FEUDALIZAM U OSMANSKOM CARSTVU I USTROJSTVO OSMANSKE

DRŽAVE – ISTINE I LAŽI O PORIJEKLU BOŠNJAČKIH PORODICA

Piše: Saud Grabčanović

UVOD
Da napišem ovaj rad podstakle su me dugotrajne špekulacije i zlonamjerne
neistine o Bošnjacima, koje šire kvazi- istoričari iz našeg okruženja. Negiranje
bošnjačkog identiteta i bošnjačke nacije pokušava se, između ostalog, i preko
«svojatanja» istaknutih bošnjačkih familija i pojedinaca od strane ostrašćenih
nacionalista sa istoka i zapada, koje treba da dokažu srpsko ili hrvatsko porijeklo
Bosanaca, i to nisu nikakve novine. Problem je samo što Bošnjaci nasjedaju na
ove laži i prihvataju ih «zdravo za gotovo». To traje već duži vremenski period-
skoro dva vijeka! Pokušava nam se dokazati da su kršćanske velikaške obitelji,
kako srpske tako i hrvatske, «poturčene», a sa njima i obični puk, i da tako
Bošnjaka, u stvari, i nema! Novokomponovani « istoričari» u svojim radovima
tvrde da pojedine poznate muslimanske (bošnjačke) familije potiču direktno od
Kotromanića, Altomanovića, Borića, Hrvatinića, Brankovića itd. A znamo, kažu
«dobronamjerni» susjedi , da se neki Bošnjaci prezivaju : Borić, Babić, Branković,
Filipović…, oni su Srbi, tvrde oni sa istoka a oni sa zapada : to su naši –Hrvati!
Istina je nešto sasvim drugo. Sve ove njihove «istine» su notorne i zlonamjerne
laži ili to oni možda pišu iz neznanja? Mislim da je po srijedi ono prvo! Ti
«istoričari» ili ne znaju ili prešućuju istinu o karakteru i ustrojstvu države koja se
zvala Osmansko carstvo i koja je ostavila velike tragove na ovim prostorima.
Prelazak u islam radi zadržavanja zemljišnih posjeda, privilegija i titula, za
kršćansko plemstvo je bila nemoguća misija u to vrijeme! Ustrojstvo i organizacija
Osmanske države su to onemogućavali. Kada bi Turci pokorili neku državu,

1
plemstvo te države bi jednostavno nestalo! Ukoliko nisu pobjegli u druge zemlje,
bili bi ili pobijeni ili prodati u ropstvo, a njihovi posjedi i imovina bi postali
sultanovo vlasništvo. Tada je tako bilo. Turci su redovito eliminisali elitu
zaposjednute države, koju su činili plemići. Kako je to praktično izgledalo, vidi se
u sljedećem izvještaju o padu Bosanskog kraljevstva. Izvještaj je bio poslat papi
Piju II u Rim od strane papskog nuncija: « Dana 25 maja (5. juna po novom
kalendaru ) ljeta gospodnjeg 1463. godine, bosanski kralj StjepanTomašević je
pogubljen u taboru sultana Fatiha zajedno sa stricem Radivojem Ostojićem i
rođakom Tvrtkom. Istog dana pogubljeno je i oko 200 bosanskih plemića, cvijet
bosanskog plemstva». Ovaj izvještaj potkrepljuje moje tvrdnje o sudbini
kršćanskog plemstva nakon turskih pobjeda i pokoravanja novih zemalja. Ja
ovim radom želim da osvijetlim stvarnu istinu o Osmanskom carstvu i da
dokažem toj uvaženoj gospodi da su stvari koje pišu o porijeklu Bošnjaka
jednostavno laži! Bošnjaci jesu primili islam od Turaka, to je nepobitno, ali koje
je bilo njihovo ranije porijeklo – to se može analizirati i nagađati,od pojedinca do
pojedinca, od familije do familije. To zahtijeva puno mukotrpnog i ponekad
uzaludnog rada. Najlakše je ispričati laž i izmisliti neku novu istoriju! Pravu
analizu porijekla, potkrepljenu čvrstim istorijskim dokazima, za cijeli bošnjački
korpus je nemoguće napraviti . Uzrok ovome je nizak nivo kulture i dojučerašnja
nepismenost koja je vladala na ovim prostorima. I to ne samo kod Bošnjaka-
muslimana nego i kod ostalih etničkih grupa i konfesija. Pisanih dokumenata iz
tog, za današnje pojmove mračnog doba, ima veoma malo. To su pretežno
osmanski defteri : knjižno –katastarski dokumenti, popisi poreskih obveznika,
popis muških «glava»… Svi ti dokumenti su pisani arapskim pismom na
staroturskom osmanskom jeziku, koji je bio mješavina starog turskog i perzijskog
jezika . Danas taj jezik poznaje i govori jako malo ljudi na svijetu, pretežno
turskih eksperata za orijentalistiku. Većina tih dokumenata je pohranjena u
državnom arhivu Turske u Istanbulu. Nepobitna je samo istina o porijeklu
modernih Bošnjaka : Bošnjaci su, kao i ostali narodi na ovim prostorima, jedan
konglomerat-mješavina raznih naroda: Ilira, Slavena, Kelta Gota, Germana,
Bugara, ,Tatara, Turaka, Mongola, Jermena, Grka, Vlaha, Gauguza… Najvažnije
u svemu je kako se čovjek lično osjeća i kojem «stadu « želi da pripada. Svako
«nametanje» izmišljenih teza o našem porijeklu, kod nas Bošnjaka stvara
animozitet prema njihovim «tvorcima».

