гïáñ ¸åñ³Ýáó

ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ
²

ì³½·»ÝÛ³Ý
¿É.²Ùë³Ã»ñÃ
سñï 2018թ.
“¶Ý³ó¿° ù ³ÛëáõÑ»ï»õ ³ß³Ï»ñï»ó¿°ù ½³Ù»Ý³ÛÝ Ñ»Ã³Ýáëë, ÙÏñï»-
ó¿°ù ½Ýáë³ Û³ÝáõÝ Ðûñ »õ àñ¹õáÛ »õ Ðá·õáÛÝ êñµáÛ”(سïÃ. 28)

ÊÙµ³·ñ³Ï³Ý ϳ½Ù ª

¶É˳íáñ ËÙµ³·Çñª î»ñ Üß³Ý íñ¹. ÐÙ³Û³ÏÛ³Ý

ÊÙµ³·ÇñÝ»ñª
ì³ÝÇÏ áõñÏ. ØÏñïãÛ³Ý
ܳñ»Ï ¹åÇñ ØáíëÇëÛ³Ý
гÏáµ ¹åÇñ ¶»õáñ·Û³Ý
²ñÃáõñ ¹åÇñ ¶»õáñ·Û³Ý
ì³Ñ³Ý ¹åÇñ ²í³·Û³Ý

17.03.2018
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·»õáñ ¸åñ³Ýáó1
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó

