You are on page 1of 252

CUBERTA a&t CANTIGAS_CUBERTA a&t 11/01/11 10:36 Página 1

autores & textos


As Cantigas de Santa María constitúen unha das obras máis importantes saí- AFONSO X O SABIO

Cantigas de Santa María


Códice de Toledo
OUTRAS PUBLICACIÓNS AFONSO X O SABIO (1221-1284)
• Cantigas de Santa María das do obradoiro literario de Afonso X de Castela e León, e un dos monu- Rei de Castela e León, é unha das figuras máis relevan-
Edición facsímile do Códice de Toledo (To)
• Galicia e as Cantigas de Santa María
(2 CD + 1 libro)
mentos artísticos máis valiosos e representativos da cultura europea medie-
val. Esta obra chegou a nós mediante catro manuscritos coetáneos, que
representan tres ‘edicións’ sucesivas, cada cal máis ampla, da vasta colección
Cantigas de tes da cultura europea e, particularmente, das letras
hispánicas do seu tempo. O seu contributo á literatura
galega é especialmente senlleiro, non só como anima-
mariolóxica afonsina. O menos coñecido deses catro manuscritos é o Códi-
ce de Toledo (To). Non obstante, ese códice ten un interese especial para os Santa María dor dunha escintilante corte lírica na que brillaron
varios dos talentos máis sobranceiros da escola troba-
estudosos, pois parece representar unha edición temperá da obra, sen doresca galego-portuguesa, senón tamén como autor el
dúbida a máis antiga das hoxe coñecidas, e talvez a primeira revista e acre-
centada. Os ambientes especializados, que hai tempo veñen revalorizando
Códice de Toledo mesmo de magníficas cantigas, sobre todo de celme
satírico e escarniño. Mais a súa achega artística máis
o testemuño de To, reclamaban unha reprodución fotográfica de calidade, relevante vén constituída polas Cantigas de Santa María,
que facilitase a consulta e estudo deste manuscrito nas súas distintas face- Transcrición: Martha E. Schaffer a máis ampla e fastosa colección mariana realizada na
tas, desde as puramente materiais ou ecdóticas, ata as literarias, lingüísticas e Idade Media.
musicais.
Esta demanda foi a que quixo satisfacer o Consello da Cultura Galega coa MARTHA E. SCHAFFER
primeira edición facsímile do Códice de Toledo das Cantigas de Santa María, É associate professor no Departamento de Linguas Clási-
que veu a lume en 2003 co gallo da conmemoración do XX aniversario da cas e Modernas da Universidade de San Francisco. Douto-
fundación do Consello da Cultura Galega, esgotada decontado e reimpresa rouse en Filoloxía Románica na Universidade de California,
en 2008. Xa no limiar á edición de 2003 deixabamos constancia da intención Berkeley. Actualmente desenvolve as súas investigacións
do Consello de dar ao prelo unha transcrición do códice, para o que conta- sobre manuscritos medievais da Península Ibérica, en
bamos co compromiso da profesora Martha E. Schaffer, que levaba anos particular as Cantigas de Santa María. Tamén forma parte
laborando sobre os manuscritos das Cantigas e, particularmente, sobre o do equipo BITAGAP (Bibliografía de Textos Antigos Galegos

(a t)
códice To. No presente volume ofrécese unha transcrición deste, con estu- e Portugueses). Ten tocado cuestións relacionadas coa
do preliminar e notas da profesora Schaffer. Xa que logo, esta obra constitúe un autoría das Cantigas, as súas relacións co cancioneiro
imprescindible complemento da reprodución fotográfica do códice que edi- trobadoresco ‘profano’, a súa composición, e mais a
tamos, pero doutra banda ten un valor en por si, como senlleiro contributo autores & textos cuestión central das relacións entre os manuscritos exis-
para o coñecemento e estudo dese monumento da nosa cultura (galega, tentes e o que estas nos ilustran verbo do proceso de
hispánica e europea) que son as Cantigas de Santa María. compilación e edición do magno cancioneiro mariano.
Trátase da maior experta internacional nos manuscritos
das Cantigas e a máis empeñada estudosa do Códice de

(autores & textos)


Toledo (To).
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 1
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 2
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 3

Cantigas de Santa María


Códice de Toledo
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 4

Afonso X o Sabio, Rei de Castela


Cantigas de Santa María. Códice de Toledo (To) : transcrición / Afonso X o Sabio ; transcrición Martha E. Schaffer ; edi-
ción ao coidado de Henrique Monteagudo. — Santiago de Compostela : Consello da Cultura Galega, 2010. — 250 p. :
24 cm. — (Autores & textos)
D.L. PO 695-2010 . — ISBN 978-84-92923-01-4
I. Schaffer, Martha E. II. Monteagudo Romero, Henrique. III. Consello da Cultura Galega. IV. Título

Edita
© CONSELLO DA CULTURA GALEGA, 2010
Pazo de Raxoi · 2º andar · Praza do Obradoiro
15705 · Santiago de Compostela
T 981 957 202 · F 981 957 205
correo@consellodacultura.org
www.consellodacultura.org

Proxecto gráfico
Imago Mundi Deseño

Imprime
Mabel Aguayo, CB

Depósito Legal: PO 695-2010

ISBN 978-84-92923-01-4
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 5

AFONSO X O SABIO

Cantigas de Santa María


Códice de Toledo (To)

Transcrición: Martha E. Schaffer

Edición ao coidado de Henrique Monteagudo

autores & textos


CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 6

Limiar
Henrique Monteagudo
Consello da Cultura Galega
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 7

C
omo é sabido, as Cantigas de Santa María constitúen unha das
obras máis importantes saídas do obradoiro ou corte literaria de
Afonso X de Castela e León, e un dos monumentos literarios
e musicais máis valiosos e representativos da Europa medieval.
Esta obra chegou a nós mediante catro manuscritos aproximada-
mente coetáneos (quizais algún deles un pouco posterior), que representan tres
‘edicións’ sucesivas, cada cal máis ampla, da vasta colección mariolóxica afonsi-
na –unha delas realizada en dous volumes, de aí o número de catro manuscri-
tos. O menos coñecido dos catro manuscritos é o Códice de Toledo (To), pro-
bablemente por ser o menos ornado das ricas iluminuras que fixeron os outros
códigos especialmente atractivos para a súa divulgación en fastosas reproducións
facsimilares. Non obstante, ese códice ten un interese especial para os estudosos,
pois parece representar unha edición temperá das Cantigas, sen dúbida a máis
antiga das hoxe coñecidas, e talvez a primeira, en versión revista e acrecentada.
Os ambientes especializados, que hai tempo veñen revalorizando o testemuño
de To, reclamaban unha reprodución fotográfica de calidade, que facilitase a
consulta e estudo deste manuscrito nas súas distintas facetas, desde as puramen-
te materiais ou ecdóticas, ata as literarias, lingüísticas e musicais. Esta demanda
foi a que quixo satisfacer o Consello da Cultura Galega.
A primeira edición facsímile do Códice de Toledo das Cantigas de Santa
María veu a lume en 2003 co gallo da conmemoración do XX aniversario da
fundación do Consello da Cultura Galega. A demostración máis gratificante do
suceso daquela iniciativa veu da man da rapidez con que se esgotou a tiraxe ini-
cial de cincocentos exemplares. Foi por iso que, atendendo ás numerosas solici-
tudes que recibimos, en 2008 ofrecemos unha reimpresión da obra, coincidin-
do cos XXV anos da fundación da institución. Xa no limiar á edición de 2003
deixabamos constancia da intención do Consello de dar ao prelo unha transcri-
ción do códice, para o que contabamos co rexo compromiso da profesora Mar-

7
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 8

LIMIAR Henrique Monteagudo

tha E. Schaffer, que levaba anos laborando sobre os manuscritos das Cantigas e,
particularmente, sobre o códice en aprezo. Diversas circunstancias foron demo-
rando a finalización do traballo, de seu extraordinariamente esgrevio. Felizmen-
te culminado, podemos hoxe presentalo ao público.
Será oportuno ofrecer unha sumaria noticia da responsable da xurdia obra
que ofrecemos. Martha E. Schaffer é associate professor no Departamento de Lin-
guas Clásicas e Modernas da Universidade de San Francisco. Doutorouse en
Filoloxía Románica na Universidade de California, Berkeley. Actualmente desen-
volve as súas investigacións sobre manuscritos medievais da Península Ibérica,
en particular as Cantigas de Santa María. Tamén forma parte do equipo BITA-
GAP (Bibliografía de Textos Antigos Galegos e Portugueses)1.
No atinxente ás Cantigas, ten tocado cuestións relacionadas coa súa autoría2,
as súas relacións co cancioneiro trobadoresco ‘profano’3 e a súa composición4,
pero sobre todo a cuestión central das relacións entre os manuscritos existentes
e o que estas nos ilustran verbo do proceso de compilación e edición do magno
cancioneiro mariano un proceso, ao parecer, máis complexo do que semella a
primeira vista5. Trátase, sen dúbida, da maior experta internacional nos manus-
critos das Cantigas, e en particular no Códice de Toledo.
Xa que logo, a obra que nos honramos en dar a estampa dunha banda cons-
titúe un imprescindible complemento da reprodución fotográfica deste Códice
que editamos, pero doutra banda ten un valor en por si, como senlleiro contri-

1 Este proxecto está dispoñible para consulta en liña en http://sunsite.berkeley.edu/PhiloBiblon.


2 «Questions of authorship, the “Cantigas de Santa Maria”», en Andrew M. Beresford & Alan Deyer-
mond (eds.), Medieval Hispanic Research Seminar. Colloquium (8º. 1996). Proceedings of the Eighth
Colloquium, London, Department of Hispanic Studies, Queen Mary and Westfield College, 1997,
pp. 17-30.
3 «A nexus betwen cantiga de amor and cantiga de Santa Maria: The cantiga de change», La Corónica 27.2

(1999), 37-60.
4 «“Ben vennas Mayo”: a ‘failed’ cantiga de Santa Maria», in Antonio Cortijo Ocaña, Giorgio Perissinot-

to, Harvey L. Sharrer (eds.), Estudios galegos medievais, Santa Barbara (California), Centro de Estudios
Galegos, Department of Spanish and Portuguese, University of California, 2001, pp. 97-132.
5 Véxase en particular: «Los Códices de las “Cantigas de Santa María”: su problemática», in Jesús Montoya

Martínez e Ana Domínguez Rodríguez (coords.), El scriptorium alfonsí: de los libros de astrología a las
«Cantigas de Santa María», Madrid, Editorial Complutense, 1999, pp. 127-148; e «The Evolution of
the “Cantigas de Santa María”: the relationships between manuscripts T, F and E», in Stephen Parkin-
son (ed.), Cobras e son. Papers on the Text, Music and Manuscripts of the «Cantigas de Santa Maria»,
Oxford, University of Oxford, European Humanities Research Centre, 2000, pp. 186-213.

8
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 9

CANTIGAS DE SANTA MARÍA LIMIAR

buto para o coñecemento e estudo dese monumento da nosa cultura (galega,


hispánica e europea) que son as Cantigas de Santa María. Non podemos menos
de agradecer a Martha E. Schaffer o seu meritísimo esforzo e folgarnos da publi-
cación dunha achega tan importante á obra do Rei Sabio. Tamén queremos dei-
xar constancia da nosa gratitude ao prezado amigo e admirado profesor Stephen
Parkinson, da Universidade de Oxford, probablemente o maior especialista vivo
nas Cantigas de Santa María, quen nos aconsellou sabiamente e nos axudou en
varios aspectos. Estamos certos de que o esforzo e a espera pagaron a pena. Non
menos certos de que o público partillará connosco esa convicción.

Compostela, outono 2010

9
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 10

Foreword
Henrique Monteagudo
Council for Galician Culture
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 11

T
he Cantigas de Santa Maria or Canticles of Holy Mary are among
the most important works of the literary workshop or court of
Alfonso X of Castile and León, and one of the most valuable and
representative literary and musical masterpieces of medieval
Europe. This work survives in four manuscripts that are approxi-
mately contemporary (some of them dating perhaps from a later time) and
which represent three successive ‘editions,’ each of them larger than the former,
of the vast Alfonsine mariological collection. One of these editions was prepa-
red in two volumes, hence the total of four manuscripts. The least known of the
four is the Códice de Toledo or Toledo Codex (To), probably because it is not as
ornate, lacking the rich miniatures that made the other codices attractive for
publication as sumptuous facsimile reproductions. This codex, however, is espe-
cially interesting for scholars, as it seems to be an early edition of the work:
undoubtedly, the oldest of the editions known today, and perhaps the first one,
later revised and enlarged. Specialists, who have attached greater value to the tes-
timony provided by To for quite some time, needed a high-quality photographic
reproduction that would facilitate consultation and study of the various facets
of this manuscript – from purely material matters or textual criticism, to lite-
rary, language or music issues. It is this demand that the Consello da Cultura
Galega (Council for Galician Culture) intended to satisfy.
The first facsimile edition of the Códice de Toledo of the Cantigas de Santa
Maria was released in 2003 to mark the 20th anniversary of the foundation of
the Consello da Cultura Galega. The most rewarding proof of the success of this
initiative was how quickly the initial edition of five hundred copies was sold out.
This is why, in response to the many orders that we received, a new print run
of the work was offered in 2008, coinciding with the 25th anniversary of the
foundation of our institution. The foreword of the 2003 edition stated the
intention of the Consello to send a transcription of the codex for printing. To
this end, we had the firm commitment of professor Martha E. Schaffer, who

11
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 12

FOREWORD Henrique Monteagudo

had been working on the manuscripts of the Cantigas for years and, particularly,
on the To codex in hand. A number of circumstances delayed the completion of
the work, which was extraordinarily arduous in itself. Pleased to have it in hand,
we now present this transcription to the public.
A brief profile of the scholar responsible for the work that we offer our rea-
ders is appropriate. Martha E. Schaffer is an associate professor in the Depart-
ment of Modern and Classical Languages of the University of San Francisco.
She received her PhD in Romance Philology from the University of California
at Berkeley and currently conducts research on medieval manuscripts of the Ibe-
rian Peninsula, particularly the Cantigas de Santa Maria. She is also a member
of the BITAGAP team (Bibliografía de Textos Antigos Galegos e Portugueses,
or Bibliography of Old Galician and Portuguese Texts)1.
With regard to the Cantigas, professor Schaffer has tackled a number of
issues related to their authorship2, their relationships with ‘profane’ troubadour
songs3, or their composition4, but especially the central issue of the relationships
among the existing manuscripts and what these relationships tell us about the
process of compilation and edition of the grand Marian songbook – which is,
apparently, more complex than it seems at first sight5. Without doubt, professor
Schaffer is the leading international expert in the manuscripts of the Cantigas,
and the Códice de Toledo in particular.
The work that we have been honoured to print is, therefore, an indispensa-
ble complement to the photographic reproduction of this codex that we have
1 This database is available for consultation on line at http://sunsite.berkeley.edu/PhiloBiblon.
2 ‘Questions of authorship, the “Cantigas de Santa Maria”’, in Andrew M. Beresford & Alan Deyermond
(eds.), Medieval Hispanic Research Seminar. Proceedings of the Eighth Colloquium, London, Department
of Hispanic Studies, Queen Mary and Westfield College, 1997, pp. 17-30.
3 ‘A nexus between “cantiga de amor” and “cantiga de Santa Maria”: the “cantiga de change”’, La Coróni-

ca, 27(2) (1999), pp. 37-60.


4 ‘“Ben vennas Mayo”: a “failed” cantiga de Santa Maria’, in Antonio Cortijo Ocaña, Giorgio Perissinot-

to, Harvey L. Sharrer (eds.), Estudios galegos medievais, Santa Barbara, California, Centro de Estudios
Galegos, Department of Spanish and Portuguese, University of California, 2001, pp. 97-132.
5 See, in particular, ‘Los Códices de las “Cantigas de Santa María”: su problemática’, in Jesús Montoya

Martínez & Ana Domínguez Rodríguez (coords.), El scriptorium alfonsí: de los libros de astrología a las
«Cantigas de Santa María», Madrid, Editorial Complutense, 1999, pp. 127-148; and ‘The Evolution of
the “Cantigas de Santa Maria”: the relationships between manuscripts T, F and E’, in Stephen Parkin-
son (ed.), Cobras e son. Papers on the Text, Music and Manuscripts of the ‘Cantigas de Santa Maria’, Oxford,
University of Oxford, European Humanities Research Centre, 2000, pp. 186-213.

12
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 13

CANTIGAS DE SANTA MARÍA FOREWORD

edited. But it is also valuable in itself, as a unique contribution to the knowled-


ge and study of a masterpiece of our culture (Galician, Hispanic and European)
such as the Cantigas de Santa Maria. We thank Martha E. Schaffer for her
efforts, and publish with pleasure this important contribution to the study of
Alfonso the Wise’s work. We would also like to express our gratitude to our dear
friend and esteemed professor Stephen Parkinson, University of Oxford, who is
probably the major living specialist in the Cantigas de Santa Maria and wisely
advised and helped us in several aspects. We are certain that the efforts and the
long wait have been worthwhile. And we are no less certain that our readers will
agree with us.

Compostela, autumn 2010

13
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 14

Introdución
Martha E. Schaffer
Universidade de San Francisco
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 15

NOTAS SOBRE A PRESENTE TRANSCRICIÓN NO CONTEXTO DA


CONFECCIÓN DO MANUSCRITO

Adoita falarse das Cantigas de Santa María coma se se tratase dunha obra ou
dunha colección de cantigas marianas, cando realmente os catro manuscritos
contemporáneos sobreviventes demostran unha realidade ben diferente1. Estes
manuscritos preservan e documentan os complexos procesos polos cales a colec-
ción afonsina evoluciona desde unha suposta colección temperá composta por
un cento de cantigas —representadas polo manuscrito To aquí transcrito, como
se ten argumentado2— ata unha colección definitiva composta por catrocentas
cantigas3. Os manuscritos testemuñan os tipos de consideración que lles presta-
ron os deseñadores do códice aos materiais e aos elementos decorativos. Permi-
ten enxergar, grazas ás adicións sucesivas de cantigas, determinadas fases da
composición e talvez mudanzas en materia de gustos, obxectivos ou fontes con-
sultadas. Suxiren unha interacción entre intereses artísticos e doutrinais, ou
mesmo didácticos. Ilustran revisións textuais realizadas para corrixir «deficien-
cias». Noutras palabras, xustamente son as diferenzas entre os manuscritos —a

1 Os catro manuscritos contemporáneos son: Madrid, Biblioteca Nacional MS 10.069 ou Toledo, To; San
Lorenzo, Biblioteca del Real Monasterio b.I.2 ou Códice dos músicos, E; San Lorenzo, Biblioteca del Real
Monasterio T.I.1 ou Códice rico, T; Florencia, Biblioteca Nazionale Centrale Banco Rari 20 ou Floren-
cia, F. Neste texto utilízanse as abreviacións To, E, T e mais F.
2 Entre as publicacións que presentan esta interpretación de To, con cadanseu enfoque particular que des-

cansa en distintos compoñentes textuais ou elementos do manuscrito en que se basean, cóntanse Martha
E. Schaffer, «Epigraphs as a Clue to the Conceptualization and Organization of the Cantigas de Santa
Maria», La Corónica, 19:2 (1991), 57-88; Manuel Pedro Ferreira, «The Stemma of the Marian Canti-
gas: Philological and Musical Evidence», Bulletin of the Society of Cantigueiros, VI (1994), 58-98 (publi-
cado orixinalmente, con varios erros tipográficos, en V, 1993, 49-84); e Stephen R. Parkinson, «Layout
and Structure of the Toledo Manuscript of the Cantigas de Santa Maria», en Cobras e son. Papers on the
Text, Music and Manuscripts of the «Cantigas de Santa Maria», ed. Stephen R. Parkinson, Oxford, Legen-
da, 2000, 132-153.
3 A análise que segue non inclúe cuestións tan importantes coma a notación musical e as prácticas asociadas,

exclusión que vén dada pola miña falta de competencia nesa área especializada. Remito o lector ás publi-
cacións de Manuel Pedro Ferreira, onde atopará as hipóteses mellor documentadas e máis coidadosa-
mente construídas.

15
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 16

INTRODUCIÓN Martha E. Schaffer

súa composición e construción, a representación de textos, os elementos deco-


rativos e estruturais incorporados e a súa manipulación como libros— as que
nos permiten identificar cambios e trasacordos, amais de albiscar posibles moti-
vacións tras delas, reflexionar sobre posibilidades de reconstruírmos prácticas e
métodos e así mesmo apreciar en toda a súa extensión os tipos de recursos, tanto
humanos coma económicos, que se investiron na empresa mariana de Afonso X.
Nas tres últimas décadas asistimos á lenta emerxencia de parte dos detalles con-
cretos de tales procesos, traídos á luz grazas ás forzadas pescudas académicas.
Ademais desenvolvéronse importantes proxectos destinados a divulgar e facilitar
o acceso ao material crítico4. Con todo, o panorama dista moito de estar com-
pletamente deseñado.
A visión integral que ofrece a consulta dos catro manuscritos superviventes
das Cantigas de Santa María constitúe un privilexio restrinxido a uns poucos.
Para acceder a tales obras, a maioría dependemos de materiais económicos e/ou
de acceso doado, mais eses materiais adoitan ser fragmentarios, selectivos. Canto
a proxectos de edición, tanto o marqués de Valmar (para a Real Academia Espa-
ñola) coma Walter Mettmann prepararon edicións textuais baseadas no manus-
crito que preserva o maior número de cantigas, E, introducindo notas a rodapé
e/ou en todo caso prestando atención secundaria ás variantes ofrecidas polos
outros manuscritos5. Nunha liña similar, Higinio Anglés preparou un facsímile
en branco e negro de E para acompañar o seu estudo musical6. Por desgraza no
último século soamente se publicou en facsímile a música de To, pero sen a

4 Dous dos proxectos máis destacados neste sentido son o BITAGAP, Bibliografía de Textos Antigos Galegos
e Portugueses (Arthur L-F. Askins, Harvey L. Sharrer, Aida Fernanda Dias e Martha E. Schaffer) e o do
Center for the Study of the Cantigas de Santa María da Universidade de Oxford, dirixido por Stephen
R. Parkinson. Ambos os dous poden consultarse en liña, en http://sunsite.berkeley.edu/PhiloBiblon e
http://csm.mml.ox.ac.uk respectivamente.
5 Cantigas de Santa María de don Alfonso el Sabio, ed. Leopoldo de Cueto, marqués de Valmar, 2 vols.,

Madrid, Luis Aguado, 1889 (reedición: Madrid, Real Academia Española, Caja de Madrid, 1990);
Afonso X o Sabio, Cantigas de Santa María, ed. Walter Mettmann, 2 vols., Coímbra, Acta Universitatis
Conimbricensis, 1959 (reedición: Vigo, Edicións Xerais de Galicia, 1981); e Afonso X o Sabio, Canti-
gas de Santa María, ed. Walter Mettmann, 3 vols., Madrid, Clásicos Castalia, 1986, 1988, 1989.
Stephen Parkinson está a traballar nestes momentos en «editar» definitivamente as Cantigas de Santa
María.
6 Higinio Anglés, La música de las Cantigas de Santa María del rey Alfonso el Sabio. Facsímil, transcripción

y estudio crítico, vol. 1. Facsímil del códice j. b. 2 de El Escorial, Barcelona, Deputación Provincial de
Barcelona, Biblioteca Central, 1964. (Nótese que a signatura de E foi modificada posteriormente).

16
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 17

CANTIGAS DE SANTA MARÍA INTRODUCIÓN

maior parte do texto7. En 1949 publicouse un facsímile temperán en branco e


negro das miniaturas de T como acompañamento dun estudo sobre as mesmas8.
Décadas despois, a edición facsimilar de Edilán reclamou a atención do público
académico e xeral sobre a parella de manuscritos T e F, coas súas magníficas
miniaturas9. O resultado desta serie de edicións e facsímiles publicados nos últi-
mos cen anos con claros obxectivos individuais, institucionais e comerciais foi
—curiosamente— que se viu atenuada, e non reforzada, a nosa percepción das
diferenzas entre os manuscritos e a «versión» das Cantigas de Santa María que
preserva cada un deles, e máis concretamente o desdebuxamento das diferenzas
entre os textos das cantigas. Entre estas curiosas consecuencias cóntanse casos de
confusión da numeración de composicións dun manuscrito coa doutro, ou
unha tese monolítica sobre as relacións entre determinados textos e imaxes
cando algúns deses textos poden carecer da correspondente «imaxe» nuns
manuscritos concretos, ou a fundamentación dun argumento na mise en page
dunha cantiga concreta nun dos manuscritos sen ter en conta que a disposición
da composición pode ser bastante diferente noutro, etcétera.
A anterior caracterización das dificultades asociadas co estudo especializado
das Cantigas de Santa María subliña a importancia principalísima da publica-
ción en 2003 por parte do Consello da Cultura Galega da edición facsimilar de
To, completa e cunha calidade extraordinaria. Tamén explica, ou iso espero, por
que a presente transcrición enche unha lagoa presente nos materiais que os estu-
dosos teñen ao seu dispor: ofrece unha representación autónoma e independen-
te dos contidos (non musicais) desa versión temperá das Cantigas de Santa
María.
A transcrición que aquí se ofrece é de vocación conservadora, pois pretende
respectar as complexidades do propio manuscrito e ilustralas para o usuario. Tal
e como sinala Henrique Monteagudo nas súas notas (p. IX) da edición facsimi-

7 Julián Ribera, La música de las Cantigas. Estudio sobre su origen y naturaleza con reproducciones fotográficas
del texto y transcripción moderna, Madrid, Revista de Archivos, 1922 (reeditado como vol. 3 da edición
do marqués de Valmar; véxase nota 3 deste texto).
8 José Guerrero Lovillo, Las Cántigas. Estudio arqueológico de sus miniaturas, Madrid, CSIC, 1949.
9 Afonso X o Sabio, Cantigas de Santa María: edición facsímil del Códice T.I.1 de la Biblioteca de San Loren-

zo el Real de El Escorial, siglo XIII, Madrid, Edilán, 1979 e Cantigas de Santa María: edición facsímil del
códice B.R. 20 de la Biblioteca Nazionale Centrale de Florencia, siglo XIII, Madrid, Edilán, 1989.

17
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 18

INTRODUCIÓN Martha E. Schaffer

lar, este manuscrito non debería ser valorado exclusivamente co criterio da cali-
dade dos seus materiais e da súa produción nin pola autoridade dos seus textos,
senón tamén en razón das correccións e emendas que rexistra, elementos que
revelan detalles acerca da confección deste manuscrito e da súa vida e manexo10.
Estas correccións e emendas esclarecen as prácticas que se seguían no obradoiro
e indican posibles relacións textuais cos manuscritos emparentados e con outras
versións de determinadas cantigas preservadas nos mesmos. Alén diso ofrecen a
oportunidade de albiscar a «poética» das Cantigas de Santa María, as preferen-
cias métricas, léxicas e lingüísticas que guiaban a compositores e editores. Así, os
criterios particulares aplicados á hora de preparar esta transcrición foron elabo-
rados co obxectivo de (1) salientar as complexidades do manuscrito e (2) forne-
cer unha ferramenta compatible co facsímile de 2003.
Canto ás normas e á presentación da transcrición aquí publicada, as abreviacións
foron desenvolvidas en cursivas, incluídas as que aparecen en superíndice. Como
queira que To, un códice relativamente xeneroso, adoita reservar unha liña de texto
para cada verso (ou medio verso), a abreviación non é tan frecuente como sería espe-
rable. Os casos en que determinei que o material en superíndice —en virtude da súa
posición respecto da liña de texto ou das esixencias do axuste da liña (xustifica-
ción)— foi engadido como corrección aparecen indicados como tales correccións.
Nesta transcrición usouse a negriña para grafar aqueles elementos —salvo as ini-
ciais— que no manuscrito aparecen copiados en tinta vermella. Inclúense (a) as
estrofas alternas do primeiro prólogo ou Invocación (o Prólogo A de Mettmann11),
(b) no índice, os primeiros versos do texto da cantiga (coas epígrafes copiadas en
tinta negra) e (c) no corpo da colección, as epígrafes e mais todas as ocorrencias do
refrán, excepto alí onde van acompañados de notación musical. As liñas de texto que
levan notación musical están sangradas. Os números de folio e os saltos de colum-
na indícanse na marxe dereita, e aí mesmo se coloca a numeración dos versos con-

10 Henrique Monteagudo, «Cantares con sões saborosos de cantar. Apuntamentos para un proemio», en
Afonso X o Sabio, Cantigas de Santa María. Edición facsímile do Códice de Toledo (To), Biblioteca
Nacional de Madrid (Ms. 10.069), Santiago de Compostela, Consello da Cultura Galega, 2003, VII-
-XIII. Monteagudo avanza algunhas desas emendas na p. XII.
11 Todas as mencións da edición das Cantigas de Santa María a cargo de Walter Mettmann refírense á edi-

ción de Castalia. Todas as referencias á presentación mettmanniana das cantigas identificaranse como
tales. Fóra diso, todas as referencias a composicións concretas fanse a cantigas individuais tal como apare-
cen en To.

18
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 19

CANTIGAS DE SANTA MARÍA INTRODUCIÓN

forme aparecen no manuscrito12. Esta numeración de liñas está pensada para facili-
tar o cotexo co volume facsimilar por parte do usuario, pero ten que pasar por alto
aspectos importantes tales como a relación entre a lonxitude do verso e o ancho da
columna no manuscrito, ou se os refráns incorporados ao texto se cantaban con igual
regularidade nas actuacións13. Por exemplo, non se pode pretender calcular o núme-
ro de versos por estrofa con base nesta numeración. Aínda que To, igual ca os outros
manuscritos que preservan versións das Cantigas de Santa María, copia os versos liña
a liña —non seriatim, coma se fosen prosa—, que o manuscrito se presente en prin-
cipio en dúas columnas significa que o ancho da columna establece unha restri-
ción14. Ademais, tras a primeira aparición coa notación musical, o refrán por vía da
regra limítase, como consecuencia do deseño do manuscrito, a só dúas liñas de texto
con independencia da súa lonxitude total15.
A tironiana substitúese polo signo <&>. Os trazos indican e reproducen o
infrecuente fenómeno da división de palabras na fin de liña. Malia que a maioría
destas divisións de palabras aparece nas epígrafes (no índice e na propia colección),
tamén hai algún caso na fin de verso. As liñas 39 e 41 da cantiga 71 (fol. 91r col. b)
son exemplos de divisións de palabras motivadas pola rima. Noutros casos pre-
séntase un verso longo como dúas liñas de texto máis curtas, de modo que a divi-
sión de palabra pode ser un recurso ao que recorren os copistas para axustar as
liñas. Nalgún caso esporádico o primeiro verso dunha cantiga aparece tronzado
porque a inicial decorativa con que comeza ocupa gran parte do espazo dispoñi-
ble na columna (por exemplo, cantiga 30, fol. 39r col. a).
Aínda que na miña transcrición non se reproducen as plicas16, si procurei escla-
recer determinadas cuestións de separación de palabras, inserindo en moitos casos un

12 Nótese que Mettmann «conta» as liñas impresas da epígrafe igual que os versos do texto. Nótese igual-
mente que á hora de numerar as liñas o índice foi tratado coma se fose unha «composición» única.
13 Sobre este último punto véxase Stephen R. Parkinson, «False Refrains in the Cantigas de Santa Maria»,

Portuguese Studies, 3 (1987), 22-55.


14 Uns poucos folios presentan unha soa columna de texto: véxanse fols. 21v-22v, 28v-29r, 48v-49r, 53v-55v,

60r-60v, 64v-69r. (Todas as referencias a folios remiten ao facsímile).


15 A partir das festas de Santa María, non obstante, o típico é copiar unha soa liña do refrán. A única excep-

ción é IX do último grupo de composicións engadidas en To (fol. 153r col. b a fol. 155v col. a, que se
corresponde coa cantiga 285 de Mettmann), a cuxo refrán se lle asignan dúas liñas de texto.
16 A plica utilízase en To para indicar elisións e marcar vogais homórgamas en contacto, función impor-

tante para a análise métrica (e lingüística). Con todo, a aplicación e o uso das plicas en To presenta, na
miña opinión, tal grao de irregularidade que a súa representación na transcrición apenas tería valor.

19
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 20

INTRODUCIÓN Martha E. Schaffer

espazo «editorial» entre corchetes e, en contadas ocasións, indicando con parénteses


a eliminación «editorial» dun espazo17. Algunhas destas decisións implican valora-
cións discutibles; preténdese que as lecturas que ofrezo enfoquen a atención do usua-
rio cara ás prácticas do manuscrito sen empecer a lectura do texto. Os usuarios que
cotexen o facsímile coa transcrición encontrarán que este uso de corchetes e parénte-
ses esclarece, por exemplo, que come é come (cantiga 41, l. 78; fol. 55r col. a, l. 12)
ou com[ ]e = com e (cantiga 63, l. 45; fol. 82v col. a, l. 4), mentres que com e é com
( )e = come (cantiga 27, l. 120; fol. 37r col. a, l. 24). Os corchetes tamén se empre-
gan para indicar insercións «editoriais», deliberadamente reducidas ao mínimo.
Canto á importante cuestión das correccións e emendas documentadas en To,
procede ofrecer unha explicación máis detallada do método de transcrición. Para
cada cantiga indiquei nunha nota a rodapé se existen liñas de texto con sinais de
borraduras18. Outras notas a rodapé sinalan erros obvios, correccións concretas dig-
nas de mención e indicacións de correccións ou emendas que quedaron sen facer19.
De feito, e tal como se afirma ao principio, o valor de To para os estudosos, tanto
dos textos coma dos manuscritos, é maior precisamente grazas a que testemuña un
amplo rango de correccións e emendas. O que non ofrezo nas notas, en troca, son
hipóteses sobre as mans responsables de cada corrección/emenda en concreto, nin
sobre a súa cronoloxía relativa ou datación20.
O manuscrito presenta correccións tanto formais coma informais. Considero que
a inserción dun til ou dunha cedilla esquecida constitúe unha corrección informal,
isto é, unha corrección introducida sen máis complicación pola persoa que repara na
falta: por exemplo, sata > sãta na cantiga 64, l. 105 (fol. 84r col. a). Outros exem-
plos inclúen unhas poucas correccións feitas en tinta azul21. Nalgúns casos o copis-
ta insire trazos correctores informais sobre un erro. Tales trazos posteriores modifi-

17 Evitáronse tales indicacións ata onde foi posible nas seccións en que o texto discorre por debaixo da
música. En razón da asignación típica dunha liña de texto a unha liña de verso (ou medio verso), por
vía da regra os copistas tiñan espazo dabondo. Atópase un caso interesante na cantiga 50 (fols. 62r e
62v), onde na porción de texto que discorre por debaixo da música as vogais das desinencias verbais en
ia se separan amplamente para acomodar os melismas musicais.
18 A soberbia calidade do facsímile de 2003 fai visibles a maioría delas, mais algunhas só se distinguen se

se examina o propio manuscrito.


19 A negriña úsase, alí onde é posible, para chamar a atención sobre elementos relevantes.
20 Tales hipóteses estudaranse con máis vagar no futuro.
21 De entre elas, a que mellor se ve no facsímile aparece no fol. 158r col. a, l. 6. O uso de tinta azul neste

caso apunta a que unha persoa que traballaba nas iniciais detectou e corrixiu o erro.

20
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 21

CANTIGAS DE SANTA MARÍA INTRODUCIÓN

can, por citar un par de exemplos de entre os moitos existentes, u por a ou e por a:
fura > fara (fol. 98r col. a, na segunda liña de texto debaixo da música); marie >
maria (fol. 145r col. b, l. 12); pecedos > pecados (fol. 7v col. b, l. 28). Outras correc-
cións menos formais, mais igualmente doadas de introducir, pasan por borrar unha
letra, un diacrítico, un trazo ou simplemente un anaco dun trazo; por exemplo, sen-
pre > senpr (cantiga 74, l. 5; fol. 94r col. b), bem > ben (cantiga 38, l. 141; fol. 50v,
col. b); Dos > Nos (cantiga 71, l. 25; fol. 91r col. b)22.
En contraste con eses esforzos informais, o proceso formal de levar a termo unha
corrección ou emenda no texto copiado adoita desenvolverse en varios estadios. En
primeiro lugar unha persoa que está a traballar no proxecto debe reparar no proble-
ma (ben un erro, ben un fragmento de texto que pode ou debe emendarse). A seguir
debe indicarse tal punto ou fragmento do texto: en To é frecuente atopar unha serie
de puntos por debaixo das letras ou unha raia fina que as risca, aínda que tamén se
usa moito un símbolo parecido a «±», a miúdo entreliñado23. Despois faise un apun-
tamento superficial da corrección ou emenda no manuscrito, quer na marxe esquer-
da, dereita, superior ou inferior, quer entreliñado. No seguinte paso unha persoa
borra o texto que foi marcado para eliminar e ás veces —non sempre— repara a
superficie. A corrección ou emenda cópiase acto seguido no espazo baleiro. O últi-
mo paso do proceso é borrar a nota marxinal ou interlineal que se trazara superfi-
cialmente como marca de corrección/emenda.
No que se cadra é o elemento máis famoso, To preserva unha proba tan clara
coma evidente de que a estrofa enteira dunha cantiga se podía reescribir co
obxectivo aparente de garantir que as rimas ou palabras rimantes dunha cantiga
non se repetisen24. Ocorre así coas substitucións de estrofas nas cantigas 74 e 77,
que seguen apuntadas na marxe inferior dos fols. 94v col. b e 99r, col. a respec-
22 Moitas destas correccións, a pesar de ser informais en aparencia e quizais difíciles de distinguir na páxi-
na, teñen como consecuencia unha modificación no número de sílabas dun verso (sobre todo se se
insire/elimina unha vogal), o que as fai merecentes de atención.
23 Cabe salientar que nunha ocasión, como mínimo, se utiliza tinta vermella para trazar os puntos subliñados.
24 Véxase Valeria Bertolucci Pizzorusso, «Primo contributo all’analisi delle varianti redazionali nelle Canti-

gas de Santa Maria», en Cobras e son. Papers on the Text, Music and Manuscripts of the «Cantigas de Santa
Maria», ed. Stephen R. Parkinson, Oxford, Legenda, 2000, 106-118, esp. pp. 113-115. Véxase tamén
Martha E. Schaffer, «Questions of Authorship: The Cantigas de Santa Maria», en Proceedings of the
Eighth Colloquium of the Medieval Hispanic Research Seminar, Andrew M. Beresford e Alan D. Deyer-
mond, eds., London, Departmento de Estudos Hispánicos, Queen Mary and Westfield College, 1997,
pp. 17-30 en pp. 23-24.

21
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 22

INTRODUCIÓN Martha E. Schaffer

tivamente, co texto orixinal aínda no seu sitio, agardando —ou iso supomos—
a ser borradas. Outras probas de borraduras previas visibles no manuscrito —e
no magnífico facsímile— suxiren que varias cantigas máis pasaron por un pro-
ceso parecido con ese mesmo obxectivo. Noutras palabras, mentres que os folios
94v e 99r preservan probas das primeiras fases do proceso de corrección/emen-
da, outros folios (por exemplo, fol. 115v col. a, cantiga 91) hoxe soamente ofre-
cen probas da última fase, pois o proceso quedou completado: unha emenda
copiada no lugar que ocupara un texto xa borrado, proba dalgunha marca apun-
tada e eliminada25. Por todo o anterior esta transcrición é todo o xenerosa posi-
ble canto a notas a rodapé a xeito de comentario sobre borraduras e correccións.
De igual xeito que o incompleto manuscrito florentino (F) nos serve para
comprender como se desenvolveu o complexo programa de miniaturas que
caracteriza F e mais T, To fornécenos información sobre como se copiaron, revi-
saron e modificaron os textos das cantigas26. Que To documente (por medio de
probas visibles, as borraduras moi especialmente) a práctica totalidade dos esta-
dios do proceso de corrección/emenda permite afondar na visión crítica do pro-
ceso de confección do manuscrito. To suxire como varias persoas traballaron no
texto a niveis diferentes e en momentos distintos. E o que é máis importante,
To revela de que maneira as persoas que interviñeron na produción do manus-
crito e/ou as que avaliaron posteriormente o proxecto traballaron no manuscri-
to para corrixir, emendar e/ou revisar as cantigas dunha ou doutra forma. Con-
fiamos en que a transcrición aquí ofrecida e o facsímile publicado con
anterioridade se complemeten mutuamente e conduzan a unha apreciación máis
profunda tanto do manuscrito en por si coma da colección de cantigas maria-
nas que preserva.

25 O caso é obvio: (a) a superficie do pergameo non se restaurou previamente e (b) o copista, que non era
a mesma persoa que copiara a estrofa nun principio, inseriu os versos emendados.
26 Desenvolvidas nun principio por Gonzalo Menéndez Pidal [«Los manuscritos de las Cantigas: cómo se

elaboró la miniatura alfonsí», Boletín de la Real Academia de la Historia, 150 (1962), 25-51], algunhas
destas ideas sobre os procesos de produción de miniaturas foron refinadas con posterioridade por
Amparo García Cuadrado (Las Cantigas: El Códice de Florencia, Murcia, Universidade de Murcia, 1993,
esp. pp. 57-74).

22
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 23

CANTIGAS DE SANTA MARÍA INTRODUCIÓN

AGRADECEMENTOS

Un proxecto desta natureza non só esixe ter acceso ao manuscrito, senón ter a
oportunidade de traballar con el moito tempo, dado que un libro complexo
adoita ir revelando os seus segredos pouco a pouco. Por esta razón a Biblioteca
Nacional de Madrid é acredora do meu agradecemento máis sincero por me
proporcionar acceso ao manuscrito en condicións xenerosas. Tamén me gustaría
expresar a miña fonda gratitude ao Consello da Cultura Galega pola súa pacien-
cia e transixencia cando me demorei, a causa de asuntos persoais, na finalización
deste proxecto. Henrique Monteagudo, secretario do Consello, ten todo o meu
agradecemento polas consideradas respostas e solucións que achegou aos pro-
blemas que fun topando no camiño. Stephen Parkinson é desde hai moitos anos
un colega moi estimado cuxa disposición tanto en concordar coas miñas con-
clusións coma en discrepar delas non fixo senón incrementar o meu interese
polas Cantigas de Santa María. De parella maneira Arthur L-F. Askins foi sem-
pre unha prezada fonte de sabedoría, unha caixa de resonancia fiable e un bo
amigo. Sobra dicir que a ningún dos amentados se lle ha imputar a responsabi-
lidade dos erros e lapsos cometidos por min.

23
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 24

Introduction
Martha E. Schaffer
University of San Francisco
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 25

NOTES ON THE PRESENT TRANSCRIPTION IN THE CONTEXT


OF MANUSCRIPT CONFECTION

The Cantigas de Santa Maria is often referred to as a work or as a collection of


Marian songs when, in fact, the four surviving contemporary manuscripts
demonstrate quite a different reality1. These manuscripts preserve and docu-
ment complex processes whereby the Alfonsine collection evolves from a pre-
sumed early collection of one hundred songs – which the To manuscript, here
transcribed, arguably represents2 – to a final collection of four hundred songs3.
The manuscripts hint at the kinds of consideration that the codex designers
gave to materials and decorative elements. They afford insight, by virtue of suc-
cessive additions of songs, into certain phases of composition and, perhaps,
shifts in tastes, goals, or the sources accessed. They suggest an interaction
between artistic and doctrinal – or even didactic – concerns. They illustrate tex-
tual revisions designed to remedy “shortcomings”. In other words, it is precise-
ly the differences between the manuscripts – their composition and construc-
tion, the representation of texts, the decorative and structural elements
incorporated and their handling as books – that allow us to identify changes and

1 The four contemporary manuscripts are Madrid, Biblioteca Nacional MS 10.069 or Toledo, To; San
Lorenzo, Biblioteca del Real Monasterio b.I.2 or El códice de los músicos, E; San Lorenzo, Biblioteca del
Real Monasterio T.I.1 or El códice rico, T; Firenze, Biblioteca Nazionale Centrale Banco Rari 20 or Firen-
ze, F. In this text, To, E, T, and F are used.
2 Among the publications that present this view of To, each with a unique approach relying on different

text components or manuscript elements, are Martha E. Schaffer, “Epigraphs as a Clue to the Concep-
tualization and Organization of the Cantigas de Santa Maria”, La Corónica, 19:2 (1991), 57-88, Manuel
Pedro Ferreira, “The Stemma of the Marian Cantigas: Philological and Musical Evidence”, Bulletin of
the Society of Cantiguieros, VI (1994), 58-98 (originally published, with several typographical errors, in
V (1993), 49-84) and Stephen R. Parkinson, “Layout and Structure of the Toledo Manuscript of the
Cantigas de Santa Maria”, in Cobras e son. Papers on the Text, Music and Manuscripts of the ‘Cantigas de
Santa Maria’, Ed. Stephen R. Parkinson, Oxford, Legenda, 2000, pp. 132-153.
3 The exclusion from the discussions below of such important issues as musical notation and associated

practices is a function of my lack of competence in that specialized area. I refer the reader to the publi-
cations of Manuel Pedro Ferreira for the most carefully-constructed and well-documented hypotheses
on this subject.

25
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 26

INTRODUCTION Martha E. Schaffer

shifts, and to contemplate motives for them, to consider how we might reconstruct
practices and methods, and to appreciate fully the types of resources, both
human and economic, invested in Alfonso’s Marian enterprise. During the past
thirty years some of the precise details concerning these processes, fleshed out
through painstaking scholarship, have slowly emerged. Too, larger projects
designed to make critical information widely and easily available have been
developed4. Nonetheless, the complete picture has not yet been painted.
The full view afforded by consultation of the four surviving manuscripts of the
Cantigas de Santa Maria is enjoyed by a privileged few. Most of us depend on affor-
dable and/or easily-available materials to access such works, but these are usually par-
tial, selective. In terms of editing projects, both the Marqués de Valmar (for the Real
Academia Española) and Walter Mettmann prepared text editions based on the
manuscript which preserves the greatest number of songs, E, footnoting and/or other-
wise giving secondary consideration to variants offered by the other manuscripts5.
In a similar vein, Higinio Anglés prepared a black-and-white facsimile volume of E
to accompany his longer musical study6. Regrettably, in the last century only the
music of To was published in facsimile, without most of its text7. An early black-
-and-white facsimile of T’s miniatures was published in 1949, as an accompaniment
to a study of those illuminations8. But decades later, the alluring miniatures of the

4 Two of the more important such projects are BITAGAP, Bibliografia de Textos Antigos Galegos e Portugue-
ses, Arthur L-F. Askins, Harvey L. Sharrer, Aida Fernanda Días, and Martha E. Schaffer and The Cen-
ter for the Study of the Cantigas de Santa Maria of Oxford University, under the direction of Stephen
R. Parkinson. Both of these can be consulted on-line at, respectively http://sunsite.berkeley.edu/Philo-
Biblon and http://csm.mml.ox.ac.uk.
5 Cantigas de Santa Maria de Don Alfonso el Sabio, ed. Leopoldo de Cueto, Marqués de Valmar, 2 vols.,

Madrid, Luis Aguado, 1889 (reprinted Madrid, Real Academia Española, Caja de Madrid, 1990),
Alfonso X, el Sabio, Cantigas de Santa Maria, ed. Walter Mettmann, 2 vols., Coimbra, Acta Universti-
tatis Conimbrigensis, 1959 (reprinted Vigo, Edicións Xerais de Galicia, 1981) and Alfonso X, el Sabio,
Cantigas de Santa Maria, ed. Walter Mettmann, 3 vols., Madrid, Clásicos Castalia, 1986, 1988, 1989.
Stephen Parkinson is presently engaged in “editing” definitively the Cantigas de Santa Maria.
6 Higinio Anglés, La música de las Cantigas de Santa María del rey Alfonso el Sabio. Facsímil, transcripción

y estudio crítico, vol. 1. Facsímil del códice j. b. 2 de El Escorial, Barcelona, Diputación Provincial de
Barcelona, Biblioteca Central, 1964. (Note that the call number for E was subsequently changed).
7 Julián Ribera, La música de Las Cantigas. Estudio sobre su origen y naturaleza con reproducciones fotográfi-

cas del texto y transcripción moderna, Madrid, Revista de Archivos, 1922 (reprinted as vol. 3 of the Mar-
qués de Valmar edition; see note 3 above).
8 José Guerrero Lovillo, Las Cántigas. Estudio arqueológico de sus miniaturas, Madrid, CSIC, 1949.

26
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 27

CANTIGAS DE SANTA MARÍA INTRODUCTION

heavily-illuminated twin manuscripts, T and F, were finally brought to attention of


the scholarly and general public with Edilán’s publication of facsimile volumes9. The
result of this sequence of editions and facsimiles produced over the past hundred
years, driven by distinct individual, institutional and commercial goals, has been
– peculiarly – to blur rather than sharpen our awareness of the differences between
the manuscripts and the “version” of the Cantigas de Santa Maria that each pre-
serves, and more particularly to blur the differences between the song texts. Among
such odd consequences are cases of confusion of one manuscript’s numbering of
compositions with that of another manuscript, or a monolithic argument about
relationships between certain texts and images when some of those texts may have
no corresponding “image” in particular manuscripts, or reliance for an argument on
the mise-en-page of a particular cantiga in one manuscript without considering that
the composition’s disposition may be quite different in another…and so on.
The above characterization of difficulties associated with Cantigas de Santa
Maria scholarship underscores the importance, first and foremost, of the publi-
cation in 2003, by the Consello da Cultura Galega, of the extraordinarily high-
quality, complete facsimile edition of To. It also explains, I hope, how the pre-
sent transcription fills a lacuna in materials available to scholars: it provides a
self-contained, independent representation of the (non-musical) contents of this
early version of the Cantigas de Santa Maria.
The transcription offered herein is a conservative one, intended to respect the
complexities of the manuscript itself and to illustrate these complexities for the user.
As Henrique Monteagudo points out in his notes (at p. IX) to the facsimile edition,
this manuscript should not be valued solely on the basis of the quality of its materi-
als and production or because of the authority of its texts, but also for the correc-
tions and emendations it records, elements which reveal details about the confection
of this manuscript, and about its life and handling10. These corrections and emen-
dations clarify workroom practices and indicate possible textual relationships with
9 Alfonso X, el Sabio, Cantigas de Santa María: edición facsímil del Códice T.I.1 de la Biblioteca de San
Lorenzo el Real de El Escorial, siglo XIII, Madrid, Edilán, 1979 and Cantigas de Santa María: edición fac-
símil del códice B.R. 20 de la Biblioteca Nazionale Centrale de Florencia, siglo XIII, Madrid, Edilán, 1989.
10 Henrique Monteagudo, “Cantares con sões saborosos de cantar”. Apuntamentos para un proemio”, in

Afonso X o Sabio, Cantigas de Santa María. Edición facsimile do Códice de Toledo (To), Biblioteca
Nacional de Madrid (Ms. 10.069), Santiago de Compostela, Consello da Cultura Galega, 2003, VII-
-XIII. Monteagudo previews some of these emendations on p. XII.

27
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 28

INTRODUCTION Martha E. Schaffer

its sibling manuscripts and with other versions of certain cantigas preserved in those
siblings. Further, they provide insight into the “poetics” of the Cantigas de Santa
Maria, into the metrical, lexical, and linguistic preferences that guided composers
and editors. Thus, the particular criteria applied in preparing this transcription were
elaborated with the goal of (1) highlighting the manuscript’s complexities and (2)
providing a tool compatible with the 2003 facsimile.
Concerning the norms and presentation of the transcription published here,
abbreviations have been expanded in italics, including those superscripted.
Because To, as a relatively generous codex, usually allows a text line to each verse
line (or half verse line), abbreviation is not as frequent as one might anticipate.
However, the cases for which I have determined that the superscripted material
– by virtue of its position relative to the line of text or the exigencies of line
management (justification) – has been added as a correction are noted as such.
In this transcription, bold face has been used for those text elements, except ini-
tials, copied in red ink in the manuscript. This includes (a) the alternate strophes of
the first prologue or Invocation (Mettmann’s Prólogo A)11, (b) in the index, the first
lines of the cantiga text (epigraphs being copied in black ink), and (c) within the body
of the collection, the epigraphs and all occurrences of the refrain except those accom-
panying the musical notation. Text lines copied under musical notation have been
indented. Folio numbers and column breaks are noted in the right margin, where the
lines of verse text – as they occur in the manuscript – have been numbered12.
Although this line numbering makes practical the user’s comparison to the facsimile
volume, it necessarily ignores such important issues as the relationship between line
length and manuscript column width, and whether the refrains copied into the text
would have been as regularly sung in performance13. Clearly, one cannot attempt to
calculate the number of verses per strophe, for example, in reliance on this numbe-
ring. Although To, like the other manuscripts preserving versions of the Cantigas de
Santa Maria, copies lines separately – as opposed to copying them seriatim, as if they
11 Any references to Walter Mettmann’s edition of the Cantigas de Santa Maria are to the Castalia edition.
All references to Mettman’s rendering of songs will be clearly designated as such. Otherwise, all references
to specific songs are to individual cantigas as they appear in To.
12 Note that Mettmann “counts” printed lines of the epigraph as well as lines of verse text. Too, please note

that for the purpose of line numbering, the index has been treated as a single “composition”.
13 On the latter subject, see Stephen R. Parkinson, “False Refrains in the Cantigas de Santa Maria,” Por-

tuguese Studies, 3 (1987), 22-55.

28
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 29

CANTIGAS DE SANTA MARÍA INTRODUCTION

were prose – the fact that the manuscript is primarily double-columned means that
column width acts as a constraint14. Furthermore, after its first appearance with musi-
cal notation, the refrain is routinely limited, primarily as a function of manuscript
design, to just two text lines regardless of its complete length15.
The tironian is replaced by the ampersand. Hyphens indicate and retain the
infrequent end-of-line word break. While most of these word breaks occur in
epigraphs (in the index and in the collection itself ), they occasionally appear at
the end of verse lines. Lines 39 and 41 of cantiga 71 (fol. 91r col. b) exemplify
word breaks that serve rhyme. In other cases, a single long verse line is rendered
as two shorter text lines, so that a word break might serve the copyists’ needs in
line management. Occasionally the first line of a song is broken because the deco-
rative initial with which it begins occupies a large amount of the available column
space (e.g. cantiga 30, fol. 39r col. a).
While plicas have not been noted in the transcription16, I have endeavored to
clarify some word separation issues, often inserting an “editorial” space between
square brackets and, on a few occasions, indicating a space “editorially” eliminated
by means of parentheses17. Some such decisions amount to judgment calls, and
it is hoped that these representations draw the user’s attention to manuscript
practice without hindering the reading of the text. For users comparing the fac-
simile to the transcription offered here, this use of brackets and parentheses clari-
fies, for example, come as come (cantiga 41, l. 78; fol. 55r col. a, l. 12) or com[ ]e
= com e (cantiga 63, l. 45; fol. 82v col. a, l. 4), and com e as com( )e = come (cantiga
27, l. 120; fol. 37r col. a, l. 24). Square brackets are also used to indicate “edi-
torial” insertions, purposely kept to a minimum.

14 A few folios have a single text column: see fols. 21v–22v, 28v–29r, 48v–49r, 53v–55v, 60r–60v,
64v–69r. (All references to folios are to the facsimile).
15 Following the festas de Santa Maria, however, only one line of the refrain is typically copied. The sole

exception is IX of To’s last cluster of appended songs (fol. 153r col. b to fol. 155v col. a, which corresponds
to Mettmann’s cantiga 285), for which song the refrain is allocated two text lines.
16 The plica is used in To to indicate elision and to mark like vowels in contact, a function important for

metrical (and linguistic) analysis. However, the application and use of plicas in To is, in my judgment,
sufficiently irregular to render their representation in the transcription of little value.
17 Such indications were avoided, to the greatest degree possible, in the sections where the text underlies music.

Because of the typical allocation of a text line to a verse (or half verse) line, the copyists usually had ample
room. An interesting case is cantiga 50 (fols. 62r and 62v), where in the portion of the text underlying music,
the vowels of verb endings in –ia are widely separated to accommodate the musical melismas.

29
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 30

INTRODUCTION Martha E. Schaffer

Concerning the important issue of the corrections and emendations docu-


mented in To, a more-detailed explanation of transcription practice is apposite.
For each cantiga, I have included in a footnote an indication of any text lines
that show evidence of erasure18. Additional footnotes point out obvious errors,
noteworthy individual corrections, and indications of corrections or emenda-
tions not made19. In fact, as declared at the outset, the visible evidence of a wide
range of corrections and emendations vastly enhances the value of To to both
the scholar of texts and the scholar of manuscripts. I do not, however, hypothesize
in these notes about individuals responsible for particular corrections/emendations
or about their relative timing or chronology20.
Both formal and informal corrections have been made in the manuscript. I
consider the insertion of a missing tilde or cedilha to be an informal correction,
that is, one made easily by the person who notices the need for it: for example
sata > sãta in cantiga 64, l. 105 (fol. 84r col. a). Other examples include a few
corrections made in blue ink21. In some cases the copyist inserts informal correc-
tive strokes over an error. Such overstrokes change, among numerous other
examples, u to a or e to a: fura > fara (fol. 98r col. a in the second line of text
underlying music); marie > maria (fol. 145r col. b, l. 12); pecedos > pecados (fol.
7v col. b, l. 28). Other less formal yet easy-to-effect corrections are erasures of a
single letter, diacritic, minim, or just a small portion of a stroke, for example
senpre > senpr (cantiga 74, l. 5; fol. 94r col. b), bem > ben (cantiga 38, l. 141; fol.
50v, col. b); Dos > Nos (cantiga 71, l. 25; fol. 91r col. b)22.
In contrast to such informal efforts, the formal process of making a correc-
tion or emendation to the copied text is usually realized in several stages. First,
someone working on the project must note the problem (whether an error or a
piece of text that could or should be emended). This point or piece of text must

18 The superb quality of the 2003 facsimile reveals most of these, but some remain discernible only by
examining the manuscript itself.
19 Boldface is used, where possible, to draw attention to relevant elements.
20 These hypotheses will be discussed more fully at a later date.
21 Of these, the most easily visible in the facsimile is on fol. 158r col. a, l. 6. The use of blue ink in this

case suggests that an individual working on initials noticed and corrected the error.
22 Many such corrections, while informal in appearance and perhaps difficult to discern on the page, have the

effect of changing the number of syllables in a line – especially if a vowel is inserted/deleted – and therefore
merit attention.

30
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 31

CANTIGAS DE SANTA MARÍA INTRODUCTION

then be marked: a series of dots beneath or a thin line through letters are com-
mon in To, although a symbol similar to “±” is frequently used, often interlinearly23.
Next, the correction or emendation is lightly jotted onto the manuscript, in a
left, right, upper or lower margin, or interlinearly. Now, someone erases the text
marked for elimination, perhaps – but not always – repairing the surface. The
correction or emendation is then copied into that empty space. The final step
in the formal process is to erase the lightly-jotted interlinear or marginal note
that served as the prompt for correction/emendation.
Most famously, perhaps, To preserves clear and full evidence that an entire
strophe of a song could be rewritten with the apparent goal of ensuring that all
rhymes or rhyme words in a given song would be unique24. This is the case with
the strophe substitutions for cantigas 74 and 77, jotted into the lower margins
on fols. 94v col. b and 99r, col. a respectively, with the original text still in place,
awaiting – we assume – erasure. But additional evidence of previous erasures visi-
ble in the manuscript – and in the superb facsimile – suggests that several other
cantigas underwent a similar process with this goal in mind. In other words,
whereas folios 94v and 99r preserve evidence of the early stages in the formal
correction/emendation process, other folios (e.g. fol. 115v col. a; cantiga 91)
today yield only evidence of the last stage, the process fully completed: an emen-
dation copied where text had previously been erased, evidence of any prompt
having been removed25. For these reasons, in this transcription commentary in
footnotes on erasures and corrections has been as generous as possible.
As the incomplete Florentine manuscript (F) informs our understanding of
how the complex program of miniatures that characterize F and T was pro-
duced, To informs our view of how the song texts were copied, proofed, and

23 It is noteworthy that on at least one occasion red ink is used for underdotting.
24 See Valeria Bertolucci Pizzorusso, “Primo contributo all’ analisi delle varianti redazionali nelle Cantigas
de Santa Maria”, in Cobras e son. Papers on the Text, Music and Manuscripts of the ‘Cantigas de Santa
Maria’, ed. Stephen R. Parkinson, Oxford, Legenda, 2000, pp. 106-118, esp. pp. 113-115. See also
Martha E. Schaffer, “Questions of Authorship: The Cantigas de Santa Maria”, in Proceedings of the
Eighth Colloquium of the Medieval Hispanic Research Seminar, Andrew M. Beresford and Alan D. Deyer-
mond, eds., London, Department of Hispanic Studies, Queen Mary and Westfield College, 1997, pp.
17-30 at pp. 23-24.
25 This case is an obvious one: (a) the surface of the parchment was not restored before (b) the copyist, a

person other than the copyist who copied the strophe originally, inserted the emended verses.

31
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 32

INTRODUCTION Martha E. Schaffer

modified26. The fact that To documents (by means of visible evidence, not the
least important of which is erasures) virtually all stages in the correction/emen-
dation processes affords critical insight into how the manuscript was confected.
To suggests how individuals engaged the text at various levels, at different times.
More importantly, To reveals how those who intervened in the production of
the manuscript and/or those who later evaluated the project worked on the
manuscript to correct, emend, and/or otherwise reconsider the songs. It is
hoped that the transcription of offered here and the facsimile published earlier
enhance one another and lead to a fuller appreciation of both the manuscript
and the collection of Marian songs it preserves.

26 First articulated by Gonzalo Menéndez Pidal [“Los manuscritos de las Cantigas: Cómo se elaboró la
miniatura alfonsí”, Boletín de la Real Academia de la Historia, 150 (1962), 25-51], Amparo García
Cuadrado later refined some of these ideas about the processes involved in miniature production (Las
Cantigas: El Códice de Florencia, Murcia, Universidad de Murcia, 1993, esp. pp. 57-74).

32
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 33

CANTIGAS DE SANTA MARÍA INTRODUCTION

ACKNOWLEGMENTS

A project of this nature require not only access to the manuscript, but the
opportunity to work with it over time, since a complex book generally yields its
secrets slowly. For this reason, the Biblioteca Nacional de Madrid deserves my
sincere thanks for providing access to the manuscript under generous condi-
tions. I would also like to express deep gratitude to the Consello da Cultura
Galega for their patience and forbearance with my delays, occasioned by per-
sonal matters, in finishing this project. Henrique Monteagudo, Secretary of the
Consello, is owed my appreciation for his thoughtful responses to queries and
solutions for problems I encountered along the way. Stephen Parkinson has
been for many years a valued colleague and my engagement of the Cantigas de
Santa Maria has been enhanced by his willingness to both agree and disagree
with my conclusions. Similarly, Arthur L-F. Askins has been an esteemed source
of wisdom, a reliable sounding board, and a good friend. Needless to say, none
of the above should be held responsible for my errors or lapses.

33
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 34

Índice
autores & textos

Index
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 35

6 LIMIAR
Henrique Monteagudo

10 FOREWORD
Henrique Monteagudo

14 INTRODUCIÓN
Martha E. Schaffer

24 INTRODUCTION
Martha E. Schaffer

37 TRANSCRICIÓN DAS CANTIGAS DE SANTA MARÍA


(CÓDICE DE TOLEDO, TO)
THE CANTIGAS DE SANTA MARÍA TRANSCRIPTION
(TOLEDO CODEX, TO)
Martha E. Schaffer
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 36
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 37

TRANSCRICIÓN DAS CANTIGAS


DE SANTA MARÍA (CÓDICE DE
TOLEDO, TO)

THE CANTIGAS DE SANTA


MARÍA TRANSCRIPTION
(TOLEDO CODEX, TO)

Martha E. Schaffer
Universidade de San Francisco
University of San Francisco
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 38
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 39

CANTIGAS DE SANTA MARÍA (CÓDICE DE TOLEDO, TO)


THE CANTIGAS DE SANTA MARÍA (TOLEDO CODEX, TO)

Don Afonsso de Castela [fol.1r] col. a este liuro com achey


de Toledo de Leon fez. a onrr[ ]e a loor 20
Rey. e ben des Copostella1
ta o Reyno d[ ]aragõ Da uirgen santa maria
que este madre de deus
De Cordoua. de Jahen 5 en que ele muito fia
de Seuilla outrossi porẽ dos miragres seus
& de Murça u gran bẽ
lle fez deus com aprendi Fez cẽ cãtares. & sões2 25
saborosos de cantar
Do algarue que gãou todos de sẽnas razões
de mouros & nossa fe 10 com y podedes achar
meteu y. & ar poblou
badaloz que Reyno e A primeyra cãtiga e de loor de3 col. b
santa maria; emẽtando los sete go-
Muit antigu[ ]e que tolleu yos que ouue de seu fillo. e começa
a mouros Neul[ ]e. Xerez Des[ ]oge mais quer[ ]eu trobar
Beger. Medina prendeu 15 pola sennor onrrada 5
& Alcala doutra uez en que deus quis carne fillar
bẽeita e sagrada
E que dos Romãos Rey
e. per dereit e Sẽnor A segũda como santa maria
pareceu en toledo a sãt alifõsso

1 Erro / Error: Copostela > Cõpostela.


2 Marcado (de varios xeitos) para ser substituído / Marked (variously) for replacement: Fez cẽ cãtares. &
sões > Fezo cãtares. cõ sões.
3 Borraduras / Erasures: ll. 3, 10, 11, 19, 27, 35, 43, 53, 55, 68, 77, 139, 146, 153, 190, 196, 204, 212,

219, 226, 229, 233, 248, 249, 256, 266, 268, 270, 273, 275, 277, 282, 288, 289, 290, 291, 296, 303,
306, 312, 320, 327, 331, 337, 343, 347, 363, 377, 390, 412, 440, 441, 442, 536, 545, 593, 665, 682,
706, 710, 723-726, 727-730, 741-744, 745-748.

39
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 40

[INTITULATIO/ÍNDICE] Afonso X

& deull ṽa alua que trouxe de para- 10 que a ssa graça ponna
iso cõ que dissesse missa. e começa sobre nos por que errar
Muito deuemos uarões non nos faça nen pecar
loar a santa maria o demo sen uergonna
que sas graças e seus dões
da. a quen por ela fia 15 A setẽa como santa maria guar- 50
dou de morte a onrrada dona de
A terceyra. como santa maria roma a[ ]que o demo acusou pola
fez cobrar a theofilo a carta que fazer queimar. e começa
fezera cono demo u se tornou Sẽpre seia bẽeita e loada
seu uassalo. e começa sãta maria a noss auogada 55
Mais nos faz santa maria 20
a seu fillo perdõar A outaua como sãta maria fez
que nos per nossa folia en rocamador decender ṽa can-
llimos falir e errar dea na uiola do iograr que cã-
taua ent4[ ]ela. e[ ]a loaua. e começa col. b
A quarta. como santa maria A uirgen santa maria 60
guardou ao fillo do iudeu que 25 todos a loar deuemos
nõ ardesse que seu padre dei- cãtand e con alegria
tara no forno. e começa quantos seu bẽ atendemos
A madre do que liurou
dos leões daniel A nouẽa como santa maria fez
essa do fogo guardou [fol. 1v] col. a en sardonay preto de domas 65
un minyo d[ ]irrael que a ssa omagen que era pĩta-
da en ṽa tauoa. se fezesse carne
A quĩta como sãta maria resoci- e manas oyo. e começa
tou ao minỹo que o iudeu ma- Por que nos aiamos
tara por que cantaua gaude senpre noit e dia 70
uirgo maria. e começa. 30 dela renenbrãça
A que do bon rey daui en domas achamos
de seu linage decende que santa maria
nenbralle creed a[ ]mi fez gran demostrãça
de quen por ela mal prende
A dezẽa e de loor de sãta maria 75
A sesta como santa maria li- 40 com[ ]e fremosa e bõa e a gran po-
urou a abadessa prenne que ador- der. e começa.
mecera ant[ ]o seu altar chorãdo Rosa das rosas. e flor das flores
e começa dona das donas sẽnor das sẽnores
Santa maria amar
deuemos muit e rrogar 45

4 Erro / Error: ent[ ]ela > ant[ ]ela.

40
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 41

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [ÍNDICE]

A .xi. e como santa maria. tolleu [fol. 2r] col. a de poder santa maria
a alma do mõge que[ ]ss afogara no mais de quãtos santos son
rio. ao demo. e fezeo resocitar
e começa A .xvi. como santa maria fez fazer
Macar ome per folia aos babous que crian a seda 120
agỹa caer pod en pecado 85 duas toucas. por que a dona
do ben de santa maria que os guardaua lle prometera
non deu[ ]a seer desesperado ṽa e non lla dera. e começa
Por nos de dulta tirar
A .xii. como santa maria cõuerteu praz a santa maria 125
un caualeyro namorado que[ ]ss de seus miragres mostrar
ouuera desesperar. por que nõ 90 fremosos cada dia
podia auer sa amiga. e começa
Quẽ dona fremosa A .xvii. como santa maria fez
e bõa quiser amar nacer ṽa flor na boca ao creri-
am[ ]a groriosa go que[ ]a loaua despois que foi 130
e non podera errar 95 morto. e era en semellança de
lilio. e começa
A .xiii. como santa maria se quey- Madre de deus nõ pod errar
xou en toledo eno dia de sa festa quen en[ ]ti a fiança
d[ ]agosto por que os iudeus cro-
cefigauã ṽa omagen de cera a A .xviii. como santa maria fillou 135
semellãça de seu fillo. e começa 100 uengãça dos tres caualeiros
O que a santa maria mais despraz que mataran seu eẽmigo ant[ ]o
e de quen a o seu fillo pesar faz seu altar. e começa [fol. 2v] col. a
Gran sandece faz
A .xiiii. como santa maria guar- Quen se por mal filla 140
dou o ladrõ que non morresse con[ ]a que de deus
na forca. por que[ ]a saudaua. e 105 e madre & filla
começa
Assi como ieso cristo A .xix. como santa maria aiudou
estando na cruz saluou a enperadriz de roma a sofrer as
un ladrõ assi sa madre col. b grandes coitas per que passou. 145
outro de morte liurou 110 e começa.
Qvenas coitas deste mundo
A .xv. como santa maria rogou ben quiser soffrer
a seu fillo pola alma do mõge santa maria deue
de san pedro por que rogaran sempr ante si põer 150
todolos sãtos e o nõ quis fazer
senon por ela. e começa 115 A .xx. e de loor de santa maria por
Par deus muit e grã razõ quantas mercees nos faz & co-
meça.

