
8. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “1. Millî Edebiyat hareketin- S›ra Sizde 2
de hikâye ve roman” ve “b. Halide Edip, Reflat Bu durumun en önemli sebebi yaflanan sosyal hayat›n
Nuri” bölümlerini yeniden gözden geçiriniz. kendine ait realitesidir. Savafllar, siyasal oluflumlar ve
9. d Yan›t›n›z yanl›fl ise “Millî Edebiyat hareketin- bunlar›n insan hayat›nda meydana getirdi¤i önemli yok-
de hikâye ve roman”, “Millî Edebiyat hareke- sunluklar sanat›n gerçe¤inin hayattan uzaklaflmas›n› ge-
tinde hikâye ve roman›n›n yazar kadrosu” ve tirir. Yazarlar›n eserlerine mükemmeliyet kazand›rmak
“a. Yakup Kadri” bölümlerini yeniden gözden için fazla zamanlar› yoktur. Çünkü onlar düflünen ve
geçiriniz. yazan insanlar olarak hayattaki sosyal olgular›n bir par-
10. c Yan›t›n›z yanl›fl ise “2.2.1. Ömer Seyfettin” bö- ças›d›rlar. En önemli yönlendiricisidirler.
lümünü yeniden gözden geçiriniz Öte yandan edebiyatla hayata mesaj verme zorunlulu-
¤unu da unutmamak gerekir. Tezli eserlerde sanat ga-
yesi ikinci plana geçer. Çünkü burada daha hayatî olan
durumlar söz konusudur.
S›ra Sizde 3
Millî Edebiyat hareketinde roman ve hikâye farkl› flekil-
lerde s›n›fland›r›labilir. Bunun sebebi Millî Edebiyat›n
bir dönemin ad› olmas› ve ayn› y›llarda farkl› sanat kay-
g›lar› tafl›yan anlay›fllar›n ve sanatç›lar›n olmas›d›r. Öte
yandan bir önceki edebî dönemde yazan sanatç›lar›n
hâlâ hayatta olmalar› baz›lar›n›n sanat anlay›fllar›n› de-
¤ifltirerek baz›lar›n›nsa ayn› sanat görüflüyle yazmaya
devam etmeleri önemli bir konudur. Bütün bunlar göz
önünde bulundurularak burada flöyle bir s›n›fland›rma
denemesinde bulunulmufltur:
1. Tanzimat, Servet-i Fünun ve Fecr-i Âti edebiyat›n›n d›n tipleri önerir. Bunlar devri için önemli aray›fllar›n
roman ve hikâyesinin temsilcileri rol modelleri olurlar. Böylece asl›nda sonraki y›llar›n
2. Yeni Lisan Hareketinin roman ve hikâyedeki temsil- sosyal hayat› içinde önemli sorumluluklar üstlenen ka-
cileri d›n tiplemesi okuyucuya tan›t›lm›fl olur. Etraflar›ndaki
3. Ba¤›ms›zlar siyasal ve sosyal meseleler içinde olgunlaflan bu kad›n-
Fakat bu de¤iflmez olmad›¤› gibi üzerinde tart›fl›labilir lar Sultanahmet Mitinginin konuflmac›s› ve ‹stiklal Sava-
bir s›n›fland›rmad›r. Baflka ölçüler ve dayanak noktala- fl›n›n Halide Onbafl›s›n› haz›rlarken esere Ateflten Göm-
r›yla baflka s›n›fland›rma denemeleri yap›labilir. Ancak lek’in Ayfle’si ve Vurun Kahpeye’nin Aliye’si olarak yer-
bunlar da yine deneme olmak durumundad›rlar. leflirler.
S›ra Sizde 4 S›ra Sizde 7