USTROJSTVO OSMANSKOG CARSTVA – OSMANSKI FEUDALIZAM

1.) BOSANSKO PLEMSTVO I PRIHVAĆANJE ISLAMA :

Udžbenici istorije redovno, ali pogrešno, opisuju srednjovjekovno Osmansko
carstvo kao klasičnu feudalnu državu, sa sličnim sistemom kakav su imale
tadašnje evropske države, što jednostavno nije tačno! Većina ljudi taj podatak

2
uzima zdravo za gotovo. Ali Osmanska država je imala dosta drugačije državno
ustrojstvo od tadašnjih evropskih kršćanskih feudalnih država. Sve evropske i
neevropske kršćanske države su u srednjem vijeku imale feudalno ustrojstvo. U
njima je vladao feudalni društveni poredak, koncipiran na Starom i Novom
zavjetu i kršćanskim dogmama. Vlast crkve je bila neprikosnovena, pa možemo
slobodno reći da su te države imale feudalni kršćanski fundamentalistički
poredak. Taj kršćanski feudalni poredak se veoma razlikovao od državnog poretka
tadašnjeg Osmanskog carstva. Ova velika imperija, u okviru čijih granica smo
živjeli duže od 400 godina, nije bila zasnovana na takvim feudalnim osnovama.
Osmanlije su imale svoj originalni oblik feudalnog poretka, utemeljen na Kuranu,
Šerijatu i sultanskim kanunima ( zakonima). Taj društveni sistem, koji je vladao
u Osmanskom carstvu, bio je, u stvari, mješavina istočnjačke despotije i ranog
feudalizma, sa elementima robovlasničkog društvenog uređenja. Bio je to sasvim
originalan društveni poredak, nepoznat do tada u Evropi. Taj društveni poredak
u Osmanskom carstvu se, u svojoj istoriji, samo dva puta temeljito mijenjao. U
prvoj fazi, otprilike do kraja 17. stoljeća, svi zemljišni posjedi u carstvu bili su
sultanovo vlasništvo i on ih je dodjeljivao na uživanje svojim velikašima koji su se
istakli u ratovima. To je bio takozvani «timarski « spahiluk, po njemu se tadašnje
uređenje carstva tako i naziva. Ti su zemljišni posjedi i dalje ostajali sultanovo
vlasništvo, a spahije (begovi i age) su samo ubirale godišnje prihode od zemlje, a
njihovi posjedi nisu bili nasljedni, to jest – djeca tih spahija ih nisu mogla
naslijediti! U skladu s tim, oni nisu nasljeđivali ni titule od svojih roditelja! Nakon
smrti bega ili age, posjedi su ponovo pripadali sultanu, a on ih je po svom
nahođenju ponovo dodjeljivao novim spahijama. Djeca umrlog spahije, da bi
postali begovi ili age, morala su se boriti u novim ratovima – džihadima. Morali
su učestvovati u osvajanju novih zemalja, te istaknuti se u tim ratovima –biti
gazije, da time zasluže sultanovu milost, pa da i oni postanu spahije! Ovaj se
sistem pokazao veoma dobrim po državu, u toj fazi razvoja Osmanskog carstva.
U posjedima su mogli uživati samo hrabri i veliki borci, uvijek spremni da ratuju
za sultana i svoju državu. Sultan je takođe mogao oduzeti spahiji za života
dodijeljeni posjed u slučaju da spahija iz određenih razloga padne u njegovu
«nemilost». Tada bi, spahiji pored zemlje, obično bio oduziman i život! Bosanska
država, kao i Srbija, Slavonija, Mađarska,Vlaška i Moldavija, pod Osmansko
carstvo su dospjele u doba timarskog spahiluka i važenja tih zakona. U poznoj
fazi carstva, otprilike od 18. stoljeća, uvedeno je nasljeđivanje zemljišnih posjeda
od strane potomaka spahija – aga i begova. Ovaj novi oblik uređenja države doveo
je do nazatka. U posjedima su mogli uživati i nesposobni, debili i kukavice,
zahvaljujući postignućima svojih hrabrih predaka, a ne vlastitim sposobnostima!
Taj se novi oblik osmanskog feudalnog poretka naziva «čitlučenje». Tek od tada
možemo reći da u Osmanskom carstvu nastaju begovske familije i nasljedni
begovat, kakvog smo do nedavno poznavali. Toga ranije u Osmanskom carstvu

3
nije bilo. U doba timarskog spahiluka, a prilikom osvajanja i pokoravanja novih
kršćanskih zemalja, stara feudalna gospoda tih država, koja nije uspjela pobjeći
pred Osmanlijama, a preživjela je ratne sukobe, bivala je potpuno uništena.
Punoljetni velikaši -muškarci bili su redovitio pogubljeni, a žene i djeca odvedeni
i prodati u roblje na pijacama u gradovima u unutrašnjosti Osmanskog carstva.
Osmanlije su redovno uništavale plemstvo u novoosvojenim državama. Oni su bili
elita-najpismeniji i najsposobniji dio pokorenih naroda i predstavljali su
potencijalnu opasnost za carstvo. Takođe je razlog za ovo bilo i oduzimanje
zemljišnih posjeda starim vlasnicima. Zatiranjem vlastelinskih familija nestajalo
je i njihovih naslijednih prava na te posjede. Znači, bajke o tome kako su nekakvi
bosanski, srpski, hrvatski , madžarski itd.. velikaši prelazili na islam, s ciljem da
im ostanu posjedi i stare titule – notorne su laži i izmišljotine današnjih
velikosrpskih i velikohrvatskih i inih kvazi «istoričara» ! Bilo je jako malo velikaša
koji su iz raznoraznih razloga čudom preživjeli «sedam dana pakla». To je bio
period dopuštene pljačke, otimačine i uzimanja roblja, koju je dozvoljavao sam
sultan nakon zaposjedanja nove zemlje. Ovo je praktikovano da se, prije svega,
materijalno «namire» janjičari, a i ostali zapovjednici u njegovoj vojsci. U suštini,
za same ratnike je cilj rata bila ta pljačka nakon pobjede i to je bio “magnet” koji
je osmanske ratnike vodio u “džihadu”. Preživljavanje kršćanskih velikaša-
punoljetnih muškaraca u tim ratovima se moglo desiti samo pod određenim
okolnostima. U nastavku navodim primjer porodice Kosača, koja je bila jedna od
najmoćnijih velikaških familija srednjovjekovne bosanske države i prelazak na
islam sina Hercega Stjepana Kosače, te kako je on preživio pad Bosne pod
Osmanlije. Takođe ovdje ću se osvrnuti i na sudbinu njegova dva brata.

