EVROPSKI UNIVERZITET BRČKO DISTRIKT I TUZLA

UNIVERZITET U BRČKOM

SEMINARSKI RAD

Tema: Tehnologija rekombinantne DNK

Predmet: Biohemija

Mentor: Student: Sumeja Fejzić

Broj indexa:

Tuzla, Maj 2018. godine.

 Sadržaj

1. UVOD …………………………………………………………………………………....... 3
2. Rekombinantna DNK ............................................................................................................ 4

2.1. Tehnologija rekombinantne DNK .................................................................................. 4-5

2.2. Kreiranje rekombinantne DNK ....................................................................................... 5-6

2.3. Karakteristike organizama sa rekombinantnom DNK ....................................................... 7

2.4. Primjena tehnologije rekombinantne DNK .................................................................... 7-8

2.4.1. Rekombinantni himozin ............................................................................................... 8

2.4.2. Rekombinantni ljudski insulin ..................................................................................... 9

2.4.3. Rekombinantni ljudski hormon rasta (HGH, somatotropin) ........................................ 9

2.4.4. Rekombinantni faktor zgrušavanja krvi, factor VIII .................................................. 10

2.4.5. Zlatna riža .................................................................................................................. 10

2.4.6. Usjevi otporni na herbicide ........................................................................................ 10

2.5. Restrikcijski enzimi .................................................................................................... 10-12

2.6. Vektori za kloniranje ........................................................................................................ 12

2.6.1. Plazmidi ................................................................................................................ 12-13

2.6.2. Bakteriofag λ .............................................................................................................. 14

2.6.3. Kozmidi ...................................................................................................................... 15

2.6.4. Eukariotski plazmidi ............................................................................................ 15-16

3. ZAKLJUČAK ..................................................................................................................... 17

4. LITERATURA .................................................................................................................... 18

2
1. UVOD

Tehnike rekombinantne DNA ili popularnijeg naziva genetičko inžinjerstvo su jedno od

najrevolucionarnijih dostignuća u području prirodnih znanosti postignuto u u zadnjih 30-tak
godina. Taj skup razlićitih tehnika uzrokovao je i izazvao pravu revoluciju u biologiji i to
naročito u onom dijelu koji se odnosi na proučavanje naslijednih osnova (gena) i
funkcioniranja živih bića. Zbog mogućnosti široke primjene u gotovo svim područjima
prirodnih znanosti kao što su biologija, medicina, agronomija, biotehnologija i druge, te
tehnologije postale su naša svakodnevnica. Naročito se za to ukazuje potreba u današnje
vrijeme, kada je putem javnih glasila stvorena uglavnom negativna slika o dostignućima u
području prirodnih znanosti dobivenih putem tehnologije rDNA odnosno genetičkog
inžinjerstva. S druge pak strane, razvijeni svijet koristeći spoznaje dobivene tehnologijom
rDNA kroči krupnim koracima naprijed zahvaljujući upravo dostignućima temeljenim na tim
tehnologijama. Genetičko inženjerstvo (ili tehnologija rekombinantna DNA) je dobivanje
novih hibridnih nasljednih materijala izvan stanice i njihovo spajanje s prenositeljem
(virusom, plazmidom ili drugim ), čime se omogućava njegovo unošenje u organizam
domaćina u kojem one prirodno ne postoje, ali u kojem se mogu umnožavati. Prenositelji ili
vectori, a umnožavanje kombinirane (hibridne) molekule DNA unesene u domaćina često se
naziva i kloniranje. Kako se ovim tehnikama dobiva rekombinirana (rekombinantna)
molekula DNA kao i u klasičnim rekombinacijama DNA, tehnologija se naziva i tehnologija
rekombinantne DNA ili skraćeno tehnologija rDNA. Transgena biljka ili životinja je
organizam koji u svom genomu ima ugrađenu rekombinantnu molekulu DNA, a koja se
nasljeđuje u tom organizmu prema Mendelovim zakonitostima kao dominantna. Transgeneza
je metoda i postupak kojom se postiže transgena jedinka. Organizam s ugrađenim stranim
genom u svom genomu naziva se genetski modificirani organizam (GMO), termin koji se
često pogrešno pripisuje hrani koja se dobiva iz genetski modificiranih biljaka ili životinja.1

