ดอกไมในยาไทย

• พิกัดยา
• พิกัดเกสร 5-7-9 ประกอบดวย เกสรบัวหลวง มะลิ พิกุล บุญนาค สารภี
จําปา กระดังงา ลําเจียก ลําดวน
• น้ํากระสายยา
• น้ําดอกไม มะลิ กระดังงา ชมนาด
• น้าํ ดอกไมเทศ (กุหลาบมอญ)

ดอกไมในยาไทย • ยาจากดอกไม
• กานพลู • คําฝอย
กนกพร อะทะวงษา • ลําโพง • หญาฝรั่น
พิชานันท ลีแกว • ป2บ • ตาล
สํานักงานขอมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล 2

พิกัดยา พิกัดเกสร
• พิกัด แปลว6า กําหนด หมายถึงกําหนดเอาตัวยามากกว6า 2 สิ่งขึ้นไป • พิกัดเกสร ทั้ง 5
ในปริมาณที่เท6ากัน มารวมกัน เพื่อใหสะดวกแก6การตั้งตํารา หรือจดจําได • ดอกมะลิ ดอกพิกุล ดอกบุญนาค ดอกสารภี และเกสรดอกบัวหลวง
ง6าย • ชูกําลัง บํารุงหัวใจ แกไขเสมหะและโลหิต แกไขเพอคลุม แกลมวิงเวียน แกน้ําดี แกธาตุ
- ชื่อเหมือนกัน เช6น ชุมเห็ดทั้งสอง ตรีสมอ เบญจเทียน ทําใหเจริญอาหาร บํารุงครรภ
- ส6วนที่ใชเหมือนกัน เช6น ตรีผลา เบญจโลกวิเชียร เกสรทั้ง 5 • พิกัดเกสร ทั้ง 7
- สรรพคุณเหมือนกัน เช6น ตรีกฏ=ก จตุกาลธาตุ เบญกูล • พิกัดเกสรทั้ง 5 + ดอกจําปา และดอกกระดังงา
• ชูกาํ ลัง บํารุงหัวใจ แกไขเสมหะและโลหิต แกไขเพอคลุม
แกลมวิงเวียน แกน้ําดี แกไขเพื่อปถวีธาตุ เจริญอาหาร
แกรอนใน กระหายน้ํา
• พิกัดเกสร ทั้ง 9
• พิกัดเกสรทั้ง 7 + ดอกลําดวน และดอกลําเจียก
3 • แกรอนใน กระหายน้ํา แกไขจับ แกไขลม แกไขเพื่อไขปถวีธาตุ ใหเจริญอาหาร 4
 เครื่องยาจากดอกไม: บัวหลวง เครื่องยาจากดอกไม: บัวหลวง
• Nelumbo nucifera Gaertn. • สารสําคัญ :
• NELUMBONACEAE • สารกลุ6มฟลาโวนอยด เช6น khemferol
• ส6วนที่ใชเปRนยา: เกสรตัวผู และอนุพันธ, nelumboroside A,
nelumboroside B, quercetin,
• สรรพคุณแผนโบราณ luteolin, isoquercitrin, luteolin
เกสรรสฝาด ใชแกไข แกธาตุพิการ บํารุงหัวใจ glucoside
• สารกลุ6มอื่น เช6น adenine, myo-
รูปแบบการใชตามแผนโบราณ inositol, arbutin, β-sitosterol
: บรรเทาอาการหนามืด วิงเวียน ทําใหชื่นใจ เปRนยาสงบประสาท ขับเสมหะ glucopyranoside
1. เกสรบัวหลวงสด หรือแหงประมาณ 1 หยิบมือ ชงกับน้ํารอน 1 แกว (ประมาณ 240 มล.)
ทิ้งไว 10-15 นาที ดื่มขณะที่ยังอุ6นอยู6 วันละ 3-4 ครั้ง
2. เกสรบัวหลวงแหง บดเปRนผงครั้งละ 0.5 -1 ชอนชา ชงน้ํารอนดื่มหรือใชในขนาด 3-55ก. 6

เครื่องยาจากดอกไม: บัวหลวง เครื่องยาจากดอกไม: บัวหลวง

ฤทธิ์คลายความซึมเศรา (antidepressant) ฤทธิ์คลายความซึมเศรา (antidepressant)
รูปแบบการศึกษา ขนาด/สารสกัดที่ใช ตัวเปรียบเทียบ ผลการศึกษา รูปแบบการศึกษา ขนาด/สารสกัดที่ใช ตัวเปรียบเทียบ ผลการศึกษา
หนูแรททีม่ ีความเครียด - ปmอนสารสกัด - ST. John’s wort - บรรเทาภาวะซึมเศรา สุนัขที่มีความเครียด - ปmอนสารสกัด - ST. John’s wort - บรรเทาภาวะซึมเศรา
ระดับต่ําแบบต6อเนื่อง sprayed-dry เกสรบัวหลวง 2.68 ก./วัน - ลดอาการเบื่ออาหาร ระดับต่ําแบบต6อเนื่อง sprayed-dry เกสรบัวหลวง 2.68 ก./วัน - ลด immobility time ในการ
(chronic mild stress) - 400 มก./กก./วัน - Fluoxetine 10 - กระตุนความอยากอาหารได (chronic mild stress) - 400 มก./กก./วัน - Fluoxetine 10 ทดสอบ forced swimming
- สัปดาหที่ 4-8 มก./กก.วัน ดีกว6ากลุ6มที่ไดรับยา Fluoxetine - สัปดาหที่ 4-8 มก./กก.วัน - ขนาด 400 มก. ใหผลดีที่สุด
- เพิ่ม serotonin receptor
binding
- ปmอนสารสกัด - ST. John’s wort - บรรเทาภาวะซึมเศรา
sprayed-dry เกสรบัวหลวง 500 มก./วัน - เพิ่มระดับ serotonin สมอง
- 100, 400, 1000 มก./กก./ - Fluoxetine 10
วัน มก./กก.วัน
- สัปดาหที่ 4-8
- ปmอนสารสกัดจากเกสรบัว -ตํารับยาสมุนไพรที่ - บรรเทาภาวะซึมเศรา
หลวง (ไม6ระบุขนาด) มีสว6 นผสมของ ST. - เพิ่มระยะเวลาการเคลื่อนไหว
7 8
John’s wort
 เครื่องยาจากดอกไม: บัวหลวง เครื่องยาจากดอกไม: บัวหลวง
ฤทธิ์คลายความซึมเศรา (antidepressant) ฤทธิ์ปกปmองสมองและปmองกันความจําเสื่อม
• สารสกัดจากเกสรดอกบัวหลวง รูปแบบการศึกษา ขนาด/สารสกัดที่ใช ตัวเปรียบเทียบ ผลการศึกษา
• เพิ่ม 5-HT1A receptor binding ในสมองส6วนหนา หนูแรททีม่ ีภาวะ - สารสกัดจากเกสร - ARICEPT 1 มก./กก. - ปmองกันภาวะความจําเสื่อม
ความจําเสื่อมจากยา ดอกบัวหลวง - คงความเร็วในการตอบสนอง
• เพิ่มการการหลั่ง serotonin ในสมองส6วน hippocampus
scopolamine - 1 ก./กก.น้ําหนักตัว ของสัตวทดลอง
- 14 วัน - ยับยั้ง AChE
- เพิ่มการแสดงออกของเอนไซม
acethyltransferase
หนูแรททีถ่ ูกชักนําให - สารสกัด 50% - - ปmองกันภาวะหลงลืม
เกิดความเครียดใน hydroalcoholic จาก - ปmองกันความเสียหายของ
สมอง ดอกบัว เซลลสมอง
- 10, 100 และ 200 มก./ - ลดปริมาณการหลั่ง
กก. corticosterone
- 45 นาทีก6อนชักนําให - ยับยั้งการทํางานของ AChE,
9 เกิดภาวะเครียด MAO-A และ MAO-B 10