41
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 42

[ÍNDICE] Afonso X

Uirga de iesse Non deuemos por marauilla tẽer


quen te soubesse 155 da madre do uencedor senpre uẽcer.
loar como mereces
e sen ouuesse A .xxvj. cõmo santa maria fez auer
per que dissesse fillo a ṽa moller manỹa & de-
quanto por nos padeces. pois morreu lle & resocitoullo. 195
& começa.
A .xxi. como santa maria mandou 160 col. b Santa maria
que fizessen bispo ao crerigo pod enfermos guarir
que dizia senpre sas oras. & come- quando xe quiser
ça. e mortos resorgir. 200
Mvito pũna dos seus onrrar
senpre santa maria. 165 A .xxvij. como santa maria deffẽ-
deu costanti( )noble dos mouros que
A .xxij. como santa maria guardou a cõbatian. & a cuidauan fillar. &
a un laurador que non morresse das começa.
firidas que[ ]le daua un caualeiro & Todo logar mui ben pode 205
seus omes. e começa. seer deffendudo
Muy grã poder a a madre de deus 170 o que a santa maria
de defender e[ ]d anparar los seus. a por seu escudo.

A .xxiii. como santa maria acrecen- A .xxviij. como santa maria liurou
tou o vĩo no tonel por amor da a moller prenne que non morresse 210
bõa dõa de bretãna. & começa. no mar. & fezlli auer fillo dẽtro
Como deus fez vĩo. d[ ]agua 175 nas ondas. & começa.
ant archetecrĩo Acorrer nos pode
bẽ assi depois sa madr e de mal guardar
acrecentou o vĩo. a madre de deus 215
se por nos nõ ficar.
A .xxiiij. como santa maria ioigou
a alma do romeu que ya a santiago 180 A .xxix. como santa maria fez pa-
que se matara na carreira por enga- recer nas pedras omagẽes a ssa col. b
no do diaboo que tornas a o corpo. semellança & começa.
e fizesse pẽedença. & começa. Nas mentes senpre tẽer 220
Nõ e grã cousa se sabe deuemo las sas feituras
bon iuyzio dar 185 da uirgẽ pois receber
a madre do que o mundo as foron as pedras duras.
tod a de iuygar.
A .xxx. e de loor de santa maria
A .xxv. cõmo santa maria fillou das marauillas que deus fez por 225
a sinagoga dos iudeus. & fez dela [fol. 3r] col. a ela. e começa.
eigreia. & começa. 190

42
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 43

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [ÍNDICE]

Deus te salue groriosa o mundo fez 260


reĩa maria seria de bon sen.
lume dos sanctos fremosa
e dos ceos uia. 230 A xxxv. e como santa maria le-
uou en saluo o romeu que caera
A xxxja. e como santa maria seruiu no mar. & o guyou per so[ ]a agua
en logar da mõia que se foi do mões- a o porto ante que chegas o batel. 265
teiro. e começa. & começa.
De uergõna nos guardar Gran poder a de mandar
punna toda uia. 235 o mar e todolos5 uentos. col. b
e de falir e d[ ]errar a madre daquel que fez
a uirgen maria todolos6 quatr elemẽtos. 270

A .xxxija. como santa maria leuou A xxxvi. e como santa maria fillou
o boi do aldeão de segouia que[ ]ll [fol. 3v] col. a dereito do iudeu pola desonrra que
auia prometudo e non llo queria 240 fizera a sua omagẽ. & começa.
dar. e começa. Gran dereit que fill o demo
Tãto se deus me perdon por escarmento 275
son da uirgẽ cõnoçudas quen cõtra santa maria
sas mercees que quinnõ filla atreuimento
querẽ end as bestas mudas 245
A xxxvii. e como santa maria
A xxxiija. como santa maria defendeu apareceu no maste da naue
a cidade de cesaira do enperador iuy- de noite que ya a bretãna. e a 280
ão. e começa. guardou que nõ perigoasse. &
Todolos santos que son no ceo começa.
de seruir muyto an grã sabor 250 Muit amar deuemos
sancta maria a uirgen madre en nossas uoõtades.
de ieso cristo nostro sennor. a sẽnor que coitas 285
nos toll e tenpestades.
A xxxiiija. como santa maria amẽa-
çou o bispo que descomũgou o creri- A xxxviij. como a ymagẽ de
go que nõ sabia dizer outra missa 255 santa maria falou en testimonio
se nõ a sua. e começa. entr[ ]o crischao7 & o iudeu. & co-
Quen loar podia meça. 290
com ela querria Pagar ben pod8 o que deuer
a madre de quen o que a madre de deus fia.

5 Corrixido (escrito por riba) / Corrected (by overwriting): todosos > todolos.
6 Corrixido (escrito por riba) / Corrected (by overwriting): todosos > todolos.
7 Erro / Error: crischao > crischão.
8 Corrixido (escrito por riba) / Corrected (by overwriting): pon > pod.

43
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 44

[ÍNDICE] Afonso X

A xxxviiij. como santa maria A xLiiij. e como santa maria gua- 330
fez cobrar seu pe a o ome que[ ]o receu o que era sandeu e começa.
tallara cõ coita de door 295 A uirgẽ madre de nostro sẽnor
& começa. ben pode dar seu siso
Miragres fremosos [fol. 4r] col. a a o sandeu pois a o pecador
faz por nos santa maria faz auer parayso. 335
e marauillosos.
A xLva. e como santa maria sacou
A xLa. cantiga de loor de santa 300 dous escudeiros de priiõ. e começa.
maRia de como deus nõ lle pode Prijõ forte nẽ dultosa
dizer de nõ do que lle rogar nẽ ela nõ pod os presos tẽer
a nos. & começa. a pesar da groriosa. 340
Muito ualuera mais se deus m[ ]ãpar
que nõ fossemos nados 305 A xLvia. e como santa maria gua-
se[ ]nos nõ desse deus a que rogar receu o que era sordo e mudo. e
uay. por nossos peccados. começa
Ben pod a sẽnor sen par [fol. 4v] col. a
A xLia. e como a omagẽ de santa fazer oyr & falar.
maria tendeu o braço & tomou
o de seu fillo que queria caer da pe- 310 A xLvij. e como santa maria gua- 345
drada que lle dera o tafur. de que sayu receu a o que[ ]xelle torcera a boca
sangue. e começa. por que descreera ẽ[ ]ela. e começa.
Poys que deus quis da uirgen fillo Fol e o que cuida que nõ poderia
seer por nos peccadores saluar fazelo que quisesse santa maria.
por ende non me marauillo 315 col. b
se[ ]lle pesa de quen lle faz pesar. A xLviij. e como santa maria gua- 350
receu a moller do fogo de san
A xLij. e como santa maria marçal que[ ]ll auia comesto todo
tornou a minỹa que era garrida o rostro. e começa.
corda. & leuoa sigo a paraiso. Par deus tal sẽnor muito ual
e começa. 320 que toda door toll e mal. 355
Ay santa maRia
quen se por uos guia A xLviiija. e como santa maria deu
quit e de folia o fillo a ũa bõa dona que[ ]o deitara
e senpre faz ben. en pĩnor. & crecera tanto a usu-
ra que o nõ podia quitar. e começa
A xLiij. e como santa maria guar- 325 Sãta maria sẽpr os seus aiuda 360
dou a sa omagẽ que a nõ queimas e os acorr a gran coita sabuda.
o fogo. e começa.
Torto seria grãd e desmesura
de prender mal da uirgẽ sa fegura.

44
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 45

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [ÍNDICE]

A La. e dos .vij. pesares que uiu santa por que oya sa missa cada dia. e
maria do seu fillo. e come9 comença.12 395
Auer nõ poderia Non pode prender
lagrimas que chorasse 365 nũca morte uergonnosa
quantas chorar querria aquele que guarda [fol. 5r] col. a
se[ ]m ante nõ uẽbrasse.10 a uirgen groriosa.
como santa maRia
uiu cõ[ ]que lle pesasse A Liiiia. e como santa maria fez 400
do fillo que auia 370 oyr & falar a o que era sordo &
ante que[ ]a leuasse mudo en toledo. e começa.
Santa maria os enfermos sãa
A Lia. e como santa maria sacou col. b e os sãos tira de uia uãa.
de uergõna a un caualero que ouue-
ra seer en a lid en sant esteuan A Lva. e como santa maria tolleu 405
de gormaz de que nõ pod y seer 375 a o demo o mỹo13 que[ ]lle dera sa ma
polas tres missas suas que oyu. e dre con sanna de seu marido
começa por que cõcebera del dia de pascoa.
Qvuen11 ben seru[ ]a madre e começa.
do que quis morrer Con seu bẽ sẽpre uẽ en ayuda 410
por nos nunca pod 380 cõnoçuda de nos santa maria.
en uergonna caer.
A Lvia. e como santa maria reso-
A Lija. e de como a moller que o citou un minỹo en santa maria
marido leixara en comenda a de salas. e começa.
santa maria nõ podo a çapata Por que e santa maria 415
que[ ]lle dera seu entendedor meter 385 leal e muy uerdadeira.
no pee nẽ descalçar. e começa. por en muito[ ]ll auoreçe
Qvẽ mui quiser a paraura mentireira
o que ama guardar.
a santa maRia A Lvij. e com[ ]o crerizõ meteu
o deu[ ]a encomendar. 390 o anel eno dedo da omagẽ de santa 420
maria. e a omagẽ encolleu o
A Liij. e como santa maria guar- dedo cõ[ ]el. e começa.
dou un priuado do conde de tolo- A uirgen muy groriosa
sa que nõ fosse queimado no forno reỹa espirital.

9 Erro / Error: come > começa.


10 Erro / Error: uẽbrasse > nẽbrasse.
11 Erro / Error: Qvuen > Quen.
12 Erro / Error: comença > começa.
13 Erro / Error: mỹõ > minỹo.

45
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 46

[ÍNDICE] Afonso X

dos que ama e ceosa 425 leyro en cuia erdade estaua. e[ ]a


ca nõ quer que façã mal deu aos frades de mõssarraz a[ ]que[ ]a 460
el queria uender. e começa.
A Lviija. e de como o caualeiro que per- col. b Tãto son da groriosa
dera seu açor. & foyo pedir a santa seus feitos mui piadosos
maria de salas. & estando na que fill aos que an muito
igreia posoulle na mão. e 430 e da aos menguadosos 465
começa.
Quẽ fiar na madre do saluador A .Lxiiia. como santa maria guy-
nõ perdera rẽ de quanto seu for ou os romeus que yan a seixõ
e errarã de noite. e começa
A Lviiija. e como a omagẽ de Ben com aos que uã per mar
sẽa14 maria que un mouro guar- 435 a estrela guya. 470
daua en sa casa onrrada mẽte outrossi aos seus guiar
e deitou leite das tetas. & come- uai santa maria
ça.
Por que aian de seer A .Lxiiij. e como a omagẽ de
seus miragres mais sabudos 440 santa maria alçou o gẽollo por
da uirgen. de les fazer receber o colbe da saeta por guar- 475
uay ant omees descreudos. dar o que estaua pos ela. e começa
A madre de deus
A Lxa. e de loor de santa maria deuemos tẽer mui cara
que mostra por que razõ encar- por que aos seus col. b
no nostro sẽnor ẽ[ ]ela. e começa. 445 sẽpre mui ben os ãpara 480
Nõ deue null ome
desto per[ ]ren dultar. A .Lxv. e como sãta maria fez
que deus ena uirgen ao ome bõo conocer que tragia
uẽo15 carne fillar. cõssigo o demo por seruẽte que[ ]o
queria matar senon pola ssa oraçõ
A Lxia. e de como santa maria guar- [fol. 5v] col. a que dizia. e começa 485
dou o mõge que o demo quis espan- A reỹna groriosa
tar polo fazer perder. e começa. tãt e de gran sanctidade
Uirgẽ santa maria que cõ esto nos deffẽde
guarda nos se[ ]te praz do dem e de ssa maldade
da gran sabedoria 455
que eno demo iaz. A Lxvia. de como santa maria 490
fez uiĩr las cabras mõtesas
A Lxija. de como sãta maria a mõssarrad. & se leixauã ordĩ-
tolleu a agua da fõte ao caua-

14 Erro / Error: sẽa > sc̃a (=santa).


15 Erro / Error: veõ > vẽo.

46
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 47

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [ÍNDICE]

nar a os mõges cada dia. e come- cĩco salmos que dizia a onrra das
ça. cĩco leteras que a no seu nome
Mvi gran dereit e 495 e começa. col. b
das bestias obedecer Gran dereit e de seer 530
a santa maria seu miragre muy fremoso
de que deus quis nacer. da uirgen de que nacer
quis poR nos deus grorioso.
A Lxvii. e de como santa maria
guareceu o mocço16 pegureiro 500 A Lxxii. e de como santa maria
que leuarõ a seixõ. & lle fez saber fez guarecer os ladrões que 535
o testamẽto das escrituras ma- foran tolleitos por que rouba-
car nũca leera. e começa. rã ũa dona & sa cõpãna que
Como pod a groriosa yan en romaria a mõssarrad
mui bẽ enfermos sãar. 505 e comeca.17
assi aos que nõ saben Mvi grãdes noyt e dia 540
pode todo saber dar. deuemos dar por ende
nos a santa maria
A Lxviij. e de como santa maria [fol. 6r] col. a graças por que defende
auẽo as duas cõbooças que se que- os seus de dano
riã mal e começa. 510 e sen engano 545
A groriosa grandes faz en saluo os guia.
miragres por dar a nos paz.
A Lxxiii. e de como santa ma-
A Lxviiij. e de como santa maria ria desuiou a mõia que se non
guareçeu cõ seu leite o mõge fosse cõ un caualeiro cõ que po-
doẽte que cuidauã que era morto & 515 sera de[ ]ss[ ]ir. e começa. 550
começa De muitas guisas
Toda saude da santa reỹna nos guarda de mal
uen. ca ela e nossa meezĩa. santa maria
tan muit e leal.
A Lxxa. e de loor de santa maria
do departimẽto que a entre au[ ]e 520 A Lxxiiij. e de como santa ma- 555
eua. & começa ria guareceu a moller que
Entre au[ ]e eua feçera matar seu gẽrro polo
gran departiment a mal prez que[ ]ll apoỹa cõ el que nõ [fol. 6v] col. a
ardeu no fogo en que a meterõ
A Lxxi. e de como santa maria e começa. 560
fez naçer as .v. rosas na boca 525 Na mal andança
do monge depos sa morte polos noss anparãça

16 Erro / Error: mocço > moço.


17 Erro / Error: comeca > começa.

47
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 48

[ÍNDICE] Afonso X

ẽ18 esperança. De muitas guisas mostrar


e santa maria. sse nos quer santa maria.
por se[ ]nos fazer amar.
A Lxxv. e de como o crucifisso 565
deu a palmada a onrra de sa A Lxxx. e de loor de santa maria
madre a a mõia que posera de[ ]ss[ ]ir das cĩco leteras que a no seu no- 600
cõ seu entendedor. e começa. me. & o que queren dizer. & começa.
Qvena uirgen ben seruir Eno nome de maria
nunca podera falir. 570 cĩque letera nõ mais y[ ]a.

A Lxxvi. e de como santa maria A Lxxxi. e de como santa maria [fol. 7r] col. a
guareceu cõ seu leite da grand guareceu a moller que chagara 605
enfermedade o clerigo que a loaua. seu marido por que a nõ podia
e começa. auer a ssa guisa. & começa.
Non e sẽ guisa d[ ]ẽffermos sãar 575 Grã piedat & mercee & nobleza
o santo leite que deus quis mamar. daquestas tres a na uirgen assaz
tã muit[ ]ẽ[ ]que maldade nẽ20 crueza 610
A Lxxvii. e de como santa ma- nẽ descousimẽto nũca[ ]lle praz
ria fez a o clerigo que[ ]lli prometera
castidade & se casara; que leixasse A Lxxxij. e de como santa maria
sa moller. & a fosse seruir. e 580 deceu do ceo en ṽa igreia ante todos.
começa. & guareceu quantos enfermos y iaziã.
Qven leixar santa maria que ardiã do fogo de san marçal. & 615
por outra fara folia. começa.
A uirgẽ nos da saud e tolle mal
A Lxxviij. e de como santa maria tant a en[ ]ssi grã uertud esperital
feç19 a un bispo cantar missa 585
& deull[ ]a uestimenta cõ que a di- A Lxxxiij. e como santa maria gãou
sesse & leixoulla quando se foy. col. b de seu fillo que fosse saluo o caualeiro 620
e começa. malfeitor que cuidou de fazer un mõ-
Qvãtos en santa maria esteiro & morreu ante que[ ]o fezesse
esperança an 590 e começa.
bẽ se porra sa fazenda. A uirgen santa maria
tant e de grã piedade 625
A Lxxviiij. e de como santa ma- que a o pecador colle
ria faz en cõstantinoble deçer por feito a uoontade.
un pano ant[ ]a sa omagen.
& começa. 595 A Lxxxiiij. e de como santa maRia
se uĩgou do escudeiro que deu o cou-
18 Erro / Error: ẽ > e.
19 Corrixido (escrito por riba) / Corrected (by overwriting): fet > feç.
20 Corrixido (escrito por riba) / Corrected (by overwriting): nĩ > nẽ.

48
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 49

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [ÍNDICE]

ce na porta da[ ]ssa igreia. e começa. 630 A Lxxxviiii. e de como santa ma- 660
Mal ss[ ]a end achar ria tornou a casula21 branca que
quẽ quiser desonrrar tingera o uĩo uermello. & começa [fol. 7v] col. a
santa maria. col. b Ben pod as cousas feas
fremosas tornar
A Lxxxv. e de como santa maRia a que pod os pecados 665
fazia ueer o clerigo cego en quanto 635 das as22 almas lauar
dizia a ssa missa. e começa.
Santa maria poder a A Lxxxx. e de loor de santa maria
de dar lum a quen[ ]o nõ a. de como a saudou o angeo. & co-
meça
A Lxxxvi. e de como santa maria De gracia chẽa e d[ ]amor 670
seruiu pola mõia que se fora do 640 de deus acorre nos sennor.
mõesteiro. & lli criou o fillo que
fezera ala andando. e começa. A Lxxxxi. e de como santa maria
A tant e santa maria mostrou aa monia como dise-
de toda bondade bõa sse breuemẽt. aue maria. & co-
que muy dãuidos s[ ]assãna 645 meça. 675
e mui de grado perdõa. Se muito nõ amamos
gran sandece fazemos23
A Lxxxvij. e de como santa maria a sennor que nos mostra
guareceu o pintor que o demo de como a loemos.
quisera matar por que o pintaua
feo. e começa. 650 A Lxxxxij. e de como santa 680
Qven santa maria maria fez queimar a lãa a os
quiser deffender mercadores24 que ofereran algo a
nõ[ ]lle pod o demo a sua omagen. & llo tomaron col. b
ni un mal fazer depois. & começa
O que a santa maria 685
A Lxxxviij. e de como santa ma- 655 der algo ou prometer
ria fez soltar o ome que andara dereit e que[ ]ss en mal ache
grã tẽpo escomungado. e começa. se[ ]llo pois quiser toller.
A creer deuemos que todo pecado
deus pola ssa madr auera perdõado. A Lxxxxiij. e de como santa maria
fez estar o monge .cccos. anos a 690

21 Corrixido (escrito por riba) / Corrected (by overwriting): iasula > casula.
22 Erro / Error: das as almas > das almas.
23 Corrixido (escrito por riba) / Corrected (by overwriting): fezemos > fazemos.
24 Corrixido (escrito por riba) / Corrected (by overwriting): mercedores > mercadores.

49
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 50

[ÍNDICE] Afonso X

o cãto da passarỹa por que lli pidia como quẽ ao seu fillo 720
que[ ]lli mostrasse o bẽ que auiã os que deus. coida escarneçer.
erã en parayso. & começa.
Quena uirgẽ bẽ seruira. A Lxxxxvij. e como santa maria fez
a parayso yra 695 partir o crerigo & a donzela que26
fazian uoda. por que o crerigo trou-
A Lxxxxiiii. e de como santa maria xera este preito polo demo. & fez que 725
nõ quis cõssintir a dona que era mui entrassen ambos en orden & começa.
pecador que entrasse en sa igreia de uit27 e mayor o ben fazer
ual uerde ata que sse maenfestas- da uirgen santa maria
se & começa. 700 que e do demo o poder
Non deu[ ]a santa maria nen d[ ]ome mao perfia. 730
mercee pidir.
aquel que de seus pecados A Lxxxxviij. e de como santa ma-
nõ[ ]ss arrepintir. ria resucitou a moller do caualeiro
que[ ]sse matara. por que[ ]lle diss o caua-
A Lxxxxv. e como santa maria fez 705 leiro que amaua mays outra ca ela. e
cobrar o lume a un ouriuez dizialli por santa maria. e começa. 735
en chartes. e começa. O que en santa maria
Ben pode santa maria creuer ben de coraçon
seu lum ao cego dar. nunca recebera dano.
pois que dos pecados25 pode 710 nẽ grã mal nẽ oqueiion.
as almas alumẽar.
A Lxxxxviiij. e de como santa maria 740
A Lxxxxvi. e de como santa maria [fol. 8r] col. a fez ueer ao crerigo que era mel-
fez a a moller que queria fazer ama- lor pobreza con omildade; ca re- col. b
doyras a seu amigo cõ el corpo queza mal gãada con soberuia
de ihesu xpisto & que[ ]o tragia na touca 715 & con orgullo. & começa.
que[ ]lli corresse sangue da cabeça ata mildade28 con pobreza 745
que[ ]o tirou ende. & começa. quer a uirgen corõada
Nunca ia pod a a[ ]uirgen mas d[ ]orgullo con requeza
ome tal pesar fazer e ela mui despagada.

25 Corrixido (escrito por riba) / Corrected (by overwriting): pecedos > pecados.
26 As epígrafes (á parte da primeira liña, cun número identificativo) e os refráns das cantigas 97 e 99, unha
vez copiados foron borrados e escritos de novo cada un na posición do outro / The epigraphs (other than
the first line, with identifying number) and refrains of cantigas 97 and 99, once copied, were erased and
recopied, each in the other’s position.
27 Erro: O (?) inicial borrado; M sen copiar (Ouit > Muit) / Error: initial O (?) erased; M not copied (Ouit

> Muit).
28 Erro: M inicial borrado; O sen copiar (Mmildade > Omildade) / Error: initial M erased; O not copied

(Mmildade > Omildade).

50
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 51

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [ÍNDICE/PRÓLOGO/CANTIGA N.º I]

A .C. e de como santa maria se non se e per sa grand ocaijõ


rogue por nos a seu fillo eno 750 querendo leixar bẽ & fazer mal
dia do ioyzo. e começa. ca per esto o perd[ ]e per[ ]al non. 30
Madre de deus ora
por nos teu ffill essa ora. Poren dela nõ me quer eu partir
ca sey de pran que se[ ]a ben seruir.
que nõ poderey en seu ben falir
Por que trobar e cousa en que iaz29 [fol. 8v] col. a de[ ]o auer. ca nunca y faliu
entendimẽto poren queno faz quẽ llo soube cõ merçee pedir 35
ao d[ ]auer. e de razon assaz ca tal rogo senpr ela bẽ oyu.
per que entenda e sabia dizer
o que entend[ ]e de dizer lle praz 5 Onde lle rogo se ela quiser [fol. 9r] col. a
ca ben trobar assi[ ]ss[ ]a de fazer que lle praza do que dela disser
en meus cantares. & se[ ]ll aprouguer
E macar eu estas duas nõ ey que me de galardõ com ela da 40
com eu querria pero prouarey a os que ama. e queno souber
a mostrar ende un pouco que sey por ela mais de grado trobara.
confiand en deus ond o saber uen. 10
ca per ele tenno que poderey
mostrar do que quero algũa ren col. b Esta e a primera cantiga de
loor de santa maria. ementãdo
E o que quero e dizer loor los .vij. goyos que ouue de seu fillo31
da uirgen madre de nostro señor
sancta maria que est a mellor 15 Des[ ]oge mais quer[ ]eu trobar
cousa que el fez. & por aquest eu pola sennor onrrada
quero seer oy mays seu trobador en que deus quis carne fillar
& rogolle que me queyra por seu bẽeita & sagrada
por nos dar gran soldada 5 col. b
Trobador e que queira meu trobar no seu reino & nos erdar
receber. ca per el quer eu mostrar 20 por seus de sa masnada
dos miragres que ela fez e ar de uida perlongada
querreime leixar de trobrar30 des[ ]i sen auermos pois a passar
por outra dona e cuid a cobrar per mort outra uegada 10
per esta. quãt enas outras perdi
E porẽ quero começar
Ca o amor desta sennor e tal 25 como foi saudada.
que queno a. senpre per y mas ual de gabriel u le chamar
e poylo gaãnad a non lle fal foi ben auenturada

29 Borraduras / Erasures: ll. 11, 27, 39.


30 Erro / Error: trobrar > trobar.
31 Borraduras: epígrafe / Erasures: epigraph, ll. 1, 7, 22, 26, 46, 52, 60, 61.

51
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 52

[CANTIGA N.º I-II] Afonso X

uirgen de deus amada 15 E ar quero uos demostrar


do que o mund a de saluar [fol. 9v] col. a gran lediç[ ]a( )ficada
ficas ora prennada que ouu[ ]ela u uiu alçar
& de mais ta cunnada a nuu[ ]en( )lumẽada
elisabet. que foi dultar seu fill & pois alçada 55
e end ẽuergonnada 20 foi. uirõ angeos andar
entr[ ]a gent assũada
E de mais queroll ẽmentar muy desaconssellada
como chegou canssada dizend assi uerra iulgar
a beleem & foi pousar est e cousa prouada 60
no portal da entrada
u pariu sen tardada 25 Nen quero de dizer leixar
iesu crist e foyo deitar de como foi chegada
como moller menguada a graça que deus enuiar
u deitan[ ]a ceuada le quis atan grãada
no preseu[ ]e a( )pousẽtar que por[ ]el esforçada 65
entre bestias d[ ]arada 30 foi. a cõpanna que iũtar
fez deus & enssĩnada
E nõ ar quero obridar de spirit auondada
com angeos cantada por que souberõ preegar [fol. 10r] col. a
loor a deus forõ cantar logo sen alongada 70
& paz en terra dada
nẽ como a contrada 35 E par deus nõ e de calar
a os tres reis en ultramar como foi corõada
ouu[ ]a strela mostrada quando seu fillo a leuar
por que sen demorada quis. des que foi passada
uẽeron sa oferta dar deste mũd e iũtada 75
estranna & preçada 40 cõ[ ]el no ceo par a[ ]par
e reỹna chamada
Autra32 razõ quero contar filla madr e criada
que[ ]ll ouue pois cõtada col. b e porẽ nos deu[ ]a( )iudar
a madalena com estar ca[ ]x[ ]e noss auogada 80
uyu a pedr entornada
do sepulcr[ ]e guardada 45
do angeo que le falar Esta segũda e de como pare-
foi. & disse coitada çeu en toledo santa maria a sãt
moller. sei cõfortada alifõsso. e deull ṽa alua que
ca iesu que uẽes buscar trouxe de paraiso cõ que dise-
resurgiu madurgada 50 sse missa33

32 Erro / Error: Autra > Outra.


33 Borraduras / Erasures: ll. 7, 16, 27, 34.

52
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 53

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º II]

Muito34 deuemos uarões porẽ deuemos uarões


loar a santa maria loar a santa maria
que sas graças e seus dões
da a[ ]quen por ela fia col. b Por que[ ]o a groriosa
Sen muita de bõa mãna 5 achou mui fort e sẽ medo
que deu a un seu prelado en loar ssa preciosa 40
que primado foi d[ ]españa uergĩidad en toledo
& afons era chamado deulle porend ṽa alua
deull ṽa tal uestidura que nas sas festas uestisse
que trouxe de parayso 10 a uirgẽ santa e salua
ben feita a[ ]ssa mesura [fol. 10v] col. a e en dandolla le disse 45
por que metera seu siso meu fillo esto ch[ ]enuia
ena loar noit e dia porẽ deuemos uarões
por en deuemos uarões loar a santa maria
loar santa maria 15
Pois l[ ]este dõ tã estraỹo
Ben enpregou el seus ditos ouue dad e tan fremoso 50
com achamos en uerdade disse par deus muit eãyo
& os seus bõos escritos seria. e orgulloso
que fez da uergĩjdade quen[ ]ss ẽ[ ]esta ta cadeira
daquesta sennor mui santa 20 se tu nõ es s[ ]assentasse
per que sa loor tornada nẽ que per nulla maneira 55
foi en espanna de quanta est alua uestir prouasse
a end auian deitada ca deus del se uingaria
iudeus. & a eregia porẽ deuemos uarões
porẽ deuemos uarões 25 loar a santa maria
loar a santa maria
Pois do mũdo foi partido [fol. 11r] col. a
Mayor miragre do mundo este cõfessor de cristo
ll[ ]ant esta sẽnor mostrara don siagrio falido
u con rey recessiũdo foi arçobispo pos isto
ena precisson andara 30 que[ ]o fillou a[ ]sseu dano
u lles pareceu sen falla col. b ca por que foi atreuudo 65
sãta locay e en quanto en sse uestir aquel pano
ll[ ]el rey tallou da mortalla foi logo mort e perdudo
dissel[ ]ai afonsso santo com a[ ]uirgẽ dit auia
per ti uiu[ ]a sennor mia 35 poren deuemos uarões
loar a santa maria 70

34 Marcado para ser substituído (marxe esquerda) / Marked for replacement (left margin): Muito deuemos
> porend deuemos.

53
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 54

[CANTIGA N.º III-IV] Afonso X

Esta terceira e como santa maria pedir logo ben ali


fez cobrar a theofilo a carta que u pecador sol achar
fezera cono demo u se tornou Mais nos faz santa maria a seu fillo p[erdõar]
seu uasallo35
Chorãdo dos ollos seus col. b
Mais nos faz santa maria muito. foi perdõ pedir
a seu fillo perdõar u uiu da madre de deus 35
que nos per nossa folia a omagen sen falir
ll[ ]imos falir e errar col. b lle diss os pecados meus
Por ela nos perdõou 5 son tã muitos sẽ mẽtir
deus lo pecado d[ ]adam que senõ per rogos teus
da maçãa que gostou nõ poss eu perdon gãar 40
por que soffreu muit affan Mais nos faz santa maria
e[ ]no yfferno entrou a seu fillo perdõar
mais a do mui bon talan 10
tant[ ]a[ ]sseu fillo rogou [fol. 11v] col. a Theofilo dessa uez
que[ ]o foi end el sacar chorou tãt e nõ fez al
Mais nos faz santa maria atẽes a que de prez 45
a seu fillo perdõar todas outras donas ual
ao demo mais ca pez
Pois ar fez perdõ auer 15 negro do fog yfernal
a theofilo un seu a carta trager lle fez
seruo. que fora fazer e deulla ant[ ]o altar 50
per conssello dun iudeu Mais nos faz fa36 maria
carta. por gãar poder a seu fillo perdõar
cono demo. e lla deu 20
e fez ll[ ]en deus descreer
des[ ]i a[ ]ela negar Esta quarta e como santa maria
Mais nos faz santa maria guardou ao fillo do iudeu que
a seu fillo perdõar nõ ardesse que seu padre dei-
tara no forno37
Pois theofilo assi 25
fez aquesta traiçõ A madre do que liurou
per quant end eu aprendi dos leões daniel [fol. 12r] col. a
foi do demo gran sazõ essa do fogo guardou
mais depois segũd oy un minỹo d[ ]irrael
repentiuss e foi perdõ 30 En beorges un iudeu 5

35 Borradura / Erasure: l. 45.


36 Erro / Error: faz fa > faz sa[nta].
37 Borraduras / Erasures: ll. 32, 71.

54
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 55

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º IV]

ouue que fazer sabia A madre do que liurou


uidro. e un fillo seu dos leões daniel
que el en mais non auia
per quant end aprẽdi eu col. b Quãd o moç esta uisõ 45
ontr[ ]os crischãos leya 10 uiu. tã muito lle prazia
na escol e era greu que por fillar seu quinnõ
a seu padre samuel ant[ ]os outros se metia
A madre do que liuro38 santa maria enton
dos leões daniel a mão lle porregia 50
e deulle tal comuyõ
O minỹo o mellor 15 que foi mais doce ca mel
leeu que leer podia A madre do que liurou
e d[ ]aprender grã sabor dos leões daniel
ouue de quanto oya
e por esto tal amor Poila comuyon fillou 55 col. b
con esses moços collia 20 logo dali se partia
con que era leedor e en[ ]cas seu padr entrou
que ya en seu tropel como xe fazer soya
A madre do que liurou & ele lle preguntou
dos leões daniel que fezera. el dizia 60
a dona me comũgou
Porẽ uos quero cõtar 25 que ui so[ ]o chapitel
o que[ ]ll auẽo un dia [fol. 12v] col. a A madre do que liurou
de pascoa. que foi entrar dos leões daniel
na eigreia u uiia
o abad ant[ ]o altar O padre quand est oyu 65
e aos moços dãd ya 30 creceule tal felonia
ostias de comũgar que de seu siso sayu
e uỹ[ ]en un calez bel e seu fill entõ prendia
A madre do que liurou e u o forn[ ]arder uiu
dos leões daniel meteo dẽtr[ ]e choya 70
o forn[ ]e mui mal faliu
O iudeucĩo prazer 35 como traedor cruel
ouue. ca[ ]lle parecia A madre do que liurou
que ostias a comer dos leões daniel
les daua sãta maria
que uiia resprãdecer Rachel sa madre que bẽ 75
eno altar u siia 40 grãd a seu fillo queria
e enos braços tẽer cuidãdo sen outra ren
seu fillo emanuel que[ ]lle no forno ardia

38 Erro / Error: liuro > liurou.

55
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 56

[CANTIGA N.º IV-V] Afonso X

deu grãdes uozes porẽ Esta .va. e como santa maria resu- col. b
& ena rua saya 80 citou o minỹo que o iudeu ma-
e aque[ ]a gente uen tara por que cãtaua gaude uirgo maria39
ao doo de rachel
A madre do que liurou A que do bõ rey daui
de seu lĩnage decende
Pois souberõ sẽ mẽtir [fol. 13r] col. a nenbralle creed a[ ]mi
o por que ela carpia 85 de quen por ela mal prẽde
forõ log o forn[ ]abrir Porend a sant escritura 5
en[ ]que o moço iazia que non mẽte nen erra
que a uirgẽ quis guarir nos conta un gran miragre [fol. 13v] col. a
como guardou anania que fez en engra terra
deus seu fill. e sen falir 90 a uirgen santa maria
azari[ ]e misael con que iudeus an grã guerra 10
A madre do que liurou por que naceu iesu cristo
dos leões daniel dela que os reprende
A que do bõ rey daui
O moço logo dali de seu lĩnage decende
sacaron. con alegria 95
e preguntarõll assi Auya en engra terra 15
se[ ]sse d[ ]algũ mal sẽtia ṽa moller menguada
diss[ ]el non. ca eu cobri a[ ]que morreu o marido
o que a dona cobria cõ que era casada col. b
que sobrelo altar ui 100 mais ficoulle del un fillo
cõ seu fillo bon dõzel cõ que foi mui cõffortada 20
A madre do que liurou e log a santa maria
dos leões daniel o ofereu por ende
A que do bõ rey daui
Por este miragr atal de seu lĩnage decẽde
log a iudea criia 105
co minỹo sen al O minỹ a marauilla 25
o batismo recebia er apost e fremoso
e o padre que[ ]o mal e d[ ]aprender quant oya
fezera. per sa folia era muit engẽoso
derõll entõ morte qual 110 & demais tã ben cãtaua
quis dar. a[ ]sseu fill abel tan mãss e tan saboroso 30
A madre do que liurou que uẽcia quãtos erã
en sa terr e alende
A que do bõ rey daui

39 Borraduras: epígrafe / Erasures: epigraph, ll. 110, 113, 138.

56
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 57

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º V]

E o cãtar que o moço que[ ]lle quis gran mal des[ ]ẽde
mais aposto dizia 35 A que do bõ rey daui
e de que[ ]sse mais pagaua de seu lĩnage decẽde
quẽ quer que[ ]o oya
era un cantar en que No que o moço cãtaua
diz. guaude40 uirgo maria o iudeu meteu mẽtes 75
e pois diz mal do iudeu 40 e leuoo a sa casa col. b
que sobr aquesto contende pois se forõ as gẽtes
A que do bõ rey daui e deulle tal dũa acha
de seu lĩnage decẽde que bẽ atro enos dẽtes
o fendeu bẽes assi 80
Este cãtar o minỹo bẽ como quen lẽna fẽde
atan ben o cantaua 45 A que do bõ rey daui
que qual quer que[ ]o oya de seu lĩnage decende
tan[ ]toste o fillaua [fol. 14r] col. a
e por leualo cõssigo Poilo minỹo foi morto
conos outros barallaua o iudeu muit agĩa 85
dizẽd eu darllei que iãte 50 soterroo na adega
e demais que merẽde u sas cubas tĩia
A que do bõ rey daui mais deu mui maa noite
de seu lĩnage decẽde a sa madre a mesquỹa
que[ ]o andaua buscãdo 90
Sobr[ ]esto diss o minỹo e dalend e daquende
madre fe que deuedes 55 A que do bõ rey daui
des[ ]oge mais uos cõssello de seu lĩnage decende
que o pedir leixedes
pois uos da santa maria A coitada por seu fillo
por mi quanto uos queredes ya muito chorando 95
e leixad ela despenda 60 e a[ ]quãtos ela uiia
pois que tã bẽ despẽde a todos pregũtando
A que do bõ rey daui se[ ]o uiran. e un ome
de seu lĩnage decẽde lle diss eu o ui bẽ quando
un iudeu o leuou sigo 100
Depois un dia de festa que os panos reuẽde
en que foron iuntados 65 A que do bõ rey daui
muitos iudeus e crischãos de seu lĩnage decẽde
e que iogauan dados
enton cantou o minỹo As gẽtes quãd est oyrõ
e forõ en mui pagados foron ala correndo [fol. 14v] col. a
todos. senon un iudeu 70 e a madre do minỹo

40 Erro / Error: guaude > gaude.

57
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 58

[CANTIGA N.º V-VI] Afonso X

braadand e dizendo A madr entõ a[ ]seu fillo


dime que fazes meu fillo preguntou que sentira 145
ou que estas atendendo e ele lle contou como
que nõ uẽes a[ ]ta madre 110 o iudeu o firira
que ia sa mort entende e que ouuera tal sono
A que do bõ rey daui que senpre depois dormira
de seu lĩnage decẽde ata que santa maria 150
lle dise leuat[ ]ende
Pois dis ai santa maria A que do bõ rey daui
sẽnor tu que es porto 115 de seu lĩnage decende
u arriban os coitados
dame meu fillo morto Ca muito per as dormido
ou uiu[ ]ou qual quer que seia dormidor te feziste 155
senon faras me grã torto e o cantar que dizias
e direi que mui mal erra 120 meu. ia escaeciste
queno teu ben atende mas leuat e dio logo
A que do bõ rey daui mellor que nũca dissiste
de seu lĩnage decẽde assi que achar nõ possa 160
null[ ]om[ ]i. que emẽde
O minỹ enton da fossa A que do bõ rey daui
en que o soterrara 125
o iudeu. começou logo Quand esto diss o[ ]minỹo [fol. 15r] col. a
en uoz alta e crara quantos[ ]s[ ]i acertaron 165
a cantar gaude maria aos iudeus foron logo
que nũca tan bẽ cãtara e todolos matarona
por prazer da groriosa 130 e aquel que[ ]o firira
que seus seruos defẽde eno fogo o queimarõ
A que do bõ rey daui dizẽdo quẽ faz tal feito 170
de seu lĩnage decende desta guysa o rende
A que do bõ rey daui
Enton tod aquela gẽte col. b de seu lĩnage decende
que y iuntada era 135
foron corrend aa casa
ond essa uoz uẽera Esta .via. e como santa maria liurou a
e sacaron o minỹo abadessa prenne que adormecera
du o iudeu o posera ant o seu altar chorando41
uiu[ ]e são e dizian 140
todos. que bẽ reçende Santa maria amar
A que do bõ rey daui deuemos muit e rogar
de seu l lĩnage decẽde que a sa graça ponna

41 Borradura: epígrafe / Erasure: epigraph.

58
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 59

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º VI-VII]

sobre nos por que errar façades end emenda


non nos faça nen pecar 5 col. b mas a dona sen tardar 40
o demo sen uergonna a madre de deus rogar
Porende uos cõtarei foi. e come quen sonna
un miragre que achei santa maria tirar
que por ṽa[ ]badessa le fez o fill e criar
fez a madre do gran rey 10 lo mãdou en sãssonna 45
ca per com eu apres ei Santa maria amar
era xe sua essa [fol. 15v] col. a deuemos muit e rogar
mais o demo en( )artar
a foi por que enprennar Pois s[ ]a dona espertou
s[ ]ouue dun de bolõna 15 e se guarida achou [fol. 16r] col. a
ome que de recadar log ant o[ ]bispo uẽo 50
auia e de guardar e el muito a catou
seu feit e sa besonna e desnuala mandou
Santa maria amar e pois le uiu o sẽo
começou deus a loar
As mõias pois enteder42 20 col. b e as donas a brasmar 55
foron esto e saber que eran d[ ]ordĩ d[ ]õna
ouueron gran lediça dizẽdo se deus m[ ]ãpar
ca por que[ ]les non sofrer por salua poss[ ]esta dar
queria de mal fazer que nõ sei que[ ]ll aponna
auian lle maiça 25 Santa maria amar 60
e forona acusar deuemos muit rogar
ao bispo do logar
e el ben de colõna
chegou y. e pois chamar Esta .vija. e como santa maria guardou
a fez. uẽo sen uagar 30 de morte a onrrada dona de ro-
leda e mui risonna ma a que o demo acusou pola
Santa maria amar fazer queimar43
deuemos muit rogar
Sẽpre seia bẽeita e loada
O bispo le diss assi santa maria a noss auogada
dona per quant aprendi 35 Marauilloso miragre d[ ]oyr44
mui mal uossa fazẽda uos quer[ ]eu ora contar sen mẽtir col. b
fezestes. e uin aqui de como fez o diabre fogir 5
por esto que ante mi de roma. a uirgen de deus amada

42 Erro / Error: enteder > entẽder.


43 Borradura / Erasure: l. 32.
44 Na marxe inferior baixo a columna (aparentemente ao azar) letra m; man máis tardía / In lower margin

beneath column (apparently random) letter m; later hand.

59
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 60

[CANTIGA N.º VII] Afonso X

Sẽpre seia bẽeita e loada Senpre seia bẽeita e loada


sãta maria a noss auogada santa maria a noss auogada

En roma foi ia ouue tal sazõ E pero ll[ ]o enperador dizer


que ṽa dona mui de coraçon 10 oyu. ia per rẽ nõ llo quis creer 40
amou a madre de deus mas entõ mas fez a dona ante[ ]ssi trager
sofreu que fosse do demo tẽtada e ela uẽo ben aconpãnada
Senpre seia bẽeita e loada Senpre seia bẽeita e loada
sãta maria a noss auogada sãta maria a noss auogada

A dona mui bõ marido perdeu45 15 Poilo enperador chamar mãdou 45


e cõ pesar del. per poucas morreu a dona. logo o dem ar chamou
mas mal conorto dũ fillo prendeu que[ ]lle foi dizer per quanto passou
que del auia. que[ ]a fez prennada de que foi ela mui marauillada
Senpre seia bẽeita e loada Senpre seia bẽeita e loada
sãta maria a noss auogada 20 sãta maria a noss auogada 50

A dona pois que prenne se sẽtiu O enperador lle disse moller


grã pesar ouue. mas depois pariu boa. de respõder uos e mester
un fill[ ]e u a nengũu non uiu o bẽ diss ela se prazo ouuer col. b
matoo dẽtr en[ ]sa cas ensserrada [fol. 16v] col. a en que eu possa seer cõssellada
Senpre seia bẽeita e loada 25 Senpre seia bẽeita e loada 55
sãta maria a noss auogada santa maria a noss auogada

En aquel tẽpo o demo mayor L46[ ]enperador lles pos praz atal
tornouss en forma d[ ]ome sabedor d[ ]oi[ ]a tres dias u nõ aia al
e mostrandosse por deuỹador uẽna prouar o maestr este mal
o enperador le fez dar soldada 30 se[ ]non a testa lle seia tallada 60
Senpre seia bẽeita e loada Senpre seia bẽeita e loada
Santa maria a noss auogada sãta maria a noss auogada

E ontr[ ]o al que soub adeuỹar A bõa dona se foi ben dali


foi o feito da dona mesturar a[ ]un eigreia per quant aprendi
e disse que llo queria prouar 35 de santa maria. e diss assi 65
en tal que fosse log ela queimada sẽnor acorre a tua coitada

45 Na marxe esquerda, texto ilexible na súa maior parte (corrido) / letras en tinta máis clara, posiblemente
introducidas pola mesma man da nota anterior / In margin to left, largely illegible (smudged) text/let-
ters in lighter ink, later hand, possibly the same as referenced in previous note.
46 Marcado para corrección que non foi aplicada (marxe esquerda) / Marked for correction (left margin)

not made: L[ ]enperador > O[ ]enperador.

60
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 61

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º VII-VIII]

Senpre seia bẽeita e loada aueredes poil[ ]oirdes


sãta maria a noss auogada que fez en rocamador
a uirgen santa maria
Santa maria lle diss est afan madre de nostro sẽnor 10
e esta coita que tu as de[ ]pran 70 ora oid o miragre
faz o maestre. mas mẽos que cã e nos contaruoloemos
o tẽ en uil. e sei ben esforçada A uirgen santa maria
Senpre seia bẽeita e loada
sãta maria a noss auogada Un iograr de que seu nome [fol. 17v] col. a
era pedro de sigrar 15
A bõa dona sen niũ desden 75 que mui bẽ catar sabia
ant o enpererador47 aque[ ]a uẽ e mui mellor uiolar
mas o demo entõ per nulla rẽ & en todalas eigreias
non[ ]a cõnoçeu nẽ lle disse nada da uirgẽ que nõ a par
Senpre seia bẽeita e loada un seu lais sẽpre dizia 20
sãta maria a noss auogada 80 per quant en nos aprendemos
A uirgẽ sãta maria
Diss o enperador par sã martĩ todos a loar deuemos
maestre mui pret e a uossa fĩ [fol. 17r] col. a
mas foiss o demo e fezll[ ]o bocĩ O lais que ele cãtaua
e derribou do teit ṽa braçada era da madre de deus 25
Par deus muit e gran razõ48 85 estãd ant a sa omagẽ
de poder santa maria chorãdo dos ollos seus
e pois diss ai groriosa
se[ ]uos prazẽ estes meus
Esta oitaua49 e como santa maria cantares. ṽa candea 30
fez en rocamador decẽder ṽa cã- nos dade a que cẽemos
dea. na uiola do iograr que cãtaua A uirgẽ santa maria
ent[ ]ela50 todos a loar deuemos

A uirgen sãta maria De com o iograr cãtaua


todos a loar deuemos santa maria prazer 35
cantand e con alegria ouu[ ]e. fez lle na uiola
quantos seu ben atẽdemos ṽa candea deçer
E por aquest un miragre 5 mas o mõge tesoureiro
uos direy de que sabor col. b foi lla da mão toller

47 Erro / Error: enpererador > enperador.


48 Erro: refrán da cantiga 15 / Error: refrain of cantiga 15.
49 Corrixido (raspado) / Corrected (by scraping): outaua > oitaua.
50 Borraduras: epígrafe / Erasures: epigraph, l. 13.

61
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 62

[CANTIGA N.º VIII-IX] Afonso X

dizẽd encãtador sodes 40 e logo[ ]ss arepentiu 75


e nõ uola leixaremos & ant o iograr en terra
A uirgen santa maria se deitou. e le pediu
perdõ por santa maria
Mas o iograr que na uirgẽ col. b en que uos e nos creemos
tĩia seu coraçon A uirgẽ santa maria 80
nõ quis leixar seus cãtares 45 todos a loar deuemos
e a candea enton
ar pousoulle na uiola Poila uirgẽ groriosa
mais o frade mui felõ fez este miragr atal
tolleulla outra uegada que deu ao iograr dõa
mais toste ca uos dizemos 50 & conuerteu o negral 85
A uirgẽ santa maria monge. dali adeante
todos a loar deuemos cad[ ]an un grãd estadal
lle trouxe a ssa eigreia
Pois a cãdea fillada o iograr que dit auemos
ouu[ ]aquel monge des[ ]i A uirgẽ santa maria 90
ao iograr da uiola 55 todos a loar deuemos
foya põer ben ali
u[ ]x ant esta( )u[ ]e atoa
mui de[ ]rrig e diss assi Esta nouẽa e. como santa maria
dõ iograr se[ ]a leuardes fez en sardonai preto de domas
por sabedor uos terremos 60 que a sa omagẽ que era pĩtada en ṽa
A uirgẽ santa maria tauoa. se fizesse carne & manass
todos a loar deuemos oyo. 51

O iograr por tod aquesto Por que nos aiamos


nõ deu ren mas uiolou senpre noit e dia. dela renenbrãça col. b
como[ ]x ante uiolaua 65 en domas achamos que santa maria
& a candea pousou fez gran demostrança
outra uez ena uiola En esta cidade que uos ei ia dita 5
mas o mõge lla cuidou ouu[ ]i ṽa dona de mui santa uida
fillar. mas disse ll[ ]a gẽte mui fazedor d[ ]algu[ ]e de todo mal quita
esto uos non sofreremos 70 rica e mui nobre e de ben cõprida
A uirgẽ santa maria mas por que sabiamos como nõ queria[fol. 18v] col. a
do mũdo gabãça como fez digamos 10
Poilo mõge perfiado [fol. 18r] col. a ṽ[ ]albergaria u fillou morança
aqueste miragre uiu Por que nos aiamos sẽpre
entẽdeu que muit errara noit e dia. dela renẽbrança

51 Borraduras / Erasures: ll. 11, 36, 54, 69, 73, 79, 87, 89, 90, 99, 108, 109, 135.

62
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 63

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º IX]

E ali morãd e muito bẽ fazẽdo & foi buscar u as omages uẽdian


a todalas gẽtes que per[ ]i passauã 15 & cõprou end ṽa a mellor pintada
uẽo y un mõge segũd eu aprendo diss el bẽ mercamos e quen poderia
que pousou cõ ela com outros pousauã a[ ]esta osmãça põer. & uaamos 55
diss[ ]ela ouçamos u tẽedes uia a noss abadia con esta gaança
se ides a frãça. diss el mas cuidamos Por que nos aiamos senpre
dereit a soria. log ir sẽ tardança 20
Por que nos aiamos sẽpre E pois que o[ ]mõge aquesto feit ouue [fol. 19r] col. a
noit e dia. dela renenbrãça foiss entõ sa ui[ ]a omagẽ no sẽo
& log y a[ ]preto un leon u iouue 60
Log entõ a dona chorãdo dos ollos achou que corrẽdo pera ele uẽo
muito lle rogaua que per[ ]i tornasse de so ũus ramos nõ con felonia
des que el ouuesse fito los gẽollos 25 mas cõ omildãça. por que bẽ creamos
ant o san sepulcro. e ẽ[ ]el beyiasse que deus o queria. guardar sẽ dultãça
& mais uos rogamos que se[ ]uos prazia Por que nos aiamos senpre 65
ṽa semellãça que dala ueiamos noit & dia pela renenbrança
da que sẽpre guya os seus sen errãça col. b
Por que nos aiamos sẽpre 30 Des quando o mõge do leõ foi quito
noit & dia dela renenbrãça que macar se fora. nõ perdera medo
del. a pouca d[ ]ora un ladrõ maldito
Pois que foi o mõge na santa cidade que romeus robaua diss aos seus quedo 70
u deus por nos morte ena cruz prendera por que nõ matamos este pois desuia
cõprido seu feito rẽ da magestade darllei cõ mia lãça. & o seu partamos
nõ lle uẽo a[ ]mẽte que el prometera 35 logo sẽ perfia todos per iguança
mas disse mouamos a[ ]ssa compãnia Por que nos aiamos sẽpre
que gran demorãça aqui u estamos noit e dia dela renẽbrança 75
bõa nõ seria sen auer pitança
Por que nos aiamos sẽpre Quãd est ouue dito quis ẽ[ ]el dar salto
noit e dia dela renenbrãça 40 dizẽdo matemolo ora yrmãos
mas a uoz do ceo lles disse mui d[ ]alto
Quãd est ouue dito coidouss ir sẽ falla sãdeus nõ põnades ẽ[ ]ele as mãos
mas a uoz do ceo lle disse mesquỹo ca nos lo guardamos de malfeitoria 80
& como nõ leuas asse deus te ualla & de mal andãça. e bẽ uos mostramos
a omagẽ tigo. e uas teu camỹo que deus prenderia. de[ ]uos grã uẽgãça
esto nõ loamos ca mal ch[ ]estaria 45 Por que nos aiamos sẽpre
que per obridãça se a que amamos noit & dia dela renẽbrança
mõia. nõ auia. da uirgẽ senbrãça
Por que nos aiamos sẽpre Pois na magestade uiu tã grã uertude 85
noit e dia dela renenbrãça o mõg entõ diss como quer que seia
bõa sera esta. a se deus m[ ]aiude col. b
Mãtenẽt o frade os que cõ el yan 50 en costãtinoble na nossa eigreia
leixou ir. e logo tornou sẽ tardada ca se[ ]a leuamos allur bauequia

63
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 64

[CANTIGA N.º IX-X] Afonso X

e gran mal estãça. sera nõ erramos 90 por que nõ leixamos cõtra[ ]ssi dizia 125
& a o mar s[ ]ia con tal acordãça & sẽ demorãça. esta que cõpramos
Por que nos aiamos sẽpre & deus tiraria nos. desta balança
noit & dia dela renenbrãça Por que nos aiamos sẽpre
noit e dia dela renẽbrãça
E en ṽa naue cõ outra grã gẽte
entrou. e grã peça pelo mar singrarõ 95 El esto pẽssãdo uiu a port aberta 130
mas ṽa tormẽta uẽo mãtenẽte & foi aa dona contar sa fazenda
que do que tragiã muit en mar deitarõ & deull[ ]a omagẽ ond ela foi certa
por guarir osmamos. e ele prendia e sobelo altar a pos por emenda
cõ desesperãça. a que aoramos carne nõ dultamos se fez. & saya
que sigo tragia. por sa deliurança 100 dela mas nõ rãça. grosain e seiamos 135
Por que nos aiamos sẽpre certos que corria. e corr auõdança
noit & dia dela renẽbrãça Por que nos aiamos sẽpre
noit e dia dela renẽbraça52
Por no mar deitala. que[ ]a nõ deitasse
ṽa uoz lle disse ca era pecado
mas cõtra o ceo suso a alçasse 105 Esta dezẽa. e de loor de santa maria
& o tẽpo forte seria quedado com[ ]e fremosa. & bõa. & a gran poder53
diz prestes estamos. entõ a ergia
& diz con[ ]fiãça. a[ ]ti graças damos Rosa das rosas e flor das flores
que es alegria noss[ ]e anparança dona das donas sẽnor das sẽnores col. b
Por que nos aiamos sẽpre 110 Rosa de beldad e de pareçer
noit & dia dela renẽbrança & flor d[ ]alegria e de prazer
dona en mui piadosa seer 5
E log a tormenta quedou essa ora sẽnor en toller coitas e doores
& a nau[ ]a acre entõ foi tornada Rosa das rosas. & flor das flores
& cõ sa omagẽ o mõge foi fora dona das donas sẽnor das sẽnores
& foisse a casa da dona onrrada 115
ora retrayamos quan grãd arteria [fol. 19v] col. a Atal sẽnor deu[ ]ome muit amar
fez per antollãça. mas como pẽssamos que de todo mal o pode guardar 10
tãto lle ualrria; com. ṽa garuãça & pode ll[ ]os pecados perdõar
Por que nos aiamos sẽpre que faz no mũdo per maos sabores
noit e dia dela renenbrãça 120 Rosa das rosas. & flor das flores
dona das donas sẽnor das sẽnores
O mõge da dona. nõ foi cõnoçudo
onde prazer ouue. & ir se quisera Deuemos la muit amar e seruir 15
logo da capela u era metudo ca puña de nos guardar de falir [fol. 20r] col. a
nõ uiu end a[ ]porta nẽ per[ ]u uẽera des[ ]i dos erros nos faz repentir

52 Erro / Error: renẽbraça > renẽbrãça.


53 Borraduras / Erasures: ll. 8, 14, 20, 23.

64
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 65

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º X-XI]

que nos fazemos come pecadores Quãd esto fazer queria 20


Rosa das rosas. & flor das flores nunca os sinos tangia
dona das donas sẽnor das sẽnores 20 & log as portas abria
por ir a fazer. o desguisado
Esta dona que tẽno por sẽnor mas no rio que soya
e de que quero seer trobador passar. foi morrer. dẽtr afogado 25
se eu per rẽ poss auer seu amor Macar ome per folia
deu ao demo os outros amores agĩa caer pod en pecado
Rosa das rosas & flor das flores 25
dona das donas sẽnor das sẽnores E u ll[ ]a alma saya
log o demo a prẽdia
& cõ mui grãd alegria 30
Esta .xia. e como santa maria tol- foi pola põer. no fog irado
leu a alma do monge que[ ]ss mas d[ ]angeos cõpãnia
afogara no rio. a o demo. & pola socorrer. uẽo priuado
fezeo resocitar54 Macar ome per folia
agĩa caer pod en pecado 35
Macar ome per folia
agĩa caer pod en pecado Gran referta y crecia
do ben de santa maria ca o demo lles dizia
non deu[ ]a seer desesperado col. b ide daqui uossa uia
Poren direi toda uia 5 que dest alm[ ]auer. e iuigado
com en ṽa abadia ca fez obras noit e dia 40
un tesoureyro auia sẽpr a[ ]meu prazer. & meu mãdado col. b
monge. que trager cõ mal recado Macar ome per folia
a sa fazenda sabia agĩa caer pod en pecado
por a deus perder o malfadado 10
Macar ome per folia Quãd est[ ]a cõpann[ ]oya
dos angeos. se partia 45
Sẽ muito mal que fazia [fol. 20v] col. a dali triste pois uiia
cada noit en drudaria o demo seer. ben razõado55
a ṽa sa druda ya mas a uirgẽ que nos guya
cõ ela tẽer. seu gasallado 15 nõ quis faleçer. a seu chamado
pero ant aue maria Macar ome per folia 50
sẽpr ya dizer. de mui bõ grado agĩa caer pod en pecado
Macar ome per folia
agĩa caer pod en pecado E pois chegou lles mouia
sa razon con preitesia

54 Borraduras / Erasures: ll. 53, 55, 69.


55 Marcado (con puntos) e preparado (borrado) para unha corrección (arriba) non aplicada / Marked
(underdotted) and prepared (erased) for a correction (above) not made: rezõado > razõado.

65
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 66

[CANTIGA N.º XI-XII] Afonso X

que per ali lles faria Macar ome per folia


a alma toller. do frad errado 55 agĩa caer pod en pecado
dizendo lles ousadia
foi. d[ ]irdes tãger. meu comẽdado
Macar ome per folia Esta .xiia. e como santa maria cõuer-
agĩa caer pod en pecado teu un caualeiro namorado
que[ ]ss ouuer[ ]a desesperar; por que
O demo quand entẽdia 60 nõ podia auer sa amiga56
esto. con pauor fogia
mas un angeo corria Quen dona fremosa
a alma prender. led aficado e bõa quiser amar. am a groriosa
& no corpo a metia & non podera errar
& fezlo erger. ressucitado 65 E desta razõ uos quer eu agora dizer col. b
Macar ome per folia fremoso miragre que foi en frãça fazer
agĩa caer pod en pecado a madre de deus que nõ quiso leixar perder
un namorado que[ ]ss ouuer[ ]a desesperar57
O conuento atẽdia Quẽ dona fremosa e bõa quiser amar
o sino a que s[ ]ergia am a groriosa. & nõ podera errar
ca des[ ]peça nõ durmia [fol. 21r] col. a
porẽ sẽ lezer ao sagrado Este namorado foi caualeiro de grã 10
foron. & a agua fria prez d[ ]armas. & mui fremos[ ]e apost e mui frã
u uirõ iazer. o mui culpado mas tal amor ouu[ ]a ṽa dona que de pran
Macar ome per folia cuidou a morrer por ela. ou sãdeu tornar
agĩa caer pod en pecado 75 Quẽ dona fremosa. & bõa quiser amar
am a groriosa. & nõ podera errar 15
Tod aquela crerezia
dos monges. logo liia E pola auer fazia o que uos direi
sobr[ ]ele a ledania nõ leixaua guerra nẽ lide nẽ bõ tornei
polo defẽder. do denodado u se nõ prouasse tã bẽ que cõde nẽ rei
demo. mas a deus prazia 80 polo que fazia o nõ ouuess a preçar
& logo uiuer. fez o passado Quẽ dona fremosa e bõa quiser. amar 20

56 Borraduras / Erasures: ll. 46, 83, 84.


57 Copiado na marxe dereita, perpendicular ao texto (de arriba a abaixo), dúas liñas en español con letra
libraria (posterior?) / Copied in right margin, perpendicular to text (running top to bottom), two lines of
Spanish in (later?) book hand: despues desto por çierto al non ay / en contrario desto çierto es desiray.

66
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 67

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XII]

E cõ tod aquesto daua seu auer tan ben [fol. 21v] col. a
& tan frãcamente que lle non ficaua ren
mas quando dizia aa dona que o sen
perdia por ela. non llo queri[ ]a( )scoitar
Quen dona fremosa & bõa quiser amar 25

Macar o caualeir assi despreçar se uiu


da que el amaua & seu desamor sentiu
pero con tod esto o coraçon non partiu
de querer seu ben. & de[ ]o mais d[ ]al cobiiçar
Quen dona fremosa & bõa quiser amar 30

Mas cõ coita grãde que tĩia no coraçõ


com ome fora de seu siso se foi enton
a un sant abade. & dissell en confisson
que a deus rogasse que lla fezesse gãar
Quen dona fremosa & bõa quiser amar 35

O sãt abade que o caualeiro sandeu


uiu con amores. atan[ ]toste[ ]ss aperçebeu
que pelo dem era. & poren se trameteu
de buscar carreira pera o ende tirar
Quen dona fremosa & bõa quiser amar 40

E poren lle disse amigo creed a[ ]mi


se esta dona uos queredes fazed assi
a santa maria a pedide des[ ]aqui
que e poderosa. & uola podera dar
Quẽ dona fremosa. & bõa quiser amar 45

E a maneira en que lla deuedes pedir


e. que duzẽtas uezes digades sẽ mentir
aue maria. d[ ]oi a un ano sen falir
cada dia en[ ]gẽollos ant o seu altar
Quẽ dona fremosa. & bõa quiser amar [fol. 22r] col. a

O caualeiro fez todo quanto[ ]ll el mãdou


& tod[ ]ess ano sas aues marias rezou
senõ poucos dias que na cima en leixou
con coita das gentes que yã con el falar
Quẽ dona fremosa. & bõa quiser amar 55

67
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 68

[CANTIGA N.º XII-XIII] Afonso X

Mas o caualeiro tant auia gran sabor


de conprir o ano cuidãd auer sa sẽnor
que en un ermida da madre do saluador
foi conpir aquelo que fora ant obridar
Quẽ dona fremosa & bõa quiser amar 60

E u el estaua en aqueste preit atal


mostrand a santa maria sa coit e seu mal
pareçeu lle log a reỹa espirital
tan fremos e clara que[ ]a nõ pod el catar
Quẽ dona fremosa. & bõa quiser amar 65

E disell assi toll as maõs d[ ]ante ta faz


e para mi mentes. ca eu non tẽno anfaz
de mi & da outra dona a que te mais praz
filla qual quiseres segundo teu semellar
Quẽ dona fremosa & bõa quiser amar 70

O caualeiro diss sẽnor madre de deus


tu es a[ ]mais fremosa cousa que estes meus
ollos. nunca uiron. porẽ seia eu dos teus
seruos que tu amas. & quer a outra leixar
Quẽ a dona fremosa. & bõa quiser amar 75

E enton lle disse a sẽnor do mui bon prez


se me por amiga queres auer mais rafez
tanto que est ano rezes por mi outra uez
quãto pola outra; antano fuste rezar [fol. 22v] col. a
Quẽ dona fremosa & bõa quiser amar 80

Poila groriosa o caualeiro por seu


fillou. des[ ]ali rezou el e nõ lle foi greu
quanto lle mandara ela. & com oy eu
na cima do ano. foyo conssigo leuar
Quẽ dona fremosa. & boa58 quiser amar 85
am a groriosa. & non podera errar

Esta trezẽa. e como santa maria se queixou


en toledo. eno dia de sa festa de agosto

58 Erro / Error: boa > bõa.

68
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 69

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XIII-XIV]

por que os iudeus crocefigauan ṽa Entõ todos mui corrẽdo


omagẽ de cera. a semellãça de seu fillo59 começaron logo d[ ]ir
dereit aa iudaria 35
O que a santa maria mais despraz & acharon sen mentir
e de quen ao seu fillo pesar faz omagen de ieso crist a que ferir
E daquest un gran miragre. uos quer[ ]eu ora contar yã os iudeus e cospir lle na faz
que a rẽya do ceo quis en toledo mostrar O que a santa maria mais despraz
eno dia que a deus foi corõar [fol. 23r] col. a e de quen ao seu fillo pesar faz 40
na sa festa que no mes d[ ]agosto iaz
O que a santa maria mais despraz E sen aquest os iudeus
e de quen ao seu fillo pesar faz fezeran ṽa cruz fazer
en que aquela omagen
O arçebisp aquel dia querian logo põer
a gran missa ben cãtou 10 & por[ ]est ouuerõ todos de morrer 45
& quand entrou na segreda & tornouselles en doo seu solaz
e a gente se calou O que a santa maria mais despraz
oyrõ uoz de dona que lles falou e de quen ao seu fillo pesar faz
piadosa & doorida asaz
O que a santa maria mais despraz 15
e de quen ao seu fillo pesar faz Esta .xiiiia. e como santa maria guardou
o ladrõ que nõ morresse na forca.
E a uoz come chorãdo por que a saudaua60
dizia ay deus ay deus
com e mui grãd[ ]e prouada Assi como ieso cristo
a perfia dos iudeus 20 estando na cruz saluou [fol. 23v] col. a
que meu fillo matarõ sẽedo seus un ladron. assi sa madre
& ainda nõ queren conosco paz outro de morte liurou
O que a santa maria mais despraz E porẽd un gran miragre 5
e de quen ao seu fillo pesar faz uos direi desta razon
que feze santa maria
Poila missa foi cãtada 25 dũ mui mal feitor ladrõ
o arçebispo sayu que elbo por nom auia col. b
da eigreia. & a todos mas senpr en sa oraçõ 10
diss[ ]o que da uoz oyu col. b a ela s[ ]a( )comendaua
& toda a gent assi lle recodiu & aquelo le prestou
esto fez o poblo dos iudeus maluaz 30 Assi como ieso cristo
O que a santa maria mais despraz estando na cruz saluou
& de quen a o seu fillo pesar faz

59 Borraduras / Erasures: ll. 22, 45.


60 Borradura / Erasure: l. 15.

69
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 70

[CANTIGA N.º XIV-XV] Afonso X

Ode61[ ]ll auẽo un dia 15 que me nas sas mãos sofre


que foi un furto fazer que m[ ]o laço non matou
& o meirỹo da terra Assi como ieso cristo
ouueo log a[ ]prender estãdo na cruz saluou
& tan[ ]toste sen tardada
fez lo na forca põer 20 Quãd est oyu o meirỹo 55 col. b
mas a uirgẽ de deus madre deu aa uirgen loor
log entõ del se nẽbrou santa maria & logo
Assi como ieso cristo foi decer por seu amor
estãdo na cruz saluou elbo o ladron da forca
que depois por seruidor 60
E u pendorad estaua 25 dela. foi sẽpr en sa uida
da forca por[ ]s afogar [fol. 24r] col. a ca en orden log entrou
a uirgen santa maria Assi como ieso cristo
nõ uos quis entõ tardar estãdo na cruz saluou
ante chegou muit agĩa
& foll[ ]as mãos parar 30
so[ ]os pees. & alçoo Esta .xva. e como santa maria ro-
assi que nõ[ ]ss afogou gou a seu fillo. pola alma do
Assi como ieso cristo monge de san pedro. por que
estãdo na cruz saluou rogaran todolos santos; & o nõ
quis fazer senon por ela62
Assi esteue tres dias 35
o ladrõ que nõ morreu Par deus muit e grã razõ
mais lo meirỹo passaua de poder santa maria
per[ ]i. & mentes meteu mais de quãtos santos son
com era uiu[ ]e un ome E muit e cousa guisada [fol. 24v] col. a
seu. logo lle corregeu 40 de poder muito con deus 5
o laço per que morresse a que[ ]o troux en seu corpo
mas a uirgen o guardou & depois nos braços seus
Assi como ieso cristo o trouxe muitas uegadas
estãdo na cruz saluou & con pauor dos iudeus
fogiu con el a e( )gipto 10
U cuidauã que mort era 45 terra de rey faraon col. b
o ladron les diss assi Par deus muit e gran razõ
quero uos dizer amigos de poder santa maria
ora. por que nõ morri
guardou me santa maria Esta sẽnor groriosa
& aqueuola aqui 50 quis grã miragre mostrar 15

61 Error (guía inicial con til visible na marxe esquerda) / Error (guide initial with til visible in margin to
left): O > Õ.
62 Borradura / Erasure: l. 16.

