I'.

1
FABRI MONUMENTA

golstadii, Viennae, Pragae, Augustae, Argentinae, Wormatiae,

Nouiomagi, Eluangae, Oeniponti, meo more verba profudi, non
magnus quidem, qui docerem et facerem, sed minimus in regno
coelorum. Bene in Christo vale, Pater. [Friburgo] 21 postridie ca- MEMORIALE PETRI FABRI
lend. Januarii, 1596. Servus in Christo,
PETRUS CANISIUS.
Inscriptio seu iitulus initio positus. Ex autographo R. P. Pe- IESUS MARIA '·
tri Canisii ad R. P. Joannem Busaeum.
SEQUITUR MEMORIALE QUODDAM
QUORUMDAM DESYDERIORUM BONORUM ET BONARUM COGITATIO-
27 Pater Canisius vixit Friburgi postremis ejus vitae annis, a 1580 ad
NUM RDI. PATRIS MTRI. PETRI FABRI.
1597. Cf. lUVENCIUlvI, Historia Soc. Jesu, P. V, T. II, pag. 808; et M1CHEL,
Vie du Bienheureux Pierre Canisius, pag. 423.
[ INTRODUCTIO]

Benedic anima mea Domino et noli obliuisci omnes retributio-

nes eius, qui redimit de interitu uitam tuam et coronat te in mi-
sericordia et miserationibus; qui replet in bonis desyderium tuum,
postquam propitiatus est, et quotidie propitiatur omnibus iniqui-
tatibus tuis, et sanat omnes infirmates tuas, dans spem bonam,
quod renouabitur ut aquilae iuuentus tua 2 •
Confitere semper anima mea, et noli unquam obliuisci multa
beneficia, quae Dominus noster J esus Xpus. et fecit tibi, et sin-
gulis facit momentis intercessione benedictae Matris suae Domi-
nae nostrae, omniumque sanctorum et sanctarum caeli, omnium
etiam qui pro te orant in ecclesia catholica ui.uorum et mor-
tuorum.
1 Ex apographo romano codicís Memor. 1, quod omnibus aliis exem-
plis praeferendum in praefatione hujus voluminis demonstravimus. Videa-
tur hujus pretiosi codicis descriptio in Recensione codicum, n. I. Illud autem
pro more nostro ad fidem codicis quam accuratissime excusum exhibemus.
Si qua librariorum menda in codice reperiantur, ea proprio loco, lectore ma-
nito, emendamus. Paginas codicis in ipso textu crassioríbus numeris indí-
camus. Cum vero per totum codicem díversae manus conspicíantur, ac di-
versa proinde orthographia adhibeatur, quotiescumque novus librarius in
codice apparet, lectorem admonemus. Et quamvis codex raro admodum pa·
ragraphos de diversis rebus agentes, spatio interjecto, distinguít, unde dif-
ficilis admodum Jectio evadit; nos lectorum commodo prospicientes, singu-
lorum annorum et mensium commentaríos, titulis ínter uncinos adjectis, di-
stinguimus, numerosque a notis pagellarum diversos, in margine initio pa-
ragraphorum apponimus; quo facilius diversa hujus scripti loca citari queant.
2 Ps. en, 5.
 FABRl MONUl'IIENTA
Adora anima mea Patrem caelestem, honorando ipsum sem-
per, et ex omnibus uiribus tuis seruiendo, totaque sapientia tua
et uoluntate, qui suo benedicto amore tam misericorditer te ad-
iuuat et fortificat.
Adora redemptorem tuum D. N. Jesum X.um, qui tanquam
uera uia, ueritas, et uita 5 , sua sola gratia te docet et illu111inat.
Adora personam tui glorificatoris Spiritus S.ti paracleti, qui
sua benigna communicatione disponit corpus et animam, et spi-
ritum tuum, ut sit mundus, rectus, et bonus in omnibus.
Anno 1542, in octaua corporis X.i 4 Dornini nostri, habui quod-
dam notabile desyderium faciendi deinceps quod eo usque sola
negligentia et pigritia omiseram, scilicet, scribendi (in gratiam
memoriae) aliqua spiritualia ex iis, quae Dominus dederit, siue ea
sint ad orandum melius, aut ad contemplandum, siue ad intelli-
gendum, aut operandum, siue ad quoduis aliud denique spiritua-
le commodum.
Priusquam tamen de futuris loquar, uisum est notare aliqua
de praeterita mea uita usque ad hanc horam, sicut occurrit nunc,
et me recordor sensisse in temporibus illis, cum quadam notabili
gratiarum actione, aut contritione, aut compassione, aut alio spi-
rituali sen timen to Spiritus S. tí, aut admonitione proprii angeli
boni.
[EPILOGUS VITAE PRAETERITAE]
[1506-1542)
1. Primum igitur beneficium quod notaui cum gratiarum
actione fuit, quod Dominus noster anno I 506 in diebus paschali-
bus 5 me in mundum eduxerit, largitusque fuerit baptismatis gra-
tiam, utque essem a bonis, catholicis, piisque admodum parenti-
bus 6 educatus; qui cum essent agricolae, sufficientes erant in bo
nis temporalibus ad me iuuandum in debitis mediis ad salutem
animae meae conformiter ad id propter quod sum creatus.
2. Sic autem me educarunt in timore Domini, ut statim a 2
]OANN., XIV, 6. 4 Die r5 Junii.
5 Die r3 Aprilis.
6
Ludovicus Faber et Maria Perissim. De eorum genere vide MAUREL,
Vie du B. P. Pierre Lefevre, pags. 5-7.
MEl'IIORIALE.-ANN. 1506-1518 49I
paruulo incoeperim mei esse conscius, et (quod maioris diuinae
gratiae praeuenientis signum est), etiam circa septimum annum
sensi aliquoties instinctus speciales ad affectus deuotionis, sic ut
ab eo tempore Dominus ipse, et sponsus animae meae, uoluerit
quidem p0ssidere animam meam. Utinam sciuissem, utinam sa-
puissem introducere ipsum et sequi, et mmquam ab eo sepa-
rari 7 •
3. Circa annum decimum sensi desyderium quoddam stu-
dendi; cum enim essem pastor et mundo destinatus a parentibus,
non poteram quiescere, et fiebam desyderio scholae, ita ut coacti
fuerint parentes contra suam intentionem me mittere ad scholae
studium, uidentesque apertum fructum notabilemque progressum
in studiis, tum sic intelligendo, tum etiam memorando, non po-
tuerunt impedire, aut efficere quominus pergerem in studio, per-
mittente etiam Domino, ut ad nihil essem minus idoneus, aut uel-
lem, quam ad saecularia negocia.
Studui autem praeceptore Petro Velliardi, qui non solum ca-
tholica, sed etiam sacra doctrina, uitaque feruentissimae sancti-
tatis sic clarus [erat], ut omnes poetas et auctores, quos interpre-
tabatur, faceret euangelicos ª; omnia enim applicabat ad aedifica-
tionem iuuentutis in timore Domini sancto et casto. Locus autem
ubi sepultus iacet uocatur Roche, 3 distans leucis a pago ubi na-
tus sum, cui nomen Vilareto _in magno Bornando in episcopatu
dioecesis geneuensis, quae tota tune erat satis catholica 3 •
4. Doctrina et exemplc uitae huius praeceptoris cresceba-
mus omnes eius discipuli 9 in timorem Domini. Et ita, cum essem
circiter annos 12, habui quosdam spiritus impulsus ad offerendurn
me seruitio Dei. Uenique quadam die ualde laetus in quendarn
a ld est, catholicos.
7 Vide, post Memoriale, Processus in causa approbationis cultus ven.
Servi Dei P. Petri Fabri.
s Cf. epist. 38, annot. 8.
9 Inter eos adnumerandi videntur Claudius Jajus, Societatis sodalis, et
duo sacerdotes, pietate conspicui, Antonius Duborgeal et Joannes 1\'lotier.
Vide infra in append. :finali epistolam P. Savignac datam die 3o Decembris
1621; et MAUREL, loe. cit. pag. II.
 FABRI MONU:MENTA
492
agrum (erat enim uacationis tempus), exercebamque aliquando
pastoris officium, cum, inquam, tune haberem magnum desyde ·
rium puritatis, promisi Domino castitatem in aeternum. O miseri-
cordiam Dei, qui ambulabas mecum, et me ex tune uolebas ap-
prehendere. Quare non te bene cognoui, o Spiritus Sancte? Cur
ex eo tempore non sciui segregari ab omuibus, ut quaererem te,
et ingrederer tuam scholam? quandoquidem inuitabas me, et
praeueniebas in talibus benedictionibus. Tu nihilominus me pre·
hendisti, tu me indelebili timoris tui charactere signasti; quem si
permisisses tolli, sicut caetera bona gratuita, quidni factus essem
sicut Sodoma et Gomorra 'º?
5. Nouem annos fui in ea schola, et aetate crescens et scien-
tia 1 ' , licet non usque in finem illius temporis, in sapientia boni-
tatis et castitatis oculorum meorum. Est itaque satis quod in hoc
recognoscam in gratiarum actione multum, et in dolare, et contri,
tione cordis propter peccata quae quotidie (ad eorum aliqua na-
scendo, et in eis crescendo) commitebam contra Dominum meum,
multoque plura commisissem nisi diuina bonitas permisisset in
anima mea (cum timare eius) inordinatum quoddam desyderium
sciendi, et discendi litteras. Hoc igitur impulsa me eduxit Domi-
nus de patria, ubi non poteram integre, et in posterum ei debite 3
seruire. Benedictus sis, mi Domine, in aeternum de tanto mihi
tune praestito beneficio, dum me uoluisti extrahere a carne, et
mea tam corrupta natura, spirituique contraria, et ad ascenden-
dum in cognitionem et sentimentum tuae maiestatis, tantorum-
que [meorum] peccatorum, tam infima.
6. Anno r 5 2 5, aetatis autem meae xix, exiens a patria,
ueni Parisios 12 • Recordare, o anima mea, spiritualium calcarium,
quibus iam Dominus tuam conscientiam in sui timare stimulabat,
scrupulis videlicet quibusdam, et conscientiae remorsibus, qui-
bus incipiebat te daemon uexare, ut sic quaereres Creatorem
tuum, si sapuisses, et sine quibus nec te forte potuisset Ignativs
penetrare, nec tu ab eo auxilium quaesisses, ut postF.a euenit.
iO lSAI.'I, 9·
H Vide epist. P. Savignac jam citatam.
12 Cf. MAUREL, loe. cit., pag. 16.
MEMORIALE.-ANN. 1529
7. Anno r529, aetatis autem meae 24, 10 die Januarii crea-
tus sum bachalaurús in artibus, et post pascha licentiatus sub
magistro Joanne doctore, nomine Penna, in medicina. Det mihi
bonitas diuina gratam memoriam ad recognoscendum uaria eius
beneficia corpora:lia, et spiritualia, quae in bis 3.hus annis cum
dimidio per uaria media contulit, dando scilicet in talem praece--
ptorem talemque societatem, qualem inueni in suo cubiculo.
Dico autem maxime de magistro Francisco Xauier, qui est de So·
cietate Jesu X.i 13 •
8. Hoc anno uenit Ignativs, ut esset in eodem collegio
S.tae Barbarae, et in eodem cubiculo nobiscum, uolens ingrcdi
cursum artium in Sto. Remigio sequen ti 14 • Erat autem supra-
dictus magister id oneris suscepturus. Benedicta sit in aeternum
diuina prouidentia, quae sic ordinauit in meum bonum, et salu-
tem. Cum enim ab illo fuisset sic ordinatum ut ego docerem
praedir,tum sanctum uirum, consecutus sum eius exteriorem
conuersationem, deinde uero interiorem; qui cum simul uiuere-
mus ir- eodemque cubiculo, eadem mensa, eadem bursa, esset-
que ipse mihi in spiritualibus praeceptor, dans modum aseen·
dendi in cognitionem diuinae uoluntatis, et propriam, tandem
facti sumus unum in desideriis, et uoluntate, firmoque proposito
eligendi hanc uitam, quam nunc habemus, quicunque sumus,
aut unquam fuerint de hac Societate, qua _non sum dignus.
9. Det mihi diuina clementia gratiam ad bene memoran-
dum et ponderandum beneficia, quae hoc tempore per hunc ui-
rum mihi Dominus noster contulit: praecipue uero quod mihi
dederit primum intelligere conscientiam meam, tentationes et
scrupulos, quibus tanto tempore detentus fueram, nec sciens nec
intelligens, aut inueniens uiam, qua possem quiescere. Erant
autem scrupuli ex timare, quod a multo tempore non fuissem
bene confessus de peccatis; quibus adeo uexabar, ut libenter in
remedium elegissem in desertum ire, herbis ibi semper radici-
busque nutriendus. Tentationes autem erant de foedis malisque
i;Cf. CRos, Saint Franqois de Xavier, I, 109-r 12.
t4De actis nostri Parentis, dum Parisiis operam daret studiis, cf. Mo-
num, Ignat., ser 4. •, l, 80-S7 et 402,
 MEMORIALE.-ANN. 1534
494 FABRI MONUMENTA
duntur innumerae gratiae cognitionurn, sentimentorum uariorum
imaginibus carnalibus, suggerente spiritu fornicationis, q uem
spirituum, quos in dies magis magisque cognoscebam. Relique-
tune non cognoscebam per spiritum, sed litteris et doctrina.
rat enim mihi Dominus calcaria quaedam, quae me non sinebant
10. Secundo mihi consuluit, ut confiterer generaliter do-
unquam esse tepidum. Circa igitur iudicium, et discretionem ma-
ctori Castro, et deinde singulis hebdomadis, sumendo etiam Eu-
lorum spirituum, aut sentimentum circa res meas aut diuinas
charistiam, dans ad id examen quotidianum conscientiae. 4 Nec- '
aut proximi, nunquam (ut dixi) me permisit Dominus decipi
dum enim uolebat me in aliis exercitiis ponere, etiamsi haberem
(quantum existimo), sed in omnibus, et sanctorum angelorum, et
adeo magnum a Domino desyderium. Sic nobis transierunt qua-
Spiritus Sancti illustrationibus opportuno tempore me liberabat.
tuor circiter anni tali conuersatione, et animo eodem conuersantes
13. Contigit autem in fine horum quatuor annorum circiter
etiam cum aliis. Proficiebamque ego in spiritu quotidie et erga
quod, cum me inuenissem iam fortem in solo Deo super proposi-
'
alios et erga meipsum, probabarque in multis flammis et aquis
tis, in quibus iam perseueraueram plusquam duos annos, sequen·
tentationum (multis quidem annis, et eo fere usquequo e Pari-
di, scilicet, Ignativm in uitae paupertate, nec aliud spectassem
siis discessi), in vana gloria, in quo Dominus dedit mihi magnam
quam studiorum meorum, eiusque et magistri Francisci caetero-
cognitionem mei ipsius, meorumque defectuum, permittens me
rumque eiusdem animi et propositi finem, hoc, inquam, tempore
in eis nimium profundari et angustiari in remedium uanae glo-
sum b profectus uisitaturus parentes, fuique cum patre, qui (mor-
riae, et ita sola sua gratia mihi dedit in hac materia multam
tua iam matre) adhuc uiuebat, septem menses.
pacem.
14. Anno 1534, aetatis autem meae 28, rediens Parisios
consumandus in studiis theologiae, accepi exercitia, initiatusque'
U. In gula etiam multos labores passus sum, nec unquam
sciui pacem consequi usque ad tempus exercitiorum, in quibus
sum sacris omnibus ( etsi nondum delata esset littera tituli) 16 ,
fui sex dies sine ullo cibo, aut potu, praeter eum qui solet
fecique primum sacrum die S. Mariae Magdalenae, aduocatae
dari in comrnunionem, scilicet, parum uini cum semel communi-
meae omniurnque peccatorum et peccatricum. In hoc capitulo in-
carem 15 • Habui etiam plures alias turbationum tentationes su-
cluduntur innumera beneficia, quae Dominus contulit animae
per alienorum defectuum contemplatione, suspicionibus et iu-
meae, uocando ad tantum gradum e, dandoque gratias vt essent
diciis; in quo etiam non mihi defuit gratia consolatoris et docto-
omnia propter ipsum solum, non autem aliqua intentione mun-
ris, qui me in primis gradibus charitatis proximi disponebat;
dana acquirendi honores, aut bona temporalia, cum 5 tamen an-
scrupulos etiam, de qualibet fere re, super quibus[libet] imperfe-
tea (id est antequam firmarem animum in instituto vitae, quod
ctionibus innumeris tune incognitis, habui eo tempore usque ad
mihi Dominus per Ignatium dedit) essem semper talibus ventis
egressum e Parisiis.
confusus et agitatus, nunc quidem eligendo matrimonium, nunc
12. Variis itaque modis me docuit Dominus, remedium ad-
esse medicum, nunc iurisperitum; nunc regentem, nunc doctorem
hibens contra multas tristitias inde prouenientes, ut non possim
in theologia, nunc clericum sine gradu, aliquando etiam mona-
unquam satis digne recordari, possim uero dicere me nunquam
chum. Quibus equidem ventis ego mouebar prius, secundum
fuisse in angustia, anxietate, scrupulo, dubitatione, timore, alio-
quod erat maius aut minus elementum praedominans, scilicet, se-
ue malo spiritu, quem notabiliter sentirem, quin simul aut pau-
cundum quod regnabat haec aut illa affectio, a quibus affectibus
cis post diebus inuenissem uerum remedium in Domino nostro,
dante eo gratiam petendi, quaerendi, et pulsandi, in quo inclu- b facum (?) ms. -e Sequitur manus alterius librarii.

16
Vide supra, monum. I, 2, 3.
15 Cf. ibidem, pag. 3o3; et vide etiam hic inferius §. 14.
 FABRI MONUMENTA
(sicut dictum est) liberans Dominus, sic me sui spiritus consola-
tionibus roborauit, vt omnino deliberarem esse sacerdos, totus suo
seruitio dedicatus in tam ardua perfectaque vocatione, vt non sim
futurus vnquam dignus in ea ipsi seruire, nec esse in simili ele-
ctione, tanquam digna quae a me recognoscatur semper quotcum-
que et quibuscumque potero animae meae et corporis operibus.
t5. Hoc eodem anno, die S.tae Mariae in Augusto, omnes
qui tune in eadem eramus determinatione et exercitati (praeter
magistrum Franciscum, qui cum esset in eadem determinatione
nondum acceperat exercitia) 1 7,eo die, inquam, iuimus omnes ad
Sanctam Mariam, quae Mons Martyrum dicitur, prope Lutetiam,
vt ibi quisque votum faceret eundi Hierusalem h,mpore statuto,
et post reditum inde ponendi se sub obedientia pontificis ro-
18
mani, incipiendique die assignato relinquere paren tes, et retia ,
praeter viaticum.
Eramus autem, qui hac prima vice conuenimus, Ignatius,
Mter. Franciscus, ego Faber, magister Bouadilla, M.r Laynez,
magister Salmeron, mag,r Simon. Iaius nondum venerat Lute-
• 19
tiam; Mag.' Ioannes vero et Paschasius nondum erant capt1 .
Eodemque die in duobus sequentibus annis ibamus omnes ad
eundem locum in eodem proposito ad confirmandum eam deter-
minationem, ad quam inueniebamus toties multum augmenti
spiri tu alis,
Erant autem in his annis uobiscum iam magister laius, ma-
gister Ioannes Coduri, et magister Paschasius, omnes hi inquam
in vltimo anno nobiscum. 6
16. Anno 1536 decima quinta die Nouembris profecti su-
mus Lutetia omnes nouem supradicti, praeter magistrum Igna·
tium, qui fuerat profectus anno cum dimidio ante, iueratque
Venetias, ibique nos expectabat, quo et venimus post Natiuita-
11 Cf. Monum. Jgnat., ser. 4.ª, I, 304; et ASTRAIN, Historia, I, 72.
1s Alludit vocationi apostolorum. MATTH., IV, 18-22. De voto autem
sociorum in Monte Martyrum nuncupatu, cf. Epist. Broeti, Jaji ... et Rode-
ricii, pag. 457-459.
rn De vocatione Claudii Jaji, Joannis Codurii et Paschasii Broeti, cf.
ibídem, pag. 456.
MEMORIALE.-ANN. 1537-1538 497
tem; in quo itinere tanta nobis Dominus beneficia contulit, vt
non possint scribi vnquam. Ibamus pedites, praeteriuimus Lau-
reyrram et Germania[m], vbi erant iam multae ciuitates Luthera-
nae siue anglianae, ex quibus Basilia, Constantia, etc. Erat au-
tem tempus hyemale, frigidum valde; quo etiam tempore bellum
erat inter Galliam et Hyspaniam. Ex quibus tamen periculis eri·
puit nos et praeseruauit Dominus.
Cum venissemus igitur Venetias sospites et leti in spiritu,
ingressi sumus xenodochia hospitalia, quatuor scilicet in hospita-
le sancti Joannis et Pauli, quinque vero in hospitale incurabi-
lium, expectantes tempus quadragesimale, ituri tune Rornam po-
stulatum d copiam a pontifice Paulo 3.º eundi Hierosolymam "º.
17. Anno 1537 post pasea, habita copia a pontifice 21 , fui-
mus profecturi Hierosolimam, et cum non possemus id tune fa.
cere; dispersi sumus in diuersa loca, volentes tribus mensibus
solitarie viuere, ab omnibus aliis expediti, simul etiam vt melius
praeparari possent qui nondum erant sacerdotes, disponentes sese
ad tantum ministerium. Fuimus autem Ignatius, ego, et magí-
ster Laynes Vincentiae; magister Franciscus cum Salmerone
duodecim miliaribus a Padua 22 , magister Joannes, et Baccalau-
rius 20 Treuisii, magister Iaius et magister Simon in Bassanum,
Bouadilla et Pascasius Veronae. Post id vero temporis vocati
sumus Romam, iuimusque eo tres, qui eramus Vincentiae 24
Erat autem mensis Octobris.
18. Anno r538 cum uenissent omnes nostri Romam, vi-
deremusque nec tum patere viam proficiscendi hoc anno Hiero·
solymam, accepimus facultatem, qua possemus tanquam aposto-
lici praedicatores vbique praedicare, et audire confessiones. Fe-
d postulatum tune ms.
20
De his sociorum itineribus confectis, cf. ibídem pag. 461 -487; et .Wo-
num. lgnat., ser. 4. •, I, n3 et n6.
" Vide supra monum. 7.
22
((In aediculam aliam desertam et solitariam in Monte Celesio sitam
venerunt.ii Epist. Broeti,Jaji ... et Rodericii, pag. 489.
23 Didacus de Hoces.
24
Cf. Monum. Ignat., ser. 4. •, 1, II8; et Epist. Broeti ... et Rodericii,
pag. 491.
F ABRI MONUM. 32
 F ABRI MONUMENT A
cit autem nobis diploma cardinalis neapolitanus, qui tune erat
lega tus Romae; fecit autem ipsum mense Maii 25 • Velit Dominus
ut sciam recognoscere partem meam in tantis beneficiis in com ·
muni nobis ab ipso collatis. Toto eo anno, in quo habuimus tam
1 multas contradictiones nostris bonis propositis, transiuimusque
per tot ignes probationum, maxime ab inquisitione, quam pro·
curauimus fieri de nobis, factaque tandem est non obstantibus
quamlibet magnis fauoribus in contrarium 26 • Fuit etiam memo·
rabile beneficium et quasi totius Societatis fundamentum, quod
eodem anno post habitam sententiam nostrae purificationis, cum
nos ipsos praesentaremus in holocaustum summo pontifici Pau-
lo 3 .0 , vt videret in quo possemus seruire Christo in aedificatio-
nem omnium, qui sunt sub potestate sedis aposto1icae, in pauper-
tate perpetua, et pa.rati etiam ire ex obedientia sua etiam ad ex-
tremos Indos. -V oluit, inquam, Dominus vt nos acceptaret et de
nostris propositis gauderet. Quapropter semper ero obligatus, et
quilibet aliorum reddere gratias ipsi domino messis vniuersae ec-
clesiae catholicae, id est, Jesu Christo domino nostro, qui digna tus
est declarare voce sui Vicarii in terra (quae est manifestissima
vocatio) voluit, inquam, nobis indicare placere sibi vt seruiremus
ei, uelleque se vti nobis in aeternum ".
19. Anno 1539 mense Maii magister Laynez et ego iussu
pontificis romani profecti [sumus J Parmam cum cardinali S.ti An-
28
geli, fuimusque ibi vsque ad mensem Septembris anno 1540 •
Recordare anima mea beneficiorum illic~ acceptorum ab eo tan -
tum fructum operante pernos et D. Hieronímum Domenich; dico
29
autem per confessiones et praedicationes et exercitia ; eorum
25 Vide supra monum. 9.
2G De hac malevolentissima tempestate ad versus Societatem oborta, ac
de serenitate cum laude postea sequuta, passim loquuntur auctores et plu-
ries in nostris MONUMENTIS, mentio fit. Vide epist. 42 1 annot. 15; et Epist.
Broeti, Jaji ... et Rodericii, pag. 502-507 · ' e
21 Cf. Bobadillae monu1n., pag. 616-617.
2s Non Majo sed Junio, lapsus videtur memoriae Fabri, qui .cer~e 23
Maji, et probabiliter II Junii, adhuc versabatur Romae. Cf. Constitutwnes
Soc. jesu latinae et hispanae, pag. 3or; et vide etiam supra, monum. 18.
29 Vide epist. 11 1 12, 13 et 17.
MEMORIALE.-ANN. 1540-1541 499
30
etiam quae facta sunt Sisae ; tum etiam infirmitatis, quae dura-
uit fere tres menses, incipiens a vigesima quinta Aprilis anni
1540 3 1, in qua s[c]is, nec obliuisci poteris, multum spiritualem
fructum, quem potuisses facere secundum cognitionem datam
tibi a Domino, vt tu e fructificares in spiritu. Recordare quam
multum semper debiturus sis domui domini Laurentii et domini
Marini, in quorum aedibus fuisti, specialiter vero ortae inde oc-
casionis. Recordare ad nunquam perdendam deuotionem festiui-
tatis 8 Petri et Pauli, et precipue S.ti Joannis Baptistae, et visi-
tationis Dominae nostrae, quibus tantum debes debitum quod tibi
nunquam memoria excidet.
20. Hoc eodem anno profectus sum iussu pontificis, iturus
in Hyspanias cum doctore Ortiz r, qui vocatus ab imperatore, me
secum adduxit in hanc Germaniam ad colloquia Bormatiae; ac-
cessimus autem 25 Octobris 32 •
Recordare anima mea datae tibi in eodem die a Domino no-
stro memorabilis cuiusdam deuotionis vsque ad mortem conti-
nuandae. Erat autem de vita Christi et Dominae nostrae, inci-
piendo scilicet eo die per horas canonicas, memorari specialiter
singulorum dierum Christi ab Incarnatione vsque ad Ascensio-
nem, et similiter Dominae nostrae ab eius conceptione vsque ad
mortem.
Recordare etiam magnae spei conceptae quod id esses perfe-
cturus ante mortem. Recordare etiam memorabilium consolatio-
num, quas t:ibi Dominus in orationibus tuis dedit Bormatiae, co
gnitionis etiam tantae ad inueniendos modos orandi, gratias
agendi Domino, petendi diuersas gratias et tibi, et viuis, et mor-
tuis; orationes etiam quae suggerebantur tibi a Spiritu Sancto
pro germanis. Hoc anno instituta est et confirmata Bulla nostrae
Societatis Iesu Christi D. N. 53 •
21. Anno r54r in !anuario profecti sumus Ratisbonam, vbi
te ms. _f Vrtis ms.
"º Vide epist. II, annot. 12; et epist. 17.
3
' Cf. Lainii monum,, 1, 6-8.
32
Vide epist. 20 1 24 et 26.
33
Vide epist. 20, annot. 2.

FABRI MONUMENTA
500
facta est dieta imperialis 34 • In itinere habui.sti magnas consola·
tiones in uariis orationibus et contemplationibus, offerebanturque
tibi multi nouique modi et materiae orandi in itinere, verbi gratia,
accedendo ad locum aliquem, videndo vel audiendo de ipso, ac-
cepisti modum orandi, petendique a Domino gratiam vt archan~
gelus talis regionis dominatus, nobis foret propitius cum omnibus
angelis custodibus talium habitatorum, vtque vere custos et pas-
tor Iesus Christu:", qui erat in ecclesia eiusdem loci, nos iuuaret,
prouideretque omnibus necessitatibus personarum illius loci, ver-
bi gratia, peccatorum existentium in articulo mortis, animarum
defunctorum, desolatorum, et quouis alio modo tribulatorum.
Cum etiam transirem montes, 9 agros, aut vineas 1 offerebantur
mihi multi modi orandi pro multiplicatione talium bonorum, agen-
dique gratias vice possessorum, aut postulandi veniam pro ipsis,
qui nesciunt in spiritu recognoscere ea bona, neque illum a quo
procedunt. Inuocabam similiter sanctas, quibus curae sunt talia
loca, orans facerent id quod nesciunt facere tales habitatores, po-
stulantes veniam scilicet pro ipsis gratias agentes et necessaria
ipsis petentes.
22. Hoc eodem anno Ratisbonae recepi alias innumerabiles
gratias; primam quidem, quod mihi Dominus dedit operari in suo
seruitio magna, maxime in confessionibus nobilium curiae impe-
ratoris principisque mei ducis Sabaudiae, qui me in suum con-
fessorem elegit, in quibus confessionibus et factus est multus
fructus, et iactum est semen in alia maiora, quae inde sunt orta.
In exercitiis etiam magnatum hyspanorum, italorum, germano-
rum, ex quibus fere totum bonum secutum est, quod est postea
factum in Germanía 3 º,
Suscepi etiam de manu Spiritus Sancti alia notabilia benefi-
cia ad proprium meum spirituale augmentum Circa nouos mo·
:;4 Faber discedens Wormatia die 18 Januarii, et nonnihíl immoratus
Spirae, pervenit Ratisbonam, vertente jam mense Februario. Vide epist. 24
et 27. Diaeta vero, quae initium habuit die 5 Aprilis 1541, ad Julium usque
ejusdem anni protracta est, et certe, ut jam non semel diximus, re majorem
in perniciem religionis quam in malorum remedium confecta. Vide epist. 3I
et 34.
55 Vide epíst. 24 et seqs.
MEMORIALE.- JUL. 1541 501
dos 0randi, aut contemplandi in posterum, aut in confirmatione
(cum clariori cognitione et sen timen to) consuetorum g, v. g. in
litaniis, mysteriis Christi et doctrina christiana, petendo diuer-
sas gratias, conformiter scilicet ad horum quodlibet aut ueniam
' '
aut gratias agenda Domino illis tribus uiis; idem etiam faciendo,
disquirendo per tres potentias, quinque sensus, perque praeci-
puas corporis partes, per bona etiam temporalia recepta, et sicut
id possum facere pro me, sic etiam pro aliqua persona viua, aut
mortua, applicando deinde rnissam vt omnia praedicta melius
effectum sortiantur. Inueneram etiam librum quendam Ratisbo-
nae beatae Gertrudis virginis, in quo scribuntur aliquae specia-
les deuotiones, quas ipsa, dum viueret, crescere in dies sense-
rat 56 , vnde accepi varios modos orandi, multumque ad id iuua-
rnen. iO
23. Hoc eodem anno mihi Dorninus contulit memorabile be-
neficium, vt facerem scilicet in octaua Visitationis Dominae no-
strae solemnia vota meae professionis, mitteremque eam ad magi-
strum Ignatium, qui erat electus praepositus 37 • Feci autem hanc
professionem Ratisbonae in altare maiori ecclesiae Dominae no-
strae, quae dicitur Capellae veteris cum multa consolatione spi-
rituali, et fortificatione animae meae in abnegatione bonorum iam
abnegatorum voluptatumque carnis iam relictarum 1 et humilita~
tis in subiectione et abnegatione omnímoda propriae voluntatis
ad omnia. Recepi, inquam, nouam fortitudinem et nouam cogni-
tionem, sentimentaque magna bonae voluntatis. Sunt autem vota,
de castitate paupertate, et obedientia praeposito Societatis. Aliud
etiam votum obedientiae, quo promittimus ornnes summo pontifi-
ci quantum ad missiones. Feci autem professionem hanc coram
S.m 0 Sacramento, dum vellem communicare, cuius forma est se-
quens,
g consuetarum, ms.
•' 6 Essetne liber revelationum ejus a Joanne Lanspergio scriptns, ve\
etiam narrationes coelestium favorum ab ipsa virgine relictae? Cf. CASTA-
'ÑIZA, Vida de Santa Gertrudis, pags. 192-195.
·'· \'ide monum. 39.
 502 FABRI MONUMENTA
«Ego Petrus Faber promitto et voueo Domino Deo nostro, et
nostrae Dominae, et omnibus sanctis coelestibus, seruandi per -
petuam castitatem (cum eorum auxilio), et perpetuam pauperta-
tem, et perpetuam obedientiam, praeposito Societatis Iesu Chri-
sti. Item seruandi perpetuam obedientiam summo pontifici in mis-
sionibus. Et totum hoc promitto seruari conformiter ad constitu-
tiones et regulam dictae Societatis. Hanc professionem sic feci;
et quia verum est, de nouo facio Domino nostro et Dominae no-
strae, et tibi magistro lgnatio de Loiola sicut locum tenenti Iesu
Christi in dicta Societate, et praeposito. Ego subsignauique [sic]
mea manu, nono iulii 154r.-PETRUS FABER.J)
24. Eodem anno, 27 iulii, profecti sumus Rrttisbona domi-
nus doctor Ortis et ego cum tota eius familia, transiuimusgue per
patriam meam, et Galliam 58 , vbi fuimus detenti et incarcerati
septem dies. Quam ob rem noli vnquam obliuisci magna benefi·
cia Domini nostri, qui nos liberauit sua gratia a detinentibus nos,
deditgue gratiam conuersandi cum illis, et fructifilkandi in illo·
rum animabus, ita vt etiam dux mihi confiteretur. Factumque est
vt bona uiscera nostra a Domino data erga totum mundum non
fuerint captiuata, offuscata aut perturbata ad ipsos.
Habui nihilcminus ipse aliquas tentationes diffidentiae et ti-
moris non exituros nos inde tam cito, nec sine magnis expensis
doctoris; in quibus etiam recepi ab eo contrariam et medicinalem
consolationem in omni bona spe omnium fere quae contigerunt
in nostra liberatione.
25. Die S. 1ae Helisabet, reginae Hongariae 59 , habui ma-
gnam deuotionem, oblatis mihi octo personis cum desiderio ha-
bendi eas in memoria mea ad orandum pro ipsis non respiciendo
ad earum defectus. Erant autem summus pontifex, imperator,
rex Franciae, rex Angliae, Lutherus, Turca, Bucerus, Philippus
Melanton 40 • Fuit autem occasio quia senseram in anima mea
iudicari praedictos a multis, vnde oriebatur mihi quaedam sancta
compassio proveniens cum bono spiritu.
~s Vide epist. 42 et Processus. 59 Die 19 Novembris.
4o Erant illi principes, Paulus III, Carolus V, Franciscus I, Enricus VIII
et Solimanus II; reliqui autem tres, duces erant protestantium.
MEMORIALE.-Nov. 1541 503
26. Eodem die promisi Christo fecique votum non accipien-
di vnquam aliquid pro confessionibus, missis aut praedicationi-
bus, nec viuendi ex reditu, etiam si offerretur aliquo modo cui
non possem resistere cum bona conscientia; et huius voti multum '
oportet recordari, tanquam insignis beneficii Christi Domini no-
stri, qui me adiuuat hoc modo ad melius seruandum paupertatis
votum.
27. Die Praesentationis 41 cum auxilio spiritus totius sancti-
moniae h et perfectae castitatis, et ad melius seruandum votum ca-
stitatis mihi dedit Dominus quoddam sentimentum cuiusdam spe-
cialis reuerentiae ad illam purissimam infantem Dominam no-
stram, pro c"uius reuerentiae testimonio et memoria proposui ab-
stinere in aeternum cauereque ne vnquam iungerem meam faciem
cuiuis paruulo aut paruulae (qualibet etiam licita intentione) tan-
tum abest ut id mihi debeat contingere cum personis grandio-
ribus.
28. Hoc eodem anno ingrediens Hispaniam 42 habui nota-
biles deuotiones, et spiritualia sentimenta super inuocatione prin-
cipatuum, archangelorum, angelorum custodum, sanctorumque
Hispaniae, speciali12terque habui magnum affectum ad san-
ctum Narcisum, qui est Gerundae, Gironae [sic] ad sanctam Eula-
liam quae est Barchinoniae, ad nostram Dominam Montisserrati,
ad nostram Dominam de Pillar, ad sanctum Iacobum, sanctumque
Isidorum i, sanctum Allfonsum, ad sanctas martyres Iustum et Pas-
torem, ad Dominam N. de Guadalupe i, ad sanctam Engratiam
Caesaraugustae, etc., rogando omnes vt vellent acceptare meum
iter in Hispaniam et me iuuare in suis orationibus ad faciendum
aliquem bonum fructum, sicut factum est, magis eorum inter-
cessionibus quam mea diligentia; quod etiam proposui facere in
quolibet regno et principatu, commendare scilicet me principa-
tibus angelicis, archangelis, angelis custodibus, sanctisque, quos
scirem principaliter honorari in tali prouincia aut dominatione.
h sanctimonii ms. _; Isodorum ms. -j Guadaloupi ms.
41
Die 21 Novembris.
42
Vide epist. 42.
 FABRI MONUMENTA
Vnde etiam mihi confirmata est deuotio quorundam sanctorum
qui celebrantur in Italia, quos expressius habeo in meo breuiario
romano, aliorumque quos in Germanía vidi celebrari, specialiter-
que trium Regum, et vndecim millium Virginum, particulariter
autem S.tae Vrsulae, et S. 1ae Pinosae, cuius caput cum eadem sa•
gitta his propriis oculis vidi in quodarn monasterio sancti Bene=
dicti, S.ti etiam Sebolti k in Noremberch, S.'i etiam Maximini Tre·
ueris. In Gallia etiam accepi deuotionem ad sanctam Genouefam,
S.tum Marcellinum episcopum parisiensem, quorum corpora sunt
in ciui.tate in magnum patrocinium. Ad sanctum etiam Dionisium
areopagitam, cuius corpus est in sancto Dionisia in Gallia. Item
Narbone ad sanctum Paulum Sergium 1, Marsiliae ,.ad sanctam
Mariam Magdalenam Marthamque eius sororem, et ad sanctum
Lazarum. In Sabaudia habeo deuotionem (quam non oportet
omittere) ad S,tum Brunonem, fundatorem Chartusiae, ad sanctum
Amandum 45 qui est Nantuae m, prope quem fuimus incarcerati.
Ad fratrem Joannem de Parcu n, et ad fratrem Joannem Bur-_
geois, ad meum praeceptorem mag1strum Petrum Villiardi, quos,
etsi non canoniza tos, ego sanctas existimo. Ad sanctum etiam
Claudium, qui est canonizatus. 13 Alias plures sanctas notabam
hoc tempore, et accipiens eos in aduocatos, proponebam nunquam
eorum obliuisci, sed inuocare eos pro me, pro viuis, et mortuis,
et precipue pro illis qui vel viuunt vel mortui sunt in locis, in
quibus tales sancti mortui, nati aut conuersati sunt, siue id in
Europa, A frica, Asia, aut in quibusuis insulis. In talibus sensi
multam deuotionem, multumque spiritum ad eas deuotiones pro-
sequendum, et me in ipsís dilatandum, inuocando etiam quando-
que apostolos, aliosque sanctas qui fructum faciebant in diuersis
mundi partibus, vt specialem curam susciperent nostrae Societa-
k Sic[?} ,_¡ Cergium ms. - m Mantuae, ms. -n Dubia lectio.
45 Sanctus Amandus, episcopus trajectensis, cujus festum celebratur
die 6 Februaríi, exilio mulctatus a rege Dagoberto, Nantuae, quae est op-
pidum in Gallia, prope Lyonem, non vero Mantuae, quae urbs est in Lom-
bardia, pro vascis gentibus in fidei lucem reducendis multum laboravit. Ta-
men ejus vita, sanctimonia simul ac Jongaeva senectute et antiquitate ve-
nerabi!is, confuse et incerto modo adhuc ab historicis narratur.
MEMORIALE.-Nov. 1541 505
tis, omnium que animarum existentium in talibus terris, aut pro-
uinciis, ad quas ipsi aliquando applicarunt suae caritatis inten-
tiones.
His soleo vti quoties orare volo specialiter pro aliquo loco,
aut regno, inuocando scilicet eos sanctas et angelos, qui habent
et habuerunt specialem curam talium animarum viuarum aut
mortuarum.
29. Circa tempus hoc incepi quandam deuotionem datarn
mihi a Domino ad melius recitandum horas canonicas, dicendi
scilicet inter psalmum et psalmum (ad renouationem spiritus),
breuem hanc orationem, quam sumpseram ex euangelio: <( Pater
coelestis da mihi spiritum bonum)>, in quo sensi varias utilitates.
Aliam deuotionem accepi proponendam singulis septern horis
canonicis, applicando unamquamque aliquibus, et specialiter re-
bus dignis ad quas aduertamus. Est autem id dicere decies: Ie-
sus, Maria'>, in principio cuiuslibet horae, vt sic habeam occasio-
nem reducendi ad memoriam decem haec: Primo, honorem Do -
mini nostri, 2. 0 gloriam sanctorum eius, 3. 0 bonorum, vt crescant
in qualibet bona intentione, quarn contingat habere in illa hora,
4.º illorum, qui in tali hora fuerint in peccato mortali, vt, scilicet,
eis prosit tale officium, ne perseuerent in peccato, sed conuer·
tantur, 5.º rerum catholicarum, vt in dies crescant, 6. 0 pacis
uni uersalis in ter príncipes catholicos et christianos, 7. 0 eorum,
qui in tali hora fuerint in aliqua tribulatione corl 4porali; 8. 0 po-
sitorum in tribulatione, aut afflictione spirituali, 9.º existentium
in articulo mortis, ro."' existentium in purgatorio, ut in illa hora
et ea quae correspondet officio, quod recito, tune habeant aliquod
leuamen a poenis suis et laboribus.
30. Nota hic, anima mea, ut te Dominus a tot tantisque
perturbationibus spiritus liberauerit et ab angustiis, et tentationi-
bus, quas substinebas super defectibus tuis, super agitationibus
spiritus fornicationis, superque negligentiis, faciendo fructurn.
Recordare quam claras acceperis cognitiones causarum ta-
lium tentationum, vtque nullam fere habueris notabilem tenta-
tionem, in qua non fueris consolatus, non solum cum clara co-
gnitione, sed etiam cum spifitu contrario tristitiis, timoribus et

