Kotlovi

UNIVEREZITET U TUZLI
MAŠINSKI FAKULTET
ENERGETSKO MAŠINSTVO
PROJEKTNI ZADATAK
PARNI KOTLOVI II
Maj 2017
Sadržaj
Uvod u kotlovska postrojenja.................................................................................................. 6
Zadatak iz Parnih kotlova II ................................................................................................... 9
1. KARAKTERISTIKE GORIVA I PRODUKATA SAGORIJEVANJE ................... 10
1.1. Načini sagorijevanja goriva u kotlovskim postrojenjima .......................................... 12
1.1.1. Ložišta za sagorijevanje u sloju ......................................................................... 13
1.1.2. Ložišta sa nepomičnim rešetkama ...................................................................... 14
1.1.3. Ložišta sa ravnim i kosim pomičnim rešetkama ................................................ 16
1.1.4. Ložišta sa kosim i stepenastim pokretnim rešetkama ........................................ 17
1.1.5. Ložišta za sagorijevanje goriva u letu ................................................................ 19
1.1.6. Ložišta sa fluidiziranim slojem .......................................................................... 22
1.1.7. Kinetika sagorijevanja ........................................................................................ 25
2. PROJEKTNI ZADATAK ............................................................................................. 27
2.1. Proračun toplotne moći goriva .................................................................................. 27
2.2. Proračun količine vazduha potrebnog za sagorijevanje ............................................ 28
2.3. Proračun količine suhih i vlažnih produkata sagorijevanja ....................................... 30
2.3.1. Proračun količine suhih produkata sagorijevanja ............................................... 30
2.3.2 Proračun količine vlažnih produkata sagorijevanja ................................................ 32
2.4. Udio pojedinih komponenti u produktima sagorijevanja .......................................... 33
2.4.1. Udio pojedinih vlažnih komponenti u produktima sagorijevanja ...................... 34
2.5. Trougao sagorijevanja za dati ugalj (Ostwaldov trougao) ......................................... 36
2.5.1. Kontrola procesa sagorijevanja .......................................................................... 36
2.5.2. Crtanje Ostwaldovog trougla za dato gorivo ......................................................... 38
2.6. Proračun entalpija produkata sagorijevanja ............................................................... 40
3. LOŽIŠTE PARNIH KOTLOVA .................................................................................. 42
3.1. Izbor ložišta ............................................................................................................... 42
3.2. Kotlovski gubici ........................................................................................................ 44
3.2.1. Proračun gubitka u7 za nominalni režim rada .................................................... 47
3.2.2. Proračun brojne vrijednosti gubitka u7 .............................................................. 48
3.2.3. Proračun brojne vrijednosti gubitka u7 za maksimalni režim rada .................... 49
3.3. Određivanje stepena izolovanosti kotla ..................................................................... 50
3.3.1. Proračun stepena izolovanosti za nominalni režim rada .................................... 50
3.3.2. Proračun stepena izolovanosti kotla za maksimalni režim rada kotla ................ 50
3.4. Određivanje indirektnog stepena iskorištenja kotla ................................................... 50
2
3.4.1. Proračun indirektnog stepena iskorištenja kotla za nominalni režim rada ......... 50
3.5. Proračun potrebne količine goriva ............................................................................. 51
3.5.1. Proračun potrebne količine goriva za nominalni režim rada .............................. 51
3.6. Proračun gasifikacione količine goriva ..................................................................... 52
3.6.1. Proračun gasifikacione količine goriva za nominalni režim rada ...................... 52
3.7. Osnove o bilansu ložišta ............................................................................................ 53
3.7.1. Količina toplote unešena u ložište ...................................................................... 53
3.7.2. Količina toplote prihvaćene u ložištu ................................................................. 54
3.7.3. Količina toplote prihvaćena u zagrijaču vode- ekonomajzeru ........................... 54
3.7.4. Proračun količine toplote prihvaćene u isparivaču ............................................ 57
3.7.5. Proračun količine toplote prihvaćene u pregrijaču pare ..................................... 58
3.7.6. Proračun količine toplote prihvaćene u međupregrijaču pare ............................ 59
3.7.7. Provjera 1 ........................................................................................................... 60
3.7.8. Proračun količine toplote prihvaćene u zagrijaču zraka ..................................... 61
3.8. Teoretska temperatura u ložištu parnog kotla............................................................ 62
3.8.1. Proračun teorijske entalpije za nominalni režim rada parnog kotla ................... 63
3.8.2. Provjera 2 ........................................................................................................... 64
3.9. Količina toplote predata zračenjem ........................................................................... 65
3.10. Temperatura predajnika toplote ............................................................................. 66
3.10.1. Temperatura gasova na izlazu iz međupregrijača pare za nominalan režim
rada kotla 66
3.10.2. Temperatura na izlazu iz pregrijača pare 1 ........................................................ 67
3.10.3. Temperatura na izlazu iz zagrijača vode- ekonomajzera................................ 68
3.10.4. Temperatura na izlazu iz zagrijača zraka 2..................................................... 68
3.10.5. Temperatura na izlazu iz zagrijača zraka (zagrijač 2) .................................... 69
3.10.6. Temperatura na izlazu iz zagrijača zraka (zagrijač 1) .................................... 69
4. TEMPERATURA PLINOVA NA KRAJU KOTLA .................................................. 71
5. PRORAČUN DIMENZIJA LOŽIŠTA ........................................................................ 73
6. PRORAČUN OZRAČENE POVRŠINE ...................................................................... 77
7. TEMPERATURA PARE NA ULAZU U KOTLOVSKE ELEMENTE ................................ 84
7.1. Temperatura pare na ulazu u pregrijač pare .............................................................. 84
7.2. Temperatura pare na ulazu u međupregrijač pare ..................................................... 84
7.3. Temperatura na ulazu i izlazu iz zagrijača vode ........................................................ 84
8. PRORAČUN KOTLOVSKIH ELEMENATA ............................................................ 85
8.1. Proračun međupregrijača pare ................................................................................... 85
3
8.2. Proračun pregrijača pare 1 ......................................................................................... 93
8.3. Proračun zagrijača vode ............................................................................................. 98
8.4. Proračun zagrijača zraka 3 ....................................................................................... 102
8.4.1. Koeficijent konvekcije na strani produkata sagorijevanja ............................... 104
8.4.2. Koeficijent konvekcije na strani zraka ............................................................. 105
9. PRORAČUN VENTILATORA .................................................................................. 116
10. UPRAVLJANJE KOTLOVSKIM PROCESIMA .................................................... 118
11. OPREMA KOTLA ....................................................................................................... 120
Literatura ............................................................................................................................. 125
4
5
Popis slika
Slika 1 Slika planirane TE Banovići ......................................................................................... 8
Slika 1.1 Grafički prikaz sastava goriva ................................................................................... 11
Slika 1.2 Slikoviti prikaz izgaranja goriva u sloju ................................................................... 13
Slika 1.3 Ložišta sa ravnom nepomičnom rešetkom (lijevo) i sa kosom nepomičnom
rešetkom (desno) ...................................................................................................................... 14
Slika 1.4 Ložište sa ravnom pomičnom rešetkom .................................................................... 16
Slika 1.5 Principijelna šema ložišta sa ravnom pomičnom rešetkom ...................................... 16
Slika 1.6 Principijelna šema ložišta vodocijevnog parnog kotla sa kosom rešetkom .............. 18
Slika 1.7 Principijelna šema ložišta za izgaranje u letu ........................................................... 19
Slika 1.8 Šema ložišta za izgaranje u letu sa osnovnim elementima ....................................... 20
Slika 1.9 Raspodjela temperatura po ložištu za izgaranje u letu .............................................. 21
Slika 1.10 Uproštena šema smjera plamena iz gorionika......................................................... 21
Slika 1.11 Bager pumpe za tečni transport šljake i pepela do odlagališta ............................... 22
Slika 1.12 Šema postrojenja sa ložištem za izgaranje u fluidiziranom sloju ........................... 23
Slika 1.13 Principijelna šema rada ložišta sa izgaranjem u fluidiziranom sloju ...................... 23
Slika 1.14 Dijagram smanjenja CO2 emisije ........................................................................... 24
Slika 1.15 Dijagram 1 Slikoviti prikaz sastava datog uglja ..................................................... 27
Slika 1.16 Dijagram 2 Priraštaj količine produkata sagorijevanja u zavisnosti od porasta
koeficijenta viška vazduha ....................................................................................................... 33
Slika 1.17 Dijagram 3 Procentualni sastav suhih i vlažnih produkata sagorijevanja za λ (1-2)
.................................................................................................................................................. 35
Slika 1.19 Ostwald-ov trougao sagorijevanja za dato gorivo ................................................... 39
Slika 3.1 Primjer jednog potpuno ekraniziranog ložišta sa svim pripadajućim elementima ... 42
Slika 3.2 Izgled zagrijača vode energetskog parnog kotla (lijevo) i brodskog parnog kotla
(desno) ...................................................................................................................................... 54
Slika 3.4 Prikaz načina montiranja u prostoru zagrijača vode- ekonomajzera ........................ 55
Slika 3.5 Prikaz ložišta u kojem se postavljaju ekranske cijevi isparivača parnog kotla (lijevo),
izgled bubnja parnog kotla (sredina) i ekranske cijevi isparivača (desno)............................... 57
Slika 3.6 Međupregrijač pare (lijevo) i pregrijač pare (desno) ............................................... 59
Slika 3.7 Tipicni prikaz rada izmjenjivača ............................................................................... 61
Slika 3.8 Principijelna šema Ljungstrom-ovog zagrijača ......................................................... 61
Slika 3.9 Zagrijač zraka (lijevo) i ljungstromov zagrijač u radu (desno) ................................. 61
Slika 3.10 Toplotna šema kotla ................................................................................................ 71
Slika 6.1 Prijenos topline zračenjem između elementarnih površina u proizvoljnom
međusobnom položaju.............................................................................................................. 78
Slika 6.2 Konfiguracija ekranske površine............................................................................... 83
Slika 8.1 Koridorni raspored cijevi MP ................................................................................... 88
Slika 8.2 T-A Dijagram za razmjenu temperature MP ............................................................. 88
Slika 8.3 Koridorni raspored cijevi za PP ................................................................................ 93
Slika 8.4 T-A Dijagram za razmjenu temperature PP ............................................................. 94
Slika 8.5 Koridorni raspored Cijevi za ZV .............................................................................. 98
Slika 8.6 T-A Dijagram za razmjenu temperature ZV ............................................................ 99
Slika 8.7 KOridorni raspored cijevi za ZZ3 ........................................................................... 102
Slika 8.8 T-A Dijagram za razmjenu temperature ZZ3......................................................... 103
Slika 8.9 Koridorni raspored cijevi za ZZ2 ............................................................................ 107
6
Slika 8.10 T-A Dijagram za razmjenu temperature ZZ2....................................................... 108
Slika 8.11 Koridorni raspored cijevi za ZZ1 .......................................................................... 112
Slika 8.12 T-A Dijagram za razmjenu temperature ZZ1....................................................... 113
Slika 10.1 Šema regulacije gorivo-vazduh ............................................................................. 118
Slika 10.2 Šeme para- vazduh lijevo i toplota- vazduh desno .............................................. 119
Slika 10.3 Principi regulacije temperature pregrijane pare na bazi hlađenja pare1 ............... 119
Slika 11.1 Ventil sigurnosti sa tegom ..................................................................................... 120
Slika 11.2 Ventil sigurnosti sa oprugom ................................................................................ 121
Slika 11.3 Ventilatorski mlin................................................................................................. 121
Slika 11.4 Brzohodni mlin sa čekićima .................................................................................. 122
Slika 11.5 Sporohodni mlin za ugalj sa tanjirom i valjcima .................................................. 122
Slika 11.6 Registarski gorionik .............................................................................................. 123
Slika 11.7 Položaj gorionika u ložištu .................................................................................. 123
Slika 11.8 Mlazni gorionik ..................................................................................................... 123
Slika 11.9 Vihorni gorionik .................................................................................................... 124
Popis tabela
Tabela 1.1 Procentualni sastav goriva ...................................................................................... 27
Tabela 1.2 Sastav goriva po komponentama ............................................................................ 27
Tabela 1.3 Stvarno potrebna količina vazduha za sagorijevanje u zavisnosti od viška vazduha
.................................................................................................................................................. 29
Tabela 1.4 Stvarna zapremina suhih produkata sagorijevanja ................................................. 31
Tabela 1.5 Prikaz količine vlažnih produkata sagorijevanja u zavisnosti od koeficijenta viška
vazduha..................................................................................................................................... 32
Tabela 1.6 vrijednost kisika u zavisnosti od od koeficijenta viška vazduha λ ......................... 34
Tabela 1.7 Procentualni sastav suhih i vlažnih produkata za λ (1-2) ....................................... 35
Tabela 1.8 Tabelarni prikaz entalpija produkata sagorijevanja za različite temperature i
različito λ .................................................................................................................................. 41
Tabela 5.1 Dimenzije ložista .................................................................................................... 75
Tabela 5.2 Stvarne dimenzije ložista........................................................................................ 76
7
Uvod u kotlovska postrojenja
Tendencija prilagođavanja inženjerskih rješenja parnih kotlova i kotlovskih
postrojenja uslovima koje u posljednje vrijeme diktiraju vrsta i kvalitet raspoloživih goriva za
sagorijevanje u kotlovima, predstavlja danas izazov za svaki tim inženjera koji se ovom
problematikom bavi u sredinama koje do sada nemaju razvijenu kotlogradnju.
Danas se kotlovi projektuju, a njihovi elementi konstruišu tako da postignu najbolje
rezultate upravo sa gorivom koje stoji na raspolaganju na određenom lokalitetu. Konstrukcije
kotlovskih elemenata danas se međusobno znatno razlikuju zavisno od raspoloživog goriva i
ostalih zahtjeva koji se postavljaju pred kotao.
Kotlovi su toplotni aparati u kojima se toplotna energija sa predajnika toplote (obično
dimni plinovi) preko posrednika (ogrijevna površina) prenosi prijemniku toplote (voda ili neki
drugi medij).
Slika 0.1. Slika planirane TE Banovići
8
Zadatak iz Parnih kotlova II
Za zadato gorivo izračunati donju i gornju toplotnu moć pomoću VD obrasca, izraditi
dijagram zapremine vazduha, suhih i vlažnih produkata sagorijevanja po kilogramu goriva u
zavisnosti od koeficijenta viška zraka, dijagramk procentualnog sastava CO2 i O2 u suhim i
vlažnim produktima sagorijevanja te parcijalne pritiske u koordinatnom sistemu p; λ. Nacrati
I-T dijagram za produkte sagorijevanja. Na istom dijagramu grafički prikazati entalpiju pri
teoretskim temperaturama sagorijevanja sa zagrijanim vazduhom u dijapazonu od 100-
600[oC] i od 600-2000[⁰C] za vrijednost λ=1-2 sa korakom 0,1. Vrijednosti entalpije računati
u intervalima od 100-600[0C] sa Δt=100[⁰C], a za drugi interval od 600-2000[oC]
Δt=200[oC]. Dato gorivo je KOSOVO (1.3.30). Na osnovu zadatog goriva izvršiti izbor
ložišta i isto dimenzionisati, na osnovu usvojenih karakteristika, izračunati stvarne
karakteristike odnosa za ložište za nominalno opterećenje kotla. Izračunati raspodjelu
potrebne količine toplote pri nominalnom opterećenju kotla, te na osnovu toga odrediti i
temperaturu i tok radnih medija predajnika i prijemnika toplote. Izvršiti provjeru greške u
toplotnom bilansu za nominalni režim rada kotla. Na osnovu datog sklopnog crteža, izvršiti
korekcije i kotao prilagoditi vlastitim osnovnim dimenzijama. Ucrtati t-A i Senkijev dijagram,
te toplotnu šemu kotla. Osim navedenog, potrebno je ucrtati šemu strujanja dimnih plinova,
vazduha, vode i pare na A3 formatu a sa svim pripadajućim vrijednostima parametara. Na A1
formatu, na osnovu datog crteža, izvršiti korekcije i ucrtati izabrani oblik ložišta. Polazne
veličine zadatog kotla su:
DN1=170 (kg/s) -Nominalna produkcija
Pk=150 (bar) -Odobreni pritisak
Ps=120 (bar) -Pritisak pregrijane pare
Pmp=40 (bar) -Pritisak na izlazu iz medjupregrijača pare
Pnv=165 (bar) -Pritisak napojne vode
Ts=525 (ºC) -Temperatura pregrijane pare
Tnv=Tz-100 (ºC) -Temperatura napojne vode
Tg=175 (ºC) -Temperatura gasova na kraju kotla
TL=210 (ºC) -Temperatura zagrijanog zraka
9
1. KARAKTERISTIKE GORIVA I PRODUKATA
SAGORIJEVANJE
Gorivo je materija koja sa kiseonikom burno oksidira i pri tom oslobadja hemijski
vezanu energiju koja služi za podizanje entalpije produkata sagorijevanja i dalje se kao toplota
prenosi na ogrijevne površine. Ova hemijska reakcija naziva se sagorijevanjem i obično je
praćena plamenom. Kiseonik potreban za sagorijevanje obično je iz vazduha.
Glavni predstavnik prirodnih čvrstih goriva je ugalj. Nastao je karbonizacijom ranijih
vegetacija pod dejstvom visokih pritisaka i temperatura u toku dugog vremenskog perioda
(400 miliona godina). Proces karbonizacije celuloze (C6H10O6) sastoji se u tome da što ona
postepeno gubi sastojke (O) i (H) i , ukoliko je taj proces duži, toliko je manje u gorivu
kiseonika i vodonika, a više ugljenika.
Praktično svako gorivo mora da zadovolji nekoliko uslova:
 Da ga ima u prirodi u dovoljnim količinama,
 Da je jeftino
 Da je pogodno za transport, skladištenje, pripremu i dopremanje,
 Da se pali na relativno niskoj temperaturi i
 Da su mu produkti sagorijevanja neškodljivi.
Goriva mogu biti prirodna i vještačka, a po agregatnom stanju: čvrsta, tečna i gasovita.
Čvrsta prirodna goriva su: drvo, treset, ugljevi, škriljci, a čvrsta vještačka su koks i
briketi. Tečno prirodno gorivo je nafta, a vještačka su: naftni derivati, vještački benzini,
otpadna ulja, sulfatna lužina. Zemni plin je prirodno plinovito gorivo, a koksni, rafinerijski,
grotleni i plin iz uglja su vještačka plinovita goriva.
Svako gorivo sastoji se od nekoliko osnovnih elemenata i to :
 C- Ugljik
 H- Vodik
 O- Kiseonik
 N- Azot
 S- Sumpor
 W- Vlaga
 A- Pepeo ( mineralne materije)
Sagorljive, odnosno nesagorljive materije u gorivu se određuju tako da se ono žari u
prisustvu vazduha na temperaturi 700 do 775 oC.
Ugljik – je najznačajniji sastojak goriva, javlja se kao slobodni ugljik cfiks, u obliku
ugljovodonika CmHn ili u obliku ugljosulfida CS2. Pri sagorijevanju ugljika u ugljendioksid
CO2 oslobađa se oko 34 MJ/kg hemijski vezane energije. Pri sagorijevanju u ugljenmonoksid
CO, ta je energija manja.
10
Vodonik – javlja se u gorivima uglavnom u sklopu ugljikovodonika CmHn, ima ga
slobodnog kao H2 i nešto u sumporvodoniku H2S. Jasno je da je vodonik sastavni element
vode u gorivu, ali taj vodonik nije obuhvaćen ovim masenim udjelom, već udjelom w.
Pri sagorijevanju vodonika u vodenu paru oslobađa se po jedinici mase oko 120 MJ/kg
energije, međutim, kako je vodonik vrlo lagan, ta je količina energije po jedinici volumena
mnogo manja.
Sumpor – u gorivu sagorijeva vezan sa vodonikom ili ugljikom ili ako je slobodan, a
ako je vezan u obliku sulfida, onda je neaktivan i obuhvaćen udjelom pepela a. Sumpor pri
izgaranju oslobađa oko 10,5 MJ/kg
Slobodan kiseonik u gorivu potpomaže sagorijevanje, a ostali dio sadržan u vodi
obuhvaćen je njenim udjelom ili je kiseonik u oksidima koji ne potpomažu izgaranje
obuhvaćen udjelom pepela.
Azot u gorivu nema uticaja na sagorijevanje i isto kao vlaga w i pepeo a predstavlja
balast u gorivu.
Vlaga, osim što predstavlja interni balast u gorivu, ima dodatni negativni uticaj pri
sagorijevanju zato što je vlagu potrebno prije sagorijevanja ispariti i na to utrošiti 2,5 MJ/kg
energije koju poslije, zbog toga što se nakon sagorijevanja vodena para obično ne kondenzuje,
nije moguće iskoristiti u kotlu.
Pepeo- se sastoji od niza jedinjenja različitih osobina, a pri tom su dominantni SiO2, Al2O3,
CaO, CaSO4, MgO, P2O5.
Svaka od navedenih analiza treba udjele pojedinih komponenti svesti na neko od stanja
goriva, na primjer suho gorivo, dostavno gorivo ili slično.
𝐶𝑑𝑜𝑠𝑡 = (1 − 𝑤)𝑐𝑠𝑢ℎ (1)
VLAGA
W S N O H C A
Slika 1.1 Grafički prikaz sastava goriva
11
1.1. Načini sagorijevanja goriva u kotlovskim postrojenjima
Karakterističan osnovni kotlovski element je ložište. U njemu se dešavaju složeni

procesi sagorijevanja uz istovremenu intenzivnu razmjenu topline zračenjem. Osnovni zadaci
ložišta su da osigura regularno paljenje i sagorijevanje goriva, da se osigura izmjena topline
zračenjem između produkata sagorijevanja i ogrijevne površine ložišta (ekranske cijevi), kako
bi se temperatura produkata sagorijevanja dovoljno snizila na izlazu iz ložišta. Pri tom u
ložište je potrebno dovesti određenu količinu goriva i vazduha za sagorijevanje i iz ložišta
evakuisati određenu količinu produkata sagorijevanja, kako gasovitih, tako i čvrstih.
Mnogo je različitih tipova kotlovskih ložišta koje uslovljavaju različite karakteristike čvrstog,
tečnog i gasovitog goriva:
 Donja toplotna moć
 Veličina čestica čvrstog goriva – zrnatost (sortiman)
 Udio vlage u gorivu
 Udio gasovitih sastojaka – volatila
 Udio i sastav pepela i ostalih balastnih materija
 Temperatura paljenja
 Brzina reakcije pri sagorijevanju
Ložišta za različita goriva trebaju zadovoljiti sljedeće uslove:
 Da sagorijevanje bude potpuno i regularno
 Da se priprema goriva i sagorijevanje obavi sa što manjom vlastitom potrošnjom energije
 Da sagorijevanje bude sa što manjim viškom zraka
 Da se sagorijevanje obavi u ložištu što manjih dimenzija (manje materijala)
 Da odvod pepela i šljake bude što je moguće jednostavniji
Prema vrsti goriva, rješenjima sagorijevanja i po konstruktivnim karakteristikama ložišta se
mogu podijeliti na:
- Ložišta za čvrsta goriva
- sagorijevanje u sloju ( rešetka, nepomična rešetka, pomična do 70 MW)
- sagorijevanje u letu ( u prostoru), mljevenje čvrstog goriva i ubacivanje smjese praha
i zraka kroz gorionike u ložište (od 15 MW i više)
- sagorijevanje u fluidiziranom sloju
- Ložišta za tečna goriva
- za lahka i teška ulja
- otpadna ulja – vrlo teška ulja – mazut
- lužine (ložište je dio tehnološkog procesa)
- Ložišta za gasovita goriva
- prirodni gas
12
- vještački gasovi
- Ložišta za otpadna goriva
- tehnološki i industrijski otpaci (drvo, pilotina, tekstil, uljne pogače, klipovina,
kukuruza)
- gradski otpaci ( smeće)
- Ložišta za sagorijevanje više različitih goriva ( alternativna goriva – polivalentna
ložišta)
1.1.1. Ložišta za sagorijevanje u sloju

Kada govorimo o sagijevanju goriva u sloju, direktno se misli na sagorijevanje goriva na
rešetci. Rešetke za ovakav tip sagorijevanja mogu biti pomične i nepomične, ravne, kose i
stepenaste.
Slika 1.2 Slikoviti prikaz izgaranja goriva u sloju
13
Bitan parametar pri sagorijevanju u ložištu je površina čestica goriva koje dolazi u
dodir sa vazduhom. Kako je masa goriva proporcionalna trećem stepenu dužinskog razmjera
čestice, a njegova površina kvadratu dužine, onda je odnos površina /masa čestice
nepovoljniji za veće čestice i one duže sagorijevaju. Sagorijevanje u sloju se obavlja sa većim
česticama, tako da se na rešetki obavljaju samo faze sušenja i dogorijevanja, dok se nakon
otplinjavanja, sagorijevanje volatila obavlja u ložišnom prostoru.
Prema tome logično je da se jedan dio toplote oslobađa na rešetki, a drugi dio u ložišnom
prostoru.
Proces sagorijevanja u sloju počinje paljenjem goriva nakon što je gorivu za to
dovedena dovoljna količina toplote. Neposredno se ta toplota dovodi zračenjem (isijavanjem)
od strane gasa (plamena u ložištu) i zidova ložišta. Nakon paljenja je potrebno dovesti više
zraka nego što je to neophodno i površina goriva nije potuno obuhvaćena plamenom.
Nakon određenog vremena gorivo se pali po cijeloj površini, potrebno je manje
vazduha, gornji sloj goriva potpuno otplinjava, a donji slojevi počinju s otplinjavanjem. Veliki
je udio CO i H2 u produktima sagorijevanja.
Ova faza sagorijevanja prestaje nakon što su otplinuti svi slojevi uglja i počinje
sagorijevanje ugljika ( plavičast – nesvijetao plamen). Više je vazduha pri tome i udio CO2
opada. Dogorijevnjem sagorijeva ostatak ugljika.
Ugljevi sa više od 20% vlage teško se pale na ravnim rešetkama bez da se vazduh za
sagorijevanje predgrijava, jer se toplota dovedena zračenjem uglavnom troši na isparavanje te
vode. Na kosim i stepenastim rešetkama paljenje ovakvog uglja je lakše, jer se gorivo prevrće
i voda lakše isparava. Osim toga, ako je ugalj sa mnogo sitnih čestica (0-5 mm), onda je teže
ostvariti sagorijevanje, jer prašina začepljuje pore između krupnijih čestica.
1.1.2. Ložišta sa nepomičnim rešetkama
Rešetke ovog tipa su ravne i kose. Ovaj tip rešetki predviđen je samo za male kapacitete
kotlova. Ravna rešetka se sastoji od štapova (rošnica) i nosača. Zrak za izgaranje se dovodi
ispod rešetke, a gorivo se ubacuje ili ručno ili ubacivačima goriva (mehanički, pneumatski).
Pneumatsko ubacivanje je bolje jer je gorivo ravnomijerno razbacano, a vrata ložišta se ne
otvaraju, pa je dovod zraka i njegov višak kontrolisan.
Slika 1.3 Ložišta sa ravnom nepomičnom rešetkom (lijevo) i sa kosom nepomičnom rešetkom (desno)
14
Dimenzije ovakve rešetke su do 1x3 m, dok je površina do 3m2. Toplotno opterećenje
rešetke je
𝐵∗𝐻𝑑
𝑞𝑅 = kW/m2 (2)
𝐴𝑅
i za ovakva ložišta iznosi od 500- 1000 dok je volumensko opterećenje ložišta

𝐵∗𝐻𝑑
𝑞𝐿 = (3)
𝑉𝐿
I za ovakva ložišta iznosi 150- 400 kW/m3

Za lošije ugljeve (manji Hd, više balastnih materija i vlage), ne može se sagorijevanje
obaviti na ravnoj nepomičnoj rešetki. Tad pribjegavamo korištenju kosih rešetki, pri čemu se
gorivo prevrće suši, rasplinjava, dogorijeva na različitim mjestima na rešetki. Osim
zračenjem, toplota potrebna za paljenje se kod ovih rešetki dobiva i od goriva koje je već
užareno i koje se miješa relativnim kretanjem goriva.
Ove rešetke služe za sagorijevanje loših ugljeva i otpadnih goriva. Nagib rešetke je
podešen vremenu koje gorivo treba da provede pri određenim fazama sagorijevanja. Obično
su strmije pri vrhu, dok im nagib prema kraju opada (nagib je od 25-40o). Može biti više
koljena rešetke.
Površina ovih rešetki kreće se do 10 m2 sa dužinom do 4 m i širinom do 2,5 m. Često
se sprovodi predsušenje. Toplotno opterećenje ovih rešetki je QR=600-1000 kW/m2 i
volumensko toplotno opterećenje ložišta QL=150-400 kW/m3.
Gubici usljed propadanje goriva kroz nepomične rešetke su od 6-10%.
15
1.1.3. Ložišta sa ravnim i kosim pomičnim rešetkama
Pokretne ravne (puzajuće) rešetke se ugrađuju u kotlove malog, odnosno srednjeg

kapaciteta za sagorijevanje mrkog i kamenog uglja sa Hd=150-29000 kJ/kg. Moguće je
sagorijevanje lignita, ali uz sušenje
goriva ili dovod predgrijanog vazduha
za sagorijevanje.
Kod ovih rešetki postoji zavisnost
toplotnog opterećenja rešetke i vremena
zadržavanja goriva na rešetki. Obično,
da bi potpuno sagorilo, gorivo se
zadržava 15-25 minuta na rešetki.
Količina goriva na rešetki je
𝐵 = 𝐶 ∗ 𝐿 ∗ ℎ ∗ 𝑤𝑟 ∗ 𝜌 (4)
Slika 1.4 Ložište sa ravnom pomičnom rešetkom
Slika 1.5 Principijelna šema ložišta sa ravnom pomičnom rešetkom
16
Gdje je:
L-dužina rešetke
C- širina rešetke
A vrijeme zadržavanja goriva je:
𝐿 ℎ∗𝜌
𝜏= = ∗ 𝐻𝑑 (5)
𝑤𝑟 𝜉∗𝑎𝑅
𝐵∗𝐻𝑑
𝑞𝑅 = (6)
𝐿∗𝐶
ξ<1 – zato što gorivo ide sporije nego rešetka

