1

ુરાતી-શ દાથ સાથે

િશવ-મ હ ન- તો - જ

ુ
પદં
ત ઉવાચ ||

પરમ િવ ુ
મ હ ન: પાર તે ષો ય યસદશો િુ
ત ા દનામિપ તદવસ ા વિય ગર: |
ૃ ્
અથાડવા યા: સવ: વમિત પ રમાવિધ ણ મમા યેવ તો ેહર: િનરપવાદ: પ રકર: || 1 ||

હ ભગવાન ! આપના િન ણુ વ પના મ હમાનો પાર ુ ુ

ષો ણતા નથી, કારણક આપના િન ણ ુ વ પ
મનવાણીથી પર છે મજ આપને ુ
, તે ુ
ષોએ કરલી િુત પણ વણવી શકતી નથી. ા દનો સંૃતભાષાનો
શ દભંડાર પણ આપ ુ ં ુ વ પ વણવી શકતો નથી.
િન ણ ા દકની વાણી પણ હ હર ! તમનેવણવવા માટ
સમથ નથી, પ ી મ પોતપોતાની શ ત માણે ઊડ છે, તે
જ માણે સવ જન પોતપોતાની ુને
અ સુર નેઆપની િુ ત કર છે થી સવ િુ
. તે ત કરનારાઓ તે મનો દોષ હોય તો પણ િનદ ષ છે,આ
મ હ ન તો બાબત મારો ય ન પણ તે જ ટનો િનદ ષ છે.

થાન તવ ચ મ હમા વાડમનસયો –રત યા ૃ

અતીત: પં યા યં ુ
ચ કતમ ભધત િતરિપ
સં ુ: ક ય િવષય: પદ વાચાચીને
ક ર ય તોત ય: કિતિવધ ણ પિતત ન મન: ક યા ન વચ: || 2 ||

હ ભગવાન ! આપનો મ હમા, મન તથા વાણી વડ ણવામાં આવતો નથી અને આપના મ હમા ુ ુ પણ
ંિતઓ
ગૌરવ વક ૂ એજરત ુ ંવણન કર છે. વા વડ ભે
દસ ણ ુ વ પનો િનષેધ કરવા છતાં
બી અથ વડ
સ ણુવ ુુ ંિતપાદન પણ કર છે
. આપનો એ ર તનો અપાર મ હમા વણવવાનેકોઈ ુ ુ
ષ શ તમાન
નથી. તેમજ આપ કોઈપણ ુ ુ
ષનેઈ યગોચર પણ નથી. આમ તમા ં ુ ુ વ પ બધાને
િન ણ અગ ય છે અને
તમારા સ ણુ વ પને ૃ
વણવવા માટ સંતા દ ભાષાઓમાંશ ત નથી, તે છતાં
તમારા સ ણુ વ પની તો
શંકર ! બધા જ િુત કર છે
.

મ ુ ૃિનિમતવ ્તવ
ક તા વાચ: પરમ તં િનક વાગિપ રુ ર
ુોિવ મય પદ ્|
મમ વે ુ
તા વાણી ણકથન યેુ ુ ુ
ન ભવત: નામી યથડ મન ર મથન ! ુ ય ચિસતા: || 3 ||

હ ભગવાન ! માર િુ
ત તમને કોઈ પણ કાર યથાથ વણવી શકતી નથી, કારણક તમે વેદ ોની મધ વી
મ રુવાણીનો રચાિયતા છો. હ ભગવાન ! વાણીના ભંડાર પ ા દની િુ
ત પણ શ ુન કર શક, તો માર
િુ
ત તમને ાંથી સં
તોષ આપી શક ? ુ આબ ુ
ં ં ુ ં.ંછતાંતમાર િુ ુ
ત ક ં ,ં
કારણ એ છે ક, ુ
ં
તમારા તવનથી માર વાણીને ું
િનમળ ક ં એમ જ ુ મા ુ
ં ં.ં
માર વાણીથી તમેઆનં દ પામો એ માર
ધરણા જ નથી. આ જ કારણથી ુ ંતમાર િુ
ત કરવા ૃથયો .ં

તવૈય ય જયગ ુ દયર ા લય ૃ ત યી વ ુયસતં િત ૂુણુભ ા ુ ત ુુ |

અભ યાનામ મ વરદ ! રમણોયામરમણી િવરંુય તોશ િવદધત ઈહક જડિધય || 4 ||

હ ભગવાન ! આપ ુ ઐ ય ુ
ં દ ુ દ પેુ દા ુ
દા ણ ુોએ કર ને ા, િવ ુઅને મહશ – એ ણેય તમાં
આરોિપત છે . અનેતે ા િવ ુ ુ
તથા , સ વ, રજસ અને તમસ –એ ણે ણ ુો વડ ુદ ુદ પેિતત
થાય છે . વળ , એ ઐ ય ણે લોકથી ઉ પિ થિત તથા ણે નો લય કરવા છતાં ા, િવ ુતથા ુ પે
રહ છે ુપ ન સમ શકવાના કારણથી જડ ુવાળાઓ આપના ઐ યની િન દા કર છે
. હ ભગવાન ! તમા ં ,
અને િનદા પાપી ુ ુ
ષોને
લાગે , પરંુ
છે આપના સવ ાિત ણ ુ ુ ત ઐ યની િનદા ુ ુુઓ ુ ને
અિત
અિ ય લાગે છે.
 2

કમીહ: કકાય સ ખ ુ ુાય

ક પ ુનં
વ ૂ િવ પા
કમાધારો ધાતા જિત ૂ ન ઈિત ચ |
ુ
આતકયૈથ તવ યનવ સર : યો હતિવય: ુ
તક ય કાિ ુ
ખરયિત મોહાય જગત: || 5 ||

