FAKULTET POLITEHNIČKIH NAUKA

HIDROOKOLINSKI INŽINJERING

DEZINFEKCIJA I METODE DEZINFEKCIJE

SEMINARSKI RAD

(Korištenje i zaštita voda)

Mentor: Prof. dr Božidarka Arsenović Student: Amra Karahasanović

II-PT-13/17

Travnik, decembar 2017.

SADRŽAJ

1.UVOD …………………………………………………………………………… 3
2.VODA …………………………………………………………………………… 4
2.1.Voda za piće ……………………………………………………………………. 4
2.2.Otpadne vode ………………………………………………………………… 5
3.DEZINFEKCIJA VODE …………………………………………………………... 7
3.1.Dezinfekciona sredstva ………………………………………………………… 9
4.METODE DEZINFEKCIJE ……………………………………………………….. 10
4.1.Fizičke metode dezinfekcije ……………………………………………………. 10
4.1.1.Dezinfekcija vode kuhanjem ………………………………………………... 10
4.1.2.Dezinfekcija vode ultraljubičastim zrakama ………………………………... 11
4.1.3.Porculanski filtri …………………………………………………………… 12
4.2.Hemijske metode dezinfekcije ………………………………………………… 12
4.2.1.Hlorisanje …………………………………………………………………… 12
4.2.1.1.Hlor-dioksid ……………………………………………………………... 13
4.2.1.2.Hipohloriti ……………………………………………………………….. 14
4.2.1.3.Mehanizam hlorisanja …………………………………………………… 14
4.2.1.4.Superhlorisanje vode …………………………………………………….. 16
4.2.1.5.Dehlorisanje vode ………………………………………………………... 16
4.2.2.Ozonizacija ………………………………………………………………….. 17
4.2.3.Dezinfekcija srebrom ……………………………………………………….. 18
4.2.4.Dezinfekcija jodom …………………………………………………………. 18
5.PRAVILNIK O HIGIJENSKOJ ISPRAVNOSTI VODE ZA PIĆE ……………… 19
6.ZAKLJUČAK ……………………………………………………………………... 20
7.LITERATURA …………………………………………………………………….. 21

1. UVOD

2
Kvalitet savremenog života, pored mnogih drugih faktora, zavisi i od kvaliteta vode. Dobar
kvalitet vode i racionalna potrošnja imperativi su novog milenijuma. Ekološki i zdravstveni
prioritet je sprečavanje zagađenja vode i žaštita vode.

Voda jeste i ostaje jedan od najvažnijih resursa u nešem svijetu. Pažljivo postupanje sa
vodom i njena namjenska ponovna primjena su neizbježni uslovi da budućem stanovništvu
i cijelom svijetu bude ostavljena dovoljna količina vode na raspolaganje. Zagađena voda
jedan je od glavnih uzročnika prenošenja opasnih izazivača bolesti. Najveći dio otpadnih
voda se u našoj zemlji uopšte ne prečišćava.

Značaj vode za ljude, za sav živi svijet, za ekosistem, za planetu kao cjelinu, veoma
je veliki i mnogostruk, počevši od toga da je voda uslov života pa do mnogih drugih
funkcija. Prema tome, voda je osnov života i medijum odakle je život potekao, neophodna
namirnica za kompletnu biocenozu uključujući i čovjeka, izvor hrane i neophodnih
minerala, predmet rada i sredstvo za rad, sredina za mnoge žive organizme i izvor
energetskih resursa. Najvažnije od svega je da je uslov života a, prema podacima Svjetske
zdravstvene organizacije, danas je već kritična situacija sa rezervama čiste vode, kako
stajaćih i tekućih tako i podzemnih koje se koriste kao voda za piće.

Život se ne može zamisliti bez vode u kojoj su se pojavili i njegovi prvobitni oblici. Svaka
živa stanica sadrži slobodnu ili vezanu vodu. Poznata je činjenica da voda prekriva dvije
trećine Zemljine površine, ali da voda za piće predstavlja tek 2,5% ukupne količine vode, a
manje od 1% je upotrebljivo za piće. Pitka voda obnovljiva je jedino putem snijega i kiše.
Budući da su dvije trećine Zemljine površine prekrivene vodom, a da se ljudsko tijelo
sastoji 70% od vode, potpuno je jasno da je voda jedan od primarnih elemenata odgovornih
za život. Od bolesti zagađene vode dnevno umire 4 000 ljudi u svijetu. Zbog navedenih
činjenica i nezamjenjivosti vode u čovjekovom životu, tema ‘Dezinfekcija vode’ je
vrijedna pažnje.

Postoje brojne definicije i tumačenja dezinfekcije, u najširem smislu kao da je dezinfekcija

selektivna eliminacija određenih nepoželjnih mikroorganizama djelovanjem bilo na građu
ili metabolizam tih klica bez obzira na njihovo funkcionalno stanje radi sprečavanja
njihovog prenosa. Pri tome se ne uništavaju svi mikroorganizmi, nego se njihov broj
djelimično smanjuje do razine kada nisu sposobni oštetiti zdravlje.

Cilj ovog rada je da se pokaže na koje načine se vrši dezinfekcija vode, dezinfekcija vode
klasičnim dezinficijensima, ekološki i zdravstveno prihvatljivim, kao i objasniti metode
dezinfekcije.

2. VODA

3
Voda je hemijsko jedinjenje kiseonika i vodonika. Hemijska formula vode je H 2O. Voda je
supstanca bez boje, mirisa i ukusa. U nauci se često kaže da je voda univerzalan rastvarač i
jedina je supstanca koja se u prirodi nalazi čista u sva tri agregatna stanja. Temperatura
mržnjenja vode je 00C. Čvrsto agregatno stanje vode se naziva led, a gasovito vodena para.

Prije više hiljada godina rana ljudska plemena su lutala tražeći pogodno mjesto gde bi se
mogli nastaniti. Prvi i osnovni uslov da se neko mjesto odabere za osnovno stanište tih
plemena bilo je prisustvo vode, rijeke ili jezera.

Danas nepravilna eksploatacija i zagađivanje, ugrozilo je svjetske zalihe vode. Prema

podacima UNESKO-a u narednih 20 godina rezerve vode za piće će se smanjiti za 30%.
Smatra se da čak 40% svjetske populacije već sada nema dovoljno vode za svoje dnevne
potrebe.

