સમાસ => સમ એટરે સાથે અને આસ એટરે બેસવ ુ

સમાસ રચનાની ઩ધ્ધતિ :

1) સર્વ઩દ પ્રધાન સમાસ --> ફધા ઩દો એકજ ભોબાના શોમ અને લાક્યભાાં વભાન ભશત્લ ધયાલતા શોમ. દા.ત. દ્વન્દ્દ્વ વભાવ
2) એક઩દ પ્રધાન સમાસ --> એક ઩દ પ્રધાન શોમ, ફીજુ ઩દ ઩શેરા વાથે વલબક્તત , વલળે઴ણ કે ઉ઩ભેમ-ઉ઩ભાન વાંફધ
ાં થી
જોડાઇ તેને આધીન યશેત ુ શોમ. દા.ત. તત્઩ુરુ઴, કભમધાયમ, દ્વદ્વગુ, ભધ્મભ઩દરો઩ી વભાવ
3) અન્ય઩દ પ્રધાન સમાસ --> વભસ્ત ઩દનો ભોબો તેનાાં ઘટકરૂ઩ ઩દોના ભોબાથી જ ુ દો અને ઩ોતાની ફશાયના ઩દને
આધીન શોમ છે . દા.ત. ફહવ્ર
ુ ીશી, ઉ઩઩દ, અવ્મલીબાલ વભાવ
1) દ્વન્દ્વ સમાસ : વભાવનો વલગ્રશ ‘અને ’, ‘કે’ , ‘અથર્ા’, ‘તર્ગે રે’ થી કયલાભાાં આલે

‘અને’ – સમુચ્ચય અથર્ા ઈિરેિર દ્વન્દ્વ સમાસ (સીિરામ=સીિા અને રામ, નાભઠાભ, યાભરક્ષભણ, ઩વત઩ત્ની, યાતદદલવ)

‘અથર્ા’/‘કે – ર્ૈકલ્પ઩ક દ્વન્દ્વ સમાસ (હારજીિ= હાર અથર્ા જીિ, ત્રણચાય= ત્રણ કે ચાય, રાબારાબ= રાબ કે અરાબ)

‘તર્ગેર
’ે – સમાહાર દ્વન્દ્વ સમાસ ( મોજમજાક= મોજ, મજાક તર્ગે રે / નોકયચાકય= નોકય, ચાકય વલગેય ે )

2) િત્પુરુષ સમાસ : વભાવનો વલગ્રશ થી,ને ,ર્ડે,માટે, માાંથી, નો,ની,નુ,ના, મા,એ,પ્રત્યે થી કયલાભાાં આલે
ઇશ્વયવનવભિત = ઇશ્વયથી વનવભિત / પ્રેભલળ = પ્રેભને લળ / ભાંત્રમુગ્ધ = ભાંત્ર લડે મુગ્ધ
લયભા઱ા = લય ભાટે ભા઱ા / રૂણમુતત = રૂણભાાંથી મુતત / લનભા઱ી = લનનો ભા઱ી
યથસ્઩ધામ = યથની સ્઩ધામ / દે લારમ = દે લોનુ આરમ / ફજાયબાલ = ફજાયના બાલ
લનલાવ = લનભાાં લાવ / લણીશ ૂયો = લણીએ શ ૂયો / દે ળદાઝ = દે ળ ભાટે દાઝ

3) મધ્યમ઩દ ઱ો઩ી સમાસ : એક કે લધ ુ ઩દ લુપ્િ થયા હોય જે તર્ગ્રહ ર્ખિે ઉમે રર્ા ઩ડે
લતમભાન઩ત્ર = લતમભાન આ઩નાય ઩ત્ર / યે ખાચચત્ર = યે ખા લડે દોયે લાં ચચત્ર
ુ
કાભધેન =
ૂ કાભના ઩ ૂણમ કયનાયી ગામ / દશીંલડાાં = દશીં વભવિત લડાાં

4) ઉ઩઩દ સમાસ : પ ૂર્વ ઩દ નાતમક શોમ છે અને ઉત્તર઩દ ક્રિયા સ ૂચર્ત ુ હોય છે તથા વભસ્ત ઩દ અન્દ્મ ઩દના વલળે઴ણ
તયીકે લ઩યામ છે . (તત્઩ુરુ઴નો જ એક પ્રકાય છે )
(1) ભનોશય =ભનને શયી રેનાય, (2) પ્રેભદા=પ્રેભ આ઩નાય, (3) કથાકાય =કથા કયનાય, (4) ઩ ૂલમજ = ઩ ૂલે જન્દ્ભનાય

5) કમવ ધારય સમાસ : પ્રથભ/ફીજા ઩દને કેર્ો, કેર્ી, કેવ ુ જેર્ા પ્રશ્નો પુછર્ાથી તેનો ઉત્તય ફીજા/પ્રથભ ઩દભાાં ભ઱ે .
(1) ભશાયાજા =કે લા યાજા – ભશાન, (2) ઩ીતાાંફય = ઩ીળુ લસ્ત્ર, (3)ભશવ઴િ = ભશાન ઋવ઴, (4) વદાચાય = વાયો આચાય
(5) ઩યભેશ્વય = ઩યભ ઈશ્વય, (6) ઩યગાભ = ફીજુ ગાભ, (7) બા઴ાાંતય = અન્દ્મ બા઴ા, (8) રૂ઩ાાંતય = અન્દ્મ રૂ઩

6) દ્વદ્વગુ સમાસ : પુર્઩દ

વ સાંખ્યાર્ાચક વલળે઴ણ શોમ છે અને સમસ્િ ઩દ એકર્ચનમાાં મોજાઈ વભાકાયનો અથમ વ્મતત કયે

છે . (કભમધાયમનો જ ઩ેટા પ્રકાય છે )

(1) નલયાત્ર = નલ યાવત્રનો વમ ૂશ, (2) વપ્ત઩દી = વાત ઩દનો વમ ૂશ, (3) વત્રભ ૂલન = ત્રણ ભ ૂલન, (4) ચોતયપ = ચાયે તયપ

7) બહુવ્રીહી સમાસ : પ્રથમ અને બીજુ ઩દ વલળે઴ણ શોમ અને ફાંને ત્રીજી વ્યક્તિ માટે લ઩યામ.
(1) ચક્ર઩ાચણ = જેના ઩ાચણ(શાથ)ભાાં ચક્ર છે એલા,(2) સુખાાંત = જેના અંતે સુખ છે એવુ, (3) ક્રુતાથમ = જેનો અથમ ક્રુત(વાં઩ણ
ુ મ) છે તે,
(4) ભશાફાહુ = જેના ફાહુ ભશા(ભોટા) છે તે, (5) ગૌયલર્ુું = જેનો લણમ ગૌય છે તે, (6) એકર઩ેટ ુાં = જે એકલુાં઩ેટ બય ે છે ,
(7) અગભબુધ્ધ્ધ = જેની બુધ્ધ્ધ આગ઱ છે તે, (8) શદયણાક્ષી = જેની આંખ શયણ જેલી છે તે,
(9) ગજાનન = જેનુ આનન(મુખ) ગજ જેવુ છે તે,(10) ઩ાણી઩ાંથો = જે ઩ાણીની જેભ ઩ાંથ કા઩ે છે તે

8) અવ્યયીભાર્ સમાસ : પ્રવત, દુય, દય, આ, લડે ફનતા ળબ્દો

પ્રવતવત, શય(પ્રવત)દદન, દયલખત=દયે ક લખત, આજીલન, આજન્દ્ભ=જન્દ્ભથી ભાાંડીને,

પ્રવતદદન= પ્રત્મેક દદન