હ ભગવાન ! પરમેર ણ વ ુનની ઉ પિ કર છે. પરંુ

જડ ુવાળાઓ ‘જગતને ઉ પ કરવા બાબત શી
યા થતી હશે
, તે યા ા કારની હશે, તે
ના અમલમાં ા ા કારો યો યા હશે , જગતનો આધાર તણા
જગતને ઉ પ કરવામાંિનિમ અને ઉપાદાન કારણ ુ ં
હશે ુ
?’ આવો તક કર છે
, એ ુ
,ુ તક ું
તા પય એ
છેક, જગતભરના આપણા ભ તોના ચ ને મણા પમાડવી. આપને િવષેઆવા ુ તક એ જ અયો ય છે
,
કારણક આપ તો અ ચ ય માહા મયથી ુ ત છો.

અજ માનો લોકા: કમવ વં

તોડિપ જગતા મિધ ઠાતરંક ભવિવિધરનાદ ય ભવિત |
અનીશો વા ુ
યાદ વ ુનજનને ક: પ રકરો વ તો મદાસ વા યમરવર ! સંેક ઈમ || 6 ||
શર

હ ભગવાન ! આપ સવદવોમાંે ઠ છો, છતાં

‘આ યમાન સ તલોક સાકાર છે. આમ જગત સાકાર હોવા છતાં
અજ મા હશે એ સંભિવત નથી, કારણક સાકાર વ ુ છેતે
નો જ મ પણ હોય છેજ. મ ઘડો સાકાર છે
, તે
થી
તેઉ પિ માન છે, તે
મ આ જગત અિધ ઠાન પરમેરની અપેા વગર ઉ પ કવી ર તે થ ુ ંહશે
,ઈ ર
િસવાય બીજો કોઈ જગતકતા હશે !’ ાં
ડને
ઉ પ કરવામાં
આપ િવષે અનેક કારના સં ૂ
દ હ ઢજનોમાં
. પરંુ
થાય છે આપને િવષે
સં
શય કરવો યો ય નથી. તેમજ આપ કરતાંબીજો કોઈ સમથ પણ નથી.

ુિતમતં
યી સાંયયોગ: પ પ વૈણનિમિત ભ ે થાને પરિમદમદ: પ યિમિત ચ |
ુ
ચનાંવૈચ યા જ ુ ુાંણાં
ટલનાનાપથ ષ ૃમક
ેો ગ ય વિસ પયસામણવ ઈ || 7 ||

ણ વા ો વડ ણ વે દ તમાર ા તનો માગ બતાવે છે

. સાંય વડ કિપલ, યોગશા ારા પતં જ લ િુન
તથા યાય વૈ ષક શા ારા ગૌતમ કણાદ િુ
શિે નપ પ ુિત વડ શૈ વો, તથા નારદ- ઓ ‘નારદપં
ચરા ’ ના
રચનાર છેતે
ઓ વૈ ણવ મત ારા તમાર ા તના ભ ભ માગ બતાવે છે. આ ુય પાં
ચ ભે
દ છે
. અને
સકલ મતવાદ ઓ અહં તનેુ
કાર વડ પોતપોતાના િસ ાં દ ા માને
છે, પરંુમ સવ નદ ઓના જળ થ ૃ્
ૃ ્ માગ વડ એક સ ુ
થ માં
મળ ય છેતેમ અિધકાર ભે દ વડ આપ એક ુ
સઘળા જ ુુઓ ુ નેા ત
થાઓ છો.

મહો : ખટવાં
ગં ુજનં
પર ર ભ મ ફ ણન: કપાલંચતીયતવ વરદ ! તંીપકરણ ્
|
ુ
ર ા તાં ુ
તા ૃદધિત ભવદ ૂણ હતાં ૃ ૃ
ન હ વા મારામ િવષય ગ ણા મયિત || 8 ||

હ વરદાન આપનાર : નં
દ ખટવાં
ગ ફરશી, યાધચમ, ભ મ, સપ, કપાળ વગેર તારા વનિનવાહનાંસાધનો
છે. છતાં
ત આપે
લી સં
પિ નેરા ઓ પણ ભોગવે છે
. અભયના દાતા ! િવષયો ઝાં
ઝવાના જળ વા છે
. તે
આ માથી જ સ એવા યોગીને િન ઠાથી ચલાયમાન કર શકતા નથી.

ૃકિ સવ સફલમપર વદ વિમદં

વં ૃ પરો ૌ યા ૌ યે
જગિત ગદિત ય તિવષયે|
સમ તે
યે ુમથન ! તે
ત મ ર િવ મત ઈવ વુ જહોમ વાં
નખ ુ ન ુૃટા ખુરતા || 9 ||

હ રુમથન ! કટલાક સાંય અનેપાતંજલ મતવાળા િમમાંસકો સવ જગતને િન ય અિન ય માને

છે
, બી
મતવાળા ના તકો આ જગતને િન યાિન ય માને
છે
. એ ર તેભ ભ મતવાદ લોકો આ જગતને ભ ભ
ૃ
િત માને
છે. આ ભ ભ મતોવાળા તમારા વ પને ણતાં નથી. તે
મજ ું
પણ વ પને ણતો નથી. તો
ં
માર હાં
ુ સી થવાનો ભય ત ને ુ
તમાર જ ાથના મારા શ દોથી ક ં .ં
 3

તવૈય ય નાધ ુ
પર િવરં ુાતાવતલમનલ કં
ચહ રરધ: પ ર છેય
ં ધવ ષુ: |
ુ
તતો ભ ત ા ભર ગણદ યાં ગ રશ ! ય ્વયંત થે તવ કથ ુિતન
તા યાં ૃ ફલિત || 10 ||