1
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
3
2. Rekombinantna DNK

Rekombinantna DNK je vrsta DNK koja nastaje umjetnim putem. Ne postoji u prirodi, nego
se laboratorijskom genskom rekombinacijom (primjerice molekulsko kloniranje) različitih
vrsta. Ovim se prenosi gen jedne vrste u genom sasvim druge vrste, biljne i životinjske i
stvara se sekvencija nukleinske kiseline koja ne postoji u prirodi. Rekombinantnu DNK
moguće je napraviti jer su sve molekule DNK svih organizama iste hemijske strukture, a
razlikuju se samo u nukleotidnom nizu unutar te strukture. Genska rekombinacija se
primjenjuje radi proizvodnje vakcina, inzulina i dr. Rekombinantna DNK često se koristi u
kontekstu plazmida – kratkih, kružnih dijelova DNK s nekoliko gena na njima. Ubacivanjem
plazmida u bakterije i uzgajanjem tih bakterija na tanjiru s agarom (kako bi se izolirali
klonovi stanica bakterija), naučnici mogu molekularno klonirati ubačeni fragment DNK. Za
reakciju spajanja vektorske i strane DNK upotrebljava se naziv rekombinacija in vitro, dok se
produkt reakcije naziva rekombinantnom DNK. Da bi se molekule rekombinantne DNK
autonomno replicirale, treba ih unijeti u bakterijske ili kakve druge prikladne stanice.2

2.1. Tehnologija rekombinantne DNK

Tehnologija rekombinantne DNK predstavlja niz molekularno-genetičkih metoda uz pomoć

kojih je moguće mijenjati nasljednu tvar stanice. Razdoblje rekombinantne DNK tehnologije
je započeto otkrićem restrikcijskih enzima, 70-tih godina prošlog stoljeća. 1978. godine
dodijeljena je Nobelova nagrada za fiziologiju i medicinu W. Arberu, H. Smithu i D. Nathasu
za njihov rad na otkriću restrikcijskih enzima (endonukleaza). Tehnologija rekombinantne
DNK naziva se i genetičko inženjerstvo; predstavlja novu biotehnologiju koja se razvila u
posljednje dvije decenije. Primjena ove tehnologije u fundamentalnim istraživanjima je
omogućila ogroman napredak biohemije, ćelijske biologije, genetike i drugih bioloških nauka.
Tehnike genetičkog inženjerstva pružaju mogućnost da se pristupi detaljnom upoznavanju i
razumjevanju složenih bioloških pojava kao što su mehanizmi kojim eukariotske ćelije
kontrolipku ekspresiju svojih genoma u toku razvića, imunološki odgovor, ćelijska dioba,
onkogeneza itd. Ali pored toga što obezbjeđuju preduslov za ogroman napredak u
upoznavanju života, one pružaju čovjeku mogućnost da ga mijenja. Ove tehnike su našle

2
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
4
široku primjenu ne samo u naučnim istraživanjima, već u mnogim drugim oblastima ljudske
djelatnosti kao što medicina, veterina, farmacija, agronomija, šumarstvo, zaštita životne
sredine, tako da u velikoj mjeri utiču na poboljšanje kvaliteta života čovječanstva.
Tehnologija DNK obuhvata niz tehnika uz pomoć kojih se može manipulirati malim
fragmentima hromozomske DNK ili pojedinačnim genima, u cilju ispitivanja i i mijenjanja
njihove strukture, proučavanja mehanizama putem kojih se reguliše njihova ekspresija,
upoznavanje strukture i uloge njihovih proteinskih produkata itd. Tehnike koje se koriste za
izolovanje pojedinh gena iz hromozoma i njihovo ugrađivanje u molekule DNK, koje se
mogu unijeti u ćeliju u kojoj će se autonomno replicirati ispitivani gen, poznate su kao
kloniranje DNK.3

