Εργασία

 Ορισμός: Εργασία: η καταβολή σωματικής ή πνευματικής προσπάθειας για την παραγωγή επιθυμητού ή
επιβεβλημένου έργου · αποτελεί μορφή κοινωνικής προσφοράς, που συμβάλλει στην επίτευξη ανώτερης
ποιότητας ζωής και την πορεία προς την κοινωνική πρόοδο.
1εργάζομαι → παράγω έργο (προϋπόθεση η ελευθερία)
δουλεύω → εργάζομαι υπερβολικά, κάνω τη δουλειά δούλου, γιατί αναγκάζομαι (λείπει η ελευθερία).
Το δικαίωμα στην εργασία και στην επαγγελματική αποκατάσταση είναι θεμελιώδες για τον άνθρωπο · ύπαρξη ειδικής
διάταξης στο Σύνταγμα (Άρθρο 22) και στην Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (1948).

 Ωφέλειες από την εργασία στον άνθρωπο:

 Υλικές /οικονομικές ωφέλειες:
1. παρέχει τα απαραίτητα οικονομικά μέσα για την κάλυψη
των βιοτικών αναγκών (τροφή, ενδυμασία, κατοικία,
μόρφωση κ.λπ.), εξασφαλίζει οικονομική ανεξαρτησία
και απαλλαγή από το άγχος της επιβίωσης.
2. συμβάλλει στην οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη
ενός κράτους ή μιας κοινωνίας με την αξιοποίηση των
πλουτοπαραγωγικών πηγών, την αύξηση της
επιχειρηματικής δραστηριότητας και προωθεί την
επιστημονική έρευνα καλύτερη ποιότητα ζωής.
 Πνευματικές –ηθικές - ψυχολογικές ωφέλειες:
1. καλλιεργεί πνευματικά το άτομο, του προσφέρει γνώσεις και εμπειρίες, οξύνει την κρίση του, αναπτύσσει
τη φαντασία, την επινοητικότητα, τη μνήμη και ικανοποιεί τα ενδιαφέροντά του.
2. απαλλάσσοντας το άτομο από τη φυσική εξάρτηση του δίνει ελευθερία και χρόνο ν’ ασχοληθεί με τον
εσωτερικό του κόσμο, να κάνει αυτοκριτική και να προσεγγίσει την αυτογνωσία  αποκτά αυτοσεβασμό.
3. ηθικοποιεί το άτομο: μέσα από την εργασία μαθαίνει να σέβεται τους συνανθρώπους του, να
συνεργάζεται, να γίνεται υπεύθυνο και να αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, οπλίζεται με υπομονή και
αγωνιστικότητα, διδάσκεται την πειθαρχία, ενώ απομακρύνεται από την οκνηρία και τη φυγοπονία.
4. προσφέρει στον άνθρωπο ψυχική ισορροπία: τον οπλίζει με αισιοδοξία και σθένος και τον απομακρύνει
από την πλήξη, τη μελαγχολία, τη νωθρότητα που προκαλούν η αδράνεια και η απραξία.
5. προσφέρει στον άνθρωπο τη χαρά της δημιουργίας: το άτομο καλλιεργεί τις κλίσεις και τα ταλέντα του
και αποκτά νόημα και σκοπό στη ζωή του ασφάλεια και ικανοποίηση, συναισθηματική πληρότητα.
 Κοινωνικές – πολιτικές - πολιτιστικές ωφέλειες:
1. άτομα με διαφορετικές πεποιθήσεις και αντιλήψεις και συνάπτουν σχέσεις φιλίας, συνεργασίας,
απαραίτητες για παραγωγή έργου συμβάλλει στην ευημερία και στην πρόοδο του κοινωνικού συνόλου.
2. κοινωνικοποιεί το άτομο, του καλλιεργεί πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης, το μαθαίνει να
επικοινωνεί, να ανταλλάσσει απόψεις και ιδέες ( διάλογος)  συμβίωση ευχάριστη, εύρυθμη λειτουργία
κοινωνίας, επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων.
3. προσφέρει στον άνθρωπο τον σεβασμό και την αναγνώριση των άλλων για το έργο που προσφέρει.
4. πολιτικοποιεί το άτομο: το μαθαίνει να αναγνωρίζει τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματά του και να τα
διεκδικεί ως υπεύθυνος πολίτης προάγεται ο συνδικαλισμός και διευρύνεται η δημοκρατία (o
εργαζόμενος συνειδητοποιεί ότι καλή οικονομία δε νοείται χωρίς υγιή πολιτική ζωή και αντίστροφα).
5. η εργασία συμβάλλει στην ανάπτυξη των τεχνών, των γραμμάτων και των επιστημών, ουσιαστικά στην
πρόοδο του πολιτισμού.

 Προβλήματα στην εργασία: Στην εργασία του ο άνθρωπος συχνά αντιμετωπίζει ποικίλα προβλήματα:
1. οι σημαντικές αλλαγές στα εργασιακά δεδομένα και στις εργασιακές σχέσεις (π.χ. ωράριο εργασίας, ύψος
μισθών, ασφάλιση, μονιμότητα κ.λπ.) λόγω των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών εξελίξεων
παγκοσμίως.
2. οι ακατάλληλες συνθήκες εργασίας (π.χ. έλλειψη συνθηκών υγιεινής, ελλιπής φωτισμός ή αερισμός των
χώρων εργασίας κ.λπ.), που απειλούν τη σωματική και την ψυχική υγεία του εργαζομένου.
3. η μη ικανοποιητική αμοιβή του ατόμου για την εργασία του, το άγχος και η ανασφάλεια για το εργασιακό
του μέλλον επηρεάζουν αρνητικά τον ψυχισμό του και έχουν επιπτώσεις και στην εργασία του.
4. η αναξιοκρατία και οι ανταγωνισμοί στον χώρο εργασίας, που δημιουργούν αντιπαλότητες και συγκρούσεις
μεταξύ των εργαζομένων, με δυσμενείς συνέπειες για τους ίδιους και για το έργο τους.
5. η αλλοτρίωση: η αποξένωση από την εργασία και το προϊόν της, όταν η εργασία δεν προσφέρει καμιά χαρά
και ικανοποίηση στον άνθρωπο, που την αντιμετωπίζει μόνο ως μέσο επιβίωσης και καταναγκαστικό έργο.

1Η λέξη εργασία παρέμεινε από την αρχαία εποχή ως σήμερα μια ευρείας χρήσεως λέξη, διατηρώντας τη σημασία της
πνευματικής ή χειρωνακτικής δραστηριότητας για βιοποριστικούς κυρίως σκοπούς. Αντίθετα, το συνώνυμό της δουλειά (από το
αρχαίο δουλεία = σκλαβιά) αρχικά δήλωνε τη βαριά καταναγκαστική εργασία που ανέθεταν στους δούλους, σταδιακά όμως
πέρασε στη γενική έννοια της εργασίας, ακόμα και της πνευματικής.
 6. η μηχανοποίηση, ο αυτοματισμός και η υπερεξειδίκευση καθιστούν τον άνθρωπο γρανάζι μιας μηχανής,
περιορίζουν τους πνευματικούς του ορίζοντες, στερούν τη χαρά της δημιουργίας και προκαλούν
μελαγχολία.
7. η χρησιμοθηρική αντίληψη για την εργασία: οφείλεται στη θεοποίηση του χρήματος και των υλικών
αγαθών  στερεί από το άτομο το αίσθημα της κοινωνικής προσφοράς, καλλιεργεί τον ατομικισμό.

 Προϋποθέσεις/Προτάσεις για δημιουργική και εποικοδομητική εργασία:

 Η Πολιτεία οφείλει:
1. να λαμβάνει μέτρα ώστε να εξασφαλίζει ικανοποιητικές συνθήκες εργασίας για όλους τους εργαζομένους.
2. να καταπολεμά την αναξιοκρατία, την ανεργία και όλα τα κακώς κείμενα στους εργασιακούς χώρους·
3. να μεριμνά για τη δημιουργία κέντρων επιμόρφωσης των εργαζομένων και τον σωστό επαγγελματικό
προσανατολισμό των νέων.
 Τα ΜΜΕ οφείλουν:
1. να προβάλλουν την αξία της εργασίας και υγιή πρότυπα στον χώρο αυτόν.
2. να παρέχουν ολόπλευρη και αντικειμενική ενημέρωση στο κοινό σχετικά με εργασιακά θέματα.
 Το σχολείο πρέπει:
1. να παρέχει ολόπλευρη καλλιέργεια στους νέους και ανθρωποκεντρική παιδεία.
2. να τους ενημερώνει σωστά και υπεύθυνα για τις εξελίξεις στον εργασιακό χώρο, να μεριμνά για τη
σωστή λειτουργία του ΣΕΠ.
 Η οικογένεια οφείλει:
1. να διαπαιδαγωγεί σωστά τα παιδιά της και να τους μεταδίδει ηθικές αξίες
2. να είναι η ίδια ενημερωμένη για τις εξελίξεις στον εργασιακό χώρο,
3. να κατευθύνει τα παιδιά υπεύθυνα και απαλλαγμένη από στερεότυπα και προκαταλήψεις, προσωπικές
επιδιώξεις/ επιθυμίες στον τομέα αυτόν μέσω εποικοδομητικού διαλόγου.
 Η πνευματική ηγεσία οφείλει:
1. να επιδεικνύει ενδιαφέρον για τη στήριξη των εργαζομένων και την καθοδήγηση των νέων στον τομέα
αυτό με την δραστηριοποίησή της (π.χ. συμμετοχή σε κινητοποιήσεις εργαζομένων για τη διεκδίκηση
δικαιωμάτων τους, παρουσία σε δημόσιες συζητήσεις για εργασιακά θέματα, δημοσίευση εργασιών κ.λπ.).
 Κάθε άτομο ξεχωριστά οφείλει:
1. να επιλέγει επάγγελμα με βάση τα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις του, όχι με κριτήρια οικονομικά - κοινωνικά.
2. να ενημερώνεται σωστά και ολόπλευρα για τα εργασιακά θέματα και να επιμορφώνεται συνεχώς.
3. να μεριμνά για την πνευματική και ηθική του καλλιέργεια, για την απόκτηση ευρύτερων ενδιαφερόντων, για
την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του.
4. στον χώρο εργασίας να λειτουργεί με πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης, να καλλιεργεί σχέσεις
ισοτιμίας, να αντιδρά στην τυποποίηση της εργασίας και σε οτιδήποτε θίγει την αξιοπρέπειά του, να είναι
συνεπές στα καθήκοντα του και να έχει συναίσθηση της κοινωνικής ευθύνης.