เครื่องยาจากดอกไม: บัวหลวง เครื่องยาจากดอกไม: บัวหลวง

ฤทธิ์ต6อระบบหัวใจและหลอดเลือด
รูปแบบการศึกษา ขนาด/สารสกัดที่ใช ตัวเปรียบเทียบ
In vitro กลามเนื้อหัวใจ - สารอัลคาลอยดจากเกสร
หนูแรท ดอกบัวหลวง
- 0.1 - 30 มก./มล.
- ฉีดขณะกระตุนการเกิด
ภาวะกลามเนื้อหัวใจขาด
เลือด
ผลการศึกษา
- - ปmองกันภาวะหัวใจขาดเลือดใน
หนูแรท
- เพิ่มปริมาตรเลือดส6งออกจาก
หัวใจต6อนาที (cardiac output)
- เพิ่มความดันในหลอดเลือด
แดง
- เพิ่มปริมาณเลือดที่ไหลเขาสู6
หัวใจ
11
ฤทธิ์ลดน้ําตาลในเลือด
รูปแบบการศึกษา ขนาด/สารสกัดที่ใช ตัวเปรียบเทียบ ผลการศึกษา
กระต6ายปกติ และ - ปmอนผงดอกแหง/สาร - tolbutamide 250 - ลดน้ําตาลในเลือดไดทั้ง
กระต6ายที่เปRนเบาหวาน สกัดน้ํา/สารสกัด มก./กก. กระต6ายปกติ และกระต6ายที่เปRน
แอลกอฮอลจากดอกบัว เบาหวาน
หลวง - กระตุนการหลั่งอินซูลิน และ
- 1000 มก./กก. เพิ่มการเผาผลาญน้ําตาลใน
กลามเนื้อ
- ใหประสิทธิภาพครึ่งหนึง่ ของ
ยา tolbutamide
หนูแรททีม่ ีภาวะ - ปmอนสารสกัด 95% - glibenclamide 0.25 - ลดน้ําตาลในเลือดใกลเคียงกับ
เบาหวาน เอทานอลจากกลีบ มก./กก. การใหยา glibenclamide
ดอกบัวหลวง - ลดค6าไขมันในเลือด TC, TG,
- 250 มก./กก. LDL, BUN และเพิ่ม HDL ใน
- ติดต6อกัน 8 วัน เลือด 12
 เครื่องยาจากดอกไม: บัวหลวง เครื่องยาจากดอกไม: มะลิ
ฤทธิ์อื่นๆ • Jasminum sambac (L.) Aiton
• ฤทธิ์แกไข • OLEACEAE
• ฤทธิ์ตานเชื้อมาลาเรีย • ส6วนที่ใชเปRนยา: ดอก
• ฤทธิ์ตานเชื้อแบคทีเรีย • สรรพคุณแผนโบราณ
• กระตุนกําหนัด
ดอกกลิ่นหอมเย็น รสขม ใชบํารุงหัวใจ
• ฤทธิ์ปกปmองตับจากสารพิษ
ดับพิษรอน ทําใหจิตใจชุ6มชื่น บํารุงครรภ
• ฤทธิ์ลดไขมัน แกรอนในกระหายน้ํา
• ฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม aldose reductase

13 14

เครื่องยาจากดอกไม: มะลิ เครื่องยาจากดอกไม: มะลิ

• สารสําคัญ : น้ํามันหอมระเหย เช6น citrol, linalool, nerol, neryl
acetate, benzaldehade, citronello, phenyl ethyl alcohol,
graniol, eugenol, farnesol, geranyl acetate
มะลิลา มะลิซอน

มะลิจันทบูรณ มะลิถอด มะลิฉัตรพิกุล

15 16
 เครื่องยาจากดอกไม: มะลิ เครื่องยาจากดอกไม: มะลิ
ฤทธิ์ทําใหผ6อนคลาย, คลายความกังวล ฤทธิ์ทําใหผ6อนคลาย, คลายความกังวล
รูปแบบการศึกษา ขนาด/สารสกัดที่ใช ตัวเปรียบเทียบ ผลการศึกษา รูปแบบการศึกษา ขนาด/สารสกัดที่ใช ตัวเปรียบเทียบ ผลการศึกษา
อาสาสมัครสุขภาพดี สูดดมน้ํามันหอมระเหย น้ํามันดอกลาเวนเดอร - อาสาสมัครรูสึกผ6อนคลาย อาสาสมัครสุขภาพดี ทาน้ํามันหอมระเหยจาก น้ํามันอัลมอนด - อาสาสมัครรูสึกสดชื่น
24 คน จากดอกมะลิ - ลดอัตราการเตนของหัวใจ 40 คน มะลิ บริเวณหนาทอง กระปรี้กระเปร6า
- เพิ่ม High frequency - เพิ่มอัตราการหายใจ
component - เพิ่มความอิ่มตัวของออกซิเจน
อาสาสมัครสุขภาพดี สูดดมน้ํามันหอมระเหย น้ํามันอัลมอนด - อาสาสมัครรูสึกสดชื่น ในเลือด
20 คน จากดอกมะลิ ลดความรูสึกที่หดหู6 - เพิ่มค6าความดันโลหิต
- คลื่นสมองช6วง beta-wave อาสาสมัครสุขภาพดี ชาเขียวที่มีส6วนผสมของ ชาเขียวปกติ - อาสาสมัครรูสึกสงบ ผ6อนคลาย
power มีการแสดงออกมากขึ้น 8 คน ดอกมะลิ ระดับต่ํา และ - อัตราการเตนของหัวใจลดลง
สูง (ความเขมขนต6างกัน - เพิ่ม HFC
20 เท6า) - กลิ่นมะลิที่มีความเขมขนสูง จะ
กระตุนระบบประสาทไดมากกว6า

17 18

เครื่องยาจากดอกไม: มะลิ เครื่องยาจากดอกไม: พิกุล

ฤทธิ์ขยายหลอดเลือด • Mimusops elengi L.
• สารสกัด 95% เอทานอลของดอกมะลิซอน 50 - 400 มคก./มล. • SAPOTACEAE
• สารสกัด 95% เอทานอลของดอกมะลิลา 0.125-2 ก./ล.
• ส6วนที่ใชเปRนยา: ดอก
• สารสกัดน้ําจากดอกมะลิ (ไม6ระบุขนาด) มีผลทําใหหลอดเลือดแดงของ
หนูขยายตัวแปรตามขนาดของสารสกัดที่เพิ่มขึ้น • สรรพคุณแผนโบราณ
• ฤทธิ์ขยายหลอดเลือดของสารสกัดจากดอกมะลิ เกี่ยวของกับการกระตุนการ ดอกกลิ่นหอมเย็น ใชเขายาหอม
หลั่ง nitric oxide, กระตุน K+ channel และยับยั้งส6งผ6านแคลเซียมเขาสู6เซลล ยานัตถุ ยาแกไข แกปวดหัว เจ็บคอ
แกรอนใน