2.2. Kreiranje rekombinantne DNK

U kreiranju rekombinantne DNK primjenjuju se posebne metode odgovarajućeg

laboratorijskog procesa. Formiranje rekombinantne DNK zahtijeva vektor za kloniranje –

3
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
5
DNK molekula koja se replicira unutar žive ćelije. Vektori su uglavnom izvedeni iz plazmida
ili virusa, a predstavljaju relativno male segmente DNK koji sadrže potrebne genetičke
signale za replikaciju, kao i dodatne elemente radi lakšeg umetanja u stranu DNK,
identifikaciju ćelije koje sadrže rekombinantne DNK, i gdje je to moguće, ispoljavanje strane
DNK. Izbor vektora za kloniranja molekula ovisi o izboru organizma domaćina, veličine
DNK koji se klonira, o tome i da li i na koji način ispoljava strana DNK. Segmenti DNK se
mogu kombinirati koristeći razne metode, kao što su kloniranje pomoću restrikcijskih
enzima/ligaza ili Gibsonovim sklopom. U standardnom protokolu kloniranja, kloniranje
DNK fragmenata u osnovi uključuje sedam koraka:

 Izbor domaćina organizma i vektora za kloniranje;

 Priprema vektora DNK;
 Priprema DNK za kloniranje;
 Kreiranje rekombinantne DNK;
 Uvođenje rekombinantne DNK u organizam domaćina;
 Izbor organizama koji sadrže rekombinantnu DNK i
 Pregled i izbor (skrining) klonova sa željenim DNK umecima i biološkim
svojstvom.4

4
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
6
2.3. Karakteristike organizama sa rekombinantnom DNK

U većini slučajeva, organizmi koji sadrže rekombinantnu DNK imaju normalne fenotipove.
To se odnosi na njihov izgled, ponašanje i metabolizam, koji su obično nepromijenjeni, a
jedini način da se pokaže prisustvo rekombinantne DNK sekvence je da se ispita sama DNK,
obično koristeći polimeraznu lančanu reakciju (PCR test). Ako je u rDNK sekvenci kodirajući
gen koji se izražava, onda se prisustvo RNK i / ili proteinskog proizvoda rekombinantnog
gena mogu otkriti, obično pomoću RTPCR ili Western blot metodom hibridizacije zapadne
hibridizacije. Ukupne fenotipske promjene nisu norma, osim ako su izabrani i modificirani
rekombinantni gen unesen da se generira biološka aktivnost u organizmu domaćina. Dodatni
fenotipovi koji se pojave, uključuju toksičnost na organizam domaćina uzrokovanu
proizvodom rekombinantnog gena, posebno ako je proteinska ekspresija prekomjerno
izražena u neodgovarajućim ćelijama ili tkivima. U nekim slučajevima rekombinantna DNK
može imati pogubne efekte čak i ako nije izražena. Jedan mehanizam koji dovodi do te pojave
da se to dogodi je insercijska inaktivacija, u kojoj je rDNK umetnuta u gen ćelije domaćina. U
nekim slučajevima, istraživači koriste ovaj fenomen za „nokaut“ gena da odrede njihovu
biološku funkciju i značaj. Drugi mehanizam kojim umetnuta rDNK hromosomsku DNK
može uticati na ekspresije gena je za neprikladna aktivacija prethodno neispoljenih gena ćelije
domaćina. To se može dogodit, na primjer, kada se fragment rekombinantne DNK koji sadrži
aktivni promotor nalazi pored prethodno „tihog“ gena ćelije domaćina ili kada gen ćelije
domaćina svojom funkcijom obuzda ekspresiju gena putem insercijske inaktivacije
rekombinantne DNK.5