( Nastaviće se)

FEUDALIZAM U OSMANSKOM CARSTVU ( 2. DIO)

4
Piše: Saud Grabčanović
Turci su 1463. godine zauzeli Bosnu, a Hercegovinu su
poštedjeli osvajanja i ratnih razaranja. Uzrok ovome je
bio tajni sporazum Hercega Stjepana Kosače sa
sultanom Fatihom, kojim se Stjepan obavezao da će
biti vazal Osmanskog carstva i da će sultanu plaćati
danak. Herceg Stjepan je učinio ono što je poslednji
kralj Bosne Stjepan Tomašević odbio i zbog čega su
Turci protiv njega i njegove države poveli rat. Taj je rat
rezultirao totalnim kraljevim porazom i padom
srednjovjekovne Bosne pod Osmansko carstvo, U tom
ratu je sam kralj izgubio glavu, kao i njegovi plemići.
HERCEG STJEPAN VUKČIĆ-KOSAČA
Stjepan Tomašević je bio uljuljkan lažnim obećanjima
pape i ugarskog kralja Matije Korvina o tobožnjoj pomoći Bosanskom kraljevstvu i
križarskom ratu za spas Bosne! Naivni kralj Stjepan je odbacio ponudu za
vazalstvo koju mu je poslao sulatan Fatih, a prestao je i da plaća harač na koji
se je ranije obavezao. To je bio povod za rat koji je Bosnu kao državu skinuo sa
istorijske karte za narednih 400.godina! Nasuprot kralju, lukavi Herceg Stjepan-
Kosača je na kratko uspio spasiti svoj dio kraljevstva. On je tim ugovorom sa
sultanom iz 1463 godine, bio obavezan da kao jamca tog mira i dogovora
Turcima preda svog najdražeg, osmogodišnjeg sina Stjepana. Stjepan je rođen
1455. godine u Herceg Novom. Mlađani Stjepan je osnove pismenosti savladao u
Dubrovniku, a nastavio je sa školovanjem u Istanbulu u zatočeništvu, gdje se
isticao u znanju. On je u Istanbulu završio najviše osmanske škole i bio je veoma
dobro obrazovan za to vrijeme. Govorio je tečno pet jezika, između ostalog i
turski. Nekoliko godina nakon Stjepanovog dolaska u Istanbul kao taoca,

5
Osmanlije objavljuju rat Hercegu Stjepanu i u kratkom ratu zauzimaju njegove
posjede u Hercegovini. Razlog ovome je bila sultanova sumnja u Hercegovu
lojalnost, pošto je Turcima u Bosni prijetila velika opasnost sa sjevera od Ugara
(Madžara). Na čelu Ugarske države je u to vrijeme bio najveći madžarski kralj ,
čuveni kralj Matija ( Matijaš) Korvin ( Korvinus= gavran-latinski). Matija Korvin je
bio sin velikog ugarskog junaka Janoša Hunjadija (Sibinjanin Janko-srpski). Već
u jesen 1463. godine Madžari su izveli uspješni protunapad na Bosnu, u kojem
su uspjeli oteti od Turaka i zaposjesti sjevernu polovinu nekadašnje države. Od
toga dijela Bosne stvorili su tzv. Jajačku i Srebreničku banovinu. koje su pod
njihovom vlašću egzistirale do 1526. godine. Ugri-Madžari na zaposjednutim
teritorijama proglašavaju tobožnju “obnovu” Bosanskog kraljevstva. Matija Korvin
za marionetskog “kralja” te tobožnje “Bosne” postavlja madžarskog grofa Nikolu
Iločkog ( Újlaki Miklós), koji je bio i ban “cijele Slavonije”, doživotni knez Teočaka i
ban Mačve. Njega je naslijedio sin Lovro (Újlaki Lőrinc). Turci u preostalom dijelu
bosanske države takođe “obnavljaju” Bosansko kraljevstvo a za “svog kralja” –
marionetu postavljaju Matiju Šabančića-Kotromanića, sina pogubljenog
bosanskog velikaša Radivoja Ostojića. On je kao dijete dopao turskog ropstva.
Turci su ga u datom momentu iskoristili kao svog “džokera”. Gledano formalno-
pravno, Matija je kao potomak vladarske kuće Kotromanića bio “legitimniji” kao
vladar nego navedeni madžarski plemići, koji sa Bosnom nisu imali nikakve
veze !”Prijestolnica” te marionetske turske Bosne je bila u Tešnju. Najutvrđeniji
grad Jajačke banovine je bilo Jajce, a Srebreničke banovine grad Srebrenik, koji
se nalazi kod današnje Tuzle. Drugi grad po značaju i utvrđenosti u Srebreničkoj
banovini je bio grad Telčak ( današnji gradić Teočak).
Saznavši za propast očeve mini državice, mladi Stjepan
je shvatio da je feudalno gospodstvo njegovog oca
zauvijek propalo, kao i njegovo nasljedstvo, ali da,
uprkos katastrofi, on može nešto popraviti i ponovo
postati bogat. Osmanska
država je davala mogućnost
sposobnim ljudima za
napredovanje i uspjeh i to
bez obzira na njihovo
porijeklo. To u tadašnjim
evropskim kršćanskim
KRALJICA KATARINA
feudalnim državama nije
bilo moguće! U kršćanskoj Evropi napredovati i
vladati mogli su samo plemići. Vladanje državom je
bila privilegija samo onih »plave krvi». Pripadnici nižih
STJEPAN TOMAŠEVIĆ -KOTROMANIĆ
staleža su iz ovoga bili isključeni. Nasuprot tome,
posljednji bosanski kralj Osmansko carstvo je davalo šansu svim ljudima da