આપના ઐ યનો ત લે વા સા ુ દવ આકાશ તરફ અને િવ ુ

પાતાળમાંગયા હતા. પરંુઉભયમાંના
કોઈને પણ આપની લીલાનો ત ા ત થયો ન હ, કારણક આપ ુ
તો વા ુ
અને અ ન છો, તેમાં
વા ગુ વગયં ત લગ ુ ૂછે
ંળ . દવ મા ાં
ડના અને િવ ુમા જળ ત વના િનવાસ છે. માટ આપ ુ ં
ઐ ય ણવાને કોઈ સમથ થતા નથી. અને એ ા િવ ન ુા તરમાં આપ વત: ાકટ માનો છો. તે થી જ
ા અને િવ ુ ા અને ભ ત વડ આપની િુ ત કર છે. હ ભગવાન ! આપની સેવા ફળની ા ત કરતી
ન હ હોય, એમ માન ું
એ કવળ ખતાૂ છે . આપ ઈ રની ભ ત તો સા ા ્ પરંપરાગત ફળને આપનાર છે .

અ યનાપાદાપા િ ુનમવૈ
વ ર ત યિતકરં
દશા યો દયબા ન ૃરણ ં
ૂ ત ડ પરવશાન |
ુ
ુ
િશર: પ ણી ર ચતચરણા ભો ં
હબલેથરાયા વબદભ ત ૂ
રં
હર ! િવ તિમદ ્
|| 11 ||

હિ ર ુિવનાશક ! ુની ઈ છાને લીધેસદા ઉ મત થઈ રહલા વીસ હ ર ુઓ ુ ત રાવણને

યંહતપણે િન:શ ુુ તિ ુન ુ
વ ં
રા ય પરા મ મા આપની થર ભ તને જ આભાર છે . એ ભ ત એવી
છેક, રાવણેપોતાનાં
દશ મ તક પોતાની હાથે જ છે
દ , તે
ની પંત કર કમળની પેઠ આપ નુે
ચરણે
બ લદાન આ યાં હતાં
. િવશે આપ ુ
ષ કર ને ંજનૂ સકળ વ ન ુી અિધકતાથી ા ત થવાના હ ુપેછે
.

અ ુય વસેવાસમિધગતસાર જુવનં બલા કલાસે

ડ િપ વદિધવસં
તૌ િવ મયત: |
ડ યલસચ લતાંુ
અલ યા પાતાલે ઠિશરિસ િત ઠા વ યાસીદ વુપ ુચતો હુયિત ખલ: || 12 ||

હ ભગવાન ! રાવણ આપની સમીપ કલાસમાં પોતાની વીસ ુઓ ુ

વસતો હતો, યાર પણ તે ં
પરા મ
દખાડતો હતો. આપના બળને લીધેએ પાતાળમાં
ટક શ ો ન હ. આપની સેવાભ તને લીધે
રાવણને બળ
ા ત થ .ુ
ં ૂ ભાર રાવણથી સહન ના થવાથી પાતાળમાં
રાવણના મ તક પર અનાયાસે ઠાનો રહવા ુ
ંન હ.
િવશેષ કર નેપારકા ઐ યનેપામે
લા ુટ જન મોત પામે
, તે
મનેમહા ુુ
ષની ૃ પા ફલદાતા થતી નથી.

યદ ુામણો વરદ ! પરમો ચે

ર િપ સતી મધ ક બાણ: પ રજનિવધેયિ ુન: |
વ
ન િત ચ ંત મ વ રવિસત ર વ વરણયોનં ક યાં
ઉ મૈ ભવિત િશર વ યવનિત || 13 ||

હ વરદાતા ુ! ઈ થી પણ અિત ઉ ૃટ સ ૃથી ભરલા આ ણે વ ુનોને

દાસ વપણે
વરતાવનારો
બાણા રુપાતાળમાંલઈ ગયો હતો એમાં
કોઈ આ ય નથી. કારણ ક તે
આપણાંચરણની ૂ કરનારો હતો,
જનો આપને વંદ છે
, તે
ઓનેફળની ા ત થાય છે
એ ય છે .

અકાં
ડ ડ યચ કતદવા રુ ૃ
ાં પા -િવધે
યય યાસીધ મયન િવષં સંસવત: |
સ ક માષ: કંઠ તવ ન ુુ
તે ુનમયભગડ યસિનન: || 14 ||
ન િ યમહો િવકારોડિપ લા યો વ

હ િ નયન ! આપેૃ ણપ ુર વણના િવષ ુ

ં ંપાન ક ુ
છતાંએ િવષ આપના કંઠમાંજ થર ર ુ ં
હોવાથી તે
આપને અિતશય શોભા આપે છે. કાળ સમયેઆવે લા ાં
ડ નાશને દવો તથા અ રુો ભય પામવા
દખીને
મજ દવ તથા અ રુોના કલે
લા યા. તે ુ
શના સા ંઆપેૃપા કર નેિવષ ુપાન ક ુ
ં તો ુ! સં
સાર જનોનાં
ુ
:ખ ૂ ર કરવા ુ
ં
આપનેયસન જ છે .
 4

વ ક ચદિપ સદવા રુનર િનવત તે

અિસ ાથા નૈ િન યં
જગિત જિયનો ય ય િવિશખા:
સ પ ય ીશ ! વાિમતર ધુારણમ તૂ મર: મત યા માન હ િવિશ ુ
પ ય: પ રભવ: || 15 ||

હ ઈશ ! કામદવ ુ
ં . તેુ
બાણ ભાલા ર હત છે ં
બાણ આ જગતમાં દવ અ રુતથા નરલોકને તવાને િન ફળ
ન થતાંસવને વશ કર છે
. આપની સાથેપણ કામદવ બી ઈ ા દદવોની પે ઠ વતવા લા યો છે થી તેુ
, તે ં
આપે દહન ક ુ અનેમરણ મા ુ
જ કામદવ ુ
ં ંશર ર બાક રા .ુ
ંએ કિન ટ થયો એ ું
કારણ મા
ુ
જતે ય ુષોને ભય પમાડવા ુ ં
છે
.એ ખ ુનો હ ુનથી, કારણક ઈ રનો અનાદર એ િવનાશકારક છે .