´áí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝ

Աստվածաշնչի ներածություն………………….3

Սբ. Գ. Տաթևացու քարո-

զը փորձության մասին………………….…….8

Շնորհ………………….…………………..…….13

Սրբոց Վարդանանց

և Ղևոնդյանց տոնը………………….………....18

2
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
ì²¼¶ºÜÚ²Ü ¾È.²Øê²ÂºðÂ
Աստվածաշնչի
ներածություն
ստվածաշունչը քրիստոնյա
²
աշխարհի և մի մասով էլ հու-
դայականության Սուրբ Գիրքն
է։ Սուրբ Գրքին «Աստվածաշունչ»
անվանելը քրիստոնյա աշխարհում
բնորոշ է միայն հայերին։ Այս բառը
վերցված է Պողոս առաքյալի Տիմո-
թեոսին ուղղված երկրորդ թղթից․
«Ամենայն գիրք աստուածաշունչք
օգտակարք ի վարդապետութիւն են
եւ ի յանդիմանութիւն եւ յուղղութ-
իւն են ի խրատ արդարութեան» (Բ
Տիմ․3․16)։
Ինչպես ասում է Զարեհ արք․ Ազ-
նավուրյանը․ «Աստուածաշունչը
քրիստոնեական եկեղեցիին հա-
ւատքի սրբազան գիրքն է։ Անոր ա-
ռաջին մասը՝ Հին Կտակարանը,
հաւատքի սրբազան գիրքն է նաեւ
Հրեութեան, Եբրայեցի ժողովուր-
դին։ Երկու կրօնն ալ զայն կը ճանչ-
նան իբրեւ հիմք իրենց հաւատա-
3
լիքներուն, առանց որուն չկան այս
կրօնները» 1։
Աստվածաշունչը բաժանվում է ծա-
վալով ոչ հավասար երկու մասի։ Ա-
ռաջին և ծավալով մեծ մասը Հին Կը-
տակարանն է, երկրորդը՝ Նոր Կտա-
կարանը։ «Հին Կտակարանը մարդ-
կային ցեղի փրկության պատմությունն
է մինչև մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի
աշխարհ գալը։ Նոր Կտակարանը փըր-
կության պատմություն է՝ Փրկչի գա-
լըստյամբ» 2։
«Հին Կտակարանը գրվել է շուրջ
հազար տարվա ժամանակահատվա-
ծում, մոտավորապես Ք․ա 1500-500թթ։
Նոր Կտակարանն է հաստատում (Բ
Տիմ․ 3․16), որ Հին Ուխտի հեղինակը և
ներշնչման աղբյուրը նույն Ինքը՝ Աստ-
ված է։ Հայտնի է, որ առնվազն քառա-
սուն անձինք են գրի առել Հին Ուխտի
աստվածային պատգամները։ Հին Կը-
տակարանի բնագիրն արձանագրվել է
երկու լեզվի գործածությամբ։ Մեծ մասը
գրվել է դասական կամ սուրբգրային
եբրայերենով և մի քանի հատվածներ
էլ՝ կայսերական արամերենով (ԾՆ․
31․47, Եզրաս 4․6-8, 7․12-26)։
1
Տե՛ս Զարեհ արք. Ազնավուրյան,
Աստվածաշնչի վերաբերյալ
ուսումնասիրություններ, Անթիլիաս, 2007, էջ 23
(այսուհետ՝ Զարեհ արք., Աստվածաշնչի
վերաբերյալ ուսումնասիրություններ)։
2
Տե՛ս Կիրիլ պատրիարք Մոսկվայի և համայն
Ռուսիո, Հովվի խոսքը։ Աստված և Մարդ
փրկության պատմությունը, Ս. Էջմիածին,
2007թ., էջ 23։
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
Գրագիրների շարքին են պատկանում
այնպիսի նշանավոր անձինք, ինչպի-
սիք են Մովսեսը, Դավիթը և Սողոմոնը։
Կան նույնիսկ հրեա տիկիններ՝ Դեբո-
րան (Դատ 5․1) և Մարիամը (Ելք 15,20-
21) և ոչ հրեաներ՝ Ագուրն ու Լեմուլը
(Առակ․ 30․1, 31․1)» 3։
Մեզ հայտնի է, թե Հիսուս Քրիս-
տոսի ծննդից առաջ Հին Կտակարանն
ի՛նչ գրքերից էր բաղկացած, և դժվար չէ
իմանալ, թե ո՛ր գրքերն են Հիսուս ու
Նրա առաքյլալները համարել իրենց
«Աստվածաշունչը»։
«Հրեաների ավանդության համա-
ձայն՝ դպիր Եզրասն է (նրա մասին
պատմվում է Եզրասի գրքում) մեկ-
տեղել Հին Կտակարանի գրքերը, բայց
առաջին հինգ գրքերը («Մովսեսի գըր-
քեր» կամ «Հնգամատյան»), ինչպես նաև
մարգարեների որոշ քարոզների ժողո-
վածուներ, սաղմոսներն ու առակները
շատ ավելի վաղ են գոյություն ունեցել։
Հրեաներն իրենց սուրբ գրքերը երեք
3 4
Տե՛ս Հովիկ Սարկավագ, Աստվածաշնչային
գիտելիքներ. Համառոտ դասընթաց, Երևան,
2015թ., էջ 655։
4
մեծ մասի են բաժանել՝ Օրենք, Մարգա-
րեներ և Գրություններ» 4։
Հրեական Սուրբ Գիրքը կոչվում է
Թանախ, ինչպես վեր նշեցինք, բաղ-
կացած էր 3 մասից՝ Հնգամատյան (Թո-
րա), Մարգարեներ (Նևիմ կամ Նեբիիմ)
Գրություններ կամ Գրքեր (Քթոբիմ կամ
Խեթուբիմ)։ Օրենքը կամ Թորան բաղ-
կացած է Հին Կտակարանի առաջին
հինգ գրքերից (Ծննդոց, Ելից, Թվոց,
Ղեւտական, Երկրորդ Օրենք)։ Թեև
Ծննդոցը ոչ մի «օրենք» չի պարու-
նակում որպես այդպիսին, սակայն այն
ընդգրկվել է Օրենքի գրքերի թվում,
քանզի ենթադրվում է, որ այդ հինգ գըր-
քերը գրվել են Մովսեսի կողմից։ Մար-
գարեների գիրքը ներառում է ոչ միայն
Ամոսի, Երեմիայի և մնացած մար-
գարեների գրքերը, այլև պատմական
գրքերը՝ Հեսու, Դատավորներ և այլն։
Պատճառն այն է, որ պատմական գըր-
քերը, ըստ եբրայական իրականության,
գրվել են մարգարեական ոգով, այլ ոչ
թե զուտ պատմական տեղեկություններ
են։ Գրությունների կամ Գրքերի մեջ են
մտնում իմաստասիրական գրքերը
կամ, այսպես կոչված, բանաստեղ-
ծական գրքերը՝ Առակաց, Երգ Երգոց,
Ժողովող և այլն։ Ակնհայտ է, որ մինչև
Հիսուս Քրիստոսի ժամանակները եբ-
րայական Սուրբ Գիրքն արդեն իսկ
բաղկացած էր 39 գրքերից։
Որպես այդպիսին մեզ հայտնի է
Հին Կտակարանի երկու կանոն՝
Եբրայական կանոնը և «Հունարեն
Տե՛ս Աստվածաշնչի հանրագիտարան,
Հայաստանի աստվածաշնչային ընկերություն,
էջ 70։
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
Յոթանասնից» կանոնը, որը հայտնի է
Ալեքսանդրյան կանոն անունով։ Նախ
պետք է նշել, որ «կանոն» բառը գալիս է
եբրայերեն լեզվից և նշանակում է ե-
ղեգն։ Ինչպես Զարեհ սրբազանն է նը-
շում․ ««Կանոն» բառը կու գայ Եբրա-
յերէն լեզուէն «քանեհ» և կը նշանակէ՝
եղեգ։ Անոր յունարէն ձևն է «կանոն»
(κανων) նոյն իմաստով» 5։
Յոթանասնից թարգմանությունը
կատարյալ թարգմանություն է այն ա-
ռումով, որ նույնիսկ Քրիստոսի աշա-
կերտներն օգտվել են Յոթանասնից
թարգմանությունից։ Մենք՝ հայերս, Հին
Կտակարանը թարգմանել ենք Յոթա-
նասնից թարգմանությունից՝ օգտվելով
նաև Եբրայական կանոնից։ Ըստ ավան-
դության՝ Եգիպտոսի փարավոն Պտղո-
մեոս Բ Ֆիլարելֆոսն Ալեքսանդրիայի
5 6
Տե՛ս Զարեհ արք., Աստվածաշնչի վերաբերյալ
ուսումնասիրություններ, էջ 56։
5
գրադարանի համար ցանկանում է
թարգմանել «Հրեական օրենսգիրքը»,
այդ իսկ պատճառով խնդրում է Երու-
սաղեմի քահանայապետ Եղիազարին,
որ օգնի թարգմանության գործում։ Ե-
ղիազարը 72 դպիրներ է ուղարկում
Ալեքսանդրիա թարգմանության հա-
մար, և 72 դպիրները 72 օրում թարգ-
մանում են Եբրայական կանոնը հու-
նարեն․ այստեղից էլ նրա անունն է
«Յոթանասնից թարգմանություն»։
Նոր Կտակարանը կազմված է 27
գրքերից․ այս գրքերն իբրև «Սուրբ գըր-
վածքներ» քրիստոնեական եկեղեցու
կողմից միավորվեցին Հին Կտակա-
րանին Բ դարի վերջին։ Դրանք ըս-
տացան «Նոր Ուխտի» գրքեր անվա-