H αλλοτρίωση και η αυτοματοποίηση της σύγχρονης εργασίας

 Αλλοτρίωση της εργασίας (Καρλ Μαρξ): αναφέρεται στην αποξένωση του εργαζομένου από το τελικό
προϊόν της εργασίας του. Το φαινόμενο εμφανίστηκε μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση, όταν με τον
καταμερισμό της εργασίας ο εργάτης συμμετείχε στην παραγωγική διαδικασία μόνο τμηματικά, με συνέπεια να
μην απολαμβάνει τη χαρά της δημιουργίας.

 Αίτια αλλοτρίωσης:
1. η εξειδίκευση και ο καταμερισμός της εργασίας: περιορίζουν τον
εργαζόμενο σε ένα τμήμα της παραγωγικής διαδικασίας τυποποίηση,
πλήξη και αδιαφορία για την εργασία.
2. μαζική παραγωγή προϊόντων ως αποτέλεσμα της εργασίας πολλών
ανώνυμων εργαζομένων απώλεια της χαράς της δημιουργίας.
3. η μισθωτή εργασία: με τον μισθό που δίνεται στον εργαζόμενο ως
αντάλλαγμα της εργασίας του, ο ιδιοκτήτης των μέσων παραγωγής (κεφαλαιοκράτης) εκμεταλλεύεται την
υπεραξία της εργασίας του και ο εργαζόμενος, που δεν συμμετέχει στα κέρδη, αισθάνεται αδικημένος, χάνει
την αίσθηση της προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο.
4. ο καταναλωτισμός έχει ως συνέπεια να ασκείται η εργασία με κύριο κριτήριο τις οικονομικές απολαβές και
την κοινωνική καταξίωση και όχι την ικανοποίηση της ανάγκης για δημιουργία ή την κοινωνική προσφορά.
5. ο ανταγωνισμός και η εντατικοποίηση της εργασίας τη μετατρέπουν σε αγγαρεία για τον εργαζόμενο, ο
οποίος υποφέρει από έλλειψη ελεύθερου χρόνου και απώλεια των σωματικό -ψυχοπνευματικών δυνάμεων.
6. η εργασιακή αβεβαιότητα, που επικρατεί λόγω της αύξησης της ανεργίας και της απώλειας των δικαιωμάτων
των εργαζομένων μετά την επικράτηση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.
 Συνέπειες:
1. Το άτομο χάνει την ψυχική του ηρεμία, εξουθενώνεται, γίνεται νευρικό και απαισιόδοξο. Παύει να νιώθει
πως πραγματοποιεί κοινωνική αποστολή.
 2. Ο χώρος της εργασίας από χώρος δημιουργίας και κοινωνικής προσφοράς, μεταβάλλεται σε τόπο μαρτυρίου
και άγχους  επηρεάζεται η απόδοση του, η επαγγελματική του εξέλιξη και η κοινωνική του καταξίωση.
3. Το επάγγελμα παύει να ενώνει τα άτομα και να τα κάνει να συνειδητοποιούν την ανάγκη του άλλου, την
ανάγκη της ομαλής συνεργασίας ως προϋπόθεσης για την επιβίωση του ανθρώπου.

 Προτάσεις και προϋποθέσεις δημιουργικής εργασίας:

1. ο σωστός επαγγελματικός προσανατολισμός: θα πρέπει να βασίζεται στην αρχή ότι η εργασία θα πρέπει να
εκφράζει τις έμφυτες δημιουργικές ικανότητες του ανθρώπου. Αυτό σημαίνει ότι η επιλογή του
επαγγέλματος πρέπει να γίνεται με βασικό κριτήριο τις κλίσεις, τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντα του
ατόμου και όχι τις οικονομικές απολαβές ή τις συγκυριακές ανάγκες της αγοράς εργασίας.
2. η προστασία της εργασίας από την πολιτεία, η οποία οφείλει:
 να προφυλάσσει τους εργαζομένους από την ανεργία και την καταπάτηση των εργασιακών δικαιωμάτων τους.
 να επιδιώκει τη δικαιότερη κατανομή του πλούτου διευρύνοντας το κοινωνικό κράτος και βελτιώνοντας τις
συνθήκες εργασίας η εργασία δεν θα αποτελεί πηγή ανασφάλειας και άγχους για τους εργαζομένους.
3. οι εργασιακές μεταρρυθμίσεις:
 η μείωση των ωρών εργασίας, για να μπορούν οι εργαζόμενοι να αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο, για
να αναπληρώνουν τις δυνάμεις που τους αφαιρεί η εργασία.
 η καθιέρωση επιδομάτων παραγωγικότητας με αξιολογικά κριτήρια, ώστε ο εργαζόμενος να
επανασυνδεθεί με το προϊόν εργασίας του και να περιοριστούν τα αισθήματα αδικίας και απογοήτευσης.
 ενίοτε η εναλλαγή αντικειμένου εργασίας μέσα στην επιχείρηση, ώστε ο εργαζόμενος να ανακτήσει το
ενδιαφέρον του για τη δουλειά του μέσω των εμπειριών και των γνώσεων που διαρκώς θα αποκομίζει.
4. η ανθρωπιστική παιδεία, που θα συμβάλει ώστε το άτομο και η κοινωνία να επαναξιολογήσουν τα ιδανικά,
τις αξίες, τις επιδιώξεις και τις απαιτήσεις τους και θα προσδώσει στην εργασία τον κοινωνικό της ρόλο.
 Αυτοματοποίηση της εργασίας: συνδέεται με την αντικατάσταση του ανθρώπινου παράγοντα στην
παραγωγική διαδικασία από αυτόματες μηχανές ή ηλεκτρονικούς υπολογιστές ώστε να βελτιωθεί η λειτουργία
ενός συστήματος και να μεγιστοποιηθεί η παραγωγικότητα.

 Οι συνέπειες της αυτοματοποίησης της εργασίας:

α) Θετικές:
1. Μεγιστοποιείται η ποσότητα και ο χρόνος παραγωγής προϊόντων
με το μικρότερο δυνατό κόστος.
2. Βελτιώνεται η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων, πράγμα
το οποίο εξασφαλίζεται όχι πάντα.
3. Αναπτύσσονται η επιχειρηματικότητα και το εμπόριο.
4. Μειώνεται ο σωματικός κόπος και δημιουργούνται καλύτερες
συνθήκες εργασίας για την παραγωγή.
5. Μειώνεται ο εργασιακός χρόνος και αυξάνεται ο ελεύθερος χρόνος των εργαζομένων.
β) Αρνητικές:
1. Αυξάνονται τα ποσοστά ανεργίας σε ανησυχητικά επίπεδα, λόγω της αντικατάστασης του ανθρώπινου
παράγοντα στην παραγωγή προϊόντων από μηχανές.
2. Η εργασία τυποποιείται, καθώς ο εργαζόμενος μετατρέπεται σε απλό παρατηρητή της παραγωγικής
διαδικασίας, ο οποίος αδυνατεί να αυτενεργήσει, να αναλάβει πρωτοβουλίες.
3. Η τυποποιημένη εργασία κουράζει ψυχικά τον εργαζόμενο γιατί του αφαιρεί τη χαρά της δημιουργίας,
πράγμα που οδηγεί και στη μείωση της απόδοσής του.
4. Αυξάνεται διαρκώς η εξάρτηση του ανθρώπου από τις μηχανές και η αιχμαλώτισή του από αυτές.

 Η αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών από την αυτοματοποίηση: εφόσον δεν είναι δυνατή η
άρνηση της τεχνολογίας στον εργασιακό τομέα, προτείνεται:
1. εναλλαγή των εργαζομένων σε διάφορες θέσεις εργασίας, ώστε να αποφεύγεται η τυποποίηση και να
προκαλείται το ενδιαφέρον τους.
2. δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου από τους εργαζομένους με ωφέλιμες ασχολίες ή ασχολίες που
τους ενδιαφέρουν (π.χ. αθλητισμός, καλλιτεχνικές δραστηριότητες, συμμετοχή στα κοινά, εθελοντισμός κ.ά.).
3. η προσαρμογή των εργαζομένων στα νέα δεδομένα και π εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που τους
προσφέρουν οι μηχανές και η τεχνολογία για αυτοβελτίωση.
4. βελτίωση συνθηκών και χώρων εργασίας, επαναπροσδιορισμός του νοήματος της εργασίας, ώστε να
αντιμετωπίζεται ως πηγή δημιουργίας και μέσο προσφοράς στην κοινωνία.
5. η οικογένεια και το σχολείο: να παρέχουν στα νεαρά μέλη τις σωστές κατευθύνσεις, να μεταδίδουν υγιή
πρότυπα, να γαλουχούν υπεύθυνες προσωπικότητες.