506 FABRI MONUMENTA
pusillanimitatibus aut affectionibus inordinatarum prosperitatum,
dante Domino tantam claritatem, tamque vera sentimenta in re-
media spiritus fornicationis, et media ad puritatem munditiam-
que carnis, et ipsius remedia etiam contra mundum, et spiritum
ipsius contraque malignos spiritus.
Recepisti etiam a Domino magnum desiderium cum spe, vt
esses habitaculum Spiritus Sancti, et· ne spiritus maligni habita-
rent in spiritibus vitalibus, aut animalibus corporis tui, cuius
gratia solebam facere varios discursas per potentias sensus prin-
cipaliaque membra totius corporis etc., orans Dominum vt me
. omnino dignaretur mandare; super virtutem etiam sobrietatis,
castitatis et diligentiae, et ex altera parte humilitatis, patientiae,
et charitatis, habui multa dona in cognitione et sentimento, dan-
te Domino multas orationes ad ipsas cum multis· sentimentis fidei
et spei. Sit ipse benedictus in secula seculorum. Amén.
31. Super doctrina catholica conformiter ad ecclesiam ro-
manam habui innumeras visitationes, super constitutionibus etiam
vitis, ordinibus, ceremoniis, operibus piis, perigrinationibus, vo-
tis, ieiuniis, cultu sanctorum et sanctarum angelorumque et
Dominae nostrae, atque animarum purgatorii etc., sen tiendo in
omnibus multum spiritum multamque deuotionem in talium ap-
probatione.
32. Anno 1542 mense Ianuarii profectus sum ab Hispania,
reuersusque in Germaniam iussu pontificis 44 , in quo itinere Do-
minas innu l 5mera mihi contulit beneficia, maxime ad implen-
dum praecipuum desiderium temporale quod sentiebam, dari sci-
licet mihi aliquam societatem ad eius seruitium. Fuerunt autem
mossem Ioannis [sicJ et Aluarus Alfonsus 45 , liberando etiam nos
in tam longo periculosoque itinere ab omnibus malis temporalibus
contra omnem spem humanam, vt in Catalonia a latronibus ac
carceribus; in Gallia a militibus; ingredientes Heluetios, in fini-
bus Sabaudiae, ab haereticis; in Al[ e ]mania ab infirmitatibus
etiam debiles, et (quod omnibus maius est) a tentationibus diui-
siuis, id est, spiritu diuisionis.
44 Vide epist. 46; et supra append. 2 et 3.
45 Vide epist. 47, 48, 49 et 50 •
L
MEMORIALE.-}UN, 1542
33. Multa sentimenta amoris et spei super haereticis et
toto mundo mihi Dominus dedit in hoc itinere, dederatque antea,
specia1iter autem deuotionem quamdam vsque ad mortem conti-
nuandam cum fide, spe, et charitate, circa bonum harum septem
ciuitatum, scilicet, Wittemberge in Saxonia, praecipuaeque ciui-
tatis Sarmatiae n, cuius nomen ignoro, Gebennae in Sabaudiae
ducatu, Constantino polis in Graecia, Antiochiae similiter in
Gr[ a]ecia, Hierusalem, et Alexandria in A frica. Hoc proposui
semper habere in memoria, cum spe quod ego, uel aliquis de
Societate Iesu Christi tandem esset facturus "sacrum in omnibus
dictis ciuitatibus.
(MENSE JUNÍO 1542]
1
34. In octaua corporis Christi cum desiderarem conuer-
2
sationem habere cum decano Spirae (ad vtilitatem eius in exer-
citiis spiritualibus) nec possPm opere consequi quod volebam,
sed sola oratione, habui quandam deuotionem, quam non hacte-
nus senseram, orandi scilicet primo Patrem ipsius coelestem,
quasi qui ambiat; 2.º eius Matrem et Dominam, Matrem Dei; 3.º
eius magistrum, tanquam paedagogum, angelum custodem, 4. 0
sanctos et sanctas ad ipsum spiritualiter affectos, ad modum fra-
trum et sororum. Haec mihi videbatur bona ambitio ad captan-
dam cuiuslibet amicitiam offerebaturque mihi recitandum pro pri-
ma dicta persona Pater ooster, pro 2.ª Aue Maria, pro 3.ª Deus,
qui miro ordine Angelorum, pro 4.ª autem, Omnes Sancti tui
quaesnmus Domine. Offerebaturgue mihi tanquam necessarium
valde ad habendam cuiuslibet beneuolentiam 16 (ultra ea quae
per opera fieri possunt) deuotionem habere ad omnes angelos cu-
stodes, qui nobis possunt praeparare personas multis modis, et
violentiam, inimicorurnque tentationes reprimere.
35. Nota hic anima mea et recordare quod Dominus tibi in
n Sermatiae ms. Alii legerant, quod convenientius sensui videtnr,
Da!matiae, cujus urbs principalis, ad inare Adriaticum, est Zara. Sed
aperte adversatur ms., quod clarissimum est.
1 Die 15 Junii. Vide supra, lNTRODUCTIONEM.
2 Georgius Musbach, vicarius episcopi spirensis? Vide epist. 25 et 26.

508 F ABRI MONUMENT A
praeterito tempore dederat mu1tam cognitionem super tentationi-
bus et mo1estiis demoniorum; vnde aliquando fecisti orationes et
discursus per sandos, aut per mysteria Christi, aut doctrinam
christianam, aut per membra corporis tui, etc., petens gratiam
contra inimicos et specialiter contra spiritum fornicationis, vt
virtus eius non esset amplius in lumbis tuis, sed deiiceretur ex
omni loco vbi esset spiritus uitalis uel animalis tui corporis; item
ab intellectu, memoria, et voluntate; itern a locis vbi esses. Idque
orabas cum multa deuotione spiritus multaque spe quod sic futu-
rum esset ante tuam mortem; ad quod suggerebat Spiritus San·
ctus quod orares multum diuinam suam bonitatem et puritatem,
vt habitaret incorpore tuo sicut in templo suo et in spiritu etiam
tuo quodque angeli possent inuenire habitationem corporalem in
spiritibus corporis tui, expellendo inimicos. Ad hanc autem mun ·
ditiem inueniebas multam spem, statuens apud te (sicut a multo
ante tempore feceras) seruare multam temperantiam in cibo et
potu, in omnibusque actibus exterioribus cum modestia, videns
esse valde necessarium ne mali spiritus tantam habeant potesta-
tem ad habitandum vel ad mouendum carnem tuam, sine spiri·
tum, si inuenirent cor nec cibo grauatum nec potu. Benedic igi ·
tur anima mea Dominum pro tanto desiderio dato cum tam effi-
caci vol unta te corporalis sanctimoniae, spiritualisque mundiciae,
quod que tanto tempore dederit tibi sentire necessarios stimulos
ad virtutem castitatis corporis et spiritus cum spe obtinendL In
proprio etiam angelo (cum essem specialiter ad ipsum deuotus)
sensi multa auxilia, orans vt me defenderet a meo malo spiritu,
specialiterque a spiritu fornicationis. 17
36. Die Sti. Ioannis Baptistae 5 habui sensique in meo
spiritu notabile sentimentum cuiusdam magnitudinis reuentialis-
que maiestatis Sti. Ioannis, sensique magnum dolorem spiritua-
lem, quod in hac Alemania non tantum curaretur fieretque tanti
eius solemnitas, quantum in aliis regionibus. Ideoque desideraui
cum multo ª affectu posse mouere eos, qui auctoritatem habent
praelaturae spiritualis, vt fieret festum hoc solemnius.
5
Die 24 Junii.
MEMORIALE.-}UN. 1542
37. Die sancti Ioannis et Pauli • habui cognitionem quam-
dam et adiutorium ad melius dicendum officium. Erat autem
v. g. quod notarentur quatuor tanquam limites et termini b, ex-
tra quos non esset exeundum tempo re officii. r. 0 , locus vbi re-
citatur, 2.º personae aut sancti occurrentes in tali orationei
3.º verba, 4.º opera interuenientia in tali officio. Estque id vtile
incipientibus ad melius resistendum memoriae, intellectui, sensi-
bus, aut desideriis per alia loca, personas, colloquia, aut opera
occurrentia dispersis e et similiter de tempore.
Aliud etiam adiutoriurn notaui, quod antea expertus fueram
saepius ad ídem vtile esse. Est autern quod antequam dicatur of-
ficium, et a longe concipiatur quaelibet pars principalis talis offi-
cii, aut hora[ eJ per se cum magno desiderio figendi in ipsis,
sicut siquis sibi ipsi diceret: tu debes recitare primo illum psal-
mum, 2.º illum, 3.º illum, etc.; et cum tali consideratione ingre-
di officiumque incipere. Item, finito officio, procurare non escire
inde (spiritus saltem) desiderium, sed perseuerare quantum po-
tueris in refiectione, ita vt non exeat foras totus horno.
Prodest etiam occupatum in aliis, ante siue post officium, pro-
curare saepius exire quantumque poteris et distrahi, cogitando, et
desiderando illa quae faciunt pertinentque ad officium dictum,
vel dicendum. Qui enim non desiderant orare, nisi quando adest
tempus ad id destinatum, certum est non posse talem (nisi mira·
culose) habere deuotionem fundatam. Quapropter necesse est
determinata esse assignataque tempora ad orandum, saepiusque
ad memoriam reduci ct cum desiderio, perseuerantia, et timore, ne
forte contingat deficere. Et post officium cum dolore perseue-
rante (si forte defecerit) quod non bene 18 dixerit ita vt aliis ta-
lis tristitia et dolor sine interruptione duret vsque ad venturum
exercitium, sitque dolor non solum propter distractiones tibi dis-
plicentes, sed qui procedat ex amore, et affectu verborum Dei,
et materiarum orationis. Multi enim dolent quod non habeant
deuotionem in oratione, non tamen ex amore ipsius orationis, id
a molto ms. -b terminas ms. -e dispersa ms. -d reduxi ms.
4 Die 26 Junii.
 F ABRl MONUMENT A
est, Dei et sanctorum et verborum ipsius orationis quam ex odio
et timore distractiuarum cogitationum, aut desideriorum aliamm
rerum temporalium, etiam necessariarum, aut rerum malarum,
rerum vanarum, aut etiam bonarum, sed non ad propositum.
Haec tamen via bona estad amorem, quo adepto, quilibet
desiderat attentionem ad res ipsas, et non solum attentionem
mentis, sed etiam intentionem affectus propter ipsum Deum et
verba ipsius, ac opera, quae sunt in tali officio, licet etiam non
sentiret vllam distractionem ad res alienas.
38. Hoc eodem tempore infra octauas S.'i Ioannis Baptistae
notaui quoddam valde necessarium ad ordinandum proprias res,
desideria et curas, et breuiter ad ordinandum intimurn vitae pro -
priae, obtinendamque quietudinem in spiritualibus, et corporali-
bus occupationibus; fuitque ad propositum authoritatis illius Iesu
Christi: {( Nolite curare de crastino1i 5 , quod scilicet, etiam in de-
sideriis et curis spiritualibus conueniet (quoad fieri possit) non
curare de crastino, sed quod sic disponat horno horas suas tem-
pusque illius diei, vt non se permittat deuagari, cogitare, aut cu-
rare cum gaudio vel tristicia de eo quod postea succedere debet.
Diuisa enim anima in multorum, tanque longinquorum cogitatio-
nibus, non potest praesens bene fieri, nec ad id tam perfecte at-
tendere quantum posset non disperso spiritu.
Quaedam se rnihi obtulit alia petitio a S.mª Trinitate postu-
landa: vt scilicet mihi gratiam daret, quando contingeret me ha-
bere bonum a1iquod desiderium, opus aut contemplationem, etc.,
quod totae tres potentiae meae sic 19 concurrerent, vt in talibus
alia aliam non impediret. Contra uero, quando contingeret earum
aliquam deuiare, quod nunquam aliae concurrerent, sed potius
impedirent.
[ MENSE JULIO I 542]
39. Die Visitationis Dominae nostrae ' ad propositum hu-
militatis, quam debemus maioribus nostris, et habere conuenit ad
s «Nolite ergo solliciti esse in crastinum.» MATTH., VI, :34.
s Die 2 Julii.
MEMORIALE.- jUL. r542
omnes creaturas amore Dominae nostrae, habui sentimentum
srr
1
quoddam bonum super humilitate Dominae nostrae, quae iuit ad
seruiendum cognatae suae S.tae Elisabet, ei se humiliando, cum
esset mater praecursoris Christi D. N. Hic habui magnum desi-
derium in spiritu meo vt omnes existentes aliquo modo in obe-
dientia exercerentur, vsque ad obtinendam perfectam humilita-
tem, patientiam et charitatem, ad supportandum et honorandum
maiores suos, bonos et malos, respicientes et affectantes solum
bonum et non quod malum est; quantoque superior minus bonus
esse videretur in suo gradu, tanto magis inferior perficeretur in
suo, qui est esse seruum obedientem, diligentem et fidelem timo-
re et a more Domini nostri. Mererentur enim, qui sic fierent grati
Deo serui, habere tandem bonosª dominos, et non e contra, sci-
licet postquam ipsi etiam desinant esse serui: tune enim neque
talis dominus malus meretur quod Dominus det ipsi alios me-
liores seruos ac subditos, neque subditi jam alienati merentur
bonos dominos.
40. Die quodam infra octauas Visitationis virginis Mariae
ego sensi quaedam intima sentimenta desideriorum, in quibus pe-
tebam a Deo Patre vt esset mihi (licet indigno) pater speciali
modo, ita vt me efficeret filium suum obedientem et agnoscen-
tem. A Filio Dei domino nostro petebam vt dignaretur esse mihi
in dominum, et efficere gratia 20 sua vt ego deinceps sim ipsi in
seru[u]m cum omni timore. A Spiritu Sancto ego petebam vt ipse
esset mihi in magistrum docens me esse discipulum. Pro bis au-
tem impetrandis cum magna deuotione implorabam auxilium et
intercessionem electae filiae Dei Patris; ancillae Ihesu Christi ac
Matris, et discipulae Spiritus Sane ti, quae fuit virgo Maria, cui
facile est apnd Deum impetrare omnia supradicta.
Desiderabam etiam vt ipsa me doceret verum modum essendi
filium, seruum et discipulum ad ipsius exemplum, et quia etiam
ipsa scit quomodo Iesus Christus fuerit suus filius, seruus et di-
scipulus, scit etiam quomodo fuerit humilis, talisque qualem con-
uenit esse in quolibet trium modorum dictorum essendi.
a Additum est hoc verbum, forte manu Sacchini.
 FABRI MONUMENTA
41. Item, extendendo ulterius hanc materiam, cognoui esse
necessarium quod praedicaretur; quando enim subditi fuissent in-
ducti ad gradum suae verae obedientiae, humilitatis, subiectio-
nis, et reuerentiae suorum maiorum, Dominus noster se applica·
ret, eisque daret pastores iuxta cor suum. E contra vero dici pot·
est de non disposito ad recognoscendum bonum, quod mereatur
eo priuari, et qui nondum est factus st:nrns, non meretur sibi
dari dominum, cuius bonitate possit aut sciat ipse frui. Unde et
sperandum est quod, quando subditi, aut saltem electi, assecuti
fuerint talem humilitatem, patientiam et charitatem, quae suffi-
cit ad honorandum, seruiendum, et tollerandum quemcumque
maiorem suum, quantumlibet malum, non amittendo bonam vo-
luntatem, sed crescendo potius in ipsa cum proposito.,obseruandi
sic vsque ad mortem, tune inquam sperari potest quod mouebi·
tur Dominus dare alios maiores, non autem e contra, si, scilicet,
videamus malos in dies peiorari circa obedientiam. 21 Die q uo-
dam infra octauas Visitationis ~eatae Mariae ego sensi magna de-
sideria circa quasdam gratias, guas iam antea petieram aliquo
modo infra tempus Penthecostes praecedentis, quae quidem de-
sideria erant vt Deus Pater, curator meus, spirituali gratia digna-
retur mihi esse pater, faciendo me esse filium; et Ihesus Christus,
redemptor, faceret me seruum suúm et esset mihi dominus; et vt
Spiritus Sanctus esset magíster meus in omnibus, me docendo et
faciendo me esse ipsius verum discipulum. Sensi quoque deside-
rium erga Virginem matrem, erga dominam et erga aduocatam,
quo ego petebam ab ipsa, vt dignaretur me docere quomodo pos-
sem esse filius Patris, et quomodo seruus Ihesu Christi, et quo-
modo deberem esse discipulus Spiritus Sancti, cum ipsa sit filia
Dei altissimi et ancilla Ihesu Christi nunc et mater, et vera disci-
pula Spiritus Sancti, qui ipsam semper sanctificauit et docuit et
in omnibus direxit.
42. Alio quoque die infra ídem tempus Visitati9nis, dum in-
ciperem consuetum discursum misteriorum vitae Christi, super
Annuntiationem, in qua ego considerabam B. Virginem offerre
se ipsam totam in ancillam Redemptoris, uenerunt magna et opti-
ma desideria, vt quicquid ego essem facturus, prius per gratiam
MEMORIALE.- jUL. 1542 513
cuiusdam annunciationis recte intenderem, item quod omnes mu-
lieres antequam concíperent, haberent iam intentionem suam in
omnia bona opera, quae Dominus requisiturus est in filiis vel filia-
bus, et ita de patribus corporalibus et de spiritualibus ipsorum,
qui habent filios spirituaies vel discipu22los qui ipsis obediunt,
optabam etiam, quaecunque nunc video mihi prodesse ex bonis
operibus, vel laboribus, vel studiis praeteritis, illa ego omnia ab
initio vitae meae ordinassem in vtilitatem istorum germanorum.
43. Super considerationem Visitationis, considerando gra-
ciam Virginis, quae ita placebat Altissimo, vt etiam potuerit im-
petrare sanctificationem Ioannis Baptistae, optabam vt ipsa Virgo
dignaretur visitationem meam, et corpus, et quicquid boni ibi
esset, impetrare vt sanctificaretur, fuissetque Deo gratum, et si
quid impurum esset, quod mundaretur. Super loco qui est de pa·
storibus, qui uenerunt ad Ihesum natum, ego petebam hanc gra-
ciam, vt Dominus dignaretur corrigere me totum, et eleuare ad
altiora sicut correxit pastores, qui ínfima desiderabant, et iuxta
infima intelligebant; cum Magis autem tune desideranter cupie-
bam deprimí et humiliari corde et desideriis, sicut mente eleuari
cum pastoribus.
44. Eodem die in missa, dum considerarem Deum esse mi-
seratorem et misericordem, et respicit laborem et dolorem; item
quod omnia essent illi praesentia; rogabam ab ipso vt dignaretur
misereri huic nationi Germanicae, et compati ei, quasi iam ipsi
paterentur illa omnia quae eis imminent mala, si non reuocen-
tur ad fidem catholicam, et ad deuotionem romanae religionis.
45. In octaua Visitationis considerabam esse eum diem, in
quo anno reuoluto ego feceram meam professionem 2 , habui 23
magnam deuotionem circa vota mea, petendo gratiam a Deo Pa-
tre pro perseuerantia et continuo augmento castitatis, qua de-
beat reaedificari caro victa et fortificari contra suas fragilitates,
quae maxime cognoscuntur ex ipsis concupiscentiis carnalibus.
Filio committebam curam obedientiae meae, qui et ipse factus
obediens est usque ad mortem. Spiritui Sancto commendabam
2
Vide supra§. 23.
F ABRI MOJ'ifUM. 33
 MEMORIALE.-}UL. 1542 515
FABRI MONUMENTA
essem in discursu mysteriorum Christi considerationeque trium
votum paupertatis, orans vt me semper velit conseruare in affe-
Regum) magnumque desiderium quod peregrinatio Mosen Io-
ctu paupertatis, ita vt nunquam relinquerem eius affectum. R~­
h~nn~s esset in recognitionem peregrinationis trium Regum ve-
gabam etiam vt omnes meae tres potentiae semper cresceren~ m
~1entmm a~orare Christum, quodque esset aequum quod ipsi vi-
cognitione, memoria et affectionibus conformiter ad suprad1cta
sltarentur m suis reliquiis, quippe qui tantum honorauerant Do-
vota, et quod ad hoc Pater mihi influeret potentiam suam in quali-
minum nostrum. Vnde etiam se mihi offerebant recordationes
bet earum, habendo specialem curam meae memoriae. Filius vero
quaedam super peregrinatione S.ti Alexii, S.ti Iacobi, et S.ti Ro-
influeret similiter sapientiam et lucem, curamque susciperet in -
chi; Ihesu Christi, B. Mariae Dominae nostrae, apostolorum 1 etc.
tellectus. Spiritus Sanctus autem inspiraret dona cuilibet, et cu·
Et ex omnibus spes mihi dabatur has peregrinationes valde acce-
ram haberet voluntatis. Sanctissimam etiam Trinitatem (quae est
ptas fore Domino nostro, et omnibus sanctis 1 praesertim his tem-
vna essentia), orabam resideret b in meo carde in sua vnitate, dif-
pori_bus et in his regionibus vbi iam tam paucae peregrinationes
fundendo personalia attributa per tres potentias. Dominam autem
exh1bentur propter haereses, quae praetium et aestimationem au-
nostram orabam esset ad omnia aduocata, cum ipsa sit tam ve·
ferunt huius!Uodi operibus, quae tanti sunt momenti. 25 e
rum exemplar virginitatis, obedientiae et paupertatis, habens
48. Quadam die dum mihi ueniret in mentem Annunciatio
carnem purissimam, animamque mundissimam et sanctissimum
B. Mariae virginis, et desiderarem habere aliquas am:;unciatio-
spiritum, cum sit quaelibet harum graciarum effecta in ea cum
nes meorum sociorum, noui qualiter placeret admodum Domino
tanta potentia diuinae virtutis, tantaque sapientia et bonitate, vt
nostro me interim aliquibus grauari tristitiis et amaritudinibus
sufficeret quaelibet earum alias duas conseruare in sua puritate '
quatuor de causis, uei aliquibus earum, Prima, ad cognoscen-
per se, id est, tam perfecte munda caro, quod sufficeret ad hoc,
dum, et ad non timendum non esse gratum Deo et sanctis eius
quod nulla 24 immunditia posset au t sciret accedere siue contin -
propter imperfectiones et defectus proprios. 2. ª Me aestimando
gere ad animam nec ad spiritum; et similiter tam plenus donis
long~ esse a Domino. 3.ª Propter timorem quem generabat mihi
spiritus, quod sufficeret sic animam abstrahere, vt nec ipsam nec
e~se m~ructuosum, parum fructus considerando quod horno fa-
carnem posset ingredi aliquid non purissimum; sic etiam anima
ciat. Hmc ueniebat mihi ingens desiderium, ut ipsa virgo Maria
tantam habebat perfectionem, quod sufficeret ad illustrandum
m~ Deo grat~n: red~eret, nempe, ut illa quae est gratia plena;
spiritum et carnem.
46. Die diuisionis apostolorum 5 habui quaedam magna de-
2. , :o
quod ill~ ~hnstus semper praesens adfuerit, me Xpo. ipsa
prox1mum et mcmum redderet; 3. 0 , quia ipsa est benedicta inter
sideria quod tale festum esset in magna veneratione multumque
omnes mulieres, ut inter homines maledictos non esse merear;
vniuersale. Habui etiam in oratione magnas considerationes et
4.º, eo quod fructus eius est benedictus, concedat mihi gratiam
desideria quod apostoli omnes sequerentur lhesam Christum in
ad faciendum aliquem fructum in seruitio Xpi. Domini nostri.
domum meam, vt qui melius scirent ipsum honorare, ministrare,
49. _Qu~dam d~e, scilicet, dum D. Joannes uolebat incipe-
eiusque intelligere voluntatem, colloquia et verba; excusando me
re peregnnan Colomam, habui ingentia quaedam desideria ut
ignorantem in similibus officiis. Oblatae sunt etiam mihi multae
eius peregrinatio 5 esset admodun accepta Deo Domino nostro
commendationes ad fratres meos dispersos. Matri eius, omnibus angelis et omnibus sanctis, sed praecipu~
47. Die S.ti Alexii 4 habui quandam considerationem (cum
e Sequitur mames tertii librarii.
b recideret ms.
5
4 Die 17. Vide epist. 58.
Die 15.
 51ó FABRI MONUMENTA
tribus Regibus, et sanctae Vrsulae consortibusque eius; et haec
omnia ad commodum ipsius D. Joannis, ad pacificationem tu·
multuum bellicorum, ad serenitatem temporis 1ad compensatio-
nem boni ab Hispania recepti propter multas et Deo acceptas
peregrinationes, quas germani olim in ipsa fecerunt, uisitando
s.ium Jacobum, sanctam [Mariam] Montis Ser[r]ati, et nostram
Dominam de Guadalupe d etc. Item, ad itineris securitatem a la-
tronibus et caeteris periculis.
Item ad Dominum placandum et sanctos eius propter offen-
'
siones factas ab aliquibus annis propter naucifactionem peregn-
.
nationum et etiam propter aliorum piorum sanctorumque ope-
rum ad p~enitentiam et honorem Dei et sanctorum ejus [facto-
rum] e et quorumcumque misericordiae· operum co~te~ptum.
Similiter aderat et offerebatur mihi spiritus ad magmfac1endum
quoduis opus pium propter solum Deum, atque Dominum no-
strum et eius sanctorum gloriam facturo.
50. Veniebat etiam mihi non minimas doloris stimulus
quod uiderem sanctorum opera non contemplari, et etiam quod
uitae D.N. Jesu Xpi. gesta non ruminantur nec ponde~antu~,
specialiter, quod martyrum dolores et torn:enta non ~ropr~us m1 ·
rarentur, dolebam, cum ipsi tam Deo chan et acceptl fuermt.
Hinc quatuor notaui, in quibus opus magnifaciendum esse
facile cognosci potest. Primum est, quid agatur aspicere,_ v. g.' si
cedit ad honorem Dei, ad gloriam sanctorum, uel ad poemtentiam
in propriam utilitatem animae, uel ad proximi utilitatem, etc.
Secundum propter quem tale fit opus f, finem et scopum ope-
rantis intentionis intuendo. Tertio, quo spiritu agitur, id est,
utrum ex timare Dei seruili uel filiali aut ex amore Dei uel pro-
ximi, aut ex aliquo pío et 1' recto affectu mouente uoluntatem,
uel etiam ex bono dictamine rationis, cuí obedit uoluntas, etc.
Quarto, acceptationem diuinam tam liberale:n, tam b~na:n, ta:n
misericordem, quae laborem et dolorem cons1derat, qm etl~m d1-
citur honorificaturus eos, qui ministrauerint Jesu Xpo. fiho suo
d Guadaleippo ms. - e Loco hufus verbi spatium vacuum relictum
est in ms. _f ad opus ms. _r, de ms.
MEMORIALE.-}UL. 1542 517
D. N., qui etiam uult ut ipse Christus sit illi magnus angelus,
habens thuribulum aureum, quia ipse optime possit facere uale-
re opera nostra bona .
51. Die Sanctae Praxedis 6 , Xpi. uitae mysteria scrutando,
mihi expostulationes gratiarum occurrerunt, Deo ipsi petendo per
merita Annunciationis, Visitationis etc. út modum et ritum ipsum
laudare, memorari, amare et desiderare seruire ipsi, ipsum uelle
uidere, audire, odorari, gustare et honorare, in ipso, et de ipso
cogitare, cognoscere 26, palpare concederet, et haec omnia Xpi.
intercessionibus, ordinationum et methodorum sanctae eius ec-
clesiae [normae] conformia, in doctrina uera et catholica, in san-
ctis sacramentis, sanctorum precibus et inuocationibus, in piorum
operum animarum in purgatorio detentarum memoria.
In missa aliud mihi accidit desiderium, nempe ut de omnibus
quibuscumque bonis operibus quae facturus eram, haec median·
te bono et sancto spiritu facerem. Hinc cogitabam non gratum
Deo esse aliqua sanctae ecclesiae reformare ad haereticorum uo-
luntatem; nam quamuis ipsi multa, quemadmodum et daemones,
uera fateantur, uero tamen ueritatis spiritu non dicunt, qui spi-
ritus, Sanctus spiritus est.
Tandem post missam non in me esse (videbatur ], quem antea
sentiebam, gustus spiritualis, quem obnixe desiderarem. Aliud
mihi non respuendum desiderium occurrit, quomodo Deo Jesu
Christo placeret me medullitus et occulte uisitare meos defectus
secretos reparandos, intellectus, memoriae, uoluntatis, et sensus.
Item, uirtutes secretas et dona, super quibus nusquam meditatus
fueram, quamuis his, plus quam de quibus in me defectus esse
sentio, eg[ u]erim.
52. Aliud habueram quidem antea desiderium, scilicet, ut
Dominus dignaretur meum sermonem [in omn]ibu:, g iuxta eius
beneplacitum dirigere, quae in me aliquo bono sanctoque spiritu
dictante sensi, aut in aliis. Multa enim soleo loqui, scribere, et
facere non scrutando spiritum illum quo prius illa conceperam,
g In margine ibus, quod remansit ex omnibus, papyro secata.
6
Die2r.
 MEMORIALE.-JUL. 1542
518 FABRI MONÚMENTA
senseram; nempe oportere, ad meliorem inue27niendi spiritus
nam v, g. quaedam quandoque spiritu cum seda to et iucundo et
praeparationem, hominem primam suam intentionem ad ea, quae
cum exteriori gratia profero, quae antea quidem compuncto cum
Dei sunt, erectam habere; et quia horno in ipsis proficit, oculum
spiritu senseram cumque quibusdam gemitibus spiritualibus;
quidem non habendo suum principalem, quemadmodum et hu-
unde fit ut ex eo minus prosit audienti, quia non dicitur in tam
cusque saepe feci ad perturbationum, tentatiorium et tristitiae re·
bono spiritu, quam bonus erat ille, in quo tale quid acceperam.
medium; qui enim Deum nostrum quaerit, et quae eius sunt so-
Quaerebam igitur ut Dominus dignaretur mihi dare gratiam ita
lum, et praecipue ut tentationes et tristitias repellat immediate,
ut idem spiritus esset in partu et in augmento operis, in locutione
pro se ipso deuotionem non qu[ a]erendo, hic ipse in semetipso
uel scriptura, qui fuerat in conceptione. Hoc erit quando idem
ineptus [esset], et deuotionem naucifaciens, nisi affligeretur; et
spiritus erit in affectu, in cogitatione, loquutione et in opere. Hinc
hoc est amorem per timorem imperfectionis et miseriae quaerere;
ego colligebam oportere imitari doctorem et magistrum, et mo-
et sensum bonum et spiritualem ad mali euitationem; ob id iuste
dum quo loquatur, ita ut, quod si fieri posset, oporteret [imitari]
quidem et misericorditer ad tempus eiusmodi in suos immittit
Spiritum sanctum cum lachrimis [s.uggerentem] quarumdam re-
perturbationes; quia eras absque eius bonorum affectu; et ne tepi-
rum sensum, quae sequendo, conaremur cum lachrimis loqui
dus et otiosus fias, tales stimulos et affectiones et calcaria [im-
compunctionís et contritionis, uel scribere cum aedificationis au-
mittit], ad in uia Dei progrediendu~ absque quiete, quousque in
ditoris desiderio, quemadmodum nosmetipsos [movet,] eadem nos
Deo ipso Domino nostro Jesu Xpo. requiescas. Etiam nec quidem,
docens uel sentire faciens.
si minus aliquas sentires perturbationes, satiari deberes, siue ten·
Hinc specialis aliquis intellectus mihi occurrit et cognitio
tationes [sint], siue malitiae sensus, uanitates aut imperfectiones,
eius loci: (<Ductus est Jesus a spiritu in desertum>l ', et alterius:
quemadmodum tepidis et otiosis et omnibus bis, qui ne cadant
«Uenit in spiritu in templum» 8 ; ubi specialis quidam spiritus
attendunt, mos est, in uia Domini progressum negligentibus, qui-
sensus percipitur mouens personam ad operandum, uel ad lo-
bus pro spirituali i sufficientia securitas [nonJ cadendi, quamuis
quendum, etc., non relinquens eam in suo humano et proprio
multis pateat ad progressum accessus, sufficeret. Noli igitur esse
sensu. con ten tus in hoc quod non descendas, aut non diminuaris, aut
53. In sancti J acobi festiuitate 9 , in missae ingressu et prin ·
non retrocedas; sed pone in corde tuo ascensiones, augmenta et
cipio, me alligatum percipiend o a meis defectibus, et tertio h reci-
10 processus in interiora, non propter timorem descendendi, retro-
tando uersum: ((Quare tristis incedo, dum affligit me inimicus?il
cedendi aut cadendi, sed propter amorem sanctitatis; et non so-
talis mihi intellectus interrogatiue occürrit loquens mihi in meo
lum propterea quod tales cogitationes te possint defendere a ma·
spiritu: Quid prod[est] ; quod propter tui afflictiones, et sugges·
lis cogitationibus, desidera et sitias sentire res spirituales non
tiones inimici, tristis es, cum ipse non conetur te tristem reddere,
quasi sint remedia contra malos aut uanos affectus, sed propter id
quia huic et uoluntati eius non acquiescis: merito quidem trista
quod in se habent. Sic fiet tandem ut peruenias ad amorem Dei
reris, si Dominus Jesus Xpus. te ipsum af:fl.igeret, te arbitrante,
propter illum solum Deum. Proindeque dimittas omne quod ua-
quod non eius beneplacito sis conformis, ipsum te affligere.
num aut otiosum est, necdum peccata tanquam impedimenta
54. Eo ipso die uenit mihi in mentem, quod et alias saepe
quae prohibent aditum ad Deum et conspectum Dei, et quietem
h Hoc verbum eadem manu in marg. additum. _; Vox dubia. in ipso et conuersationem.

7 MATTH., IV, I. s Luc., ll, 27.

spiritualis ms.
9 Die 25.
10 Ps. XLU, 2.
 520 FABRI MONUMENTA
55. In die Stae. Marthae u virginis hospitae Jesu Xpi., dum
orarem pro anima dominae Tulliae, de cuius morte acceperam
nuntium et simul de morte dominae Antoniae, quae fuerat ser-
uiens ipsi marchionissae de Pescara, ego inueni magnam deuo-
tionem et multos discursus spirituales circa ipsas, et legenda
orationes quasdam, quae dici solent in ecclesia pro defunctis,
ubi est etiam commendatio corporum sepultorum, legenda, in-
quam, tales orationes, sensi magnum spiritum ad tales corporum
pias commendationes. Ueniebant quoque mihi in mentem cum
sancto affectu fidei magnae aliquae bonae considerationes, quas
optabam fieri plusquam unquam factae fuerunt super sepulturas
catholicorum fidelium mortuorum, etiam dato quod certum esset
animas ipsas esse in caelis. Sentiebam enim Deo placere oratio-
nes pro ipsa resurrectione talium corporum. ltem habui k postea
ex occasione visae sepulturae considerationem illius summae sa·
pientiae, qua futura est ipsa miranda resurrectio, et quod tafü;
puluis, qui nunc cernitur, futurus sit tam speciosum corpus in
gloria uniuscuiusque nostrum. Agi possunt gratiae Deo, uisis ta·
libus corporum reliquiis, quod tam multa bona operatus est Deus
per illa instrumenta, quae tamen nihil sunt nunc in sepulchris. ,
His et similibus considerationibus non solum incitantur christia-
ni ad memoriam spirituum ipsorum defunctorum, ad agendum
gratias, 28 si iam sunt in caelis, et ad deprecandum ueniam, si
sunt in purgatorio, sed etiam ut in ipsis crescat fides eius articu-
li et dilatetur, qui est de carnis resurrectione.
(MENSE AUGUSTO 1542)
56. In die dedicationis B. Mariae de Portiuncula 1 , quae
[ est J solemnitas Dominae nostrae de angelis, ego habui multa spi-
ritualia [dona], sensi multam deuotionem juxta hoc, ut dedicare-
tur iam anima et corpus meum in templum uiuum Domino ad
recipienda et retinenda spiritualia Dei dona. Adfuit etiam desi-
k Alía manu emendatum ex sumí.
u Die 29.
• Die 2 Augusti,
MEMORIALE.-AUGUSTO !542 521
derium uehemens ut omnia, quae hactenus a Deo in factis, uer-
bis uel sanctis inspirationibus emanarunt et ordinata sunt, in
consideratione magna et attentione a me et ab omnibus nota-
¡-entur.
Item, quaecunque in ecclesia habentur a praedecessoribus no·
stris sanctis et piis ordinata, haec etiam considerentur, cum gra-
tiarum actionibus, cum timore, ne ipsa tanquam ab indignis no·
bis auferantur.
57. Egi etiam gratias Deo in missa, sicut ante proposue-
ram, pro omnibus correctionibus publicis, quae hactenus populis
aut prouintiis, uel ciuitatibus aut personis a Deo facta[e] sunt,
uel permissa[e] fieri ad emendationem uitae; et dolebam quod
talia non notarentur, v. g. pestes, terremotus, bella, inundationes
aquarum, siccitates, et alía huismodi mala temporalia, ex quibus
erat recognoscendus altissimus et timendus iudex, qui his modis
proponit nobis memoriam nouissimorum nostrorum, uolens ut
redeamus ad uiam poenitentiae, ut percipiamus dona bonitatis
misericordiae suae, et qui secundum aduentum suum proponit,
dum uidet primi et humilis sui aduentus memoriam a nobis iam
recessisse. Ipse etiam tune nobis uult incutere [timo]rem iudicii
et aduentus ª regni maiestatis suae, cum uidet euangelium regni
despici a nobis, et iam non suscipi.
58. Hoc die uolui notare et reducere ad memoriam meam
quomodo singulis noctibus debeam persignare me cum magna
attentione, iuxta intelligentiam quam Dominus iampridem dedit
mihi pro ea re facienda. Item ut dicam illos uersiculos: «Dignare
me laudare te, uirgo sacrata. Da mihi uirtutem contra hostes
tuos>> 2 , qui sunt hostes fidei et humilitatis, castitatis et purita-
tis, mansuetudinis atque charitatis. Item e< Procul recedant som-
nia)) 5 «Noctem, quietam et finem perfectumi> 4, et «hostem repe-
las longius, pacemque dones protinusi> 5 • Debebo etiam non
a aduentum ms.
• Antiphona in Off. divino in festis B. M. Virginis, ad r. et 2. Vesp.
Ad Completorium hymnus.
4
Ibidem benedictio.
s Ad Vesp. festi Pentecostes hymnus.
 FABRIMONUMENTA
522
omittere illud «Páter nosteni et unum ce Aue Maria>> , et unum
<<Credo,> , sequendo et quaerendo eum spiritum, qui tam saepe
mihi ad eam rem mihi datus est. Hoc faciam post litaniam solitam
et post examinationem conscientiae, et post ordinationem earum
rerum, quae mihi sunt instituendae pro die sequenti. Mane quo-
que, postquam fuero lotus, et compositus ad operandum, non
debeo omittere post persignationem, partim eosdem uersus, par -
tim alios, pro exigentia, et etiam ((Pater nosteP, ccAue Maria)),
«Credo>>.
59. Eodem die circa uerbum illud: «Ümne quod calcauerit
pes tuus, tuum erih 6 , dum considerarem sanctos patres fuisse
peregrinos prius in terra, quae postea ipsis fuit propria; :go :on-
cipiebam in spiritu bono spem magnam, quam res spmtuahs et
hereditas Domini babi tura sint, in quibus peregrini non sumas,
per desideria et cogitationes.
60. In die Inuentionis S.ti Stephani protomartyris 7, dum
considerarem illa corpora simul inuenta, ego coepi per deuotum
desiderium rogare Xpum. Dominum, ut tandem uelit mihi_ co_n-
cedere, ut hisce uideam oculis corpora gloriosa, quorum rehqmas
aliquas hucusque uidi, et generaliter omnium beatoru1:1. . sime qualiter multum gauderem si audirem illa uerba: ccRemittun-
61. Semel dicen do officium, dum sentirem distract10nes
quasdam et desiderarem auferri m1hi; ego responsum in me ha-
bui , id quod habueram alias frequenter, id est. quod. nitendum
fuisset extra tempus orationis ita cognoscere d1stract10num cau-
sas, cum desiderio quiescendi suo tempore, ut merearis tempore
orationis gaudere in lectione uerborum Dei. 29 . trans ir,i conuiuium ad plorandum. Quando ego senserim unum si-
Eodem modo in missa, dum desiderarem adorare corpus Xpi.
cum deuotione, cognoui quod deficiam, dum extra illud non so-
leam me exercere in talibus desideriis, propterea enim tune fit ut
aliam gratiam non merear, sed nec illam tune qu~m ue1le~ co·
gnoscere et desiderarem sentire id quod ago. Hoc 1taque pennde
est ac si quis ante prandium non curauerit conseruare et quaere-
re appetitum commedendi, et tamen dum est in. mensa i~cip~t do-
lere quod non habeat appetitum; uel sicut contmgeret, s1 qms es-
' Die 3.
6 DEUT., XI, 24.
MEMORIALE.-AUGUSTO 1542
set accepturus aliquos pretiosos liquores qui aliqua ::erta hora
debent dari apud aliquam personam afferentibus uasa munda et
auferentibus, et haec persona non recordaretur lauare suum uas
quousque uideret tempus illud dandi, nisi quod tune inciperet la-
uare illud, et interim praeteriret opportunitas recipiendi talem li-
quorem: ita esset necessarium expectare usque ad aliarn horam,
et interim non reddere immundum uas suum, sed conseruare illud
ita, et praeparare illud melius ad accipiendum talem liquorem in
tempore opportuno etc.
62. Dum semel multurn dolerem, quia non poteram adora-
re Jesum Xpum. quemadmodum tres reges Magi, nec flere ut
Magdalena, nec mereri audire multa uerba consolatoria, quae
Xpus. Jesus multis in hoc mundo dixit, etc.; responsum redditum
fuit mihi dicens quod non feceram nec pro tune praeparaueram
animam meam quemadmodum fecerunt tres reges Magi, qui pro-
fecti fuerant ex tanta proprietate, relinquentes propriam patriam
et omnia bona usque ad oblationem etc. Et ita ueniebat super
omnia alia mihi notitia dispositionis, in qua erant persona<> illae,
quibus Jesus Xpus. símiles gratias concedebat, et uidebam claris-
tur tibi peccata tua)> 8 ; imo illa: ccHodie mecum eris in paradiso;i 9 ;
non consideraos quam longe sim ab ea dispositione, in qua tales
personae inaeniebantur, et qualiter nunquam uere desiderauerim
inuenire me in eo statu, in quo tune bonus latro erat, id est, in
cruce, nec in simili aliquo actu illius, quem fecit Magdalena in-
milem laborem propter caecitatem meam spiritua]em, qualem sen-
serat caecus corporaliter propter suam, forsitan, si fides non defi-
ciat mihi, impetrarem gratiam spiritualis uisionis; et sic de aliis
infirmitatibus corporalibus, comparando illas corporalibus, quas
X pus. Dominus (qui labores et dolores, pa tientiam et compatien·
tiam et fidem illorum considerat) sanabat, et quotidie sanare so-
let, cernens cum illis suae pietatis oculis et charitatis uisceribus
omnium necessitates.
s MATTH., XI, 2. 9 Luc., XXIII, 43 .