- Koeficijent viška vazduha za ova ložišta je 1,3 – 1,5. Vazduh se treba rasporediti po 3-
4 zone koje trebaju biti dobro zaptivene
- Otpor rešetke treba biti mnogo veći nego što je otpor sloja uglja, da promjena otpora
sloja ne bi znatno uticala na ukupan otpor što je uslov da bi se mogla kontrolisati
promaha
- Kod sitnog sortimana uglja (<30 mm) ugalj je korisno vlažiti (30 -45%) jer tada usljed
rasprskavanja vodene pare zrak bolje prodire u sloj, a osim toga, manji su gubici
propadanja. Ovim se snizuje temperatura u ložištu i zaprljanje je manje.
- Zagrijavanje zraka – gdje je potrebno treba biti 80-120oC, najviše 200oC, a ne smije se
sprovoditi kod sagorijevanja ugljeva sa niskom temperaturom omekšavanja pepela, a
za Hd>16000kJ/kg nije ni potrebno
- Da bi se rešetka zaštitila od pretjeranog zagrijavanja (ne hladi se), ugljevi trebaju imati
najmanje 5% pepela, čime i na mjestu padanja šljake sa rešetke ostaje zaštitni sloj
pepela na rešetki.
1.1.4. Ložišta sa kosim i stepenastim pokretnim rešetkama
Ovdje sagorijevaju ugljevi sa visokim udjelom vlage kao što su lignit, treset i otpadno
gorivo. Zbog toga što oni zahtjevaju kontinuirano prevrtanje goriva u odnosu na rešetku.
Uslovi sagorijevanja se ostvaruju na sledeći način:
- Čestice goriva međusobno se kreću, čime se omogućuje miješanje goriva i zraka
- Pojedini redovi rešetke su pokretni i, uz različite hodove i brzine kretanja, omogućuju
pokretanje goriva
- Relativno kretanje goriva i zonski dovod vazduha osiguravaju
- zagrijavanje i sušenje
- otplinjavanje
- sagorijevanje čvrstih materija
- dogorijevanje
17
Na stepenastoj pokretnoj rešetki se gorivo pomiče usljed nagiba rešetke 10-15o i zbog
kretanja svakog drugog ili svakog trećeg reda rešetke. Hod i brzina kretanja se mogu
prilagoditi vrsti goriva.
Slika 1.6 Principijelna šema ložišta vodocijevnog parnog kotla sa kosom rešetkom
Gdje je:
AP- pepeljara,
Stepenasta pokretna kosa rešetka (Martin izvedba) se primjenjuje za goriva sa vlagom većom
od 60% i pepelom do 65%. Za nju je karakteristično povratno kretanje svakog drugog reda
rošnica, što dovodi do prevrtanja goiva koje dalje pada prema kraju rešetke. Opterećenje
rešetke za prirodnu promahu je 500-1200 kW/m2, a za umjetnu promahu 750-2000 kW/m2.
18
1.1.5. Ložišta za sagorijevanje goriva u letu
Pri sagorijevanju u prostoru gorivo se prvo samelje na određeni stepen finoće zrna
(zavisno od svojstva uglja) i dovodi u ložište posredno ili neposredno i u struji zagrijanog
vazduha (80-500oC) ulazi u ložište i pali usljed dovodjenja topline zračenjem. Kod ugljeva
male toplotne moći sprovodi se recirkulacija dimnih plinova, čime se postiže odgovarajuća
temperatura mješavine, ali i temperatura produkata sagorijevanja nakon sagorijevanja.
Slika 1.7 Principijelna šema ložišta za izgaranje u letu
19
Sagorijevanje se obavlja gotovo trenutno sa zastupljenim svim fazama sagorijevanja
čvrstog goriva.
Bitan parametar za sagorijevanje u letu je volumen ložišta kao i njegova dužina
(visina), kako bi produkti sagorijevanja imali dosta vremena i prostora za oslobađanje topline
zračenjem. Bitno je napomenuti da temperatura na izlazu iz ložišta, odnosno na ulazu u
konvektivni dio kotla, ne smije biti viša od temperature omekšanja pepela da ne bi došlo do
lijepljenja omekšanog pepela na hladnije ogrijevne površine. Kod ložišta za tečno odvođenje
šljake nije tu temperaturu moguće uvijek dovoljno sniziti, pa je potrebno da i ostale ogrijevne
površine iza ložišta budu u ozračenoj izvedbi kako bi se produkti sagorijevanja hladili
zračenjem bez dodira sa ogrijevnom površinom.
Slika 1.8 Šema ložišta za izgaranje u letu sa osnovnim elementima
20
Prednosti ovog sistema sagorijevanja su:
- Mogu se graditi velika ložišta
- Ložišta imaju veliki stepen iskorištenja (nema propadanja kroz rešetku, malo λ)
- Zrak se može predgrijati do 400oC (specijalni zagrijači zraka do 500oC pri čemu se
treba voditi računa i o temperaturi paljenja goriva).
Slika 1.9 Raspodjela temperatura po ložištu za izgaranje u letu
Nedostaci su:
- Velika vlastita potrošnja energije za pripremu goriva i dovod vazduha za
sagorijevanje
- Veliko habanje pokretnih dijelova, zavisno o vrsti balastnih materija uglja
- Veliko prljanje ogrijevnih površina i zato ugradnja postrojenja za čišćenje
- Neophodnost ugradnje odvajača pepela, i to uglavnom elektrostatskih, kao i potreba
izgradnje visokih dimnjaka
- Neelastičan pogon (minimalno 30-50% normalne produkcije).
Slika 1.10 Uproštena šema smjera plamena iz gorionika
21
Postoje :
- Ložišta sa suhim odvođenjem pepela
- Ložišta sa tečnim odvođenjem pepela
Kod ložišta sa tečnim odvođenjem šljake i pepela koriste se uglavnom pumpe i to tzv.
''BAGER'' pumpe. Sastoje se od uglavnom otvorenih radnih kola i najčešće su to muljne
pumpe sa parnim brojem lopatica, odnosno strujnih prostora.
Slika 1.11 Bager pumpe za tečni transport šljake i pepela do odlagališta
1.1.6. Ložišta sa fluidiziranim slojem
Čvrste čestice (0,1 – 4 mm) u struji fluida, kad na njih djeluju uravnotežene sile trenja
i gravitacije, pokazuju neke karakteristike tipične za tečnost.
U fluidiziranom sloju poroznost sloja je oko 0,7 – 0,75, a volumen sloja je oko 1,5
puta veći od stabilnog sloja.
Stabilan sloj zbog njegove kompaktnosti ima manju aktivnu površinu (čestice
okružene vazduhom) nego što je to ukupna razvijena površina čestica, a kod fluidiziranog
sloja je aktivna površina gotovo jednaka razvijenoj. To je razlog što se prenos topline i mase u
fluidiziranom sloju obavlja intenzivnije nego u stabilnom sloju. Fluidiziranje sloja definisano
je brzinom gasa u odnosu na brzinu kada počinje fluidizacija.
Praktičnu važnost za ložišta ima interval mirne fluidizacije.
Kompleksni prenos topline u fluidiziranom sloju sadrži sljedeće elementarne procese:
- Prelaz topline konvekcijom između gasa i čvrstih čestica i ogrijevne površine
- Provođenje topline između čestica međusobno i dodirom sa ogrijevnom površinom
- Prenos topline zračenjem između čvrstih čestica i gasa i između sloja i ogrijevne
površine u neposrednoj blizini
- Prenos topline uslijed transporta mase čestica i gasa za vrijeme reakcije
22
Slika 1.12 Šema postrojenja sa ložištem za izgaranje u fluidiziranom sloju
1- Parni kotao; 2- postrojenje za smanjivanje Nox emisija; 3- zagrijač zraka; 4-ventilator; 5-

elektrostatički filter; 6-postrojenje za odsumporavanje; 7- silos; 8- parna turbina; 9-
kondenzator; 10- pumpa; 11- zagrijač vode; 12- rezervoar napojne vode; 13- generator; 14-
transformator; Flue gas- produkti izgaranja; cleaned flue gas- prečišćeni produkti izgaranja;
lime emulsion- emulzija krečnjaka; main steam- primarna para; circulating water- voda u
cirkulacionom sistemu; cooling tower- rashladni toranj; cooling air- zrak za hlađenje
Slika 1.13 Principijelna šema rada ložišta sa izgaranjem u fluidiziranom sloju
23
Na prethodnom dijagramu vidimo da pri naprednim sistemima izgaranja možemo smanjiti
CO2 emisije za 30-33%, u poređenju sa prosječnim elektranama na ugalj u Americi.
Bitna karakteristika fluidiziranog sloja je praktično konstantna temperatura čestica i odsustvo
zona sagorijevanja, a i time da se ima veliki gubitak sa nesagorjelim česticama.
Osnovne osobine sagorijevanja čvrstog goriva u fluidiziranom sloju su:
- Sagorijevanje pod praktično konstantnom temperaturom koja može biti relativno
niska. Na taj način sprečava se sinterovanje pepela.
- Intenzivan prenos topline u fluidiziranom sloju uslovljava visoke koeficijente prelaza
topline, skoro za red veličine veće od uobičajenih koeficijenata topline konvekcijom.
- Zbog nižih temperatura sagorijevanja, postoji mogućnost intenzivnog vezivanja
sumpora sa krečnjakom ili dolomitom prisutnim u pepelu ili dodatom u fluidizirani sloj.
- Moguće sagorijevanje ugljeva sa veoma visokim sadržajem balasta
- Moguće koristiti odvajače skromnijih karakteristika
- Značajno manje emisije štetnih polutanata
- Koeficijent viška vazduha praktično jednak jedinici
Slika 1.14 Dijagram smanjenja CO2 emisije
24
1.1.7. Kinetika sagorijevanja
Za razliku od statike sagorijevanja, koja određuje sastav reaktanata i produkata

sagorijevanja prije i poslije hemijske reakcije, kao i energiju oslobođenu pri tom, kinetika
sagorijevanja dodatno određuje stepen završenosti procesa, brzinu i vrijeme sgorijevanja, i na
taj način, pobliže određujući proces sagorijevanja, unosi nove parametre koji objašnjavaju
procese u ložištu.
U zavisnosti od agregatnog stanja u kojem se nalaze reaktanti, razlikuju se homogene
reakcije ( gdje su i goriva i oksidator gasoviti) i beterogene reakcije ( gdje je gorivo u tečnom
ili čvrstom stanju). Kod homogenih reakcija, brzina hemijske reakcije je količina materije
koja po jedinici vremena reaguje u određenom volumenu, a kod heterogenih reakcija, brzina
reakcije definisana je kao količina materije koja po jedinici čvrste površine reaguje u
vremenu.
Brzina hemijske reakcije može se definisati ili preko brzine potrošnje goriva i vazduha
ili preko brzine stvaranja produkata sagorijevanja.
Kako u ložištu vladaju visoke temperature i relativno nizak pritisak produkata
sagorijevanja, onda se produkti sagorijevanja mogu smatrati idealnim gasovima za koje važe
sljedeće postavke.
- Brzina hemijske reakcije u zavisnosti od koncentracije reaktanata i produkata
sagorijevanja data je kao
𝑤 = 𝑘 ∗ 𝛱 ∗ 𝑐𝐼𝑖 (7)
Odakle je za reaktante
𝑤1 = 𝑘1 ∗ 𝑐𝐴𝑎 ∗ 𝑐𝐵𝑏 (8)
A za produkte sagorijevanja
𝑤2 = 𝑘2 ∗ 𝑐𝐶𝑐 ∗ 𝑐𝐷𝑑 (9)

Sa napredovanjem procesa smanjivaće se koncentracija reaktanata i povećavati
koncentracija produkata sgorijevanja, a s time i odgovarajuće brzine reakcije: raste brzina
stvaranja produkata sagorijevanja, a opada brzina njihovog razlaganja. Hemijski proces
obavljaće se sve do ravnotežnog stanja koje značajno zavisi o temperaturi na kojoj se reakcija
obavlja.
Aktivacija je proces u kojem molekule mijenjaju energiju unutar endotermnog procesa
koji se obavlja bez hemijske transformacije. Ova se energija troši na raskidanje
međumolekularnih veza.
Vrijeme za koje će se obaviti sagorijevanje, a time i brzina sagorijevanja zavisi od
brzine hemijske reakcije i od brzine formiranja gorive smjese. Ako je brzina hemijske reakcije
veća od brzine formiranja smjese, onda će reagovati svi već izmiješani reaktanti i hemijska
reakcija će '' čekati '' na formiranje smjese. U tom slučaju radi se o difuzionom sagorijevanju.
25
Ako je brzina hemijske reakcije manja od brzine formiranja smjese, onda će već formirana
smjesa ''čekati'' na hemijsku reakciju. U tom slučaju radi se o kinetičkom sagorijevanju.
Vrijeme sagorijevanja, koje se sastoji od vremena miješanja i vremena hemijske
reakcije definiše brzinu sagorijevanja.
Pri nižim temperaturama brzina hemijske reakcije je manja od brzine miješanja, a pri
višim temperaturama, kako je brzina hemijske reakcije velika, znatno je veća nego brzina
miješanja. Da bi se ubrzao proces sagorijevanja, u kinetičkoj oblasti potrebno je povećati
brzinu hemijske reakcije, a u difuznoj oblasti potrebno je poboljšati miješanje.
U ložištima kotlova i peći, izuzev kod sagorijevanja u fluidiziranom sloju, temperature
sagorijevanja su tolike da se sagorijevanje uglavnom obavlja u difuzionoj oblasti, te se
problem intenziviranja sagorijevanja u ložištima sa visokim temperaturama svodi na problem
poboljšanja miješanja u ložištu.
Brzina sagorijevanja od bitnog je značaja za dimenzioniranje ložišta i komora za
sagorijevanje koje svojim geometrijskim karakteristikama moraju osigurati odgovarajuće
sagorijevanje i produkte sagorijevanja na izlazu.
Da bi počeo proces sagorijevaja neophodno je da mješavina goriva i vazduha dostigne
temperaturu paljenja. Ta se temperatura postiže ili izolovanjem gorive smjese, u kojoj se
obavlja lagana oksidacija, kada se radi o samopaljenju, ili podizanjem temperature vanjskim
izvorom toplote, kada se radi o prinudnom paljenju.
26
2. PROJEKTNI ZADATAK
2.1. Proračun toplotne moći goriva
Dato gorivo ima sledeće karakteristike:

Tabela 1.1 Procentualni sastav goriva
C H O N S A W Σ
26,94 1,95 9,50 0,73 0,13 12,05 48,70 100 %
Tabela 1.2 Sastav goriva po komponentama
c h o n s a w Σ
0,2694 0,0195 0,950 0,0073 0,0013 0,1205 0,4870 1
18.86
6.3
0.38
0.89
54.26
15.9
3.41
C H O N S A W
Slika 1.15 Dijagram 1 Slikoviti prikaz sastava datog uglja
Mora biti ispunjen uslov da je:

C + H + O + S + N + A + W = 100%
(10)
c+h+o+s+n+a+w =1
(11)
27
Donja toplotna moć goriva predstavlja oslobođenu količinu toplotne energije pri potpunom
sagorijevanju jedinice količine goriva pod uslovom da se u produktima sagorijevanja vlaga
nalazi u vidu pare
𝑜
𝐻𝑑 = 34 ∗ 𝑐 + 120 ∗ (ℎ − 8) + 10,5 ∗ 𝑠 − 2,5 ∗ 𝑤 MJ/kg (12)
Hd=8,87075 MJ/kg
Gornja toplotna moć goriva predstavlja oslobođenu količinu toplotne energije pri potpunom
sagorijevanju jedinice kojičine goriva pod uslovom da se u produktima sagorijevanja vlaga
nalazi u tečnom stanju.
𝐻𝑔 = 𝐻𝑑 + 2,5 ∗ 𝑤 (13)
𝐻𝑔 = 10,08825 MJ/kg
Hg-Hd=1,2175 MJ/kg (14)
2.2. Proračun količine vazduha potrebnog za sagorijevanje
Sagorijevanje se u praksi nikada ne može ostvariti uz teoretsku količinu potrebnog

kiseonika, pa se usljed toga količina vazduha koja se dovodi jedinici mase goriva poveća
Faktor povećanja teorijske količine vazduha naziva se koeficijent viška vazduha i definiše se
odnosom
𝑉𝐿
𝜆=𝑉 (15)
𝐿𝑚𝑖𝑛
Gdje je:
- VL- stvarna količina vazduha dovedena u proces
- VLmin- teoretski potrebna količina vazduha
Minimalna količina vazduha potrebna za sagorijevanje 1 kg goriva se računa:

1
𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 = ∗ (1,867 ∗ 𝑐 + 5,6 ∗ ℎ + 0,7 ∗ 𝑠 − 0,7 ∗ 𝑜) (16)
0,21
I za naše gorivo ona iznosi:

VLmin=2,602 m3/kg
VLmin predstavlja minimalno potrebnu količinu vazduha i to za λ=1.
Stvarna količina vazduha potrebna za sagorijevanje 1 kg goriva dobija se na osnovu:
𝑉𝐿 = 𝜆 ∗ 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 (17)
28
Te na osnovu zadnje jednačine, i računanjem za λ u dijapazonu od 1-2 sa korakom 1,05
formiramo sledeću tabelu:
Tabela 1.3 Stvarno potrebna količina vazduha za sagorijevanje u zavisnosti od viška vazduha
λ (kof. viska vazduha) VL (Stvarno potrebna kolicina

vazduha)
1
5,215972
1,05
5,476771
1,1
5,73757
1,15
5,998368
1,2
6,259167
1,25
6,519965
1,3
6,780764
1,35
7,041563
1,4
7,302361
1,45
7,56316
1,5
7,823959
1,55
8,084757
1,6
8,345556
1,65
8,606354
1,7
8,867153
1,75
9,127952
1,8
9,38875
1,85
9,649549
1,9
9,910348
1,95
10,17115
2
10,43194
29
2.3. Proračun količine suhih i vlažnih produkata sagorijevanja
2.3.1. Proračun količine suhih produkata sagorijevanja
Minimalna teoretska količina suhih produkata sagorijevanja se računa prema izrazu:

𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 = 𝑉𝐶𝑂2 + 𝑉𝑆𝑂2 + 𝑉𝑁2 (18)
𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 = 1,867 ∗ 𝑐 + 0,7 ∗ 𝑠 + 0,8 ∗ 𝑛 + 0,79 ∗ 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 (19)

Te ona za naše gorivo iznosi:
3
𝑚𝑁
𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 = 2,594
𝑘𝑔
Gdje je
- 0,79 ∗ 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 -količina koja se dovodi kiseonikom
Stvarna zapremina suhih produkata sagorijevanja računa se prema izrazima:
𝑉𝑆 = 𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 + 𝛥𝑉𝐿 (20)
𝛥𝑉𝐿 = 𝑉𝐿 − 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 = 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 (𝜆 − 1) (21)
30
Stvarna zapremina suhih produkata sagorijevanja VS za koeficijent viška vazduha u
granicama od 1-2 prikazana je sljedećom tabelom:
Tabela 1.4 Stvarna zapremina suhih produkata sagorijevanja
λ λ-1 Vlmin ΔVL Vs

1 0 2,602 0 2,565
1,05 0,05 2,602 0,130 2,696
1,1 0,1 2,602 0,268 2,826
1,15 0,15 2,602 0,390 2,956
1,2 0,2 2,602 0,520 3,081
1,25 0,25 2,602 0,650 3,216
1,3 0,3 2,602 0,780 3,346
1,35 0,35 2,602 0,910 3,476
1,4 0,4 2,602 1,041 3,607
1,45 0,45 2,602 1,171 3,737
1,5 0,5 2,602 1,301 3,867
1,55 0,55 2,602 1,431 3,997
1,6 0,6 2,602 1,561 4,127
1,65 0,65 2,602 1,691 4,257
1,7 0,7 2,602 1,821 4,387
1,75 0,75 2,602 1,952 4,517
1,8 0,8 2,602 2,082 4,648
1,85 0,85 2,602 2,212 4,778
1,9 0,9 2,602 2,342 4,908
1,95 0,95 2,602 2,472 5,038
31
2.3.2 Proračun količine vlažnih produkata sagorijevanja
Minimalna teoretska količina vlažnih produkata sagorijevanja data je izrazom

𝑉𝑅𝑚𝑖𝑛 = 𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 + 𝑉𝐻2𝑂 = 𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 + 11,2 ∗ ℎ + 1,244 ∗ 𝑤 (22)
Te za naše gorivo iznosi: 𝑉𝑅𝑚𝑖𝑛 = 5,7465384
Stvarna zapremina vlažnih produkata sagorijevanja za koeficijent viška vazduha u granicama
od 1-2 data je u sljedećoj tabeli:
Tabela 1.5 Prikaz količine vlažnih produkata sagorijevanja u zavisnosti od koeficijenta viška vazduha
Tabela 4
λ λ-1 Vrmin ΔVL VR

1 0 3,39 0 3,39
1,05 0,05 3,39 0,13 3,52
1,1 0,1 3,39 0,26 3,65
1,15 0,15 3,39 0,39 3,78
1,2 0,2 3,39 0,52 3,91
1,25 0,25 3,39 0,65 4,04
1,3 0,3 3,39 0,78 4,17
1,35 0,35 3,39 0,91 4,30
1,4 0,4 3,39 1,04 4,43
1,45 0,45 3,39 1,17 4,56
1,5 0,5 3,39 1,30 4,69
1,55 0,55 3,39 1,43 4,82
1,6 0,6 3,39 1,56 4,95
1,65 0,65 3,39 1,69 5,08
1,7 0,7 3,39 1,82 5,21
1,75 0,75 3,39 1,95 5,34
1,8 0,8 3,39 2,08 5,47
1,85 0,85 3,39 2,21 5,60
1,9 0,9 3,39 2,34 5,73
1,95 0,95 3,39 2,47 5,86
32
Slika 1.16 Dijagram 2 Priraštaj količine produkata sagorijevanja u zavisnosti od porasta koeficijenta viška vazduha
Iz ovog dijagrama jasno se vidi da su priraštaji stvarno potrebne količine vazduha

zasagorijevanje (VL), stvarne količine suhih i vlažnih produkata sagorijevanja (Vs) i (VR),
direktno vezani za koeficijent viška vazduha. Što imamo veći koeficijent viška vazduha imat
ćemo i veći priraštaj ΔVL, tj. razliku između stvarne i minimalne teoretske količine vazduha
potrebne za sagorijevanje. Veći koeficijent viška vazduha direktno povlači za sobom
činjenicu da imamo lošiju pripremu uglja ili da imamo jako loš ugalj. Dalje će nam se taj
višak vazduha povećavati za određenu vrijednost priraštaja vazduha u ekraniziranom dijelu
ložišta, zatim poluozračenom dijelu, zatim u konvektivnom dijelu kotla. To za posljedicu ima
znatno veći višak vazduha koji je potreban u samom startu i kao takav se uzima u dalji
proračun. Veći višak vazduha direktno dovodi do povećane emisije NOx, što svakako
predstavlja i najveći problem. Teško je kontrolisati ili smanjiti emisiju NOx, pogotovo kad se
radi o ložištima sa sagorijevanjem u letećem sloju gdje imamo jako velike temperature
produkata sagorijevanja, što je jako pogodno za stvaranje azotovih oksida.
2.4. Udio pojedinih komponenti u produktima sagorijevanja
Udio pojedinih komponenti u produktima sagorijevanja se računa preko izraza:

𝑉𝐶𝑂2 1,867∗𝑐
(𝐶𝑂2 )𝑠 = ∗ 100% = ∗ 100% (23)
𝑉𝑠 𝑉𝑠𝑚𝑖𝑛 +(𝜆−1)𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛
𝑉𝑂2 0,21∗(𝜆−1)𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛
(𝑂2 )𝑠 = ∗ 100% = ∗ 100% (24)
𝑉𝑠 𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 +(𝜆−1)𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛
33
2.4.1. Udio pojedinih vlažnih komponenti u produktima sagorijevanja
Udio pojedinih vlažnih komponenti u produktima sagorijevanja računamo preko izraza:
𝑉𝐶𝑂2 1,867∗𝑐
(𝐶𝑂2 )𝑤 = ∗ 100% = ∗ 100% (25)
𝑉𝑅 𝑉𝑅𝑚𝑖𝑛 +(𝜆−1)𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛
𝑉𝑂2 0,21∗(𝜆−1)𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛
(𝑂2 )𝑤 = ∗ 100% = ∗ 100% (26)
𝑉 𝐻2 𝑂 11,2∗ℎ+1,2441∗𝑤
(𝐻2 𝑂)𝑤 = ∗ 100% = ∗ 100% (27)
Tabela 1.6 vrijednost kisika u zavisnosti od od koeficijenta viška vazduha λ
λ-1 Vlmin VO2 Vrijednosti pojedinih komponenti u produktima

sagorijevanja računamo preko izraza:
0 2,602760952 0
𝑉𝐶𝑂2 = 1,867 ∗ 𝑐 (28)
0,05 2,602760952 0,02732899
𝑉𝑁2 = 0,8 ∗ 𝑛 + 0,79 ∗ 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 (29)
0,1 2,602760952 0,05465798
𝑉𝐻2 𝑂 = 11,2 ∗ ℎ + 1,24 ∗ 𝑤 (30)
0,15 2,602760952 0,08198697
𝑉𝑆𝑂2 = 0,7 ∗ 𝑠 (31)
0,2 2,602760952 0,10931596
𝑉𝑂2 = 0,21 ∗ (𝜆 − 1) ∗ 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 (32)
0,25 2,602760952 0,13664495
Prema tome formiramo sledeću tabelu (6) za
0,3 2,602760952 0,16397394
vrijednost kisika u zavisnosti od od koeficijenta viška
0,35 2,602760952 0,19130293 vazduha λ:
0,4 2,602760952 0,21863192

0,45 2,602760952 0,24596091
0,5 2,602760952 0,2732899
0,55 2,602760952 0,30061889
0,6 2,602760952 0,32794788
0,65 2,602760952 0,35527687
0,7 2,602760952 0,38260586
0,75 2,602760952 0,40993485
0,8 2,602760952 0,43726384
0,85 2,602760952 0,46459283
0,9 2,602760952 0,49192182
0,95 2,602760952 0,51925081
1 2,602760952 0,5465798
34
Tabela 1.7 Procentualni sastav suhih i vlažnih produkata za λ (1-2)
λ λ-1 (CO2)S (CO2)W (H2O)W (O2)S (O2)W

1 0 0,196021 0,148363 0,24314 0 0
1,05 0,05 0,186559 0,142878 0,234152 0,010137 0,007763
1,1 0,1 0,177968 0,137785 0,225804 0,01934 0,014973
1,15 0,15 0,170134 0,133042 0,218031 0,027733 0,021687
1,2 0,2 0,16296 0,128614 0,210776 0,035418 0,027953
1,25 0,25 0,156367 0,124472 0,203988 0,042481 0,033816
1,3 0,3 0,150287 0,120589 0,197623 0,048995 0,039313
1,35 0,35 0,144662 0,11694 0,191643 0,055022 0,044478
1,4 0,4 0,139442 0,113506 0,186015 0,060613 0,049339
1,45 0,45 0,134587 0,110267 0,180708 0,065815 0,053923
1,5 0,5 0,130058 0,107209 0,175695 0,070667 0,058252
1,55 0,55 0,125824 0,104315 0,170953 0,075203 0,062348
1,6 0,6 0,121857 0,101573 0,166461 0,079453 0,066228
1,65 0,65 0,118132 0,098972 0,162198 0,083443 0,06991
1,7 0,7 0,114628 0,096501 0,158148 0,087197 0,073408
1,75 0,75 0,111326 0,09415 0,154295 0,090734 0,076735
1,8 0,8 0,10821 0,091911 0,150626 0,094073 0,079904
1,85 0,85 0,105262 0,089776 0,147127 0,097231 0,082926
1,9 0,9 0,102472 0,087738 0,143787 0,100221 0,085811
1,95 0,95 0,099825 0,085791 0,140596 0,103056 0,088568
2 1 0,097311 0,083928 0,137542 0,105749 0,091205
Te na osnovu izračunatih vrijednosti dobijamo sljedeći dijagram (3)
Dijagram 3
0.3
0.25
0.2
0.15
0.1
0.05
0
1 1.05 1.1 1.15 1.2 1.25 1.3 1.35 1.4 1.45 1.5 1.55 1.6 1.65 1.7 1.75 1.8 1.85 1.9 1.95 2
-0.05
(CO2)S (CO2)W (H2O)W (O2)S (O2)W
Slika 1.17 Dijagram 3 Procentualni sastav suhih i vlažnih produkata sagorijevanja za λ (1-2)
35
Iz prethodnog dijagrama jasno vidimo da sa porastom viška vazuha opada procentualna
vrijednost (CO2)s, (CO2)w, (H2O)w. A raste vrijednost (O2)s i (O2)w.
2.5. Trougao sagorijevanja za dati ugalj (Ostwaldov trougao)
2.5.1. Kontrola procesa sagorijevanja
Proces sagorijevanja u ložištu kotla treba da se odvija potpuno i uz određeni

koeficijent viška vazduha. Ako je sagorijevanje nepotpuno, jedan dio hemijski vezane
energije u gorivu ne oslobađa se, čime se gorivo u procesu sagorijevanja ne iskorištava
potpuno, a kao produkti sagorijevanja na izlazu iz ložišta javljaju se CO, H2 i ugljikovodici
CmHn, od kojih je ugljen monoksid otrovan.
Slika 1.18 Orsat-Fischer-ov analizator gasa
Ako se za sagorijevanje dovodi više vazduha nego što je potrebno, onda će

temperatura sagorijevanja biti niža, čime će proces sagorijevanja biti otežan, i neki gubici
energije u kotlu će biti povećani.
U cilju određivanja potpunosti sagorijevanja kao i koeficijenta viška vazduha,
potrebno je izvršiti mjerenje sastava produkata sagorijevanja na izlazu iz ložišta. Mjerenje
svih komponenti produkata sagorijevanja izvodivo je, međutim, dovoljan broj informacija o
sastavu produkata sagorijevanja može se dobiti mjerenjem samo nekih od komponenti
produkata sagorijevanja. Udio CO2 i O2 može se odrediti analizatorima gasa koji su bazirani
36
na različitim postupcima određivanja sastava, počevši od metoda apsorpcije, sve do
savremenih analizatora na kromatografskoj bazi. Najjednostavniji aparat je Orsat-Fischerov.
Određena količina gasa uvlači se u mjernu biruetu pomoću bočice za izravnavanje
nivoa u kojoj se nalazi destilovana voda tako da se vlaga iz produkata sagorijevanja u njoj
apsorbuje. Pošto se mjerna birueta napuni količinom od 100 cm3 gasa, počinje proces
potiskivanja gasa u bočice sa reagensima. Pošto se cijela količina gasa potisne prvo u bočice
za apsorpciju O2, kiseonik iz gasa se vezuje sa apsorbentom za O2 (pirogalol), a preostala
količina gasa se vraća u mjernu biruetu i na osnovu razlike zapremine određuje se udio
kiseonika u procentima po zapremini.
Poslije određivanja O2, preostala količina gasa se dovodi u kontakt sa drugim
apsorbentom ( za CO2, kalijeva lužina), i na osnovu razlike određuje se procentualni udio
CO2. Isti postupak je i za CO. Ostatak gasa poslije obavljene sve tri apsorpcije predstavlja
udio azota u produktima sagorijevanja, jer je
𝑂2 + 𝐶𝑂2 + 𝐶𝑂 + 𝑁2 = 100% (33)
Koeficijent viška vazduha može se odrediti iz Ostwaldovog trougla sagorijevanja, a
Ostwaldov trougao sagorijevanja može poslužiti i za određivanje sadržaja CO u produktima
sagorijevanja. Ostwaldov trougao se bazira na linearnoj vezi koeficijenta viška vazduha sa
udjelom CO2 i O2 u produktima sagorijevanja. Polazeći od maksimalnog sadržaja
ugljendioksida u produktima sagorijevanja koji se dobiva kao odnos količine CO2 i
minimalne količine suhih produkata sagorijevanja pri potpunom sagorijevanju ugljika iz
goriva, dobiva se:
𝑉𝐶𝑂2
𝐶𝑂2𝑚𝑎𝑥 = (34)
𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛
Ako se sva količina vazduha potrebna za potpuno sagorijevanje utroši na nepotpuno

sagorijevanje goriva, tako da sav ugljik sagori u CO, dobivaju se produkti sagorijevanja u
kojima je sadržaj CO maksimalan, a dodatno u produktima sagorijevanja javlja se kiseonik
koji nije utrošen za sagorijevanje, jer je za nepotpuno sagorijevanje potrebno manje kiseonika
nego za potpuno. Tada je sadržaj ugljenmonoksida:
𝑉𝐶𝑂 1,867∗𝑐
𝐶𝑂𝑚𝑎𝑥 = = (35)
𝑉𝑆′ 𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 +0,9335∗𝑐
Pri tome se u produktima sagorijevanja javlja sadržaj kiseonika:

0,9335∗𝑐 0,9335∗𝑐 𝐶𝑂𝑚𝑎𝑥
𝑂2′ = = = (36)
𝑉𝑆′ 𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 +0,9335∗𝑐 2
U slučaju da je koeficijent viška vazduha beskonačan, udio kiseonika u produktima

sagorijevanja biće 0,21, isto kao u zraku O2max=0,21.
37
2.5.2. Crtanje Ostwaldovog trougla za dato gorivo
Prema već prethodno izračunatim vrijednostima količina minimalne potrebne suhe količine
vazduha za sagorijevanje (19), te uvrštavanjem određenih vrijednosti datih karakteristikama
goriva imamo sljedeće:
𝑚3
𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 = 2,594 [ ]
𝑘𝑔
𝑉𝐶𝑂2 1,867 ∗ 𝑐 1,867 ∗ 0,2694
(𝐶𝑂2 )𝑚𝑎𝑥 = ∗ 100% = = ∗ 100% = 19,61%
𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 2,594 2,594
𝑚3
𝑉𝑆′ = 𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 + 0,9335 ∗ 𝑐 = 2,594 + 0,9335 ∗ 𝑐 = 2,594 + 0,2514 = 2,8454 [ ]
𝑘𝑔
𝑉𝐶𝑂 1,867 ∗ 𝑐 1,867 ∗ 0,2694
𝐶𝑂𝑚𝑎𝑥 = ′ ∗ 100% = ∗ 100% = ∗ 100% = 17,67%
𝑉𝑆 𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 + 0,9335 ∗ 𝑐 2,8454
Pri tome ostaje neutrošenog kiseonika:
0,9335 ∗ 𝑐 0,9335 ∗ 𝑐 𝐶𝑂𝑚𝑎𝑥
𝑂2′ = ′ ∗ 100% = ∗ 100% = ∗ 100%
𝑉𝑆 𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 + 0,9335 ∗ 𝑐 2
1 17,67
𝑂2′ = ∗ 𝐶𝑂𝑚𝑎𝑥 = = 8,835%
2 2
Prema izračunatim vrijednostima konstruišemo Ostwald-ov trougao sagorijevanja.
38
Na sljedećoj slici (1.19), prikazan je Ostwald-ov trougao sagorijevanja za dato gorivo.
Na njemu vidimo da će u njegovom ishodištu vrijednost CO biti maksimalna, njegova donja
kateta je zapravo maksimalna vrijednos kiseonika O2 i ona iznosi 21 i ona ima vrijednost za
beskonacan visak vazduha, zato što je u vazduhu O2max= 21%. Njegova druga kateta je
zapravo vrijednost CO2max. Prava koja se spušta sa vrha katete na donju katetu pod uglom od
65,53O je prava koja dijeli dvije vrste nepotpunog sagorijevanja i to: nepotpuno sagorijevanje
sa manjkom vazduha i nepotpuno sagorijevanje sa viškom vazduha. Hipotenuza trougla je
linija potpunog sagorijevanja ali opet sa viškom vazduha.
Slika 1.19 Ostwald-ov trougao sagorijevanja za dato gorivo
39
2.6. Proračun entalpija produkata sagorijevanja
Entalpija produkata sagorijevanja računa se prema sljedećem izrazu:

𝐼 = 𝐼𝑡 + 𝐼∆𝜆 (37)
(𝑡) (𝑡) (𝑡) (𝑡)
𝐼𝑡 = 𝑉𝐶𝑂2 ∙ 𝑖𝐶𝑂2 + 𝑉𝑆𝑂2 ∙ 𝑖𝑆𝑂2 + 𝑉𝐻2 𝑂 ∙ 𝑖𝐻2 𝑂 = ∑𝑛𝑖=1 𝑉𝑖 ∙ 𝑖𝑖 (38)
(𝑡)
𝐼∆𝜆 = (𝜆 − 1) ∙ 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 ∙ 𝑖𝐿 (39)
Gdje je:
𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 -minimalna potrebna količina za sagorijevanje 1 kg goriva
(𝑡)
𝑖𝐿 −entalpija suhog vazduha (tabela 3.31, str.3.207 PK Đurić)
40
U sljedećoj tabeli (8) prikazane su vrijednosti entalpije u funkciji od temperature i koeficijenta viška vazduha λ
Entalpija produkata sagorijevanja I [kJ/kg]
t [oC] Produkti sagorijevanja Zrak Koeficijent viška vazduha
KPS Vi ii Vi*ii VLmin iLt VLmin*iLt 1 1,05 1,1 1,15 1,2 1,25 1,3 1,35 1,4 1,45 1,5 1,55 1,6 1,65 1,7 1,75 1,8 1,85 1,9 1,95 2
CO2 0,50297 86,58 43,54713
H2O 0,824277 187,28 154,3705
100 SO2 0,00091 63,47 0,057758 2,602761 130,04 338,463
N2 2,062021 130,04 268,1452
Σ 3,390178 467,37 466,1207 466,1207 483,0438 499,967 516,8901 533,8133 550,7364 567,6596 584,5827 601,5059 618,429 635,3522 652,2753 669,1985 686,1216 703,0448 719,9679 736,8911 753,8142 770,7374 787,6605 804,5837
CO2 0,50297 182,04 91,56062
H2O 0,824277 378,74 312,1866
200 SO2 0,00091 132,14 0,120247 2,602761 202,31 526,5646
N2 2,062021 208,67 430,282
Σ 3,390178 901,59 834,1494 834,1494 860,4776 886,8058 913,1341 939,4623 965,7905 992,1188 1018,447 1044,775 1071,103 1097,432 1123,76 1150,088 1176,416 1202,745 1229,073 1255,401 1281,729 1308,057 1334,386 1360,714
CO2 0,50297 284,62 143,1553
H2O 0,824277 575,69 474,5279
300 SO2 0,00091 205,47 0,186978 2,602761 315,72 821,7437
N2 2,062021 314,64 648,7943
Σ 3,390178 1380,42 1266,664 1266,664 1307,752 1348,839 1389,926 1431,013 1472,1 1513,188 1554,275 1595,362 1636,449 1677,536 1718,623 1759,711 1800,798 1800,798 1882,972 1924,059 1965,147 2006,234 2047,321 2088,408
CO2 0,50297 393,06 197,6973
H2O 0,824277 779,16 642,2434
400 SO2 0,00091 282,32 0,256911 2,602761 411,31 1070,542
N2 2,062021 419,1 864,1931
Σ 3,390178 1873,64 1704,391 1704,391 1757,918 1811,445 1864,972 1918,499 1972,026 2025,553 2079,08 2132,607 2186,134 2239,662 2293,189 2346,716 2400,243 2453,77 2507,297 2560,824 2614,351 2667,878 2721,405 2774,932
CO2 0,50297 506,6 254,8045
H2O 0,824277 988,9 815,1272
500 SO2 0,00091 362,03 0,329447 2,602761 519,58 1352,343
N2 2,062021 532,98 1099,016
Σ 3,390178 2390,51 2169,277 2169,277 2236,894 2304,511 2372,129 2439,746 2507,363 2574,98 2642,597 2710,214 2777,831 2845,448 2913,066 2980,683 3048,3 3115,917 3183,534 3251,151 3318,768 3386,385 3454,003 3521,62
CO2 0,50297 623,83 313,7677
H2O 0,824277 1205,38 993,5666
600 SO2 0,00091 443,38 0,403476 2,602761 629,69 1638,933
N2 2,062021 645,6 1331,241
Σ 3,390178 2918,19 2638,979 2638,979 2720,925 2802,872 2884,819 2966,765 3048,712 3130,658 3212,605 3294,552 3376,498 3458,445 3540,392 3622,338 3704,285 3786,231 3868,178 3950,125 4032,071 4114,018 4195,965 4277,911
CO2 0,50297 868,34 436,7488
H2O 0,824277 1660,48 1368,695
800 SO2 0,00091 611,27 0,556256 2,602761 856,62 2229,577
N2 2,062021 877,97 1810,393
Σ 3,390178 4018,06 3616,393 3616,393 3727,872 3839,35 3950,829 4062,308 4173,787 4285,266 4396,745 4508,224 4619,702 4731,181 4842,66 4954,139 5065,618 5177,097 5288,576 5400,054 5511,533 5623,012 5734,491 5845,97
CO2 0,50297 1122,48 564,5735
H2O 0,824277 2143,64 1766,953
1000 SO2 0,00091 782,93 0,712466 2,602761 1090,66 2838,727
N2 2,062021 1117,88 2305,092
Σ 3,390178 5166,93 4637,331 4637,331 4779,267 4921,203 5063,14 5205,076 5347,013 5488,949 5630,885 5772,822 5914,758 6056,694 6198,631 6340,567 6482,503 6624,44 6766,376 6908,313 7050,249 7192,185 7334,122 7476,058
CO2 0,50297 1383,74 695,9794
H2O 0,824277 2652,76 2186,608
1200 SO2 0,00091 956,68 0,870579 2,602761 1329,73 3460,969
N2 2,062021 1363,22 2810,988
Σ 3,390178 6356,4 5694,447 5694,447 5867,495 6040,544 6213,592 6386,641 6559,689 6732,738 6905,786 7078,834 7251,883 7424,931 7597,98 7771,028 7944,077 8117,125 8290,174 8463,222 8636,271 8809,319 8982,368 9155,416
CO2 0,50297 1649,6 829,699
H2O 0,824277 3184,06 2624,546
1400 SO2 0,00091 1122,06 1,021075 2,602761 1573,82 4096,277
N2 2,062021 1613,59 3327,257
Σ 3,390178 7569,31 6782,523 6782,523 6987,337 7192,151 7396,965 7601,779 7806,593 8011,406 8216,22 8421,034 8625,848 8830,662 9035,476 9240,29 9445,103 9649,917 9854,731 10059,55 10264,36 10469,17 10673,99 10878,8
CO2 0,50297 1919,23 965,3147
H2O 0,824277 3735,04 3078,706
1600 SO2 0,00091 1306,28 1,188715 2,602761 1820,84 4739,211
N2 2,062021 1867,73 3851,299
Σ 3,390178 8828,28 7896,509 7896,509 8133,469 8370,43 8607,39 8844,351 9081,311 9318,272 9555,233 9792,193 10029,15 10266,11 10503,07 10740,04 10977 11213,96 11450,92 11687,88 11924,84 12161,8 12398,76 12635,72
CO2 0,50297 2192,21 1102,615
H2O 0,824277 4303,19 3547,019
1800 SO2 0,00091 1484,64 1,351022 2,602761 2070,37 5388,678
N2 2,062021 2123,54 4378,784
Σ 3,390178 10103,58 9029,77 9029,77 9299,204 9568,638 9838,072 10107,51 10376,94 10646,37 10915,81 11185,24 11454,68 11724,11 11993,54 12262,98 12532,41 12801,84 13071,28 13340,71 13610,15 13879,58 14149,01 14418,45
CO2 0,50297 2366,86 1190,459
H2O 0,824277 4892,28 4032,592
2000 SO2 0,00091 1668,86 1,518663 2,602761 2320 6038,405
N2 2,062021 2382,29 4912,332
Σ 3,390178 11310,29 10136,9 10136,9 10438,82 10740,74 11042,66 11344,58 11646,5 11948,42 12250,34 12552,26 12854,18 13156,11 13458,03 13759,95 14061,87 14363,79 14665,71 14967,63 15269,55 15571,47 15873,39 16175,31
Tabela 1.8 Tabelarni prikaz entalpija produkata sagorijevanja za različite temperature i različito λ
I-t dijagram
18000
1
16000 1,05
1,1
14000
1,15
1,2
12000
1,25
1,3
10000
Entalpija
1,35
1,4
8000
1,45
1,5
6000
1,55
1,6
4000
1,65
2000 1,7
1,75
0 1,8
0 500 1000 1500 2000 2500 1,85
Temperatura
Dijagram 1 Slikoviti prikaz entalpija produkata sagorijevanja u funkciji od temperatura i koeficijenta viška vazduha I-t dijagram
41
3. LOŽIŠTE PARNIH KOTLOVA
U ložištu se hemijska energija goriva pretvara u toplotnu energiju dimnih gasova.

Veličina i oblik ložišta i ostale karakteristike zavise u najvećoj mjeri o upotrijebljenom
gorivu, o veličini jedinice, o dovodu goriva i zraka za sagorijevanje itd. Osnovni zadatak
ložišta jeste osiguranje pravilnog i potpunog sagorijevanja goriva u optimalnim uvjetima, tj.
sa minimalnim koeficijentom viška zraka. Proces sagorijevanja goriva mora završiti u ložištu.
Dimni gasovi prenose svoju toplotnu energiju strujanjem na ogrjevnim površinama
izmjenjivača topline. Toplotna energija dimnih gasova predaje se u uobičajenih izvedbi prema
slijedećem redoslijedu; cijevni sistem ogrjevnih površina isparivača vode, pregrijača pare,
zagrijača ili predisparivača vode i
ogrjevne površine zagrijača zraka.
Redoslijed smještaja ogrjevnih
površina može biti i drugačiji, a
zavisi od toplotnog proračuna
jedinice. Dimni gasovi struje
dimnim kanalima u sklopu parnog
kotla i izlaze pomoću prirodne ili
prisilne promahe u slobodnu
atmosferu. Kod današnjih jedinica
zrak se dovodi na rešetku ili u
gorionike pomoću ventilatora
svježeg zraka (primarna promaha), a
dimni gasovi se odvode iz jedinice
pomoću ventilatora dimnih plinova
(sekundarna promaha). Kod
savremenih parnih kotlva s tekućim
gorivom često se izvode ložišta s
pretlakom tako da ventilator za
dovod svježeg zraka služi ujedno i
kao ventilator za odvod dimnih
gasova u atmosferu. Kod manjih
jedinica moguć je rad i bez
ventilatora, tj. s prirodnom
promahom pomoću dimnjaka
određene visine.
Slika 3.1 Primjer jednog potpuno ekraniziranog ložišta sa svim pripadajućim elementima
3.1. Izbor ložišta

Na osnovu donje toplotne moći uglja Hd=8,8707 [MJ/kg] dobijene preko jednačine (12) za
dati ugalj iz udžbenika PK Đurić tabela 4.21 na strani 4.174 usvajamo ložište klasifikacione
oznake 1.2.1.1.3.
Tip ložišta: jednokomorno sa ugaonim gorionicima
42
Topini sto
Lignit sa niskom temperaturom topljenja pepela
Hd>8500 [kJ/kg]
Po preporuci uzimamo jedan dio tabele 3.13 na strani 3.55 PK Đurić za klase ozida
Tabela 3.1 Vrijednosti priraštaja koeficijenta viška vazduha
Višak vazduha Priraštaj Δλ

Ulaz u ložište Kraj ložišta PP ZV ZZ
12 13 14 15 16
1,23 1,25 1,27 1,29 0,02 0,05 0,02 0,05 0,05
Tabela 3.2 Tabelarni prikaz usvojenih priraštaja koeficijenta viška vazduha za pojedine kotlovske elemente
Nominalni režim Maksimalni režim

Preporučeni priraštaj vazduha za
Ogrijevna λul λul
Δλ Δλ pojedine kotlovske elemente iznosi
površina λizl λizl
1,23 1,23  Isparivač Δλ=0,03
Isparivač 1,23 0,00 1,26 0,03  PP Δλ= 0.......0,05
1,23 1,26  MPP Δλ= 0,02......0,05
PP3 1,23 0 1,26 0
 ZV Δλ= 0,02.........0,05
1,23 1,26
 ZZ Δλ= 0,05
PP2 1,23 0 1,26 0
1,23 1,26 Prema tome usvajamo priraštaje
MPP 1,25 0,02 1,31 0,05 vazduha u dozvoljenim granicama i
1,25 1,31 formiramo sljedeću tabelu
PP1 1,28 0,03 1,36 0,05
1,28 1,36
ZV2 1,28 0 1,36 0
1,28 1,36
ZV1 1,30 0,02 1,41 0,05
1,30 1,41
ZZ3 1,35 0,05 1,46 0,05
1,35 1,46
ZZ2 1,4 0,05 1,51 0,05
1,4 1,51
ZZ1 1,45 0,05 1,56 0,05
Vrijednost 1,45 1,56
λ Vrijednost λ
43
3.2. Kotlovski gubici
Kotlovske gubitke usvajamo iz tabele 4.21 na strani 4.176 iz knjige parni kotlovi
Đurić na osnovu usvojenog ložišta ( 1.2.2.2. ) za izračunatu vrijednost donje toplotne moći Hd
. U tabeli (11) prikazani su kotlovski gubici za dato ložište.
Tabela 3.3 Tabelarni prikaz kotlovskih gubitaka za usvojeno ložište
RB Gubitak NRR MRR
1 u1 0 0
2 u2 0,2 0,5
3 u3 2.0 3,0
4 ηg 97,8 96,5
5 u4 0,1 0,3
6 u5 0,05 0,15
7 u6 0 0
8 ηf 97,65 96,05
9 u7 10,5 12,5
10 u8 0,5 1,2
11 ηz 99,5 98,8
12 ηk 86,65 82,35
- u1 ‒ gubitak usljed propadanja goriva kroz rešetku

Ovaj gubitak postoji samo kod sagorijevanja u sloju i kod kombinovanog sagorijevanja u
sloju i u letu, odnosno, samo onda ako postoji rešetka. Gorivo koje propadne kroz rešetku
dijelom je učestvovalo u procesu sagorijevanja, tako da je nesagorjeli dio goriva u ovom
propadu obično osušen i dijelom otplinut. Neizgorjeli dio goriva u propadu je koksni ostatak
koji ima veću toplotnu moć nego gorivo.
Gubitak možemo predstaviti kao odnos energije koju sa sobom nosi gorivo koje je propalo
kroz rešetku u odnosu na ukupno dovedenu energiju u ložište.
33077𝐵𝑝 𝑎1 33077𝑎𝜂𝐴 𝑎1
𝑢1 = = (40)
𝐵⋅𝐻𝑑 (1−𝑎1 )𝐻𝑑
gdje su:
33077 [KJ/kg] – toplotna moć sagorivog u propadu (koks)

Bp [kg/s] – količina propada
B [kg/s] – količina goriva
Hd [KJ/kg] – donja toplotna moć goriva
a1 – sadržaj sagorljivog u propadu
a – sadržaj pepela u gorivu
ηA – stepen propadanja kroz rešetku
44
Stepen propada kroz rešetku daje se kao udio mineralnih materija u propadu u odnosu na
ukupne mineralne materije u gorivu. Sve veličine u ovom izrazu uglavnom se dobijaju
eksperimentalnim putem, tako da prilikom bilansiranja kotla gubitak u1, kao i ostale gubitke
treba pretpostaviti.
Da bi smo adekvatno prepostavili ove vrijednosti, trebamo poznavati i uticaje koji
određuju njegovu veličinu. Prvi uticajni parametar je sortiman goriva – za sitniji ugalj veličina
propada je veća, a time i gubitak. Drugi parametar je tip rešetke, koji uključuje i faktor
relativnog kretanja rešetke u odnosu na gorivo. Među ostale parametre ubrajamo fizikalne
osobine uglja i pepela, zatim režim rada kotla i sl.
- u2 ‒ gubitak usljed neizgorenog dijela goriva u šljaci i pepelu
Ovaj gubitak predstavlja odnos energije koju u ložištu nije oslobodilo gorivo koje je dospjelo
sagorjeti i ostalo je u šljaci i u pepelu i ukupno dovedene energije u ložište:
33077𝐵š 𝑎2 33077𝑎𝜂š 𝑎2
𝑢2 = = (41)
𝐵𝐻𝑑 (1−𝑎2 )⋅𝐻𝑑
gdje su:
Bš [kg/s] – količina šljake na izlazu iz ložišta
a2 – udio nesagorjelog u toj šljaci
ηš – stepen vezivanja ložišta
Stepen vezivanja ložišta predstavlja udio mineralnih materija u šljaci na izlazu iz kotla u
odnosu na ukupne mineralne materije u gorivu. Pri izgaranju u sloju ovaj je gubitak značajan,
dok pri sagorijevanju u letu ima niže vrijednosti. Na veličinu ovog gubitka utiču sljedeći
faktori: sortiman goriva ima određen značaj, što je zrno krupnije ovaj je gubitak veći.
Procenat pepela u gorivu, sklonost uglja ka povezivanju šljake u veće komade, relativno
kretanje goriva, dogorijevanje su samo neki od faktora koji utiču na ovaj gubitak.
- u3 ‒ gubitak usljed koksa u letećem pepelu
Nesagorjeli dio u letećem pepelu je posljedica nedovoljnog zadržavanja goriva u ložišnom
prostoru ili gašenje već zapaljene čestice nailaskom na hladne ogrjevne površine
konvektivnog dijela kotla.
Ovaj gubitak se definiše kao energija koju sa sobom iz kotla iznose nesagorjele čestice u
letećem pepelu u odnosu na ukupnu dovedenu energiju kotlu.
33077𝐵𝑂 𝑎3 33077𝑎𝜂𝑂 𝑎3
𝑢3 = = (42)
𝐵𝐻𝑑 (1−𝑎3 )𝐻𝑑
gdje su:
45
Bo [kg/s] – količina letećeg pepela
a3 – udio nesagorjelog u letećem peplu
ηo – stepen oslobađanja kotla
Stepen oslobađanja kotla definišemo kao odnos mineralnih materija iz goriva, koje kao
leteći pepeo napuštaju ložište i ukupnog udjela pepela u gorivu.
Kod sagorijevanja u sloju ovaj gubitak je relativno mali, jer je i stepen oslobađanja ovih
ložišta također mali. Sortiment goriva utiče na ovaj gubitak tako da za sitnije frakcije kod
sagorijevanja u sloju gubitak u3 postaje veći, a kod sagorijevanja u letu gubitak u3 zavisi od
veličine zrna na koju je izvršeno mljevenje uglja, i veći je za krupnije mljevenje. Forsiranje
ložišta ima isti uticaj na gubitak i kod sagorijevanja u sloju i u letu, jer ga povećava.
- u4 ‒ gubitak usljed hemijski nepotpunog sagorijevanja
Ovaj gubitak uzima u obzir mogućnost nepotpunog sagorijevanja u kotlu. Pri tome se kao
produkti sagorijevanja mogu javiti ugljenmonoksid i ugljikovodici koji u tom obliku i izlaze
iz kotla. Dio hemijski vezane energije u njima na taj se način nije mogao iskoristiti. Po
definiciji, ovaj gubitak je:
𝐻𝑑𝐶𝑂 ⋅𝐶𝑂+𝐻𝑑𝐶𝑚𝐻𝑛 ⋅𝐶𝑚 𝐻𝑛
𝑢4 = 𝜂𝑔 (43)
𝐻𝑑
gdje je:
ηg – stepen gasifikacije goriva ηg = 1 – (u1 + u2 + u3)
CO i CmHn – udjeli ovih jedinjenja u produktima sagorijevanja
Na ovaj gubitak neposredno utiču: hemijski sastav isparljivih dijelova goriva, način
dopreme i miješanja goriva i zraka, te količina zraka dovedena gorivu za sagorijevanje.
- u5 ‒ gubitak usljed pojave čađi
Ovaj je gubitak neposredna posljedica gašenja užarenih čestica goriva na hladnijim
ogrjevnim površinama, čija je temperatura niža od temperature paljenja goriva. Tada se
obično javlja čađ, koja predstavlja čestice ugljika izdvojene iz goriva. Čađ se učestalije javlja
na kotlovima koji rade sa nižim pritiscima, jer je kod njih temperatura ogrjevne površine niža.
Ovaj se gubitak ne proračunava, već se određuje slobodnom procjenom. Postupci za
smanjenje ovog gubitka svode se na povećanje temperatura ogrjevnih površina.
- u6 ‒ gubitak usljed fizičke toplote šljake
Pri odvođenju šljake iz ložišta, šljaka izlazi sa temperaturom znatno višim nego što je
temperatura okoline. Energija koju šljaka nosi sa sobom van iz ložišta predstavlja ovaj
gubitak. Prema definiciji, ovdje gubitak predstavlja energija koju sa sobom odnosi šljaka na
izlazu iz ložišta podijeljena energijom dovedenom kotlu, tj.:
𝐵š [𝑟š +(𝑡š −𝑡0 )⋅𝑐š ] [𝑐š ⋅(𝑡š −𝑡0 )+𝑟š ]𝑎𝜂š

𝑢6 = 𝐵𝐻𝑑
= 𝐻𝑑
(44)
gdje je:
46
rš [KJ/kg] – toplota topljenja šljake
cš [KJ/kgK] – srednja specifična toplota šljake
tš [°C] – temperatura šljake na izlazu iz ložišta
t0 [°C] – temperatura okoline
Ako šljaka iz ložišta izlazi u tečnom stanju, temperatura šljake jednaka je temperaturi
tečenja šljake, međutim ako izlazi u čvrstom, tj. suhom stanju, onda je temperatura šljake niža
od temperature topljenja šljake.
Kod suhog režima odvođenja šljake iz kotla, ovaj gubitak je neznatan, jer šljaka izlazi
s relativno niskom temperaturom, a osim toga ova se šljaka na izlazu iz ložišta hladi jednim
dijelom vazduha za sagorijevanje kako bi se ovaj gubitak još više smanjio. Potpuno je
drugačija situacija pri tečnom režimu odvođenja šljake (rastopljena šljaka), kada su
temperature šljake na izlazu visoke (i preko 1250°C), a hlađenje šljake na izlazu se ne smije
primjenjivati, jer bi se šljaka pri tom skrutnila.
3.2.1. Proračun gubitka u7 za nominalni režim rada
Gubitak u7 je gubitak koji nastaje kao posljedica nešto veće temperature dimnih
plinova na izlazu iz kotlovskih postrojenja. Od svih gubitaka on zauzima posebno mjesto iz
razloga jer je najveći. Može se odrediti na osnovnu raznih teorijskih ili empirijskih obrazaca.
Najčešće se primjenjuju idući obrasci:
𝑉𝑅𝑊 𝑐𝑝𝑚 (𝑡𝑔 −𝑡𝐿 )
𝑢7 = 𝜂𝑔 [%] (45)
𝐻𝑑
gdje je:
ηg – stepen gasifikacije goriva ηg = 1 – (u1 + u2 + u3)
VRW – zapremina vlažnih produkata sagorijevanja
cpm – specifična toplota produkata sagorijevanja
tg – temperatura izlaznih gasova
tL – temperatura zraka na ulazu
Hd – donja toplotna moć goriva
Ukoliko se ne raspolaže s I–t dijagramom, već poznatim elementarnim sastavom

goriva i temperaturom izlaznih gasova uz specifičnu toplotu gasova (koja se dobija iz tablica),
tada primjenjujemo dati obrazac.
Najtačnije rezultate dobijamo ako uzmemo u obzir fizičku toplotu goriva unešenog u
proces, te fizičku toplotu vlage u vazduhu koji služi za sagorijevanje:
𝐼𝑔 −𝐼𝐿 −𝑖𝑔 −𝐼𝐻2 𝑂

𝑢7 = 𝜂𝑔 [%] (46)
𝐻𝑑
47
gdje je:
ig – toplotni sadržaj goriva na temperaturi pri kojoj ulazi u ložište
IH2O – toplotni sadržaj vlage
Prethodni obrazac je dosta tačniji s obzirom na to da je za njegovo korištenje potrebno
pretpostaviti samo jednu vrijednost (Ig). Ig ustvari predstavlja toplotu koju sa sobom nose
izlazni gasovi, dok su članovi IL, ig i IH2O količine toplote koje se unose u proces i usljed toga
se odbijaju od toplote koja je iznijeta.
Vrijednost Ig se dobija iz I–t dijagrama i to za temperaturu te višak zraka na izlazu. Il
se izračunava pomoću specifične toplote vazduha, njegove temperature i viška zraka na kraju
kotla. ig se izračunava pomoću specifične toplote goriva i temperature na kojoj ulazi u ložište.
IH2O se dobija pomoću relativne vlažnosti vazduha potrebnog za sagorijevanje. Pored
navedenih obrazaca mogu se koristiti i brojni drugi bazirani na Orsatovoj analizi.
3.2.2. Proračun brojne vrijednosti gubitka u7
Koristeći prethodno zapisani izraz možemo odrediti gubitak u izlaznim gasovima za

nominalni režim rada:
𝐼𝑔𝑁 −𝐼𝐿𝑁
𝑢7 = 𝜂𝑔𝑁 [%] (47)
𝐻𝑑
Za koeficijent viška zraka za nominalni režim rada (tabela 10) i tg = 175°C, te na

osnovu tabele za entalpiju dimnih plinova (tabela 8), interpolacijom dobijamo entalpiju
izlaznih gasova 𝐼𝑔𝑁 na kraju kotla, za nominalni režim rada (λ =1,45).
𝑎
za t1g = 100°C i λ = 1,45 je 𝐼𝑔1 = 618,429 [kJ/kg]
𝑏
za t 2g = 200°C i λ = 1,45 je 𝐼𝑔1 = 1071,103 [kJ/kg]
𝑏 −𝐼 𝑎
𝑎 𝐼𝑔1 𝑔1 1071,103−618,429
𝐼𝑔𝑁 = 𝐼𝑔1 + (𝑡𝑔 − t1g ) = 618,429 + (180 − 100) = 964,78 [KJ/kg] (48)
(t2 1
g −tg ) 200−100
Nakon što smo izračunali entalpiju izlaznih gasova, sljedeće što je nepoznato u jednačini za
računanje u7 jeste entalpija vazduha za nominalni režim rada. Vrijednost ove entalpije
dobijamo na idući način:
𝐼𝐿𝑁 = 𝑉𝐿 ⋅ 𝑖𝐿
(49)
𝑉𝐿 = 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 ⋅ 𝜆𝑚𝑖𝑛
gdje je:
λmin = λ na kraju ložišta, tj. λmin = 1,21 (tabela 9) strana 44.
Za vazduh na temperaturi t=20°C na osnovu tabele 3.31, strana 3.207 “Parni kotlovi” –
Đurić:
48
- iL'=20,10 [kJ/kg] ili iL=25,96 [kJ/m3].
Entalpiju zraka možemo također računati i prema izrazu:
𝑖𝐿′ ⋅𝑀
𝑖𝐿 = (50)
22,4
gdje je M vrijednost molarne mase vazduha.

Na osnovu poznatih vrijednosti, dobijamo vrijednost 𝐼𝐿𝑁 = 163,842 kJ/kg.
Uz poznato Hd = 8870 kJ/kg i usvojeni stepen gasifikacije za nominalni režim rada
(ηg = 97,8 %), dobijamo da je:
964,78 − 163,842
𝑢7 = 97,8 = 8,83 %
8870
3.2.3. Proračun brojne vrijednosti gubitka u7 za maksimalni režim rada
Koristeći se izrazom (47) brojna vrijednost gubitka u7 se računa na prethodno prikazan način,
te uvrštavajući odgovarajuće vrijednosti:
𝑘𝐽
- 𝐼𝑔𝑀 = 964,98 [𝑘𝑔]
𝑘𝐽
- 𝐼𝐿 = 128,95 [𝑘𝑔]
- 𝑉𝐿 = 3,77 [𝑚3 /𝑘𝑔]
Te na osnovu ovih vrijednosti dobijamo
vrijednost gubitka u7 za maksimalni
režim rada, i on iznosi:
u7= 8,83 %
Na slici je prikazan Sankey-ev dijagram

gubitaka
Dijagram 2 Sankey-ev dijagram
Senkijev dijagram je specifična vrsta dijagrama toka, u kojoj je prikazana širina

strelica proporcionalno količini protoka. On se obično koristi za vizualziaciju energije ili
materijala ili troškova transfera između procesa. Često Sankey-ev dijagram prikazuju očuvanu
količine unutar definiranih granica sistema.
49
3.3. Određivanje stepena izolovanosti kotla
Stepen izolovanosti parnog kotla računamo kao :

𝑈8
𝜂𝑧 = (1 − ) ∙ 100 % (51)
100
U8 – predstavlja gubitak usljed spoljnjeg hlađenja, to jeste on predstavlja količinu

toplote koju kotao odaje prema okolini. Ovo odavanje topline je neminovno usljed
temperaturnih razlika između spoljnih kotlovskih površina i vazduha koji ih okružuje.
Prisutan je kod svih vrsta kotlova. Tačno izračunavanje veličine ovog gubitka vrši se pomoću
teorijskih obrazaca vezano za poznavanje niza promjenljivih veličina, tako da predstavlja
složen i obiman postupak. Veličina ovog gubitka zavisi od mnogo faktora.
3.3.1. Proračun stepena izolovanosti za nominalni režim rada
Dakle, stepen izolovanosti možemo izračunati na slijedeći način pomoću izraza (51) :
𝑈8𝑁
𝜂𝑧𝑁 = (1 − ) ∙ 100 % = 99,5 ( % )
100
𝑈8𝑁 -očitavamo iz tabele 11 sa strane 45. i iznosi 0,5.