2.4. Primjena tehnologije rekombinantne DNK

Rekombinantna DNK se široko koristi u biotehnologiji, medicini i istraživanjima. Danas,

rekombinantni proteini i drugi proizvodi koji su rezultat upotrebe tehnologije rDNK se nalaze
u suštini, u svakoj zapadnoj apoteci, ljekarskom ili veterinarskom uredu, medicinskim
laboratorijama za ispitivanje i biološka istraživanja. Osim toga, organizmi koji su
izmanipulisani korištenjem tehnologije rekombinantne DNK, kao i proizvodi dobijeni iz tih
5
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
7
organizama, pronašli su svoj put u mnogim farmama, supermarketima, medicinskim
ormarima pa čak i prodavnicama životinja, kao što su one koje se bave prodajom GloFish i
drugim genetički modificiranim sortama i varijeteta. Najčešća primjena rekombinantne DNK
je u osnovnim istraživanjima, u kojima je ta tehnologija važna za većinu dosadšnjih aktivnosti
u biološkim i biomedicinskim naukama. Rekombinantna DNK se koristi i za identifikaciju,
mapiranje i sekvenciranje gena, kao i utvrđivanje njihovih funkcija. Sonde rDNK se
upotrebljavaju u analizi ekspresije gena unutar pojedinih ćelija i širom tkiva cijelog
organizma. Rekombinantni proteini se široko koriste kao reagensi u laboratorijskim
eksperimentima i za generiranje sonde antitijela za ispitivanje sinteze proteina u ćeliji i
organizmu. Mnoge dodatne praktične primjene rekombinantne DNK mogu se naći u
industriji, proizvodnji hrane, humanoj i veterinarskoj medicini, poljoprivredi i bioinžinjerstvu.
U nastavku su identificirani neki specifični primjeri.6

2.4.1. Rekombinantni himozin

Pronađen u sirilu, himozin je enzim potreban za proizvodnju sira. To je bio prvi genetički
modificirani prehrambeni aditiv koji se koristi u komercijalne svrhe. Tradicionalno, hymozin
je dobijan iz sirila, koje je vađeno iz četvrtog želuca mlijekom hranjenih teladi. Nučnici su
kreirali nepatogeni soj (K-12) za bakterije Escherichia coli, za laboratorijsku proizvodnju
velikih količina enzima. Ovaj mikrobiološki proizvod rekombinantnog enzima, strukturno je
identičan sa telećim, troškovi su neuporedivo manji, pa se proizvodi u ogromnim količinama.
Danas je oko 60% tvrdog sira u USA napravljeno upotrebom rekombinantnog himozina. Od
1990. godine, nadležna agencija za hranu i lijekove (FDA) je odobrila ovakav himozin
deklaracijom „općenito priznato kao sigurno“ (GRAS), na osnovu podataka koji pokazuju da
je enzim bio siguran.7

6
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
7
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
8
2.4.2. Rekombinantni ljudski inzulin

Gotovo u potpunosti zamijenio inzulin dobijen iz životinjskih izvora (svinja i goveda), za

liječenje insulinski zavisni dijabetes. Rekombinantni insulin je sintetiziran umetanjem
ljudskog inzulinskog gena u Escherichia coli ili kvasac ( Saccharomyces cerevisiae) koji onda
proizvode inzulin za ljudsku upotrebu.8

2.4.3. Rekombinantni ljudski hormon rasta (HGH, somatotropin)

Potreban je pacijentima čija žlijezda hipofiza stvara nedovoljne količine hormona za podršku
normalnog rasta i razvoja. Prije nego je postao dostupan rekombinantni HGH, za terapeutsku
upotrebu je dobijan iz hipofize žlijezda leševa. Ova nesigurna praksa, je kod pacijenata u
razvoju, dovela do pojave Creutzfeldt-Jakobove bolesti. Rekombinantni HGH eliminira ovaj
problem, a danas se masovno koristi u terapeutske svrhe. Također je zloupotrebljen i kao
stimulirajuća droga za poboljšanje spremnosti sportista i drugih osoba.9

8
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
9
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
9
2.4.4. Rekombinantni faktor zgrušavanja krvi, faktor VIII

Faktor VIII zgrušavanja krvi koji se daje pacijentima s oblicima pomećaja krvarenja, kao što
je hemofilija. Oni nisu u stanju da proizvedu faktor VIII u količinama koje omogućavaju
normalno zgrušavanje krvi. Prije razvoja rekombinantnog faktora VIII, protein je dobijen
obradom velike količine ljudske krvi iz više donatora , koja je imala vrlo visok rizik od
prenosa krvno prenosivih zaraznih bolesti, na primjer HIV-a i hepatitisa B.10

2.4.5. Zlatna riža

Razne rekombinantne riže su konstruirana tako da imaju ekspresiju enzima, odgovornih za

biosintezu β- karotena. Obećavaju značajno smanjenje učestalosti nedostatka vitamina A u
svjetskoj populaciji. Zlatna riža trenutno nije u upotrebi, dok se ne riješe regulatorna pitanja
njenih svojstava.