FABRI MONUMENTA
63. ln festo Niuis B. Mariae 10
noui qua1iter Dominus no-
ster per aliquot praeteritos dies sustentauerat me in quodam con-
tinuo fastidio, quia non inueniebam deuotiones in orationibus et
meditationibus conseruans [in Jme super omnia alia desideria tem·
poralia desiderium inueniendi eam. Magna enim merces uicleba·
tur mihi esse non intrare in me solita fastidia ue1 desideria, quae
mihi praedictum desiderium auferrent, scilicet, inueniendi deuo-
tionem animae meae in Deo nostro et Domino nostro Jesu Xpo.;
in hoc enim uidebam quod Jesus Xpus. incipiebat concedere mihi
gratiam, scilicet, ordinandi animam meam ut prima cordis mei
desideria sint in eo quod est principale et primum, hoc est, quod
semel sedeant in primo loco perfectae curae inveniendi Deum Do-
minum nostrum propria anima, mediantibus principalibus exerci-
tiis ab homine habitis, quae sunt immediata ad quaerendum et
inueniendum Dominum nostrum Jesum Xpum., id est, oratio et
contemplatio et super omnia missa.
64. In die sanctae Transfigurationis ", inueniens me moe-
stum ad modum quod non inuenirem deuotionem, consolatus
sum me, cognoscens qualiter eiusmodi tristitia durabat iam mul·
tos per dies, et quod aliud nullum desiderium nec tristitia potue-
rit mihi a mei cordis intimis alienare eam et extrahere, quemad-
modum fere semper contige30rat, quod inueniens me poenis af·
fectum uel aliquo desiderio immediato inueniendi Deum Domi-
num nostrum, statim relinquebam me penetrare ad aliud deside ·
rium uel tristitiam, uerbi gratia super aedificatione proximi uel
habendi a1iquorum bonum nuncium, uel signa quod Dei cultus
circa proximos nostras cresceret, uel contristans me de aliquibus
tentationibus peccatorum et imperfectionum mearum, et ita con-
tingebat quod tales tristitiae auferebant mihi meliorem, scilicet,
quae· recta propter Deum erat. Ideo clare mihi uisum est in hoc
die quanto magis in ista me deserebat tristitia, et desiderium hoc
inueniendi eum me relinquebat, et quanto magis dilataretur et
cresceret in latum, longum et profundum, nec relinquens eum
to Die 5·
u Die6.
MEMORIALE.~AUGUSTO 1542
p.erdi p~r. medium alterius inferioris b, quod tanto
cmm m1h1 concedebat.
65 •. Not~bam etiam hic gratiam quamdam animae meae,
nec parm f~c1end.am, hoc est, qualiter nunquam me inuenissem
tam exaltati cord1s ad alía desideria et poenas quae mihi uenire
solebant super prosperum et aduersum temporale profectus ani-
mar.um. Profectus, ~nquam, qui a me fieri deberet, et quando in-
uemebam abundantlam aliquam in tali materia, ita me ipsum con-
so.la?ar, quemadmodum in aduersitate tristabar; nunc uidebatur
m1h1 _quo.d .nulla ~rosperitas in huiusmodi materia posset me con-
solan'. n~s1 D~mmus noster mihi dederit aliquam abundantiam
de~otloms, et m eum et sanctos eius directam etc., nec me ali-
qms moeror .n~n potest penetrare, qui causetur ex paucitate eo-
rum quae m1h1 ad agendum offeruntur.
66.. Benedictus Dominus qui tot uias habet a d nos parum-
per ( qm saltare non ualemus) ad perfectionem suae notitiae du-
cendos, quam ~ot gen.era timoris, moeroris, et odii praecedere
debent super h1s ommbus infirmis creaturis, in quibus non est
~ax, qna~qua.m sint .media ad ascendendum ad amorem Dei, et
~n eo ~mmno mgre~s1, gaudere, quia ingrediens horno ad ipsam
m~reditur .et egreditur, et pascua inuenit in tus et foris · ita ut
:tlam ~euerti possit, inuenta hac uia, alia, quae ab amor: incipit
m reg10nem suam, a qua per uiam timoris et multorum periculo-
rum uenerat et peruenerat ad acquirendum D e1· summ1· amorem
ante que~ amorem non poterat nisi ascendere et sursum aspi~
~ere; ub1 autem intrauit in amorem cordialem Dei, tune poterit
m eodem :em~er crescere, penetrando quotidie plura in ipso
De~~ Potent etiam magis tu to descendere ad proximos uidendos
aud1endos etc. '
67. Deus mihi et omnibus fratribus meiºs det t t' ·
. . . . e cune is m-
ue~tibus mns et mulieribus talem charitatem; fateor enim me
ab.ipsa ~~bue lo~ge abesse; ab ipsa, inquam, id est, a tanta; non
emm m1h1 conscrns sum me extra omnem charitatem esse sicut
nec extra Xpi. Domini gratiam. Sed alia est ratio Xpi. in 'quan-
b inferiores ms.
 526 FABRI MONUMENTA
tum ipse est uia, alia in quantum ipse est ueritas, et alia in quan-
tum ipsa uita; et alia est ea quae dicitur illuminatiua, alia uero
quae dicitur perfectiua; sicut alii sunt incipientes, alii proficien·
tes, et alii perfecti, quamquam et ipsi omnes in charitate esse pos-
sint, sed aliud quoque est; ut ita dicam, esse in charitate, aliud
uiuere in charitate, aliud moueri in charitate.
Incipientes habent charitatem in quantum noscunt et odio
habent peccata; proficientes autem ipsam habent sub nomine co-
gitationis et desideriorum rerum diuinarum, id est, christianarum
uirtutum, in quibus in dies ascendere et crescere cupiunt, etc.
Perfecti autem illam habent et experiuntur in proprio nomi-
me, in quantum uidelicet ipsi iam amore mouentur ad inq~isi­
tionem cognitionis Dei et eius uoluntatis, ad ipsam ommbus
quibus possunt modis faciendam. In primis igitur charitas efficit
ut ipsi peccatis aduersentur propriis et ut ipsa expellant; in se-
cundis facit ut ipsi uirtutes desideranter acquirere nitantur; in
ultimis uero facit ut ipsi, Dei cognitione immediata, ipsius Dei et
amore crescere affectent. Et quicquid fecerint uel dixerint uel
cogitauerint, ex amore tanquam ex primo quodam principio pro-
cedant; quemadmodum etiam ipsi ir..cipientes ad omnia opera sua
bona principium primum habent odium peccati, et proficientes
desiderium uirtutum, quibus ornari 31 possint. Primi expoliad
se ipsos ueterem hominem satagunt, id est, incipientes; proficien-
tes quodammodo uestiri se uolunt ad quotidianum culturo; per-
fecti uiri quaerunt apparere in ueste nuptiali. Notandum tamen
ir..terea est, quod in quolibet istorum trium generum hominum
sunt tres ordines, ita ut etíam possimus dicere inter perfectos
quosdam esse incipientes, quosdam proficientes et quosdam per-
fectos, et ita in aliis duobus generibus suo modo dicatur; quía in
quolibet genere istorum sunt principium, medium et finis.
68. In die quo celebrabam festum Sti. Patris nostri Domi-
nici 12 , communicando in missa, ego habui magnum desiderium
sub his uerbis. Vtinam omnia interiora mea, maxime cor, ita ce·
derent Xpo. intranti, quod aperiretur, locum ipsi in centro cor-
'' Die 4.
MEMORIALE.-AUGUSTO 1542
dis relinquendo; uitia autem e omnia et imperfectiones sic fuga-
rentur a facie ipsius, sicut cera a facie ingnis fluit.
Ante missam faciendo solitum discursum mysteriorum Xpi.
datus mihi magnus sensus in eo ut peterem per intercessionem
Sti. Dominici gratias per mysteria conformiter ad ea quae circa
quodlibet mysterium sensit dum uiueret, et intellexit ipse Domi-
nicus contemplando super ipsis. Rogabam igitur ipsum ut inten-
deret ad X pum. annuntiatum, ad Xpum. uisitatorem, natum etc.
69. Eodem die dum irem per uicos et non haberem laeti-
tiam super his quae occurrebant ad uisum, quin potius distractio-
nes et tentationes uanitatum aut malarum cogitationum, unde se-
quebatur tristitia in me, ego habui hoc responsum: Tu modo de-
. bes tristis fieri, ex eo quod non inuenis pacem in rebus uanis, sed
hoc in gratiarum actione gaudere debes; tristari potius oportet,
quod non inuenias pacem et omnimodam consolationem in oratio-
nibus et diuinis exercitiis et in conuersatione illa, quae in coelis
est. Multi sane tecum reperiuntur, qui non essent admodum an -
xii de conuersatione quae in coelis est, si pacem inuenirent in
co[ nversatione] d quae in mundo cernitur. Dirige ergo mentis
oculos et aures, et intentiones omnium sensuum ad res coelestes,
ubi, nihil uisus uidere potest, quod non aedificet et consoletur,
nec ames audire, etc. Hic autem statim uidere[ s J, si q uidem li-
bere uelles respicere, omnia quae occurrerunt, uidens inquam res
malas, utpote actus vel gestus hominum, statim audires uerba
uana aut scandalosa. Hic non uides nisi iocosa, iucunda, ludiera e,
turpia, ni! serium, nil graue ad Jaudem Dei faciens. Joci autem,
et risus, et lussus ipsi in re bus pessimis fiunt. Siquis igitur uariis
tentationibus ab istis prohibetur, et ad meditanda et desideranda
[caelestia]quodammodo adigatur, is gratiam Deo agat, qui non
u:Jlt permittere ipsum cogitare perniciosa, nec etiam uana, nec
esse otiosum, nec uacantem.
10. Infesto sanctorum Martyrum Cyriaci, Largi et Smara-
gdi 15 , ego habui desiderium magnum ut Dominus noster uellet
e ante ms. -d Locus unius verbi vacuus est in ms. -e ludibria ms.
" Die 8.
 FABRI MONUMENTA
mihi concedere propter merita uitae, passionis, et gloriae suaet
quod missa ualeret efficaciter animabus mortuorum in. purgat~rio
commorantibus sic ac si ego offerrem eam cum ommbus des1de-
riis, orationibus', suspiri[i]s, angustiis et gratiarum ac:ionibus, :te.
quae opus habet unaquaeque animarum in pur~atono pro.se ipsa
non potens perfici in illis ad sui ipsius remedrnm: hoc mq~am
quod dico erat desiderium quoddam quod mihi ~rat ut Dommus
noster daret mihi sentire pro unaquaque earum, JUxta posse, tan-
tum ac eae ipsae sentiunt in cogitatione propriorum peccatorum,
beneficiorum a Deo acceptorum, etc. et non potens nec merens
ego huiusmodi gratiam, quod sacrificium et interc:ssio sa~cto­
rum, beatorum, et praecipue eorum, quorum solemmtas eo die ce-
lebrabatur, id suppleat.
71. Eodem die uenit mihi in mentem cuiusdam rei, quam
saepe alias senseram, hoc est, qualiter re~ sit efficaci~sima, ad rem
admodum pertinens, pro animabus quae m purgatono sunt, quod
quando Xpum. pro eis oras, repraesentetur ipsi et offeratur ch~­
ritas illa et compassio, ex qua uerbum illud procedebat: «Hod1e
mecum eris in paradisso. >J Anima enim fidelis, quae in purgato-
rio est recte esse potest in comparatione (ad minimum quoad
' .
plures earum) constituta in maiori necessitate quam lat~o, cm prae-
dicta uerba dicta sunt, dum esset in cruce; et generahter septern
illam uerba, quae Christus pendens in cruce dixit, quan32doqui-
dem incessanter ipsae animae proferunt similia illorum uerba, hoc
est, rogando pro inimicis in hoc mu~do reli~tis, rogando pro a~i­
cis et debitoribus ut prouideatur et m ommbus eorum necessitas
suppleatur, dolendo etiam super eorum incre~ibi~ia mala ac tor-
menta, habendo etiam continue uiscera chantatls .ª~erta .ª~fa­
ciendum pro eis quoduis bonum, si possent, et slt1m sp1ntua-
lem continuam super bonum successum omnium animarum quae
in hac uita sunt, et praecipue suorum sociorum, uellent similiter
semper posse dicere ((Consummatum es_t>i , et. finalite~ liber~ri a
14
manibus et potestate illorum tortorum mfernalmm ad mgred1en-
dum ad potestatem omnipotentis Dei patris aeterni, et gloriosi.
u JOAN., XIX, 3o.
MEMORIALE.-AUGUSTO 1542
72. In uigilia S.ti Laurentii, quae erat dies S,ti, Romani mar-
tyris '5, ante missam uenit mihi desiderium petendi gratias contra
orrmes distractiones eo modo, ut quaererem a Domino gratiam
ut ?ossem esse ~om_inus et moderator mearum propriarum cogí.
tatlonum et des1denorum, quia tune satis eram distrae tus. In ue-
n~ itaque satis magnam gratiam, faciendo discursum solitum, ma-
x1me uero dum peterem huiusmodi gratiam per eas passiones
quas Xpus. dominus habuit, dum anima ipsius tristis erat et
dum erat in agonia r et dum esset in cruce, dicens: c(Deus, Deus
m:~s, ut quid me dereliquisti>J 16 • Ad maiorem quoque gratiam
mil~1 saepe ob~ulit, ut idem peterem per sacratissimam gratiam
Xp1., quae fmt in unione illa hipostatica. In missa dum uellem
communicare cum magna deuotione rogabam [a J Domino ut me
peccatorem dignaretur uocan~ et recipere, ad me diuertere mihi
peccata dimittere et mecum manducare. Dum finiuissem mi~sam
et ea quae sequuntur, ueniendo per uicum ad domum, sensi sa-'
tis magnam gratiam in eo quod recordabar satis particulariter, et
ref!ectebar super dicta missa, ruminando singulas partes eius.
Dabatur quoque animus ad ita excolendam memoriam super exer-
citiis factis in rebus spiritualibus, et rogabam [a] Domino ut, sicut
tu.~c saep~ ~ccidit me distrahi ex memoria et 'reflectione super
a:us_ exerc1t11s aut negotiis, actionibus, sine colloquiis ac cogita-
t10mbus rerum aliquarum non immediate tendentium in Deum
. ~ . . '
ita m orat10mbus aut contemplationibus spiritualibus fieret ut
uidelicet reflecti possem ad illa uehementi quadam inhaesi~ne.
Hoc autem spero futurum, cum tam ordinati affectus erunt et
actus quam adhuc inordinati sunt. Inordinati, dico, guantum ad
hoc est nimis inhaerere et affici ad illa quae non sunt ex toto
corde, tota anima, tota mente et omnibus viribus ubique et sem-
per etc. diligenda; dum etenim hic affectus, qui est uera chari-
tas, totam uoluntatem et spiritum nostrum possederit ubique et
semper, tune caetera omnia ordinem tranquillitatis, id est, pacem
assequentur, et sequentur absque turbatione intellectus, memo-
f angonia ms.
is Die 9. •S MARC., XV, 34.
FAERI MO~UM. 34
 fABRI MONUMENTA
530
riae et uoluntatis, et reliqua omnia. Sed hoc erit in patria beato-
rum, ad quam quotidie ascendimus.
73, Eadem vigilia S. 1i Laurentii, post of:ficium Completo-
rium, accessit dominus Joannes, a sua peregrinatione rediens,
scilicet, a Colonia, cuius reditu Dominus noster talem consola-
tionem mihi dedit, qualem nunquam propter aliquod nuntium
sensi 11 • Maxime quod Dominus noster conseruauit et liberauit
me ne commouerer spiritu propter gaudium aduentus eius et pro·
pter desiderium colloquendi et audiendi aliquod nuntium, nun-
tium inquam spirituale, quemadmodum antea sen tire solebam; ita
ut mihi afferret deuotionem orationis, scilicet 33, contemplatio-
nis ad Dominum Deum nostrum. Hic ego sensi animam meam u1-
terius progredi in Dominum Deum nostrum cum quibusdam pro-
fundis actionibus gratiarum, quiescendo quietissime in ipsis; nec
commouebar animo ad communicandum aliquid cum peregrino
praedicto, ita quod uisum est mihi, quod Dominus noster per se
ipsum cum suis sanctis faciebat mihi celebre quoddam festum su-
per aduentum istum multo maiori et meliori modo sine aliqua
comparatione quam potuisset accidere recipiens consolationem
meam humaniter per uiam praesentiae et colloquia totius prospe-
ratis spiritualis ex itinere. Discursus datus mihi a Domino [in]
gratiarum actionem fuit per viam letaniarum, rogando Patrem
ut benediceret Filio et Spiritui Sancto, et Filium ut benediceret
Patri et Spiritui Sancto, et Spiritum Sanctum ut benediceret Pa-
tri et Filio. Eodem modo rogabam virginem Mariam ut daret
gratias sanctissimae et indiuiduae Trinitati pro istis donis, et
quod Sta. Trinitas benediceret virgini Mariae propter omnes fa-
uores nobis ex sua intercessione communicatos. Eodem modo
procedebam in aliis. Rogabam eodem modo pro omnibus, qui
aliquid boni contulerant ipsi domino Joanni per quoduis medium.
Item, ídem faciebam pro illis, qui fuerunt in causa ut aliquod ma-
lum recepisset; specialiter etiam agebam gratias tribus regibus
18
Magis et Stae. Vrsulae et Stae. Pinosae cum omnibus caeteris •
11 Vide epist. 58.
1s Has virgines martyres multa pietate colebat Faber, qui etiam ipsa-
MEMORIALE.-AUGUSTO 1542 53r
d
74. In festiuitate diui Laurentii 19 , mane admodum, eodem l
modo discurri per omnia mysteria super gratiarum actiones in
omni loco secundum rem et materiam; habui etiam ingens quod-
d[ a]m et inexplicabile desiderium, quod missa suppleret et uale-
l
1
ret applicatiue et ef:ficaciter loco omnium laborum, quos oporte-
ret me accipere in quaerendis omnibus calendariis omnium epi-
scoporum, particulariter ad honorandum nominatim omnes san-
ctos, quorum collectae in eis inueniuntur, qui sancti sunt, quae-
dam opera tam praecipue facta, diuinis operantibus manibus.
Sensi etiam maiorem, quam dici posset, :fidem super multum
adiutorium quod Dominus noster nunquam deficiet mihi dare,
et uniuersae Societati per medium sanctorum suorum, exempli-
ficando secas rem ipsam. Sicat si aliquis diceret, multo magis
potest facere unica persona reaoluendo totam mundam g ad
bonam cum faaore unias et solias sancti Laurentii quam unius
imperatoris.
In illo uersa etiam sensi multum spiritam, in eo scilicet qui
dicit: «Adiuaa me, et saluus ero, et meditabor in omnibus iasti-
ficationibus tais o 20 • Super e( Pater nostenJ in missa, dum dicerem:
«Panem nostrum quotidianum da nobis hodie)J, uenit mihi in.
trinsecum qaod[ dam de]sideriam h, quod scilicet [PaterJ coelestis
daret ut sentirem qualiter ipse det panem animae et corpori. Ego
dicebam: Domine fac me sentire qualiter mihi das panem istum
qui est filius taus. '
Eodem modo ipso die habui b•mam quoddam desiderium ut
.. '
scrhcet possem recordari semper ut quotidie commendarem me
Domino Deo nostro et omnimodas ei supplicationes facerem (ac-
cip_iens (ad huias rei fauorem in Xpo. Deo Domino et redempto·
re 1 nostro) fauorem Spiritus Sancti, virginis Mariae, boni angeli
et sancti eo die occurrentis i.
g modum. ms: . - h Hic. et paulo infra pauca desiderantur eo quod
c~arta secta fuerit in margine. _; redemptori ms. - i virginem Ma-
nam, bonum meum angelum et sanctum eodem die occurrentem ms.
ee.
rum reliquias in Portugalliam et Hispaniam adduxit. Vide 404, 43o; et
epist. Ioo, 102.
rn Die 10.
'º Ps. CXVIII, r17.
 F ABRI MONUMENT A
2
75. In festiuitate S.ü Tiburtii et S.tae Susan[n]ae ' , consi·
derans qualiter S. tus Tiburtius cum tanto spiritus feruore re~re­
hendebat Torquatum illum, quia carnalia desideria, in qmbus
delectabatur, sequeretur, et quod in nullo alio nisi in ipsa carne
gloriaretur, et cum ipsam uellet placere aliis, maxim~ mul~eribus,
uenit mihi quoddam desiderium ipsum sanctum T1burtmm ro-
gandi ut ipse suis orationibus mihi impetraret gratiam perf~ct~1:1'
qua habita, nunquam uellem mihi ipsi placere, nec glonan m
meipso, neque uelle aliis complacere, neque uelle complacere
aliis in me ipso nisi soli Deo. Ad eius intuitum ita nos oportet
comparere, ut illi soli cum sanctis suis, qui sunt in gloria, pla-
ceamus.
16. Ob rcMementoJi antequam irem ad missam, oblatae fue-
runt mihi personae, quae magis fauerant domino Joanni in eius
peregrinationem 22 ; ubi habui magnam deuotionem, rogando Do-
minum nostrum ut unicuique earum personarum faueret secun-
dum opera earum, utendo etiam sua liberalitate et U:iser~cord~a.
Ponderabam etiam opera et uerba et beneuolentlam mteno-
rem, hoc est, qualiter aliqui dum ei eleemosynam facerent, ope -
rati erant aliquid boni erga illum k, quando ipsum ducebant 34
per iter ne erraret, alii loquendo illi cum suauitate, _alii :ongrat~ -
lantes ei; et ita offerebantur mihi diuersa bona des1dena pro d1-
ctis personis. . . . . mihi noti 1 sunt ad utilitatem ,et consolationem mei.
77. Neque relinquebam orare pro ips1s, m qmbus D .. Joan-
ne nil inuenerat nisi rigorem et fastidium; et uidebatur mih1 q~od
piissimus Jesus uelit similes personas aliqu~n~o demonstran et
cognosci, ab illis maxime qui aliquid chant~t~s ~abent, .ut ~o­
stea pro ipsis orent, dando eis exemplum hum1htatls et pat~entiae
ad eorum aedificationem, quemadmodum ipsi ostendunt e1s pro-
bationem iustitiae, quam unusquisque sanctorum meretur. Ideo
uoluit Dominus noster Jesus Xpus. quod maior crudelitas, quam
unquam uisa fuit, sibi ipsi fieret, quia ipse talis erat ut posset
k illos ms.
2' Die
22 Vide supra §. 73.
II.
MEMORIALE.-AUGUSTO 1542 533
melius ferre tales personas, et efficacius orare pro eis, conside-
rando qualiter indigerent exemplo maioris humilitatis, aut patien-
tiae, et charitatis, quam usquam inueniretur; ideo esset melius
semper ut pessimi quique essent apud optimos, ut unusquisque
cum alterius adiutorio posset melius proficere, obseruando semper
bonus regulam suam, quae est, ut quanto maiorem rigorem iusti-
tiae contra se senserit, tanto ipse sit liberalior bonitatis et mise-
ricordiae.
78. Orans in quodam sacello sancti J oannis, in quo ego
iterum oraueram, orando Deum pro domo illa, uenit mihi uehe-
mens quoddam desiderium, ut quicquid ego desiderabam ad uti-
litatem illius domus et personarum in ea habitantium, propter·
misericordiam Dei Domini nostri, accideret omnibus domibus et
personis totius ciuitatis, et quod Dominus noster ex sua pietate
hic sic confirmaret ac si ego habitarem in singula [sic] earum do-
morum.
79. Eodem modo habui quasdam gratiarum actiones pro
istis terminis, cognoscens beneficia Dei Domini nostri, agens ei
gratias pro omnibus operibus, uerbis et spiritibus nominatis in col.
latione. Item pro omnibüs uerbis et spiritibus qui expressi sunt
in nostra redemptione, et :finaliter pro omnibus operibus, uerbis
et spiritibus glori:ficationis particulariter omnium illorum, qui iam
80. Eodem die, nescio qualiter, saepe habueram magnam
deuotionem dum aliq uid boni a Deo peterem pro me, vel pro
uiuis ve] mortuis, ut Dominus noster Deus omnipotens uellet id,
quod petebam, confirmare ad tantum effectum ac si ipse redem-
ptor noster J esus X pus. id peteret, vel virgo Maria, vel hic et
ille sanctus~ vel animae quae cruciantur in purgatorio. Et ad
hoc ueniebat mihi deuotio dicendi missam, quae tanti ualoris est
in se ipsa propter hostiam et sacrificium, quae in ea offeruntur,
ut nihil possimus petere quod iustum sit, quin possimus impetra-
re per medium ipsius sacrificii in cruce facti, maxime dando fidem
Domino nostro conuenientem cum aliqua confidentia.
l quae jam mihi nota ms.
 MEMORIALE.-AUGUSTO 1542
FABRI MONUMENTA

inferantur, non ueniant mihi nisi quantum fuerint ad gloriara

81. In festiuitate S.tae Clarae 25 sentiens in missa aliquam
Dei et saluationem proximi; et quod spiritus maligni non habeant
distractionem ex parte desiderii, hoc est, ueniens mihi aliquod de-
potestatem quam ego mereor super homines, qui sentiunt meos
siderium aedificandi circumstantes et ad hoc ueniens mihi aliud
defectus, scilicet, uident ipsos, ut eos videlicet notent et notabi-
desiderium inueniendi deuotionem ad eumdem effectum; quem-
liter contra gloriara Dei domini nostri et in damnum proximi
admodum saepe mihi aduenerat quodam tempore. Nec cogno-
sentiant ipsos.
scebam tentationem, alias cognoscendo eam, nesciens auferre ta-
Nota hic, o anima mea, qualiter manifeste usa es talibus de-
lem affectum, quia magis radicitus penetrauerat quam nunc, ubi
fectibus tantis in locis et coram tot hominibus, bonis et malis, qui
plus est repugnantiae cum talibus imperfectionibus. Eodem die
defectus non fuerunt notati nec aspecti fuerunt in uigorem [sic]
cogitans super hoc, inueni gratiam Domini ad non sentiendum
iustitiae. Ideo magis debes Domino Deo tuo, qui pro se et pro
tales imperfectiones (quia culpam peccati nescirem ibi cognosce-
medio orationum sanctorum eius, et ministerium angelorum suo.
re) et accepi documentum qualiter oportet procurare quod deuo-
rum non permittit ut tuae res sinistro oculo aspiciantur, nec iu-
tio et immediata cognitio cum affectuali sensu rerum diuinarum
dicentur in rigorem iustitiae, maxime cum clarissime cognoscat
(maxime ipsius Dei et donorum ejus gratis nobis datorum, per
quod quanta hucusque fecisti et locutus fuisti et dixisti, possent
quae horno factus est gratior Creatori suo) haec talia non debent
et quidem deberent accipi in malam partem; et adhuc non de eis
desiderari nisi ad gloriam Dei et propriam perfectionem et aedi ·
curatum est, nec habita est earum memoria.
ficationem, quia ipsae gratiae non sunt res ordinatae ad proximum
84. Eodem die uenit mihi quoddam spirituale desiderium
quemadmodum aliae gratis <latae. 35
quod Dominus noster faceret me sen tire ((Gloria in excelsis Deo))
82. Dominica in octaua S.ti Laurentii 24 habui quosdam no-
dominicale, et <(Kyrie eleisonii etc., dando mihi spiritum conue-
tabiles sensus spiritus, dum dicerem Matutinum dominicale, et ita
nientem diei dominicali, id est, ipsius Domini.
oraui magno cum affectu sanctissimam Trinitatem, per gloriam
20 85. In vigilia virginis Mariae in mense Augusti 25 cum
resurrectionis (eo quod tune fieret festum s.mae Trinitatis) uel-
dicam officium S. ti Hippoliti et sociorum eius, perueniens ad illud
let mihi dare specialem gratiam ad omnia officia dominicalia, et
S. 1ª° Concordiae, cuius corpus fuit proiectum in cloacas, et hau-
quod in die Dominico nasceretur mihi aliquod adiutorium pro
stum ab illo Ireneo cloacario sancto ad magnam consolationem
aliis omnibus officiis ferialibus et sanctorum totius hebdomadae.
S. ti J ustini sacerdotis, ego habui magnum spiritum compunctio-
Eodem modo feci hoc in missa in principio, medio et fine.
nis, considerans quod ille in suo officio faciebat rem tam sanctam
83. Eodem die habui similiter memoriam aliquorum pun-
et tam gratam Deo domino nostro, unde uenit mihi alter sen-
ctorum, quae alias senseram, et quorum iam oblitus eram, quae
sus in magnam utilitatem meam, et ita oraui cum multa angustia
nunc notanda sunt, qualiter v. g., ut ego rogarem et desidera-
Matrem Domini nostri, quod fructus eius tam perfectus est, ut
rem cum multa spe ut Dominus noster, per suam bonitatem et
impetraret mihi gratiam ut possem et scirem seruire. cum perfe-
patientiam uelit supplere omnibus meis defectibus, ita ut confu-
cta uoluntate Filio suo in hoc meo officio sacerdotali, eo quod ille
siones ( quas saepe propter multas negligentias merui ut mihi
in suo officio tam humili et uili inuenit occasionem faciendi rem
24
tanti momenti in seruitio Domini nostri. Eodem modo rogabam
2l Die 12. Die 13.
25 Notum est festum S.mae Trinítatís, quod hoc anno incidit in díem 4 pro omdbus officialibus cuitrscunque conditionis, ut Dominus no-
Juníí, proprium habere locum vel diem post Pentecosten, nec inde unquam
transferri. Praeterea ex ritu vel consuetudíne Ecclesiae toto anno díes do- 26 Die 14.
minica S,mae Trinítatí dicatur; et hoc sensu Faber hic loquítur.
 536 FABRIMONUMENTA
ster det illis gratiam inueniendi occasionem, ut, in ter alia opera
qi:rne faciunt, possent aliquod facere in laudem Maiestatis suae
vel immediato profectu m animarum suarum vel in clara utilitate
vel in nostra consolatione vel remedio necessitatis proximi sui
uiui aut mortui, etc.
86. Eodem modo in psalmo (( Benedicite1> et ((Laudate>i 27 ,
in Laudibus ego sensi magnam compassionem, dando mihi ut in-
telligerem et sentirem qualiter omnes creaturae seruiunt cum af-
fectu utilitatis, consolationis et remedii et necessitatis etc. homini:
sol illuminando, aqua refrigerando, ignis calefaciendo etc. , et
ego nihil notabilis profectus 36 faciebam, nec in eius gloriam
(nempe cum sim tam indeuotus), nec in eius cultu, quod etiam
pro homine discursus mysteriorum fuit, qualiter virgo Maria ui·
debat fructus suos tam nobiles, tam notabiles in Annuntiatione,
Uisitatione et Natiuitate; uidendo Pastores eleuatos ad tantam co-
gnitionem, intelligens mysterium circumcisionis, uidens Reges
adeo humiliatos, etc.; et ita rogabam ipsam ut tandem impetraret
rr::ihi gratiam concipiendi aliquem fructum ut seruus Filii sui cum
effectu alicuius rei, et cum affectu fidei, spei et charitatis. Et
cum essem in tali desiderio, uisum est mihi ac si intus me esset
spes alicuius, qui uellet incipere seruire magno alicui domino, tot
annosseruit seruis, et probando seipsum inconspectu eorum, spe·
rat quousque appareat et uideatur domino suo esse dignus qui
admittatur pro n suo seruo, declarando uoluntatem suam ad id.
Cum hoc reprimebat me, hurniliando me uoluntati Xpi. Domini
nostri, qui solus s[c]it ordinem nostrarum necessitatum et ea quae
conueniunt nostrae saluti.
87. In primis vesperis Assumptionis ego inueni multam de-
uotionem dum essem in templo virginis Mariae de Spira. Ita
quod omnes cerimoniae, luminaria, organa, cantus et honor reli-
quiarum et ornamentorum, haec omnia mihi dabant tantam deuo-
m imediato profecto ms. -n Post hoc verb. spatium vac. pro uno
verbo relictum.
21 Id est, Canticum trium puerorum, DAN., HI, 57-88, et etiam Ps.
CXL VIII, qui in Laud. off. divir:i recitantur.
MEMORIALE.~AUGUSTO 1542
tionem, quantam ego nescirem explicare. Cum illo. spiritu ego
benedicebam illi qui candelas ibi posuerat et collocauerat, et in-
cenderat, et ordinauerat et illi qui redditus ad id faciendum reli-
querat. Eodem modo organis et organistae, et fündatoribus, etc.,
eodem modo omnibus ornamentis, quae ego uideuam cultui di-
uino esse collocata. Item cantoribus et cantionibus puerorum,
qui canebant. Eodem modo reliquiariis et illis qui reliquias quae-
sierant vel inueniendo eas honore decorarunt. In summa dico,
quod ille spiritus erat cum quo aestimabam magís mínimum
praedictorum et similium opus, cum fide catholica et simplice,
quam ille [sic] gradus illius fidei otiosae, quam ita magnifaciunt
qui non bene sentiunt hierarchica. Similiter sentiebam magnam
bonitatem et misericordiam in Deo Domino nostro pro omnibus
et singulis personarum illarum, quae aliquid suorum ponunt pro
isto cultu exteriori Dei et sanctorum eius, modo sit opus ma-
nuum 0 suarum laborando, modo ponendo aliquid ex suis diuitiis,
modo suis uerbis ordinando uel aliquo alio modo.
SS. In festo virginis Mariae 28 tempore Matutinorum, cum
recitarem praedictum officium, sed non audiens, dixi in templo;
ita in sacro a me facto etc. semper fui omnino in me ípso, hoc
est, sine ulla agítatione spiritus boni uel mali; ideo sentiebam
propriam fragilitatem, et pondus meum in recitando, et ut essem
attentus nihilominus pastea mihi uisum est (licet perseuerarem
eodem modo) quod proprium meum esse non erat iam humile et
deiectum, tam incontinens P et sine aliquo ordine ac alias, quan-
do hoc modo deserebat me Dominus noster, hoc modo priua-
tum q alieni spiritus et perseuerantem r in meipsum (cum suffi-
cientia, tum ipsius gratia). Placeat Domino nostro dare mihi gra-
tiam ut ego possim quotidie crescere ut fiam capacius vas conti-
nentius et mundius, ut sit in seipso paratum ad non admittendos
malos spiritus et ad recipiendos bonos. Hic recordatus sum et
notaui qualiter quasi per annum semper in praecipuis festiuita-
o magnum ms. -P incontinentem ms. ·- q priuatus ms. -r perse-
verans ms.
28
Die 15.
 FABRI MONUMENTA
538
tibus me sine aliqua deuotione comprehenderem; sine deuotione,
inquam, quae procederet ex motione interna spiritus, quae solet
nos a propria essentia in aliam multo meliorem mutare, obser-
uando quando in nobis est cum sua praesentia; et uidetur mihi
esse magnum donum Dei, quod horno saepe inueniatur ueluti ui-
uens in seipso cum gratia essentiali ut melius cognoscat et sciat
distinguere inter proprium spiritum, quem habet ex suo com-
muni, et etiam quod habet in spiritu a necessario modo, bonus
uel malus sit.
Et magni momenti res est, ad cognoscendum et discernen37-
dum inter bonum spiritum et malum, scire, intelligere et sentire
in se alta et humilia in singula [sic] essentia[m] et etiam augmen-
tum uel diminutionem, quae potest succedere in unoquoque uitae
genere, quae in nobis potest accidere. Quarum prima, in qua quo·
dammodo possemus dicere ad bonam intelligentiam, non exclu-
. dendo gratiam Dei: crUiuo ego, etiam ego,)) In 2.ª ((Uiuo ego, et
non ego, uiuit uero in me X.ns¡) 29 • In 3.ª autem: ccUiuo ego; et
non iam ego, uiuit uero in me peccatum aut malus spiritus qui
regnat in malis)).
89. Post sacrum, agendo gratias Deo Domino nostro et.
virgini Mariae pro sua intercessione considerans perfectionem
magnam quam semper habuit Domina nostra in sua propria na-
tura, (considerando etiam eam citra continuam motionem et ac-
tualem Sti. Spiritus, licet, ut puto, non semper eodem modo,
quamquam etenim semper esset plena gratia et Dominus esset
cum ea, et esset benedicta super omnes, fieri tamen potest ut
non semper eodem feruore Spiritus sancti et eadem consolatio-
ne tangeretur; sed relinquebatur in ea locus perfectissimae hu-
militatis et fames et sitis magis ac magis placendi Altissimo, et
timo{ ut ne non esset, quantum uellet Deus, utilis etc.) ego ro·
gabam ut impetraret mihi gratiam ut ego in me possem corro·
borari refectus et reformatus gratia Dei, quia postea ueniens pri-
uatio iusta admodum et necessaria illius actualis motionis et co-
operationis sensibilis Spiritus Sancti, ego non spargerer tam cito
29 GAL., Il, 20.
MEMORIALE.-AUGUSTO 1542
et perderem continentiam donorum Dei, nec
gens, tam carnalis, et tam non uigilans in spiritu ad alía spiritua-
lia, placeat diuinae bonitati ita me conformare in essentiali gra-
tiae suae, ut quotidie fortior, sapientior et melior ad bene ope-
ran<lum efficiar s, quando mihi, quod aduenerat, subtractum fie-
ret; et quod tales habitus sint in anima, corpore et spiritu meo,
quibus ego possim proficere in eius gratia, cessantibus t actuum
spiritualibus feruoribus.
90. Die sequen ti, scilicet, Assumptionis 30 , in quo feci com-
memorationem S.ti Rocchi, proposui eamdem commemorationem
facere singulis annis, quia sic fit Parisiis (intellige in hoc die)
apud carmelitanos, ego habui magnam deuotionem magnumque
sensum illorum uerborum, ccMariam sanctificans, Mariam guber-
nans, Mariam coronans;); et in illis: ce Gloria in excelsis Deoi); et
ita rogabam cum magna deuotione :fide et spe, ut Domina nostra
mihi impetrare uellet sanctitatem et munditiam castitatis, sobrie·
tatis et totius puritatis, tum corporis, tum praecipue et spiritus.
2;º gratiam, qua ego possim me regere, et ordinare uitam meam
in seruitio :filii sui. 3. 0 ut im petraret mihi pacem in omnibus uir-
tutibus in hoc mundo et gloriam in alío.
91. Uolens eodem modo adorare cum deuotione sanctissi-
mum sacramentum, quod erat coram me in altari, recordatus sum
qualiter virgo Maria, quiescendo super omnes coros angelicos, est
illa quae magis ueneratur diuinam maiestatem, quam aliae omnes
creaturae purae, quae factae sunt manibus Altissimi. Et ad hoc
quod eius fauor pro hominibus est multo maior et superior quam
ullius angeli uel seraphim; quia ipsa non solum gaudet et regnat
super omnes creaturas, uerum etiam magníficat, laudat et seruit
super omnes Filio suo sanctissimaeque et indiuiduae Trinitati ut
Domina, Regina, Mater, aduocata, procuratrix et sollicitatrix re-
nouationis omnium creaturarum, quae adhuc non peruenerunt
nec attigerunt scopum suae perfectionis essentialis et accidenta-
s efficear ms. -t sessantibus ms.
ºº Die 16.
 MEMORIALE.-AUGUSTO 1542 541
F ABRI llfONUJl!ENT A