70
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 71

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XV]

en un moesteir antigo Mui triste ficou sã pedro


que soya pret estar quand esta razõ oyu 55
da cidade de colõna & chamou todolos sãtos
u soyan a morar ali u os estar uiu
mõges. & que de sã pedro 20 e rogaron polo frade
auian a uocaçon a deus. mas el recodiu
Par deus muit e gran razõ ben com a[ ]el recodira 60
de poder santa maria & en outra guysa non
Par deus muit e grã razõ
Ontr aqueles bõos frades de poder santa maria
auia un frad atal 25
que dos sabores do mũdo Quãdo uiu sã pedr os santos
mais ca da celestial que assi foran falir 65
uida. gran sabor auia enton a santa maria col. b
mas por se guardar de mal mercee lle foi pedir
beueu ṽa meezĩa 30 que rogass ao seu fillo
& morreu sen confisson que nõ quises cõsẽtir
Par deus muit e grã razõ que[ ]a alma do seu frade 70
de poder santa maria teuess o dem en priion
Par deus muit e gran razõ
E tã toste que foi morto de poder santa maria
o dem a alma fillou 35
dele. & cõ gran lediça Log entõ santa maria
logo a leuar cuidou [fol. 25r] col. a a seu fill[ ]o saluador 75
mas defẽdeullo sã pedro foi rogar que aquel frade
& a deus por el rogou ouuesse por seu amor
que[ ]a alma do seu mõge 40 perdon. & diss[ ]el fareyo
por el ouuesse perdon pois end auedes sabor
Par deus muit e grã razõ mas torn a alma no corpo 80
de poder santa maria & conpra sa profisson
Par deus muit e grã razõ
Pois que sã pedr esto disse de poder santa maria
a deus. respos ll[ ]el assi 45
non sabes la profecia V deus por sãta maria
que diss[ ]o bon rey daui este rogo foi fazer 85
que[ ]o ome con mazela o frade que era morto
de pecado. ante mi foiss en pees log erger
nõ uerra. nẽ de mia casa 50 & contou ao conuẽto
nunca sera conpãnon como[ ]ss ouuer a perder
Par deus muit e grã razõ senon por sãta maria
de poder santa maria a que deus lo deu en don 90
Par deus muit e grã razõ

71
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 72

[CANTIGA N.º XV-XVI] Afonso X

de poder santa maria


mais de quãtos santos son

[fol. 25v]
Esta .xvia. e como santa maria. fez fazer aos babous que criã a seda duas63
toucas. por que a dona que os guardaua lle prometera ṽa. & nõ lla dera64

Por nos de dultar tirar col. a Pois que a promessa fez 25


praz a santa maria senpre creceron [fol. 26r] col. a
de seus miragres mostrar os babous bẽ dessa uez
fremosos cada dia & non morreron
E por nos fazer ueer 5 mas a dona con uagar
sa apostura. gran miragre grande. que y prẽdia 30
foi fazer en estremadura da touca da seda dar
Por nos de dulta tirar65 senpre ll[ ]escaecia
en segouia u morar col. b Por nos de dulta tirar
ṽa dona soya 10 praz a santa maria
que muito sirgo criar
en sa casa fazia Onde[ ]ll auẽo assi 35
Por nos de dulta tirar ena gran festa
praz a santa maria d[ ]agosto. que uẽo y
cõ mui gran sesta
Por que os babous perdeu 15 ant[ ]a omagẽ orar
& ouue pouca & ali u iazia 40
seda. poren prometeu66 a prezes. foi lle nẽbrar
dar ṽa touca a touca que deuia
per[ ]a omagẽ onrrar Por nos de dulta tirar
que no altar siia 20 praz a santa maria
da uirgen que nõ a par
en que muito criia Chorando de coraçõ 45
Por nos de dulta tirar foisse correndo
praz a santa maria a casa. & uiu entõ

63 Epígrafe copiada sobre a caixa do texto, por riba de ambas as columnas / Epigraph copied above text
box, across columns.
64 Borraduras / Erasures: ll. 49, 59, 60, 67, 77, 88.
65 Marcado para ser borrado (liña riscada): liña copiada por erro polo rubricador para encher a columna;

cf. col. b / Marked (lined out) for deletion: line copied in error by rubricator to fill column; cf. col. b.
66 Inserido (como corrección?) por man máis tardía (á dereita do texto) / Inserted (as correction?) by later

hand (to right of text): prometeu de.

72
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 73

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XVI-XVII]

estar fazendo a outra leixaria


os bischocos67 & obrar Por nos de dulta tirar
na touca a perfia 50
& começou a chorar Por en dõ afonss el rey [fol. 26v] col. a
cõ mui grãd alegria na sa capela 85
Por nos de dulta tirar trage per quãt apres ei
praz a santa maria end a mais bela
que faz nas festas sacar
E pois que assi chorou 55 col. b por toller eregia
meteu ben mẽtes dos que na uirgen dultar 90
na touca. des[ ]i chamou uan per sa gran folia
muitas das gentes Por nos de dulta tirar
y. que uẽessen parar praz a santa maria
mẽtes como sabia 60
a madre de deus laurar
per santa maestria Esta .xvii. e como santa maria
Por nos de dulta tirar fez nacer ṽa flor na boca a o
praz a santa maria crerigo de pois que foi morto
& era en semellança de lilio
As gẽtes cõ grã sabor 65 por que a loaua68
quand est oyron
dando a madre loor Madre de deus
de deus. sayron nõ pod errar[ ]quen en ti a fiança
aas ruas braadar Non pod errar nen falecer
dizendo uia uia 70 quen loar te sab e temer col. b
o gran miragre catar dest un miragre retraer 5
que fez a que nos guya quero. que foi en frança
Por nos de dulta tirar Madre de deus. nõ pod errar
praz a santa maria quen en ti a fiança

Un. e un. & dous. & dous 75 En chartes ou[ ]un crerizõ
log y uẽeron que era tafur & ladron 10
ontre tanto os babous mas na uirgen de coraçõ
outra fezeron auia esperança
touca. per que fossẽ par Madre de deus nõ pod errar
que se alguẽ queria 80 quen en ti a fiança
a ṽa delas leuar

67 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): bsschocos > bischocos.


68 Borraduras / Erasures: ll. 40, 65.

73
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 74

[CANTIGA N.º XVII-XVIII] Afonso X

Quãd algur ya mal fazer 15 ca foi grand a errança


se uia omage seer Madre de deus nõ pod errar
de santa maria. correr quen en ti a fiança 50
ya la. sen tardança
Madre de deus nõ pod errar O preste logo foiss erger
quen en ti a fiança 20 & mandou os sinos tãger
por ir o miragre ueer col. b
E pois fazia oraçon da uirgen sen dultãça
ya cõprir seu mal entõ Madre de deus nõ pod errar 55
porẽ morreu sẽ cõfissõ quen en ti a fiança
per sua malandãça69 [fol. 27r] col. a
Madre de deus nõ pod errar 25 Os crerigos en mui bõ sõ
quen en ti a fiança cantando kyrieleison
uiron iazer aquel barõ
Por que tal morte foi morrer u fez deus demostrança 60
nono quiseron receber Madre de deus nõ pod errar
no sagrad. e ouu[ ]a iazer quen en ti a fiança
fora. sen demorança 30
Madre de deus nõ pod errar Que por que fora bẽ dizer
quen en ti a fiança de sa madre. fez lle nacer
flor na boca & pareçer 65
Santa maria en uisõ de liro semellança
se mostrou a pouca sazõ Madre de deus nõ pod errar
a un prest. e dissell entõ 35 quen en ti a fiança
fezestes mal estança
Madre de deus nõ pod errar Esto teuerõ por gran dõ
quen en ti a fiança da uirgen. & mui cõ razon 70
& pois fezeron en sermõ
Por que nõ quisestes coller leuarono con dança
o meu crerigo nẽ meter 40 Madre de deus nõ pod errar
no sagrad e longe põer quen en ti a fiança
o fostes. por uiltança
Madre de deus nõ pod errar
quen en ti a fiança Esta .xviiia. e como santa maria fillou
uẽgãça dos tres caualeiros que
Mas cras a( )se deus uos perdõ 45 matarõ seu ẽemigo ant o seu
ide por[ ]el con procisson altar70
con choros & cõ deuoçõ

69 Marcado (con puntos) para corrección (interlineal) / Marked (underdotted) for correction (interlinear):
per sua malandãça > per sa gran malandãça.
70 Borraduras / Erasures: ll. 4, 7, 36, 55.

74
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 75

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XVIII]

Gran sandece faz Nõ foi quen podesse 40


quen se por mal filla [fol. 27v] col. a arma nen escudo
cona que de deus e madre & filla. tẽer niun deles [fol. 28r] col. a
Desto uos direi un miragre fremoso assi foi perdudo
que mostrou a madre do rei grorioso 5 do fogo do ceo
cõtra un ricome fol & soberuioso ca tod encẽdudo 45
& cõtar uos ei end a grã marauilla foi ben da cabeça
Gran sandece faz tro ena uirilla
quen se por mal filla Gran sandece faz
quen se por mal filla
El & outros dous 10
un dia acharon Poilos malapresos 50
un seu ẽemig e arderss assi uiron
pos el derrãiaron col. b logo por culpados
& en ṽa eigreia muito se sentirõ
o ensserraron 15 a santa maria
por prazer do demo mercee pediron 55
que os seus aguylla que os nõ metesse
Gran sandece faz o dem en sa pilla
quen se por mal filla Gran sandece faz
quen se por mal filla
O ensserrado 20
teue que lle ualrria Pois se repentirõ 60
aquela eigreia foron mellorados
de santa maria & dun sant obispo
mas ant[ ]o altar mui ben confessados
cõ sa gran felonia 25 que lles mandou
peças del fezerõ por remiir seus pecados 65
per sa pecadilla que[ ]s fossen da terra
Gran sandece faz como quen s[ ]eixilla
quen se por mal filla Gran sandece faz
quẽ se por mal filla
E pois que[ ]o eles 30
peças feit ouuerõ De mais lles mãdou 70
logo da eigreia que aquelas espadas col. b
sair se quiseron con que o mataran
mas aquesto per ren fossen peceiadas
fazer nõ poderon 35 & cintas en feitas
ca deus los trillou con que apertadas 75
o que os maos trilla trouxessen as carnes
Gran sandece faz per toda çezilla
quen se por mal filla Gran sandece faz
quen se por mal filla

75
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 76

[CANTIGA N.º XIX] Afonso X

Esta .xviiiia. e como santa maria


aiudou. a enperadriz de ro-
ma. a sofrer as grãdes coitas
per que passou

Quenas coitas deste mũdo


ben quiser sofrer. santa maria
deue senpr ante[ ]ssi põer
E desto uos quer eu ora
contar segund a letra diz [fol. 28v] col. a
un mui gran miragre que fazer quis pola enperadriz
de roma. segund eu contar oy per nome beatriz
santa maria a madre de deus ond este cantar fiz
que a guardou do mundo que lle foi mal ioiz
& do demo que por tentar a cuidou uencer 10
Quenas coitas deste mũdo bẽ quiser sofrer
santa maria deue senpr ante[ ]ssi põer

Esta dona de que uos disse ia; foi dun enperador


moller. mas pero del nome nõ sei. foi de roma sẽnor
& per quãt eu de seu feit aprendi; foi de mui grã ualor71
ant o apostolig e ante uos como[ ]os feitos a [fol. 29r] col. a
& pois foi feito; o enperador diss ai deus que sera
nunca mayor traiçon desta om oyra
& con pesar seus panos se fillou a rõper
Quenas coitas deste mũdo bẽ quiser sofrer 20
santa maria deue senpr ante[ ]ssi põer

A enperadriz fillouss a chorar; & diss a[ ]mi nõ nuz


en uos saberdes que soon essa par deus de uera cruz
a[ ]que uos fezestes a tan gran torto com agor aduz
uoss yrmão a mãefesto tan feo come estruz 25
mas des[ ]oi mais a santa maria que e luz
quero seruir que me nunca a de faleçer
Quenas coitas deste mũdo bẽ quiser sofrer
santa maria deue senpr ante[ ]ssi põer

Per nulla rẽ que[ ]ll o enperador dissesse nũca quis 30


a dona tornar a[ ]el. ante lle disse que fosse fis

71 Folios perdidos / Folios missing.

76
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 77

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XIX-XX-XXI]

que ao segre non ficaria nũca par san dinis Virga de iesse quen te soubesse
nen ar uestiria pano de seda nen pena de gris loar como mereces 25
mas ṽa cela faria d[ ]obra de paris
u se metesse. por mais o mũd auorreçer 35 Miragres fremosos
Quen as coitas deste mũdo bẽ quiser sofrer uas por nos fazẽdo
santa maria deue senpr ante[ ]ssi põer & marauillosos
per quant eu entẽdo [fol. 30r] col. a
& corregendo 30
Esta .xxa. e de loor de santa maria muit e sofrẽdo
por quantas mercees nos faz. 72 ca nõ nos escaeçes
& contendendo
Uirga de iesse. quen te soubesse loar como mereces nos defendendo
& sen ouuesse por que disesse [fol. 29v] col. a do demo que sterreçes 35
quanto por nos padeçes Virga de iese quen te soubesse
Ca tu noit e dia loar como mereces
senpr estas rogando 5
teu fill ai maria Aos soberuiosos
por nos que andãdo d[ ]alto uas decendo
aqui pecãdo & mal obrãd[ ]o & os omildosos 40
que tu muit auorreces col. b en onrra crecendo
nõ queira quãdo seuer iulgãdo 10 & enadendo
catar nossas sandeces e prouezẽdo
Virga de iesse. quen te soubesse tas santas grãadeçes73
loar como mereces porẽ m[ ]a( )comẽdo 45
a[ ]ti & rendo
E ar toda uia que os teus nõ faleçes
senpr estas lidãdo 15 Virga de iese quen te soubesse
por nos a perfia loar como mereces
o dem arrancando
que sosacando
nos uai tẽtando Esta .xxia. e como santa maria
cõ sabores rafeces 20 mãdou que fizessen bispo
mas tu guardãdo a o crerigo que dizia sas oras74
& anparando
nos uas. poilo couseçes

72 Borradura / Erasure: l. 2.
73 Marcado (de varios xeitos) para corrección (extremo da marxe dereita) / Marked (variously) for replac-
ment (far right margin): tas santas grãadeçes > cõ tas grãadeçes, que foi pola súa vez corrixido / which
is in turn corrected > cõ tuas grãadeçes.
74 Borraduras / Erasures: ll. 26, 31.

77
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 78

[CANTIGA N.º XXI-XXII] Afonso X

Muito punna dos seus ben com a[ ]mi prazia 35


onrrar senpre santa maria col. b os seus onrrou & onrrara
E desto uos quero contar senpre santa maria
un gran miragre que mostrar Muito pũna dos seus onrrar
quis a uirgen que nõ a par 5 senpre santa maria
na cidad de paui( )a
Muito pũna dos seus onrrar Poilo sãt ome s[ ]e( )spertou 40
senpre santa maria ao cabidoo contou
o que[ ]ll a uirgen nomeou
Un crerig ouu[ ]i sabedor que por bispo queria col. b
de todo ben. & seruidor 10 dos seus onrrar muito pũnou
desta groriosa sẽnor senpre santa maria 45
quant ele mais podia Muito pũna dos seus onrrar
d[ ]onrrar os seus a grã sabor senpre santa maria
senpre santa maria
Muito pũna dos seus onrrar 15 Acordados dun coraçõ
fezeron del sa esleiçon
Ond auẽo que cõteçeu [fol. 30v] col. a & foi bisp a pouca sazõ 50
poil( )o[ ]bispo dali morreu ca ben[ ]o merecia
a[ ]un sant om apareçeu os seus onrrou cõ grã razõ
a uirgen que nos guya senpre santa maria
aos seus onrrou & ergeu 20 Muito pũna dos seus onrrar
senpre santa maria senpre santa maria 55
Muito pũna dos seus onrrar
senpre santa maria
Esta .xxiia. e como santa maria
E pois lle foi aparecer guardou a un laurador que
começoull assi a dizer 25 non morresse das75 firidas que lle
uai di que façan esleer daua un caualeiro. & seus
cras en aquele dia omẽes. 76
os seus faz onrrados seer
senpre santa maria Mui gran poder a
Muito pũna dos seus onrrar 30 a madre de deus
senpre santa maria de defender & anpara[ ]los seus [fol. 31r] col. a
Gran poder a ca seu fillo llo deu
Por bisp un que geronim a de defẽder quen se chamar por seu 5
nome. ca tanto sei del ia & dest un miragre uos direi eu
que me serue & seruid a que ela fez grãde nos di( )as meus

75 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): da > das.
76 Borradura: epígrafe / Erasure: epigraph.

78
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 79

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XXII-XXIII]

Mui gran poder E fillarõ se log a repentir


a a madre de deus & ao laurador; perdõ pedir 40
& derõll algu[ ]e el pũnou de[ ]ss[ ]ir
En armẽteira foi un laurador 10 a rocamador; cõ outros romeus [fol. 31v] col. a
que un caualeiro por desamor Mui gran poder
mui grãde. que aui[ ]a seu sẽnor a a madre de deus
foi polo matar; per nome mateus
Mui gran poder a a madre.
Esta .xxiiia. e como santa maria acrecen-
E u o uiu seu millo debullar 15 col. b tou o vĩo no tonel por amor da
na eira; mãdou lle lãçadas dar bõa dona de bretãna77
mas el começou a madr a chamar
do que na cruz matarõ os iudeus Como deus fez vĩo
Mui gran poder d[ ]agua ant archetecrĩo
a a madre de deus 20 ben assi depois sa madr a-
crecentou o vĩo
Duas lãçadas lle deu un peõ Desto direi un miragre 5
mas nõ[ ]ll entrarõ. & escãtaçõ que fez en bretãna col. b
cuidou que era o coteif entõ santa maria por ṽa
mais brauo foi que iudas macabeus dona. mui sen sãna
Mui gran poder 25 en que muito bõ costum( )e
a a madre de deus muita bõa mãna 10
deus posera que quis dela
Entõ a sa azcũa lle lançou seer seu vizĩo
& feriu o. pero nono chagou Como deus fez [fol. 32r] col. a
ca el a santa maria chamou vĩo d[ ]agua ant archetecrĩo
sẽnor ual me. como uales os teus 30
Mui gran poder Dobre78 todalas bõdades 15
a a madre de deus que ela auia
era que muito fiaua
E nõ moira ca nõ mereci mal en santa maria
eles pois uiron o miragr atal & porende a tirou
que fez a reỹa espirital 35 de uergõna un dia 20
creuerõ bẽ. ca ant erã encreus del rey. que a sa casa
Mui gran poder uẽera de camĩo
a a madre de deus Como deus fez
vĩo d[ ]agua ãt archetecrĩo

77 Borraduras / Erasures: ll. 22, 31.


78 Erro (guía inicial visible na marxe esquerda) / Error (guide initial visible in margin to left): Dobre >
Sobre.

79
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 80

[CANTIGA N.º XXIII-XXIV] Afonso X

A dona polo seruir 25 & el rei & sa conpãna


foi muit afazẽdada toda. foi conprida
& deu lle carn[ ]e pescado de bõ uỹ[ ]e a adega
& pan. & ceuada nõ en foi falida 60
mas de bõ vĩo pera el que nõ achass y auõd
era mui menguada 30 o riqu[ ]e o mesquỹo
ca nõ tĩia se nõ pouc79 Como deus fez
en un tonelcĩo vĩo d[ ]agua ãt archetecrĩo
Como deus fez
vĩo d[ ]agua ãt archetecrĩo
Esta .xxiiiia. e como santa maria80 [fol. 32v] col. a
E dobrauaxell a coita 35 iuigou a alma do romeu que
ca pero quisesse que81 ya a santiago que sse matou
auelo. nõ era end en na carreira por engano do dia
terra que podesse boo. que tornass a o corpo & fizesse
por dĩeiros. nẽ por outr pẽedẽça82
auer. que por[ ]el desse 40 col. b
senõ fosse pola madre Non e gran cousa
do uell e menĩo se sabe bon ioizo dar. a madre
Como deus fez do que o mũdo tod a de ioigar
vĩo d[ ]agua ãt archetecrĩo Mui gran razõ e que sabia dereito
quen deus troux en seu corp e de seu peito
E cõ aquest asperãça 45 mamentou. & del despeito
foi aa eigreia nunca foi fillar col. b
& diss ai santa maria poren de sen me sospeito
ta merçee seia que[ ]a quis auondar
que me saques daquesta Nõ e grã cousa se sabe 10
uergõna; tan sobeia 50 bon ioizo dar
senon a caron nũca
ia mais uestirei lĩo Sobr esto se[ ]m oissedes diria
Como deus fez dũ ioizo que deu santa maria
vĩo d[ ]agua ãt archetecrĩo por un que cad[ ]ano ya
com oy contar 15
Mantenẽt a oraçõ 55 a san iam en romaria
da dona. foi oyda por que se foi matar

79 Marcado con borradura (interlineal) para corrixir / Marked for insertion (interlinear), with erasure: nõ
pouco > nõ muy pouc.
80 Primeira liña da epígrafe copiada sobre a caixa do texto / First line of epigraph copied above text box.
81 Erro / Error: que / que ya a > que / ya a.
82 Borradura / Erasure: l. 71.

80
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 81

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XXIV]

Nõ ẽ83 grã cousa se sabe O romeu que sẽ douida cuidaua col. b


bon ioizo dar que santiag aquelo lle mãdaua
quãto lle mandou tallaua
Este romeu cõ bõa uoõtade 20 poi lo foi tallar 55
ya a santiago de uerdade log enton se degolaua
pero desto fez maldade cuidando ben obrar
que ant albergar Nõ e grã cousa se sabe
foi cõ moller sen bõdade bõ ioizo dar
sen con ela casar [fol. 33r] col. a
Nõ e grã cousa se sabe Seus cõpãneiros poi lo mort acharõ 60
bon ioizo dar por nõ lles apõer que o matarõ
foronss. & logo chegaron
Pois esto fez. meteuss ao camĩo a alma tomar
& nõ se mãefestou o mesquĩo demões que a leuarõ
& o demo muit festĩo 30 mui toste sen tardar 65
se lle foi mostrar Nõ e grã cousa se sabe
mais84 brãco que un armĩo bon ioizo dar
polo tost enganar
Nõ e grã cousa se sabe E u passauã ant ṽa capela
bon ioizo dar 35 de sã pedro muit aposta & bela
san iames de conpostela 70
Semellãça fillou de santiago de la foi trauar
& disse macar m[ ]eu de[ ]ti despago dizẽd ai falss alcauela
a saluaçon eu cha trago non podedes leuar
do que fust errar Nõ e grã cousa se sabe
por que nõ caias no lago 40 bon ioizo dar 75
d[ ]iferno. sen dultar
Nõ e grã cousa se sabe A alma do meu romeu que fillastes
bon ioizo dar ca por razõ de mi o enganastes
gran traiçon y penssastes
Mas ante faras esto que te digo & se deus m[ ]anpar [fol. 33v] col. a
se sabor as de seer meu amigo 45 pois falsamẽt a gãastes 80
talla o que trages tigo non uos pode durar
que te foi deitar Nõ e grã cousa se sabe
en poder do ẽemigo bon ioizo dar
& uai te degolar
Nõ e grã cousa se sabe 50 Respõderõ os demões louçãos
bon ioizo dar cuia est alma foi; fez feitos uãos 85
por que somos ben certãos

83 Erro / Error: Nõ ẽ > Nõ e.


84 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): mas > mais.

81
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 82

[CANTIGA N.º XXIV-XXV] Afonso X

que non deu[ ]entrar Non deuemos


ante deus. pois cõ sas mãos por marauilla tẽer
se foi desperentar da madre do uẽcedor sẽpre uẽçer
Nõ e grã cousa se sabe 90 Uẽcer deu[ ]a madre daquel que deitou [fol. 34r] col. a
bon ioizo dar locifer do ceo. & depois britou 5
o ifern[ ]e os santos dele sacou
Santiago diss atanto façamos & uẽceu a mort u por nos foi morrer
pois nos & uos est assi rezõamos Nõ deuemos por marauilla tẽer
ao ioizo uaamos da madre do uẽcedor sẽpre uẽcer
da que non a par 95
& o que iulgar façamos Porẽd un miragre a madre de deus 10
logo sen alongar fez na sinagoga que foi dos iudeus
Nõ e grã cousa se sabe & que os apostolos amigos seus
bon ioizo dar conpraran & forã eigreia fazer
Nõ deuemos por marauilla tẽer
Log ante sãta maria uẽerõ 100 da madre do uẽcedor sẽpre uẽcer 15
& rezõarõ85 quãto mais poderõ
dela tal ioiz[ ]ouueron Os iudeus ouuerõ desto grã pesar
que fosse tornar & a cesar se forõ ende queixar
a[ ]alma onde[ ]a trouxerõ dizẽdo que o auer querian dar
por se depois saluar 105 que pola uẽda forã en receber col. b
Nõ e grã cousa se sabe col. b Nõ deuemos por marauilla tẽer 20
bon ioizo dar da madre do uẽcedor senpre uẽcer

Este ioizo logo foi cõprido O enperador fez chamar ante si


& o romeu morto. foi resurgido os apostelos. & disse lles assi
de que foi pois deus seruido 110 contra tal querella que or ante mi
mas nunca cobrar os iudeus fezerõ; que ides dizer 25
pod[ ]o de que foi falido Nõ deuemos por marauilla tẽer
con que fora pecar da madre do uẽcedor sẽpre uẽcer
Nõ e grã cousa se sabe
bon ioizo dar 115 Os apostolos com omees de bõ sẽ
respõderon. sẽnor nos fezemos bẽ
pois que lla cõpramos & fezemos en 30
Esta .xxva. e como santa maria eigreia. da que uirgẽ foi cõçeber
fillou a sinagoga dos iudeus Nõ deuemos por marauilla tẽer
& fez dela eigreia86 da madre do uẽcedor sẽpre uẽcer

85 Corrixido (por man máis tardía) / Corrected (by later hand): rezoarõ > rezõarõ.
86 Borraduras / Erasures: ll. 46, 82, 85.

82
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:04 Página 83

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XXV-XXVI]

Sobre esto deu cesar seu ioiz atal Os iudeus disserõ. pois que a deus praz
serren[ ]a eigreia u non aia al 35 que esta omagen a maria faz 65
& a quaraẽta dias qual sinal leixemos ll[ ]aqueste seu logar en paz
de lei y acharẽ; tal a deu[ ]auer & nõ queramos con ela contẽder
Nõ deuemos por marauilla tẽer Nõ deuemos por marauilla tẽer
da madre do uecedor87 sẽpre uẽcer da madre do uẽcedor sẽpre uẽcer

Os apostolos log a mõte siõ 40 Forõss os iudeus. & gãou dessa uez 70
forõ u a uirgen moraua enton aquela eigreia; a sẽnor de prez
santa maria. & mui de coraçon que foi a primeira que se nũca fez
a rogarõ que os uẽess acorrer no seu nome dela; sẽ dulta prender col. b
Nõ deuemos por marauilla tẽer Nõ deuemos por. marauilla tẽer
da madre do uẽcedor sẽpre uẽcer 45 da madre do uẽcedor sẽpre uẽcer 75

Assi lles respos a mui santa sẽnor [fol. 34v] col. a De pois iuyão enperador cruel
daqueste preito nõ aiades pauor que a santa maria non foi fiel
ca en uos serei y tal aiudador mãdou ao poboo dos d[ ]irrael
per que[ ]a os iudeus; aian de perder que[ ]ll aquela omagẽ fossen trager
Nõ deuemos por marauilla tẽer 50 Nõ deuemos por marauilla tẽer 80
da madre do uẽcedor sẽpre uẽcer da madre do uẽcedor sẽpre uẽcer

E pois que o prazo chegou sẽ falir M88 os iudeus que sẽpr acostumad an
mãdou entõ cesar. as portas abrir de querer grã mal. a do mui bõ talã
& ãbalas partes. fez log ala yr forõ y. & assi os catou de pran
& dos seus que fossen. a proua ueer 55 que[ ]a nõ ousarõ per ren sol tãger 85
Nõ deuemos por maraulla tẽer Nõ deuemos por marauilla tẽer
da madre do uẽcedor sẽpre uẽcer da madre do uẽcedor sẽpre uẽcer

Des que forõ dẽtr. assi lles cõteçeu


que logo sã pedr ant[ ]o altar uarreu Esta .xxvia. e como santa maria. fez auer
& a os iudeus tan tost apareçeu 60 fillo a ṽa moller manỹa. & depois
omagẽ da uirgen pĩtada seer morreu lle. & ressocitou llo89
Nõ deuemos por marauilla tẽer
da madre do uẽcedor sẽpre uẽcer Santa maria pod
enfermos guarir quãdo xe quiser

87 Erro / Error: uecedor > uẽcedor.


88 Parcialmente borrado e marcado (sobre a inicial tintada) para corrección non aplicada / Partially
erased and marked for correction (over inked initial) not made: Mas os iudeus > M os iudeus > E os
iudeus.
89 Borraduras / Erasures: ll. 22, 55, 61.

83
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 84

[CANTIGA N.º XXVI] Afonso X

& mortos resurgir [fol. 35r] col. a altar. o pos fazẽdo tã grã chãto
Na que deus seu sant espirit enuiou que todalas gẽtes fez a[ ]ssi uĩir
& que forma d[ ]ome en ela fillou 5 Santa maria pod enfermos guarir
nõ e marauilla se del gaãnou quando xe quiser. & mortos resurgir
uertude per que podess esto conprir
Santa maria pod enfermos guarir E braadãdo começou a dizer 40
quando xe quiser. & mortos resurgir sãta maria que me fuste fazer
en dar m[ ]este fill e logo mio toller [fol. 35v] col. a
Porẽd un miragr aquesta reỹa 10 por que nõ podesse con ele goir
santa. fez mui grãd a ṽa mesquĩa Santa maria pod enfermos guarir
moller. que cõ coita de que manỹa quando xe quiser & mortos resurgir 45
era; foi a[ ]ela un fillo pedir
Santa maria pod enfermos guarir Sẽnor que de madre nome me deste
quando xe quiser. e mortos resurgir 15 col. b en toller mio logo mal me fezeste
mas polo prazer que do teu ouueste
Chorãdo dos ollos mui de coraçõ fillo; dam[ ]este meu que ueia riir
lle diss ai sẽnor oe mia oraçon Santa maria pod enfermos90 guarir 50
& por ta mercee un fillo baron quando xe quiser. mortos resurgir
me da cõ que goy[ ]e te possa seruir
Santa maria pod enfermos guarir 20 Ca tu soa es a que mio podes dar
quando xe quiser. & mortos resurgir & porẽd a[ ]ti o uenno demandar
onde groriosa sẽnor sen tardar
Log[ ]o que pediu lle foi outorgado damio uiuo que aia que te gracir 55
& pois a seu tẽp aquel fillo nado Santa maria pod enfermos guarir
que a santa maria demandado quando xe quiser. & mortos resurgir
ouue. ca lle nõ quis eno dõ falir 25
Santa maria pod enfermos guarir Log a oraçõ da moller oyda
quando xe quiser. & mortos resurgir foi. & o minỹo tornou en uida
por prazer da uirgẽ sãta cõprida 60
Mas o minỹ a pouco pois que naçeu que[ ]o fez no leit u iazia bulir
dũa forte feuer mui cedo morreu Santa maria pod enfermos guarir
mas a madre per poucas ensãdeçeu 30 quando xe quiser. & mortos resurgir
por el. & sas faces fillouss a carpir
Santa maria. pod enfermos guarir Quãd esto uiu a moller. ouue pauor
quando xe quiser. & mortos resurgir da primeir e pois tornousell en sabor 65
& deu poren graças a nostro sẽnor
Entõ a catiua cõ gran quebrãto & a sa madre. por que a quis oyr
a o mõesteir o leuou. & ant[ ]o 35 Santa maria pod enfermos guarir

90 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): enfemos >
enfermos.

84
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 85

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XXVII]

Esta .xxviia. e como sãta maria col. b Todo logar mui bẽ pode
defendeu costantinobre dos seer defendudo
mouros que a cõbatiã & a cuida-
uã fillar91 Na cidade com oy 35
se deus m[ ]aiud e parca
Todo logar mui bẽ san germã dentr era y
pode seer defendudo un santo partriarcha
o que a santa maria que foi a uirgẽ rogar
a por seu escudo que dela acorrudo 40
Onde daquesta razon 5 foss o poblo sẽ tardar
un miragre uos quero daquel mour atreuudo
contar mui de coraçon [fol. 36r] col. a Todo logar mui bẽ pode [fol. 36v] col. a
que fez mui grand e fero seer defendudo
a uirgen que non a par
que non quis que perdudo 10 E as donas ar rogou 45
foss o poblo que guardar da mui noble cidade
auia. nen uençudo mui de[ ]rrig e cõsellou
Todo logar mui bẽ pode que ant[ ]a magestade
seer defendudo da uirgen. fossen queimar
candeas. que traudo 50
De com[ ]eu escrit achei 15 o poboo do logar
pois que foi de crischãos col. b non fosse. nẽ rendudo
costantinoble un rey Todo logar mui bẽ pode
con oste de pagãos seer defendudo
uẽo a uila cercar
mui brau[ ]e mui sanudo 20 Mas aquel mouro soldã 55
pola per força fillar fez lles põer pedreiras
por seer mais temudo per aos de dentr afan
Todo logar mui bẽ pode dar. de muitas maneiras
seer defendudo & os arqueiros tirar
& assi conbatudo 60
E começou a dizer 25 o muro foi sen uagar
cõ sãna que auia que toste foi fendudo
que se per força prender Todo logar mui bẽ pode
a çidade92 podia seer defendudo
que faria en matar
o poboo miudo 30 E coita sofrerõ tal 65
& o tesour en leuar os de dentro. & tanta
que tĩian ascõdudo que presos forã sẽ al

91 Borraduras / Erasures: ll. 11, 97, 148.


92 Corrixido / Corrected: cidade > çidade.

85
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 86

[CANTIGA N.º XXVII] Afonso X

se a uirgẽ mui sãta mas foi y decebudo


nõ fosse que y chegar Todo logar mui bẽ pode
cõ seu mãt estẽdudo 70 col. b seer defendudo
foi. polo mur anparar
que non fosse caudo Ali u ergeu os seus 105
Todo logar mui bẽ pode ollos. contra o ceo93
seer defendudo uiu log a madre de deus
coberta de seu ueo94
E ben ali u deçeu 75 sobre la uila estar
de sãtos grã cõpãna con seu mãto tẽdudo 110
con ela apareçeu & as firidas fillar
& ela mui sẽ sãna pois est ouue ueudo
o seu mãto foi parar Todo logar mui bẽ pode
u muito recebudo 80 seer defendudo
colb ouue dos que y dar
fez. o soldan beiçudo Teuesse por pecador 115
Todo logar mui bẽ pode ca uiu que aquel feito
seer defendudo era de nostro sẽnor
porẽ per niũ preito
E auẽo dessa uez 85 nõ quis cõbater mãdar
a os que conbatiã & fez com( )e sisudo 120
que deus por sa madre fez e na uila foi entrar
que dali u firian dos seus descõnoçudo
os colbes. yan matar Todo logar mui bẽ pode
daquel soldan baruudo 90 seer defendudo col. b
as gentes. & arredar
do muro ia mouudo Pera sã germã se foi 125
Todo logar mui bẽ pode aquel soldan pagão
seer defendudo & disse lle sẽnor oy
mais. me quer eu crischão
Aquel soldã sẽ mẽtir 95 per uossa mão tornar
cuidou que per abete & seer conuertudo 130
non queriã enuair [fol. 37r] col. a & mafomete leixar
os seus. & mafomete o falsso recreudo
começou muit a chamar Todo logar mui bẽ pode
o falsso connoçudo 100 seer defendudo
que os uẽes aiudar

93 Liñas 105-106 marcadas para ser substituídas (no extremo da marxe dereita) / Lines 105-106 marked
for replacement (far right margin): Ali u ergeu os ceus / ollos. Contra o ceo > ca ali u el erge[u] / os
ollos ao ceo.
94 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): uẽo > ueo.

86
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 87

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XXVII-XXVIII]

E o por que esto fiz 135 Eno mar que cerca o mũd a redor 10
direi uolo agĩa na terra que chamã bretãna mayor
segũdo uossa lei diz fez a santa madre de nostro sẽnor
a mui santa reỹa un gran miragre que uos quero cõtar
ui. que uos uẽo liurar95 Acorrer nos pode. & de mal guardar
pois m[ ]est apareçudo 140 a madre de deus. se per nos nõ ficar 15
foi. quero me batizar
mas nõ seia sabudo O miragre foi muit apost e mui bel
Todo logar mui bẽ pode que santa maria fez por sã miguel
seer defendudo que e cõpãneiro de san gabriel
o angeo que a uẽo saudar
Poderia uos de dur 145 Acorrer nos pode & de mal guardar 20
dizer. as grãdes dõas a madre de deus se per nos nõ ficar
que aquel soldã de sur
deu y. ricas & boas De sã migael o ãgeo de deus
de mais foyos segurar era un ermida u muitos romeus
que nõ fosse corrudo 150 yan y rogar polos pecados seus
o reino se deus m[ ]ãpar [fol. 37v] col. a que deus llos quisesse por el perdõar 25
& foi lle gradeçudo Acorrer nos pode & de mal guardar
Todo logar mui bẽ pode. seer a madre de deus se per nos nõ ficar

O logar era de mui grã deuoçõ


Esta .xxviiia. e como santa maria. liurou mas nõ podia om ala yr se nõ
a moller prene que nõ morresse no mẽguas ant o[ ]mar. ca en outra sazõ 30
mar. & fez lli96 auer fillo dẽtro nas nõ podia rẽ; en sair nẽ entrar
ondas97 Acorrer nos pode. & de mal guardar

Acorrer nos pode E porẽd un dia auẽo assi [fol. 38r] col. a
& de mal guardar. a madre de deus que ṽa moller prẽne entrou per y
se per nos non ficar mas o mar creceu. & colleu a ali 35
Acorrer nos pode quãdo xe quiser & nõ se pod yr. tãto nõ pod andar
& guardar de mal cada que[ ]lle prouguer Acorrer nos pode
bẽ como guardou ṽa pobre moller & de mal guardar
que cuidou morrer enas ondas do mar col. b
A correr nos pode & de mal guardar A pobre moller macar quis nõ fogiu
a madre de deus se per nos nõ ficar ca o mar de todas partes la cobriu 40

95 Corrixido / Corrected: guardar > liurar.


96 Corrixido (inserción entre liñas) / Corrected (by interlinear insertion): fez auer > fez lli auer.
97 Borraduras / Erasures: ll. 34, 36.

87
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 88

[CANTIGA N.º XXVIII-XXIX-XXX] Afonso X

& pois s[ ]a mesqỹa en tal coita uiu na santa gessemani


começou sãta maria de chamar foron achadas figuras
Acorrer nos pode da madre de deus assi
& de mal guardar que non foron de pĩturas 10
Nas mentes senpre tẽer
A moller sen falla cuidou a fĩir 45 deuemo las sas feituras
quando uiu o mar que a uẽo cobrir
& de mais chegoull o tẽpo de parir Nen ar entalladas nõ
& por tod esto nõ cuidou escapar forõ se deus me perdõ col. b
Acorrer nos pode & auia y faiçon 15
& de mal guardar 50 da sẽnor das aposturas
cõ seu fill e per razõ
Mas a santa uirgẽ que ela rogou feitas bẽ per sas mesuras
oyu lle seu rog e tã toste chegou Nas mẽtes senpre tẽer
& a sua manga sobr[ ]ela parou deuemo las sas feituras 20
que a98 fez parir & as ondas quedar
Acorrer nos pode 55 Poren[ ]as resprãdecer
& de mal guardar fez. tan muit e parecer
per que deuemos creer
Pois santa maria a sẽnor de prez que e sẽnor das naturas
este miragre daquela moller fez que nas cousas a poder 25
cõ seu fill a pobre se foi essa uez col. b de fazer craras d[ ]e( )scuras
log a sã miguel o miragre mostrar 60 Nas mẽtes senpre tẽer
Acorrer nos pode deuemo las sas feituras
& de mal guardar
Deus xas quise figurar
en pedra. por nos mostrar 30
Esta .xxixa. e como santa maria que a sa madre onrrar
fez parecer nas pedras deuẽ todas creaturas
omagẽes a ssa semellança pois deceu carne fillar
ẽ[ ]ela das sas alturas
Nas mẽtes senpre tẽer Nas mẽtes senpre tẽer 35
deuemo las sas feituras deuemo las sas feituras
da uirgen pois receber
as foron as pedras duras
Per quant eu dizer oy [fol. 38v] col. a Esta .xxxa. e de loor de santa maria
a omes99 que foron y das marauillas que deus
fez por ela100

98 Corrixido (inserción entre liñas) / Corrected (by interlinear insertion): que fez > que a fez.
99 Marcado (riscado), para substituír (extremo da marxe esquerda) / Marked (lined out) for replacement
(far left margin): a omes > a muitos.
100 Borraduras / Erasures: ll. 14, 16, 18, 20, 40, 41.

88
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 89

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XXX-XXXI]

Deus te salue gro- [fol. 39r] col. a Deus te salue groriosa


riosa. reỹa maria Reỹa maria
lume dos santos fremosa
e dos ceos uia Salue te deus ca tollisti
Salue te que cõcebiste 5 de nos gran tristura 35
mui contra natura u per teu fillo frãgisti
& pois teu padre pariste a carcer escura
& ficaste pura. uirgen col. b u yamos. & metisti
& poren subiste. sobela altura nos. en grã folgura
dos ceos. por que quesiste 10 cõ quãto bẽ nos uĩisti 40
o que el queria queno contaria
Deus te salue groriosa Deus te salue groriosa
reỹa maria Reỹa maria

Salue te que enchositi101


deus gran sẽ mesura 15 Esta xxxia. e como santa maria
en ti. & dele fizisti seruiu en logar da mõia. que
om[ ]e creatura se foi do mõesteiro102
esto foi por que ouuisti
gran sen & cordura De uergõna nos guardar
en creer quando oisti 20 punna toda uia. & de falir col. b
sa messageria & d[ ]errar. a uirgen maria
Deus te salue groriosa E guarda nos de falir
reỹa maria & ar quer nos encobrir 5
quando en erro caemos
Salue te deus ca nos disti [fol. 39v] col. a des[ ]i faz nos repentir
en nossa figura 25 & a emenda uĩir
o seu fillo que trouxisti dos pecados que fazemos [fol. 40r] col. a
de gran fremosura dest un miragre mostrar 10
& con el nos remiisti en un abadia
da mui gran loucura quis103 a reỹa sen par
que fez eua. & uẽcisti 30 santa. que nos guya
o que nos uencia De uergõna nos guardar
pũna toda uia 15

101 Corrección das formas do verbo, coa terminación final –i (visto en catro liñas desta estrofa) non apli-
cada á primeira estrofa, colocada baixo a música / Corrections of verb forms to word-final –i (seen in
four lines of this strophe) not made in first strophe, underlaid to music.
102 Borraduras / Erasures: ll. 22, 33, 70.
103 Marcado (con puntos) para ser substituído (marxe esquerda) / Marked (underdotted) for replacement

(left margin): quis a reỹa > foi a reỹa.

89
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 90

[CANTIGA N.º XXXI] Afonso X

Ũa dona ouu[ ]ali E o caualeiro fez


que per quant eu aprendi poi la leuou dessa uez
era minỹa104 fremosa ẽ[ ]ela fillos & fillas
de mais sabia assi mais la uirgẽ de bõ prez 55
tẽer sa ordẽ que ni 20 que nũca amou sãdez
ṽa a tan aguçosa e[ ]mostrou y. marauillas
era d[ ]i aproueitar col. b que a uida estrãyar
quanto mais podia lle fez que fazia
& porẽ lle forã dar por en sa claustra tornar 60
a tesoureira 25 u ante uiuia
De uergõna nos guardar De uergõna nos guardar
pũna toda uia pũna toda uia

Mailo demo que prazer Mais en quant ela andou


nõ ouu[ ]en. fez lle querer cõ mal sẽ. quãto leixou 65
tal ben. a un caualeiro 30 aa uirgen comẽdado
que lle non daua lezer ela mui bẽ o guardou
tẽes que a foi fazer ca en seu logar entrou
que sayu do mõesteiro & deu a todo recado
mas ant ela foi leixar de quant ouu[ ]a recadar 70
chaues que tragia 35 que ren non falia
na cinta. ant o altar segũdo no semellar
da en que criia de quena uiia
Da uergõna nos guardar De uergõna nos guardar
pũna toda uia pũna toda uia 75

Ai madre de deus entõ 40 Mas pois que[ ]ss arrepẽtiu col. b


diss ela en sa razon a mõia. & se partiu
leixo uos est en[ ]comenda do caualeiro mui cedo
& a[ ]uos de coraçon nũca comeu nẽ dormiu
m[ ]acomẽd e foiss e nõ tro o mõesteiro uiu 80
por bẽ fazer sa fazẽda 45 & entrou ẽel a[ ]medo
cõ aquel que muit amar & fillouss a pregũtar
mais ca ssi sabia os que cõnocia
& foi gran tẽpo durar do estado do logar
con el en folia [fol. 40v] col. a que saber queria 85
De uergõna nos guardar 50 De uergõna nos guardar
pũna toda uia pũna toda uia

104 Marcado (de varios xeitos) para ser substituído (interlineal) / Marked (variously) for replacement (inter-
linearly): era minỹa fremosa > minỹa foi & fremosa.

90
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 91

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XXXI-XXXII]

Disserõll entõ sẽ al O cõuẽt[ ]o por mui grã


abadess auemos tal marauilla teu[ ]a pran 125
& prior & tesoureira 90 pois que a cousa prouada
cada ṽa delas ual uirõ. dizendo que tan
muito. & de bẽ sẽ mal fremosa par sã iohan
nos fazẽ de grã maneira nũca lles fora contada
quãd est oyu a sinar & fillarõss a cantar 130 col. b
logo se prẽdia 95 con grãd alegria
por que[ ]ss assi nomear salue te strela do mar
con elas oya deus. lume do dia
De uergõna nos guardar De uergõna nos guardar
pũna toda uia pũna toda uia 135

E ela cõ grã pauor 100


tremẽdo & sen coor Esta .xxxiia. e como santa maria
foisse pera a eigreia leuou o boi do aldeão de Se-
mais a madre do sẽnor [fol. 41r] col. a gouia. que[ ]ll auia prometudo
lle mostrou tã grãd amor & non llo queria dar105
& poren bẽeita seia 105
que as chaues foi achar Tãto se deus me perdon
u postas auia son da uirgen coñoçudas
& seus panos foi fillar sas mercees que quiñon
que ante uestia querẽ end as bestias mudas
De uergõna nos guardar 110 Desto mostrou un miragre [fol. 41v] col. a
pũna toda uia a que e chamada uirga
de iesse na sa eigreia
E tã toste sẽ desdẽ que este en uila sirga
& sẽ uergõna de rẽ que a preto de carron
auer. iũtou o cõuẽto e duas leguas sabudas 10
& cõtou lles o grã ben 115 u uan fazer oraçon
que lle fezo a que tẽ gentes grandes & mĩudas col. b
o mũd en seu mãdamento Tanto se deus me perdon
& por lles todo prouar son da uirgẽ cõnoçudas
quãto lles dizia
fez seu amigo chamar 120 Ali uan muitos enfermos 15
que llo contar ya que reciben sãidade
De uergõna nos guardar & ar uax106[ ]i muitos sãos
pũna toda uia que dan y sa caridade
& per aquesta razon

105 Borraduras: epígrafe / Erasures: epigraph; ll. 53, 56.


106 Erro / Error: uax[ ]i > uãx[ ]i.

91
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 92

[CANTIGA N.º XXXII] Afonso X

sõ as gẽtes tã mouudas 20 Pois creceu aquel bezerro 55


que uan y de coraçon & foi almall arrizado
ou enuiã sas aiudas a sa moller o uilão
Tanto se deus me perdõ diss irei cras a mercado
sõ da uirgen cõnoçudas mas este nouelo nõ
ira nas ofereçudas 60
E porẽd un aldeão 25 bestias qu[ ]en ofereçõ
de segouia que moraua sõ a os santos rẽdudas
na aldea. ṽa uaca Tanto se deus me perdõ col. b
perdera que muit amaua son da uirgẽ cõnoçudas
& en aquela sazon
forã y outras perdudas 30 Dizẽd esto aa noite 65
& de lobos log enton outro dia o uilão
comestas ou mal mordudas quis ir uẽdelo almallo
Tanto se deus me perdon mas el sayu lle de mão
son da uirgẽ cõnoçudas & correndo de randõ
foi a iornadas tẽdudas 70
E por que o aldeão 35 come se con aguillõ
desto muito se temia [fol. 42r] col. a o leuassen de corrudas
ante sa moller estãdo Tãto se deus me perdõ
diss assi. santa maria son da uirgẽ conoçudas
dar t[ ]ei o que trag en don
a uaca. se bẽ m[ ]aiudas 40 Pois foi en sãta maria 75
que de lob e de ladrõ mostrousse por bestia sage
mia guardes ca defẽdudas meteu se na sa eigreia
Tãto se deus107 me perdõ & parouss ant[ ]a omage
son da uirgẽ cõnoçudas & por auer sa raçon
foi u as bestias metudas 80
Sõ as cousas que tu queres 45 eran que ena maison
& por aquesto te rogo forã dadas ou uendudas
que mi[ ]aquesta uaca guardes Tãto se deus me perdon
& a uaca uẽo logo son da uirgẽ cõnoçudas
sen dan[ ]e sen ocaion
cõ sas orellas meriudas 50 E des[ ]ali a deante 85
& fez fillo sen liion nõ ouu[ ]i boi nẽ almallo
con sinaes pareçudas que tã bẽ tirar podesse
Tãto se deus108 o carr e sofrer traballo
son da uirgẽ cõnoçudas de quantas bestias y son

107 Corrixido (por letra escrita sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): deu > deus.
108 Erro borrado pero sen chegar a copiar o texto da corrección / Error erased, but correct text not
copied.

92
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 93

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XXXII-XXXIII]

que an as unnas fendudas [fol. 42v] col. a por san basillo sãta maria
sen firilo de baston sobre iuyão falss e felon
nẽ d[ ]aguyllõ a[ ]scodudas que os crischãos matar queria
Tãto se deus me perdõ ca o demo no seu coraçon 20
sõ da uirgẽ cõnoçudas metera y tã grand erigia
que per rẽ nõ podia mayor
O laurador que pos ele 95 Todo los santos que sõ no ceo
a mui gran pressa uẽera de seruir muito an gran sabor
poi lo uiu en uila sirga
ouu[ ]en marauilla fera Este iuyão auia guerra 25
& fez chamar a pregon con perssiãos. & foi sacar
& gentes foron uĩudas 100 oste sobr[ ]eles. & pela terra
a que das cousas sermõ de cesaria. ouue de passar col. b
fez. que[ ]l eran conteçudas a san basill a pe dũa serra
Tãto se deus me perdon sayu a[ ]el por xell omillar 30
son da uirgẽ cõnoçudas & diss assi. aquel que nõ erra
que deus e. te salu[ ]enperador
Todo los sãtos que sõ no ceo
Esta .xxxiija. e como sãta maria se seruir muito an gran sabor
defẽdeu a cidade de cesaira
do enperador iuyão109 Iuyão diss. ao ome santo 35
sabedor es. & muito me praz
Todolos santos que sõ no ceo mas quer agora que sabias tãto
de seruir muito an gran sabor que mui mais sei eu ca ti assaz
sãta maria a uirgẽ madre col. b & de tod esto eu ben m[ ]auãto
de ieso cristo nostro sẽnor que sei o que en natura iaz 40
E de[ ]le seerẽ ben mandados 5 basillo diz sera est en quãto
esto dereit e razõ aduz tu cõnoceres teu criador
pois que por eles encrauelados Todo los santos que sõ no ceo
ouue seu fill os nẽbros na cruz de seruir muito an gran sabor
de mais por ela santos chamados
son. e de todos e lum e luz [fol. 43r] col. a O sant ome tirou de seu sẽo 45
por end estã sempre aparellados pã d[ ]orio; que lle foi ofrecer
de fazer quanto[ ]ll en prazer for dizẽd esto nos dan do allẽo
Todo los santos que sõ no ceo por deus. cõ que possamos uiuer
de seruir muito an gran sabor pois ta pessõa nobr aqui uẽo
fillao se te iaz en prazer 50
Ond en cesaira a de suria 15 iuyão disse. den ti do fẽo
fez un miragre a gran sazõ pois me ceuada das por amor

109 Borraduras / Erasures: ll. 65, 70, 85, 110, 179.

93
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 94

[CANTIGA N.º XXXIII] Afonso X

Todo los santos que sõ no ceo sãta maria. que desse uias
de seruir muito an gran sabor per que saissen daquel pauor
Todo los santos que sõ no ceo
E mais ti digo que se conqueiro [fol. 43v] col. a de seruir muito an gran sabor
terra de perssia; quero uĩir
per[ ]aqui logu[ ]e teu mõesteiro Poilo sãt om aquest ouue feito 95
& ta cidad e ti destroir ben ant[ ]o altar adormeceu
& fẽo comeras por fazfeiro da santa uirgẽ. lass e mal treito
ou te farei de fame fĩir 60 & ela logo[ ]ll apareceu
& se[ ]t aqueste pan non refeiro cõ gran poder de santos afeito
terrei me por doutr ome peyor que a terra toda sclareceu 100
Todo los santos que sõ no ceo & dizẽdo pois que ei cõgeito
de seruir muito an gran sabor uĩgar mei daquele mal feitor
Todo los santos que sõ no ceo
Pois sã basill o fẽo fillado 65 de seruir muito an gran sabor
ouue. tornãdo sse diss atal
iuỹao deste fẽo que dado Pois esto disse chamar mãdaua 105
mi[ ]as que comesse; feziste mal san mercuiro. & dissell assi
& est orgullo que mi[ ]as mostrado iuyão falsso que rezõaua
deus tio demãde que pod e ual 70 mal a meu fill e peyor a[ ]mi
& quant eu ei tẽn[ ]ẽcomendado por quanto mal nos ele buscaua [fol. 44r] col. a
da uirgen madre do saluador
Todo los santos que sõ no ceo danos dereito del ben ali 110
de seruir muito an gran sabor du uai ontr[ ]os seus en[ ]que fiaua
& sei de nos anbos uẽgador
Pois se tornou a os da cidade 75 Todo los santos que sõ no ceo
fez los iũtar. chorãdo dos seus de seruir muito an gran sabor
ollos. contãd a des( )lealdade
de iuyão. & disse por deus E mãtenẽte sẽ demorãça 115
de quen e madre de piedade sã mercuiro log ir se leixou
santa mari ai amigos meus 80 en seu caualo brãqu[ ]e sa lãça
roguemoslle pola sa bõdade muito brãdĩd e toste chegou
que nos guarde daquel traedor col. b a iuyão. & deu lle na pãça
Todo los santos que sõ no ceo que en terra morto o deitou 120
de seruir muito an gran sabor ontr[ ]os seus todos. & tal uẽgãça
fillou del. come bon lidador
De mais fez lles ieiũar tres dias 85 Todo los santos que sõ no ceo
& leuar gran marteir[ ]e afã de seruir muito an gran sabor
andãdo per muitas romarias
beuẽd agua comẽdo mal pã Tod aquesto que uos ora dito 125
de noite les fez tẽer uigias ei. sã basill en sa uison uiu
na eigreia da do bon talan 90 & sãta maria deull escrito

94
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 95

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XXXIII]

un liuro. & ele o abriu acharõ. & a lança iazendo


& quant[ ]i uiu no coraçon fito con[ ]que sã mercuir[ ]o colbe fez
teue ben. & logo s[ ]espediu 130 sangoẽt e per[ ]i entendẽdo
dela. & pois da uisõ foi quito forõ. que a uirgẽ mui de prez 170
ficou en cõ med e cõ tremor fez fazer esto. en defẽdẽdo
Todo los santos que sõ no ceo os seus de iuyão chufador
de seruir muito an gran sabor Todo los santos que sõ no ceo
de seruir muito an gran sabor
De pos aquest un seu copãneiro 135
san basilio logo chamou col. b Eles assi a lãça catando 175
& catar foi logo de primeiro que creer podiã muit adur
u as sas armas ante leixou maestre libano foi chegãdo
de san mercuiro; o caualeiro filosofo natural de sur
de ieso crist. e nonas achou 140 que lles este feito foi cõtãdo
& teue que era uerdadeiro ca se nõ deteuera nẽ llur 180
seu sõn[ ]e deu a deus en loor des que leixara a ost alçando
Todo los santos que sõ no ceo & iuyão morto sen coor
de seruir muito an gran sabor Todo los santos que sõ no ceo
de seruir muito an gran sabor
Essa ora logo sen tardada 145
sã basilo com escrit achei E cõtou lles a mui grã ferida 185
u a gente estau[ ]a( )sũada que[ ]ll un caualeiro brãco deu
foi lles dizer como uos direi per que alma tã toste partida
gran uẽgãça nos a ora dada lle foi do corp aquesto ui eu
san mercuiro. daquel falsso rey 150 diss el porẽ quero santa uida
ca o matou dũa gran lãçada fazer uosqu[ ]e nõ uos seia greu 190col. b
que nũca atal deu iustador & receber uossa lei conprida
Todo los santos que sõ no ceo & serei dela preegador
de seruir muito an gran sabor Todo los santos que sõ no ceo
de seruir muito an gran sabor
E se daquesto pela uẽtura 155
que digo. nõ me creedes en E log a agua sobela testa 195
eu foi catar a sa sepoltura lle deitaron. & bastimo pres
& das sas armas nõ ui y rẽ & começaron logu[ ]y a festa
mas tornemos y log a[ ]cordura da uirgẽ que durou bẽ un mes
por deus que o mũd en poder tẽ 160 & cada dia pela gran sesta
ca este feit e de tal natura uỹan da ost un & dous & tres 200
que deu[ ]om[ ]en seer sabedor que lles cõtaron da mort a gesta
Todo los santos que sõ no ceo [fol. 44v] col. a que pres iuyão a gran door
de seruir muito an gran sabor Todo los santos que son no ceo
de seruir muito an gran sabor
Logo tã toste forõ correndo 165
& as armas todas essa uez

95
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 96

[CANTIGA N.º XXXIV] Afonso X

Esta .xxxiiiia. e como santa maria leixas112 da cidade


amẽaçou o bispo que descomũ- tost[ ]e sen desden
gou o crerigo que nõ sabia di- & que sa uia
zer outra missa se nõ a sua110 logo se foss en
Quen loar podia 35
Quen loar podia com ela querria
com ela querria. a madre de quẽ111
o mundo fez. seria de bõ sen [fol. 45r] col. a Aquela noit ouue
Dest un gran miragre o bispo ueuda
uos contarei ora 5 a santa maria
que santa maria cõ cara sãnuda 40
fez. que por nos ora dizẽdo lle muda
dũu que al fora a muit atreuuda
a ssa missa ora- sentença ca ten
çon nunca per ren 10 col. b que gran folia
outra sabia dizer fezist e poren 45
mal nen ben Quen loar podia
Quen loar podia com ela querria
com ela querria
Te dig e ti mãdo
Onde ao bispo 15 que destas perfias
daquele bispado te quites. e senon 50
en que ele moraua d[ ]oi[ ]a trinta dias
foi end acusado morte prẽderias
& ant[ ]el chamado & ala yrias
& enpreguntado 20 u dem os seus tẽ
foi. se era ren na ssa bailia 55 col. b
o que oya ond ome nõ uẽ
del. respos o[ ]bẽ Quen loar podia
Quen loar podia com ela querria
com ela querria 25
O bispo leuousse
Poilo bispo soube mui de madurgada 60
per el a uerdade & deu a o preste
mãdou lle tã toste [fol. 45v] col. a ssa raçõ dobrada
mui sen piedade e missa cantada
que a uezindade 30 com acostumada

110 Borraduras / Erasures: ll. 37, 54, 55, 59, 61, 62.
111 Na marxe inferior, baixo a columna, texto que (posiblemente) pretende modificar o refrán / In lower
margin, beneath column, text intended (possibly) to modify refrain: com ela querria > como deueria?
112 Corrixido (letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): leixa > leixas.

96
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 97

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XXXIV-XXXV]

as. disse manten 65 con eles. & pois toruar 25


da que nos guya o mar uiu. seus pẽssamentos
ca assi conuen foron. dali escapar
Quen loar podia & poren se foi canbiar
com ela querria no batel; bẽ cõ duzẽtos
Gran poder a de mãdar 30
o mar & todo los uẽtos [fol. 46v] col. a
Esta .xxxva. e como santa maria
leuou en saluo o romeu que Omees. & ũu saltar
caera no mar; & o guyou per deles quis & se lançar
s113 cuidou no batel. mas dar
foi de pees en xermẽtos 35
Grã poder a de mãdar que y. erã. & tonbar
o mar & todolos uentos no mar foi & mergullar
a madre daquel que fez [fol. 46r] col. a ben ate nos fõdamentos
todolos quatr elementos Gran poder a de mãdar
Desto uos quero contar 5 o mar. & todo los uẽtos 40
un miragre que achar
ouu[ ]en un liur[ ]e tirar Os do batel a remar
o fui. ben d[ ]ontre trezentos se fillarõ sen tardar
que fez a uirgen sen par por se da nau alõgar
por nos a[ ]todos mostrar 10 col. b & fogir dos escarmentos
que seus son os mandamentos de que oyran falar 45
Gran poder a de mãdar dos que queren perfiar
o mar & todo los uẽtos sen auer acorrimentos
Gran poder a de mãdar
Ũa nau[ ]ia per mar o mar & todo los uẽtos
cuidãd en acre portar 15
mas tormẽta leuãtar E cõ coita d[ ]arribar 50
se foi. que os bastimẽtos sa uea foron alçar
da naue ouu[ ]a britar & terra foron fillar
& começouss a fondar cõ pauor & medorẽtos
cõ romeus mais d[ ]oitocẽtos 20 & enton uiron estar
Gran poder a de mãdar aquel que perigoar 55
o mar & todo los uẽtos uirã. en os mudamentos
Gran poder a de mãdar
Vn bispo fora entrar o mar & todo los uẽtos col. b
y. que cuidaua passar

113 Texto da epígrafe incompleto. Borraduras: epígrafe / Incomplete epigraph text. Erasures: epigraph; ll.
8, 81.

97
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 98

[CANTIGA N.º XXXV-XXXVI] Afonso X

Começarõss a sinar filla atreuimento


& forono pregũtar 60 Poren direi un miragre 5
que a uerdad enssinar que foi gran uerdade col. b
lles fosse sẽ tardamentos que fez en costãtinoble
se guarira per nadar na rica cidade
ou queno fora tirar a uirgen madre de deus
do mar. & dos seus tormentos 65 por dar entendimento 10
Gran poder a de mãdar que quen contra ela uay
o mar & todo los uẽtos palla e contra uento
Gran dereit e114 que fill o [fol. 47v] col. a
E el fillouss a chorar demo por escarmẽto
& disse se deus m[ ]ãpar
santa maria guardar 70 Ũa omage pĩtada 15
me quis por merecimentos na rua siia
nõ meus. mas por uos mostrar en tauoa mui bẽ feita
que quen per ela fiar de santa maria
ualer llã seus cousimentos que nõ podiã achar
Gran poder a de mãdar 75 ent outras mais de cẽto 20
o mar & todo los uẽtos tan fremosa. que furtar
foi un iudeu a tento
Quãtos erã no logar Gran dereit e que fill o
começaron[ ]a loar demo por escarmento
& mercee lle chamar
que dos seus enssinamentos 80 De noite. poila leuou 25
os quisess acostumar so sa capa furtada
que nõ podessẽ errar en sa cas a foi deitar
nẽ fezessen falimentos na camara priuada
Gran poder a de mãdar des[ ]i assentous ali
o mar & todo los uẽtos fol. 47r] col. a & fez gran falimento 30
mas o demo o matou
& foi a perdimento
Esta .xxxvia. e como sãta Gran dereit e que fill o
maria fillou dereito do demo por escarmento
iudeu pola desõrra que
fizera a sua omagen Pois que o iudeu assi 35
foi mort & cõfõdudo
Gran dereit e que & o demo o leuou
fill o demo por escarmento que nunc apareçudo
quen cõtra santa maria foi. un crischão entõ

114 Corrixido (corrección inserida entre liñas) / Corrected (by interlinear insertion): dereit > dereit e.

98
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 99

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XXXVI-XXXVII]

con bon enssinamento 40 col. b Esta .xxxviia. e como sãta


a omagen foi sacar maria apareceu no mas-
do logar balorento te da naue de noite que
Gran dereit e que fill o ya a bretãna. & a guardou
demo por escarmẽto que non perigoasse115

E pero que o logar 45 Muit amar deuemos


muit enatio estaua en nossas uoontades
a omage quant en[ ]ssi a sẽnor que coitas
mui bõo cheiro daua nos116 toll e tenpestades col. b
que specias d[ ]ultramar E desto mostrou a uirgẽ 5
balssamo nẽ unguẽto 50 marauilla quamanna
nõ cheirauã a tã ben nõ pode mostrar outro santo
com[ ]esta que emẽto no mar de bretãna
Gran dereit e que fill o u foi liurar ṽa naue
demo por escarmento u ya gran conpãna 10

Pois que[ ]a sacou dali 55


mantenente lauoa
cõ agua. & log enton
a ssa casa leuoua
& en bõ logar a pos
& fez[ ]lle cõprimento 60
de quant ouue de fazer
por auer saluamẽto
Gran dereit e que fill o
demo por escarmento

Pois lle tod esto feit ouue 65


mui gran demostrança
fez y a madre de deus [fol. 48r] col. a
que d[ ]oyo semellãça
correu daquela omage
grand auõdamento 70
que ficasse deste feito
por renenbramento
Gran dereit e que fill o demo
por escarmento

115 Borraduras / Erasures: ll. 32, 35.


116 Corrixido / Corrected: noll > nos.

99
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 100

[CANTIGA N.º XXXVII] Afonso X

d[ ]omees por sa prol buscar no que todos pũnades [fol. 48v] col. a
Muit amar deuemos en nossas uoõtades
a sẽnor que coitas nos toll e tenpestades

E u singrauã pelo mar atal foi sa uentura


que se leuou mui gran tormẽta & a noit escura 15
se fez. que rẽ non lles ualia siso nẽ cordura
e todos cuidaron morrer de certo o sabiades
Muit amar deuemos en nossas uõotades
a sẽnor que coitas nos toll ẽ tenpestades

Pois uirõ o perigo tal. gemendo & chorãdo 20


os santos todos a rogar se fillarõ. chamãdo
por seus nomes cada un deles. muito lles rogãdo
que os uẽessen acorrer. polas sas piedades
Muit amar deuemos en nossas uõotades
a sẽnor que coitas nos toll e tenpestades 25

Quãd est oyu un sãt abade que na naue ya


disse lles tẽno que fazedes ora gran folia
que ides rogar outros santos. & santa maria
que nos pode desto liurar. sol nona emẽtades
Muit amar deuemos en nossas uõotades 30
a sẽnor que coitas nos toll e tenpestades

Quãd aquest oyron dizer a aquel sãt abade


enton todos dun coraçon & dũa uoontade
chamarõ a uirgẽ santa madre de piedade
que lles ualuess[ ]e non catasse a suas maldades 35
Muit amar deuemos en nossas uõotades [fol. 49r] col. a
a sẽnor que coitas nos toll e tenpestades

E diziã sẽnor ual nos ca a naue se sume


e dizend esto cataron com er e de costume
cõtra o masto. & uirõ en cima mui gran lume 40
que alumẽaua mui mais que outras claridades
Muit amar deuemos en nossas uõotades
a sẽnor que coitas nos117 toll e tenpestades

E pois lles est apareçeu. foi o uẽto quedado


& o ceo uiron claro. & o mar amanssado 45
117 Corrixido (letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): no > nos.