Ο άνθρωπος, ακόμα και όταν έχει ικανοποιήσει την ανάγκη τροφής, την ανάγκη άμυνας και την ανάγκη αναπαραγωγής,
εργάζεται. Ακόμη και όταν έχει αποταμιεύσει αγαθά που του εξασφαλίζουν για έτη μακρά την πλήρωση των επιθυμιών
του, πάλιν εργάζεται. Ε. Π. Παπανούτσος (παιδαγωγός, φιλόσοφος και δοκιμιογράφος, 1900-1982)
 Ειδίκευση – Εξειδίκευση εργασίας
 Ορισμός: Ειδίκευση (< ρ. ειδικεύω [= κάνω κάτι ειδικό ] < είδος ) είναι η συστηματική και αποκλειστική
ενασχόληση του ανθρώπου με έναν συγκεκριμένο και ιδιαίτερο χώρο ή τομέα εργασίας, επιστήμης ή
τέχνης και η παράλληλη απόκτηση ειδικών γνώσεων και ικανοτήτων γύρω από αυτόν. Και, όταν η
ειδίκευση αφορά τμήμα μόνο του συγκεκριμένου χώρου ή τομέα, τότε συνήθως μιλάμε για εξειδίκευση
(< ρ. εξειδικεύομαι, που αποτελεί εμφατική χρήση του ειδικεύομαι, από το οποίο ουσιαστικά δεν διαφέρει
σημασιολογικά). π.χ. Επάγγελμα: Γιατρός, ειδίκευση: Ορθοπεδικός, εξειδίκευση: Σπονδυλική στήλη.

 Η «ιστορία» της ειδίκευσης:

 Αν και οι αρχαίες κοινωνίες δεν χαρακτηρίζονταν από ιδιαίτερη επαγγελματική πολυποικιλότητα,
αρχαίοι στοχαστές, όπως ο Πλάτων με το ρητό έκαστος έφ ’ώ έτάχθη (= καθένας [είναι ικανός] για
αυτό που είναι προορισμένος), εκτιμούσαν τα πλεονεκτήματα του καταμερισμού της εργασίας για το
κοινωνικό σύνολο.
 Την περίοδο της Αναγέννησης και ως τον 18ο αι. επικράτησε το πρότυπο του homo universalis, του
«καθολικού ανθρώπου»2, που κατέχει πολλές επιστήμες και ασχολείται με διάφορους τομείς του
επιστητού3. Παράδειγμα ο Λεονάρντο ντα Βίντσι,
που υπήρξε ζωγράφος, αρχιτέκτονας, γλύπτης,
εφευρέτης, μηχανικός, ανατόμος, γεωμέτρης,
αστρονόμος.
 Από μέσα 18ου αι. και εξής, με τη Βιομηχανική
Επανάσταση και την εκβιομηχάνιση των
κοινωνιών άρχισε σταδιακά η μετάβαση από τον
πανεπιστήμονα στον ειδικευμένο άνθρωπο, με
αποκορύφωμα τον 20ό αι., όπου λόγω της
βιομηχανικής και τεχνολογικής ανάπτυξης
εμφανίστηκαν νέες εργασίες και ειδικότητες και κατέστη αναγκαίος ο καταμερισμός της εργασίας4.
 Στη σύγχρονη εποχή, παρ’ ότι η ειδίκευση είναι αναγκαία, είναι φανερή πλέον, στον επιστημονικό
χώρο, η σύνδεση των διάφορων τομέων μεταξύ τους, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη «σύνθετων»
επιστημών (π.χ. βιοχημεία, αστροναυτική κ.α.) αίτημα του σύγχρονου ανθρώπου είναι η
αξιοποίηση της διαλεκτικής σχέσης των επιστημών και η πολύπλευρη αντιμετώπιση των φαινομένων.

 Αίτια εμφάνισης του φαινομένου της εξειδίκευσης:

 πνευματικά:
1. ραγδαία ανάπτυξη της επιστήμης - τεχνολογίας και εμφάνιση νέων επιστημονικών κλάδων - πεδίων.
2. ο τεράστιος όγκος γνώσεων επί παντός θέματος, ο οποίος διαρκώς διευρύνεται και η φυσική
αδυναμία του ανθρώπου να κατακτά το σύνολο των υπαρχουσών γνώσεων και να επιδίδεται με
επιτυχία ταυτόχρονα σε πολλούς τομείς.
3. η ανάγκη εμβάθυνσης στις επιστήμες και ο επιστημονικός ανταγωνισμός.
 κοινωνικά:
1. οι γρήγοροι ρυθμοί της σύγχρονης ζωής, που αυξάνουν τις ανάγκες των ανθρώπων.
2. η αύξηση του πληθυσμού, η αστικοποίησή του και η προσφορά πλήθους εργατικού δυναμικού
επιβάλλει νέα κριτήρια εργασίας: όχι γενικές γνώσεις, ικανότητες και εμπειρίες, αλλά εξειδίκευση.
3. η καταναλωτική κοινωνία, οι ανάγκες και οι απαιτήσεις της οποίας διαρκώς διευρύνονται και
προϋποθέτουν αυξημένη παραγωγικότητα, τελειοποιημένα μέσα και εξειδικευμένους ανθρώπους.
4. η απαίτηση της σύγχρονης κοινωνίας για βελτίωση της ποιότητας ζωής, που έχει συνδεθεί με τη
βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων και των προσφερόμενων υπηρεσιών.
5. η ανάγκη αποτελεσματικότερης αντιμετώπισης των γενικότερων προβλημάτων, για τα οποία
απαιτούνται ειδικές, ακριβείς γνώσεις και ειδικευμένοι επιστήμονες.
 οικονομικά:
1. η άμεση σύνδεση της επιστήμης και της τεχνολογίας με την παραγωγή.

2 καθολικός άνθρωπος (απόδοση του λατινικού όρου homo universalis): ο καθολικά μορφωμένος άνθρωπος, που έχει ευρεία
φιλολογική και εγκυκλοπαιδική παιδεία και στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του βρίσκεται ο άνθρωπος και η ολοκλήρωσή του.
3 επιστητό (< αρχ. ρ. επίσταμαι = γνωρίζω επακριβώς)= αυτό που μπορεί να προσεγγίσει ο άνθρωπος με την έρευνα και να το

γνωρίσει με επιστημονικές μεθόδους,

4 καταμερισμός εργασίας= η κατανομή, το μοίρασμα, των υποχρεώσεων και της ευθύνης για συγκεκριμένα στάδια

παραγωγής ενός έργου σε διαφορετικά άτομα ή διαφορετικές υπηρεσίες, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ταχύτερη παραγωγή και
καλύτερης ποιότητας έργο. Συνώνυμο: κατανομή εργασίας.
 2. ο οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ ατόμων και επιχειρήσεων, που απαιτούν τη μέγιστη
αποδοτικότητα της εργασίας σε ελάχιστο χρόνο και με ελάχιστο κόστος, με στόχο τη μεγιστοποίηση
του κέρδους.
3. η μηχανοποίηση της εργασίας και η ανάγκη να ικανοποιούνται οι αυξανόμενες καταναλωτικές
απαιτήσεις.
4. η διεύρυνση των αγορών και η εμφάνιση νέων επαγγελμάτων και ειδικοτήτων.

 Οι συνέπειες της ειδίκευσης:

Α. Θετικές:
1. η ανάπτυξη της επιστήμης, η εξέλιξη της τεχνολογίας και η διεύρυνση της γνώσης πρόοδος των
κοινωνιών σε όλους τους τομείς (επιστημονικό, τεχνολογικό, οικονομικό, πολιτιστικό κ.λπ.).
2. η βαθιά και ουσιαστική γνώση του αντικειμένου εργασίας ή έρευνας που οφείλεται στη συνεχή και
αποκλειστική ενασχόληση με αυτό, περιορίζει στο ελάχιστο τα ανθρώπινα λάθη.
3. η αρτιότερη οργάνωση της παραγωγής αύξηση της ποσότητας και βελτίωση της ποιότητας των
παραγόμενων αγαθών: ο εργαζόμενος κατέχει ειδικές γνώσεις πάνω στο αντικείμενο εργασίας του,
οπότε πετυχαίνει καλύτερα αποτελέσματα.
4. η εξοικονόμηση χρόνου και χρήματος στην παραγωγή έργου αποτελεσματικότερη κάλυψη των
ανθρώπινων αναγκών (τροφή, ένδυση, υγεία κ.λπ.) και γενικά στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου.
5. μέσω της εξειδίκευσης, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητα της συνύπαρξης, της
συνεργασίας και της αλληλοβοήθειας, προκειμένου να επιτελεστεί ολοκληρωμένο έργο
ισχυροποιείται η αλληλεγγύη και συσφίγγονται οι κοινωνικές σχέσεις.
6. η δημιουργία νέων ειδικοτήτων και επομένως νέων θέσεων εργασίας.
Β. Αρνητικές:
1. η τυποποίηση της εργασίας, που γίνεται μηχανικά
επαναλαμβανόμενη, καθηλώνοντας τη σκέψη, τη
φαντασία και την επινοητικότητα των εργαζομένων.
2. η αλλοτρίωση του εργαζομένου, που αδυνατεί να
αντικρίσει ολοκληρωμένο το προϊόν της εργασίας
του, καθώς αυτό αποτελεί απλώς ένα μέρος του
συνόλου. Έτσι ο εργαζόμενος χάνει την ηθική
ικανοποίηση που προσφέρει η ολοκληρωμένη
προσωπική δημιουργία.
3. η ηθική έκπτωση και η ανευθυνότητα του
ανθρώπου-ειδικού, που, απόλυτα αφοσιωμένος στο
έργο του, μπορεί να γίνει ατομιστής, αλαζονικός και υπέρμετρα φιλόδοξος. Επιπλέον, καθώς δεν έχει
ολοκληρωμένη εικόνα των επιτευγμάτων του, αποποιείται τις ηθικές ευθύνες ευκολότερα και γίνεται
υπέρμαχος της άποψης «η επιστήμη για την επιστήμη»  χρησιμοποιεί την επιστήμη ως μέσο
πλουτισμού, προσωπικής ανάδειξης κ.λπ.
4. η πνευματική μονομέρεια του ανθρώπου, του οποίου οι πνευματικοί ορίζοντες και τα ενδιαφέροντα
περιορίζονται μόνο στον γνωστικό τομέα που τον αφορά. Έτσι αυτός αδιαφορεί για τα παγκόσμια
κοινωνικοπολιτικά προβλήματα, ενώ η επιστήμη χάνει το κοινωνικό περιεχόμενό της.
5. η απώλεια της επαγγελματικής αξίας του ατόμου, που, όντας ειδικευμένο σ’ έναν συγκεκριμένο
τομέα, γίνεται ανίκανο να ασχοληθεί με κάτι άλλο και συχνά οδηγείται στην ανεργία.
6. η απώλεια της σωματικής ή και ψυχικής υγείας του ατόμου λόγω των μηχανικά επαναλαμβανόμενων
σωματικών κινήσεων ή διανοητικών διεργασιών στον ειδικευμένο εργασιακό τομέα.
7. η διεύρυνση του χάσματος μεταξύ των θεωρητικών/ανθρωπιστικών και των θετικών επιστημών, με
δυσμενή επακόλουθα για την επιστημονική ηθική και με συνέπεια την επικράτηση του ορθολογισμού.
8. η διάσπαση της κοινωνικής συνοχής και οι κοινωνικές διακρίσεις, αν δεν πληρούνται οι αναγκαίες
προϋποθέσεις κοινωνικής συνεργασίας και αλληλεγγύης. Αυτό συμβαίνει καθώς η ειδίκευση συχνά
αποτελεί συντελεστή κοινωνικής ιεράρχησης, αφού οι άνθρωποι συμμετέχουν στον καταμερισμό
εργασίας με κοινωνικά καταξιωμένο ή υποβαθμισμένο επάγγελμα (π.χ. ανειδίκευτοι εργάτες).
9. κίνδυνος για τη δημοκρατία, αφού ο μονολιθικός αυτός πολίτης λησμονεί τους νόμους και τη
λειτουργία των θεσμών, δεν προβαίνει σε έλεγχο της εξουσίας, ενώ ακολουθεί ατομικιστική πορεία
και υπερτονίζει τις προσωπικές του ανάγκες σε σχέση με τις κοινωνικές.