2.1. Voda za piće

Kada se govori o kvalitetu vode za piće, onda se ona može okarakterisati kao čista,
ispravna ili zagađena (kontaminirana) voda. U sanitarnom pogledu, čista voda je ona koja
ne sadrži patogene bakterije i koja ne izaziva kliničke smetnje kod ljudi koji je
upotrebljavaju. Voda koja se koristi za piće, javno snabdijevanje stanovništva i proizvodnju
namirnica, mora da ispunjava određene fizičke, hemijske i mikrobiološke norme propisane
Pravilnikom.

Kada je riječ o fizičkim normama, voda za piće mora biti bez mirisa i ukusa, pH vrijednost
vode iz vodovoda se mora kretati u granicama od 6,8 do 8,5, dok iz drugih izvorišta raspon
pH može biti nešto širi. Prisutstvo radioaktivnih materija u vodi ne smije da prelazi granice
utvrđene Pravilnikom.

Bakteriološke norme za vodu za piće propisuju da u jednom litru vode ne smije biti
salmonele, šigele, vibrio kolere ni drugih patogenih mikroorganizama, cisti ili vegetativnih
oblika parazita.

Prema ovim propisima, voda za piće u 100ml ne smije da sadrži:

 Koliformne bakterije fekalnog porijekla,
 Streptokoke fekalnog porijekla,
 Proteus vrste,
 Pseudomonas,
 Bakteriofage.

Jasno je da voda za piće, pored svih ostalih zahtjeva higijene, mora biti oslobođena od
uzročnika zaraznih bolesti, prouzrokovača epidemija. Mjere kondicioniranja vode, naročito
taloženje i filtracija, pored poboljšavanja njenog fizičko-hemijskog kvaliteta, značajno

4
umanjuje količinu mikroorganizama u vodi, ali ne garantuju njihovo potpuno uklanjanje.
Čak i kod besprijekornog rada postrojenja za prečišćavanja vode, kroz filtere će proći jedan
dio bakterija koji se nalazi u vodi. Za konačno udaljavanje mikroorganizama primjenjuje se
postupak dezinfekcije vode.

U savremenim uređajima za prečišćavanje vode, dezinfekcija se uvijek vrši kada izvor

snabdijevanje vodom nije pouzdan sa sanitarne tačke gledišta.

Dezinfekcija vode ima cilj da ukloni ili uništi patogene i fakultativno patogene
mikroorganizme. Za uklanjanje sporogenih klica dezinterije koriste se posebne metode i
postupci. U pojedinim slučajevima dezinfekcija vode se vrši kao jedina i samostalna mjera
njenog kondicioniranja (na primjer, kod iskorišćavanja podzemnih voda nepouzdanih u
pogledu bakteriološke ispravnosti).

2.2. Otpadne vode

Otpadna voda je upotrijebljena voda iz naselja i industrije, kojoj su promijenjena fizikalna,

hemijska i biološka svojstva tako da se ne može koristiti u poljoprivredi niti u druge svrhe.
Otpadna voda je određena svojim fizičkim, hemijskim i biološkim sastavom.

Polutanti koje možemo naći u otpadnoj vodi mogu se klasificirati u tri grupe:

1. Fizički polutanti,

2. Hemijski polutanti i

3. Biološki polutanti.

Fizički polutanti

Fizički polutanti su suspendirane materije. One se talože i stvaraju anaerobne uvjete, to su

na primjer, razni otpaci (hrana, odjeća, toalet papir), pijesak, mulj, ali isto tako radioaktivna
i termalna zagađenja.

Topla voda od hlađenja narušava proces fotosinteze u akvatorijima, odnosno snižava

mogućnost vode da prenosi kiseonik, čime se narušava životna aktivnost biljnih i
životinjskih vrsta u vodnoj sredini.

Sve veću opasnost iz ove grupe polutanata čine radioaktivne tvari koje kontaminiraju
vodne resurse na širem prostoru. Prije svega, to su radioaktivne padavine nakon nuklearnih
proba, zatim radioaktivni elementi u slučaju većih havarija nuklearnih elektrana,
radioaktivni otpaci iz instituta gdje se koriste izotopi i slično.

Hemijski polutanti

5
U hemijske polutante spadaju:

 Biorazgradljive organske materije - uglavnom ih čine proteini, ugljikovodici i

masti. Ako se ispuštaju neprečišćene u okolinu, biološka razgradnja ovih
materija dovodi do gubitka kisika i razvoja septičkih uvjeta.
 Nutrijenti (azot, ugljik i fosfor) koji su bitni za rast mikroorganizama i njihovim
ispuštanjem u vodenu sredinu može doći do razvoja nepoželjnog vodenog
svijeta, odnosno, do eutrofikacije, a njihovim ispuštanjem u većim količinama
na zemljište, može doći do zagađenja podzemne vode.
 Rezistentne organske materije - ove materije su otporne na uobičajene biološke
metode obrade otpadnih voda, a to su uglavnom površinski aktivne materije
(deterdženti), fenoli i pesticide.
 Teški metali - zbog njihovih toksičnih osobina, određeni teški metali mogu
imati negativan uticaj na biološki proces prečišćavanja, kao i na život u
vodotoku.
 Otopljene neorganske materije (kalcij, natrij i sulfati) dospijevaju preko
upotrebe vode i trebaju se odstraniti da bi se voda ponovo koristila.

Biološki polutanti

U biološke polutante ubrajamo bakterije, viruse, alge, fekalije i druge zarazne organizme.
Među ovima posebno su opasni po čovjeka infekcioni mikroorganizmi, izazivači zaraznih
bolesti.

Otpadne vode po svom porijeklu dijelimo u četiri kategorije:

 sanitarne (fekalne),
 industrijske,

 atmosferske i

 infiltracione.

Fekalne otpadne vode nastaju na sanitarnim čvorovima stambenih, javnih, industrijskih i

drugih objekata gdje žive i rade ljudi, koji u fiziološkom procesu produkuju zagađenja u
tečnom i čvrstom obliku. Slično je i sa domaćim životinjama koje se uzgajaju na farmama i
drugim pojedinačnim mjestima.

U ove vode ubrajamo i otpadne vode od čišćenja prostorija, spremanja hrane, pranja
posuđa i rublja, održavanja lične higijene i slično. Količina sanitarnih otpadnih voda zavisi
od specifične potrošnje vode, pa je jednaka ili manja od nje cca 10%.