95. In octaua Assumptionis virginis Mariae ego habui

lis, ?rocurans ~ortalibus quotidie noua dona gratiae, pacis, et'
glonae, et beahs nouum aliquid gloriae accidentalis. quamdam memoriam optimam super passionem Domini, quae
fuit causa mihi inueniendi deuotionem in officio, et in solitis ora-
92. In festo divi Bernardi ai ego habui infinitam deuotio-~
nem in missa cum multis lachrimis, considerans diminutionem tionibus et meditationibus meis, m,axime super illud: «Tristis est
anima mea)J etc. ccTranseat a me calix iste•l 0 5, lfDeus Deus meus,
ho~oris S.mi Sacramenti, quae prouenit ex tepiditatibus uitae
ut quid me dereliquisti?,l, c<Mulier ecce filius tuus>l, «Pater, in
xpiana:, et finaliter propter dehortationem, quam faciunt homi·
nes qm exeunt ab ecclesia . manus tuas>> etc. 56 , et ita habuí intelligentiam ad propositum
Assumptionis quod per medium compassionum virginis Mariae
.. Item, c~nsiderans damnum quod prouenit animabus purgato-
ex passione Flii sui (nempe cum ipsa passio esset uia perfecta et
rn ~ropte.r 1starum falsarum opinionum causam, etiam pastea as-
recta in coelum) ipsa fuit assumpta super omnes choras angeli-
pex1 q~aht:r .t~t irreuerentiae sequuntur omnibus rebus piis et
cos, et ita uidebatur mihi conueniens medium ad contemplandam
prae~ahs'. s1m1hter murmurationes proximi contra proximum, et
assumptionem Matris, contemplari prius passionem Flii, et com-
quahter iam nemo potest ferre alterum nisi quod sibi placet fiat.
93. Eodem die habui magnam deuotionem in offerendo me passionem Matris.
96. In sacro habui quandam considerationem circa illud
S.to ~ernardo, _orando ipsum ut me in discipulum uellet accipere,
cum 1pse tam integre placuerit virgini Mariae . quod fit ante consecrationem et post consecrationem usque ad
communionem; et eorum quae fiunt post communionem; quae
. ~4. In festo sancti Ludouici episcopi et confessoris •• ha-
omnia tria sunt. Dico me habuisse memoriam cum abundantia
bm mge~tem deuotionem, cogitans inter alia applicare sacrum
boni spiritus, esse bonum eligere tria tempora circa Xpum: Pri-
pro ommbus negligentiis a me commissis in ponderando et no-
mum, ante incarnationem; 2.um, quod fuit in mundo; 3.tn, post
t~ndo ocnlis. apertis et attentis bona qnae mihi offeruntur quoti-
ascensionem. Similiter circa virginem Mariam: Primurn, quod
d1e. per medmm operum diuinorum et per medium uerborum in_
te:~ornm e:
exterioru.m suorum, et praeterea per uiam sui pro-
passa est usque ad conceptionem, 2.m, quod usque ad mortem, et
ascensionem Filii. 3.m, postquam ascendit ad coelos, usque ad
pru corpons et personae, quod quotidie in meis manibus et ante
ipsius mortem; et ad hoc concípiebam quaedam ad recipienda ali-
~culo~ meos habeo. Hinc sequuta est mihi ualde clara 38 intel-
quot noua desideria, ut scilicet communicarentur mihi nouae
hg:ntla et magnum desiderium <lignum, quod semper esset in
gratiae ad melius cognoscendum et amandum Christum per in-
arnmo meo super illum uersum: crReuela oculos meos et consi-
tercessionem Matris suae. Et hoc propositum illorum quae in
derabo m.ira~ili~ de lege tua'l "". Similiter ad propositum cuius-
missa contigerunt, ubi uellem mihi dad dona eorum, quae sunt
da~ admi~at~orns meae, quae quotidie ueniebat super mutationem
usque ad tempus incarnationis, quod denotabitur mihi in ea par-
ammae tnstis et alacris, quia aliquando consideraos ueritatem
te quae est usque ad consecrationem. 2. 0 , ut daren.tur mihi dona
suoru~ ~~fectuum, ~lías r::iisericordias Do mini, ego habui in of-
1
ad propositum u illius partís temporis, ab incarnatione, scilicet,
fertono illms uersus mtelhgentiam: cr Veritas mea et misericordia
4 usque ad passionem, quod denotabitur mihi ex eo quod est a
mea cum ipsoi) º • Et hoc consolatus sum, ut si aliquis mihi dice-
r:t ~uod. De.us n:odo utitur ueritate, ostendens iustitiam, modo
s1gms m1sencord1ae, et in istis duobus exercet sernos suos. u praepositum ms.

31
Die 20. 52
Die r9. ss M"TTH., XXVI, 311et39.
55
Ps. CXVIII, r8. ~0 MARC., XV, 1+; JüAN., XIX, 26; et Luc., XXIII, 46.
"' Ps. LXXXVIII, 25.
 542 FABRI MONUMENTA
consecratione usque ad communionem. 3.º, omne illud quod est
ad propositum a passion~ usque ad iudicium.
97. Eodem modo pertinens ad deuotionem, quam ego ba-
beo virgini Mariae, ut singulis annis ego baberem quaedam de-
sideria, ut Dominus noster-secundum tempora quae sunt ínter 39
festum et festum virginis Mariae daret mihi gratias similes illis,
quibus ipsa erat plena, accipiens unum tempus a conceptione
Virginis usque ad annuntiationem, et bic deberent esse continuae
praeparationes, ut tandem cum effectu possem dicere: «Ecce an-
cilla Domini>J 57 , iam facta tabernaculum Altissimi 38 etc. Alio
tempore, bine scilicet usque ad mortem Filii, quod fuit tempus
compassionis ipsius. 3. 0 , illinc usque ad assumptionem, capiens
iterum a principio, etc. ut Dominus noster daret mibi gratiam
sentiendi Cbristum praesentem per ueram compassionem et imi-
tationem, et postea sentiendi absentiam cum sanctis desideriis
sequendi ipsum ad gloriam, postquam bic absoluero, faciendi
eius uoluntatem.
98. Eodem die similiter ad propositum cogitandi qualiter
passio Cbristi et compassio Virginis sint tanquam scalarum gra-
dus ad ascendendum ex directo ad ascensionem et assumptionemt
ego babui magnam deuotionem, offerendo altam et infirnam co-
gnitionem omnium inferiorum et altorum, cum desiderio quod
Dominus noster det mibi gratiam nunquam contristandi nec lae-
tandi, nisi secundum quod X pus. laetatus et contrista tus fuit cum
sua Matre.
99. In festo sancti Bartolomei 39 ego inter alia applicaui
sacrum pro omnibus laboribus quos baberent aliqui et quicumque
modo fratres uel arnici etc. pro laboribus, inquam, non solum
praesentibus, sed etiam praeteritis et futuris, ut tale sacrificium
sit supplementum in gratiarum actiones debitas et ad petendum
ueniam et gratias, quae quaeri debent per uiam talium tribula-
tionum.
100. Eodem modo habui deuotionem et desiderium rei
5" Luc., I, 38.
58 ((Sanctificavit tabernaculum suum Altissimus,>J Ps. XL V, 5.
59 Die 24.
MEMORIALE.-AUGUSTO 1542
possibilis, boc est, quod ego essem ante omnes martyres et uni-
cuique eorum possem dicere: (( Exaudiat te Dominus in die tribu-
lationis etc.>) «Tribuat tibi secundum cor tuum et omne consi-
lium tuum confirmet.» c(lrnpleat Dominus omnes petitiones tuas))
c(et bolocaustum tuum pingue :fiah 40 • Hoc omne in bono sensu
spiritus sensi.
101. Eodem die cum uellem dicere Completorium, ui-
dens 40 animam tam tristem et amaram, quia ab aliis ue~peris
ueteres aliquae infirmitates et debilitates agitabant me et uideba-
tur mibi crttod in tali die noluissem sentire tot agitationes nisi
boni spiritus, item distractiones in meo officio, etc., venit mibi
quaedam consolatio, secundum quod forsitan placebit Domino
quod in similibus diebus inuenirem me inferiorem et propinquio-
re[m] ueteribus meis plagis, ut tales sancti occurrentes illas ui-
deant, et orent Dominum ut extrabat me ab eiusmodi irnperfe-
ctionibus. Et certum est quod abbinc uno anno fere semper in
praecipuis festis ego me inueni extra illum spiritum, in quo est
deuotio, pax lacbrimae etc. !taque in boc multam spem assum-
psi, et rogabam Dominum ut ita fieret, ut non solum ipse, uerum
etiam Mater et apostoli sui sanctus Joannes Baptista, S. 1ª Anna
et Magdalena cum aliis sanctis certiores fierent per banc uiam
rnearum necessitatum spiritualium.
41
102. In festo sancti Ludouici, Galliarum regis , ego habui
multam deuotionem applicando missam in nomine cardinalis pro
quo ego eam debebam dicere, uolens satisfacere in eius nomine
omnibus, quibus ipse potest debere, ad honorem istius sancti et
utilitatem totius Galliae in qua tot bona gesta sunt et tot peccata
remissa, in qua etiam tot sunt necessitates corporales et spiritua-
les. Dico me applicasse sacrurn pro ipso et tota Gallia praeteri-
ta, praesenti et futura, cum omnibus regibus, ducibus, comitibus,
et aliis dominis, etc.; pro archiepiscopatibus, episcopatibus, ab-
batiis, parochiis, gymnasiis, et ciuitatibus cuiuscumque conditio·
nis· et in hoc discursu sensi mnltam deuotionem, desiderans
'
40 In Ps. XIX, 2, 4, 5, 7.
41 Die 25.
 544 FABRI MONUMENTA
quod Dominus noster id concederet; faciens mentionem quod
pro singulis aliis regnis idem fieri desiderabam.
103. Quodam die dominico 42 , cum dicerem officium, ad-
iungebam quaedam uerba psalmorum, specialiter illa. «Diligam
te, Domine, fortitudo mea''; ítem: ccDominus firmamentum meum
et rnfogium meum et liberator meus,,; ccDeus meus, adjutor
meUSJJ; crprotector meus et cornu 41 v salutis meae et susceptor
meus>' 4 ·5 • Et ponderabam praedicta uerba, cum fide et spe in
Domino, et magno desiderio amandi ipsum. Postea conside-
rans fragilitatem humanam esse maiorem, et eius corruptio-
nem faciliorem, et dissolutionem corporis iam momentaneam
super alia omnia corpora; considerando item animam esse tam ·
caecam, et spiritum tam peruersum in seipso, ad iudicandum
suas necessitates, et quid sit necessarium ad quaerenda re-
::nedia carnis et animae .suae; scilicet animae et carnis corpo-
ris sui, in quo uiuit, etc., venit mihi multa deuotio, offerens
mihi ut orarem Patrem omnipotentem, ut misereatur carnis et
corporis mei et ut illam fortificaret et sanctificaret; Filio com-
mendando etiam animam, ut similiter uellet eam illuminare
et sanctificare; Spiritui Sancto commendabam etiam spiritum,
ut uellet ipsum sic bonum reddere ut nunquam obliuiscatur
officii sui pro anima, intelligendo partem sensitiuam simul cum
portione inferiori rationis, que videlicet ratio discurrit circa ea,
quae per sensus accipiuntur; per spiritum autem, eam portionem
superiorem guae circa diuina occupatur, accipiendo per Spiritum
Sanctum et per angelos, et item per fidem ex auditu, suas ra-
tiotinationes et sua desideria atque affectus, etc. Rogaui etiam
Filium, quatenus illa quae dixi mihi concederet, in sumptione
corporis sui pretiosissimi, animae et diuinitatis suae in Sacra-
mento existentillm.
104. In festo sancti Joannis decollati ", inueniens me ali-
quantulum distractum, et uidens difficultates redeundi ad me x,
v Sequitur manus quarti librarii. -x ad se ms.
42
Die 27. 4 :> Ps. XVII, r-4.
44 Die 29.
MEMORIALE.-AUGUSTO 1542 545
ego habui multam deuotionem, cogitando qualiter santissimum
sacramentum proprie est in quo est gratia pro tali negocio, quod
uult semper ingredi ad nos et ducere ad conuersionem cordis no-
stri; ut seguendo ipsum, quotidie magis ac magis ingrediamur
ad profundum uiscerum nostrorum. Sanctum Joannem Baptis-
tam orabam ut doceret me modum preparandi uiam Dominoj
cum ipse sit vox que clamat in deserto: e< Para te uiam Domini'J 45 •
105. Xpus. igitur haec duo a nobis maxime desiderat, id
est, ut proficiamus in eleuatione spiritus nostri ad coelos, et ut
intremus et penetremus nosmetipsos quousgue inueniamus Deum
intra nos esse; quia in alia parte non debet queri regnum Dei nisi
intra nosmetipsos et in coelis. Exaltatus est Xpus. in cruce et
tandem ascendit ad coelos, ut nos omnes traheret ad seipsum.
Dedit seipsum in sacramento ad cibum animae nostrae, ut uiam
haberemus, qua ipsurn ad nos traheremus, iuxta illud: c<Ad eum
ueniemus, et mansionem apud eum faciemus 46 JJ, et iuxta illud:
c<Si guis mihi aperuerit, ego cenabo, cum illoi', etc. 47 •
106. Dum faciebam officium san~tae Sabinae martiris, ue-
nit mihi deuotio quedam, ut simul haberem memoriam in omni-
bus horis sanctae Seraphiae virginis et martiris, quae, cum con-
uersaretur in domo sanctae Sabinae, eam conuertit.
107. Eodem die, considerans qualiter peccata, non solum
carnalia sed etiam fere omnia, fiunt cum multa applicatione spi-
ritus, cogitando x' in eorum materia, loquendo, audiendo, etc., 42
habui quemdam discursum ad rogandum Dominum, ut uellet
impedire malignos spiritus ne tantum tentarent homines: quia 11
super gulam hodie sunt tot uerba, et tot affectus, et cogitatio-
nes, ex quibus colligitur spiritualis ista (ut ita dicam) comestio;
et ita circa alia corporis, etiam licita, in quibus homines ponunt
animam suam; quasi qui, ex nutrimento corporis et necessaria
prouisione, uelint nutrire ipsam animam et ipsi prouidere, guae
alium debet habere cibum, et non delectari in eisdem in quibus
¡;
x' cogitans ms.
45 Luc.,III,4. 46 ]OAN., XVI,- 23,
47 APOC., III, 20,
FABRI MONUM. 35
 F ABRI MONUMENT A
corpus delectatur. Hinc fit quod ideo, hoc tempore, fornicatores
aggrauent peccata sua ex hoc 1 quod nimium ad illa peccata ap-
plicant spiritum, et immergunt animam suam spurcitiis ipsius
corporis, maritati quoque in hoc maculant licitum t[h]orum
suum, quia et ipsi nimium spiritualiter iam iai;n commiscenturr
quaerentes animae desideria simul cum desideríis carnis perfice-
re Y· et bine est etiam nimia alienatio et elongatio a rebus diuinis.
'
108. Hinc fit ut spiritus nequeat inuenire cibum propnum.
.
Potius autem fuerat trahendum ·corpus usque ad sen ti menta spi-
ritualis cíbí animae suae ac spiritus; ita ut, dum uideremus opus
Dei aliquod, aut audiremus uerba ipsius; aut tractaremus mani·
bus nostris, spiritus in omnia illa ita totus ferretur, ut secum tra-
heret totam animam sensitiuam ad illa percipienda. Hoc [est]
enim uere egredi seipsum ad pascua. Verum est hoc non posse
bene fieri donec nos penitus omnia traxerimus ad interiora no-
' .
stra; id est, totaliter collecti intus fuerimus, inibi morari paratl:
quod fit dum primum nitimur ad hoc peruenire ut omnino sepa-
remur a sentimentis sensualibus. Opus itaque [est] Deum depre-
cari ut ita erigat nos ad alta et ad res omnino spirituales con-
'
templandas, u t tandem in nobis caetera omnia quodammodo sp1-
.
ritualia fiant, apprehendanturque modo spirituali; et hoc longe
praestat quam si detur no bis gratia quaedam Spiritus Sti., qua
haec inferiora sancte et tamen quodammodo sensibiliter sen-
tiamus.
109. Erige igitur iam mentem tuam ad ea, in quibus nihil
est quod sensu ullo percipi possit, ut est diuinitas Xpi., quae
eadem est et Patris et Spiritus Sancti. Quaere Deum ubi nihil
aliud inueniri potest quam Deus, id est in seipso. Post hunc, sic
in sua diuina natura et personis consideratum, quaere Xpum. ho-
minem potius in coelo quam in terra; postea uero quaere beatam
Virginem, et in u troque prius animas quam corpora. Post Virg.i-
nem corpoream sunt spiritus angelici et reliquae beatorum am-
mae, quae sunt in coelo. Per haec, eo ordine quem dixi, Pater
noster in coelis querendus est et alloquendus, dum in seipso z ne-
y proficere ms, _z i suipso ms.
MEMORIALE.-SEPT. 1542
547
queat a nobis inueniri neque imaginari. In terra autem, dum con-
uersari optas in Domino, nesciens ad coelestia ascendere, Xpus.
primo et uerba ejus, et 43 omniá uerba sacra; et hic cruci affixus
contemplandus est, si ad praeteritum respicias; et si ad futurum
respicias, tanq uam in descensum esset ad iudicium.
110. Deinde consequenter retrocedendo per uitam Xpi., si
a perfectioribus pro spiritu nostro processus [quaeratur] •',post
Christum nulla potior conuersatio quam illa quae est cum uita et
actibus beatae Virginis: nullibi enim inuenies tam efficax exem-
plum compatiendi Xpo. ac sequendi ipsum, et ei seruiendi, etc.
Post Virginem sunt reliqui sancti, martires, heremitae, caeteri-
que ·qui mundum reliquerunt et bona huius seculi contempserunt,
in quibus etiam Deus ipse inuenitur, et eo magis quo uita fuerint
sanctiores et magis spirituales. Post tales homines sunt caetera
Dei opera, creationis et redemptionis, et omnia alia in quibus
est consideratio aliqua, in aedificationem. In angustiis, utroque
modo z,, proficitur, id est, consideratione poenarum Xpi. et ma-
lorum aeternorum, et etiam consideratione resurrectionis et glo-
riae; in prosperis autem magis proficitur in consideratione pas-
sionis et eorum quae humilient.
111. Eodem die sanctae Sabinae, consideraos Dominum
nostrum Jesum Xpum. suis speciebus panis et uini, uenit mihi
quoddam sentimentum bonum admodum qualiter infinita eius bo-
nitas uolebat accipere officium panis et uini materialis et eorum
formam ad cibandum animas nostras et corpora reformanda ad
meliorem essentiam quae non potest causare panis materialis aut
vmum.
[MENSE SEPTEMBRI I 542)
U2. In die sane ti Egidii abbatis 1 , postq uam fecissem par.
uam adhortationem coram quibusdam, qui erant communica-
turi, et postquam absoluissem missam, datus est mihi magnus
z' processusque datur ms. errare librarii, ut videtur. -z" non ms.
item errare librarii.
1
Die I Septembris.
 MEMORIALE.-SEPT. 1542 549
FABRI MONUMENTA
gna animi mei eleuatione, sese mihi obtulit uti rogarem Patrem
spiritus in desiderio predicandi, sicut et [h]actenus frequenter;
quatenus dignaretur in tali anima glorificari; item Filium, et Spi-
ideoque tune proposui, firmius quam hactenus, in Germanía me
ritum Sanctum, et beatam Mariam virginem; ítem quod digna-
daturum esse operam omnem ut possim praedicare uel legere;
retur ipsam animam admittere ad ordinem laureatorum docto-
magnum enim incommodum alioqui nasciturum ex tanta et tam
rum, secundum promissum illud: «Qui docti fuerint et ad iu-
diuturna taciturnitate 2 •
stitiam erudierint multos, fulgebunt quasi stellae in perpetuas
Sensi etiam tune quod oporteat melius me attendere ad hoc,
aeternitates>l 5 • '1
ut sim obediens ei spiritui qui me ad feruorem eccitat, circa ope-
114. In festo sanctorum Cosmae et Damiani 6 , sensi ma-
ra quae sunt in uerbo Domini, puta exortationes particulares et
gna quedam et intima desideria erga uenerationem sanctissimi
publicas praedicationes; et non solum in ecclesia coram multitu-
sacramenti, et sanctorum, qui in coelis sunt, et circa cultum im-
dine , sed etiam in aliis conuentibus hominum, aut in domibus,
pendendum imaginibus et reliquiis sanctorum; uoluissemque pos-
aut circa domos, etiamsi pauci sint, qui me possint audire; item
se semper adesse coram sanctissimo sacramento ubicumque re-
in mensis coram principibus et magnatibus. seruatur in Germania; et similiter coram qualibet imagine Xpi.
U3. In dominica prima Septembris 3 , dum applicarem di-
:.iel virginis Deiparae, uel cuiuscumque sancti vel sanctae. Quod
scursus meos, et praesertim discursum mistf:riorum uitae et mor-
desiderium quia impleri nop potest, rogabam Dominum ut per
tis, et resurrectionis Xpi. ad animam cuiusdam defuncti, qui mihi angelos nostros custodes suppleret meos circa huiusmodi cul-
tune fuerat nuntiatus, qui fuerat doctor de Cornibus, teologus turo b defectus, et omnium aliorum, ita ut id quod deberet fieri
parisiensis 4 , ego sensi magnam deuotionem dicturus missam pro
per personas, fiat per angelo~ eorum custodes.
, ipso in tali discursu, petendo ueniam nomine ipsius, cum reco- 115. Dum etiam considerarem, cum quadam mentís ele-
gnitione magna, quod non imitatus füerit Xpum. ipsum neque
uatione, Xpum., sedentem a dextris uirtutis Dei Patris, uide-
eos, qui ei seruiebant et obediebant, adorando, recognoscendo,
re etiam oculis humanitatis suae cuneta quae sunt sub sole,
audiendo, compatiendo, petendo ab eo gratias et omnia necessa- [tot opera ingratitudinis et malitiae, tot blasphemias contra
ria, etc. Deum, etc. J e; sensi quamdam admirationem circa tantam pa-
Hic 44 etiam sese mihi offerebant illa in quibus dictus defun ·
tientiam et bonitatem ipsius Xpi., tam potentis in coelo et in ter-
ctus potuit peccasse et defecisse a perfectione quam potuisset
ra; et quoddam quasi simile, considerabam in eo quod est cruci-
assequi; verbi gratia, petebam ueniam pro iis ª omnibus in qui-
figere mortalem Agnum, et non aestimare, aut negligere iam
bus forte deliquisset circa obedientiam suam, paupertatem et ca-
regnantem in caelis ac triumphantem. Et ergo patientia ipsius
stitatem, quia erat monachus ordinis sancti Francisci; item circa
uiuentis et iam regnantis talem in bonitatem proportionem habe·
defectum docendi, cum esset doctor et praedicator; item, circa
re uideri potest, sicut mala illa ad inuicem proportionantur.
curiositatem superfluam sciendi; item circa uanam gloriam, quae
116. In festo sancti Michaelis arcangeli 7 , ego habui mul-
solet sequi tantos uiros. Et in eo loco ubi fit memoria defuncto-
tas contemplationes et affectiones pias ad propositum ipsius et
rum in missa, tempore quo detinebar in Memento cum satis ma-
omnium angelorum. Dicens officium, habui desiderium ut ange-
a hiis ms.
b culpam ms. - e Deprompta ex Mem. III.
2 Vide epist. 3o, annot. Iü; et 32, annot. 19.
Die 3. 5 DAN., XII, 3. 6 Die 27.
• Celebrem hunc doctorem multo pastea mortuum fuisse novimus, Vide 7 Die 29.
epist. 34, annot. 21. U nde vel librarii, vel alterius error hic irrepsít.

li laudarent Dominum nostrum quoties dicuntur talia uerba, ue-
h1ti illi qui melius ea et sentiunt et intelligunt.
Eodem modo desiderabam ut facerent sancti, non solum qui
nominantur in orationibus, uerum etiam omnes alii; et quod mea
recitatio, uerba et cogitationes, essent semper illisoccasio laudan-
di Dominum nostrum, uel agendi, uel petendi ab eo cr gratias pro
nobis; et quod propter meam inaduertentiam, non relinquant ipsi
[curam] notandi bona uerba que mea lingua proferuntur; et sic ·
de gestibus uel signis propter Deum factis, quanquam saepe in
sola fide ecclesiae, aut in propria, licet tantum habituali, etc.
117. In offertorio missae habui quoddam desiderium ut sup-
pleret et applicaretur ad gloriam sancti Michaelis et totius exer-
citus sui, sic ac si ipsi in hoc mundo, assumpta carne, imitati es-
sent perfectissime Jesum Xpum., et ad meritum meum 45 et alio-
rum uiuorum, sicuti si haberemus potestatem et scientiam ange·
lorum, ut laudassemus hucusque Xpum. et in gloria quodammodo
tenemur [sic]. !taque ego gauderem quod, per gratiam Dei, fieret
mihi possibile ut essem uicarius, in laboribus multis, in nomine
angelorum, et quod ipsi essent mihi excusatores omnium quorum
ego debitor sum ciiuinae maiestatis honori, cui d millia millium
ministrant et decies centena millia assistunt. Sed bene sentiebam
quod mihi sufficeret seruire, laudare, et honorare Xpum., in quan-
tum considerarem modum in quo ipse in mundo erat; qualiter
scilicet tam paucis e contentaretur, relinquens hic vicarios suos,
quos qui audit, ipsum audit, relinquens etiam pauperes, de qui-
bus dixit: ccQuod uni ex minimis meis fecistis mihi fectis" 8 ,
118. In festo sancti Ieronimi 9 , ego specialiter certior fa-
ctus sum, ad obtinendum fauon~m ipsius, et aliorum sanctorum
quorum horno recordari potest, et hoc est multi ualoris in effectu
adiutorii, scilicet ut ego acciperem multam deuotionem erga
illum angelum qui eum in hoc mundo custodiuit; et similiter erga
omnes alios angelos custodes quorumcumque sanctorum; et ita
e' agere uel petere ei ms. -d qui ms. _:e potius ms.
s MATTH., XXV, 40.
9 Die 3o.
MEMORIALE ~SEPT. 1542 SSI
potest peti talibus angelis uel communicari in spiritu cum fide,
quemadmodum et sanctis.
Cum dicerem officium, sensi multam deuotionem, considerans
qualiter angeli et sancti possunt accipere occasionem illorum uer-
borum ad laudandum Deum, et ad nos adiuuandum, et quod pe-
timus obtinendum; et ita sensi rem esse ualde utilem rogare illos
cum deuotione, ut uelint assistere ad contemplandum et laudan-
dum Deum, nempe, cum uideant ipsum sicuti est. Etiam proficit
quod horno habeat desiderium quod ipsi suppleant in omnibus
pro nobis, et excusent defectus nostros linguis suis beatificatis.
119. Inueni similiter magnum desiderium et gaudium, ut
sancti qui in coelis sunt, ut ita fieret, habeant nunc modum, po-
testatem et scientiam et uoluntatem, etc., ad faciendum et com-
pensandum quod hic noluerunt, uel nescierunt, uel non potue
runt, circa res diuinas et proximorum tam uiuorum quam mor- i
tuorum.
Hic habui quoddam desiderium ut possem exprimere opere 1
!
uel ver bis exterioribus, uel quouis alio modo, quo manifestum
esse possit singulis sanctis atque angelis, omnia illa quae Domi-
nus in hoc mundo fecit, et quaecumque ad nos hucusque misit,
quorumcumque sanctorum, hoc modo posset cognoscere et in il-
lis uidere glorificatorem suum, ad suam maiorem gloriam acci-
dentalem, quae potest augeri, sumpta etiam ex nobis occasione r;
nos enim possumus illis esse causa g maioris gloriae accidentalis.
120. Híc etiam notaui quamdam deuotionem, quam inue·
ni causa crucifixi Sanctae Crucis de Maguntia, et aliarum ima-
ginum [quae dederunt sanguinem] h sed precipue istius crucifixi,
quando perditus ille hom o huius truncavit caput], et tam male
vulneravit 'º. Unde penetrauit me quaedam et quasi continua
consideratio,quae est illius gradus bonitatis diuinae, scilicet, dare
et spargere sanguinem suum toties peccatori qui eum offendit.
Ita dedit eum pauperi caeco Longino postquam mortuus erat, qui
f occassionem ms. _g causam ms. - h Deprompta ex Mem. III
haec :; verba et 7 paulo inferius uncinis clausa, quae desunt in Mem, l.
'º Vide infra, §. 3b8.
 552 FABRI MONUMENTA
illuminatus fuit ab illo; et ita uidetur mihi quod cum ego tot ine-
ptias committam, et tot opera ingratitudinis et malitiae 46 contra
Dominum meum, ipse nihil aliud facit propter uulnus nisi dare
mihi gratiam, ut ex ipso sanguine sparso proficiam. Et sic con-
tingit, quod cum in hoc mundo tot blasphemia[ e] contra hono-
rem Dei et sanctorum suorum fiant, non cessat diuina ejus bo-
nitas spargere signa sanguinis amoris sui super illos qui similia
faciunt; permittens etiam crudelius interdum uulnerari; ut tan-
dem dando aliquod abominabile uulnus, quum aliud remedium
pro multis iam non sit, ueniamus ad nos, et sentiamus crudelita-
tem nostram, et inueniamus sanguinem puriorem ad sanandum
animam nostram.
121. Dum haec [considerarem] de sanguine J esu Christi,
agni immaculati, ego sensi magnam uim ipsius xpianae. mansue-
tudinis, quam Xpus. uerbis et opere nos docuit: nulla est enim
uia efficacior contra crudelitatem atque iram, et quidquid est ca-
rita ti contrarium, quam si ita mansuetus sis, ut nullis ictibus re-
sistas; sed omnes benigne et cum i mansuetudine animi excipiens,
permittas percussori quidquid uelit. Tandem enim, aut alias nun-
quam, frangetur cor eius et emollietur, uidens patientiam tuam
et uiscera bonitatis tuae. O durum igitur me et nimium crude-
lem, tardumque ad credendum et audiendum Xpum. Dominum,
qui toties aquam lacrimarum et sanguinem pro me effuderit
frustra!
122. O anima mea misera et nimium crudelis, quare non te
mollierunt ill[a]e, quum primum eas intellexisti, lachrimae quas
X pus., mundum intrans et [victima] huius tuae mortalis uitae sen-
suum, iam statim pro te effudit? Propter te enim in hunc mundum
exiuit a Patre coelesti, et lachrimis prima huius uitae miseranda
mala seruat. Et tu haec videns, non es mota, sed exspectasti
effusionem sanguinis; et ecce circumcisus lachrimas simul et san-
guinem puer octo dierum effundit, et tu nec sic es emolita! qua-
re hoc? quia forte ille puer adhuc erat, sensum solius carnis et
corporis tibi ostendens, et ideo exspectas signa interni sensus
i idms.
lVIEMORIALE.-ÜCTOB. 154:.1
Dei tui? Vide igitur lachrimas. Et haec aquae effusio pro te et
super te est. Quare ergo non mouebaris? Quid exspectas? Exspe·
cto, inquies, et exspectaui maiores motus Dei mei, ut mouear, et
ipsa melius sentiam. O miseram te etdeplorandam, quae tam dura
es! Vide igitur et agnosce lachrimas, quas emittit Dominus super
euersione futura et summa ingratitudine ipsius ierusalem; item,
illas quas in cruce, dum emittebat spiritum, ipse emisit. Et si hoc
non satis est, aut i magis cupias emissionem sanguinis quam la-
chrimarum Domini, aspice sudorem sanguineum k, ubi sunt duo
simul commixta 1 et uide insuper sanguinem ob ligamina 1 ob per-
cussiones, ob uerbera, ob coronationem, ex totius corporis extre·
mitatibus profiuentem ; idque propter te, quasi unus esses, haec
omnia. Quod si necdum haec signa te mouent, ueni usque ad
uenas, et considera quomodo in cruce pro te omnes euacuentur
puriore sanguine Agni immolati; et si haec non sufficient, accipe
sanguinem purissimum per se, et accipe seorsum aquam, quae
ex latere Domini profiuxit 47, et cum Longino sana animam tuam;
nec uelis experiri maiora signa diuinae bonitatis ex passionibu:::;
humanitatis ipsius, quia post haec non patitur Christus resurgens
ex mortuis.
[ MENSE OCTOBRl I 542]
123. Pridie festi sancti Francisci ', dum celebrarem of:fi-
cium martiris unius relicti, ad quem dudum est mihi magna de-
uotio, ego applicaui misse sacrificium parentibus meís uiuis ac
mortuis, omnibusque qui ex familia domus nostre profiuxerunt;
et consequenter pro omnibus familiis fratrum meorum, qui sunt
in Societate Jesu Xpi. Hec dum facerem, uenit in me magna et
deuota memoria eorum, quibus obliga ti sumus naturalibus paren-
tibus. Unde uisum est optimum futurum esse si inuocauero an-
gelos custodes talium familiarum, qui sunt et qui fuerunt et qui
erunt: preterea si inuocauero sanctos ac sanctas post beatam Ma·
riam, qui curam habuerunt, et habent, et habituri sunt earumdem
hoc ms. -k sudore sanguíneo ms. _¡ cum ista ms.
1 Die 3 Octobris.