նումը։ Խոսքը վերջնական դաշինքի
մասին է, որ Աստված իր Որդու՝ Հի-
սուս Քրիստոսի միջոցով կնքել է
մարդկանց հետ։ Ինչպես վերը նշեցինք,
Նոր Կտակարանը կազմված է 27 գըր-
քերից, որոնցից առաջին չորսը կոչվում
են Ավետարաններ (ըստ Մարկոսի,
Ղուկասի, Մատթեոսի, Հովհաննեսի)։
«Ավետարան» բառը գալիս է «ավետիս»
բառից և նշանակում է բարի լուր․ դա
Հիսուս Քրիստոսի կողմից աշխարհ
բերված փրկության լուրն է 6։ «Ավե-
տարան» բառը վերցված է Մարկոսի
Ավետարանի առաջին գլխի առաջին
համարից։ Ավետարանները պարզա-
պես Հիսուսի վարքագրությունները չեն։
Նրանք համեմատաբար քիչ տվյալներ
են հայտնում Հիսուսի կյանքի վաղ
տարիների մասին և բավականաչափ
Տե՛ս Ահարոն Գայայան, Նոր Կտակարանի
ընդհանուր ներածություն, 1996թ.։
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
տվյալներ՝ Նրա եռամյա գործունեութ- ծողություններվ հագեցած։
յան, կյանքի վերջին շաբաթվա, և մահ- Այն թերևս գրվել է, որպեսզի
վանը հաջորդող դեպքերի մասին։ օգնի քրիստոնյաներին օ-
Հիսուսի մահից և հարությունից հետո տարներին համոզելու Քրիս-
առաքյալները երեսուն տարի շարու- տոսի մասին եղած ճշմար-
նակ Նրա մասին բարի լուրը բերանացի տությունները։
քարոզեցին։ Միաժամանակ նրանք ի մի  Ղուկասի Ավետարանն ու
էին բերում Նրա խոսքերի և գործերի Գործք Առաքելոցը մեկ աշ-
մասին գրավոր տեղեկությունները։ խատության երկու բաժին-
Վերջիվերջո, Հիսուսի մասին քրիստո- ներ են։ Ղուկասը փորձում է
նեության տարբեր կենտրոններում բացատրել Հիսուսի կյանքի և
տարածված այս տեղեկություններն ու հետագայի մասին «կատար-
բերանացի փոխանցված հիշողութ- յալ ճշմարտությունը» (Ղուկ․
յունները համախմբվեցին, որոնցից էլ 1․4)՝ օգտվելով սկզբնական
կազմվեցին չորս Ավետարանները։ Ա- աղբյուրներից։ Ղուկասի Ա-
ռաջին երեք Ավետարանները բովան- վետարանը գրված է ոչ հրեա
դակային առումով գրեթե նույնն են, ժողովրդի համար։
այդ իսկ պատճառով կոչվում են  Հովհաննեսի Ավետարանը
համատես Ավետարաններ, մինչդեռ խիստ տարբերվում է մյուս
վերջինը՝ Հովհաննեսի Ավետարանը, երեքներից․ այն Հիսուսի
իր մոտեցմամբ բավականին տարբեր է։ մասին ուրույն հայեցակետ է
 Մատթեոսի Ավետարանը ներկայացնում։ Հեղինակի
կոչվում է «Հրեական Ավե- նպատակն է իր ընթերցողին
տարան», քանի որ առանձ- առաջնորդել դեպի հա-
նակի հետաքրքրության է վատք․ «Այսքանը գրվեց, որ-
արժանանում հրեա քրիս- պեսզի հավատանք, որ Հի-
տոնյաների կողմից։ Այս- սուս Մեսիան է՝ Աստծո Որ-
տեղ, ի տարբերություն մնա- դին»։
ցած Ավետարանների, շեշ- Ավետարաններից հետո գալիս է
տը դրվում է մարգարեութ- «Գործք Առաքելոցը», որի հեղի-
յունների վրա, որոնք իրա- նակն է Ղուկաս Ավետարանիչը։
գործեց Քրիստոս՝ հրեաների «Գործք Առաքելոցում» Ղուկասը
կողմից երկար սպասված շարունակում է Հիսուսի մասին
Մեսիան։ պատմությունը՝ սկսած Նրա Համ-
 Մարկոսի Ավետարանը բարձումից և Պենտեկոստեի ժա-
մյուս Ավետարաններից ա- մանակ բաշխված Սուրբ Հոգու
վելի վաղ է գրվել։ Այս շնորհներից։ Պատմում է, թե
Ավետարանը համառոտ է, ինչպես Քրիստոսի հետևորդների
նպատակասլաց և գոր- երկու հարյուր հոգուց բաղկացած
6
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
խումբը վերածվեց Հռոմեական հավատացյալներին կոչ է անում
կայսրությունով մեկ սփռված մի սրբագործվել փառաբանված Քրիս-
մեծ համայնքի։ Գլխավոր աստ- տոսի հաղորդությամբ։ Թեսաղոնի-
վածաշնչյան տեղին այս է․ «Ինձ կեցիներին ուղղված երկու նա-
վկաներ պիտի լինեք Երու- մակները հավատարմության ու
սաղեմում, ամբողջ Հուդայում ու զգոնության կոչ են անում Քրիս-
Սամարիայում և մինչև երկրի ծայ- տոսի մոտալուտ գալստյան ըս-
րերը» (Գործք 1․8)։ պասման մեջ։ Տիմոթեոսին ուղղ-
Թղթերը կամ նամակներն առաք- ված երկու թղթերն ու Տիտոսին
յալներն ուղղել են քրիստոնեական ուղղված նամակը վերաբերում է
համայնքներին կամ էլ գործըն- քրիստոնեական միջնորդ գործու-
կերներին։ Առաջին 14-ը ստորա- նեությանն ու եկեղեցու ղեկա-
գըրված են Պողոս առաքյալի ան- վարմանը։ Փիլիմոնին ուղղված
վամբ։ Հռոմեացիներին ուղղված թղթում առաքյալը միջամտում է
թուղթը, որը ամենակարևորն է, փախած մի ստրուկի օգտին։
զարգացնում է հավատքով փըր- Եբրայացիներին ուղղված ուղեր-
կըվելու մասին ուսմունքը և դը- ձում շարադրվում է Նոր Ուխտի`
րանից բխող հետևանքները։ Կո- Հնի նկատմամբ ունեցած առա-
րնթացիներին ուղղված նամակնե- վելությունը և Հիսուս Քրիստոսը
րից առաջինը ցուցումներ է տալիս պատկերվում է որպես մեծ
եկեղեցու ու հավատացյալների քահանայապետ։ Հակոբոս առա-
կյանքի մասին, իսկ երկրորդը՝ քյալի ընդհանրական նամակում
հավաստում է առաքելական միջ- շեշտվում է հավատքը սեփական
նորդության ուժը։ Գաղատացի- գործերով ապացուցելու անհրա-
ներին զգուշացնում է այն սխալ- ժեշտությունը։ Պետրոս առաքյալի
ներից, որոնք աղավաղում են ընդհանրական երկու թղթերից
ողորմածությամբ փրկվելու առաջ- առաջինը հույսի կոչ է անում
նորդող Ավետարանը։ Եփե- հալածված քրիստոնյաներին, երկ-
սացիներին ուղղված թղթում րորդը՝ լույս աշխարհ է հանում
հայտարարվում է, որ Աստված կեղծ ուսմունքները և արթնացնում
կամենում է հեթանոսներին մտցնել այս աշխարհի վերջի մասին
եկեղեցի՝ շինություն, որի անկյու- միտքը։ Հովհաննես առաքյալի
նաքարը Քրիստոսն է։ Փիլիպե- ընդհանրական երեք նամակներում
ցիներին ուղղված նամակում, որի փառաբանվում է Աստծու հանդեպ
գրման ժամանակ Պողոս առաքյալը մեր ունեցած սերը, որը դրսևորվում
բանտարկված էր, քրիստոնյա- է Հիսուս Քրիստոսի մեջ։ Դա Նրա և
ներին ուղղված հորդոր է` մեր եղբայրների հանդեպ ունեցած
ուրախանալ Քրիստոսով։ Կողո- սիրո աղբյուրն է։ Հուդա առաքյալի
սացիներին ուղղված թուղթը ընդհանրական թուղթը զգուշաց-
7
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
նում է ծաղրողներից և անօրեն-
Գրիգոր Տաթևացու
ներից։ Նոր Կտակարանի վերջին
գիրքը Հովհաննես առաքյալի Հայտ- քարոզը փորձության
նությունն է․ այն միակ մար-
մասին
գարեական գիրքն է Նոր Կտա-
կարանում։ Պատմոս կղզում Հով- (Գլուխ 25)
հաննես առաքյալը մարգարեանում (Թարգմանությունը «Գ. Տաթևացի,
է Քրիստոսի երկրորդ գալստյան, Ձմերան հատոր, Կ. Պոլիս, 1740թ․,
բարու և չարի պատերազմի, ինչ- Երուսաղեմ, 1998թ.» գրքից, էջ 139-144)
պես և բարու վերջնական հաղթա-
նակի մասին։