મહ પાદાતાદ જિત સહસા સંશયપદં પદંિવ ણો ા યદ જુપ રઘ ણ હણ ્ |

ુુ
ધૌ દૌ યંયા યિન િૃ
તજટાના ડતતટા જગ ાયૈ વં ુ
નટિસ ન ં ુા || 16 ||
વામય િવ ત

હ ભગવાન ! આપે જગતનાં ર ણ તથા ુટોના નાશને અથ, ૃ વી ચી નીચી થવા લાગી હતી એ ુ ં
તમે
ૃ
ય ક .ુ ડવ ૃ
તાં ય વખતે હાવભાવ માટ આપે ુઓ હલાવી તે ના આઘાતથી િવ લ ુોક, તારા, ન ો
આ દનો નાશ થવાની શંકા થવા લાગી અને ઉભય વગ ાર યથા પા યાં મજ તમારા ૃ
. તે યથી વગ ુ ં
એક
પા ુતા ડત થ .ુ
આપ ુ
ં ં
એ ઐ ય દખીતી ર તે િવપર ત છે
, તો પણ તે જગતની ર ા માટ જ છે.

િવયદ યાપી તારાગણ ુ

ણત તે
ના ચ: વાહો વારાં ૃ
ય: ષતલ ુ ટ િશરિસ તે
ડ |
જગદ ીપાકારંજલિધવલયંતે
ન ૃ
તિમ વનેંો ેુતમ
નન ૃ હમ ! દ યંતવ વ :ુ|| 17 ||

હ જગદાધાર ! આપના શર ર પર ગં ગાનો મહાન વાહ ઝીણી ફરફરની પે

ઠ વરસતો દખાય છે . તે
થી તમારા
િવરાટ વ પ ુ ં
ભાન થાય છે. આ જળ વાહના આકાશવ ્ યાપક અને તારા તથા ન ૂ ફણ
ોના સ હમાં
સમાન છતાંતેનો ભાસ થાય છે. મ નગરની પાછળ ચોતરફ ખાઈ હોય છેતેમ જ ગંગાના એ વાહ ૃ વીની
ચોતરફ સવ જગતને આવરણ ક ુ છે
, એથી આપના િવરાટ શર રનેઅ મુાનથી ણી શકાય છે ક, આપ ું
શર ર દ ય ભા ુ ત છે
.

રથ ો ણ યં ગ ો ધ રુથો રથાં
તા શતધિતરં ગેચંાક રથચરણપા ણ: િશર ઈિત |
દઘ ો તેકોડ ં ુ
િ ર ણમાં યૌ: ોડ યો ન ખ ુ
ૃ ડ બર િવિધ િવધે પર તંા: િુ
ધય: || 18 ||

હ દવ ! સમયે િ રુને
દહન કરવાની આપની ઈ છા થઈ તે સમયે ૃ વી પી રથ, પી સારથી,
હમાચળ પવત પી ધ ષુ, યૂતથા ચંપી રથનાં પડાં
, જળ પી રથચરણ એટલે રથની િપજણીઓ તથા
િવ ુ પી બાણ યો નેતમેિ રુને હ યો. હ ુ! બળ, વીય શ ત તથા ુ થક ુ ત ુ ુ
ષો િન ય
કર નેપરાધીનપણે ડા ન કરતાં
, તમાર જ શ તથી યશ આનં દ મેળવેછે
.

હ ર તે
સહ ંકમલબ લમા ધાય પદયો યદકોનં ુહર ેકમલ ્
ત મિ જ દ |
ગતો ભ ુ ુ
ક: પા રણિતમસૌ ચ વ ષા યાણાં
ર ાયૈ ુ
િ ર હર ! ગિત જગતા ્
|| 19 ||

હિ ર ુહર ! આપની ચરણની ૂ િવ ુ સહ કમળ વડ કરવા લા યા ! તે

માં એક કમળ ઓ ં
હોય તો
પોતાના નેકમળની ુ ય સંક પ કર ને
અથવા પોતાના શર રના કોઈપણ બી અવયવ આપને અપણ
કરતા હતા. આવી દઢ ભ તને લીધેચ પ ધારણ કર નેવગ કર ને ૃુ લોક ુ
તથા પાતાળ – એ ણે ં
ર ણ આપ જ કરો છો. એ ર તેદ ુશનચ ની શ ત િવ ન ુે
આપે જ આપે લી છે
.
 5

તૌ ુ
તે વમિસ ફલયોગેઋ મુ ાં
કવ કમ વ તં ફલિત ુ ુ
ષારાધન તે ૃ|
સંેય ઋ ુુ
અત વાં ફલદાન િત વં ુ
ૂ તૌ ાં
બ ાંૃ
તપ રકર: કમ જ ુન: || 20 ||

હ િ લોકના વામી ! ય ા દ યાઓ રૂથઈ ગયા પછ , ઘણે વખતેઅને દશમાં ય કય હોય તેનાથી
બી જ થળે તથા આ જ મમાં કરલા ય ા દ યાઓ ુ ં
ફળ બી જ મમાં પણ અપવાને ુ ં
હં
મશેાં ત રહ
છે. ચે
તન પ ઈ રની આરાધનાથી અને તેનેસ ા કયાથી ય નાં બધાં
ફળો મળે
છે. હ ભો ! ું
સવ યાપી
છે. તાર ઈ છા વગર ણ ૃપણ હાલી શક ુ ં
નથી. આથી ય ા દ કય નાં
ફળ આપવામાં તે
મનેઆધાર તૂ
માનીને ુ વગે
લોકો િત ર શા માં ા રાખી કાયનો આરં
ભ કર છે.