6
Industrijske otpadne vode nastaju u fabrikama i industrijskim pogonima nakon upotrebe
vode u procesu proizvodnje, kao i prilikom pranja aparata i uređaja. Danas postoji veliki
broj po karakteru različitih industrijski otpadnih voda, koje se dijele na niz podtipova u
zavisnosti od tehnologije proizvodnje.

Ove vode mogu biti i uslovno čiste, kada se upuštaju direktno u recipijent ili atmosfersku
kanalizaciju. Kod hemijske i metaloprerađivačke industrije preovladavaju zagađenja
mineralnog porijekla. Kod tekstilne, prehrambene, kožarske i industrije papira zagađenja
su pretežno organskog porijekla.
Kod zajedničkog prečišćavanja sanitarnih i industrijskih voda postiže se mješavina koja se
dobro biološki prečišćava, ukoliko nisu prisutne toksične materije, kao što su teški metali,
razni otrovi, kada je za industrijske otpadne vode, prije miješanja, potrebno uraditi
predtretman, kako bi se one neutralisale i bile pogodne za dalje prečišćavanje.

Količina i kvalitet otpadnih voda industrije zavisni su od tehnološkog procesa proizvodnje

i mijenjaju se tokom dana, što je manje izraženo kod sanitarnih voda.

Atmosferske otpadne vode se formiraju kao površinski oticaj od padavina i otopljenog

snijega sa urbanog područja. U ove vode se ubrajaju i otpadne vode od pranja uličnih
površina, trotoara i slično. Količina i kvalitet ovih voda zavisi od intenziteta i učestalosti
padavina, od načina održavanja javne higijene, od broja i intenziteta motornog saobraćaja,
vrste površinske obrade terena i saobraćajnih površina, zagađenja atmosfere i od
klimatskih uvjeta.

Po ukupnoj bakteriološkoj zagađenosti, atmosferske otpadne vode su slične sanitarnim.

Međutim, atmosferske vode sa industrijskih površina nose značajne količine bakra, olova i
arsena, sa asfaltnih površina naftne produkte (15 -25 mg/l), što izuzetno ugrožava sanitarni
režim recipijenta (nastaje trovanje riba, otežano korištenje vode I drugo). Nažalost, praksa
je da se ove vode ne prečišćavaju, jer se smatraju uslovno čistim, što ponekad nije tako.

Infiltracione vode su podzemne vode koje dotiču u kanalizacionu mrežu preko cjevnih
spojeva i drenažnih sistema. Po svom kvalitetu su najčistije, međutim, u većim količinama,
kad razblaže sanitarne vode, mogu da poremete biološko prečišćavanje na postrojenjima.

3. DEZINFEKCIJA VODE

Dezinfekcija vode podrazumijeva uklanjanje ili uništavanje patogenih i fakultativno

patogenih mikroorganizama u toj mjeri da nisu sposobni izazvati infekciju. U toku
dezinfekcije vode kod mikroorganizama dolazi do poremećaja koloidne ravnoteže (zbog
dejstva fizičkih, fizičko-hemijskih i hemijskih agenasa), i poremećaj ravnoteže njihovog
fermentnog sistema. Naročito su izražene ireverzibilne fizičko-hemijske promjene disanja i
drugih metaboličkih procesa, što dovodi do inaktivacije i smrti ćelija mikroorganizma.

7
Dezinfekcija vode se može postići na više načina:
 Fizičkim sredstvima (kuvanjem, ultraljbičastim zracima, ultrazvukom)
 Hemijskim sredstvima (kreč, elektrolitičko srebro, ozon, jod, hlorisanje)

Sva nabrojana sredstva osim hlorisanja, su ili skupa ili neprikladna, i ne dolaze u obzir
dezinfekcije većih količina vode za piće. Voda se najčešće dezinfikuje korišćenjem hlor-
gasa ili upotrebom preparata koji u vodi oslobađaju izvjesnu količinu aktivnog hlora.
Povjerenje u hlorna jedinjenja postoji kada je u pitanje rad sa hlorom. Poznato je da i u
nekim postrojenjima sa ozoniranjem postoje hlorna jedinjenja kao eventualna rezerva.

U svijetu se još uvijek radi na usavršavanju metode ozoniranja, kako od strane proizvođača
uređaja, tako i od strane naučnih institucija, te se ne treba čuditi ako se u doglednom
vremenu razvije modifikovana metoda ozoniranja koja će omogućiti široku primjenu ozona
u praksi.

Metoda dezinfekije treba da je prikladna, da ne zahtijeva skupe i glomazne instalacije i

visoku stručnost za rukovanje njome, kao i da obezbjeđuje permanentnu, kontinualnu
dezinfekciju vode.

Svim ovim zahtjevima još uvijek, kao jak dezinfekt, najviše odgovara elementarni hlor i
njegovi preparati. Na široku primjenu hlorisanja kao metode dezinfekcije, uticali su
sljedeći faktori:
 lahka nabavka elementarnog hlora, njegovih preparata i njegov transport;
 mogućnost skladišćenja potrebnih rezervi za duži period;
 lahko rukovanje, doziranje i mjerenje koncentracije;
 rad postrojenja za hlorisanje ne zavisi od električne energije;
 nije potrebna posebno velika stručnost za rukovanje hlornim jedinjenjima.

Dezinfekcija predstavlja destrukciju organizma koji su uzročnici bolesti uz primjenu

hemijskih ili drugih agenasa. Dezinfekcija se uglavnom praktikovala kod primjene vode za
piće, međutim danas se sve više primjenjuje i za dezinfekciju na postrojenjima za
prečišćacanje gradskih otpadnih voda. Tretman industrijskih otpadnih voda može trebati
dezinfekciju u zavisnosti od prisustva patogenih organizama.

Dezinfekcija otpadnih voda se uglavnom vrši dodavanjem gasovitnog hlora,

natrijumhipohlorita, kalcijumhipohlorita, hlordioksida, ozona i primjenom ultraviolentne
radijacije.

Dezinfekcija se izvodi fizičkom aktivnošću kao što je direktna toplota ili ultravioletni zraci,
putem reakcije ćelija koja stvara toksične supstance i ubija hemijskim otrovima ili se
izazivaju strukturne promjene unutar ćelije. Halogene komponente će ubiti bakterije putem
interference sa prstenom glikogena ili oksidacijom SH završetka kompleksa proteinskih
enzima.