Ե լսարան
Գրիգոր սրկ. Ավոյան

Æ
մաստունն ասում է ՝ ոսկին
կրակի բովում է փորձվում
և մարդն ընտրվում է նե-
ղության մեջ: Քանզի ինչպես ոսկին
կամ արծաթը, որ կրակի բովի մեջ մըտ-
նելով է փորձվում. եթե պղինձ է
խառնված, նա նախկին գույնը փոխում
և սևանում է, իսկ եթե մաքուր է, գույնը
պայծառանում և փայլում է լույսից:
Նույնպես նեղությունները. եթե հա-
վատքի մեջ թերի է և գործերի մեջ՝ կեղ-
ծավոր, նա պակասում և տկարանում է:
Եվ եթե հավատարիմ ու հաստատուն է

8
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
փորձության մեջ, բարու մեջ ավելի է
շատանալու: Արդ երեքն են փորձող-
ները՝ Աստված, սատանան և մարդիկ:
Առաջին. Աստված է փորձում մար-
դուն: Ոչ թե ինքը փորձելով է իմանում,
այլ նախքան գործերը մարդու սրտի
մեջ են, տեսնում և ճանաչում է, ըստ
այնմ. «Քո աչքերը տեսան իմ բոլոր
գործերը»: Այլ [կա] տասը պատճառ,
[թե ինչի] համար է Աստված մարդուն
փորձում.
Նախ, որպեսզի [մարդն] ինքն իրեն
ճանաչի, քանի դեռ փորձությունը չի ե-
կել մեզ վրա, մենք մեզ կատարյալ հա-
վատարիմ և հաստատուն ենք [հա-
մարում]: Ապա փորձությունից հետո
ճանաչում ենք մեր տկարությունները և
խոնարհվում ենք Աստծո առաջ:
Երկրորդ. փորձությունը տալիս է
մարդուն, որպեսզի այլ մարդիկ տեսնեն
և ճանաչեն. կամ ծածուկ բարին տես-
նեն, որը փորձության միջոցով կհայտ-
նվի, կամ ծածուկ չարությունը կխայ-
տառակվի, և բոլորը կտեսնեն, թե կեղ-
ծավոր էր և աստվածապաշտ չէր:
Երրորդ. ինչպես Պողոսին տվեց
մարմնի հիվանդություն, որպեսզի ի
վերուստ տրված շնորհը և զորությունը
հպարտությամբ չլքի, ինչպես ասում է.
«Շատ է քեզ Պողո՛ս, քանզի իմ զորու-
թյունը քո տկարությունից է կատար-
վում»:
Չորրորդ. թույլ է տալիս արդար-
ների փորձությունը ուրիշների ուղ-
ղության համար, ինչպես Ղազարոսի և
հարուստի [պարագայում], քանզի տես-
նելով Ղազարոսին և լսելով հարուստի
մասին՝ զարհուրում և ուղղվում են:
9
Հինգերորդ. թույլ է տալիս, որ ո-
մանք փորձվեն, ուրիշների փառքի հա-
մար, ինչպես ի ծնե կույրի պարա-
գայում. «ո՛չ դրան է վնասում, ո՛չ էլ իր
հորը կամ մորը, այլ Աստծո փառքի հա-
մար է»:
Վեցերորդ. ոմանց թույլ է տրվում
որևէ մեղքի մեջ ընկնել, որպեսզի հը-
պարտությունից, որ ունեին առաքի-
նության պատճառով, խոնարհվեն և
ընկնեն Աստծու առաջ խոնարհությամբ
ու խոստովանությամբ և ընդունեն թո-
ղությունը, որ սատանային էին [հավա-
սարվել]:
Յոթերորդ. թույլ է տրվում սրբերին
չարչարվել առավելության պսակների
համար, քանզի այս կյանքը նահա-
տակության հանդես է և ըստ համ-
բերության չափի էլ վերցնում են հաղ-
թանակը, ինչպես սուրբ Ստեփանոսի
[դեպքում], քանզի ուներ սարկա-
վագության և առաքելության պատիվը,
ընդունեց և մարտիրոսության պսակը
իր քարկոծման [միջոցով], այսպես և
ուրիշները: Ըստ այնմ. «Քանզի եթե
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
ընտիր [մեկը] գտնվի, կստանա կյանքի ապա գնում է մյուսի մոտ, եթե
պսակը»: շարժվում է, մոտն է մնում մինչև հանի:
Նույնպես և սատանան, աներևույթ
Ութերորդ. ինչպես հայրն է որդուն մարդու մոտ է, եթե կամքն ու հավատքը
գանահարում, որպեսզի զգաստանալով ամուր են, այնտեղ չի մնում,
հայրական ժառանգությունից չզրկվի, հուսահատվում և թողնում է, իսկ եթե
այնպես էլ Աստված է իր սրբերին և կամքը թույլ է, զորանում և մնում է
սիրելիներին խրատում, ինչպես Մա- մոտը, մինչև մեղք գործել տա և հանի
րիամը բորոտ դարձավ Մովսեսին բամ- բարու միջից: Սա առաջին տարբե-
բասելու համար, ով փոքր ինչ տան- րությունն է:
ջըվեց, որպեսզի երկնքի արքայութ- Երկրորդ. Աստված փորձում է
յունից դուրս չգա: մարդուն և տալիս համբերություն, իսկ
Իններորդ. որպեսզի տկար մարմը- սատանան փորձության հետ տալիս է
նով անմարմին և զորավոր թշնամուն ձանձրույթ և կործանում է մարդուն:
հաղթեն, որով Աստված իսպառ փա- Երրորդ. Աստված փորձում է մար-
ռավորվում է՝ տեսնելով զորավորներին դուն և ելք է տալիս, որ չհուսահատվի:
հաղթող տկարներին: Իսկ սատանան փորձում է և ձանձ-
Տասներորդ. որպեսզի սրբերը րացնում, որ մարդիկ ընկղմվեն:
խոսքով մեզ ուսուցանեն նեղութ- Չորրորդ. փորձությունից հետո
յուններին և փորձություններին համ- Աստված պսակ է պարգևում, ինչպես
բերել. նրանք պարտավոր են գործով սրբերին և ընտրյալներին, իսկ սա-
կատարել, որ հավատարիմ լինեն ի- տանայի փորձությունից հետո իր հետ
րենց խոսքերին, ինչպես ասում է հավիտենական կորստյան մեջ ըս-
առաքյալը. «Ճնշում եմ իմ մարմինը և պանում է, ինչպես չհամբերողներին,
հնազանդեցնում, որ [չլինի թե] ովքեր ուրանում են Քրիստոսին, ե-
ուրիշներին քարոզեցի, [բայց] ես կեղեցուն և սուրբ հավատքը: Սա
ինքնին անպիտան գտնվեցի»: Եվ առաջին գլուխն է, թե [ինչպես] է
այսպես, ինչպես ասացինք, Աստված Աստված փորձում մարդուն բարու
փորձում է մարդուն: Նույնպես և համար:
սատանան է փորձում մարդուն: Երկրորդ գլուխ: Սատանան միշտ
Աստծո և սատանայի փորձություն- մարդուն փորձում է, որ վնասի և թա-
ները տարբերվում են չորս ձևով: կարդի մեջ գցի, ինչպես Ադամի հետ
Նախ Աստված փորձում է մարդուն, փորձության մեջ մտնելով և նրան
որպեսզի հայտնի բարին, ինչպես Հոբին հաղթելով հանեց դրախտից, Հոբի հետ
և Աբրահամին, իսկ սատանան փոր- փորձության մեջ մտավ և չկարողացավ
ձում և մարդու միջից հանում է բարին: հաղթել, Քրիստոսի հետ էլ փորձության
Ինչպես օրինակ տղան, որ տեսնում է մեջ մտավ և հաղթվեց նրանից: Նույն-
ցիցը որմի մեջ, մոտ է գնում. եթե ամուր պես և փորձում է ամեն մարդու, և
է, թողնում է, քանզի չի կարող հանել, Աստված թույլ է տալիս, որ սատանան
10
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
փորձի մարդուն, որ դրանից մեծ օգուտ
լինի մարդուն, ինչպես ասում է առակը.
«Խիստ է հյուսիսի հողմը, այլ աջի ան-
վամբ է կոչվում»: Դիվական փոր-
ձությունը «հյուսիսի հողմ» է կոչում,
ինչպես ասում է երգը. «Արի՛, հյուսի՛ս և
ե՛կ, հարա՛վ, շնչի՛ր պարտեզի մեջ»:
Սուրբ Հոգու ներգործությունը հարավ է
կոչում, որը տաք է և մեղքի սառ-
նամանիքը հալեցնում է, և դիվական
ազդեցությունը կոչում է հյուսիս՝ չորս
պատճառի համար.
Առաջին. [Հյուսիսի քամին] ցուրտ է
և սառեցնում է ջուրը, նոյնպես և
սատանայի փորձությունը սառեցնում է
Աստծո սիրուց:
Երկրորդ. ծառերի և բույսերի կեն-
դանությունն է վերացնում, այդպես և
սատանան մարդու հոգևոր կյանքն է
վերցնում:
Երրորդ. տերևն ու պտուղը թափում
է ծառից և [այն] մերկացնում է, նույն-
պես և սատանայի շունչը հոգևոր պը-
տուղն ու ծաղիկը և ողջ բարությունը
հոգուց թափում է և մերկացնում մար-
դուն:
Չորրորդ. ծառերն ու տունկերը
պոկում է արմատից, քանզի շատ ուժեղ
է: Նույնպես և սատանայի փորձութ-
յունն ուժեղ է, և մարդիկ չեն կարող դեմ
կանգնել, ինչի համար, մարդու հա-
վատքը, որ հիմքն է, շրջում է և Աստծո
լույսից և այլ բարիքներից մարդուն
հեռացնում է: Սատանայի փորձութ-
յունն այս և այսպիսի բազում այլ բա-
ներով է վնասում: Նրանց համար, ով-
քեր տկար են և պակաս հավատից ու
գործերից ասում է. «Խիստ է հյուսիսի
հողմը»: Իսկ հավատի և գործերի մեջ
11
արիացածներին և կատարյալ դարձած-
ներին ասում է. «աջի անվամբ է կոչ-
վում», այսինքն՝ ինչպես հյուսիսի հող-
մը հարավի դեմ փչելով՝ նրա տապն ու
բորբոքումը բարեխառնում և զովաց-
նում է, նույնպես և դիվական փորձութ-
յունից մեծ շահ և օգուտ կլինի արի-
ացածներին: Քանզի ինչպես հոգին
մարդու մեղքը սրբում ու լուսավորում է
և մարմինն ընտրում ու արիացնում,
նույնպես դևերի փորձությունից մարդը
մարմնով արիանում է և ընտիր
դառնում, այսինքն՝ կռվում է նրա հետ
փորձությունների մեջ: Ինչպես պող-
պատը հրի և ջրի մեջ մտնելով կարծ-
րանում է, նույնպես մարդը պնդանում
է դևերի փորձությունների մեջ ու արի-
անում:
Երկրորդ. օգուտ է, որ միտքը
լուսավորի մարդուն, որպեսզի որքան
մարտնչի դևը, տեսնի այդ պատերազմը
և լուսավորվի մտքով:
Երրորդ. օգուտ է, որ մեղքը
թողնվում է և մարդը սրբվում է մեղ-
քերից առավել փորձվելիս և հոգով,
մարմնով ու մտքով սատանային հա-
կառակվելիս:
Չորրորդ. որ մարդու պսակն է
մեծացնում. որքան դևը հաճախ է փոր-
ձում, մարդն [այդքան ավելի] է զորա-
նում մարտում և այդպես պսակը մեծա-
նում է, քանզի եթե սուրբ Ստեփանոսի
հետ փորձության մեջ չմտներ, միայն
առաքելության վարձն էր ստանալու:
Այս փորձվելուց հետո մեծացավ և
մարտիրոսության պսակն [ընդունեց]:
Նույնպես և բոլոր սրբերի [հետ] է լի-
նում:
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
Հինգերորդ. նաև հայտնի է, որ
սատանայի փորձությունը զորացնում է
մարդու գործը, ինչպես ասում է առա-
քյալը. «Նեղությունը համբերություն է
գործում, և [համբերությունը]՝ ուրա-
խություն, և [ուրախությունը] հույս, և
[հույսը]՝ սեր»:
Այս է, քանզի նեղության հետ մեզ
մոտ համբերություն է գալիս և որքան
համբերում ենք, [այնքան] ուրախանում
ենք հավատով, և հավատից հույսը
ծնվում է [ըստ] Աստծու խոստման, և
հույսից սեր է պտղաբերում առ Աստ-
ված: Ահա այս բոլոր բարությունները
սատանայի փորձություններից եկան
ընտրյալների վրա:
Վեցերորդ. դարձյալ Աստված է
թույլ տալիս սատանայի փորձությունը,
որ երբ մարդիկ նրան հաղթեն, երևա
նրա տկարությունը, որովհետև նա, որ
զորությամբ է հպարտանում մարդու
տկար զորությունից է հաղթվում և
տկարանում:
12
Յոթերորդ. թույլ է տալիս փորձվել
սատանայից, որ առաջիկայում անգի-
տությամբ խայտառակվի, քանզի եթե ի-
մանար, որ նրան հաղթելու են, մարտի
մեջ չէր մտնի, այլ չգիտի որ հաղթվելու
է, դրա համար էլ փորձում է մարդուն.
թե խայտառակ անարգվում է, որ
մարդուն խաբում է, թե ապագան է
ասում ու մարգարեանում, սուտ և
սնոտի է երևում նրա ճշմարտությունը:
Սա առավել է քան սատանայի օգուտը,
դրա համար էլ Աստված թույլատրում է
գալ փորձել մարդուն: Սա երկրորդ գը-
լուխն է (Շարունակությունը հաջորդ
համարում) :
Գ լսարան
Նարեկ դպիր Մովսիսյան
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
Շնորհ
«Զի թոշակն մեղաց մահ է,
այլ շնորհքն Աստուծոյ կեանք
յաւիտենից
ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր»
(Հռոմ․ Զ 23)
Þ
նորհ բառը բազում իմաստներ
ունի։ Աստվածաբանության մեջ
այն Աստծու կողմից մարդուն
տրվող պարգևն է, որն իրականանում է
մեր Տիրոջ և Փրկիչ Հիսուս Քրիստոսի
միջոցով՝ հավի-տենական
հասնելու համար։ Ինչպես
առաքյալն է գրում․ «Մեղքի վարձը
մահն է», քանի որ մեղքն ինքնին
տանում է մարդուն մահվան
հոգեպես, և՛ մարմնապես։ Բայց ա-
ռավել վտանգավորը հոգեպես մահն է,
քանի որ Ավետարանում գրված է, որ
մի՛ վախեցեք նրանցից, որ մարմինն են
սպանում, այլ վախեցե՛ք
ովքեր հոգին են սպանում։ Իսկ Աստծո
մեզ տրված շնորհներով կարող ենք
հասնել հավիտենական կյանքի։
Այսինքն` Աստծու շնորհի գործա-
դրումը, շնորհի վարձը հավիտենական
կյանքն է։
Գրիգոր Տաթևացին շնորհը
բնորոշում է այսպես. «յուրաքանչյուր
շնորհ բխում է ճառագայթ անեղ լույսից
իջած բոլոր իմանալի և զգալի էակների
վրա և զարդարում է նրանց՝ ըստ այդ
պարգևած շնորհի նմանության՝ թե՛
ըստ բնության և թե՛ անհատապես՝
հրեշտակներին և մարդկանց։ Շնորհն
ըստ իր էության անեղ է՝ առաջ եկած
անեղ էից, և նախախնամաբար հա-
ղորդվում է եղական (էակներին) և իր
էությունը չի փոխում»: 7 Նա «Գիրք
Հարցմանց»-ում ասել է, որ շնորհն
անչափ է, այն անեղական լույսից է
իջնում մեզ վրա։ Շնորհը չափավորվում
է տվողի՝ Աստծո կամքով, և ընդունողի՝
մարդու գործածությամբ։ Ինչպես Պո-
ղոս առաքյալը գրում է Եփեսացիներին
ուղղված նամակում․ «Բայց մեզանից
յուրաքանչյուրին տրված է շնորհը՝ ըստ
Քրիստոսի պարգևած չափի»(4։7)։
Շնորհները բազմազան են։ Պողոս
կյանքին
առաքյալը Կորնթացիներին ուղղված
Պողոս
իր առաջին նամակում նշում է, որ կան
շնորհների բազմազանություններ, բայց
պարգևող Հոգին նույնն է։ Յուրա-
և՛ քանչյուրիս տրված է շնորհ Սուրբ
Հոգուց, որը պետք է մենք գործադրենք
և շատացնենք մեր օգուտի համար։
Կորնթացիներին ուղղված նույն նա-
նրանցից, 7
Տե՛ս Գրիգոր Տաթևացի Գիրք Հարցմանց,
Երուսաղեմ 1729 թ. էջ 140:
13
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
մակի 12-րդ գլխում առաքյալը գրում է․
«Բայց իւրաքանչիւր ումէք տուեալ է
յայտնութիւն Հոգւոյն՝ առ իւրաքանչիւր
օգուտ։ Ուրեմն ի Հոգւոյն տուեալ է բան
իմաստութեան, այլում՝ բան գիտու-
թեան, ըստ նմին Հոգւոյ․ միւսումն հա-
ւատք՝ նովին Հոգւով․ այլում՝ յաջողու-
իմաստութեան և գիտութեան․ Հոգի եր-
կիւղի աստվածպաշտութեան․ աղա-
չեմք շնորհեա՛ և մեզ ողորմութեամբ ի
քոց պարգեւացդ»: 9 Այս յոթնարփյան
շնորհներն են, որ զարդարում են
մարդուն։ Այս շնորհները փոխանցվում
են անտեսանելի ձևով։ Շնորհը բացար-