6
vladaju, i onima iz najnižih staleža, samo pod jednim uslovom – da su muslimani.
Zato je Stjepan odlučio preći na islam. Uzeo je ime Ahmed, a prezime Hersek. Za
kratko vrijeme Stjepan – Ahmed u Istanbulu pravi zavidnu političku karijeru.
Dogurao je do funkcija visokih carskih službenika, s obzirom na to da je za
turske prilike bio više nego dobro obrazovan i sposoban. On je bio prvi Bošnjak
koji je postao Veliki vezir Osmanskog carstva. Tadašnji sultani su ga čak četiri
puta određivali na ovu najvišu funkciju u carstvu. Što se tiče posjeda njegovog
oca Hercega Stjepana, koji su mu po kršćanskom nasljednom pravu pripadali,
oni mu nisu nikada vraćeni. U Hercegovini mu nije vraćen ni pedalj zemlje . Sve
je to ostao Fatihov ratni plijen koji pripada sultanu, i tu vraćanja nije bilo. Inače,
sultan je tu zemlju već bio razdijelio svojim spahijama na uživanje (privremeno).
Stjepan-Ahmed je kao Veliki vezir jedino uspio povratiti od Dubrovnika dio
očevog blaga, koje je Herceg Stjepan tamo sklonio kada su Turci poništili mirovni
sporazum. Stjepan je primio islam 1474. godine. A u jednom fermanu sultana
Mehmeda II iz 1478. godine bio je već miralem (državni zastavnik). Godine 1481.
oženio se kćerkom sultana Bajazida II, princezom Hundi-hatun. Nakon toga je,
kao sultanov zet, «damad», naglo napredovao, pa je postao sandžakbeg Burse, a
potom i beglerbeg Anadolije. Kapudan-paša – admiral osmanske mornarice
postao je 17. marta 1488. godine, i na toj je dužnosti bio četiri godine i devet
mjeseci. Potom je ponovno imenovan anadolskim beglerbegom. U februaru 1497.
godine imenovan je za Velikog vezira, što je poslije sultana bila najuglednija
funkcija u osmanskoj državi. Sultani su ga birali za Velikog vezira ukupno četiri
puta i to sa kraćim prekidima! Sudjelovao je u mnogim bitkama i turskim
osvajanjima u Evropi, Aziji i Africi. Imao je četiri sina: Ali-bega, Mustafa-bega,
Ahmed-bega i Mehmed-bega i kćerku Humu, koja je dobila ime po Humu .To je
bilo staro ime za Hercegovinu, odakle je porijeklom bio njen otac Ahmed
(Stjepan), sin velikog Hercega Stjepana Kosače. Za svoje zasluge u vođenju ratova
i države Ahmed je od sultana dobio velike zemljišne posjede na obali Mramornog
mora, u dijelu današnjeg Istanbula koji se danas naziva Hersek. Umro je 21. jula
1517. godine nakon povratka iz Egipta, gdje je predvodio ekspediciju za gušenje
pobune protiv sultana koju su tamo podigli Memeluci. Sahranjen je na svom
imanju u selu Dil na obali Mramornog mora. Tu je ukopan u turbetu koje i
danas postoji. Dil je tada bilo selo izvan Istanbula. Njemu u čast ime sela je
preimenovano u Hersek ( Hercegovina) . U tom dijelu grada i danas žive njegovi
dalji potomci, kao i potomci njegovog sestrića, bosanskog kraljevića Sigismunda
ili Ishak-bega Krali ( Kraljevića), koji je nešto kasnije takođe uspio napraviti
uspješnu karijeru i postati beglerbeg. Ahmed- paša je iza sebe ostavio brojne
zadužbine: medrese, džamije, mektebe, hamame, imarete, saraje i dr. U
povijesnim izvorima njegovi se direktni potomci spominju do kraja 16. vijeka .
Pored mladog Stjepana, pad Bosne, a nešto kasnije i Hercegovine, preživio je i
njegov najstariji brat Vladislav, koji je takođe bio turski vazal. Kasnije je on

7
 pobjegao u Dubrovnik i dalje na mletačku teritoriju u Dalmaciji Tu je i umro na
otoku Rabu. Treći brat Vlatko je još u toku rata uspio pobjeći u Ugarsku i tamo je
ostao. Nakon turskog osvajanja Hecegovine, sinovi moćnog Hercega Stjepana su
ostali bez igdje ičega, iako je, takoreći „do juče“, njihov otac bio najmoćniji
velikaš Bosanskog kraljevstva i vlasnik skoro cijele današnje Hercegovine kao i
dijelova Bosne! Po njemu se danas južni dio naše države i naziva Hercegovina.
Hrvati Hercegovci ga slave kao svog patrona, iako je on nosio titulu «Herceg
Stjepan Kosača od Svetog Save», a po vjerskom ubjeđenju je bio bogumil
(pataren). Herceg Stjepan je, inače, bio patron i zaštitnik bogumila i njihove vjere,
nasuprot posljednjem bosanskom kralju Stjepanu Tomaševiću, koji ih je, kao
katolik, bezdušno uništavao zajedno sa Inkvizicijom, po nalogu pape. Kompletno
vođstvo Bosanske crkve našlo je spas na Hercegovoj zemlji. Tu su spas pronašli
svi preživjeli “gosti” (bogumilski biskupi ), kao i sam posljednji “djed” ( bogumilski
papa) Radin On je je tu i umro nedugo nakon progona iz Moštri kod Visokog,
gdje je vijekovima bilo sjedište Bosanske crkve. Svi Hercegovi posjedi, kao
kraljevi posjedi, nakon pada bosanske države pripali su sultanu Mehmedu II
Fatihu. Nakon sloma bosanske države, Ahmed-paša je uspio dovesti u Istanbul
malodobnu djecu svoje sestre Katarine, pretposljednje bosanske kraljice. To su
bili polubrat i polusestra posljednjeg nesretnog bosanskog kralja Stjepana
Tomaševića, Sigismund i Katarina. Oboje djece je kasnije u Istanbulu prešlo na
islam. Sigismund je dobio ime Ishak, a Katarina je postala Tarihi- hanuma,
njihovo novo prezime je bilo «Krali « (Kraljević). Tarihi-hanuma se kasnije udala u
Skoplje za rumelijskog beglerbega a tu je i umrla. Sahranjena je u turbetu koje i
danas postoji u Skoplju. Kraljica Katarina, njihova majka, a kraljeva maćeha,
pobjegla je iz Bosne preko Kupresa, Konjica i Počitelja u Ston, a zatim u
Dubrovnik. Iz Dubrovnika je s kraljevskom pratnjom otplovila u Italiju. Sa sobom
je ponijela i bosansku krunu, koju je dala papi na čuvanje. Katarina je provela
ostatak života u Rimu, gdje je umrla 25. oktobra 1478. godine. Ona je sahranjena
u crkvi Santa Maria in Aracoeli. Stjepan mlađi Kosača –Ahmed Herseg je bio
jedini Veliki vezir- Bošnjak koji je bio plemićkog porijekla – i imao «plavu krv» .Svi
ostali Veliki veziri porijeklom iz Bosne potekli su iz nižih staleža, najčešće iz raje
– seljačkog su porijekla. Primjer za ovo su : Mehmed –paša Sokolović, čije je
porijeklo iz sela Sokolovići u okolini Rudog (otac mu je bio čobanin) i Rustem-
paša Opuković, porijeklom iz sela Butmir, okolina Sarajeva, čiji je otac bio
svinjar.