 Τρόποι αντιμετώπισης φαινομένου:

1. μέριμνα εκ μέρους της οικογένειας για ολόπλευρη ανάπτυξη των νέων, με τη μετάγγιση σ’ αυτούς
ανθρωπιστικών αξιών και ηθικών αρχών, την προβολή υγιών προτύπων κ.λπ.
 2. παροχή γενικής και ανθρωπιστικής παιδείας και πολύπλευρης μόρφωσης από το σχολείο, ώστε να
καλλιεργούνται όλες οι δυνατότητες και δεξιότητες του ατόμου, να διευρύνονται οι πνευματικοί ορίζοντές
του και να απομακρύνεται ο κίνδυνος της μονομέρειας.
3. τη δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, προκειμένου το άτομο να αναπληρώνει όσα του
στερεί η εξειδικευμένη εργασία.
4. τη συνειδητοποίηση από τα άτομα ότι η εργασία πρέπει να αντιμετωπίζεται ως πηγή δημιουργίας και μέσο
ψυχικής πληρότητας και προσφοράς στην κοινωνία και όχι ως μέσο πλουτισμού και κοινωνικής ανέλιξης.
5. απόκτηση συμπληρωματικών γνώσεων από τους εργαζομένους (π.χ. με την παρακολούθηση
επιμορφωτικών προγραμμάτων), ώστε σε περίπτωση που η κύρια ειδικότητά τους δεν έχει ζήτηση στην
αγορά εργασίας να βρουν πιο εύκολα νέα εργασία.
6. κατά περιόδους αλλαγή του αντικειμένου απασχόλησης, αν αυτό είναι δυνατό, ώστε να απομακρύνονται
οι κίνδυνοι από την τυποποίηση της εργασίας.

Η πνευματική μονομέρεια5 ως επίπτωση της ειδίκευσης

 Ορισμός: Πνευματική μονομέρεια: η μονοδιάστατη ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων, πρώτιστα
πνευματικών (και έμμεσα και σωματικών), και τη σκόπιμη παραμέληση της καλλιέργειας των άλλων πτυχών-
δυνατοτήτων της ανθρώπινης οντότητας. Η πνευματική μονομέρεια συνοδεύει συνήθως την ειδίκευση, όπως
αποδεικνύουν ο τρόπος ζωής, σκέψης και συμπεριφοράς και τα ενδιαφέροντα των περισσότερων ειδικευμένων της
εποχής μας, που, αν και άριστα εκπαιδευμένοι, δεν είναι ουσιαστικά καλλιεργημένοι.

 Η ευθύνη της ειδίκευσης για την πνευματική μονομέρεια : Παρ’ ότι η πνευματική μονομέρεια συνοδεύει την
ειδίκευση, ευθύνεται κυρίως ο τρόπος με τον οποίο επιβάλλεται και αποκτιέται αυτή, καθώς και οι σύγχρονες
αντιλήψεις που την αφορούν. Έτσι φαίνεται ότι στην πνευματική μονομέρεια οδηγούν:
1. η έμμεση επιβολή της ειδίκευσης στην εκπαίδευση, που αρχίζει με τη διάκριση των μαθημάτων σε «πρωτεύοντα»
και «δευτερεύοντα» στο Δημοτικό και κορυφώνεται στο Λύκειο με τις κατευθύνσεις που επιλέγουν οι μαθητές.
2. η επιβολή της ειδίκευσης ως βασικού κριτηρίου για την πρόσληψη των
επαγγελματιών έτσι όλοι, υπό την απειλή της ανεργίας, αγωνίζονται να
αποκτήσουν ειδίκευση, πράγμα που τους απομακρύνει από άλλες
ενασχολήσεις.
3. η άμεση σύνδεση της ειδίκευσης με την τεχνολογία και την πρόοδο. Από
τη στιγμή που σήμερα «προοδευμένος» θεωρείται ο λαός που διαθέτει
τεχνογνωσία και τεχνολογία, είναι φανερό ότι επιδιώκεται η ειδίκευση
και ότι προβάλλεται από τα εκπαιδευτικά συστήματα ως αναγκαιότητα.
4. ο υλισμός και η χρησιμοθηρία που επικρατούν στην εποχή μας και έχουν
κάνει τον σύγχρονο άνθρωπο να ενδιαφέρεται σχεδόν αποκλειστικά για
το χρήμα και τα υλικά αγαθά- και αυτά τα διαθέτουν οι ειδικευμένοι,
που καταλαμβάνουν τις υψηλότερες θέσεις.
Βάσει λοιπόν των παραπάνω, φαίνεται ότι γύρω από την ειδίκευση έχει
δημιουργηθεί ένας μύθος, με συνέπεια αυτή να παρουσιάζεται ως νομοτελειακή αναγκαιότητα.

 Οι επιπτώσεις της πνευματικής μονομέρειας:

1. η αναποτελεσματικότητα έως επικινδυνότητα της δράσης του ειδικευμένου επιστήμονα, εργάτη, τεχνίτη
κ.λπ., που γνωρίζει μεν όλα τα μυστικά του «μέρους», αλλά αγνοεί την οργανική του σχέση με το
«σύνολο», καθώς και το ότι το συμφέρον του «συνόλου» προηγείται του συμφέροντος του «μέρους».
2. η αποδυνάμωση της πνευματικής ηγεσίας, καθώς τα ενδιαφέροντα των επιστημόνων εστιάζονται στον
ιδιαίτερο τομέα ενασχόλησης του καθενός  αυτοί μένουν αμέτοχοι στα παγκόσμια ζητήματα και ο λαός
μένει χωρίς πνευματική ηγεσία αβοήθητος στο έλεος δημαγωγικών πρακτικών.
3. η απομάκρυνση της επιστήμης, της τέχνης, της τεχνολογίας και όλων των δημιουργημάτων του ανθρώπου
από τον σκοπό και τον προορισμό τουςαπό υπηρέτες του ανθρώπου μεταβάλλονται σε δυνάστες του.
4. η ανισομερής ανάπτυξη του πολιτισμού: από τη μια υπάρχει η πρόοδος της τεχνολογίας και της επιστήμης,
από την άλλη παρατηρούνται φαινόμενα παρακμής και στασιμότητα στον πνευματικό-ηθικό τομέα.
5. η μαζοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου, η οποία επιβάλλει τη μετριότητα και την πνευματική ύπνωση.
6. η διεύρυνση των ανισοτήτων μεταξύ ατόμων και λαών και η όξυνση των κρίσεων και των εντάσεων.
7. η επιβάρυνση του φυσικού περιβάλλοντος από την αλαζονεία των πνευματικά μονοδιάστατων ανθρώπων
που το εκμεταλλεύονται με ποικίλους τρόπους, αδυνατώντας να συλλάβουν τις συνέπειες της δράσης τους.