թիւնք զօրութեանց, այլում՝ մարգարե- ձակապես անհրաժեշտ է, քանի որ

ութիւն, այլում՝ ընտրութիւն Հոգւոց, մարդ չի կարող արդարանալ և փրկվել

այլում՝ ազգք լեզուաց, այլում՝ թարգմա- առանց շնորհի։ Շնորհն անվարձ է և

նութիւն լեզուաց։ Այլ զայս ամենայն բոլորի համար։ Այն անվարձ է, քանի որ

յաջողէ մի եւ նոյն Հոգի, եւ բաժանէ առանց պայմանի է տրվում՝ Աստծու

սիրուց բխած։ Այն ընդհանրական է
իւրաքանչիւր որպէս եւ կամի» (Ա․ Կոր․
եկեղեցու նման և վերապահված չէ այս
ԺԲ։ 7-11)։ Այսպիսով, Սուրբ Հոգին
կամ այն ցեղին։ Շնորհը մարդուն
շնորհները բաշխում է, ինչպես որ
փոխանցվում է, նաև եկեղեցու
կամենում է։
սրբազան Խորհուրդների, մասնա-
Շնորհները լինում եմ՝ «բաւական,
վորապես՝ Մկրտության, Դրոշմի և
ընդհանրական, կարելի, կարողական,
Ձեռնադրության միջոցով։
բնական, գերբնական, սրբարար»: 8 Այս
շնորհները իրարից քիչ թե շատ
տարբերվում են կատարելությամբ,
բարոյականով և բնականով։ Ադամին
նախապես գերբնական շնորհը տրվեց
Աստծուց։
Եսայու մարգարեության 11-րդ գըլ-
խում խոսվում է Սուրբ Հոգու յոթնար-
փյան շնորհների մասին։ Հենց այս
մարգարեությունից է վերցված Հոգե-
գալստյան տոնի երրորդ օրվա կանոնի,
«Ողորմեա» շարականի առաջին տու-
նը․ «Որ ի վերայ բղխեալ գաւազանին Մկրտության միջոցով մարդուն են
Յեսսեայ հանգեար եօթնարփեան փոխանցվում Սուրբ Հոգու շնորհները։
շնորհօք․ Հոգի Աստուծոյ և խորհրդոյ․ Սուրբ Թեոփան Մենակյացը գրում է.
«Մկրտությունը մեզ տալիս է այն, ինչը
Հոգի հեզութեան և զօրութեան. Հոգի
երկրի վրա ուրիշ ոչինչ տալ չի
8
Տե՛ս Տ․ Խորէն քհն․ Քիզիրեան,
9
Կրօնագիտութիւն, Կ․ Պօլիս, 1885թ., էջ 104։ Շարական, Ս. Էջմիածին, 1999 ., էջ 295։