8
 Turbe Ahmed paše Hercegovića

REZIME
Ovaj primjer iz života Stjepana Kosače – mlađeg, alias Ahmeda Hersega, navodim
kao argument mojim tvrdnjama o lažima o tobožnjoj islamizaciji bosanskih i
srpskih velikaša iz interesa, da bi im «ostala zemlja» i titula. Sve su to
nacionalističke laži nastale koncem 19. i početkom 20. vijeka u glavama kreatora
buđenja nacionalne svijesti kod Srba i Hrvata! Cilj ove lagarije je bio dokazati
njihovo «istorijsko» pravo na Bosnu i na osnovu tih «argumenata» pripojiti je
Srbiji, odnosno Hrvatskoj. Stvarna istorija nam govori da je proces islamizacije
kršćanskog plemstva bio nemoguć u državama koje bi Osmanlije zauzele. Uzrok
tome je bila organizacija i ustrojstvo Osmanskog carstva toga vremena. Osmanlije
su, kao relativno malobrojan narod, za kratko vrijeme zagospodarili ogromnim
carstvom koje se prostiralo na tri kontinenta. U cilju lakše uprave i kontrole nad
pokorenim narodima Osmanlije su, u to vrijeme, redovno uništavale elitu tih
država koju su činili kraljevi i plemići.To je bio najmoćniji, najpismeniji i
najškolovaniji stalež u tim državama, pa je predstavljao potencijalnu opasnost za
carstvo. Tako su turski osvajači u tim zemljama mogli ostaviti sasvim male
posade, koje bi čuvale novoosvojene teritorije. Osmanlije su onda mogle prebaciti
svoje vojne snage na druga ratišta na tri kontinenta. Što se tiče kršćanskih
crkava i drugih religija u tim zemljama, Osmanlije ih nisu uništavale niti su ih
zabranjivale. Sve ovo iz razloga što je Osmansko carstvo bilo muslimanska država
čiji su zakoni počivali na Kuranu i Šerijatu, koji garantuju vjerska prava i
nemuslimanima. Kršćani su imali određena ljudska i vjerska prava, ali su, u
odnosu na muslimane, bili u podređenom položaju. Muslimani su bili elita u
Osmanskom carstvu i vladajući sloj, a ostali su mogli biti samo raja. Mislim da u
ovome leži uzrok brze i široko rasprostranjene islamizacije Bosne u prvim
vijekovima vladavine Osmanskog carstva na našim prostorima. A ne samo Bosne
nego i Srbije,Crne Gore, Slavonije, Like, Madžarske, Rumunije, Bugarske…Biti
musliman – to je, u to vrijeme, čovjeku davalo puno više sloboda, prava i

9
privilegija nego nemuslimanima, mada su muslimani morali ići u tursku vojsku i
ratovati, a hrišćani i ostali – ne.
(nastaviće se)

FEUDALIZAM U OSMANSKOM CARSTVU I USTROJSTVO OSMANSKE

DRŽAVE (3. DIO)

Piše: Saud Grabčanović

EVROPSKI I OSMANSKI FEUDALIZAM-KOMPARACIJE, SLIČNOSTI I RAZLIKE

Da bismo sagledali razliku između osmanskog i evropskog feudalizma treba prvo

odgovoriti i na pitanje šta je to evropski kršćanski feudalizam, kakav je to sistem
bio i pod kakvim uslovima je nastao. Feudalni sistem počinje da se razvija u
Evropi u periodu pozne antike i ranog srednjeg vijeka. Izgrađuje se u toku Velike
seobe naroda, kada dolazi do konačnog rušenja Zapadnog rimskog carstva,
opadanja materijalne kulture u Evropi i nestanka robovlasničkog sistema. Na

10
razvoj i nastanak evropskog feudalizma veliki je uticaj imala i kršćanska crkva.
Može se reći da je feudalizam dobio svoj konačni oblik u Franačkoj državi tokom
8. vijeka. Feudalizam se u toku ranog srednjeg vijeka proširio po celoj Evropi.
Samo je Vizantija, kao jedina nasljednica tradicija i zakona nekadašnjeg Rimskog
carstva, ostala u određenoj mjeri izvan ovog toka istorijskih dešavanja. Bizant je
sačuvao “tragove” ranijeg robovlasničkog sistema i po svojoj organizaciji
Bizantsko carstvo je imalo “dodirnih tačaka” sa kasnije nastalim osmanskim
feudalizmom.Evropski feudalci su bili vlasnici zemljišnih posjeda na kojima su
živjeli zavisni seljaci. Seljaci su živjeli u zadružnim domaćinstvima, donekle su
bili slobodni i uživali su izvjesnu seosku autonomiju. Bilo im je uskraćeno bilo
kakvo školovanje i pismenost, osim osnovne vjerske pouke koju su dobijali u
crkvama od strane sveštenstva. Zemlja koju su obrađivali nije bila njihova, nego
feudalnog gospodara, kojem su davali dio ljetine i plaćali porez Seljaci su takođe
bili u obavezi i da besplatno rade za svog feudalnog gospodara određeni broj dana
u godini (kuluk). To su obično bili fortifikacijski radovi na izgradnji tvrđava i
zamkova, kao i izgradnja crkava i manastira. Život seljaka je bio veoma težak, pa
su oni često podizali oružane pobune protiv feudalne gospode, koje su redovno
surovo gušene u krvi. Seljaci su takođe često i bježali sa posjeda okrutnih
gospodara na posjede onih manje okrutnih. Evropski feudalci su se zato trudili
da spriječe bježanje seljaka sa svojih posjeda. Seljaci su tadašnjim «zakonima» bili
strogo vezani za zemlju svoga gospodara. Kazne za bježanje su bile drakonske –
smrt ili tjelesno sakaćenje. Prihodi sa zemlje su omogućavali feudalcu da kupi i
održava skupu ratnu opremu i konje. Njegova glavna obaveza je bila da ratuje za
svog vrhovnog vladara (seniora – kralja ) kojem je položio feudalnu zakletvu.
Kraljevi su birani na velikim skupovima -saborima svih plemića tog kraljevstva.
Titula kralja je bila nasljedna, ali je bilo izuzetaka kada su kraljevske dinastije
rušene i zamjenjivane novim. Seljaci su uglavnom bili oslobođeni ratne obaveze,
nisu smjeli imati ličnog naoružanja, niti su obučavani ratnim vještinama. Sve je
ovo rađeno u cilju da seljaci ne bi ojačali i jednoga dana napravili pobunu i
srušili feudalni sistem. Glavninu svake tadašnje evropske vojske činili su
feudalci, koji su ratovali kao oklopljeni konjanici i vitezovi To su pretežno bili
plaćenici iz drugih zemalja. Ti vitezovi “lutalice”su obično bili potomci propalih
feudalnih gospodara . Zato feudalne zemlje Evrope u to vrijeme nisu mogle imati
brojčano jake armije, kakvu su imali Turci. U Osmanskom carstvu je vojska
imala dvije komponente . Prva je bila profesionalna : janjičari, azapi, lagumdžije,
tobdžije, šajkaši, intendanti… i sve njih je plaćao sultan. Drugu, daleko brojniju
komponentu, činili su : spahije –age i begovi, koji su činili konjicu, te privatne
male vojske tih aga i begova koje su njihovi gospodari vodili sa sobom, a ostatak
je bio obični puk, tzv. «bašibozuk», koji je bio pješadija. Na sultanov poziv u rat
svaki zdrav i punoljetan musliman u carstvu morao se dobrovoljno prijaviti u
vojsku. Na ovaj način su Osmanlije mogle mobilisati ogromnu armiju, koja je u