8
Virusi su prisutni u fekalnim otpadnim vodama i mogu stvarati probleme u izvorima
vodosnadbijevanja i sistemima za ponovno korištenje vode. Gustoća virusa u otpadnoj vodi
zavisi od godišnjeg doba, količine vode po stanovniku, od socio–ekonomskog nivoa
regiona. Dokazano je da pri određenim uslovima virusi mogu preživjeti u vodi i u većem
periodu kao što je 200 dana. Pokazalo se da se virusi uklanjaju uobičajnim postupcima
obrade vode. Aktivnim muljem se pri favorizovanim uslovima može ukloniti i do 96 % od
prolaznog broja virusa.

Hlorinacija je manje efikasna za inaktivaciju virusa nego za patogene organizme. Uopšte

potrebno je dosta rezidualnog hlora za inaktivaciju virusa. Neki istraživači su našli da je
potrebno oko 1 mg/l rezidualnog hlora u toku 30 minuta za efikasno uklanjanje virusa.
Ozon se pokazao kao efikasnije sredstvo nego hlor za inaktivaciju virusa. Njime se uklanja
i do 99 % virusa za manje od 8 sekundi sa samo 0,3 mg/l zaostalog ozona. Obično je
potrebno dvije faze: prva u kojoj se uništava 99 % virusa u toku 8 sekundi u drugoj 1 – 5
minuta da bi se dobila potpuna inaktivacija virusa.

Od sredstava za dezinfekciju danas se najviše koristi hlor i ozon. Nedostatak kod hlora u
većini primjena je nastajanja hloriranih ugljovodonika koji sami od sebe mogu biti
toksični. Efikasno dezinfekciono sredstvo treba da ima veliku brzinu aktivnosti, ali malu
toksičnost na više oblike života i manji afiniteti prema drugim materijama kao i da po
cijeni budu pristupačni.

Postoji veći broj faktora koji utiču na efikasnost dezinfekcije,a među njima su:
 specifična priroda organizma,
 koncentracija dezinfekcionog sredstva,
 vrijeme kontakta,
 temperatura i
 prisustvo drugim materija koje mogu reagovati sa sredstvom za dezinfekciju.

3.1. Dezinfekciona sredstva

Dezinfekciona sredstva su ispitana i registrovana hemijska sredstva izraženog

dezinfekcionog djelovanja koje je namijenjeno za sprovođenje dezinfekcije.

Od sredstava za dezinfekciju traži se da zadovoljavaju niz zahtijeva, kao što su:

 sposobnost da razore patogene bakterije u vodi koja se dezinfikuje,
 sposobost da svoj baktericidni uticaj izvrše u okviru raspoloživog vremena za
dezinfekciju, u uslovima izloženih varijacijama temperature vode,
 da u odgovarajućim koncentracijama ne izazovu toksičnost vode ili da joj daju
neprijatan miris ili ukus,
 da su jeftina, sigurna i laka za rukovanje i da se mogu lako nabaviti,
 mogućnost lakog određivanja koncentracije u vodi,
 da imaju sposobnost obezbjeđivanja bakteriološke ispravnosti vode kroz duži
vremenski period i da je sačuvaju od naknadnog zagađenja.
4. METODE DEZINFEKCIJE

9
Razlikujemo dvije vrste dezinfekcije vode za piće, a to su:
1. Fizička dezinfekcija i
2. Hemijska dezinfekcija.

Fizičke metode dezinfekcije su:

 prokuhavanje,
 zračenje i
 korištenje filtera.
Hemijske metode dezinfekcije su:
 hlorisanje,
 ozonizacija,
 dezinfekcija srebrom-oligodinamsko djelovanje,
 dezinfekcija jodom.

4.1. Fizičke metode dezinfekcije

4.1.1. Dezinfekcija vode kuhanjem

Najsigurniji i najjednostavniji način uništenja mikroorganizama predstavlja kuhanje vode

na tački ključanja u toku 10 minuta. Ova metoda se može koristiti za dezinfekciju manjih
količina vode, a posebno se koristi u vrijeme elementarnih nepogoda u miru i u ratu.
Međutim, treba voditi računa o gubitku ukusa vode prilikom prokuhavanja, jer treba
korigovati bljutav ukus prokuhane vode. Ukus vode može se popraviti na nakoliko načina.
Najjednostvnije je uraditi aeraciju vode, pri čemu se apsorbuje ugljen-dioksid iz vazduha, a
time se povrati ukus vode.
Provjetravanje vode treba obaviti veoma brzo da se izbjegne sekundarna infekcija vode
bakterijama iz vazduha. Korekcija ukusa vode postiže se takođe dodavanjem čajeva,
limunske kiseline ili voćnih sokova.
Smisao kuhanja vode je višestruk. Prvi rezultat kuhanja je mikrobiološka i hemijska
ispravnost vode. Druga je svrha prokuhavanja suptilnija, ali podjednako važna. Voda je
osnovni rastvarač u bezbrojnim biohemijskim reakcijama koje se neprekidno dešavaju u
našem organizmu.
Grijanje vode na dovoljno visokoj temperatura određeno vrijeme, uništit će sve opasne
mikroorganizme. Savjeti iz uglednih izvora variraju,ali konsezus ukazuje na to da će
podizanje temperatura vode na 1000C ubiti sve bakterije i viruse. Vrijeme prokuhavanja je
različito.

Dva su razloga za to:

10
  Nadmorska visina- koja mijenja tačku vrenja vode;
 Zamućenost vode- mnogi mikroorganizmi se nalaze u tlu, ako čestice tla plutaju u
vodi, oni mogu izolirati mikroorganizme od djelovanja temperatura određeni
vremenski period. Što je voda mutnija, to vrijeme kuhanja vode treba biti duže, a
još bolje je da prethodno koristi filter za uklanjanje većih čestica tla.

4.1.2. Dezinfekcija vode ultraljubičastim zracima

Za dezinfekciju vode koriste se ultraljubičasti zraci talasne dužine 280 nm. Za proizvodnju
ultraljubičastih zraka upotrebljavaju se kvarcne lampe, niskog pritiska, lampe srednjeg
pritiska i lampe visokog intenziteta. One se montiraju iznad vode koja polako teče u veoma
tankom sloju debljine 5 mm. Lampe se mogu uroniti i u vodu koja u tankom sloju teče oko
lampe. Voda mora biti veoma čista i bistra. Ova metoda je veoma skupa.