14
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
կարող»: 10 Մկրտության ժամանակ
Աստված Իր ամենաառատ շնորհներն է
բաշխում մկրտվողին, իսկ Դրոշմի
ժամանակ հոգևորականը Սրբալույս
Մյուռոնով դրոշմում է մկրտվողի
զգայարանները։ Պետք է գիտենալ, որ
շնորհը փոխանցվում է նաև Մյուռոնի
միջոցով։ Սրբալույս Մյուռոնի հիմ-
նական բաղադրիչներն են ծաղկանց
նյութը, ձիթապտղի յուղը, բալասանը,
հին Մյուռոնը, որոնք Մյուռոնօրհնեքի
ժամանակ միախառնվում են իրար և
օրհնվում սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի
աջով, սուրբ Գեղարդով և Քրիստոսի
խաչափայտից մասունք պարունակող
սուրբ Խաչով։ Սրբալույս և շնոր-
հաբաշխ Մյուռոնի միջոցով են ծնվում
քրիստոնյաներ, օծվում հոգևորա-
կաններ ու եկեղեցիներ։ Մյուռոնը մեր
եկեղեցու շարժիչ ուժն է, և յուրա-
քանչյուր ոք Մյուռոնի միջոցով իր վրա
ընդունում է Սուրբ Հոգուն։ Ուրեմն
մենք պետք է գիտակից կերպով
օգտագործենք մեզ տրված շնորհները,
որպեսզի Աստված չվերցնի դրանք,և
դրանով արժանանանք փրկության։ Այն
բոլորին հավասարապես է տրվում։
Մնում է, որ ամեն ոք գործածի այն։
Ինչպես, օրինակ՝ տասը կույսերի ա-
ռակի մեջ բոլորն ունեին շնորհ՝ լապ-
տերներ, սակայն նրանցից ոչ բոլորն են
հոգ տանում այն ավելացնելու համար։
Երբ փեսան եկավ, հինգ իմաստուն
կույսերը՝ շնորհներով լեցուն, ընդառաջ
եկան նրան։ Բոլորը մտան փեսայի հետ
10
Սուրբ Թեոփան Մենակյաց. Ինչ է հոգևոր
կյանքը, և ինչպես տրամադրվել դրան, Ս.
Էջմիածին 2007թ. էջ 82։
15
հարսանիքին, և դռները փակվեցին,
իսկ նրանք, ովքեր հոգ չտարան իրենց
տրված շնորհի համար, մնացին դըր-
սում․ դրանք հինգ հիմար կույսերն էին։
Այսպես և մենք պետք է մեզ տրված
շնորհը շատացնենք ու հոգանք, որ
փրկվենք և արժանանանք Երկնքի
արքայությանը, ինչպես հինգ իմաս-
տուն կույսերը։ Իմաստուն կույսերի,
մնասների, թաքնված գանձի և այլ նը-
ման առակներում, ըստ սուրբ Թեոփան
Մենակյացի, մենք տեսնում ենք, թե ինչ
է մեզանից ակնկալվում։ Սուրբ Թեո-
փանն առանձնացնում է հինգ գոր-
ծողություններ, որոնց կատարման ժա-
մանակ կսահմանվի մեր ներքին վե-
րածնունդը և պայծառացումը։ Ա-
ռաջինը, ըստ նրա, այն է, որ պետք է
գիտակցենք մեր մեջ շնորհի, պարգևի
ներկայությունը։ Երկրորդ՝ հասկանանք
նրա թանկարժեք լինելը մեզ համար։
Երրորդը՝ պետք է յուրացնենք այդ
շնորհը։ Չորրորդ՝ պետք է գործով
հասնենք դրան, և վերջինը՝ պետք է մեզ
ամբողջությամբ հանձնենք աստ-
վածային շնորհի գործողությանը։
Ուրեմն, Մկրտության խորհուրդի
միջոցով ոչ միայն ազատվում ենք
մեղքից, այլև ստանում ենք շնորհներ,
որոնք չպետք է թաքցրած պահենք մեր
մեջ, այլ ժրաջան աշխատելով այն
բացահայտենք, որպեսզի Աստծու
համար հաճելի լինի, և կրկնապատկվի
մեզ տրված շնորհը։ «Շնորհով է, որ
Աստված վերականգնում է ընկած
մարդկային բնությունը, լրացնում մար-
դու հոգու և մարմնի կենսական զորու-
թյունների պակասը և հետզհետե ա-
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
վելացնում դրանք՝ ուղղելով դեպի
առաքինության գործերի կատարու-
մը»: 11
Մեր եկեղեցում, մասնավորապես
ձեռնադրության ժամանակ է շեշտվում
շնորհը։ Ձեռնադրության ժամանակ
(սարկավագական, քահանայական,
եպիսկոպոսական, կաթողիկոսական),
երբ ձեռնադրվողները, ծնկաչոք, ձեռ-
քերը պարզած, դեպի ժողովուրդն են
շրջվում, երգվում է հետևյալ երգը․
«Աստվածային եւ երկնաւոր շնորհ, որ
միշտ լնու զպէտս սրբոյ
սպասաւորութեան Առաքելական
Եկեղեցւոյ, կոչէ ի սարկաւագութիւնէ ի
քահանայութիւն, սրբոյ Եկեղեցւոյ ի
սպասաւորութիւն՝ ըստ վկայութեան
անձին իւրոյ եւ ամենայն
ժողովրդեանս»: 12 Այսինքն` Աստվածա-
յին և երկնավոր շնորհն է լցնում
Առաքելական եկեղեցու Սուրբ
ծառայության պետքերը, դա շնորհն է
Սուրբ եկեղեցու ծառայության կոչում
ընծայվողին՝ թե՛ իր, և թե՛ ժողովրդի
վկայությամբ։ Ահա այս ժամանակ է, որ
ձեռնադրվողի վրա են իջնում Սուրբ
Հոգու շնորհները և զորանում է նրա
հոգին։ Քանի որ անջնջելի է նրա
ճակատին դրոշմված Մյուռոնը, հե-
տևապես հոգևորականներն էլ իրենց
շնորհը, կոչումը ճիշտ պետք է գոր-
ծադրեն, վարքի մեջ լինեն առաքինի,
որպեսզի պայծառանան հոգով, պայ-
11
Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարան,
Երևան, 2002թ. էջ 826։
12
Քրիստոնեական Գանձարան մատենաշար
Սուրբ Էջմիածին 2002 թ. էջ 74։
16
ծառացնեն նաև Եկեղեցին և Աստծո
Ավետարանը քարոզեն ժողովրդին։
Հոգեգալստյան օրն էր, որ Սուրբ
Հոգին հրեղեն լեզուների տեսքով իջավ
առաքյալների վրա, երբ նրանք նստած
էին Վերնատանը։ Եվ նրանք շնորհը
ստացան՝ տարբեր լեզուներով խոսելու
ու քարոզելու։ Առաքյալները, և մանա-
վանդ Պողոս առաքյալը, իրենց բոլոր
թղթերում ողջունում են շնորհով։ Ցան-
կանում են բոլորին շնորհ և խաղա-
ղություն Հայր Աստծուց և Հիսուս
Քրիստոսից։ Մեր հոգևորականներն էլ
Պատարագի ժամանակ քարոզի վեր-
ջում շնորհ, սեր և խաղաղություն են
բաշխում ժողովրդին Աստծո կողմից։
Թովմա Գեմբացու «Նմանութիւն
Յիսուս Քրիստոսի» գրքում խոսվում է
շնորհի և բնության տարբերու-
թյունների մասին, խոսվում է, որ
բնությունը չի կամենում ենթարկվել,
հնազանդվել, մինչդեռ շնորհը ապրում
է ժուժկալությամբ, դիմադրում է զգաց-
մունքայնությանը, ենթարկվում է սի-
րով։ Բնությունը ագահ է, իսկ շնորհը՝
գթառատ, ողորմած։ Բնությունը հակ-
ված է դեպի մարմնականը, ունայ-
նությունը, ցանկասիրությունը, իսկ
շնորհը ձգտում է դեպի Աստված և
առաքինությունները։ Ուրեմն պետք է
նախապատվությունը տանք շնորհի
գործածությանը և ոչ թե բնությանը,
մարմնականի գործածությանը։ «Այս
շնորհը գերբնական լոյս է, իւրայատուկ
պարգեւն է Աստուծոյ, որոշիչ նշանն է
ընտրեալների, և գրաւականն է յաւի-
տենական փրկութեան։ Բարձրացնում
է մարդուն գերիվեր՝ քան երկրային
իրողութիւնները, սովորեցնում է սիրել
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
երկնայինները»: 13 Մենք էլ փորձենք Ե լսարան
գնալ դեպի երկնային արքայություն Եղիշե սրկ. Սարգսյան
տանող ճանապարհով, ինչքան էլ այն
նեղ և փշոտ լինի. մեզ տրված շնորհի
միջոցով կարող ենք հասնել փըր-
կությանն ու երկնային թագա-
վորությանը։
Ամենամեծ շնորհներից մեկն այն է,
որ մենք մեր կերպարանքով նման ենք
Աստծուն, ինչպես Աստված ասաց.
«Մարդ ստեղծենք մեր պատկերով ու
նմանությամբ» (Ծննդոց 1։21), սակայն
դեռ չենք աստվածացել։ Կատարյալ ենք
կենդանիների մեջ, սակայն անկատար
մեր տեսակի մեջ։ Մեր նախահոր ու
նախամոր պատվիրազանցության
պատճառով կորցրինք անմահության
շնորհը, երանական վիճակը։ Սակայն
Աստված այնքան սիրեց մարդուն, որ
չդադարեց պարգևել մեզ առատ շնորհ-
ներ։ Մեզ տրված շնորհները պետք է
աճեցնենք, բազմացնենք, որպեսզի
ավելիով տրվի մեզ, ինչպես որ
Ավետարանում գրված է. «Քանի որ՝ ով
ունի, նրան պիտի տրվի և ունեցածը
պիտի ավելացվի, իսկ ով չունի նրանից
ունեցածն էլ պիտի վերցվի» (Մտթ.
25։29)։
Ուրեմն շնորհն է նաև, որ մարդուն
երկրային իրողություններից բարձ-
րացնում է վեր, դեպի երկնային
իրողությունները ու նախապատրաս-
տում նրան Քրիստոսի Երկրորդ
գալստյանը, ահեղ դատաստանին և
հավիտենական կյանքին։