11
ratnim sukobima toga vremena uvijek odnosila pobjede. Razlog velikih ratnih
uspjeha Osmanlija je bio vrlo jednostavan : u to vrijeme se rat vodio hladnim
oružjem: mačevima, sabljama, buzdovanima, noževima, sjekirama itd. Ko je imao
više naoružanog ljudstva, taj je u ratu uglavnom pobjeđivao. A Turci su
“topovskog mesa” imali u izobilju. Ovo je funkcionisalo sve do pojave i prelaska
na masovnu upotrebnu modernog vatrenog oružja u evropskim zemljama.
Osmansko carstvo je ubrzo postalo inferiorno na bojnom polju, prije svega zbog
svoje konzervativne organizacije koja se opirala uvođenju novotarija. U modernim
ratovima, koje su osmislili Evropljani, brojčana premoć u ljudstvu više nije
predstavljala ključ uspjeha u ratu. Prevagu u modernom ratu je sada
predstavljala vatrena moć , kvalitet naoružanja, te tehnička superiornost boraca,
kao i njihova uvježbanost i taktička organizacija samog ratišta. A kada su
Evropske sile, a posebno Austrija, izvršile nove reforme i tehničku modernizaciju
svojih armija, postale su superiorne u odnosu na Osmanlije. Nesposobno da se
modernizuje, prije svega zbog straha samih sultana za gubitak moći i uticaja,
carstvo je polako “nestajalo” i povlačilo se u stalnoj defanzivi. Ova defanziva i
slabljenje carstva trajali su skoro dva stoljeća. Sultani koji su vladali u tom
periodu nisu ni pomišljali na modernizaciju, industrijalizaciju, reforme ,
reorganizaciju države i vojske . Ti procesi su se u kršćanskoj Evrpi u to vrijeme
odigravali punom parom! Kasno uvidjevši da im je carstvo u samrtnom ropcu,
sultani su ga pokušali spasiti, ali je to stiglo prekasno-u dvanaest i pet! Reforme
koje su pokušali provesti osmanski sultani, i to tek tridesetih godina 19.vijeka,
bile su prekasne i nisu mogle spasiti posrnulo carstvo od konačnog sloma.
Jedino što su ti sultani uspjeli svojim reformama je produženje agonije za
nekoliko decenija, do konačne propasti tog nekada velikog carstva!
Feudalci u evropskim zemljama bili su vlasnici
zemljišnih posjeda i prestižnih titular, koje su
ostavljali u nasljedstvo svojim potomcima. Vladar nije
mogao tako lako da dira u njihova prava stečena
legitimnim nasljedstvom. Zapravo, svaki evropski
vladar je i sam bio feudalac, i to obično najmoćniji i
sa najvećim zemljišnim posjedima. Iako su mnogi
vladari pokušavali da ograniče uticaj feudalne
gospode, nikad u toj borbi nisu išli tako daleko da bi
ugrozili sam feudalni poredak. Srednjovjekovne
države u Evropi nisu bile ništa drugo do nekakav
Osman I
oblik feudalnog saveza , konfederacije, koji je počivao
na zakletvi koju su sitniji feudalci (vazali) polagali svom vladaru (senioru-kralju).
U srednjem vijeku nije bilo nikakvog apstraktnog shvatanja države i nacije kao
entiteta odvojenih od ličnosti vladara.U to vrijeme, u Evropi nisu postojale
nikakve nacije niti nacionalna svijest kod stanovništva kakvu danas poznajemo.

12
Stvaranje nacija i “buđenje” nacionalne svijesti kod evropskih naroda su kasniji
procesi koji su vezani za nestanak feudalizma i nastanak buržoaskog društvenog
sistema i buržoaskih država u Evropi. Početak ovog procesa je Francuska
buržoaska revolucija 1789. godine, kao i procesi, ratovi i revolucije koji su izbili
u Evropi kao posljedica i nastavak te revolucije, a posebno revolucije iz 1848.
Godine, koje su dokinule evropski feudalizam. Srednjovjekovni Evropljanin je
imao samo jedan osjećaj, a to je osjećaj vjerske i teritorijalne pripadnosti
određenom feudalnom gospodaru i crkvi koja je bila iznad svega! U poznom
srednjem vijeku se u najrazvijenijim državama Evrope učvrstilo shvatanje o
odvojenosti kraljevske krune, koja je vječna i iznad svakog pojedinca, od ličnosti
vladara, koja je prolazna. Učeni pravnici počinju da se pozivaju na rimsko
zakonodavstvo, da bi opravdali jačanje kraljeve pozicije u odnosu na ostale
feudalce. Srednjovjekovna misao o državnosti nije otišla dalje od ovoga. Da
sumiramo: tada nije bilo nikakvih nacija niti nacionalizama. Postojali su samo
kralj i crkva, odnosno fundament državnosti je bila vjerska pripadnost podanika
te države i potčinjenost kralju i vladajućoj dinastiji. Feudalne evropske države su
bile nestabilne zbog čestih međusobnih sukoba feudalaca i njihovih povremenih
sukoba sa kraljevima. Nijedan evropski vladar nije smio da zanemari interese
feudalnog staleža, neki kraljevi su čak bili slabiji od feudalaca. Evropski vladari
nisu bili u poziciji da vladaju bez ikakvih ograničenja.
Na drugoj strani, Osmansko carstvo, čije je jezgro formirano u zapadnom dijelu
Male Azije tokom 13. vijeka, imalo je sasvim drugačiji put razvitka. Na čelu te
države nalazili su se potomci osnivača vladarske dinastije Osmana I, koji je 1299.
godine proglasio nezavisnost svoje države od Turaka Seldžuka. Turci Osmanlije se
pod pritiskom Mongola sve više šire u pravcu zapada i tokom 13. i 14. vijeka
postepeno osvajaju vizantijske teritorije u Maloj Aziji i Evropi. Novi Osmanski
emirat je postao privlačan, kako za ratnike, tako i za učene muslimane, koji su se
sklanjali pred mongolskom invazijom. Osman I je vrlo vješto iskoristio ove ljude
za izgrađivanje efikasnog državnog aparata i za stvaranje moćne i veoma
sposobne vojske.