familiarum nostrarum, quibus secundum Deum sunt agende gra-
tie, per quos petende sunt excusationes ob peccata multa, quae
commissa sunt huccusque a talibus familiis, et non solu[u]nt re-
cepta innumerabilia beneficia, et per quos sperande sunt uarie
gratie ac beneficia quibus nunc indigent, et posthac indigebunt.
Optabam quoque ex animo ut illu singulari sacrificio ego
excusari possem ab illis culpis, quascumque ego contraxero; eo
quod pro posse et secundum opportunitatem non excusem fratres
meos in orando, obsecrando, gratias agendo, et postulando pro
ipsis, et pro illis quibus ipsi tenentur.
124. Post communionem, ego sensi magnum desiderium,
sicuti quoque senseram in die precedenti post eumdem actum,
ut Xpus., quem sumpseram, includeret me totum secum intra me
ipsum; ut ei cohabitarem, et cooperarer in mei ipsius reedificéttio-
ne, reparatione, etc. Petebam quoque ut ipse, sub quo sunt infi-
niti modi essendi, saltem accidentales, dignaretur renouare in me,
ipsum meum esse, uiuere, et operare; ut nouo modo sim in ordi-
ne ad ipsum, et ad omnia alia, et nouo modo uiuam, et me ha-
beam in omnibus operibus meis, ita ut me quotidie mutet in me-
lius, qui solus habet ·esse et uiuere et actum per se immuta-
bilia.
125. In die sancti Francisci 2 , in ter alia bona desideria, quae
in orationibus ~t meditationibus sensi, ego maxime optaui, et idi-
psum cum satis spirituali et pio affectu petiui, ut per uirtutem sa-
crificii misse mihi concederetur, ut diuus Franciscus et quiuis
alius sanctus posthac mei meminisset; idque tam efficaciter, ac si
unumquemque ipsorum in articulo mortis suae ego cum magna
aliqua cordis tribulatione hoc ipsum petiuissem in illis uerbis:
«Memento mei cum ueneris in regnum Xpi. >J 5 •
126. Dum cogitarem eodem die quedam circa modum bene
orandi, et modos quosdam bene operandi, et etiam quonam pacto
bona desideria orationum sunt uiae quedam ad bona opera dispo·
nentia et e contrario bona opera uie quedam ad bona desideria,
hic ego annotaui, et clare sensi, quod qui spiritu querit Deum in
1
Die 4.
5 Luc., XXIII, 42.
MEMORIALE.-ÜCTOB. 1542 555
operibus bonis, melius 48 ipsum inueniet postea in oratione,
quam [si] non fecerit hoc. Dico frequens esse si quesierit princi-
paliter in oratione ut postea inueniat in operibus. Qui querit ita-
que et inuenit spiritum Xpi. in bonis operibus, ille multum soli-
dius proficit quam qui negotiatur in sola oratione; sic uidelicet
quod qui habet Xpum. in opere et qui ipsum habet in oratione,
frequenter se habet sicut qui habet ipsum in effectu, et qui habet
in affectu. Nitendum ª est igitur ut tu teipsum frangas et mortifi-
ces, et unías et aptes te ad omne b bonum suscipiendum per bona
opera. Ex hoc etenim senties frequenter hanc esse optimam pre-
parationem ad orationem mentalem. Uita igitur tua ita se habeat
cum Marta et Ma[g]dalena, ita nitatur orationi et piis actioni-
bus, ita denique contineatur ex actiua et contemplatiua, ut si
quando alterum propter alterum, et non propter se, sicut sepe
accidit, exercueris, id est, orationem intenderis ut medium ad me-
lius operandum, uel contra opus propter orationem, dico quod
ubi ista duo ad se inuicem putabis esse intendenda e, melius erit,
ut, magis uniuersaliter loquendo, ordines omnes orationes tuas ad
thesauros bonorum operum quam contra; nam bona opera in hoc
intendere[debes], videlicet, ut thesauros facias per orationes tuas,
sicut esset de eo qui uitam ducit pure contemplatiuam, cuius
opus est exerceri in accumulatione thesaurorum diuine cognitio-
nis et amoris, cui non tam uniuersaliter petende sunt eae gratie,
quae sunt Mariae, iis qui inter actiones uersantur.
127. Hi etenim quia multis modis se habent, et in ordine ad
multa constituuntur, qui sub se multa habent et super se et pro-
pe se, et intra se, et ante, et retro, a dextris et a sinistris etc.,
quae omnia uarias uirtutes in operante requirant. Hinc fit ut hi
multis uirtutibus perfi~i debeant d, alioquin defecturi. Ipsi habent
opus quodam gradu patientiae, quodam humilitatis, quodam ca-
ritatis, et caeterarum virtutum in ordine ad pauperes, uel infir-
mos, uel peccatores, uel persecutores, etc. Quodam alio gradu in
ordine ad inferiores suos aut etiam superiores; aliis quoque virtu-
a Mittendum ms. -b et ad omne ms. -e intendendam ms. -d pro-
fici debent ms.
 556 FABRI MONUMENTA
tum praedictarum et aliarum gradibus, pro aliis et aliis occasio-
nibus indigent; proindeque facile est ut isti uideant ex operibus
nimium multas necessitates etiam proprias, quae opus habent
virtutibus diuinis, unctionibus, uariisque donorum Dei i nfusioni-
0
bus; nec pro se tantum, sed etiam pro proximis, quibus student,
Pro quorum auxiliis ac iuuaminibus indigemus multis spiritua-
libus luminibus et oculis, auribus, caeterisque sensibus; nec iis
tantum, sed etiam fortitudine, sed pietate, liberalitate, diligentia
caeterisque uariis uirtutibus animi et corporis. Quibus dum care-
mus, facile est uidere haec duo incornmoda, unum uidelicet no-
stra ex parte, quia in nobis defectus [reperiuntur]; alterum ex
parte proximorum, quibus non bene, sed multis modis male, aut
salten~ minus bene prospicitur et prouidetur.
128. Frequentius igitur in hunc scopum intendendae erunt
nostrae orationes, quam contra, id est, quarn talia opera in finem
orandi. Haec dixerim in genere, et considerando scopum ipsius
uitae hoc modo mixtae; aliter enim, id est, specialiter et magis
particulariter loquendo, non potest fieri quin frequenter oremus
in finem aliquorum bonorum operum; et etiam contra, frequen-
ter operemur multa ut consequamur scopum aliquem aliquarum
orationum.
Danda 49 est ante opera ut non solum ad res pure e spiri·
rituales, ut sunt contemplatio et oratio mentalis atque affectua-
lis, quaeratur Xpus. ut bene ac optime fia[nlt, sed etiam uiribus
intendendo ut in ipsis quoque operibus externis, et orationibus
uocalibus, aut etiam aliis collocutionibus particularibus, uel quae
fiunt publice ad populum, idem inueniatur.
Verum est quidem multa opera fieri posse, et multa uerba
dici, et facile, absque motione spiritus; et maxime cum non sunt
opera agenda, uel uerba dicenda contra propriam aliquam incli-
nationem innatam siue acquisitam aut contra proprium habitum,
uel etiam propriam voluntatem. In his enim magis aperte videntur
et magis apparet necessitas spiritus, aut alias saepius omlttuntur.
Uniuersaliter tamen quaerendus est spiritus ad intelligendum et
e Confuse scriptum.
MEMORIALE.-ÜCTOB. 1542 557
promptius uolendum r illud bonum, quod in talibus actionibus
inest; maxime uero in illis, quae dixi esse magis difficilia et ueteri
homini contraria; quae sicut requirunt spiritum maiorem ex quo
procedunt, ita quoque, dum fiunt, per ipsa maior spiritus acqui
ritur, quam per alia quae non ita contracta sint. Ex his etiam
multo melius senties quid in homine sit, et quare indigeas spiri-
tu, quam ex aliis quae facile fiunt g et absque contradictione. Sic
continget in oratione mentali et affectuali, quia et ipsa requirat
ipsum specialem h actualem spiritum, alioquin omnino mens diua-
gatur, et non sequitur propositum orationis scopum.
129. Circa hoG propositum quod est de operibus, notari
potest triplicia inueniri opera, circa quae maxime nos oporteat
exerceri; quaedarn sunt ad se ipsum, quaedam ad proximum, et
quaedam ad ipsum Deum. Ad se ipsum uerbi gratia, sunt opera
poenitentiae, quae sunt in propria rnortificatione aut abnegatio-
ne, castigatione et poenalitate, veluti ieiunia, peregrinationes,
uigiliae, d.imissio aliquorurn comrnodorurn ternporaliurn, aut etiam
diuitiarum, caeteraque huiusrnodi quae corpus defatigant, et uo-
luntatem circa propria euincunt. Ad proximum sunt ea omnia
quae ipsum iuuant, consolantur i, subleuant, etc. ut eleemosinae,
caeteraque omnia, quae ad curarn ipsius corporalern et spiritua-
lern pertinent. Ad Deum pertinent directe, quanquarn ornnia di-
cta ad ipsurn etiarn tendant, illa quae spectant ipsius, rerumque
ad ipsurn et sanctos eius pertinentiurn, honorern et cultum, ut
sunt oblationes, orna tus templorum, decor sacrarnentorum, irn -
pensae luminariurn, etc.
In primo genere dictorurn trium rnodorum circa opera tu
praeparas teipsum, et quodam modo constituis tibi contrarium
ad victoriarn tui. In seéundo genere, tu euadis in horninern uti-
lern proxirno. In tertio uero, tu ostendis te pium erga ipsum
Deum, et res sacras, et sanctas. Prima pars etiarn posset dici 50
quodarnmodo spectare ad opera poenitentiae, secunda ad opera
charitatis, et tertia ad opera pietat1s, et tarnen ornnia uere dici
f uo!endo ms. - g Sequitur quintus librarius. -h spiritua!em ms,
-i consolationes ms.
 FABRI MONUMENTA
558
possunt opera poenitentiae, et omnia opera charitatis et omnia
opera pietatis.
130. Die quodam, dum celebraturus essem missam in tem-.
plo Sanctae Crucis, pro defunctis benefactoribus et fundatoribus,
et generaliter pro tota ciuitate spyrensi, dicturus eram missam de
sancta Cruce, propterea quod ibi sit crux quaedam, quae olim,
dum esset in magna ueneratione, ex uirtute diuina, ad fidem com-
mouendam et excitandam deuotionem, et propter ipsam etiam
fidem quae tune inerat multis, multa miracula operata est. Dedit
mihi uero tune Dominas optimum spiritum et magnum sentimen-
tum deuotionis erga talem crucem, ut ipsam uenerarer, et uni-
uersaliter omne uexillum et omne signum crucis. Apprehende-
bam autem cum fide et fiducia mirabilem uirtutem crucis contra
daemones, et propterea desiderabam fieri posse ut ego semper et
actualiter haberem crucem, dico etiam materialem, spiritualiter,
in mente mea, fide et spe; et fideliter optabam de aqua benedi-
cta, in omni re sanctificata in aliquo uerbo Dei, aut aliquo signo
crucis signata. Praeterea de imaginibus Crucifixi, beatae Virginis
aut sanctorum et de reliquiis sanctorum corporum, et similibus.
131. Ita quod etiam cupiebam posse fieri ut una aliqua
tota materialis ecclesia, cum omnibus illis quae ibi cernuntur ad
pietatem facientia, spiritualiter incideret menti meae, semper et
actualiter haberetur intr.a me, et ego intra illam essem in spiritu
meo, uidens ibi super omnia dicta cum fide et deuotione, maxime
autem ipsum corpus Domini ibi conseruatum i, cui assistit ma-
xima omnium uirtutum abundantía, propterea quod ibi c¿rpora-
liter sit Xpus. et corpus ipsius, quod habitaculum est corporale
et uerum templum totius diuinae uirtutis, et omnis plenitudinis
diuinitatis.
Hic clare uidebam et sentiebam spiritu, Xpum. non solum
uelle ut ipsum apprehendamus in fide et cum fiducia praesidii,
sed etiam ut apprehendamus mente et tractemus ea omnia quae
de ipso uirtutem sumunt, et, secundum fidem et pietatem creden-
tium, ex beneplacito Dei, nobis sunt parata, tanquam praeambula
conservaturum ms.
MEMORIALE.-ÜCTOB. 1542 559
ad ipsum qui ad hoc nos 51 mouet, dans deuotionem, piam affe-
ctionem et fidem humilibus et simplicibus, quam fidem ipse non
u tique daret, nisi esset ad ipsius honorem et nostram utilitatem.
132. Fit autem aliquando ut ipsemet Deus faciat nos sen·
tire et experiri uirtutem aliquam suam per res sanctas, nobis non
cogitantibus, neque adhuc fidem circa talia habentibus, ita ut
succurrat postea illud: c<Locus iste aut res ista sancta est, et ego
nesciebam ,, 4 • Postea autem excita[ tur] deuotio et fides, uisa pri·
ma operatione Dei, absque nobis aut fide nostra facta. Sic igitur
clare uidetur Deum ipsum honorificare per se res istas et non so-
lum per se nobis communicare suam uirtutem, nec omnia prae-
tendere ex fide nostra originaliter. O si igitur tu, anima mea,
posses apprehendere et comprehendere, postquam res ipsas in
animam per se mittere non ualemus, non dico solum nomen Jesu
Xpi. Domini nostri, in quo est plena salus, sed etiam nomen rei,
quae est virgo Maria Mater Dei, quam solido gaudio gauderes!
O si nomen crucis cum signo ejus sentires! O si nomen sancti
Petri mente cum re ipsa spiritualiter teneres supra cor tuum; tu
sane sentires uarias diuinitatis uirtutes, quae iis rebus insunt et
nominibus, quihus equidem si affecta esses et depicta, aliud pos-
ses r:oram Deo et coram sanctis angelis ipsius et aliis sa(n]ctis,
aliud quoque appareres demonibus et malignis spiritibus, qui non
sine causa tantopere nituntur ut omnia sacra et sanctificata et
uera signa deleantur de memoriis hominum; sperant bine pos-
se fieri ut tandem ipsius quoque Xpi. memoria et nominis ipsius,
caeteris sublatis de medio, tolli possit.
1.33. Cresce igitur, anima mea, in deuotione uenerationis
omnium rerum sacrarum et sanctificatarum, et crucis signo quo-
cumque signatarum; actualiter te ipsam in dies magis ac magis
in his contemplandis, et cordi tuo in fide et fiducia diuinae uir-
tutis etiam talibus assistentis, ea imprime, infige et depinge, do-
nec paretur tibi uia ad fontes, unde tales aquae nascuntur et tales
riuuli tam sane ti. Dum autem tibi datur quippiam [h ]aurire de
4 «Locus enim in quo stas, terra sancta est,JJ Exoo., .UI, 5. «Vere Do-
minus est in loco isto et ego nesciebam.1> GEN., XXVIII, 16,
 560 FABRI MONUMENTA
fontibus ipsiusmet Saluatoris, caue ne contemnas, aut ne quanti
eum potes non facias riu0s Dei, sanctorum, aliarumue uirtutum,
quae de caeteris rebus, sicut dixi, manant. Non tibi datur aqua
fontis ac principii, quasi in riuis non sit abundan ter, 52 supra
quam vel merearis vel potare possis; sed ad hoc ~t melius lau.da-
re possis fontem, non solum propter id quod est m se, sed ~hai:-1
propter ipsius tantas ac tam uarias emissiones et fiue~ta .licons
diuinorum riuorum, quod inde emanare et fluere expenentla sen-
sus spiritus tui didiceris.
134. Quodam die, dum cogitarem et meminissem ad
quoddam propositum uerbum illud Xpi.: «Aufeietur sponsus ab
eis>>, etc. et ccNumquid possunt filii sponsi lugere, quamdiu spon-
sus est cum illis?J> 5 occurrit mihi quaedam maxima admiratio cum
pio erga Xpum. spiritu, qua per modum exclamationis dicebam
ipsi Xpo.: O Domine, quidnam est hoc quod in ordine ad discí-
pulos tuos uoces te sponsum, quasi quo gaudeant ipsi, sicut_ gau·
dent et filii sponsi, dum cum ipsis est sponsus, et tamen tu mor·
dine ad teipsum non ut sponsus deliciaris, sed pohus ut omnium
seruus, et in ordine ad omnes minimus, postremus ac infimus
habearis, tu laboras, tu sudas, tu uituperaris ac sperneris, usque
ad passionem, ad damnationem mortis crucis? Tu laboras, in-
quam, mi Domine, ut tui quiescant; tu tristaris, ut ipsi gaudeant;
et tandem mori cu pis propter ipsorum resurrectionem; vere illud
est simile ei, quod poeta dicit 6 :
Sic uos, non uobis, uellera fertis, oues;
Sic uos non uobis, mellificatis, apes;
Sic uos non uobis, nidificatis, aues, etc.
Tu enim aliis sponsus eras; tibi autem ipse eras crux consum-
mata. Caeteris fuisti sponsus; caeteri autem tibi erant onera et
cruces ac tormenta. Sit nomen tuum, quod est Jesus, benedi-
ctum, Amen! et laudabile, et snperexaltatum in secula, Amen!
135. In die alio, qui erat Dominicus 7, mane dum dicerem
ñ MATTH., IX, r5.
6 Vitam a TIB. CLAUDIO DONATO apud LEMAIRE,
VIRGILIUS. Cf. ejus
Bibl. das. latina, VII, 287.
7 Die 8.
MEMORIALE.-ÜCTOB. 1542 56r
offidum et distraherer, indeque peterem auxilium Dei et beaté1e
Virginis, ego recepi satis multa bona interu,alla clarae deuotio-
nis, et responsa uaria, quae rpe exhortabantur ad desiderandum
continuitatem actualis spiritus boni assistentiae: maxime autem ut
coniactarem maiorem intractum ei[us] spiritus, quo magis ac ma
giis ad finem procedebam; intractum dico, quasi tractum intro,
qui a Deo fit, nobis petentibus, ac omnibus modis nitentibus, ut
melius capiamus uerba sancta, et illa capiant in nobis radices
. suas, et uirtutem suam seminalem imprimant. Verbuin etenim
quodcumque, de ore Dei procedens, uerum Dei semen est, Deum
ipsum quodammodo, quantum ex se est, in nobis producens ac
generans.
Circa horas canonicas [desiderabam] ut ibi possem crescere,
et eo magis quo magis accedebam 53 ad finem, ego considera-
bam quo pacto Xpus. quo magis accedebat ad finem uitae suae,
eo amplius patiebatur, et maiora tormenta ei inferebantur; pro-
pterea hoc sentiebam: oportere crescere in deuotione horarum,
ita ut cum peruentum tuerit ad horam Nonae, sentid possit
uis ipsius mortis et expirationis Jesu Xpi., quae hora nona ac-
cidit.
136. In die sancti Dyouisii Areopagitae 8 et sociorum eius,
ego reperi multam deuotionem, rogando ipsos ut mihi dignaren-
tur impetrare aliquam gratiam promanantem a Patre coelesti, ali.
quam aliam a Filio eius, et aliquam a Spiritu Sancto; item ali.
quam a beata Virgine, et sic de aliis sanctis, et maxime a magis
peculiaribus, per quos nominatim discurrebam. Petebam etiam
ab ipso Dyonisio spirituale auxilium, rogans ipsum quatenus mihi
impetraret aliquod initium boni sensus pro corde meo, in uerbis
timoris Domini, at,lt in uerbis amoris, seu cuiuscumque alterius
uirtutis, qua maxime ego egere possim. Pro oculis etiam pete.
bam aliquid, et pro sensu auditus, tactus et gustus atque odo·
ratus. Sensi preterea aliquod nouum desiderium circa hoc, ut
sanctissimum sacramenturn, intrans stomachum meum diO'na·
' b
retur cibare ipsam animam corporis mei et nutrire, sicut ipse ci-
F ABRI MONUM. 86
 ~
l 11 1

1! i

MEMORIAL:i,-ÜCTOB. 1542 563

FABRI MONUMENTA

bus materialis panis et uini cibat et nutrit ipsam meam carnero

140 '. Pos~ missam, dum recogitarem modum quo in ipsa
1:1e habmssem, illud mihi uisum est nota tu dignissimum, ut uide-
et corpus anima e mea e.
137. In die sancti Cerbonii confessoris atque pontificis ~, hcet p~t:rem instanter a Deo memoríam mihi dari et augeri, ad
recogm~10nem c~ju~que praeteriti spiritualis exercitii, idque
dum cogitarem circa processum uitae et mortis Jesu Xpi. Domi-
p~r mentum pass10ms Domini, quod est memoriale nostrum ma-
ni nostri, uenerunt mihi in mentem quaedam colloquia, cum
x1m~m; 2.º ut mihi daretur intellectus ad illa exercitia quae pre·
quadam teneritudine spiritus, ubi dicebam: O Jesu Xpe., tua
sentia sunt; et 3.º uoluntas bene desiderans, ad illa quae sunt fu-
mors sit uita mea, et in tua morte sciam uitam inuenire, tui labo·
tu~a. Hae~ intelligo non quia separantur ipsae tres potentiae in
res sint quies mea, tua debilitas humana sit mea fortitudo, tua
tahb_us. actibus, sed _quia in preterita respiciat memoria, in pre-
confusio sit mea gloriatio, passio delitiae, tristitia gaudium, in
sentia mtellectus et m futura desiderium.
tua humiliatione sit mea exaltatio, et in summa, in malis tuis
141. Die sequen ti, dum dicerem officium sane ti Stephani
cuneta bona mea. Tu enim, mi Domine, uitam, quae in mortero
P~~ae et martiris , cuius caput est in ecclesia Spyrensi uenera-
15

tendebat absque remedio, reparasti; et mortero, quae semper du-

ratura uidebatur, et nunquam soluenda, destruxisti.
138. In die quo celebraui officium sancti Marci, papae et
confessoris 'º, ego 54 inueni multa optima sentimenta desiderio·
rum et inter caetera desiderabam ut omnia desideria, quae ipse
' Marcus habuit super salutem, non solum germanorum
b1hter conseruatum, ego sensi magna desideria, et ea cum macrna
~de et spe circa adimpletionem ipsorum, ut uerbi gratia q:od
ipse. sanct~s Stephanus papa dignaretur esse primus qui no bis
apenret ahquod ostium circa res spirituales; dicebam autem sub ' 1
~5 hi~ terminis, prout dabatur: et Beatissime pater et sanctissime '

beatus
m uen:ate, ~ac precibus tuis ut opus ipsum circa quod ego debeo
sed omnium fidelium, dum uiueret, adimpleantur in nostris tem·
uersan ª?ena_tur»; quasi dicerem: (e Non sufficit ut ego aperiar
poribus. ldem quoque rogabam ut contingeret circa omnia
~t fiam d1spos1tus ad opera messis J esu Xpi., sed opus etiam ut
omnium aliorum sanctorum desideria, ut sic tandem magis uni-
1psa opera aperiantur mihi et disponantur per Dei gratiam.))
versaliter adimpleatur dictum illud: ctDesiderium animae ejus tri·
buisti ei)), etc. 11 , dum non solum desiderium, in quo nunc glo-
142. Dum communicarem in missa, habui aliud desiderium:
cum magna deuotione cupiebam, et ita petebam, ut illud sanctis-
riose uiuit quilibet sanctus, uideatur adimpletum, sed etiam quod·
simum sacramentum dignaretur me facere quoddam instrumen-
libet pium et sanctum, quod ipse in uita habuit erga honorem
tum suum obediens, et item Matris suae, omnium et .singulorum
Dei et salutem animarum.
a~gelorm~, ~t omnium sanctorum, omnium animarum purgato-
139. Eodem die, ego habui aliud quoddam desiderium,
dum essem celebraturus missam, uidelicet, ut Deus dignaretur
:11, et cmush.bet uiuentis; per quod instrumentum unusquisque
ipsorum possit operari secundum uoluntatem suam: ad hunc mo-
acceptare tale sacrificium ad tantum gradum fructus spiritualis,
dum me hoc die cunctis obtuli. Faxit Xpus. ut possim prestare
pro hac ciuitate Spyrensi, quantus posset esse ille fructus, quem : ,:
quod obtuli, et ut possim esse omnium, et non solum esse sed
si hinc usque ad mortero perseuerando ego essem facturus cum
etiai~ uiuere, et operari omnibus, et pro omnibus, seu uice
aliis meis sociis; quod desiderium sicut alia similia, licet non sit
omnmm dictorum, in laudem Dei et salutem omnium uiuorum et
adimplendum ad modum mei captus aut uoluntatis, non tamen
mortuorum, etc.
ideo nul1um est apud Deum, a quo manat et suggeritur in spiritu
ipsius. 13
io Die 7. Ejus festum die 2 Augusti celebratur. Officium autem ex devotío·
9 Die ro. ne Faber hac die recitasse videtur. ,,,
!
11 Ps. XX, 1.
 FABRI l\10:-..UMENTA
14
143. In die septem Fratrum ordinis minorum , dum cele-
brarem, et celebrando sentirem quendam timorem ut ne animus
meus obscuraretilr in charitate, aut angustaretur, sed ut dilatare-
tur erga aliquas personas, quarum defectus quidam ueniebant in
mentem, ego recepi hoc responsum intra me ipsum, dicens: Time
potius ut ne Dominus, quem ante te uides, tibi claudat cor suae
hilaritatis, neue cor tuum erga ipsum et res ipsius reddatur an-
gustatum. Si enim bene remanseris dilata tu,.; cum Deo et ipse te·
cum, facile fiet ut omnia ali a erga te a perta uideantur, et tu erga
illa. Quaere itaque bonam deuotionem erga Deum et sanctos eius;
et facile inuenies ea quae pertinent ad proximum quemquam,.
amicum aut etiam 56 inimicum. Ubi autem aliquid esset quod
pertineret ad faciendum aliquam actualem operis, uel locutionis
reconciliationem cum proximo tuo, tune illa primo et tanquam
medium esset facienda ad consequendam cum Deo reconciliatio-
nem, iuxta illud: «Si frater tuus habet aliquid aduersum te,, 1 5, etc.
Sed hic sermo est quando talia sentimenta proueniunt ex sola ap-
prehensione mentis, et affectu spiritus, ubi opus est sola ~n!mi m~­
tatione; et proinde reconciliatio spiritualís tantum requmtur, sic
ut. contincrit
e
in uariis amaritudinibus 1 quae tollendae sunt de cor-•
dibus nostris, ad hoc ut charitas secum habeat sentimenta bem-
gnitatis, patientiae, sustinentiae, supportationis, et non sentiat
irritationem ullam, neque perda t fidem erga personas, aut ipsam
spem quam habet dum adest spiritus sanctus principalis, et re-
ctus, et bonus, cum quo adest statim deuotio, et cum deuotione
eueniunt caetera bona quae dixi, maxime dilatatio cordis erga
omnia et erga omnes homines; et tollitur ermr, qui erat in intelle-
du propter aliquas cogitationes malas aut etiam ueras, iuxta ra-
tionem humanam, propositas tamen a malo spiritu; tollitur etiam
error qui erat in uoluntate propter immissiones non bonorum
sentimentorum, aut saltem imperfectorum, quibus quies aufere-
batur, etc.
144. Cauendum igitur ut in his malis non quaeratur uicto-
•• Die !3. Pater Faber vitam duxit cum suis sociis Spirae usque ad diem
12 Octobris. Vide epist. 6r.
1
• MATTH., V, 25.
MEMORIALE.-ÜCTOB, l542
ria per fugam, declinando res ipsas, aut personas circa quas con-
tigit fieri talem spiritus ac mentís mutationem; potius approxi-
mandum est illis, imitando Xpum. qui ita approximauit malefa-
ctoribus suis, ut etiam post receptam mortem, perfossus lancea,
effuderit in Longinum sanguinem suum; quod est signum eui-
dentissimum, erga inimicos, Xpi. continuantis cha57ritatis; ita
ut, quo magis procederet inimicus in odio, uolens a se expellere
X pum. et uirtutem eius de medio tollere, eo magis ipse Jesus in
amore procederet, non fugiens aut declinans ipsum corpore aut
spiritu, sed omnino se totum ipsi inserens, dans carnem percus-
sori, et ad eius curationem sanguinem effundens, non uiuus tan-
tum, sed etiam iam mortuus. Hoc modo uoluit aperiri totus omai-
bus inimicis suis Xpus.
145. Quadam die Dominica mensis Octobris, quae fuit 22. ª
eiusdem mensis, anni aut[em] 1542, hac die, inquam, et die prae-
cedenti, quae fuerat sanctae Ursulae et sociarum eius, ego deter-
minaui, et inueni apud Deum concilium [sic], ut parerem uoluntati
reuerendissimi domini Moguntini, qui significauerat se uelle ut
nomine suo cum aliis suis irem ad concilium, Tridenti celebran-
dum 16 , et incipiendum in kalendis Nouembris proximis. Circa
q uod necrotium ecro inueni uarios spiritus et uarias tristitias ante-
'°' ' e
quam fuissem determinatus; sed de omnibus me liberauit Domi-
nus in uirtute sanctae et cecae obedientiae, quae non habet uidere
neque propriam insufficientiam, neque negotiornm aut operum
quae praecipiuntur magnitudinem ac pondus. Quicquid igitur ex
hac mea deliberatione, aut potius obedientia, eueniret, id omne,
dico, si bonum fuerit, sanctis undecim millibus virginum, secun-
dum sanctissimam Trinitatem, Xpum. resuscitatum, et beatam
virginem virginum Mariam, referendum erit.
146. Eodem die mane, dum dicerem horas canonicas et
distraherer ad dictum negotium, et ad quaedam responsa, quae
ego eram daturus episcopo suffraganeo, ego habui clara docu-
menta, quae dicerent oportere, in ipso officio, non admittere 58
alios spiritus qui non sint secundum uerba et literam officii, ne-
1
6 Vide epist. 62 et 65.
1
566 FABRIMONUMENTA
que admittendas esse alias rerum aut uerborum, aut quorum-
cumque negotiorum intelligentias tali tempore; sic ut totus horno
ibi sit ubi est lingua dicens diuinas preces. Deus quidem permit-
tit nos eo tempore incidere in uarios spiritus, et in Liarias intelli-
gentias multarum rerum, in uarios quoque timores; sed nos debe-
mus quaerere principalem spiritum ut in illo quiescamus; nos de-
bemus adherere uerbis, et intelligentiis, et uo1untatibus ac desi-
deriis, Deo magis secundum subiectam materiam immediatis·, ut
appareat si solum Deum, aut ipsum super omnia principali affe-
ctu diligamus ac timeamus. Maxime autem cognoscitur intentio
amoris nostri, aut cuiuscumque pii erga Deum affectus, eo tem-
pore, cum adsunt uarii uenti desideriorum cordis et nostrarum
intentionum. Dum uideris igitur te tempore officii bene disposi-
tum esse, secundum spiritum et secundum intellectum, ad pre-
dicationem uel ad aliquam aliam collocutionem, memento statim
te esse extra dispositionem quae requiritur ad officium diuinum
'
et ad res quae cum Deo habentur peragendas. Faxit Jesus opti-
mus maximus ut secundum exigentiam rerum, collocutionum, ac
uerborum, in quibus, uariis modis et secundum uaria tempora,
nos oportet occupari corporaliter, ita habeamus spiritus qui exi-
guntur, et intentiones nostrorum amicorum, et omnia suo ordine,
ut non confundamur in ordinatione operum nostrorum, uerbo-
rum, neque cogitationum aut desideriorum.
141. In hoc mense O~tobris, die quadani, dum agerem in
quodam castro et opidulo apud dominum Spyrensem et surre-
. '
x1ssem media nocte ad orationem, ego incidi in quaedam collo-
quia ad Deum, et beatam Virginem, et sanctos, pro illo populo,
quantum ad uiuos et quantum ad defunctos, 59 et hoc magna
cum deuotione et multis lacrymis. Discursus autem, qui mihi
tune dabatur, erat circa recognitionem uniuersalem [beneficio-
rum J quae ego animaduertebam recepisse illum populum; pe.
tendo ueniam nomine omnium, agendo gratias in omnibus, et
petendo uarias gratias. Dolebam propter defectus. Optabam ut
omnia quae mihi Deus per se et per sanctos suos operatus fue-
rat et adhuc operabatur, recognoscerentur. Dicebam ergo: <cÜ
Domine Jesu Xpe., quis recognouit bonitatem tuam, qua fa-
• MEMORIALE.-ÜCTOB. 1542
ctum est ut hic essent tam multa bona temporalia, ut hic tam-
diu manserint sacramenta Eucharistiae, caeteraque sacramenta
et uerba et ritus doctrinae xpianae? Parce, Domine, quod haec
non hic cogitantur, quod non petuntur, quod ignorantur. Par-
ce, quod animae purgandorum non sunt in memoria istorum,
prout egent. Conserua, Domine, huic populo haec omnia bona;
nec ad ignorantias et negligentias, aut ingratitudines uelis re-
spicere; sed ad Xpum. redemptorem, et ad sanctos angelos,
et ad sanctas animas, quae omnia recognoscunt pro nobis.>J In
hac commemoratione, tam beneficiorum quam peccatorum quae
hactenus in iis locis essent commissa, ego includebam fructus
terrae, pacem temporalem, fidem cat[h ]olicam, templa, ima- ·
gines, administrationem i sacramentorum et ipsa sacramenta,
aquam benedictam, reliquias sanctorum corporum, reseruacula
ossium k mortuorum; quod habuissent tamdiu successionem do-
minorum temporalium, quibus tenerentur in pacifico bono, quod
habuissent sacerdotes, episcopos et praedicatores. Opta bam
etiam multa illis bona optima, ut, quod cognoscant haec omnia,
quod cognoscant bonum quod est ipsis in Deo suo, et in Xpo.
Jesu incarnato, nato, circumciso, mortuo, etc.; [item] in virgine
Maria, in angelis et sanctis, in rebus sacris, in mortuis, qui sunt
in purgatorio, in Scripturis, etc.
148. In die sanctorum Crisanti et Dariae •7 , mane, ante-
quam incepissem officium dieii ego inueni magnam deuotionem
in qua me. offerebam et omnes labores, quos usque ad mortem
ego bene essem operaturus aut passurus, pro omnibus et singulis
gradibus et particulis uirtutum, quae uel mihi, uel cuilibet alteri,
in quo1ibet temporis puncto, et in quolibet mundi loco, essent ne-
cessariae futurae uel utiles ad gloriam Dei et sanctorum, et salu-
tem animae meae et proximorum.
149. ffo
hoc autem ego, cum magna claritate meritorum
Jesu Xpi., inuocabam gratiam ipsius, qua meruit omnibus et sin-
gulis, etiam quotquot essent possibiles, omnia et singula quae sunt
admissas ms. -k ossorum ms.
,, Die 25.
 568 FABRI MONUMENTA
necessaria 60 uel conuenientia, etiam abu_ndanter supra quam dici
possit, ad salutem in statu gratiae et ad gloriam in statu patriae;
ipse tamen absoluta sua uoluntate, nec k' ex ordine uoluntatis si-
gni non uult ut omnia omnibus applicentur,i. Rogabam igitur Do·
. minum ut ipse per merita sua dignaretu;- mihi concedere hanc
gratiam et etiam cuilibet ex suciis meis, ut me totum k", quatenus
sum, ex Xpo. natus, et omnia opera mea bona per gratiam ipsius
ita dignaretur acceptare, quasi omnia essent, in qualibet mea ne-
cessitate possibíli et futura 1, et cuiuscumque alterius ubicumque
1
terrarúm esset, directa et preordinata actualiter:.J Idem m quoque
de singulis uirtutibus et donis Dei mihi aut c~ilibet pro X. 0 con-
uenientibus. Huc autem mihi datum est trahere merita uitae et
passionum Xpi., qui se in omnibus actibus suis in omnem suffi-
cientiam salutis cuiuscumque, se actualiter et ex infinita uirtute
extendebat, etiam cum adhuc mortalis esset. Sensi etiam satis
uiuum dolorem ex eo quod, ab initio uitae meae, non petierim,
nec in hoc laborauerim, ut quod iam nunc mihi datur spirituali-
ter, saltem tune praetendissem; agebamque gratiam ipsi Filio
Dei, qui perpetua charitate praetendisset et intendisset mihi ea
bona quae iam percipio; et quod quemlibet laborem et dolorem,
quem in humanitate sua passus est, pro me et propter quodlibet
meum bonum fecerit, et in illud ordinauerit. Ipse igitur sit bene-
dictus1ett.
150. Hic memini cuiusdam desiderii quod alias accepir
quod erat sub m0do optatiuo hoc modo: Utinam ego propte;r
Xpum. fuissem seruus ipsius Adae, Abrahae, Dauid, etc., et
ipsius tandem Mariae virginis, quae ipsum concepit, peperit et
nutriuit, etc. ltem ipsorum successorum apostolorum, et cuiusli-
bet pontificis, Petri successoris, usque ad Paulum IE, qui nunc
est, sub quo sumus, et deinceps, etc. Hoc autem meum deside-
rium, quo uoluissem fuisse [servus] tam multis propter Xpum.
Dominum meum, hoc pacto distinguebatur, quod considerando
etiam solam humanitatem eius, ego uoluissem seruiuisse omnibus
k' me ms.; Me,,.1. Il habet neque. -k" ego totus ms. - ' necessitatem
possibilem et futurum, ms. - m iddem ms.
MEl\WRIALE.-ÜCTOB. 1542
patribus, etc. quibus ipse est secundum carnero, idque in officiis
et ministeriis corporalibus; patribus autem noui testamenti qui
seruierunt Xpo. et ipsurn nobis quodammodo genuerunt in mi-
nisteriis spiritualibus, his, inquam, ego optassem exhibuisse
omnia officia circa res spirituales, etc. 63 n.
151. In die sancti Euaristi papae et martyris 18 , dum sur-
rexisssem circa horam tertiarn post mediam noctem, ego inueni
multam deuotionem in bona uoluntate, et in multis piis deside-
riis, quae mihi suggerebantur ad orandum pro uecessitatibus pro-
ximorum in generali commemoratione circa christianos, circa
iudaeos, circa turcas et gentiles, circa haereticos, ítem, et circa
mortuos. Ueniebant in mentem uariae afflictiones º hominum,
infirmitates, peccata, obstinationes, desperationes, fle'tus, clades,
fames, pestes, angustiae, etc., pro qui bus mihi suggerebatur
Christus redemptor, Christus P consolator, Dominus Deus; quem
orabam secundum uim talium nominum, ut cunctis dignaretur
succurrere et subuenire. Hic quoque optaui et petiui, cum ma-
gna deuotione et sen timen to q uodam nono, ut mihi detur tan·
dem esse seruum et ministrum Christi consolatoris, ministrum
Christi adjutoris, ministrum Christi ~reptoris, ministru!ll Christi
sanatoris, liberatoris, ditatoris, fortificatoris, etc. Sic uidelicet
quod et ego per ipsum possim iuuare multqs, consolari, eripere
de uariis malis, liberare, fortificare, administrare lumen non so·
,, ¡
lum spirituale, sed etiam (si audere et praesumere in Deo liceat) '''
corporale, et caetera quaecumque, sicut charitatis erga animam
i'
aut corpus cuiuscumque proximi,
152. Et nota hic quod P' tibi, quemq.dmodum alias saepe, da-
batur praesumere, non in te aut meritis tuis, sed in Christo,
multa quae non possent fieri per naturam aut sine miraculo; sic·
ut est sanare aegrotos, illuminare caecos, curare leprosos, ex-
pellere demones de corporibus, consolari aliquos super mortuis
,·¡
n Sequitur sextus librarius. Pagellae 61 et 62, vacuae relictae sunt.
- o Emendatum alía manu ex affectiones. - P Christianus redemptor,
Christianus ms. Mem. JI habet Christus etc. ut supra. -P' quae ms. quod
Mem. Il.
18
Die 26.
 FABRf MONUMENTA
570
suis, etc. Ad quae omnia se extendebat (et absque uanitate spiri-
tus), desiderium tuum, Spiritu Sancto sic uisitante ~ni~am tuai:n
ad haec et alia desideranda, et etiam (licet hoc fuent abas mag1s
uiuaci spiritu et cum maiore fide) speranda. Alias etenim contingit
mihi frequenter inuenisse maiorem fidem circa talia impossibilia;
non tamen nisi cum daretur per charitatem sentire aliquam pos-
sibilem necessitatem proximi, aut consolationem, etc., aut ali-
quam misericordiam gloriae Dei, quae potest esse in talibus piis
operibus. Ex tali enim fide, etiamsi non esset nisi ut granum, et
ex charitate, solet oriri etiam fiducia absque temeritate et prae-
sumptione. Aliter 64 non essF-t facile inueniri fidem quae prosit
in salutem ipsius etiam operantis; si enim habuero tantam fidem
ut montes tran[ s]feram, charitatem a utem non habuero, nihil
mihi prodest ' 9 , licet posset prodesse proximo. Oportet igitur
fidem, quae operatura sit magna circa proximum, nasci quo-
dammodo aut suscitari per charitatem quae est circa proximum,
cum qua apprehendatur et quasi comprehendatur proximi neces-
sitas, utilitas, consolatio, etc., absque alio affectu quam purae
charitatis. Id quod magis usuuenit in extremis articulis necessi-
tatis proximorum, propter imperfectionem humanam, quae non
facile comprehendit neque sentit paruas necessitates aut incom-
moda, sicut nouit ponderare parua commoda ipsius. Amator
quoque gloriae Dei, qui ponderat per gratiam Spiritus Sancti ea
quae Dei sunt, ad uiuum q' ille facilius fidem assequitur ex dono
eiusdem Spiritus, per quam magna ad laudem Dei operari,
(quando oporteret) posset. In propriis quoque necessitatibus (ma-
xime in extremis aut maxime usque ad af:flictionem cordis urgen -
tibus), facile est inuenire fidem per quam, contra omnem r hu-
manam spem, tu possis assequi aliquam gratiam, circa animam
aut etiam circa corpus tuum, utpote aliquam liberatiunem a malo,
uel adeptionem boni necessarii, quo[ d] ri ali ter non acciderit posse
haberi, etc.
q Emendatum eadem manu ex unum. -r Emendatum alía manu ex
ueram. ~r' quod Mem. Il.
,9 I CoR., XIII, z.3.
MEMORfALE.-ÜCTOB. 1542 571
153. In hoc autem oportet quam maxime ut horno non amet
seipsum propter se, sed iam sit totus ordinatus in gloriam Dei,
in salutem proprii spiritus, et in bonum proximi. Coniecta igitur
melius charisma in omnibus, quae est charitas, et in hac te exer·
ce, continuo crescens, et non contentus ea parte quae necessaria
est ad salutem tuam aut proximi. Hoc enim faciens, et sic ad
perfectum tendens, facile erit ut assequaris gratias alias non ne-
cessarias, sed abundantes ad bonum tuum et proximorum, utpo-
te fidem et spem circa magna.
Pete gratiam pro minimis, et inuenies eam etiam ad maxima
operanda, credenda et speranda. Contemplare minima, et ea
pondera et aestimato ad operandum ea, et Dominus dabit maio-
ra. Extende te ipsum et totum te expendas ' ad ea quae tu potes
cum parua gratia Dei, et Dominus dabit magnam gratiam per
quam poteris etiam illa quae supra teipsum sunt. Multi sunt (sic-
ut tu fecisti frequenter), qui anxii quaerunt gratias ad uniuer-
saliora bona opera facienda, et interim ommittunt [sic] particula-
ria, pro qui bus facile fuerat inuenire gratiam.
154. Multi cogitant circa ea quae quasi impossibilia sunt,
et interim non sunt solliciti de operibus manuum suarum. Fides
ideo tibi proponitur ut granum synapis, et charitas ut magnum
et primum mandatum, quia oportet te cum parua 65 cognitione et
fide intellectus crescere secundum affectum non otiosum, sic ut
non semper uelis addiscere et semper crescere secundum intelle-
ctum, omisso augmento quod est secundum uoluntatem qnae sit
operatiua. Si unicum talentum cognitionis et fidei habes, opera·
re in illo et lucrare, ut hac uia duo talenta habeas. Caue autem
ut non fodias illud in terra; sed nec dicas te prius uelle habere
duo talenta cognitionís quam incipias operari. Oportet enim, ut
iam dixi, per negotiationem et operationem illius unius talenti,
lucrari alterum, etc. Noli omittere praxim operum praesentium
et eorum quae iuxta te sunt, pro contemplatione otiosa operum
futurorum, et eorum quae longe ante adhuc posita sunt.
155. Desideria ipsa bona sunt, modo a Deo sint, et per
s Emendatum ex exponas.
 Mi;1110RIALE.-ÜcToB. r542
FABRI l\IONUJ\IENTA