100
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 101

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XXXVII-XXXVIII]

& a o porto chegaron cedo que deseiado O iudeu lle respos assi
auiã. & se lles proug en. sol dulta nõ prẽdades sẽ pẽnor nõ sera ia feito 30
Muit amar deuemos en nossas uõotades que[ ]o per rẽ leues de mi
a sẽnor que coitas nos toll e tenpestades diz o crischão. fas un preito
yr t[ ]ei por fiador meter
iesu crist e sãta maria
Esta .xxxviija. e como a ymagen de respos el. nõ quer eu creer 35
santa maria. falou en testimonio ẽ[ ]eles. mas fillarchos ya
entr[ ]o crischão & o iudeu118 Pagar bẽ pod o que deuer [fol. 50r] col. a
o que a madre de deus fia
Pagar ben pod o que deuer. o que a madre de deus fia
E desto uos quero cõtar. un gran miragre mui fremoso Por que sei que santa moller
que fezo a uirgen sen par [fol. 49v] col. a foi ela. & el ome santo 40
madre do gran rei grorioso & profeta. poren sẽner
por un ome que seu auer 5 fillar chos quer e darchei quanto
todo ia despendud auia quiseres. tod a teu prazer
por fazer ben & mais ualer & o crischão respondia
ca non ia en outra folia119 sas omagees que ueer 45
Quãd aquel bon[ ]ome o seu posso dout en fiadoria
auer. ouu assi despendudo 10 col. b Pagar bẽ pod o que deuer
nõ pod achar com aprix eu o que a madre de deus fia
d[ ]e( )strãyo nen de cõnoçudo
quẽ sol ll[ ]enprestido fazer Pois o iudeu est outorgou
quisess e pois esto uiia anbos se foron mantenẽte 50
a un iudeu foi sen lezer 15 & as omagẽes lle mostrou
prouar se[ ]ll algu[ ]en( )prestaria o crischão. & ant[ ]a gente
Pagar bẽ pod o que deuer tangeu. & fillouss a dizer
o que a madre de deus fia que por fiança llas metia
por que ll[ ]o seu fosse rẽder 55
E o iudeu lle diss enton a seu prazo. sen tricharia
amig aquesto que tu queres 20 Pagar bẽ pod o que deuer
farei eu mui de coraçon o que a madre de deus fia
sobre bõ pẽnor se mio deres
dissell o crischão poder E uos ieso cristo sẽnor
desso fazer. non aueria & uos sa madre muit õrrada 60
mas fiador quero seer 25 diss el se daqui longe for
de cho pagar bẽ a[ ]un dia ou mia fazenda enbargada
Pagar bẽ pod o que deuer non possa per prazo perder
o que a madre de deus fia se eu pagar nõ llo podia col. b

118 Borraduras / Erasures: ll. 3, 11, 14, 15, 64, 69, 111, 116, 171, 184.
119 Falta o refrán entre as estrofas / Refrain missing between strophes.

101
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 102

[CANTIGA N.º XXXVIII] Afonso X

per mi. mas uos ide põer 65 & outro dia pareceu
a paga u mia eu porria no porto das aguas mui fõdas
Pagar bẽ pod o que deuer de besanç e pola prender
o que a madre de deus fia ũ iudeu mui toste corria
mas log y ouu[ ]a falecer 105
Ca eu a[ ]uos lo120 pagarei que a arc ant[ ]ele fogia
& uos fazed a[ ]el a paga 70 Pagar bẽ pod o que deuer
por que nõ diga pois. nõ ei o que a madre de deus fia
o meu. & en preito me traga
nẽ mi[ ]o meu faça despẽder E pois o iudeu esto uiu
cõ el andãd en preitesia foi metẽdo mui grãdes uozes 110
ca se de coita a morrer 75 a seu sẽnor. & el sayu
ouuesse. desta morreria & disse lle sol duas nozes
Pagar bẽ pod o que deuer nõ uales. que fuste temer
o que a madre de deus fia o mar. cõ mui grã couardia
mas esto quer eu cometer 115
Poilo crischão assi fis bẽ leu a[ ]mi deus la daria
fez o iudeu. a poucos dias 80 Pagar bẽ pod o que deuer
cõ seu auer quãt ele quis o que a madre de deus fia col. b
gãou en bõas merchãdias
ca bẽ se soub en trameter Pois esto disse nõ fez al
dest e ben fazelo sabia mas correu ala sen demora 120
mas foill[ ]o praz escaecer 85 & a archa en guysa tal
a que o el pagar deuia fez. que aportou ant[ ]el fora
Pagar ben pod o que deuer enton foi sa mão tender
o que a madre de deus fia & fillo a con alegria
ca non se podia sofrer 125
O crischão que nõ mẽtir de saber o que y iazia
quis daquel prazo que posera 90 Pagar bẽ pod o que deuer
ant un dia que a uĩir [fol. 50v] col. a o que a madre de deus fia
ouuesse. foi en coita fera
& por esto fez conpõer Des[ ]i fezea leuar en
un arca. & dentro metia a ssa casa. & seus dĩneiros 130
quãt el ao iudeu render 95 achou ẽ[ ]ela. & mui ben
ouu[ ]e diss ai deus tu o guya se guardou de seus cõpãneiros
Pagar bẽ pod o que deuer que nõ[ ]ll ouuessẽ d[ ]ẽtender
o que a madre de deus fia de como os el ascondia
poi los foi cõtar. & uoluer 135
Dizẽd est en mar la meteu a arca pos u el dormia
& o uento moueu as ondas 100

120 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): llo > lo.

102
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 103

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XXXVIII-XXXIX]

Pagar bẽ pod o que deuer rogo te que digas uerdade col. b


o que a madre de deus fia per que tu faças parecer
do iudeu sa aleiuosia
Pois ouue feito de sa prol que cõtra mi cuida trager 175
o mercador ali chegaua 140 do que lle dar non deueria
& o iudeu ben121 come fol Pagar bẽ pod o que deuer
mui de[ ]rriio lle demãdaua o que a madre de deus fia
que lle dess o que[ ]ll acreer
fora. se nõ que el diria Entõ diss a madre de deus
atal cousa per que caer [fol. 51r] col. a per como eu achei escrito 180
en gran uergõna o faria a falssidade dos iudeus
Pagar bẽ pod o que deuer e grãd. e tu iudeu maldito
o que a madre de deus fia sabes que fuste receber
teu auer que rẽ nõ falia
O crischão disse fiel & fuste a arc[ ]a( )sconder 185
bõo tẽno. que[ ]t ei pagado 150 so teu leito con felonia
a uirgen madre do dõzel Pagar bẽ pod o que deuer
que no altar ch[ ]ouui mostrado o que a madre de deus fia
que te fara ben cõnocer
como foi ca nõ mẽtiria Quãd est o iudeu entẽdeu
& tu nõ queras cõtender 155 bẽes ali logo de chão 190
cõ ela. que mal t[ ]en uerria en santa maria creeu
Pagar bẽ pod o que deuer & en seu fill e foi crischão
o que a madre de deus fia ca non uos quis escaecer
o que profetou ysaya
Diss o iudeu desso me praz como deus uerria nacer 195
pois uaamos aa eigreia 160 da uirgẽ. por nos toda uia
& se[ ]o disser en mia faz Pagar bẽ pod o que deuer
a ta omagen. feito seia o que a madre de deus fia
enton fillaronss a correr
& a gente pos eles ya
todos con coita de saber 165 Esta .xxxviiija. e como sãta [fol. 51v] col. a
o que daquel preit auerria maria. fez cobrar seu pee
Pagar bẽ pod o que deuer a o ome que o tallara con
o que a madre de deus fia coita de door

Pois na eigreia forõ diz Miragres fremosos


o crischão; ai magestade 170 faz por nos sãta maria
de deus. se esta paga fiz e marauillosos

121 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): bem > ben.

103
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 104

[CANTIGA N.º XXXIX] Afonso X

Fremosos miragres E dizendo ay uirgẽ 40


faz que en deus creamos 5 tu que es escudo
& marauillosos senpre dos coitados
por que[ ]o mais temamos col. b queras que acorrudo
por end un daquestes seia per ti se non
e ben que uos digamos serei oy mais tẽudo 45
dos mais piadosos 10 por dos mais noiosos
Miragres fremosos. faz por Miragres fremosos faz por
nos santa maria. & marauillosos nos santa maria. & marauillosos

Est auẽo na terra Logo a santa uirgen


que chamã berria a el en dormĩdo 50 col. b
dũ ome coitado 15 per aquel pe a mão
a que o pe ardia indo & uĩindo
& na sa eigreia trouxe muitas uezes
ant[ ]o altar iazia e de carne coprindo122
ent outros coitosos con dedos neruiosos 55
Miragres fremosos faz por 20 Miragres fremosos faz por nos
nos santa maria. & marauillosos santa maria. & marauillosos

Aquel mal do fogo E quãdo s[ ]e( )spertou


atanto o coitaua [fol. 52r] col. a sẽtiusse mui bẽ são
que cõ coita dele & catou o pe 60
o pe tallar mãdaua 25 e pois foi del bẽ certão
& de pois eno conto nõ semellou log andãdo
dos çopos ficaua per esse chão
desses mais astrosos dos mais pregiçosos123
Miragres fremosos faz por Miragres fremosos. faz por 65
nos santa maria. & marauillosos 30 nos santa maria. & marauillosos

Pero cõ tod esto Quãtos aquest oyrõ


senpr ele cõfiãdo log ali uẽeron
en sant maria & aa uirgen santa
& mercee chamãdo graças ende derõ 70
que dos seus miragres 35 & os seus miragres
ẽel fosse mostrando ontr[ ]os outros teuerõ
non dos uagarosos por mais groriosos
Miragre fremosos faz por Miragres fremosos
nos santa maria. & marauillosos faz por nos santa maria 75
& marauillosos
122 Erro / Error: coprindo > cõprindo.
123 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): preguiçosos > pregiçosos.

104
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 105

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XL-XLI]

Esta .xLa. e de loor de santa [fol. 52v] col. a seu fill ond a uertude
maria. de como deus nõ lle po- ca por nos lle deu el aqueste dõ
de dizer de nõ do que lle & por nossa saude
rogar; nẽ ela a[ ]nos fillou dela carn[ ]e soffreu paxõ
por fazer nos onrrados 30
Muito ualuera mais Muito ualuera mais se deus
se deus m[ ]ãpar. que nõ fossemos nados m[ ]ãpar que nõ fossemos nados
se nos nõ desse deus a que rogar
uai por nossos pecados No seu reino. que el pera nos tẽ
Mais daquesto nos fez el o mayor 5 se[ ]o nos non perdermos
ben que fazer podia per nossa culpa nõ obrãdo bẽ 35
u fillou por madr e deu col. b & o mal escollermos
por sẽnor a[ ]nos santa maria mas seu bẽ nõ perderemos per rẽ
que lle rogue quãdo sãnudo for se nos firme creermos
contra nos toda uia 10 que ieso crist e a que nos mãtẽ
que da sa graça nẽ do seu amor por nos foron iuntados 40
non seiamos deitados Muito ualuera mais se deus col. b
124
al foi el meter entre nos & si m[ ]ãpar que nõ fossemos nados
& deu por auogada [fol. 53r] col. a
que madr amiga ll[ ]e creed a[ ]mi 15
& filla & criada Esta .xLia. e de como a oma-
porẽ nõ lle diz de nõ. mas de si gẽ de santa maria tẽdeu o bra-
u a sent aficada ço. & tomou o de seu fillo que
rogãdo lle por nos. ca log ali queria caer da pedrada que[ ]lle
somos del perdõados 20 dera o tafur de que sayu sãgue.125
Muito ualuera mais se deus
m[ ]ãpar que nõ fossemos nados Pois que deus quis
da uirgen fillo. seer por nos
Nẽ ela outro ssi. a[ ]nos de nõ pecadores saluar. por ende
pode se deus m[ ]aiude non me marauillo
dizer. que nõ rogue de coraçõ 25 se lle pesa de quen lle faz pesar126 5

124 Erro; inicial non copiada / Error; initial not copied: al > Tal. Falta tamén a notación musical / Musi-
cal notation also lacking.
125 Borraduras / Erasures: ll. 14, 55, 74.
126 Non foi copiado o refrán / No refrain copied.

105
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 106

[CANTIGA N.º XLI] Afonso X

Ca ela & seu fillo son iuntados d[ ]amor [fol. 53v] col. a
que partidos per ren nunca poden seer
& poren son mui neicios prouados
os que cõtra ela uan. nõ cuidãd y el tanger
esto fazen[ ]os mal fadados. que est amor nõ querẽ entẽder
como madr[ ]e fill acordados. son en fazer bẽ. & mal castigar127

Daquest auẽo tenpos son passados


grãdes. que o cõde de peiteus quis batall auer [fol. 54r] col. a
con rei de franç e foron assũados
en castro radolfo. per com eu oy retraer 15
un mõesteiro d[ ]ordĩados
mõges. Qu[ ]el conde mandou desfazer
por que os ouu[ ]el sospeitados
que a franceses o querian dar
Pois que deus quis da uirgen fillo 20
seer por nos pecadores saluar

Poilos mõges foron ende tirados


mui maas cõpãnas se forõ tã tost y meter
ribaldos & iogadores de dados
& outros que lles tragiã y uỹo a uẽder 25
& ontr[ ]os malauenturados
ouu[ ]i un que começou a perder
per que foron del dẽostados
os santos. & a reỹa sen par
Pois que deus quis da uirgen fillo 30
seer por nos pecadores saluar

Mas ṽa moller que por seus pecados


entrara na eigreia como sol acaecer
ben u soyan uesti los sagrados
panos. los mõges quando yan sas missas dizer 35
por que uiu y ben entallados
en pedra deus. con sa madre seer
os gẽollos logo ficados
ouu ant[ ]eles. & fillouss a culpar
Pois que deus quis da uirgen fillo [fol. 54v] col. a
seer por nos pecadores saluar

127 Non foi copiado o refrán / No refrain copied.

106
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 107

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XLI]

O tafur quãd esto uiu con yrados


ollos. a catou & começou a mal a trager
dizendo uella. son muit enganados
os que nas omagẽes de pedra querẽ creer 45
& por que ueias com errados
son. quer eu ora logo cometer
aqueles idolos pintados
& foi lles log ṽa pedra lançar
Pois que deus quis da uirgen fillo 50
seer por nos pecadores saluar

E deu no fillo que anbos alçados


tĩia seus braços. en maneira de bẽeizer
& macar non llos ouu[ ]anbos britados
britoull end un assi que[ ]ll ouuera log a[ ]caer 55
mas a madre os seus deitados
ouue sobr[ ]el con que llo foi erger
& a frol que con apertados
seus dedos tĩia. foi logo deitar
Pois que deus quis da uirgen fillo 60
seer por nos pecadores saluar

Mayores miragres ouu[ ]i mostrados


deus que sãgui craro fez dessa ferida correr
do minỹo. & os panos d[ ]ourados
que tĩia a madre. fez bẽ so[ ]as tetas decer 65
assi que todos desnuados
os peitos ll[ ]ouuerõ de parecer [fol. 55r] col. a
& macar non daua braados
o contenente parou de chorar
Pois que deus quis da uirgẽ fillo 70
seer por nos pecadores saluar

E de mais ouue os ollos tornados


tã brauos que quantos a soyã ante ueer
a tan muit eran dela espantados
que sol ena face no[128]ll ousauã mẽtes tẽer 75
& demoes129 log assenbrados
contra o que esto fora fazer

128 Erro / Error: no > nõ.


129 Erro / Error: demoes > demões.

107
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 108

[CANTIGA N.º XLI] Afonso X

come monteiros ben mãdados


o foron logo tan toste matar
Pois que deus quis da uirgen fillo 80
seer por nos pecadores saluar

Outros dous tafures demoniados


ouu[ ]i por que forã aquel tafur mort ascõder
poren sas carnes os endiabrados
cõ grã rauia as começarõ todas de roer 85
& pois no rio affogados
foron. ca o demo non les lezer
deu. que todos escarmentados
fossen. quantos dest oissen falar
Pois que deus quis da uirgen fillo 90
seer por nos pecadores saluar

O cõde quand est oyu con armados


caualeiros uẽo. & ant[ ]a eigreia decer
foi. & un daqueles mais130 arrufados [fol. 55v] col. a
diss assi no meu coraçõ nõ pod esto caber 95
se a pedra que me furados131
os queixos ouu[ ]e mia uedes trager
& por que dĩeiros pagados
ouu[ ]i muitos. se mẽ132 nõ quer sãar
Pois que deus quis da uirgen fillo 100
seer por nos pecadores saluar

Pois esto disse pernas & costados


& a cabeça foi log ant[ ]a omagẽ merger
& log os ossos foron ben soldados
& a pedra ouu[ ]ele pela boca de rẽder 105
desto foron marauillados
todos. & el foi a pedra põer
estand[ ]i omees onrrados
ant[ ]a omagen. sobelo altar
Pois que deus quis da uirgẽ fillo 110
seer por nos pecadores saluar

130 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): mas > mais.
131 Corrixido / Corrected: mesurados > me furados.
132 Erro / Error: se mẽ nõ > se me nõ.

108
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 109

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XLII]

Esta .xLiia. e como santa maria mais sãta maria


tornou a minỹa que era garri- lle diss eu te rogo
da. corda. & leuoa sigo a parayso133 que se mig ir queres
leixes ris e iogo
Ai santa maria quen sse por uos guya orgull e desden 35
quit[ ]e de folia. & senpre faz ben [fol. 56r] col. a Ai santa maria quen se por uos guya [fol. 56v] col. a
Porend un miragre quit e de folia. & sẽpre faz bẽ
uos direi fremoso
que fezo a madre 5 E se esto fazes
do rei grorioso. & de[ ]o oyr d[ ]oi[ ]a trinta dias
seer uos[ ]a saboroso seeras comig en- 40
134
& prazer mi[ ]a en tr[ ]estas conpãnias
Ai santa maria quen sse por uos guya col. b de moças que uees
quit e de folia. & senpre faz bẽ 10 que nõ135 son sãdias
ca lles non cõuen
Aquesto foi feito Ai santa maria quen se por uos guya 45
por ṽa minĩa quit e de folia & sẽpre faz bẽ
que chamauã musa
que mui fremosĩa Atãt ouue musa
era. & aposta 15 sabor das conpãnas
mas garridelỹa que en uison uira
& de pouco sen que leixou sas mãnas 50
Ai santa maria quen sse por uos guya & fillou log outras
quit e de folia. & sẽpre faz ben daquelas estrãnas
& nõ quis al ren
E esto fazendo 20 Ai santa maria quen se por uos guya
a mui groriosa quit e de folia & sẽpre faz bẽ 55
pareceull en sõnos
sobeio fremosa O padr[ ]e a madre
cõ muitas minỹas quand aquesto uirõ
de marauillosa 25 preguntarõ musa
beldad. e poren & pois que[ ]ll oyrõ
Ai santa maria quen sse por uos guya contar o que uira 60
quit e de folia. & sẽpre faz bẽ mercee pediron
a que nos mãten
Quiserasse musa
yr con elas logo 30

133 Borraduras / Erasures: ll. 16, 81.


134 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): m[ ]a > mi[ ]a.
135 Corrixido / Corrected: uõ > nõ.

109
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 110

[CANTIGA N.º XLII-XLIII] Afonso X

Aos quinze dias136 col. b Torto seria grand e


tal feuer aguda desmesura de prender mal
fillou log a musa 65 da uirgen sa figura
que iouue tẽduda Ond auẽo en sã miguel de tõba
& santa maria no mõesteiro que iaz sobre lonba 5
ll[ ]ouu[ ]a( )pareçuda dũa gran pena que ia quant e conba col. b
que lle disse uẽ en que corisco feriu noit escura
Ai santa maria quen se por uos guya 70 Torto serria grand e desmesura
quit e de folia & sẽpre faz bẽ de prender mal. da uirgẽ sa fegura

Vẽ pora mi toste Eoda139 a noite ardeu a[ ]perfia 10


respos lle de grado ali o fog e queimou quãt auia
& quando o prazo na eigreia. mas nõ foi u siia
dos dias chegado 75 a omagẽ da que foi uirgẽ pura
foi. seu espirito Torto seria grand e desmesura
ouue deus leuado de prender mal da uirgẽ sa fegura 15
u dos outros ten
Ai santa maria quen se por uos guya E como quer que o fogo queimasse
quit e de folia & sẽpre faz ben 80 en redor da omagẽ quant achasse
santa maria nõ quis que chegasse
Sãtos. & poren o fum a ela. nena caentura
seia de[ ]nos137 rogado Torto seria grand e desmesura 20
que eno iuizo de prender mal da uirgẽ sa fegura
u uerra irado
que nos ache quitos 85 Assi guardou a reỹa do ceo
d[ ]err[ ]e de pecado a ssa omagẽ que nẽ sol o ueo
& dized amen tãgeu o fogo. come o ebreo
guardou no forno cõ sa vestidura 25
Torto seria grand e desmesura
Esta .xLiiia. e como sãta [fol. 57r] col. a de prẽder mal da uirgẽ sa fegura [fol. 57v] col. a
maria guardou a ssa oma-
gen que a non queimass o Assi lle foi o fog obediẽte
fogo138 a sãta maria que sol niẽte

136 Dúas liñas en branco no alto da columna para o refrán (que non foi copiado) / Two blank lines at top
of column for refrain never copied.
137 Marcado (con puntos) para ser substituído (á dereita) / Marked (underdotted) for replacement (to

right): seia de[ ]n( )os > seia nos?


138 Borradura / Erasure: l. 3.
139 Erro / Error: Eoda > Toda.

110
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 111

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XLIII-XLIV-XLV]

nõ tãgeu sa omagẽ uera mente 30 A uirgẽ madre de nostro sẽnor


ca de seu fill el era creatura bẽ pode dar seu siso
Torto seria grand e desmesura
de prẽder mal da uirgẽ sa fegura Grã bẽ lle fez en est e grãd amor 15
a uirgen madre de nostro sẽnor
Daquesto forõ mui marauillados que o liurou do dem en ganador
quantos das terras y forõ iũtados 35 a uirgen madre de nostro sẽnor
que solamẽt os fios defumados que o fillara come traedor
nõ uirõ do ueo. nẽ a140 pĩtura e tollera ll[ ]o siso 20
Torto seria grãd e desmesura mas cobrou llo ela e por mellor
de prẽder mal da uirgẽ sa fegura ar deu lle paraiso
A uirgẽ madre de nostro sẽnor
Da omagẽ nẽ ar foi afumada 40 ben pode dar seu siso
ante semellaua que mui lauada
fora bẽ toda cõ agua rosada Loada sera mẽtr o mũdo for 25 col. b
assi cheiraua cõ sa cobertura a uirgẽ madre de nostro sẽnor
Torto seria grand e desmesura de poder de bondad e de ualor
de prender mal da uirgẽ sa fegura 45 a uirgen madre de nostro sẽnor
por que a ssa mercee e mui mayor
ca o nosso mal siso 30
Esta .xLiiiia. e como santa & senpre a sseu fill e rogador
maria guareçeu o que era que nos de paraiso
sandeu141 A uirgẽ madre de nostro sẽnor
ben pode dar seu siso
A uirgen madre de nostro
sẽnor. bẽ pode dar seu siso col. b
ao sãdeu. pois a o pecador Esta xLv.143 e como santa maria sacou
faz auer paraiso dous escudeiros de priion144
En seixõs fez a garin cãbiador 5
a uirgẽ madre de nostro sẽnor Priiõ forte
que tãt ouue de[ ]o tirar sabor nen dultosa
a uirgẽ madre de nostro sẽnor nõ pod os presos tẽer
do poder do demo ca de pauor [fol. 58r] col. a a pesar da groriosa
del perdera o siso 10 Desta razon uos direi [fol. 58v] col. a
mas ela tolleull142 aquesta door un miragre que achei
e deu[ ]lle paraiso

140 Corrixido / Corrected: nena > nẽ a.


141 Borraduras / Erasures: ll. 11, 14, 16, 17.
142 Corrixido / Corrected: tollell > tolleu
143 Corrixido / Corrected: .Lv. > xLv.
144 Borraduras / Erasures: ll. 1, 50, 54, 62, 67, 68, 69, 74, 76.

111
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 112

[CANTIGA N.º XLV] Afonso X

escrito. e mui ben sei Priiõ forte nẽ dultosa


que farei. del cãtiga saborosa nõ pod os presos tẽer 45
Priiõ forte nẽ dultosa
nõ pod os presos tẽer 10 Mais poila noite chegou
a sseu conpanõ contou
E cõtarei sen mẽtir como ll[ ]o cepo britou [fol. 59r] col. a
como de priion sair e sacou.
fez dous presos; e fogir end a uirgẽ piedosa 50
e pois yr Priiõ forte nẽ dultosa
en salu[ ]a mui preciosa 15 nõ pod os presos tẽer
Priiõ forte nẽ dultosa
nõ pod os presos tẽer O outro lle diss assi
per quãt eu a[ ]uos oy
Dous escudeiros correr mil crauos leuarei y 55
foron. por rouba fazer se[ ]mi[ ]a[ ]mi
mas foronos a prẽder 20 toll esta priion noiosa
e meter col. b Priiõ forte nẽ dultosa
en priion perigoosa nõ pod os presos tẽer
Priion forte nẽ dultosa
nõ pod os presos tẽer. a pesar da groriosa Pois[ ]s o primeiro sentiu 60
solto. da priion fogiu
Iazẽd en aquel logar 25 a guarda quand esto uiu
ũu deles se nenbrar log abriu
foi. com en seixõ laurar a carcer mui tẽeurosa
e pintar Prijõ forte nẽ dultosa 65
uiu eigreia mui fremsoa nõ pod os presos tẽer
Priiõ forte nẽ dultosa 30
non pod os presos tẽer Polo outr[ ]i guardar bẽ
ca atal era seu sen
E diss a seu conpanõ mas dele nõ achou rẽ
se eu sair de priion e poren. 70
cen crauos darei en dõ ouu[ ]a uirgen sospeitosa
a seixon. 35 Prijõ forte nẽ dultosa
que e obra mui costosa nõ pod os presos tẽer
Priiõ forte nẽ dultos[a]
nõ pod os presos tẽer Madre de nostro sẽnor
que lle fora soltador 75 col. b
E pois esto prometeu dos presos e guyador
logo llo cepo caeu 40 sen pauor
en terra. mas nõ[ ]ss ergeu como sẽnor poderosa
atendeu.
ant a noite lubregosa

112
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 113

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XLVI-XLVII]

Esta .xLvia. e como santa maria Trões que a gran sẽnor


guareceu o que era sordo que madr[ ]e do saluador
& mudo145 lle mostrou tã grãd amor
como uos quero cõtar 30
Ben pod a sẽnor bẽ pod a sẽnor sẽ par
sen par. fazer oyr e falar fazer oyr & falar
Com ṽa uegada fez
a un mud a de bon prez Que logo[ ]ll apareceu
e sordo. que dũa uez 5 & cõ sas mãos tangeu col. b
o foi de todo sãar ll[ ]o rostr[ ]e o guareceu 35
ben pod a señor sẽ par [fol. 59v] col. a e foi ll[ ]a lingua soltar
fazer oyr & falar bẽ pod a sẽnor sen par
fazer oyr & falar
Este fora a seixon
rogar deus no coraçõ 10 E as orellas ll[ ]abriu
ca pela boca ia nõ assi que tã[ ]tost oyu 40
llo podia el mostrar e o sangui lle sayu
bẽ pod a sẽnor sẽ par da lĩgu[ ]e delas a[ ]par
fazer oyr e falar bẽ pod a sẽnor sẽ par
fazer oyr & falar
Senõ per sinas fazer 15
con sas mãos146 e gemer Assi que log entõ deu 45
ant[ ]a uirgen que ualer loores com aprix eu
lle quisess e aiudar aa uirgen. e por seu
bẽ pod a sẽnor sẽ par ficou en aquel logar
fazer oyr & falar 20 ben pod a sẽnor sẽ par
fazer oyr & falar 50
Per que podesse oyr
e falasse sen falir
e por aquesto partir Esta .xLviia. e como santa
nõ se quis d[ ]ant[ ]o altar maria guareceu o que[ ]xe lle
bẽ pod a sẽnor sẽ par 25 torcera a boca. por que des-
fazer oyr & falar creera ẽ[ ]ela147

145 Borradura / Erasure: l. 37.


146 Corrixido / Corrected: maos > mãos.
147 Borradura / Erasure: l. 45.

113
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 114

[CANTIGA N.º XLVII] Afonso X

Fol e o que cuida que


nõ poderia faze[ ]lo que quisesse santa maria [fol. 60r] col. a
Dest un miragre uos direi que auẽo148
en seixons. ond un liuro a todo chẽo
de miragres ben d[ ]i ca d[ ]allur non uẽo 5
que a madre de deus mostra noit e dia
Fol e o que cuida que nõ poderia
faze[ ]lo que quisesse sãta maria

En aquel mõesteir[ ]a ṽa çapata


que foi da uirgẽ por que o mũdo cata 10
por que diss un uilão de gran barata
que aquesto per ren ele non criia
Fol e o que cuida que nõ poderia
faze[ ]lo que quissesse sãta maria

Diss el ca de[ ]o creer non e guisada 15


cousa. pois que tã gran sazõ e passada
de seer a çapata tan ben guardada
que ia podre non foss esto non seria [fol. 60v] col. a
Fol e o que cuida que nõ poderia
faze[ ]lo que quisesse santa maria 20

Esto dizend. ya per ṽa carreira


ele e outros quatro a ṽa feira
e torceuxell[ ]a boca en tal maneira
que quen quer que[ ]o uisse espãtar ss[ ]ia
e o que cuida que nõ poderia 25
faze[ ]lo que quisesse santa maria

E tal door auia que bẽ cuidaua


que ll[ ]os ollos fora da testa deitaua
e con esta coita logo se tornaua
u a çapata era en romaria 30
fol e o que cuida que nõ poderia
faze[ ]lo que qssesse149 santa maria

E logo que chegou deitosse tendudo


ant[ ]o altar en terra come perdudo

148 Corrixido / Corrected: aueo > auẽo.


149 Erro / Error: qssesse > quissesse.

114
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 115

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XLVII-XLVIII-XLIX]

repentĩdosse de que for[ ]a( )treuudo 35 De que sãou ṽa uez 15


en sol ousar dizer a( )tã gran folia ben. a gondianda
Fol e o que cuida que nõ poderia ṽa moller que lle fez
faze[ ]lo que quisesse santa maria rogo e demãda atal
per que lle nõ ficou sinal
Enton a abadessa do mõesteiro Par deus tal sẽnor muito ual 20
lle trouxe a çapata por seu fazfeiro 40 que toda door toll emal
pelo rostro. e tornou llo tan enteiro
e tan são. ben como xo ant auia Daquele fogo mõtes
fol e o que cuida que nõ poderia de que laida era
faze[ ]lo que quisesse santa maria onde tã gran dano pres
que porẽ posera. cendal 25
Poilo uilão se sẽtiu bẽ guarido [fol. 61r] col. a ant[ ]a faz cõ coita mortal
do sẽnor de que era foi espedido Par deus tal sẽnor muito ual
e ao mõesteiro logo uĩido que toda door toll e mal
foi. e dali sergẽt[ ]e pois toda uia
Fol e o que cuida que nõ poderia De que atã bẽ sãou
faze[ ]lo que quisesse santa maria 50 a uirgen aquesta 30
moller. que logo tornou
ll[ ]a carne comesta. ygual
Esta .xLViiia. e como santa maria & con sa coor natural [fol. 61v] col. a
guareceu a moller do fogo de Par deus tal sẽnor muito ual
san marçal que[ ]ll auia comesto que toda door toll e mal 35
todo o rostro
Tan fremosa que entõ
Par deus tal sẽnor muito quantos la catauan
ual. que toda door toll e mal a uirgen de coraçon
Esta sẽnor que dit ei. e sãta maria chorãdo loauã. a qual
que a deus seu fillo rei. roga toda uia e dos coitados espital 40
sẽ al. que nos guarde do ifernal 5 Par deus tal sẽnor muito ual
Par deus tal sẽnor muito ual col. b que toda door toll e mal
que toda door toll e mal

Fogo. e ar outro ssi Esta .xLviiija. e como sãta


do daqueste mundo maria deu o fillo a ṽa bõa
de[ ]si doutro que a y 10 dona que[ ]o deitara en pĩnor
com oy segũdo que fal & crecera tãto a usura; que o
algũa uez. por sã marçal nõ podia quitar150
Par deus tal sẽnor muito ual
que toda door toll e mal

150 Borraduras / Erasures: ll. 13, 17, 46.

115
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 116

[CANTIGA N.º XLIX-L] Afonso X

Santa maria. sẽpr os seu fill en priiõ. mais que llo rẽdesse
seus aiuda. e os acorr a e sa demãda lle foi ben cabuda
gran coita sabuda Santa maria sẽpr os seus aiuda
A qual acorreu ia ṽa uegada col. b & os acorr a gran coita sabuda
a ṽa dona de frança coitada 5
que por fazer bẽ. tãt endeuedada Ca bẽ como se lle ouuesse dito 40
foi. que ssa erdad ouuera perduda sãta maria. uai e darchei quito
Santa maria sẽpr os seus aiuda teu fillo. do usureiro maldito
& os acorr a gran coita sabuda assi foi ela. led e atreuuda
Santa maria sẽpr os seus aiuda
Se non fosse pola uirgẽ maria 10 & os acorr a gran coita sabuda 45
que a acorreu. todo quant auia
perdud ouuera. que ia nõ podia E caualgou logo sẽ demorãça
usura sofrer. tãt era creçuda e foi a seu fillo. con esperança
Santa maria sẽpr os seus aiuda e uiu o estar. u fazian dança
& os acorr a gran coita sabuda 15 a gẽte da uila que esteue muda
Santa maria sẽpr os seus aiuda 50 col. b
E macar a dona de grã liñage & os acorr a gran coita sabuda
era. nõ quiseron dela menage
seus deuedores. mais deulles ẽ[ ]gaie Que nõ disse nada quando. o chamaua
seu fill. onde foi pois mui repẽtuda uẽ aca meu fillo. e poi lo deitaua
Santa maria sẽpr os seus aiuda 20 de pos[ ]si na bestia. & que[ ]o leuaua
& os acorr a gran coita sabuda per meya a uila. de todos uiuda 55
Santa maria sẽpr os seus aiuda
Ca daquesto pois pres mui grã quebrãto & os acorr a gran coita sabuda
por que a usura lle crecera tãto [fol. 62r] col. a
que[ ]a nõ podia pagar por quanto Que sol nõ disserõ. dona õde uẽes
auia. se d[ ]al non foss acorruda 25 nẽ de que o leuas. grã torto nos tẽes
Santa maria sẽpre os seus aiuda esto fez a uirgẽ que ia outros bẽes 60
& os acorr a gran coita sabuda fez. e fara sẽpre ca dest e tẽuda
Santa maria sẽpr os seus aiuda
E por que achar nõ pude cõssello & os acorr a gran coita sabuda
nos que fiaua. porẽd a cõcello
nõ ousou sair. mais ao espello 30
das uirgẽes foi. bẽ come sisuda Esta .La. e dos sete pesares
Santa maria sẽpr os seus aiuda que uiu santa maria do
& os acorr a gran coita sabuda seu fillo151

E de coraçõ que a acorresse Auer non poderia


lle rogou entõ. como nõ perdesse 35 lagrimas que chorasse

151 Borraduras / Erasures: ll. 1, 13.

116
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 117

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º L-LI]

quantas chorar querria a barua. & cospido


se[ ]m ante non nenbrasse [fol. 62v] col. a e a gent assũada
como santa maria 5 sobrel. en apelido 40
uiu con que lle pesasse
do fillo que auia O quinto pesar forte [fol. 63r] col. a
ante que a leuasse foi. quando o poserõ
na cruz. & por conorte
Un daquestes pesares azed e fel lle deron
foi quando a egito 10 sobre seus panos sorte 45
fugiu polos millares deitaron e fezeron
segund achei escrito per que chegou a morte
dos minĩos a pares onde prazer ouuerõ
que erodes maldito
fez matar a logares 15 O sesto foi sen falla
por seu rein[ ]auer quito quando[ ]o despregarõ 50
da cruz. e cõ mortalla
O segundo foi quãdo a soterrar leuaron
seu fill ouue perdudo col. b e temendo baralla
tres dias. e cuidando o sepulcro guardarõ
que iudeus ascondudo 20 mais pois se el me ualla 55
llo tĩian. e osmando ali nono acharon
que morto ou traudo
foss. e por[ ]el chorando Segund a escritura
ant[ ]ela foi uĩudo conta. foi o setẽo
pesar de gran tristura
E o pesar terçeiro 25 e de gran doo chẽo 60
foi mui grand aficado quando uiu na altura
quãdo[ ]ll un mãdadeiro deus sobir onde uẽo
disse que recadado e ficou con rancura
seu fillo uerdadeiro pois en poder allẽo
iesu crist e liado 30
leuauã mui senlleiro
dos seus desanparado Esta .Lia. e como sãta maria col. b
sacou de uergõna a un caua-
Do quarto foi coitada leiro que ouuer[ ]a seer ena li-
u seu fillo uelido de en sãt esteuã de gormaz
uiu leuar a pesada 35 de que nõ pod y seer polas tres
cruz. e el mal ferido missas suas que oyu152
d[ ]açoutes. e messada

152 Borraduras / Erasures: ll. 21, 92, 99.

117
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 118

[CANTIGA N.º LI] Afonso X

Quẽ ben seru[ ]a madre e porẽ do seu nõ lle leixaua ren


do que quis morrer. por nos mas yaos mui de[ ]rriio cometer
nunca pod en uergõna caer Quẽ bẽ seru[ ]a madre 40
Dest un gran miragre do que quis morrer
uos quero contar 5
que santa maria Mas o caualeiro de que uos falei
fez. se deus m[ ]anpar tãto fez y d[ ]armas per quant end eu sei
por un caualeiro a que foi guardar [fol. 63v] col. a que nõ ouu[ ]i lide nẽ mui bõ tornei
de mui grã uergõna que cuidou prender u se nõ fezesse por bõo tẽer 45
Quẽ bẽ seru[ ]a madre 10 Quẽ bẽ seru[ ]a madre
do que quis morrer do que quis morrer

Este caualeiro per quant aprẽdi E auẽoll un dia que quis sair
frãqu[ ]e ardid era que bẽes ali cõ el cõde por na oste yr firir
u ele moraua nen redor dess[ ]i dos mouros. mas ãte foi missa oyr 50
d[ ]armas nõ podiã outro tal saber 15 como cada dia soya fazer
Quẽ bẽ seru[ ]a madre Quẽ bẽ seru[ ]a madre
do que quis morrer do que quis morrer

De bõos costumes auia asaz Pois foi na eigreia bẽ se repẽtiu


e nũca con mouros quiso auer paz dos seus pecados. e a missa oyu 55
porẽd en sãt esteuão de gormaz 20 de sãta maria que rẽ nõ faliu
entrou. quand almãçor a cuidou auer e outras duas que y foron dizer
Quẽ bẽ seru[ ]a madre Quẽ ben seru[ ]a madre [fol. 64r] col. a
do que quis morrer do que quis morrer

Cõ el cõde dõ garcia que entõ Que da reỹa eran espirital 60


tĩia o logar en aquela sazon 25 mas un seu escudeiro o trouxe mal
que era bon om[ ]e de tal coraçõ dizẽdo quen en[ ]tal torneyo nõ sal
que a os mouros se fazia temer com aqueste nũca deu[ ]a( )parecer
Quẽ bẽ seru[ ]a madre Quẽ bẽ seru[ ]a madre
do que quis morrer do que quis morrer 65

Este cõde de castela foi sẽnor 30 Por nulla rẽ que[ ]lle dissesse aquel seu
e ouue grã guerra cõ rey almãçor col. b escudeiro. ele nulla rẽ nõ deu
que sãt esteuão tod a derredor mas a santa maria diz. sõo teu
lle uẽo cercar cuidãdolla toller e tol me uergõna ca as en poder
Quẽ bẽ seru[ ]a madre Quẽ bẽ seru[ ]a madre 70
do que quis morrer 35 do que quis morrer

Mas el cõde defẽdiasse mui bẽ As missas oidas logo caualgou


ca era ardido. & de mui bõ sen & ena carreira o conde achou

118
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 119

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LI-LII]

que llo braço destro no colo deito Quẽ bẽ seru[ ]a madre 100
dizẽd en bõ põto uos foi153 cõnocer 75 do que quis morrer
Quẽ bẽ seru[ ]a madre
do que quis morrer Mas pois que sas armas uiu e couseceu
que firidas eran logo cõnoceu
Ca se uos nõ fossedes. iuro par deus que miragre fora ca ben entendeu
que uẽçudos foramos. eu e os meus que doutra guysa nõ podia seer 105
mas tãtos matastes uos dos mouros seus 80 Quẽ bẽ seru[ ]a madre
del rei almãçor. que ss ouu[ ]a recreer do que quis morrer
Quẽ bẽ seru[ ]a madre
do que quis morrer Pois est entẽdudo ouue. bẽ foi fis
que santa maria leixalo nõ quis
E tãto fezestes por gãardes prez caer en uergõna. e marauidis 110
que ia caualeiro nũca tãto fez 85 col. b e outras ofrẽdas lle foi ofrecer
nẽ sofreu en armas com aquesta uez
sofrer fostes uos. polos mouros uẽcer
Quẽ ben seru[ ]a madre Esta .Liia. e de como a moller que o marido
do que quis morrer [fol. 64v] col. a
leixara en comenda a santa maria; nõ po-
Mas rogo uos por que uos e mui mester 90 do calçar a çapata que lle dera seu entende-
que de uossas chagas pẽssedes sẽner dor; mas de ate ena meadade do pe. nena ar
& eu ei un mege dos de mõpisler pode descalçar. ta que o marido lla descalçou154
que uos pode cedo delas guarecer
Quẽ bẽ seru[ ]a madre Quẽ mui ben quiser o que ama guardar
do que quis morrer 95 a santa maria o deu[ ]a encomendar
E dest un miragre de que fiz cobras e son
Dissell est el cõde. & mui mais ca tres uos direi mui grãde que mostrou en aragõ
lle disserõ aquesta razon medes santa maria. que a moller dun ifançon 5
& el deles todos. tal uergõna pres guardou de tal guisa per que nõ podess errar
que cõ uergõna se cuidou yr perder Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar
a santa maria o deu[ ]a encomẽdar

153 Marcado (con puntos) para corrixir (marxe esquerda) / Marked (underdotted) for correction (left mar-
gin): foi > fui.
154 Borradura / Erasure: l. 64.

119
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 120

[CANTIGA N.º LII] Afonso X

Esta dona per quãt eu dela oy dizer


aposta & nina foi. e de bon parecer 10 [fol. 65r] col. a
e por aquesto a foi o ifãçon prẽder
por moller. e foya pera sa casa leuar
Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar
a santa maria o deu[ ]a encomendar

Aquel ifaçõ un mui gran tẽp assi morou 15


con aquela dona. mas pois s[ ]ir dali cuidou
por ṽa carta de seu sẽnor que lle chegou
que auia guerra. & que o foss aiudar
Quẽ155 mui bẽ quiser o que ama guardar
a santa maria o deu[ ]a encomendar 20

Ante que mouesse dissell assi sa moller


sẽnor pois uos ides. fazede se uos prouguer
que[ ]m encomẽdedes a alguen ca m[ ]e mester
que me guarde. & que me sabia ben cõssellar
Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar 25
a santa maria o deu[ ]a encomendar

E o ifançõ lle respondeu enton assi


muito me praz ora daquesto que uos oy
mas ena eigreia mannãa seremos y
& entõ uos direi a quen uos cuid a leixar 30
Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar
a santa maria o deu[ ]a encomendar

Outro dia foron anbos a missa oyr


e pois foi dita. u se[ ]lle quis el espedir
chorãd entõ ela lle começou a pedir 35
que lle desse guarda por que ouuess a catar
Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar [fol. 65v] col. a
a santa maria o deu[ ]a encomendar

E ar ele chorãdo muito dos ollos seus


mostrou ll[ ]a omagẽ da uirgẽ madre de deus 40
& dissell amiga nũca os pecados meus
seiã perdõados. se uos a outri uou dar

155 Corrixido (tinta negra) / Corrected (black ink): Que > Quẽ.

120
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 121

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LII]

Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar


a santa maria o deu[ ]a encomendar

Se nõ a esta que e sẽnor espirital 45


que uos pode bẽ guardar de posfaç e de mal
& porende a ela rog eu que pod e ual
que mi uos guarde. & leix a[ ]mi cedo tornar
Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar
a santa maria o deu[ ]a encomendar 50

Foiss o caualeiro logo dali. mais que fez


o diabr arteiro. por lle toller seu bõ prez
a aquela dona. tant andou daquela uez
que un caualeiro fezo dela namorar
Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar 55
a santa maria o deu[ ]a encomẽdar

E cõ seus amores a poucas tornou sãdeu


e porẽd ṽa sa couilleira cometeu
que lle fosse bõa. & tanto lle prometeu
que per força fez. que fosse con ela falar 60
Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar
a santa maria o deu[ ]a encomendar

E diss[ ]ell assi. ide falar con mia sẽnor


& dizede lle como moiro por seu amor [fol. 66r] col. a
e macar ueiades que lle desto graue for 65
nona leixedes uos porẽ; muito d[ ]aficar
Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar
a santa maria o deu[ ]a encomendar

A moller respos aquesto de grado farei


& que[ ]a aiades quãt eu poder pũnarei 70
mais de uossas dõas me dad. e eu llas darei
e quiçai per esto a poderei enganar
Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar
a santa maria o deu[ ]a encomẽdar

Diss o caualeir esto farei de bõ talan 75


log ṽas çapatas lle deu de bõ cordouã
mas a dona a trouxe peyor que a un can
& disse que per ren nõ llas queria fillar

121
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 122

[CANTIGA N.º LII] Afonso X

Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar


a santa maria o deu a encomendar 80

Mas aquela uella com era moller mui uil


e d[ ]alcayotaria sabedor & sotil
por que a dona as çapatas fillasse mil
razões. lle disse. trões que llas fez tomar
Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar 85
a santa maria o deu a encomẽdar

Mas a mesquỹa que cuidaua que era bẽ


fillou logo as çapatas. & fez y mal sen
ca u quis calçala ṽa delas ia per ren
fazer nono pode nena do pee sacar 90
Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar [fol. 66v] col. a
a santa maria o deu a encomendar

A156 assi estede un ano e ben un mes


que a çapata a o pe assi si[ ]ll apres
que macar de toller lla prouarõ dous nẽ tres 95
nũca lla poderon daquel pee descalçar
Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar
a santa maria o deu[ ]a encomendar

E de pos aquest a poucos dias recodiu


seu marid a ela. & tan fremosa a uiu 100
que a logo quis. mas ela non llo conssẽtiu
ata que todo seu feito[ ]ll ouue a contar
Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar
a santa maria o deu[ ]a encomendar

O caualeiro disse dona desto me praz 105


e sobr[ ]esto nũca aueremos se nõ paz
ca sei que sãta mari[ ]en[ ]que todo ben iaz
uos guardou. & a çapata lle foi en tirar
Quẽ mui bẽ quiser o que ama guardar
a santa maria o deu a encomendar 110

156 Erro / Error: A assi > E assi.

122
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 123

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LIII]

Esta .Liiia. e como santa maria guardou


un priuado do cõde de tolosa que non fosse
queimado no forno por que oya sa missa cada
dia157

Nõ pode prẽder nunca morte uergõnosa


aquele que guarda a uirgen groriosa [fol. 67r] col. a
Poren meus amigos rogo uos que[ ]m ouçades
un mui gran miragre que quero que sabiades
que a santa uirgen fez per que entendades 5
com aos seus seruos e senpre piedosa
Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa
aquele que guarda a uirgẽ groriosa

E daquest auẽo gran tẽp a ia passado


que ouu[ ]en tolosa un cõde mui preçado 10
& aquest auia. un ome seu priuado
que fazia uida come religiosa
Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa
aquele que guarda a uirgen groriosa

Entr[ ]os outros bẽes muitos que el fazia 15


mais que outra rẽ amaua santa maria
assi que outra missa. nunca el queria
oyr. erg[ ]a sua nen[ ]ll era saborosa
Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa [fol. 67v] col. a
aquele que guarda a uirgen groriosa 20

E outros priuados que cõ el cõd andauã


auianll enueia. e porende punnauan
de con el uolue lo158. por que des[ ]i cuidauan
auer con el cõde sa uida mais uiçosa
Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa 25
aquele que guarda a uirgen groriosa

E sobr[ ]esto tãto con el conde falaron


que aquel bon ome mui mal cõ el mezcrarõ
e de taes cousas a el o acusaron

157 Borraduras / Erasures: ll. 36, 69, 96.


158 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): uoluello > uoluelo.

123
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 124

[CANTIGA N.º LIII] Afonso X

per que lle mãdaua dar morte doorosa 30


Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa
aquele que guarda a uirgen groriosa

E que nõ soubessẽ de qual morte lle daua


por un seu caleiro a tan tost enuiaua
e un mui gran forno encẽder llo mãdaua 35
de lẽna mui grossa que nõ fosse fumosa
Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa
aquele que guarda a uirgen groriosa

E mãdou lle que o primeiro que chegasse


om a[ ]el dos seus que tã toste o fillasse 40
e que sẽ demora. no forno o deitasse
e que y ardesse a carne del astrosa
Nõ pode prẽder nunca morte uergõnosa
aquele que guarda a uirgen groriosa

Outro di[ ]el cõde a o que mezcrad era 45


mãdoo yr que fosse ueer se fezera [fol. 68r] col. a
aquel seu caleiro o que[ ]ll ele dissera
dizend esta uia nõ te seia noiosa
Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa
aquele que guarda a uirgen groriosa 50

E u ele ya cabo de[ ]ssa carreira


achou un ermida que estaua sẽlleira
u diziã missa bẽ de mui gran maneira
de santa maria a uirgen preciosa
Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa 55
aquele que guarda a uirgen groriosa

E logo tã toste entrou ena eigreia


e diss esta missa a como quer que seia
oyrei eu toda. por que deus de peleia
me guard e de mezcra maa e reuoltosa 60
Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa
aquele que guarda a uirgen groriosa

En quant el a missa oya ben cantada


teue ia el conde. que a cous acabada
era que mãdara. & poren sen tardada 65

124
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 125

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LIII]

enuiou outr ome natural de tolosa


Nõ pode prẽder nuca159 morte uergõnosa
aquele que guarda a uirgen groriosa

E aquel om era o que a mezcra feita


ouuera. & toda de fond a cima treita 70
& disse lle logo uai corrend e aseita
se fez o caleiro a iostiça fremosa
Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa [fol. 68v] col. a
aquele que guarda a uirgen groriosa

Tã toste corrẽdo foiss aquel falss arteiro 75


& nõ teue uia. mas per un semedeiro
chegou ao forno. & logo o caleiro
o deitou na chama fort[ ]e perigoosa
Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa
aquele que guarda a uirgẽn groriosa 80

O outro pois toda a missa ouu oyda


foi ao caleiro. & dissell as conprid[ ]a
uoõtad del cõde. diss el si sen falida
se nõ nũca faça eu mia uida goyosa
Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa 85
aquele que guarda a uirgen groriosa

Entõ do caleiro. se partia tan toste


aquel ome160 bõo. & per un gran recoste
se tornou al cõde. & dentr[ ]en ssa reposte
contoull end a estoria marauillosa 90
Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa
aquele que guarda a uirgen groriosa

Quãdo uiu el cõde. aquele que chegara


ant[ ]ele uiu[ ]e soube de como queimara
o caleir o outro que aquele mezcrara 95
teueo por cousa d[ ]oyr muit espantosa
Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa
aquele que guarda a uirgen groriosa

159 Erro / Error: nuca > nũca.


160 Corrixido / Corrected: omee > ome.

125
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 126

[CANTIGA N.º LIII-LIV] Afonso X

E disse chorando. uirgen bẽeita seias


que nũca te pagas de mezcras nẽ d[ ]ẽueias [fol. 69r] col. a
poren farei ora per todas tas eigreias
contar este feito. & com[ ]es poderosa
Nõ pode prẽder nũca morte uergõnosa
aquele que guarda a uirgen groriosa

Esta .Liiiia. e como santa maria fez oyr. &


falar a o que era sordo & mudo en toledo161

Santa maria os enfermos sãa


e os sãos tira de uia uãa
Dest un miragre quero contar ora
que dos outros non deue seer fora
que santa maria que por nos ora 5
grande fez na cidade toledãa
Sãta maria os enfermos sãa
& os sãos tira de uia uãa [fol. 69v] col. a

Seẽd y. o enperador d[ ]e( )spãna


e d[ ]omees onrrados gran cõpãna 10
con el. & caualaria tamãna
que dẽtro nõ cabiã nena chãa
Sãta maria os enfermos sãa
& os sãos tira de uia uãa

Ali entõ un mõge foi uỹudo 15


que del cõd dõ põz era cõnoçudo
& troux un seu yrmão sord e mudo
que chamauã pedro de solarãa
Santa maria os enfermos sãa
& os sãos tira de uia uãa 20

Aqueste non falaua nen oya


mas per sinas todo bẽ entendia
o que lle mandauan. & o fazia
ca non uos auia el outr açãa
Santa maria os enfermos sãa 25
& os sãos tira de uia uãa

161 Borraduras / Erasures: ll. 33, 34, 69, 70, 83, 84 (x 2), 88, 107.

126
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 127

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LIV]

E pero non oya nen falaua Santa maria os enfermos sãa


en santa maria muito fiaua & os sãos tira de uia uãa [fol. 70r] col. a
e chorand e mugĩdo lle rogaua
que o sãasse. & ṽa mannãa162 30 Que lle meteu o dedo na orella
Santa maria os enfermos sãa e tiroull end un uermẽ a semella
& os sãos tira de uia uãa destes do sirgo. mais come ouella 65
era uelos e coberto de lãa
Ll[ ]auẽo que foi per ant[ ]a eigreia Santa maria os enfermos sãa
& uiu dẽtro claridade sobeia & os sãos tira de uia uãa
e entre ssi disse se deus me ueia 35 col. b
esta claridade non e umãa E tantoste oyr. ouue cobrado
Sãta maria os enfermos sãa & foiss a casa do mõge priuado 70
& os sãos tira de uia uãa e logo per sinas ll[ ]ouue mostrado
que ia oya o gal163 e a rãa
Pus isto uiu un ome mui fremoso Santa maria os enfermos sãa
uestido ben come religioso 40 & os sãos tira de uia uãa
que no leuar. nõ foi mui pregyçoso
cab o altar. u tangen[ ]a cãpãa Entõ corrẽd o mõge como cerua 75
Sãta maria os enfermos sãa se foi a cas don ponço de minerua
& os sãos tira de uia uãa & disse cõde. nõ sei con qual erua
oe pedr e a orella lle mãa
Do corpus domini. & uiu estando 45 Santa maria os enfermos sãa
un om ant[ ]o altar bẽ como quando & os sãos tira de uia uãa 80
esta o que diz missa conssagrãdo
a ostia. a costume romãa E entõ diss el conde muit agĩa
Sãta maria os enfermos sãa m[ ]ide polo que fez a meezĩa
& os sãos tira de uia uãa 50 ca ben leu e maestre de meçĩa
ou de salerna a ciziliãa
E a destro uiu estar. da capela Santa maria os enfermos sãa 85
de gran fremosura ṽa donzela & os sãos tira de uia uãa
que de faiçõ & de coor mais bela
era. que non est a neu[ ]e a grãa E de pus esto. uernes madurgada
Santa maria os enfermos sãa 55 leuaua vĩ[ ]e pan aa pousada
& os sãos tira de uia uãa pedro do mõge u fez sa passada col. b
perant[ ]a porta. que e mais iusãa 90
Que lle fezo sinas que sse chegasse Santa maria os enfermos sãa
ant o preste. & que[ ]ss agẽollasse & os sãos tira de uia uãa
e ao preste fez que o catasse
a uirgen piedosa. & louçãa 60

162 Corrixido / Corrected: mannaa > mannãa


163 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): galle > gal e.

127
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 128

[CANTIGA N.º LIV-LV] Afonso X

Da eigreia. & ya pela mão Santa maria os enfermos sãa


cõ el un preste. & uiu bẽ de chão e os sãos tira de uia uãa
pedro uĩir a[ ]ssi. un ome cão 95
ena cabeça. & a barua cãa
Santa maria os enfermos sãa Esta .Lva. e como santa maria
& os sãos tira de uia uãa tolleu ao demo o minỹo que lle
dera sa madre cõ sãna de seu
Que o tirou cõtra ssi mui corrẽdo marido por que cõçebera del eno
& foy o ena eigreia metendo 100 dia de pascoa164
u uiu a preto do altar seendo
a uirgen d[ ]elisabet coyrmãa Cõ seu bẽ senpre uẽ en aiuda
Santa maria os enfermos sãa cõnoçuda de nos sant maria
& os sãos tira de uia uãa Con aiuda nos uene
e con sa anparança col. b
Que mãdou ao preste reuestido 105 contra o que nos tene 5
que lle fezera cobralo oydo no mund en gran balãça
que lle fezesse que logo guarido por toller nos o bene
fosse da lĩgua que nõ disses ãa da mui nobre sperança
Santa maria os enfermos sãa mas uẽgança. filla a groriosa
& os sãos tira de uia uãa 110 poderosa. del. & sẽpre nos guya 10
Cõ seu bẽ senpre uẽ en aiuda
Logo o que mãdou ela. foi feito cõnoçuda de nos santa maria
ca o preste sabia de tal preito
porẽ da lĩgua ond era contreito Desto no tẽpo d[ ]ante
lle fez falar parauoa certãa achamos que fezera
Santa maria os enfermos sãa 115 a do mui bon talante 15
& os sãos tira de uia uãa [fol. 70v] col. a gran marauilla fera
dũa moller andante [fol. 71r] col. a
E pois saĩdad ouue reçebuda mal. que seu fillo dera.
diss a gran uoz madre de deus aiuda e posera. por que fora pecare.
a o teu seruo que a cõnoçuda de[ ]o dare. ao dem en bailia 20
a ta graça. e cantou antiuãa 120 Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda
Santa maria os enfermos sãa cõnoçuda de nos santa maria
& os sãos tira de uia uãa
En terra de roma ouu[ ]i
Quãtos aqueste miragre souberõ com escrit ei achado
a santa maria loores deron un ome com aprendi 25
& tãtos aa eigreia uẽeron 125 bõo & muit onrrado
que nõ cabiã y. nena quintãa & de mais segund oy

164 Borraduras / Erasures: ll. 21, 47, 150, 163, 178, 235.

128
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 129

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LV]

riqu[ ]e mui ben casado A moller chorãd entõ


& amado. de todolos da terra a que muito pesaua
ca sẽ err[ ]a. sa fazẽda fazia 30 lle diss aquesta razon 65
Cõ seu bẽ sepre165 uẽ en aiuda como o dem andaua
cõnoçuda de nos santa maria por britar sa profissõ
mas que lle conssellaua
Cst166 ome & sa moller & rogaua. que o el nõ fezesse.
mui gran tẽp esteuerõ ca soubesse. que a deus pesaria 70
seruindo deus uolõter 35 Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda [fol. 71v] col. a
& seus fillos fezeron cõnoçuda de nos santa maria
e quãt ouuerõ mester
a cada ũu deron De mais festa sera cras
pois poserõ. de tẽer castidade dessa pascoa santa
& uerdade. entre ssi noit e dia 40 porend en[ ]ti satanas 75
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda non aia força tanta
cõnoçuda de nos santa maria que o que prometud as
brites. ca quen quebranta
Mas o dem a que pesou ou[ ]ss encãta a britar sa promessa
daquesto que poseran col. b log ẽ[ ]essa ora. de deus desuia 80
muitas carreiras buscou 45 Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda
pera o que fezeran cõnoçuda de nos santa maria
desfazer. e tãt andou
que o que manteuerã O ome nõ quis per rẽ
u iouuerã. cada un en seu leito. leixar seu fol deleito
cõ despeito. os meteu en folia 50 nen catou y mal nẽ bẽ 85
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda mas pois cõpriu o preito
cõnoçuda de nos santa maria ela con saña poren
diz o que sera feito
Muit ouu[ ]o demo prazer eu endeito o daqui que seu seia
pois que ouue uençudo sen peleia do demo toda uia 90
o om e fez lo erger 55 Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda
de seu leit encendudo cõnoçuda de nos santa maria
por cõ sa moller iazer
& o que prometudo Logo bẽes dessa uez
& tẽudo. muit era que guardass[ ]e. a moller foi en cinta
non britasse. el ende o partia 60 dũ minỹo que pois fez 95
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda con pesar sen enfinta
cõnoçuda de nos santa maria por que o mui mais ca pez

165 Erro / Error: sepre > sẽpre.


166 Erro / Error: Cst ome > Est ome.

129
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 130

[CANTIGA N.º LV] Afonso X

negro. nen que a tinta col. b E tã[ ]toste que o uiu


del nõ quinta. mas todo o minỹo a ele mantenente
fremosỹo. de pois auer deuia 100 foi. & bẽ lle descobriu 135
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda seu feito que niente
cõnoçuda de nos santa maria del. nõ leixou nẽ mẽtiu
mais lo papa cremẽte
Onde depois sẽ mẽtir certamẽte lle disse essa ora
o demo de mal chẽo sẽ demora te uai pera suria 140
a os doz anos pedir 105 Con seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda
aquel minỹo uẽo cõnoçuda de nos sãta maria
a sa madre sen falir
e diss ao quinzẽo Ca un sãt om y esta
en meu sẽo. o leuarei sẽ falla que end e patriarcha
sen baralla doutre. & sẽ perfia 110 daquela terra. e a 145
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda en pode la comarca
cõnoçuda de nos santa maria & conssello te dara
bõo se deus me parca
A madre cõ gran pesar busca barca. & uai tost e nõ chores
& cõ mui gran quebrãto nẽ demores. & fas ta romaria 150
começou log a chorar 115 Cõ seu bẽ sẽpre uẽ aiuda
por seu fill e fez chanto senpre uen en aiuda col. b
e pois fezeo chamar
e dissell enton tanto Cõtaria uos de dur
ao santo papa que e en roma as mui grãdes tormentas
uai. e toma auer por ena uia 120 que sofreu no mar de sur 155
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda o moço. ca trezentas
cõnoçuda de nos santa maria millas. correu seẽ nẽllur
folgar. ou quatrocẽtas
Ca d[ ]a tanto soon fis ou quinẽtas. sẽ ancora deitarẽ
que te porra conssello nẽ chegarẽ a terra d[ ]armenia 160
en teu mal par san dinis [fol. 72r] col. a Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda
& o moç en trebello cõnoçuda de nos santa maria
nono teu[ ]e por paris
foi. & pois no concello E per com aprẽdi167 eu
no uermello pano cõnoceu logo o moço muit agĩa
no meog[ ]o papa da crerizia 130 chegou a[ ]el. & lle deu 165
Con seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda a carta que tĩia
cõnoçuda de nos santa maria e dissell ai sẽnor meu
pola santa reỹa

167 Corrixido / Corrected: apredi > aprẽdi.

130
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 131

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LV]

meezĩa na mia coita põ cedo u[ ]ll enton nostro sẽnor


& cõ medo. seu mal lle descobria 170 deu en un escudela
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda grand e bela. dous pães bẽ do ceo
cõnoçuda de nos sãta maria so un ueo que[ ]a toda cobria 210
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda
O patriarcha sen al cõnoçuda de nos sãta maria
lle disse sei que andas
cõ mui gran coita mortal 175 E o angeo de deus
mais desto que demãdas do ceo da altura
un ermitan sei atal deceu ontr[ ]os seruos seus 215
que uestiduras brãdas en mui bela figura
nẽ uiandas nõ usa terrẽaes [fol. 72v] col. a & diss ai amigos meus
se nõ taes como llas deus enuia 180 por que uossa natura
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda nõ endura muito fame nẽ sede
cõnoçuda de nos santa maria dous tẽede pães. & logo[ ]ss ya 220
Cõ seu bẽ sepre uẽ en aiuda
E achaloas ben sei cõnoçuda de nos sãta maria
ena negra mõtãna
mas atanto te direi 185 Pois comerõ daquel pã
que nõ leues conpãna o moço sa fazenda
ca per com eu apres ei contou ao ermitan 225
nona quer. & sa mãna chorãdo sen contẽda
e estrãna doutr[ ]ome. & sa uida el diss a do bon talan
mui conprida soo sen conpãnia 190 roga que te defenda
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda e cõprẽda o demo & o dome
cõnoçuda de nos santa maria que nõ tome a[ ]ti com el querria 230
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda
O camĩ[ ]enton colleu cõnoçuda de nos santa maria
o moç e gran iornada
pois cada dia prẽdeu 195 Ela seia teu solaz [fol. 73r] col. a
que nũca folgou nada a( )te[ ]ena mannãa
ata que[ ]ll apareceu que direi eu se lle praz 235
a ermida sagrada missa pela luz chãa
u morada daquel religioso e comũgartei en paz
omildoso era. que deus seruia 200 & a ta alma sãa
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda e certãa sera de paraiso
cõnoçuda de nos sãta maria u a riso sẽpre & alegria 240
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda
O moç ouue gran sabor cõnoçuda de nos santa maria
pois entrou na capela
mas do ermitã mayor 205 O ermitã ant[ ]a luz
que uiu dẽtr en sa cela col. b as oras foi dizendo

131
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 132

[CANTIGA N.º LV-LVI] Afonso X

daquel que morreu na cruz 245 ou dormistes u mi[ ]o moço prenderõ


por nos. pẽas sofrendo & tolleron que ante mi siia 280
o minỹ ento168 ll[ ]aduz Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda
seus liuros mui corrẽdo cõnoçuda de nos santa maria
& tremẽdo disse missa dizede
& ualede me ca tenpo seria 250 Como ome que se dol
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda chorand e nõ riindo
conoçuda de nos santa maria o ermitã come fol 285
s[ ]ouu[ ]a tornar pedĩdo
De pascoa no mes d[ ]abril o moço. & en ssa prol [fol. 73v] col. a
a missa começaron estando comedindo
mas o demo mui sotil 255 foi oyndo u a paz acabara
el & os seus andaron que[ ]ll en crara uoz. amẽ respõdia 290
tant a redor do couil Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda
que o moço fillaron cõnoçuda de nos santa maria
& leuarõ da missa na segreda
que mui queda o ermitã dizia 260 col. b O ermitã enton pres
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda o moço pela mão
cõnoçuda de nos santa maria que a reỹa cortes 295
lle dera liur[ ]e são
Com a estoria diz & dissell amigo ues
u diabres leuauã eu te faço certão
o moç e como perdiz 265 bẽ de chão que des[ ]oi mais es quito
assi o depenauan do maldito demo que te seguya 300
uiron a enperadriz Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda
do ceo. que dultauã cõnoçuda de nos santa maria
& leixauã o moço. & fogian
ca sabiã que llo nõ leixaria 270
Cõ seu bẽ sẽpre uẽ en aiuda Esta .Lvia. e como santa ma-
cõnoçuda de nos santa maria ria resocitou un minỹo en
santa maria de salas169
Pois que tolleu o dõzel
a uirgen com oistes Por que e santa maria
ao dem e seu tropel 275 leal e mui uerdadeira
fezo fogir mui tristes poren muito[ ]ll auorrece col. b
mas o ermitan fiel a paraura170 mentireira
diss ai deus cõsẽtistes E porend un ome bõo 5

168 Erro / Error: ento > entõ.


169 Borraduras / Erasures: ll. 12, 19, 109.
170 Marcado para substituír (extremo da marxe esquerda) / Marked for replacement (far left margin): a

paraura > a promessa.

132
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 133

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LVI]

que en darouca moraua & que aquesto conprisse


de sa moller que auia entroull ende por maneira171
bõa e que muit amaua Por que e santa maria
non podia auer fillo leal e mui uerdadeira
e porende se queixaua 10
muit end el. mas dissell ela E pois aquesto dit ouue 45
eu uos porrei en carreira [fol. 74r] col. a anbos fezeron tornada
Por que e santa maria a darouca u morauan
leal e mui uerdadeira mas nõ ouu[ ]i gran tardada
que log a poucos de dias
Com aiamos algũ fillo 15 ela se sentiu prẽnada 50
ca se[ ]non eu morreria & a seu tenp ouue fillo
porẽ dou uos por cõssello fremoso de gran maneira
que log a santa maria Por que e santa maria
de salas. ãbos uaamos leal e mui uerdadeira
ca quen se ẽ[ ]ela fia 20
o que pedir dar lla logo Des que lle naceu o fillo 55
aquest e cousa certeira en logar que adianos
Por que e sãta maria dess end a santa maria
leal e mui uerdadeira teueo grãdes set anos
que lle nõ uẽo emẽte
Muit en proug ao marido 25 nen da cera nẽ dos panos 60
& tantoste se guysaron con que o leuar deuera
de fazer sa romaria & cuidou seer arteira
& en seu camỹ ẽtraron Por que e sãta maria
& pois foron na eigreia leal e mui uerdadeira [fol. 74v] col. a
santa maria rogaron 30
que podessen auer fillo Ca u quis tẽe[ ]lo fillo 65
ontr[ ]el & sa conpãneira & a cera que tĩia
Por que e santa maria deu feuer ao minỹo
leal e mui uerdadeira & matoo muit agĩa
que lle nũca prestar pode
E a moller fez promessa 35 fisica nen meezĩa 70
que se ela fill ouuesse mas gran chãto fez la madre
que cõ seu peso de cera col. b pois se uiu dele senlleira
a un ano llo trouxesse Por que e santa maria
& por seu seruidor sẽpre leal e mui uerdadeira
na sa eigreia o desse 40

171 Marcado (con puntos) para substitución non indicada / Marked (underdotted) for replacement not
indicated: maneira > ?