19 20
 เครื่องยาจากดอกไม: พิกุล เครื่องยาจากดอก: พิกุล
ฤทธิ์ปกปmองสมอง
• สารสําคัญ: รูปแบบการศึกษา ขนาด/สารสกัดที่ใช ตัวเปรียบเทียบ ผลการศึกษา
• น้ํามันหอมระเหย, D-mannitol, หนูแรททีไ่ ดรับ - สารสกัด hydroalcoholic - - ช6วยปmองกัน oxidative stress ใน
monosodium จากดอกพิกุล สมอง
β-sitosterol, quercitol, ursolic glutamate - 100 และ 200 มก./กก. - เพิ่มเอนไซมตานอนุมูลอิสระ
acid, triterpene, lupeol - 10 วัน (3 วันล6วงหนา ไดแก6 glutathione, total thiol,
และควบคู6กับการปmอน glutathione-S-transferase,
• สารกลุ6มโพลีฟ2นอลและสาร MSG อีก 7 วัน) catalase
อื่นๆ เช6น steroids, cardiac - ลดการก6อตัวของ lipid peroxide
และ nitrite
glycoside, terpernoid,
หนูแรททีเ่ กิดภาวะ - สารสกัด hydroalcoholic - - ปmองกันความเสียหายของสมอง
alkaloid, flavonoids สมองขาดเลือด - 100 และ 200 มก./กก. - ลดการเกิดสมองบวม
- 7 วัน ก6อนชักนําใหเกิด - ปกปmอง blood brain barrier
ภาวะสมองขาดเลือด - เพิ่มสารตานอนุมูลอิสระ
- ลดการการก6อตัวของ nitrite ใน
21 สมอง 22

เครื่องยาจากดอก: พิกุล เครื่องยาจากดอก: บุนนาค

ฤทธิ์ปmองกันภาวะสูญเสียการเรียนรู • Mesua ferrea L.
รูปแบบการศึกษา ขนาด/สารสกัดที่ใช ตัวเปรียบเทียบ ผลการศึกษา
• CLUSIACEAE (GUTTIFERAE)
หนูแรททีเ่ กิดภาวะ - สารสกัด 70%เอทานอล - mentat
ความจําเสื่อมจากยา จากดอกพิกุลแหง • ส6วนที่ใชเปRนยา: ดอก
scopolamine - 200 มก./กก.น้ําหนักตัว
- 7 วัน ควบคู6กับการปmอน - ปmองกันการสูญเสียการเรียน • สรรพคุณแผนโบราณ
ยาscopolamine ทั้งจากการไดรับยาscopolamine
หนูแรททีเ่ กิดภาวะ - สารสกัด 70%เอทานอล - mentat และสมองถูกทําลายดวยไฟฟmา • ดอกกลิ่นหอมเย็น รสขมเล็กนอย บํารุงดวงจิตใหแช6มชื่น แกไขกาฬ
ความจําเสื่อมจาก จากดอกพิกุลแหง - ยับยั้งการทํางานของ AChE ใน แกรอนใน ดับกระหาย บํารุงโลหิต บํารุงหัวใจ แกลมกองละเอียด
สมอง
สมองเสียหายจาก - 200 มก./กก.น้ําหนักตัว วิงเวียน หนามืด ตาลาย และแกกลิ่นสาบสางภายใน
การไดรับการกระตุน - 7 วัน ควบคู6กับกระตุนให
ดวยไฟฟmา สมองเสียหายดวยไฟฟmา • เกสร รสหอมเย็น บํารุงครรภ แกไข แกลมวิงเวียน ทําใหชื่นใจ

23 24
 เครื่องยาจากดอก: บุนนาค เครื่องยาจากดอก: สารภี
• สารสําคัญ: สารกลุ6ม coumarin • Mammea siamensis Kosterm.
ฤทธิ์ยับยั้งเชื้อแบคทีเรียดื้อยา • CLUSIACEAE (GUTTIFERAE)
• สาร coumarin ที่แยกไดจากสารสกัดเฮกเซนจากส6วนดอก มีฤทธิ์ • ส6วนที่ใชเปRนยา: ดอก
ยับยั้ง NorA pump ซึ่งเปRนสาเหตุทําใหเชื้อก6อโรคเกิดการดื้อยา เช6น • สรรพคุณแผนโบราณ
Staphylococcus aureus, S. aureus 1199, S. aureus 1199B ดอกสารภีกลิ่นหอม รสขมเย็น แกโลหิต
• สาร coumarin มีผลเสริมฤทธิ์ยาตานจุลชีพ norflaxacin พิการ แกไขมีพิษรอน เปRนยาเจริญ
อาหาร ยาบํารุงหัวใจ ยาชูกําลัง เกสร
กลิ่นหอม รสเย็น เปRนยาบํารุงครรภ
ทําใหชื่นใจ แกไข

25 26

เครื่องยาจากดอก: สารภี เครื่องยาจากดอก: สารภี

• สารสําคัญ: สารกลุ6ม coumarin เช6น mammeasin A, ฤทธิ์ตานการอักเสบ
mammeasin B, mammeanoyl • สารสกัดเมทานอล ยับยั้งการสราง nitric oxide ในเซลลที่ถูกกระตุนดวย
LPS
ฤทธิ์ยับยั้งเซลลมะเร็ง
• สาร coumarin จากดอกสารภี ยับยั้งการเจริญเติบโตและชักนําใหเกิดการ
ตายแบบ apoptosis ในเซลลมะเร็งเม็ดเลือดขาว และเซลลมะเร็งกระเพาะ
อาหาร
• สาร coumarin จากดอกสารภี ยับยั้งการทํางานของเอนไซม aromatase
ซึ่งเกี่ยวของกับกระบวนเกิดมะเร็งเตานม

27 28
 เครื่องยาจากดอก: จําปา เครื่องยาจากดอก: จําปา
• Michelia champaca DC. • สารสําคัญ:
• MAGNOLIACEAE น้ํามันหอมระเหย เช6น ß-linalool, germacrene A, germacrene B,
germacrene D, caryophyllene, eucalyptol, ß-elemene, pyranoid,
• ส6วนที่ใชเปRนยา: ดอก linalool, indole
• สรรพคุณแผนโบราณ
ดอกกลิ่นหอม มีรสขม ทําให
เลือดเย็น กระจายโลหิตอันรอน
ขับปƒสสาวะ ขับลม แกอ6อนเพลีย
วิงเวียน หนามืด ตาลาย บํารุงหัวใจ
แกเสนกระตุก บํารุงน้ําดี บํารุงโลหิต
29 30