Ultraviolentno zračenje kratke talasne dužine, je veoma efikasno za ubijanje bakterija i

virusa u području od 2500 – 2600 angstrema (A). UV zračenje djeluje kao germicid koji je
organska molekulantna materija bitna za funkcionisanje biološke ćelije. Prednost UV
zračenja je što ne trebaju hemikalije koje se transportuju, skladište i pripremaju.

Izvori UV zraka se postavaljaju u kanal sa otpadnom vodom. Mora se voditi računa o

rastojanju između izvora UV zraka jer je njihova penetracija kroz mutan efluent mala. Iz
tih razloga je ova dezinfekcija primjenjiva samo za manja postrojenja. UV radijacija nema
rezidualnog dejstva. Praktična upotreba se još uvijek svodi na dezinfekciju u proizvodnji
sokova, piva i slično. Cijena uređaja je visoka, ali je niska cijena rada i održavanja.

Efikasnost antibakterijskog UV zračenja zavisi od niza faktora:

 koliko dugo je mikroorganizam izložen UV,

 prisutstva čestica koje mogu zaštiti mikroorganizme od UV radijacije i

 sposobnost mikroorganizma da se odupru UV zračenju.

Poseban problema koji se javlja kod UV lampe je talog dispergovan u vodi, ili neki drugi
materijal rastvoren odnosno nerastvoren u vodi. Ovakve supstance se često lijepe na
površinu sijalice i smanjuju njeno dejstvo. Zbog toga lampe zahtijevaju godišnju zamjenu i
planirano čišćenje kako bi se osigurala efikasnost. Životni vijek antibakterijske UV lampe
zavisi od dizajna i specifikacija. Na slici 1 dat je slikovit prikaz UV lampe.

11
 Slika 1. Slikovit prikaz UV lampe

4.1.3. Porculanski filtri

Dezinfekcija malih količina vode može se obaviti pomoću porculanskih filtra. To su

takozvani Chamberlandovi filtri, napravljeni od pečenog neglaziranog porculana, raznih
dimenzija, obično su konstruisani tako da mogu da se montiraju na slavinu.
Prije upotrebe filtri se sterilišu kuhanjem, pri čemu treba paziti da se ne stvore pukotine u
filtru. Kada se filter zapuši, ispira se vodom pod pritiskom u obrtnom smijeru. Ova metoda
se upotrebljava u slučajevima kada se voda ne smije denzifikovati pomoću hemijskih
materija.

4.2. Hemijske metode dezinfekcije

4.2.1. Hlorisanje

Hloriranje je najviše korištena metoda za dezinfekciju i ostvaruje se primjenom gasovitog

hlora, hipohlorita ili hlor – dioksida. Zajedničko za sve njih je potreba dobrog miješanja, a
efikasnost se prati preko količine zaostalog (rezidualnog) hlora.

Hlor je žuto-zelen gas, neprijatnog, zagušljivog mirisa, teži je od vazduha. U vodi je dobro
rastvorljiv. Spada u red nejreaktivnijih elemenata i zbog toga razara sve metale i organske
materije. Za čovjeka je veoma toksičan, tako da sa rukovanjem treba biti pažljiv. Danas se
koristi veliki broj hlornih jedinjenja, neorganskog i organskog karaktera, različitih naziva i
različitih aktivnosti.

Brza raspodjela sredstava za dezinfekciju na mjestu dodavanja ubrzava kontakt i daje bolju
efikasnost. Miješanje se može ostvariti sa pregradama ili mehaničkim mješačima sa
horizontalnom brzinom od 2 - 4,5m/min. Poslije miješanja potrebno je vrijeme kontakta od
15 – 30 minuta kod maksimalnog protoka. Potrebno je da koncentracija zaostalog hlora
iznosi 0,5,mg/l i treba da se mjeri odmah poslije uzrokovanja.

12
Potreba hlora je razlika između dodanog i zaostalog hlora. Pravu dozu hlora je potrebno
utvrditi ispitivanjem za svaki dati slučaj. Opremu hlorisanja je potrebno projektovati za red
veličine 85 – 170 kg hlora po 10 m3 odrađene vode. Doziranje hlora se može vršiti u cijevi,
u kanalu ili na prelivu. Dodati hlor se mora izmješiti po cijeloj zapremini otpadne vode što

Kada se hlor doda u vodu, veže se za organske materije prisutne u vodi, ili se utroši za
oksidaciju gvožđa i mangana, pa tek onda se formira slobodni ili razuzdani hlor u vodi. Za
oksidaciju organskih i drugih materija u vodi potrebna je određena količina hlora, koja se
naziva hlorna potreba vode ili hlorni broj.

Određivanje hlornog broja se vrši dodavanjem različitih doza hlora u nizu uzoraka vode.
Poslije kontakta od 20-30 minuta određuje se slobodni ili razuzdani hlor i konstatuje koja
doza hlora zadovoljava potrebe vode za hlorom. Hlorni broj pokazuje koliko je voda čista i
određuje se posebno za svaku vodu. Kod ne zagađenih podzemnih voda pri normalnom
hlorisanju dodaje se 0,6-1 mg/l.

4.2.1.1. Hlor-dioksid

Hlor-dioksid (ClO2) je jedinjenje koje je mnogo efikasnije od hlora u postupku

dezinfekcije, ali su cijena i tehnološki postupak dobijanja i rukovanje njime prepreka da se
masovnije koristi u dezinfekciji i popravci organoleptičkih svojstava vode za piće. Hlor-
dioksid je žuto-zeleni gas teži od vazduha, dobro rastvorljiv u vodi. Sporo se hidrolizuje.
Otrovniji je i ima tri puta jači miris od hlora. Hlor-dioksid lako ekspolodira. U dodiru sa
mnogim organskim materijama eksplodira i na sobnoj temperaturi.