3.3.2. Proračun stepena izolovanosti kotla za maksimalni režim rada kotla
Stepen izoloavnosti kotla za maksimalni režim rada računamo po već spomenutom izrazu (51)
i iznosi:
𝜂𝑧𝑀 = 98,8 %
𝑈8𝑀 - očitavamo iz tabele 11 sa strane 45 i on iznosi 1,2
3.4. Određivanje indirektnog stepena iskorištenja kotla
Indirektni stepen iskorištenja određujemo na idući način :

∑8𝑖=1 𝑈𝑖
𝜂𝑘 = (1 − ) ∙ 100 % (52)
100
∑8𝑖=1 𝑈𝑖 = 𝑈1 + 𝑈2 + 𝑈3 + 𝑈4 + 𝑈5 + 𝑈6 + 𝑈7 + 𝑈8 (53)
3.4.1. Proračun indirektnog stepena iskorištenja kotla za nominalni režim rada
Iz prethodne jednačine (53) nakon uvrštavanja vrijednosti gubitaka 𝑈1 − 𝑈8 dobija se
indirektni stepen korisnosti kotla za nominalni režim rada :
∑8𝑖=1 𝑈𝑖𝑁
𝜂𝑘𝑁 = (1 − ) ∙ 100 % = 86,65(%)
100
∑8𝑖=1 𝑈𝑖 = 𝑈1 + 𝑈2 + 𝑈3 + 𝑈4 + 𝑈5 + 𝑈6 + 𝑈7 + 𝑈8 = 10,37% (54)
50
3.5. Proračun potrebne količine goriva
Potrebna količina goriva za sagorijevanje je ona količina goriva koja mora da se

dovede u ložište parnog kotla da bi se postigli zahtijevani parametri radnog medija, u našem
slučaju pare na izlazu iz parnog kotla. Ona u velikoj mjeri zavisi od toplotne moći goriva i
protoka radne tvari u sistemu. Potrebna količina goriva se računa prema sljedećoj formuli:
𝐷1 (𝑖𝑠 −𝑖𝑎 )+𝐷𝑀𝑃 (𝑖𝑀𝑃𝑖𝑧 −𝑖𝑀𝑃𝑢𝑙 )
𝐵= (55)
𝜂𝑘 ⋅𝐻𝑑
3.5.1. Proračun potrebne količine goriva za nominalni režim rada
Za proračun potrebne količine goriva trebaju nam sljedeći podaci:

- 𝐷1𝑁 - Produkcija pare u nominalnom režimu rada
- 𝑖𝑎 - entalpija napojne vode na ulazu u ekonomajzer za 𝑝𝑛𝑣 i 𝑡𝑛𝑣
- 𝑖𝑠 - entalpija pregrijane pare za 𝑝𝑠 𝑖 𝑡𝑠
𝑁
- 𝐷𝑀𝑃 - Produkcija pare međupregrijača u nominalnom režimu rada
- 𝑖𝑀𝑃𝑢𝑙 - entalpija pare na ulazu u međupregrijanje za 𝑝𝑀𝑃 i 𝑡𝑀𝑃𝑢𝑙 = 𝑡𝑎 + 10 − 15OC
- 𝑖𝑀𝑃𝑖𝑧 - entalpija pare na izlazu iz međupregrijanja za 𝑝𝑀𝑃 i 𝑡𝑀𝑃𝑖𝑧 = 𝑡𝑠 − 5 − 10OC
- 𝜂𝑘 - stepen iskorištenja kotla
- 𝐻𝑑- donja toplotna moć goriva
Usvojeno DMP= 0,9*D1
Problem nastaje u startu sa entalpijom napojne vode, zbog toga što za dati pritisak od
120bar temperatura napojne vode iznosi 349,79OC, prema tome moramo joj oboriti
temperaturu skoro do temperature zasićenja, tako da pumpe mogu pumpati vodu. Prema tome
idemo u TD tablice i za dati pritisak tražimo temperaturu napojne vode, za koju je
odgovarajuća entalpija odmah iznad crte koja razdvaja pregrijano područje i vodu.
Prema tome naša temperatura iznosi 249,79OC
Višestrukom interpolacijom za pritisak 120 bar i temepraturu od 240⁰C dobijamo entalpiju za
pritisak 120bar i temperaturu 260⁰C:
I1=1038,7
I2=1133,9
pn=120bar
(𝑡𝑛 −𝑡1 )(𝐼2 −𝐼1 )
𝑖𝑎1 = 𝑡2 −𝑡1
+ 𝐼1 =1081 (56)
Is- entalpija na izlazu iz međupregrijača za:
51
p= 120bar
t= 525oC
is= 3416
impul- entalpija na ulazu u međupregrijanje za pritisak pmp i temperaturu ta+10-15⁰C
- pmp = 40bar
- tmp= 260⁰C
- impul=2827
impiz- entalpija na izlazu iz međupregrijanja za pritisak pmp i temperaturu ts-5-10⁰C
- pmp= 40bar
- tmp= 520⁰C
- impiz= 3400,7
Treba napomenuti da su entalpije dobijene višestrukim interpolacijama, u slučajevima kada ih
nije bilo moguće očitati iz tabela.
Prema tome potrebna količina goriva prema (58) za nominalan režim rada bi iznosila:
𝐷1𝑁 (𝑖𝑠 − 𝑖𝑎 ) + 𝐷𝑀𝑃𝑁 (𝑖
𝑀𝑃𝑖𝑧 − 𝑖𝑀𝑃𝑢𝑙 ) 𝑘𝑔
𝐵= = 19,63
𝜂𝑘𝑁 ⋅ 𝐻𝑑 𝑠
170(3416 − 1081) + 153(3400,1 − 2827,2) 𝑘𝑔
𝐵= = 64,9
86,65 ⋅ 8870,75 𝑠
3.6. Proračun gasifikacione količine goriva
Gasifikaciona količina goriva se računa prema izrazu:

𝐵𝑔 = 𝐵 ∙ 𝜂𝑔 (59)
B [kg/s] – potrebna količina goriva

𝜂𝑔 - stepen gasifikacije, tabela 11 strana 47
3.6.1. Proračun gasifikacione količine goriva za nominalni režim rada
Gasifikacionu količinu goriva za nominalan režim rada dobijamo na osnovu izraza

(59), uvrštavajući parametre za nominalan režim rada kotla
𝜂𝑔𝑁 =97,8%
𝑘𝑔
𝐵𝑔𝑁 = 64,9 ∗ 0,978=63,47 𝑠
52
3.7. Osnove o bilansu ložišta
U ložištu kotla obavljaju se složeni procesi sagorijevanja goriva. Osim toga, intenzivna
razmjena toplote u ložištu obavlja se preko ložišnih ogrijevnih površina. Kako je proces
prenosa toplote zračenjem u ložištu dominantan, cijevi koje sačinjavaju ogrijevnu površinu
ložišta nazivaju se ekranske cijevi.
Obično se u ekranskim cijevima ložišta obavlja proces isparavanja vode, tako da je
ložište ujedno i ozračeni isparivač kotla. Količina toplote koja se izmijeni u ozračenom
isparivaču jednaka je QO. Sa strane prijemnika te se toplota potroši na isparavanje vode. Sa
strane predajnika toplote, dimni gasovi u ložištu hlade se sa teorijske temperature u ložištu do
temperature na izlazu iz ložišta, tako da je bilans energije ložišta:
𝑄𝑂 = 𝐵 ∗ 𝜂𝑍 (𝐼𝐹𝑂 − 𝐼𝐹2 ) 𝑘𝑊 (60)
Ako se poznaju, recimo količina goriva, toplota izmijenjena zračenjem u ložištu i teorijska
entalpija, kao nepoznata veličina može se izračunati entalpija produkata sagorijevanja na
izlazu iz ložišta, a iz nje pomoću I-t dijagrama odrediti temperatura tF2 na izlazu iz ložišta.
𝜂𝑍 - stepen izolovanosti kotla.
3.7.1. Količina toplote unešena u ložište
Količina toplote unešene u ložište se računa prema izrazu:

𝑄 = 𝐵 ∗ 𝐻𝑑 (61)
3.7.1.1. Količina toplote unešena u ložište za nominalan režim rada kotla
Količina toplote unešena u ložište za nominalan režim rada kotla računa se prema
izrazu (61), s tim što unosimo vrijednosti koje karakterišu nominalan režim rada. Prema tome
imamo:
𝑄 𝑁 = 𝐵 𝑁 ∗ 𝐻𝑑 = 64,9 ∗ 8870,71 = 575801 𝑘𝑊 (62)
𝑄 𝑁 = 575,8 𝑀𝑊
- 𝑄 𝑁 - količina toplote unešena u ložište za nominalan režim rada kW
- 𝐵 𝑁 - količina goriva unešena u ložište za nominalan režim rada kotla
- 𝐻𝑑- toplotna moć goriva koje se unosi u ložište
53
3.7.2. Količina toplote prihvaćene u ložištu
Količina toplote prihvaćene u ložištu računa se prema izrazu:

𝑄1 = 𝑄 ∗ 𝜂𝑘 (64)
3.7.2.1. Količina toplote prihvaćene u ložištu za nominalan režim rada kotla
Računa se prema izrazu (64) uvrštavajući vrijednosti koje karakterišu nominalan režim
rada. Prema tome imamo:
𝑄1𝑁 = 𝑄𝑁 ∗ 𝜂𝑘𝑁 = 499,01 𝑀𝑊
𝑄1𝑁 - količina toplote prihvaćena u ložištu za nominalan režim rada kotla
𝑄𝑁 - količina toplote unešene u ložište za nominalan režim rada kotla sračunata u stavci
3.7.1.1 na strani 58.
3.7.3. Količina toplote prihvaćena u zagrijaču vode- ekonomajzeru
Zagrijač vode odnosno ekonomajzer je naknadna konvektivna kotlovska površina sa

zadatkom da povisi temperaturu vode na ulazu u isparivač nešto ispod ili sve do temperature
isparavanja (zasićenja) na radnom pritisku kotla.
Drugi zadatak zagrijača vode je da što više snizi temperaturu produkata sagorijevanja
na izlazu iz kotla, pogotovo ako je zagrijač vode zadnja ogrijevna površina u kotlu. Za kotlove
Slika 3.2 Izgled zagrijača vode energetskog parnog kotla (lijevo) i brodskog parnog kotla (desno)
viših pritisaka zagrijač vode je neophodan elemenat za snižavanje temperature produkata

sagorijevanja na izlazu iz kotla, jer je temperatura zasićenja za takve kotlove nerijetko do
270oC. Što bi uz neophodnu temperaturnu razliku dovelo do toga da temperatura produkata
sagorijevanja bude i do 350oC.
54
Za kotlove nižih pritisaka čija je temperatura isparavanja 180oC i niže zagrijač vode nije
potreban.
Slika 3.3 Prikaz načina montiranja u prostoru zagrijača vode- ekonomajzera
Za svakih 10°C povišenja temperature napojnoj vodi, štedi se u gorivu za oko 1%. Koristi od
zagrijača su:
- povećanje kapaciteta kotla
- povećanje stepena iskorištenja kotla
- kotao nije izložen uticaju hladne vode za napajanje
Po konstrukciji zagrijači vode za napajanje kolova mogu biti rebrasti i čelični. Rebraste
cijevi su horizontalno postavljene u dimni kanal i na krajevima povezane sa koljenima.
Izradom rebrastih cijevi, povećava se njihova ogrjevna površina, te i njihova čvrstoća.

Kod kotlova visokih i vrlo visokih pritisaka ugrađuju se čelični zagrijači vode. Sastoje se
od glatkih cijevi prečnika 30-50mm. Cijev su zavarene za kolektore. Kod ovih kotlova ne
mogu se upotrijebiti rebrasti zagrijači vode, pošto oni izdržavaju pritiske do 45 bar. Zagrijač
vode trpi pritisak pumpe za napajanje kotla ili pritisak kotla, a sve u zavisnosti od toga gdje je
postavljen automatski uređaj za napajanje kotla. Voda protiče brzinom od 0,2 do 0,3 m/s kroz
cijevi zagrijača.
55
3.7.3.1. Proračun količine toplote prihvaćene u zagrijaču vode- ekonomajzeru za
nominalan režim rada kotla
Količina toplote prihvaćene u zagrijaču za nominalan režim rada kotla se računa

prema izrazu :
𝑄𝑒𝑁 = 𝐷1𝑁 ∗ (𝑖𝑒 − 𝑖𝑎 ) (65)
- 𝑖𝑒 - entalpija na izlazu iz ekonomajzera dobijena iz TD tablica za pritisak 𝑝𝑘 i
temperaturu 𝑡𝑘 = 𝑡𝑧 − 10 − 15OC. Dakle na osnovu TD tablica i za pritisak od 140bar
tražimo temperaturu zasićenja u tabeli za dvokomponentna stanja i tečnost.
U našem slučaju za pritisak 150bar temperatura zasićenja je 342,1⁰C, te ovu
temperaturu umanjimo za 10-15⁰C. Na osnovu toga imamo sljedeće:
- pk- odobreni pritisak 140bar (dato postavkom)
- 𝑡𝑘 = 𝑡𝑧 − 10𝑜 𝐶 = 336,63 − 15 = 327,11𝑜 𝐶
Na osnovu ovih podataka vadimo iz tablica entalpiju, koja u ovom slučaju iznosi:
𝑘𝐽
- 𝑖𝑒 = 1490,2 𝑘𝑔
Treba napomenuti da je i ova entalpija kao i većina ostalih nađena pomoću višestruke
interpolacije, na već prethodno opisan način.
Prema tome količina toplote prihvaćene u zagrijaču prema izrazu (65) bi bila:
𝑄𝑒𝑁 = 𝐷1𝑁 ∗ (𝑖𝑒 − 𝑖𝑎 ) = 170 ∗ (1498,8 − 1049,26) = 69530 𝑘𝑊
69530
𝑄𝑒𝑁 = = 69,53 𝑀𝑊
1000
56
3.7.4. Proračun količine toplote prihvaćene u isparivaču
Isparivač ili parni kotao u užem smislu je elemenat kotla u kojem dolazi do
isparavanja vode i na izlazu se dobiva suhozasićena ili vlažna para. Ozračeni isparivač obično
obuhvata ložište i proračunom ložišta on je potpuno određen kao elemenat pomoću kojeg se
obavlja hlađenje ložišta. Konvektivni isparivač je elemenat u kojem se izmjena toplote
obavlja uglavnom konvekcijom, ali i zračenje zbog visokih temperatura ima priličan uticaj.
Pritisak pare u isparivaču imaće konstantnu vrijednost samo u slučaju da je produkcija
pare u isparivaču jednaka količini pare što izlazi iz isparivača.
Slika 3.4 Prikaz ložišta u kojem se postavljaju ekranske cijevi isparivača parnog kotla (lijevo), izgled bubnja parnog
kotla (sredina) i ekranske cijevi isparivača (desno)
Kotlovski bubanj ima zadatak separatora pare koji odvaja suhozasićenu vodenu paru
od vodenih kapljica. Pri nižim pritiscima separacija svakog bubnja je efikasnija zbog veće
razlike u gustoći pare i tečnosti, a pri višim pritiscima ovakvo odvajanje nije dovoljno
efikasno.
Količina toplote prihvaćene u isparivaču se računa prema izrazu:

𝑄𝑖 = 𝐷1 ∗ (𝑖𝑥 − 𝑖𝑒 ) (67)
- 𝑖𝑥 - entalpija na izlazu iz isparivača parnog kotla, koju računamo preko izraza:
𝑖𝑥 = 𝑖 ′ + 𝑥 ∗ (𝑖 ′′ − 𝑖 ′ ) (68)
- 𝑖 ′ - entalpija zasićene vode za pk
- 𝑖 ′′ - entalpija zasićene pare na liniji x=1 za pk
- 𝑥- stepen suhoće ili sadržaj vlage, zavisno od toga kako je zadata vrijednost (usvaja se
u granicama 0,85~0,95
57
3.7.4.1. Proračun količine toplote prihvaćene u isparivaču za nominalan režim
rada kotla
Količina toplote prihvaćena u ložištu za nominalan režim rada kotla računa se prema izrazu:
𝑄𝑖𝑁 = 𝐷1𝑁 ∗ (𝑖𝑥 − 𝑖𝑒 ) (69)
𝑘𝐽
𝑖𝑥 = 𝑖 ′ + 𝑥 ∗ (𝑖 ′′ − 𝑖 ′ ) = 1610 + 0,9 ∗ (2611 − 1610) = 2510,9
𝑘𝑔
𝑄𝑖𝑁 = 170 ∗ (2510,9 − 1490,2) = 173519 𝑘𝑊
173519
𝑄𝑖𝑁 = = 173,519 𝑀𝑊
1000
x- usvojeno 90%
3.7.5. Proračun količine toplote prihvaćene u pregrijaču pare
Pregrijač pare jeste zapravo dodatni elemenat generatora pare čija je glavna funkcija
povećanje parametara pare (pritisak i temperatura),gdje ti parametri najviše mogu ići do
pritiska od 130 bara i temperature 550°C,ograničenje je upravo zbog termičkih naprezanja
materijala,međutim ono se može ići na povećanje parametara ali izgradnja takvog postrojenja
je skupo.Ovakvi parametri se koriste u visokotlačnim turbinama.Pregrijač pare služi za
prevođenje zasićene vodene pare u pregrijanu vodenu paru, ne mijenjajući joj pritisak. Para iz
doboša ili paroskupljača struji kroz snop zmijastih cijevi malog prečnika, obično 20 – 40 mm.
Ove cijevu su izložene uticaju vrelih dimnih gasova. Pregrijavanje vodene pare vrši se iz više
razloga:
- pošto se pregrijavanje vrši pri nepromijenjenom pritisku, porasti će specifična
zapremina pare
- pošto je specifična zapremina pregrijane pare veća, njena potrošnja za pogon parnih
turbina biti će manja
- pregrijavanje vodene pare povećava se njena entalpija, odnosno toplotni sadržaj, te
ona u odgovarajućim mašinama može da izvrši veći rad
- ekspanzijom zasićene vodene pare obrazuju se velike količine kondenzata koje
ometaju rad mašina, što nije slučaj s pregrijanom parom.
Prema mjestu ugradnje, dijelimo ih na ozračene i konvektivne. Obzirom na konstrukciju i
način ugradnje, pregrijač pare može biti viseći, ležeći i spiralni. Cijevi pregrijača su bešavne,
a izrađene su od legiranog čelika otpornog na koroziju i visoke temperature.Kretanje vrelih
dimnih gasova i pregrijane pare može da bude istosmijerno ili suprotosmijerno, s tim da se pri
suprotosmijernom kretanju postiže veća temperatura pregrijane pare.
58
Količina toplote prihvaćena u pregrijaču pare računamo na slijedeći način :
𝑄𝑠 = 𝐷1 ∙ (𝑖𝑠 − 𝑖𝑥 ) (71)
- 𝑖𝑆 - entalpija na izlazu iz pregrijača (već sračunato u stavci 3.5.1 strana 56)
- 𝑖𝑥 - entalpija na izlazu iz isparivača parnog kotla (već sračunato u stavci 3.7.4.1 strana
63)
3.7.5.1. Proračun količine toplote prihvaćene u pregrijaču pare za nominalan
režim rada kotla
Količina toplote prihvaćene u pregrijaču pare za nominalan režim rada kotla se računa prema
izrazu:
𝑄𝑠𝑁 = 𝐷1𝑁 ∗ (𝑖𝑆 − 𝑖𝑥 ) (72)
𝑄𝑠𝑁 = 170 ∗ (3416,6 − 2510,9) = 159077 𝑘𝑊
159077
𝑄𝑠𝑁 = = 159,077 𝑀𝑊
1000
3.7.6. Proračun količine toplote prihvaćene u međupregrijaču pare
Međupregrijač pare,takođe je elemenat generatora pare koji nam služi radi povećanja
stepena korisnosti cijelog termoenergetskog postrojenja.Međupregrijavanje vršimo onda kada
Slika 3.5 Međupregrijač pare (lijevo) i pregrijač pare (desno)
je parametar pare pritisak veći od 80 bara,i kada je veći od navedene vrijednosti onda se po
preporukama uzima da para koja odlazi na međupregrijavanje ima vrijednost 30% od početne
i kao takva se odvodi u niskotlačnu turbinu.
59
3.7.6.1. Proračun količine toplote prihvaćene u međupregrijaču pare za
nominalan režim rada kotla
Računa se prema sledećem izrazu:

𝑁 𝑁
𝑄𝑀𝑃 = 𝐷𝑀𝑃 ∗ (𝑖𝑀𝑃𝑖𝑧 − 𝑖𝑀𝑃𝑢𝑙 ) (74)
- Entalpije sračunate u stavci 3.5.1 strana 57.

Prema tome imamo:
𝑁
𝑄𝑀𝑃 = 155 ∗ (3491 − 2834) = 101949 𝑘𝑊
𝑁
101949
𝑄𝑀𝑃 = = 101,949 𝑀𝑊
1000
3.7.7. Provjera 1
𝑄1 = 𝑄1∗
𝑄1- količina toplote prihvaćena u ložištu, sračunata u stavci 3.7.2.1
𝑄1∗ - zbir količina toplote za pojedine kotlovske elemente
𝑄1 = 499,01 𝑀𝑊
𝑄1𝑁∗ = 𝑄𝑒𝑁 + 𝑄𝑖𝑁 + 𝑄𝑠𝑁 + 𝑄𝑀𝑃
𝑁
= 69,53 + 173,519 + 159,077 + 101,949 = 504.075 𝑀𝑊
Provjerom je utvrđeno da je proračun ispravan za nominalan režim rada kotla kao i za

maksimalan režim rada kotla.
60
3.7.8. Proračun količine toplote prihvaćene u zagrijaču zraka
Zagrijač zraka je opšti izraz koji opisuje bilo koji uređaj, projektiran
da zagrijava zrak prije bilo kojeg drugog procesa. Glavni cilj im je povećavanje termičkog
stepena djelovanja procesa. Oni se mogu koristili zasebno, kao zamjena za izmjenjivače
topline ili kao parne cijevne vijuge. Predgrijači zraka se koriste u velikim
kotlovima termoelektrana koje proizvode električnu energiju fosilnih
goriva, biomase ili otpada. Svrha zagrijača zraka je da oduzme toplinu dimovodnim
plinovima, čime se povećava termički stepen djelovanja kotla. Kao posljedica,
dimovodni plinovi idu u dimnjak ohlađeni, te tako omogućuju pojednostavljenu konstrukciju
dimnjaka.
Slika 3.7 Principijelna šema Ljungstrom-ovog

zagrijača
Slika 3.6 Tipicni prikaz rada izmjenjivača
Slika 3.8 Zagrijač zraka (lijevo) i ljungstromov zagrijač u radu (desno)
𝑄𝑍 = 𝑉𝐿 ∗ (𝑖𝐿 − 𝑖𝑙 ) = 𝐵 ∗ 𝜂𝑔 ∗ (𝐼𝐿 − 𝐼𝑙 ) (76)
Gdje je:
- 𝐼𝐿 - entalpija zagrijanog vazduha na tL koja je data postavkom projektnog zadatka, a
računa se preko izraza
61
𝐼𝐿 = 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 ∗ 𝜆𝑁,𝑚𝑎𝑥
𝑈𝐿 ∗ 𝑖𝐿𝑁,𝑚𝑎𝑥 (77)
- 𝑖𝐿 - entalpija suhog vazduha za temperturu tL, PK. Đurić tabela 3.31 str. 3.207
- 𝜆𝑈𝐿 - višak vazduha na ulazu u zagrijač vazduha
𝐼𝑙 - entalpija vazduha na temperaturi okoline ͠ 20oC, to jeste na ulazu u zagrijač zraka. Računa
se
𝐼𝑙 = 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 ∗ 𝜆𝑈𝐿 ∗ 𝑖𝑙 (78)
3.7.8.1. Proračun količine toplote prihvaćene u zagrijaču zraka za nominalan
režim rada kotla
Računa se prema izrazu (76) uvrštavajući odgovarajuće vrijednosti koje karakterišu
nominalan režim rada kotla. Prethodno je potrebno izračunati vrijednosti 𝐼𝐿 i 𝐼𝑙 za nominalan
režim rada kotla.
Prema tome:
𝑘𝐽
𝐼𝑙 = 2,602 ∗ 1,35 ∗ 20,1 = 87,81
𝑘𝑔
𝑘𝐽
𝐼𝐿 = 2,602 ∗ 1,35 ∗ 277,82 = 975,89
𝑘𝑔
- tL= 210oC
prema tome količina prihvaćene količine toplote u zagrijaču zraka za nominalan režim
rada kotla prema (76) iznosi:
𝑄𝑍𝑁 = 64,9 ∗ 0,978 ∗ (975,89 − 87,81) = 53408 𝑘𝑊
𝑄𝑍𝑁 = 53,408 𝑀𝑊
3.8. Teoretska temperatura u ložištu parnog kotla
Pomoću bilansa mase i energije kotla određuje se tok temperature predajnika toplote u
kotlu. Tokom tog puta produkti sagorijevanja se hlade predajući toplinu ogrijevnim
površinama kotla. U ložištu produkti sagorijevanja imaju najvišu temperaturu na mjestu
intenzivnog izgaranja na kojem se uspostavlja ravnoteža između dovođenja toplote
sagorijevanjem i njenog odvođenja na ogrijevne površine ložišta.
- Teoretska (adijabatska) temperatura u ložištu, iako nestvarna veličina, predstavlja
gornju granicu preko koje ni u kom slučaju ne može preći stvarna temperatura u
ložištu. Teorijsku temperaturu u ložištu poprimaju produkti sagorijevanja ako se
proces sagorijevanja obavi adijabatski, bez izmjene toplote sa ogrijevnim površinama.
Iako nestvarna kao temperatura, u energetskom smislu prilikom bilansiranja kotla
upotreba teorijske temperature je potpuno egzaktna.
- Pri dimenzionisanju ložišta mora se upotrijebiti na neki način modelirana stvarna
temperatura u ložištu.
62
Teorijska temperatura u ložištu dobiva se preko teorijske entalpije u ložištu i koeficijenta
viška vazduha iz I-t dijagrama produkata sagorijevanja.
Teorijska entalpija u ložištu je:
𝑘𝐽
𝐼𝐹0 = 𝐻𝑑 (1 − ∑6𝑖=1 𝑢𝑖 ) + 𝐼𝐿 (79)
𝑘𝑔
Teoretska temperatura u ložištu je funkcija entalpije dimnih plinova i koeficijenta viška
vazduha na ulazu u ložište
𝑡𝐹0 = 𝑓(𝐼𝐹0 ; 𝜆𝐿𝑂Ž

𝑈𝐿 ) (80)
Vrijednost ove entalpije se određuje na osnovu tabele interpolacijom.
Entalpiju IF0 određujemo na sledeći način
1
𝐼𝐹0 = 𝐼𝐿 + 𝐻𝑑 ∗ [1 − 100 ∗ (𝑢4 + 𝑢5 + 𝑢6 )] (81)
- 𝐼𝐿 - već sračunata vrijednost entalpije zraka zagrijanog u zagrijaču zraka na

temperaturu od 220 oC (dato postavkom)
- 𝑢4 , 𝑢5 , 𝑢6 - gubici toplote u parnom kotlu, tabela 11 str 43.
3.8.1. Proračun teorijske entalpije za nominalni režim rada parnog kotla
Računa se prema izrazu (81)

Prema tome imamo:
𝑁
1
𝐼𝐹0 = 𝐼𝐿𝑁 + 𝐻𝑑 ∗ [1 − ∗ (𝑢4 + 𝑢5 + 𝑢6 )𝑁 ]
100
𝑁
0,1 + 0,05 𝑘𝐽
𝐼𝐹0 = 929,25 + 8870,71 ∗ (1 − ) = 929,215 + 8870,71 ∗ 0,9985 = 9782,2
100 𝑘𝑔
Na osnovu 𝐼𝐹0𝑁
, i 𝜆𝐿𝑂Ž
𝑈𝐿 , koje uzimamo iz tabele 11 str 43 za odabrani tip ložišta, višestrukom
interpolacijom se na osnovu tabele 8 str 40 određuje taoretska temperatura u ložištu.
Koja iznosi:
za tF = 1800°C i λ1= 1,25 je IF11 = 10376,94 [kJ/kg]
2300
(𝐼2 − 𝐼1 ) ∗ (𝜆𝐿𝑂Ž
𝑈𝐿 − 𝜆1 )
𝐼1,18 = + 𝐼1
𝜆2 − 𝜆1
1800
(10376,94 − 10107,15) ∗ (1,23 − 1,2) 𝑘𝐽
𝐼1,23 = + 10107,15 = 10268,4
1,25 − 1,2 𝑘𝑔
za tF = 1600°C i λ1= 1,2 je I1= 8844,35 [kJ/kg]
za tF = 1600°C i λ2= 1,25 je I2= 9801,35 [kJ/kg]
63
2500
(𝐼2 − 𝐼1 ) ∗ (𝜆𝐿𝑂Ž
𝑈𝐿 − 𝜆1 )
𝐼1,18 = + 𝐼1
𝜆2 − 𝜆1
1600
(9801,35 − 8844,35 ) ∗ (1,23 − 1,2) 𝑘𝐽
𝐼1,23 = + 8844,35 = 8986,527
1,25 − 1,2 𝑘𝑔
Za tF= 1800oC i I1= 10268,4 kJ/kg

i tF= 1600oC i I2= 8986,527 kJ/kg
𝑁
i 𝐼𝐹0 = 9782,2 kJ/kg
slijedi teorijska temperatura u ložištu za nominalan režim rada kotla
𝑁
(𝐼𝐹0
𝑁
− 𝐼1 ) ∗ (1800 − 1600)
𝑡𝐹0 = + 1600 = 1713,71𝑂 𝐶
𝐼2 − 𝐼1
3.8.2. Provjera 2
Proračunate vrijednosti za nominalan režim rada kotla provjeravamo sljedećim izrazom

𝑁 𝑁
∣ 𝐵𝑔𝑁 ⋅ 𝜂𝑧𝑁 ⋅ (𝐼𝐹0 − 𝐼𝑔𝑖𝑧 ) ∣
∣
𝛥 = ∣1 − 𝑁 ∣<2
∣ 𝐷1 (𝑖𝑠 − 𝑖𝑎 ) + 𝐵𝑔𝑁 ⋅ 𝜂𝑧𝑁 (𝐼𝐿𝑁 − 𝐼𝑙𝑁 ) + 𝐷1𝑁 (𝑖𝑀𝑃𝑖𝑧𝑙 − 𝑖𝑀𝑃𝑢𝑙 )∣∣
∣ 64,9 ∗ 0,978 ⋅ (9782 − 964,78) ∣
𝛥 = ∣1 − ∣<2
∣ 170 ∗ (3416 − 1081) + 64,9 ⋅ 0,978 ∗ (929,25 − 87,81) + 170 ∗ (3400,1 − 2827,7)∣
559648,35
𝛥= = 1,02
547666,04
gdje je:
Bg – gasifikovana količina goriva (poglavlje 2.6)
ηz – stepen izolovanosti kotla (poglavlje 2.3)
IF0 – entalpija dimnih plinova u ložištu (poglavlje 2.8)
Igiz – entalpija izlaznog gasa (poglavlje 2.2)
D1 – produkcija kotla (zadano u postavci zadatka)
is – entalpija pare na izlazu iz pregrijača (poglavlje 2.5)
ia – entalpija napojne vode (poglavlje 2.5)
IL – entalpija zagrijanog zraka na temperaturi koja je data postavkom (poglavlje 2.7.8)
64
Il – entalpija zraka pri temperaturi od 20°C (poglavlje 2.7.8)
iMPul – entalpija na ulazu u međupregrijač (poglavlje 2.5)
iMPizl – entalpija na izlazu iz međupregrijača (poglavlje 2.5)
Provjerom smo dokazali da je dosadašnji proračun u okviru dozvoljenih vrijednosti.
3.9. Količina toplote predata zračenjem
Količina toplote predata zračenjem u ložištu se računa prema izrazu
𝑄𝑂𝑁,𝑚𝑎𝑥 = 𝐵𝑔𝑁,𝑚𝑎𝑥 ∗ 𝜂𝑍𝑁,𝑚𝑎𝑥 ∗ (𝐼𝐹0 − 𝐼𝐹2 ) (82)
𝑄1𝑁,𝑚𝑎𝑥 = 𝑄𝐾𝑁,𝑚𝑎𝑥 + 𝑄0𝑁,𝑚𝑎𝑥 (83)
- 𝑄𝐾𝑁,𝑚𝑎𝑥 - količina toplote predata konvekcijom u ložištu parnog kotla

- 𝑄0𝑁,𝑚𝑎𝑥 - količina toplote predata zračenjem u ložištu parnog kotla
- 𝑄1𝑁,𝑚𝑎𝑥 - ukupna količina toplote predata u ložištu parnog kotla
𝑁
Vrijednost entalpije 𝐼𝐹2 , za nominalni režim rada kotla se računa prema izrazu
𝑁
𝑁 𝑁 𝑄𝑂
𝐼𝐹2 = 𝐼𝐹0 − 𝑁 (84)
𝐵𝑔𝑁 ∗𝜂𝑍
𝑁
173519 𝑘𝐽
𝐼𝐹2 = 9782,2 − = 7034,59
64,9 ∗ 0,995 𝑘𝑔
Slijedi interpolacija
1600
(𝐼2 − 𝐼1 ) ∗ (𝜆𝐿𝑂Ž
𝐾𝑅 − 𝜆1 )
𝐼1,2 = + 𝐼1
𝜆2 − 𝜆1
1400
(7806,59 − 7601,77 ) ∗ (1,23 − 1,2) 𝑘𝐽
𝐼1,23 = + 𝐼1 = 7724,66
1,25 − 1,2 𝑘𝑔
za tF = 1200°C i λ1= 1,2 je I1= 6386 [kJ/kg]
za tF = 1200°C i λ2= 1,25 je I2= 6559 [kJ/kg]
1800
(𝐼2 − 𝐼1 ) ∗ (𝜆𝐿𝑂Ž
𝐾𝑅 − 𝜆1 )
𝐼1,21 = + 𝐼1
𝜆2 − 𝜆1
1200
(6559 − 6386) ∗ (1,23 − 1,2) 𝑘𝐽
𝐼1,23 = + 6386 = 6489,8
1,25 − 1,2 𝑘𝑔
65
Za tF= 1400oC i I1= 7724,66 kJ/kg
i tF= 1200oC i I2= 6489,8 kJ/kg
𝑁
i 𝐼𝐹2 = 7034,59kJ/kg
slijedi teorijska temperatura nakraju ložišta za nominalan režim rada kotla
𝑁
(𝐼𝐹2
𝑁
− 𝐼1 ) ∗ (1400 − 1200)
𝑡𝐹2 = + 1200
𝐼2 − 𝐼1
𝑁
(7034,59 − 6489,8) ∗ 200
𝑡𝐹2 = + 1200 = 1288,17𝑂 𝐶
7724,66 − 6489,8
3.10. Temperatura predajnika toplote
Entalpija produkata sagorijevanja na izlazu iz nekog elementa kotla (pregrijač,

međupregrijač, zagrijač zraka, zagrijač vode itd) uopšteno se računa prema izrazu
𝑁,𝑚𝑎𝑥 𝑁,𝑚𝑎𝑥 𝑄 𝑁,𝑚𝑎𝑥
𝐼𝐹𝑖𝑧 = 𝐼𝐹𝑢𝑙 − (86)
𝐵𝑔𝑁,𝑚𝑎𝑥 ∗𝜂𝑍
𝑁,𝑚𝑎𝑥
𝑁,𝑚𝑎𝑥
- 𝐼𝐹𝑖𝑧 - entalpija na izlazu iz kotlovskog elementa
𝑁,𝑚𝑎𝑥
- 𝐼𝐹𝑢𝑙 - entalpija na ulazu u kotlovski element
- 𝑄𝑁,𝑚𝑎𝑥 - količina toplote razmijenjena u kotlovskom elementu
- 𝐵𝑔𝑁,𝑚𝑎𝑥 - gasifikovana količina goriva
- 𝜂𝑍𝑁,𝑚𝑎𝑥 - stepen izolovanosti kotla
3.10.1. Temperatura gasova na izlazu iz međupregrijača pare za nominalan režim
rada kotla
Temperatura produkata sagorijevanja na izlazu iz međupregrijača pare se određuje na

osnovu tabele 8 i interpolacijom. Ova temperatura je u funkciji
𝑡𝑚𝑝1 = 𝑓(𝐼𝑚𝑝1 , 𝜆𝑚𝑝1 )
Treba paziti ovdje kojim redosljedom su nam poredane ogrijevne površine!!!!