เครื่องยาจากดอก: จําปา เครื่องยาจากดอก: จําปา

ฤทธิ์รักษาแผลในหนูที่เปRนเบาหวาน
รูปแบบการศึกษา ขนาด/สารสกัดที่ใช ตัวเปรียบเทียบ
หนูแรททีเ่ ปRนเปRน - ปmอนยาแขวนตะกอน - แผลรอยเชือด
เบาหวานและมีแผล ที่มีส6วนผสมของสาร
แบบรอยเชือด สกัด 95% เอทานอล
(incision) และแผลถูก จากดอกจําปา
ตัด (excision) - 100, 200 และ 400
มก./กก. ใหแก6หนูแรท
- ติดต6อกัน 16 วัน
ฤทธิ์รักษาแผลในหนูที่เปRนเบาหวาน
ผลการศึกษา
รูปแบบการศึกษา ขนาด/สารสกัดที่ใช ตัวเปรียบเทียบ ผลการศึกษา
- เพิ่มความยืดหยุ6นของบาดแผล หนูแรททีเ่ ปRนเปRน - ปmอนสารสกัด 95% sliver - อัตราการหายของแผลเร็วขึ้น
อย6างมีนัยสําคัญตั้งแต6วันที่ 10 ของ เบาหวานและมีแผลไฟ เอทานอลจากดอก sulphadiazine - ใหผลใกลเคียงกับการใชยา
การรักษา ไหม จําปา ขนาด 100 มก./ 0.5 ก. sliver sulphadiazine
แผลถูกตัด กก.น้ําหนักตัว - กระตุนการสรางเนื้อเยื่อบุผิว
- กระตุนการสรางเนื้อเยื่อป…ดแผล - ทาครีมที่มี บริเวณแผล ไดทั้งหนูแรททีเ่ ปRน
- เพิ่มปริมาณ hydroxyproline ใน ส6วนประกอบของสาร เบาหวาน และหนูแรททีไ่ ดรับยา
granuloma cell สกัดจากดอกจําปา 10% Dexamethasone เพื่อกดการสราง
- อัตราการหายของแผลเร็วกว6า - ติดต6อกัน 16 วัน เนื้อเยื่อบุผิว

31 32
 เครื่องยาจากดอก: จําปา เครื่องยาจากดอก: จําปา
ฤทธิ์ขับปƒสสาวะและขับนิ่ว ฤทธิ์ลดน้ําตาลในเลือด
รูปแบบการศึกษา ขนาด/สารสกัดที่ใช ตัวเปรียบเทียบ ผลการศึกษา • สารสกัดเอทานอลจากส6วนดอกตูมขนาด 200 และ 400 มก./กก.
หนูแรทปกติ - สารสกัดเอทานอล furosemide 5 มก./กก. - ขับปƒสสาวะ ติดต6อกัน 7 วัน
จากดอกจําปา - เพิ่มการขับออกของ
- 250 และ 500 มก./ electrolytes
• น้ําตาลในเลือดของหนูที่เปRนเบาหวาน
กก. - ใหผลเทียบเท6ากับการใหยา • ใหผลเท6ากับการปmอนยา glibenclamide 5 มก./กก.
furosemide
• ไม6มีผลต6อน้ําตาลในเลือดในหนูปกติ
หนูแรททีเ่ กิดนิว่ จาก - สารสกัดเอทานอล cystone 750 มก./กก. - สลายนิ่ว ผ6านการขับ
การไดรับ ethylene จากดอกจําปา phosphate, oxalate และ ฤทธิ์อื่นๆ
glycol ผ6านทางน้ําดื่ม - 250 และ 500 มก./ calcium ในปƒสสาวะ
กก. - ใหผลเท6ากับยา cystone • ฤทธิ์ตานเชื้อแบคทีเรีย
• ฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระ
• ยั้บยั้งการเจริญเติบโตของเซลลมะเร็งเตานม
33 34

เครื่องยาจากดอกไม: กระดังงา เครื่องยาจากดอก: กระดังงา

• Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson • สารสําคัญ: น้ํามันหอมระเหย เช6น methyl benzoate, benzyl
benzoate, farnesyl acetate, methyl isoeugenol, caryophyllene,
var. odorata
linalool, α-caryophyllene
• ANNONACEAE
• ส6วนที่ใชเปRนยา: ดอก
• สรรพคุณแผนโบราณ
ดอกกลิ่นหอมเย็น แกลมวิงเวียน
ทําใหหัวใจชุ6มชื่น ชูกําลัง แกอ6อนเพลีย
กระหายน้ํา

35 36
 เครื่องยาจากดอก: กระดังงา
ฤทธิ์ทําใหสงบผ6อนคลาย
รูปแบบการศึกษา ขนาด/สารสกัดที่ใช ตัวเปรียบเทียบ ผลการศึกษา
อาสาสมัครสุขภาพดี ดมน้ํามันหอมระเหยจาก น้ํามันเปเปอรมิ้นท - อาสารูสึกสงบ ผ6อนคลาย
ดอกกระดังงา - ลดความเร็วของชีพจร
ลดอัตราการเตนของหัวใจ
- ความดันโลหิตลดลง
อาสาสมัครที่มีภาวะ ทาน้ํามันดอกกระดังงาที่ น้ํามันเปเปอรมิ้นท - ลดระดับความเครียด
เครียด ผิว - ลดความเร็วของชีพจร
ลดอัตราการเตนของหัวใจ
- ความดันโลหิตลดลง
- อุณหภูมิที่ผิวหนังสูงขึ้น
- คลื่นสมองช6วง alpha-wave
เพิ่มมากขึ้น
37
เครื่องยาจากดอก: กระดังงา
ฤทธิ์ยับยั้งการสรางเม็ดสีเมลานิน
• สารสกัดเมทานอล, สารไตรเทอป2นส และลิกแนน จากดอก
กระดังงา
• ยับยั้งการสรางเม็ดสีเมลานินในเซลล B16 melanoma 4A5 แรงกว6า
สารเปรียบเทียบ Arbutin เมื่อใหในขนาดที่เท6ากัน
• ไม6ก6อใหเกิดความเปRนพิษต6อเซลล
ฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม aldose reductase
• สารฟลาโวนอยดดอกกระดังงา สามารถยับยั้งเอนไซม aldose
reductase ซึ่งเกี่ยวของกับภาวะตอกระจก
38

เครื่องยาจากดอก: ลําเจียก เครื่องยาจากดอก: ลําเจียก

• Pandanus odoratissimus L.f. • สารสําคัญ: น้ํามันหอมระเหย ไดแก6 β-phenylethyl alcohol,
• PANDANACEAE terpinen-4-ol, α-terpineol, γ-terpinene, cineole
• ส6วนที่ใชเปRนยา: ดอก • ยังไม6พบงานวิจัยในส6วนของดอก
• สรรพคุณแผนโบราณ • รากและใบ รักษาเบาหวาน ขับปƒสสาวะ ตานการอักเสบ บรรเทา
ดอก รสหอมเย็น แกลม ปวด ปกปmองตับ ตานไวรัส
บํารุงหัวใจ

39 40
 เครื่องยาจากดอก: ลําดวน เครื่องยาจากดอก: ลําดวน
• Melodorum fruticosum Lour. ฤทธิ์ยับยั้งการเจริญเติบโตของเซลลมะเร็ง
• ANNONACEAE • สาร oxidized heptanes จากดอกลําดวน
• ส6วนที่ใชเปRนยา: ดอกแหง • เซลลมะเร็งเตานม เซลลมะเร็งปอด เซลลมะเร็งตับ เซลลมะเร็งกระเพาะ
อาหาร และเซลลมะเร็งลําไสใหญ6
• สรรพคุณแผนโบราณ
ดอกกลิ่นหอมเย็น แกลมวิงเวียน ทําใหหัวใจชุ6มชื่น ชูกําลัง แก
ฤทธิ์อื่นๆ
อ6อนเพลีย กระหายน้ํา
• ฤทธิ์ยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อรา
• สารสําคัญ: น้ํามันหอมระเหย ไดแก6 phenyl butanone,
• ฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระ
linalool, benzyl alcohol, a-cadinol, globulol, viridiflorol