13
Թովմա Գեմբացի, Նմանութիւն Յիսուսի
Քրիստոսի, Երևան 2007 թ. էջ 216։

17
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
26-ին, հավանաբար այն պատճառով,
որ Վրթանես Ա Պարթև կաթողիկոսի
կողմից 4-րդ դարում տոնացույցում
Սրբոց Վարդանանց և
արդեն հաստատված էր ազգային
Ղևոնդյանց տոնը նահատակների տոն՝ ի հիշատակ 337
թ․ Պարսից տերության ներխուժման
դեմ մղվող պատերազմում նահատակ-
ված Վաչե Մամիկոնյանի՝ հայոց

ì
արդանանց տոնը Հայ
Եկեղեցու տոներից
ամենաժողովրդական և ին հանուն հավատի Սասանյան Պարս-
կրոնաազգային բնույթ ունեցողներից
մեկն է։ Հայաստանյայց եկեղեցին սրբոց
Վարդանանց տոնը նշում է Բուն Բա-
րեկենդանին նախորդող հինգշաբթի
օրը։ Եթե այն համընկնում է փետրվարի
14-ին նշվող Տյառնընդառաջ տոնի հետ,
ապա սրբոց Վարդանանց տոնը տե-
ղափոխվում է Բուն Բարեկենդանին
նախորդող երկուշաբթի օրը։ Ըստ որոշ
մեկնաբանությունների՝ Հայ եկեղեցին
սրբոց Վարդանանց տոնը չի նշում Ա-
վարայրի ճակատամարտի օրը՝ մայիսի
սպարապետի և նրա զինակիցների։
Սրբոց Վարդանանց տոնը, 451 թ-
կաստանի դեմ մղված պատերազմի
ժամանակ Ավարայրի ճակատամար-
տում ընկած 1036 հայ նահատակների,
հիշատակի տոնն է ։
Հազկերտ Բ-ի օրոք (438-457 թթ)
հայ-պարսկական հարաբերություն-
ների ընթացքը նոր հունի մեջ է մտնում։
Հազկերտը թե՛ հայ և թե՛ օտար պատ-
միչների կողմից քրիստոնյաների ու
հրեաների ոխերիմ թշնամին է համար-
վել։ Հազկերտը բնավորությամբ դաժան
անձնավորություն է եղել, ամուսնացել
է անգամ իր հարազատ աղջկա հետ,
որին շատ չանցած սպանել է։ Այս նույն
Հազկերտի` 449 թվականի հրովար-
տակով պարտադրվում է Պարսից
տերության մեջ բնակվող ժողովուրդ-
ներին ընդունել զրադաշտությունը։ 387
թվականին Հայաստանը բաժանվել էր
Պարսկաստանի և Հռոմի միջև։
Հայաստանի արևելյան մասը գտնվում
էր Պարսկաստանի տիրապետության
տակ, այդ իսկ պատճառով հրովար-
տակը վերաբերում է նաև հայերին։
Հայաստանում Հազկերտի հրովար-
տակը առաջ է բերում խոր մտա-
հոգություն։ Աշտիշատում սուրբ Հով-

18
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
սեփ Ա Հողոցմեցի (437-452թթ) եկեղեցին, սակայն նրանց դի-
կաթողիկոսի գլխավորությամբ գու- մադրություն են ցույց տալիս 70-ամյա
մարվում է ժողով՝ մասնակցությամբ Ղևոնդ երեցը և միաբանները։ Նրանց
հոգևորականների ու նախարարների, միանում է նաև ժողովուրդը։ Նրանք
որոնց թվում էին սպարապետը՝ Վար- փայտերով ու քարերով հարձակվում
դան Մամիկոնյանը, և մարզպանը՝ են մոգերի ու պարսից զինվորների վրա
Վասակ Սյունին։ Ժողովի մասնա- և ծեծելով վտարում։ Այսպես սկսվում է
կիցները պատասխան նամակ են գրում Պարսկաստանի դեմ համաժողովըր-
Հազկերտին, որտեղ մանրամասն դական շարժումը, որի առաջամար-
ներկայացնում են քրիստոնեությունը, տիկներն էին սուրբ Հովսեփ Ա Հողոց-
փաստարկներով ապացուցում դրա մեցի կաթողիկոսը հոգևոր դասի հետ
միակ ճշմարիտ կրոն լինելը՝ մերժելով միասին, սպարապետ Վարդան Մամի-
պարսից արքայի պահանջը ։ 14
կոնյանը և հայոց իշխանները։
Պատասխանից զայրացած` Հազ-
կերտը Տիզբոն է կանչում տաս ազդե-
ցիկ հայ նախարարների և բանտար-
կում։ Տիզբոնում հայ նախարարները
հանձն են առնում կեղծ ուրացությունը՝
խորհելով ամեն գնով վերադառնալ
հայրենիք և նախապատրաստվել դի-
մադրության։ Ուրացությանը խստիվ
ընդդիմանում է Վարդան Մամիկոն-
յանը, սակայն ի վերջո տեղի է տալիս
մյուս նախարարների փաստարկների
առաջ, բայց ներքուստ երբեք չի
հաշտվում ուրացության հետ ու չի
ներում ինքն իրեն։
Հայ նախարարները Հայաստան են
վերադառնում պարսից մեծաքանակ
զորքի և մոգերի ուղեկցությամբ, որոնք
պետք է կործանեին եկեղեցիները և հայ
ժողովրդին կրակապաշտ դարձնեին։
Նրանք բանակ են դնում Ծաղկոտն 451 թ․ գարնանը պարսկական 160-
գավառի Անգղ գյուղաքաղաքի մոտ։
հազարանոց հսկա զորաբանակը
Մոգերը պարսկական զորքի մի մասի
Մուշկան Նյուսալավուրտի հրամանա-
հետ փորձում են քանդել Անգղի
տարությամբ մտնում է Հայաստան և
14
Տե՛ս Մաղաքիա արք. Օրմանյան,
բանակում Արտազ գավառում՝ Տղմուտ
Ազգապատում, հ.Ա, Էջմիածին, 2001թ, էջ 402։ գետի աջ ափին։ Նրանց միանում է