Za slučaj nominalnog rada dobijamo da je vrijednost entalpije produkata sagorijevanja na
izlazu iz međupregrijača pare za nominalan režim rada kotla
𝑁
𝑁 𝑁 𝑄𝑀𝑃
𝐼𝑚𝑝1 = 𝐼𝐹2 − 𝑁 (87)
𝑁
101949 𝑘𝐽
𝐼𝑚𝑝1 = 7034,59 − = 5420,27
64,9 ∗ 0,995 𝑘𝑔
Na osnovu tabele 10 slijedi 𝜆𝐼𝑍 𝑝𝑝1 = 1,25, zatim iz tabele 8 slijedi temperatura produkata na
izlazu iz pregrijača pare što znači opet moramo interpolacijom naći traženu temperaturu i to:
66
Za t=800oC I1= 4173 kJ/kg
t= 1000oC I2= 5347 kJ/kg
slijedi
𝑁
(𝑡2 − 𝑡1 ) ∗ (𝐼𝑀𝑃1
𝑁
− 𝐼1 ) 200 ∗ 1247,7
𝑡𝑀𝑃1 = + 𝑡1 = + 1200 = 26,02 + 1200 = 1226,02 𝑂 𝐶
𝐼2 − 𝐼1 1174
Što znači da je temperatura na izlazu iz međupregrijanja za nominalan režim rada kotla
𝑁
𝑡𝑀𝑃1 = 1012,5𝑂 𝐶
3.10.2. Temperatura na izlazu iz pregrijača pare 1

Ova temperatura se računa po istom postupku kao i prethodna. Ova temperatura je u funkciji
𝑡𝑝𝑝1 = 𝑓(𝐼𝑝𝑝1 , 𝜆𝑝𝑝1 )
𝑁 𝑁 𝑆𝑄𝑁
𝐼𝑝𝑝1 = 𝐼𝑚𝑝 − 𝐵𝑁 ∗𝜂 𝑁 (88)
𝑔 𝑍
𝑁
159077 𝑘𝐽
𝐼𝑝𝑝1 = 5420,27 − = 2901,25
64,9 ∗ 0,995 𝑘𝑔
Pošto je λ na izlazu iz pregrijača 1,28 iz tabele 8 slijedi
600
(𝐼2 − 𝐼1 ) ∗ (𝜆𝐿𝑂Ž
𝐾𝑅 − 𝜆1 )
𝐼1,28 = + 𝐼1
𝜆2 − 𝜆1
600
(3130 − 3048 ) ∗ (1,28 − 1,5) 𝑘𝐽
𝐼1,28 = + 𝐼1 = 3097,2
1,3 − 1,25 𝑘𝑔
500
(𝐼2 − 𝐼1 ) ∗ (𝜆𝐿𝑂Ž
𝐾𝑅 − 𝜆1 )
𝐼1,28 = + 𝐼1
𝜆2 − 𝜆1
500
(2574 − 2507 ) ∗ (1,28 − 1,5) 𝑘𝐽
𝐼1,28 = + 𝐼1 = 2547,2
1,3 − 1,25 𝑘𝑔
Za t=500oC I1= 2547,2kJ/kg

t= 600oC I2= 3097,2 kJ/kg
slijedi
𝑁
(𝑡2 − 𝑡1 ) ∗ (𝐼𝑃𝑃1
𝑁
− 𝐼1 ) 200 ∗ 857,322
𝑡𝑃𝑃1 = + 𝑡1 = + 600 = 93,03 + 600 = 564,26 𝑂 𝐶
𝐼2 − 𝐼1 1842,999
Što znači da je temperatura na izlazu iz pregrijanja za nominalan režim rada kotla
67
𝑁
𝑡𝑃𝑃1 = 564,26𝑂 𝐶
3.10.3. Temperatura na izlazu iz zagrijača vode- ekonomajzera
Računa se na isti način kao i prethodne. U našem slučaju λ na izlazu iz zagrijača vode
iznosi 1,3. Ova temperatura je u funkciji
𝑡𝑍𝑉1 = 𝑓(𝐼𝑍𝑉1 , 𝜆𝑍𝑉1 )
𝑁
𝑁 𝑁 𝑄𝑍𝑉
𝐼𝑍𝑉1 = 𝐼𝑃𝑃1 − 𝑁 (89)
𝑁
69530 𝑘𝐽
𝐼𝑍𝑉1 = 2901,25 − = 1800,37
64,9 ∗ 0,995 𝑘𝑔
Prema tome iz tabele 8 za λ=1,35 i prethodno izračunatu entalpiju na izlazu iz
zagrijača vode- ekonomjzera interpolacijom dobijamo temperaturu produkata sagorijevanja na
izlazu iz zagrijača vode- ekonomajzera.
t= 400oC I2= 2025 kJ/kg
slijedi
𝑁
(𝑡2 − 𝑡1 ) ∗ (𝐼𝑧𝑣1
𝑁
− 𝐼1 ) 100 ∗ 287
𝑡𝑧𝑣1 = + 𝑡1 = + 300 = 356⁰𝐶
𝐼2 − 𝐼1 512
Što znači da je temperatura na izlazu iz ekonomajzera za nominalan režim rada kotla
𝑁
𝑡𝑧𝑣1 = 356𝑂 𝐶
3.10.4. Temperatura na izlazu iz zagrijača zraka 2
Postupak iznalaženja je isti kao i kod prethodnih. Ova temperatura je u funkciji

𝑡𝑍𝑍2 = 𝑓(𝐼𝑍𝑍2 , 𝜆𝑍𝑍2 )
𝑁
𝑁 𝑁 𝑄𝑍𝑍2
𝐼𝑍𝑍2 = 𝐼𝑍𝑉1 − 𝑁 (90)
Ovdje moramo naglasiti da je postavkom zadatka zadano da imamo 3 zagrijača zraka. Prema
tome ukupnu prihvaćenu količinu toplote dijelimo sa brojem zagrijača, u našem slučaju 3.
𝑁
17802,66 𝑘𝐽
𝐼𝑍𝑍3 = 1800,37 − = 1518,03
64,9 ∗ 0,995 𝑘𝑔
S obzirom da je na izlazu iz drugog zagrijača zraka višak vazduha u iznosu od 1,35, iz tabele
8 pomoću interpolacije tražimo temperaturu na izlazu iz drugog zagrijača zraka.
68
t= 300oC I2= 1554 kJ/kg
slijedi
𝑁
(𝑡2 − 𝑡1 ) ∗ (𝐼𝑍𝑍2
𝑁
− 𝐼1 ) 100 ∗ 500
𝑡𝑍𝑍2 = + 𝑡1 = + 200 = 293,2𝑂 𝐶
𝐼2 − 𝐼1 536
Što znači da je temperatura na izlazu iz drugog zagrijača zraka za nominalan režim rada kotla
𝑁
𝑡𝑧𝑣1 = 293,2𝑂 𝐶
3.10.5. Temperatura na izlazu iz zagrijača zraka (zagrijač 2)
Također se računa na prethodno pokazan način. Ova temperatura je u funkciji

𝑁
𝐼𝑍𝑍2 = 𝐼𝑍𝑍3 − 𝑁 (91)
𝑁
17802,66 𝑘𝐽
𝐼𝑍𝑍2 = 1518,03 − = 1273,48
64,9 ∗ 0,995 𝑘𝑔
S obzirom da je na izlazu iz zagrijača zraka 2 višak vazduha u iznosu od 1,4, iz tabele 8
pomoću interpolacije tražimo temperaturu na izlazu iz drugog zagrijača zraka.
Za t=200oC I1= 1044,346 kJ/kg
t= 300oC I2= 1595 kJ/kg
slijedi
𝑁
(𝑡2 − 𝑡1 ) ∗ (𝐼𝑍𝑍2
𝑁
− 𝐼1 ) 100 ∗ 229,08
𝑡𝑍𝑍2 = + 𝑡1 = + 200 = 234𝑂 𝐶
𝐼2 − 𝐼1 484,3
Što znači da je temperatura na izlazu iz drugog zagrijača zraka za nominalan režim rada kotla
𝑁
𝑡𝑧𝑧1 = 234𝑂 𝐶
3.10.6. Temperatura na izlazu iz zagrijača zraka (zagrijač 1)
Također se računa na prethodno pokazan način. Ova temperatura je u funkciji

𝑁
𝐼𝑍𝑍1 = 𝐼𝑍𝑍2 − 𝑁 (91)
𝑁
17802,66 𝑘𝐽
𝐼𝑍𝑍1 = 1273,48 − = 955,59
64,9 ∗ 0,995 𝑘𝑔
69
S obzirom da je na izlazu iz zagrijača zraka 2 višak vazduha u iznosu od 1,4, iz tabele 8
pomoću interpolacije tražimo temperaturu na izlazu iz drugog zagrijača zraka.
t= 200oC I2= 1071 kJ/kg
slijedi
𝑁
(𝑡2 − 𝑡1 ) ∗ (𝐼𝑍𝑍2
𝑁
− 𝐼1 ) 100 ∗ 337
𝑡𝑍𝑍1 = + 𝑡1 = + 100 = 174,48𝑂 𝐶
𝐼2 − 𝐼1 453
Što znači da je temperatura na izlazu iz zadnjeg zagrijača zraka za nominalan režim rada kotla
𝑁
𝑡𝑧𝑧1 = 174,48𝑂 𝐶
Postavkom je zadata temperatura od 175oC, prema tome dosadašnji proračun ne izlazi iz
granica dozvoljenog odstupanja.
70
Slika 3.9 Toplotna šema kotla
71
4. TEMPERATURA PLINOVA NA KRAJU KOTLA
Temperatura gasova na kraju kotla je funkcija entalpije produkata sagorijevanja na

kraju kotla i koeficijenta viška vazduha na kraju kotla tj.,
𝑡𝑔𝑁𝐾𝐾 = 𝑓(𝐼𝑔 , 𝜆𝑖𝑧 )
Entalpiju produkata sagorijevanja na kraju kotla računamo iz jednačine za gubitak 𝑢7 tj.,

𝐼𝑔 −𝐼𝐿1 𝑢7 ∗𝐻𝑑
𝑢7 = 𝜂𝑔 ∗ ⇒ 𝐼𝑔 = + 𝐼𝐿1 (92)
𝐻𝑑 𝜂𝑔
Gdje je:
- 𝐼𝑔 - entalpija gasova na kraju kotla
𝑚3
- 𝐼𝐿1 = 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 ∗ 𝜆𝑖𝑧 ∗ 𝑖𝐿 = 5,2158 ∗ 1,45 ∗ 20,1 = 152,01
𝑘𝑔
- 𝜂𝑔 - stepen gasifikacije goriva
- Hd- donja toplotna moć goriva
Prema tome slijedi:
𝑢7 ∗ 𝐻𝑑 0,07412 ∗ 19723,8 𝑘𝐽
𝐼𝑔 = + 𝐼𝐿1 = + 152,01 = 1485,69 + 152,01 = 1637,7
𝜂𝑔 0,984 𝑘𝑔
Zatim na osnovu tabele 8, pomoću interpolacije nalazimo temperaturu gasova na kraju kotla:
Za
- t= 100oC i λ=1,45 I1= 1045,346 kJ/kg
- t= 200oC i λ=1,45 I2= 1754,474 kJ/kg
Slijedi interpolacija:
𝑡𝑥 − 𝑡1 𝑡2 − 𝑡1
=
𝐼𝑔 − 𝐼1 𝐼2 − 𝐼1
(𝐼𝑔 − 𝐼1 )(𝑡2 − 𝑡1 )
𝑡𝑔𝑁𝐾𝐾 = + 𝑡1
𝐼2 − 𝐼1
𝑡𝑔𝑁𝐾𝐾 = 83,5327 + 100 = 183,5327𝑂 𝐶
Prema tome, dokazano je da u dosadašnjem toku proračuna nema značajnijih grešaka, i

proračun ne izlazi iz dozvoljenih granica odstupanja.
72
5. PRORAČUN DIMENZIJA LOŽIŠTA
Termičkim proračunom ložišta po normativnom metodu ili drugačije dobili smo ukupnu
ozračenu površinu ložišta. Nakon toga potrebno je rasporediti tu ogrevnu površinu u unaprijed
određenu zapreminu. Zapremina ložišta je proporcionalna trećoj potenciji dužinskog razmjera
ložišta 𝑉~𝐿3 , a ogrevna površina koja izmjenjuje toplotu u ložištu sa njegovim kvadratom
𝐴~𝐿2 , pa je ukupna izmijenjena toplota zračenjem 𝑄 = 𝑞𝐴 𝐴. Neka je toplotno opterećenje
𝑊
zapremine ložišta konstantno 𝑞𝐿 ~ [𝑚3 ] = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡, a vrijeme zadržavanja produkata
𝑉
sagorijevanja u ložištu je 𝜏 = 𝑉 , pa je i ono konstantno. Jasno je da će za velika ložišta
𝑅𝑊 𝐵
površina u odnosu na zapreminu biti mala i da će temperatura na kraju ložišta biti viša nego
što bi bila za malo ložište. Ta je temperatura 𝑡𝐹 = 𝑓(𝐴)., odnosno opada sa kvadratom
dužinskog razmjera. Nadalje se ovaj porast temperatura 𝑡𝑓 sa povećanjem ložišta mora
ograničiti zbog zaprljanosti (𝑡𝑓2 < 𝑡2 ) ili zbog ograničenja temperature metala za pregrijače.
Ova temperatura na izlazu iz ložišta ne bi se trebala mijenjati sa povećanjem ložišta. Iz ovih
razmatranja slijedi da, ako se želi konstantna temperatura 𝑡𝑓2 na izlazu iz ložišta, onda mora
biti odnos toplote izmjenjivača u ložištu i površine ložišta konstantan.
površine ložišta konstantan.
𝑄𝑜 𝑉𝑙
= 𝑞𝑙 = 𝑐𝑜𝑛𝑠𝑡 (93)
𝐴 𝐴
Neka je faktor oblika 𝑓 dat kao

𝐴 1
𝑓 = 𝑉 ~𝐿 (94)
𝑙
i neka predstavlja recipročnu vrijednost razmjera dužine ložišta, tada je

𝑞𝑙 = 𝑓 ∙ 𝑐 (95)
Ukupna razmjenjena toplota zračenjem je :

𝑐
𝑄𝑜 = 𝑞𝑙 𝑉𝑙 = 𝐿 𝐿3 = 𝑐 𝐿2 (96)
pa je 𝐿~√𝑄𝑜 ~√𝐷
gdje je D(kg/s) produkcija pare kotla.
Iz ovog se naziru osnovi odnosi ložišta. Ako se želi konstantna temperatura produkata
sagorijevanja na izlazu iz ložišta uz konstantno toplotno opterećenje zapremine ložišta, znači
73
da za dva puta veću produkciju kotla treba √2 puta veći razmjer dužine ložišta, odnosno za
𝑞
2√2 puta veća zapremina ložišta. Isto tako , kako je 𝑓𝑙 = 𝑐, onda je i
1
𝑞𝑙 ~√𝐷 (97)
Ako se isti odnosi žele izraziti preko faktora oblika onda je

1 1
𝑓~ ~ (98)
√𝑄𝑜 √𝐷
Znači da pri ekstremno velikim ložištima faktor oblika postaje toliko mali da treba ugrađivati
zavjese ( zadnji zid ), ili ići na nekoliko ložišta ( komora sa grlima ). Isto tako može se
odrediti zavisnost faktora oblika ložišta i temperature na izlazu iz ložišta. Takođe se za
1
konstantno 𝑄𝑜 i konstantno 𝑞𝑙 može pokazati da je 𝑓~ 𝑡 , iz ovog se vidi, da ako se
𝑓2
konstruktivno uspije povećati faktor oblika f, istu temperaturu na izlazu može se dobiti uz
veće specifično toplotno opterećenje ložišta, čime se praktično zapremina ložišta za istu
prenesenu količinu toplote može smanjiti.
Glavne dimenzije ložišta se određuju pomoću karakterističnih odnosa, i to na taj način što će
se usvojiti njihova vrijednost za nominalno opterećenje kotla. Iz tabele 4.24. na strani 4.190,
“Parni kotlovi” – Đurić, za odabrani kotao 1.2.1.1.3 i donju toplotnu moć goriva koja iznosi
14400 kJ/kg, odabiremo vrijednosti:
QAF = 2325 … 3490 [KW/m2] – specifično toplotno opterećenje površine poprečnog presjeka ložišta
QVF = 115 … 150 [KW/m3] – specifično toplotno opterećenje ložišnog prostora
Od odabranih vrijednosti usvajam QAF = 2400 [KW/m2], te QVF = 115 [KW/m3].
Zapremina ložišnog prostora iznosi:

𝑁
𝑄𝑁 499010
𝑉𝐹 = = = 4339,21[𝑚3 ] (99)
𝑄𝑉𝐹 125
gdje je:
QN = 499010 [kW] – količina toplote unešene u ložište
QVF = 115 [KW/m3] – specifično toplotno opterećenje ložišnog prostora
Površina poprečnog presjeka ložišta iznosi
74
𝑄𝑁 499010
𝐴𝐹 = 𝑄 𝑁 = 2400
= 142,98[𝑚2 ]
𝐴𝐹
(4.8.)
gdje je:
QN = 499010 [KW] – količina toplote unešene u ložište
QAF = 2400 [KW/m2] – specifično toplotno opterećenje površine poprečnog presjeka
Visina ložišta se određuje na osnovu prethodno izračunatih vrijednosti:
𝑉𝐹 3705,6
𝑐𝐹 = = = 20,8 (100)
𝐴𝐹 207,5
Zbog korištenja naspramnih gorionika i činjenice da poprečni presjek ložišta treba da teži kvadratu, na
osnovu preporuka iz “Parni kotlovi” – Đurić na strani 4.25, usvajamo odnos:
𝑎𝐹 𝑎
𝑏𝐹
= 1,03 − 1,07 ⇒ 𝑏𝐹 = 1,05 (101)
𝐹
Ostale dimenzije kotla određujemo na osnovu površine poprečnog presjeka i datog odnosa, tj.:
𝐴𝐹 = 𝑎𝐹 ⋅ 𝑏𝐹 ⇒ 𝑎𝐹 = 1,05 ⋅ 𝑏𝐹
𝐴𝐹 207,5
𝑏𝐹 = √ =√ = 14,05[𝑚] (102)
1,05 1,05
Odakle slijedi:
𝑎𝐹 = 1,05 ⋅ 𝑏𝐹 = 14,76[𝑚]
Tabela 5.1 Dimenzije ložista
strana formula Az ψ A0 = ψ·Az

prednja 307 0,7 214,9
aF·cF
desna bF·cF 292,24 0,7 204,56
zadnja aF·cF 307 0,7 214,9
lijeva bF·cF 292,24 0,7 204,56
plafon jednokomorno loziste nema plafona 0 0 0
Σ 1198,48 0,7 838,93
Usljed velike produkcije pare, koja iznosi 170 kg/s, stranice aF i bF koje cine bazu usvajamo
manje, dok visinu samog kotla, tj. stranicu cF usvajamo tako da bude zadovoljena zapremina
lozista (VF), te je:
aF = 14,5[m]
bF = 14 [m]
75
cF = 21,5 [m]
VF = 4150[m3] ≈ proracuanato VF= 3984,018 [m3]
Na osnovu novodobijenih vrijednosti, dobijamo rezultate naredne tabele:
Tabela 5.2 Stvarne dimenzije ložista
strana formula Az ψ A0 = ψ·Az

prednja aF·cF 311,75 0,7 218,22
desna bF·cF 301 0,7 210
zadnja aF·cF 311,75 0,7 218,22
lijeva bF·cF 301 0,7 210
plafon jednokomorno loziste nema plafona 0 0 0
Σ 1225,5 0,68 856,45
76
6. PRORAČUN OZRAČENE POVRŠINE
Zracenje se javlja u elementima kotla u kojima je temperaturna razlika između predajnika
toplote i povrsine koja prima toplotu velika. Kako je temperatura povrsina na koje toplota dolazi
zracenjem relativno stalna velicina i za uobicajene parametre energetskih kotlova za slucaj
isparivaca ne prelazi 500°C, za slucaj pregrijaca i međupregrijaca ne prelazi 700°C, a rijetko je
kada za oba elementa ispod 350°C, ona se moze iskljuciti kao kriterij za pojavu zracenja, tako da
tu ulogu preuzima u potpunosti temperatura produkata sagorijevanja.
Moze se reci da zracenje ima dominatnu ulogu u prenosu topline ako je temperatura produkata
sagorijevanja visa od 800°C. U kotlovskim elementima u kojima je temperatura produkata
sagorijevanja niza, zracenje je ravnopravno sa konvekcijom sve do otprilike 400°C, a u slucaju
nizih temperatura produkata sagorijevanja, narocito na mjestima tankih slojeva koje zrace, a
istovremeno i vecih brzina produkata sagorijevanja, zracenje je zanemarivo slabo.
U lozistu, gdje se odvijaju brune hemijske reakcije i po zapremini oslobađa velika kolicina
hemijski vezane energije, obicno su temperature produkata sagorijevanja visoke, sto uslovljava
intenzivan transport toplote zracenjem. Kako je zracenje proporcionalno cetvrtom stepenu
temperature , pri visokim temperaturama vrlo je intenzivno, tako da temperatura produkata
mdok ne postigne vrijednost za koje i prijenos topline konvekcijom dolazi do izrazaja.
Poznato je da elektromagnetni talasi, nosioci toplote zracenjem, na razlicitim frekvencijama

prenose razlicitu energiju. U kotlovskim lozistima infracrveni talasi talasne duzine 8 do 0,8 𝜇m,
imaju najznacajniju ulogu, dok ostale frekvencije u spektru imaju manji znacaj. Sigurno je da
određeni udio u prijenosu toplote zracenjem imaju i svjetlosni zraci. Energija koju neko tijelo
zraci sastoji se od vise komponenti ciji je međusobni odnos razlicit. To su : energija koju tijelo
emituje, energija koju tijelo reflektuje, a dolazi od drugih izvora zracenja, energija koju tijelo
propusta, a dolazi sa drugih izvora zracenja. Maksimum intenziteta zracenja pomjera se ka vecim
talasnim duzinama za nize temperature zracenja, a sivo tijelo, zavisno od njegovog stepena
crnoce ( koeficijenta zracenja), emituje manje energije od crnog tijela. Ako se energija koju crno
tijelo za neku temperaturu oznaci sa 𝐸𝐶 , onda se energija koju emituje sivo tijelo jednaka :
𝐸 = 𝜀 𝐸𝐶
(103)
gdje je 𝜀 koeficijent zracenja. Ovaj koeficijent zavisi od ugla pod kojim tijelo zraci i od vrste
povrsine tijela. Ukupna energija prenesena zracenjem tijelu na njemu ce se apsorbovati,
reflektovati od njega ili ce proci kroz njega. Ako se udjeli ovih komponenti oznace sa a,r i d , onda
je
𝑎+𝑟+𝑑 =1
(104)
, a oni se obicno nazivaju koeficijentima apsorpcije, refleksije i dijatermije. Cvrsta tijela

apsorbuju gotovo svu energiju toplotnog zracenja vec na povrsini na dubili do nekoliko 𝜇m. Za
njih , uz određene izuzetke d=0.
Osnovni zakon zracenja, koji uspostavlja vezu između emitovane/apsorbovane energije
zracenjem i temperature tijela je Kirchoffov zakon koji glasi :
𝑇 4 𝑊
𝐸=𝐶 ( ) [ 2]
100 𝑚
(105)
𝑊
gdje je C konstanta zracenja apsolutno crnog tijela 𝐶 = 5,67 [𝑚2 𝐾4 ] Stefan-Boltzmanova
konstanta.
Zracenje između cvrstih tijela razlicite temperature ako je između njih prozracna sredina, zavisi
samo od međusobnog polozaja tijela i karakteristika njihove povrsine. U opstem slucaju postoji
77
diferencijalna relacija između toplote izmijenjene zracenjem između dva tijela u proizvoljnom
polozaju.
Slika 6.1 Prijenos topline zračenjem između elementarnih površina u proizvoljnom međusobnom položaju
𝑇1 4 𝑇2 4
𝑑𝑄1,2 = 𝐶1,2 [( ) −( ) ] 𝜑1,2 𝑑𝐴1
100 100
(106)
𝐴2
1 𝑐𝑜𝑠𝜑1 𝑐𝑜𝑠𝜑2
𝜑1,2 = ∫ 𝑑𝐴2
𝜋 𝑟2
0
(107)
U opstem slucaju ovaj izrazi nije rjesiv analiticki i potrebno ga je rjesavati nekim od pribliznih
numerickih postupaka. Dijeljenjem na niz elementarnih povrsina istog međusobnog ugla 𝜑1,2 .
Međutim, u slucaju pojednostavljenih geometrijskih konfiguracija, ovaj se izraz moze rijesiti
analiticki i kao rezultat se dobivaju opste poznate relacije za zracenje između ravnih paralelnih
povrsina i između dva tijela jednog potpuno obuhvacenog drugim. U slucaju planparalelnih ploca
𝐴1 = 𝐴2 , pa je izraz nesto jednostavniji. Isto tako, u drugom slucaju, kada je jedno tijelo
obuhvaceno drugim, njihove povrsine mogu biti priblizno jednake, ili povrsina jednog moze biti
znacajno veca od povrsine drugog, kada se takođe ovaj izraz pojednostavljuje. Ovi izrazi, iako
pojednostavljeni, ne mogu naci siru primjenu pri određivanju toplote izmjenjene zracenjem u
lozistu, jer je realna konfiguracija ogrijevnih povrsina lozista kotla mnogo slozenija. Zato se
pribjegava pribliznom obuhvatanju efekata zracenja u lozistu pomocu ekvivalente povrsine
zracenja.
Povrsina koja izmjenjuje toplotu u lozistu zracenjem obicno se sastoji od ekranskih cijevi i
neekranisanih dijelova koji imaju mali udio u prijenosu topline. Tako je ogrijevna povrsina u
lozistu prekinuta. Ako sa 𝐴𝑧 oznacena ukupna povrsina koja je u lozistu izlozena zracenjem, onda
je ekvivalentna povrsina koja izmjenjuje toplotu pri tom
𝐴𝑒𝑘 = 𝜓 𝐴𝑧
(108)
gdje je 𝜓 „ugaoni“ koeficijent ekranisanja u lozistu. Ovaj koeficijent zavisi od oblika i rasporeda
ekranskih cijevi u lozistu. Da bi se toplota izmijenjena zracenjem konvencionalno prikazala
slicno toploti izmijenjenoj konvekcijom, uvodi se koeficijent prelaza toplote zracenjem:
𝑄1,2 𝑊
𝛼𝑧 = [ 2 ]
𝐴1 (𝑡1 − 𝑡2 ) 𝑚 𝐾
(109)
78
tako da je uz poznati koeficijent prelaza toplote zracenjem za određene konfiguracije lozista
dobiven eksperimentano ili dimenzionom analizom, moguce iz poznati temperatura predajnika
toplote i ogrijevne povrsine odrediti i toplotu izmijenjenu zracenjem kao:
𝑄1,2 = 𝛼𝑧 𝐴1 (𝑡1 − 𝑡2 )[𝑊]

(110)
Ovaj postupak je pogodan ako se osim zracenja istovremeno javlja i konvekcija.