યા દ ો દ : ુિતરધીશ ત ુત
પ ઋષીણામા વજય શરણદ ! સદ યા રુગણા: |
ૃાં
ઋ ુ ષ ુ ૂક :ુ ા િવ ર
ં વ : ઋ ફ લિવધન યસિનનેવં ુમ ભચારાય હ મખા: || 21 ||

હ શરણે આવનારને શરણ આપનારા ય ા દ ત કમ કરવામાંુ શળ, દશનામે પિત પોતે જ ય કરવા
બેઠા હતા. િ કાળદશ ૃુ વગે ર ઋિષઓ ય કરાવનાર હતા અને ા દ દવસભામાંેકો તર ક બે ઠા
હતા. આટલા ઉ મ સામ ી અને સાધન હોવા છતાંપણ ય કતા દ ે ફળની ઈ છા કર હોવાથી, તમે
એ
ય ને ફળર હત કર દ ધો હતો, એ યો ય જ હ .ુ
ં
ય ા દ યાઓ િન કામપણે ન કરતા તથા તમારા ઉપર
ા રા યા િવના ય કર એ, તો એ ય કતા માટ િવનાશ પ ન િનવડ.

નાથંનાથ ! સભ ભમકંવાંુહતરં
ગતં ૂ રરમિય ુૃ
રો હદ તાં ય યવ ષ ુા |
ઘ ુ ાણે
યિત દવમિપ સપ ા ૃ ુસતં
તમ ં તે ૃ યાધાદાભસ: || 22 ||
ડ ધાિપ યકાત ન ગ

નાથ ઈ ર ! પોતાના ુ હતા સર વતી ુ ં

લાવ ય જોઈ, કામવશ થવાથી ા તે
ની પાછળ દોડ ા એટલે
સર વતીએ ગલીૃ ુ
ંપ લી .ુ
ંયાર ૃ
ાએ ગશીષ ન કહવાય છે
તેગૃ ુંપ લઈને તેની સાથે ડા
કરવા હઠ લીધી, એવામાં
આપે જો ુ
ંક, આ અધમ થાય છે , માટ તે
ને
ખચીત દં
ડ દવો જોઈએ. તેથી આપે
યાઘ નામક આ ાન પી શરને તેની પાછળ ૂ ુ હ .ુ
ં ં આજ ધ ુી પણ તે
બાણ પી ન કામી
પિતની ઠંૂ કૂ ું
નથી.

વલાવ યા સા ત ંષ ુમહાય ણવૃ ્ર ુ: ુ

ઠંદ ટવા રુમથન ! ુ ુમિપ |
પા ધ
યદ ૈ િત વામ ા બત વરદ ! ુ
ણ દવી યમિનરત ! દહાઘઘટના દવૈ ુતય: || 23 ||
ધા ક

િ ુા ર ! દ ક યા સતીએ પોતાના િપતાનેયાં

ર પોતા ુ
ંઅનેપિત ુંઅપમાન થવાથી ય માં ઝં
પલાવી ય
ટ કય હતો યાર પછ તે જ પિતને વરવાને બી જ મે પવતની ુી પાવતી થઈ. તે ણેભલડ નો વે શ
ધારણ કય અને મહાદવ તપ કરતા હતા, યાં તે
મને મોહ પમાડવાના અનેક ય નો કયા, પણ તેયથ
િનવડ ા. દવોએ ધા ુ ક, ય વેળા થયેલા અપમાનથી ોધાયમાન થયે લા મહાદવ નો ઉ તાપ હવે
આપણાથી સહન થઈ શકશે ન હ. તે
થી તે તાપનેૂર કરવાનેપાવતી સાથેમહાદવ કામવશ થઈ પરણે , એવા
હ થ ુી દવોએ કામદવને મોકલી આ યો હતો. કામદવના ભાવથી એકએક ાની મય જગતને
નાર મય જોવા લા યા, પરંુમહાદવે તરત ી ુ ં
નેખોલી પાવતીની સાથે કામદવને ભ મ કર દ ધો. આમ
છતાં પણ પાવતીને મા િવરહ ુ :ખથી ઉગારવાને માટ તમે અઘાગના પદ આ ુ હ .ુ
ં ં
આ તમા ંુ
કાય ઓ
ૂછે
ઢ , તે
ઓ જ ી આસ તવા ં ગણે છે
.
 6

મશો વા ડા મરહર િપશાચા: સહચરા િ તાભ માલે ૂ પ રકર: |

પ: ગિપ કરોટ
અમં
ગ ય િશલંતવ ભવ ુન મૈવમ ખલં ૃ વરદ ! પરમં
તથાડિપ મ ણાં મં
ગલમિસ || 24 ||

ૂ ચાર દશાઓમાં ડા કરવી, ત-

હ કામ િવનાશન, મશાન િમમાં ૂ ત ેોની સાથે ંૂ
નાચ ,ુ દ ું
અને ફર ,ુ
ં
ચતાની રાખોડ શર ર ચોળવી અને મ ુયની ખોપર ઓની માળા પહરવી, આવા કાર ું
તમા ંુચ ર કવળ
મંગલ ૂ ય છે
. છતાં ુ
તમા ં
વારં
વાર મરણ કર છે
, તે
ને
તમા ંુ
નામ મંગળમય હોઈ તેનેમાટ તમાર ભ ત
મંગળકાર છે .