 Προτάσεις για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πνευματικής μονομέρειας: Η πνευματική
μονομέρεια, από τη μια πλευρά, αποτελεί «αναπηρία», και μάλιστα επικίνδυνη, αλλά και η ειδίκευση, από την
άλλη, είναι αναγκαία στον σύγχρονο κόσμο, καθώς είναι συνυφασμένη με την πρόοδο. Έτσι χρειάζεται να

5
μονομέρεια= η θεώρηση/ αντιμετώπιση ενός θέματος, μιας κατάστασης κ.λπ. από μία μόνο πλευρά.
 βρεθούν τρόποι, ώστε η ειδίκευση να συνοδεύεται από ευρύτερη πνευματική, ηθική, αισθητική κ.λπ.
καλλιέργεια. Αυτό λοιπόν μπορεί να επιτευχθεί με:
1. την ουσιαστική αναδιάρθρωση της εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες, ώστε το σχολείο να παρέχει
πραγματικά καθολική παιδεία. Στο πλαίσιο αυτό απαιτείται: α) η ισοτιμία όλων των μαθημάτων, β) η
ύπαρξη άρτια καταρτισμένων αλλά και πολύπλευρα καλλιεργημένων παιδαγωγών, γ ) η ύπαρξη
υλικοτεχνικής υποδομής στα σχολεία (βιβλιοθήκες, ηλεκτρονικοί υπολογιστές κ.λπ.), δ) η συμβολή όλων
(μαθητών, γονέων, εκπαιδευτικών, πολιτείας, ΜΜΕ) στην επίτευξη των σκοπών της εκπαίδευσης.
2. την εισαγωγή μαθημάτων που αφορούν ευρύτερα θέματα (π.χ. ανθρωπιστικού περιεχομένου, κουλτούρας
ή πολιτισμού κ.λπ.) σε όλες τις σχολές (τεχνικές, επαγγελματικές, ΑΕΙ), έτσι ώστε να καλλιεργείται το
πνεύμα και το ήθος των μελλοντικών επιστημόνων, τεχνιτών, επαγγελματιών κ.λπ.
3. την αλλαγή της επιχειρηματικής και επαγγελματικής νοοτροπίας στον τρόπο πρόσληψης και αξιολόγησης
των επαγγελματιών, έτσι ώστε, να προσμετράται και η ευρύτερη καλλιέργεια τους.
4. την προβολή ως προτύπων και την τίμηση από τα ΜΜΕ και την πολιτεία των πραγματικά καλλιεργημένων
και πεπαιδευμένων ανθρώπων, από όποιον κοινωνικό ή εργασιακό χώρο και αν αυτοί προέρχονται.
5. την αλλαγή της νοοτροπίας όλων μας, που πρέπει να επανεξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο
αντιμετωπίζουμε και διαχειριζόμαστε τη ζωή και να συνειδητοποιήσουμε ότι για την επίλυση των μεγάλων
προβλημάτων της είναι απαραίτητη η ευρύτητα του πνεύματος.

Η ανάγκη της πολύπλευρης μόρφωσης και παιδείας

...Όχι στη μηχανιστική υπερ-μόρφωση των παιδιών. Διδάξτε τα να διαβάζουν ποιήματα, ιστορία, φιλοσοφία, ν’
αγαπούν το θέατρο, τον καλό κινηματογράφο και την κλασική ή σύγχρονη φιλολογία. Μη φιλοδοξείτε να βγάλετε
ειδικευμένες ιδιοφυίες, χωρίς καμιά ευρύτερη εγκυκλοπαιδική μόρφωση. Οι ειδικευμένες «ιδιοφυίες» και οι
τεχνοκράτες είναι που κυριαρχούνται και ελαύνονται από τη λεπτομέρεια και τη μηχανή, ξεχνώντας τη γενική
θεώρηση του κόσμου και αγνοώντας καθετί άλλο έξω από τη «μηχανή», με την οποία ταυτίζουν τελικά τον
άνθρωπο και τον εκμηδενίζουν. Νίκος Ζακόπουλος (γιατρός, λογοτέχνης, επιφυλλιδογράφος και χρονικογράφος, 1917-1997)

Η τραγωδία του ειδικού

Ο σύγχρονος ειδικευμένος επιστήμονας είναι ένας άνθρωπος που δεν ξέρει από όλα όσα πρέπει να ξέρει κανείς,
για να είναι καλλιεργημένο πρόσωπο, παρά μία ορισμένη επιστήμη, και μάλιστα από την επιστήμη αυτή δεν κατέχει
παρά μόνο το ελάχιστο εκείνο τμήμα που αναφέρεται στις προσωπικές έρευνές του. Και καταλήγει να θεωρεί αρετή
το γεγονός ότι δεν ασχολείται με όλα όσα μένουν έξω απ' το στενό χώρο που υπηρετεί ειδικότερα, και επιπλέον
χαρακτηρίζει ως «ερασιτεχνία» κάθε περιέργεια για το σύνολο των γνώσεων. Στο σημείο, όμως, αυτό αρχίζει η
τραγωδία του ειδικού. Η τάση να περιφρονεί όλους τους άλλους τομείς του επιστητού είναι μια ολοφάνερη
απόδειξη αδυναμίας [...]. Ο ειδικός είναι ένας αιχμάλωτος. Αιχμάλωτος του επιστημονικού ή τεχνικού κλάδου που
υπηρετεί, αιχμάλωτος του πλασματικού κοσμοειδώλου που έχει κατασκευάσει με μόνα τα υλικά του εργαστηρίου
του, γιατί άλλα δε διαθέτει. Αφοσιωμένος μέρα και νύχτα σε μια περιοχή του επιστητού, εξομοιώνεται στο τέλος με
τον άπραγο' μεροκαματιάρη, που σκυμμένος από «όρθρου βαθέος» έως «βουλυτού»6 στο χωράφι του δεν ξέρει
τίποτα άλλο από τον έξω κόσμο. I. Μ. Παναγιωτόπουλος (λογοτέχνης, φιλόλογος και εκπαιδευτικός, 1901-1982)

Μορφή αναλφαβητισμού η πνευματική μονομέρεια

Αναλφάβητος σήμερα μπορεί να είναι ένας μαθητής σχολείου, ένας δάσκαλος, ένας επιστήμονας (ένας ειδικός).
Πραγματικά ο επιστήμονας που έχει μάθει να καταλαβαίνει μόνο ό,τι έχει σχέση με την ειδικότητά του αδυνατεί να
επικοινωνήσει με τους τομείς της πραγματικότητας που είναι πέρα από τους ορίζοντες της γνώσης του. Τον
χαρακτηρίζουμε συνήθως πνευματικά μονομερή. Αλλά η πνευματική μονομέρεια είναι κι αυτή μορφή
αναλφαβητισμού.
UNESCO
--------------------------------------------
Με την ανάπτυξη της τεχνικής ο άνθρωπος υποχρεωτικά μεταβλήθηκε σε «ειδικόν», έγινε μονόπλευρος,
ενταγμένος σ' έναν τεράστιο μηχανισμό με μια συγκεκριμένη αρμοδιότητα. Έλειψε στον άνθρωπο η χαρά του
δημιουργού, που ολοκληρώνει το δημιούργημά του, και το αίσθημα του ελεύθερου και πλήρους ανθρώπου. Έλειψε
η θέα του όλου και η θέα του σκοπού και επήλθε μ ια αποσύνδεση του ανθρώπου από τον γενικό, κεντρικό και
ζυγισμένο στόχο. Αριστόξενος Σκιαδάς (φιλόλογος, πανεπιστημιακός, συγγραφέας και αρθρογράφος, 1932-1994)

6
βουλυτός (< βους + λύω)= το δειλινό, η ώρα που απολύονται, ξεζεύονται τα βόδια, που σταματάει το όργωμα.
 Μορφές εργασίας
Χειρωνακτική και πνευματική εργασία - Η τάση των νέων προς την πνευματική εργασία
 Διαχωρισμός: Μια από τις διακρίσεις σχετικά με την εργασία είναι ο διαχωρισμός της σε 2 κατηγορίες:
1. χειρωνακτική, στην οποία απαιτείται σωματική δύναμη και δεξιότητα στον χειρισμό διάφορων εργαλείων.
2. πνευματική, στην οποία απαιτούνται πνευματικές δυνατότητες, σπουδές, κρίση και καλλιέργεια πνεύματος.
Παρ’ ότι οι δύο αυτές μορφές εργασίας είναι εξίσου απαραίτητες για την πρόοδο των κοινωνιών και θα πρέπει
να αντιμετωπίζονται ισότιμα, δυστυχώς δεν συμβαίνει αυτό. Έτσι:
Η χειρωνακτική εργασία θεωρείται:
- «κατώτερη» και υποτιμάται από τον κοινωνικό περίγυρο δεν προτιμάται
από τους νέους.
- κουραστική και με δύσκολες συνθήκες, μη ικανοποιητικά αμειβόμενη.
- ότι πλήττεται περισσότερο από την ανεργία, λόγω του αυτοματισμού και
της μηχανοποίησης της εργασίας.
Η πνευματική εργασία θεωρείται:
- «ανώτερη» και εκτιμάται περισσότερο από τον κοινωνικό περίγυρο
προτιμάται από τους νέους.
- ό τι δεν είναι τόσο κουραστική όσο η χειρωνακτική και γίνεται κάτω από
καλύτερες συνθήκες, ενώ συνήθως είναι καλύτερα αμειβόμενη.
- ότι δεν πλήττεται τόσο από την ανεργία, καθώς παρέχει αρκετούς τομείς απασχόλησης.

 Η τάση των νέων προς την πνευματική εργασία: τα αίτια της τάσης αυτής:
1. η αλματώδης ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας και η αξιοποίησή τους στην καθημερινή ζωή
διαμόρφωσαν τις συνθήκες διαβίωσης του σύγχρονου ανθρώπου, τις πεποιθήσεις, τις αξίες, τα
ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις του.
2. υπεροχή των εξειδικευμένων επιστημόνων στο να πραγματεύονται με επιτυχία θέματα της αρμοδιότητάς
τους και να επιλύουν προβλήματα, πράγμα που γοητεύει τους νέους και ικανοποιεί τα όνειρά τους.
3. η κοινωνική εκτίμηση με την οποία περιβάλλονται οι επιστήμονες, οι οποίοι προβάλλονται όχι μόνο ως
επαγγελματικά πρότυπα, αλλά και ως πρότυπα ολοκληρωμένης προσωπικότητας.
4. οι στερεοτυπικές αντιλήψεις για την αξία της πνευματικής εργασίας έναντι της χειρωνακτικής και οι
φιλοδοξίες των γονέων, που στρέφουν τα παιδιά τους προς τις πανεπιστημιακές σπουδές.
5. η δομή και οι προσανατολισμοί του εκπαιδευτικού συστήματος, που είναι υποταγμένο στη διαδικασία
εκπαίδευσης υποψήφιων επιστημόνων και δεν προσφέρει ουσιαστικά στους νέους τη δυνατότητα άλλων
επιλογών  υποβαθμισμένες οι τεχνικές σχολές: χωρίς ουσιαστική γνώση ή επαγγελματική κατοχύρωση.
6. το ιδιαίτερο, προσωπικό ενδιαφέρον πολλών νέων για την επιστημονική γνώση, ανεξάρτητα από τις
δυνατότητες επαγγελματικής αποκατάστασης που μπορεί αυτή να τους προσφέρει.
7. οι άνθρωποι με χειρωνακτικές εργασίες (π.χ. αγρότες, υδραυλικοί), ακόμη κι όταν επιτυγχάνουν οικονομική
άνεση, κοπιάζουν περισσότερο και το επαγγελματικό περιβάλλον είναι πιο αντίξοο (π.χ. χωράφια,
βιομηχανίες κλπ.) σε σχέση µε εκείνα της πνευματικής εργασίας (π.χ. γραφεία, αίθουσες, αμφιθέατρα).