Kao sto je poznato zracenjem izmjenjuju toplotu samo troatomni gasovi. Dvoatomni i
monoatomni gasovi, ako ih ima u produktima sagorijevanja, potpuno su prozracni. od
troatomnih gasova u kolicinama znacajnijim za zracenje, javljaju se samo 𝐶𝑂2 , 𝑆𝑂2 𝑖 𝐻2 𝑂. Prva
dva imaju, sto se zracenja tice, gotovo istovjetne osobine, pa se obicno daju zajedno kao 𝑅𝑂2 =
𝐶𝑂2 + 𝑆𝑂2 . Gasovi emituju, odnosno apsorbuju toplotu zracenjem selektivno. U spektru
elektromagnetnih talasa postoje frekvencije na kojima gasovi emituju toplotu i frekvnecije na
kojima apsorbuju toplotu. Ove frekvencije se mogu među sobom razlikovati, a razlicite su i za
razne temperature gasa. Svaka od troatmonih komponenti produkata sagorijevanja ima
specificne frekvencije zracenja pri emitovanju i apsorpciji, a one su dodatno mijenjanju sa
temperaturom. Refleksija pri zracenju gasova ne postoji. Jedino ako se u gasovima nalaze
rasprsene cvrste cestice, one ce odbijati zrake. Zato cisti gasovi imaju nesvijetli ( tamni ) plamen.
Za razliku od cvrstih tijela kod kojih se apsorpcija i emitovanje obavljaju povrsinski sa vrlo
tankog sloja, kod gasova se zracenje obavlja po dubini. Naime, elektromagnetni talas upada u
zapreminu gasa nailazeci pri tom na molekule gasa između kojih je izuzetno velik prazan prostor,
gubeci pri tom intenzitet postepeno. Matematski apsorpcija se opisuje jednostavno
diferencijalnom jednacinom :
𝑑𝐸 = −𝛿𝐸𝑑𝑠
(111)
gdje je 𝛿 koefcijent slabljenja zracenja, a s prostorne kordinate ili razmjer duzine zraka.
Jednostavnost izlaza se uglavnom moze zahvatiti vrlo slozenom koeficijentu 𝛿 , koji ovisi od
karakteristikama gasa, talasnoj duzini 𝜆 i temperaturi. Integracijom se dobiva
𝐸 = 𝐸𝑜 𝑒 −𝛿𝑠
(112)
odakle se vidi da je apsorbovano

𝐸𝑜 − 𝐸 = 𝐸𝑜 (1 − 𝑒 −𝛿𝑠 ) = 𝜀𝑔 𝐸𝑜
(113)
pa je koeficijent emisije
𝜀𝑔 = (1 − 𝑒 −𝛿𝑠 )
(114)
Ovi izrazi vaze za jednu frekvenciju zracenja, a ukupan efekat zracenja cijelog spektra nije jednak
zbiru efekata monohromatskog zracenja. Tako se zracenje na svim frekvencijama od uticaja
obuhvata empirijskom izrazom
𝜀𝑔 = 1 − 𝑒 −𝑘𝑔𝑝𝑠
(115)
gdje je 𝑘𝑔 faktor slabljenja zracenja gasa ovisan o temperaturi i fizikalnim karakteristikama gasa
koji zraci, a 𝑝𝑠 je parcijalni pritisak komponenti gasa koje zrace.
Prema opseznim eksperimentalnim ispitivanjima izvedena je empirijska relacija za zracenje
79
𝐶𝑂2 𝑖 𝑆𝑂2 za podrucja parcijalnih pritisaka ovih komponenti od 𝑝𝑠 = 0,003 𝑏𝑚 𝑑𝑜 0,4 𝑚𝑏 i za
temperaturne uslova koji vladaju u lozistima. Za zracenje u beskonacno velik prostor oko gasa je:
𝑇 3,5 𝑊
𝑞 = 14,6 𝑝𝑠0,33 ( ) [ 2]
100 𝑚
(116)
gdje je T stvarna temperatura plamena. Ako je gas koji zraci obuhvacen lozisnim stijenkama
temperature 𝑇𝑠 , onda je kolicina toplote koju izmjenjuje gas i ogrijevna povrsina :
𝑇 3,2 𝑇𝑠 3,2 𝑇 0,65 𝑊

𝑞= 14,6 𝑝𝑠0,33 [( ) −( ) − ( ) ] 𝜀𝑠 [ 2 ]
100 100 𝑇𝑠 𝑚
(117)
Ovi se izrazi daju pogodno u obliku dijagrama iz kojih se direktno moze dobiti toplota koju
izmjenjuju 𝐶𝑂2 𝑖 𝑆𝑂2 u produktima sagorijevanja zracenjem sa stijenkom lozista. 𝜀𝑠 je koefcijent
zracenja stijenke. Slicno se dobiva izraz i za zracenje vodene pare 𝐻2 𝑂 iz produkata sagorijevanja
3 𝑇 3
𝑇 2,32+0,0297 √𝑝𝑠 (
100
)
𝑊
𝑞 = 14,6 𝑝0,8 𝑠 0,6 ( ) ( )
100 𝑚
(118)
Sve tri komponente koje zrace nalaze se u produktima sagorijevanja koji zrace, međutim , njihov
zajednicki efekat nije jednak zbirnom efektu svih komponenti posebno. Razlika je od 2 do 5%.
Ekvivalentna debljina sloja koji zraci u lozisnom prostoru moze se odrediti kao
𝑉𝑙
𝑠 = 3,6 [𝑚]
𝐴
(119)
gdje je 𝑉𝑙 [𝑚3 ] zapremina lozista, a A[𝑚2 ] povrsina lozista.

Ako se radi o zracenju unutar cijevnog snopa, kako je to obicno kod ozracenih pregrijaca, onda se
ekvivalentna debljina sloja koji zraci određuje kao :
𝑠1 + 𝑠2 𝑠1 + 𝑠2
𝑠 = (2,88 − 10,6 ) 𝑑 𝑧𝑎 >7;
𝑑 𝑑
𝑠1 + 𝑠2 𝑠1 + 𝑠2
𝑠 = (1,87 − 4,1 ) 𝑑 𝑧𝑎 <7;
𝑑 𝑑
(120)
gdje su 𝑠1 𝑖 𝑠2 poprecni i uzduzni korak cijevi, a d njihov precnik.

Faktor slabljenja zracenja k moze se pri zracenju gasova odrediti kao :
0,78 + 1,6𝑟ℎ2 𝑂 𝑇
𝑘𝑔 = ( 0,1) (1 − 0,38 )𝑟
√𝑝𝑠 1000 𝑛
(121)
gdje je 𝑟𝐻2 𝑂 zapreminski udio vodene pare, a 𝑟𝑛 zapreminski udio svih troatmonih gasova u
produktima sagorijevanja.
Faktor ekranisanja lozista racunamo prema narednom izrazu:

𝐴0
𝜓= = 0,7
𝐴𝑧
80
(122)
Relativna koordinata mjesta s maksimalnom temperaturom (x) zavisi od konstrukcije
lozista i smjestaja gorionika, i određuje se kao rastojanje od poda ili od sredine lozisnog lijevka
do ravni maksimalnih temperatura svedeno na rastojanje od sredine izlaznog gasnog kanala
lozista. Prema preporukama iz “Parni kotlovi” - Đuric, na strani 4.59, usvajamo vrijednost od 0,3;
odnosno:
ℎ
𝑥 = = 0,3
𝐻
(123)
gdje je:
h – rastojanje između maksimalne temperature i dna kotla
H – rastojanje između plafona i dna kotla
Koeficijent temperaturnog polja lozista (M) ovisi od vrste lozista i njegove geometrije, te se
racuna:
𝑀 =𝐴+𝐵⋅𝑥
gdje je: (124)
A = 0,59 – empirijski koeficijent za ugalj, tj. cvrsto gorivo
B = 0,5 – empirijski koeficijent za ugalj, tj. cvrsto gorivo
Iz ovog slijedi da koeficijent temperaturnog polja iznosi
𝑀 = 𝐴 + 𝐵 ⋅ 𝑥 = 0,54 + 0,5 ∙ 0,3 = 0,74

Debljina sloja koji zraci iznosi: (125)
3,6 ⋅ 𝑉𝐹 3,6 ∙ 4339,2
𝑠= = = 12,7[𝑚]
𝐴𝑧 1225,5
(126)
gdje je:
VF = 33984,018[m3] – zapremina lozista
Az = 1140 [m2] – ukupna ozracena povrsina – korigovana vrijednost (tabela 4.2.)
Buduci da samo troatomni i viseatomni produkti sagorijevanja zrace toplinu, parcijalni pritisak
samo tih gasova uzimamo u obzir:
(𝐻2 𝑂)𝑤 (𝐶𝑂2 )𝑤 (𝑆𝑂2 )𝑤
𝑝 = 𝑝(𝐻2𝑂)𝑤 + 𝑝(𝐶𝑂2)𝑤 + 𝑝(𝑆𝑂2)𝑤 = + + = 0,384[bar]
100 100 100
(127)
gdje je:
(CO2)w = 14,314 [%] – procenutalni sastav vlazne komponente CO2 pri λ=1 (tabela 2.6)
(H20)w = 24,314 [%] – procenutalni sastav vlazne komponente H2O pri λ=1 (tabela 2.6)
(SO2)w = 0,0277 [%] – procenutalni sastav vlazne komponente SO2 pri λ=1
Procenutalni sastav vlazne komponente SO2 racunamo prema izrazu:
𝑉𝑆𝑂2 0,00091
(𝑆𝑂2 )𝑤 = ⋅ 100 = ⋅ 100 = 0,0277[%]
𝑉𝑅𝑚𝑖𝑛 + (𝜆 − 1) ⋅ 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 3,4182 + (1 − 1) ⋅ 2,602
(128)
Boltzmannova konstanta se određuje kao:
𝑄1𝑁 499010
𝐵0 = 𝑁 = = 2,87
𝑄0 173519
(129)
gdje je:
𝑄1𝑁 = 499010[KW] – kolicina toplote unesena u loziste
Q0 = 173519 [KW] – kolicina toplote prihvacena u isparivacu
Iz udzbenika “Parni kotlovi” - Đuric, na strani 4.185, iz tabele 4.23 usvajamo stepen crnoce
lozista, i to za hrapavu celicnu plocu, pri srednjoj temperaturi između 260°C i 315,5°C (t =
81
287,75°C), sto iznosi ε1= 0,972.
Stvarnu temperaturu u lozistu racunamo kao:

𝑇𝐹0 ⋅ 𝐵00,6 1713,71 ∙ 2,870,6
𝑇𝑃1 = = = 1259,76[°C]
𝑀 ⋅ 𝜀10,6 + 𝐵00,6 0,74 ∙ 0,9720,6 + 2,870,6
(130)
gdje je:
TF0 = 1713,71 [C] – teorijska temperatura u lozistu
M = 0,74 – koeficijent temperaturnog polja
Koeficijent slabljenja zracenja za svijetli dio plamena:

𝑐
𝑘𝑉𝑆 = 0,03 ⋅ (2 − 𝜀1 ) ⋅ (0,0016 ⋅ 𝑇𝑃1 − 0,5) ⋅
ℎ
𝑘𝑉𝑆 = 0,03 ⋅ (2 − 0,972) ⋅ (0,0016 ⋅ 1259,76 − 0,5) ⋅ 13,81 = 0,64
(131)
gdje je:
c/h = 13,81 – odnos komponenti ugljika i vodonika u gorivu
Koeficijent slabljenja svijetlog dijela plamena:
𝜀𝑉𝑆 = 1 − 𝑒 −𝑘𝑉𝑆 ⋅𝑝⋅𝑠 = 1 − 𝑒 −0,64⋅0,384⋅12,57 = 0,955

(132)
Koeficijent slabljenja zracenja za nesvijetli dio plamena racunamo kao:
(0,8 + 1,6 ⋅ 𝑝(𝐻2𝑂)𝑤 ) ⋅ (1 − 0,00038 ⋅ 𝑇𝑃1)

𝑘𝑁𝑆𝑉 =
√𝑠 ⋅ 𝑝
(0,8 + 1,6 ⋅ 0,24314) ⋅ (1 − 0,00038 ⋅ 1259,76)
𝑘𝑁𝑆𝑉 = = 0,28
√0,384 ⋅ 12,7
(133)
gdje je:
p = 0,384 [bar] – parcijalni pritisak troatomnih gasova
p(H2O)w = 0,24314 [bar] – parcijalni pritisak komponente H2O u produktima sagorijevanja
s = 12,7 [m] – debljina sloja koji zraci
Koeficijent slabljenja nesvijetlog dijela plamena:

𝜀𝑁𝑆𝑉 = 1 − 𝑒 −𝑘𝑁𝑆𝑉⋅𝑝⋅𝑠 = 1 − 𝑒 −0,182⋅0,384⋅12,7 = 0,75 (134)
Stepen crnoce plamena (efekat stepena crnoce plamena):
𝜀𝐹 = 𝑚 ⋅ 𝜀𝑉𝑆 + (1 − 𝑚) ⋅ 𝜀𝑁𝑆𝑉 = 0,8 ⋅ 0,955 + (1 − 0,8) ⋅ 0,75 = 0,914
(135)
gdje je:
m = 0,8 – koeficijent odnosa svijetlog dijela plamena u odnosu na nesvijetli za spraseni ugalj, uzet
prema preporukama iz “Kotlovi” – Stosic, na strani 153, iz tabele 14.
Stepen crnoce potpuno ekranisanog lozista sa sagorijevanjem u letu se racuna:

𝜀𝐹 0,914
𝜀1 = = = 0,971
𝜀𝐹 + (1 − 𝜀𝐹 ) ⋅ 𝜓 ⋅ 𝜉 0,914 + (1 − 0,914) ⋅ 0,7 ⋅ 0,45
(136)
gdje je:
Ψ = 0,7 – faktor ekranisanja kotla
ξ = 0,45 – stepen zaprljanosti lozista ekrana pri lozenju ugljenim prahom – vrijednost
uzeta iz “Kotlovi” - Stosic, tabela 15, strana 156.
Usvajam da je ε1 = 0,97.
82
Slika 6.2 Konfiguracija ekranske površine
Ozracena povrsina lozista iznosi:

2
1,76 ⋅ 1010 ⋅ 𝑄0𝑁 3 1 𝑇𝐹0
𝐴01 = 3
√ ⋅ ( − 1)
𝑀 ⋅ 𝜀1 ⋅ 𝜉 ⋅ 𝑇𝐹2 ⋅ 𝑇𝐹0 𝑀2 𝑇𝐹2
2
1,76 ⋅ 1010 ⋅ 173519 1
3 1713,71
𝐴01 = √ ⋅ ( − 1) = 845,8[𝑚2]
0,69 ⋅ 0,97 ⋅ 0,45 ⋅ 1288,17 ⋅ 1713,71 3 0,742 1288,17
(137)
gdje je:
Q0 = 173519 [KW] – kolicina toplote prihvacena u isparivacu
M = 0,74 – koeficijent temperaturnog polja
ε1 = 0,971 – stepen crnoce potpuno ekranisanog lozista
ξ = 0,45 – stepen zaprljanosti lozista (“Kotlovi” - Stosic, tabela 15, strana 156)
TF2 = 1288,17 [K] – temperatura gasova na izlazu iz isparivaca
TF0 = 1713,71 [K] – teorijska temperatura dobijena u lozistu
Greska iznosi:
∣ 𝐴0 − 𝐴01 ∣ ∣ 856,45 − 845,8 ∣
⋅ 100 = ⋅ 100 = 0,0125[%] < 5[%]
𝐴0 856,45
(138)
83
7. TEMPERATURA PARE NA ULAZU U KOTLOVSKE ELEMENTE
7.1. Temperatura pare na ulazu u pregrijač pare

Stanje pregrijane pare na izlazu iz pregrijaca pare
p0= 120 [bar]
tPP2iz = 525[°C]
Za sta je entalpija iz termodinamickih tablica:
𝐼𝑠 = 3416,6 [𝑘𝐽⁄𝑘𝑔]
Kolicina toplote prihvacena u pregrijacu pare :
𝑄𝑠𝑁 = 159077[𝑘𝑊]
7.2. Temperatura pare na ulazu u međupregrijač pare

Stanje pregrijane vodene pare na izlazu iz međupregrijaca je:
tMPizl = 520 [°C] – temperatura pare na izlazu iz međupregrijaca
pMP = 40 [bar] – pritisak u međupregrijacu (prema postavci zadatka)
iMPizl = 3400,7 [KJ/kg] – entalpija na izlazu iz međupregrijaca (pri ps = 44bar i t = 545°C)
DMP = 153 [kg/s] – produkcija pare međupregrijaca (prema postavci zadatka)
QMP = 101949KW] – kolicina toplote predana međupregrijacu
Parametre vodene pare na ulazu u međupregrijac pare mozemo odrediti na osnovu poznatog
pritiska pare (pMP = 40 [bar] = const), te na osnovu iduceg obrasca:
𝑄𝑀𝑃 = 𝐷1𝑁 (𝑖𝑀𝑃𝑖𝑧𝑙 − 𝑖𝑀𝑃𝑢𝑙 )
(139)
𝑁
𝑄𝑀𝑃 101949 𝐾𝐽
𝑖𝑀𝑃𝑢𝑙 = 𝑖𝑀𝑃𝑖𝑧𝑙 − 𝑁 = 3400,7 − 306 = 2827,2 [ ]
𝑘𝑔
2 ∙ 𝐷𝑀𝑃
(140)
Interpolacijom iz termodinamskih tablica mozemo dobiti temperaturu na ulazu u međupregrijac
za date uslove tMPul =257 [°C].
7.3. Temperatura na ulazu i izlazu iz zagrijača vode

Buduci da postoji samo jedan zagrijac napojne vode koji razmjenjuje kolicinu topline koja iznosi
QZV=69530[KW], potrebno je interpolacijom odrediti datu temperaturu na izlazu u zagrijaca
vode.
𝑄𝑍𝑉1 = 𝐷1𝑁 (𝑖𝑍𝑉1𝑖𝑧𝑙 − 𝑖𝑍𝑉1𝑢𝑙 )
(141)
𝑄𝑍𝑉1 69530 𝐾𝐽
𝑖𝑍𝑉1𝑖𝑧𝑙 = 𝑖𝑍𝑉1𝑢𝑙 + = 1490,2 + = 1899,2 [ ]
𝐷1𝑁 170 𝑘𝑔
(142)
gdje je:
QZV = 69530 [KW] – kolicina razmijenjene toplote u zagrijacu (poglavlje 2.7.3.)
D1N = 170 [kg/s] – nominalna produkcija kotla
iZV1ul = 1490,2[KJ/kg] – entalpija vode na ulazu (poglavlje 2.7.3.)
Obzirom da su obje entalpije iste, samim tim i srednja vrijednost entalpije iznosi 1899,2 [KJ/kg].
Interpolacijom iz termodinamskih tablica, za pritisak napojne vode od 165 [bar] i izracunatu
entalpiju dolazimo do vrijednosti: tZV1izl = 349,86 [°C].
84
8. PRORAČUN KOTLOVSKIH ELEMENATA
8.1. Proračun međupregrijača pare

Prelaz toplote obavlja se između radnog fluida ( predajnika ili prijemnika toplote ) i čvrste
ogrijevne površine kotla. Osnovna relacija kojom se opisuje konvekcija je Newtonov zakon
hlađenja :
𝑄 = 𝛼 𝐴 (𝑡1 − 𝑡2 )[𝑊]
𝑊
gdje je 𝛼 [𝑚2 𝐾] koeficijent prelaza topline, 𝑡1 𝑖 𝑡2 [°𝐶] temperature fluida i stijenki i 𝐴 [𝑚2 ]
veličina ogrijevne površine koja izmjenjuje toplotu konvekcijom. Relativno jednostavan izraz
za količinu toplote prenesenu konvekcijom zahtjeva vrlo složen oblik koeficijenta prelaza
toplote 𝛼 . Koeficijent prelaza toplote zavisi od niza parametara koji se mogu podijeliti na
uticaje fizikalnih karakteristika medija koji struji, uticaje brzine strujanja i uticaje geometrije
preko koje medij struji. Za neka pojednostavljena strujanja akademskog karaktkera postoje i
zatvorena rješenja za ovaj koeficijent, ali za realna strujanja koja se javljaju u kotlovima, kada
želimo da prelaz toplote bude što efikasniji i namjerno usložnjavamo strujnu sliku, praktično
na raspoloaganju ostaju samo eksperimentalni postupci određivanja ovog koeficijenta.
Kako se radi o vrlo složenoj veličini koja zavisi od niza faktora, onda se pribjegava
dimenzionoj analizi da bi se broj uticajnih faktora sveo na razuman broj univerzalnih, obično
bezdimenzionalnih veličina.
S obzirom na intenzivniji prelaz topline pri turbuletnom strujanju, u kotlovima se teži da
strujanje radnih medija bude turbulentno. Istina, pri tom rastu i gubici pritiska pri strujanju,
tako da je potrebno odrediti takvu brzinu strujanja koja osigurava najmanji zbir investicionih
troškova u ogrijevne površine i eksplotacionih troškova u pogonsku energiju napojnih pumpi.
Za slučaj turbulentnog strujanja u bezdimenzionalnom obliku se keoficijent prelaza toplote za
veliku većinu geometrijskih karakteristika toka koje javljaju u kotlu, može izraziti kao :
𝑁𝑢 = 𝐶 𝑅𝑒𝑚 𝑃𝑟𝑛
𝛼𝑙 𝑤𝑙 𝑐𝑝 𝜌𝜐
𝑁𝑢 = ; 𝑅𝑒 = ; 𝑃𝑟 = ; 𝐶 , 𝑚, 𝑛, su konstante koje ovise o gemetrijskim
𝜆 𝜐 𝜆
karakteristikama strujanja. Na primjer za strujanje u cijevi je C=0,021, m=0,8, n=0,43.
𝑊 𝑊
Koeficijent prelaza topline 𝛼 [𝑚2 𝐾], koeficijent provođenja topline radnog medija 𝜆 [𝑚𝐾] ,
𝐽 𝑘𝑔 𝑚2
𝐶𝑝 [𝑘𝑔𝐾] specifični toplotni kapacitet radnog medija, 𝜌 [𝑚3] gustina radnog medija, 𝜐 [ ]
𝑠
𝑚
kinematska viskoznost radnog medija, 𝑙[𝑚] karakteristična dužina strujanja i 𝑤 [ 𝑠 ] brzina
strujanja radnog medija.
Pri ključanju ili kondenzaciji, koeficijent prelaza toplote ne ovisi o brzini strujanja , već o
vrsti medija koji mijenja fazu i od njegovih parametara. Tako je za upravne cijevi :
6745 + 26,7(𝑡 − 𝑡𝑠 )
𝛼= 4
√ℎ(𝑡 − 𝑡𝑠 )
gdje je t temperatura medija, a ts temperatura stijenke na kojoj fluid ključa.
85
Analizom koeficijenta prelaza toplote ili njegovog reda veličine, može se zaključiti da je , za
većinu savremenih kotlovskih izvedbi i za brzine strujanja koje daju optimalne efekte na
koeficijent prelaza topline i gubitke strujanja njegova veličina unutar određenih granica. Za
𝑊
dimene plinove i pregrijanu paru 𝛼 = 12 − 120 [𝑚2 𝐾], odnosno, red veličine ovog
𝑊
koeficijenta prelaza toplote je 102 . Za vodu se on kreće oko 1000 [𝑚2 𝐾], odnosno reda
veličine je 103 , dok je za procese ključanja, odnosno kondenzacije vrijednost koeficijenta
prelaza toplote je oko 10000, odnosno njegov red veličine je 104 .
Veličina ogrijevne površine preko koje se izmjenjuje toplota je u izrazu označena kao A.
Kako se kod savremenih kotlova ogrijevne površine obično sastoje od cijevi, fluid može
stujati unutar i oko cijevi, ali je veličina ogrijevne površine uvjek ista 𝐴 = 𝑑𝜋𝑙[𝑚2 ] gdje je
𝑑[𝑚] prečnik cijevi i 𝑙[𝑚] dužina cijevi. Kako je površina kroz koju struji fluid obično
jednaka poprečnom presjeku cijevi, onda je jasno da se ista veličina površine kroz koju
prolazi toplota može ostvariti većim brojem cijevi manjeg prečnika ili manjim brojem cijevi
većeg prečnika. Obično treba naći takav odnos prečnika i broja cijevi da se dobiju brzine
strujanja koje padaju na okvir optimalnih vrijednosti. Tako je uobičajeno da za zagrijače vode
prečnik cijevi bude od 25 do 50 mm, za pregrijače pare od 50 do 80 mm, a za ekranske cijevi
isparivača od 80 do 120 mm. Nisu rijetka ni odstupanja od ovih vrijednosti, ali ih se uvijek
treba obrazložiti. Kao preporuka može se navesti da je uvijek poželjno izvršiti analizu
preporučenih optimalnih brzina strujanja medija.
Provođenje toplote javlja se kroz sve ogrijevne površine kotla, tako da je uvijek neizbježno u
kotlu. Međutim, kako su kotlovske ogrijevne površine gotovo uvijek izgrađene od materijala
koji su dobri provodnici topline, a stijenke su im vrlo tanke, onda je veličina toplotnog otpora
𝜆
metalnih stijenki gotovo zanemariva u odnosu na toplotni otpor usljed prelaza toplote na
𝛿
strani gasova, a naročito na strani prijemnika toplote, posebni pri zagrijavanju vode ili njenom
isparavanju.
Međutim, kako u provođenju toplote kroz stijenke kotlovskih površina ne učestvuje samo čist
metal, već gotovo uvijek i sloj prljavštine na jednoj ili drugoj strani stijenke, otpor provođenju
toplote kroz tako formiranu stijenku može biti po veličini približan ili veći od toplotnog
otpora i za najnepovoljniji slučaj prelaza toplote konvekcijom.
Količina topline koja se prenese provođenjem kroz stijenku je prema Fourierovom zakonu :
𝐴(𝑡1 − 𝑡2 )
𝑄= [𝑊]
𝛿
𝜆
𝛿 𝐾
gdje je 𝜆 [𝑊] toplotni otpor stijenke cijevi.
Kako su sve kotlovske površine uglavnom cilindričnog oblika, onda je tačan izraz za količinu
toplote koja se prenese provođenjem:
(𝑡1 − 𝑡2 )𝑙
𝑄= [𝑊]
1 𝑑𝑣
ln ( )
2𝜋 𝑑𝑢
86
međutim, kako se radi o tankostijenim cijevima, prikazivanje provođenja toplote kroz cijevi
kao kroz ravnu ploču, unosi malo zanemarenje, prilično pojednostavljuje proračun. Ako je
kotlovska površina sastavljena od više slojeva različitih termičkih karakteristika, onda je
količina toplote koja se provode kroz takvu ogrijevnu površinu
𝐴(𝑡1 − 𝑡2 )
𝑄= [𝑊]
𝛿
∑ 𝑖
𝜆𝑖
Isto važi ako su cijevi zaprljane. Kod određenog broja materijala, koeficijent provođenja
toplote funkcija je od temperature, tako da je i to potrebno uzeti u obzir.
Početak proračuna pregrijača pare zahtijeva usvajanje prečnika cijevi, broja cijevi, broja cijevi
u jednoj zmiji, broja zmiji, te broja zavjesa, a potom i širinu dimnog kanala.
Poput proračuna pregrijača pare, međupregrijač zahtijeva početno usvajanje prečnika cijevi,
broja cijevi i ostalih potrebnih veličina, te usvajamo:
ds = 44[mm] – spoljašnji prečnik cijevi (standardne dimenzije, prema – „Strojarski
priručnik“ – B. Kraut)
du = 40 [mm] – unutrašnji prečnik cijevi (standardne dimenzije, prema – „Strojarski
n1 = 6[-] – broj cijevi u jednoj zmiji
nz = 3[-] – broj zmija
n =50 [-] – broj zavjesa
a = 2 [m] – visina dimnog kanala
b = l = 14 [m] – širina i dužina dimnog kanala
87
𝑙 14
𝑠1 = 𝑠2 = = = 0,28 [𝑚]
𝑛 50
(143)
Slika 8.1 Koridorni raspored cijevi MP
Daljnji potrebni podaci za proračun su:

QMP = 101949 [KW] – količina toplote predana u međupregrijaču pare
tPulMP =257,78 [°C] – temperatura pare na ulazu u međupregrijač
tPizlMP = 525 [°C] – temperatura pare na izlazu iz MP
tGul = tPP2 = 1288,17 [°C] – temperatura produkata sagorijevanja na ulazu
tGiz = tMP = 1012,08 [°C] – temperatura produkata sagorijevanja na izlazu
Slika 8.2 T-A Dijagram za razmjenu temperature MP
88
Povrsina cijevnog registra pregrijaca pare je:
𝐴𝑝 = 𝑑𝑠 ⋅ 𝜋 ⋅ 𝑙 ⋅ 𝑛 ⋅ 𝑛1 ⋅ 𝑛𝑧 = 0,044 ⋅ 3,14 ⋅ 14 ⋅ 50 ⋅ 6 ⋅ 3 = 1740,8[𝑚2]

(144)
Prema energetskoj bilansi, s druge strane povrsinu racunamo kao:
𝑄𝑆
𝐴0P =
𝑘 ⋅ 𝛥𝑡𝑆𝑅𝑙𝑛
(145)
gdje je:
tSRln [°C] – srednja logaritamska temperatura izmjenjivaca topline
k [W/m2K] – zbirni koeficijent prijenosa toplote
Spomenutu logaritamsku temperaturu racunamo:

𝛥𝑡𝑣 − 𝛥𝑡𝑚 (1288,17 − 525) − (1012,08 − 258)
𝛥𝑡𝑆𝑅𝑙𝑛 = = = 758,72[°𝐶]
𝛥𝑡 (1288,17 − 525)
ln 𝑣 ln
𝛥𝑡𝑚 (1012,08 − 258)
(146)
gdje je:
Δtv – razlika temepratura medija (produkti sagorijevanja – para) na ulazu u MP
Δtm – razlika temperatura medija (produkti sagorijevanja – para) na izlazu iz MP
Koeficijent prijenosa topline jednak je:

1
𝑘=
1 1
+𝑅+
𝛼1 𝛼2
(147)
gdje je:
α1 [W/m2K] – koeficijent prelaza toplote s produkata sagorijevanja na zid
α2 [W/m2K] – koeficijent prelaza toplote s zida na vodenu paru
1 𝑑
𝑅 = 2𝜆 ln (𝑑 𝑠 ) – toplotni otpor kroz stijenku cijevi i toplotni otpor usljed
𝑢
zaprljanosti
𝑊
𝜆 = 58 [𝑚𝐾] - tabela 17, strana 168. Stosic za celicnu cijev
𝑅 = 𝑅0 ⋅ 𝐶𝑑 + 𝛥𝑅
gdje je: (148)
R0 – pocetni koeficijent zaprljanosti cijevi u koridornom poretku pri sagorijevanju
cvrstog goriva, određuje se prema slici 4.112, na strani 4.117. “Parni kotlovi” - Đuric na
osnovu brzine gasova
Cd – korekcioni faktor za određivanje koeficijenta zaprljanosti pri sagorijevanju
cvrstih goriva, određuje se prema slici 4.115, na strani 4.118. “Parni kotlovi” - Đuric.
ΔR – popravni koeficijent zaprljanosti, određuje se prema tabeli 4.11, na strani 4.118
“Parni kotlovi” - Đuric
Buduci da R0 predstavlja vrijednost koja se ocitava s slike 4.112, na strani 4.117 “Parni
kotlovi” - Đuric, a u funkciji je od brzine gasova wg, spomenutu brzinu određujemo:
89
𝐵𝑔𝑁 ⋅ 𝑉𝑅𝑊 ⋅ (273 + 𝑡𝑔𝑆𝑅 )
𝑤𝑔 =
273 ⋅ 𝑓𝑔
(149)
gdje je:
Bg = 63,47 [kg/s] – gasifikovana kolicina goriva
VRW = 3,998 [m3/kg] – kolicina vlaznih produkata sagorijevanja pri λ = 1,23
tgSR – srednja temperatura produkata sagorijevanja
Srednji poprecni presjek se određuje:
𝑓𝑔 = 𝐴𝐹 − 𝑑𝑠 ⋅ 𝑛 ⋅ 𝑙 = 196 − 0,044 ⋅ 150 ⋅ 14 = 165,2[𝑚2]

gdje je: (150)
AF = l2 = 196 [m2] – poprecni presjek kanala
ds = 44 [mm] – vanjski precnik cijevi
n = 180 – broj zavjesa
Srednja temperatura produkata sagorijevanja:
𝑡𝑔𝑈𝐿 + 𝑡𝑔𝐼𝑍𝐿 1288,17 + 1012,08
𝑡𝑔𝑆𝑅 = = = 1150,125[°𝐶]
2 2
(151)
Na osnovu dobijenih vrijednosti, dobijamo da vrijednost brzine gasova iznosi:
63,47 ⋅ 3,998 ⋅ (273,15 + 1150,125)