Optimalna koncentracija za dezinfekciju vode iznosi od 0,25 do 0,5mg/l, a za poboljšanje

mirisa i ukusa vode od 0,5 do 0,75mg/l. U vodu se uvodi poslije propuštanja vode kroz
brze filtre, a prije puštanja u rezervoar sa čistom vodom. Voda gas sporo, ali u potpunosti
razlaže. Pogodan je za dezinfekciju vode za piće koja ima neprijatan miris i ukus koji
nastaje uslijed proizvoda metabolizma vodenih biljaka i aktinomiceta, jer ta jedinjenja hlor-
dioksid oksidiše i potpuno razlaže.
Hlordioksid ClO2 je nestabilan i jako korozivan gas. Proizvodi se na samom postrojenju
miješanjem natrijum hlorita ( NaClO2 ) sa jakim hlorom u kontaktu sa vodom da bi se gas
zadržao u otopini i da se izbjegne opasnost od eksplozije.

2NaClO2 + Cl2 → 2 ClO2 + 2 NaCl

Dehlorisanje viška hlordioksida se vrši sumpordioksidom:

SO2 + H2O → H2SO3

Hloridoksid je jak oksidant i izvanredno dezinfekciono sredstvo. Prednost mu je to što je

efikasan u širem području pH vijednosti. Ne reaguje sa amonijakom. Njegovu širu
upotrebu ograničava relativno visoka cijena i nedostatak pouzdanog testa za određivanje
niskih rezidualnih koncentracija.

13
 4.2.1.2. Hipohloriti

Hipohloriti sadrže različite količine aktivnog hlora, njihovo djelovanje počiva na njegovom
rastvaranju u vodi uz nastajanje hipohloraste kiseline, koja stupa u reakciju sa bakterijama,
narušavajući metabolizam u ćeliji i izazivajući njenu smrt. Mehanizam ovog djelovanja
nije definitivno razjašnjen. Po jednim autorima, molekul hipohloraste kiseline je pozitivno
naelektrisan, pa se vezuje sa negativno naelektrisanim bakterijama, prolazi kroz ćelijsku
opnu, napada i razara enzimski sistem u citoplazmi, vezuje se za amino-grupe i amino-
kiseline. Drugi autori smatraju da prilikom djelovanja hipohlorita osnovnu ulogu igra
nascentni kiseonik, koji oštećuje ćelijske sisteme oksidativnim mehanizmom.

HOCl → H+ + Cl- + Onasc.

Žavelova voda sadrži oko 12 - 15% aktivnog hlora. Ovaj preparat se dobija apsorbovanjem
hlora u kalijum karbonat ili natrijum hidroksid. Ovaj rastvor se pretežno koristi za
hlorisanje u vodovodima i distribucionoj mreži.
Svi hlorni preparati, naručito hipohloriti u toku stajanja pretežno i različitom brzinom gube
svoju dezinfekcionu efikasnost, zbog opadanja sadržaja aktivnog hlora. Zbog toga u toku
skladištenja, naročito prije uzimanja za upotrebu potrebno je provjeriti sadržaj aktivnog
hlora. Svi hlorni preparati se čuvaju u dobro zatvorenoj ambalaži, na suhom, prohladnom i
tamnom mjestu, koje treba ventilisati da ne bi došlo do nesrećnih slučajeva, odnosno do
trovanja ljudi koji povremeno ulaze i rade u tim skladištima.

Dva osnovna hipohlorita su kalcijum i natrijum-hipohlorit koji se mogu dobiti u suhom ili
tečnom obliku. Hipohloriti imaju sličan oksidacioni i dezifekcijoni potencijal kao i gasoviti
hlor. Izuzev dozatora, čuvanja i cjevovoda, sistem za hlorinaciju sa hipohloritom je vrlo
sličan sistemu sa gasovitim hlorom. Izbor između hlora i hipohlorita zavisi od pitanja
sigurnosti i ekonomičnosti. Hipohloriti su najsigurniji kod transporta i čuvanja od
gasovitog hlora. Najpopularniji je natrijum – hipohlorit koji se može proizvoditi i na licu
mjesta ili se isporučuje u tankovima od 1,9 – 19 m 3 kamionskim transportom ili sa
autocisternama.

4.2.1.3. Mehanizam hlorisanja

Hlor destruktivno djeluje na ćelije svih organizama, a naročito na mikroorganizme, jer oni
ne podnose ni veoma male količine hlora na koje ljudski organizam, tako reći ne reaguje.
Većina gram-negativnih bakterija (Salmonella, E.coli) su znatno osjetljive na hlor od gram-
pozitivnih bakterija (Staphilococcae, Shigellae).

Baktericidno dejstvo hlora se ispoljava vrlo brzo. Već u roku od jednog minuta ovaj gas
inaktiviše kod većine mikroorganizama razne procese njhovog metabolizma. Utvrđeno je
da hlor prolezeći kroz ćelijski zid mikroorganizma, napada i razara enzimski sistem ćelija.
Smatra se da hlor blokira aktivnost fermenata disanja koji je nađen u svim živim ćelijama.

14
Osim toga, hlor razorno djeluje na protoplazmu ćelija, vezujući se za amino-grupe i amino-
kiseline. Spore, alge, protozoe i ciste su relativno otporne na dejstvo „normalne doze
hlora“. Hlorisanje vode je jeftin, pouzdan, vrlo efikasan i ispitan postupak za dezinfekciju
vode.

Uspjeh hlorisanja zavisi od:

 vrste hlornog preparata - bektericidnost preparata hlora je različita,
 biloške aktivnosti mikroorganizma – manje ili veće osjetljivosti na hlor,
 homogenizacije i kontakta hlornog preparata sa vodom,
 temperature – na nižim temperaturama dezinfekcija vode je sporija, na 10 0C
potrebna je dvostruko veća količina hlora nego na 200C,
 meteroloških prilika – sunčeva svjetlost ubrzava proces dezinfekcije, ali i gubljenje
aktivnosti aktivnog hlora iz vode,
 pH vrijednost vode – optimalna vrijednost pH za hlorisanje iznosi 6,2 do 6,5,
 organske materije – troše određenu količinu hlora, pa se doza mora povećati,
 mutnoća vode – smanjuje efikasnost hlorisanja, pa se voda prethodno mora
profiltrirati.

Uređaji kojima se postiže ravnomjerno doziranje hlora nazivaju se dozatori. Pošto se u

praksi najčešće dezinfikuje voda hlorom i hlornim preparatima, tako se zajedničkim
imenom ti dozatori zovu hlorinatori. Zadatak hlorinatora je da hlorni rastvor uvijek u
jednakom i precizno određenim količinama dozira kontinualno u vodu koja se dezinfikuje.