‹ki bak›mdan önemli katk›lar› söz konusudur. ‹lki ha- Aydemir ve Gönül Han›m romanlar›n›n her ikisi de
len hayatta olmalar› ve ayn› anlay›flla yaz›yor olmalar›- Türkçü bir anlay›flla yaz›lm›fl romanlard›r. Bu romanlar-
d›r. ‹kincisi de özellikle roman teorisi konusunda yaz- la bilinmeyen Asya co¤rafyas› ve tarihi, roman metni
d›klar›yla ve eserleriyle Türk roman ve hikâyesini önem- içinde okuyucu ile karfl›laflt›r›l›r. Böylece Osmanl› co¤-
li bir noktaya ç›karm›fl olmalar›d›r. rafyas›nda yaflayan ve millî kimliklerini kazanan Türk-
ler soydafllar› ve eski co¤rafyalar›yla da tan›flm›fl olurlar.
S›ra Sizde 5 Özellikle Gönül Han›m bu anlamda ilgi çekicidir. Çün-
Ömer Seyfettin Türk edebiyat›nda küçük hikâyenin en kü ilk defa bu eserle Orhun Âbideleri’nin metni genel
önemli temsilcisidir. Maupassant tarz› dedi¤imiz olay okuyucu kitlesine sunulmufltur.
hikâyesi onunla as›l boyutlar›n› kazanm›flt›r. Ayr›ca Aydemir için ayr›ca flunu da ilave etmek gerekir. Ayde-
Ömer Seyfettin kulland›¤› dille ve hayat›n herkesin göz- mir ve Halide Edip’in Yeni Turan romanlar› kad›nlar›n
lemledi¤i gerçeklerinden hareketle yazd›¤› hikâyelerin- Türk milliyetçili¤i meselesi içindeki yerlerini gösterme-
de okuyucuya yak›n olmay› baflarm›fl bir yazard›r. Tarih si bak›m›ndan önemlidir. E¤itimle ilgili sorunlar›n› he-
de onun hikâyeleriyle herkesin okuyaca¤› bir hikâye nüz aflan kad›nlar›n roman yazacak hem de fikrî derin-
formunda sunulmay› baflarm›flt›r. likleri olan bir roman› yazma sorumlulu¤unu tafl›yacak
K›vrak bir zekân›n ürünü olan mizah da onun en çok kadar olgunlaflm›fl olduklar› bu romanlarla aç›kça gö-
kulland›¤› yollardan biridir. O sosyal tenkitlerini yapar- rülmektedir.
ken faydaland›¤› mizahla okuyucusunu yormadan me- Bu romanlarla ve romanlar›n yazarlar›yla dönem insa-
sajlar verir. Bu durum onun bütün hikâyelerinde ilet- n›na rol modeller sunulmufltur.
meye çal›flt›¤› hayatla ilgili mesajlar›n verilmesinde de
söz konusudur. Ömer Seyfettin hayata dair tezleri olan
bir yazard›r. Ancak eserini teze teslim etmez.
Bu gibi sebeplerle Türk edebiyat›n›n en çok okunan hi-
kâye yazar› Ömer Seyfettin’dir.
S›ra Sizde 6
Halide Edip’in Millî Edebiyat hareketine en önemli kat-
k›lar›ndan biri Türk Ocaklar›nda verdi¤i konferanslarla
Türkçülük düflüncesinin olgunlaflmas›nda gösterdi¤i ça-
bad›r. Tanin gazetesinde yazd›¤› ayn› mahiyetteki yaz›-
lar› unutulmamal›d›r. Fakat burada as›l üzerinde durul-
mas› gereken nokta yazd›¤› romanlar ve hikâyelerde
ortaya ç›kar. Özellikle dönemin önemli sosyal konula-
r›ndan biri olan kad›n›n sosyalleflmesi, bir tak›m mede-
ni haklar›n› elde ederek kullanmaya bafllamas› ve bun-
lar›n toplum hayat›nda meydana getirdi¤i yank›lar› an-
latt›¤› romanlar önemlidir. Yazar bu romanlar›yla mese-
leyi bütün boyutlar›yla ortaya koydu¤u gibi çeflitli ka-
Aktafl fi. (1987). Yakup Kadri Karaosmano¤lu, Anka-
ra, Kültür Bakanl›¤› Yay.
Aktafl fi. (2004). Refik Halit Karay, Ankara, Akça¤ Yay.
Argunflah, H. (2001). Ömer Seyfettin Bütün Eserleri,
Makaleler 1, ‹stanbul, Dergâh Yay.
Argunflah, H.(2003). Ömer Seyfettin’in Hikayelerin-
de ‹nsan, Bilge Yay., Ankara.
Argunflah, H.(2007). “Millî Edebiyat”, Yeni Türk Ede-
biyat› El Kitab›, (4. bask›), Ankara, Grafiker Yay.
Argunflah, H. (2010). Millî Kimlik Oluflturmada Edebi-
yat›n Rolü ve Ziya Gökalp, Türk Kimli¤inin Yeni-
den ‹nflas› Ba¤lam›nda Ziya Gökalp, ‹stanbul,
Kesit Yay.
Çetiflli, ‹.(2007). ‹kinci Meflrutiyet Döneminde Ortaya
Ç›kan Fikrî, Siyasî Hareketler ve Türk Edebiyat›na
Yans›malar›, II. Meflrutiyet Dönemi Türk Edebi-
yat›, Ankara, Akça¤.
Enginün, ‹. (1991). Yeni Türk Edebiyat› Araflt›rmala-
r›, Dergâh Yay., ‹stanbul.
Enginün, ‹. (2006). Yeni Türk Edebiyat› Tanzimat’tan
Cumhuriyet’e (1839-1923), ‹stanbul, Dergâh Yay.
Gündüz, O. (1997). Meflrutiyet Roman›nda Yap› ve
Tema, ‹stanbul, MEB.
Karaosmano¤lu, Y. K.(1981). Ergenekon, Ankara, Kül-
tür Bakanl›¤› Yay.
Karaosmano¤lu, Y. K. (1990). Gençlik ve Edebiyat Ha-
t›ralar›, ‹stanbul, ‹letiflim Yay.
Okay, O. (2005). Bat›l›laflma Devri Türk Edebiyat›,
‹stanbul, Dergâh Yay.