FEUDALIZAM U OSMANSKOM CARSTVU I USTROJSTVO OSMANSKE

DRŽAVE (4. DIO)

13
Piše: Saud Grabčanović
Za razliku od evropskih vladara, osmanski vladari
su u periodu najvećeg uspona carstva bili vlasnici
gotovo svih zemljišnih posjeda u državi.Ovo je
ključna razlika između evropskih vladara i
osmanskih sultana. Do 17. vijeka je skoro 90%
zemljišnih posjeda spadalo u tzv. mirijsku zemlju, to jest
državnu, odnosno sultanovu imovinu. Postojali su i
privatni zemljišni posjedi (mulk), ali oni su mogli postati
privatni samo sultanovom izričitom odlukom. Ova se
zemlja obično pretvarala u vakufe, to jest posjede na
kojima su građene vjerske zadužbine, a od prihoda sa
Mehmed II – Fatih
ove zemlje te su se zadužbine i izdržavale. Bitno je
naglasiti da je u svim predindustrijskim društvima preraspodjela političke i
ekonomske moći najviše zavisila od kontrole nad zemljišnim posjedima. Ovo
pitanje je u svim starovjekovnim i srednjovjekovnim državama bilo posebno
osjetljivo i oko njega su se uvijek lomila koplja. Padali su kraljevi i carevi,
propadale države. Osmanski sultani su uspjeli da ovo pitanje potpuno riješe u
svoju korist, stvaranjem svog originalnog feudalnog sistema. To im je omogućilo
da upravljaju državom bez opozicije kakvu su evropski vladari često morali da
trpe. Apsolutistička i neograničena vlast sultana počivala je na gotovo potpunoj
kontroli nad zemljom. Pored toga, sultani su se oslanjali na vjersko pravo (šerijat)
i svjetovno – sultanovo zakonodavstvo (kanun) koje im je davalo pravo apsolutnog
prvenstva. Nakon osvajanja Carigrada 1453. godine, sultani su počeli da
insistiraju na univerzalnosti svoje vlasti po uzoru na vizantijske careve. Krunisali
su se i kao sultani, ali i kao rimski carevi a istovremeno su obnašali i funkciju
halife- vrhovnog sunitskog muslimanskog vjerskog poglavara. To je bila vjerska
titula koja se može porediti sa titulom pape kod katolika. Halifa na arapskom
jeziku znači naslijednik ( Muhameda A.S.). Papa kod katolika znači otac ( “sveti
otac” nasljednik Svetog Petra, Kristovog apostola).

14
U Osmanskom carstvu su postojale spahije, koje su po mnogo čemu podsjećale
na evropske feudalce, vitezove. Spahije su ratovale kao oklopljeni konjanici,
dobijale su titule od sultana i držale su pod kontrolom određene zemljišne
posjede. Ipak, postojala je jedna ključna razlika. Spahije nikad nisu mogle
prisvojiti zemlju kojom su upravljale, nisu je mogle ostaviti u nasljedstvo i mogle
su izgubiti kontrolu nad njom po volji sultana u svakom trenutku.
U srpskim i hrvatskim udžbenicima istorije timarski sistem, koji je postojao u
Osmanskom carstvu, gotovo u potpunosti se izjednačava sa feudalnim sistemom
u evropskim zemljama. Timarski sistem je nazvan po zemljišnom posjedu koji je
sultan dodjeljivao spahijama u zamjenu za njihovu vojnu službu. Posjedi su se
djelili na tzv. timare koji su bili najmanji posjedi sa kojih se ubirao godišnji
prihod u iznosu od 20 000 akči. Veći posjedi su bili zijameti, sa kojih se ubirao
prihod od 20 000 do 100 000 akči, a najveći posjedi su se zvali hasovi, i oni su
donosili prihod veći od 100 000 akči. Timari su dodjeljivani spahijama na upravu,
zijameti su dodjeljivani višim carskim službenicima i zetovima dinastije a hasove
je sultan ostavljao za sebe i carsku porodicu.
Na prvi pogled bi se moglo reći da je sve bilo slično kao i u evropskim kršćanskim
zemljama. Spahija ratuje za vladara, a zauzvrat postaje vlasnik zemljišne parcele
na kojoj žive i rade zavisni seljaci. Međutim, nije tako. Spahija nikad nije
uspijevao da postane vlasnik zemlje. Dok je ratovao za sultana, dobijao je prihode
sa zemlje. Pored toga, imao je mogućnost da napreduje u državnoj službi i kao
komandant vojnih jedinica, ukoliko se pokaže kao sposoban ratnik. Ukoliko
sultan više ne bi bio zadovoljan njegovom službom, mogao je jednostavno da ga
otpusti. Prema tome, bilo bi najpravilnije reći da je timar zapravo predstavljao
neku vrstu plate koju je spahija dobijao za obavljanje vojne službe. To nije
bio klasični evropski feudalni posjed sa pravom nasljeđivanja.
Isto tako su uočljive razlike između seljaka koji su živjeli
na posjedima evropskih feudalaca i turskih spahija.
Seljaci u Osmanskom carstvu nisu bili tako strogo
vezani za zemlju kao što je to bio slučaj u evropskim
zemljama. Porezi koji su seljaci plaćali, makar za vrijeme
uspona Osmanskog carstva tokom 15. i 16. vijeka, bili
su uglavnom manji nego u balkanskim državama prije
njihovog pada pod tursku vlast. Ovakva situacija je
privlačila seljake koji su često napuštali feudalne
posjede balkanskih hrišćanskih vladara i bježali na
stranu Turaka.
Turske spahije
U Osmanskom carstvu dugo nije bilo unutrašnjih
sukoba i seljačkih buna velikih razmjera, karakterističnih za srednjovjekovnu
Evropu. Turci su bili surovi osvajači i imali su običaj da uzastopnim napadima
dugo iscrpljuju neku zemlju prije nego što bi je konačno osvojili, ali kada bi to