2.4.6. Usjevi otporni na herbicide

Oficijelne sorte važnih poljoprivrednih kultura (uključujući i soju, kukuruza sirak, uljanu
repicu, lucerku i pamuk) su razvijene u pravcima koji podrazumjevaju rekombinantni gen koji
rezultira otpornošću na herbicid glifosat a pojednostavljuje suzbijanje korova. Ovi usjevi se
zajednički komercijalno koriste u nekoliko zemalja.

2.5. Restrikcijski enzimi

Restrikcijski enzimi ili endonukleaze su oni enzimi koji su sposobni razdvajati (sjeći)
sekvence baznih parova na bazno specifičnim mjestima u molekuli DNK. Restrikcijski enzimi

10
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
10
režu (sijeku) molekulu DNK na određene bazne sekvence tako da svaki do sada izolirani
enzim ima „svoju“ prepoznatljivu sekvencu koju izdvaja. To omogućava usmjereno
„parčanje“ DNK pri čemu nastaju definirani dijelovi određene dužine i poznatih krajnjih
sekvenci. Zato su ovi enzimi među najdjelotvornijim i najšire primjenivanim sredstvima u
ciljanim istraživanjima u oblasti genetičkog inžinjerstva i biotehnologije. Pomoću ovih
biološki aktivnih supstanci moguće je izdijeliti duge makromolekule DNK u fragmente koji
su pogodni za dalje manipuliranje. Specifičnost mjesta rezanja omogućava bolje upoznavanje
specifične strukture pojedinih sekvenci DNK. Poznato je nekoliko stotina restrikcijskih
enzima za različite pozicije specifičnih rezova. Rezovi molekula DNK tvore sekvence koje
mogu imati dvije vrste krajeva:

 oni koji su na krajevi koji strše i označavaju se kao ljepljivi krajevi. Ovi enzimi su
veoma praktični za primjenu u genetičkom inžinjerstvu jer se dva različita fragmenta
DNK lako spoje hibridizacijom između jednolančanih krajeva, pod uslovom da su oba
fragmenta dobijena uz pomoć istog enzima (tada su njihovi krajevi komplementarni);
 glatki rezovi bez stršećih DNK krajeva, a zovu se tupi krajevi. Jedan od primjera u
prvoj kategoriji je restrikcijski enzim EcoRI, a u drugoj restrikcijski enzim HaeIII,
npr.11

1. po svojoj strukturu i da li režu svoj DNK supstrat na mjestu prepoznavanja ili je

2. njihovo mjesto prepoznavanja i reza odvojeno od drugih. Da bi se rezala molekula DNK,

treba imati na umu da svi restrikcijski enzimi čine dva reza, jednom kroz svaku okosnicu
lancu (šećer-fosfat), tj. oba lanca nukleotida u dvojnoj spirali DNK.

11
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
11
Unutar prokariota, restrikcijski enzimi selektivno sijeku stranu DNK u procesu koji se zove
restrikcija, dok se sopstvena DNK zaštićen modificiranim enzimom (metiltransferaza), koja
blokira rezanje prokariotske DNK. Zajedno, ova dva procesa formiraju restrikcijski sistem
modifikacije. Detaljno je istraživano preko 3000 restrikcijskih enzima, a više od njih 600 su
pripremljeni za komercijalni promet. Ovi enzimi se rutinski upotrebljavaju za DNK
modifikacije u molekulskom kloniranju. Ovi enzimi nose troslovne nazive koji predstavljaju
skraćenice od imena bakterije iz koje su izolovane. Npr. enzim izolovan iz bakterije E.coli
nosi naziv Eco, enzim iz bakterije Bacillus amyloliqucfacicns je Bam.12