Turk Dili Ve Edebiyatı Ders 308

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Turk Dili Ve Edebiyatı Ders 308

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2405

II. MEfiRUT‹YET DÖNEM‹ TÜRK

Copyright © 2011 by Anadolu University

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel Koordinatör Yard›mc›s›

Grafik Tasar›m Yönetmenleri

Ölçme De¤erlendirme Sorumlusu

Kitap Koordinasyon Birimi

II. Meflrutiyet Dönemi Türk Edebiyat›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 12.000 adet bas›lm›flt›r.

Önsöz ............................................................................................................ vii

Meflrutiyet Dönemi Toplum ve Kültür Hayat›n›n Özellikleri..2 1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE Ferdiyetçi Sanat Anlay›fl›: Fecr-i Âtî-Kuruluflu ve

3. ÜN‹TE Fecr-i Âtî’de Edebî Faaliyet-fiiir ............................................. 44

4. ÜN‹TE Fecr-i Âtî’de Edebî Faaliyet-Nesir ........................................ 68

5. ÜN‹TE Toplumsal Faydac› Edebiyat Anlay›fl›:

M‹LLÎ EDEB‹YAT HAREKET‹’N‹N MENSUPLARI ........................................ 90

Millî Edebiyat Anlay›fl› ve Yeni Lisan ..................................... 104 6. ÜN‹TE

Millî Edebiyat Hareketinde fiiir .............................................. 122 7. ÜN‹TE

8. ÜN‹TE Millî Edebiyat Hareketinde Hikâye ve Roman ..................... 148

• GENEL ÇERÇEVE VE ZEM‹N‹YLE

GENEL ÇERÇEVE VE ZEM‹N‹YLE II. MEfiRUT‹YET

Edebiyat Tarihçili¤inde Edebî Devir ve Siyasi Devir ‹liflkisi

Yenileflme Devri Türk Edebiyat› karfl›l›¤›nda kullan›lan di¤er terimler

II. MEfiRUT‹YET DÖNEM‹N‹N BEL‹RG‹N ÖZELL‹KLER‹

II. Meflrutiyet’te kamuoyunu yönlendirmede etkili güçleri s›ralayabilir

Türklerde Millî Kimlik Aray›fl›

Sultan II. Abdülhamit Aleyhtarl›¤›

Toplumsal Hayat›n Özellikleri

Sivil Toplum Örgütü Olarak Meslek Teflkilâtlar›

Türkiye’de feminizmin geliflmesi ve boyutlar› konusunda flu eserleriK okuyabilirsiniz:

ra 3 Ekim 1908’de T›rnova’da Bulgaristan’›n tam ba¤›ms›zl›¤›n› ilan etmesi, Nisan

Bugüne Uzayan Birikim

Edebî Hayat›n Özellikleri

nanlar›n tamam›na yak›n› siyasetle ilgilenmifltir. Bunu söylerken elimizdeki ölçü

4. “Millî Edebiyat” anlay›fl›n› birtak›m kurallara ba¤lamak niyetiyle kurulan fia-

SIRA S‹ZDE Sanat anlay›fl›

Tiyatro Edebiyat› ve Sahne Faaliyeti

‹lgi Gören Edebî Türler (Nesir Hâkimiyetine Do¤ru)

s›zl›k kazand›rm›fl, genifl kitlelerin ilgisini sa¤lam›flt›r. Mensure/mensur fliir/fante-

Hâkim Edebî Ak›mlar

Edebî Tart›flma S›kl›¤›

Bas›n Hayat›n›n Özellikleri

Feminist Çehrenin Bas›na Yans›mas›:

Meselelere Mizahla Bakmak

Teknik Geliflme -Resimli Dergi Tercihi

olmaktan ç›km›flt›r. Önceki dönemlerle k›yasland›¤›nda II. Meflrutiyet Türkiye’sin-

TELEV‹ZYON Nicelik TELEV‹ZYON

II. Meflrutiyet devri bas›n hayat›n›n özelliklerini maddeler hâlinde özetleyiniz.

Türklü¤ünün sosyal ve kültürel hayat› için, ‹slâmiyet’in kabulünden sonraki en bü-

yet y›llar› içindedir.” (Tunaya, 1959, 1)

II. Meflrutiyet, 23 Temmuz 1908’de yürürlü¤e gi-

Kendimizi S›nayal›m Cevap Anahtar›

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› Yararlan›lan Kaynaklar

• FECR-‹ ÂTÎ’N‹N KISA TANIMI

FECR-‹ ÂTÎ’N‹N KISA TANIMI

Edebiyat tarihçisi, geçmifli yeniden yarat›p yaflatmak iddias›nda

FECR-‹ ÂTÎ’N‹N KURULUfi SÜREC‹

Fecr-i Âtî’yi Haz›rlayan Edebî ve Kültürel Zemin

Fecr-i Âtî’nin Ortaya Ç›k›fl›

Fecr-i Âtî’yi haz›rlayan edebî faaliyetlere kat›lanlardan hangileri daha

Toplulu¤un üyelerinden Refik Halit Karay da kurulufl ve isimlendirme ile ilgili