133
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 134

[CANTIGA N.º LVI] Afonso X

Que o soterrassẽ logo 75 mas guardar y meu proueito 110


o marido ben quisera & nõ quisesses que fosse
mais la madre do minỹo noiosa. & mui parleira
disse con gran coita fera Por que e santa maria
que el[ ]a santa maria leal e mui uerdadeira
o daria que llo dera 80
cõ sa cera como[ ]ll ela Toda[ ]a noit a mesquỹa 115
prometera da primeira esteu[ ]assi braadando
Por que e santa maria ant[ ]o altar en gẽollos
leal e mui uerdadeira sãta maria chamando [fol. 75r] col. a
que[ ]ss a( )mercẽasse dela
E logo en outro dia 85 & seu fillo ll[ ]ẽmẽtando 120
entrarõ en seu camĩo a quen polas nossas coitas
& a madr en ataude roga senpr[ ]e e uozeira
leuou sig aquel minỹo Por que e santa maria
& foron en quatro dias leal e mui uerdadeira
& ant[ ]o altar festĩo 90
o pos fazẽdo gran chãto col. b Mas que fez santa maria 125
depenando sa moleira a sẽnor de gran uertude
Por que e sãta maria que da aos mortos uida
leal e mui uerdadeira & a enfermos saude
logo fez que o minỹo
E dizẽd a grandes uozes 95 chorou eno ataude 130
a[ ]ti uẽno groriosa u iazia muit enuolto
cõ meu fill e cona cera en panos dũa liteira
de que te foi172 mentirosa Por que e santa maria
en cho dar quand era uiuo leal e mui uerdadeira
mas por que es piedosa 100
o adug ante ti morto Quãdo o padr[ ]e a madre 135
& dous dias a que cheira que faziã muit esquiuo
Por que e santa maria doo por seu fillo. uiron
leal e mui uerdadeira que o minỹ era uiuo
britaron o ataude
Mas se mio tu dar quisesses 105 u iazia o catiuo 140
nõ por que seia dereto173 entõ uẽo y mais gẽte
mas por que sabes mia coita que nõ uen a ṽa feira
& non catasses despeito Por que e santa maria
de como fui mentirosa leal e mui uerdadeira

172 Marcado (con puntos) para substitución non indicada / Marked (underdotted) for replacement not
indicated: foi > fui?
173 Corrixido / Corrected: derero > dereto.

134
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 135

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LVI-LVII]

Por ueer o gran miragre 145 col. b A uirgen mui groriosa


que a uirgen demostrara reỹa espirital
de como aquel minỹo
de morte resocitara En aquela praç auia
que a cabo de seis dias un prado mui uerd assaz 25
iazẽdo morto chorara 150 en que as gẽtes da terra
por prazer da groriosa yan tẽer seu solaz
santa e dereiturera & iogauan[ ]a pelota
Por que e santa maria que e iogo de que praz
leal e mui uerdadeira muit a omees mãcebos 30
mais que outro iog atal
A uirgẽ mui groriosa
Esta .Lviia. e de como o crerizõ reỹa espirital
meteu o anel eno dedo da oma-
gẽ de santa maria. & a omagen Sobr[ ]aquest ṽa uegada
encolleu o dedo cõ[ ]el174 chegou y un gran tropel 35
de mãcebos por iogarẽ
A uirgen mui groriosa a pelot e un donzel
reỹa espirital. dos que ama andaua y namorado
e ceosa. ca nõ quer que façã mal e tragia seu anel
Dest un miragre fremoso que sa amiga lle dera 40
ond aueredes sabor [fol. 75v] col. a que end era natural
uos direi que fez a uirgen A uirgen mui groriosa
madre de nostro sẽnor reỹa espirital
per que tirou de gran falla
a un mui falss amador Este dõzel cõ gran medo
que amiude canbiaua 10 de[ ]xell[ ]o anel torcer [fol. 76r] col. a
seus amores dun en al quando feriss a pelota
A uirgen mui groriosa foi buscar u o põer
reỹa espirital podess e uiu a omage
tã fremosa parecer
Foi en terra d[ ]aleimãna & foi llo meter no dedo 50
que querian renouar 15 dizẽd oy mais nõ m[ ]ẽchal
ṽas gentes sa eigreia A uirgẽ mui groriosa
& poren foran tirar reỹa espirital
a magestad ende fora col. b
que estaua no altar Daquela que eu amaua
& poserona na porta 20 ca eu ben[ ]o iur[ ]a deus 55
da praça so[ ]o portal

174 Borraduras / Erasures: ll. 18, 24, 25, 26.

135
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 136

[CANTIGA N.º LVII] Afonso X

que nũca tan bela cousa Que o fezesse cuidarõ


uirõ estes ollos meus logo todos dessa uez 95
poren daqui adeante mas per cõssello do demo
serei eu dos seruos teus ele doutra guysa fez
& est anel tan fremoso 60 que o que el prometera
ti dou porend en sinal aa uirgen de gran prez [fol. 76v] col. a
A uirgẽ mui groriosa assi llo desfez da mẽte 100
reỹa espirital como desfaz agua sal
A uirgẽ mui groriosa
E os gẽollos ficados reỹa espirital
ant[ ]ela con deuoçon 65
dizendo aue maria E da uirgen groriosa
prometeu lle log entõ nũca de pois se nẽbrou 105
que des[ ]ali adeante mas da amiga primeira
nunca no seu coraçõ outra uez se namorou
outra moller bẽ quisesse 70 e per prazer dos parẽtes
& que lle fosse leal logo con ela casou
A uirgen mui groriosa col. b & sabor do outro mũdo 110
reỹa espirital leixou. polo terrẽal
A uirgẽ mui groriosa
Pois feit ouue sa promessa reỹa espirital
o donzel. logo[ ]ss ergeu 75
e a omagen o dedo Poilas uodas forõ feitas
cono anel encolleu e o dia se sayu 115
& el quãdo uiu aquesto deitouss o nouio primeiro
tã gran pauor lle creceu & tan toste[ ]ss adormiu
que diss a mui grãdes uozes 80 & el dormĩdo. en sõnos
ai santa maria ual a santa maria uiu
A uirgẽ mui groriosa que[ ]o chamou mui sãnuda 120
reỹa espirital ai meu falss[ ]e mẽtiral
A uirgẽ mui groriosa
As gẽtes quand est oyrõ reỹa espirital
correndo chegaron y 85
u o donzel braadaua De mi por que te partiste
& el contou lles des[ ]i & fuste fillar moller 125
como uos ia dit auemos mal te nẽbrou a sortella col. b
& conssellaronll assi que me dest ond a mester
que orden logo fillasse 90 que a leixes & te uaas
de monges de claraual comigo a como quer
A uirgẽ mui groriosa senon daqui adeante 130
reỹa espirital aueras coita mortal

136
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 137

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LVII-LVIII]

A uirgẽ mui groriosa que[ ]o leuou pois cõssigo


reỹa espirital per com[ ]eu creo & sei
deste mũd a paraiso 170
Logo s[ ]e( )spertou o nouio o reino celestial
mas pero nõ se quis ir 135 A uirgẽ mui groriosa
& a uirgen groriosa reỹa espirital
fez lo outra uez dormir
que uiu iazer ontr[ ]a nouia
e ssi pera os partir Esta .Lviiia. e de como. o ca-
chamãd a[ ]el mui sãnuda 140 ualeiro que perdera seu açor
mao falsso desleal & foy o pidir a santa maria
A uirgẽ mui groriosa de salas. & estando na igre-
reỹa espirital ia. posou lle na mão175

Ves e por que me leixaste Quẽ fiar na madre col. b


e sol uergõna non as 145 do saluador non perdera ren
mas se tu meu amor queres de quanto seu for
daqui te leuantaras Quen fiar ẽ[ ]ela de coraçõ
e uai te comigo logo auerra lle com a un ifançõ 5
que non esperes a cras auẽo eno reino d[ ]aragon
erge te daqui correndo 150 que perdeu a caça un seu açor
e sal desta casa sal Quẽ fiar na madre do saluador
A uirgen mui groriosa nõ perdera rẽ que quanto seu for
reỹa espirital [fol. 77r] col. a
Que grãd e mui fremos era & rẽ 10
Entõ s[ ]espertou o nouio nõ achaua que nõ fillasse bẽ
& desto tal medo pres 155 de qual priiõ açor fillar cõuen
que[ ]s ergeu & foi sa uia d[ ]aue pequena tro ena mayor
que nõ chamou dous nẽ tres Quẽ fiar na madre do saluador [fol. 77v] col. a
omees. que cõ el fossen nõ perdera rẽ de quanto seu for 15
& per mõtes mais dũ mes
andou. & en un ermida 160 E daquest o ifãçõ gran pesar
se meteu cab[ ]un pĩal auia. de que[ ]o nõ pod achar
A uirgẽ mui groriosa e porẽde o fez apregõar
reỹa espirital pela terra toda en derredor
Quẽ fiar na madre do saluador 20
U pois en toda sa uida nõ perdera rẽ de quanto seu for
per com[ ]eu escrit achei 165
seruiu a santa maria E pois que por esto nono achou
madre do muit alto rei pera salas seu camĩo fillou

175 Borraduras / Erasures: ll. 10, 16.

137
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 138

[CANTIGA N.º LVIII-LIX] Afonso X

& de cera semellança leuou Esta .Lviiiia. e como a oma-


de sa au[ ]e diss assi ai señor 25 gẽ de sãta maria que un mo-
Quẽ fiar na madre do saluador uro guardaua en sa casa
nõ perdera rẽ de quanto seu for onrrada mẽte deitou lei-
te das tetas
Sãta maria eu uẽno a[ ]ti
cõ coita de meu açor que perdi Por que aiã de seer
que mio cobres. & tu fas lo assi 30 seus miragres mais sabudos [fol. 78r] col. a
& auermas sẽpre por seruidor da uirgen deles fazer
Quẽ fiar na madre do saluador uai ant omes descreudos
nõ perdera rẽ de quanto seu for E dest aueo assi 5
como uos quero contar
E de mais esta cera ti darei dun mouro com aprendi
en sa figura. & sẽpr andarei 35 que con ost en ultramar
pregõado teu nome e direi grande foi segũd oi
como dos santos tu es la mellor por crischãos guerreiar 10
Quẽ fiar na madre do saluador & roubar. que nõ erã percebudos col. b
nõ perdera rẽ de quanto seu for Por que aian de seer
seus miragres mais sabudos
Pois esto disse. missa foi oyr 40
mui cãtada. mais ãte que partir col. b Aquel mouro astragou
s[ ]ẽ quisesse. fez ll[ ]o açor uĩir as terras u pud entrar 15
santa maria. ond ouu[ ]el sabor & todo quanto robou
Quẽ fiar na madre do saluador fezeo sigo leuar
nõ perdera rẽ de quanto seu for 45 & mui ledo se tornou
a sa terra. & iuntar
E que ouuess end el mayor prazer foi e dar 20
fez ll[ ]o açor ena mão decer os roubos que ouu auudos
come se ouuesse log a prender Por que aian de seer
caça cõ[ ]el. como faz caçador seus miragres mais sabudos
Quẽ fiar na madre do saluador 50
nõ perdera rẽ de quanto seu for Daquel auer que partiu
foi en pera[ ]ssi fillar 25
E el ẽtõ muit a madre de deus ṽa omagẽ que uiu
loou. & chorãdo dos ollos seus da uirgẽ que nõ a par
dizẽd ai sẽnor tatos sõ os teus & pois la muito cousiu
bẽes que fazes. a quen as amor 55 fezea logo alçar
Quẽ fiar na madre. do saluador & guardar 30
nõ perdera rẽ de quanto seu for en panos176 d[ ]ouro teçudos

176 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): pãnos > panos.

138
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 139

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LIX-LX]

Por que aian de seer Adur pod esta razõ


seus miragres mais sabudos toda o mour encimar 65
quãd a omagẽ enton
E amẽude ueer uiu duas tetas a par
a ya muit e catar 35 de uiua carn[ ]e d[ ]al nõ
pois fillauass a dizer [fol. 78v] col. a que foron logo mãar
ontre[ ]ssi & rezõar177 e deitar 70
que non podia creer leite come per canudos
que deus quisess encarnar Por que aian de seer
nen tomar 40 seus miragres mais sabudos
carn[ ]en moller & perdudos
Por que aian de seer Quãd esto uiu sẽ mẽtir
seus miragres mais sabudos começou muit a chorar 75
& un crerigo uĩir
Son quãtos lo creer uã fez. que[ ]o foi batiçar
diss el. ca nõ poss osmar 45 & pois desto sen falir
que quisesse tal afan os seus crischãos tornar
prẽder deus nẽ[ ]ss abaxar fez. & ar 80
que el que este tã gran outros bẽes cõnoçudos
se foss en corp ensserrar Por que aian de seer
nen andar 50 seus miragres mais sabudos
ontre poboos miudos178
Por que aian de seer
seus miragres mais sabudos Esta .Lxa. e de loor de sãta maria
que mostra por que razon
Como dizẽ que andou encarno nostro sẽnor ẽ[ ]ela180
pera o mũdo saluar 55
mas se de quant el mostrou Non deue null[ ]ome
foss a[ ]mi que quer mostrar desto per ren dultar [fol. 79r] col. a
faria me logo sou que deus ena uirgen
crischão. sen detardar uẽo carne fillar
e crismar 60 E dultar non deue 5
cõ todos179 estes baruudos por quanto uos direi
Por que aian de seer por que se non foss esto
seus miragres mais sabudos col. b non uiramos rey
que corpos e almas

177 Corrixido (escrito por riba) / Corrected (by overwriting): rezẽar > rezõar.
178 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): mĩudos > miudos.
179 Marcado (de forma pouco clara) para substituír (extremo da marxe esquerda) / Marked (ambiguously)

for replacement (far left margin): cõ todos estes baruudos > cõ estes mouros baruudos.
180 Borradura / Erasure: l. 61.

139
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 140

[CANTIGA N.º LX-LXI] Afonso X

nos iulgass eu o sei 10 Onde come a deus


como ieso cristo nos uerra ioigar col. b lle deuemos amor 45
Non deue null ome & come a padre
desto per ren dultar & nosso criador
e come a ome
Nen doutra maneira del coita & door
nos nõ uiramos deus 15 auermos de quanto 50
nen amor con doo quis por nos endurar
nũca dos feitos seus Non deue null ome
ouueramos. se el desto per rẽ dultar
nõ foss amigos meus
tal que nossos ollos 20 E a santa uirgẽ
o podessen catar en que ss[ ]el ensserrou 55
Non deue null ome de que prendeu carne
desto per ren dultar & por madre fillou
muit amar deuemos
Ca deus en[ ]ssi meesmo ca per ela mostrou
ele mẽgua non a 25 todas estas cousas 60
nen fame nẽ sede que uos fui182 ia cõtar
nẽ frio nunca ia Non deue null ome
nẽ door nen 181
pois quẽ se doera
del. nen piedade 30 Esta .Lxia. e de como santa maria col. b
auera. nen pesar guardou o monge que o
Non deue null ome demo quis espantar polo
desto per ren dultar fazer perder183

E poren dos ceos Uirgen sãta maria


quis en terra decer 35 guarda nos se te praz
sen seer partido [fol. 79v] col. a da gran sabedoria
nẽ mẽguar seu poder que eno demo iaz
e quis ena uirgen Ca ele noit e dia 5
por nos carne prẽder punna de nos meter
& leixouss en cima 40 per que façamos erro
de mais por nos matar por que a deus perder [fol. 80r] col. a
Nõ deue null ome aiamo[ ]lo teu fillo
desto per ren dultar que quis por nos sofrer 10

181 Marcado e preparado (borrado) para substitución (marxe dereita) non aplicada / Marked and prepared
(erased) for replacement (right margin) not made: nen door nen morte > nen door nen coita.
182 Corrixido / Corrected: foi > fui.
183 Borraduras / Erasures: ll. 7, 65.

140
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 141

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXI]

na cruz paxõ & morte mui de[ ]rriio chamou


que ouuessemos paz que[ ]ll apareceu log e
Virgen sãta maria o tour amẽaçou 50
guardanos se te praz dizendo uai ta uia
muit es de mal solaz [fol. 80v] col. a
E desto meus amigos 15 Virgen santa maria
uos quer ora contar guarda nos se te praz
un miragre fremoso
de que fiz meu cãtar Pois en figura d[ ]ome 55
como santa maria pareceull outra uez
foi un mõge guardar 20 longu[ ]e magr[ ]e ueloso
da tentaçõ do demo & negro come pez
a que do ben despraz mas acorreulle logo
Virgen santa maria a uirgen de bon prez 60
guardanos se te praz dizendo184 fuge mao
mui peor ca rapaz
Este mõg ordĩado 25 col. b Virgẽ santa maria
era. segund oy guarda nos te praz
muit e mui bẽ sa ordẽ
tĩia com aprendi Pois entrou na eigreia 65
mas o demo arteiro ar pareceull enton
o contoruou assi 30 o demo en figura
que o fez na adega de mui brauo leõ
beuer do uỹ[ ]assaz mas a uirgẽ mui santa 70
Virgen santa maria deu lle con un bastõ
guarda nos se te praz dizendo tolt astroso
e logo te desfaz
Pero beued estaua 35 Virgẽ santa maria
muit o mõge quis s[ ]ir guarda nos se te praz
dereit aa eigreia
mas o dem a salir Pois que santa maria 75
en figura de touro o seu mõg acorreu
o foi polo ferir 40 como uos ei ia dito
cõ seus cornos meriudos & ll[ ]o medo tolleu
ben como touro faz do demo e do uỹo col. b
Virgẽ santa maria cõ que era sandeu 80
guardanos se te praz dissell oi mais te guarda
e non seias maluaz
Quãd esto uiu o mõge 45 Virgen santa maria
feramen s[ ]e( )spantou guarda nos se te praz
e a santa maria
184 Marcado para substituír (extremo da marxe esquerda) / Marked for replacement (far left margin):
dizendo fuge > e disse fuge.

141
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 142

[CANTIGA N.º LXII] Afonso X

Esta .Lxiia. e como sãta maria & quãdo lla nõ cõpriã


tolleu a agua da fõte a o eran dela perdidosos
caualeiro en cuia erdade Tanto son da groriosa
estaua. & a deu a os frades seus feitos mui piadosos
de mõssarrat a que[ ]a el queria uẽ185
E demais sobre tod esto 35
Tanto son da groriosa el assi os pennoraua
seus feitos mui piadosos que quãto quer que achasse
que fill aos que an muito do mõesteiro. fillaua
e da aos menguadosos & porẽd aquel cõuento
E daquest un gran miragre 5 en tan gran coita estaua 40
fez pouc[ ]a en catalonna [fol. 81r] col. a que nõ cãtauan[ ]as oras
a uirgen santa maria & andãuã mui chorosos
que cõ ieso cristo ponna Tanto son da groriosa
que no dia do ioizo seus feitos mui piadosos
possamos ir sen uergõna 10
ant[ ]el a que non uaamos Os mõges por que sẽtiã 45
u yran os soberuiosos a sa casa mui mẽguada [fol. 81v] col. a
Tanto son da groriosa entre[ ]ssi acord ouuerõ
seus feitos mui piadosos de lle nõ darẽ en nada
ca tĩian por soberuia
Mõssarrat este chamado 15 de beuer agua cõprada 50
o logar u e a fonte poren todos na eigreia
saborosa grãd e clara entrarõ muit omildosos
que nac en cima dũ mõte Tanto son da groriosa
que era dũ caualeiro col. b seus feitos mui piadosos
& doutra parte de frõte 20
auia un mõesteiro Dizẽd ai santa maria 55
de monges religiosos a nossa coita ueede
Tanto son da groriosa & cõ deus o uosso fillo
seus feitos mui piadosos que todo pode põede
que nos de algũ cõssello
Mas en aquel mõesteiro 25 que nõ moiramos de sede 60
põto d[ ]agua non auia ueẽd agua conos ollos
senõ quãt o caualeiro & seer dela deseiosos
da fonte lles dar queria Tanto son da groriosa
por que os mõges lle dauã seus feitos mui piadosos
sa renda da abadia 30

185 Borraduras / Erasures: ll. 17, 22, 52.

142
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 143

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXII-LXIII]

Pois sa oraçõ fezerõ 65 o seu reino que nõ a par


a sẽnor de piedade186 que nos ia perdemos
fez que se cãbiou a fõte per don eua que foi errar 10
bẽ dentro na sa erdade per sa gran folia
dos mõges. que ant auiã bẽ com aos que uã per mar
da agua gran soidade 70 a estrela guya
& des ali adeante
forõ dela auodosos187 E ar acorre nos aqui
Tanto son da groriosa col. b enas mui grãdes coitas 15 col. b
seus feitos mui piadosos segund eu sei ben & oy
quaes auemos doitas
Pois que uiu o caualeiro 75 ca muitos omẽes eu ui
que sa fõt assi perdera & molleres moitas
por prazer da groriosa a que el[ ]acorreu assi 20
que lla aposto tollera de noit e de dia
deu a erdad u estaua bẽ com aos que uã per mar
a fonte ond el uẽdera a estrela guya
a agu[ ]aquele cõuẽto
onde pois forõ uiçosos E segũd eu oy dizer
Tanto son da groriosa ṽa mui gran cõpãna 25
seus feitos mui piadosos de romeus ar foi guarecer
en ṽa gran montãna
en que[ ]ss ouuerã de perder
Esta .Lxiiia188 e como sãta maria con coita estranna
guyou os romeus que yan por que lles foi escurecer 30
a sa eigreia a seixon. & erra- & perderon uia
ran o camỹo de noite189 bẽ com aos que uã per mar
a estrela guya
Bẽ com aos que uã per mar
a estrela guya. outro ssi aos E sẽ aquest un med atal
seus guyar. uai santa maria enos seus corações 35
Ca ela nos uai demostrar [fol. 82r] col. a auiã mui fero mortal
de como nos guardemos 5 ca andauan ladrões
do demo e de mal obrar per[ ]i fazẽdo muito mal
& en como gãemos porend orações

186 Marcado (con puntos) para unha corrección (interlineal) non aplicada / Marked (underdotted) for cor-
rection (interlinear) not made: piedade > piadade.
187 Erro / Error: auodosos > auõdosos.
188 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): .Lxiiiia > .Lxiiia.
189 Borraduras: epígrafe / Erasures: epigraph; ll. 40, 71.

143
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 144

[CANTIGA N.º LXIII-LXIV] Afonso X

fezerõ todos y sen al 40 Esta .Lxiiiia. e como a oma-


quis como sabia gẽ de santa maria alçou o gẽo-
bẽ com aos que uã per mar [fol. 82v] col. a llo. & recebeu o colbe da sae-
a estrela guya ta por guardar o que esta-
ua pos ela191
E chamãd a madre de deus
com[ ]e nosso costume 45 A madre de deus
que dos graues pecados seus deuemos tẽer mui cara
perdess ela queixume por que a os seus
& logo aqueles romeus sẽpre mui ben os anpara
uiron mui gran lume E desto uos contar quero 5
& disseron ai sẽnor teus 50 ṽa mui gran demostrãça [fol. 83r] col. a
somos. toda uia que mostrou santa maria
bẽ com aos que uã per mar en terra d[ ]orlens en frança
a estrela gya190 al con de peiteus
que un castelo cercara 10
Et en aquel grã lum entõ e come iudeus
uiron ṽa mui bela 55 assi filla los cuidara
moller de corp e de faiçõ A madre de deus
e ben come donzela deuemos tẽer mui cara
lles pareceu. & pero nõ
siia en sela Este castell aquel cõde 15
mas tĩa na ma un bastõ 60 por[ ]al fillar nõ queria
que resprandecia senõ pola gran requeza
bẽ com aos que uã per mar que eno logar auia
a estrela guya porẽ gran poder col. b
de gent ali assũara 20
E poi la dõzela chegou con que conbater
todas essas montãnas 65 o fez. & que[ ]o tomara
do seu grã lum alumẽou A madre de deus
& logo as conpãnas deuemos tẽer mui cara
dereito a seixon leuou
& per muit estrãnas col. b Se nõ foss os do castelo 25
terras. en saluo os guyou 70 que pois se uirõ coitados
como quẽ podia que fillaron a omagẽ
bẽ com aos que uã per mar por seer mais anparados
a estrela guya da uirgen enton
santa maria que para 30
mentes. & que non

190 Erro / Error: gya>guya.


191 Borradura / Erasure: l. 41.

144
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 145

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXIV]

os seus nunca desãpara ouu[ ]a baesta armada


A madre de deus & tiroull assi
deuemos tẽer mui cara que sen dulta o chagara 70
mas com aprendi
E logo sobela porta 35 un dos gẽollos alçara
do castelo. a poserõ A madre de deus col. b
& aorando a muito deuemos tẽer mui cara
chorãd assi lle disserõ
madre do sẽor A omagẽ a tan alte 75
do mũd estrela mui crara 40 que chegou perto da teta
sei defendedor por guardalo baesteiro
de nos. tu altar & ara & feriu lli a saeta
A madre de deus & ar aprix al
deuemos tẽer mui cara que o de dẽtro tirara 80
en maneira tal
En que o corpo de cristo 45 que o de fora matara
foi feito & conssagrado [fol. 83v] col. a A madre de deus
& porende te rogamos deuemos tẽer mui cara
que daqueste cond irado
nos queras guardar Esta marauilla uirõ 85
& sei nossa acitara 50 os de dẽtr[ ]e os da oste
ca nos quer britar & outrossi fez el conde
cõ seus engẽos que para & deceu a terra toste
A madre de deus dun caualo seu
deuemos tẽer mui cara en que entõ caualgara 90
& come romeu
Mãtenẽte dos de fora 55 aprix que dentro entrara
uẽo log un baesteiro A madre de deus
& diss a outro da uila deuemos tẽer mui cara
que poserã por porteiro
que pera guarir E os gẽollos ficados 95
da omagen s[ ]e( )scudara 60 aorou a magestade
que uẽess abrir muito dos ollos chorãdo
a porta que el serrara cõnocẽdo ssa maldade
A madre de deus & logo mandou
deuemos tẽer mui cara tornar quãt ali fillara [fol. 84r] col. a
& sa ost alçou
E de dẽtro respos logo 65 que sobr[ ]a uila deitara
que nõ faria en nada A madre de deus
& o de fora tan toste deuemos tẽer mui cara

145
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 146

[CANTIGA N.º LXIV-LXV] Afonso X

Desto a sãta192 maria 105 aposto e grand e fero [fol. 84v] col. a
todos loores le deron que nõ foi feito tã grãde
& pũnaron da saeta ben des lo tenpo de nero 10
tirar. mas nũca poderõ que enperador de roma
com escrit achei foi. daquela gran cidade
da perna u lla ficara 110 A reỹa groriosa
o que uos dit ei tãt e de gran santidade
baesteiro que osmara
A madre de deus Ond auẽo que un ome
deuemos tẽer mui cara mui poderos e loução
sisud e fazedor d[ ]algo
Matalo outro de dẽtro 115 mas tant era bõ crischão195
que a omagen guardaua que tod ele por deus daua
& poren santa maria quanto collia en mão
tã grã pesar en mostraua ca de todas outras cousas
que nunca per ren mais amaua caridade
achei que depois tornara 120 A reỹa groriosa
a perna. mais ten tat e de gran santidade
na. como quand a mudara
A madre de deus E por mellor fazer esto 25 col. b
deuemos tẽer mui cara que muit ele cobiiçaua
un espital fezo fora
da uila. u el moraua
Esta .Lxva. e de como santa col. b en que pã e uĩ[ ]e carne
maria fez ao ome bõo cõno- & pescad a todos daua 30
cer que tragia cossigo193 o demo & leitos en que iouuessẽ
por seruẽte. & que o queria en yuern[ ]e en estade
matar sẽ nõ pola oraçõ que A reỹa groriosa
dizia. sua.194 tãt e de gran santidade

A reỹa. groriosa E como quen a grã coita 35


tant e de gran santidade de conprilo que deseia
que con esto nos defende ele mancebos collia
do dem e de sa maldade ben mãdados sẽ peleia
E de tal razon com esta 5 que aos pobres seruissen
un miragre contar quero mais lo demo cõ enueia 40
que fezo santa maria meteuss en un corpo morto

192 Corrixido / Corrected: sata > sãta.


193 Erro / Error: cossigo > cõssigo.
194 Borraduras / Erasures: ll. 10, 112, 148, 160 (x 2), 185.
195 Erro / Error: crischao > crischão.

146
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 147

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXV]

d[ ]ome de mui gran beldade que nũca[ ]ll[ ]ele dizia


A reỹa groriosa cousa que el non creuesse
tãt e de gran santidade de mais nõ auia ome col. b
que[ ]o atã ben soubesse 80
E uẽo pera el logo 45 seruir sẽpr en todas cousas
mãss[ ]e en bõ cõtenẽte segundo sa uoontade
& disse sẽnor querede A reỹa groriosa
que seia uosso sergẽte tãt e de gran santidade
& o seruiço dos pobres
uos farei de bõa mẽte E porende lle fazia 85
pois ueio que uos queredes 50 ameude que caçasse
e fazedes y bõdade [fol. 85r] col. a enas motãnas196 mui fortes
A reỹa groriosa & eno mar que pescasse
tãt e de gran santidade & muitas artes buscaua
per que[ ]o algur matasse 90
E seque[ ]lo meu seruiço 55 per que ouuess el a alma
aueredes en[ ]dõado & outr ouuess a erdade
quãdo[ ]ll om oyu aquesto A reỹa groriosa
dizer. foi en mui pagado tãt e de gran santidade
& demais uiu o fremoso
apost e ben rezõado 60 En tod[ ]est o ome bõo 95
& cuidou que nõ andaua per rẽ mẽtes nõ metia
se nõ cõ gran lealdade & poren197 de bõa mẽte
A reỹa groriosa u[ ]ll el conssellaua ya
tãt e de gra sãtidade mas quãdo se leuãtaua
ṽa oraçon dizia 100
En esta guysa o demo 65 da uirgẽ mui groriosa
chẽo de mal. & arteiro reỹa de piedade
fez tãto que o bon ome A reỹa groriosa
o fillou por escudeiro tãt e de gran santidade
& en todos seus seruiços
a[ ]el achaua primeiro 70 E por aquest aquel demo 105
dizẽdo lle que queredes que[ ]ll andaua por uassalo [fol. 85v] col. a
sẽnor a[ ]mi o mandade ni un poder non auia
A reỹa groriosa per nulla rẽ de matalo
tãt e de gra santidade & pero dia nen noite
non quedaua de tentalo 110
Tãto lle soub o diabo 75 macar lle prol nõ auia
fazer cõ que lle prouguesse por mostrar sa crueldade

196 Erro / Error: motãnas > mõtãnas.


197 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): porend de > poren de.

147
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 148

[CANTIGA N.º LXV] Afonso X

A reỹa groriosa senpre seruiço fezera


tãt e de gran sãtidade diss os bispo uẽna logo
ca de ueerl[ ]ei soidade
Desta guysa o bon ome 115 A reỹa groriosa
que de santidade chẽo tãt e de gran santidade 155
era. uiueu mui grã tẽpo
trões que un bisp y uẽo Entõ aquel ome bõo
que foi sacar ao demo enuiou por el correndo
logo as linnas do sẽo 120 quãd esto soub o diabo
como uos contarei ora andou muito reuoluẽdo
& por deus bẽ m[ ]ascuitade mas pero na cima uẽo [fol. 86r] col. a
A reỹa groriosa anteles todo tremendo
tãt e de gran santidade & poilo catou o bispo
connoceu sa falssidade
Aquel bispo era ome 125 A reỹa groriosa
sant[ ]e de mui bõa uida tãt e de gran sãtidade 165
& mui mais religioso
que se morass en ermida E diss ao ome bõo
& por aquesto o demo deus uos ama bẽ sabiades
tanto temeu sa uĩida 130 que uos quis guardar do demo
que disse que nõ podia falss[ ]e de sas falssidades
seruir por enfermidade & eu uos mostrarei ora 170
A reỹa groriosa tãt e de col. b com est om en que fiades
gran santidade. que cõ esto nos e demo sen nulla dulta
defẽde do dem e de sa maldade 135 mas un pouco uos calade
A reỹa groriosa
Ond auẽo que un dia tãt e de gran santidade 175
anbos iantando siiã
& que todolos sergẽtes E entõ diss ao demo
foras aquele seruian dime toda ta fazenda
pregũtou lles o bon ome 140 por que aquesta cõpãna
u era. eles dizian todo teu feito aprenda
que y seruir non uẽera & eu te cõiur e mando 180
cõ mengua de sãidade que[ ]a digas sẽ cõtẽda
A reỹa groriosa per poder de ieso cristo
tãt e de gran sãtidade 145 que e deus en trĩidade
A reỹa groriosa
Quãd aquest oyu o bispo tãt e de gran santidade 185
pregũtou lle que om era
& ele lle contou todo Entõ começou o demo
de com a ele uẽera a cõtar de com entrara col. b
e como lle lealmente 150 en corpo dũ ome morto

148
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 149

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXV-LXVI]

cõ[ ]que enganar cuidara que quis por nos morte na cruz prender
a aquel con que andaua 190 Mui gran dereit e das bestias
a que sen dulta matara obedecer; a santa maria de que deus quis nacer
se[ ]a oraçon non fosse
da madre de claridade Aquel logar a[ ]pe dũ mõt esta
A reỹa groriosa en que muitas cabras mõtesas a col. b
tãt e de gran santidade 195 ond estrãya marauilla auẽo ia
ca forõ todas bẽ iuso decer
Quãd el aquesta dizia Mui gran dereit e das bestias 20
sol nõ era eu ousado obedecer; a santa maria de que deus quis nacer
de lle fazer mal niũu
& pois est ouue cõtado Ant[ ]a igreia qu[ ]en un uale iaz
leixou caer aquel corpo 200 & ant[ ]a porta parauãss en az
en que era ensserrado & estauã y todas mui quedas en paz
& euãeceu198 ant eles ta que os mõges las yan mõger 25
como[ ]x era uãidade Mui gran dereit e das bestias
A reỹa groriosa obedecer; a santa maria de que deus quis nacer
tãt e de gran santidade 205
E quatr anos durou segũd oy
que os mõges ouuerõ pera[ ]ssi
Esta .Lxvia. e como santa maria assaz de leite que cada noite ali 30
fez uĩir as cabras mõtesas uĩian as cabras esto fazer
a mõssarrat. e leixauan se Mui gran dereit e das bestias
ordẽnar aos mõges cada dia199 obedecer; a santa maria de que deus quis nacer

Mui gran dereit e Atẽes que un crerizõ sãdeu


das bestias obedecer; a santa maria [fol. 86v] col. a furtou un cabrit en. & o comeu 35
de que deus quis nacer & das cabras de pois assi lles cõteceu
E dest un miragre se deus m[ ]ãpar que nũca mais las poderõ auer
mui fremoso uos quer ora cõtar 5 Mui gran dereit e das bestias
que quiso mui grãd a groriosa mostrar obedecer a santa maria de que deus quis nacer
oidemio se ouçades prazer
Mui gran dereit e das bestias E desta guysa a madre de deus 40
obedecer; a santa maria de que deus quis nacer quis gouernar aqueles mõges seus
por que de pois. grã romaria de romeus
En mõssarrat de que uos ia cõtei 10 uẽerõ polo miragre saber
a un eigreia per quant apres ei Mui gran dereit e das bestias [fol. 87r] col. a
feita no nome da madre do alto rei obedecer; a santa maria de que deus quis nacer

198 Marcado para corrección (letra escrita sobre a liña) non aplicada / Marked for correction (superscript
letter) not made: euãeceu > esuãeceu.
199 Borraduras / Erasures: ll. 7, 37.

149
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 150

[CANTIGA N.º LXVII] Afonso X

Esta .Lxviia. e como sãta maria o pos ben ant[ ]o altar


guareceu o moço pegureiro que Como pod a groriosa
leuaron a seixõ. & lle fez saber mui bẽ enfermos sãar
o testamento das escrituras ma-
car nunca leera200 Tod essa noite uigia 35
teu[ ]e logo guareceu
Como pod a groriosa o minỹo en tal guysa
mui ben enfermos sãar que andou bẽ e correu
assi aos que non saben des[ ]i foisse cõ ssa madre
pode201 todo saber dar mas atal amor colleu 40
E de tal ia end auẽo 5 daquel logar u sãara
un miragre que dizer que sse quis log y tornar
uos quer ora. que a uirgen col. b Como pod a groriosa
quis grand en seixon fazer mui bẽ enfermos sãar
dun minỹo pegureiro
a que os pees arder 10 De pois a cabo dũ ano 45
começaron daquel fogo lle rogou que[ ]o ali
que saluag ouço chamar tornass e nõ quis la madre
Como pod a groriosa & ele lle diss assi
mui ben enfermos sãar se nõ quiserdes o fogo col. b
sei eu que uerra a[ ]mi 50
Seu padre del. era morto 15 & que uos pes m[ ]aueredes
mas ṽa pobre moller eno col[ ]a soportar
sa madr era que fiaua Como pod a groriosa
a lãa mui uolonter mui bẽ enfermos sãar
per que[ ]ss anbos gouernauã
mas que[ ]m ascoitar quiser 20 Dizẽd aquest o minỹo 55
direi ll[ ]eu de com a uirgen o fog ẽ[ ]el salto deu
quis no minỹo mostrar [fol. 87v] col. a & trauou log en sa madre
Como pod a groriosa dizẽdo ai eu ai eu
miu bẽ enfermos sãar & ela o en seu colo
fillou com aprẽdi eu 60
Aquel fog ao minỹo 25 & a seixon de camỹo
tã feramente coitou começou logo d[ ]ãdar
que a per poucas dos pees Como pod a groriosa
os dedos nõ lle queimou mui bẽ enfermos sãar
& a madre mui coitada
pera seixon o leuou 30 E pois entrou na igreia 65
& chorãdo mui de[ ]rriio ant[ ]o altar sen falir

200 Borraduras: epígrafe / Erasures: epigraph; ll. 52, 76.


201 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): poder > pode.

150
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 151

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXVII]

o pos & log o minỹo Como pod a groriosa col. b


se fillou ben a dormir miu bẽ enfermos sãar
e uiu en uyiõ a madre
de deus. que o foi guarir 70 Quãd esto uiu o minỹo 105
& seu fillo ieso cristo no ceo. foi lle tal ben
a que ela presentar que quant al de pois uiia
Como pod a groriosa sol nono preçaua rẽ
mui bẽ enfermos sãar ca o spirito santo
pos ẽ[ ]el a tã gran sen 110
A alma en paraiso 75 que as escrituras soube
foi dele. & ala uyu [fol. 88r] col. a & latĩ mui ben falar
que a uirgẽ a seu fillo Como pod a groriosa
mercee por el pediu mui bẽ enfermos sãar
& por todolos da terra
de seixon. & bẽ sentiu 80 E quanto no testamẽto 115
que por seu rogo. do fogo uedro. & no nouo iaz
os quis deus todos liurar tod[ ]est el mui ben sabia
Como pod a groriosa & aiuda mais assaz
mui ben enfermos sãar & dizia aas gentes
a santa maria praz 120
E oyu mais. que a uirgẽ 85 que aquesta sa igreia
diss a deus esta razõ façades mui bẽ obrar
fillo. esta mia capela Como pod a groriosa
que e tã pobr en seixõ mui bẽ enfermos sãar
fas tu que seia bẽ feita
& el lle respos enton 90 E por que certos seiades 125
madr eu farei y as gẽtes que tod[ ]est e mui mais sei
uĩir. bẽ d[ ]a( )len202 do mar mostrade mi[ ]as escrituras
Como pod a groriosa ca eu as espranarei
mui be203 enfermos sãar de mais d[ ]oi[ ]a trĩta dias
sabiades que morrerei [fol. 88v] col. a
E de muitas outras terras 95 ca a que me mostrou esto
que daran auer assaz me quer conssigo leuar
ca todo quanto demãdas Como pod a groriosa
& queres. todo me praz mui bẽ enfermos sãar
& que eu faça teu rogo
aquest en dereito iaz 100 Todos quantos est oyrõ 135
ca fillo por bõa madre deron graças & loor
fazer deu[ ]o que mãdar aa uirgen groriosa

202 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): allen > a len.
203 Erro / Error: be > bẽ.

151
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 152

[CANTIGA N.º LXVII-LXVIII] Afonso X

madre de nostro sẽnor soya na uila d[ ]arraz


& acharon en uerdade A groriosa grandes faz 25
quãto diss aquel pastor 140 miragres por dar a[ ]nos paz
& começarõ tan toste
na igreia de laurar E pois fez esta oraçõ
Como pod a groriosa adormeceusse log entõ
mui bẽ enfermos sãar & dormĩdo. uiu en uiiõ
sãta maria cõ grãd az 30
A groriosa grandes faz
Esta .Lxviiia. e de como sãta miragres por dar a[ ]nos paz
maria; auẽo as duas cõboo-
ças que se querian mal204 D[ ]ãgeos que lle diss assi
a ta oraçon ben oy
A groriosa grãdes faz mas pero nõ cõuẽ a[ ]mi 35
miragres. por dar a nos paz fazer crueza. nẽ me praz
E dest un miragre direi col. b A groriosa grandes faz
fremoso que escrit achei miragres por dar a[ ]nos paz
que fez a madre do gran rei 5
en que toda mesura iaz De mais aquela uai ficar
A groriosa grandes faz os gẽollos ant[ ]o altar 40
miragres por dar anos paz meu. & cen uezes saudar
mi. põed en terra sa faz
Pola moller dũ mercador A groriosa grandes faz
que por que seu marid amor 10 miragres por dar a[ ]nos paz
auia con outra. sabor
dele. perdia & solaz Tã tost aquela s[ ]e( )spertou 45
A groriosa grandes faz & foiss e na rua topou
miragres por dar a[ ]nos paz cona outra que sse deitou
ant ela. & disse maluaz
E por esto queria mal 15 A groriosa grandes faz col. b
a ssa conbooça mortal miragres por dar a[ ]nos paz 50
& santa maria. sen al
rogaua que lle dess assaz Demo foi. chus negro ca pez
A groriosa grandes faz que[ ]m este torto fazer fez
miragres por dar a[ ]nos paz 20 cõtra uos. mas ia outra uez
nono farei. pois uos despraz
Coita & mal por que perder A groriosa grandes faz 55
lle fazia. o gran prazer [fol. 89r] col. a miragres por dar a[ ]nos paz
que seu marido lle fazer

204 Borraduras / Erasures: ll. 2, 12 (x 2).

152
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 153

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXVIII-LXIX]

Assi a uirgen auĩir en ṽa capela mui pequenỹa


fez estas duas sẽ falir Toda saude da santa reỹa 25 col. b
que[ ]x ant auiã sẽ mẽtir uẽ ca ela e nossa meezĩa
dẽteira come cõ agraz 60
A groriosa grandes faz U dizia prima terça. & sesta
miragres por dar a[ ]nos paz & nõa. & uesperas. & tal festa
fazia senpre baxada a testa
de pois cõpretas. & a ledanỹa 30
Esta .Lxviiiia. e de como sãta Toda saude da santa reỹa
maria guareceu cõ seu leite o mõ- uẽ. ca ela e nossa meezĩa
ge doẽte que cuidauã que era morto
E uiuẽd en aquesta santidade
Toda saude da santa reỹa ena gargãta ouu[ ]ẽfermidade
uẽ ca ela e nossa meezĩa tã maa que com aprix en uerdade 35
Ca pero auemos enfermidades peyor cheiraua que[ ]a caaurĩa
que merecemos per nossas maldades [fol. 89v] col. a Toda saude da santa reỹa
a tã muitas son as sas piedades 5 uẽ. ca ela e nossa meezĩa
que sa uertude nos acorr agĩa
Toda saude da santa reỹa Ca o rostr e a gargãta ll[ ]ẽchara
uẽ. ca ela e nossa meezĩa & o coiro fenderass e britara 40
de maneira que atal se parara
Dest un miragre me uẽo emente que nõ podia trocir a taulĩa
que uos direi ora ay bõa gẽte 10 Toda saude da santa reỹa
que fez a uirgẽ. por un seu sergẽte uẽ. ca ela e nossa meezĩa
mõge brãco. com estes da espĩa
Toda saude da santa reỹa Os frades que cuidauã que mort era 45
uẽ. ca ela e nossa meezĩa por que un dia sen fala iouuera
cada un deles de grado quisera
Est era sisudo & leterado 15 que[ ]o ongessen como couĩia
e omildoso & ben ordĩado Toda saude da santa reỹa
& a santa maria todo dado uẽ. ca ela e nossa meezĩa 50
sẽ tod orgullo. & sen louçaỹa
Toda saude da santa reỹa E porẽd o capeirõ lle deitarõ
uẽ. ca ela e nossa meezia205 20 sobelos ollos por que bẽ cuidarõ [fol. 90r] col. a
que era mort e tornalo mãdarõ
E tal sabor de[ ]a seruir auia a ouriẽt onde o sol uĩia
que poilo cõuẽt as oras dizia Toda saude da santa reỹa 55
ele fazẽd oraçon. remania uẽ. ca ela e nossa meezĩa

205 Erro / Error: meezia > meezĩa.

153
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 154

[CANTIGA N.º LXIX-LXX] Afonso X

E u el en ta206 gran coita iazia Toda saude da santa reỹa


que ia ren nõ falaua nen oya uẽ. ca ela e nossa meezĩa
ueelo uẽo a uirgẽ maria
& con ṽa toalla que tĩia 60
Toda saude da santa reỹa Esta .Lxxa. e de loor de santa
uẽ. ca ela e nossa meezĩa maria do departimẽto que
a entre aue & eua
Tergeull[ ]as chagas õd el era chẽo
& pois tirou a sa teta do sẽo Entre au[ ]e eua
santa cõ que criou aquel que uẽo 65 gran departiment a
por nos fillar. nossa carne mesquiỹa Ca eua nos tolleu
Toda saude da santa reỹa o parais e deus [fol. 90v] col. a
uẽ. ca ela e nossa meezĩa aue nos y meteu 5
porend amigos meus
E deitou lle na boca e na cara Entre au[ ]e eua
do seu leite. & tounoulla tã crara 70 gran departimẽt a
que semellaua que todo mudara
como muda penas a andorĩa Eua nos foi deitar
Toda saude da santa reỹa do dem en sa priiõ 10
uẽ ca ela e nossa meezĩa & aue en sacar
& por esta razon
E disse lle por esto uin irmão 75 Entre au[ ]e eua
que ti[ ]acorress e te fezesse são gran departimẽt a
& quando morreres. sei ben certão
que iras u e santa cateliỹa Eua nos fez perder 15
Toda saude da santa reỹa col. b amor de deus e ben
uẽ ca ela e nossa meezĩa 80 & pois aue auer
nolo fez. & poren
Pois esto dit ouue. foiss[ ]e mui cedo Entre au[ ]e eua
se leuãtou o mõge. e gran medo gran departimẽt a 20
ouuerõ os outros. & quedo quedo
forõ tãger. ṽa sa canpaỹa Eua nos ensserrou
Toda saude da santa reỹa 85 os ceos sen chaue
uẽ. ca ela e nossa meezĩa & maria britou
as portas per aue
A que logo. todos forõ iũtados Entre au[ ]e eua 25 col. b
& deste miragre marauillados gran departimẽt a
& a santa maria muitos dados
loores. a estrela madodĩa 90

206 Erro / Error: ta > tã.

154
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 155

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXI]

Esta .Lxxia. e de como santa dela pois tal galardõ 30


maria fez nacer as cinque per que podesse ueer
rosas na boca do mõge de o seu fillo piedoso
pos sa morte. polos cĩco sal- Gran dereit e de seer
mos que dizia a onrra das cĩco seu miragre mui fremoso
leteras que a no seu nome207
Quẽ catar. & reuoluer 35
Gran dereit e de seer estes salmos achara
seu miragre mui fremoso magnificat y iazer
da uirgẽ de que nacer e ad dominun y a
quis por nos deus grorioso & cabo del. in conuer-
Poren quero retraer 5 tendo. & ad te esta 40
un miragre que oy & pois retribue ser-
ond aueredes prazer [fol. 91r] col. a uo tuo. muit omildoso
oindoo outrossi Gran dereit e de seer
per que podedes saber seu miragre mui fremoso
o gran ben com aprendi 10
que a uirgen foi fazer Pera bẽ de deus auer 45
a un bon religioso ond aquestes sen falir
Gran dereit e de seer salmos. senpr ya dizer
seu miragre mui fremoso cada dia sen mentir
ant[ ]o altar & tender [fol. 91v] col. a
Este sabia leer 15 se. todo & repentir 50
pouco. com oy cõtar do que fora merecer
mas sabia bẽ querer quand era fol & astroso
a uirgen que nõ a par Gran dereit e de seer
& poren foi conpõer seu miragre mui fremoso
cinque salmos & iũtar 20
por en sa loor crecer Est uso foi mãtẽer 55
de que era deseioso col. b mẽtre no mũdo uiueu
Grã dereit e de seer mais pois quand ouu[ ]a morrer
seu miragre mui fremoso na boca ll[ ]a( )pareceu
rosal que uiron tẽer
Nos208 salmos foi escoller 25 cĩque rosas & creceu 60
cinque. por esta razon por que fora bẽeizer209
& de sũu os põer a madre do poderoso
por cĩque letras que son Gran dereit e de seer
en maria por prẽder seu miragre mui fremoso

207 Borradura / Erasure: l. 62.


208 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): Dos > Nos.
209 Corrixido / Corrected: bedizer > bẽeizer.

155
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 156

[CANTIGA N.º LXXII] Afonso X

Esta .Lxxiia. e como santa maria fez U seyan comendo


guareçer os ladrões que forã tolleitos cabo daquela fõte
por que roubarã hũa dona & sa cõpã- a eles mui correndo
na que yã en romaria a mõssarrad210 sayu ben desse mõte
reimõd un caualeiro 35
Mui grãdes noit e dia roubador & guerreiro
deuemos dar porende que de quanto tragiã
nos a santa maria col. b nõ lles leixou dĩneyro
graças por que defende que nõ roubasse. & nõ fillasse
os seus de dano 5 cõ sa conpãnia 40
& sen engano. en saluo os guia Mui grandes noit e dia
E daquesto queremos deuemos dar porẽde
un miragre preçado
dizer. por que sabemos A dona mantenẽte
que sera ascoitado 10 logo que foi roubada
dos que a uirgen santa foiss ende cõ sa gente 45
aman por que quebrãta [fol. 92r] col. a mui trist e mui coitada
senpr aos soberuiosos a monssarrat agĩa
& os bõos auanta chegou essa mesquiỹa
& dales siso e paraiso 15 dando grãdes braados
con tod alegria uirgen santa reỹa 50
Mui grandes noit e dia dame uĩgãça. ca pris uiltãça
deuemos dar porende en ta romaria
Mui grandes noit e dia
En mõssarrat uertude deuemos dar porende
fez que mui lõge sõa 20
a uirgen211 se[ ]mi[ ]aiude E os frades sairon 55
ela. por ṽa bõa a as uozes que daua [fol. 92v] col. a
dona. que na mõtana212 & quand esto oyron
d[ ]i. mui grãd & estrãna o prior caualgaua
deceu a ṽa fonte 25 corrẽd e foi mui toste
con toda sa cõpãna & passou un recoste 60
por y iãtarẽ des[ ]i folgarẽ e uiu cabo da fonte
& iren sa uia de ladrões grãd oste
Mui grandes noit e dia col. b iazer mal treitos
deuemos dar porẽde 30 cegos contreitos
que un non[ ]ss ergia 65

210 Borraduras / Erasures: ll. 21, 40.


211 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): uirgem > uirgen.
212 Erro / Error: mõtana > mõtãna.

156
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 157

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXII-LXXIII]

Mui grandes noit e dia que y morressen


deuemos dar porende ou guarecessen
se a deus prazia
Entr[ ]esses roubadores Mui grandes noit e dia 110
uiu iazer un uilão deuemos dar porende
desses mais malfeitores 70
ṽa perna na mão E pois que os ladrões
de galĩna213 freame ant o altar trouxerõ
que sacara cõ fame por eles orações
enton dun enpãada & pregairas fezeron [fol. 93r] col. a
que so un seu çurame 75 e log ouueron sãos
comer quisera ollos pees e mãos
mais non podera & porende iuraron
ca deus non queria que nũca a crischãos
Mui grandes noit e dia ia mais roubassen 120
deuemos dar porende 80 & se quitassen
daquela folia
Ca sse[ ]ll atrauessara Mui grandes noit e dia
ben des aquela ora deuemos dar porende
u a comer cuidara col. b
que dentro nẽ a fora
non podia sacala 85 Esta .Lxxiiia.. e de como santa
nẽ comer nen passala maria desuiou a mõia que sse
de mais iazia cego nõ fosse cõ un caualeiro cõ que
& ar mudo sen fala posera de[ ]ss yr214
& mui mal treito
por aquel preito 90 De muitas guysas
ca xo merecia nos guarda de mal
Mui grandes noit e dia sãta maria. tan muit e leal
deuemos dar porende E dest un miragre uos cõtarei
que santa maria fez com eu sei 5 col. b
O prior & seus frades dũa mõia segũd escrit achei
pois que assi acharõ 95 que d[ ]amor lle mostrou mui gran sinal
treitos por sas maldades De muitas guysas nos guarda de mal
os ladrões. mandarõ santa maria tan muit e leal
que logo d[ ]i. leuados
fossen atrauessados Esta mõia. fremosa foi assaz 10
en bestias que trouxerã 100 & tĩia ben quãt en regla iaz
ant o altar deitados & o que a santa maria praz

213 Corrixido / Corrected: galina > galĩna.


214 Borradura / Erasure: l. 63.

157
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 158

[CANTIGA N.º LXXIII] Afonso X

esso fazia. senpr a comunal Santa maria que madr es de deus 45


De muitas guysas nos guarda de mal ca sẽpre pũnei en fazelos teus
santa maria tã muit e leal 15 mãdamẽtos. & nõ cate[ ]los meus
pecados. ca o teu bẽ nũca fal
Mas215[ ]lo demo que dest ouue pesar De muitas guysas nos guarda de mal
andou tanto pola fazer errar santa maria tã muit e leal 50
que a troux a que[ ]ss ouue de pagar
dun caualeiro. & pos preit atal Pois esto disse foill aparecer
De muitas guysas nos guarda de mal 20 santa maria. & mui mal trager
santa maria tan muit e leal dizẽdo lle uẽa ch[ ]or[ ]a( )correr col. b
o por que me deitast a nõ m[ ]ẽ[ ]cal
Cõ ele que[ ]ss foss a como quer De muitas guysas nos guarda de mal 55
& que[ ]a fillasse pois por moller santa maria tan muit e leal
& lle dess o que ouuesse mester
& pos de[ ]ss[ ]ir a[ ]el a un curral25 Esto dit un diaboo a puxou
De muitas guysas nos guarda de mal [fol. 93v] col. a dẽtro no poç e ela braadou
por santa maria que[ ]a sacou
Do mõesteir e y a atendeu del. a reỹa noble spirital 60
mas en[ ]tãt a dona adormeceu De muitas guysas nos guarda de m[al]
& uiu en uiion ond esterreceu sãta maria tã muit e leal
cõ mui grã pauor que ouue mortal 30
De muitas guysas nos guarda de m[al] Des que[ ]a pos fora dissell assi
sãta maria tan muit e leal des[ ]oge mais nõ te partas de mi
nẽ de meu fillo. & se non aqui 65
Ca se uiu sobr un poç aquela uez te tornarei u non auera al
estreit e fõd e negro mais ca pez De muitas guysas nos guarda de mal
& o demo que a trager y fez 35 santa maria tã muit e leal
deitala quis per[ ]i no yfernal
De muitas guysas nos guarda de mal Pois passou esto. accordou entõ
sãta maria tã muit e leal a mõia. tremendo ll[ ]o coraçon 70
& con espanto daquela uiion
Fogo. u mais de mil uozes oyu que uira. foi logo a un portal
d[ ]omes & muitos tormentar y uiu 40 De muitas guysas nos guarda de m[al]
& cõ med a poucas xelle partiu santa maria tã muit e leal
o coraçõ. & chamou sẽnor ual
muitas guysas nos guarda de m[al] U achou os que fezera uĩir 75
sãta maria tã muit e leal aquele216 cõ que posera de[ ]ss[ ]ir
& disse lles mal quisera falir
en leixar deus. por ome terrẽal

215 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): mais[ ]lo > mas[ ]lo.
216 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): aqueles > aquele.

158
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 159

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXIII-LXXIV]

De muitas guysas nos guarda de m[al] & ouue bela filla. donzela 15
santa maria tã muit e leal [fol. 94r] col. a de que mazela ll[ ]auẽo un dia
Na mal andãça noss anparãça
Mas se deus quiser. esto nõ sera & esperãça e santa maria
nen fora daqui. nõ me ueera
ia mais null ome. & ide uos ia Ela & seu sẽnor anbos derõ
ca nõ quer os panos neno brial sa filla a marid a seu prazer 20
De muitas guysas nos guarda. de mal 85 & morada de sũu fezeron [fol. 94v] col. a
sãta maria tã muit e leal por se per[ ]i mais uiçosos tẽer
mais mal enpeço foi no começo
Nẽ mẽtre uiua. nũca amador ca mao preço. a sogra auia
auerei. nẽ nõ quer[ ]eu outr amor Na mal andãça noss anparãça 25
se nõ da madre de nostro sẽnor & esperança e santa maria
a santa reỹa celestial 90
De muitas guysas nos guarda de mal Cõ seu gẽrro. pero a grã torto
santa maria tã muit e leal ca nõ fezerã eles feit atal
com este. mais ela per que morto
fez foi o gẽrro. & nõ ouu[ ]i al 30
Esta .Lxxiiiia. e como santa maria guareçeu ca mãtenente deu muit argẽte
a moller que fezera matar seu genrro a maa gẽte que[ ]o matar ya
polo mal prez que[ ]ll apoyã cõ el. que nõ Na mal andãça noss anparãça
ardeu no fogo en que a meteron217 & esperança e santa maria

Na mal andança noss E esse dia. pos missa dita 35


anparãça. & esperãça. e santa maria assẽtarõss a iantar e mãdou
Dest un miragre uos direi ora chamar seu gẽrr a sogra maldita
que a uirgen quis mui grãde mostrar col. b & sa moller que por el foi achou
sãta maria a que senpr218ora 5 mort o marid e escoorido
polos pecadores de mal guardar & apelido mui grãde metia 40
dũa burgesa nobr[ ]e cortesa Na mal andãça noss ãparãça
que fora presa per sa gran folia & esperança e santa maria
Na mal andãça noss anparãça
& esperança e santa maria 10 Aqueste feito. toste sabudo
foi pela uila. & uẽo log y
Esta foi rica & ben casada o meirỹo dela. mui sãnudo 45
& mui fremosa & de bõo sen & pregũtou como morrer assi
& en leon do rodan morada & tãt andãdo foi trastornãdo
ouue mui bõa per quant aprix en & pregũtando que achou a uia col. b

217 Borraduras / Erasures: ll. 1. 64 (x 2), 119.


218 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): senpre > senpr.

159
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 160

[CANTIGA N.º LXXIV] Afonso X

Na mal andãça noss anparãça acorr a mesquĩa que en ti fia 80


& esperança e santa maria 50 Na mal andãça noss anparãça
& esperança e santa maria
Per219 que soub a uerdade do preito
& mãtenente recadar mãdou E logo tã toste o meirĩo
os que fezerã aquele feito disse uarões leuade[ ]a ia
mais a sogra entõ mãeffestou fora da uila cab o camĩo 85
de com ouuera coita tan fera 55 v ũa casa mui uella esta
per que fezer aquela diabria y a metede dentr e odede
Na mal andaça220 noss anparãça des[ ]i põede ll[ ]o fog a perfia
& esperança e santa maria Na mal andãça noss ãparãça
& esperança e santa maria 90
O meirỹo que foi fort e brauo
mãdou fillar log aquela moller 60 Esto foi feito tost[ ]e corrẽdo
& por queimala nõ deu un crauo & a casa dentro e en rredor
ca muito fazia bẽ seu mester chẽa de lẽna foi com aprendo
nẽ fez en iogo nẽ fillou rogo & de fogo. dond ouu[ ]ela pauor
mas ao fog[ ]a leuou que ardia ca uiu a chama queimal[ ]a rama 95
Na mal andãça noss ãparãça 65 de que a ama de deus defẽdia
& esperança e santa maria Na mal andãça noss ãparãça
& esperãça e santa maria
E u a leuauan pela rua
ant a igreia da madre de deus Pero a casa toda queimada
se nõ da camisa. toda nua foi. & a lẽna se tornou caruõ 100
diss aos sergẽtes amigos meus 70 a moller desto nõ sẽtiu nada
por piedad ant[ ]a magestade ca a uirgẽ a que fez oraçon col. b
uos me parade & rogala ya lle deu saude per sa uertude
Na mal andãça noss ãparãça & amẽud o fogo lli tollia
& esperança e santa maria Na mal andança noss anparãça 105
& esperança e santa maria
Eles fezerõ ll[ ]o que rogaua [fol. 95r] col. a
& ela log en terra se tendeu A casa foi per duas uegadas
ant a omagẽ muito choraua acenduda. mais uede[ ]lo que fez
dizẽdo madre daquel que morreu sãta maria que as coitadas
por nos. agĩa uirgen reỹa acorre221 sẽpre. nõ quis nulla uez 110

219 Texto (catro liñas) marcado (cunha cruz) para ser substituído (marxe baixo a columna b) / Text (four
lines) marked (plus sign) for replacement (margin beneath col. b): Per que soub a uerdade do preito / &
mãtenente recadar mãdou / os que fezerã aquele feito / mais a sogra entõ mãeffestou > Per que soub[ ]a
uerdade do preito, fez recadar logo d[ ]mal talã / os que fezerã aquele feito. mas a sogra mãefestou a prã.
220 Erro / Error: andaça > andãça.
221 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): acorrer > acorre.

160
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 161

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXIV-LXXV]

que ss y perdesse nẽ que ardesse per com eu escrit achei col. b


nẽ que morresse a que bẽ queria se me quiserdes oir
Na mal andãça noss aparãça222 Quena uirgẽ bẽ seruir
& esperança e santa maria nunca podera falir 10

Quãd est o meirĩo & as gẽtes 115 Esto foi dũa donzela
uirõ. fillarõ s[ ]end a repentir que era en font( )enbrar
& mãdarõ log aos sergentes mõia fremosa & bela
que[ ]a fezessen do fogo sair que a uirgẽ muit amar
des[ ]i cõ cãtos ela foi tãtos sabia. se deus m[ ]ãpar 15
leuada quãtos mui de dur diria 120 mais quis da ordẽ sair
Na mal andãça noss ãparãça Quena uirgẽ bẽ seruir
& esperãça e sãta maria nunca podera falir

E pois que ela foi na igreia Cõ un caualeir[ ]aposto


os crerigos se pararõ en az & fremos e de bon prez 20
& loaron a que senpre seia 125 & nõ catou seu dẽosto
bẽeita. polos miragres que faz mais como moller rafez
marauillosos & piadosos quisera[ ]ss yr dessa uez
& saborosos d[ ]oyr toda uia mais nona quis leixar yr
Quena uirgẽ bẽ seruir 25
nũca podera falir
Esta .Lxxva. e como. o cruci- [fol. 95v] col. a
fisso deu a palmada a onrra A uirgen santa maria
de sa sa223 madre aa mõia que a que mui de coraçon
posera de[ ]ss[ ]ir con seu enten- saudaua noit e dia
dedor224 cada que sa oraçõ [fol. 96r] col. a
fazia. & log enton
Quena uirgen bẽ ya beyiar225 sẽ mẽtir
seruir. nunca podera falir Quena uirgẽ bẽ seruir
E daquesto un gran feito nunca podera falir
dun miragre uos direi
que fez mui fremos afeito 5 Os pees da magestade 35
a madre do alto rey & dun crucifiss assi

222 Erro / Error: aparãça > ãparãça.


223 Marcado (con puntos) para borradura nunca aplicada / Marked (underdotted) for erasure never made:
sa sa madre > sa madre.
224 Borraduras / Erasures: ll. 21, 31.
225 Corrixido (mediante borradura e letra sobre a liña) / Corrected (by erasure and superscript letter): >

beyiar.

161
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 162

[CANTIGA N.º LXXV] Afonso X

que y de gran santidade en tal que a pecador


auia com aprendi se quisesse repentir
& pois s[ ]ergia dali Quena uirgẽ bẽ seruir
ya as portas abrir 40 nunca podera falir
Quena uirgẽ bẽ seruir
nunca podera falir Entõ s[ ]ergeu a mesquiỹa 75
por s[ ]ir log ante da luz
Da igreg e sacristãa mas o crucifiss agĩa
era. com oy dizer tirou a mão da cruz
do logar. & a canpãa 45 & com ome que a aduz
se fillaua a tãger de[ ]rriio a foi firir 80
por s[ ]o cõuento erger Quena uirgẽ bẽ seruir
& a sas oras uĩir nunca podera falir
Quena uirgẽ bẽ seruir
nunca podera falir 50 E ben cabo da orella
lle deu orellada tal [fol. 96v] col. a
Fazend assi seu ofiço que do crauo a semella 85
mui grã tẽp aquest usou teue sẽpre por sinal
atẽes que o prouiço por que nõ fezesse mal
a fez que se namorou nẽ s[ ]assi foss escarnir
do caualeir. e pũnou 55 Quena uirgẽ bẽ seruir
de seu talante cõprir nunca poder falir 90
Quena uirgẽ bẽ seruir col. b
nunca podera falir Desta guysa come morta
iouue tolleita sen sen
E porẽd ṽa uegada trões que226 o cõuent a porta
a meya noite s[ ]ergeu 60 britou. & espantouss en
& com era costumada quãd ela lles cõtou quen 95
na igreia se meteu a firiu pola partir
& aa omagen correu Quena uirgẽ bẽ seruir
por se dela espedir nunca podera falir
Quena uirgẽ bẽ seruir 65
nunca podera falir Do grãd erro que quisera
fazer. mas que nõ quis deus 100
E ficando os gẽollos nena sa madre que fera
disse con graça sẽnor mẽte. quer guardalos seus
mas chorou logo dos ollos segund lucas & mateus
a madre do saluador 70 & os outros escriuir

226 Corrixido (mediante inserción entre as liñas) / Corrected (by interlinear insertion): trões o > trões
que o.

162
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 163

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXV-LXXVI]

Quena uirgẽ bẽ seruir 105 Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar


nunca podera falir o santo leite que deus quis mamar 20

Forõ. porẽd o cõuento Cãtar sabia el. ben & leer


se pararon log en az & ar daua de grado seu auer
u auia mil & cento mas nõ leixaua a228 o demo fazer
donas. todas faz a faz 110 obras. que xas ãt el nõ foss obrar
& cantãdo ben assaz col. b Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar 25
est a deus forõ gracir o santo leite que deus quis mamar
Quena uirgẽ bẽ seruir
nunca podera falir E pero fazia tã muito mal
santa maria amaua mais d[ ]al
& en aquesto era tan leal
Esta .Lxxvia. e como santa maria guare- que cada u uiia seu altar 30
çeu cõ seu leite o crerigo de grand Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar
enfermidade por que[ ]a loaua227 o santo leite que deus quis mamar

Nõ e sẽ guisa d[ ]ẽfermos sãar Agẽollauasse dizend assi


o santo leite que deus quis mamar catãd a sa omagẽ com oy
Toller deue mal. & aduzer ben santa maria eu uẽno a[ ]ti 35 col. b
o leite que criou o que nos ten polo bẽ que deus pos en[ ]ti. loar
en seu poder. & nos fez de nõ ren 5 Nõ e sen guysa d[ ]ẽfermos sãar
& desfara quãdo lle semellar o santo leite que deus quis mamar
Nõ e sẽ guysa d[ ]enfermos sãar
o santo leite que deus quis mamar [fol. 97r] col. a Entr[ ]as molleres bẽeita es tu
ca tal come ti. u acharan u 40
Porẽd un miragre desta razõ ca tu parist o bon sẽnor iesu
uos direi que xe ualrra un sermõ 10 que fez o ceo. & terra & mar
de como guareceu un crerizõ Nõ e sẽ guysa d[ ]efermos229 sãar
santa maria que el foi loar o santo leite que deus quis mamar
Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar
o santo leite que deus quis mamar Porẽd o teu uẽtr u s[ ]el ensserrou 45
bẽeito seia. ca ẽ[ ]el fillou
De bõ linage foi aquest assaz 15 carne teu fillo que deus enuiou
& mui fremoso de corp e de faz por[ ]a saluar nos. & por[ ]a[ ]ti onrrar
& leterado. & de bon solaz Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar
que en sa terra non auia par o santo leite que deus quis mamar 50

227 Borradura / Erasure: l. 105.


228 Corrixido (mediante inserción entre as liñas) / Corrected (by interlinear insertion): leixaua o demo >
leixaua a o demo.
229 Erro / Error: efermos > ẽfermos.

163
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 164

[CANTIGA N.º LXXVI] Afonso X

E as tas tetas que el mamar quis que ti[ ]auia aqueste pecador
bẽeitas seiã. ca per elas fis que en[ ]gẽollos t[ ]ia saudar
somos. de nõ yrmos par sã dinis Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar 85
a o230 iferno. se per nos nõ ficar o santo leite que deus quis mamar
Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar 55
o santo leite que deus quis mamar E ia sa lẽgua que de bõ talã
te saudaua. comeu come cã
Assi loando a madre de deus & os seus beiços que feos estan col. b
foi el caer polos pecados seus cõ que soya no teu bẽ falar 90
en tal enfermidad a que iudeus Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar
nẽ crischãos. nõ podiã prestar 60 o santo leite que deus quis mamar
Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar
o santo leite que deus quis mamar [fol. 97v] col. a Porẽ sẽnor. ual ao seruo teu
que se nõ perça. ca eu sõo seu
Ca frenesia o tornou sãdeu angeo. & acomẽdad e meu 95
tã muito que sa lẽgua xe comeu & poren te uẽno por el rogar
& ar os beiços desfez & mordeu 65 Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar
& comera se lle dessen uagar o santo leite que deus quis mamar
Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar
o santo leite que deus quis mamar E que nõ queras que aquesta uez
se perça polos pecados que fez 100
E porend a boca & o nariz nẽ que o demo mais negro ca pez
ll ẽcharõ tãto com[ ]o liuro diz 70 o possa ao iferno leuar
que nõ podiã dele a seruiz Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar
neno rostro. qual era. estremar o santo leite que deus quis mamar
Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar
o santo leite que deus quis mamar Esto dizendo. a madre do rei 105
dos ceos. toste com escrit achei
E assi iazendo pera fĩir 75 chegou. e disse lle por que tardei
un angeo uiu pera[ ]ssi uĩir uẽno ti[ ]agora grãd emẽda dar
que[ ]o queria guardar de falir Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar
se podesse. & fillouss a chorar o santo leite que deus quis mamar 110
Nõ231 sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar
o santo leite que deus quis mamar 80 E entõ a sa teta descobriu
& de seu leit o rostro lle cobriu232
E dizẽd a grãdes uozes sẽnor & os peitos. & assi o guariu
santa maria. nẽbret o amor que cõ sabor o fez adormẽtar

230 Corrixido (mediante inserción entre as liñas) / Corrected (by interlinear insertion): a iferno > a o iferno.
231 Erro / Error: Nõ sẽ > Nõ e sẽ.
232 Marcado (con puntos) para substitución (entre as liñas) non aplicada / Marked (underdotted) for

replacement (interlinear) not made: lle cobriu > lle ungiu.