𝑤𝑔 = = 8[m/s]
273,15 ⋅ 165,2
(152)
Sa spomenutih dijagrama i iz tabela ocitavamo vrijednosti:
R0 = 0,7 · 10-2 [m2·K/W]
Cd = 1,25
ΔR = 0,00172
Odnosno, vrijednost toplotnog otpora iznosi:
𝑅 = 0,67· 10−2 ⋅ 1,25 + 0,00172 = 0,01047
(153)
Koeficijent prelaza toplote sa produkata sagorijevanja na zid:
𝛼1 = 𝛼1K + 𝛼1Z
(154)
gdje je:
α1K – koeficijent prelaza toplote konvekcijom
α1Z – koeficijent prelaza toplote zracenjem
Koeficijent prelaza toplote zracenjem određujemo na osnovu zracenja troatomnih
i viseatomnih gasova. Buduci da je kolicina sumpora u produktima sagorijevanja
zanemariva, zanemarujemo i uticaj zracenja ovog gasa.
𝛼𝐶𝑂2 + 𝛼𝐻2𝑂 7440,05 + 11221,08 𝑊
𝛼1Z = = = 67,63 [ 2 ]
𝑡𝑔𝑈𝐿 − 𝑡𝑔𝐼𝑍𝐿 1288,17 − 1012,08 𝑚 𝐾
(155)
αCO2, αH2O – koeficijenti prelaza toplote usljed zracenja troatomnih gasova
𝛼𝐶𝑂2 = 11,2 ⋅ 𝑆 ⋅ (𝑝𝐶𝑂2 ⋅ 𝑆)0,4 ⋅ (0,01 ⋅ 𝑡𝑔𝑆𝑅 )3,1
𝑊
𝛼𝐶𝑂2 = 11,2 ⋅ 0,8 ⋅ (0,149384 ⋅ 0,8)0,4 ⋅ (0,01 ⋅ 1150,21)3,1 = 7440,05 [ 2 ]
𝑚 𝐾
(156)
90
1,38(𝑝𝐻2𝑂 ⋅𝑆)
𝛼𝐻2𝑂 = 1,31 ⋅ 𝑆 ⋅ (40 − 71,4 ⋅ 𝑝𝐻2𝑂 ⋅ 𝑆)(0,01 ⋅ 𝑡𝑔𝑆𝑅 )2,37+ 3
1,38(0,243⋅0,8) 𝑊
𝛼𝐻2𝑂 = 1,31 ⋅ 0,8 ⋅ (40 − 71,4 ⋅ 0,243 ⋅ 0,8)(0,01 ⋅ 1150,21)2,37+ 3 = 11221,08 [ 2 ]
𝑚 𝐾
(157)
gdje je:
S = 0,8 – prema preporukama iz “Parni kotlovi” - Đuric, strana 4.327
tgSR = 1150,21[°C] – srednja temperatura produkata sagorijevanja
pH2O = 0,243 – parcijalni pritisak H2O u produktima sagorijevanja
pCO2 = 0,149384 – parcijalni pritisak CO2 u produktima sagorijevanja
Usvajam koridorni raspored cijevi.
Koeficijent prelaza toplote konvekcijom se racuna:

𝑊
𝛼1K = 𝐶𝑧 ⋅ 𝐶𝛷 ⋅ 𝛼1d = 0,95 ⋅ 1,08 ⋅ 58,5 = 84,134 [ 2 ]
𝑚 𝐾
(158)
gdje je:
Cz = f(z) = 0,95 – prema dijagramu na str. 4.95, sl. 4.91 “Parni kotlovi”
Đuric za z=5
CΦ = f(tgSR; rH2O) = 1,08 – popravni koeficijent, ocitavamo ga s iste slike, za
rH2O = 0,243
α1d = f(wg;ds) = 82 [W/m2K] – koeficijent prelaza toplote, na osnovu iste slike
Na osnovu određenih vrijednosti, dolazimo do rezultata α1 = 151,74 [W/m2K].
Koeficijent α2 koji predstavlja koeficijent prelaza toplote s stjenke cijevi na vodenu paru
se određuje na iduci nacin:
𝛼2 = 𝐶𝑑1 ⋅ 𝛼′2
(159)
gdje je:
Cd1 =f(du) = 0,92 – prema sl. 4.95, str. 4.99 “Parni kotlovi” Đuric
α'2 = f(psm; tpSR; wp) – prema sl. 4.95, str. 4.99 “Parni kotlovi” Đuric.
Za usvajanje vrijednosti koeficijenta prelaza toplote (α'2) potrebne su nam vrijednosti

srednjeg pritiska pare psm, srednje temperature pare tpSR, te srednje brzine pare wsm.
Srednji pritisak pare psm usvajamo kao konstantu, na osnovu odobrenog pritiska iz
postavke zadatka, sto ce reci da je njegova vrijednost 40 [bar].
Srednju brzinu pare mozemo odrediti na osnovu jednacine kontinuiteta, i to:

1
𝐷1𝑁 = 𝜌𝑝 ⋅ 𝐴𝑉 ⋅ 𝑤𝑠𝑚 = ⋅𝐴 ⋅𝑤
𝑣𝑝 𝑉 𝑝
(160)
𝑣𝑝 ⋅ 𝐷1𝑁 0,0719 ⋅ 153 𝑚
𝑤𝑝 = = = 29,73 [ ]
𝐴𝑣 1,357 𝑠
(161)
gdje je:
D1 = 153 [kg/s] – produkcija pare
91
vp = 0,0719 [m3/kg] – specificna zapremina pare, dobijena iz TD tablica za
odobreni pritisak od 40[bar] i srednju temperaturu pare tpSR = 388,5 [°C]
𝑑𝑢2 ⋅ 𝜋 0,0402 ⋅ 3,14

𝐴𝑉 = 𝑛 ⋅ 𝑛1 ⋅ = 50 ⋅ 6 ⋅ = 0,37[𝑚2 ]
4 4
(162)
Na osnovu psm, tpSR iwp koeficijent α'2 = 1200 W/m2K
Pa je konacno:
𝛼2 = 0,92 ⋅ 1200 = 1104W/m2 K
(163)
Na osnovu dobijenih vrijednosti toplotnog otpora, koeficijenta prelaza toplote s
produkata sagorijevanja na zid, te s zida na vodenu paru, mozemo dobiti konacni
koeficijent prijenosa toplote, koji je racunat prema izrazu (109), odnosno:
1 1 𝑊
𝑘= = = 58,58 [ 2 ]
1 1 1 1 𝑚 𝐾
𝛼1 + 𝑅 + 𝛼2 + 0,01047 +
151,74 1104
(164)
Odnosno, slijedi da je povrsina:
𝑄𝑆 101949000
𝐴0P = = = 1718,5[𝑚2]
𝑘 ⋅ 𝛥𝑡𝑆𝑅.𝑙𝑛 58,58 ⋅ 758,72
(165)
Greska iznosi:
∣ 𝐴𝑃 − 𝐴0P ∣ ∣ 1740,8 − 1718,5 ∣
⋅ 100 = ⋅ 100 = 1,2[%] < 5[%]
𝐴𝑃 1740,8
(166)
sto zadovoljava.
92
8.2. Proračun pregrijača pare 1
Za pregrijač pare takođe prvo usvajam prečnik cijevi, broj cijevi, broj cijevi u jednoj zmiji,
broj zmija, te broj zavjesa, a potom i širinu dimnog kanala.
Usvajam:
ds = 38 [mm] – spoljašnji prečnik cijevi (standardne dimenzije, prema – „Strojarski
du = 32 [mm] – unutrašnji prečnik cijevi (standardne dimenzije, prema – „Strojarski
n = 100 [-] – broj zavjesa
𝑙 14
𝑠1 = = = 0,14[𝑚]
𝑛 100
𝑠2 = 0,14[𝑚]
(167)
Slika 8.3 Koridorni raspored cijevi za PP
93
Daljnji potrebni podaci za proračun su:
Qs1 = 159077 [KW] – količina toplote predana pregrijaču pare 1
tPulPP = 324,68 [°C] – temperatura na ulazu u pregrijač pare 1
tPizlPP = 525 [°C] – temperatura na izlazu iz PP1
tGul = tMP = 1012,08[°C] – temperatura produkata sagorijevanja na ulazu
tGiz = tPP1 = 564,25 [°C] – temperatura produkata sagorijevanja na izlazu
Slika 8.4 T-A Dijagram za razmjenu temperature PP
𝐴𝑝 = 𝑑𝑠 ⋅ 𝜋 ⋅ 𝑙 ⋅ 𝑛 ⋅ 𝑛1 ⋅ 𝑛𝑧 = 0,038 ⋅ 3,14 ⋅ 14 ⋅ 100 ⋅ 25 ⋅ 3 = 12528[𝑚2]

(168)

𝑄𝑆
𝐴0P =
gdje je: (169)
Spomenutu logaritamsku temperaturu racunamo:

𝛥𝑡𝑣 − 𝛥𝑡𝑚 (1012,08 − 525) − (564,25 − 324,68)
𝛥𝑡𝑆𝑅𝑙𝑛 = = = 348,8[°𝐶]
𝛥𝑡 (1012,08 − 525)
ln 𝛥𝑡 𝑣 ln
𝑚 (564,25 − 324,68)
94
gdje je:
Δtv – razlika temepratura medija (produkti sagorijevanja – para) na ulazu u pregrijac
pare
Δtm – razlika temperatura medija (produkti sagorijevanja – para) na izlazu iz
pregrijaca pare
Koeficijent prijenosa topline jednak je:

1
𝑘=
1 1
𝛼1 + 𝑅 + 𝛼2
(170)
gdje je:
α1 [W/m2K] – koeficijent prelaza toplote s produkata sagorijevanja na zid
α2 [W/m2K] – koeficijent prelaza toplote s zida na vodenu paru
1 𝑑
𝑅 = 2𝜆 ln (𝑑 𝑠 ) – toplotni otpor kroz stijenku cijevi i toplotni otpor usljed
𝑢
zaprljanosti
𝑊
𝜆 = 58 [𝑚𝐾] - tabela 17, strana 168. Stosic za celicnu cijev
𝑅 = 𝑅0 ⋅ 𝐶𝑑 + 𝛥𝑅
gdje je: (171)
R0 – pocetni koeficijent zaprljanosti cijevi u koridornom poretku pri sagorijevanju
cvrstog goriva, određuje se prema slici 4.112, na strani 4.117. “Parni kotlovi” - Đuric na
osnovu brzine gasova
Cd – korekcioni faktor za određivanje koeficijenta zaprljanosti pri sagorijevanju
cvrstih goriva, određuje se prema slici 4.115, na strani 4.118. “Parni kotlovi” - Đuric.
ΔR – popravni koeficijent zaprljanosti, određuje se prema tabeli 4.11, na strani 4.118
“Parni kotlovi” - Đuric
Buducu da je R0 predstavlja vrijednost koja se ocitava s slike 4.112, na strani 4.117

“Parni kotlovi” - Đuric, a u funkciji je od brzine gasova wg, spomenutu brzinu
određujemo:
𝐵𝑔𝑁 ⋅ 𝑉𝑅𝑊 ⋅ (273 + 𝑡𝑔𝑆𝑅 )
𝑤𝑔 =
273 ⋅ 𝑓𝑔
(172)
gdje je:
Bg = 63,47 [kg/s] – gasifikovana kolicina goriva (poglavlje 2.6.)
VRW = 4,040 [m3/kg] – kolicina vlaznih produkata sagorijevanja pri λ = 1,25
tgSR – srednja temperatura produkata sagorijevanja
fg – srednji poprecni presjek za prolaz produkata sagorijevanja
Srednji poprecni presjek se određuje:

𝑓𝑔 = 𝐴𝐹 − 𝑑𝑠 ⋅ 𝑛 ⋅ 𝑙 = 296 − 0,038 ⋅ 100 ⋅ 14 = 142,24[𝑚2]
(173)
gdje je:
AF = l2 = 196[m2] – poprecni presjek kanala
n = 100 – broj zavjesa
Srednja temperatura produkata sagorijevanja:
95
𝑡𝑔𝑈𝐿 + 𝑡𝑔𝐼𝑍𝐿 1012,08 + 564,26
𝑡𝑔𝑆𝑅 = = = 773,17[°𝐶]
2 2
(174)

63,47 ⋅ 4,040 ⋅ (273,15 + 773,15)
𝑤𝑔 = = 6,9[m/s]
273,15 ⋅ 142,24
(175)
Sa spomenutih dijagrama i iz tabela ocitavamo vrijednosti:
R0 = 1 · 10-2 [m2·K/W]
Cd = 1,1
ΔR = 0,00172
Pa je vrijednost toplotnog otpora:

𝑅 = 𝑅0 ⋅ 𝐶𝑑 + 𝛥𝑅 = 1 · 10−2 ⋅ 1,1 + 0,00172 = 0,01272[m2 K/W].
(176)
Koeficijent prelaza toplote sa produkata sagorijevanja na zid:
𝛼1 = 𝛼1K + 𝛼1Z
(177)
gdje je:
α1K – koeficijent prelaza toplote konvekcijom
α1Z – koeficijent prelaza toplote zracenjem
Koeficijent prelaza toplote zracenjem određujemo na osnovu zracenja troatomnih

i viseatomnih gasova. Buduci da je kolicina sumpora u produktima sagorijevanja
zanemariva, zanemarujemo i uticaj zracenja ovog gasa.
𝛼𝐶𝑂2 + 𝛼𝐻2𝑂 2172,29 + 4090,65 𝑊

𝛼1Z = = = 17,502 [ 2 ]
𝑡𝑔𝑈𝐿 − 𝑡𝑔𝐼𝑍𝐿 1012,08 − 564,26 𝑚 𝐾
(178)
αCO2, αH2O – koeficijenti prelaza toplote usljed zracenja troatomnih gasova
𝛼𝐶𝑂2 = 11,2 ⋅ 𝑆 ⋅ (𝑝𝐶𝑂2 ⋅ 𝑆)0,4 ⋅ (0,01 ⋅ 𝑡𝑔𝑆𝑅 )3,1

𝑊
𝛼𝐶𝑂2 = 11,2 ⋅ 0,8 ⋅ (0,149384 ⋅ 0,8)0,4 ⋅ (0,01 ⋅ 773,17)3,1 = 2172,29 [ 2 ]
𝑚 𝐾
(179)
1,38(𝑝𝐻2𝑂 ⋅𝑆)
𝛼𝐻2𝑂 = 1,31 ⋅ 𝑆 ⋅ (40 − 71,4 ⋅ 𝑝𝐻2𝑂 ⋅ 𝑆)(0,01 ⋅ 𝑡𝑔𝑆𝑅 )2,37+ 3
1,38(0,243⋅0,8) 𝑊
𝛼𝐻2𝑂 = 1,31 ⋅ 0,8 ⋅ (40 − 71,4 ⋅ 0,243 ⋅ 0,8)(0,01 ⋅ 773,17)2,37+ 3 = 4090,65 [ ]
𝑚2 𝐾
(180)
gdje je:
S = 0,8 – prema preporukama iz “Parni kotlovi” - Đuric, strana 4.327
tgSR = 773,17[°C] – srednja temperatura produkata sagorijevanja
pH2O = 0,243 – parcijalni pritisak H2O u produktima sagorijevanja
pCO2 = 0,1493 – parcijalni pritisak CO2 u produktima sagorijevanja
Usvajam koridorni raspored cijevi.
Koeficijent prelaza toplote konvekcijom se racuna:
𝑊
𝛼1K = 𝐶𝑧 ⋅ 𝐶𝛷 ⋅ 𝛼1d = 0,97 ⋅ 1,08 ⋅ 50,5 = 58,14 [ 2 ]
𝑚 𝐾
(181)
96
gdje je:
Cz = f(z) = 0,97 – prema dijagramu na str. 4.95, sl. 4.92 “Parni kotlovi”
Đuric za z=7
CΦ = f(tgSR; rH2O) = 1,08 – popravni koeficijent, ocitavamo ga s iste slike, za
rH2O = 0,243
α1d = f(wg;ds) = 55,5 [W/m2K] – koeficijent prelaza toplote, na osnovu iste slike
Na osnovu određenih vrijednosti, dolazimo do rezultata α1 = 75,64 [W/m2K].
Koeficijent α2 koji predstavlja koeficijent prelaza toplote s stjenke cijevi na vodenu paru
se određuje na iduci nacin:
𝛼2 = 𝐶𝑑1 ⋅ 𝛼′2
(182)
gdje je:
Cd1 =f(du) = 0,85 – prema sl. 4.95, str. 4.99 “Parni kotlovi” Đuric
α'2 = f(psm; tpSR; wp) – prema sl. 4.95, str. 4.99 “Parni kotlovi” Đuric.
Za usvajanje vrijednosti koeficijenta prelaza toplote (α'2) potrebne su nam vrijednosti

srednjeg pritiska pare psm, srednje temperature pare tpSR, te srednje brzine pare wsm.
Srednji pritisak pare psm usvajamo kao konstantu, na osnovu odobrenog pritiska iz
postavke zadatka, sto ce reci da je njegova vrijednost 120 [bar].
Srednju brzinu pare mozemo odrediti na osnovu jednacine kontinuiteta, i to:

1
𝐷1𝑁 = 𝜌𝑝 ⋅ 𝐴𝑉 ⋅ 𝑤𝑠𝑚 = ⋅𝐴 ⋅𝑤
𝑣𝑝 𝑉 𝑝
(183)
𝑣𝑝 ⋅ 𝐷1𝑁 0,0227 ∙ 170 𝑚
𝑤𝑝 = = = 5,05 [ ]
𝐴𝑣 0,763 𝑠
(184)
gdje je:
D1 = 170 [kg/s] – produkcija pare
vp = 0,0227 [m3/kg] – specificna zapremina pare, dobijena iz TD tablica za
odobreni pritisak od 170 [bar] i srednju temperaturu pare tpSR = 424,84 [°C]
𝑑𝑢2 ⋅ 𝜋 0,0302 ⋅ 3,14

𝐴𝑉 = 𝑛 ⋅ 𝑛1 ⋅ = 180 ⋅ 6 ⋅ = 0,763[𝑚2 ]
4 4
(185)
Na osnovu psm, tpSR iwp koeficijent α'2 = 1150 W/m2K
Pa je konacno:
𝛼2 = 0,85 ⋅ 1150 = 977,5W/m2 K
(186)
Na osnovu dobijenih vrijednosti toplotnog otpora, koeficijenta prelaza toplote s
produkata sagorijevanja na zid, te s zida na vodenu paru, mozemo dobiti konacni
koeficijent prijenosa toplote, koji je racunat prema izrazu (109), odnosno:
1 1 𝑊
𝑘= = = 37,08 [ 2 ]
1 1 1 1 𝑚 𝐾
+𝑅+ + 0,01272 +
𝛼1 𝛼2 75,64 977,5
(187)
Odnosno, slijedi da je povrsina:
𝑄 159077000
𝐴0P = 𝑘⋅𝛥𝑡 𝑆 = 37,08⋅348,8 = 12297,24[𝑚2 ] (188)
𝑆𝑅.𝑙𝑛
97
Greska iznosi:
∣ 𝐴𝑃 − 𝐴0P ∣ ∣ 12528 − 12297,24 ∣
⋅ 100 = ⋅ 100 = 1,84[%] < 5[%]
𝐴𝑃 12528
(189)
sto zadovoljava.
8.3. Proračun zagrijača vode
Usvajam podatke:
ds = 30 [mm] – vanjski prečnik cijevi
du = 25 [mm] – unutrašnji prečnik cijevi
n1 = 18 [-] – broj cijevi u jednoj zmiji
nz = 20 [-] – broj zmija
n = 40 [-] – broj zavjesa
𝑙
𝑠2 =𝑠1 = 𝑛 = 0,35[𝑚]
(190)
Slika 8.5 Koridorni raspored Cijevi za ZV
98
Ostali potrebni podaci:
QZV = 69530 [KW] – količina razmijenjene toplote
tWul = 292,4[°C] – temperatura vode na ulazu u zagrijač
tWizl = 327,11 [°C] – temperatura vode na izlazu iz zagrijača
tGul = tPP1 = 564,26 [°C] – temperatura produkata sagorijevanja na ulazu
tGizl = tZV2 = 356 [°C] – temperatura produkata sagorijevanja na izlazu
Slika 8.6 T-A Dijagram za razmjenu temperature ZV

𝐴𝑝 = 𝑑𝑠 ⋅ 𝜋 ⋅ 𝑙 ⋅ 𝑛 ⋅ 𝑛1 ⋅ 𝑛𝑧 = 0,030 ⋅ 3,14 ⋅ 14 ⋅ 100 ⋅ 18 ⋅ 20 = 27129,8[𝑚2 ]
(191)
𝑄𝑍𝑉
𝐴0P =
(192)
gdje je:
Usvajam protustrujni zagrijac vode, koridornog rasporeda cijevi. Za određivanje

srednje logaritamske temperature (ΔtSRln) potrebno je odrediti vecu i manju razliku
temperatura u registru.
99
𝛥𝑡𝑣 = 𝑡𝐺𝑢𝑙 − 𝑡𝑊𝑖𝑧𝑙 = 541,65 − 332,92 = 208,26[°𝐶]
𝛥𝑡𝑚 = 𝑡𝐺𝑖𝑧𝑙 − 𝑡𝑊𝑢𝑙 = 327,11 − 292,4 = 34,71[°𝐶]

(193)
208,26 − 34,71
𝛥𝑡𝑆𝑅𝑙𝑛 = = 96,8[°𝐶]
208,26
ln
34,71
(194)
Koeficijent prelaza toplote k koji se određuje prema obrascu:
𝐾𝑊
𝑘 = 𝑘 ′ (1 + 0,0006 ⋅ 𝑡𝐺𝑠𝑟 ) [ 2 ]
𝑚 𝐾
(195)
gdje je:
k' [W/m2K] – usvaja se s dijagrama 4.96 za zagrijac vode “Đuric”
Popravni koeficijent k' se usvaja na osnovu brzine strujanja medija.
Srednja temperatura produkata sagorijevanja tGsr se racuna:
𝑡𝐺𝑢𝑙 + 𝑡𝐺𝑖𝑧𝑙 564,26 + 356

𝑡𝐺𝑠𝑟 = = = 460.13[°𝐶]
2 2
(196)
Brzinu produkata sagorijevanja racunamo:
𝐵𝑔𝑁 ⋅ 𝑉𝑅𝑊 ⋅ (273,15 + 𝑡𝐺𝑠𝑟 )
𝑤𝑔 =
273,15 ⋅ 𝑓𝑔
(197)
gdje je:
VRW = 4,17 [m3/kg] – zapremina produkata sagorijevanja pri λ = 1,28
fg – srednji poprecni presjek za prolaz produkata sagorijevanja
𝑓𝑔 = 𝐴𝐹 − 𝑑𝑠 ⋅ 𝑛 ⋅ 𝑙 = 196 − 0,030 ⋅ 100 ⋅ 14 = 154[𝑚2 ]

(198)
gdje je:
AF = 196 [m2] – poprecni presjek dimnog kanala

63,47 ⋅ 4,17 ⋅ (273,15 + 460,13)
𝑤𝑔 = = 4,61 [m/s
273,15 ⋅ 179,2
(199)
Srednju brzinu vode određujemo na osnovu jednacine kontinuiteta:
1
𝐷1𝑁 = 𝜌𝑝 ⋅ 𝐴𝑣 ⋅ 𝑤𝑣 = ⋅ 𝐴𝑣 ⋅ 𝑤𝑣
𝑣𝑣
(200)
𝑣𝑣 ⋅ 𝐷1𝑁
𝑤𝑣 =
𝐴𝑣
(201)
gdje je:
D1 = 170 [kg/s] – produkcija kotla
𝑑𝑢2 ⋅ 𝜋 0,0252 ⋅ 3,14
𝐴𝑣 = 𝑛 ⋅ 𝑛1 ⋅ = 100 ⋅ 15 ⋅ = 0,7359[𝑚2 ]
4 4
(202)
Određivanje specificne zapremine (vv) zahtijeva određivanje srednje temperature i
100
srednjeg pritiska vode. Srednji pritisak vode usvajamo kao konstantan, odnosno njegov
iznos, prema postavci zadatka je 170 [bar]. Srednju temperaturu vode dobijamo na
osnovu obrasca:
𝑡𝑊𝑢𝑙 + 𝑡𝑊𝑖𝑧𝑙 292,4 + 327,11
𝑡𝑊𝑠𝑟 = = = 309,75[°𝐶]
2 2
(203)
Na osnovu ova dva podatka, iz termodinamskih tablica mozemo izvuci vrijednost
srednje specificne zapremine vode, a ona iznosi: vv = 0,00142 [m3/kg]. Dobijene podatke
uvrsatavamo i dobijamo:
𝑣𝑣 ⋅ 𝐷1𝑁 0,00142 ⋅ 170
𝑤𝑣 = = = 0,33[m/s]
𝐴𝑣 0,11781
(204)
Ocitavanjem iz slike 4.96 “Đuric”, dolazimo do podatka da je k'=20 [W/m2K].
Konacno, koeficijent prelaza toplote iznosi k = 25,52 [W/m2K], odnosno, povrsina
elementa iznosi:
69530000
𝐴0P = = 28144,24[m2 ]
25,52 ⋅ 96,8
(205)
Greska:
∣ 𝐴𝑃 − 𝐴0P ∣ ∣27694,8 − 28144,2∣
⋅ 100 = ⋅ 100 = 1,62[%] < 5[%]
𝐴𝑃 27694,8
(206)
101
8.4. Proračun zagrijača zraka 3
Buduci da se radi o manjim radnim pritiscima, za razliku od zagrijaca vode,

imamo i manju konstrukciju. Za potrebe ovog rada usvajam zagrijac zraka sa sahovskim
rasporedom cijevim, s koracima s1, s2, shodno narednoj slici:
Usvojene cijevi su glatke, a pored toga usvajamo iduce podatke:

ds = 25[mm] – vanjski precnik cijevi
du = 20 [mm] – unutrasnji precnik cijevi
n = 100[-] – broj zavjesa
b = l = 14 [m] – sirina i duzina dimnog kanala
Koraci cijevi se racunaju kao:

𝑙
𝑆2 = = 0,14[𝑚]
𝑛
(207)
𝑆1
𝑆1 = = 0,07[𝑚]
2
(208)
Slika 8.7 KOridorni raspored cijevi za ZZ3
102
QZZ3 = 17802,66 [KW] – kolicina toplote razmijenjena u ZZ3
tZZ3ul = 147,2[°C] – temperatura zraka na ulazu u ZZ3
tZZ3izl = 210 [°C] – temperatura zraka na izlazu iz ZZ3
tGul = 356[°C] – temperatura produkata sagorijevanja na ulazu u ZZ3
tGizl = 293,2[°C] – temepratura produkata sagorijevanja na izlazu iz ZZ3
Slika 8.8 T-A Dijagram za razmjenu temperature ZZ3
Povrsina cijevnog registra se racuna kao:

𝐴𝑝 = 𝑑𝑠 ⋅ 𝜋 ⋅ 𝑛1 ⋅ 𝑛𝑧 ⋅ 𝑛 ⋅ 𝑙 = 8792[𝑚2 ]
(209)
S druge strane povrsinu cijevnog registra, racunamo:
𝑄𝑍𝑍2
𝐴𝑜𝑝 =
(210)
Srednja logaritamska temperatura se određuje kao:
𝛥𝑡𝑣 − 𝛥𝑡𝑚 151 − 146
𝛥𝑡𝑆𝑅𝑙𝑛 = = = 148[°𝐶]
𝛥𝑡 151
ln 𝛥𝑡 𝑣 ln
𝑚 146
(211)
gdje je:
𝛥𝑡𝑣 = 𝑡𝐺𝑖𝑧𝑙 − 𝑡𝑍𝑍3𝑢𝑙 = 293,2 − 147,2 = 151[°𝐶]
𝛥𝑡𝑚 = 𝑡𝐺𝑢𝑙 − 𝑡𝑍𝑍3𝑖𝑧𝑙 = 356 − 210 = 146[°𝐶]

(212)
Koeficijente konvekcije moramo odrediti na strani produkata sagorijevanja, kao i na
strani zraka.
103
8.4.1. Koeficijent konvekcije na strani produkata sagorijevanja
Koeficijent konvekcije na strani produkata sagorijevanja racunamo prema narednom

obrascu:
𝜆
𝛼1 = 0,0267 ⋅ ⋅ 𝑅 0,8 ⋅ 𝑃𝑟0,4 ⋅ 𝐶𝑡 ⋅ 𝐶𝑙
𝑑𝑠 𝑒
(213)
gdje je:
λ – koeficijent prolaza topline za dati medij
ds – spoljasnji precnik
Re – Reynoldsov broj
Pr – Prandtlov broj za dati medij
Ct – korekcioni faktor za racunanje koeficijenta prelaza konvekcijom
Cl – dodatni popravni koeficijent
𝑡𝐺𝑢𝑙 + 𝑡𝐺𝑖𝑧𝑙 356 + 293,2

𝑡𝐺𝑠𝑟 = = = 324,6[°𝐶]
2 2
(214)
Za srednju temperaturu gasova od tGsr = 324,6 [°C], prema tabeli 4.9., strana 4.109, “Parni
kotlovi” - “Đuric” interpolacijom određujeno svojstva produkata sagorijevanja, i to:
λ = 4,84 ∙ 10-2 [W/mK] – koeficijent prolaza toplote
ν = 45,8 ∙ 10 [m /s]
-6 2 – kinematska viskoznost
Pr = 0,65 – Prandtlov broj
Brzina produkata sagorijevanja dok struje kroz kanal iznosi:

𝐵𝑔 ⋅ 𝑉𝑅𝑊 ⋅ (273 + 𝑡𝐺𝑠𝑟 ) 63,47 ⋅ 4,171 ⋅ (273 + 324,47) 𝑚
𝑤𝑔 = = = 3,2 [ ]
273 ⋅ 𝑓𝑔 273 ⋅ 182 𝑠
(215)
gdje je:
VRW = 4,171 [m3] – zapremina produkata sagorijevanja pri pri λ = 1,30
tGsr = 324,6 [°C] – srednja temperatura produkata sagorijevanja
fg – srednji poprecni presjek za prolaz produkata sagorijevanja:
𝑓𝑔 = 𝐴𝐹 − 𝑑𝑠 ⋅ 𝑛 ⋅ 𝑙 = 196 − 0,025 ⋅ 40 ⋅ 14 = 182[𝑚2 ]