2.6. Vektori za kloniranje

Vektor (u genetici) je generalni naziv za molekule aminokiselina koje pri eksperimentima

kloniranja služe kao nosioci stranih DNK. U popularnom jeziku genetičara vektor se često
naziva genferi. Poznajemo različite, ali isto tako i različite forme prenošenja strane DNK u
jedan drugi živi organizam. Vektor može biti samo jedna noseća molekula strane DNK, ali
isto tako može dodatno samostalno realizirati transfer gena u ciljanu stanicu. Zajedno sa
kloniranom DNK on čini rekombinantnu DNK molekulu. Najpoznatiji vektorski sistemi u
genetici su plazmidi, bakteriofagi, virusi, kosmidi i bakterije. Fragment DNK bilo kojeg
porijekla može se ugraditi u plazmidnu ili virusnu DNK koja služi kao vektor za kloniranje.
Vektor se potom unosi u ćeliju domaćina (bakterijsku ili eukariotsku) u kojoj se replikovati uz
učešće enzima domaćinove replikativne mašinerije, tako da se zajedno sa vektorskom DNK
umnožava i ispitivani fragment.

2.6.1. Plazmidi

Plazmidi su mali kružni molekuli dvolančane DNK koji se prirodno nalaze u bakterijama i
ćelijama kvasca, a repliciraju se nezavisno od genoma. Oni često sadrže neke za bakteriju
veoma važne gene, kao što su geni koji obezbjeđuju otpornost na antibiotike. Plazmidi koji se

12
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
12
koriste kao vektori za kloniranje najčešće su modifikovani tako da najbolje zadovolje potrebe
eksperimentatora. Tipičan plazmidni vektor sadrži:

 replikativni početak koji omogućuje replikaciju plazmidne DNK u ćeliji

domaćinu;
 bar jedan gen koji obezbjeđuje otpornost ćelije domaćina na određeni antibiotik,
tako da se ćelije u koje je unesen plazmid mogu razlikovati po osjetljivosti na dati
antibiotik;
 restrikciona mjesta čije prisustvo omogućuje da se ispitivani fragment DNK
dobijen uz pomoć jedne restrikcione endonukleaze može lako ugraditi u
plazmidnu DNK koja se za te potrebe presjeca istim enzimom.

Plazmidi se obično konstruišu tako da sadrže nekoliko različitih restrikcionih mjesta

koncentrisanih u jednom dijelu plazmidne DNK koji se naziva POLILINKER. Na taj način se
jedan tip plazmida može koristiti za kloniranje fragmenata DNK dobijenih različitim
restrikcionim enzimima.13

13
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
13
2.6.2. Bakteriofag λ

Za kloniranje nešto dužih segmenata DNK kao vektor se najčešće koristi bakteriofag λ. Ovaj
virus može poslužiti kao pogodan vektor zbog toga što se trećina njegovog genoma može
zamjeniti stranom DNK, a da to ne utiče na virulentnost, tj. sposobnost virusa da inficira
bakterijsku stanicu. Genom ovog virusa je linearna DNK molekula u kome su strukturni geni
za protein virusnog omotača smješteni u desnom i lijevom kraju, a sredina virusne DNK se
može za potrebe kloniranja, zamjeniti restrikcionim mjestima za različite enzime. Krajevi
virusnog genoma su jednolančani i bitni za pakovanje virusne DNK u proteinski omotač.
Kada se u genom virusa ugradi ispitivani segment strane DNK, dobijeni hibridni molekul se
može in vitro, pod određenim uslovima spakovati u virusni omotač tako da se dobiju
virulentni virusi koji će prilikom inficiranja bakterije ubaciti svoj genom a time i ispitivani
fragmenti DNK u bakterijsku ćeliju. U ćeliji domaćina replikuje se virusni genom, sintetišu
protein omotača i pakuju nove virusne partikule koje će lizirati bakterijsku ćeliju.14