164
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 165

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXVI-LXXVII]

Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar 115 Quẽ leixar santa maria


o santo leite que deus quis mamar [fol. 98r] col. a por outra. fara folia 20

E pois dormiu. com ome são sol E dest un marauilloso


dormir. sãou do mal õd era fol miragr auẽo en pisa
& entẽdeu que fezera sa prol a un crerigo fremoso
en sse a santa maria deitar 120 & riqu[ ]e de mui gran guysa
Nõ e sẽ guysa d[ ]ẽfermos sãar mas tãt era omildoso [fol. 98v] col. a
o santo leite que deus quis mamar que celiço por camisa
senpre a caron uestia
Quẽ leixar santa maria
Esta .Lxxviia. e como sãta por outra fara folia
maria fez ao crerigo que lli
prometera castidade & se casa- De mais las oras rezaua 30
ra; que leixasse sa moller; & a fo- da sẽnor de piedade
sse seruir233 que mais doutra rẽ amaua
& pola uirgĩidade
Quen leixar sca234 maria dela. a sua guardaua
por outra fara235 folia & ant[ ]a sa magestade 35
Quen leixal[ ]a groriosa de guardar lla prometia
por moller que seia nada Quẽ leixar santa maria
macar seia mui fremosa 5 por outra. fara folia
& rica & auondada col. b
nẽ mãssa nẽ amorosa E desta guysa uiuẽdo
fara loucura prouada seu padr[ ]e sa madre mortos 40
que mayor nõ poderia foron. & enrrequecendo
Quẽ leixar santa maria 10 foi el. ca uĩnas & ortos
por outra fara folia lle ficarõ. com aprendo
porẽ lle dauan conortos
Ca toda a fremosura seus236 parentes. d[ ]alegria 45
das outras e nemigalla Quẽ leixar santa maria
nẽ toda sa apostura por outra. fara folia
tãto come ṽa palla 15
cõtra a desta. e dura E do que lle mais falauã
seu amor. & nõ faz falla per que sse mais alegrasse
ante crece toda uia era de como[ ]ll achauan 50

233 Borraduras / Erasures: ll. 14, 21, 36, 170.


234 Erro / Error: sca > sc̃a (=santa).
235 Corrixido (escrito por riba) / Corrected (by overwriting): fura > fara.
236 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): seu > seus.

165
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 166

[CANTIGA N.º LXXVII] Afonso X

casamẽt e que casasse Quẽ leixar santa maria


& razões lle mostrauã col. b por outra. fara folia
muitas. que o outorgasse
mais a[ ]el nõ lle prazia En quãto forõ chegãdo
Quẽ leixar santa maria 55 aqueles que conuidara 85
por outra. fara folia foiss el en si acordando
de como acostumara
Pero tãto o trouxerõ dizer sas oras. & quãdo
per faagu[ ]e per engano uiu que ia muito tardara
que outorgar lle fezeron na igreia se metia 90
que casass en aquel ano 60 Quẽ leixar santa maria
ca de chão lle disseron por outra. fara folia
que faria gran seu dano
se el moller nõ prẽdia E u estaua dizendo
Quẽ leixar santa maria sas oras deuotamente
por outra. fara folia 65 un mui gran sono corrẽdo 95
o fillou tan feramẽte
E de mais que lle dariã que caeu. & en iazendo
ṽa minĩa donzela dormĩdo. uiu mui grã gẽte
das mais ricas que sabiã que do ceo decendia237
ena terra. & mais bela Quẽ leixar santa maria 100
por que anbos uiuirian 70 por outra. fara folia
sen coita. & sen mazela
& sen toda tricharia E a uirgen corõada
Quẽ leixar santa maria tragian eno meogo
por outra. fara folia que mui feramẽt yrada
uẽo pera ele logo 105
Pois aquest ouu[ ]outorgado 75 & disse pois m[ ]as leixada col. b
o prazo das uodas uẽo ṽa cousa eu te rogo
en que ouu[ ]a ser grãado me di que saber querria
que do seu que do allẽo Quẽ leixar santa maria
e dos que a seu chamado [fol. 99r] col. a por outra. fara folia 110
ouue. foi o curral chẽo 80
que mais ẽ[ ]el nõ cabia

237 Texto(catro liñas na col. a e dúas na col. b) marcado (cun signo máis ao final da estrofa previa, e tamén
con liñas diagonais a través do texto) para substituír (marxe baixo a col. a) / Text (four lines in col. a
and two in col. b) marked (with a plus sign at the end of the previous strophe, and then diagonal lines
through text) for replacement (margin beneath col. a): E a uirgen corõada / tragian eno meogo / que
mui feramẽt yrada / uẽo pera ele logo / & disse pois m[ ]as leixada / ṽ a cousa eu te rogo / me di que
saber querria > E a uirgẽ escolleita / tragiã eno meogo. / da cõpaña que dereita / mente a[ ]el uẽo logo.
/ & disselle sem sospeita. dim[ ]ũa rẽ eu te rogo; / que de ti saber queria.

166
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 167

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXVII-LXXVIII]

Non es tu o que dizias & des que soos ficaron


que mi. mais que al amauas & el uiu dela o peito 150
& que me noites e dias logo anbos s[ ]abraçarõ
mui de grado saudauas cuidand ela seu dereito
por que outra fillar yas 115 auer del. mais nõ podia
amiga. & desdẽnauas Quẽ leixar santa maria
a mi. que amor ti[ ]auia por outra. fara folia 155
Quẽ leixar santa maria
por outra. fara folia Ca pero a gran beldade
dela. fez que[ ]a quisesse
De mais saudar me uẽes 120 o nouio de uoontade
pos que te de mi partiste & que lle muito prouguesse
en todo torto me tẽes a uirgen de piedade 160 col. b
di e por que me mentiste lle fez que[ ]o non fezesse
preçaste mais los seus bẽes & do leit enton s[ ]ergia
ca os meus. por que feziste 125 Quẽ leixar santa maria
sãdeu tã grand ousadia por outra. fara folia
Quẽ leixar santa maria
por outra fara folia E logo foi sa carreira 165
& leixou a gran requeza
Pois que[ ]ll aquest ouue dito que auia. & maneira
foiss a mui santa reỹa 130 fillou. de mui grã pobreza
& el no coraçon fito por seruir a que senlleira
lle ficou end a espĩa foi & sera en nobreza 170
e per com achei escrito [fol. 199v] col. a que os seus amigos guya
as mesas mãdou agĩa Quẽ leixar santa maria
poẽr. mais pouc el comia 135 por outra. fara folia
Quẽ leixar sãta maria
por outra. fara folia Que o guyou bẽ sẽ falla
pois sẽpre en toda sa uida 175
Cuidãdo en como uira & a uirgen que nos ualla
a uirgen que lle dissera quando ll[ ]a alma saida
que[ ]ll andara con mẽtira 140 foi do corpo. sen baralla
& que torto lle fezera onrradament e cõprida
& por sair de sa yra lla leuou u deus siia 180
esteu en grã coita fera Quẽ leixar santa maria
ata que[ ]ll anoitecia por outra fara folia
Quẽ leixar santa maria 145
por. outra. fara folia
Esta .Lxxviiia. e como santa
Enton anbolos deitarõ maria. fez a un bispo can-
na camara en un leito tar missa. & deu ll[ ]a uesti-

167
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 168

[CANTIGA N.º LXXVIII] Afonso X

menta con que a dissesse [fol. 100r] col. a aqui que sẽpre perfia
& leixou lla quando se foi238 fillou & afan
por mi en ẽ240 esta prebẽda 35
Quãtos en santa maria Quantos en santa maria esperãça an [fol. 100v] col. a
esperança an. bẽ se porra sa fazẽda ben se porra sa fazenda
Os que[ ]m oen cada dia
& que[ ]m oyran. de grado lles E logo pera el ya
cõtaria. miragre mui gran 5 & diss ao san-
dun bon bispo que auia t[ ]om. aquesta missa dia 40
en aluerna tan. santo & responderan
que uiu sen contenda esta santa crerizia
Quantos en santa maria esperãça an col. b que ben saberan
ben se porra sa fazenda 10 respõder ti sẽ emẽda
Quantos en santa maria esperãça an 45
Na capela u iazia ben se porra sa fazenda
a do bon talan
uẽo cõ gran cõpãnia O bispo quand est oya
desses que estan logo manaman
ante deus. & toda uia 15 as uestimẽtas pedia
por nos rogaran & taes llas dan 50
que el de mal nos defẽda que ome nõ poderia
Quantos en santa maria esperãça an preçalas de pran
ben se porra239 sa fazenda nẽ a cõpra nẽ a[ ]uẽda
Quantos en santa maria esperãça an
E a seu destro tragia 20 ben se porra sa fazenda 55
sigo san iohan
que[ ]ll enton assi dizia E pois que sse reuestia
quaes cantaran come sacristan
a missa que cõuerria sã pedr o sino tãgia
ou quaes diran 25 & os otros uan
toda a outra leenda cãtand e el bẽeizia 60
Quantos en santa maria esperãça an o uĩn[ ]e o pan
ben se porra sa fazenda como a lee comẽda
Quantos en santa maria esperãça an col. b
E dizede quen seria ben se porra sa fazenda
uosso capelan 30
& ela lle respondia E pois la missa cõpria 65
o bispo que man ben sen adaman

238 Borraduras / Erasures: ll. 13, 24, 25.


239 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): pora > porra.
240 Erro / Error: en ẽ esta > en esta.

168
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 169

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXVIII-LXXIX]

diss a uirgen eu irmia fremosa sobre mesura


& todos ir ssan posta sobelo altar 25
mais o que ti[ ]eu dad auia De muitas guysas mostrar col. b
nono leuaran 70 se nos quer santa maria
pois ti[ ]o dei por oferẽda
Quantos en santa maria esperãça an Ant[ ]ela esta un pano
ben se porra sa fazenda colgado todo o ano
que poo nen outro dano 30
nona possa afolar
Esta .Lxxviiiia. e como santa De muitas guysas mostrar
maria faz en costãtinobre. decer se nos quer sãta maria
un pano ante sa omagen241
Mas sesta feira ergẽdo
De muitas guysas se uai. & aparecendo 35
mostrar. xe nos quer santa maria a omagen. & correndo
por xe nos fazer amar a uan todos a( )orar
Nas grãdes enfermidades De muitas guysas mostrar
s[ ]a( )mostra con piedades [fol. 101r] col. a xe nos quer sãta maria
& polas nossas maldades
toller se leixa catar E diz un a outr aque[ ]o 40
De muitas guysas mostrar angeo que uẽ do ceo
se nos quer sãta maria que alça aquele ueo
& faz no aire parar
Dest un miragre mui nobre 10 De muitas guysas mostrar
mostrou en costãtinobre xe nos quer santa maria 45
aquela que nos encobre
& que nos faz perdõar Tod essa noit e o dia
De muitas guysas mostrar de sabado. romaria
xe nos quer sãta maria 15 uen y. & gran crerezia
pera as oras cantar
Madre do que nos gouerna De muitas guysas mostrar 50
& que e nossa lenterna xe nos quer santa maria
ena que chamã luzerna
igreia cabo do mar E pois ueen descoberta
De muitas guysas mostrar 20 a omagẽ. grand oferta [fol. 101v] col. a
xe nos quer santa maria dan y. est e cousa certa
de mais fillãss a[ ]chorar 55
Ali a ṽa fegura De muitas guysas mostrar
da uirgẽ sãta & pura xe nos quer sãta maria

241 Borraduras / Erasures: ll. 2, 3, 43, 52.

169
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 170

[CANTIGA N.º LXXIX-LXXX-LXXXI] Afonso X

Todos mui de uoõtade da mui sãta copãnia


pois ueen a magestade Eno nome de maria
loand a gran piedade 60 cĩque letras nõ mais y a
da uirgẽ que nõ a par
De muitas guysas mostrar R mostra ram e raiz 15
xe nos quer santa maria & reĩn[ ]e enperadriz [fol. 102r] col. a
rosa do mũdo e fiiz
Poilo sabad acabado quena uisse ben seria
e o angeo priuado 65 Eno nome de maria
a log o pano deitado cĩque letras nõ mais y a 20
como[ ]x ante sol estar
De muitas guysas mostrar I nos mostra ieso cristo
xe nos quer santa maria iusto ioiz. & por isto
foi per ela de nos uisto
Ant[ ]a omagẽ. & isto 70 segun disso ysaya
e cada sabado uisto Eno nome de maria 25
por prazer de ieso cristo cĩque letras nõ mais y a
que se quer sa madr onrrar
De muitas guysas mostrar A ar diz que aueremos
xe nos quer santa maria 75 & que tod acabaremos
aquelo que nos queremos
de deus. pois ela nos guya 30
Esta .Lxxxa. e de loor de santa Eno nome de maria
maria das cĩco leteras que a no cĩque letras nõ mais y a
seu nome. & o que querẽ dizer

Enno nome de maria col. b Esta .Lxxxia. e como santa


cinque letras nõ mais y[ ]a maria guareçeu a moller que
M mostra madre mayor chagou seu marido por que[ ]a
& mais mãssa & mui mellor non pod auer a ssa guysa242
de quãt al fez nostro sẽnor 5
nen que fazer poderia Gran piedad e mercee
Eno nome de maria & nobleza. daquestas tres a na uirgẽ assaz col. b
cĩque letras nõ mays y a tã muit en que 243 maldade nen crueza
nẽ descousimento nũca lle praz
A demostra auogada E desto fezo a santa reỹa 5
aposta & aorada 10 gran miragre que uos quero cõtar
e amiga & amada

242 Borradura / Erasure: l. 133.


243 Marcado (riscado) para ser substituído (interlineal) / Marked (lined out) for replacement (interlinear):
tã muit en que maldade > asi que ia maldade.

170
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 171

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXXI]

u apareceu a ṽa minĩa Gran piedad e merçee & nobleza


en un orto u fora trebellar daquestas tres a na uirgẽ assaz
en cas de seu padr en ṽa cortĩa
que auia ena uila d[ ]arraz 10 E o padr e a madre perfiados 45
Gran piedad e mercee e nobleza [fol. 102v] col. a a forõ mui sẽ seu grad esposar
daquestas tres a na uirgen assaz & quando os prazos forõ chegados
fezerõ uodas. & de pois iãtar
Quãdo[ ]a uiu ouu[ ]ẽtõ tã gran medo forõ os nouios ãbos ensserrados
que adur pod en seus pees estar de sũu por auerẽ seu solaz 50
mais a uirgẽ se lle chegou mui quedo 15 Gran piedad e merçee & nobleza
& disse nõ as por que t[ ]e( )spãtar daquestas tres a na uirgen assaz
mais se me creueres iras mui cedo
u ueras meu fill e mĩ faz a faz Mais oiredes marauilla fera
Gran piedad e merçee e nobleza de como a quis a uirgẽ guardar
daquestas tres a na uirgen assaz 20 que pero en poder do nouio era 55
nũca per ren pod a ela passar
Esto sera se ta uirgĩidade & tal xe ficou como xe uẽera
quiseres toda ta uida guardar por que pois nõ ouu[ ]a trager enfaz
& te quitares de toda maldade Gran piedad e merçee & nobleza
ca por aquesto te me uĩ mostrar daquestas tres a na uirgen assaz 60
diss a moça. sẽnor de piedade 25
eu o farei. pois uos en prazer iaz Desta guysa passarõ bẽ un ano
Gran piedad e merçee & nobleza que nũca el pode ren adubar
daquestas tres a na uirgẽ assaz cona donzela. porẽ tã grã dano
lle fez que a ouuera de matar
Entõ se foi log a uirgẽ maria ca lle deu cõ un coitel a engano [fol. 103r] col. a
& a minỹa ficou no lugar 30 en tal lugar que uergõna me faz
mui pagada & cõ grãd alegria Gran piedad e merçee e nobreza
& no coraçõ pos de nõ casar daquestas tres a na uirgẽ assaz
mais seu padre lle diss assi un dia
casar te quero cõ un aluernaz De[ ]o dizer ca tãto foi sẽ guysa
Gran piedad e merçee & nobleza 35 que nõ pod ome per rẽ y falar 70
daquestas tres a na uirgen assaz que quãtos fisicos ouu[ ]ẽd a pisa
nõ lle poderon a chaga serrar
Ome que e mui ric e muit õrrado & desto queixouss e fez end enquisa
& que te quer logo grãd algo dar col. b un bispo que chamauã bonifaz
diss a moça. esto nõ e pẽssado Gran piedad e merçee e nobreza 75
ca santa maria mio fez iurar 40 daquestas tres a na uirgen assaz
que mi[ ]a( )pareçeu no orto no prado
u trouxe sigo d[ ]ãgeos grãd az Que ouue dela gran doo sẽ falla
quand esto soube. & mui gran pesar

171
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 172

[CANTIGA N.º LXXXI] Afonso X

mais por nõ meter ẽtr[ ]eles baralla & dissell eu trago as meezĩas
a seu marido a fui244 comendar 80 cõ que são de fog e d[ ]aluaraz
en que caeu fog assi deus me ualla Gran piedad e merçee e nobreza 115
logo saluag[ ]e ardeu o maluaz daquestas tres a na uirgen assaz
Gran piedad e merçee e nobreza
daquestas tres a na uirgen assaz E leuat en ca des[ ]oi mais es sãa
& uai dormir ant aquel meu altar
E todolos daquela uila ardiã 85 e pois t[ ]espertares sei ben certãa [fol. 103v] col. a
daquel fog e faziã se leuar que quantos enfermos fores beyiar 120
aa igreia. u tantos iazian serã tan sãos com hũa maçãa
que nõ podiã y. outros entrar daqueste fogo. & de seu fumaz
& todos aquesta coita sofrian Gran piedad e merçee e nobreza
polo mal que fezer aquel rapaz 90 daquestas tres a na uirgẽ assaz
Gran piedad e merçee e nobreza
daquestas tres a na uirgẽ assaz col. b Tod esto diss ela creo de chão 125
mais como me poderei leuãtar
Mais entr aquestes aquela catiua diz sãta maria dam essa mão
a que o marido fora chagar entõ( )n[ ]a245 ergeu. & foya leuar
sofreu de fogo gran coita esquiua 95 & ela sẽtiu o corpo ben são
ca a teta destra lle foi queimar do fog e da ferida do falpaz 130
& meterona mais morta ca uiua Gran piedad e merçee e nobreza
na igreia. uestida dũ prumaz daquestas tres a na uirgen assaz
Gran piedad e merçee e nobreza
daquestas tres a na uirgen assaz 100 E outro dia os que madurgarõ
e a uiron. forona espertar
E pois acordou muito braadaua & como sãara lle pregũtarõ 135
dizẽdo por que me fust enganar & ela rẽ nõ lles quiso negar
santa maria pois en[ ]ti fiaua & pola cõfortar logo mãdarõ
ca en lugar de me dereito dar que lle dessẽ caldo cõ do agraz
diste me fogo que tã mal queimaua 105 Gran piedad. e merçee e nobreza
& queima. que o corpo me desfaz daquestas tres a na uirgen assaz 140
Gran piedad e merçee e nobreza
daquestas tres a na uirgen assaz Os enfermos log ẽtõ os poserõ
ant ela por esta cousa prouar
Assi gemẽdo & dãdo carpĩnas & pois que os beyiou. saud ouuerõ
adormeceu. & logo sẽ tardar 110 & começaron enton de loar
ll[ ]a( )pareceu a sẽnor das reỹas sãta maria. & logo souberon 145
& começou a muit a cõfortar este feito. pela terra uiaz col. b

244 Marcado (con puntos) para corrección (non indicada) / Marked (underdotted) for correction (not indi-
cated): fui > foi?
245 Erro / Error: entõ na ergeu > entõ a ergeu.

172
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 173

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXXI-LXXXII]

Gran piedad e merçee e nobreza E era de tal natura


daquestas tres a na uirgẽ assaz aquel mal com aprendi
que primeiro con friura
os fillaua & des[ ]i 30 col. b
Esta .Lxxxiia. e como santa maria queimaua peyor que fogo. & assi
deceu do ceo en ṽa igreia ante sofriã del todos. grã coita mortal
todos. & guareçeu quantos enfer- A uirgẽ nos da saud e tolle mal
mos. y. iaziã que ardiã do fogo tãt a en ssi gran uertud esperital
de sã marçal246
Ca os nẽbros lles cayan 35
A uirgen nos da saud e & sol dormir nen comer
tolle mal. tãt a en si gran uertut esperital per nulla ren non podiã
E poren dizer uos quero nen en seus pees s247[ ]erger
entr estes miragres seus & ante ia querriã mortos seer
outro mui grãd e mui fero 5 que sofrer door atã descomunal 40
que esta madre de deus A uirgẽ nos da saud e tolle mal
fez. que nõ podẽ cõtradizer iudeus [fol. 104r] col. a tãt a en ssi gran uertud esperital
nẽ ereges pero queyran dizer al
A uirgẽ nos da saud e tolle mal Porend hũa noit auẽo
tãt a en ssi gran uertud esperital 10 que lume lles pareceu
grande. que do ceo uẽo 45
Aquest auẽo en frança & log enton decendeu
non a[ ]y mui gran sazon santa maria & a terra tremeu
que os omes por errãça quando chegou a sẽnor celestial
que fezeran. deu enton A uirgẽ nos da saud e tolle mal
deus ẽ[ ]eles por uẽdeita. cõfuiõ 15 tãt a en ssi gran uertud esperital 50
deste fogo que chamã de sã marçal
A uirgẽ nos da saud e tolle mal E os omees tal medo
tãt a en ssi gran uertud esperital ouueron. que a fugir
se fillaron. & nõ quedo
E braadand e gemendo mais quanto podiã yr
fazianss enton leuar 20 & ela fez log os enfermos guarir 55
a saixon logo correndo como sẽnor que enas coitas nõ fal
por sa saud y cobrar A uirgẽ nos da saud e tolle mal [fol. 104v] col. a
cuidãd en todas guysas y a sãar tãt a en si gran uertud esperital
pela uirgẽ que aos coitados ual
A uirgẽ nos da saud e tolle mal 25 A quena chama fiãdo
tãt a en ssi gran uertud esperital no seu piadoso ben 60

246 Borradura / Erasure: l. 4.


247 Corrixido (mediante inserción entre liñas) / Corrected (by interlinear insertion): pees erger > pees s[ ]
erger.

173
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 174

[CANTIGA N.º LXXXII-LXXXIII] Afonso X

ca ela sẽpre uen quãdo E todo seu cuidad era 25


entẽde que lle conuen de destroir os mesquiños
porẽd a esses enfermos nulla rẽ & de roubar os que yã
nõ leixou do fogo. nẽ sol un sinal seguros pelos camỹos
A uirgẽ nos da saud e tolle mal 65 & per ren non perdõau[ ]a
tãt a en si gran uertud esperital molleres nen a minỹos 30
que[ ]ss en todo nõ metesse
por de mui gran crueldade
Esta .Lxxxiiia. e como santa A uirgen santa maria
maria gãou de seu fillo que tãt e de gran piedade
fosse saluo o caualeiro mal
feitor que cuidou fazer un E esta uida fazendo 35
mõesteiro; & morreu ante tã braua & tan esquiua
que o fezesse248 un dia meteu bẽ mẽtes
como sa alma catiua
A uirgen sãta maria era chẽa de pecados
tant e de gran piedade & mui mais morta ca uiua 40 col. b
que ao pecador colle se mercee non ll[ ]ouuesse
por feito a uoontade col. b a conprida de bõdade
E desta guysa auẽo 5 A uirgẽ santa maria
pouc[ ]a a un caualeiro tãt e de gran piedade
fidalgu[ ]e rico sobeio
mais era brau[ ]e terreiro E por que sẽpre os bõos 45
soberuios e mal creente lli dauã mui grã fazfeiro
que sol por deus un dĩero 10 do muito mal que fazia
non daua. nẽ polos sãtos pẽssou que un mõesteiro
esto sabed en uerdade faria con bõa claustra
A uirgen santa maria [fol. 105r] col. a igreia & cimiteiro 50
tãt e de gran piedade estar & enfermaria
& todo en sa erdade
Aqueste de fazer dano 15 A uirgẽ santa maria
sẽpre s[ ]ende traballaua tãt e de gran piedade
& a todos seus uezĩnos
feria & dẽostaua E des[ ]i ar cuidou logo 55
sen esto os mõesteiros de meter y gran cõuẽto
& as igreias britaua 20 de mõges se el podesse
que uergõna nõ auia ou cĩquaẽta ou cento
do prior nen do abade & per que mui bẽ uiuessẽ
A uirgen santa maria lles daria conprimẽto 60
tãt e de gran piedade

248 Borraduras / Erasures: ll. 32, 51, 72, 182.

174
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 175

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXXIII]

& que por santa maria Os angeos respõderõ 95


seruir. seria y frade mais uos folia fezestes
A uirgen santa maria en fillardes aquest alma
tãt e de gran piedade mao cõssell y ouuestes
& mui mal uos achardes
Tod aquesto foi cuidãdo 65 de quanto a ia teuestes 100
mentre siia comendo mais tornad a uosso fogo
& pois ll[ ]alçarõ a mesa [fol. 105v] col. a & nossa alma leixade
foi catar logo corrẽdo A uirgen santa maria
lugar en que o fezesse tãt e de gran piedade
& achoo com aprendo 70
muit apost e mui uiçoso Os diabos ar disserõ 105
u conpris sa caridade esto per rẽ nõ faremos
A uirgen santa maria ca deus e mui iusticeiro
tãt e de gran piedade & por esto bẽ sabemos
que esta alma fez obras
En este cuidad estãdo 75 por que[ ]a auer deuemos 110
muit aficad e mui forte toda ben enteira mẽte
ante que o começasse sen terc[ ]e sen meadade
door lo chegou a morte A uirgẽ santa maria
& os demões a alma tãt e de gran piedade
fillaron del en sa sorte 80
mais los ãgeos chegarõ E un dos angeos disse 115
dizendo. estad estade o que uos dig entendede
A uirgẽ santa maria eu sobirei ao ceo
tãt e de gran piedade & uos aqui mi[ ]atẽdede
& o que deus mãdar desto
Ca nõ quer santa maria 85 uos enton esso fazede 120
que a uos assi leuedes & oy mais nõ uos mouades [fol. 106r] col. a
& disseron os diabos nen faledes mais calade
mais uos que razõ auedes A uirgen sãta maria
d[ ]auela. ca sẽpr est ome tãt e de gran piedade
fezo mal como sabedes 90
por que est alma e nossa De pos aquestas palauras 125
mais249 allur outra buscade o angeo logo[ ]ss ya
A uirgẽ santa maria & cõtou aqueste feito
tãt e de gran piedade col. b mui tost a santa maria

249 Marcado para substitución ou corrección (non indicada) / Marked for replacement or correction (none
indicated).

175
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 176

[CANTIGA N.º LXXXIII-LXXXIV] Afonso X

ela log a ieso cristo A uirgen sãta maria


aquela alma pidia 130 tãt e de gran piedade
dizẽd ai meu fillo santo
aquesta alma me dade Pois que[ ]ss assi os diabos 165
A uirgen sãta maria foron dali escarnidos
tãt e de gran piedade & mal treitos feramẽte
dẽostados & feridos
E ele lle respondia 135 forõ pera seu iferno
mia madr o que uos quiserdes dãdo grãdes apelidos 170
ei eu de fazer sẽ falla dizendo aos diabos
pois uos en sabor ouuerdes uarões ouiad ouiade
mais torn a alma no corpo A uirgen sãta maria
se[ ]o uos por bẽ teuerdes 140 tãt e de gran piedade
& faça o mõesteiro
u uiua en castidade Os angeos de pos desto [fol. 106v] col. a
A uirgen sãta maria aquela alma fillaron
tãt e de gran piedade & cantando surgat deus
eno corpo a tornaron
E pois deus est ouue dito 145 daquel caualeiro morto
un pano brãco tomaua & uiuo o leuantaron 180
feito bẽ come cogula & fizo seu mõesteiro
que ao angeo daua col. b u uiueu en omildade
& sobela alma logo A uirgen santa maria
o pano deitar mãdaua 150 tãt e de gran piedade
por que[ ]a leixass o demo
conprido de falssidade
A uirgen sãta maria Esta .Lxxxiiiia. e como sãta
tãt e de gran piedade maria se uĩgou do escudeiro
que deu a couce. na porta da
Tornoss o ãgeo logo 155 sa igreia251
& atan toste que uirõ
os diabos a cogula Mal ss[ ]a end achar
todos ant ela fugirõ quen quiser desõrrar santa maria
& os angeos corrẽdo Como[ ]ss achou nõ a y mui gran sazõ
pos eles mal los250 ferirõ 160 en galiza un escudeiraz peon
dizẽdo assi perdestes que quis mui felõ britar la igreia. cõ felonia col.b
o ceo per neicidade Mal ss[ ]a end achar
quen quiser desõrrar santa maria

250 Marcado (con puntos) para corrección (non indicada) / Marked (underdotted) for correction (not indi-
cated): los > os?
251 Borraduras / Erasures: ll. 73, 76.

176
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 177

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXXIV]

Sãta maria a ermida nom a O escudeiro tãto que uiu fugir


do mõte. por que en lugar alt esta a moça leixou se de pos ela yr
& forã ala. de gẽtes entõ mui gran romaria dizendo guarir 45
Mal ss[ ]a end achar nõ me podes rapariga sandia
quen quiser desõrrar santa maria Mal ss[ ]a end achar
quen quiser desõrrar santa maria
En hũa festa per com eu aprendi
de meãt agosto. & pois chegou y E quando as portas sarradas achou
gran gent e des[ ]i 15 per poucas que de sãna sãdeu tornou 50
começaron a tẽer sa uigia & logo iurou.
Mal ss[ ]a end achar. quen que a couces toda las britaria
quiser desõrrar sãta maria Mal ss[ ]a end achar
quen quiser desõrrar santa maria
O escudeiro que uus dixe chegou
& uiu hũa moça de que se pagou 20 E com era atreuudo & sãdeu 55
que forçar cuidou quis acabar aquelo que prometeu
mais ela per ren nõ llo cõsẽtia & o pe ergeu col. b
Mal ss[ ]a end achar & ena porta gran couce dar ya
quen quiser desõrrar santa maria Mal ss[ ]a end achar
quen quiser desõrrar santa maria 60
E trauãdo dela coidou a forçar 25
mais proug a deus. & nono pod acabar Mais auẽoll en; como uos eu direi
ca foill escapar britouxell a perna segũd apres ei
& fugĩd a eigreia se collia per prazer do rey
Mal ss[ ]a end achar fillo da uirgen a que desprazia
quen quiser desõrrar santa maria [fol. 107r] col. a Mal ss[ ]a end achar 65
quen quiser desõrrar santa maria
Aos braados a gẽte recudiu
& a minỹa. mercee lles pidiu E d[ ]al ll[ ]auẽo ainda mui peor
que daquel que uiu esmoreceu con coita & cõ door
a quisessen guardar de sa perfia & nostro sẽnor
Mal ss[ ]a end achar 35 sen tod aquesta fala lle tollia 70
quen quiser desõrrar santa maria Mal ss[ ]a end achar
quen quiser desõrrar santa maria
As gẽtes temẽdo de lles uĩir mal
forõ serrar as portas logo sen al En tal guysa que pois nũca disse rẽ
& chamando ual erg ay[ ]a santa maria. & des en
madre de deus ca mester nos seria 40 tolleit e sen sen 75
Mal ss[ ]a end achar uiueu gran tẽp e per portas pidia
quen quiser desõrrar santa maria Mal ss[ ]a end achar
quen quiser desõrrar santa maria

177
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 178

[CANTIGA N.º LXXXV] Afonso X

Esta .Lxxxva. e como sãta maria Daqueste lume que perdi


fazia ueer o crerigo cego en quan- & porende uẽno a[ ]ti
to dizia a ssa missa252 que mio cobres sequer ali
u a ta missa se dira 30
Santa maria poder a [fol. 107v] col. a Santa maria poder a
de dar lum a queno non a de dar lum a queno nõ a
Ca de dar lum a gran poder
a que o lum en ssi trager Entõ logo[ ]ss adormeceu
foi. que nos fez a deus ueer 5 & a uirgen ll[ ]apareçeu
que per al non uiramos ia que a os seus nõ fal-eçeu254 35
Santa maria poder a nũca ia. nen faleçera
de dar lum a queno nõ a Santa maria poder a
de dar lum a queno nõ a
Desta253 uirgen santa deu
pois lum a un crerigo seu 10 E dissell entõ logo cras
que perdera com aprix eu mãnaa. mia missa diras 40
que nõ uii[ ]a( )ca nen ala con deuoçon. & cobraras
Santa maria poder a teu lum e que te durara
de dar lum a queno nõ a Santa maria poder a [fol. 108r] col. a
de dar lum a queno nõ a
E tã toste se fez fillar 15
& aa igreia leuar col. b Ta que[ ]a missa dita for 45
da uirgẽ que nõ ouuo par ca assi quer nostro sẽnor
de bondade. nẽ auera que ch[ ]esto faz por meu amor
Santa maria poder a & ainda che mais fara
de dar lum a queno nõ a 20 Santa maria poder a
de dar lum a queno nõ a 50
E chorando de coraçõ
fazia atal oraçon O clerig enton s[ ]e( )spertou
en gẽollos cõ deuoçõ & log a missa começou
dizẽdo sẽnor que sera & seu lum ali o cobrou
Santa maria poder a 25 ca nõ mẽtiu nẽ mẽtira
de dar lum a queno nõ a Santa maria poder255 55
de dar lum a queno nõ a

252 Borraduras / Erasures: ll. 5, 43.


253 Marcado (riscado) para ser substituído (marxe esquerda) / Marked (lined out) for replacement (left
margin): Desta uirgen > aquesta uirgen.
254 Corrixido (mediante borradura) cun trazo horizontal para crear o espazo resultante / Corrected (by era-

sure) with horizontal stroke to bridge resulting space: falleçeu > fal-eceu.
255 Erro / Error: poder > poder a.

178
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 179

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXXV-LXXXVI]

A uirgẽ que e de bõ prez Cõpretas & madodĩnos 25


que lle seu lume cobrar fez bẽ ant[ ]a sa magestade
cada dia senpr hũa uez mais o demo que se paga
como uos dissemos aca 60 pouco de uirgĩidade
Santa maria poder a fez como uos eu ia dixe
de dar lum a queno nõ a que se foi con un abade 30
que a por amiga teue col. b
un mui gran tẽp en lis( )bõa
Esta .Lxxxvia. e como santa Atant e santa maria
maria seruiu pola mõia que de toda bondade bõa
sse fora do mõesteiro. & lli
criou o fillo que fezera ala Anbos assi esteuerõ 35
andando256 ta que ela foi prẽnada
entõ o crerig astroso
A tãt e santa maria col. b leixoa desanparada
de toda bondade bõa & ela tornousse logo
que mui d[ ]ãuidos s[ ]assãna uergõnosa & coitada 40
& mui de grado perdõa andãdo sẽpre de noite
Desto direi un miragre 5 como se fosse ladrõa
que quis mostrar en espãna Atãt e santa maria
a uirgen santa maria de toda bõdade bõa
piedosa & sen sanna
por hũa mõia que fora E foi ao mõesteiro 45
fillar uida d[ ]auol manna [fol. 108v] col. a ali onde se partira
fora de seu mõesteiro & falou ll[ ]a abadessa
con un preste de corõa que a nũca mẽos uira
Atant e santa maria bẽ des[ ]que do mõesteiro
de toda bondade bõa sen sa leçença saira 50
dizẽdo por deus mia filla
Esta dona mais amaua 15 logo aa terça sõa
doutra ren sãta maria Atãt e sãta maria
& porẽd en todo tenpo de toda bõdade bõa
senpre sas oras dizia
mui bẽ & cõprida mente E ela foi fazer logo 55
que en elas non falia 20 aquelo que lle mãdaua
de dizer prima & terça mais de que[ ]a nõ achauã
sesta uesperas & nõa mẽos. se marauillaua [fol. 109r] col. a
Atãt e santa maria & dest[ ]a santa maria
de toda bondade bõa

256 Borraduras / Erasures: ll. 28, 36, 55, 85, 108, 117, 122 (x 2).

179
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 180

[CANTIGA N.º LXXXVI] Afonso X

chorando loores daua 60 Quãd ela est ouue dito 95


dizendo bẽeita eras chegou a santa reỹa
dos pecadores padrõa & ena coita da dona
Atãt e santa maria pos logo sa meezĩa
de toda bondade bõa & a un angeo disse
tirall aquel fill agĩa 100
Estas loores & outras 65 do corp e criar llo mãda
a santa maria dando de pã. mais nõ de borõa
muitas de noit e de dia Atãt e santa maria
fuissell o tẽpo chegãdo de toda bondade bõa
que auia d[ ]auer fillo
& entõ se fui257 chorando 70 Fuiss entõ santa maria 105
pera a sa magestade & a mõia ficou sãa
& como quen se razõa & cuidou achar seu fillo
Atãt e santa maria mais en seu cuidar foi uãa
de toda bondade bõa ca o nõ uiu por gran tẽpo
senõ quand era ia cãa 110
Con sẽnor assi dizia 75 & por[ ]el foi mais coitada
chorãdo mui feramẽte que por seu fill e lẽoa [fol. 109v] col. a
mia sẽnor eu a[ ]ti uẽno Atãt e santa maria
como moller que se sente de toda bondade bõa
de grãd erro que a feito
mais sẽnor uẽnach a[ ]mẽte 80 Mais de pois asi[ ]ll auẽo 115
se che fiz algun seruiço que u uesperas dizendo
& guarda me mia pessõa estauan todas no coro
Atãt e santa maria & ben cantand e leendo
de toda bondade bõa. uirõ entrar y un moço
mui fremosĩo correndo 120
Que nõ caia en uergõna 85 col. b & cuidaron que fill era
sẽnor & alma me guarda d[ ]ifançon & d[ ]ifançõa
que a non leu[ ]o diabo Atãt e sãta maria
nẽ eno yferno arda de toda bõdade bõa
esto cõ medo cho peço
ca eu soõ mui couarda 90 E pois entrou eno coro 125
de por nulla rẽ rogar te en mui bõa uoz & crara
mais peço ch[ ]esto por dõa começou salue regina
Atãt e santa maria assi como lle mandara
de toda bondade bõa a uirgen santa maria

257 Marcado (con puntos) para corrección (non indicada) / Marked (underdotted) for correction (not indi-
cated): fui > foi?

180
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 181

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXXVI-LXXXVII]

que[ ]o gran tẽpo criara 130 Quen sãta maria quiser defẽder
que aos que ela ama nõ lle pod o demo niũ mal fazer
por ll[ ]errar nõ abaldõa
Atãt e santa maria E a o demo mais feo doutra rẽ
de toda bondade bõa. pĩtaua el senpre e o demo porẽ 10
lli disse. por que me tẽes en desdẽ
A mõia logo tan toste 135 ou por que me fazes tã mal parecer
cõnoceu que seu fill era Quẽ santa maria quiser defender
& el que era sa madre nõ lle pod o demo niũ mal fazer
e a marauilla fera
foi enton ela mui leda col. b A quãtos me ueẽ. & el diss entõ 15
pois ll[ ]el diss onde uẽera 140 esto que ch[ ]eu faço e cõ gran razõ
dizendo tornar me quero ca tu sẽpre mal fazes. & do bẽ nõ
& leixade m[ ]ir uarõa te queres. per nulla rẽ entrameter
Atãt e sãta maria Quen santa maria quiser defender
de toda bõdade bõa nõ lle pod o demo niũ mal fazer 20

Mantenẽt aqueste feito 145 Pois est ouue dit. o demo[ ]s[ ]assãnou
soube todo o conuento & o pĩtor. feramẽt ameaçou col. b
que eran y aiuntadas de[ ]o matar. & carreira lle buscou
de mõias. mui mais ca cẽto per que o fezesse mui cedo morrer
& loaron muit a uirgen Quẽ santa maria quiser defẽder 25
por aqueste cousimẽto 150 nõ lle pod o demo niun mal fazer
que fezera. cuios feitos
todo o mund apregõa Porẽd un dia o espreitou ali
A tãt e sãta maria u estaua pĩtando com aprendi
de toda bõdade bõa a omagẽ da uirgẽ segund oy
& pũnaua de[ ]a mui bẽ cõpõer 30
Quen sãta maria quiser defẽder
Esta .Lxxxviia. e como santa ma- nõ lle pod o demo niun mal fazer
ria guarece o pintor que o de-
mo quisera matar; por que o Por que parecesse mui fremos assaz
pintaua feo258 mais ẽtõ o dem en[ ]que todo mal iaz
trouxe tã gran uẽto come quando faz 35
Quẽ santa maria quiser defẽder mui grandes toruões. e que quer chouer
non lle pod o demo niun mal fazer Quen sãta maria quiser defẽder
E dest un miragre uos quero cõtar [fol. 110r] col. a nõ lle pod o demo niũ mal fazer
de como sãta maria quis guardar
un seu pĩtor que pũnaua de pĩtar 5 Pois aquel uẽto na igreia ẽtrou
ela mui fremos a todo seu poder en quanto o pĩtor estaua deitou 40

258 Borraduras / Erasures: ll. 4, 33, 34, 35 (x 2), 36, 39, 41, 42, 48.

181
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 182

[CANTIGA N.º LXXXVII-LXXXVIII] Afonso X

en terra. mais el log a uirgẽ chamou A creer deuemos que todo pecado
madre de deus. que o uẽess acorrer deus pola sa madr auera perdõado
Quen santa maria quiser defeder259
nõ lle pod o demo niũ mal fazer Porẽ direi com un clerig aldeão
de mui santa uida. & mui bõ crischão261 10
E ela logo tã toste[ ]ll acorreu 45 ou[ ]un seu feegres soberu[ ]e loução
& fez lle que eno pĩzel se sofreu que nũca queria fazer seu mãdado
cõ que pĩtaua. & porẽ nõ caeu A creer deuemos que todo pecado
nẽ lle pod o dem en rẽ ẽpeeçer deus pola sa madr auera perdõado.
Quẽ sãta maria quiser defender [fol. 110v] col. a
nõ lle pod o demo niũ mal fazer 50 E o ome bõo sẽpre lle rogaua 15
que se corregesse. & o castigaua
E a o gran sõ que a madeira fez mais aquel uilão porẽ rẽ nõ daua
uẽerõ as gẽtes logo dessa uez assi o tragia o dem enganado
& uirõ o demo mais negro ca pez A creer deuemos que todo pecado
fugir da igreia. u[ ]ss ya perder deus pola sa madr auera perdõado 20
Quẽ santa maria quiser defender 55
nõ lle pod o demo niũ mal fazer Pois que o preste uiu que mõestamẽto
nõ lle ualia rẽ hũa uez nẽ cẽto
E ar uirõ com estaua o pĩtor escomũgou o ẽtõ por escarmento
colgado do pĩzel. & poren loor coidãdo que fosse per y castigado
derõ aa madre de nostro sẽnor A creer deuemos que todo pecado [fol. 111r] col. a
que a os seus quer na grã coita ualer 60 deus pola sa madr auera perdõado
Quẽ sãta maria quiser defẽder
nõ lle pod o demo niũ mal fazer Mais el por aquesto nõ deu nimigalla
nẽ preçou sa escomoyõ hũa palla
en tãto o preste morreu. & sẽ falla
Esta .Lxxxviiia. e como santa maria ficou o uilão del escomũgado 30
fez soltar o ome que andara gran A creer deuemos que todo pecado
tenpo escomugado260 deus pola sa madr auera perdõado

A creer deuemos que todo pecado E durou depois muit en esta maldade
deus pola sa madr auera perdõado ata que caeu en grãd enfermidade
Porẽd un miragre uos direi mui grande que lle fez canbiar aquela uoõtade 35
que santa maria fez. & ela mande col. b & do que fezera. sĩtiu se culpado
que mostralo possa per mi e nõ ande 5 A creer deuemos que todo pecado
demãdand a outre que m[ ]ẽ de recado deus pola sa madr auera perdõado
259 Erro / Error: defeder > defẽder.
260 Borraduras / Erasures: ll. 4, 5, 25, 52, 53, 54, 56, 59, 60, 63, 69, 70, 71, 72, 75, 76, 78, 96, 102, 161,
163, 172, 173, 174, 177, 180, 204, 237, 252, 269, 280, 285, 291, 293, 294.
261 Corrixido (mediante abreviatura sobre a liña) / Corrected (by superscript abbreviation): cschão >

crischão.

182
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 183

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXXVIII]

E quis comũgar. & fillar pẽedẽça buscãdo ermidas e santos lugares


mais nõ lla quiserõ dar pola setẽça262 40 u achasse tal om[ ]e tãt ouu ãdado
en que el iazia por sa descreença A creer deuemos que todo pecado
mais mãdarõ lle que foss a seu prelado deus pola sa madr auera perdõado
A creer deuemos que todo pecado
deus pola sa madr auera perdõado Que achou un õe mui de santa uida 75
na mõtaña negra en hũa ermida
E logo que podo. foi a el correndo 45 & pois sa fazẽda toda ouu oyda
& seu mal lle disse chorãd e gemẽdo ouue do catiuo gran doo ficado
& ele lle disse per quant eu entendo A creer deuemos que todo pecado [fol. 111v] col. a
uaite ao papa ca muit as errado deus pola sa madr auera perdõado 80
A creer deuemos que todo pecado
deus pola sa madr auera perdõado 50 E dissell amigo se me tu creueres
& desta ta coita bon cõssello queres
El quand est oyu. ouu alegria fera uai aleixandria & se[ ]o fezeres
& foi log a roma u o papa era col. b dar cha y cõssello un fol trosquiado
& dissoll aquelo sobre que uẽera A creer deuemos que todo pecado 85
el mãdou o liurar a un seu priuado deus pola sa madr auera perdõado
A creer deuemos que todo pecado 55
deus pola sa madr auera p263 Quãd aquest oyu aquel265 ome catiuo
quiser entõ seer mais morto ca uiuo
Que lle disse se liure seer queria & semellou lle cõssello muit esquiuo
que lle dess algo se nõ nono seria & teuess entõ ia por desasperado 90
el dar. nõ llo podo ca[ ]o nõ tragia A creer deuemos que todo pecado
& porẽ foisse mui trist e mui coitado 60 deus pola sa madr auera perdõado
A creer deuemos que todo pecado
deus pola sa madr auera perdõado E diss aquesto semella me trebello
que poi lo papa nẽ todo seu cõcello
E pẽsso que sẽpr assi ia mais ãdasse ẽ[ ]este feito nõ me derõ conssello 95
ata que algũ bõ crischão264 achasse como mio dara o que e fol prouado
que lle nõ pidiss e que o cõssellasse 65 A creer deuemos que todo pecado
como saisse daquel mao estado deus pola sa madr auera perdõado
A creer deuemos que todo pecado
deus pola sa madr auera perdõado E o ermitã lle diss entõ sandece
nõ a en aquel se[ ]nõ quãto pareçe 100
A tã muit ãdou per terras e per mares aas gentes. & tod aquest el padeçe
sofrẽdo traballos muitos e pesares 70 por lle seer de deus pois galardõado

262 Erro / Error: setẽça > sẽtẽça.


263 Erro: borrado, sen corrección / Error: erased, no correction.
264 Corrixido (por man máis tardía) / Corrected (later hand): crischao > chrischão.
265 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): aquell > aquel.

183
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 184

[CANTIGA N.º LXXXVIII] Afonso X

A creer deuemos que todo pecado Pero se aquest e fol pela uẽtura 135
deus pola sa madr auera perdõado aguardalo ei. teena267 noit escura
ca se el nõ e ben louco de natura
E o ome disse. pero eu fezesse 105 algur ira long albergar apartado
esto. nõ cuido que mio ele creuesse col. b A creer deuemos que todo pecado
se[ ]ll ant algũa uossa carta nõ desse deus pola sa madr auera perdõado 140
per que fosse del creud e ascoitado
A creer deuemos que todo pecado Dizẽd aquesto fuiss a noite chegãdo
deus pola sa madr auera perdõado 110 e o sãdeu fuisse da268 gẽt[ ]es( )furtãdo
& el depos el. sẽpre o aguardãdo
E o ermitã. deu lle sa carta logo ata que o uiu mui lõge do poblado
que lle leuasse. & dissell eu te rogo A creer deuemos que todo pecado 145
que lla leues. & se en este meogo deus pola sa madr auera perdõado
morreres. morreras de deus perdõado
A creer deuemos que todo pecado 115 U entraua en ṽa igreia uedra
deus pola sa madr auera perdõado mui bẽ feita tod a boueda de pedra
pero cõ uellece. ia cuberta d[ ]edra
Fuiss o om[ ]e pũnou de chegar mui çedo que fora d[ ]ãtigo lugar muit õrrado 150
a alexãdria que come toledo A creer deuemos que todo pecado
e grand ou mayor. mais ya cõ gran medo deus pola sa madr auera perdõado
de nõ auer ali. seu preit266 en çimado 120
A creer deuemos que todo pecado Pois aquel fol na igreia fui metudo
deus pola sa madr auera perdõado nõ uos semellaria fol. mais sisudo
ca se deitou log ãt o altar tẽdudo 155
E morou ena uila bẽ quĩze dias chorãdo muito com auia usado
buscãd o fol per carreiras e per uias A creer deuemos que todo pecado
& poi lo nõ achou. disso a messias 125 deus pola sa madr auera perdoado
poss eu auer. ante que aquest achado
A creer deuemos que todo pecado E des[ ]i ergeuss e como quen[ ]ss aparta
deus pola sa madr auera perdõado tomou dũ pã d[ ]orio quant e ṽa quarta col. b
polo comer. mais o ome deull[ ]a carta
Esto dizẽdo uiu uĩir muita gẽte ãte que huuiasse comer nẽ bocado
escarnecẽd un ome mui feramente 130 A creer deuemos que todo pecado
mui magr[ ]e roto. & de fol cõtenẽte deus pola sa madr auera perdõado
& diss aquest e. o que tãt ei buscado
A creer deuemos que todo pecado [fol. 112r] col. a E pois que a carta ouue bẽ leuda 165
deus pola sa madr auera perdõado & ouu[ ]a razõ dela. bẽ entenduda

266 Corrixido / Corrected: pleit > preit.


267 Erro / Error: teena > tẽena.
268 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): das > da.

184
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 185

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXXVIII]

disso lle chorãd eu uos farei aiuda Respos a uirgẽ cõ parauoas doces
& seed esta noit aqui albergado uai ora mui quedo. & nõ[ ]t aluoroces
A creer deuemos que todo pecado & o que t[ ]e( )scomũgou se[ ]o cõnoces
deus pola sa madr auera perdõado 170 chamao ante mi. & seras soltado
A creer deuemos que todo pecado 205
E dormid agora pois cãssad ãdades deus pola sa madr auera perdõado
mas pois que for noite nada nõ dormiades
nẽ uos espãtedes por rẽ que ueiades Leuãtouss o ome. & cõ el o louco
mais iazed en este lugar mui calado & catou os todos. mais tardou mui pouco
A creer deueuemos269 que todo pecado 175 que achou o preste que nõ era rouco
deus pola sa madr auera perdõado de cãtar. pero muit auia cãtado 210
A creer deuemos que todo pecado
E fez lle sa cama bẽ entre dous cãtos deus pola sa madr auera perdõado
& a mea noite aqueuolos santos
cõ santa maria. & chegarõ tãtos Des[ ]i ant a uirgẽ; todos tres uẽerõ
que todo o lugar foi alumẽado 180 & de como fora o feito disseron col. b
A creer deuemos que todo pecado & ela disse. pois que llo dit ouuerõ 215
deus pola sa madr auera perdõado soltadeo preste. pois sodes uĩgado
A creer deuemos que todo pecado
Os angeos; sãta maria fillarõ deus pola sa madr auera perdõado
& ena cima do altar la sentaron
& os madodỹos. todos bẽ cãtarõ 185 Fuiss entõ a uirgẽ pois esto foi feito
& o fol cãtaua con eles de grado & o fol a o outro moueu tal preito 220
A creer deuemos que todo pecado [fol. 112v] col. a que se foss e teuess end el por mal treito
deus pola sa madr auera perdõado & disse. sol de[ ]m yr nõ sera pẽssado
A creer deuemos que todo pecado
E pois que os ouuerõ todos bẽ ditos deus pola sa madr auera perdõado
de coraçõ. ca nõ per outros escritos 190
o fol chamou o outr; en gẽollos fitos Nẽ que uos eu leixe assi deus mi[ ]aiude 225
uẽo ãt uirgẽ. muit en uergõnado ca pois que mi[ ]a uirgẽ mostrou tal uirtude
A creer deuemos que todo pecado por uos. que mia alma cobrou ia saude
deus pola sa madr auera perdõado & o bẽ de deus. de que era deitado
A creer deuemos que todo pecado
E diss o fol sẽnor sãta piedosa 195 deus pola sa madr auera perdõado 230
est om en setẽça270 iaz mui perigoosa
mais tu que es mui misericordiosa O fol diss entõ. pois que ficar queredes
solta ll[ ]este laço. en que iaz liado toda mia fazẽda ora saberedes
A creer deuemos que todo pecado nõ soõ louco. nẽ uos nono cuidedes
deus pola sa madr auera perdõado 200 pero ando nuu. & mui mal parado

269 Erro / Error: deueuemos > deuemos.


270 Erro / Error: setẽça > sẽtẽça.

185
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 186

[CANTIGA N.º LXXXVIII] Afonso X

A creer deuemos que todo pecado 235 Ainda uos direi mais de mia fazẽda
deus pola sa madr auera perdõado d[ ]oi[ ]a quĩze dias serei sẽ cõtẽda col. b
no paraiso. e dou uos por comẽda
Ca esta terra foi de meu poderio que ata entõ. sol nõ seia falado 270
& meu linagẽ a mãteu[ ]a gran brio A creer deuemos que todo pecado
& morrerõ todos. & o sẽnorio deus pola sa madr auera perdõado
me ficou end a[ ]mi. & fui rey alçado 240
A creer deuemos que todo pecado [fol. 113r] col. a Assi esteuerõ que nõ se partirõ
deus pola sa madr auera perdõado anbos de[ ]ssũu. & cada noite uirõ
a santa maria. & pois se cõprirõ 275
E macar uos paresc ora tã astroso estes quinze dias. o fol foi passado
muito fui loução apost e fremoso A creer deuemos que todo pecado
ardid e grãado riq[ ]e poderoso 245 deus pola sa madr auera perdõado
& de bõas mãnas & bẽ costumado
A creer deuemos que todo pecado E santa maria a que el seruira
deus pola sa madr auera perdõado por que sse do bẽ deste mũdo parcira271 280
leuou del a alma ca des que[ ]a uira
E seẽd assi sẽnor de muitas gẽtes ena seruir fora todo seu cuidado
ui morrer meu padr[ ]e todos meus parẽtes A creer deuemos que todo pecado
& en mia fazẽda entõ parei mẽtes deus pola sa madr auera perdõado
& daqueste mũdo fui log enfadado
A creer deuemos que todo pecado E pois que foi morto; quis deus que soubessẽ
deus pola sa madr auera perdõado sa mort os da uila. & logo uẽessẽ
sobr[ ]el fazer doo. e[ ]ll onrra fezessẽ
Entõ cuidei logo; como me partisse 255 com a seu sẽnor natural & amado
daquesta terra que niun nõ me uisse A creer deuemos que todo pecado
& que como fol entr[ ]as gẽtes guarisse deus pola sa madr auera perdõado 290
per que fosse do mũdo mais despreçado
A creer deuemos que todo pecado Que os auia mui gran tẽp ẽganados
deus pola sa madr auera perdõado 260 & que[ ]o perderã polos seus pecados
mais deus por[ ]el logo miragres mostrados
E por razõ tiue que en esta terra ouue. por que fosse pois santo chamado
dos meus que sofresse desõrra & guerra A creer deuemos que todo pecado [fol. 113v] col. a
por amor de deus que aos seus nõ erra deus pola sa madr auera perdõado
& polos saluar quis seer marteirado
A creer deuemos que todo pecado 265 E gran doo fez por[ ]el seu cõpãneiro
deus pola sa madr auera perdõado & quant el uiueu foi sẽpr ali sẽlleiro
guardãd o sepulcro; mais deus uerdadeiro
leuoo cõssigu[ ]e el seia loado. Amẽ 300

271 Erro (parcialmente escrito por riba?) / Error (partially overwritten?): parcira > partira.

186
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 187

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º LXXXVIII-LXXXIX]

A creer deuemos que todo pecado bẽ pod as cousas feas. fremosas tornar 25
deus pola sa madr auera perdõado a que pod os pecados das almas lauar

E fillou na outra mão com aprendi


Esta .Lxxxviiiia. e como sãta maria vĩo. con que fezessen sacrifiç ali
fez branca a casula que tingira o & indo na carreira auẽoll274 assi
vĩo uermello272 que ouu[ ]en hũa pedra a entrepeçar 30
bẽ pod as cousas feas fremosas tornar [fol. 114r] col. a
Bẽ pod as cousas feas; fremosas a que pod os pecados das almas lauar
tornar. a que pod os pecados das almas lauar
E dest un miragre fremoso uos direi E auẽoll assi que quand entrepeçou
que auẽo na clusa com escrit achei que do uỹo sobre la casu( )la275[ ]ntornou
que fez santa maria. & creo & sei 5 que era mui uermello. & tal la parou 35
que mostrou outros muitos en aquel lugar col. b como se sãgue fresco. fosẽ y deitar
bẽ pod as cousas feas fremosas tornar bẽ pod as cousas feas fremosas tornar
a que pod os pecados das almas lauar a que pod os pecados das almas lauar

De mõges gran cõuẽto erã y entõ E aquel vĩ[ ]era. de uermella coor
que seruiã a uirgẽ mui de coraçõ 10 & espessa tã muito; que niun tĩtor276 40
un tesoureir y era aquela sazon uermello nõ poderia fazer mellor
que santa maria. sabia muit amar e u caya nono podian tirar
bẽ pod as cousas feas. fremosas tornar bẽ pod as cousas feas fremosas tornar
a que pod os pecados das almas laurar a que pod os pecados das almas lauar

E quando algũa cousa ll ia falir 15 Quãdo uiu o mõg esto; pesoulle tãt en 45
log a santa maria o ya pidir que per poucas ouuera de perde[ ]lo sen
& ela llo daua. porẽd ena seruir & diss entõ. ai madre do que nos mãten
era todo seu sis[ ]e todo seu coidar uirgẽ santa maria. & uen mi[ ]aiudar
bẽ pod as cousas feas fremosas tornar ben pod as cousas feas fremosas tornar
a que pod os pecados das almas lauar 20 a que pod os pecados das almas lauar 50

Onde[ ]ll auẽo que na festa de natal E nõ me leixes en tal uergõna caer
que diziã os mõges missa matinal com esta ca ia nũca en quant eu uiuer
fillou ṽa casu( )la273 de brãco cẽdal nõ ousarei ant o abad aparecer
pola yr põer enton sobelo altar nẽ u for o cõuẽto; ousarei entrar

272 Borraduras / Erasures: ll. 33, 58 (x 2), 59, 60, 61, 62, 67, 68.
273 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): casulla > casula.
274 Corrixido (por man máis tardía) / Corrected (later hand): aueoll > auẽoll.
275 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): casulla > casula.
276 Corrixido / Corrected: pĩtor > tĩtor.

187
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 188

[CANTIGA N.º LXXXIX-XC-XCI] Afonso X

bẽ pod as cousas feas fremosas tornar 55 & fas nos que seiamos seus
a que pod os pecados das almas lauar & que perçamos del pauor
De graça chẽa e d[ ]amor
Esto dizẽd e chorãdo muito dos seus de deus. acorre nos sẽnor
ollos. acorreulle log a madre de deus col. b
& fez tal uirtude per que muitos romeus Ontr[ ]as outras molleres tu 15
uẽeron de mui lõg a casul[ ]a]( )orar 60 es bẽeita por que iesu
bẽ pod as cousas feas fremosas tor277 cristo parist e porend u
a que pod os pecados das almas lau278 nos for mester razõador282
De graça chẽa e d[ ]amor
Ca u uermella era. tã brãca a fez de deus. acorre nos sẽnor 20
que o nõ fora tanto da primeira uez
porẽ santa maria. sẽnor de gran prez 65 Sei por nos pois que bẽeit e
loarõ quãtos oyron desto falar o fruito de ti ala[ ]fe
bẽ pod as cousas feas fremosas tor279 & pois tu sees u el se
a que pod os pecados das almas lau280 roga por nos u mester for
De graça chẽa e d[ ]amor 25
de deus. acorre nos sẽnor
Esta .Lxxxxa. e de loor de santa
maria. de como a saudou o an- Pũna sẽnor de nos saluar
geo281 pois deus por ti quer perdõar col. b
mil uegadas se mill errar
De graça chẽa e d[ ]amor eno dia o pecador 30
de deus. acorre nos sẽnor De graça chẽa e d[ ]amor
Santa maria se te praz de deus. acorre nos sẽnor
pois nosso ben tod en ti iaz
& que teu fillo senpre faz [fol. 114v] col. a
por ti o de que as sabor Esta .Lxxxxia. e como santa maria
De graça chẽa e d[ ]amor mostrou aa mõia como di-
de deus acorre nos sẽnor ssesse breuemẽt aue maria283

E pois que cõtigo e deus Se muito nõ amamos


acorr[ ]a[ ]nos que somos teus 10 gran sandece fazemos

277 Erro (?) borrado; sen corrección / Error (?) erased; no correction.
278 Erro (?) borrado; sen corrección / Error (?) erased; no correction.
279 Erro (?) borrado; sen corrección / Error (?) erased; no correction.
280 Erro (?) borrado; sen corrección / Error (?) erased; no correction.
281 Borradura / Erasure: l. 11.
282 Marcado (con puntos) para substituír (marxe esquerda) / Marked (underdotted) for replacement (left

margin): for mester razõador > for mester aiudador.


283 Borraduras / Erasures: ll. 21, 50, 51, 56, 58, 60, 70, 88, 96, 116, 122.

188
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 189

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XCI]

a sẽnor que nos mostra com agora diremos


de como a loemos Se muito nõ amamos
E porẽd un miragre 5 gran sandeçe fazemos
uos quero dizer ora
que fez santa maria [fol. 115r] col. a Dentro no dormidoyro 45
a que nunca demora en seu leit u iazia
a buscar nos carreiras por dormir. mui cãssada
que non fiquemos fora 10 & pero non durmia
do reyno de seu fillo enton a[ ]uirgẽ santa [fol. 115v] col. a
mais per que y entremos ali ll[ ]a( )pareçia 50
Se muito nõ amamos madre de iesu cristo
gran sandeçe fazemos aquel en que creemos
Se muito nõ amamos
E direi dũa mõia 15 gran sandeçe fazemos
que en un mõesteiro
ouue de santa uida Quãdo a uiu a mõia 55
& fillaua lazeiro espantousse ia quanto
en loar muit a uirgẽ mais a uirgen lli disse
ca un gran liur[ ]enteiro 20 sol nõ prendas espanto
rezaua cada dia ca eu soon aquela
como nos aprendemos col. b que as chamada tanto 60
Se muito non amamos & sei ora mui leda
gran sandece fazemos & un pouco falemos
Se muito nõ amamos
De grandes orações 25 gran sandeçe fazemos
senpre noites & dias
& sen esto rezaua Respos entõ a mõia 65
bẽ mil aue marias uirgen santa reỹa
por que ueer podesse como ueer quisestes
a madre de messias 30 hũa mõia mesquỹa
que os iudeus atẽden esto mais ca mesura
& que nos ia auemos foi. & porend agĩa 70
Se muito nõ amamos leuade nos cõ uosco
gran sandece fazemos que sẽ uos nõ fiquemos
Se muito nõ amamos
Tod aquesto dizia 35 gran sandeçe fazemos
chorando. & gemendo
& suspiraua muito Disse santa maria 75
mais rezaua corrẽdo esto farei de grado col. b
aquestas orações ca ia teu lugar tẽes
& porẽ com aprendo 40 no ceo apartado
uiu a santa maria mais mẽtre fores uiua

189
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 190

[CANTIGA N.º XCI-XCII] Afonso X

un rezar ordĩado 80 Se muito nõ amamos


che mostrarei que faças gran sandeçe fazemos
ca ia que en sabemos
Se muito nõ amamos Pois dit ouu[ ]esto fuisse 115
gran sandeçei284 fazemos a uirgen groriosa
& des[ ]enton a mõia
Se tu queres que seia 85 senpre muit omildosa
de teu rezar pagada mente286 assi dizia
u dizes la saude como[ ]ll a piedosa 120
que me foi enuiada mostrara que dissesse
pelo angeo santo. daquesto nõ dultemos
dia assessegada 90 Se muito nõ amamos
mẽte. & nõ te coites gran sandece fazemos
ca certo che dizemos
Se muito nõ amamos Ca sẽpr aue maria 125
gran sandeçe fazemos mui bẽ & passo disse
& quãdo deste mũdo
Que quand ouço u fala 95 quis deus que se partisse
como deus foi comigo fez leuar a sa alma
tã gran prazer ei ende a o ceo. u uisse col. b
amiga. que che digo a sa bẽeita madre
que enton me semella a que loores demos
que deus padr e amigo 100 Se muito nõ amamos
& fill en nosso corpo gran sandeçe fazemos
outra uez bẽ tẽemos
Se muito nõ amamos [fol. 116r] col. a
gran sandeçe fazemos Esta .Lxxxxiia. e como santa
maria. fez queimar a lãa a
E porẽ te rogamos 105 os mercadores que ofererã
que filles tal maneira algo a sua omagen. & llo
de rezares mui passo tomaran de pois287
amigo cõpãneira285
& duas partes leixa O que a santa maria
& di ben a terceira 110 der algo ou prometer
de quant ante dizias dereit e que[ ]ss en mal ache
& mais t[ ]ẽd amaremos se llo pois quiser toller

284 Erro / Error: sandeçei > sandeçe.


285 Corrixido / Corrected: copãneira > cõpãneira.
286 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña), sinalado na marxe esquerda / Corrected (by super-

script letter), prompt in left margin: ment > mente.


287 Borraduras: epígrafe / Erasures: epigraph; ll. 78, 95, 100, 183, 210, 226.

190
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 191

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XCII]

Ca muit e ome sẽ siso 5 feita d[ ]ouro. ca non d[ ]al 40


quẽ lle de dar algu[ ]e greu [fol. 116v] col. a estas nõ tãgeu o fogo
ca o bẽ que nos auemos mais lo al fui tod arder
deus por ela nolo deu O que a sãta maria
& por esto nõ lle damos der algo ou prometer
ren do nosso mais do seu 10
onde quen llo toller cuida Os clerigos quando uirõ 45
gran soberuia uai fazer que a igreia queimar [fol. 117r] col. a
O que a sãta maria se fora. como uos digo
der algo ou prometer ouueron se d[ ]acordar
que se fossẽ pelo mũdo
Desta razõ un miragre 15 conas reliquias gãar 50
direi fremoso que fez per que sa igreia feita
a uirgen sãta maria podess agĩa seer
que e sẽnor de gran prez O que a santa maria
por hũas sas reliquias288 col. b der algo ou prometer
que leuaron hũa uez 20
ũus clerigos a frança Maestre bernald auia 55
de que uos quero dizer nom un que er[ ]en dayan
O que a santa maria da igreia. ome bõo
der algo ou prometer mãss e de mui bõ talã
que por auer paraiso
Estes foron da cidade 25 senpre sofria afan 60
que e chamada leon este foi conas reliquias
do rodão u auia polas fazer cõnocer
mui grand igreia entõ O que a santa maria
que ardeu tã feramẽte der algo ou prometer
que se fez toda caruõ 30
mais nõ tãgeu nas reliquas E andou primeiro frãça 65
esto deuedes creer segundo com aprendi
O que a sãta maria u fez deus muitos miragres
der algo ou prometer por elas & fui assi
que depois a ingraterra
Ca auia y do leite 35 ar passou. & com oy 70
da uirgen espirital polas leuar mais en saluo
outro si dos seus cabelos fuyas na naue meter
enuoltos en un cẽdal O que a santa maria col. b
tod aquest en ṽa arca der algo ou prometer

288 Marcada para substituír (extremo da marxe superior) / Marked for replacement (extreme upper mar-
gin): sas reliquias > suas relicas.