Slika 2. Stanica za hlorisanje vode

Hlorinator se obavezno postavlja u posebnu prostoriju, to jest hlornu stanicu, slika 2. U

okviru hlorne stanice potrebno je odjeljenje za rezervne hemikalije. U hlornom odjeljenju
montiraju se dva hlorinata od kojih je jedan rezervni. Prostorije bi trebalo da imaju dobro
provjetravanje, jer je hlor otrovan.
4.2.1.4. Superhlorisanje vode

15
Pod superhlorisanjem podrazumijeva se dezinfikovanje vode većim količinama hlora,
obično desetrostrukom dozom, od onih koji se upotrebljava u normalnim uslovima. Super
hlorisanje se izvodi uvijek kada se predpostavlja da uobičajene koncentracije hlora nisu u
stanju da zaštite vodu od eventualnih naknadnih zagađenja. Ovaj postupak se primjenjuje u
vandrednim prilikama: ratovima, poplavama, zemljotresima, kada u zoni sanitarnog
osmatranja vlada epidemija crvenih zaraznih bolesti i slično.

Kod superhlorisanja postupak je isti kao i kod normalnog hlorisanja, s tim što se
kontrolnom razuzdanom hloru nakon 10 minuta kontaktnog vremena njegova vrijednost
mora ustanoviti u količini od iznad 1 mg/l. Ukoliko se u tom trenutku dokaže odsustvo ili
znatno niži nivo razuzdanog hlora, dodaje se dopunska količina hlornog preparata u visini
prethodne doze i ovakav postupak se ponavlja sve dok se ne ostvari sadržaj razuzdanog
hlora veći od 1 mg/l.

Pri superhlorisanju kontakt hlora sa vodom treba da iznosi oko ½ časa, poslije čega se voda
može upotrijebiti. Ako se neposredno prije upotrebe konstatuje znatna količina rezidualnog
hlora vodu treba dehlorisati, jer kod većih doza hlora miris vode za piće postaje neprijatan.

4.2.1.5. Dehlorisanje vode

Pod dehlorisanjem vode podrazumijeva se postupak uklanjanja viška aktivnog hlora iz

vode. Važno je zapamtiti da se voda smije dehlorisati tek neposredno poslije upotrebe od
strane korisnika.

Suvišni hlor se može otkloniti na više načina: filtriranjem kroz aktivni ugalj ili doziranjem
tačno određenih količina sumpor-dioksida. Međutim, najefektivniji postupak dehlorisanja
vode je primjena natrijumtiosulfata. Količina potrebnog dehloransa se može podesiti tako
da poslije dehlorisanja vode ostane tačno određena količina aktivnog hlora, koji štiti od
naknadne kontaminacije.

Natrijumtiosulfat je postojan, bijel, kristalan prah, lako rastvorljiv u vodi. Pri dehlorisanju
vode natrijumtiosulfat se najprije rastvori u vodi i dobro izmiješa, a zatim dodaje
superhlorisanoj vodi.

Primjena natrijumtiosulfata za dehlorisanje vode počiva na njegovim redukcionim

osobinama, jer se on pod dejstvom hlora lahko oksidiše do sumporne kiseline.

Na2S2O3 + 5H2O + 4Cl2 = 2H2SO4 + 2NaCl + 6HCl

Preporučeno je postepeno dehlorisanje dodavanjem manjih doza, tako da poslije

dehlorisanja razuzdani hlor u vodi ostane u granicama od 0,2-0,5 mg/l.
4.2.2. Ozonizacija
16
Ozon je alotropska modifikacija kiseonika formule O3. Gas blijedo plave boje, neprijatnog
mirisa. Ozon se kao dezinfekciono sredstvo prvi put koristio 1886-te godine u Francuskoj.
Otrovan je već pri koncentracijama od 0,02mg/l vazduha. Veoma je reaktivan, jako
oksidaciono sredstvo. Formira sloj u atmosferi koji odbija UV zrake.

Kako je ozon jako nestabilan gas ( vrlo brzo prelazi u kiseonik – O 2 ) on nema rezidualno
dejstvo u vodi, i mora se proizvoditi na samom postrojenju. Ozon je sposoban da ubija
bakterije kao i hlor, ali je najmoćniji u ubijanju virusa. Ozon uklanja oboljenje i miris iz
vode, ne proizvodi otopljenje materije i ne zavisi od pH vrijednosti.

Za bolje rezultate preporučije se filtracija ili drugi procesi dodatne obrade prije ozoniranje,
jer prisutne organske materije mogu potrošiti ozon brže nego što je brzina dezinfekcije.
Ozoniranje se vrši uduvavanjem ozona kroz difuzore koji su postavljeni na dnu
kontaktnog bazena. Dubina kontaktnog bazena je oko 4m ili veća. Kako je ozon toksičan
gas, kontaktni bazeni moraju biti zatvoreni, a višak ozona se dovodi u destrukciju.

Sposoban je za dezinfekciju pri malom vremenu kontakta i niskim koncentracijama. Ozon

veoma nepovoljno djeluje na mikroorganizme, brzo oksidiše organske materije, uklanja
obojenost, ukus i miris vode, djeluje 10-20 puta brže od hlora, uništavajući
mikroorganizme i viruse pri čemu je neželjeni efekat na prerađenu vodu jednak nuli, to jest
nema ga.

Prednost primjene ozona:

 oksiduje gvožđe i magnezijum sulfide,

 otklanja elemente koji vodi daju miris, ukus i boju,
 vrijeme kontakta u procesu dezinfekcije je mininalno,
 pH vrijednost sirove vode nije uslovljena za primjenu ozona,
 veća je efikasnost u otklanjanju mikroorganizama i virusa u odnosu na hlorne
preparate,
 nakon razlaganja ozona kao rezultat se jedino javlja kiseonik.

Mane primjene ozona:

 početna cijena opreme za ozonizaciju je visoka,

 zahtijeva generalizaciju velike količine vode,
 Rezidualno dejstvo je veoma kratko,
 ne štiti od sekundarnog zagađenja poslije dezinfekcije.

4.2.3. Dezinfekcija srebrom

17
Dezinfekcija srebrom ima oligodinamsko djelovanje. Oligodinamski efekt, odnosno
toksično djelovanje iona metala u vrlo niskim koncentracijama na stanice nižih organizama
Kao što su bakterije, alge, plijesni i slično.