(216)
Reynoldsov broj se izrazava kao:
𝑤𝑔 ⋅ 𝑑𝑠 3,2 ⋅ 0,025
𝑅𝑒 = = = 1737,66
𝜈 45,8 ∙ 10−6
(217)
gdje je:
wg = 3,2 [m/s] – brzina strujanja gasova
ν = 45,8 ∙ 10 [m /s] – kinematska viskoznost na strani radnog medija
-6 2
Korekcione faktore Ct i Cl usvajamo prema slici 4.106 na strani 4.112 “Parni kotlovi” -
Đuric, međutim, shodno preporuci na strani 4.109, za hlađenje produkata sagorijevanja
Ct iznosi 1,07. Dakle:
104
Ct = 1,07
Cl = 1,06
Na osnovu svega preracunatog i usvojenog, dobijamo da je
4,84 ∙ 10−2 W
𝛼1 = 0,0267 ⋅ ⋅ 1737,660,8 ⋅ 0,650,4 ⋅ 1,07 ⋅ 1,06 = 19,28 [ 2 ]
0,025 m k
(218)
8.4.2. Koeficijent konvekcije na strani zraka
Koeficijent konvekcije na strani zraka racunamo prema istom obrascu navedenom

u proslom poglavlju, odnosno:
𝜆
𝛼2 = 0,0267 ⋅ ⋅ 𝑅 0,8 ⋅ 𝑃𝑟0,4 ⋅ 𝐶𝑡 ⋅ 𝐶𝑙
𝑑𝑢 𝑒
(219)
gdje je:
du – unutrasnji precnik cijevi
Za srednju temperaturu zraka od tZsr = 178,6 [°C], prema tabeli 4.9., strana 4.109,
“Parni kotlovi” - “Đuric” interpolacijom određujeno svojstva zraka, i to:
λ = 3,606 ∙ 10-2 [W/mK]
ν = 29,49 ∙ 10-6 [m2/s]
Pr = 0,679
Brzina zraka dok struji se određuje:
𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 ⋅ 𝜆 2,602 ⋅ 1,3 𝑚
𝑤𝑧 = = = 21,54 [ ]
𝐴𝑣 0,157 𝑠
(220)
gdje je:
VLmin = 2,602 [m3] – minimalna kolicina gasa potrebna za sagorijevanje za λ = 1,3
λ = 1,3 – srednja vrijednost lambde za dati zagrijac
AV – povrsina poprecnog presjeka, koju racunamo kao:
𝑑𝑢2 ⋅ 𝜋
𝐴𝑣 = 𝑛1 ⋅ 𝑛 ⋅ = 0,157[𝑚2]
4
(221)
21,54 ⋅ 0,02
𝑅𝑒 = = 14611,88
29,49 ∙ 10−6
(222)
gdje je:
wz = 21,54 [m/s] – brzina strujanja zraka
Đuric, odakle slijedi:
Ct = 0,95
Cl = 1,06
105
3,606 ∙ 10−2 W
𝛼2 = 0,0267 ⋅ ⋅ 14611,880,8 ⋅ 0,6790,4 ⋅ 0,95 ⋅ 1,06 = 89,13 [ 2 ]
0,02 m k
(223)
Koeficijent prolaza toplote k se racuna prema obrascu:
1 1 𝑊
𝑘= = = 13,68 [ 2 ]
1 1 1 1 𝑚 𝐾
𝛼1 + 𝑅 + 𝛼2 19,68 + 0,01 + 89,13
(224)
gdje je:
R = 0,01 [W/m2K] – toplotni otpor kroz stjenku cijevi
Na osnovu određenih vrijednosti povrsina cijevnog registra je:

𝑄𝑍𝑍2 17802660
𝐴𝑜𝑝 = = = 8791,4[𝑚2 ]
𝑘 ⋅ 𝛥𝑡𝑆𝑅𝑙𝑛 13,68 ⋅ 148
(225)
Provjera:
∣ 𝐴𝑃 − 𝐴0P ∣ ∣8792 − 8791,4∣
⋅ 100 = ⋅ 100 = 0,0068[%] < 5[%]
𝐴𝑃 8792
(226)
sto zadovoljava.
106
Buduci da se radi o manjim radnim pritiscima, za razliku od zagrijaca vode,

imamo i manju konstrukciju. Za potrebe ovog rada usvajam zagrijac zraka sa sahovskim
rasporedom cijevim, s koracima s1, s2, shodno narednoj slici:

ds = 25[mm] – vanjski precnik cijevi

𝑙
𝑆2 = = 0,14[𝑚]
𝑛
(227)
𝑆1
𝑆1 = = 0,07[𝑚]
2
(228)
Slika 8.9 Koridorni raspored cijevi za ZZ2
107
QZZ2 = 17802,66 [KW] – kolicina toplote razmijenjena u ZZ2
tZZ2ul = 89[°C] – temperatura zraka na ulazu u ZZ2
tZZ2izl = 147,2[°C] – temperatura zraka na izlazu iz ZZ2
tGul = 293,2[°C] – temperatura produkata sagorijevanja na ulazu u ZZ2
tGizl = 234,99[°C] – temepratura produkata sagorijevanja na izlazu iz ZZ2

𝐴𝑝 = 𝑑𝑠 ⋅ 𝜋 ⋅ 𝑛1 ⋅ 𝑛𝑧 ⋅ 𝑛 ⋅ 𝑙 = 8572,2[𝑚2 ]
(229)
𝑄𝑍𝑍2
𝐴𝑜𝑝 =
(230)
𝛥𝑡𝑣 − 𝛥𝑡𝑚 155 − 146
𝛥𝑡𝑆𝑅𝑙𝑛 = = = 150,45[°𝐶]
𝛥𝑡 155
ln 𝛥𝑡 𝑣 ln 146
𝑚
(231)
gdje je:
𝛥𝑡𝑣 = 𝑡𝐺𝑖𝑧𝑙 − 𝑡𝑍𝑍2𝑢𝑙 = 243,99 − 89 = 155[°𝐶]
𝛥𝑡𝑚 = 𝑡𝐺𝑢𝑙 − 𝑡𝑍𝑍2𝑖𝑧𝑙 = 293,2 − 147,2 = 146[°𝐶]

(232)
strani zraka.
108

obrascu:
𝜆
𝛼1 = 0,0267 ⋅ ⋅ 𝑅 0,8 ⋅ 𝑃𝑟0,4 ⋅ 𝐶𝑡 ⋅ 𝐶𝑙
𝑑𝑠 𝑒
(233)
gdje je:
ds – spoljasnji precnik

𝑡𝐺𝑢𝑙 + 𝑡𝐺𝑖𝑧𝑙 293,2 + 234,99
𝑡𝐺𝑠𝑟 = = = 264,095[°𝐶]
2 2
(234)
Za srednju temperaturu gasova od tGsr = 264,095 [°C], prema tabeli 4.9., strana 4.109,
“Parni kotlovi” - “Đuric” interpolacijom određujeno svojstva produkata sagorijevanja, i
to:
ν = 43,5 ∙ 10-6 [m2/s] – kinematska viskoznost

𝐵𝑔 ⋅ 𝑉𝑅𝑊 ⋅ (273 + 𝑡𝐺𝑠𝑟 ) 63,47 ⋅ 4,3 ⋅ (273 + 264,095) 𝑚
𝑤𝑔 = = = 3,3 [ ]
273 ⋅ 𝑓𝑔 273 ⋅ 161 𝑠
(235)
gdje je:
VRW = 4,3 [m3] – zapremina produkata sagorijevanja pri pri λ = 1,35
𝑓𝑔 = 𝐴𝐹 − 𝑑𝑠 ⋅ 𝑛 ⋅ 𝑙 = 196 − 0,025 ⋅ 100 ⋅ 14 = 161[𝑚2 ]

(236)
𝑤𝑔 ⋅ 𝑑𝑠 3,3 ⋅ 0,025
𝑅𝑒 = = = 1896,55
𝜈 43,5 ∙ 10−6
(237)
gdje je:
ν = 45,8 ∙ 10-6 [m2/s] – kinematska viskoznost na strani radnog medija
109
Ct = 1,07
Cl = 1,06
4,84 ∙ 10−2 W
𝛼1 = 0,0267 ⋅ ⋅ 1737,660,8 ⋅ 0,650,4 ⋅ 1,07 ⋅ 1,06 = 20,14 [ 2 ]
0,025 m k
(238)

𝜆
𝛼2 = 0,0267 ⋅ ⋅ 𝑅 0,8 ⋅ 𝑃𝑟0,4 ⋅ 𝐶𝑡 ⋅ 𝐶𝑙
𝑑𝑢 𝑒
(239)
gdje je:
du – unutrasnji precnik cijevi
Za srednju temperaturu zraka od tZsr = 118,1 [°C], prema tabeli 4.9., strana 4.109,
“Parni kotlovi” - “Đuric” interpolacijom određujeno svojstva zraka, i to:
λ = 3,21 ∙ 10-2 [W/mK]
ν = 23 ∙ 10-6 [m2/s]
Pr = 0,69
𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 ⋅ 𝜆 2,602 ⋅ 1,35 𝑚
𝑤𝑧 = = = 18,64 [ ]
𝐴𝑣 0,1884 𝑠
(240)
gdje je:
VLmin = 2,602 [m3] – minimalna kolicina gasa potrebna za sagorijevanje za λ = 1,3
𝑑𝑢2 ⋅ 𝜋
𝐴𝑣 = 𝑛1 ⋅ 𝑛 ⋅ = 0,1884[𝑚2 ]
4
(241)
18,64 ⋅ 0,02
𝑅𝑒 = = 12644,89
29,49 ∙ 10−6
(242)
gdje je:
Ct = 0,95
Cl = 1,06
110
3,21 ∙ 10−2 W
𝛼2 = 0,0267 ⋅ ⋅ 12644,890,8 ⋅ 0,690,4 ⋅ 0,95 ⋅ 1,06 = 71,13 [ 2 ]
0,02 m k
(243)
1 1 𝑊
𝑘= = = 13,85 [ 2 ]
1 1 1 1 𝑚 𝐾
𝛼1 + 𝑅 + 𝛼2 20,14 + 0,01 + 71,13
(244)
gdje je:

𝑄𝑍𝑍2 17802660
𝐴𝑜𝑝 = = = 8541,41[𝑚2 ]
𝑘 ⋅ 𝛥𝑡𝑆𝑅𝑙𝑛 13,85 ⋅ 150,45
(245)
Provjera:
∣ 𝐴𝑃 − 𝐴0P ∣ ∣8572,2 − 8541,41∣
⋅ 100 = ⋅ 100 = 0,36[%] < 5[%]
𝐴𝑃 8572,2
(246)
sto zadovoljava.
111


𝑙
𝑆2 = = 0,14[𝑚]
𝑛
(247)
𝑆1
𝑆1 = = 0,07[𝑚]
2
(248)
Slika 8.11 Koridorni raspored cijevi za ZZ1
112
QZZ1 = 17802,66[KW] – kolicina toplote razmijenjena u ZZ1
tZZ1ul = 20 [°C] – temperatura zraka na ulazu u ZZ1
tZZ1izl = 89 [°C] – temperatura zraka na izlazu iz ZZ1
tGul = 234,99[°C] – temperatura produkata sagorijevanja na ulazu u ZZ1
tGizl = 174,5 [°C] – temperatura produkata sagorijevanja na izlazu iz ZZ1
𝐴𝑝 = 𝑑𝑠 ⋅ 𝜋 ⋅ 𝑛1 ⋅ 𝑛𝑧 ⋅ 𝑛 ⋅ 𝑙 = 0,02 ⋅ 3,14 ⋅ 6 ⋅ 15 ⋅ 100 ⋅ 14 = 7912,8[𝑚2 ]

(249)
𝑄𝑍𝑍1
𝐴𝑜𝑝 =
(250)

𝛥𝑡𝑣 − 𝛥𝑡𝑚 154,5 − 145,99
𝛥𝑡𝑆𝑅𝑙𝑛 = = = 151,79[°𝐶]
𝛥𝑡 154,5
ln 𝛥𝑡 𝑣 ln
𝑚 145,99
(251)
gdje je:
𝛥𝑡𝑣 = 𝑡𝐺𝑖𝑧𝑙 − 𝑡𝑍𝑍1𝑢𝑙 = 174,5 − 20 = 154,5[°𝐶]
𝛥𝑡𝑚 = 𝑡𝐺𝑢𝑙 − 𝑡𝑍𝑍𝑖𝑧𝑙 = 234,99 − 89 = 145,99[°𝐶]

(252)
strani zraka.
113

obrascu:
𝜆
𝛼1 = 0,0267 ⋅ ⋅ 𝑅 0,8 ⋅ 𝑃𝑟0,4 ⋅ 𝐶𝑡 ⋅ 𝐶𝑙
𝑑𝑠 𝑒
(253)
gdje je:
ds – ekvivalentni hidraulicki precnik
Za srednju temperaturu gasova od tGsr = 204,74 [°C], prema tabeli 4.9., strana
4.109, “Parni kotlovi” - “Đuric” interpolacijom određujeno svojstva produkata
sagorijevanja, i to:
ν = 32,8 ∙ 10 [m /s]
-6 2 – kinematska viskoznost

𝐵𝑔 ⋅ 𝑉𝑅𝑊 ⋅ (273 + 𝑡𝐺𝑠𝑟 ) 63,47 ⋅ 4,56 ⋅ (273 + 204,74) 𝑚
𝑤𝑔 = = = 3,05 [ ]
273 ⋅ 𝑓𝑔 273 ⋅ 166 𝑠
(254)
gdje je:
VRW = 4,56[m3] – zapremina produkata sagorijevanja pri srednjem lambda (tabela
4)
𝑓𝑔 = 𝐴𝐹 − 𝑑𝑠 ⋅ 𝑛 ⋅ 𝑙 = 196 − 0,020 ⋅ 100 ⋅ 14 = 166[𝑚2 ]

(255)
𝑤𝑔 ⋅ 𝑑𝑠 3,05 ⋅ 0,025
𝑅𝑒 = = = 2325
𝜈 32,8 ∙ 10−6
(256)
gdje je:
ν = 32,8 ∙ 10-6 [m2/s] – kinematska viskoznost na strani radnog medija
Ct = 1,07
114
Cl = 1,06
Na osnovu svega preracunatog i usvojenog, dobijamo da je:
4,01 ∙ 10−2 W
𝛼1 = 0,0267 ⋅ 23250,8 ⋅ 0,6550,4 ⋅ 1,07 ⋅ 1,06 = 20,2 [ 2 ]
0,025 m k
(257)

𝜆
𝛼2 = 0,0267 ⋅ ⋅ 𝑅 0,8 ⋅ 𝑃𝑟0,4 ⋅ 𝐶𝑡 ⋅ 𝐶𝑙
𝑑𝑢 𝑒
(258)
gdje je:
d – precnik cijevi
Za srednju temperaturu zraka od tZsr =54,5 [°C], prema tabeli 4.9., strana 4.109, “Parni
kotlovi” - “Đuric” interpolacijom određujeno svojstva zraka, i to:
λ = 2,9405 ∙ 10-2 [W/mK]
ν = 19,605 ∙ 10-6 [m2/s]
Pr = 0,7005
𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 ⋅ 𝜆 2,602 ⋅ 1,45 𝑚
𝑤𝑧 = = = 24,03 [ ]
𝐴𝑣 0,157 𝑠
(259)
gdje je:
VLmin = 2,602 [m3] – minimalna kolicina gasa potrebna za sagorijevanje
𝑑𝑢2 ⋅ 𝜋 0,022 ⋅ 3,14
𝐴𝑣 = 𝑛1 ⋅ 𝑛 ⋅ = 6 ⋅ 100 ⋅ = 0,157[𝑚2 ]
4 4
(260)
𝑤𝑧 ⋅ 𝑑𝑢 24,03 ⋅ 0,02
𝑅𝑒 = = = 24515,38
𝜈 19,605 ∙ 10−6
(261)
gdje je:
Ct = 0,95
Cl = 1,06
Na osnovu svega preracunatog i usvojenog, dobijamo da je:
115
2,9405 ∙ 10−2 W
𝛼2 = 0,0267 ⋅ ⋅ 24515,380,8 ⋅ 0,70050,4 ⋅ 0,95 ⋅ 1,06 = 111,33 [ 2 ]
0,02 m k
(262)
1 1 𝑊
𝑘= = = 14,6 [ 2 ]
1 1 1 1 𝑚 𝐾
𝛼1 + 𝑅 + 𝛼2 14,47 + 0,01 + 186,45
(263)
gdje je:

𝑄𝑍𝑍1 17802660
𝐴𝑜𝑝 = = = 8032,43[𝑚2 ]
𝑘 ⋅ 𝛥𝑡𝑆𝑅𝑙𝑛 14,6 ⋅ 151,79
(264)
Provjera:
∣ 𝐴𝑃 − 𝐴𝑜𝑝 ∣ ∣7912,8 − 8032,43∣
⋅ 100 = ⋅ 100 = 1,51[%] < 5[%]
𝐴𝑃 7912,8
(265)
sto zadovoljava.
9. PRORAČUN VENTILATORA
Da bi se omogucilo stalno izgaranje, treba osigurati odvođenje dimnog plina iz
lozista, uz istovremeno dovođenje dovoljne kolicine zraka za izgaranje, sto se jednim
imenom naziva provjetravanje. Prema nacinu kojim se ostvaruje strujanje dimnog plina i
zraka, provjetravanje moze biti prirodno ili umjetno.
Prirodno provjetravanje nastaje zbog djelovanja uzgona, a kao posljedica razlike
pritiska okolnog zraka i dimnog plina. Razlika pritiska koja nastaje zbog djelovanja
uzgona izravno ovisi o visini dimnjaka i temperaturi izlaznog dimnog plina. Sto je veca
visina dimnjaka i temperatura izlaznog dimnog plina, veca je razlika pritiska, sto
omogucuje vece brzine strujanja dimnog plina i zraka, odnosno izgaranje vece kolicine
goriva. Međutim, povecanjem visine dimnjaka rastu otpori strujanja dimnog plina, a
istovremeno se zbog povecanja povrsine povecava hlađenje dimnog plina, sto nepovoljno
djeluje na ucinkovitu razliku pritisaka. Zbog toga se prirodnim provjetravanjem mogu
postici samo ograniceni ucinci, pa se zbog toga danas vrlo rijetko koristi, odnosno samo
u pojedinim slucajevima kod pomocnih generatora pare.
Umjetno provjetravanje ostvaruje se djelovanjem ventilatora. Ako postoji samo
ventilator za zrak, takvo provjetranje je tlacno; ako je ugrađen samo ventilator za dimne
plinove, tada se radi o isisnom provjetravanju; a ako je ugrađen ventilator za zrak i
ventilator za dimni plin, takvo se provjetravanje naziva uravnotezeno ili kombinirano.
Tri su glavne vrste ventilatora: aksijalni, centrifugalni (radijalni) i poprecno
protocni (tangecijalni).
Aksijalno protocni ventilatori imaju lopatice koje tjeraju zrak da se krece
paralelno do vratila, oko kojeg se okrecu lopatice. Aksijalni ventilatori tjeraju zrak preko
osi ventilatora, linearno, odakle i njihovo ime.
Centrifugalni ventilator posjeduje pomicnu komponentu (rotor ili impeler) koja
116
se sastoji od centralnog vratila oko kojeg je smjesten komplet lopatica, ili rebara.
Centirfugalni ventilatori pusu zrak pod pravim kutem od dovoda zraka i vrte zrak prema
odvodu zraka. Rotor se rotira uzrokujuci da zrak uđe u ventilator blizu vratila i da se
krece okomito od vratila prema otvoru na kucistu ventilatora. Centrifugalni ventilatori
proizvode veci tlak za zadani volumen zraka i koriste se gdje je potreban veci tlak.
Poprecno protocni ventilator je ustvari centrifugalni ventilator u kojem zrak struji
kroz ventilator, a ne kroz ulazni otvor. Njegov rotor je pokriven kako bi se stvorio
diferencijal tlaka. Rezultat razlike tlakova omogucava zraku strujanje ravno kroz
ventilator, iako se lopatice ventilatora suprotstavljaju toku zraka na jednoj strani rotacije.
Poprecno protocni ventilatori daju zracni protok uzduz cijele sirine ventilatora.
Pored toga sto postoji dimnjak, uzgonski efekt obicno nije dovoljan da se osigura
trazena promaja, tako da se u trakt gasa ukljucuju i ventilatori. Treba ih dimenzionisati
tako da u lozistu i kotlu osiguravaju potpritisak kada je to potrebno. Za kotlove za
sagorijevanje u letu prirast pritiska produkata sagorijevanja treba da je u rasponu od
2000 do 6000 Pa.
Snagu ventilatora racunamo prema obrascu:
𝑉𝐿 ⋅ 𝛥𝑝 ⋅ 𝐵𝑔𝑁 𝑇𝑔 3,744 ⋅ 4000 ⋅ 63,47 174,5
𝑁𝑣 = ⋅( )= ⋅( ) = 867,95[𝑘𝑊]
𝜂𝑣 273 0,7 273
(266)
gdje je
VL = 3,744 [m3/kg] – stvarno potrebna kolicina zraka na izlazu iz kotla (λ = 1,38)
Δp = 4000 [Pa] – za sagorijevnje u letu, prema “Kotlovi” - Stosic, str. 224
Tg = 174,5 [°C] – temperatura gasova na izlazu iz kotla
ηv = 0,7 – koeficijent iskoristenja ventilatora
117
10. UPRAVLJANJE KOTLOVSKIM PROCESIMA
Zadatak automatskog upravaljanja procesima kotla je da vodi proces, kako pri

stacionarnom, isto i pri prelaznom rezimu rada. Opterecenje kotlova pri kojem
automatsko upravljanje djeluje obicno je 40-100%, a za niza opterecenja primjenjuje se
rucno vođenje procesa, ili se u rad ukljucuje posebno regulaciono kolo za mala
opterecenja.
Sistem automatskog upravljanja treba da odrzava ravnotezu između kolicine toplote koju
oslobađa gorivo i toplote koju sa sobom odnosi prijemnik toplote i da uspostavi
ravnotezu između radnog medija koji ulazi i izlazi iz kotla.
Poseban zadatak automatskog upravljanja je da se kotlovski procesi obavljaju uz najveci

koeficijent iskoristenja kotla, odnosno da rezultujuci koeficijent iskoristenja kotla u
duzem vremenskom periodu bude najveci. Obicno je ekonomija pogona kotla vezana za
upravljanje procesom sagorijevanja.
Kotlovski procesi su suvise slozeni da bi se obuhvatili jednim regulacionim kolom.

Obicno je potrebno upravljati pritiskom pare u kotlu, temperaturom pare na izlazu iz
kotla, odrzavati nivo vode u bubnju, potpritisak u lozistu, odrzavati sto veci koeficijent
iskoristenja kotla. Bilo koji poremecaj neke od ovih velicina kompleksno se odrazava na
sve strane, tako da bi na sve trebalo djelovati. Takva regulacija ne bi bila racionalna, pa se
kao alternativa nudi upravljanje djelovanjem nekoliko nezavisnih upravljackih kola, od
kojih su najvazniji : regulaciono kolo procesa sagorijevanja, pomocu kojeg se upravlja
koeficijent viska vazduha i potpritisak u lozistu, regulaciono kolo napajanja i regulaciono
kolo za temperaturu pregrijane pare na izlazu iz kotla.
Slika 10.1 Šema regulacije gorivo-vazduh
118
Slika 10.2 Šeme para- vazduh lijevo i toplota- vazduh desno 1.Gorivo; 2. Vazduh ; 3. Pregrijana para; 4. Dimni gasovi; 5.
Parni kotao; 6. Dinamička veza
GR – Glavni regulator ; G – Regulator goriva ; V – Regulator vazduha ; D – Regulator dimnih plinova
Slika 10.3 Principi regulacije temperature pregrijane pare na bazi hlađenja pare1. Prvi stepen pregrijača pare ( primarni );
2. Drugi stepen pregrijača pare (sekundarni); 3. Regulacioni ventil; 4. Brzi termoelement; 5. Mjesto odvodnog impulsa; 6.
Tendencijski termoelement u zidu cijevi; 7. Tendencijski termoelement u zidu cijevi; 8. Obični termoelement
119
11. OPREMA KOTLA
Svaki parni kotao prema propisima mora imati najmanje dvije napojne pumpe
nezavisnog pogona. Ako se radi o kotlovnici sa vise kotlova prikljucenih na jedan
sabirnik pare, onda se oni mogao racunati kao jedan kotao. Svaka od napojnih pumpi
mora imati kapacitet od najmanje 1,25 – 1,6 kapaciteta svih prikljucenih kotlova. Ako
ima vise uređaja za napajanje, onda se svi uređaji za napajanje koji daju trazeni kapacitet
smatraju jednim uređajem.
Pumpe mogu biti zapreminske ili strujne. Zapreminske su obicno klipne, a struje su ili
aksijalne ili radijalne pumpe ili injektori kod pokretnih kotlova.
Pumpama se obicno voda dovodi sa određene visine, da ne bi usisavala vazduh. Na
napojnom cjevovodu se postavlja nepovratni ventil za napajanje, kao i ventil za
regulaciju protoka, a između i dodatni zaporni ventil. Ulaz vode u bubanj isparivaca treba
biti ne vise od 50 mm ispod nivoa vode, da propustanjem nekog zapornog organa ne bi
doslo do praznjenja kotla.
Dijelovi uređaja za napajanje kotla su fina armatura. Fina armatura se uglavnom sastoji
od :
- ventila i zasuna
- nepovratnih ventila
- zapornih ventila
- regulacionih ventila
- sigurnosnih ventila
- pokazivaca vodostaja
- manometra
Slika 11.1 Ventil sigurnosti sa tegom
120
Slika 11.2 Ventil sigurnosti sa oprugom
U uređaje za pripremu i dovod goriva spadaju :

- mlinovi
- ubacivaci
- resetke
- gorionici
- susaci
Mlinski uređaji se mogu podijeliti na uređaje :

- sa direktnim ubacivanjem ugljenog praha
- sa međuskladistenjem ugljenog praha
Slika 11.3 Ventilatorski mlin
121
Slika 11.4 Brzohodni mlin sa čekićima
Slika 11.5 Sporohodni mlin za ugalj sa tanjirom i valjcima
Osnovne elemente uređaja za pripremu i dovod goriva u loziste za sagorijevanja u letu

su :
- mlinovi sa pogonskim elementima
- dodavaci goriva
- kanali zraka i recirkulacionih gasova
122
- kanali mjesavine praha uglja i vazduha
Prema nacinu mijesanja goriva praha gorionici mogu biti :

- vihorni
- mlazni
- registarski
- odbojni
Slika 11.6 Registarski gorionik
Slika 11.7 Položaj gorionika u ložištu
Slika 11.8 Mlazni gorionik
123
Slika 11.9 Vihorni gorionik
Zadatak uređaja za ventilaciju kotla je da osigura potrebnu i dovoljnu kolicinu vazduha

za sagorijevanje, da je dopremi na određeno mjesto i da produkte sagorijevanja nakon
izlaska iz kotla dovede na određeno mjesto, pripremi ih za izbacivanje i izbaci u
atmosferu.
Dimnjak u sklopu postrojenja parnog kotla ima dvostruku zadacu :

- odvod dimnih plinova iz kotla u okolni prostor i stvaranje prirodne promaje za
savladavanje otpora strujanja u lozistu;
- dimnjak mora osigurati rasprostiranje dimnih plinova s cesticama pepela na sto
je moguce veci okolni prostor pa se grade visoki dimnjaci iako se otpori
strujanja pokrivaju umjetnom promajom ( ugradnja ventilatora )
Oprema za ciscenje dimnih plinova moze biti izvedena na osnovi mehanickog odvajanja
cestica pepela i balastnih materijala, ili kao elektrofilteri na osnovi djelovanja
elektrostatickog elektriciteta. Izvedbe ovih uređaja se dijela na cetri skupine :
- mehanicki - suhi cistaci dimnih plinova
- mehanicki vlazni filteri
- elektrosuhi filteri
- elektrovlazni filteri
124
Literatura
[1] V. Đuric - “Parni kotlovi – Sveska 1 – Teorijske osnove”
[2] N. Stosic - “Kotlovi”
[3] E. Huremovic, H. Ibrahimovic - “Termodinamicke tablice i dijagrami”
[4] Đ. Kozic, V. Bekavac - “Prirucnik za termodinamiku”
[5] B. Kraut - “Strojarski prirucnik”
125

Kotlovi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kotlovi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVEREZITET U TUZLI

Slika 0.1. Slika planirane TE Banovići

Slika 1.1 Grafički prikaz sastava goriva

Karakterističan osnovni kotlovski element je ložište. U njemu se dešavaju složeni

1.1.1. Ložišta za sagorijevanje u sloju

Slika 1.2 Slikoviti prikaz izgaranja goriva u sloju

i za ovakva ložišta iznosi od 500- 1000 dok je volumensko opterećenje ložišta

I za ovakva ložišta iznosi 150- 400 kW/m3

Pokretne ravne (puzajuće) rešetke se ugrađuju u kotlove malog, odnosno srednjeg

Slika 1.4 Ložište sa ravnom pomičnom rešetkom

Slika 1.5 Principijelna šema ložišta sa ravnom pomičnom rešetkom

ξ<1 – zato što gorivo ide sporije nego rešetka

Slika 1.7 Principijelna šema ložišta za izgaranje u letu

Slika 1.8 Šema ložišta za izgaranje u letu sa osnovnim elementima

Slika 1.9 Raspodjela temperatura po ložištu za izgaranje u letu

Slika 1.10 Uproštena šema smjera plamena iz gorionika

Slika 1.11 Bager pumpe za tečni transport šljake i pepela do odlagališta

1.1.6. Ložišta sa fluidiziranim slojem

1- Parni kotao; 2- postrojenje za smanjivanje Nox emisija; 3- zagrijač zraka; 4-ventilator; 5-

Slika 1.13 Principijelna šema rada ložišta sa izgaranjem u fluidiziranom sloju

Slika 1.14 Dijagram smanjenja CO2 emisije

Za razliku od statike sagorijevanja, koja određuje sastav reaktanata i produkata

𝑤2 = 𝑘2 ∗ 𝑐𝐶𝑐 ∗ 𝑐𝐷𝑑 (9)

2.1. Proračun toplotne moći goriva

Dato gorivo ima sledeće karakteristike:

Tabela 1.2 Sastav goriva po komponentama

Slika 1.15 Dijagram 1 Slikoviti prikaz sastava datog uglja

Mora biti ispunjen uslov da je:

2.2. Proračun količine vazduha potrebnog za sagorijevanje

Sagorijevanje se u praksi nikada ne može ostvariti uz teoretsku količinu potrebnog

Minimalna količina vazduha potrebna za sagorijevanje 1 kg goriva se računa:

I za naše gorivo ona iznosi:

λ (kof. viska vazduha) VL (Stvarno potrebna kolicina

2.3.1. Proračun količine suhih produkata sagorijevanja

Minimalna teoretska količina suhih produkata sagorijevanja se računa prema izrazu:

𝑉𝑆𝑚𝑖𝑛 = 1,867 ∗ 𝑐 + 0,7 ∗ 𝑠 + 0,8 ∗ 𝑛 + 0,79 ∗ 𝑉𝐿𝑚𝑖𝑛 (19)

λ λ-1 Vlmin ΔVL Vs

Minimalna teoretska količina vlažnih produkata sagorijevanja data je izrazom

λ λ-1 Vrmin ΔVL VR

Iz ovog dijagrama jasno se vidi da su priraštaji stvarno potrebne količine vazduha

2.4. Udio pojedinih komponenti u produktima sagorijevanja

Udio pojedinih komponenti u produktima sagorijevanja se računa preko izraza:

λ-1 Vlmin VO2 Vrijednosti pojedinih komponenti u produktima

0,4 2,602760952 0,21863192

λ λ-1 (CO2)S (CO2)W (H2O)W (O2)S (O2)W

Te na osnovu izračunatih vrijednosti dobijamo sljedeći dijagram (3)

(CO2)S (CO2)W (H2O)W (O2)S (O2)W

2.5. Trougao sagorijevanja za dati ugalj (Ostwaldov trougao)

2.5.1. Kontrola procesa sagorijevanja

Proces sagorijevanja u ložištu kotla treba da se odvija potpuno i uz određeni

Slika 1.18 Orsat-Fischer-ov analizator gasa

Ako se za sagorijevanje dovodi više vazduha nego što je potrebno, onda će

Ako se sva količina vazduha potrebna za potpuno sagorijevanje utroši na nepotpuno

Pri tome se u produktima sagorijevanja javlja sadržaj kiseonika:

U slučaju da je koeficijent viška vazduha beskonačan, udio kiseonika u produktima

Slika 1.19 Ostwald-ov trougao sagorijevanja za dato gorivo

Entalpija produkata sagorijevanja računa se prema sljedećem izrazu:

U ložištu se hemijska energija goriva pretvara u toplotnu energiju dimnih gasova.

3.1. Izbor ložišta

Višak vazduha Priraštaj Δλ

Nominalni režim Maksimalni režim

Tabela 3.3 Tabelarni prikaz kotlovskih gubitaka za usvojeno ložište

RB Gubitak NRR MRR