મન: ય ્ચ ે સિવધમવધાય: મ ુત: યેોણમાણ: મદસ લલો સં ગતદશ: |

ૃ દધ વં
યદાલો ાહલાદંદઈવ િનમ જયા તમયે તરત વંકમિપ યિમન ત કલ ભવા ્
|| 25 ||

હ દાતા ! સ ય- ાનેશોધવા માટ ત ઢૂથયેલા યોગીઓ છે, તે

ઓ મનને , દયનેરોક ને
, યોગ-શા માં
બતાવેલા, યમ, િનયમ, આસન વડ ાણાયામ કર છેઅને ાનંદ નો અ ભ ુવ મે
ળવેછે
.એઅ ભ ુવથી
તેમના રોમાંચ ઊભા થઈ આનં હષનાં ુ
દ થી ખોમાં આવી ય છે . આવા ુ લભ થળનેા ત થયે લા
યોગીઓ, વળ ઈ યોને અગ ય, મા અ ભુવીએ ણી શકનારા અવણનીય એવાં તારા ત વને,અ ભુવીને
ણેઅ તથીૃ ભરલા સરોવરમાંનાન કરતાંહોય એવો આનં
દ મેળવેછે.

વમક વ સોમ વમિપ પવન વંુ તવહ વમાપ વ યોમ વ ુધર ણરા મા વિમિતચ |
પ ર ચછ ામે
વ ંવિય પ રજતા બ ુગરં
ન િવ ત વંવયમ હ ુય વં ન ભવિસ || 26 ||

ં ! ુ
હ િવ ભર ંયૂછે , ું
ચંછે , ુ ં
પવન છે, ુ
ં
અ ન છે , ું
જ જલ તથા આકાશ પે . ુ
છે ંૃવી છે
અને
આ મા પણ ું . એમ ુ
જ છે દ ાંુદ ાંવ પમાં ુવી ુ
અ ભ ુ
ષો તને
ઓળખે . પરંુ
છે હ ભો ! તેબધાં
નાં
રહ યો પે ુ
ં
આખા ાં
ડમાંસવ યાપી સવનો કતા, ભો તા અને
નાશકતા બની રહલો છે
.

યી િત ો િૃ ી વુમથો ીનિપ રુા નકરાવધણૈ ી ભર ભદધ ીણ િવ ૃ

િ |
ુયં
ર તે ુ
ધાનમ ૂ
ધામ વિન ભરવ ં ભ: સમ ત ય તંવાં ૃ યોિમિત પદમ || 27 ||
શરણદ ! ણા

હ અશરણશરણ ! ણ વે દ ો, ણ અવ થાઓ, િ લોક અને અકારા દ ણ અ રોના ને

ભલા ૐકાર પદ એ
ુ
બધા તમા ં
જ વણન કર છે અને
તમને અકારથી ળ ૂ પંચ પી ઉપકારથી ૂમ પંચ પી અનેમકારથી
ૂ ૂ
લ મ પંચ ુત માયા પ જણાવે છે ઉપજતો ૂ
. વળ , યોગની ચોથી અવ થા વખતે મતર વિન તમને
ૂઅને ૂ
ળ મ પં
ચો તેમજ માયા દ સવ ઉપાિધઓથી ર હત
અખંડ ચૈ
ત ય વ પા મા ૐકાર પ િસ કર છે .

ભવ: શવ ુ: પ પુિતરથો : સહ મહાંતથાં

ભીમેશાનાિવિત યદ ભના ટકિમદમ |
ુ
અ મન યે ુ
કં િવચરિત દવો િતરિપ િ યા યા મૈ
ધા ને ણ હતનમ યો મ ભવતે || 28 ||

હ દવ ! ું
જગતકતા ભ તો માટ જ મ લે ુ ના પાલક પે
નાર, સવ પ ઓ પ પુિત, પાપીઓના પાપ િવનાશન
પ ુ, અધમ ઓને દં
ડ દનારો ઉ , સવના વ વ પે સહમહાન િવષપાન, રાવણને દંડ, િ રુનાશ અને
કામદહન વાં ભયંકર કમ થી ભીમ અને જગતને યથેછ અને યથાથ િનયમમાં રાખનાર ‘ઈશાન’ છે . આવી
ર તેમ િતુ ‘ ણવ’ નો બોધ કરાવેછે
. તે
મ આ તમારા આઠ નામોનો પણ િત ુ બોધ કરાવે છે. હ દવ !
પોતાના કાશકના ચૈત યપણાને લીધેસવદા અદ ય, સવને આધાર પ કવળ ચ વડ ણી શકાય એવા
આપને બી કોઈ યથાથ ર તેન હ ણતો હોવાથી, ુ ંમા વાણી, મન અને શર ર વડ આપને જ નમ કાર
ુ
ક ં .ં
 7

નમો ને
દ ઠય િ યદવ દિવ ઠાય ચ નમો નમ: ો દ ઠાય મરહર ! મ હ ઠાય ચ નમો |
નમોવિષ ઠાય િ નયન યિવ ઠાય ચ નમો: નમ: સવ મૈ
તેત દદિમતી સવાય ચ નમ: || 29 ||

િન ન વન િવહારની હા ૃરાખનાર ભ તોની બ ૂસમીપ તે મજ અધમ ઓથી ૂ ર વસે લા ! ુ

ં
તમને વં ુ
દન ક ં
.ં ુી પણ અ ુ
હ કામનો નાશ કરનાર અ થ તે
મજ સવથી મહાન તમનેુ ંન ું.ં હ િ નેોને ધારણ કરનાર !
ૃઅનેવ ુાન પેકટતા તમને મારા નમ કાર હો. એક બી ની અિત િવ ુ થિતમાં રહનાર હ સવ પ
ભગવ ્ તમનેુ ન ુ
ં ંંઅનેતે
થી આ તમા ંુ ય પ છે નેપેું
અદ ય પ છે , એવો ભે દ ન પાડ શકવાથી
અભે દ પ એક વા પા મક એવા તમનેુ ંવંુ કારણ ક આ ુ
ં .ં ં
જગત તમારામય છે .