spiritus malus, et non solum malus, sed etiam mendax. Spiritus

ipsum, in ipso, et ad ipsum; et hinc fit ut in orationibus frequen-
autem Domini quicquid diceret futurum esse, reuera futurum
ter desideremus etiam ea quae non sunt futura, et ea quae sunt
esset et semper euenire (nisi forte accidat contrarium in iis quae
supra uires nostras, et ea quoque quae impossibile est naturali-
sunt de futuro contingenti, dependentia u ex aliquibus mutatio-
ter fieri; et haec non displicent Deo, a quo immittuntur. ad quem
nibus causarum liberi arbitrii).
ordinantur, et in cuius spiritu sentiuntur; imo ipse sic excitat
157. Cauendum tamen nobis est ne ea quae ostenduntur
nos ad fidem, ad spem et ad charitatem non solum internam, sed
ut possibilia apud Deum, (et non cum temporis aliqua detenni-
ad ipsius quoque pia opera; facit autem saepe nos desiderare ea
natione) accipiamus tanquám realiter futura in nostro tempore
summa, uidere et sperare, ut saltem mediocria absque pigritia
et seculo. Tu saepe uidebis in spiritu Domini aliquam perso-
et diffidentia operemur. [Quandoque et [sic] ut apprehendamus
nam, uel ciuitatem, aut aliam rem uel nego66tium, etc., sub
bona, et favores qui nos possibiliter contingunt et accidere pos-
quadam specie boni et pulchri, ut facile speres fructum magnum
sunt. Quandoque vero accidit contrarium, scilicet ut apprehen ·
et euentum optimum circa talem rem, alioquin in seipsa quasi
damus mala quae nobis tantum possibiliter imn:inent. In priore
perditam: contra uero, quum te agitauerit contrarius spiritus, id
dispositione, cavendum ne elevemur supra modum; in posteriore,
est malus, tu plane desperabis de tali re, tibique uideberis uide-
ne deiiciamur plusquam oportet. Bonus spiritus noster utrumque
re ruinam eius rei. In illo igitur spiritu, id est, in bono, credas
horum temporum in alterius remedium novit applicare: id est
Deo placere ut ille bonus status ueniat in rem illam, licet forte
abundantiam contra penuriarn; penuriam contra abundantiarn.
non sit euenturus, propterea quod uoluntas diuina non habet illa
Malus autem spiritus ex utroque malum nostrum efficere nititur,
instrumenta, quae uellet habere, ad operandurn et efficiendum
nempe elationem atque praesumptionern ex abundantia, et pusil
in re ipsa illud quod tu uides et credis, et speras et desideras,
lanimitatem atque deiectionem boni animi ex penuria]'.
cum illo spiritu bono.
156. Tu frequenter, dum ad teipsum et ad ea quae exte
158. Noli ergo assentiri illis malis spiritibus, qui rerum
rius apparent respicis, credis te nihil posse, nihil scire, neque
malos exitus ac malas formas depingunt, et malos stRtus ipsarum
posse sperare erga proximos. Dominus autem, in contrarium te
protendunt; quales enim ipsi mali spiritus apud se sunt, tales ipsi
in Spiritu suo ducens, ostendit innumera quae facilia factu apud
depingunt res ipsas, quas uolunt et optant pessime habere. Sata-
ipsum uidentur; dat quoque spem et omnem bonum affectum ad
ge potius fieri instrumentum boni spiritus, qui tibi demonstrat
multa plura quam fieri etiam per ornnes hornines possint; ut sic
tales status rerum et tales conditiones ipsarum, quales ipse optat,
exciteris animo ad opera, neL: desperes C:e ornnibus. Alius est ta-
et paratus est sua ex parte (te instrumento) promouere. Vbi au-
rnen modus cognoscendi in spiritu aliqua esse possibilia, et alius
tem (id quod possibile est) spiritus Domini iustus immitteret tibi
durn suggeruntur tanquam in ueritate futura in contrario etiarn
desiderium, aut spem, aut etiam ipsam euidentiam circa ruinas
spiritu, id est, in tuo proprio, uel in spiritu mali angeli. Simile
spirituales aliquarum ciuitatum, aut populi, aut personae, etc., vi-
aliquid et in contrarium sensum solet accidere, uidelicet quaedam
dereturque tibi talis esse uoluntas Domini, adhuc esset tibi quae-
repraesentari tanquarn possibilia mala et inconuenientia, quae
rendus alius spiritus, alius, inquam, secundum effectum in te, in
tamen non sunt futura; quaedam etiam proponuntur tanquam
quo posses quaerere misericordiam, et credere illam non esse ab-
futura, quae non sunt futura; quare ibi fit facile ut inueniatur
solutam Dei uoluntatem, sed conditionatam; nec ergo tibi desis-
t Uncinis clausa desiderantur in Mem. I; ea vero ex Mem. III de-
prompta heic damus. An autem ea a Fabro heic aut in alio loco scripta , u dependentibus ms.
fuerint, ignoramus.
 574 FABRI MONUMENTA
tendum ab eo quod hic posses, nec desperandum, etiamsi haberes
uerbum Dei dicens: Iste damnabitur. Loquitur Deus, non solum
in nobis sed etiam in scripturis, multa absolute (propter condi-
tiones rerum ipsarum uariabiles) quae tamen non uult absolute.
159. In vigilia apostolorum Simonis et Judae 2 º, dum sur-
rexissem in noctis silentio ad orationem, ego sensi multam inspi-
rationem circa hoc, ut satagerem et darem omnem operam, qua-
tenus pauperes infirmi, qui uagantur per ciuitatem maguntinam,
colligantur et recipiantur in aliquod hospitale, ut ibi curentur et
bene habeant.
Hic quoque sensi clare multas negligentías meas, et obliuio-
nes, et incurias, circa quosdam pauperes plagosos, quos olim ego
uidi, et aliquando adiuui, sed negligenter et remisse. Quamuis
enim ego tune fuerim inops rerum, fieri tamen poterat per me
u t ipsis per alios et ali os succurreretur; ego potuissem ostiatim
mendicare ipsis aliquod maius quam habebant subleuamen; ego
potuissem conuenire praelatos locorum, medicos et chyrurgos,
dominas aut magistratus ciuitatum, ubi illi tales infirmi et sími-
les male habe[b]ant, etc. Hic etiam mouebar ex animo ut rogarem
spiritus illorum infirmorum (et omnium aliorum generaliter qui
male in bac uita habuerant) ut ipsi dignarentur nunc esse aduo-
cati pau perum infirmorum, qui in hac [ciuitate] maguntina (et ali-
bi) superstites sunt, utque mihi aliquam nouam gratiam pro hu-
iusmodi pauperilms iuuandis a Deo impetrarent.
160. In die apostolorum Simonis et Judae 21 , ego habui
multam consolationem post missam, in quibus67dam colloquiis et
meditationibus immediate ad ipsum Deum: et nunc quidem ad
Patrem, nunc ad Filium, nunc autem ad Spiritum Sanctum; et
etiam ad humanitatem J esu Christi domini nostri. In huimosdi au-
tem discursibus, orationibus, obsecrationibus et gratiarum actio·
nibus, ego multo solidius consolabar quam in illis quae sunt circa
proximi salutem, aut etiam circa sanctorum inuocationes; in qui·
bus duobus ego hactenus soleo magis frequenter a Domino uisita-
ri quam in illis quae immediate faciunt ad ipsius Dei cognitionem
2
º Die 27. 21 Die 28~
l\!EMORIALE.-ÜCTOB. 1542
et amorem. Abunde autem mihi sufficit quod tantus Dominus et
575 'l
11
Deus se per sanctos suos et in ipsis mihi communicet, ad profe-
1
ctum meum et salutem proximorum; ad quorum amorem quan-
to ego remissior sum in operando, tanto nimius sum in affe ·
ctu; vnde fit ut ego tanto magis laborem' et torquear uariis de-
sideriis et affectibus, propter salutem proximorum et ipsorum
profectum, quanto minus sufficienter in his, quae ego possem
operari, laboro. Sic itaque fit ut et in externis operibus deficiam
nimium frequenter, et in desideriis spiritus mei et affectibus su·
perabundem.
161. Deus optimus maximus omnia ordinet et rectificet, et
componat et justificet secundum beneplacitum suae uoluntatis;
faciatque ut ego non solum inquiram quisnam ipse est, sed etiam
quidnam ipse uelit nos facere, ipse quidem omnibus modis infini·
tus est; supra omnem capacitatem et intelligentiam creatam; in-
finitus infra omnem captum creatum; infinitus sub omni discur-
su captus crea ti; infinitus uersus anteriora omnium creaturarum;
infinitus a posteriori omnium creaturarum, et infinitus intra pro-
fundum omnis creaturae, etc. Et hoc in sua substantia; in uolun-
tate autem sua praeceptiua, tam humilis est et tam limitatus et
terminatus, ut nihil praecipiat ex necessitate, quod sit supra uires
ullius, quantumlibet infirmi hominis, adiuti gratia ipsius, quae in
promptu est, et magis in promptu ipsi homini quam horno ipse
sibi sit in promptu. Nihil uult praeceptiue et obligatorie, quod
non sit intra uires easdem et infra ipsa[s]; quod non sit infra ter-
minos potentiae, quam habet horno uersus inferiora, uersus ante-
riora, et uersus posteriora. Est igitur in hoc uno multum lau-
dandus Deus, qui cum in se nulla ex parte sit non infinitus et im·
mensus, contentus tamen sit ea uirtute nostra, quae omni ex par-
te est limitata et mensurata (ad omnia dans gratiam et feruorem),
sic quod nec extrema quidem potentiae et scientiae, et uolunta-
tis nostrae, a nobis necessario exigat. Ipse sit benedictus in secu-
la seculorum !
162. Dominica post festum sanctorum Si monis et Judae 22 ,
22
Die 29.
 FABRI 1110NUMENTA
post quandam perplexitatem quae spiritui meo inciderat 1 et po-
stquam essem iam iam ab ea liberior restitutusque serenitati
boni spiritus, ego sensi haec uerba consolationis, uidelicet: Illt;
qui nouit auferre timares malorum, nouit etiam (et aeque potens
estad hoc) auertere illa mala, unde sunt tales timores atque ani-
morum anxietates; et qui potest per se dare spem bonam ínter
aduersa, nouit dare rem ipsam in quam tendit talis spes. Sit igitur
ipse benedictus, qui tantum potest circa rerum ipsarum aduersi-
tates, sicut potens circa spirituum nostrorum perturbationes mi-
tigandas; apud quem etiam non rnagis difficile est ut assequaris
68 rerum prosperrimos exitus, quam spem ipsam circa tales exi-
tus ipsarum.
[MENSE NOVEMBR1 1542]
163. In die festi omnium Sanctorum ', ego sensi magnum
desiderium ut, sicut in terris fit festum et solemnis memoria
omnium ciuium coelestium, ita in coelis fieret solernnis in tali
die memoria (cum misericordia et rniseratione) omnium incola-
rum huius mundi, et eorum maxime qui sunt peccatores, sic ui-
delicet quod nullus sit in hoc mundo, neque in purgatorio, cuius
hac die non fieret memoria in coelis ab ipsis sanctis; et eodem
modo de animabus quae sunt in purgatorio; maxime cum quili-
bet sanctus possit in speculo illo diuino uidere et recordari unius-
cuiusque eorum qui sunt in terris.
164. In die Animarum •, dicendo missam, et iam ex quo
me praeparassem ad ipsam, ego habui magnam deuotionem, a
principio usque ad finem, et qualem nunquam antea in tali die
senseram circa defunctos; fiebat autem totum per spiritum qui
me mouebat ad compassionem habendam pro mortuis. lbi fui
magna abundantia lachrymarum; cogitabam autem circa paren-
tes et consanguim::os, circa fratres qui in Societate mortui sunt,
circa benefactores, circa parentes omnium fratrum meorum; oc-
currebant etiam mihi in genere illi ipsi qui sunt commendati
beatae virgini Mariae; et sic de aliis multis sanctis mihi magis
t Die r Novembris, ' Die 2.
MEMORIALE.-NOVEMB. 1542 577
peculiaribus; et de angelis, qui et ipsi desiderant quosdam in spe·
ciali habere speciales amicos in hac uita, ubi est status me·
rendi.
165. Habui etiam sentimentum quoddam in quadam bona
humilitate spiritus mei, quo consolatus sum ex parte, tanquam
responso quodam super mea continua siti et fame quam habeo ut
possim seruire Christo, imitando ipsum circa animarum salutem.
Uerba ipsa quae aderant cum dicto sentimento fuerunt in hanc
sententiam: Si quidem tu non sis dignus ut seruias Christo ipsi,
qui Dominus dominantium est, et siquidem non merearis occu-
pari circa messem animarum, in hoc saltem confortare, quod pos-
sis inuenire quod hagas propter Christum tanquam seruus ali·
cuius minoris domir.i quam ipse est; ut puta, tu potes uenerator
esse alicuius priuati sancti, aut potes seruire animabus defuncto-
rum,· quae torquentur in purgatorio; et hoc est unum magnum
negotium, cui soli aliqui olim deputati erant, etc.
166. Eodem die, Animarum uidelicet, ego post prandium,
statim dicta nona diei, sensi magnam deuotionem cum uariis no-
titiis sancti luminis, circa quandam diuisionem congregationurn,
quae in genere possunt numerari guinque: quarum prima est
omnino perfecta, est coelestis ac tota beata; secunda est anima-
rum quae sunt in purgatorio, quae maximis contritionibus affli-
guntur, in maximisque tormentis ad tempus seruantur; tertia
est earum animarum, quae sunt in limbo puerorum, qui cum
originali peccato decesserunt, suntqne priuati omnibus bonis,
quae per Christum consequi possunt christiani, licet nullo sensu
torqueantur siue externo, siue interno, nec unquam torquebun·
tur; quarta est eorum, qui sunt condemnati ad poenas inferna-
les, qui sine remedio omnibus modis pessime habent et in 69
aeternum habebunt; quinta est eorum, qui sunt in hoc mundo,
quique inter spem uitae coelestis et metum uitae infernalis am-
bulant; qui in seipsis remedia habent et in· seipsis habent ut
damnari possint; alterum ex se, alterum uero ex gratia Dei, quae
tam in nobis est, et tam nostra est, aut melius quam ulla pro-
pria uoluntas nostra. Considerando igitur istas congregationes
quinque, ego sensi uarios affectus, et maxime circa animas quae
FA.BRI MONUM. B7
:¡
 FABRI MONUJllENTA
sunt in purgatorio, et circa eos qui adhuc susperstites sunt in hoc
seculo.
167. Hic quoque sensi magna desideria ad hoc, ut sancti
orarent pro nobis, qui tam multa possunt in gloria sua. ltem, ut
animae, quae sunt in purgatorio, orarent etiam pro nobis in suis
gemitibus et contritionibus, quae alioqui sibi nihil prosunt; et
quae si essent in cordibus adhuc mortalibus, possent mereri in
mínimo momento quicquid in coelis .est. Proinde multurn, et
plusquam dici potest, ualere possunt pro nobis qui credimus, et
res ipsas sanctas non calcarr.us pedibus nostris, sed maximi fa-
cimus in fide, quae est argumentnm rerum non apparentium. Fa-
xit Jesus ut intrent gemitus i11i in conspectum suum pro nobis!
Sensi hic etiam quam optimum esset ut animae de purgatorio
inuocarentur apud Deum, ad hoc ut detur nobis cognitio uera et
uerus sensus peccatorum, diligentia ª circa bona operandi, solli·
citudo faciendi fructus poenitentiae, etc; et generaliter omnes
illae gratiae, pro quarum defectu ipsae patiuntur tantas poenas.
168. Postridie diei animarum defunctorum 5 fidelium, ego
tempore matutino multa notaui, quae mihi occurrerunt circa in-
telligentiam quandam nuditatis animae rneae ac spiritus; propter
quam causam, ego petiui cum satis bona deuotione sensus et in-
tellectus omnis, ut Dominus, per intercessionem omnium san-
ctorum, dignaretur me uestire ueste purit<ttis, innocentiae, casti-
tatis et mundiciei, contra omnes calores sordium et macularum
lubricae uitae, et ueste feruoris amoris sui et proxirni, contra
omnia frigora malorum immínentium extrinsecus, propter praui-
tates humanas, aut etiam propter aduersitates quaslibet.
169. De nuditate quoque animarum, quae sunt in purgato-
rio, habui quandam cognitionem satis claram, quae me docebat
ponderandas esse illas poenas magis quam fecerim hactenus, ad
compatiendum ipsis animabus, quae hoc nomine, inter alia mul-
ta, dici possunt maxime nudae, quod omnia mala quae patiuntur,
ea in proprio spiritu et in anima corpore nudata patiuntur. Sicut
a diligentia et ms.
Die 3.
MEMORIALE.-NOVEMB. 1542 579
enim anima, quae nondum habet corpus glorificatum, melius sen-
tit ueram consolationem separata quam corpori suo unita, ita fit
ut anima quae patitur extra corpus suum, nondum omnino mise-
rum, magis patiatur nuda, quam si esset in suo corpore mortali;
profundior enim est dolor et longe magis intimus qui directe
penetrat animam et spiritum quam qui, mediante corpore, in
ipsam pertingit; corpus enim mortale et sensus ipsi aliquando de-
trudunt b et diuertunt poenas corporales et etiam poenas spiritua-
les quae, per organa aut per potentias animae corpori immersas,
accipiuntur; ita ut 70 non tam uere sentiantur ab anima, sicut
quum absque corporis adminiculo et extra corpus adueniunt c.
t70. Notaui etiam hic tria homini cuilibet summe cauen-
dum esse, ut non se permittat penetrari a ventis illis frigidis, qui
sunt ex attenta consideratione aliquorum defectuum; ex his enim
saepe contingit ut spes quae est de salute proximi perdatur et bona
opinio de ipso et credulitas erga ipsum, amor et charitas. Oportet
in calore spiritus superare haec mala non solum apprehensa, sed
etiam, si fieri potest, illa quae sunt in ipso proximo, ut uincatur
in bono malum, nec desistatur a communicatione et cura eius
propter mala ipsius; propter hoc autem summe necessarium fue-
rit in singularibus d casibus non considerare res in seipsis, sed in
signis beneplaciti ejus ea quae Dei sunt. Qui enim potius con-
templatur et sentit resistas defectuosas in se et plenas malorum,
quatenus tales in seipsi,; sunt, ille talis cito turbatur, cito frige-
scit, desperat de prosperis successibus deiiciturque in fugam
quandam accidiosam et tristem. Is facile quoque decipitur, faci-
le iudicat euentus rerum in peiorem partem, suspicionibus cito
repletur, etc.
171. Alio quodam die intra octauas omnium Sanctorum 4 ,
ego coepi sentire nouum quoddam et satis uiuum desiderium ad
extendendum me in omnibus ad anteriora 1 quae retro sunt obli-
4
Die 4.
b Emendatum ex continent ms. - e Sequentia, seu § I70, usque ad
Alio quodam die, ~ I¡I, rejecta sunt in Mem. III versus ffoem. - d secu-
laribus ms. errare librarií.
 580 FABRIMONUMENTA
uiscendo; sic, uerbi gratia, quod dum aliquid operatus fuero aut
locutus, aut dum cogitauero, aut considerauero, intentio mentís
et uoluntatis semper niteretur et tenderet in ea quae restant,
suntque meliora, altiora, utiliora, magis grata Deo, etc.
172. Dicendo officium illius diei, et dicendo missam, hoc
etiam mihi aliqua ex parte datum est, ut, scilicet e, circa sensus
uerborum quae a me dicebantur, semper niteretur [intentio mea]
ad ulteriorem attentionem, ulteriorem sensum, cum timore ut ne
anima mea et spiritus distraheretur ad alia, sed potius semper ni-
teretur ad profectum maiorem et meliorem.
113. Hic quoque ego notaui quatn saepe nobis expediat non
affici magna deuotione; oportet enim ut cum parua gratia disca·
mus operari, seu (ut alio modo loquar) cooperari paruae gratiae
Dei, ut exerceatur id quod in nobis est et ex nobis. Vult igitur
frequenter Deus ut cum paruo adiutorio gratiae nitaris seruare
saltem aliquod uiuum desiderium, aut aliquem bonum nisum
intentionis tuae ad aliquod opus, aut ad aliquem spiritualem fru-
Ctum faciendum. Dat quoque quandoque aliquem timorem bo-
num, cuius continuatio saepe melior est quam aliquis feruor ma·
gnae deuotionis. Non enim oportet ut magni faciamus solam de-
uotionem, sed etiam desiderium et inquisitionem eius, et etiam
dolorem quod ipsam non habeamus; in quibus, tanquam in semi-
nibus optimis, crescendum est usque ad messem fructus. Bonae
ergo sunt illae inquisitiones spiritus, illae petitiones et pulsatio·
nes, licet sint cum paruo sentimento gratiae deuotionis. Hoc enim
modo eundo, itur, et mittuntur se71mina cum difficultate et la-
chrimis; itur, inquam, ad Deum ipsum; ubi autem iam adest ma·
nipulus deuoticmis aut consolationis, tune quodammodo uenitur
et fit egressus quidam ex ipso Deo consolatore, qui quaerendo
inuentus est.
174. Illud autem uerbum Pauli, quo dicit, non esse nos
sufficientes ex nobis tanquam ex nobis, ne cogitare quidem ',
non infert nos ex nobis, tanquam ex nobis, nihil posse; sed di-
e si ms. pro scilicet,
5 II COR,' IlI, 5.
MEMORIALE,-NOVEMB. r542 581
cit, nos non sufficere ad tale aliquod bonum. Oportet enim ut
ipse praeueniat, comitetur et sequatur idipsum, quod ex nobis
tanquam ex nobis est (licet insufficiens), ita ut ipsa sufficientia
etiam in minimis ipsi tribuatur. Requiritur enim nostra operatio,
quae cooperatur gratiae Dei, et ex ipsa suam sufficientiam acci-
pit etiam in prima eius boni apprehensione. Nemo igitur dicat se
non posse benefacere semper et ubique; quamuis enim sufficien -
tia nostra ex Deo sit, non est tamen expectanda, quasi iam in
nobis non sit, imo est in nobis, (licet non ex nobis) quia stat gra-
tia ad ostium r semper pulsans, qua proinde semper et ubique
praeuenti et expectati sumus, ut ei in eo quod ex nobis est (da-
tum tamen in ipsa creatione) et aliis uiis cooperemur.
175. Quinta die infra octauas eiusdem festi omnium San-
cto:um 6 7 mane postquam dedissem me orationi et contemplatio·
ni illi, quae est mihi quotidiana circa discursum uitae Christi, ego
sensi magnam deuotionem circa sanctos angelos, et alios san-
ctos, et circa animas purgatorii; et orabam angelos omnium
sanctorum et omnium animarum purgatorii, qui uidelicet ali-
quando fuerant ipsorum custodes, ut mihi essent propitii per me·
rita Christi. Item, ut ego possim liberari ab omni malignitate eo-
rum spirituum malorum, qui fuerunt permissi ipsis ad exerci-
tium. Sentiebam enim aliquando quam durum esset incidere in
manus potestatis talium angelornm malorum.
176. Rogaui etiam Christum cum magna deuotione, consi-
derando quod se subiecerit potestati externae mali angeli Hero-
dis, Archelai, Annae, Caiphae, Pilati, Herodis, et aliorum qui
ipsum exterius afflixerunt; item ei Satanae tentatori, qui exterio-
ri uiolentia maxima tentauit ipsum in deserto, super pinnaculo
templi, et super monte; tentauit, inquam, uolens allicere ad ea
quae carnis sunt, et superbiae, et auaritiae. Optabam autem,
per gratiam tantae humilitatis, fieri posse ut demones et mali an-
geli non haberent posthac potestatem in interiora mea, sed po-
tius (si aliud non expediat) in exteriora. Hic ueniebat in mentem
f hostium ms.
6 Die 5.

FABRI MONUMENTA
quomodo demones, per manus hominum, per flagella, per cla-
uos, et caetera externa, potuerint quidem affligere Christum, sed
non per cogitationes aut ullas malas immissiones, quae carnem
uel spiritum ad malum inducere g possent. Similiter occurrebat
menti, quomodo beata uirgo Maria et multi sancti, imo omnes,
habuerint quidem af:flictiones externas, sed non omnes ita inter-
nas, quamuis aliqui san72cti et sanctae (nunquam tamen virgo
Maria) aliquando tamen et frequenter etiam interius tentati sint,
circa mundi uoluptates, et etiam circa passiones, et dolores (de
afflictionibus loquor et de sentimentis uoluptatum, quae sunt per
ministerium malorum spirituum). Beata enim virgo Maria sensit
tristitias magnas, juxta illud: "Et tuam ipsius animam pertransi-
bit gladiusJ>, etc. 7 •
177. Die qua sepulturae traditus est Bartholomeus Monso-
no, decima tertia scilicet Nouembris, in oppido inferioris Iggel-
hemi, duabus leucis [a Mog untia] habui quasdam tristitias reco-
gitando aliquas malas negligentias circa ipsius curam. Videbar
enim mihi nihil illi h fecisse. In quo habui tale responsum: Bo-
num esse quando in omnibus operibus ultra progreditur quisque
uoluntate, sic quod uoluntas non defatigetur, aut grauetur pro-
pter operam. Aliud documentum sensi, considerans aliquas re-
pugnantias quae solent accidere bis, qui se exercent talibus cha-
ritatis operibus circa infirmos et maxime pauperes, propter pe-
ricula contagionum, propter foetores, et alia incommoda ex qui
bus possit quis in mala eadem uel alia incidere; et documentum
fuit in hoc, scilicet, quod oporteat unumquemque attendentem
ad talia, aut alia quaeuis opera bona propter solum Christurn, ita
esse paratum, ut in quolibet tali bono opere, ubicumque sit, lu-
benter uelit finire uitam.
178. Hic quoque, dum mecum quaererem aliquam causam
deuotionis et gratiarum actionis, ex eo ipso quod praedictus ca-
nonicus dominus Bartholomeus mortuus fuisset, post medium
g Supra verbum sugillare alia man u scriptum est ir.ducere.
ms.
' Luc., II, 35,
:MEMORIALE.-NOVEMB. 1542 583
noctis diei dominicae, uidelicet, circiter secundam horam, illud
mihi occurrit ad spem bonam, quod praedictus fuerat, (et hoc
certo sciebam ex fine ipsius et ex socio) optime et continuo, ex
multis annis, deuotissimus erga honorem sancti Michaelis ar-
changeli; cui quidem, cum omnibus aliis angelis, dies lunae, in
speciem quamdam commemorationis, a multis ecclesiis dicata
est. Gaudebam ergo quod tali die obiisset, et ex hoc consolabar.
Die alio quodam, cum celebrarem officium missae
principa1i intentione pro domino Aluaro Alphonso nostro, qui die
praecedenti abierat Louanium, ego teneos in manibus meis in-
dignus dignissimum Eucharistiae sacramentum, recognoui ma-
gnam erga me hactenus non cogitatam Dei beneficentiam, in hoc
quod reliquisset mihi corpus meum instrumentum animae, quo 73
possim adiuuari ad colendum multis modis ipsum Christum et
Patrem eius; quod corpus nisi esset, facile fieri posset ut ego
multa mala facerem, a quibus retrahor, propterea quia corpus
non obedit animae ad nutum ipsius, nec ad primos ipsius impul-
sus ac impetus ipsi subiicitur. Orabam itaque ipsum Christum ut
dignaretur mihi banc gratiam concedere et omnibus meis ami-
cis et aliis, quatenus non prius sim emissurus spiritum ex hoc
corpore, quam ipsa anima sit bene disposita ad hoc, ut mereatur
recipi in manus Dei omnipotentis. Quo pacto enim posset resiste-
re malis spiritibus, si ipsis peruia esset et coram ipsis, corpore
suo, in quo latet, priuata? Et quis eam retineat, ne nimium uaga
esset, si neque corpus proprium neque alius spiritus ipsam impe-
diret ab exequutione motuum suae uoluntatis? Nunc esset Romae,
nunc in Hyspania, nunc in patria apud parentes, nunc alibi. Bo-
num igitur necessarium ipsi animae est ut retineatur in corpore,
et ut non possit nisi per ipsum operari. Sit igitur benedictus Do·
minus qui disponit omnia suauiter!
180. Die sanctae Catharinae Alexandrinae 8 , fuit mihi quae-
dam singularis notitia, quomodo, ad melius diuinum officium re-
citandum, admodum adiuuaret, nempe, tibí persuadere, interea
-h mihi dum durauit attentio bona ad uerba diuina, Dominum sollicitum
8 Die 25.
'I
 FABRI MONUMENTA
esse circa alia negotia et opera tua; et ideo non debes permittere
te tune distrahi ad quaecumque, quantumcumque pia opera, ne
impedias ipsum Deum, quominus ipse sit attentus et sollicitus.
181. N otaui etiam quantum conueniret ut, dum tu oras of-
ficium tuum, considerares ex una parte tibi praesentem esse
Deum, et bonum angelum eius, qui notet et ponderet exactissime
omnem profectum tuum et omnem laborem; et ex alia parte, ini-
micum hominem, id est, malum spiritum, qui notet quaecumque
errata committis, ut tandem aliquando te accusare ualeat.
182. Pridie diei sancti Saturnini 9 , quum celebrarem offi-
cium sancti Caesarii, martyris, qui mihi relictus fuerat, etc. ego in-
ueni magnum sentimentum deuotionis circa praedictum sanctum
Caesarium martyrem, licet non haberem quicquam proprii circa
ipsius uitam aut martyrium. Tune mihi primo datum est intellige-
re per spiritum, quam bonum sit, si quis circa quodlibet festum
cuiusque sancti occurrentis, sumeret unam contemplationem de
tali sancto, quae haberet, post tria praeparatoria consueta, quin-
que puncta: primum, ut agantur gratiae Deo Patri, Filio et Spi-
ritui Sancto, quod talem sanctum uel sanctam praedestinauerit
ab aeterno, deinde elegerit, uocauerit, iustificauerit, magnifica-
uerit, et tandem glorificauerit, etc. Secundum erit agere gratias
beatae Virgini, beato Michaeli, et bono angelo illius sancti, et
omnibus sanctis uiris et mulieribus, qui ipsum precibus aut qui.
buscumque aliis mediis, apud Deum adiuuerunt ut saluare-
tur, etc. Tertium punctum erit 74 orare Deum et ipsum sanctum
pro omnibus animabus defunctis et uiuis hominibus, qui deuoti
fuerunt et sunt circa talem sanctum. Quartum erit orare Domi-
num (considerando quod bonum est ut ita fiat) ut dignetur con-
seruare nobis eam doctrinam, eas scripturas, ex quibus possu-
mus habere memoriam aliguorum uerborum, aut etiam actionum,
quas ille sanctus in nostram aedificationem, dum uiueret, exer-
cuit. Quintum erit considerare quam bonum et quam utile est
aut esset, ut reliquiae corporis talis sancti uel sanctae, ex toto,
uel ex parte, haberentur aut habeantur, et cum maxima uenera-
9
Die 28.
MEMORIALE,-NOVEMB. 1542
tione seruarentur, Qui autem non inuenerit materiam in his
punctis ad exercendum ipsum intellectum, is exerceat uolunta-
tem i cordis sui, ut desideret haec omnia esse et melius ac me-
lius fieri.
183. In die sancti Saturnini, quae erat vigilia sancti An-
dreae apostoli 'º, dum ego uellem celebrare missam, datum est
mihi ut, quae sequuntur, ex animo bono peterem, uidelicet a Pa-
tre celesti gratiam et omnia, quibus indiget mea memoria; a Fi-
lio omnia, quibus indiget intellectus rneus; a Spiritu Sancto ea,
quibus indiget voluntas. Sic comrnendabarn sanctae Trinitati
meas tres potentias. Praeterea ~ommendabam animam ipsam
meam animae Christi Dornini nostri et Saluatoris; toturn autem
denique compositum meum, et eum, qui dicitur horno, ipsi Chri-
sto homini facto pro nobis.
184. Hic etiam in singulari quodam desiderio spiritus, et
cum quadam speciali agnitione meae, ut dicam, reptilitatis et de-
rnissionis spiritus mei, ego petebarn gratiam eleuationis mentís
rneae, et ut non tarn ita ut adsolet k rernaneat deorsum, et circa
haec ínfima inclinata in spiritum suae infirmatis, sed diligenter
per gratiarn Jesu Christi, ut possit crescere in eo, quod est sum-
mum aspicere.
Pro hac re, uenit in rnentem id guod alias frequenter uenerat,
id est, quod bonum sit si fiam deuotus illius sanctae mulieris,
quae per Christum liberata fuit a spiritu infirmitatis, quo prohi-
bebatur ne etiarn corporaliter sursum posset respicere, liberata
uero, iarn potuit 1 ' . Hoc die igitur -firrnius propositum quam an-
tea sumpsi, ut posthac Christum, hoc miraculum operantem, et
ipsam rnulierern, tantam gratiam recipientem, in memoria ha-
beam; multurn enim iuuat ut, secundum exigentiam necessita-
tum nostrarum, consideretur Christus, q uasi esset in admini-
strandis illi gratiis, quas, dum mortalis esset, administrabat.
185. Iuuat etiam non parurn eos, qui tales gratias recepe-
i Emendatum e:)() deuotione. - i uoluntatis ms. -k Emendatum ex
absoluit, et recte quidem.
'º Die 29. 11 Luc., XIII, II-I3.
 586 F ABRI MONUMENT A
runt, inuocare, ut 1 nobis similia bona et eadem apud eumdem
75 Dominum implorent et impetrent. Non est igitur contra pieta-
tem, imo secundum pietatem, ea doctrina, qua quis doceat pium
esse ut specialiter quidem sancti pro gratiis quibusdam, tam spiri-
tualibus quam corporalibus, inuocentur. Licet enim Deus omnia
per se, et per quemlibet sanctum aeque possit, atque per alium
quemuis, non tamen uult facere omnia per unum medium.
[ MENSE DECElVIBRI ! 542]
186. Die santi Eligii, episcopi et confessoris ' inueni bo-
nam deuotionem, aliquot inuocationes multiplicans, ut mihi gra-
tiam aliquam a Deo Domino nostro impetraret; aliquas gratias,
inquam, et maxime quae essent ad propositum illorum duorum
uerborum, quae sunt in communi confessorum oratione, ubi pe-
timus nobis augeri deuotionem et salutem, quae duo uerba ego
solito melius sensi in missa, quae erat de ipso sancto Eligio.
Post missam, super quandam petitionem, ego inueni adhuc ma-
iorem deuotionern: forma petitionis ad Deum erat, ut dignaretur
respicere non ad merita neque demerita mea, neque ad frigidita-
tem meorum bonorum desideriorum; sed ad meas necessitates,
indigentias, miserias et utilitates.
187. In missa quoque, hac forma mihi datum fuit uti: ccDo-
mine Jesu Christe, aufer a me esse malum et omnem imperfe-
ctionem, quae potest impedire oculos tuae humanitatis ª ab aspe-
ctu meo, aures tuas ab audito uerborum meorum, olfactum tuum,
ut ne auertatur a me propter foetores meos, gustum propter in-
sipiditates meas, et tactum propter frigiditatem malam, rnalam
caliditatem, nimiam siccitatem, humiditatem; in summa, rogo te,
mi Domine, ut auferas a me quicquid me diuidit, separat et re-
mouet a te, et te a me; aufer quicquid me facit immundum, et
quicquid me reddit aridum, quicquid me facit rigidum, deuium,
1 et ms.
a Emendatum ex humilitatis.
1 Die I Decernbris.
MEMORIALE.-DECEMB. 1542 587
saucium, indignum tua uisione, tua correptione, tua reprehen-
sione, tua alloquutione, tua communicatione, tuo denique amore
ac beneuolentia. Miserere mei, Domine, et miserere super me, et
remoue a me omnia ea mala quae faciunt quominus te uidere
possim, audíre, gustare, olfacere, tangere, timere, memorari, in-
telligere, sperare, amare, possidere, praesentem habere, ex parte
frui. Ouod autem mihi, Domine, de te dico et de tua diuinitate
aut h:manitate concupisco, oro saltem ut mihi concedatur in
omni uerbo quod procedit de ore tuo. Sat enim mihi esset quod
verba J esu Christi Domini nostri in me manerent et ego illa omni-
bus modis sentirem. >J
188. Ex diebus sancti Andreae apostoli 2 dominicae pri-
mae aduentus 5 , sanctae Barbarae 4, et sancti Eligii confessoris,
qui prima Decembris occurrit, ego coepi sen tire 76 quamdam
gratiam, quam nunquam in me notaueram, usque ad diem sancti
Sabbae abbatis ~. Haec autem Dei gratia in eo deprehensa est,
quod hactenus in distractioni bus meis, quas babeo circa oration~s
meas, distractiones, inquam, meas, tam quibus abstrahor a boms
cogitationibus et 'sentimentis (raro enim ab his distrahor) quam
ab ocio spiritus, et ut ne sine fructu permaneam. Hanc igitur in
hac materia notaui differentiam inter illud, quod iis diebus coe-
pit esse et illud quod antea magis frequens erat, quod uidelic~t
tempore praeterito ego ab extrinseco magis externo motare soh-
tus sim reuocari ex distractione ad ipsam, (ut sic loquar) intra·
ctionem; ab extrinseco, inquam, ut puta ex ui tentationum mala-
rum cogitationum, sine quarum uerberibus frequenter non redi-
issem, nec petiissem gratiam redeundi ad cor. Item ex remorsu
conscientiae, ex timore, ex multis denique reprehensionibus co·
aitationum quibus angebar dum essem distractus, ex quibus
b ' .
omnibus causabatur in me dolor, qui et ipse me ad1gebat ad
quaerendam deuotionem et remedium contra distractiones. Haec
igitur erant magis ordinaria in me, et quae magis e~o depre~en­
debam; et tamen non deerant desideria et postulat10nes, qmbus
• Die 3o Novembris. ' Die 3.
~ Die 5.
• Die 4.
 588 FABRI MONUMENTA
ego petebam a Domino gratiam istam, quam nunc coepi sentire
mihi ex parte dari, id est, quod ex intimis fieret reuocatio ani-
mae meae, si quando discederet a pace ipsius, et qua prima re-
tractio esset ex uisceribus et ex corde. His diebus itaque hoc
magis notaui quam unquam: sensi enim frequenter, dum distra·
herer a quiete spiritus mei ad aliquod contrarium sensi inquam
~ . '
~ntract10nem et retractionem incipere ab intrinseco. Magnam
' '
itaque deuotionem inueni, dum applicarem ad hanc gratiam pe-
tendam discursum uitae Christi, qui et ipse incepit intrare ad
nos per interna, dum praeseruauit Matrem ab omni origine ma-
lae c~lpae, et dum factus est horno in u tero ipsius, uisitans Joan-
nem m utero, et tandem ueniens ad externa incrementa.
189. Hic notaui quo pacto Christus in triginJ:a circiter an-
nis, quos exegit antequam inciperet uerbis docere mundum do-
. '
cuent nos factis, oportere hominem exacte sibi ipsi attendere ut
. .
m se1pso perficiatur; ita ut ante omnia discat imitari eos actus
' quatenus illi omnes possent esse gloriosi benefici mei, qui fue·
Christi qui fuerunt, dum abscondebatur in utero, absque usu
humanitus intelligendi, memorandi, desiderandi, uidendi, audien-
di, gustandi, odorandi, ac tangendi experimentaliter h. Conside-
randum quoque est ad imitandum hoc quod uolerit prius uenire
ad usum uidendi et sentiendi externis suis sensibus quam uellet
. '
uemre ad experimentalem usum ratiocinii humani; quod prae-
terea ante uoluerit audire quam scire usum loquendi; quod ante
uolue~it subiici quam dominari; esse discipulus quam magíster;
esse, mquam, et non solum dici; regi, quam regere, etc. 77.
190. Hoc die sancti Sabbae abbatis, dum uellem celebrare
pr~ confessore meo, ego sensi magnam memoriam et gratiam
um us magnae et insolitae gratitudinis erga omnes confessores
qu~s unquam habuissem; item erga eum, qui me baptizauit; eum,
qm me confirmauit; erga eos qui sacros ordines mihi contulerunt
et ge~eraliter quaecumque sacramenta. Affuit etiam memoria ge:
n~rahs erga ,praeceptores, et in summa erga omnes, qui mihi mi-
mstrauerunt aliquam Dei gratiam, siue in uerbis siue in signis
. . '
sme aho quocumque modo. Idem feci nomine omnium fratrum
'
b experimentur ms,
MEMORIAL&, - DECEMB. 1542 589
meorum, cupiens in hac parte, in fide Jesu Christi, supplere ui-
cem ipsorum, sicut et ipsi in multis supplent uicem meam, et me
in multis apud Deum excusant, tanquam membra de membro.
Sicut enim Deus aliqua forte mihi ad aliquam recognitionem aut
gratiarum actiones communicat, quae caeteris omnibus non
communicat, ita e diuerso maxime multa erunt quae a1ii cogno-
uerunt, de quibus ego nunquam cogitauerim. Habui etiam ma-
g!lum desiderium ergo, salutem omniu'm eorum, qui uel sacra·
menta (ut dixi) uel quaecumque alia Dei dona ac bona quaeuis
mihi unquam communicauerunt; desiderabam enim ut ipse Deus
dignaretur eos omnes facere mihi gloriae suae ministros et mi-
nistros bonorum coelestium, quos mihi uoluit esse ministros gra-
tiae et bonorum temporalium. Datum est mibi etiam ut cum bono
seHtimento humilitatis optarem hoc aliud postulatum, hoc est, vt
mihi concederetur, per gratiam et misericordiam Jesv Christi
runt gratiosi benetici in hac uita, et ut merear subiici gloriosa
quadam seruitute iis omnibus, quibus quocumque modo fuerim
subjectus in hac uita seruitute, quae est in statu gratiae. Amen.
191. In diebus solemnitatis Conceptionis piissimae virginis
Mariae 6 ego sensí nouam quandam soliditatem et stabilitatem
cordis et interiorum meorum; unde fieri uidebam ut minus pe-
netrabilis essem aduenientibus extrinsecis tentationum :fluctibus.
Non sensi magnas deuotiones ex parte apprebensionum, quae me
mouebant ad magnas commotiones et uiua sentimenta deuotio -
nis; sed nec sensi pro solito more me penetrari a cogitationibus
immundi aut mali spiritus, quia subjectum ipsum per gratiam Dei
esset, nescio quo modo nouo, solidatum in se et stabilitum. Hoc
perinde est ac si diceret quis domum suam solidatam esse aliqua
ex parte respecto fundamenti, aut parietum ac columnarum, reli-
quaeque materiae, licet orna tus ipse non sit auctus. Alias frequen-
ter ego sensi in me sanctas quosdam bonarum et santarum mo-
tionum et inspirationum bonarum igniculos e, et tamen tune sen·
e Hoc verb. in margine additum est alia man u.
6 Die 8.