41 42

ระบบประสาทและสมอง ยาหอม: ตํารับยาคู6ดอกไม

บัวหลวง, มะลิ, พิกุล, กระดังงา
ระบบหัวใจและหลอดเลือด
บัวหลวง, มะลิ
อื่นๆ
บุนนาค จําปา สารภี ลําดวน
ขอควรระวัง
• ควรระมัดระวังการใชในผูที่แพเกสรดอกไม
การศึกษาความเปRนพิษ
• ยังไม6พบรายงานความเปRนพิษของพิกัดเกสร
• พิกัดเกสร และดอกไม ถูกใชเปRนส6วนผสมในยาหอม เพื่อใหรส
สุขุม เย็น ลดความรอน ทําใหจิตใจที่รอนรุ6ม เย็นลง สงบมากขึ้น
• คัมภีรแพทยแผนไทยมีบันทึกถึงตํารับยาหอม > 300 ตํารับ
• บัญชียาจากสมุนไพร กลุ6มยารักษากลุ6มอาการทางระบบ
ไหลเวียนโลหิต (แกลม) 5 ตํารับ
• ใชแกลม วิงเวียน คลื่นเหียน อาเจียน อ6อนเพลีย นอนไม6หลับ
แกลมปลายไข
43 44
 ยาหอม: ตํารับยาคู6ดอกไม
ผลต6อระบบหัวใจและหลอดเลือด
• สารสกัดตํารับยาหอมนวโกฐและยาหอมอินทรจักร
• เพิ่มความดันโลหิต
• เพิ่มอัตราการไหลเวียนเลือดที่สมอง โดยเปRนผลมาจากฤทธิ์
ขยายหลอดเลือดแดงขนาดเล็กของสมอง จึงมีผลทําใหเลือด
ไปเลี้ยงสมองไดดีขึ้น
• ช6วยแกอาการวิงเวียนศีรษะ และภาวะเปRนลมหมดสติ
45
ขอควรระวัง
• ควรระมัดระวังการใชในผูที่แพเกสรดอกไม
การศึกษาความเปRนพิษ
• ปmอนสารสกัดตํารับยาหอมขนาด 1, 2.5 และ 5 กรัม/กิโลกรัม ครั้งเดียว
แก6หนูแรทและหนูเมาส ไม6พบความเปRนพิษและความผิดปกติของอัตราการ
เจริญเติบโต และค6าเคมีของเลือด การทํางานของระบบตับและไต
47
ยาหอม: ตํารับยาคู6ดอกไม
ผลต6อระบบประสาทส6วนกลาง
• สารสกัดตํารับยาหอมนวโกฐและอินทรจักร
• เสริมฤทธิ์ของยานอนหลับ pentobarbital
• มีฤทธิ์ต6อระบบประสาทส6วนกลาง ทําใหสัตวทดลองเกิด
อาการสงบ คลายความกังวล
46
น้ํากระสายยา
• น้ํากระสายยา ใชประสานผสมในตัวยา เพื่อใหยานั้นมีฤทธิ์ตรงตามตองการ
อีกทั้งช6วยเสริมฤทธิ์และเพิ่มสรรพคุณใหแก6ตัวยา ตัวยาเดียวกัน แต6ใชน้ํา
กระสายต6างกัน จะใหฤทธิ์ต6างกัน
• ตัวอย6างน้ํากระสายยา เช6น น้ําดอกไม น้ําซาวขาว น้ําสม สุรา ฯลฯ
• น้ําดอกไม ... เช6น น้ําดอกมะลิ น้ําดอกกระดังงา น้ําดอกชมนาด น้ําดอกไม
เทศ (น้ําผสมน้ํามันดอกกุหลาบมอญ)
48
 น้ํากระสายยาจากดอกไม น้ําดอกมะลิ
วิธีทํา • Jasminum sambac (L.) Aiton
• ส6วนที่ใชเปRนยา: กลีบดอก
• ตมน้ําใหเดือด ใส6ในภาชนะที่มีฝาป…ดทิ้งไวใหเย็น
• สรรพคุณ
• นําดอกไม/กลีบดอกไมใส6ภาชนะเล็กๆ ลอยไวเหนือน้ํา
แกรอนในอก ทําใหใจชุ6มชื่น บํารุง
• ป…ดภาชนะที่ใส6น้ํานั้นทิ้งไวคางคืน เพื่อใหน้ําดูดซับกลิ่นหอม หัวใจใหชื่นบาน แกกระหาย แกลม
วิงเวียน ชูกําลัง แกไขตัวรอน
• สารสําคัญ :น้ํามันหอมระเหย
เช6น citrol, linalool, nerol, neryl
acetate, benzaldehade เปRนตน
49 50

น้ําดอกกระดังงา น้ําดอกชมนาด
• Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson • Vallaris glabra (L.) Kuntze
var. odorata • ส6วนที่ใชเปRนยา: กลีบดอก
• ส6วนที่ใชเปRนยา: กลีบดอก • สรรพคุณและการใชประโยชน
ด อ ก มี ก ลิ่ น ห อ ม ใ ห ค ว า ม รู สึ ก ส ด ชื่ น
• สรรพคุณ โดยเฉพาะเวลาเย็นหรือพลบค่ํา คลายกลิ่น
แกลมวิงเวียน บํารุงร6างกาย แกลม จุกเสียด บํารุงหัวใจ บํารุงธาตุ ขาวหอมที่ สุ ก ใหม6 ๆ โบราณนิ ย มใชดอก
ชมนาดอบทําน้ําขาวแช6 ใชอบแปmงร่ํา หรือทํา
บํารุงเลือด ชูกําลัง บํารุงหัวใจใหสดชื่น แกไข แกอ6อนเพลีย เครื่องหอม
• สารสําคัญ :น้ํามันหอมระเหย เช6น methyl benzoate, benzyl • สารสําคัญ :
benzoate, farnesyl acetate เปRนตน 2-acetyl-1-pyrroline (กลิ่นหอม)

51 52
 ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา: ชมนาด น้ําดอกไมเทศ
คลายความเครียด • กุหลาบมอญ
• Rosa damascena Mill.
• อาสาสมัคร 30 คน (ทั้งชายและหญิง) • ส6วนทีใ่ ชเปRนยา: กลีบดอก
• สรรพคุณแผนโบราณ
• ดมน้ําหอมที่สกัดจากดอกไม 12 ชนิด
- กลิ่นหอมเย็น แกพิษไข แกรอน แกกระหาย แกอ6อนเพลีย
• ใหคะแนน และตอบแบบสอบถาม
- โบราณนิยมนําไปทําน้าํ กระสายยาสําหรับยาแกอ6อนเพลีย บํารุงกําลัง
• คะแนนสูงสุด ชมนาด, วาสนา, แกว • สารสําคัญ : สารที่พบในน้ํามันหอมระเหย ไดแก6 β-citronellol,
• ระบุว6า ทําใหรูสึกสดชื่นและผ6อนคลาย nonadecane, geraniol, henicosane เปRนตน