 Οι συνέπειες της τάσης αυτής των νέων προς την πνευματική εργασία:
 Θετικές:
1. συνεισφορά στην πρόοδο των επιστημών και της τεχνολογίας και στην κοινωνική πρόοδο και ευημερία.
2. οι τίτλοι σπουδών είναι προαπαιτούμενο στην αγορά εργασίας  ευκολότερη επαγγελματική αποκατάσταση.
3. εξασφάλιση καλύτερων συνθηκών εργασίας και καλύτερης ποιότητας ζωής για το άτομο.
4. διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων, καλλιέργεια της σκέψης και ολοκλήρωση της προσωπικότητας.
 Αρνητικές:
1. υποβάθμιση της τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης και γιγαντισμός της ανώτατης παιδείας, όπου
παρατηρούνται φαινόμενα δυσλειτουργίας και υποβάθμισης του επιπέδου σπουδών.
2. η ανεργία ή η ετεροαπασχόληση αποφοίτων σε άσχετες με την εκπαίδευση τους εργασίες, λόγω της
αδυναμίας απορρόφησης τους, με ό, τι αυτή συνεπάγεται (καταρράκωση αξιοπρέπειας, ψυχολογικά
προβλήματα, οικονομική ανέχεια, κοινωνικές εντάσεις κ.λπ.), εξαιτίας των συμβιβασμών που αναγκάζεται
να κάνει.
3. η αύξηση της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης των νέων προς ανεύρεση εργασίας αστυφιλία,
αποδυνάμωση της υπαίθρου - αποδυνάμωση κράτους, που χάνει το ελπιδοφόρο μέρος του πληθυσμού του.
4. διόγκωση του τριτογενούς τομέα της οικονομίας (παροχή υπηρεσιών) και υπανάπτυξη του πρωτογενούς και
δευτερογενούς (αγροτική δραστηριότητα, βιοτεχνία, βιομηχανία) επιπτώσεις σε οικονομία και κοινωνία.
5. δημιουργείται ένα είδος επαγγελματικού ρατσισμού: οι εργαζόμενοι χειρωνακτικά προσφέρουν λιγότερο
στο σύνολο και πρέπει να αμείβονται µε χαμηλότερο μισθό και να µην προωθούνται σε διευθυντικές θέσεις.
6. το δυσβάστακτο για τις οικογένειες οικονομικό βάρος από την πολυετή εκπαίδευση και επιμόρφωση των νέων.
 Τρόποι αντιμετώπισης:
1. Συνειδητοποίηση ότι καμία ενέργεια ή εργασία του ανθρώπου δεν είναι αποκλειστικά σωματική ή πνευματική.
2. Στις μέρες µας που η τεχνολογία εφαρμόζεται στην παραγωγική διαδικασία (π.χ. χρήση ΗΥ που απαιτούν
χειρισμό από τους ανθρώπους) είναι ακόμη πιο δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ των δύο μορφών εργασίας.
3. Συναίσθηση ότι η εργασία κάθε είδους είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη του συνόλου  η προσφορά του
χειρώνακτα είναι εξίσου σημαντική µε του πνευματικά εργαζόμενου και πρέπει να γίνεται σεβαστή.
4. Η οικογένεια και το σχολείο οφείλουν να διαπαιδαγωγούν τα παιδιά, ώστε να επιλέγουν το επάγγελμα µε
βάση τα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις τους και όχι µε βάση στερεότυπα και προκαταλήψεις του παρελθόντος.
5. Το κράτος να προσφέρει στους νέους ευέλικτο εκπαιδευτικό σύστημα, που δεν θα τους παγιδεύει στο
μονόδρομο «πανελλήνιες εξετάσεις - ΑΕΙ – ΤΕΙ», αλλά θα τους επιτρέπει να επιλέξουν άλλους χώρους
απασχόλησης αποφυγή ανεργίας.
6. Αλλαγή της νοοτροπίας της ελληνικής κοινωνίας, γιατί όσο επικρατεί η άποψη ότι είναι καλύτερο να είσαι
«άνεργος πτυχιούχος» παρά «εργαζόμενος χειρώνακτας» οι νέοι αιχμαλωτίζονται σε µία βιοθεωρία, που
τους στερεί το δικαίωμα να αξιοποιήσουν τις δυνάμεις τους.

Ευέλικτη εργασία- Μερική απασχόληση

 Ορισμός: Ευέλικτη εργασία (αγγλ. όρος: flexible working): οι διάφορες μορφές εργασιακής
απασχόλησης που απομακρύνονται από τους «τυπικούς» κανόνες της εργατικής νομοθεσίας (π.χ. οκτάωρη
εργασία) και βασίζονται στην «ελαστικοποίηση» των όρων εργασίας.

 Μορφές ευέλικτης απασχόλησης:

1. μερική απασχόληση: απασχόληση του ατόμου με σχέση μισθωτής
εξαρτημένης εργασίας, με ωράριο και μισθό μειωμένα σε σχέση με
το ωράριο και τον μισθό που ισχύουν για τους πλήρως
απασχολουμένους.
2. προσωρινή απασχόληση: απασχόληση στον ιδιωτικό ή δημόσιο
τομέα για συγκεκριμένο προσωρινό διάστημα λόγω πρόσκαιρης
αύξησης του φόρτου εργασίας ή ανεπάρκειας του μόνιμου
προσωπικού. Στην πράξη η προσωρινή απασχόληση εφαρμόζεται
μέσω των συμβάσεων ορισμένου χρόνου, της εποχικής απασχόλησης (π.χ. στον τομέα του τουρισμού)
κ.ά.
3. διαθεσιμότητα εργασίας: η εργασία παρέχεται σύμφωνα με τις ανάγκες μιας επιχείρησης ή υπηρεσίας: οι
εργαζόμενοι στη διάρκεια μιας βάρδιας ή περιόδου εργασίας δεν χρειάζεται να εμφανιστούν στον χώρο
εργασίας, αλλά είναι διαθέσιμοι μόλις κληθούν, ή οι εργαζόμενοι απασχολούνται κανονικά μόνο σε περιόδους
αυξημένων αναγκών και σταματούν να εργάζονται και να πληρώνονται σε άλλες περιόδους, μειωμένων
αναγκών.
4. η τηλεργασία (βλ. παρακάτω) κ.ά.

 Επιχειρήματα υπέρ της ευέλικτης εργασίας:

1. παρέχει τη δυνατότητα σε άτομα που δεν μπορούν να εργαστούν με πλήρες ωράριο λόγω έλλειψης χρόνου
(π.χ. φοιτητές, πολύτεκνες μητέρες κ.ά.) να αποκτήσουν κάποιο εισόδημα που τους είναι απαραίτητο.
2. η μείωση του κόστους εργασίας για τις επιχειρήσεις, θεωρητικά τουλάχιστον, επιτρέπει την αύξηση της
ανταγωνιστικότητας των παραγόμενων προϊόντων ή των παρεχόμενων υπηρεσιών και τη μείωση της τιμής
τους.
3. αύξηση της απασχόλησης και έτσι η καταπολέμηση, ως έναν βαθμό, της ανεργίας.
4. δυνατότητα στις επιχειρήσεις ν’ αντιμετωπίσουν με ευελιξία συγκεκριμένες ανάγκες τους.

 Επιχειρήματα κατά της ευέλικτης εργασίας:

1. Οι μειωμένες οικονομικές αποδοχές δεν επιτρέπουν σε όσους την ασκούν (καθώς δεν βρίσκουν εργασία
πλήρους απασχόλησης) να ζήσουν αξιοπρεπώς, με συνέπεια την αναπαραγωγή φαινομένων ανέχειας.
2. η αντιμετώπισή της από τους εργαζομένους και από τους εργοδότες ως δευτερεύουσας μορφής εργασίας με
περιορισμένες επαγγελματικές προοπτικές δημιουργείται στους εργαζομένους αίσθημα κατωτερότητας.
3. μειωμένη σύνδεση του εργαζομένου με τον επαγγελματικό χώρο και το αντικείμενο εργασίας του 
μειωμένη παραγωγικότητα, καθώς αισθάνεται ότι ο ρόλος του δεν είναι το ίδιο σημαντικός με αυτόν των
εργαζομένων πλήρους απασχόλησης, άρα εύκολα μπορεί να χάσει την εργασία του δεν αφοσιώνεται.
4. η εκμετάλλευση του θεσμικού πλαισίου της ευέλικτης εργασίας από τους εργοδότες, για να επιβάλουν τους
όρους της και στην πλήρη εργασία, οδηγεί στην καταπάτηση κεκτημένων δικαιωμάτων των εργαζομένων.
5. η μείωση των ποσοστών ανεργίας είναι πλασματική. Στην πραγματικότητα, η μερική απασχόληση αυξάνει
την ανεργία, αφού οι υποαπασχολούμενοι «αφαιρούν» οργανικές θέσεις εργασίας.
6. η κάμψη της αγοράς και η επιδείνωση της οικονομικής ύφεσης λόγω των παραγόντων/ καταστάσεων που
προαναφέρθηκαν και, κατ’ επέκταση, η αύξηση των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας και έντασης.
 Τηλε -εργασία
 Ορισμός: Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η τηλεργασία ορίζεται ως μια μορφή εργασίας, που εκτελείται
από ένα άτομο, για έναν εργοδότη ή πελάτη, εκτός του παραδοσιακού εργασιακού χώρου με τη χρήση
τηλεπικοινωνιών και προηγμένων τεχνολογιών πληροφόρησης.
Επαγγέλματα στα οποία μπορεί να εφαρμοστεί η τηλεργασία: συγγραφείς, δημοσιογράφοι, μεταφραστές,
δικηγόροι, γιατροί (τηλεϊατρική), προγραμματιστές, σύμβουλοι επιχειρήσεων, γραφίστες, διορθωτές κειμένων
κ.α.