બહલરજસે
િવ ો પતૌ ભવાય નમોનમ: બલતમસે ત સંહ ાર હરાય નમોનમ: |
ુૃ
જન ખ તે
સ વો કતૌ ડ ુાય નમોનમ: મહિસ પદ િન ૈુ
ં યે
િશવાય નમોનમ: || 30 ||

હ દ નાનાથ ! ાં રચવા માટ તમસ તથા સ વથી વધાર રજસ િૃને

ડને રાખનાર ભવ ! તમનેુન ુ
ં ં.ં
આ િવ નો િવનાશ કરવાને સ વ તથા રજસથી અિધક તમસ િૃને ધારણ કરનાર ુંતમનેન ું.ં
જનોના
ુમાટ તે
ખ ઓ ુ ંપાલન કરવાનેરજસ તથા તમસથી અિધક સા વક િૃને ધરનાર ડ ુ
ંતમનેન ું.ં
આપ
િ ુા મક છો અનેયોિત પ છો તે
ણ થી સ વ, રજસ અને
તમસ – એ ણે ણ ુોથી ર હત કાશમય એવા
તારા પદનેપામવા માટ એક વ પા મક િશવ ! એવા તમનેુ ં
વારં
વાર વં ુ .ં
દન ક ં

તપ રણિતચે
ૃ ત: કલે
શવ ય કવ ચે
દં
કવ ચ તવ ણુસીમા લં
િઘમી શ દ : |
ઈિત ચ કતમમં
દ ૃ ય માં
ભ તરોધા રદ ચરણયો તે
વા ુપોપહારમ || 31 ||

હ ક પત ુ
ની મ કામનાઓનેણ ૂકરનાર ! અમારા અ પિવષયક, અ ાન રાગ ષ
ેા દ દોષોથી મ લન ચ
ાં
આ અને આપ ુ ં
િ ુર હત યથાથ ણ
ણ ુગાન પણ ન થઈ શક એ ુંશા ત ઐ ય ાં ? આ બે ની અ યંત
અયો ય લુના કરતાંુ
ંઆ ય પા ુ
ં.ંમને તમેદયા કર નેતમાર ભ ત કરવા યે છે અને તેથી તમારાં
ચરણકમળોમાંઅમાર વા ો પી ુ પોની ભે
ટ આપવાનેુ ં
શ તમાન થયો .ં

અિસત ગ ર સમ યા ક જલં ુા ેરુત ુ

િસ પ વરશાખા લે
ખન પ વ ુ|
લખિત ય દ હૃ વા શારદા સવકાલંતદિપ તવ ણુાનામીશ ! પારં
ન યાિત || 32 ||

હ થાવર અને જગમને

ં િનયમમાં રાખનારા ! સ ુપી પા માં
કાળા પમા સમી શાહ થી, ક પ ૃની ડાળ ને
કલમ પે લઈને તથા આખી ૃ વીને પ બનાવી, આવા, સવ મ સાધન વડ, અનં તિવ ાનો પાર પામે
લી
સર વતી પોતે ુો ુ
જો તમારા ણ ં
વણન જરા પણ થો યા વગર હરહંમશેલ યા કર,
તો પણ તે
તેનો ત પામે તે
મ નથી.

ુી ર ચત યેુ
અ રુ રુ ન મૌલે િં ુમ હ નો િન ણ
થત ણ ુ યેર ય |
સકલ ણુવ ર ઠ: ુ તા ભધાનો ુ
પદં ચરમલ ુૃેતો મે તર ચરકા || 33 ||

હ ઈ ર ! દવો, દાનવો અનેમોટા મોટા િુ

નઓથી ૂ જત, ચ ને કપાળમાં ુોનો મ હમા અહ
ધરનાર ના ણ
વણ યો તે તથા સ વ, રજસ અને તમ, એવા િ ણ ુ
ુોથી ર હત તમા ં
આ તો બધા ણુોથી ુત એવા
આચાય ે ઠ ુ પદં
ત નામે
એક ય ે ર ુંછે
.
 8

ત વઠિત પરમભક યા ુચતા મ

અહરહરનવધં ૂટ ! તો મે ુા યં
|
સ ભવિત િશવલોક ુ ુ
ય તથાડ રુતરધના ુુવાન ક િતમાંય || 34 ||

હ જટાધાર ! િનમળ મનવાળો કોઈ મ ુ ય દરરોજ પરમ ભ તથી આ ઉ મ તો ોનો પાઠ કર છે , તે

િશવ
િુ
તના ુ ય મેળવેછે
. તેિશવલોકમાંુના પદને પામે
છે
. તથા આ મહ લોકમાં
મોટો ધનાઢ , દ ધ
આ ુ યવાળો, ુવાળો અને ક િતને
વરનારો થાય છે
.