53 54

ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา: กุหลาบมอญ ช6วยใหนอนหลับ

ตานอนุมูลอิสระ คลายความเครียดและลดความวิตกกังวล รูปแบบการศึกษา สําคัญ/สารสกัด ขนาด/วิธีที่ใช ผลการศึกษา
1. สัตวทดลอง - น้ํา 100, 500, 1000 สารสกั ด น้ํ า และเอทานอล
รูปแบบการศึกษา สําคัญ/สารสกัด ขนาด/วิธีที่ใช ผลการศึกษา (หนูแรท) - เอทานอล มก./กก. ขนาด 500 -1000 มก./กก. มีผ ล
1. สัตวทดลอง น้ํามันหอมระเหย สูดดมกลิ่นนาน • หนูมีพฤติกรรมที่บ6งชี้ถึงความ - คลอโรฟอรม ฉีดเขาช6องทอง ทําใหระยะเวลาการนอนหลับของ
(หนูเจอรบิล 24 ชั่วโมง ผ6อนคลาย ร6วมกับการฉีดยา หนู น านขึ้ น เมื่ อ เที ย บกั บ การการ
ชักนําใหเครียดดวย • หนูมีอาการสงบลง แต6ไม6ทําให pentobarbital ฉี ด ยา pentobarbital เพี ย งอย6 า ง
วิธี EPM) เกิดอาการง6วงซึม (30 มก./กก.) เดียว
2. สัตวทดลอง น้ํามันหอมระเหย สูดดมกลิ่นนาน • ระดับ lipid peroxidation ใน 2. คลินิก น้ํามันหอม หยดลงบนหมอน คุณภาพ, ระยะเวลาของการ
(หนูแรท) 28 วัน สมองของหนูลดลง (อาสาสมัคร ระเหย 2-3 หยด นอนหลั บ ไม6 แ ตกต6 า งจากกลุ6 ม
• ระดับสารตานอนุมูลอิสระ ไดแก6 สุขภาพดี 20 คน) ก6อนนอน ควบคุม
วิตามิน A, E และ C และ (สูดดมระหว6าง
เบตาแคโรทีน สูงกว6ากลุ6มควบคุม นอนหลับ
11.00pm-7.00am)
55 56
 ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาอื่นๆ
ยาจากดอกไม
• แกปวด
• ตานเบาหวาน
• ตานการอักเสบ
• ตานเชื้อแบคทีเรีย

57 58

ยาจากดอกไม: กานพลู ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา : กานพลู

• Syzygium aromaticum Merrr. et Perry
ฤทธิ์แกปวด, ยาชาเฉพาะที่
• ส6วนที่ใชเปRนยา: ดอกตูม
• สรรพคุณแผนโบราณ • การศึกษาทางคลินกิ แบบ subject-blinded manner
- แกทองอืดทองเฟmอ จุกเสียดแน6น • อาสาสมัครจํานวน 73 คน (ทั้งชายและหญิง)
กานพลู 5-8 ดอก ใชตมน้ําดื่ม หรือกานพลูบดเปRนผง ชงเปRนชาดื่ม - กานพลู (37 คน)
- บรรเทาอาการปวดฟƒน - ยา benzocaine 20% gel (36 คน)
กลั่นเอาเฉพาะส6วนน้าํ มันใชใส6ฟนƒ หรือใชทั้งดอกเคี้ยวแลวอมไวตรงบริเวณฟƒนที่ปวด เพื่อระงับ • ผงดอกกานพลูแหงบดละเอียดผสมกลีเซอรรีน
อาการปวดฟƒน / ตํากานพลูพอแหลก ผสมกับเหลาขาวเพียงเล็กนอยพอแฉะ ใชสําลีจิ้มอุดฟƒนที่ปวด
และใชแกโรครํามะนาด / เอาดอกกานพลูแช6เหลาหยอดฟƒน (อัตราส6วน 2 : 3)
• สารสําคัญ : น้ํามันหอมระเหย ชื่อ ยูจีนอล (eugenol) • ทายาขนาด 2 กรัม บริเวณเหนือฟƒนเขี้ยว ทิ้งไว 5 นาที
พบในดอกตูม (15-17%) , กานดอก (5-7%), ใบ (2-3%) • ทดสอบความเจ็บปวดดวยการใชเข็มจิ้มบริเวณทีท่ ายา
• ผลการทดลอง กานพลูทําใหรูสึกชาและลดอาการเจ็บปวดได
59 60
 ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา : กานพลู ยับยั้งเชื้อแบคทีเรียที่เปRนสาเหตุอาการแน6นจุกเสียดจาก
ทองเสียและแผลในกระเพาะอาหาร
ตานเชื้อจุลชีพก6อโรคในช6องปาก
• ยับยั้งเชื้อแบคทีเรียที่แยกไดจากรากฟƒน
เชื้อแบคทีเรีย สารสกัด/สารสําคัญ
• Escherichia coli Clostridium botulinum เอทานอล
• Staphylococcus aureus Salmonella typhi เอทานอล:น้ํา ในอัตราส6วน 3:1
• Pseudomonas aeruginosa Vibrio cholerae เอทานอล:น้ํา ในอัตราส6วน 3:1
Escherichia coli เมทานอล, น้ํา
• ยับยั้งเชื้อรา Salmonella paratyphi เมทานอล, น้ํา
• Candida albicans Shigella dysenteriae เมทานอล, น้ํา
• Cryptococcus neoformans Shigella paradysenteriae น้ํามันหอมระเหย
• Aspergillus fumigatus Proteus vulgaris น้ํามันหอมระเหย
61 62

ช6วยการขับเคลื่อนอาหารในกระเพาะลําไส รายงานความเปRนพิษและขอควรระวัง
สารสกัดน้ําจากดอกกานพลูขนาด 300 และ 700 มก./กก เมื่อปmอน • มีรายงานการก6อใหเกิดอาการภูมิแพ ผื่นคัน ระคายเคืองต6อผิวหนัง
ใหแก6หนูเมาส มีผลเพิ่มการขับเคลื่อนอาหารและลําไสเมื่อทดสอบดวยวิธี ในผูมีประวัติแพเกสรดอกไม
charcoal meal test • รายงานความเปRนพิษต6อระบบทางเดินหายใจ (ปอดอักเสบและบวมน้ํา)
เมื่อใชเปRนยาสูบ
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาอื่นๆ
• รายงานความเปRนพิษในเด็ก
• ตานอนุมูลอิสระ เด็ กอายุ 7 เดือ นรั บประทานน้ํ ามั น จากดอกกานพลู 1 ชอนชา มีฤ ทธิ์กดระบบประสาทส6 ว นกลาง
เม็ดเลือดขาวเพิ่มสูงขึ้น โปรตีนและคีโตนในปƒสสาวะสูงขึ้น และเกิดภาวะเลือดมีความเปRนกรด
• ตานกระบวนการอักเสบ เด็กชายอายุ 2 ป2 ดื่มน้ํามันจากดอกกานพลู 5-10 มล. ทําใหเกิดอาการง6วงซึม หลับลึก และเขาสู6ภาวะ
• ทําใหหลับ โคม6าเมื่อเวลาผ6านไป 8 ชั่วโมง สูงขึ้น และเกิดภาวะเลือดมีความเปRนกรด
• ลดน้ําตาลในเลือด เด็กหญิงอายุ 3 เดือน รับประทานน้ํามันจากดอกกานพลู 8 มล. ทําใหตับวาย
เดกชายอายุ 15 เดือน รับประทานน้ํามันจากดอกกานพลู 10 มล. ทําใหตับวาย
• กระตุนกําหนัด
• ตานเซลลมะเร็ง 63 64
 ยาจากดอกไม : ลําโพง สารสําคัญ : ลําโพง
• Datura metel L. var. metel [ลําโพงขาว]
• Datura metel L. var. fastuosa (Bernh.) สารกลุ6มอัลคาลอยด ดอก 0.1-0.8%