Antimikrobno djelovanje je denaturacija staničnih proteina to jest enzima, srebro reagira s

–SH skupinama, i djeluje na prestanak rasta bakterija. Srebro djeluje baktericidno u
koncentraciji iznad 0,015 mg Ag /l.

Način primjene dezinfekcije srebrom:

 presvlačenje kremenog pijeska, neglaziranog porculana ili aktivnog ugljena

srebrom – filtar;

 elektrohemijsko otapanje srebra - anodno otapanje. ? Izbrisati ovo? Ima ga jos na

ovoj stranici

Primjena dezinfekcije srebrom:

 u ribnjacima i bazenima,

 rashladnim sustavima.

Djelovanje ovog načina dezinfekcije je sporo, od 15 min do 3 sata, i sam postupak ovog
načina dezinfekcije je mnogo skup.

4.2.4. Dezinfekcija jodom

Jod je učinkovit dezinficijent ali je njegova upotreba skupa. Jod ima jako baktericidno
svojstvo i daje se u obliku organskih preparata joda glicin-jod (Globalin). U koncentraciji
8-16 mg/l djeluje podjednako efikasno na sve vrste mikroorganizama.

Neugodne strane joda kao dezificijenta su što duža upotreba može dovesti do hiperjodizma
i u raznim preparatima ima jak i neugodan miris. Vrijeme dezinfekcije 2%-tne otopine joda
je 20 minuta.

18
 5. PRAVILNIK O HIGIJENSKOJ ISPRAVNOSTI VODE ZA PIĆE

Ovim pravilnikom se propisuje higijenska ispravnost vode za piće koja služi za javno
snabdijevanje stanovništva ili za proizvodnju namirnica namijenjenih prodaji. Sva
preduzeća koja se bave preradom pijaće vode svoje parametre vode moraju da usaglase sa
postojećim pravilnikom i svako ne pridržavanje u skladu sa postojećim pravilnikom
predstavljalo bi ugrožavanje ljudskih života i strogo kršenje zakona.
Sve fabrike voda se u potpunosti vode zakonskim aktima odnosno pravilnikom o
higijenskoj ispravnosti vode za piće. Posjeduju adekvatne laboratorije za analizu pijaće
vode po mogućstvu u centrima za preradu vode i centralnu laboratoriju koja vrši apsolutnu
kontrolu nad ostalim laboratorijama i usputno prema zakonskim normama vrši dodatne
kontrole pijaće vode. Neophodna je akreditacija laboratorija prema ISO 17025:2005
standardu. Akreditaciono tijelo koristi standard ISO 17025:2005, za priznavanje
kompetentnosti Laboratorija, koji definiše zahtijeve za to, a koji se odnose na: (QM)
Laboratorije, i tehničke kompetencije dobijenih rezultata ispitivanja (QA) Laboratorije.

Poštovanje zakonskih regulativa, osavremenjavanje laboratorija i usavršavanje stručnog

kadra iz ove oblasti i uvođenje standarda su četiri osnovna aspekta koja vode do
poboljšanja kvaliteta pijaće vode. Jednostavno rečeno, ako imamo što tačnije parametre
izlaznih vrijednosti, u većoj mjeri možemo djelovati na ulazne vrijednosti i regulisati ih na
kvalitetniji način, umanjujući troškove i stvarajući viši stepen kvaliteta.

6. ZAKLJUČAK

19
Jasno je da voda za piće, pored ostalih zahtjeva higijene, mora biti oslobođena uzročnika
zaraznih bolesti, prouzrokovača epidemija, zbog toga se primjenjuje postupak dezinfekcije
vode. Dezinfekcija vode se sprovodi kao preventivna mjera.
Posebno se naglašava da voda po svom porijeklu može biti bakteriološki ispravna, ali
uvijek treba voditi računa na moguća naknadna zagađenja, do kojih može doći iz više
razloga, pa dezinfekciju treba usvojiti kao princip od koga ne treba odstupati. U toliko prije
što dezinfekciona sredstva imaju sposobnost da unište mikroorganizme, ne škode ljudskom
organizmu, a opasnost od moguće zaraze je svedena na minimum.
Virusi su prisutni u fekalnim otpadnim vodama i mogu stvarati probleme u izvorima
vodosnabdijevanja i sistemima za ponovno korištenje vode. Gustoća virusa u otpadnoj vodi
zavisi od godišnjeg doba, količine vode po stanovniku. Otpadna voda je upotrijebljena
voda iz naselja i industrije kojoj su promijenjena fizikalna, hemijska i biološka svojstva
tako da se ne može koristiti u poljoprivredi niti u druge svrhe. Otpadna voda je određena
svojim fizičkim, hemijskim i biološkim sastavom.
Kroz ovaj rad smo vidjeli da se od sredstava za dezinfekciju danas najviše koristi hlor i
ozon.

Hloriranje je najviše korištena metoda za dezinfekciju i ostvaruje se primjenom gasovitog

hlora, hipohlorita ili hlor – dioksida. Zajedničko za sve njih je potreba dobrog miješanja, a
efikasnost se prati preko količine zaostalog (rezidualnog) hlora.

Ozoniranje se vrši uduvavanjem ozona kroz difuzore koji su postavljeni na dnu

kontaktnog bazena. Ozon je sposoban da ubija bakterije kao i hlor, ali je najmoćniji u
ubijanju virusa. Ozon uklanja oboljenje i miris iz vode, ne proizvodi otopljenje materije i
ne zavisi od pH vrijednosti.

Pored ove dvije metode primjenjuju se jos i ove: hipohlorit, hlordioksid, ultraviolentno
zračenje.

7. LITERATURA

20
1. Božena Tušar, Ispuštanje i pročišćavanje otpadne vode, Beograd, 1973.
2. „Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode
3. Šušterić V., Tehnologija i postrojenja za prečišćavanje vode
4. L. Knežic, Tehnologija vode, skripta
5. Veljko N. Đukić, Upravljanje otpadnim vodama, Banja Luka, 2008.
6. D. Ljubisavljević, A. Dukić i B. Babić, Prečišćavanje otpadnih voda, Građevinski
fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd, 2004.
7. A. Dukić, B. Babić, Komunalna hidrotehnika, Građevinski fakultet Univerziteta u
Beogradu, Beograd, 2010.

21