 Μορφές τηλεργασίας:
1. Κάποιος όντας υπάλληλος σ' έναν εργοδότη, είναι μόνιμα συνδεδεμένος με το δίκτυο των εργοδοτών, η
εργασιακή του ζωή είναι ελεγχόμενη μέσω της τεχνολογίας κι έχει λιγότερη ευελιξία ως προς τον τρόπο που
θα οργανώσει τον εργάσιμο χρόνο του.
2. Κάποιος να είναι ελεύθερος επαγγελματίας, με ελευθερία να καθορίσει το ρυθμό εργασίας του, εκτελώντας την
στον προσωπικό του υπολογιστή και συνδεόμενος μόνο όταν είναι απαραίτητο με το δίκτυο της επιχείρησης.

 Οφέλη τηλεργασίας:
 για τους εργαζομένους:
1. μειώνει το χρόνο και τις δαπάνες για τη μεταφορά των εργαζομένων προς κι απ' το χώρο της εργασίας.
2. εξασφαλίζει ευέλικτο ωράριο εργασίας, προσαρμοσμένο στους ρυθμούς και στις ανάγκες του
εργαζομένου.
3. δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί η τηλεργασία συμπληρωματικά για την ενίσχυση του εισοδήματος
4. συμβάλλει στη μείωση της ανεργίας των ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων (γυναικών, φοιτητών, ΑμεΑ).
- οι γυναίκες μπορούν να συνδυάσουν την επαγγελματική δραστηριότητα με τα οικιακά καθήκοντα και
τη μητρότητα, συμβάλλοντας ταυτόχρονα και στον οικογενειακό προϋπολογισμό.
- οι φοιτητές έχουν τη δυνατότητα ν' απασχολούνται παράλληλα με τις σπουδές τους, εξασφαλίζοντας
εισόδημα κι εργασιακή εμπειρία.
- για τα άτομα μ' ειδικές ανάγκες η τηλεργασία προσφέρει δυνατότητες επαγγελματικής ένταξης,
αξιοποίησης των ιδιαίτερων ικανοτήτων τους κι οικονομικής χειραφέτησης.
 για τους εργοδότες:
1. αύξηση της παραγωγικότητας, της ποιότητας της εργασίας, καθώς σημαντικός παράγοντας της
παραγωγικότητας του εργαζομένου είναι η ευχαρίστηση που νιώθει όταν εργάζεται σε χώρο τον οποίο ο
ίδιος έχει διαμορφώσει σύμφωνα με τις ανάγκες και τις επιθυμίες του.
2. μείωση του κόστους λειτουργίας των επιχειρήσεων, καλύτερη εκμετάλλευση του χρόνου σε επιχειρήσεις
όπου ο φόρτος εργασίας δεν είναι πάντοτε ο ίδιος,
 για το κοινωνικό σύνολο:
3. περιορισμός της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και του κυκλοφοριακού κατά τις εργάσιμες ώρες.
4. ανάπτυξη της υπαίθρου και περιορισμός της αστυφιλίας.

 Αρνητικές επιδράσεις της τηλεργασίας:

1. η κατάργηση θέσεων εργασίας- ανεργία.
2. κοινωνική απομόνωση του εργαζομένου, δεν έρχεται σε επαφή με άλλους συναδέλφους και δεν μπορεί να
λάβει μέρος στο συνδικαλισμό  η εργασία χάνει το χαρακτήρα της ως παράγοντας κοινωνικοποίησης.
3. τα άτομα μ' ειδικές ανάγκες αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο περαιτέρω απομόνωσης η μη ένταξή τους στον
παραδοσιακό εργασιακό χώρο δε διευκολύνει την υπέρβαση των προκαταλήψεων.
4. οι δυσκολίες προσαρμογής στις απαιτήσεις της εργασίας, ειδικά στον οικογενειακό χώρο, όταν υπάρχουν παιδιά.
5. το υψηλό κόστος εξοπλισμού και το κόστος πρόσβασης για τους αυτοαπασχολουμένους στην τηλεργασία.
6. οι λιγότερες ευκαιρίες που έχει ο εργαζόμενος για προαγωγή, καθώς και η απώλεια γι’ αυτόν προνομίων και
εργασιακών δικαιωμάτων (π.χ. διακοπές, άδεια λόγω ασθένειας).
7. ο κίνδυνος εκμετάλλευσης φτηνού εργατικού δυναμικού από τον Τρίτο Κόσμο.
8. το πρόβλημα διαχείρισης και συντονισμού από τις επιχειρήσεις ενός διάσπαρτου προσωπικού.
9. η ενίσχυση της παραοικονομίας και η αύξηση της φοροδιαφυγής.
10. το πρόβλημα προστασίας και ασφάλειας προσωπικών δεδομένων.

Εργασία και γυναίκα - Ανδρικές και γυναικείες εργασίες

 Στον επαγγελματικό τομέα η θέση της γυναίκας στην εποχή μας έχει βελτιωθεί, καθώς η γυναίκα:
1. έχει εισέλθει δυναμικά στην παραγωγική διαδικασία, ασκώντας επαγγέλματα που άλλοτε θεωρούνταν
αποκλειστικά «αντρικά», κατακτώντας υψηλές θέσεις στον τομέα των επιστημών, της τεχνολογίας, των
επιχειρήσεων, αναλαμβάνοντας διευθυντικούς ρόλους και συμμετέχοντας στα κέντρα λήψης αποφάσεων.
2. νομικά έχει εξισωθεί μισθολογικά με τον άντρα, δικαιούμενη ίση αμοιβή έναντι ίσης εργασίας.
3. απολαμβάνει κοινωνική ασφάλιση και ιδιαίτερα δικαιώματα λόγω του ρόλου της ως μητέρας (προστασία
μητρότητας), συνδικαλίζεται και προασπίζεται τα εργασιακά της δικαιώματα.
4. απολαμβάνει κοινωνική αναγνώριση για το έργο και την προσφορά της τόσο εντός όσο και εκτός σπιτιού.
 Ωστόσο, η γυναίκα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει αρκετά προβλήματα στην εργασία:
1. άνιση και ρατσιστική αντιμετώπισή της, με την ιδέα ότι δεν διαθέτει ανάλογα ηγετικά και διοικητικά
προσόντα με τους άντρες, με συνέπεια να της στερούνται ευκαιρίες επαγγελματικής ανέλιξης.
2. ο πολλαπλασιασμός των υποχρεώσεων της γυναίκας λόγω των πολλαπλών της ρόλων (εργαζόμενη, μητέρα,
νοικοκυρά) που την επιβαρύνουν και την εξαντλούν, της στερούν τον ελεύθερο χρόνο και την οδηγούν σε
ευέλικτες μορφές εργασίας (μερική απασχόληση, τηλεργασία κ.λπ.), για να αντεπεξέρχεται καλύτερα στις
υποχρεώσεις της.
3. μη αναγνώριση της οικιακής εργασίας (φροντίδα του σπιτιού), η οποία συνήθως είναι δική της ευθύνη.
4. η άμισθη, ανασφάλιστη, μη κατοχυρωμένη εργασία γυναικών σε οικογενειακές επιχειρήσεις, που ανήκουν σε
πατέρα, σύζυγο, αδερφό κ.λπ.
5. η σεξουαλική παρενόχληση και ο κίνδυνος μη πρόσληψης ή απόλυσης λόγω μητρότητας.
6. τα υψηλότερα, σε σχέση με τους άντρες, ποσοστά ανεργίας των γυναικών.
7. η αδυναμία περαιτέρω σπουδών για την επιστημονική ή επαγγελματική κατάρτιση της γυναίκας εξαιτίας
παρωχημένων αντιλήψεων του περιβάλλοντος της ή των πολλαπλών υποχρεώσεών της, που την
εμποδίζουν.

 Για την καλύτερη αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών προτείνονται:

1. έλεγχος από την πολιτεία για την τήρηση των νόμων που αφορούν τα εργασιακά δικαιώματα της γυναίκας
και καταδίκη κάθε ενέργειας που προσβάλλει τα δικαιώματα και την αξιοπρέπειά της στον χώρο εργασίας.
2. εκσυγχρονισμός οικογενειακού - εργατικού δικαίου (προστασία μητρότητας, αναγνώριση οικιακής εργασίας).
3. συμμετοχή των γυναικών σε συλλογικές δραστηριότητες που αφορούν την προστασία και τη διεκδίκηση
των εργασιακών δικαιωμάτων τους.
4. εκπόνηση εκ μέρους της πολιτείας ειδικών προγραμμάτων για την επαγγελματική κατάρτιση των γυναικών
και την ενίσχυση των επαγγελματικών δραστηριοτήτων τους.
5. απόκτηση πλατιάς μόρφωσης και συνεχής επαγγελματική κατάρτιση, που θα προσφέρουν στη γυναίκα
δυνατότητες, ελευθερίες και δικαιώματα, θα προάγουν τον αυτοσεβασμό και τον δυναμισμό της και
μπορούν να της εξασφαλίσουν οικονομική αυτοτέλεια μέσω μιας δημιουργικής και παραγωγικής εργασίας.
6. ύπαρξη διαλόγου και κλίματος αλληλοσεβασμού και αλληλοκατανόησης στις σχέσεις των δύο φύλων και των
μελών οικογένειας για την κατανομή των ευθυνών των οικιακών εργασιών σε ισότιμη βάση και την
ελάφρυνση της εργαζόμενης γυναίκας.