Danert [ลําโพงกาสลัก] • (-)-scopolamine 75%

• ส6วนที่ใชเปRนยา: ดอก • (-)-hyoscyamine ใบ 0.2-0.6%
• สรรพคุณแผนโบราณ ลําโพงขาว • (-)-norhyoscyamine
ดอก รสเมาเบื่อ ใชแกหอบหืด • (-)-norscopolamine
รักษาโพรงจมูกอักเสบ แกริดสีดวงจมูก
• hydroxyl-6-(-)-hyoscyamine
• การใชตามแผนโบราณ : เมล็ด 0.2-0.5%
• meleloidine
ดอกแหงมวนแบบยาสูบ สูบเพื่อบรรเทาอาการ
หอบหืด ** ไม&ถูกสลายด/วยความร/อน
ลําโพงกาสลัก 65 66

ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา : ลําโพง รายงานความเปRนพิษและขอควรระวัง

• คลายกลามเนื้อเรียบ การไดรับยาเกินขนาด • เ ด็ ก ช า ย อ า ยุ 1 1 ป2 แ ล ะ
- สารสกัดน้ําจากส6วนดอกและเมล็ดลําโพงขนาด 8 มก./มล. มีผลลดความตึงตัวและ • เกิดความเปนพิษตอระบบประสาท เด็ ก หญิ ง อายุ 9 ป2 เกิ ด อาการ
การหดตัวของลําไสเล็กส6วน ileum ของหนูแรท • สายตาพรามัว มานตาขยาย ตาสูแสงไมได หมดสติ น้ําลายฟูมปาก ชักเกร็ง
• ปากแหง กระหายน้ํา ชั ก กระตุ ก ไม6 รู สึ ก ตั ว จากการ
• บรรเทาอาการหอบหืด ตรวจสอบพบว6 า เด็ ก ทั้ ง สองนํ า
• ผิวหนังรอนแดง เปนผื่นแดงตามไปหนา คอ และหนาอก
- สารสกัดน้ําจากเมล็ดลําโพงขนาด 10-20 มก./มล. มีผลทําใหหลอดลมหนูตะเภา • ไขขึ้นสูง ปวดศีรษะ
ดอกลําโพงขาว มาผัดทํากับขาว
รับประทาน
คลายตัว จากการเหนี่ยวนําใหหลอดลมตีบตัวดวย acetylcholine และ histamine
• การทํางานของกลามเนื้อผิดปกติ
• กดระบบประสาทส6วนกลาง • เกิดอาการทางจิตประสาท
- สารสกัดน้ําจากเมล็ดลําโพง 3 ก./กก. ฉีดเขาช6องทองหนูแรท ส6งผลใหหนูมีอาการ • ชีพจรเตนไมเปนจังหวะ
เซื่องซึม อ6อนเปลี้ย กลามเนื้อไม6มีแรง หายใจชาลง ภายใน 10 นาที • ในเด็กเล็กอาจเกิดอาการชัก
• หากไดรับปริมาณสูงมาก อาจเขาขั้นโคมา และเสียชีวิตได
• ลดความดันโลหิต
- การฉีดสารสกัดน้ําเมล็ดลําโพงขนาด 0.25-1.0 ก./กก. มีผลลดความดันโลหิตของหนู
แรท และเมื่อฉีดขนาดสูง 8 ก./กก. มีผลลดระดับความดันโลหิตลงอย6างรวดเร็วและทําใหหนูตาย
67
** ดอกลําโพงเป;นพืชพิษ สวย...แต&กินไม&ได/ ** 68
 ยาจากดอกไม: ป2บ ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา : ดอกป2บ
• Millingtonia hortensis L.f. ยับยั้งการหดตัวของหลอดลม/รักษาอาการหอบหืด
• ส6วนที่ใชเปRนยา: ดอก
รูปแบบการศึกษา สําคัญ/สารสกัด ผลการศึกษา
• สรรพคุณแผนโบราณ 1. กลามเนื้อเรียบของ - สารสกัดเมทานอล • ยั บ ยั้ ง การหดตั ว ของหลอดลมจาก
ขยายหลอดลม รักษาหืด แกริดสีดวงจมูก หลอดลมที่แยกจากกาย - hispidulin การถู ก กระตุ นดวย histamine และ
ของหนูแรท pilocarpine
ไซนัสอักเสบ บํารุงน้ําดี เพิ่มการหลั่งน้ําดี บํารุงโลหิต บํารุงกําลัง แกลม
• hispidulin มีฤทธิ์แรงกว6า
ดอกแหงมวนแบบยาสูบ มวนสูบทําใหปากหอม หรือเพื่อบรรเทาอาการ (Ex vivo)
aminophylline เมื่อใหขนาดเดียวกัน
หอบหืด 2. กลามเนื้อเรียบของ - สารสกัดน้ํา ยับยั้งการหดตัวของหลอดลมจากการ
• สารสําคัญ : สารกลุ6มฟลาโวนอยด ไดแก6 hispidulin, hortensin หลอดลมที่แยกจากกาย - hispidulin ถูกกระตุนดวย acetylcholine,
ของหนูตะเภา - hortensin histamine และโพแทสเซียม
69 (Ex vivo) 70

ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา : ดอกป2บ ยาจากดอกไม: คําฝอย

ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาอื่นๆ • Carthamus tinctorius L.
• ส6วนที่ใชเปRนยา : ดอก
• ตานอนุมูลอิสระ
• สรรพคุณแผนโบราณ
• กระตุนภูมิคุมกัน
• ตานเชื้อแบคทีเรีย บํารุงโลหิต บํารุงหัวใจ ช6วยการไหลเวียนของโลหิตใหดีขึ้น ช6วยกระจาย
การอุดตันของโลหิต ลดอาการปวด แกอาการปวดประจําเดือน แกอาการฟก
ช้ําจากการหกลมร6วมกับแผลบวมฟกช้ํา
รายงานความเปRนพิษ
• สารสําคัญ : สารกลุ6มฟลาโวนอยด และสารที่ใหสีเหลืองไดแก6 safflower
** ยังไม&พบรายงานความเป;นพิษ yellow A และ B, safflomin A, safflomin C และ precarthamin และที่ใหสีแดง
คือ carthamin
71 72
 ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา : คําฝอย ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา : คําฝอย
• ตานอนุมูลอิสระ • ตานการอักเสบ
สาร safflower yellow A จากดอกคําฝอยสามารถลดอาการบวมของอุงเทาหนูเมาส
สารสกัดน้ําจากดอกคําฝอยมีฤทธิ์ตานอนุมูลอิสระสูงถึง 99.65% เมื่อทดสอบดวยวิธี
ที่ถูกกระตุนดวย formadehyde และยับยั้งการเกิดการซึมผ6านผนังหลอดเลือดฝอย (capillary
DPPH scavenging assay
permeability) จากการกระตุนดวย histamine
• ฤทธิ์ลดไขมันในเลือด • สลายลิ่มเลือด และตานการเกาะกลุ6มของเกล็ดเลือด
ส6วนสกัดไดคลอโรมีเทนจากดอกคําฝอย มีผลลดระดับโคเลสเตอรอลในเลือด และ
ลดน้ําหนักตัวของหนูแรทที่มีภาวะอวน
• ตานเชื้อแบคทีเรีย