191
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 192

[CANTIGA N.º XCII] Afonso X

Dũ mercador que auia 75 O que a santa maria


per nome colistanus der algo ou prometer
que os leuass a bretãna
a que pobrou rey britus Todos entõ mui de grado 115
& entrou y tãta gente oferian y mui ben
que nõ cabian y chus 80 os ũus dauan y panos
de mui ricos mercadores os outros our ou argẽ
que leuauã grand auer dizendo sẽnor tod esto
O que a santa maria filla. que nõ leixes ren 120
der algo ou prometer sol que nos guardes os corpos
de mort e de mal prender
E u ia pelo mar yan 85 O que a santa maria
todos a mui gran sabor der algo ou prometer
ouuerõ tã gran bonaça
que nõ podiã mayor En tod est as seis galeas 125
& estãdo en aquesto non quedauan de uĩir
ar ouuerõ gran pauor 90 cada ũa de sa parte col. b
ca uirõ ben seis galeas por ena naue ferir
leixarss a eles correr & o que tĩi[ ]a arca
O que a santa maria das reliquias sen mentir 130
der algo ou prometer alçou a contra o ceo
pois fuya alte põer
De cossarios que faziã 95 O que a santa maria
en aquel mar. mal assaz der algo ou prometer
mas pois o sẽnor da naue
os uiu. disse nõ me praz O almiral das galeas 135
cõ estes que aqui uẽen uĩia muit ant os seus
mais paremonos en az [fol. 117v] col. a & o que tĩia a arca
& põnamos as reliquias da uirgen madre de deus
alt u as possan ueer lles diss a mui grandes uozes
O que a santa maria falssos maos & encreus 140
der algo ou prometer de santa maria somos
a de que deus quis nacer
Logo que esto fui dito 105 O que a santa maria
maestre bernalt sacou der algo ou prometer
a arca conas reliquias
& tãto que as mostrou E porẽ mal nõ nos faças 145
dos mercadores que yan se non logo morreras
ena nau un nõ ficou 110 & cõ quãtos tigo trages
que tã toste non uẽessen ao yferno yras
mui grãd algu[ ]y oferer & de quãt acabar coidas
ren en non acabaras 150

192
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 193

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XCII]

ca a nau[ ]estas reliquias O que a santa maria


queren de ti defender der algo ou prometer 185
O que a santa maria
O que a santa maria [fol. 118r] col. a E logo aas reliquias
der algo o prometer 155 corrẽdo mui gran tropel
uẽo desses mercadores
Quãt o crerigo dizia & cada un seu fardel
o almiral teu[ ]en uil fillou. & quãt al[ ]y dera 190
& fez tirar das galeas & non cataron o bel
saetas mui mais de mil miragre marauilloso
por matarẽ os da naue 160 per que os fez guarecer
mais289 un uento nõ sotil O que a sãta maria
se leuantou muit agĩa der algo ou prometer 195
que as galeas uoluer
O que a santa maria A uirgẽ santa maria
der algo ou prometer 165 madre do muit alto rey
que matou seus ẽemigos
Fez que a do almirallo como uos eu ia dit ei
de fond a cima fendeu & maestre bernal disse 200
& britou logo o maste un pleito uosco farei
& sobr[ ]el enton caeu dar uos ei a meadade
& deu lle tã gran ferida 170 & leixad o al iazer
que os ollos lle uerteu O que a santa maria
logo fora da cabeça der algo ou prometer 205
& fez lo no mar caer
O que a santa maria Todos respõderõ logo
der algo ou prometer 175 preit outr y non auera
que o todo nõ tomemos [fol. 118v] col. a
E fez as outras galeas mais tornaremos daca
aquele uento de sur daquelo que gaañarmos 210
alõgar entõ tã muito cada ũu y dara
que as non uirõ nen llur o que uir que e291 guysado
e apareçeu lles doura 180 como o poder sofrer
que pobrou bõ rey artur col. b O que a santa maria
& enton cuidaron290 todos der algo ou prometer 215
o seu en. saluo tẽer

289 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): mai > mais.
290 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): cudaron >
cuidaron.
291 Corrixido (mediante inserción entre liñas) / Corrected (by interlinear insertion): que guysado > que e

guysado.

193
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 194

[CANTIGA N.º XCII-XCIII] Afonso X

Os mais desses mercadores & ideo receber


de frandes & de paris O que a santa maria
erã. e pois[ ]s apartaron der algo ou prometer 255
cada ũu deles quis
cõprar de seu auer lãa 220 Disso maestre bernaldo
cuidãdo seer ben fis esto mui gran dereit e
que en saluo a sa terra de uos nẽbrar das reliquias
a poderia trager da uirgen que con deus se
O que a santa maria a que fezestes gran torto 260
der algo ou prometer 225 guardãdo mal uossa fe
& nõ quis en mais do terço [fol. 119r] col. a
E poi[ ]ll ouuerõ cõprada que fezo logo coller
un dia ante da luz O que a santa maria
mouerõ do porto doura der algo ou prometer 265
mais o que morreu na cruz
querendo uĩgar sa madre 230
fez com aquel que aduz Esta .Lxxxxiiia. e como sãta
gran poder de meter medo maria fez estar a o mõie tre-
que[ ]ll aian de correger zẽtos anos ao cãto da passarỹa
O que a santa maria por que lli pidia que lli mos-
der algo ou prometer 235 col. b trasse qual era o ben que auian
os que eran en parayso292
O gran torto que fezerã
a sa madr enperadriz Quena uirgen ben
a que e sẽnor do mũdo seruira. a paraiso yra
& poren par san fiiz E daquest un gran miragre
feriu corisco na naue 240 uos quer eu ora contar
& com o escrito diz que fezo santa maria 5
queimou tod aquela lãa por un monge que rogar col. b
& non quis[ ]o al tãger ll[ ]ia sẽpre que lle mostrasse
O que a santa maria qual ben en parais a
der algo ou prometer 245 Quena uirgẽ bẽ seruira
a parayso yra 10
Quãd este miragre uirõ
tornarõ mui uolũter E que o uiss en sa uida
u leixaran as reliquias ante que fosse morrer
& disserõ pois deus quer & porend a groriosa
que a sa madre do nosso 250 uedes que lle foi fazer
demos. quis do que teuer fez lo entrar en ṽa orta 15
dara y de bõa mẽte en que muitas uezes ia

292 Borradura / Erasure: l. 64.

194
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 195

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XCIII]

Quena uirgẽ bẽ seruira Mõg algũa uez no ano


a pariso yra quando sal a o uergeu
des[ ]i foiss a passarỹa
Entrara; mais aquel dia de que fui a[ ]el mui greu col. b
fez que ṽa font achou 20 & disse oi mais yr me quero 55
mui crara & mui fremosa ca oi mais comer querra
& cab[ ]ela s[ ]assentou Quena uirgẽ bẽ seruira
& pois lauou mui bẽ sas mãos a parayso yra
diss ai uirgen que sera
Quena uirgen bẽ seruira 25 O cõuẽt e foisse logo
a parayso yra & achou un gran portal 60
que nũca uira. & disse
Se uerei do parayso [fol. 119v] col. a ai santa maria ual
o que ch[ ]eu muito pidi nõ est est o meu mõesteiro
algũ pouco de seu uiço pois294 de mi que se fara
ante que saya daqui 30 Quena uirgẽ bẽ seruira 65
& que sabia do que bẽ obra a parayso yra
que galardon auera
Quena uirgẽ bẽ seruira Des[ ]i entrou na ygreia
a parayso yra & ouueron gran pauor
os mõges quãdo o uirõ
Tan toste que acabada 35 & demandoull o prior 70
ouu[ ]o mong a oraçon dizẽd amigo uos quen sodes
oyu hũa passarỹa ou que buscades aca
cãtar log en tã bon sõ Quena uirgẽ bẽ seruira
que[ ]s escaeceu293 seendo a parayso yra
& catando senpr ala 40
Quena uirgẽ bẽ seruira Diss el busco meu abade 75
a parayso yra que agor aqui leixei
& o prior & os frades
Atã gran sabor auia de que mi[ ]agora quitei
daquel cãt e daquel lais quando fui a aquela orta
que grãdes treçẽtos anos 45 v seen quen mio dira 80
esteuo assi ou mais Quena uirgẽ bẽ seruira [fol. 120r] col. a
coidãdo que nõ esteuera a parayso yra
se non pouco com esta
Quena uirgẽ bẽ seruira Quãd est oyu o abade
a parayso yra 50 teueo por de mal sen

293 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): escaceu >
escaeceu.
294 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): e pois > pois.

195
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 196

[CANTIGA N.º XCIII-XCIV] Afonso X

& outro si o conuento 85 desdẽnou assi. ante todos


mais des que souberõ bẽ hũa dona que fora falir 10
de como fora este feito Nõ deu[ ]a santa maria merçee pidir
disseron quen oyra aquel que de seus pecados nõ se repintir
Quena uirgẽ bẽ seruira
a parayso yra 90 E o falimento fora
grand e sen razon
Nũca tã gran marauilla & por que[ ]ss en non doya 15
como deus por este fez en seu coraçon
polo rogo de sa madre pero a sãta maria
uirgen santa de gran prez foi pedir enton
& por aquesto a loemos 95 que entrass en sa igreia
mais quen na non loara non quis conssẽtir 20
Quena uirgẽ bẽ seruira Nõ deu[ ]a santa maria merçee pidir
a parayso yra aquel que de seus pecados nõ se repintir

Mais doutra cousa que seia Aquesto foi en ual uerde


ca par deus gran dereit e 100 cabo monpisler
pois quãto nos lle pidimos u faz a uirgen miragres 25
nos da seu fill a[ ]la[ ]fe grandes. quando quer
por ela. & aqui nos mostra u uẽo aquesta dona
o que nos de pois dara mui pobre moller
Quena uirgẽ bẽ seruira 105 por entrar ena igreia col. b
a parayso yra mas non pud abrir 30
Nõ deu[ ]a santa maria merçee pidir
aquel que de seus pecados nõ se repĩtir
Esta .Lxxxxiiiia. e como sãta col. b
maria non quis cõssentir a As portas per nulla guysa
dona que era mui pecador que que podess entrar
entrasse en sa igreia de ual- & entrauã y os outros 35
uerde; ata que[ ]sse maefestasse295 dous e tres a par
quand aquesto uiu a dona
Non deu[ ]a sãta maria fillouss a chorar
mercee pidir. aquel que de & con coita a catiua
seus pecados non se repintir sas faces carpir 40
Desto direi un miragre Nõ deu[ ]a santa maria. merçee pidir
que contar oy 5 aquel que de seus pecados nõ se repintir
a omees & molleres
que estauan y Dizẽdo santa maria
de como santa maria [fol. 120v] col. a tu madre de deus

295 Borradura: epígrafe / Erasure: epigraph.

196
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 197

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XCIV-XCV]

mui mais sõ as tas mercees 45 Ben pode santa maria


que pecados meus seu lum ao cego dar
& fais me sẽnor que seia pois que dos pecados pode col. b
eu dos seruos teus as almas alumẽar
& que entre na igreia E de tal razõ com esta 5
das oras oyr 50 uos quer eu ora dizer
Nõ deu[ ]a sca296 maria. merçee pidir un miragre mui fremoso
aquel que de seus pecados. nõ se repintir que foi en frança fazer
a uirgen santa maria
Pois que aquest ouue dit e que fez un cego ueer 10
se maenfestou ben ena uila de chartes
& do mal que feit auia 55 como uos quero contar [fol. 121v] col. a
muito lle pesou [fol. 121r] col. a ben pode santa maria
entõ as portas abertas seu lum a o cego dar
uiu & log entrou
na igreia muit agĩa Este ceg ouriuez fora 15
& esto gracir 60 que non ouuera mellor
Nõ deu[ ]a santa maria mçee297 pidir en tod[ ]o reino de frança
aquel que de seus pecados nõ se repintir ne nas terras arredor
& en seruir sẽpr a uirgen
Foi ela. & muita gẽte auia mui gran sabor 20
que aquesto uiu & porend un arca d[ ]ouro
& sẽpr ela en sa uida 65 fora mui rica laurar
a uirgen seruiu ben pode sãta maria
& nũca des aquel ora seu lum a o cego dar
dali se partiu
ãte pũnou toda uia Pora trager as religas 25
da uirgen seruir 70 senpre ena precisson
Nõ deu[ ]a santa maria merçee pidir & poren uendela fora
aquel que de seus pecados nõ se re298 ena see de leon
& dera dela por algo
& dela dera en don 30
Esta Lxxxxva. e como santa maria pois que soube que auiã
fez cobrar o lume a un ou- as reliquias y ãdar
riuez que era cego. en chartes299 ben pode sãta maria
seu lum a o cego dar

296 Erro / Error: sca > sc̃a (= santa).


297 Erro / Error: mçee > merçee.
298 Erro (abreviatura incompleta) / Error (incomplete abbreviation): re > repintir.
299 Borraduras / Erasures: ll. 82, 101.

197
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 198

[CANTIGA N.º XCV] Afonso X

Esta foi aquela arca 35 disso logo sen falir 70


de que uos eu ia falei par deus eu fez300 aquel arca
que tragiã pelo mũdo col. b ante que fosse cegar
por gãar segund achei bẽ pode santa maria
escrito. por que[ ]ss a uila seu lum a o cego dar
queimara como cõtei 40
outro si & a eigreia E mãdou sse leuar logo 75
toda. se non o altar a[ ]la a omees seus
ben pode santa maria dizendo se ala chego
seu lum a o cego dar ben ei fiuza en deus
& na sa madre bẽeita
V estas reliquias erã 45 que ueerei destes meus 80
& tan toste manamã ollos. que por meus pecados
as fillou logo correndo muit[ ]a se foron serrar301
un que era y dayan ben pode santa maria
& leuou as pelas terras seu lum a o cego dar
& sofreu mui grand afan 50
por gãar con elas algo E pois que foi ant[ ]a arca 85
cõ que podessen cobrar se deitou & lle pediu
ben pode sãta maria mercee. muito chorãdo
seu lum a o cego dar & da agua que sayu
cõ que a arca lauraran
La eigreia que perderan 55 trouxe pelo rostr[ ]e uiu 90
& grandes miragres fez mui mellor que ãte uira col. b
por elas. santa maria & fillouss a braadar
como uos dix outra uez ben pode santa maria
ca eran y sas reliquias seu lum a o cego dar
desta sẽnor de gran prez 60
& queria deus por elas Chamando santa maria 95
grãdes miragres mostrar madre do bon rey iesu
ben pode santa maria por que ueio dos meus ollos
seu lum a o cego dar [fol. 122r] col. a bẽeyta seias tu
& pois m[ ]este ben fiziste
Andãd assi pelas terras 65 quãdo me for mester u 100
a chartes ouueron d[ ]ir teu fillo seuer iulgãdo
u aquel ouriuez era cego queiras por mi razõar
& pois foi oyr ben pode santa maria
da arca com era feita seu lum e o cego dar

300 Marcado (con puntos) para corrección (letra sobre a liña) nunca aplicada / Marked (underdotted) for
correction (superscript letter) not made: fez > fiz.
301 Corrixido / Corrected: sarrar > serrar.

198
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 199

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XCVI]

Esta .Lxxxxvia. e como santa maria das da eigreia. que logo


fez aa moller que queria fazer o poderia auer
amadoiras a seu amigo; con[ ]el Nũca ia pod aa uirgen
corpo de ihesu xristo. & que[ ]o tragia ome tal pesar fazer
na touca que lli corresse sãgue da
cabeça ata que[ ]o tirou ende302 Pois que lle tal bẽ queria 35
& ela toste sen al
Nũca ia pod aa uirgen foisse a hũa eigreia [fol. 123r] col. a
ome tal pesar fazer da uirgen espirital
como quẽ ao seu fillo [fol. 122v] col. a que nas nossas grandes coitas
deus. coida escarnecer nos guarda sẽpre de mal 40
E o que o fazer coida 5 & diss enton que queria
creed aquesto por mi logo comuyon prender
que aquel escarno todo Nũca ia pod aa uirgen
a de tornar sobre ssi ome tal pesar fazer
e daquest un gran miragre
uos direi que eu oy 10 E o crerigo sen arte 45
que fezo santa maria de[ ]a comungar coidou
oidemio a lezer col. b mais la ostia na boca
Nũca ia pod aa uirgen aquesta moller guardou
ome tal pesar fazer que per ni hũa maneira
nona trociu nen passou 50
Aquesto foi en galiza 15 & pũnou quanto mais pude
nõ a y mui gran sazon de[ ]sse dali log erger
que hũa sa barragãa Nũca ia pod aa uirgen
ouue un escudeiron ome tal pesar fazer
& por quanto s[ ]el casara
tan gran pesar ouu[ ]ẽtõ 20 Pois que sayu da eigreia 55
que cõ gran coita ouuera os dedos enton meteu
o siso end a perder ena boca. & tan toste
Nũca ia pod aa uirgen tirou a end e o deu
ome tal pesar fazer a ostia ena touca
& nada non atẽdeu 60
E cõ gran pesar que ouue 25 ante se foi muit agĩa
foi seu conssello buscar por prouar est e ueer
enas outras sas uizĩas Nunca ia pod aa uirgen
& atal llo foron dar ome tal pesar fazer col. b
que sol que ela podesse
hũa ostia furtar 30 Se lle disseran uerdade 65
ou se lle foran mentir

302 Borradura / Erasure: l. 16.

199
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 200

[CANTIGA N.º XCVI-XCVII] Afonso X

aquelas que lle disserã Nũca ia pod aa uirgen


que lle farian uĩir ome tal pesar fazer
log a ela seu amigo
& ia mais nũca partir 70 Enton cõtou lles o feito 105
dela. se ia poderia tremendo cõ gran pauor
& de con ela uiuer todo como[ ]ll auẽera
Nũca ia pod aa uirgẽ & deron poren loor
ome tal pesar fazer todos a santa maria
madre de nostro sẽnor 110
E entrant a hũa uila 75 & a seu fillo bẽeito
que dizen caldas de rey chorãdo cõ gran prazer
ond aquesta moller era Nũca ia pod aa uirgen
per com end eu apres ei
auẽo en mui gran cousa A moller se tornou logo
que uos ora contarei 80 aa eigreia outra uez 115
ca lle uiron pelas toucas & deitouss ant[ ]a omagen
sangue uermello correr & disse sẽnor de prez
Nũca ia pod aa uirgen non cates a meu pecado col. b
ome tal pesar fazer que mi[ ]o demo fazer fez
& log a un moesteiro 120
E a gent enton dizia 85 se tornou mõia meter
quando aquel sague303 uiu Nũca ia pod aa uirgen
di moller que foi aquesto ome tal pesar fazer
ou quen te tan mal feriu
& ela marauillada
foi. tanto que est oyu 90 Esta .Lxxxxviia. e como santa
assi que nũca lles soube [fol. 123v] col. a maria. fez partir o crerigo
ni hũa ren responder e a donzela; que faziã uoda
Nũca ia pod aa uirgen por que o crerigo trouxera
ome tal pesar fazer este preito pelo demo. & fez
que entrassen anbos en orden304
E poso a mão nas toucas 95
& sentiu & uiu mui ben Muit[ ]e myor305 o bẽ fazer
que era sangue caente da uirgen santa maria
& disso assi poren que e do demo o poder
a[ ]mi non me feriu outre nen d[ ]ome mao perfia
senon queno mundo ten 100 E desta razon uos direi [fol. 124r] col. a
en seu poder. por grand erro un miragre fremos assaz
que mell eu fui merecer que fezo santa maria
303 Erro / Error: sague > sãgue.
304 Borraduras / Erasures: ll. 90, 112, 142, 166.
305 Erro / Error: myor > mayor.

200
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 201

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XCVII]

por un clerigo aluernaz Muit e mayor o bẽ fazer [fol. 124v] col. a


que ena loar pũnaua da uirgen santa maria
polos muitos bẽes que faz 10
& rezaua por aquesto Daquesto foi mui coitado 45
a sas oras cada dia o crerig e per seu saber
Muit e maior o ben fazer fez aiuntar os diabos
da uirgen santa maria & disse lles ide fazer
com eu a dõzela aia
O crerigo306 mayordomo 15 log esta noit en meu poder 50
era do bispo ben dali col. b senon en hũa redoma
da cidad en que moraua todos uos ensserraria
el. & era y outrossi Muit e mayor o bẽ fazer
hũa donzela fremosa da uirgen santa maria
a marauilla com oy 20
que a uirgẽ de deus madre Daquelo que lles el disse 55
mui de coraçõ seruia ouuerõ todos gran pauor
Muit e maior o[ ]ben fazer & foron aa donzela
da uirgen santa maria & andaronll a derredor
mas nada nõ adubarõ
Des[ ]i senpre lle rogaua 25 ca a madre do saluador 60
que lle mostrass algũa rẽ a guardaua en tal guysa
per que do demo guardada que rẽ nõ[ ]ll enpẽecia
fosse. & a uirgen poren Muit mayor o bẽ fazer
ll[ ]apareçeu. & lle disse da uirgen sãta maria
di aue maria e ten 30
senpr en mi a uoõtade Quãd entẽderõ aquesto 65
& guardate de folia log ao crerigo sen al
Muit e maior o bẽ fazer se tornaron. & el disse
da uirgẽ santa maria como uos uai. disserõ mal
ca tã muito e guardada
Ela fezo seu mãdado 35 da uirgen madre spirital 70 col. b
& usou esta oraçon que o que a enganasse
mais o crerigo que dixe mui mais ca nos saberia
lle quis tal ben de coraçõ Muit e mayor o bẽ fazer
que en[ ]todalas maneiras da uirgen santa maria
prouou de[ ]a uẽcer mais nõ 40
podo y acabar nada O crerig outra uegada 75
ca oyr nono queria de tal guysa os coniurou

306 Corrixido / Corrected: clerigo > crerigo.

201
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 202

[CANTIGA N.º XCVII] Afonso X

que ar tornaron a ela Muit e mayor o bẽ fazer


& un deles tã muit andou da uirgen santa maria
que a oraçon da uirgen
lle fezo que se[ ]ll obridou 80 Eon307 aquel crerig e disse 115
& ao crerigo uẽo a sa madre que manamã
o demo con alegria por el logo enuiasse
Muit e mayor o bẽ fazer & chamassen un capelã
da uirgen sãta maria que lle las iuras fezesse
se nõ soubessẽ que de pran 120
Dizẽd o que nos mãdastes 85 que log entõ cõ sas mãos
mui ben[ ]o per recadei eu ant[ ]eles se mataria
& oi mais de[ ]a auerdes Muit e mayor o bẽ fazer
tẽno que nõ sera mui greu da uirgen santa maria col. b
& o crerigo ll[ ]ar disse
tornat a( )la amigo meu 90 Outro dia de mannãa 125
& fais me como a aia fezeron log eles uĩir
se non logo morreria o crerig e el de grado
Muit e mayor o bẽ fazer uẽo y. & foi lles pedir
da uirgen sãta maria sa filla por casamento
& prometeu lles sen falir 130
E o demo tornou toste 95 que lle daria en arras
& fezea log enfermar gran requeza que auia
& ena enfermidade [fol. 125r] col. a Muit e mayor o bẽ fazer
fez la en tal guysa maỹar da uirgen santa maria
que seu padre & sa madre
a queriã poren matar 100 E disse casemos logo 135
mas o crerigo das mãos mas diss o padre nõ mais308 cras
muit agĩa lla tollia che darei onrradamẽte
Muit e mayor o bẽ fazer mia filla. & tu seeras
da uirgen santa maria come en logar de fillo
& se eu morrer erdaras 140
E entõ a tan fremoso 105 mui grand algo que eu tẽno
o crerigo lle pareceu que gãei sen tricharia
que a poucas d[ ]amor dele Muit e mayor o bẽ fazer
logo se non ensandeçeu da uirgen santa maria
ca o demo de mal chẽo
en tal guysa a encẽdeu 110 Os esposoiros iũtados 145
que diss enton a seu padre foron logo com apres ei
que logo se casaria & outro dia mannãa

307 Erro / Error: E on > Con.


308 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): mas > mais.

202
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 203

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XCVII]

casarõ. mas que uos direi & tornat a crerizia


por que pelo demo fora Muit e mayor o bẽ fazer
a madre do muit alto rei 150 da uirgen santa maria
do ceo mui grorioso [fol. 125v] col. a
logo llelo desfazia E eu farei ao bispo 185
Muit e mayor o bẽ fazer que uẽna por ti log aca
da uirgẽ san[ta] maria & dill esto que ti dixe
& el ben te conssellara
E por partir este feito 155 como nõ perças ta alma
oyd agora o que fez & se non deus se uẽgara 190
o crerigo que dissera de ti. por quãto quisiste
sepre309 sas oras. essa uez do demo sa conpania
obridouxelle a310 nõa Muit e mayor o bẽ fazer
mais la reỹa de gran prez 160 da uirgen santa maria
fezo que a sa eigreia
fosse. como yr soya Foiss entõ a uirgẽ santa 195
Muit e mayor o bẽ fazer aa donzela. ali u
da uirgen santa maria dormia. & disso maa
com ousas aqui dormir tu
E u estaua rezando 165 que es en poder do demo
pareceull a madre de deus e mi & meu fillo iesu 200
& dissoll aqui que fazes t[ ]e( )scaecemos mui toste
ca ia tu nõ eras dos meus louca maa & sandia
uassalos. nẽ de meu fillo Muit e mayor da u311
mas es dos ẽemigos seus 170 da uirgen santa maria
diabos que che fezeron
começar est arlotia A donzela disse logo [fol. 126r] col. a
Muit e mayor o bẽ fazer sẽnor o que uos aprouguer
da uirgen santa maria farei mui de bõa mẽte
mas este de que soõ moller
Que cõ esta mia criada 175 com[ ]o leixarei diss ela
cuidas casar pero me pes diss a uirgen ache mester 210
que ia se eno taamo que o leixes & te uaas
toda ben coberta d[ ]alfres col. b meter en hũa mõgia
esto non sera dest ano Muit e mayor o bẽ fazer
per bõa fe nen deste mes 180 da uirgen santa maria
mas leixa esta loucura

309 Erro / Error: sepre > sẽpre.


310 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): la nõa > a nõa.
311 O rubricador trabucouse, detívose e fixo unha marca para unha corrección nunca aplicada / Rubrica-

tor erred, stopped, and marked spot for correction never made.

203
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 204

[CANTIGA N.º XCVII-XCVIII] Afonso X

A nouia s[ ]e( )spertou logo 215 amaua mais outra ca ela. &
chorãdo. & esto que uiu diziali por santa maria313
diss ao padr e a madre
des[ ]i mercee lles pediu O que en santa maria
que log en un mosteiro creuer ben de coraçon
a metessẽ per com oyu 220 nunca recebera dano [fol. 126v] col. a
dizer aa uirgen santa nẽ gran mal nẽ oqueiiõ
que casar non lle prazia E daquest un gran miragre 5
Muit e mayor o bẽ fazer oid ora de que fix
da uirgen santa maria un cantar da uirgen sãta
que eu dun bon[ ]om aprix
E o bispo chegou logo 225 & ontr[ ]os outros miragres
& disse lle o nouio fol por ende metelo quix 10
soon. de que casar quige por que sei se[ ]o oyrdes
mais lo demo que sẽpre sol que uos ualrra un sermon col. b
fazer mal a os que ama O que en sãta maria
m[ ]ẽganou. & porẽ mia prol 230 creuer ben de coraçon
e. que logo mõge seia
en algũa abadia col. b Esto foi dun caualeiro 15
Muit e mayor o bẽ fazer que casad era mui ben
da uirgen santa maria con dona minỹ[ ]e bela
que amou mais doutra rẽ
Desta guysa acordados 235 & ela a el amaua
forõ os nouios como diz que xe perdia o sen 20
o escrito. & o bispo & do mal que dest auẽo
que nom auia dõ fiiz uos contarei a razon
anbo312 los meteu en ordẽ O que en santa maria
por prazer da enperadriz 240 creuer bẽ de coraçon
do ceo mui groriosa
& foron y toda uia O caualeir era bõo 25
Muit e mayor o bẽ fazer de costumes & sen mal
da uirgen santa maria & mais doutra rẽ amaua
a uirgen espirital
& por[ ]esto de sa casa
Esta .Lxxxxviiia. e como sãta fezera un gran portal 30
maria resucitou. a moller ben atro ena eigreia
do caualeiro que sse matara por yr fazer oraçon
por que lle diss o caualeiro que O que en santa maria
creuer bẽ de coraçon

312 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): anbos los > anbo los.
313 Borraduras / Erasures: ll. 6, 122.

204
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 205

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XCVIII]

Por que aquela eigreia 35 muito. & a coniurar 70


era da madre de deus se el amaua mais outra
cada noite s[ ]esfurtaua314 [fol. 127r] col. a que dissesse si ou non
de sa moller & dos seus O que en sãta maria
& ant[ ]a omagen ss[ ]ia creuer bẽ de coraçon
dizẽd os pecados meus 40
son muitos mas per ti creo El lle respos com en iogo 75
guaañar deles perdõ pois uos praz deziruolei
O que en sãta maria outra dona mui fremosa
creuer ben de coraçõ amo muit e amarei
mais doutra cousa do mũdo
El aquest assi dizendo 45 & por seu senpr andarei 80
sa moller mẽtes parou a dona tornou por esto
en como se leuantaua mais negra que un caruõ
& de mal o sospeitou O que en santa maria
& por aquesta sospeita creuer bẽ de coraçõ
hũa uez lle pregũtou 50
u ides assi marido E tomou log un cuitelo 85
de noite come ladrõ cõ que tallauan[ ]o pan
O que en santa maria & deu se con el no peito
creuer bẽ de coraçõ hũa firida a tan
grande. que sẽ outra cousa
El entõ assi lle disse 55 morreu logo manamã 90
non sospeitedes de mi diss enton o caualeiro [fol. 127v] col. a
que uos niun torto faço ai deus que maa uiiõ
nẽ fiz des[ ]quãdo uos ui O que en sãta maria
a moller enton calousse creuer ben de coraçõ
que lle nõ falou mais y 60
& pero parou y mentes E fillou sa moller logo 95
sẽpre mui mais des[ ]ẽtõ & deitoa sen mentir
O que en santa maria en seu leito & cobriua
creuer ben de coraçon col. b & non quiso que sair
podess ome de sa casa
Ond auẽo pois un dia 65 & a porta foi abrir 100
que siian a seu iãtar da eigreia. & correndo
& pois ouuerõ iantado entrou y de gran rãdõ
começoull a pregũtar O que en santa maria
a dona a seu marido creuer ben de coraçon

314 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): s[ ]e furtaua >
s[ ]esfurtaua.

205
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 206

[CANTIGA N.º XCVIII-XCIX] Afonso X

E parouss ãt a omagẽ 105 mas log anbos dessa uez 140


& disso assi sẽnor por mellor seruir a uirgen
mia moller que muit amaua fillaron religion
perdi polo teu amor O que en santa maria
mas tu sẽnor que sofriste creuer ben de coraçon
gran coita & gran door 110
por teu fillo. damia uiua
& sãa. ora en don Esta .Lxxxxviiiia. e como sãta [fol. 128r] col. a
O que en santa maria maria. fez ueer ao clerigo
creuer ben de coraçõ que era mellor pobreza cõ omil-
dade. ca requeza mal gãada[ ]cõ
El assi muito chorãdo 115 orgullo & con soberuia316
a uirgen ll[ ]apareçeu
& diss ao caualeiro Omildade cõ pobreza
o meu fillo recebeu col. b quer a uirgen corõada
o rogo que me fizisti mas d[ ]orgullo con requeza
& a ta moller uiueu 120 e ela mui despagada
pola ta firme creença E desta razon uos direi 5
& por ta gran deuoçon un miragre mui fremoso
O que en sãta maria que mostrou santa maria
creuer ben de coraçõ madre do rei grorioso col. b
a un crerigo que era
El entõ tornousse logo 125 de[ ]a seruir deseioso 10
& foi sa moller ueer & poren gran marauilla
& achoa uiu[ ]e sãa lle foi per ela mostrada
& ouu[ ]ẽ mui gran prazer Omildade cõ pobreza
enton el. & sa cõpãna quer a uirgen corõada
começaron beeizer315 130
a uirgen santa maria Ena uila u foi esto 15
cãtando en mui bõ sõ auia un usureiro
O que en santa maria mui riqu[ ]e muit orgulloso
creuer bẽ de coraçon & soberui[ ]e torticeiro
& por deus nẽ por sa madre
El mãdou abri[ ]las portas 135 non daua sol nen dĩeiro 20
& as gentes uĩir fez & de seu corpo penssaua
que uissẽ aquel miragre muit e de sa alma nada
que a reỹa de prez Omildade cõ pobreça
fezera daquela dona quer a uirgen corõada

315 Erro / Error: beeizer > bẽeizer.


316 Borraduras / Erasures: ll. 15, 112, 176, 210, 228, 235, 329.

206
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 207

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XCIX]

Outrossi en essa vila [fol. 128v] col. a Omildade cõ pobreza


era hũa uellocĩa quer a uirgẽ corõada
mui catiua & mui pobre
& de tod auer mesquỹa E porẽd eu uos cõssello 65
mas amaua iesu cristo que façades testamento
& a ssa madr a reỹa 30 & dad a nossa eigreia
mais que outra rẽ que fosse se quer cen marcos d[ ]arẽto
& cõ tant era pagada ca de quãt aqui nos derdes
Omildade cõ pobreza uos dara deus por un cẽto 70
quer a uirgen corõada & desta guys aueredes
no parayso entrada
Tã muito que nõ preçaua 35 Omildade cõ pobreza
deste mundo nimigalla quer a uirgẽ corõada
& porend en hũa choça
moraua. feita de palla A moller a que pesaua 75
& uiuia das elmosnas de que quer que el mãdasse
que lle dauã & sen falla 40 diss a o crerigo toste
mui mais se pagaua desto que daquesto se calasse
ca de seer ben erdada ca seu marido guarria [fol. 129r] col. a
Omildade cõ pobreza & que folga lo leixasse 80
quer a uirgen corõada entre tanto sa fazenda
aueria ordĩada
E estãdo desta guysa 45 Omildade cõ pobreça
deu a ela feuer forte quer a uirgen corõada
& outrossi ao rico
per que chegarõ a morte Ao crerigo pesaua 85
mas a uella. aa uirgen desto que ll[ ]ela dizia
auia por seu conorte 50 mas por rẽ que lle dissesse
& o rico ao demo partir non s[ ]ẽde queria
que lle deu morte coitada col. b & o riq entõ con sãna
Omildade cõ pobreza mui brauo lle respõdia 90
quer a uirgen corõada na moller & en os fillos
ei mĩa alma leixada
Mas o capelan corrẽdo 55 Omildade cõ pobreza
quando soube com estaua quer a uirgẽ corõada
o rico. uẽo agĩa
por que del. auer cuidaua O crerig assi estando 95
gran peça de seus dĩeiros De[ ]sse non yr perfiado
ca el por al nõ cataua 60 hũa moça a[ ]el uẽo
& diss est[ ]an( )fermidade que lle trouxe tal mãdado
semella muit aficada da uella como morria
& que lle desse recado 100

207
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 208

[CANTIGA N.º XCIX] Afonso X

com ouuesse mãefesto sera uos de iesu cristo


& que fosse comũgada a sa alma demandada 140
Omildade cõ pobreza Omildade cõ pobreza
quer a uirgẽ corõada quer a uirgen corõada

Diss el enton uaite logo 105 E o capelan lle disse


ca bẽ uees com[ ]eu fico col. b esto non me consselledes
aqui con est ome bõo que eu leix est ome bõo 145
que e onrrad e mui rico mas id y. se yr queredes
que nõ leixarei agora & de quant ala gãardes
pola uella que no bico 110 nulla parte nõ me dedes
ten[ ]a mort a mais dũ ano & o euangelisteiro
& pero non e fĩada se foi logo sen tardada 150
Omildade cõ pobreza Omildade cõ pobreza
quer a uirgẽ corõada quer a uirgẽ corõada

Quãd aquest oyu a moça 115 E fillou o corpus xpisti


da uella. foisse correndo & o calez da eigreia
& achoa mui coitada & quando foi aa choça 155
& cona morte gemendo uiu a que bẽeita seia
& dissoll aquel moogo madre do que se nõ paga
nõ uerra per quant entẽdo 120 de torto nen de peleia
nẽ per el macar moyrades seend aa cabeceira
non seredes soterrada daquela uella sẽtada 160col. b
Omildade cõ pobreza Omildade con pobreza
quer a uirgẽ corõada quer a uirgen corõada

Quãd este entẽdeu a uella 125 E uiu con ela na choça


foi mui trist a marauilla hũa tã gran craridade
& disso santa maria que ben entẽdeu que era 165
uirgẽ. de deus madr e filla a sẽnor de piadade
uẽ por mia alm[ ]e nõ pares & el tornar se quisera
mentes. a mia pecadilla 130 mas dissoll ela entrade
ca nõ ei quen me comũgue con o corpo de meu fillo
& soon desanparada de que eu fui enprẽnada 170
Omildade cõ pobreza
En casa do ric estaua [fol. 129v] col. a quer a uirgen corõada
un crerigo d[ ]auangeo
que ao capelan disse 135 E pois ẽtrou uiu a destro
uedes de que me receo estar hũas seis donzelas
se aquesta uella morre uestidas de panos brãcos 175
segund eu tẽno & creo muit apostas & mais belas

208
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 209

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XCIX]

que son lilios nẽ rosas Nõ me leixes mais no mũdo


mas pero non de concelas & leua me ia contigo col. b
outrossi nẽ d[ ]aluayalde u eu ueia o teu fillo 215
que faz a car anrrugada 180 que e teu padr e amigo
Omildade cõ pobreza respos lle sãta maria
que a uirgen corõada mui cedo seras comigo
mas quero que ãt un pouco
E siian assentadas seias ia quãto purgada 220
en palla nõ en tapede Omildade con pobreza
& disse a uirgen santa 185 quer a uirgen corõada
a o crerigo seede
& aquesta moller bõa [fol. 130r] col. a E317 que tãto que morreres
comũgad & assoluede uaas log a paraiso
como ced a paraiso & nõ aias outr enpeço 225
uaa u ten ia pousada 190 mais sẽpre goyo & riso
Omildade con pobreza que perdeu per sa folia
quer a uirgen corõada aquel rico de mal siso
por que sa alma agora
O crerigo macar teue sera do demo leuada 230
que lle dizia dereito Omildade cõ pobreza
a uirgen santa maria 195
nõ quis cõ ela no leito E ao crerig ar disse
seer. mas fez aa uella ideuos ca ben fezestes
que se ferisse no peito & muito sõo pagada
cõ sas mãos. & dissesse de quã ben aqui uẽestes 235
mia culpa. ca fui errada 200 & par deus mellor cõssello
Omildade cõ pobreza ca o capelan teuestes
quer a uirgen corõada que ficou cõ aquel rico
por leuar del gran soldada
E pois foi mãefestada Omildade con pobreza 240
santa maria alçoa quer a uirgen corõada [fol. 130v] col. a
cõ sas mãos. & tã toste 205
o crerigo comungoa Entõ o crerigo foisse
& des que foi comungada a[ ]cas do rico maldito
u xe iazia deitoa u o capelan estaua
& dissell enton a uella ant[ ]el en gẽollo fito 245
sẽnor nossa auogada 210 & ar uiu a casa chẽa
Omildade cõ pobreza per com eu achei escrito
quer a uirgen corõada de diabos que uẽerã

317 Marcado para corrección (marxe esquerda) / Marked for correction (left margin): E que > Por que.

209
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 210

[CANTIGA N.º XCIX] Afonso X

por aquel alma iulgada & ouu[ ]y outros antollos


Omildade cõ pobreza 250 ca uiu de grãdes diabos
quer a uirgen corõada a casa toda cercada
Omildade cõ pobreza 290
Entõce se tornou logo quer a uirgen corõada
aa choça u leixara
a uella. & uiu a uirgẽ E pois que entrou uiu outros
tã fremosa & tã crara 255 mayores que os de fora
que[ ]o chamou cõ sa mão muit espantosos & feos
como xo ante chamara & negros mui mais ca mora [fol. 131r] col. a
dizẽdo ia leuar quero dizendo sal aca alma
a alma desta menguada ca ia tenpo e & ora
Omildade cõ pobreza 260 que polo mal que fiziste
quer a uirgen corõada seias senpr atormẽtada
Omildade cõ pobreza 300
Entõ diss aa uella uẽte quer a uirgen corõada
ia comigo ai amiga
ao reyno de meu fillo E a alm[ ]assi dizia
ca nõ a rẽ que te diga 265 que sera de mi catiua
que te log ẽ[ ]el non colla mais ualuera que nõ fosse
ca el dereito ioiga eu en este mundo uiua 305
& tã tost a moller bõa col. b pois ei de sofrer tal coita
foi deste mũdo passada no yferno tan esquiua
Omildade con pobreza 270 agora a deus prouguesse
quer a uirgen corõada que foss en poo tornada
Omildade cõ pobreza 310
E a o crerig a uirgen quer a uirgen corõada
disse que mui bẽ fezera
& que mui bẽ s[ ]acharia Quãd o crerigo uiu esto
de quanto ali uẽera 275 filloussell ende tal medo
de mais fariall aiuda que de perdersse ouuera
mui ced en gran coita fera mas acorreu lle mui cedo 315
& pois aquesto dit ouue a uirgen santa maria
foiss a ben auẽturada que o tirou pelo dedo
Omildade cõ pobreza 280 fora daquel logar mao
quer a uirgen corõada como sẽnor mesurada
Omildade cõ pobreaza 320
E en quãt a uirgẽ disse quer a uirgen corõada
sẽpre o crerig os gẽollos
teue ficados en terra E disselle para mẽtes col. b
chorãdo muito dos ollos 285 en quãt agor aqui uiste
& tornouss a cas do rico outro ssi & ena choça

210
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 211

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [CANTIGA N.º XCIX-C]

ali u migo seuiste 325 fas lle tu emente


que ben daquela maneira com en ti foi ensserrado
que[ ]o tu tod entendiste Madre de deus ora col. b
o conta log aas gentes por nos teu fill essa ora 20
sen nĩ hũa delongada
Omildade con pobreza 330 U ueras dos santos
quer a uirgen corõada as conpãnas espãtadas
mostrall[ ]as tas tetas
O crerigo fez mãdado sãtas que ouu[ ]el mamadas
da uirgen de bẽ conprida Madre de deus ora 25
& mẽtre uiueu no mũdo por nos teu fill essa ora
foi ome de santa uida 335
& de pois quando ll[ ]a alma U a o ioizo
de sa carne foi saida todos per com[ ]e escrito
leuou a santa maria uerran. dilli como
& ela seia loada. Amẽ con el fogist a egito 30
Omildade cõ pobreza 340 Madre de deus ora
quer a uirgen corõada por nos teu fill essa ora

U leixaran todos
Esta .Ca. e de como sãta maria os uiços & as requezas
rogue por nos a seu fillo. eno dille que sofriste 35
dia do ioyzo cõ ele muitas pobrezas
Madre de deus ora
Madre de deus ora por nos teu fill essa ora
por nos teu fill essa ora [fol. 131v] col. a
U uerra na carne U queimara fogo
que quis fillar de ti madre serras & uales & mõtes 40
ioiga[ ]lo mundo 5 di com en egito
con o poder de seu padre nõ achast aguas nẽ fõtes
Madre de deus ora Madre de deus ora
por nos teu fill essa ora por nos tue fill essa ora

E u el a todos V ueras os angeos 45


parecera mui sãnudo 10 estar ant[ ]ele tremẽdo [fol. 132r] col. a
enton fas ll[ ]e( )mente dille quãtas uezes
de como foi cõçebudo o tu andast ascõdẽdo
Madre de deus ora Madre de deus ora
por nos teu fill essa ora por nos teu fill essa ora 50

E en aquel dia 15 U diran[ ]as trõpas


quand ele for mais irado mortos leuade uos logo

211
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 212

[CANTIGA N.º C] Afonso X

dill u o perdiste E du o mar grande


que ta coita nõ foi iogo perdera sa semellãça
Madre de deus ora 55 dill o que sofriste
por nos teu fill essa ora u lle deron cona lança 90
Madre de deus ora
V sera o airo por nos teu fill essa ora
de fog e d[ ]eixuffr aceso
dill a mui gran coita E u as estrelas
que ouuiste pois foi preso 60 caerẽ do firmamẽto
Madre de deus ora dill o que sentiste 95
por nos teu fill essa ora u foi posto no monimento
Madre de deus ora
U uerra do ceo por nos teu fill essa ora
santo.318 mui forte rogido
dill o que sofriste 65 E du o iferno
u d[ ]açoutes foi ferido leuar os que mal obrarõ [fol. 132v] col. a
Madre de deus ora dill o que sentiste
por nos teu fill essa ora u o sepulcro guardarõ
Madre de deus ora
V terran escrito por nos teu fill essa ora
nas frõtes quanto fezerõ 70
dill o que sofriste E u todolos reis 105
quando[ ]o na cruz poserõ forẽ ant[ ]el omildosos
Madre de deus ora col. b dille como uẽes
por nos teu fill essa ora deles dos mais poderosos
Madre de deus ora
E quando[ ]ss yguarẽ 75 por nos teu fill essa ora 110
mõtes & uales & chãos
dill o que sentiste E u mostrar ele
u lle pregarõ as mãos tod estes grandes pauores
Madre de deus ora fas com auogada
por nos teu fill essa ora 80 tẽ uoz de[ ]nos pecadores
Madre de deus ora 115
E u o sol craro por nos teu fill essa ora
tornar mui negro de medo
dill o que sentiste Que polos teus rogos
u beueu fel & azedo nos leu[ ]ao parayso
Madre de deus ora 85 seu. u alegria
por nos teu fill essa ora aiamos por sẽpr e riso. Amen 120
Madre de deus ora. por nos. teu fill

318 Erro (?) / Error (?): sc̃ o (= santo) > sõo.

212
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 213

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [PITIÇON]

Esta e la pitiçon que fez el queira que os encreus


Rey don Afonsso. a Sãta maria mouros. destroir possa 35
por galardon destos cen can- que son319 dos filisteus
tares que ouue feitos dos seus com a seus ẽemigos
miragres; a loor dela destroyu macabeus [fol. 133v] col. a
iudas; que foi gran tenpo
Pois cẽ cãtares feitos col. b cabdelo dos iudeus 40
acabei. & con son
uirgẽ dos teus miragres E al te rog aynda
peço ch[ ]ora por don que lle queras rogar
que rogues a teu fillo 5 que do diab arteiro
deus. que el me perdon me quera el guardar
os pecados que fige que pũna toda uia 45
pero que muitos son pera om en( )artar
& do seu paraiso [fol. 133r] col. a per muitas de maneiras
nõ me diga de non 10 por fazelo pecar
nen eno gran ioizo & que el me de siso
entre mig en razon que me poss ãparar 50
nen que polos meus erros dele. & das sas obras
xe me mostre felon cõ que el faz obrar
& tu mia sẽnor roga 15 mui mal a[ ]queno cree
ll[ ]agora & enton & pois[ ]s[ ]en mal achar
muit aficadamente & que cõtra os mouros 55
por mi de coraçon col. b que terra d[ ]ultramar
& por este seruiço tẽen. & en espanna
dam este galardon 20 gran part a meu pesar
me de poder & força
Pois a[ ]ti uirgẽ prougue pera os en deitar 60
que dos miragres teus
fezess eu cen cantares Outros rogos sẽ estes
rogo te que a deus ti quer ora fazer
teu fillo. por mi rogues 25 que rogues a teu fillo col. b
que os pecados meus que me faça uiuer
me perdõ e me queira per que seruilo possa 65
receber m ontr[ ]os seus & que me de poder
no santo parayso contra seus ẽemigos
u este san mateus 30 & lles faça perder
san pedr[ ]e santiago o que teen forçado
a que uan os romeus que nõ deuen auer 70
& que ẽ[ ]este mundo & me guarde de morte

319 Corrixido / Corrected: sõn > son.

213
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 214

[PITIÇON] Afonso X

per o( )queyiõ prẽder razon pera falir 110


& que de meus amigos non auendo uergõna
ueia senpre prazer d[ ]errar nẽ de mentir
& que possa mias gẽtes 75 & de quen da ioizo
en iostiça tẽer sẽn o ben departir
& que senpre bẽ sabia nẽ outro gran cõssello 115col. b
enpregar meu auer sen ant y comedir
que os que mio fillarẽ & d[ ]ome mui falido
mio sabian gradecer 80 que outri quer cousir
& d[ ]ome que mal ioga
E aynda te rogo & quer muito riir 120
uirgen bõa sẽnor
que rogues a teu fillo Outrossi por mi roga
que mentr[ ]eu aqui for sẽnor de bon talan
en este mundo. queira 85 que me guard o teu fillo
que faça o mellor daquel que adamã
por que del & dos bõos mostra sẽpr en seus feitos 125
senpr aia seu amor & daqueles que dan
& pois Rei me fez queira [fol. 134r] col. a pouco por gran uileza
que rein[ ]a[ ]sseu sabor 90 & uergõna non an
& de mi & dos Reinos & por pouco seruiço
seia el guardador mostrã que grand afan 130
que me deu e dar pode prẽden u quer que uaan
quando[ ]ll en prazer for pero longe non uã
& que el320 me defenda 95 outrossi que me guardes
de falss[ ]e traedor d[ ]ome torp aluardã
& outro ssi me guarde & d[ ]ome que assaca 135
de mal conssellador que e peyor que can
& d[ ]ome que mal serue & dos que lealdade
& e mui pedidor 100 nõ preçã quãt un pã
pero que senpre en ela
E pois ei começado muito faland estan 140
sẽnor de ti pedir
mercees que me gães E aynda te rogo [fol. 134v] col. a
se[ ]o deus por bẽ uir sẽnor espirital
roga lle que me guarde 105 que rogues a teu fillo
de quẽ nõ quer gracir que el me de atal
algo que[ ]ll ome faça siso. per que nõ caia 145
nen o ar quer seruir en pecado mortal
outrossi do que busca & que non aia medo

320 Corrixido (mediante inserción entre liñas) / Corrected (by interlinear insertion): que me > que el me.

214
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 215

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [PITIÇON/FESTAS SANTA MARÍA I]

do gran fog yfernal se[ ]o tu ben rogares


& me guarde meu corpo que me de o que ia
d[ ]oqueyion & de mal 150 lle pedi muitas uezes
& d[ ]amig encoberto que quando for ala 190
que a gran coita fal no paraiso ueia
& de quẽ tẽ en pouco a[ ]ti senpr e aca [fol. 135r] col. a
de seer desleal mi[ ]a( )corra en mias coitas
& daquel que se preça 155 por ti & auera
muit e mui pouco ual me bõ galardõ dado 195
e de quẽ en seus feitos & senpre fiara
senpr[ ]e descomunal en ti quen souber esto
esto por don cho peço & mais te seruira
& ar pedir ch[ ]ei al 160 por quanto me fiziste
de ben e[ ]t amara 200
Sẽnor sãta maria
pois que começad ei
de pedir che mercee Pois que el Rey fez cen cã-
non m[ ]ende partirei tares de miragres & de loores
poren te rog e peço 165 de santa maria. & ouue feita
pois que teu fillo Rey col. b sa pitiçon; teue por ben de
me fez. que del me gães fazer outras cĩco cantigas
siso que mester ei das sas festas do ano
cõ que guardar me possa
do que me nõ guardei 170
per que d[ ]oi[ ]a deante E esta primeira e da sa nacẽ-
non erre se errei ça que cae no mes de setẽbro
nẽ meu auer ẽpregue e começa assi321
tã mal com enpreguei
en algũus logares 175 Bẽeito foi o dia col. b
segundo que eu sei & ben auenturada
perdend el & meu tẽpo a ora que a uirgen
& aos que[ ]o dei madre de deus foi nada
mas des[ ]oi mais me guarda E daquesta naçença 5
& guardado serei 180 falou muit ysaya
& profetando disse
Tãtas son as mercees que aruor sayria
sẽnor que en ti a ben da rayz de iesse
que porẽde te rogo e que tal fror faria [fol. 135v] col. a
que rogues o que da que do sant espirito
seu bẽ a os que ama 185 de deus; fosse morada
ca sei que[ ]o fara
321 Borraduras / Erasures: ll. 71, 130, 199, 201, 266.

215
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 216

[FESTAS SANTA MARÍA I] Afonso X

Bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada mas nõ lles daua fillo


a ora que a uirgẽ. madre de deus foi nada por que coitad andaua 50
muit end ele. mas ela
Outros profetas muitos 15 era en mais coitada
daquesto profetaron bẽeito foi o dia. & bẽ aueturada322
& os euangelistas a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada
desta sẽnor falaron
com era de gran guysa Por que os rezõauã 55
& os reis ar contarõ 20 por malditos as gẽtes
do linag onde uĩia & poren fillou ele
esta sẽnor onrrada ofertas & presentes [fol. 136r] col. a
bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada que leuass ao tẽplo
a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada cõ outros seus parẽtes 60
mas rubẽ & simeõ
Mas pero de seu padre 25 uedaron lla entrada
que ioachim chamado bẽeito foi o dia e bẽ auẽturada
foi. & sa madre anna a ora que a uirgẽ madre de deus foi n[ada]
direi uos seu estado
quanto no mũd ouuerõ Que lle disserõ logo 65
partiron per recado 30 d[ ]aqui entrar es quito
que de quanto auiã col. b ioachim porẽ uaite
non lles ficaua nada pois de deus es maldito
bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada que te nõ quis dar fillo
a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada ca assi e escrito 70
porẽd entrar nõ deues
Ca ioachim & anna 35 en casa tan sagrada
tal acordo preseron bẽeito foi o dia e bẽ auẽturada
que fezerõ tres partes a ora que a uirgẽ madre de deus foi n[ada]
de quãt auer ouuerõ
a hũa pera pobres El ouue dest enbargo 75
a outra reteueron 40 & uergõna tamãna
pera si. a terceira que nõ foi a sa casa
ao tẽpl era dada nen[ ]o uyu sa cõpãna
bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada mas fillou seus gãados
a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada & foiss aa montãna 80
assi que por gran tenpo
En quant esta cõpãna 45 non fez ali tornada
santa assi obraua bẽeito foi o dia e bẽ auẽturada
deus todalas sas cousas a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada
dous tant acrecẽtaua

322 Erro / Error: aueturada > auẽturada.

216
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 217

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [FESTAS SANTA MARÍA I]

Anna quãdo uiu esto 85 col. b El cuidãdo que era 125


ouuo tã gran despeito ome. respos ll[ ]atãto
que cõ coita chorando com irei a mia terra
se deitou en seu leito u reçebi quebranto
& de grado morrera grand. entre meus uizĩos
mas nõ ll[ ]ouue proueito 90 que eu palo deus santo 130
ca deus pera gran cousa quisera que a testa
xa tĩia guardada me foss ante tallada
bẽeito foi o dia & bẽ auẽturada bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada
a ora que a uirgẽ madre de deus foi n[ada] a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada

E ali u iazia 95 Ca a porta do tẽplo 135


gemend e sospirãdo disserõ mi[ ]os porteiros
& sa desauentura pois non auia fillos
a deus muit ẽmẽtãdo como meus conpãneiros
de que era sen fillos non entraria dẽtro col. b
de ioachim chorãdo 100 nen aues nẽ cordeiros 140
quis deus que do seu ãgeo nẽ ren de mia oferta
foss ela confortada non seria fillada
bẽeito foi o dia e bẽ auẽturada bẽeito foi o dia & bẽ auẽturada
a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada a ora que a uirgẽ madre de deus. foi nada

E disse lle nõ temas 105 E por esta uergõna 145


anna; ca deus oyda & por este dẽosto
a ta oraçon ouue fogi a esta terra
& poren sen falida & ei ia assi posto
de teu marido filla que nũca ala torne
aueras. que cõprida 110 & eno mes d[ ]agosto 150
sera de todos bẽes auera bẽ seis meses
mais doutra & preçada [fol. 136v] col. a que fiz aqui estada
bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada
a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada

E pois ll[ ]est ouue dito 115 Entr aquestas mõtãnas 155
foiss o angeo logo que e terra esquyua
a ioachim que era cõ estes meus gãados
metudo no meogo ca mais me ual que uiua
dũas grandes mõtãnas en logar apartado
& dissell eu te rogo 120 que uida mui catiua 160
que tornes a ta casa fazer ẽtre mias gẽtes
logo sen alongada uergõnos e uiltada
bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada
a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada a ora que a uirgẽ madre de deus. foi nada

217
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 218

[FESTAS SANTA MARÍA I] Afonso X

O angeo lle disse 165 bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada


eu soon mãdadeiro [fol. 137r] col. a a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada
a[ ]ti de deus do ceo
por te fazer certeiro E que lle pregũtarõ 205
que de ta moller anna logo o que ouuera
aueras tal erdeiro 170 que tal peça en terra
per que toda a terra esmorido iouuera
sera enlumẽada & el contou lles quãt
bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada o angeo lle dissera 210
a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada & eles lle disseron
de uos yr e guysada
E se esto que digo 175 bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada
tẽes por marauilla a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada
certãamẽte crei
que te dara deus filla Cousa. & nõ passedes 215
que o que perdeu eua de deus seu mãdamẽto
per sa gran pecadilla 180 e id a uossa casa
cobrar ss[ ]a per aquesta logo sen tardamẽto
que sera auogada ca se[ ]o non fezerdes
bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada quiçai por escarmento [fol. 137v] col. a
a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada uos dara deus tal morte
que sera mui sõada
Entre deus & as gẽtes 185 bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada
que forẽ pecadores a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada
poren uai te ta uia
& leixa teus pastores Tãto ll[ ]esto mostrarõ 225
que guardẽ teus gãados & per tantas razões
ca muito son mayores 190 que lles respos chorando
de deus las sas merçees pois que uos praz uarões
ca rẽ que foss osmada farei uosso conssello
bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada col. b mas por deus cõpanões 230
a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada guardade mi[ ]os gãados
en aquesta mallada
Quãdo ioachim esto 195 bẽeito foi o dia. e bẽ auẽturada
oyu. log esmorido a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada
caeu e iouu[ ]en terra
fora de seu sentido E pois lles esto disse 235
atẽes que o angeo meteuss aa carreyra
foi dali partido 200 por s[ ]ir pera sa casa
que seus omees o forõ ueer sa conpãneira
erger sen detardada que o bẽeit angeo

218
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 219

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [FESTAS SANTA MARÍA I-II]

fezera ia certeira 240 Na qual aquela noite 275


que ioachim uerria est e cousa sabuda
pela porta dourada foi na bẽeita anna
bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada a uirgen cõçebuda
a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada a que pelos profetas
nos fora prometuda 280
E que a[ ]el saysse 245 ãte que esto fosse
reçebelo agĩa mi gran sazõ passada
ca deus enas sas coitas col. b bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada
porria meezĩa a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada
& lle daria filla
dele. tal que reỹa 250 E logo que foi uiua 285
seria deste mundo no corpo de sa madre
& dos ceos chamada foi quita do pecado
bẽeito foi o dia e bẽ auẽturada que adam nosso padre
a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada fezera per conssello
daquel que pero ladre 290
Quãd aquest oyu anna 255 por nos leuar cõssigo
que iazia gemendo a porta ll[ ]e serrada
& sospirand ergeusse bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada
& foi ala correndo a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada
& leuou seus parẽtes
sigo com eu aprendo 260 Do yferno. ca esta 295
bẽ como se ouuess lle pos a serradura
a casar outra uegada & abriu parayso
bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada que per mala uẽtura
a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada serrou nossa madr eua
que cõ mui gran loucura 300
E pois uiu seu marido 265 comeu daquela fruita col. b
obridou seus pesares que deus ll[ ]ouue uedada
& con muitas saudes bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada
& muitos abraçares a ora que a uirgẽ madre de deus foi nada
o acolleu mui leda
& pois muitos mãiares 270
lle guysou & sa casa Esta segunda e de como o angeo ga-
mui ben encortĩada briel uẽo saudar a santa maria. e
bẽeito foi o dia. & bẽ auẽturada esta festa e; no mes de março. e começa
a ora que a uirgẽ. madre de deus foi nada assi323
[fol. 138r] col. a

323 Borraduras: epígrafe / Erasures: epígrafe (x 3).

219
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 220

[FESTAS SANTA MARÍA II-III] Afonso X

Tan bẽeita foi a saudaçõ Tã bẽeita foi a saudaçon


per que nos uẽemos a saluaçon per que nos uẽemos a saluaçõ
Esta troux o angeo gabriel
a santa maria come fiel
mandadeiro. por que emanuel 5 Esta terceira e da uirgĩidade
foi logo deus & pres encarnaçon de santa maria. e esta festa e
Tan bẽeita foi a saudaçon [fol. 138v] col. a no mes de dezenbro. e fezea
per que nos uẽemos a saluaçõ sant alifonsso. e começa. assi

Ca bẽ ali u lle diss[ ]el aue Tod aqueste mũd a


foi logo deus ome feit a[ ]la[ ]fe 10 loar deueria. a uirgĩidade de santa maria
& macar el a tan poderos[ ]e Ca ela foi uirgen ena uoontade
ena uirgẽ foi ensserrad entõ e foyo na carne cõ tã gran bondade
Tan bẽeita foi a saudaçon por que deus do ceo con sa deidade 5
per que nos uẽemos a saluaçõ ẽ[ ]ela pres carne que el nõ auia [fol. 139r] col. a
Tod aqueste mũd a loar deueria
E u gracia plena lle dizer 15 a uirgĩidade de santa maria
foi o angeo. nos fez cõnocer
a deus que non podiamos ueer Ond ela foi prẽne
ãte. mas pois uimos bẽ sa faiçõ mas como[ ]x ant era 10
Tan bẽeita foi a saudaçon ficou uirgen que foi
per que nos uẽemos a saluaçõ 20 marauilla fera
ca tant ouue door
E u lle disse contigo e deus como[ ]x ant ouuera
entõ foi prẽne do que polos seus que ouuesse fillo 15
saluar. quis morte prender per iudeus que no cuidaria
por nos tirar da ifernal priion Tod aqueste mũd a loar deueria
Tan bẽeita foi a saudaçon 25 a uirgĩidade de santa maria
per que nos uẽemos a saluaçõ
Que aquestas cousas
E u lle disse bẽeita es tu de[ ]sũu iuntadas 20
entr[ ]as molleres. logo de iesu fossen. e en corpo
cristo foi prẽne que naceu pois u de moller achadas
tres reis. lle derõ cada un seu dõ 30 que ouuess as tetas
Tan bẽeita foi a saudaçon de leit auondadas
per que nos uẽemos a saluaçõ & pariss e fosse 25
uirgen toda uia
E u lle disse bẽeito sera Tod aqueste mũd a loar deueria
aquel fruito que de ti nacera col. b a uirgĩidade de santa maria
ali nos deu carreira por que ia 35
ouuessemos sẽpre de deus perdõ Mas aquesta uirgẽ
amou deus a tanto 30

220
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 221

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [FESTAS SANTA MARÍA III-IV]

que a enprẽnou col. b cousa nẽ tan rico don


do espirito santo como deu santa maria
sen prẽder end ela no tẽpl a san simeon col. b
dano nen espanto quãdo lle deu ieso cristo
& bẽ semella de deus 35 seu fill en ofereçon 10
tal drudaria que fillou el nos seus braços
Tod aqueste mũd aloar deueria ledo sobrelo altar
a uirgĩidade de sãta maria Nobre don e mui preçado
foi santa maria dar
E desto uos mostro
proua uerdadeira 40 Esto fez a santa uirgẽ 15
do sol quando fer pois que o tẽpo cõpriu
dentro ena uidreira que forõ quarãta dias
que pero a passa des que seu fillo pariu
en nulla maneira & poren segund a lee
non fica britada 45 no tenplo o oferiu 20
de como siia con duas tortores mãssas
Tod aqueste mũd a loar deueria & de paonbas un par
a uirgĩidade de sãta maria Nobre don e mui preçado
foi santa maria dar
Que macar o uidro
do sol filla lume 50 Simeõ aquel sãt ome [fol. 140r] col. a
nulla ren a luz a que o foi oferer
do uidro nõ cõssume senpr a deus esto pedia
outro si foi esto que ante que a morrer
que contra costume ouuesse. que lle leixasse
foi madre & uirgen 55 el o seu fillo ueer 30
ca deus xo queria que a enuiar auia
Tod aqueste mũd a loar deueria pera o mũdo saluar
Nobre don e mui preçado
foi santa maria dar
Esta quarta e como sãta [fol. 139v] col. a
maria leuou seu fillo ao Logo que uiu o minỹo 35
tenplo e o ofereçeu a san enos braços lo fillou
simeon. e esta festa e no mes & beiiando lle os pees
de feureyro. e começa assi con alegria chorou
dizẽdo pois este ueio
Nobre dõ & mui deus que uiuer me leixou 40
preçado. foi santa maria dar trões aqui; ben me pode
a deus quando ll[ ]o seu fillo des[ ]oi mais en paz leuar
foi no tenplo presentar Nobre don e mui preçado
Quẽ uiu nũca tã preçada 5 foi santa maria dar

221
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 222

[FESTAS SANTA MARÍA IV-V] Afonso X

Pois que ueen os meus ollos 45 u a foi corõar 20


a[ ]ti que es saluador por reỹa dos sãtos
daqueles que[ ]t asperamos tan muito a onrrou col. b
& d[ ]irrael guardador Des quando deus sa madr aos ceos leuou
& que deus cõprid e ome de nos leuar cõssigo carreira nos mostrou
es. & do mundo sẽnor 50
te rogo que me nõ queras Assi foi que o dia 25
oi mais no mũdo leixar col. b que deus morte prendeu
Nobre dõ e mui preçado a ssa bẽeita madre
foi santa maria dar uiu quanto padeçeu
na cruz por nos. & logo
tal pesar reçebeu 30
Esta quinta e como sãta maria que a fillou quartãa
passou deste mundo e sse que nunca en sãou
foi ao ceo. e esta festa e no Des quando deus sa madr aos ceos leuou
mes d[ ]agosto meyãte. & de nos leuar cõssigo. carreira nos mostrou
começa assi324
E de pois morou sẽpre 35
Des quando deus dentr en ierussalem
sa madr aos ceos leuou & non uĩia a ela
de nos leuar conssigo enfermo que log en
carreira nos mostrou são se non partisse
Ca pois leuou aquela 5 mas a ela ren325 40
que nos deu por sẽnor non leixou a quartãa
& el fillou por madre [fol. 140v] col. a atẽes que fĩou
mostrou nos que amor Des quando deus sa madr aos ceos l[euou]
mui grande nos auia de nos leuar cõssigo carreira. nos mostrou
non podia mayor 10
ca pera o seu reyno Mas no tẽplo estaua 45
logo nos conuidou a conprida de fe
Des quando deus sa madr aos ceos leuou un angeo lle disse
de nos leuar cõssigo carreira. nos mostrou madre de deus aue
o teu fillo te mãda [fol. 141r] col. a
Mas como passou ela 15 dizer que ia tenp[ ]e 50
deste mundo contar que leixes este mũdo
uos quer eu en qual guysa mao u t[ ]el leixou
a uẽo deus leuar Des quando deus sa madr aos ceos leuou
conssigo ao ceo de nos leuar cõssigo carreira. nos mostrou

324 Borraduras / Erasures: ll. 17, 108, 118, 120, 155, 217, 250.
325 Marcado para corrección non indicada / Marked for correction not indicated.

222
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 223

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [FESTAS SANTA MARÍA V]

E ũu ramo de palma 55 chamar. e a dizer


lle deu log en sinal lle começou seu feito
que dend a tecer326 dia de como a ueer 90
non aueria al o angeo uẽera
que uerria por ela que lle deus enuiou
o rey espirital 60 Des quando deus sa. madr aos ceos leuou
seu fillo iesu cristo de nos leuar cõssigo. carreira. nos mostrou
que ẽ[ ]ela encarnou
Des quando deus sa madr aos eeos327 leuou E disse lle chorãdo 95
de nos leuar cõssigo carreira. nos mostrou nenbre te san ioã
de com[ ]en ta comenda
Dissoll[ ]a sãta uirgẽ 65 o do mui bon talã
senor e qual nom as me leixou o meu fillo
o angeo lle respos poren guardar de[ ]prã 100
esto non saberas me deues en mia morte
ca meu nom e mui grande pois te mi[ ]a( )comẽdou
mais çedo ueeras 70 Des quando deus sa madr aos ceos leuou
os apostolos tigo [fol. 141v] col. a
que deus uĩir mãdou de nos leuar cõssigo carreira. nos mostrou
Des quando deus sa madr aos ceos leuou
de nos leuar cossigo328 carreira. nos mostrou E com[ ]eu ei oydo 105
estes maos iudeus
Por onrrar t[ ]ẽ ta morte 75 que matarõ meu fillo
& foisse log enton col. b como falssos encreus
o angeo. & ela meaçan de queimaren
foi fazer oraçon a carn e estes meus 110
ben a mont oliuete ossos. pois for passada
u aquela sazon 80 un deles mio contou
moraua & tã toste Des quando deus sa madr aos ceos leuou
en seu bãno entrou de nos leuar cõssigo. carreira nos mostrou
Des quando deus sa madr aos ceos leuou
de noos leuar cõssigo carreira nos mostrou En quant eles ẽ[ ]esto 115
falauan entre ssi
E uestiu os mellores 85 hũas nuues mui craras
panos que pud auer adusserõ logu[ ]i
& san ioan fez logo os apostolos õze329

326 Erro / Error: tecer > tercer.


327 Erro / Error: eeos > ceos.
328 Erro / Error: cossigo > cõssigo.
329 Corrixido / Corrected: doze > õze.

223
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 224

[FESTAS SANTA MARÍA V] Afonso X

& nõ uẽo aly 120 Des quando deus sa madr aos ceos leuou
santo tomas cõ eles de nos leuar cõssigo carreira. nos mostrou
ca chegar nõ uuiou
Des quando deus sa madr aos ceos leuou Outro dia sã pedro 155
de nos leuar cõssigo carreira. nos mostrou a uoz de deus oyu
que lles diss aqui soõ [fol. 142r] col. a
E logo que chegarõ 125 uos( )qu[ ]e logo sẽtiu
com[ ]a scritura diz tod aquela cõpãna
os reçebeu mui leda mui boõ odor & uiu 160
a sant[ ]an( )peradriz claridade que todo
& disso lles amigos o mund331 enlumeou.
este dia fiiz 130 col. b Des quando deus sa madr aos ceos leuou
foi que deus uos adusse de nos leuar cõssigo. carreira. nos332
aqui. & uos iuntou
Des quando deus sa madr aos ceos leuou Mas a ora de sesta 165
de nos leuar cõssigo. carreira. nos mostrou direiuolo que fez
deus que foi padr[ ]e fillo
E pois iũtados sodes 135 desta uirgen de prez
esto uos rogarei uẽo leuar ll[ ]a alma
que uigiedes migo que el ia outra uez 170
ca eu de certo sei lle metera no corpo
que cras en aquel dia u a santiuigou
deste mundo m[ ]irei 140 Des quando deus sa madr aos ceos leuou
ca un angeo de deus330 de nos leuar cõssigo carreira nos mostrou
comig esto falou
Des quando deus sa madr aos ceos leuou E disso a sã pedro 175
de nos leuar cõssigo carreira nos mostrou direich[ ]o que faras
pois mia madr[ ]e fĩada
Eles quand est oyrõ 145 non esperes a cras
choraron log assaz mas enterra seu corpo
pois disserõ faremos no ual de iosefas 180
sẽnor o que uos praz en atal sepultura
& rezarõ seus salmos com ela t[ ]enssinou
com ena lee iaz 150 Des quando deus sa madr aos ceos. leuou
& ela en seu leito de nos leuar cõssigo carreira nos mostrou col. b
anteles se deitou

330 Marcado para substituír (marxe esquerda) / Marked for replacement (left margin): angeo de deus >
angeo santo.
331 Marcado para substitución (marxe esquerda) non aplicada / Marked for replacement (left margin) not

made: o mund enlumeou > log en enlumeou?