 Αποτελέσματα από την ισότιμη αντιμετώπιση της γυναίκας στην εργασία:

1. Οικονομική ανάπτυξη σε οικογενειακό και εθνικό επίπεδο. Πρόοδος στην παιδεία και στην επιστήμη.
2. Κοινωνική πρόοδος, κοινωνική δικαιοσύνη, ανθρώπινα δικαιώματα, κοινωνική συνεργασία.
3. Ηθική δικαίωση της γυναίκας και απαλλαγή της από τα συμπλέγματα κατωτερότητας, αλλά και του άνδρα
από τα συμπλέγματα ανωτερότητας.
4. Ορθή λειτουργία της οικογενείας, οικογενειακή γαλήνη, ορθή αγωγή στα παιδιά.

 Γιατί δεν δικαιολογείται η ύπαρξη γυναικείων και αντρικών επαγγελμάτων:

1. Στην εποχή μας η εκπαίδευση παρέχεται και στα δυο φύλα  η γυναίκα ενημερώνεται και εξειδικεύεται
εξίσου με τον άνδρα. Η εκλογή του επαγγέλματος είναι συνάρτηση της προσωπικότητας, όχι του φύλου.
2. Οι θεσμοί επιτρέπουν στη γυναίκα να καταλαμβάνει κάθε θέση και να ασκεί το επάγγελμα της αρεσκείας της.
3. Η σύγχρονη τεχνολογία απάλλαξε τα άτομα από την κοπιαστική χειρωνακτική εργασία και δεν απαιτείται να
καταβληθεί μεγάλη μυϊκή δύναμη για την εκτέλεση έργου. Ο αυτοματισμός επικρατεί σε όλες σχεδόν τις
μορφές εργασίας, με αποτέλεσμα να μπορεί και η γυναίκα να συμμετέχει ισότιμα με τον άνδρα.
4. Σε όλες τις θέσεις εργασίας η γυναίκα είναι εξίσου αποδοτική με τον άνδρα, ακόμη και σε θέσεις εργασίας
που θεωρούνταν παραδοσιακά αντρικές.
5. Ο μύθος ότι οι άνδρες είναι ευφυέστεροι από τις γυναίκες έχει επιστημονικά και πρακτικά καταρριφθεί. Αυτό
επιβεβαιώνεται και από τις εξετάσεις των μαθητών για την εισαγωγή στα ΑΕΙ ή την πλήρωση θέσεων στο
Δημόσιο.
6. Όσοι υποστηρίξουν ότι πρέπει να υπάρχει διαχωρισμός στις απασχολήσεις ανδρών και γυναικών διακατέχονται
από ρατσισμό και προκατάληψη σε βάρος της γυναίκας. Δεν έχουν απαλλαγεί από το σύνδρομο του άνδρα -
αφέντη. Το φαινόμενο παρατηρείται, κυρίως, στις υπανάπτυκτες/ αναπτυσσόμενες χώρες.

Οικιακή εργασία
To ζήτημα της οικιακής εργασίας της γυναίκας αποτελεί θέμα συζητήσεων και αντιπαραθέσεων. Είναι γεγονός πως
η οικιακή εργασία παράγει έργο. Ωστόσο, είναι παγιωμένη η αντίληψη πως η οικιακή
εργασία είναι υποχρεωτική προσφορά της γυναίκας προς την οικογένεια, μια μορφή
εθελοντικής εργασίας. Επειδή η αντίληψη αυτή είναι δύσκολο να μεταβληθεί, η
πρόταση για αμοιβή των γυναικών από το κράτος φαίνεται προς το παρόν
ουτοπική. Για το θέμα αυτό πρέπει να λάβουμε υπόψη και τους παράγοντες:
1. H οικιακή εργασία δεν αναγνωρίζεται απ' όλους ως σημαντική προσφορά της γυναίκας:
 H υποτίμηση της γυναίκας συνεπάγεται υποτίμηση του έργου της
 Επειδή η οικιακή εργασία δεν έχει εμφανή κοινωνική προσφορά, αμφισβητείται ευκολότερα και υποτιμάται
η σημασία της.
2. H άποψη για αμοιβή της οικιακής εργασίας φαίνεται αρχικά θετική:
 Αποδεικνύει την αναγνώριση ως εργασίας της οικιακής προσφοράς
 Τονώνει ψυχολογικά τη γυναίκα και την ενισχύει οικονομικά, απαραίτητο στοιχείο κοινωνικής αποδοχής
στην καταναλωτική εποχή μας.
 Θεσμοθετεί τη δραστηριότητα της προσδίδοντας κύρος στη γυναίκα- Ανατρέπει κοινωνικές προκαταλήψεις.
3. Επειδή, όμως, η προσφορά της γυναίκας στο σπίτι απευθύνεται σε οικεία πρόσωπα:
 H μίσθια προσφορά θα επιτείνει την ήδη προβληματική στις μέρες μας λειτουργία της οικογένειας.
 Τέτοιου είδους προσφορά δεν αξιολογείται με οικονομικά κριτήρια. Χρειάζεται η παιδεία και η ηθικότητα
του ανθρώπου για τη σωστή αποτίμηση της γυναικείας «θυσίας».

Εργασία και άτομα με ειδικές ανάγκες

Στη σύγχρονη κοινωνία τα άτομα με ειδικές ανάγκες, δυστυχώς, αντιμετωπίζονται ως υποδεέστερα και δεν έχουν
ίσες ευκαιρίες στην εργασία:
 λόγω ανεπαρκούς επαγγελματικής κατάρτισης και κοινωνικής πρόνοιας και των στερεοτύπων, τα ΑμεΑ
υφίστανται αποκλεισμό από την εργασία, με συνέπεια η επιβίωσή τους να εξαρτάται από το οικογενειακό
περιβάλλον.
 όσα άτομα με ειδικές ανάγκες εργάζονται αντιμετωπίζουν προβλήματα στο εργασιακό τους περιβάλλον
(διακρίσεις, προβλήματα συνεργασίας, χαμηλές αμοιβές, προβλήματα μετακίνησης κ.λπ.).

 Για τη βελτίωση της θέσης των ατόμων με ειδικές ανάγκες στην εργασία είναι αναγκαία:
1. η συνειδητοποίηση από όλους ότι τα ΑμεΑ διαθέτουν ικανότητες και δεξιότητες που, αν καλλιεργηθούν,
μπορούν να αξιοποιηθούν στον εργασιακό χώρο, ισότιμα και ισάξια με των «υγιών» συνανθρώπων τους -
κάποτε, μάλιστα, οι ικανότητες των ατόμων αυτών είναι πολύ ανώτερες από τον γενικό μέσο όρο.
2. η μόρφωση και η επαγγελματική κατάρτισή τους με ευθύνη της πολιτείας, που οφείλει να μεριμνά για τη
λειτουργία ειδικών σχολείων, την οργάνωση των «κανονικών» σχολείων, ώστε να μην αποκλείονται από
αυτά τα ΑμεΑ, τη δημιουργία ειδικών προγραμμάτων στήριξης, κέντρων απασχόλησης κ.λπ.
3. η παροχή στα άτομα αυτά ίσων ευκαιριών στην εργασία από τους εργοδότες και την πολιτεία.
4. η αντιμετώπιση των ΑμεΑ από τους συναδέλφους, τους εργοδότες, και τους συνανθρώπους τους με
κατανόηση, ευαισθησία, ενδιαφέρον αλλά όχι οίκτο - όπως πρέπει να αντιμετωπίζονται όλοι οι άνθρωποι.
5. η διεκδίκηση από τα ΑμεΑ των εργασιακών τους δικαιωμάτων παράλληλα με τα υπόλοιπα δικαιώματά τους.

Εργάτες - Διανοούμενοι
Σήμερα, ακόμη και οι απλοί εργάτες πρέπει να εκπαιδεύονται και να μορφώνονται. Πρέπει να μπορούν να κατανοούν
τα πολύπλοκα προβλήματα της εποχής μας. Διαφορετικά δεν θα είναι τίποτε περισσότερο από ένα ζευγάρι χέρια, που
ενεργούν χωρίς να βλέπουν ποια είναι η σχέση της δουλειάς τους με την κοινωνική δομή. Έτσι όπως είναι οι εργάτες
σήμερα και όπως τους χρησιμοποιούν στην παραγωγή, θα μπορούσε να τους φανταστεί κανείς χωρίς κεφάλι.
Αλλά και οι διανοούμενοι της εποχής μας είναι άνθρωποι μισοανάπηροι, αφού τα χέρια τους παραμένουν άχρηστα. Το
μυαλό τους θα στεγνώσει τελικά, αν δεν μπορέσουν να πλησιάσουν το μεγαλείο της ζωντανής πραγματικότητας της
εποχής μας, αν αποκλειστούν από το εργαστήρι της καθημερινής πρακτικής πραγματικότητας.
Άνθρωποι με χέρια και χωρίς κεφάλι και άνθρωποι με κεφάλι και δίχως χέρια είναι το ίδιο έξω από τόπο και χρόνο στη
σύγχρονη κοινωνία. Μαρία Μοντεσόρι (Ιταλίδα παιδαγωγός, 1870-1952)