• ตานเบาหวาน รายงานความเปRนพิษ
สารสกัดเอทานอล 70% จากดอกแหง มีฤทธิ์ตานเบาหวานในหนูแรท โดยกระตุนการ
หลั่งอินซูลิน และปmองกันความเสียหายของเซลล islet of langerhans จากการเหนี่ยวนําดวย การทดสอบความเป;นพิษในหนูเม/าสHพบว&าสารสกัดน้ําดอกคําฝอย มีผลทําให/ลักษณะทาง
alloxan จุลกายวิภาคศาสตรHของอัณฑะเปลี่ยนแปลงไป หลอดสร/างอสุจิสั้นลง และการสร/างสเปVรHมลดลง
73 74

ยาจากดอกไม: หญาฝรั่น สารสําคัญ : หญาฝรั่น

• Crocus sativus L. สารกลุ6ม monoterpene aldehyde (ใหรสขม)
• ส6วนที่ใชเปRนยา: เกสร • picrocrocin
• สรรพคุณแผนโบราณ • safranal
แกลมวิงเวียน บํารุงหัวใจ สารกลุ6ม carotenoid (ใหสี)
แกไข ชูกําลัง บํารุงธาตุ • crocin
ขับปƒสสาวะ • crocetin
เปRนตัวยาในตํารับยาต6างๆ • β-carotene
• lycopene
ใชทําเปRนน้าํ กระสายยา • zeaxanthin
ใชแต6งสีแต6งกลิ่นอาหาร
สารกลุ6มฟลาโวนอยด
75 76
 ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา : หญาฝรั่น ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา : หญาฝรั่น
ตานภาวะซึมเศรา บรรเทาอาการเครียดและวิตกกังวล
• สารสกั ด เอทานอลจากหญาฝรั่ น ขนาด • อาสาสมัครเพศหญิง 36 คน
30 มก./วัน • สูดดมกลิ่นจากสารสกัดเกสรหญาฝรั่น
• ใหผูป•วยโรคซึมเศราระดับอ6อน-ปานกลาง (99.8% ethyl alcohol)
• ระยะเวลา 6 สัปดาห • นาน 20 นาที
• ประเมินผลดวยแบบวัด • เก็บตัวอย6างน้ําลายเพื่อวิเคราะหฮอรโมน
Hamilton Depression Rating (HAM-D) • ทดสอบดวยแบบวัด State–Trait Anxiety Inventory
• ใหประสิ ท ธิ ภ าพในการรั ก ษาเที ย บเท6 า ยา • ระดับฮอรโมน cortisol ลดลง
imipramine และ fluoxetine • อาสาสมัครรูสึกผ6อนคลายมากขึ้น
77 78

ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา : หญาฝรั่น ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา : หญาฝรั่น

ลดความอยากอาหาร / ลดน้ําหนัก ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาอื่นๆ

• สารสกัดเอทานอล 30% จากเกสรหญาฝรัน่ ในรูปแบบแคปซูล • ตานอนุมูลอิสระ

ขนาด 176.5 มก./วัน • ตานการอักเสบ
• เพิ่มสมรรถภาพทางเพศชาย
• อาสาสมัครเพศหญิงที่มีภาวะน้ําหนักเกิน จํานวน 60 คน
• แบ6งเปRน 2 กลุ6ม (แคปซูลหญาฝรั่น 31 คน, ยาหลอก 29 คน) รายงานความเปRนพิษและอาการขางเคียง
• ระยะเวลา 8 สัปดาห
• ยังไม6พบรายงานความเปRนพิษจากการใชในรูปแบบของอาหาร
• กลุ6มที่รับประทานสารสกัดแคปซูลหญาฝรั่นมีน้ําหนักตัวและ
• อาจก6อใหเกิดอาการคลื่นไส อาเจียน เบื่ออาหาร ง6วงซึม วิงเวียนศีรษะ
ความอยากอาหารลดลง
79 80
 ยาจากดอกไม: ตาล สรรพคุณและการใชประโยชน
• งวงตาลนํามาตมกับน้ําดื่มแกพิษตานซาง ช6วย
• Borassus flabellifer L. ขั บ พยาธิ แกรอนใน ปากเปR น แผล เปR น ยาขั บ
• ส6วนที่ใชเปRนยา: ปƒสสาวะ แกน้ําเหลืองไม6ดี
ช6อดอกตัวผู หรืองวงตาล • GPO Natureplex (ประกอบดวย งวงตาล
พลู ค าว คั ด เคา สะแกนา และพิ กุ ล ) โดยมี
สรรพคุณในเชิงเสริมสรางภูมิคุมกันใหร6างกาย
เหมาะกั บ ผู ที่ ทํ า งานหนั ก เกิ ด ภาวะเครี ย ด
ผู ป• ว ยในระยะพั ก ฟ•• น หรื อ ผู ที่ อ อกกํ า ลั ง กาย
มาก และผูที่เปRนโรคภูมิแพ

สารสําคัญ
ตนตาลตัวผู ตนตาลตัวเมีย สารกลุ6ม steroid saponin
81 82

ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา : ตาล ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา : ตาล

• ตานการอักเสบ
• ฤทธิ์ลดไข • การปmอนสารสกัดเอทานอลจากงวงตาลขนาด 150-300 มก./กก. พบว6ามีฤทธิ์ตานการ
• สารสกั ด เอทานอลจากงวงตาลขนาด 150-300 มก./กก. เมื่ อ ปm อ นใหหนู แ รท อักเสบแบบ โดยยับยั้งอาการบวมของอุงเทาหนูจากการเหนี่ยวนําดวยการฉีด carragenan
สามารถลดอุณหภูมิร6างกายที่สูงขึ้นจากการเหนี่ยวนําใหเปRนไขดวย yeast ได และยับยั้งการสราง granuloma จากการใชกอนสําลีเปRนตัวกระตุน

• ฤทธิ์แกปวด • ตานเบาหวาน
• ปmอนสารสกัดเอทานอลจากงวงตาลขนาด 300 มก./กก. สามารถบรรเทาอาการ • สาร dioscin ที่สกัดไดจากงวงตาล (ขนาด 50 มก./กก.) มีฤทธิ์ลดน้ําตาลในเลือดหนูแรท
เจ็ บปวดในหนู แรทเมื่อทดสอบดวยวิธี การฉีด กรดอะซิติก เขาช6องทองเพื่อใหเกิด ที่ถูกเหนี่ยวนําใหเกิดภาวะน้ําตาลในเลือดสูงดวยซูโครส
อาการเจ็บปวดโดยสังเกตการหดตัวของช6องทอง

รายงานความเปRนพิษ
** ยังไม&พบรายงานความเป;นพิษ
83 84
ขอบคุณค6ะ

02-3544327
headpypi@mahidol.ac.th
www.medplant.mahidol.ac.th
85