મહશા ાપરો દવો મ હ નો નાપરા િુ

ત: |
ૂ પરમ || 35 ||
અઘોરા ાપરો મંો ના ત ત વંરો:

ખરખર ! મહશના વા બી કોઈ ે ઠ દવ નથી. આ ‘મ હ ન તો ’ વી બી કોઈ િુત નથી, ‘અઘોર’

નામના મંથી બીજો કોઈ મહાન મંનથી અને ુ ુપરંપરા િવના ુ
ં
અ ય કાં
ઈ ેઠ નથી. આથી ુ ુપરં પરા
હ ઈ ર ! તનેુંતો ુ .ં
ારા નમ કાર ક ં

દ ા દાનં
તપ તીથ ાનં યાગા દકા: યા: |
મ હ ન તવ પાઠ ય કલાં
નાહ ત ષોડશી ્|| 36 ||

દ ા, દાન, તપ, તીથ, ાન અનેય ા દ યાઓ લોકો સકામપણે કર તે

ના કરતાં
પણ તમારા મ હમાના
આ પાઠથી સોળમી કળા, તે વધી ય છે
. માટ તમાર આ તો થી ભ ત કરવી એ જ ઉ મ છે
.

ુદશનનામા સવગં
ુમ ુિશધરા મૌલે
ધવરાજ: િશ શ દ વે
દ ય દાસ |
સખ ુિનજમ હ નો ટ એવા ય રોષા તવનાિમદકાષ દ ય દ યં મ હ ન: || 37 ||

કોઈ રા ના બગીચામાં થી ુપદં થી અદ ય રહ ુ

ત િવમાનમાં પ ચોરતા હતા, તે
થી રા એ બ વપ ક
ુસીદલ તે
લ મના માગમાંવે
યા. એમ કરવાનો ઉ ે
શ એ હતો ક િશવ ક, િવ ન ુો ભ ત િનમા ય ઓળં ગી જઈ
શકશે ન હ. ગંધવરાજ ુ પદંતેએ િનમા ય ઓળં ગવાથી મહાદવ કોપાયમાન થયા અને ુ પદંતની અદ ય
રહવાની શ ત નાશ પામી. આથી િશવ નેસ કરવાને સવ ગં ધવો રા અને ુ
બાલે ને કપાળ િવષે
ધરાવનાર શં કરના દાસ ુમુદશને ુ પદંતેઆ અિત દ ય તો ર ુ ં
છે
.

રુવર િુ
ન ૂ કહ ુ
યંવગમો ે પઠિત ય દ મ ુ
ય: ાં
જ લના યચે
તા:
વજિત િશવસમીપં ુ ુ
ક ર: યમાન: તવનિમદમતીઘં પદંત ણીત ્ || 38 ||

આ લોકમાં . ઈ અનેિુ
આ તો નો મ હમા વણ યો છે નઓથી ૂયેુ ંવગ મો ા તના એક જ સાધન
સ ,ુ
ં
હં ેફલદાયક અનેી ુ
મશ પદં રચેુ
તે ં
આ તો કોઈ મ ુય બેહાથ જોડ ન ભાવેતથા એકા મ
થઈનેભ તથી તવેછે, તેક રોથી િુ
ત પામતો િશવની પાસે ય છે
.

આસમા તિમદંતો ુ
યંગં
ધવભાિષતમ |
અનૌપ યં
મનોહા ર િશવમી રણન || 39 ||

આ સમા ત ધુી ુ
ંતો ઉપમા આપી શકાય ન હ તેુ
ં
છે
. તે ુિં
( ગ ુી મ મનને લત કર છે
ધત વા ન
તે
મ આ માને લત કર છે ગલમય ઈ રના વણન પ હોઈ, તે ુ
.) મનોહર, મં પદંત નામે ર ુ
ય ે ં
છે
.
 9

ઈ યે ડ મયી ૂ ીમ છં
ષા વાં ક રપાદયો: |
અિપતા તે
ન દવેશ: ીયતાં
મેસદાિશવ: || 40 ||

હ દવના દવ ! માર વાણી પી આ ૂ તમારાં

ચરણકમળમાં
અપણ કર છે
, તો આપ સવદા સ થજો.

તવ ત વંન નાિમ કો શોડિસ મહ ર: |

યાદશોડિશ મહાદવ ! તાદશાય નમોનમ: || 41 ||

હ મહ ર ! હ મહાદવ ! ું આપ ુ
તો અ ાની .ં તવક ુ
ં ંઅનેઆપ કવા હોઈ શકો તે
ની મને
ખબર નથી.
પણ વી ર તે પોતાની કત ય પરાયણતાનેન સમજનાર માનવ ને
હવશ થઈને વ ડલને નમે
છે
, તે
વા
ભાવથી ું
આપનેન ુ: નુ: ન ુ
ં.ં

એકકાલંકાલંવા િ કાલં
ય પઠ ર: |
સવપાપિવિન ુ
ત િશવલોક મહ યતે|| 42 ||

મ ુય દવસમાંએકવાર, બે
વાર, ક ણવાર આ તો નો પાઠ કર છે
, તે
બધાં
ય પાપોથી ટ ને
િશવલોક
િવષે ૂનેપા થાય છે
.

ી ુપદં
ત ખ ુપં
ક જિનગતે
ન તો ણે ક વષહરણ હ રિ યે
ણ|
કં
ઠ થતે
ન પ ઠતે
ન માન હતે ૂ
ન સ ી ણતા ભવિત તગિતમહશ || 43 ||

કોઈ ી ુ પદં
તના ખુકમળમાં
થી નીકળેું
સવપાપોને ુ
નાશ કરના ં
, િશવ નેઅિતિ ય એ ુ
ં
આ તો
મોઢ કર છે
અને તે ૂ પાઠ કર છે
નો યાન વક તેના પર અ ખલ ાં
ડના પાલકિપતા ી મહશ સ થાય છે
.

ઈિત ી િશવ મ હ ન તો સમા ત.