590 FABRI MONUMENTA
tiebam simul maximas quasdam debilitates et inconstantias
ipsius subiecti. Faxit J esvs optimus et Sanctus sanctorum, [perJ
intercessionem Matris suae et omnium an78gelorum, sanctorum
et sanctarum coelestium, ut quotidie vtrumque in nobis d reno-
uari possit, id est, subiectum ipsum, et ornatus, diminutioque
imperfectionum. Utinam renouetur ipsum esse, ipsum uiuere,
ipsum sentire, ipsum denique posse; deinde et qualitates, et quae-
cumque sancta accidentia ipsi e subiecto ad aeternam et coelestem
uitam necessaria sunt et Deo placentia.
192. Eodem tempore, id est, festi Conceptionis, ego et hoc
unum notaui, circa lectiones meas, me uidelicet esse quodammodo
magis f lucidum in me, et quasi ex parte quadam eductum ex
mea propria et natiua confusione et indistinctione; memoriam
quoque magis capacem et retinentem; [et] me non ita, ut alias so-
lebam, turbari. Utinam sint initia ad hoc bonum ut tandem ali-
quando exire possim ex méis membris ad lumen illud inaccessibi-
le, ex profundo meae confusionis propriae ac debilitatis et infir-
mitatis ad illam distinctissimam uitam, plenam omnis fortitudinis
et omnis soliditatis. Nouit Dominus quantitatem et qualitatem mei
proprii esse et mei posse: nouit etiam deformationes meas pro-
prias, et maculas, caeteraque omnia mala et uilissima accidentia.
Sed beata virgo Maria, mater nostra et aduocata, tota pulchra et
tota sine macula, et quantum ad materiam, et quantum ad omnes
formas, haec, inquam, Domina nostra potens est apud Filium et
Patrem, et Spiritum Sanctum, ut suis precibus mihi impetrare
possit gratiam, qua et materia subiecti mei reformetur, et ut
etiam depingatur, informeturque sanctis accidentibus; fiat, fiat!
Quicquid autem tandem fuerit, id profluet ex poten tia Patris, ad-
ministrabitur per sapientiam Filii, et donabitur in bonitate Spiri-
tus Sancd; fiat, fiat!
193. In nocte sacratissima in qua natus est Jesus Christus
dominus noster, dum essem in matutinis apud ecclesiam cathe-
dralem, ante faciem reliquiarum, et dicerem matutinas nocturnas,
ego sensi magnam deuotionem et magnam lacrymarum effusio-
d in nos ms. -·e ipso ms. -f magis magis ms.
¡1
MEMORIALE.-DECEMB. 1542 591
nem, id que a principio usque ad finem. Verba illa J eremiae pro·
phetae me maxime penetrarunt, quae ibi leguntur ad primum no-
cturnum. Magna desideria mihi data sunt ut optarem bono ex
animo, ut possem nasci ex Deo, et non ex sanguinibus, neque ex
uoluntate carnis, neque ex uoluntate uiri, etc. '.
1.94. Optaui etiam ex animo sciente et bene affecto ut ea
nocte nascerentur aliqua bona et efficacia remedia ac media con-
tra mala nostri saeculi. Sensi item magnum affectum ad hoc ut
ego ex tune nascerer ad omne opus bonum, ad salutem meam
faciens, aut ad honorem Dei, aut ad utilitatem proximi. Et hoc
esset, si dederit mihi Dominus spiritum, in quo et per quem me
totum referrem et ordinarem ad unumquodque tale bonum opus,
imitando illum, qui unicuique totus conceptus esset, et unicuique
natus et mortuus, etc. Sic fr in spiritu debemus uelle uiuere reli·
quum u.itae nostrae, et agere omnia in usum proximi nostri, et ad
laudem Dei; sufficit enim, et nimium est, praeteritum tempus no-
strum ad hoc ut nobis nostrisque commodis temporalibus uixeri-
mus, et ita uixerimus quasi nobis solis essemus nati. 79
195. Nota quod tria occurrebant ad nostram corporalem
natiuitatem: primum quidem, materia illa sanguinum ex qua su-
mus· secundum uoluntas carnalis et concupiscentia parentum
'
gignentium; '
tertium erant intentio atque alia uoluntas paren-
tum, qui uolunt filios suos tandem esse diuites in hoc mundo,
propter quam uoluntatem saepe appetunt filiorum generationem
temporalem. Qüi ergo rursus nasci debet, is ex Deo ipso nasci
debet, cuius natura perfectissima est, et cuius omnis uoluntas re-
ctissima atque sanctissima; et ita uiuere ut non iam feratur se-
cundum inclinationem corruptae naturae suae, quam ex sangui·
nibus habet; neque secundum appetitus carnales moueri iam de-
bet, aut secundum eos motus uoluntatis, qui sunt humani atque
mundani uiri. Ex talibus fructibus sumenda erunt signa uerae
natiuitatis, id est, eius quae ex Deo existit.
196. Missam primam, quae scilicet fuit in media nocte,
f' Hic ms.
1 ]OANN., I, 13.
 592 FABRI MoNUMENTA
ego applicui, quatenus ex mea intentione fuit, ad Societatem no-
stram, cui desideranter optabam omnium bonorum desiderio-
rum et totius sanctitatis et iustitiae coram Deo natiuitatem, et
quod unusquisque toti mundo nasceretur. Haec fuit dicta in sum-
mo templo. Secunda[ mJ dixi in monasterio Ca:rmelitarum, pro
spirituali natiuitate omnium bonorum R.mi Moguntini 8 et totius
Rheni mihi commendati; tertiam ego dixi in templo diuae Virgi-
nis ad Gradus, ubi ego habui occasionem cogitandi circa sole-
mnitatem puerperii eiusdem beatissimae virginis Mariae. Hanc
missam ego dixi pro natiuitate remediorum, quibus egent g ca-
lamitosa haec tempora, pro pace inter christianos príncipes, pro
expulsione haeresum, et pro reliquis bonis uniuersalibus.
197. In prima m.issa, dum sentirem me frigidum ante com.
munionem, et dolerem quod in me non esset alia melior dispositio
habitationis meae, uenit spiritus satis uiuus, in quo in me habui
hoc responsum, cum intrínseco sensu deuotionis usque ad lachry-
mas: Hoc est Christum uenire ad stabulum; si enim iam feruentis-
simus esses, hic non uideres humanitatem Domini tui, quia non
esset tanta ratio in te spiritualis stabuli. Consolatus igitur fui in
ipso Domino, qui dignaretur uenire ad tam frigentem domum.
Ego uolebam ut domus mea esset ornata, ita ut super ea possem
consolad; et ego uidi conditionem ipsius Domini, in qua sum
consolatus. Utinam mihi posthac detur ut 80 dum non potero
uidere in meipso eum modum, eam formarn, eum habitum quem
ego uellem habere ad ipsum Deum meum et Jesum, aut Matrem
uel sanctos eius, vtinam, inquam, dum hoc negabitur iusta de
causa, mihi detur uidere et sentire eum habitum, eam formam,
eum modum, quo se habet ille erga me.
198. Hactenus ego magis semper studui quaerere ornatum
in quo ad Deum aut ad sanctas eius accederem, quam h quaererem
eam cognitionem, in qua sentire possem in quo ornatu ipsi me
uel respiciunt, aut amant, aut tolerant, aut iuuant. Ego semper
quaesiui aliqua indumenta deuotionis, aut reliqi:ws quosque ap-
g Haec addíta sunt alía manu. -h Alía manu emendatum ex quasi.
" Alberti, electorís brandemburgensis, episcopi et cardínalis.
lVIRMORIALE.-DECE~lB. 1542
paratus, quibus ego possem illos ad me uocare, et ut illis essem
amabilis et acceptus; non autem etiam quaesiui modum quo pos
sem ad illos accedere, quod facilius fieret, siquidem ego possem
contemplari ea ipsa bona quae in se habent et quibus tam sunt
per se amabiles et acceptabiles.~Det omnipotens Pater, et Filius,
et Spiritus Sanctus, mihi gratiam, ut ego simul utrumque horum
sciam, et possim, et uelim inquirere et petere, amari a Deo et
1
sanctis eius; et amare Deum et sanctos eius.,Magis autem post-
hac satagendum est, id quod melius est ac magis liberale et quod
ego minus feci, uelle amare magis quam uelle amari. Quaerenda
igitur erunt signa, quibus significari possit me amare, magis di-
ligenter quam illa quibus significatur me amari. Haec erunt la-
bores propter Christu m et propter proximum, iuxta illud Christi
ad Petrum: e< Diligis me plus his? Pasee oues meas)) 9 • Vide igi-
tur ut sis Petrus primo, ut postea sis J oannes i, qui plus diligi -
tur, et in quo est gratia. Hactenus uoluisti esse primo Joannes,
et deinde Petrus. Haec scribebam in die sancti Stephani 'º, dictis
iam vesperis beati Johannis euangelistat>. 81 k
199. In die sancti Joannis euangelistae 11 , ego dixi missam
pro necessitatibus quibusdam spiritualibus, et contra quaedam
frigora malignorum spirituum, qui me frequenter ita disponunt
erga quosdam proximo:i, et illos erga me, ut nesciamus alteru-
trum ferre nec corripere. Inueni ergo in hoc satis magnam
deuotionem et magnam spem contra molestias demonum, eas,
inquam, molestias, quibm fit ut homines sibi inuicem claudan,
corda sua, et quibus fieri solet ut alter alterutrum nesciat sup-
portare, aut, dum non supportandum est, ipsum nesciat neque ue·
lit corripere; sed magis uelit omnino diuidi propter illam agita.
tionem illius spiritus diuisionis.
200. Hic rogabam ex animo angelos hominum custodes,
et omnes alios, ut cum Xpo. dignarentur nobis nasci; et ita de
i Haec verba alía manus ita eniendavit: postea ut sis Joannes. Mem. l1
ita habet: ut sis Petrus primum, et postea Joannes. - k Sequitur septimus
librarius.
9 jOAN., XXI, 15 et 17. 'º Die 26.
11 Die 27.
FABRI l'il01'UM. B8
 FABRI MONUMENTA
594
sanctis Dei hominibus, ac mulieribus, aut animabus in coelo re-
gnantibus; ídem quoque optabam de bis qui sun~ in hac _uita,
utpote quod et ipsorum quilibet saluti suae et ommum prox1mo-
rum. nasceretur, hoc est, nunc inciperet ex animo se totum or-
dinare et referre in utilitatem omnium proximorum, primo spiri-
tualem, deinde etiam corporalem.
201. In missa dum legerem uerba de dilectione ] esu erga
Joannem, ego sensi magnum quoddam desideri~m amandi et ~o~
norandi ipsum J oannem, intelligens in hoc fien rem gratam ips1
Domino, quem qui uult amare, debet omnia quae ipse amat ama·
re· ante omnia autem salutem et spiritualem uitam, ac consola-
'
tionem et refectionem animarum, id est, ouium ipsorum et agno-
rum, iuxta commendationem ipsius, quam fecit Petro, ad quem
ter replicauerat: ccDiligis me?'l
202. His diebus natalitiorum, hoc unum bonum in quam ·
dam spiritualem natiuitatem meam uideor mihi consecutus, ut
uidelicet noua quadam cura cupiam quaerere signa amoris Dei
et Xpi. ac rerum suarum, quibus fiat ut deinceps magis cogi~
tem, magis desiderem, lubentius loquar et optem ea quae Dei
sunt. Hactenus ego maxime anxius eram circa ea sentimenta,
quibus significatio sumi potest de eo quod est amari a Deo et a
sanctis eius; maxime enim uolebam intelligere quomodo se ha·
berent erga me, et hoc est non malum, imo primum quod occur·
rit ad Deum pergentibus, aut (ut melius dicam) Deum sibi con-
ciliantibus. Nec enim statim ab initio, et multo minus ante ini-
tíum conuersionis nostrae, supponendum est, aut certa fide (ut
quidam male opinantur) assumendum, ipsum Deum et Xpum.
eius omnemque illum coelestem coetum nobis esse placatissi-
mum, ac minime iratum; sed nec quando placatus est quantum
ad minas poenarum aeternarum, tenendum est quod ideo nihil
aliorum laborum poenitentiae nobis minetur; quum dixerit de
Paulo electo in uas electionis: ce Ostendam illi quanta oporteat
eum pro nomine meo pati 12 • ii
. 203. · Solemus igitur, non male procedendo, in principiis
'" AcT., IX, 16.
MEMORIALE.-jANUARIO
nostris bene uiuendi esse maxime solliciti ut placeamus Deo in
nob.is ipsis, praeparando illihabitaculum corporaleet spirituale, in
corpore nostro et in spiritu nostro. 82 Est tamen certum tempus
(quod per seipsam tota unctio Spiritus Sancti unumquemque re-
cte proficientem docet) in quo iam nobis detur, et a nobis requi-
ratur, ut non tam principaliter [nec primo uelimus studeamusque
amari a Deo quam principaliter] 1 debemus studere amare ipsum,
hoc est, vt non tam quaeramus quomodo se habeat in nobis, quam
quomodo se habeat in se et in caeteris rebus, quidque ipsi abso-
lute placeat ac displiceat in rebus suis. Illud prius dictum erat
trahere Deum ad nos; hoc uero est trahere nos ipsos ad Deum.
In priore quaerimus ut ipse meminerit et sit totus sollicitus no-
stri; in secundo autem quaerimus meminisse eius et esse toti sol-
liciti eorum quaecumque ipsi pla<;:ent; in primo est uia ut perfi-
ciatur in nobis uerus timor ac reuerentia filialis; in hoc secundo
processu est uia perfectionis charitatis. Det igitur mihi [Domi-
nas] et omnibus duos pedes, quibus innitendum est ambulando
hanc schalam uiae Dei, id est, uerus timor et uerus amor. Ha-
ctenus quidem mihi uidetur timor fuisse dexter pes, et amor si-
nister. Nunc iam cupio ut amor sit dexter atque principalis 1 et
timor sinister ac minus principalis fiat. Et utinam ad hoc nunc
sim natus, et crescam in uirum perfectum!
ANNO DOMINI 1543.
204. Januarius.-In die Circumcisionis domini nostri Jesu
Xpi. et in primis uesperis ejus ', in ecclesia maiore Aschafem-
burgensi ego inueni magnam deuotionem ex auditu uesperorum ª
et ex uisu ornatus eius templi 2 ; adfuerunt multa desideriá circa
innouationem anni, et pro me in particulari, et pro uniuerso m
Uncinis clausa, a librario omissa, deprompsimus ex M6m. JI.
a uesperarum Mem. II•
1 Die 3r Decembris praecedentis.
~ In urbe Aschaffemburgo prope Maguntiam. Vide epist. 65.
 MEMORIALE.- ]ANUARIO r543 597
FABRI MONU.MENTA
208. In uesperis, dum oculis aspicerem in quamdam mo-
uariis generibus, in pace scilicet, in firmitate et restitutione fidei
destiam depictam in una immagine [sic J virginis Mariae, ego
catholicae et diuini cultus ª'.
sensi alfcjuo modo, quantum ualeat illa gratia Dei, qua fit ut quis
Mane in missa 5, ego sensi in uiuo quodam spiritu, quam bo-
totus in boc sit, ut placeat soli Deo, et teneat ac retineat in se
num sit et quam pacificum probari solí Deo, et uideri ab ipso
omnem gratíam suam, quasi qui nolit per sui apertam et explica-
solo, cum aliquid boni nobis datur.
tam communicationem e trabere quemquam mortalium ad se
205. Notaui et illud, Xpum. non ante uoluisse in facie
amandum, aut de se cogitandum, etc. Sic igitur omnis pulcbritu-
ecclesiae iudaeorum babere nomen suum, JESUS, quam effun-
do Mariae ab·intus erat et intu<> Deo abscondebatur.
deret sanguinem. Proinde igitur uidebatur maxime rogandus ut
209. In die octauae sancti Stepbani 4 , ego celebraui mis-
nobis det gratiam, qua fiat, ut sic circumcidatur quidquid in no-
sam in capella R.mi domini Moguntini, quae propter me fuit
bis ad perfectum fructum non facit b, ut nomen aliquod bonum 5
orna ta solemniter omnibus reliquiis et tbesauris snis • In die
sub Xpo. habere mereamúr. Nullum autem nomen nobis in bac
uero sequenti, quae fuit octaua sancti Joannis Euangelistae, ego
uita quaeramu:::, quod non sit sub nomineJesu, id est, Saluatoris.
celebraui in altera capella, quae est in sede eiusdem R.m\ in ma-
Qui enim quaerit nomen patris, non in ratione salutis filíorum,
iore ecclesia, quae et ipsa fuit solemniter ornata, In bis ergo lo-
ille non recte procedit; sic de magistro, sic de pastore, sic de do·
cis et bis modis ornatissimi.s d cum accesserim ad altare, ego
mino, sic de episcopo, sic de procuratore, sic de rege, duce, im ·
paruam admodum deuotionem intra mei.psum inueni; quin potius
peratore, et reliquis nominibus, quae omnia rationem suam ba-
trJtus aridus intraui ad altare, et ibi perma:nsi, et exiui; unde
bent sub ratione J esu comprebensam. factum est per gratiam Xpi. crucifixi, ut totus bic refriguerim
206. Desiderio quodam bono bic desideraui ut in anima
circa omnem appetitum quaerendi mibi tot et tantas causas ex-
mea spiritualiter fiant boc anno quatuor tempora anni, id est, spi·
ternas ad deuotionem internam et ad meli.us inueniendum Xpum.
ritualis byems, ad boc ut diuina semina, terrae animae meae de-
crucifixum; frequenter enim :fit, sicut bic mihi. accidit, ut dum
mandata, foueantur, radicesque capere possint; secundo ver spiri· i
qui.s inuenit gratiam maximam apud bomines, ille magis desti-
tuale, ad hoc ut terra mea germinare bene possit fructum suum;
tuatur interius apud Xpum. et Spiritum eius.
tertio aestas spiritualis, ut fructus maturescere possint in opti-
210. Hic ego sensi quamdam in anima mea fugam huma-
mam messem; quarto autumnus spiritualis, ut fructus ma83turi
norum fauorum et gratiae eius, quae est apud summos, uidens
colligi possint, et in horreis diuinis congregad atque seruari ne
quam sit efficacius medium ad babendam gratiam Dei, si quis
pereant. desti.tuatur, et fiat crucifixo propinqui.ssimus. Humanu'> igitur
207. Optaui etiam ut per gratiam Domini nostri Jesu Xpi.
fauor omnis si quis quaerendus est uel acceptandus, dum offer-
circumcisi in carne sua, et tandem in eadem mortui, in signacu-
tur, ad proximorum aedificationem referendus et intendendus
lum pacti obedientialis ad Deum Patrem, mibi concederetur uera
est, non autem ad seipsum; cum absque omni fauore melius in·
aliqua circumcisio spiritus, ut [esset] per Spiritum Sanctum in
ueniri possit Jesus animarum nostrarum.
signum et in arram perpetuae dilectionis meae ergaJesum Xpum.
211. Tendendum igitur semper est et declinandum animo
et eius erga me.
e Emendatitm ex ratiocinationem. - d ornatiss ms.
ª' uultus ms.; cultus Mem. JI. -b Em¿ndatum ex ad profectum spiri-
tualem non facit. 4 Die 2.
Vide epist. supra citatam.
" Die I Januarii.
 FABRI MONUMENTA
in eam partero uiae, quae est uersus crucero, Xpus. enim crucifi-
xus uera uia est ad gloriam animae nostrae et corporis, nec so-
lum uia, sed et neritas et uita. Tu igitur, quando tibi studebis,
et tuam ipsius aedificationem aut ueram consolationem quaesie-
ris, siue proprium profectum, uide ut semper renitaris humanae
gratiae et fauoribus hominum, ad interiora e te extendens, id est,
ad ea quae sunt crucis.
Alius erit qui usque ad certum gradum, per externam púl-
chritudinem, potentiam ac bonitatem, quae sibi offertur, melius
proficiet in gratiarum actionibus et melius forte mouebitur ad
glorificandum Deum omnipotentem et omnibus modis infinitum.
Oportet tamen tandem (si non fiat ab initio) ut ueniamus ad cru-
cem eam, in qua pependit salus nostra. 84 In Xpo. enim cruci-
fixo est salus nostra, nostra uita, et nostra resurrectio 6 • Haec
autem tria ordine quo~am praecedunt gloriam nostram, quae in
coelis nos exspectat; quae et ipsa est per eumdem, et ex eodem,
et in eodem Jesu Xpo. glorificato.
212. Quaerenda est itaque primo uirtils Xpi. crucifixi, et
postea uirtus Xpi. gloriosi, et non e contrario. Virtus illa in eo
fuit quod ipse uoluerit spontanee mori, et pati quaecumque uo-
luerunt inimici eius; qua uirtute destructa est mors nostra, quae
maxime statuebatur, et statuitur, ac quodammodo aedificatur per
tirnorem passionum et moriendi. Ipse igitur solus uere destruxit,
et quasi ad nihilum redegit mortero, qui solus sponte corpus as-
sumpsit pro nobis, et ipsum pro no bis passionibus omnibus mor.
tique obtulit deponendum. Sic nos eadem cogitatione et uolup.-
tate armari debemus; id est, ut nos sponte propter ipsum passio·
nibus et morti offeramus ad destructionem corporis peccati, ut
tandem inueniamus corpus gratiae et gloriae Dei, in Xpo. Jesu
Domino nostro, in quo oportet ut inueniatur esse nostri spiritus,
et suum uiuere, et suum mori.
213. In die Epiphaniae Domini 7 , q uod est festum Regum,
• Emendatum ex inferiora.
8 ((Ego sum resurrectio et vita,» jOAN., XI, 25.
7 Die 6.
MEMORIALE.- ]ANUARIO 1543 599
ego sensi magnas consolationes spirituales: et primo in solito dis-
cursu letaniarum mearum, cum omnia traberem ad boc ut omnes
sancti dignarentur adorare nomine meo Deum omnipotentem, ~t
Xpum. eius, Jesum dominum nostrum. Hic ex bono sensu a~1-
mi optaui ut omnes externae corporis mei et caeterorum motlo-
nes quae in Deum nituntur, acceptae semper sint ipsi Deo,
etia~si cor ipsum et spiritus ipse a carne rnagis liber quando-
que nesciat assurgere sursum. Hic sensi quamdam compassi~­
nem circa uituperia Jesu Xpi. domini nostri, quae passus est 1~
uita sua usque ad mortero, tam in contrarium eius quod receplt
a tribus Magis.
214. Hic ego babui desiderium quoddam ut mibi conced~-
retur gratia, qua fieret me nunquam gaudere nisi in Deo aut m
proximo; et nunquam tristem esse ob incommoda mea te1~pora­
lia, sed solum in bis quae sunt proximorum et ad Deum ip:um.
Hic ego sensi quasdam optimas aestimationes et ponderat10nes
bonorum operum uariarum personarum, quae circa me, uel circa
alios , uel circa Deum quouis modo laborando occupantur . · .
215. Magnum quoque desiderium, dum essem m m1ssa
quae cantabatur in altari trium Regum, sensi, qu~d erat. ut de-
tur mibi gratia relinquendi post me uarias memonas, etiam ex-
ternas Dei et sanctorum eius; quod si debeat perire baec me-
' . . .
moria in bis partibus, ego prius desinam esse m memona muo·
rum et in boc mundo. Quid enim mibi esset in terra (mibi uide-
batur) si mibi non sit memoria Dei mei et sanctorum e!us? Haec
ueniebant per occasionem immaginum sanctorum et p1cturarum
externarum uariarum Xpi. misteriorum, quibus uariae rerum
sanctarum memoriae et intelligentiae mibi et tune et alias sem·
per subministrari solent. In me propter ba~c cre:ce~~t amor et
ueneratio R.mi domini Alberti, arcbiepiscop1 et pnnc1p1s mogun-
tini, qui tantam curam in omni uita sua babuerit et babet circa
reliquias sanctorum, et circa memoriam ipsorum conseruandam
et in posteros 85 relinquendam; quae exterior memo~ia tanto ma-
gis est necessaria, quanto magis bomines eam parm pend~n.t et
sunt frigidi. Tune enim, nisi immagines et caetera quae dmm~­
rum rerum ac personarum babent specimen ac figuras, essent m
 600 F ABRI MONUMENT A
maximo ornatu, facile esset ut homines omnia spernerent. Quo-
modo enim non facillime cont~mnerentur omnia sacra, si absque
dignitate et decore tractarentur, cu::n quasi ex toto spernantur,
dum sunt maximo cum ornamento administrata?
216. In missa ego sensi magnum desiderium ut dominus
Aluarus Alphonsus, qui est Coloniae, posset habere specialem
memoriam apud corpora trium Regum quae inibi seruantur; et
non solum ut uices meas suppleret, sed etiam omnium sociorum
meorum, Idem quoque sentiebam et desiderabam ut facerent re-
liqui omnes qui sunt in aliquibus locis, ubi coluntur sancti qui
apud nos habentur in tanta ueneratione, etc.
217. In dominica infra octauam Epiphaniae 8 , ego applica-
ui missam 1 ínter caetera, ut esset sacrificium et oblatio in gratia-
rum actiones, quas ego debeo, et numquam satis habui, nec pos-
sem sufficienter agere pro uariis donis fidei et humilitatis spiritus,
mihi sicut et aliis catholicis infusis, non solum ad propriam peti-
tionem, sed etiam ad postulationes ecclesiae et ex fide eius.
218. Hic notaui et sentiebam quo pacto illi qui recedunt ab
ecclesia, primo incipiunt tepescere in operibus et exercitiis, quae
sunt secundum gratias Dei et differentes eius donationes et ex
'
consequenti parui facere et nihili aestimare quaecumque ipsi non
deprehendunt se acquisiuisse ex proprio iudicio. Sic fit ut inci-
piant quaerere rationes fidei suae et spei, adducendo omnia in du-
bium; et hoc modo effundunt infusiones Spiritus Sancti, et amit-
tunt 1 ueram fidem, quae nitebatur fidei catholicae et communio-
ni sanctorum. His uero effusis, ipsi incipiunt uelle statuere et
quaerere fidem suam propriam ex iudicio proprio: quaerunt enim
rationes, et illas examinant, unusquisque per seipsum; quaerunt
et Scripturas, et earum interpretationes, et iudicant sensus; sic
quod colligunt fidem suam, aut potius opiniones et errores.
219. Dum autem uolunt trahere quemquam ad suos erro·
res, hoc est primum quod quaerunt ex ipsis tanquam principium
et suppositionem, ut scilicet ille deponat omnem passionem (hoc
f ammittunt ms.
8
Die 7.
ME.MORIALE.-]ANUARIO 1543 6or
enim uocant dum quis inheret firmiter et ut decet uerum catho-
licum xpianum., et ecclesiae sententiis, ac placitis, et doctorum
ecclesiae authoritati). Quid est autem hominem, ad modum eo-
rum, deponere illam passionem, nisi effundere et propria sponte
amittere fidem catholicam, et simplicitatem ac humilitatem intel-
lectus captiuati in obsequium fidei? Ex hac sancta et necessaria
captiuitate dum abduxerunt hominem, tune petunt ut communi·
ter quaeratur fides per Scripturas et per rationes, nullo adhibito
indice praeter proprium uniuscuiusque arbitrium. Dum quis au·
tem hoc modo quaerendo deprehendit se, uel iam perdidisse, uel
sensim perdere fidem quam habuerat, tune ipsi dicunt quaeren·
dam esse fidem a Deo, et quaerendum iudicium ad bene iudican-
dum per se ipsum de Scripturis et caeteris; fidem enim esse donum
Dei, et non omnium esse fidem, et similia, quae uerissima quidem
sunt, sed quae in hanc partem, aut in hunc locum ad aedificatio-
nem non ideo ueniunt. Hic enim conueniebat potius agnovisse
haec dona posse ab unoquoque sponte deperdi et amitti. Qui igi
tur sua sponte amisit fidem, quam habuerat quandiu erat adiura·
tus in uerba et in sensus ecclesiae catholicae, nec abiurauerat
catholicos doctores, is mirari 85 bis non debet, dum uidet. se aliis
uiis, quae sunt secundum proprium iudicium, quaerere fidem et
non inuenire; nec debet causari Deum nolle sibi dare; uult enim
dare fidem unicuique, sed non extra ecclesiam uiuere uolenti,
ubi non est salus, neque uita, neque uera resurrectio. Multípli-
ces sensus et uaria dona gratiarum habet quilibet fidelis et ca-
tholicus xpianus; quorum omnium singulorum rationes, et Scri-
pturas aut uerba sacra quibus innitantur, si per se quaereret, et
quaerendo per se indicare uellet, varia detrimenta pateretur.
220. Eua magnum donum gratiae ad credendum uerbo
praecepti Dei, per uerbum Adami sibi facto, acceperat; sed sta-
tim audita cum intentione quaestione serpentis, qua quaerebatur
cur praecepisset Deus, etc., dum, inquam, ipsa quaerit rationes
praecepti ad credendum ei, qui nec aedificari nec aedificare pot -
erat, sicut sunt plerique_ omnes haeretici, ipsa donum fidei perdi-
dit; quo effuso, facile fuit eam decipi, et persuaderi ut faceret id
quod fecit. Sic ergo illa quae absque ratione, sed ex infusione

gratiae, in uerbo Adami, acceperat fidem quod, quacurnque hora
comedisset, esset moritura, in ratiocinationibus et in proprio iudi-
cio accepit errorem illum, qui erat ut per esum eiusdem pomi
esset assecutura conditiones Deorum immortalium, et scientiam
boni et mali.
221. Recognoscenda súnt igitur, cum multis gratiarum
actionibus, ea dona quae habemus et accepimus ex Dei gratia
absque proprio iudicio, et nobis etiam non petentibus aut intel-
ligentibus, sicut factum est in baptismo, in fide Ecclesiae et pa·
rentum, infundendo nobis semina catholicae et orthodoxae fidei,
spei, et charitatis, reliquarumque uirtutum; item in aliis sacra-
mentis, in quibus omnibús dantur gratiae non iuxta mensuram
captus nostri, neque secundum intellectum et sensum, quem ha-
bemus de forma et materia ipsorum sacramentorum, sed supra
quam possimus aut sciamus cogitare uel desiderare.
222. Dum quis te interrogabit, qui nec te aedificare potest
aut paratas est, nec a te aedificari potest aut uult, cum eo ne
sermonem misceas, sed deuita ac declina eum ut serpentem et
scorpionem; noli respondere ad eius interrogata; quia, si bene
responderis, ille non aedificatur; si autem male responderis, ille
te non docebit uel erudiet.
223. Eodem die, dum essem in missa, tenens pretiosissi-
mum corpus Domini, ego habui quamdam uiuam apprehensio-
nem de eo quod est assistere sacramento ueritatis, et sacro signo
in se continenti omnem ueritatem et omnem bonitatem; ad quod
sacramentum non oportet accedere, nisi post multam sui purga-
tionem et examinationem. Qui enim accedit absque reconcilia-
tione prius facta apud eum, qui est uicarius Xpi. in foro poeni-
tentiae, ille inueniet iudicium in manducatione et potu salutaris
cibi 9 •
224. Sume similitudinem de eo, cui factum est mandatum
nomine principis terreni, ut debeat exulare propter peccatum ali-
quod, ex quo incurrit iram principis: is enim, si contempto eo
9 Intellige juxta praeceptum Pauli, 1 CON., XI, 29, et concilii Tri-
dentini (sess. 13, c. 7) doctrinam, quum quis esset in statu peccati mortalis.
MEMORIALE.-jANUARIO 1543 603
praecepto, et non uolens curare praeceptum illud ac fugere do-
nec sit reconciliatus, perrexit insuper addere ad superbiam suam
ut uelit uenire ad conspectum principis, clarum est quod iudi-
cium su um accipiet, sic ir86reconciliate accedens, et absque re·
tractatione et impetratione ueniae criminis praecedentis; quod
quidem crimen tanquam putidum g, ac multis modis non fe-
rendum princeps ille nolebat esse prope se, sed eiici; ille uero
superbus magis ac magis satagit, dum propius accedit, ut pee·
catum suum et foetor ille uersetur ob oculos principis. Sic est
qui oneratus peccatorum suorum foetoribus, propter quae h exu·
lauerat a gratia Dei, sese offert irreconciliatum conspectuiJesu
Xpi. quem sumit. Roe est perinde ac si cui dictum sit: <(Aufer
rem talem putentem ab oculis meis ut ne uideam>>; ille uero ac-
cedat propius ut nedum uelit uideri, sed etiam osculo tangi. Hic
uirtualiter dicit: <rScio te non posse ferre uisum mei, sed ego
uolo ut me osculeris; scio, mi Domine, non posse stare ante con-
spectum externorum meorum, sed uolo ego etiam intres in inte-
riora mea, unde est foetor et immundities)), etc.
225. Tertia die infra has octauas Epiphaniae Domini 10 ,
uenit in memoriam quidam discursas, quem prius acceperam,
circa processum earum gratiarumi quas iampridem intellexi esse
quaerendas et petendas, iuxta ordinem mearum letaniarum; hoc
autem fuit per comparationem quamdam sumptam ex quopiam,
qui debeat esse aulicus seruus apud maximum aliquem princi-
pem, cuius aliquae bonae conditiones hoc ordine possent anno-
tari: r. 0 quidem ut ante omnia possit, sciat, et uelit seruire;
iuxta quae tria, sumi possunt ea tria quae petimus ex Trinitate
personarum diuinarum, ut uidelicet possimus, sciamus et ueli-
mus seruire Jesu Xpo. domino nostro. 2. 0 Is futurus sernas
opus habet gratia, alioqui enim ineptas deprehendetur; ipsa au-
. tem gratia maxime notatur et exprimitur ex uirtute humilitatis;
iuxta hoc rogamus beatam uirginem Mariam, ut ipsa quae est
tota et semper fuit gratiosa, impetret ipsam pro nobis, ut placere
g Dubia lectio. Mem. Il habet putidurn -b queem ms.
io Die 9.

FABRI MONUMENTA
possint omnia seruitia nostra Deo et sanctis ipsius. 3. 0 Requiri-
tur ut talis seruus sit diligens, et ad ministrandl!m aptus; iuxta
hanc conditionem desiderabimus ut angeli, qui sunt spiritus ad-
ministratorii, nobis impetrent hanc aptitudinem et sedulitatem in
seruiendo. 4.º Oportet ut is seruus sit amator honestatis et
omnis ornatus, ne quid occurrat domino transeunti quod oculos
eius offendat; in timore itaque semper erit, et in desiderio ut
omnia sint decentia et bene praeparata. Juxta hanc similitudi-
nem, petemus intercessionem patriarcharum et prophetarum, ut
possimus parare omnes uias Domini tanquam boni praecursores
Xpi. 5. 0 Oportet illum seruum promptnm esse, ut sequatur cn-
riam quocumque ierit. Nos igitur, inxta formam apostolorum,
quaeremus gratiam sequendi Dominum nostrum secnndum eius
beneplacitum. 6.ª conditio serui aulici est ut sit attentissimns ad
singula uerba domini sui; inxta quod petemus intercessionem
discipnlorum ut esse possimus ueri discipuli Xpi. attentiqne
ipsius et sanctorum omnium auditores. 7. ª conditio in eo est, ut
talis seruns semper caueat, ne quem ex omnibus, qui in aula ni·
uunt, offendat; quin potins omnibus modis studeat esse utilis, nulli
autem nociuus, ut nemo 87 unquam de ipso queri possit apnd
dominum: iuxta hoc quaeremns gratiam sanctorum Innocentum,
ut nunquam quemquam laedamns, ant scandalizzemus, aut infir-
memus. 8.ª conditio est, n_t is seruus sit paratas pati, etiam usque
ad mortem, pro honore, et pro rebus, et pro omni iusta defen-
úone atque salute domini sui. Juxta hoc innocabimus martires,
ut nobis impetrent uirtutem patientiae; id est, qua esse possimus
prompti ad subeundas tribulationes quascumqne pro Dorr:ino
nostro J esu Xpo., pro honore scilicet eius et ipsius uoluntate fa.
cienda. 9. ª conditio, quam habere debet sernns, est ut semper et
ubique praeclare loquatur de domino suo, et eius famam ac no-
men uelit dilatare; iuxta hoc inuocabimus confessores Xpi., nt
eorum precibus, semper et ubique, possimus laudare et magnifi ·
care omnibus modis Xpum. Jesnm dominum nostrnm. ro.ª con-
ditio in eo esse potest ut talis seruns diligenter fugiat et eaitet
omnes uolnptates ac recreationes, loca, conuersationes, et cae ·
tera omnia, quae ipsi impedimento esse possent ad recte facien-
MEMORIALE.- ]ANUARIO 1543 605
dam uoluntatem domini sui. Secundum hanc formam sumemus
inuocationem sanctorum monachorum et heremitarum, qui se
abdicarunt ab omnibus placitis suis, ut uoluntatem Domini sui
sibi ostensam possent adimplere. I I. ª est ut eiusmodi seruus
studeat omnibus modis esse mundus in se et ornatus, ita ut pos·
sit amari a domino suo. luxta hoc inuocabimus auxilium virgi-
num sacrarum, quae soli Xpo. sponso suo omnibus modis placere
studuerunt. 12.ª ut, si quidem dilectus fuerit et in priuatum do-
mini assumptus, studeat esse fidelis, nec abutatur amore domini
sui, sed respondeat ei. Iuxta hoc inuocabimus sanctas quae fue-
runt fideles in matrimonio. 13."' conditio est in hoc ut dum ser-
uus caret praesentia benefici domini sui, imo etiamsi ab illo esset
ad tempus separatus, ut nunquam alienetur ipse, nec conuerta-·
tur ad alias consolationes, quibus impediretur facile ut ne curare
posset de reunione ad dominum necessaria i. Hinc accipiemus for-
mam petitionis ultimae, pro qua quaeremus auxilium uiduarum et
continentium, ut scilicet nobis impetrent hanc gratiam ut nul-
lam (extra diuinam) consolationem quaeramus; quin potius, dum
non dabitur frui Domino nostro, semper et ubique malimus lu-
gere et moesti esse ob carentiam eius, quam conuerti ad prae·
sentiam cuiuscumque alterius uoluptatis, quae non sit ex ipso
deriuata ac missa in nos, per ipsum subministrata, et in ipso ter-
minata. Amen. Amen.
226. Alia die infra easdem octauas horum Epiphaniorum
Domini, ego sensi quendam spiritum bonum, in quo admiratus
sum gratiam Dei, qua factum est ut ego iam septem et triginta
uicibus haec festa natalitiorum et Epiphaniorum in hac uita ui-
derim 11 ; et sic discurrebam per alios dies festos, qui mihi tot
reuolutis annis illuxerunt; ego uero tam parum fructus ex ipsis
accepi, nec unquam fui satis gratus ut saltem recognoscerem
benignitatem Dei, qua factum est ut haec bona et similia mihi
toties in his septem et triginta annis, qui iam sunt mutati super
me, replicarentur 88, et ob oculos reuolutis temporibus propone-
i nec.am ms.
11 Pater Faber natus fuerat anno 1506. Vide supra§. r.
 606 FABRI MONUMENTA
rentur, ad hauriendam inde salutem, et ut id quod neglectum
fuisset praecedentibus, restaurari posset reiteratis gratiis. Age-
bam igitur hic gratias et agnoscebam meam ingratitudinem et
meam incuriam atque negligentiam et incogitantiam. Benedi-
ctus Deus qui haec dedit agnoscere; et faciat ut ego posthac in
omni genere sanctae agnitionis Xpi. manifestati, et toties ac tam
multis modis no bis dedarati, crescere possim. Propter i huius-
modi clementiam k Dei erga me, et erga totum genus humanum
abundantes misericordias, et propter meas et omnium mortalium
ad haec recognoscenda negligentias, ego 1 obtuli sacrificium
laudis et propitiationís in holocaustum et in hostiam pro pecca-
tis. Deus Pater ipsum dignetur acceptum habere.
227. Post officium matutinum, dum uenissem ad missam,
ego sensi quamdam uiuam intelligentiam super Fuero nato nobis
et dato. Agnoscebam enim ipsum tune primum opera diuinitatis
suae exercuisse, cum nondum esset aptus ad opera humanitatis.
suae, qui erat infans et impotens. Agnoscebam etiam qualiter
ipse tune in sua diuinitate traxisset ad se pastores, spiritu dis ·
tantissimos a cognitione tantae et tam absconditae in carne diui-
nitatis; item Magos, qui licet spiritu et ingenio essent non grossi,
tamen, secundum ea quae sunt humanae carnis, essent etiam ual-
de distantes propter magnitudinem suam a Xpo. infante ac par-
uo. Tertio, quomodo pueri innocentes per ipsum, absque ulla
sua operatione, ad martirium fuerunt uocati. Orabam igitur
Jesum Xpum., qui his modis apparuit et manifestatus est his qui
longissime aberant ab eo, ut possent per se requirere, ut ipse
dignetur acceptare quaecumque suffragia et bona fiunt nomine
eorum, qui per se nesciunt aut non possunt requirere salutem
suam, quae est in ipso. Hic dabatur spiriius ut ego deuote ora-
rem pro omnibus paruulis, etiam qui sunt adhuc in uteris ma-
trum, qui pro se nesciunt nec possunt orare aut ·operari, aut re-
cognoscere bona data ac danda per ipsum J esum Xpum. Domi·
num nostrum.
228. Post missam uenerunt mihi in mentem uarii usus sa-
Prop¡¡sito ms. Propter Mem. II. -k c!ementiae ms. _¡
MEMORIALE.- ]ANUARIO 1543 607
lutares, propter quos sese nobis dederit et nobis a Patre datus
fuerit. Datus est enim in medicinam, in cibum, in potum, in
hostiam, in medicum, in sacerdotem, in reparatorem, in uitam
denique corporis et animae, in mortem, in resurrectionem, et de -
nique (quod est grauius), dedit se ut occideretur a nobis, et ut
fieret sibi quidquid uoluerint homines mali, etc. Hic igitur dole-
bam ex animo quod ego nullo adhuc modo satis bene me ipsi de-
derim, ut de me faceret quidquid uelit aut uoluerit, siue per
uitam, siue per mortero.
Rogabam itaque ut iam iam me et omni m opera mea utere-
tur omni modo, qui sibi uideatur ad gloriam suam et utilitatem
proximorum meorum, et ad salutem animae meae; et ut quid-
quid ipse dat, et dederit, et dedit mihi et caeteris omnibus, uelle,
cogitare et sentire, det aliquando perficere ante mortero, iuxta
ordinem suae uoluntatis ac sapientiae.
229. Post festum Epiphaniae, die 15.ª Januarii, in qua ego
celebra ni festum de sacratissimo nomine J esu, ego 89 inueni sa
tis magnam deuotionem et affectus uarios ad hoc mellifluum no-
men. Dixi tune missam pro tota Societate nostra, propterea quod
ipsa dicitur Societas Jesu Xpi. Domini nostri. In his diebus, ego
coepi inuenire speciale quoddam auxilium ad reducendum cor
meum in uiam rectam, dum orandum est: auxilium autem fuit in
singulari quadam memoria de adsistentia Xpi. in cruce penden-
tis et proferentis illa uerba: ccMulier, ecce Filius;-Parce illis;-
Deus, Deus meus, quare me dereliquisti?-Hodie mecum eris
in paradiso;-Pater, in manus tuas commendo spiritum meum;-
Sitio; etc.'i 12 • Sentiebam itaque, du.m [cogitarem] talia uerba et
talem considerationem Xpi. in cruce pendentis, sentiebam, in-
quam, cor meum sensibili quodam attractu tranquillari, et ueni-
re ad meliorem quietem, immo et eleuari ad attentionem uerbo-
rum officii mei.
230. Sub hos dies uenit a summo pontifice bulla jubilei;
iuxta cuius tenorem ego me praeparaui ad susceptionem eius
m omnia ms.
12
haec ms. Vide supra§. 95, annot. 36.