19
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
Վասակ Սյունին իր համախոհ Թշնամու կորուստը երեք անգամ
նախարարական գնդերով։ Պարսիկ- ավելի էր։ Պատերազմում հայերը կրում
ներին ընդառաջ է գալիս հայկական
զորքը՝ նախարարների գնդերով, որին
միանում են բազմաթիվ աշխարհա-
զորայիններ և հոգևորականներ։ Հայերի
թիվը 66 հազար էր։ Մայիսի 25-ին
հայկական զորքը պատրաստվում է
ճակատամարտի։ Ողջ գիշերն անցնում
է աղոթքներով, սաղմոսերգությամբ,
հսկումով, Աստվածաշնչի ընթերցու-
մով։ Հայոց բանակատեղին նմանվում է
շարժական եկեղեցու՝ Սուրբ Ավազա-
նով, Ավետարաններով, խաչերով ու
սրբերի մասունքներով։ Բոլորը, Սուրբ
Ավետարանի վրա երդվելով, միաբան-
վում են, իսկ հոգևորականները մկըր-
տում են չմկրտվածներին։ Լուսադեմին
են ռազմական պարտություն, սակայն
մատուցվում է Սուրբ Պատարագ և
չեն հաղթվում, որովհետև պարսիկները
բոլորն ընդունում են Սուրբ Հաղորդու-
չեն հասնում իրենց նպատակին ՝
թյուն։
դավանափոխությանը։
Վճռական ճակատամարտը տեղի է
Վարդանանց նահատակներին են
ունենում մայիսի 26-ին Տղմուտ գետի
ձոնված հայոց մեծագույն հայրապետի՝
ափին՝ Ավարայրի դաշտում։ «Հաղթե-
սուրբ Ներսես Շնորհալու (1166-
լուց ավելի ցանկալի է մարտիրոսութ-
1173թթ․) «Նորահրաշ» և «Արիացեալք»
յան հասնել»․ այս մտքով հերոսաբար
շարականները։ «Նորահրաշ» շարա-
մարտնչեցին և մարտում ընկան քաջ
կանի յուրաքանչյուր տունը նվիրված է
Վարդանը 8 նախարարների՝ Խորեն
նահատակ իշխաններից յուրաքան-
Խորխոռունու, Արտակ Պալունու, Տա-
չյուրին։ Այն սկսվում է «Նորահրաշ
ճատ Գնթունու, Հմայակ Դիմաքսյանի,
պսակաւոր» Վարդանով և ավարտվում
Ներսեհ Քաջբերունու, Վահան Գնունու,
Գարեգին Սրվանձտյանով։ Ընթերցելով
Արսեն Ընծայեցու, Գարեգին Սրվանձ-
այս շարականը՝ կարող ենք պատ-
տյանի և տոհմակից ազնվականների
կերացում կազմել Ավարայրի ճակա-
հետ՝ 296 մարդ։ Նույն օրերին տարբեր
տամարտի մասին։ Շարականի տողե-
վայրերում կռիվներ տալով՝ զոհվում են
րում պատկերավոր նկարագրված են
նաև 740-ը՝ նահատակների ընդհանուր
նահատակների արիությունը, հավա-
թիվը դարձնելով 1036։
տը, անձնազոհությունը։ Նահատակ-
ները կռվել են իսկապես հավատով,
20
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
որի ապացույցն են շարականում տեղ դժնդակ պայմաններում ո’չ հոգով են
գտած տողերը, որտեղ ասվում է, որ տկարանում, ո’չ մարմնով: Օրեր անց
Վարդանաց նահատակները՝ աստվա- մոգպետը հիվանդանում է և հայ
ծային լույսով լցված և հավատքի հոգևորականներից լսած լինելով քրիս-
վահան ստացած, Երկնային Թագա- տոնեական հավատի մասին` որոշում
վորի զենքով հաղթեցին պատերազ- է մկրտվել։ Բանտարկյալ հոգևորա-
մում։ Սուրբ Ներսես Շնորհալին ապրել կաններին ուրացության դրդելու բոլոր
է Ավարայրից մի քանի դար հետո, բայց փորձերն ապարդյուն են անցնում, և
նահատակների հավատքի զորությունը նրանց Ռևան քաղաքի մոտ նահատա-
այնքան մեծ է եղել, որ նա կարողացել է կում են։ Կարճ ժամանակ անց նա-
«Նորահրաշ» շարականում պատկերա- հատակվում է նաև Նյուշապուհ քա-
վոր գրել նրանց հավատի մասին։ ղաքի մոգպետը։
Սրբոց Վարդանանց հետ «Վասն
հավատոյ, վասն Հայրենեաց» պա-
տերազմի զինվորներ ու նահատակներ
են նաև սրբոց Ղևոնդյանց քահա-
նաները՝ Հովսեփ Ա Հողոցմեցի կաթո-
ղիկոսը և ինն այլ հոգևորականներ,
ովքեր մարտիրոսի պսակն առան
ավելի ուշ՝ 454 թվականին։ Ավարայրի
ճակատամարտից հետո երկիր մտած
պարսից զորքը Հայոց կաթողիկոսին և
Հայաստանյաց եկեղեցին սուրբ
իրենց դեմ պայքարում աչքի ընկած
Ղևոնդյանց տոնը նշում է Բուն
հոգևորականներին շղթայակապ ու
բարեկենդանի նախորդ երեքշաբթի
չարչարանքներով տանում է Պարս-
օրը։ Սուրբ Ղևոնդյանց հիշատակի օրը
կաստան, որտեղ նրանց բանտարկում
համարվում է Հայ եկեղեցու քահա-
են և փորձում տանջանքներով պար-
նաների դասի տոնը։ Քահանաների
տադրել հավատափոխություն։ Նրանց
դասը հյուրընկալվում է Վեհափառ
և ձերբակալված նախարարներին աք-
հայրապետին, որից հետո Մայր տա-
սորում են Վրկան։ Սուրբ նահատակ-
ճարում մատուցվում է Սուրբ և Անմահ
ներին Վրկանում շղթայակապ էին
Պատարագ։ Պատարագից հետո տեղի է
պահում և մեկուսացած, քանզի
ունենում ժողով՝ գլխավորությամբ Վե-
վախենում էին, որ նրանց հետ
հափառ հայրապետի։ Ժողովի ժա-
զրույցներով, նրանց քաջարի հավատի
մանակ իրենց նվիրական գոր-
օրինակով մարդիկ քրիստոնյա կդառ-
ծունեության համար որոշ քահանաներ
նան։ Վրկանից նրանց փոխադրում են
ստանում են պարգևներ։ Այս արարո-
Ապար աշխարհ և բանտարկում
ղությունը շարունակական բնույթ ունի,
Նյուշապուհ քաղաքում։ Նյուշապուհի
մոգպետը զարմանում է, որ նրանք
21
ì³½·»ÝÛ³Ý Ðá·¨áñ ¸åñ³Ýáó
և կատարվում է ամեն տարի Սրբոց
Ղևոնդյանց տոնի օրը։
Վարդանանց և Ղևոնդյանց խոր-
հուրդը հավերժ է․ որքանով պատկա-
նում է անցյալին, այնքանով և ներկա-
յին ու ապագային՝ սերունդների հա-
մար դառնալով ամենաճանաչելի դասը
ճշմարիտ հավատի, հայրենի հողի ու
մայրենի լեզվի մասին։ Ավարայրի դաշ-
տում սկիզբ առած հայ ժողովրդի գոյա-
մարտը իր շարունակությունն ունեցավ
դարերի մեջ՝ Դավիթ Բեկի, Անդրանիկի
ու ֆիդայիների, Սարդարապատի ու
Արցախի հերոսամարտերում:
Դ լսարան
Արման ուրկ. Խաչատրյան

22