332 Erro / Error: nos > nos mostrou.

224
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 225

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [FESTAS SANTA MARÍA V]

Esto foi en agosto 185 pera o reyno seu 220


en meyante do mes estes angeos santos
que iesu crist a alma & con eles me uou
de sua madre pres Des quando deus sa madr aos ceos leuou
& o corpo san pedro de nos leuar cõssigo carreira nos mostrou
fillou con set e tres 190
apostolos. & en iosefas E sã tomas lle disse 225
lo enterrou sẽnor mui m[ ]e mester
Des quando deus sa madr aos. ceos leuou por que creudo seia
de nos leuar cõssigo. carreira. nos333 desto. se uos prouguer
que algun sinal aia
E pois la enterrarõ 195 que quando o disser 230
en sepulcro mui bel que eu amostrar possa
foronss aa cidade & ela lle lançou
mas logo san miguel Des quando deus sa madr a os ceos le[uo]
leuou o corpo dela de nos leuar cõssigo carreira nos mostrou
cõ outro gran tropel 200
d[ ]angeos; que uẽeron A cĩta que cẽgia 235
& cada un cantou que uos nõ foi dõ uil
Des quando deus sa madr aos ceos leuou ant era mui bẽ feita
de nos leuar cõssigo carreira nos mostrou & d[ ]obra mui sotil col. b
& el deu end a ela
Eles indo cantãdo 205 poren loores mil 240
santo tomas subir & sa cinta na mão
os uiu. que deus fezera aa uila chegou
ena nuue uĩir Des quando deus sa madr aos ceos leuou
& uiu santa maria de nos leuar cõssigo carreira nos mostrou
entr[ ]eles todos yr 210
& por saber quen era [fol. 142v] col. a Os õze poilo uirõ 245
logo lles preguntou disseron tolt ala
Des quando deus sa madr aos. ceos le[uou] & que te deus nõ ama
de nos leuar cõssigo carreira. nos334 gran mostra ch[ ]ẽ feit a
que nõ uiste sa madre
E ela respondeu lle 215 morrer nẽ fust aca 250
tomas amigo meu u a nos soterramos
a mia alma meu fillo tanto te despreçou
leuou ben ti dig eu Des quando deus sa madr a os ceos leuou
& meu corp ora leuã de nos leuar cõssigo carreira nos mostrou

333 Erro / Error: nos > nos mostrou.


334 Erro / Error: nos > nos mostrou.

225
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 226

[FESTAS SANTA MARÍA V/FESTAS DE NOSTRO SEÑOR I] Afonso X

Sãto tomas chorãdo 255 & catarõ[ ]na fossa


respondeu lles adur daquela que na cruz
dize( )d335 u a metestes uiu morrer o seu fillo
mas sei eu que nenllur mas pero senõ luz 290
achar nona podedes nulla ren nõ acharõ
quãt o bretõ artur 260 & muito se sinou col. b
ca eu a ui na nuue Des quando deus sa madr a os ceos. leuou
subir. & me chamou de nos leuar cõssigo carreira nos mostrou
Des quando deus sa madr aos ceos leuou
de nos leuar cõssigo carreira nos mostrou Sã pedro & os outros 295
todos a hũa uoz
E por que me creades [fol. 143r] col. a en terra se deitarõ
esta cinta me quis pedindo por ayoz
dar. & que de seu feito a santo tomas perdõ
seiades todos fis & diss[ ]el hũa uoz 300
que eu ui o seu corpo non daria por esto
mui mais brãco ca lis 270 pois con uerdad estou
yr subĩd aos ceos Des quando deus sa madr a os ceos leuou
& mui pouqu[ ]i tardou de nos leuar cõ sigo carreira nos mostrar
Des quando deus sa madr a os ceos leuou
de nos leuar cõssigo carreira nos mostrou
Pois que el Rey fez çinco
Entõ disse sã pedro 275 cantigas das cĩco festas de
tẽno que sera prol santa maria; teue por ben
d[ ]irmos prouar aquesto de fazer outras cinco canti-
que nos diz este fol gas das çinco festas de nos-
& se nõ for uerdade tro sẽnor iesu cristo336
hũa folla de col 280
nõ demos mais por ele
ca senpr este dultou Esta primeira e de com[ ]el
Des quando deus sa madr aos ceos le[uou] fez o çeo. & a terra. & o mar
de nos leuar cõssigo carreira nos mostrou & o sol. & a lũa. & as estrelas
& todalas outras cousas que
Enton forõ dizẽdo 285 son. & como fez o ome a sa
mentira nos aduz semellança337

335 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): dizend > dized.
336 Baixo a columna b, na parte máis baixa da marxe, a oración / Below column b, in lower margin, the
statement: A[ ]uigia de santa maria d[ ]agosto. seia dita Des quando deus sa madr aos ceos leuou / &
no dia seia dita. a precisson Beeita es maria filla madr[ ]e criada.
337 Borradura / Erasure: l. 21.

226
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 227

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [FESTAS DE NOSTRO SEÑOR I-II]

Como podemos a deus [fol. 143v] col. a E u os peixes per com aprendi
gradeçer. quantos bẽes el por nos foi fazer criou das aguas com escrito iaz
Por nos fez el ceo terra & mar gran cousa foi. mas mui mayor assaz 35
ca pera[ ]ssi non auia mester u sobrelas andou por nos aqui.
& quen aquesto creer nõ quiser 5 Como podemos a deus gradeçer
a piedade de deus quer negar
Como podemos a deus gradeçer E u as aues com[ ]el por bẽ uyu
que uoassẽ no airo fazer quis
De com[ ]el fez a luz & a criou muito foi. mas desto uos faço fis 40
bẽ semella seu feit amigos meus que mais fez por nos. u per el subiu
pero mas foi u por salua[ ]los seus 10 Como podemos a deus gradeçer
o seu lume na uirgen ensserrou
Como podemos a deus gradeçer E as bestias per com[ ]o escrito diz [fol. 144r] col. a
fez de naturas muitas mais ca mil
u338 os ceos fez. & estendeu muito foi. pero mais u eno uil 45
bẽ semella obra de mui gran sẽ preseu ontr[ ]elas iouu[ ]o mui fiiz
mas mayor foi a[ ]queno catar bẽ 15 Como podemos a deus gradeçer
u por seer ome. deles deçẽdeu col. b
Como podemos a deus gradeçer E u fez ome apost[ ]e mui bel
a[ ]que deu entẽdimẽt[ ]e razon
E u a terra fez. mostrou bẽ qual muito foi. pero mais u pres paxõ 50
poder auia. mas quen comidir polo saluar. & morte mui cruel
por mais terra u por nos remiir 20 Como podemos a deus gradeçer
andou ẽ[ ]ela & sofreu gran mal quantos bẽes el por nos foi fazer
Como podemos a deus gradeçer

E u a lũa & o sol qu[ ]e luz Esta segũda e. de como os tres


criou. grand obra & mui nobre fez Reis magos uẽeron a beleen
pero mais foi. u chus negros ca pez 25 aorar a nostro sẽnor iesu cristo
tornarõ. u por nos pres mort[ ]ẽ cruz e lle ofereron seus dões339
Como podemos a deus gradeçer
Pois que dos reys nostro sẽnor
E u as estrelas fez. de certo sei quis de seu linage decer
que en[ ]fazelas nõ fillou afan cõ razon lles fez est amor
pero mais foi u per elas a[ ]prã 30 en que lles foi apareçer
dos reis foi aorado por rey Esto foi quãd en bellen340 5 col. b
Como podemos a deus gradeçer

338 Erro (inicial indicada na marxe esquerda, non copiada) / Error (initial, indicated in left margin, not
copied): u > E u.
339 Borraduras: epígrafe / Erasures: epigraph (x 2); l. 65.
340 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): bellem > bellen.

227
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 228

[FESTAS DE NOSTRO SEÑOR II-III] Afonso X

de santa maria naçeu id[ ]e pois tornardes des[ ]i


& a treze dias des[ ]en ar yloei eu cõnoçer
aos tres reys apareçeu Pois que dos Reys nostro sẽnor 40
que cada ũu per seu sen
ena estrela cõnoçeu 10 Eles forõsse logu ẽton
com[ ]era deus rey & poren & uiron a estrela yr
de longe o foron ueer ante[ ]ssi de mui gran randõ col. b
Pois que dos Reys nostro sẽnor & começarona seguyr
mas quand en beleẽ foi nõ 45
Ben das insoas de saba se quis de sobr[ ]ela partir
& de tarsso que sõ no mar 15 ata que entrarõ u don
& d[ ]arabia u gran gẽt a [fol. 144v] col. a iesu cristo. uiron seer
& muitas terras de passar Pois que dos Reis nostro sẽnor
mas pero erã lõi[ ]ala
mui toste os fezo chegar Nos braços da que muit afã 50
a beleen aquel que a 20 sofreu cõ el & muito mal
sobre todas cousas poder & eles logo manaman
Pois que dos Reis nostro sẽnor derõ lle sa oferta tal
ouro de que aos reis dã
Ena estrela lles mostrou encẽsso por espirital 55
com[ ]era om[ ]e rey e deus mirra de que os mortos uã
porẽ cada ũu lle leuou 25 ungir por nũca podreçer
oferta dos tesouros seus Pois que dos Reys nostro sẽnor
& a estrela os guyou
ate[ ]ena terra dos iudeus Esto ca non marauidis
u erodes lles demãdou ofererõ a deus los reys 60
que uẽestes aqui fazer 30 porẽd assi os guardar quis
Pois que dos Reis nostro sẽnor aquele que iũtou as leis
que per sõnos os fez bẽ fis
Eles respõderõ ll[ ]assi que sõnarõ uel cĩc[ ]ou seis
na estrela uimos que rey uezes que fossen a tarssis 65
mui nobre naçera aqui passa[ ]lo mar por guareçer
sẽnor dos iudeus & da lei 35 Pois que dos Reys nostro sẽnor
diss erodes creed a[ ]mi quis de seu linage deçer
ca bon cõssello uos darei
Esta terçeira e como nostro341
sẽnor resurgiu. & como se mos- [fol. 145r] col.

341 Na marxe baixo o final da columna, comentario coa corrección / In margin beneath end of column,
comment with correction: pois desta deue seer / A festa de ramos > do batesmo / Auer nõ poderia lagri-
mas que chorasse.

228
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 229

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [FESTAS DE NOSTRO SEÑOR III]

trou aos apostolos. & aas Mui grãd alegria nos dar
tres marias.342 foi deus. u o forõ buscar
ao mõymẽt[ ]e achar 30
Alegria alegria ni hũa delas podia
façamos ia toda uia Alegria alegria façamos ia toda uia
Mui grand alegria fazer
deuemos ca deus quis morrer rand344 alegria ouu[ ]ali
por nos & a morte uençer 5 enton quãdo lles diss assi
morrendo. que nos uẽçia o angeo. nõ est aqui 35
Alegria alegria façamos ia toda u[ia] que sobr[ ]a pedra seya
Alegria alegria façamos ia toda uia
Qvẽ tã grãd alegria uiu
com[ ]esta ca nos reemiu Grãd alegria sẽ mẽtir
deus por sa mort[ ]e resurgiu 10 foi. u lles disse resurgir
do sepulcr[ ]a terçer dia quis ieso crist[ ]e se uos yr [fol. 145v] col. a
Alegria alegria façamos ia toda uia queredes u el dizia
Alegria alegria. façamos ia toda uia
Grand alegria nos creçeu col. b
quãdo do ceo deçendeu Grãd alegria uos sera
o angeo. & que tremeu 15 ca[ ]o ueeredes ala
a terra u el deçia en galilea u esta 45
Alegria alegria façamos ia toda uia segũd uos el dit auia
Alegria alegria façamos ia toda uia
Grãd alegria nos deu deus
quãdo cõ pauor os iudeus Alegria de coraçon
do angeo. esses encreus 20 ouuerõ elas. & entõ
cada un deles caya forõ ala. & simeon 50
Alegria alegria facamos ia toda uia pedr[ ]y foi. a[ ]que prazia
Alegria alegria. façamos ia toda uia
Grãd alegria a[ ]la[ ]fe
foi. pois maria343 salome Maila alegria mayor
& iacobe con aloe 25 foi a da madre do sẽnor
& madalena maria que resurgiu e gran sabor 55
Alegria alegria façamos ia toda uia por que uiu o que creya
Alegria alegria façamos ia toda uia

342 Borraduras: epígrafe / Erasures: epigraph (x 3); ll. 33, 34.


343 Corrixido (escrito por riba por man posterior) / Corrected (by overwriting, late hand): marie salome >
maria salome.
344 Erro: inicial (indicada na marxe esquerda) non copiada / Error: initial (indicated in left margin) not

copied: rand > Grand.

229
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 230

[FESTAS DE NOSTRO SEÑOR IV-V] Afonso X

Esta quarta e como nostro sẽ- Nẽ lles nuzira se beuerẽ poçõ


nor subiu aos çeos ente345 se- & guarrã de todo mal & de liion
us dicipolos346 aos enfermos. & aqueste sermon 30
fez en mõt oliuete ant[ ]os ebreus
Subiu ao ceo. o fillo Subiu ao ceo o fillo de deus
de deus. por dar parays[ ]aos amigos seus col. b
Subiu ao ceo onde quis deçer Pois est ouue dito. nas nuues subiu
en terra por nos & da uirgen nacer & a gẽt aos ceos subilo uiu
& depois paixõ & morte quis347 prender 5 que a uoz dos ãgeos logo oyu 35
mui forte na cruz per mão dos iudeus que lles diss assi uarões galileus
Subiu ao ceo o fillo de deus Subiu ao ceo o fillo de deus

Onde foi assi que en ierussalẽ Ena maneira que[ ]o ueedes daca
teue sa gran festa como sẽnor ten subir ao ceo ben assi uerra
cõ sa cõpãna. & pois comerõ bẽ 10 ioyga[ ]lo mũd[ ]e os mortos fara 40
trouxeos mui mal por que erã ẽcreus resurgir. que nõ creẽ os fariseus
Subiu ao ceo o fillo de deus Subiu ao çeo o fillo de deus

Por que nõ quiserõ creer nẽ oyr


os que[ ]o uirã de morte resurgir Esta quĩta e como nostro
porẽd ant[ ]eles aos ceos subir 15 sẽnor enuiou o seu santi
quis. segũdo cõta marcos & mateos sprito sobrelos seus dicipolos348
Subiu ao ceo o fillo de deus
Todolos bẽes que nos deus col. b
Mas ãte les disse ide preegar quis fazer polo fillo seu
o meu euãgeo per cada logar [fol. 146r] col. a nos conpriu quãdo aos seus
& quãtos creuerẽ & se batiçar 20 o seu sãt espirito deu que prometeu
quiserẽ de grado. logo serã meus Ca per el o sabemos cõnoçer 5
Subiu ao ceo o fillo de deus & cõnoçendo amar & temer
& demais danos grand esforço de prender
Os que nõ creuerẽ perdudos serã morte por[ ]el. nenbrando nos
mailos outros os diabres deitarã de com el por nos morreu
dos omẽes. & lẽguages falaran 25 Todolos bẽes que nos deus. quis fazer polo fillo seu
mais que aqueles que albergã romeus [fol. 146v] col. a
Subiu ao ceo o fillo de deus

345 Erro / Error: ente > ante.


346 Borraduras / Erasures: ll. 32, 35.
347 Marcado para substitución (marxe dereita) nunca aplicada / Marked for replacement (right margin) not

made: quis prender > foi prender.


348 Borraduras: epígrafe / Erasures: epigraph (x 2); l. 31.

230
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 231

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [FESTAS DE NOSTRO SEÑOR V]

E porẽde uos quer[ ]ora dizer Ca sabemos que nõ sabẽ leer


com[ ]este spirito fezo deçer nẽ ar ouuerõ tẽpo d[ ]aprender
deus sobrelos seus dicipolos que seer & falã todos lẽguages. & respõder
de[ ]ssũu fez por que cada un saben mellor a toda ren
gran sen. del reçebeu 15 que aquel que mais leeu 45
Todolos bẽes que nos deus. quis fazer polo fillo seu Todolos bẽes que nos deus.

Muitas uezes lles fora prometer E por esto nõ deuemos creer


deus que per seu espirito saber que o vỹo lles faz esto fazer
lles faria todas cousas entẽder349 maila uertude daquel deus que[ ]a poder
mellor que nunca sage 20 de fazer que os lẽguages 50
en todo[ ]o mũd aprendeu entẽdan. que cofondeu
Todolos bẽes que nos deus.350 Todolos bẽes que nos deus

E porẽd os dicipolos meter En babilõna u forõ erger


se foran de sũu. & atender a torre que podessẽ atãger
en hũa casa. por aquel dõ reçeber 25 bẽ sus351 aos ceos. mas foilles deus toller 55
& estand ali direi uos eu os lenguages assi que
o que lles conteçeu un a outro nõ entẽdeu
Todolos bẽes que nos deus. Todolos bẽes que nos deus

A terça. começou muit a tremer E dali adeãte sen temer


a terra. & son come de caer 30 souberõ preegar & retraer 60
o ayre fez. & entõ uirõ deçẽder os dicipolos. & as gẽtes cõuerter
linguas de fogo sobre[ ]ssi a iesu crist[ ]e cada un deles
que[ ]os todos ençendeu muitos cõuerteu
Todolos bẽes que nos deus Todolos bẽes que nos deus [fol. 147r] col. a

De spirito. & dali sen lezer 35 E muitas coitas ar forõ soffrer 65


se sayron sen rẽ se detẽer por[ ]el. & ençima morte padecer
e pela uila se fillarõ a correr col. b & en[ ]tal guysa quis nostro sẽnor uẽçer
& dizian por eles o demo pelos seus
aquesta gent enssãdeçeu & aqueste mũdo conquereu
Todolos bẽes que nos deus 40 Todolos bẽes que nos deus 70

349 Marcado para corrección (extremo da marxe esquerda, parcialmente amañado) nunca aplicada /
Marked for correction (far left margin, partially trimmed) not made: todas cousas entẽder > todas las
cousas entẽder?
350 Refrán acurtado para axustarse ao ancho da columna / Refrain shortened to fit column width.
351 Corrixido / Corrected: so aos > sus aos.

231
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 232

[FESTAS DE NOSTRO SEÑOR V/APÉNDICE I] Afonso X

E nos roguemos a que gran prazer guarde de coitas & ar d[ ]auolezas 20


uiu de seu fillo quando[ ]a põer Ben uennas mayo & cõ alegria [fol. 147v] col. a
foi enos çeos a[ ]par de[ ]ssi que auer
nos faça del o sant espirito Bẽ uẽnas mayo coberto de fruitas
pois dela naçeu 75 e nos roguemos a que sẽpre duitas
Todolos bẽes que nos deus. a sas merçees de fazer en muitas
que nos defẽda do dem[ ]e sas luitas 25
Ben uennas mayo & cõ alegria
De pois que el Rey fez estas
cinco cantigas das cinco festas Bẽ uẽnas mayo cõ bõos sabores
de nostro sennor. fez estas outras & nos roguemos & demos loores
cantigas de miragres de santa aa que sẽpre por nos pecadores
maria rog[ ]a deus que nos guarde de doores 30
Ben uennas mayo & con alegria
Esta primeira e das mayas352
Bẽ uẽnas mayo cõ uacas & touros
Bẽ uẽnas mayo & cõ e nos roguemos a que nos tesouros
alegria. porẽ roguemos a santa maria col. b de ieso cristo e. que aos mouros
que a seu fillo rogue toda uia çedo cofõda. & brãcos & louros 35
que el nos guarde d[ ]err[ ]e de folia Ben uennas mayo & con alegria
ben uennas mayo 5
Ben uennas mayo. & con alegria Bẽ uẽnas mayo alegr[ ]e sẽ sãna
e nos roguemos a[ ]quen[ ]nos gaãna
Bẽ uẽnas mayo cõ toda saude bẽ de seu fillo que nos de tamãna
por que loemos a de gran uertude força que sayã os mouros d[ ]e( )spãna 40
que a deus rogue que nos sẽpr[ ]aiude Ben uennas mayo & con alegria
contra o dem[ ]e dessi nos escude 10
Ben uennas mayo & con alegria Bẽ uẽnas mayo cõ muitos gãados
& nos roguemos a que os pecados
Bẽ uẽnas mayo & cõ lealdade faz que[ ]nos seiã de deus perdõados
por que loemos a de gran bõdade que de seu fillo nos faça priuados 45
que sẽpre aia de[ ]nos piadade Ben uennas mayo & con alegria.
& que nos guarde de toda maldade 15
Ben uennas mayo. & con alegria. Bẽ uẽnas mayo cõ bõo uerão
& nos roguemos a uirgẽ de chão col. b
Bẽ uẽnas mayo cõ muitas requezas que nos defẽda d[ ]ome mui uilão
& nos roguemos a que a nobrezas & d[ ]atreuud[ ]e de torp[ ]aluardão 50
en[ ]ssi mui grandes que nos de tristezas Ben uennas mayo & con alegria

352 Borraduras / Erasures: ll. 26, 30, 50, 60, 62, 63, 71.

232
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 233

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [APÉNDICE I-II]

Bẽ uẽnas mayo cõ pã & cõ vĩo Como fez hũa uegada


& nos roguemos a que deus minỹo dũa nau[ ]en( )carregada
troux[ ]ẽ seus braços que nos de camỹo de trigo e de çeuada 10
por que seiamos con ela festĩno 55 de colliure que foi guardar
Ben uẽnas mayo & con alegria Nas coitas deuemos chamar

Bẽ uẽnas mayo mãss[ ]e nõ sãnudo Qve ouuera pereçuda


& nos roguemos a que noss escudo seer de tod[ ]e perduda
e. que[ ]nos guarde de louc[ ]atreuudo senõ pela sa aiuda 15
& d[ ]om[ ]ẽayo & descõnoçudo 60 que[ ]a quis en saluo guyar col. b
Ben uennas mayo & cõ alegria Nas coitas deuemos chamar

Bẽ uẽnas mayo alegr[ ]e fremoso Ca ouuera tal tormenta


porẽd a madre do rey grorioso que de millas setaẽta
roguemos que nos guarde do[ ]noioso correra. ou oitaenta 20
om[ ]e de falsso. & de mẽtiroso 65 querendoss a nau[ ]afõdar
Ben uennas mayo & con alegria Nas coitas deuemos chamar

Bẽ uẽnas mayo cõ bõos mãiares Ca o masto foi britado


e nos roguemos en nossos cãtares & o temon peçeiado
a santa uirgẽ ant[ ]os seus altares & os da naue sẽ grado 25
que nos defẽda de grãdes pesares 70 sayrõ en por escapar
Ben uennas mayo &353 Nas coitas deuemos chamar

En un batel a gran pẽa


Esta .ija. e como santa Maria guardou hũa ca uirõ a naue chẽa
naue que ya carregada de trigo que non d[ ]agua uolta cõ arẽa 30
perecesse. & sacou a en saluo ao porto.354 & aquel pã todo mollar
Nas coitas deuemos chamar
Nas coitas deuemos [fol. 148r] col. a
chamar. a uirgẽ estrela do mar Esto foi cousa mui çerta
Esta e santa maria ca a[ ]nau[ ]era aberta
que aos seus noit e dia & porẽde grãd oferta 35
guarda de mal & os guya 5 prometerõ entõ de dar
pois se[ ]lle uan encomẽdar Nas coitas deuemos chamar
Nas coitas deuemos chamar

353 Erro: texto borrado no que non foi copiada substitución / Error: text erased but no replacement
copied.
354 Borradura / Erasure: l. 20.

233
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 234

[APÉNDICE II-III] Afonso X

Aa uirgẽ que rogasse muito palo criador 15


seu fillo que lles guardasse que ẽ[ ]ela encarnar
seu pan. & que os sacasse 40 nũca quis nostro sẽnor
en saluo. sen perda fillar nen seer non podia
Nas coitas deuemos chamar. Dereit e de[ ]ss end achar.

Entõ mui toste remarõ [fol. 148v] col. a Merlĩ ouue gran pesar [fol. 149r] col. a
& da naue s[ ]alongaron u ll[ ]oyu esto dizer
& ao porto chegaron 45 & disso se deus m[ ]ãpar
v a uiron sãa estar ante podo ben seer
Nas coitas deuemos chamar ca[ ]o que terra e mar
fez per seu mui gran saber 25
E uirõ seu pã eixuito esto ben[ ]o faria
por que fezerã ia luito Dereit e de[ ]ss[ ]end achar
& a uirgen poren muito 50
começaron log a loar O iudeu a perfiar
Nas coitas deuemos chamar começou. & disse nõ
podo deus nũca entrar 30
en[ ]tal logar per razon
Esta .iiia. e como santa maria ca o que foi ensserrar
fez que nacesse o fillo do iudeu en[ ]ssi quantas cousas sõ
o rostro a tras como llo Merlin como[ ]ss ensserraria
rogara355 Dereit e de[ ]ss end achar 35

Dereit[ ]e de[ ]s[ ]end achar Merlin muit[ ]a assãnar


mal. quẽ fillar perfia se fillou. & log[ ]ali
contra santa maria os gẽollos foi ficar
E daquest[ ]oy cõtar en[ ]terra. & diss assi
que auẽo a merlin 5 col. b madre do que[ ]nos saluar 40
que s[ ]ouue de razõar uẽo. este diz de[ ]ti
con un iudeu alfaquin o que non deueria
que en tod[ ]escoça par Dereit e de[ ]ss end achar.
como disseron a[ ]mi
de saber non auia 10 Porẽ te quero preegar
Dereit e de[ ]ss[ ]end achar que comeu de çerto sei 45
que o teu foi sen dultar
E começou a falar que o que te rogarei col. b
aquel iudeu traedor queras agora mostrar
ena uirgen. & iurar a este da falssa lei

355 Borradura / Erasure: l. 12.

234
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 235

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [APÉNDICE III-IV]

que anda cõ folia 50 de seu erro. pois creçeu


Dereit e de[ ]ss[ ]end achar cõ el os conuertia
Dereit[ ]e de[ ]ss end achar
Que sa moller enpreñar
foi. o que[ ]lle naçer en
queras tu assi guysar Esta .iiiia. e. como santa Maria fez que
que com[ ]outr[ ]o rostro tẽ 55 tres menỹos alçassen en costantinobre356 os mar-
adeante por catar moles que non podian alçar to-
tẽna atras. & des[ ]en da a gente que[ ]ss y iuntaua.357
and assi toda uia
Dereit e de[ ]ss end achar Uertud e sabedoria
mui grãd358 a santa maria
E o praz uuiou chegar 60 Mui gran uertude prouada
que[ ]a iudea pariu deus seu fillo ll[ ]ouue dada
mas bẽ se podo sinar u pres sa carne sagrada 5 col. b
quen aquel seu filo uiu por nos que saluar queria
ca atal o gẽerar Vertud e sabedoria
fez deus como llo pediu 65
merlin con felonia Ar mui grã sẽ ll[ ]ouue dado
Dereit e de[ ]ss end achar u ẽ[ ]ela ensserrado
foi. ca bẽ ali mostrado 10
Qve o rostro lle tornar ll[ ]ouue do bẽ que sabia
fez deus. o deant atras vertud e sabedoria
como lle fora rogar 70
o fillo de satanas Porẽ costantĩ eigreia
por en[ ]uergõna deitar fazia grand[ ]e sobeia
a seu padre cayfas desta que bẽeita seia 15
que ant[ ]o non criya [fol. 149v] col. a en[ ]que gran custa prendia359
Dereit[ ]e de[ ]ss end achar 75 vertud e sabedoria

Porẽ seu padre matar E daua muitos dỹeiros


o quis. logo que naçeu aos maestres pedreiros
mas merlĩ o fez guardar que lle trouxessẽ enteiros 20
que[ ]o mui ben entendeu marmores de romania
& polos iudeus tirar 80 vertud e sabedoria

356 Corrixido (mediante inserción entre liñas, en negro) / Corrected (by interlinear insertion, in black):
alçassen > alçassen en costantinobre.
357 Borraduras / Erasures: ll. 7, 17, 43.
358 Marcado (riscado) para substitución (marxe esquerda) / Marked (lined out) for replacement (left mar-

gin): mui grãd a > de bẽ a.


359 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): perdia > pren-

dia.

235
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 236

[APÉNDICE IV-V] Afonso X

Os ũus pera altares porrei t[ ]end[ ]eu ena uia


& outros pera piares vertud e sabedoria
porẽ de muitos logares 25
ali tragelos fazia Esto e que filles çedo
vertud e sabedoria tres minỹos mui sẽ medo
& fareilles alçar quedo 55 col. b
E tã grande[ ]los trouxerõ [fol. 150r] col. a as pedras sẽ gemetria
que depois quando quiserõ vertud e sabedoria
alçalos. nũca poderon 30
per ni hũa maestria360 O maestre s[ ]espertaua
vetud361 e sabedoria & os minỹos fillaua
& ben com[ ]ela mãdaua 60
Ca macar ss[ ]i aiũtaua aquelas pedras ergia
toda a gent e prouaua vertud e sabedoria
d[ ]alçalos. sol nõ alçaua 35
o mẽor que y auia Sen aiuda de cõpãna
vertud e sabedoria nẽ d[ ]engẽyo nẽ de mãna
senõ per uertud estrãna 65
Ond o maestre coitado da bẽeita que nos guya
era en muit afficado vertud e sabedoria
por que sol dar y recado 40
per nulla ren nõ podia Qve faz miragres fremosos
vertud e sabedoria muitos & marauillosos
por nos fazer deseiosos 70
Maila da gran piadade d[ ]auermos363 sa conpãnia
mui sag[ ]e de gran bõdade vertud e sabedoria
mostrousse cõ claridade 45
ao maestr362[ ]u dormia
vertud e sabedoria Esta .Va. e como santa Maria guardou
un monge dos diaboos que
E disse se[ ]me creueres o quiseran tentar. & se[ ]lle
& meu mandado fezeres mostraron en figuras de
& as pedras alçar queres 50 porcos polo fazer perder.

360 Corrixido por man máis tardía / Corrected by later hand.


361 Erro / Error: vetud > vertud.
362 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): mastr[ ] >

maestr[ ]u.
363 Corrixido (mediante inserción de letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): dauemos >

dauermos.

236
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:05 Página 237

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [APÉNDICE V-VI]

A santa maria mui bon O frad est[ ]oỹdo espãtousse mal


seruir faz. pois ela o poder364 [fol. 150v] col. a & chamou a uirgẽ a que nũca fal 30
do demo desfaz aas grandes coitas; dizẽdo lle ual
Ond auẽo desto que en cõturbel me. ca de gran medo ei ẽd[ ]eu assaz
fez santa maria miragre mui bel 5 A santa Maria mui bon seruir faz
por un mõge bõo cast[ ]e mui fiel
que uiu de diabres uĩir mui grand az E a groriosa tã toste chegou
A santa Maria mui bon seruir faz & ant aquel frade. logo se parou 35
& cõ hũa uara mal amẽaçou
En seu leito u iazia por dormir aquela cõpãa do demo maluaz
uiu os come porcos contra[ ]ssi uĩir 10 A santa Maria mui bon seruir faz
atã espãtosos que per rẽ guarir
nõ cuidaua. & dizialles aç aç Dizẽdo como uos ousastes parar
A santa Maria mui bon seruir faz ãt[ ]este meu frade neno espãtar 40
porẽ no yferno ide log entrar
El assi estãdo en mui gran pauorr365 cõ uosso mal rey. mui peyor que rapaz
uiu ẽtrar un ome negro de coor 15 A santa Maria mui bon seruir faz
que diss aos porcos log aderredor
dele uos meted[ ]e nõ dormia en paz col. b Quãd eles oyrõ aquesta razon [fol. 151r] col. a
A santa maria mui bõ seruir faz como fumo se desfezerõ ẽtõ 45
& a uirgẽ santa. mãss[ ]e en bõ son
Eles respõderõ aquesto fazer cõfortou o frade. dizẽd a[ ]mi praz
queremos de grado. mas niũ poder 20 A santa Maria mui bon seruir faz
de fazerlle mal. nõ podemos auer
por gran santidade que ẽ[ ]ele iaz E366 a uida que fazes. & porẽde bõ367
A santa Maria mui bon seruir faz fas d[ ]oi[ ]adeãte que nõ leixes rẽ 50
de fazeres quant a[ ]ta ordĩ cõuẽ
E aquel diabo lles respos assi esto dito. tolleuxelle d[ ]ãt[ ]a faz
pois uos nõ podedes ar leixad a[ ]mi 25 A santa Maria mui bon seruir faz
que cõ estes garfios que eu trag aqui
o desfarei pero que trage frocaz
A santa Maria mui bon seruir faz Esta .via. e como santa Maria fez
que a sua omagen que muda-
ran dun altar a outro que[ ]sse

364 Marcado (riscado) para corrección (final da liña) nunca aplicada / Marked (lined out) for correction
(end of line) not made: pois ela o poder > pois o poder ela.
365 Erro (resultante da corrección) / Error (resulting from correction): pauorr > pauor.
366 Marcado (diagonal) para unha corrección non aplicada / Marked (diagonal) for correction not made:

E a vida > A vida que.


367 Marcado (posiblemente) para unha corrección non indicada nin aplicada / Marked (possibly) for correc-

tion not indicated, not made: bõ > ?

237
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:06 Página 238

[APÉNDICE VI-VII] Afonso X

tornass a seu logar onde a & ele logo manaman


tolleran368 foi a omagẽ do altar toller
mais en outro dia achar 35
A sas figuras muit onrrar a foi u[ ]x[ ]ante soya estar
deuemos da uirgẽ sen par As sas figuras muit onrrar.
Ca en onrralas dereit[ ]e
& en[ ]lles auermos gran deuoçõ Quãdo o crerig esto uiu
non ia por[ ]elas a[ ]la[ ]fe 5 col. b cuidou a[ ]prã que[ ]o fezer alguen
mas pola figura da en que son & por aquesto comediu 40
& sol non deuemos prouar que[ ]a omagẽ tornasse porẽ
de[ ]as trager mal. nen uiltar u ll[ ]o bispo fora mãdar
A sas figuras muit onrrar & a eigreia fosse bẽ serrar
As sas figuras muit onrrar
E daquesto uos contarei 10
ora un mui gran miragre que fez E ar fez come sabedor 45
en cannete per com[ ]achei & leuou a chaue & pela luz
en uerdat. esta sẽnor de gran prez tornou y quando o aluor
dũa omagẽ que cõprar pareçia. & achou ant[ ]a cruz
foi un caualeir e[ ]y dar 15 a omagẽ. & a mostrar
A sas figuras muit onrrar a foi a quantos s[ ]i forã iũtar 50
As sas figuras muit onrrar col. b
Na sa eigreia que esta
fora da uila cabo dũ portal Entõ polas missas oyr
en que grãdes uertudes a & todos derõ loor end a deus
que faz esta sẽnor espirital 20 & a[ ]ela que sen falir
porend os gẽolos ficar mostra ali grandes miragres seus 55
foi. & pusea no mayor altar por que[ ]a ueen aorar
A sas figuras muit onrrar. muitas gẽtes & do seu ofertar
As sas figuras muit onrrar.
U esteue gran tenp assi [fol. 151v] col. a
e deus por ela miragres mostrou 25
ta que un bispo uẽo y Esta .viia. e como santa Maria fez a as
de cõca que[ ]a toller en mãdou abellas que cõprissen de cera un ci-
& põel[ ]en outro lugar rio pasqual que se queimara todo da
por que[ ]a nõ uiu de bõ semellar hũa parte. & esto foi en elche.369
As sas figuras muit onrar 30
Apostos miragres faz
Ao crerigo capelan toda uia. por nos & fremosos
mãdou o bispo aquesto fazer santa maria

368 Borraduras / Erasures: ll. 29, 56.


369 Borraduras / Erasures: ll. 7, 44, 45, 46, 47.

238
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:06 Página 239

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [APÉNDICE VII-VIII]

Faz los muit apostos por que aiamos E tãto que as abellas chegarõ
sabor de sabelos & os creamos 5 en un furaco da pared entrarõ 35
& faz los fremosos por que queramos370[fol. 152r] col. a & bẽ dali o cirio lauraron
cobiiçar d[ ]auer a sa conpania daquela cera que en faleçia
Apostos miragres faz todauia Apostos miragres faz todauia

Porend a reỹa de piadade Quãd aquesto uirõ todalas gẽtes


fez un gran miragr[ ]en hũa cidade 10 & eno miragre meterõ mẽtes 40
a[ ]que dizẽ elche com[ ]en uerdade loarõ a uirgẽ & mais creẽtes
achei de gran gẽte que y auia quis cada un foi que ante criia
Apostos miragres faz todauia Apostos miragres faz todauia

Esto foi un dia de pẽtecoste E as abellas irss[ ]en nõ quiserõ


que a[ ]ssa eigreia uẽerõ toste 15 mas un grã tẽpo ali esteuerõ 45
d[ ]omes & molleres come grand oste & mel muit[ ]e cera de pois ar fezerõ
por oyr a missa que[ ]ss y dizia que nõ quedauã a[ ]mui grã perfia
Apostos miragres faz todauia Apostos miragres faz todauia

Mui cãtada come en atal festa


& durou atẽena mui gran sesta 20 Esta oitaua e. como santa Maria
entõ uirõ cousa mui mãefesta quis guardar de morte un priuado
ond aa gẽte muito desprazia dun Rey que o auian mezcra-
Apostos miragres faz todauia. do.373

Ea371 uirõ o ciro pasqual queymado A uirgẽ sẽpr[ ]acorrer acorrer


muito dũa parte & mui minguado 25 uai o coitad e ualer e ualer [fol. 152v] col. a
& desto o poboo foi tan coitado Dest un miragre uos cõtarei
que cada un deles entrestecia que en cannete per com achei
Apostos miragres faz todauia. a uirgen por un ome dun rey 5
fez que mezcrarã com apres ei
Eles en aquesto assi cuidãdo col. b & ben sei que[ ]o cuidarã a fazer morrer
uirõ un eixame uĩir uoando 30 A uirgen sempr[ ]acorrer acorrer
d[ ]abellas mui brancas que entroou372 quando
o crerig a sagra dizer queria De tal guysa o forõ mezcrar
Apostos miragres faz todauia que[ ]o mãdou logu[ ]el rey chamar 10

370 Corrixido (mediante borradura) / Corrected (by erasure): queraremos > queramos.
371 Marcado para corrección (marxe esquerda) non aplicada / Marked for correction (left margin) not
made: E a uirõ > Ca uirõ.
372 Erro / Error: entroou > entrou.
373 Borradura / Erasure: l. 53.

239
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:06 Página 240

[APÉNDICE VIII] Afonso X

ante[ ]ssi. mas el cõ gran pesar me santa maria cõ teu poder


& cõ coita fillous a chorar A uirgen sempr[ ]acorrer acorrer 50
& rogar
a uirgẽ quanto mais podo fazer Esto que[ ]uos disseron sẽnor
A uirgen sempr[ ]acorrer acorrer 15 mẽtira foi nõ uistes mayor
& se a uossa merçee for
De mais un rico pano y deu meted y un uoss enqueredor
na eigreia. & fezo se seu col. b & mellor 55
ome da uirgẽ com aprix eu podedes per[ ]y o feit entẽder
& est auia nome mateu A uirgen sempr[ ]acorrer acorrer
& ben leu 20
podelã en cas del rey cõnoçer Respos el rey daquesto me praz
A uirgen sempr[ ]acorrer acorrer & tẽno que cõprides assaz
& fazelo quer[ ]u al non iaz 60
E pois na eigreia pos seu dõ & meteu y un ome de paz
& fez chorando sa oraçon que uiaz
meteusse ao camĩ[ ]enton 25 fosse daquest a uerdat enquerer
cõ mui gran med en seu coraçõ A uirgen sempr[ ]acorrer acorrer
de liion
onde morte por tal mezcra prender Est ome pũnou toste de[ ]ss[ ]yr 65
A uirgen sempr[ ]acorrer acorrer & fez gente da terra uĩir
que forõ o feito descobrir
E quand u era el rey chegou 30 da uerdade de quãto mẽtir
seus omees por[ ]el log enuiou & falir
mas aa uirgen se comendou forã al rey & fez lo escreuer 70
muit el des[ ]i ant[ ]el rey entrou A uirgen sempr[ ]acorrer acorrer col. b
& parou
ss[ ]e pois começou ll[ ]assi a dizer. 35 E enuioullo & pois abriu
A uirgen sempr[ ]acorrer acorrer el rey aquel escrito & uiu
que[ ]ll end a uerdade descobriu
Sẽnor uos enuiastes por mi log entõ todo mui bẽ sẽtiu 75
& tãto que uossa carta ui & cousiu
uĩ quanto pud e aque m[ ]aqui que falssidade forã apõer
& el rey logo respos ll[ ]assi 40 A uirgen sempr[ ]acorrer acorrer
com oy
hũa rẽ querria de[ ]uos saber A aquel om[ ]e logo poren
A uirgen sempr[ ]acorrer acorrer. lle perdõou & fez lle gran bẽ 80
& os mezcradores en desden
Se e uerdade que tãto mal [fol. 153r] col. a teu[ ]e nũca por[ ]eles deu ren
fezestes e tan descomunal 45 & des[ ]en
como mi dizẽ. respos el qual nonos ar quis de tal feito creer
el rey contoulle tal & atal A uirgen sempr[ ]acorrer acorrer.
diss el ual

240
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:06 Página 241

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [APÉNDICE IX]

Esta .ixa. e como santa maria fez Un sobrĩn[ ]est[ ]abadessa


aa monia que non quis por auia que mui gran ben
ela leixar de[ ]ss[ ]ir cõ un caua- queria que era minĩ[ ]e apost[ ]e fremoso
leiro. que sse tornass a sa orden este des que uiu a monia
& ao caualeiro fez outrossi quis lle mellor doutra ren
que fillasse religion. & en[ ]guisar que[ ]a ouuesse 35
foi tan aguçoso [fol. 154r (6r)] col. a
Do dem a perfia. nona que non era dia
toll outra cousa. come santa maria que[ ]ll el muitas uegadas
Dest un fremoso miragre [fol. 153v] col. a sa coita non dizia
uos quer eu ora contar. que por & lle prometia 40
hũa monia fazer quis a santa 5 que se cõ[ ]el se fosse
Reỹa. que per com eu aprendi cõ[ ]ela casaria.
era de mui bon semellar. & de Do dem a perfia non[ ]a toll
fremoso parecer & aposta minỹa. outra cousa come santa Maria.
& gran crerezia & grand ordĩamẽto.
esta dona auia & de mais sabia. 10 E de mais que grand erdade 45
amar mais doutra cousa. a uir- lle daria & auer
gen que nos guia. col. b & a terria sempr[ ]onrrada
Do dem a[ ]perfia nona toll rica & uiçosa
outra cousa come santa Maria & que nunca del pesar
receberia mais prazer 50
E374en tod[ ]esto de linage 15 & tanto lle diss aquesto
muit alt[ ]era & mellor que ela saborosa
falaua doutra moller foi. & d[ ]alegria
& por aquesto a essa lle iurou en sas mãos
fillou por sa cõpãneira que cõ[ ]ele s[ ]iria 55
& por sa aguardador 20 & que leixaria
por que muito a preçaua log[ ]aquel mõesteiro
de sen a abadessa u al non aueria.
& u quer que ya Do dem a perfia non a toll
ia mais aquela mõia outra cousa com( )e santa Maria. 60
nũca de si partia 25
ante a metia Essa noit aquela monia
en todolos seus feitos todas sas cousas guisou
cada que os fazia. por se con seu amigo ir col. b
Do dem a perfia nona toll mas en hũa capela
outra cousa come santa Maria. 30 da uirgen santa Mari[ ]ant[ ]o 65
altar s[ ]agẽollou.

374 Marcado para corrección (marxe esquerda) non aplicada / Marked for correction (left margin) not
made: E en > Sen.

241
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:06 Página 242

[APÉNDICE IX] Afonso X

chorand ant hũa sa omagẽ Do dem a perfia non[ ]a tol


que era mui bela outra cousa come santa Maria.
& se[ ]ll[ ]espedia
mas quando foi na porta 70 Pois uẽo a outra noite
per ela non podia como na primeira fez 110
sair ca uija & por ir s[ ]ende sa carreira
deant a maiestade foi aa eigreia
que[ ]ll[ ]a porta choya. & quando s[ ]en quis sair
Do dem a perfia non[ ]a toll 75 a uirgen santa do bon prez
outra cousa come santa Maria. parousel en cruz ena porta 115
& disse non seia
Desto foi tan espantada que tan gran folia col. b
& ouue pauor atal faças contra meu fillo
que se foi quant ir mais pode nen tan grand ousadia
ao dormidoyro 80 ca eu non seria 120
maila uirgen groriosa tẽuda de rogalle. por ti
reỹa espirital nen m[ ]oyria.
fezo que a el essa noite Do dem a perfia non a toll
enganou agoyro outra cousa come santa Maria
& foisse sa uia 85
maldizendo que nũca A monia con mui gran coita 125
por moller creeria de con seu amigo ss[ ]ir
& ela iazia macar de noit aa eigreia
coitada en seu leito foi. na maiestade
que per ren non durmia. [fol. 154v (6v)] col. a sol mentes non quis tẽer
Do dem a perfia non[ ]a toll ante foi a port[ ]abrir 130
outra cousa come santa Maria. & sayu per[ ]ela & foisse
& fez y maldade
Outro dia gran mannaa mas muit en prazia
atanto que a luz uiu a aquel seu amigo
a abadessa se leuou 95 & ben[ ]a recebia 135
& a monia cõ[ ]ela & logo tragia
& log aquel seu amigo un palafren mui branco
uẽo que[ ]ll arreferiu en que a el subia
como non sayu a[ ]ele Do dem a perfia non[ ]a toll
de que mui gran querela 100 outra cousa come santa Maria. 140
sempr auer deuia
mas ela lle iuraua Poila leuou a ssa terra
que mui mal se sentia & con[ ]ela iuras pres
pero todauia mui ben ll[ ]ouue cõprid aquelo
quando uẽess a noite 105 que[ ]lle conuẽera. [fol. 155r] col. a
que pera el ir ss[ ]ia aynda mui mais lle deu 145

242
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:06 Página 243

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [APÉNDICE IX-X]

que ante que passass un mes por est eu terria


a fez sennor de sa erdade por ben que te tornasses
mais ca[ ]ll el dissera pera a[ ]ta mongia
& ela uiuia a mais375 & eu guisaria
a mais uiçosa dona 150 logo con deus meu fillo 185
que uiuer poderia que te perdõaria.
& quanto queria Do dem a perfia nona toll
tod[ ]aquel seu amigo outra cousa come santa Maria.
lle daua & compria.
Do dem a perfia nona toll 155 A dona daqueste sõno
outra cousa come santa Maria. foi espantada assi 190
que tremẽdo muit[ ]e chorãdo
Assi ambos esteueron diss a seu marido
uiçosos a seu talan toda a uison376 que uira
& deus sofreu que ouuessen & per quant eu aprendi
fillos muitos & fillas 160 quiso deus que da sa graça 195
mui grandes & mui fremosos foss ele ben comprido
mas a uirgen que mui gran & o[ ]que[ ]ll[ ]oya
pesar ouue daqueste feito todo llo outorgaua [fol. 155v] col. a
fez y marauillas & dela se partia
que aparecia 165 & doutr[ ]abadia 200
a ela en dormindo religion fillaua
& mal a reprendia en que a deus seruia
dizendo sandia Do dem a perfia non[ ]a toll
& como começaste outra cousa come santa Maria.
a tan gran bauequia. 170
Do dem a perfia nona toll col. b
outra cousa come santa Maria. Esta .xa. e como el Rey pediu
mercee a santa Maria que o
En leixar teu mõesteiro guarecesse dũa grand enfermi-
u uiuias com eu sei dade que auia. & ela como
mui ben e muit onrradamẽte 175 sennor piadosa oyulle seu ro-
& ir ta carreira go & deulle saude.377
& desdennares a[ ]mi
& a meu fillo santo Rey SAnta maria ualed
& non aueres uergõna ay sennor. & acorred a uosso
en nihũa maneira 180 trobador. que mal[ ]le uai.

375 Marcado (riscado) para borrado non aplicado / Marked (lined out) for erasure not made: uiuia a mais
> uiuia.
376 Corrixido / Corrected: uiion > uison.
377 Borraduras / Erasures: ll. 11, 23 (x 2).

243
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:06 Página 244

[APÉNDICE X-X*-XI] Afonso X

A tan gran mal e a tan gran door. da ousadia que lles fazia col. b
santa maria ualed ay sennor 5 col. b fazer folia mui mais que nõ deuia.
como sofr[ ]este uosso loador Santa Maria strela do dia 10
santa maria ualed ay sennor
& sã[ ]e ia se uos en prazer for Amostrar nos deues carreira
do que diz ay. por gãar en toda maneira
Santa Maria ualed ay sennor 10 a sen par luz e uerdadeira
que tu dar nos podes senlleira
Pois uos deus fez doutra cousa mellor ca deus a[ ]ti a outorgaria 15
& uos deu por nossa rezõador & a querria por ti dar e daria
seede mi[ ]ora bõ[ ]a( )iudador Santa Maria strela do dia
ẽ[ ]est ensai.
Santa Maria ualed ay señor 15 Guyar ben nos pod o teu siso
mais ca ren pera paraiso
Que me faz a mort ond[ ]ei gran pauor u deus ten sempre goy[ ]e riso 20
& o mal que me ten tod en[ ]redor pora quen ẽ[ ]el creer quiso
que me fezo mais uerde mia coor & prazer mia se te prazia
que dun cambray. que foss a mia alm[ ]en[ ]tal cõpania
Santa Maria ualed ay señor 20 Santa Maria strela do dia.

ue378 fez enton a galardõador


de todo bẽ & do mal sãador [fol. 156r] col. a Esta .xia. e como santa Maria fez a un
tolleull[ ]a feuer & aquel umor fisico que se metera monge que
mao y lay. comesse das uidas que os
Santa Maria ualed ay sennor 25 outros monges comian que
a[ ]el soyan mui mal saber.380

Esta .xa. e de loor de santa Maria Quen serui[ ]la madre [fol. 156v] col. a
do gran rei. ben sei. que sera
Santa maria strela de mal guardado com ora uos
do dia. mostra nos uia pera deus contarei.
& nos guya. On381 un miragre de grado. 5
Ca ueer faze[ ]los errados segund eu oi contar
que perder foran per pecados 5 que no mõesteir onrrado
entender de que mui culpados de claraual foi entrar
son. mas per ti son perdõados379 un monge mui leterado

378 Erro (inicial non copiada) / Error (initial not copied): ue > Que.
379 Corrixido / Corrected: perdoados > perdõados.
380 Borradura / Erasure: l. 9.
381 Marcado (escrito por riba) para corrección non aplicada / Marked (overwritten) for correction not

made: On > En.

244
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:06 Página 245

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [APÉNDICE XI]

que sabia ben obrar 10 col. b & o conuent abalado


de fisica com achei con seu mao sermõar
Quen serui[ ]la madre do gran rey que era ia arrufado
por comeres demãdar 50
E por que acostumado que defend ordin e lei.
fora de mui ben iantar Quen serui[ ]la madre do gran rey
ante que foss ordĩado 15
& outrossi ben cẽar Mas un dia sinaado
& comer carn[ ]e pescado en que deus quis encarnar
& bon vĩo non leixar o conuento foi leuado 55
nen bon pan com apres[ ]ei. de comer. & a rezar
Quen serui[ ]la madre do gran rey 20 se fillarõ ben prouado
por aa eigreia passar
Porend era mui coitado con seu miserere mey.
en auer a iaiũar Quen serui[ ]la madre do gran rey 60 col. b
& comer uerças de prado
sen sal nen pont y deitar Aquel mong[ ]ya irado
& beuer uỹo botado 25 & nonos quis aiudar
& por bon pan non catar ca non fora auondado
& sobresto uos direi. nen se podera fartar
Quen serui[ ]la madre do gran rey & ind assi uiu de lado 65
cabo da porta estar
Que fez este malfadado a uirgen de que falei.
con coita & con pesar 30 Quen serui[ ]la a madre do gran rey
de que era lazerado
conos monges foi falar Que teu[ ]un uaso dourado
& disselles est estado [fol. 157r] col. a chẽo de nobre maniar 70
uos non podedes durar dũ leitoairo preçado
segundo uos mostrarei 35 de que se fillou a[ ]dar
Quen serui[ ]la madre do gran rey a cada mõie bocado
cõ[ ]que os foi cõfortar
Ca non a tan arrizado erg[ ]a este que dit ei. 75
de uos que possa cantar Quen serui[ ]la madre do gran rey
se muit ouuer iaiũado
nen[ ]ss aas oras leuar 40 Que dela nõ foi amado
se comer non lle for dado por que queria obrar
que o faça esforçar per ypocras o loado
por end eu daqui irmei. poren o foi desdeñar 80
Quen serui[ ]la madre do gran rei quãd o gẽollo ficado
ouu[ ]ãt[ ]ela & rogar
Dizend aquesto toruado 45 foi. & diss eu que farei.
ouue tod aquel logar Quen serui[ ]la madre do gran rey

245
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:06 Página 246

[APÉNDICE XI-XII] Afonso X

Diss ela nõ e pẽssado 85 por que de santa maria


que desto possas fillar nõ criya nada. que uerdad[ ]e prouada. [fol. 158r] col. a
se non leixas teu cuidado [fol. 157v] col. a A madre de deus onrrada
fol. que te faz mal cuidar
entõ se deu por culpado Ela assi iazendo
muit e fillouss a chorar 90 que era mais morta ca uiua 20
& disse leixalo ei. braadand[ ]e gemendo
Quen serui[ ]la madre do gran rey & chamãdosse383 mui catiua
con tã gran door esquiua
Do leitoairo sagrado que desãparada foi. & desasperada.
lle deu logo sen tardar A madre de deus onrrada 25
& des[ ]i foi castigado 95
por comer nõ murmurar Era ia d[ ]auer uida
& com om escarmẽtado nẽ lle prestarẽ meezĩas
en todo foi enmẽdar porend a mui cõprida
aqui uolo acabei. reỹa das outras reỹas
Quen serui[ ]la madre do gran rey acorredor das mesquiñas 30
sẽ grã demorada ll[ ]ouue log ẽuiada
A madre de deus onrrada.
Esta .xiia. e como santa maria fez
auer fillo a hũa iudea por que a Tamaña craridade
rogou que a acorresse.382 bẽ come se o sol entrasse
ali. e de uerdade 35
A Madre de deus onr- lle diss hũa uoz que chamasse
rada. chega sen tardada. de coraçõ. & rogasse
u e con fe chamada a sãtiuigada. & bẽ auẽturada
E un miragre disto col. b A madre de deus onrrada
direi que fez a groriosa 5
Madre de ieso cristo Madre de deus. cõ rogo 40
a reya mui piedosa que e chẽa de gran uertude
por hũa iude[ ]astrosa & ela o fez logo
que era coitada; & ouue fillo e saude
& a morte chegada 10 por que çedo se[ ]mi[ ]aiude col. b
A madre de deus onrrada. deus. foi deliurada. & a sa madre dada. 45
A madre de deus onrrada
Ca o prazo chegado
era. en que parir deuia Pois maria oyron
mas polo seu pecado as iudeas que a guardauã
aquesto fazer nõ podia 15 chamar. todos fogiron

382 Borraduras / Erasures: ll. 22, 31, 36, 52.


383 Corrixido (en tinta azul) / Corrected (in blue ink): chamadosse > chamãdosse.

246
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:06 Página 247

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [APÉNDICE XII-XII*]

da casa. & a dẽostauã 50 com[ ]oyredes adeante per mj


& ereia a chamauã que foi a uirgen fazer. col. b
muit[ ]e renegada. & crischãa tornada. Como o demo cofonder
A madre de deus onrrada
E un catiuo d[ ]ome que foi errar
Mas ela por peleia por que do pee en hũa pedra dar 10
nõ auer cõ essas sãdias 55 foi. & doeusse por en braadar
dereit a a eigreia começou & descreer
se foi. de polos trẽita dias Como o demo cofonder
que nõ atendeu messias
mas dessa entrada. foi logo batiçada Aquesta pedra o demo a ficou
A madre de deus onrrada 60 aqui por mi que mi meu pee britou 15
& pois que pode tan muit a el mi dou
E trouxe dous minỹos & non quer en deus creer.
sig aquel fill e hũa filla Como o demo cofonder
& macar pequenỹos
erã. por los de pecadilla Aquesto disse con gran sãna mortal
tirar. en sãta cezilla 65 & log ali o prendeu un tan grã mal 20
na pia sagrada. os fez dessa uegada. que come tolleito se parou atal
A madre de deus onrrada que cuidou log a morrer.
Como o demo confonder
Anbos fazer crischãos
cõtãdo como[ ]ll auẽera E de mais la uista dos ollos perdeu
do fill[ ]e como sãos 70 & o poder do corpo si[ ]ll ar tolleu 25
seus nẽbros. todos ll[ ]ẽtõ dera [fol. 158v] col. a & con mui gran coita en terra caeu
santa maria. & fera que se non pod end erger.
mente foi amada. por aquest e loada. Como o demo cofonder
A madre de deus onrrada
Mas seus parentes o fillaron dali
& o leuaron a sa casa & y 30
Esta .xija. e como santa o deitaron en un leito & assi
maria fez ueer ao ome que cega- leixarono y iazer [fol. 159r] col. a
ra. por que se comendara Como o demo cofonder
ao demo.384
E pidĩdo por deus iouu y gran sazõ
Como o demo cofonder chorand e rogãdo lle de coraçõ 35
nos quer acorrer sãta maria. que dos seus erros podess auer perdõ
& ualer & del defender. & que lle foss en prazer.
Dest un miragre uos cõtarei Como o demo cofonder
que ui. escrit en liuro & dizia assi 5

384 Borradura / Erasure: l. 5.

247
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:06 Página 248

[APÉNDICE XII*-XIII] Afonso X

Mas pois na festa en que deus resurgiu E desto uos quero cõtar
dos madodỹos a canpãa oyu 40 miragre que quis mostrar 10
& hũa dona cabo ssi estar uiu deus. por sa madre uĩgar
& começoull a dizer dun mui mentiral.
Como o demo cofonder. Quen diz mal da Reỹa esperital

Porque sofriste teu mal & ta door Que ena tauerna beueu
en paz. porẽde praz a nostro señor 45 & aos dados perdeu 15
que cedo sães. & recebas sabor algu[ ]e poren descreeu
per que possas bẽ uiuer. mui descomunal.
Como o demo cofonder Quen diz mal da Reỹa esperital

E crei ora esto que ti dig eu Mẽte ca a deus dẽostou


fas que te leuẽ tost ant[ ]o altar meu 50 & sa madre non leixou 20
& pois y fores saud o corpo teu & en seus nẽbros trauou
logo podera auer. come desleal.
Como o demo cofonder Quen diz mal da Reỹa esperital

Respos el esto farei logo de prã E u quis do uentre seu


& fezess entõ leuar y manamã 55 dizer mal. morte lle deu 25
& tornou são pela do bõ talã deus. come a falss cre386
a de que deus quis nacer que de razon sal.
Como o demo cofonder. Quen diz mal da Reỹa esperital
nos quer acorrer santa maria col. b
Seu padre quand est oyu
de sa cas[ ]entõ sayu 30
Esta .xiija. e como o demo na uia un morto uiu
matou a un tafur que dẽostou ben d[ ]i natural.
a santa maria por que perdera385 Quen diz mal da Reỹa esperital

Qven diz mal da Que lle disse atal razõ


reỹa espirital. log e tal teu fillo mui mal garçõ 35 col. b
que mereç o fog yfernal. e mort[ ]e en perdiçõ
Ca nõ pode dela dizer que nũca mais fal.
mal en que a deus tanger 5 Quen diz mal da Reỹa esperital
nõ aia que quis nacer
dela por natal. Non por que de nostro señor
Quen diz mal da Reỹa esperital [fol. 159v] col. a disse mal. mas que da flor 40

385 Borradura / Erasure: l. 46.


386 Erro / Error: cre > creu.

248
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:06 Página 249

CANTIGAS DE SANTA MARÍA [APÉNDICE XIII-XIV]

sa madre disse peyor E desto santa maria


& poren sinal. de sopetran. fez un dia
Quen diz mal da Reỹa esperital miragr[ ]en andalozia 10
a[ ]un que por seus pecados389
Ti dou que[ ]o acharas Aos seus acomendados.
pelas costas tod atras 45
partid[ ]e ll[ ]o cor ueras Forã caer en catiuo
assi per ygual. u iazia tan esquiuo
Quen diz mal da Reỹa esperital que nõ cuidou sayr uiuo 15
ante marteiros dobrados. col. b
Da testa & a seruiz A os seus acomendados
por que da enperadriz 50
disse mal. deus foi ioiz Que lle dauã e gran pẽa
que pod[ ]e que ual. por que era de luzẽa
Quen diz mal da Reỹa esperital sen tod[ ]est en gran cadẽa 20
de noite tras cadeados.
E o padre foi log ali A os seus acomendados
& achou seu fill assi 55
como uos ia retray Iazia. & en escura
ben oystes387 qual. carcer. & en gran uentura
Quen diz mal da Reỹa esperital de morrer. poren na pura 25
uirgen tornou seus cuidados
Aos seus acomendados
Esta .xiiija. como santa Maria sacou de
catiuo de terra de mouros a un ome Que en sopetran aoran
bõo que se[ ]ll acomendara muitos & ant[ ]ela choran
poren muito non demoran 30
Aos seus acomendados [fol. 160r] col. a que non seian perdõados
a uirgen tost a388 liurados. A os seus acomendados
De mortes & de priiões
& por aquesto uarões D[ ]erros. & de maos feitos
senpr[ ]os uossos corações 5 de mais cegos & contreitos
ẽ[ ]ela seian firmados. sãa. & gafos maltreitos 35
Aos seus acomendados & muitos demoniados
Aos seus acomendados

387 Corrixido (inserindo letra sobre a liña) / Corrected (by superscript letter): oytes > oystes.
388 Marcado (riscado) para ser substituído (marxe esquerda) / Marked (lined out) for replacement (left
margin): tost a liurados > log( )a liurados.
389 Corrixido (parcialmente escrito por riba) por unha man posterior descoidada / Corrected (by partially

overwriting) by later, messy hand: po... > pecados.

249
CANTIGAS FINAL_PRIMEIRAS PAXINAS e&i.qxd 12/01/11 10:06 Página 250

[APÉNDICE XIV] Afonso X

E doutras enfermidades El quãd esto uiu ergẽdo


& que por sas piadades se foi pass[ ]e pois correndo
saca de catiuidades 40 fogiu. & segũd aprendo. 60
muitos. foss el nos sacados. chegou a dias contados.
Aos seus acomendados Aos seus acomendados

Este rogo lle fezera [fol. 160v] col. a A sopetrã cabo fita
muitas uezes & dissera & pois esta cousa dita
u el preiteiado era 45 ouue. logo foi escrita 65
por marauidis tallados e muitos loores dados.
Aos seus acomendados Aos seus acomendados.

Que pagar auia çedo Aa uirgẽ groriosa


& el iazẽd en gran medo madre de deus piadosa
uiu as portas abrir quedo 50 por que senpr[ ]e poderosa 70 col. b
da carçer. & uiu britados. d[ ]a( )correr aos coitados.
Aos seus acomendados Aos seus acomendados.

Seus ferros. & que dormiã [fol. 161r]


os que[ ]o guardar soyan
que tã gran sono auiã 55 [fol. 161v]
que nõ eran acordados.
Aos seus acomendados

250
CUBERTA a&t CANTIGAS_CUBERTA a&t 11/01/11 10:36 Página 1

autores & textos


As Cantigas de Santa María constitúen unha das obras máis importantes saí- AFONSO X O SABIO

Cantigas de Santa María


Códice de Toledo
OUTRAS PUBLICACIÓNS AFONSO X O SABIO (1221-1284)
• Cantigas de Santa María das do obradoiro literario de Afonso X de Castela e León, e un dos monu- Rei de Castela e León, é unha das figuras máis relevan-
Edición facsímile do Códice de Toledo (To)
• Galicia e as Cantigas de Santa María
(2 CD + 1 libro)
mentos artísticos máis valiosos e representativos da cultura europea medie-
val. Esta obra chegou a nós mediante catro manuscritos coetáneos, que
representan tres ‘edicións’ sucesivas, cada cal máis ampla, da vasta colección
Cantigas de tes da cultura europea e, particularmente, das letras
hispánicas do seu tempo. O seu contributo á literatura
galega é especialmente senlleiro, non só como anima-
mariolóxica afonsina. O menos coñecido deses catro manuscritos é o Códi-
ce de Toledo (To). Non obstante, ese códice ten un interese especial para os Santa María dor dunha escintilante corte lírica na que brillaron
varios dos talentos máis sobranceiros da escola troba-
estudosos, pois parece representar unha edición temperá da obra, sen doresca galego-portuguesa, senón tamén como autor el
dúbida a máis antiga das hoxe coñecidas, e talvez a primeira revista e acre-
centada. Os ambientes especializados, que hai tempo veñen revalorizando
Códice de Toledo mesmo de magníficas cantigas, sobre todo de celme
satírico e escarniño. Mais a súa achega artística máis
o testemuño de To, reclamaban unha reprodución fotográfica de calidade, relevante vén constituída polas Cantigas de Santa María,
que facilitase a consulta e estudo deste manuscrito nas súas distintas face- Transcrición: Martha E. Schaffer a máis ampla e fastosa colección mariana realizada na
tas, desde as puramente materiais ou ecdóticas, ata as literarias, lingüísticas e Idade Media.
musicais.
Esta demanda foi a que quixo satisfacer o Consello da Cultura Galega coa MARTHA E. SCHAFFER
primeira edición facsímile do Códice de Toledo das Cantigas de Santa María, É associate professor no Departamento de Linguas Clási-
que veu a lume en 2003 co gallo da conmemoración do XX aniversario da cas e Modernas da Universidade de San Francisco. Douto-
fundación do Consello da Cultura Galega, esgotada decontado e reimpresa rouse en Filoloxía Románica na Universidade de California,
en 2008. Xa no limiar á edición de 2003 deixabamos constancia da intención Berkeley. Actualmente desenvolve as súas investigacións
do Consello de dar ao prelo unha transcrición do códice, para o que conta- sobre manuscritos medievais da Península Ibérica, en
bamos co compromiso da profesora Martha E. Schaffer, que levaba anos particular as Cantigas de Santa María. Tamén forma parte
laborando sobre os manuscritos das Cantigas e, particularmente, sobre o do equipo BITAGAP (Bibliografía de Textos Antigos Galegos

(a t)
códice To. No presente volume ofrécese unha transcrición deste, con estu- e Portugueses). Ten tocado cuestións relacionadas coa
do preliminar e notas da profesora Schaffer. Xa que logo, esta obra constitúe un autoría das Cantigas, as súas relacións co cancioneiro
imprescindible complemento da reprodución fotográfica do códice que edi- trobadoresco ‘profano’, a súa composición, e mais a
tamos, pero doutra banda ten un valor en por si, como senlleiro contributo autores & textos cuestión central das relacións entre os manuscritos exis-
para o coñecemento e estudo dese monumento da nosa cultura (galega, tentes e o que estas nos ilustran verbo do proceso de
hispánica e europea) que son as Cantigas de Santa María. compilación e edición do magno cancioneiro mariano.
Trátase da maior experta internacional nos manuscritos
das Cantigas e a máis empeñada estudosa do Códice de

(autores & textos)


Toledo (To).

You might also like