15
uspjeli, u njoj bi najčešće nastupili mir i blagostanje, praćeni uvođenjem efikasne
državne uprave. Pored toga, u carstvu je vladao visok stupanj vjerske tolerancije
prema kršćanima i drugim religijama. Ovo je u to vrijeme u kršćanskoj Evropi
bilo nezamislivo! Osmanski sultani nisu morali da se konsultuju ni sa kim
ukoliko bi odlučili da krenu u napad na neku zemlju, i nisu morali da trpe
ograničenja kakva su feudalci nametali evropskim kraljevima. Jedino su prije
početka rata, koji je uvijek smatran džihadom, tražili mišljenje o njemu od
vrhovnog šerijatskog sudije – Šejh-ul-islama. On je uvijek presuđivao na stranu
sultana i opravdanosti rata, što je bilo logično, jer je tog sudiju postavljao sam
sultan kao halifa. Uzmimo samo primjer Šejh-ul islama Ebu Suuda i kanuna
sultana Sulejmana Veličanstvenog (Zakonodavca). U Evropi je u to vrijeme bilo
drugačije. Čak su vrlo moćni evropski vladari, kakav je bi car Karlo V u 16.
vijeku, morali da pružaju ustupke feudalcima, da bi dobili njihovu podršku za
neki vojni poduhvat, čak i kad su se borili protiv Turaka. Stanje u Evropi se u to
vrijeme dodatno komplikuje pokretanjem protestantske reformacije i izbijanjem
čitavog niza vjerskih sukoba između katolika i protestanata,kao i velikih seljačkih
buna.
Osmanski sultani nisu imali ovakvih problema. Ukoliko bi procijenili da je prilika
povoljna, mogli su da pokrenu cijelu vojsku koja im je bila na raspolaganju, bez
ikakve zadrške. Upravnici carstva i komandanti koji se ne bi odazvali ovom
pozivu rizikovali su da ostanu bez položaja i posjeda ili bez glave. Krenuti na
poziv sultana u sveti rat “džihad” – to je bila obaveza svakog punoljetnog
muslimana. To se je moralo bez pogovora izvršavati. Poziv na sveti rat se obično
objavljivao na džuma namazu u džamijama širom carstva. A širom Osmanskog
carstva, od grada do grada, nošena je “pozivnica” u sveti rat- džihad. To si bili
krvava sablja i ispod nje Kuran časni! Musliman koji se na ovo ne bi odazvao bio
bi veleizdajnik kojeg je sledovala smrtna kazna a mogao ga je ubiti svojom rukom
svaki punoljetni, pravovjerni musliman.
ZAKLJUČAK :
Iz svega izloženog da se zaključiti da Osmansko carstvo nije bilo čista
feudalna država prema evropskim standardima tog vremena. Sva vlast je bila
u rukama sultana, ili preduzimljivih velikih vezira, nije bilo nasljednog
feudalnog staleža koji bi mogao da ograniči sultana u vlasti. Svako se mogao
uzdići do najvišeg položaja u carstvu bez obzira na porijeklo. Jedino je
pozicija sultana bila nedostupna i rezervisana samo za pripadnike Osmanske
dinastije. Sultan je mogao svakog da uzvisi do najviše pozicije, ali je isto tako
mogao i da ga ukloni. Osmanski sistem je dosta dobro funkcionisao do pred kraj
17. stoljeća, dok je carstvo bilo u ekspanziji. Unutrašnji sukobi oko zemlje nisu
poprimili ozbiljniji oblik sve dok su osvajane nove teritorije, koje su mogle da
budu razdijeljene između novih spahija i upravnika carstva. Problema u državi
nije bilo sve dok se izdašno punila sultanova državna blagajna iz koje su

16
finansirani novi ratovi. Problem je nastao kada je ekspanzija zaustavljena, a time
je carska kasa presušila.
Pojava nasljednih timara od kraja 17. stoljeća
predstavlja početak kvarenja Osmanskog feudalnog
sistema, i uzrokuje njegovu postepenu propast.
Bosanske spahije su prve djelimično uspjele da
izdejstvuju ovu privilegiju za sebe još pod kraj 16.
vijeka! To su dobili od sultana nakon bitke kod
Siska 1593. godine, pod izgovorom da trpe najveće
gubitke u ratovima koji su u to vreme vođeni u
pograničnim oblastima sa Habzburzima. Kasnija
pojava čitlučenja, to jest ilegalnog prisvajanja
spahijskih posjeda i naplaćivanja dvostrukih poreza
Sulejman Veličanstveni
seoskom, rajetinskom stanovništvu, predstavljala je
dalje kvarenje sistema, koji tokom 18. i 19. veka postaje sve teže podnošljiv. To je
na koncu dovelo i do njegovog sloma.
Turci koji su se povlačili iz oblasti koje je Osmansko carstvo izgubilo u ratovima
tokom 17, ali naročito tokom 18. i 19. vijeka, često su pokušavali da na ilegalan
način stave pod kontrolu zemljišne posjede u onim oblastima koje su još bile pod
osmanlijskom vlašću. To se najčešće dešavalo u pograničnim zemljama kakva je
bila i Bosna. A slično je bilo i u Srbiji, Vlaškoj, Moldaviji … Takve zemlje su bile
pod najslabijom kontrolom centralne vlasti. Vremenom je sultanima bilo sve teže i
teže da obuzdaju ambicije velikaša koji su se jagmili za zemljom. Onog trenutka
kad sultan više nije mogao da garantuje nikakvu zaštitu hrišćanskom,
rajetinskom stanovništvu, koje je činilo apsolutnu većinu u evropskim
provincijama carstva, osmanlijski sistem je počeo nepovratno da se raspada.
Primjer toga je uzurpacija vlasti u Srbiji od strane odmetnutih janjičarskih aga –
dahija. Dahije su pogubile sultanovog namjesnika u Beogradu Mustafa pašu,
»srpsku majku», i uzurpirale vlast u Srbiji. Praktično, oni su se odmetnuli od
sultana i Porte i imali su četiri vlastite državice u Srbiji, kojima su upravljali po
svome nahođenju nasiljem, terorom i pljačkom. Dahije su svojim surovim
postupcima i nasiljem nad rajom izazvali opštu pobunu hrišćanskog stanovništva
u Srbiji – Prvi srpski ustanak.
Prema tome, iako je u Osmanskom carstvu bilo mnogo toga što je podsjećalo na
evropski feudalizam, naročito u poznijem periodu carstva, ipak se ne može reći da
je ova država imala isti oblik feudalizma kao tadašnje evropske kršćanske
kraljevine. Feudalizam Osmanskog carstva je bio sasvim posebnog tipa! Izuzetan
položaj sultana, mogućnost uzdizanja u državnoj upravi bez obzira na porjeklo i
nepostojanje jasno definisanog feudalnog staleža sa trajno utvrđenim pravima- to
jednostavno nisu dozvoljavali. Osmansko je carstvo imalo svoj originalni feudalni
društveni sistem.

17