14
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
14
2.6.3. Kozmidi

Za potrebe kloniranja velikih fragmenata DNK konstruisani su kozmidi, kao vektori koji
predstavljaju kombinaciju korisnih osobina plazmida i bakteriofaga. Plazmidi sa tzv. cos
mjestima su kozmidi (cos mjesto čini jednočlana DNK od 12 baza, to su kohezivni ili ljepljivi
krajevi, takva mjesta ima u svom genomu fag lambda). To su mali krućni molekuli DNK koji
sadrže replikativni početak plazmida, jedan ili nekoliko markera za selekciju, više različitih
restrikcionih mjesta u koje se može graditi ispitivani fragment DNK i dijelove genoma
bakteriofaga koji su neophodni za in vitro pakovanje u virusni omotač. Kozmidi se u
bakterijama replikuju na sličan način kao plazmidi.15

2.6.4. Eukariotski plazmidi

Stanica kvasca S. cerevisiae ima prirodni plazmid oko 2 mm dužine, pa se takav plazmid
koristi za unos gena. To se radi na sljedeći način: konstruira se bakterijski plazmid sa CEN
(centromer) regijom i izvorom replikacije kvasca i tjelomjernom sekvencom hromozoma

15
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
15
kvasca. Tako konstruirani plazmid je YAC (Yeast Artificial Chromosome). YAC može nositi
veliki dio strane DNK (250-2000 kb i više, to je vrlo pogodno upravo za eukariotske gene)
koja se prenosi iz generacije u generaciju u stanici kvasca.16

16
https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822
16
3. ZAKLJUČAK

Tehnike rekombinantne DNA ili popularnijeg naziva genetičko inžinjerstvo su jedno od

najrevolucionarnijih dostignuća u području prirodnih znanosti postignuto u u zadnjih 30-tak
godina. Taj skup razlićitih tehnika uzrokovao je i izazvao pravu revoluciju u biologiji i to
naročito u onom dijelu koji se odnosi na proučavanje naslijednih osnova (gena) i
funkcioniranja živih bića. Zbog mogućnosti široke primjene u gotovo svim područjima
prirodnih znanosti kao što su biologija, medicina, agronomija, biotehnologija i druge, te
tehnologije postale su naša svakodnevnica. Naročito se za to ukazuje potreba u današnje
vrijeme, kada je putem javnih glasila stvorena uglavnom negativna slika o dostignućima u
području prirodnih znanosti dobivenih putem tehnologije rDNA odnosno genetičkog
inžinjerstva. S druge pak strane, razvijeni svijet koristeći spoznaje dobivene tehnologijom
rDNA kroči krupnim koracima naprijed zahvaljujući upravo dostignućima temeljenim na tim
tehnologijama. Genetičko inženjerstvo (ili tehnologija rekombinantna DNA) je dobivanje
novih hibridnih nasljednih materijala izvan stanice i njihovo spajanje s prenositeljem
(virusom, plazmidom ili drugim ), čime se omogućava njegovo unošenje u organizam
domaćina u kojem one prirodno ne postoje, ali u kojem se mogu umnožavati. Prenositelji ili
vectori, a umnožavanje kombinirane (hibridne) molekule DNA unesene u domaćina često se
naziva i kloniranje. Kako se ovim tehnikama dobiva rekombinirana (rekombinantna)
molekula DNA kao i u klasičnim rekombinacijama DNA, tehnologija se naziva i tehnologija
rekombinantne DNA ili skraćeno tehnologija rDNA. Transgena biljka ili životinja je
organizam koji u svom genomu ima ugrađenu rekombinantnu molekulu DNA, a koja se
nasljeđuje u tom organizmu prema Mendelovim zakonitostima kao dominantna. Transgeneza
je metoda i postupak kojom se postiže transgena jedinka. Organizam s ugrađenim stranim
genom u svom genomu naziva se genetski modificirani organizam (GMO), termin koji se
često pogrešno pripisuje hrani koja se dobiva iz genetski modificiranih biljaka ili životinja.

17
4. LITERATURA

1. https://www.slideshare.net/MelisaKadric/rekombinantna-dna-92342822

18