608 FABRI MONUMENTA
gratiae quam sonabat ipsa bulla, ad quam rem Dominus dedit
mihi uarios gradus infusi'.:mis fidei et spei circa talia bona spiri-
tualia. Rogabam Dominum ut mihi concederet gratiam, qua fieri
posset ut, quaecumque bona animae meae ego unquam alienaui
aut uendidi, uel perdidi, illa ualeant redire ad me. Hoc erat de-
siderium sumptum iuxta figurale iubileum iudaeorum, in quo
unusquisque redibat ad bona terrae suae quomodocumque alie -
natae. Varii affectus uenerunt quoque in animum meum circa re-
conciliationem cum Deo. Optabam ut culpae omnes, siue essent
per ignorantiam, siue propter culpabilem fragilitatem, siue pro·
pter malitiam, siue propter immunditiam, uel ingratitudinem, aut
denique propter quamlibet labem animae, spiritus, uel corporis,
contractae, delerentur; ita ut nihil in me iam remaneret quod
Deum, Matrem eius, aut sanctas offendat. Circa poenas quoque
temporales quas incurrí, optabam uariis affectibus ut fieret etiam
perfecta reconciliatio mea apud Deum et sanctos eius; ítem quod
nulla mala publica propter peccata mea debeant amplius esse in
mundo: frequenter enim fit, immo quasi semper, ut mala com-
munia, sicut sunt pestis, bella, fames, etc., eueniant propter cu·
mulos peccatorum multorum hominum; ita scilicet quod unus-
quisque ex parte in causa est huiusmodi rnalorum.
231. In sabbato praecedente irnmediate dominicam Septua·
gesirnae ", sub noctem, dum orarem mihi dirnitti omnia mala
mea, et maxime dum rogarem ut nullum peccatum unquam per-
mittatur in me accidere propter demerita praeterita, hic ego sen-
si magnam quamdam consolationem, apprehendendo quodammo
do gaudium quod esset ei, cuí Deus et Mater ipsius et sane ti
essent placa ti, et sese ipsi, aliquibus uel minimis signis, tales
ostenderent. Videbantur tune intra me esse quaedam uerba Xpi.
et Virgiois, et nonnullorum sanctorum mihi peculiarium; sed
sentimentum tale erat magis de ipsis tanquam possibilibus quam
de praesentibus, iuxta uerba quibus quis diceret: ccO si sentires
uerba talis amici sane ti!>) etc.
232. In die sanctae Agnetis uirginis gloriosae ac marti-
t5 Die ;rn.
! 1
MEMORIALE.-]ANUARIO 1543 609
14
ris , dum cogitarem et sentirem uarias necessitates hominum 90
mortalium, in quibus plurimi non habent subleuamen nisi a Deo
per Xpum. et sanctos eius, ego sensi magnum desiderium in
h_oc_, ut scilicet sancti qui iam sunt in coelis, unusquisque spe
c1ahter pro his qui laborant in sua patria et pro animabus suae
regionis, dignentur orare, et excusare nos. Pro hac re ego offere-
bam missam. Rogabam etiam Patrem coelestem ut, quotiescum-
que n6minaremus nomen Filii sui, id est, Jesu, ipse dignaretur
respicere ad omnes eos qui aliqua parte salutis indigent, siue in
hoc mundo, siue in purgatorio; item quod semper recordetur
omnium meritorum ipsius Jesu, et omnium desideriorum quae
ipse, quandiu uixit in uita mortali, habuit in salutem hominurn.
233. Hoc die, dum se;:riel uenisset in mentem meam quod
instaret tempus, in quo nos possemus egere rebus quae ad uictum
necessarium pertinent, ego sensi magnum et bonum desiderium
nihil habendi praesentialiter; et ita rogaui ex intimo corde
Xpum. in altari coram oculis meis existentem, ut siquidem fue-
rit ipsius uoluntas et beneplacitum, mihi in perpetuum, id est,
(quandiu fuero in hac ni.ta mortali) nullu3 transeat annus in quo
saltem semel non accidat iuxta illud tale desiderium, sic, videli-
cet, quod quolibet anno debeam euacuari omnibus praesentibus,
et inueniri in eo quod est realiter nihil habere eorum quae ad pre-
sentem uictum pertineant, neque pro me, neque pro aliis qui.bus-
. cumque. Quod si haec gratia, quam ego magnam reputarem,
non euenerit ex parte i.psarum rerum, detur mihi cognoscere
utrum ipsi Deo placeat ut ego talem regulam deuoueam, quan-
tum ex me est, id est, me effecturum esse hoc ipsum orinando j L
me semel in anno ab omnibus praesentibus, et sic reducendo ad
effectum ueram et actualem paupertatem. Vol untas hoc efficien-
di per gratiam Dei iamdiu in me fuit. Utinam igitur det Deus co-
gnoscere in omnibus quid expediat in laudem suam, et ut fiat in
omnibus ipsius uoluntas bona et beneplacens et perfecta.
234. Supradictum desiderium respiciebat non tam ad meam
personam, quam (facta suppositione quod essemus multi m ea-
'' Eadem die; et etiam die 28 celebratur secundo festum.
FABRI MONUl\I, 38
 610 FABRI MONUMENTA
dem familia uel domo) ad alios. Pro me enim iamdiu Dominus
dedit sentire uoluntatem, quae esset ut quemlibet pastum debe-
rem per meipsum ostiatim mendicare, ubicumque terrarum es-
sem: quae uoluntas mea, sicut et caeterae omnes quae abnega -
tionem et abiectionem concernunt, et quidquid est uirtutis ac
gratiae, utinam semper in me crescant, et tam bene (quum i~sis
actualiter non dabitur µti) sicut si semper ipsis actualiter et d1re-
cte utereL Multi enim sunt qui, dum aliquandiu desuescunt ab
actuali paupertate ac mendicitate, caeterisque sanctis actibus cru-
cis Xpi., facile perdun t affectus ipsos ad tales a e tus exercendos.
Orandus autem igitur (sic] Jesus Xpus. crucifixus, ut per nulla
exercitia dimoueamur aut retrahamur, sed nec retarderrcur, ab eo
cursu quo debemus semper ferri ad crucem ipsius et ad mortem
J esu Xpi. Domini nostri. Quisquis enim bue fertur, ad salutem
fertur et ad ueram uitam, et ad ueram resurrectionem. Amato-
res autem uitae huius temporalis dificiles uias et periculosas se-
quuntur. 91
235. Infesto sanctae Emerentianae uirginis 15 causam co-
gnoui quamobrem debeat ar:;ima mea benedicere Domino suo
Jesu Xpo., qui illam martirem et uirginem, cathecumenam ad-
huc, ad se tali die traxit. Eius precibus puto facturo esse ut sen-
serim magnam et multam deuotionem, tam in officio dicendo
quam in missa; in qua missa mihi data fuit abundantia consola·
tionis, cum effusione multarum lacrimarum. Hic maxime optaui·
ut Dominus meminisset, cum sacrificio nostro, eius sacrificii quod
in beata Emerentiana tali die ipsi oblatum fuit per Jesum Xpum.
Rogabam etiam post missam ipsum Deum ut non meminisset pec-
catorum eorum hominum, qui ipsam sanctam lapidarunt. Et ita
sensi bonu~ esse n coram Deo si quotidie, dumper Xpum. effer-
tur memoria martyrum et aliorum sanctorum, repraesentemus 0
bona opera et merita talium sanctorum, ut eorum intuitu placari
possit Deus nobis, qui nihil tale pernos facimus; simul autem ro-
n esset ms. -o reputemus ms.
'5 Die 23.
MEMORIALE.-FEBRUARIO 1543 6u
gantes ipsum ne meminerit iniquitatum et malitiarum quae fue-
\runt contra ipsos sanctos.
236. In hoc die, dum in puncto quodam bonae consolatio -
nis spfritualis uenisset in me desiderium, quo uellem talem conso-
lationem communicatam cuidam personae et aliis omnibus, subi-
to aduenit aliud desiderium respondens: «Sed utinam tu ipse pos~
ses gustare et particeps fieri eius consolationis, quam tibi com-
municatam uellet Jesus, aut illius qua te participem lubenter fa.
ceret beata virgo et martir Emerentiana, etc.» Hic quoque habui
unum uiuum sentimentum et apud me nouum, quod erat iuxta
haec uerba: ((Vtinam, Deus meus, ego possem distincte cogno-
scere uestram uoluntatem in omnibus operibus meis! Hoc enim
mihi quaedam esset suauissima uita, etc. >J
(MENSE FEBRUARIO I543]
237. Februarivs ª.-El día de la Purificatión de nuestra
Señora t io recebí mucho conoscimento sobre b el euangelio, mu -
cha deuotión sobre el. officio de la ben edición de las candelas.
Tuue gran deseo de non morir hasta que io conosca e bien áJesu
Xpo. y le uea d en mi alma pacificándola del todo, contra todas
impugnationes, librándola de todos peligros, alumbrándola in-
ter[ n ]amente en todas las cosas de suo seruitio y dándole glo-
ria contra todas sus confusiones, tristezas y turbationes e.
238. Hoc die etiam multis modis sensi miserias mearum
imperfectionum atque defectuum, maxime eorum defectuum, qui-
bus deficio in rebus agendis. Hoc solum igitur mihi fuit ad
quamdam coufortationem spiritus contra tales tristitias, quia ui.
derem Deum esse mihi propitium; 92 f quem si tenuero et sen-
sero in me ipso, me faciet esse quidquid esse possum et debeo.
Item sensi etiam quoddam gaudium in hoc die, dum considera-
rem me tam nudum esse et priuatum spiritu, quia uidelicet beata
a Sic in ms. - b sobra ms. - e conoscha ms. -d uoa ms. -
e Emendatum ex tribulationes. _f Incipit octavus librarius,
1 Die 2 Februarii.
 FABRI MONUMENTA
612
virgo Maria occasionem haberet miserandi et miserendi mihí,
uidens defectus meos.
239. ltem hoc quoque proposui in corde meo frequentare
hanc orationem, scilicet: ((Domine Deus omnipotens, des michi
gratiam ut, dum moriar, habeam pacem illam, quae constat ex
uisione tui sa1utaris, ex 1umine omnium gentium, et ex gloria
tuae plebis christian.ae. il Hoc erit dum cognoscetur perfecte
Christus ut saluator, ut illuminator, ut glorificator.
240. Quodam die propinquo Purificationi virginis Mariae,
ego sensi ex intimis meis uerba 1llius sententiae Christi, quibus
dixít de relinquente patrem aut matrem, etc., quod uitam aeter-
nam possidebit 2 • Cum magno pondere sentiebam quidnam sit
possidere aeternam uitam. Item, hoc die, super quadam mea in-
terrogatione interna circa rationem temporis, ego sensi clare
quam exactam rationem Deus exacturus sit temporis, ipse scili-
cet qui solus tempus nobis dare potest. Alius quispiam potest
exigere rationem aliarum rerum, quas ipse michi tradiderit; sed
Deus etiam temporis, quod nemo unquam dare neque prolonga-
re cuiquam potest. Rationem petet, sicut et caeterarum rerum
omnium quas ipse dederit. 93
241. Circa dies carnis-priuii 3 , ego sensi satis graue pon.
dus tristitiarum, ex meis humanis imperfectionibus procedentium
et non iam ex ipsis imperfectionibus, sed potius ex ipsarum con·
sideratione, quae michi suggerebatur more iam diu solito per
spiritum non principalem, sed potius per meum humanum ac
proprium, aut per illum qui michi datus est ad colaphizationem
exercitatiuam. Item, fui igitur in hoc tempore multum remissus
in bonis actionibus, distractus et abstractus a uiuis atque intimis
intelligentiis atque sentimentis rerum supernarum. In hoc igitur
solo ferme consolahar quod haec mihi uideretur crux mea, iam-
diu nota, quae scilicet crux habet ferme semper has tres partes,
unam quidem ex profundo meo, dum considero carnis meae tan-
tam inconstantiam circa sanctimoniam; a1teram ex parte quae
2 MATTH., XIX, 29.
Carnisprivium eo anuo in dies 4-6 Februarii incidit.
l\1EMORIALE,-FEBRUAR!O 1543 6r3
est circa me a dextris et a sinistris 1 dum uideo defectus meos
circa opera charitatis proximi; tertiam uero ex parte superiore,
quae causatur ex cognitione meae indeuotionis et abstractionis a
rebus quae im[ m ]ediate sunt circa Deum et sanctos eius. Horum
itaque trium malorum meorum humana consideratio crucem
trium brachiorum michi iamdiu posuit in humeros, quam fre-
quenter sentio cum magno grauamine. Vtinam autem ego tollere
sciam aliam crucem meam quae placeat magis Deo, videlicet,
magnos et continuos 94 labores circa amorem Dei ac laudem
. .. .
circa me1 1psrns sanctificationem et circa proximorum salutem·
'
. .
cuca Deum qmdem semper ascendendo; circa me semper des-
'
cendendo; circa proximum uero quotidie me a dextris et a sini-
stris dilatando et extend~ndo manus operatrices. Sed quoniam
hanc crucem non tollo diligenter, fit ut alteram patiar et sentiam
in spiritu meo.
~42. In festo sanctae Dorotheae uirginis ac martiris •, ego
sens1 magnum quod[d]am desiderium circa salutem proximorum
afflictorum, aut in necessitate qualibet positorum; unde ego ro-
gaui ex intimis Deum, ut ipse aperiret sensum omnium eorum
q~i m.ale h_abent, sic, videlicet, quod illi possint inuocare ipsius
nnsencordiam super miseriis suis; et hic dolui quod uiderem
multos, multis modis mala habentes, nescire repraesentare mise-
rias suas ipsi Deo ac sanctis eius, sed semper recurrere ad hu-
mana remedia et temporalia, in quibus non est salus. Effunda-
mus ergo semper coram illo corda nostra afflicta, quia ipse labo-
rem et dolorem considerat, ponderat, et penitus nouit aestimare
qualis sit et quantus sit.
243. In festo sanctae Apoloniae 5 , ego inueni satis bonam
~euotionem aplicando missam ad eam personam, quaecumque sit
m mundo, quae maxime omnium optet precibus Ecclesiae adiu- 1
1.
uari. 95 O ptaui quoque liberationem a penis purgatorii ei ani-
mae, quaecu mque sit, quae iustissime omnium de me conqueri
possit, et maiori iure exigere orationes meas.
244. In hoc eodem die sanctae Apolloniae, ego habui m~-
5 Die 9.
4 Die 6.
 614 FABRI MONUMENTA
moriam quamdam quod, dum essem paruulus, ego solebam le-
gere orationem quamdam de hac sanctissima uirgine, quam ora-
tionem ego inchoaueram propter dolorem dentium, quo postea
fui a[f]flictus. Agebam igitur hic gratias huic uirgini, quae po·
tuit facile michi impetrare conseruationem huius sanitatis, et pe-
tebam ut in futurum fieret, per intercessionem et merita ipsius
apud Christum, quatenus ego et quilibet sociorum meorum pos-
semus conseruari ab his et caeteris omnibus morbis. Rogabam
etiam hanc eamdem sanctam ut ipsa oraret pro nobis alios san-
ctos, unumquemque iuxta ministerium quod habent a Christo
circa curam fidelium, non solum quantum ad impe[t]randas no-
bis uirtutes et salutem spirituum nostrorum, sed etiam in par·
ticulari quantum ad uirtutes, et sanationes, et conservationes cir-
ca corpus et partes corporis. Optabam itaque ut unus aliquis
mihi impetraret verbi gratia humilitatem, continue mei g curam
circa hoc habendo; alius patientiam, alius salutem corporis, hanc
uel illam etc. Et hoc modo 96 dilatabar circa sanitatem h meam,
discurrendo etiam usque ad mínima, cum spiritu sanctae pieta-
tis, et cum fide simplici ac spe bona, etc.
245. Det Deus, qui nos et omnia creauit, gratiam ut pos-
simus recognoscere per Spiritum ipsius, quaecumque ab ipso no-
bis sunt donata, et recognoscendo gratias agere. Vtinam sentire-
mus ea quae ipse operatur in nobis, sine in corpore, siue in spi-
ritu, et hoc per se immediate, sine per suos ministros. Vtinam
tandem aliquando uideamus eum, qui est et qui operatur omnia
in nobis; et illum per quem omnia sunt et aguntur, et illum in
quo omnia sunt!
Sed ad hanc causam ueniendum erit per anuos i. Et ad sum-
mum principium omnium rerum ac causam per mediatas causas,
sicut ad summum et primum mediatorem ad medium per media-
ta media; et sicut ad primum finem ac terminum formamque
omnium rerum, per alios fines mediatos ac per formas mediatas.
Primus a quo 1 Pater est; primus per quem, Filius; primus au-
tem in quo 1 Spiritus Sanctus. Pater quidem, a quo omne esse
g mei mei ms. -h societatem ms. _; ramos Mem. JI.
MEMORIALE.-FEBRUARIO I543 615
creatum est. Filius, per quem omnia fiunt; et Spiritus Sanctus,
in quo omnia perficiuntur. Haec quidem attributiue intelligenda
sunt, quia unicum principium omnium creatorum et factorum et
perfectorum i sunt Pater et Filius et Spiritus Sanctus; a quo uno
principio processerunt omnia, et per quod administrantur omnia,
et in quo 97 subsistunt omnia, quod sit benedictum in saecula
saeculorum.
246. ln festo beatae Scolasticae uirginis 6 , ego celebraui
missam de ipsa et pro me ipso. Hic ego notaui et sensi esse per-
quam necessarium et ualde conueniens, ut in similibus festis san-
ctarum uirginum, quaerantur gratiae quae faciunt ad propriam
perfectionem. Ipsae enim sanctae uirgines, quae maximo studio
operam declerunt ut in seipsis aedificarent templum sanctum in
Spiritu Sancto, et uoluerunt fieri.uasa sanctitatis ad placendum
sponso suo Jesu Xpo. cui se deuouerant, ipsae, inquam, tales
animae maxime optant ut nos omnes ornemur in nobis, et ut in
omni sanctitate ac iustitia, liberati a maculis quae displicent ocu-
lis diuinis, ut placeamus Deo nostro. Unde fiet ut sollicitae sint
hae uirgines pro nobis, dum huiusmodi gratias per ipsarum in-
tercessionem postulauerimus.
247. Alii quoque sancti conuenienter inuocari possunt,
unusquisque iuxta ordinem suum, et iuxta uiam meritorum et
gratiarum in quibus magnificati sunt a Deo in hac uita, et per
quae consecuti sunt gloriam sempiternam in Xpo. Jesu Domino
suo et nostro. Deus enim hunc ordinem non tollit a sanctis suis,
qui est ut unusquisque uelit Deum suum omnibus communica-
tum; 98 alius autem alio diuersum cursum tenuit dum uiueret;
nec omnes eisdem gratiis fuerunt dotati; nec uoluit Deus ut
omnes in eisdem operibus bonis ac sanctis exercitiis erudirentur.
Quare ergo non conueniret unumquemque sanctum ue1le Deum
laudari ac cognosci, eodem modo quo sibi datum fuit ipsum co·
!ere et agnoscere? Et quare non uellet illa opera bona, in quibus
i perfectorum principium ms.
Die 10.
 616 F ABRI MONUMENT A
ipse inuenit Deum, esse in usu apud aliquos, saltem eorum qui
in hac uita ipsum inuocant?
248. In prima dominica Quadragesimae 7 1 dum optarem et
peterem ex Deo ut longe a me expelleret omnes inimicos meos
accepi hoc responsum, dicens: «Da operam tu ut Dominus te ele-'
uet a locis inimicorum tuorum; tua enim habitatio non est hic·
hic autem est ipsorum locus. >> ' nicam Quadragesimae) 9 ad hoc ut singulis diebus secundarum
249. Hoc quoque, dum dicerem of:ficium meum et aptarem
horologium absque ulla necessitate, uenit in mentem meam id
' '
est, uta Deo quaererem gratiam, qua ipse me aptaret et ordinaret
ad bene orand um; esse enim ipsi magis facile, quam michi aptare
uel ordinare quamlibet rem materialem manibus meis, etc. Ex
hoc assumpsi occasionem reprehendendi meipsum, 99 quod ha-
ctenus nimium frequenter, dum debui esse attentus et aptatus,
et ordinatus circa orationes meas aut bonas meditationes diuerti
me ad tangendum, uel uidendum, uel ad ordinandum ' aliquid
aliud absque necessitate; cum tamen tota cura mea tune debuerit
esse ad aptandum me et componendum, ad bene faciendum opus
quod esset in manibus meis, uel in lingua, uel in mente. Tune
autem fiunt huiusmodi bona exercitia, cuma toto homine (con-
currentibus cunctis potentiis requisitis) fiunt; ubi autem concur-
rit totus horno, facile crederem quod bonus angelus non deerit;
et dum ipse adest, Spiritus Sanctus, qui Deus est, non longe
abest, ut actum nostrum perficiat.
250. In die qua michi contigit celebrare festum relictum de
beata Martina uirgine et martíre 8 , ego cepi ex occasíone lectio
num ipsius magnam fidem, quod ipsa multum possit apud san-
cto.s Angelos, et multa contra malos, quorum templa ante ípsam
consistere non poterant nec ípsa ídola demoniorum. Concepí ígi-
tur in míssa magnum proposítum inuocandí íllam contra ma-
lí 1OOgnos spírítus; pr oposui quoque me habíturum huíusmodí de-
siderii ratíonem omníbus secundis feriis, in quibus soleo facere
spiritualem memoriam angelorum bonorum. Sícut enim iuuat
7
Die IL
~ Ex translatione celebratum fuisse videtur die 12 Februarii festum
quod fixam sedem habet in die 3o Januarii. Vide annot. sequentem.
MEMORIALB:.-FEBRUARIO 1543 617
inuocare bonos angelos et fieri deuotum ipsorum, ita quoque iu-
uabit tali die specialiter inuocare gratiam et auxilium Dei, et
ipsorum contra malignos spiritus, qui tam multis modis nos agi-
tant, et decipiunt, et perdunt.
251. Vtinam igitur semper michi adsit fauor huius beatis-
simae uirginis, (cuius festum celebraui hoc die lunae post domi-
feriarum habeam hanc memoriam, non solum uidelicet bonorum
angelorum (id quod iamdiu habui) sed etiam malorum angelo-
rum in eorum perniciem. Hoc secundum ego nunquam antea sen-
seram tam ex intimis. Sit benedictus [ille] a quo, et ille per quem,
et ille in quo talia sentimenta et tales notitias accepimus.
252. In die sancti Valentini martyris, quae fuit 14. ª Febr[u]a-
rii, Stephanus a nobi.s decessit Romam uersus; ex occasiol'.e cu-
ius discessus ego sensi magnam deuotionem circa inuocationem
sui boni angeli et aliorum pro ipso.
Sensi 1O1 etiam quendam bonum spiritum, considerando
quo modo Angelus ipsius bonus tamdiu mansisset in societa-
te nostra domestica, a me non cognitus, et quod tune discede·
ret localiter a nobis. Dolui ergo quod non adiuuissem ipsum circa
curam iuuenis sibi commissi quantum potuissem, cum tamem
ipsemet angelus humiliasset mihi et óbedientem conserua.sset iu-
uenem, non permittens ut malas spiritus ipsius me molestaret
quantum ego merebar.
253. Hinc cum multa considerassem de of:ficio angelorum
circa homines, clare sensi quam necessarium sit ut Spiritus ille,
qui omnia perfectissime continet, adaptet ipsis animas nostras ex
intimis, et eas moderetur per infusionem donorum suorum. Ro-
gandus est igitur Christus ut ille nobis conseruet spiritum suum,
sine cuius operatione etiam boni angeli nostri non suf:ficerent ad
moderationem spirituum nostrorum. Sine tactibus enim diuinis,
caetera omnia uerba uiderentur, quae ef:ficaciam non habent us-
que ad penetrationem intimorum nostrorum. Est autem sermo
Dei uiuus, ef:ficax, ef penetrabilíor omni gladio ancipiti, discretor
' 9
Scilicet, die 12.

618 FABRI MONUMENTA
spmtuum et intentionum cordis, usque ad diuisionem carnis et
spiritus et medullarum. Haec, inquam, habet diuinus 102 sermo,
si per Spiritum Sanctum doceatur et suggeratur. Ad concipien-
dam spem maíorem contra omnia pericula uiarum, ego hic sensi
inagnum desiderium ut multi boni et patientes eas peragerent,
quorum patientia et orationes impetrarent a Deo gratiam pro
caeteris, post se profecturis et peregrinaturis.
254. In hoc die, post missam, dum considerassem diuersi-
tatem spirituum qui me frequenter agitarunt et uarium esse ef-
fecerunt circa possibilitatem faciendi fructum in Germania, ego
notaui non esse adhaerendum ullo modo uerbis illius, qui omnia
facit impossibilia et semper adducit inconuenientia, sed potius
uerbis et sensibus illius qui ostendit possibilitatem, et dat ani-
mum; sed tamen etiam cauendum ne nimium curramus in dexte-
ram; sumenda enim est discretio, ut in medio quodam consista-
mus inter dextrum et sinistrum, sic uidelicet ut nec in nostra spe
misceatur inanis abundantia, nec in metu nostro aggrauans pe-
nuria. Quod si nequeat fieri quin uel in hanc uel in illam partero
declinetur, tutius sit et minus periculosum est, dum iuxta tem-
pus abundantiae potius ambulamus, ac speramus, quam si iuxta
103 modum tristitiae nos adaptauerimus, ubi mille errores ac de-
ceptiones, mille sursum germinantes amaritudines, labirinthi, etc.
Qui autem nouerit spiritum abundantiae et uerba eius, item spi-
ritum tentantem ac turbantem et uerba eius, is poterit ex utra-
que parte doceri. Sumendus enim erit et retinendus, et dum
amissus fuerit, semper requirendus spiritus abundantiae; seruan-
da erit illa laeticia et consolatio, et confortatio et tranquillitas, et
reliquae parte!', quae se tenent ex parte boni affectus, et ad has
redeundum erit ut tandem firmius haereant; uerba autem omnia,
quae accidunt, non ita sumenda erunt, quia possent quaedam ad-
misceri non uera, propterea quod et malus spiritus possit induere
speciem lucidi Angeli, etc. Circa spiritum autem contrarium et
uerba eius, contradictorio modo faciendum est: 104 spiritus qui-
dem quantum ad omnes partes suorum sentimentorum expellen-
dus est ac fugandüs; non autem omnia uerba, quia multa possis
accipere ad multas cautelas, et ex ipsis reddi circa res humanas
:l:
\ l
MEMORJALE.~FEBRUARIO 1543
prudentior; quia multa sunt uera et utilia, si postea informata
fuerint altero spiritu.
255. In die quo celebraui officium relictum de sancto [H]y-
ginio papa et martire rn, et dum dicturus essem missam pro sum-
mo pontífice Paulo 111, uenit in mentem meam bona quaedam
admiratio super bonitate Jesu Christi: in hoc uidelicet quod ipse
fuerit tam liberalis ut seipsurn totum communicauerit, tam ua-
riis modis, 105 non solum bonis et gratis, sed etiam malis, in
coena enim sese totum communicauit etiam traditori suo. Ad-
monebar igitur hic ut, quoniam Christus sese michi quotidie ce-
lebranti communicat, et paratus est omnibus aliis modis com-
municare in orationibus caeterisque piis operibus, ego quoque
me ommbus modis 1psi deberem communicare ac resignare; et
non ipsi tantum, sed propter ipsum omnibus proximis meis, bo-
nis ac malis; communicare, inquam, alloquendo, docendo, bene-
faciendo, pro ipsis laborando, patiendo, me totum, quantum ad
id quod utile esset, omnibus aperiendo ad consolationem, et de-
nique me totum et omnia mea Qmuibus distribuendo. Fiat, fiaH
106
256. In die quo michi contigit celebrare festum beatissi-
mae Brigidae uirginis 11 , multa sensi circa curam salutis anima-
rum, quae me angebant, dum meminissem quod in hac prouin-
cia sint tot ecclesiae parochiales éatholicae, quae nullum habent
pastorem particularem, neque etiam ullum sacerdotem, siue di-
gffum siue indignum. Multum quoque affectus spiritualis accepi,
dum considerassem quo modo sancta Brigida fuerit mulier tam
sanctorum desideriorum circa salutem animarum, sicut scripta
ipsius et orationes, quae nobis relictae sunt, testantur. Hic inueni
gratiam, ut ex animo possem gratias agere Deo pro omnihus
beneficiis quae per eamdem uirginem hucusque ecclesiae suae
contulit et confert.
257. In die quo celebraui officium relictum 107 de sancto
Gilberto confessore 12 , in missa ego inueni maximam deuotion~m
10
Translatum ex die I I Januarii.
11
Translatum ex die I Februarii.
12
Translatum ex die 4 Februarii.
 FABRI MONUMENTA
circa animas defunctorum, et magna sentimenta compassionis
pro ipsis, ita quod, durante missa, semper adfuerint lachrimae.
Ante missam, ego optaueram satis efficaciter, quanturri in me
erat, ut possem communicare in Christo. Ibi igitur, in missa, sen-
si quod bona pars communicandi cum ipso est sentire ea quae
ipse sentiebat in passione, non solum in corpore suo, sed in ani-
ma, in qua erat dolor propter animarum pericula aeterna, quae
ipsis imminent, et non solum propter aeterna, sed etiam propter
pericula poenarum temporalium, maxime autem earum quae sunt
in purgatorio. Haec uerba supradicta. non fuerunt michi sug-
gesta hic quantum ad intellectum, nec quantum ad memoriam,
quasi noua, sed sensus ipse fuit nouus et insolitus. 108 h
258. In cathedra sancti Petri 15 , dum essem in missa, et
sentirem solitas quasdam amaritudines ex meis inperfoctionibus
nascentes 1 ego recepi responsum, per satis bonam cogitationem,
quod non deberem tanti facere tales inperfectiones, nec ita esse
attentus ad eas ut solitus sum, quia contemnendo facile possunt
euanescere, et quoniam saepe fiat ut illarum contemplatio sola
me reddat illo modo imperfectum.
259. In die quo ego celebraui festum Genouefes uirginis
ac protectricis parisiensium 14 , dum mihi suggererentur difficul-
tates circa emendationem animarum, difficultates inquam qm1.e
non erant ex me dependentes , ego afficiebar taedio quodam et
perturbatione 1 quae me impediebat circa spem bonam quam sem-
per habui. Pro earumdem tristitia tollenda; mihi datum est coti-
siderare et sentire ea quae sequuntur: primo, quod non debeam
facile permittere me distrahi extra opera, quae ad me pertinent et
in quibus iam uersor; secundo, quod non debeam humanam et
propriam sollicitudinem meam tam late extendere; tertio, quod
circa illa opera, quae mihi sunt prae i manibus, debeam intendere
omnes uires meas; quarto, ut ita procedam in his operibus cha-
ritatis, sicut qui per ea sola, quae tractat, sibi facere uelit uiam
h Sequitur nonus librarius. _; per ms.
13
Die 22.
14 Translatum ex die 3 Januarii.
MEMORIALE.-MARTIO 1543 621
ad caetera. Ea igitur impedimenta et defectus, qui ex me et ex
his, qui sunt in mea potestate, processura sunt, tollenda, et spes
faciendi fructus augea tur.
[ MENSE MARTIO I 543]
264). In die quo celebraui festum Angelorum custodum no-
strorum, quod [est] in prima Martii, ego inueni magnam deuotio-
nem, praesertim in missa quam dixi pro Societate nostra, rogan-
do Dominum ut dignaretur illam circumdare et circunuallare an-
gelico sanctorum spirituum praesidio, tanquam sera fortissima,
ipsi tribuens custodiam.
261. In die quo celebraui officium et missam áe sancto Bru-
none Patre carthusiensium 1 , ego sensi magna desideria et uiua
circa reintegrationem illius ordinis, et omnium aliorum ordinum,
monasteriorum et heremiticorum; et propter hoc dixi missam pro
Societate nostra, cum magno desiderio ut ipsa aliquando posset,
secundum uoluntatem Dei et J esu Xpi., et cum fauore Patrum
omnium sanctorum ordinum, ut possit, inquam, laborare et ali-
quid efficere in ipsam reformationem ta1ium institutornm, et reli-
quorum omnium, quae sunt secundum ecclesiae romanae ordina-
tionem, approbationem, concessionem.
262. Hic sensi magnum desiderium ut inueniantur multi
qui uelint se humiliare propter Xpum. ad quaeuis etiam mínima
opera, sic videlicet quod multi ita exercerentur in rebus spiri-
tualibus, et in spiritu prompti essent ad officia cocorum pro sup-
pletione multorum defectuum et ad euitanda multa peccata eccle-
siasticorum, qui non habent sernos ad omnia paratos. Optabam
etiam ut inueniri possent multi, quibus gloriosum lucrum uidere-
tur ministrare sacrificantibus sacerdotibus et ipsis respondere
cum deuotione. Fiat, fiat!
263. Hoc die animaduerti quod utile sit cuilibet homini
esse in memoria iusti, in charitate et cum claro spiritu Deum
oranti: proindeque optabam maxime ut sancti, qui Deo semper
astant, memoriam mei habeant in gloriosis desideriis suis.
1
Translatum ex die 6 Octobris.

622 FABRI MONUMENTA
264. Habui etiam nonnulla circa modum quem habent res
omnes creatae in X.º; si enim quicquid est in Deo ipsemet Deus
est, non potest fieri quin illud, quodcumque est in X. 0 quantum
ad humanitatem, sit pulcherrimum; proindeque maxime cupien
dum est et orandum ut ipse dignetur nos admittere ad memoriam
suam, quatenus inibi existf':ntes Deo placeamus, et ex hoc fiat in
nobis dilectio, qua 109 et ipsi contemplari et uicissim amare ª
ipsum Deum et Jesum X.um Dominum nostrum in aeternum pos-
s1mus.
265. Circa curam Societatis nostrae, quam semper babeo
iuxta quod mihi datur a Domino, ego habui quoddam desiderium
quod alias quoque mihi suggestum est cum magna deuotione.
Desiderabam autem aliquando fieri posse ut Societas nostra ita
crescere posset numero ut et in uirtutibus, in quantitate spirituali
personarum, et in qualitate ipsarum, quatenus tandem restaurare
ualeat ruinas religionum omnium, [tum] praesentes cum et futu-
ras breui, nisi Deus auerteret. Pro hoc optabam ut inueniri pos-
sent innumerabiles personae saeculares et ecclesiasticae, quae,
relictis omnibus, se uellent offerre ad obedientiam omnem, quae-
cumque secundum Ecclesiam romanam ordinata est; ex quibus
alii pro nostra religione eligi b possent et probari, et alii pro aliis.
[Deus det] haec fieri, et det personas quae possunt probare spiri-
tus, non solum qui ex Deo sint sed etiam ex his quae ex Deo
sunt, quinam ad unum ordinem et statum uiuendi et quinam sint
ad reliquos status. Det Jesus personas tam universaliter catholi·
cas in fide, in spe et in charitate, et tam uniuersali spiritu dilata-
tas in restitutionem omnium priorum statuum in Ecclesia, ut re-
pleri possent adhuc omnia monasteria et omnium monasteriorum
sedes; et denique (id quod primum in ratione finis est) ut omnes
omnium hominum intellectus, memoriae, uoluntates e, corda et
corpora, sanctificari et perfici in Xpo. Jesu ualear1t. Amen.
266. Alio quodam die, dum celebrarem officium de sancto
Rocho confessore 2 , ego sensi nonnulla circa utilitatem, et ueri-
a amarem ms. -b eiegi ms. -e memoriam uoluntatem ms.
• Translatum ex die r6 Augusti.
-,
!
MEMORIALE,-MARTIO 1543 623
tatem, et necessitatam externi d cultus Xpi. et sanctorum ipsius.
Hinc e factum est ut sentirem magnum dolorem quod hoc tem-
pore adeo contemnantur externae caeremoniae et ritus sanctae
Xpi. ecclesiae, qui est tam necessarius ad retinendos homines in
humilitate, in concordia, in charitate, et denique in omni sancti·
tate religionis. Si enim uetus testamentum habuit tam uaria cir-
ca sacrificia animalium irrationalium, et reliqua caeremonialia,
quae carne consummabantur, et quae omnia complenda erant in
corpore Jesu Xpi. uero et mistico, nunquid erit contra diuinam
uoluntatem, si in nouo testamento habuerimus caeremonias et
externum cultum, iuxta corpus eiusdum Domini nostri et san-
ctorum eius? Caeremoniae etenim ueteris testamenti (ut in multis
loquamur) erant figurae caeremoniarúm aliarum, id est, futura-
rum in nouo testamento. Caeremoniae autem noui testamenti
sub se continent sola spiritualia. Vetus quoq ue testamentum non
solum adumbrauit spiritum Xpi., sed etiam corpus eius sanctum.
Per corporales igitur ritus noui testamenti, nos obseruamus id
quod figuratum fuerat, ut ueneremur sanctitatem Xpi. corpora·
ti, et imitemur ipsum, non tantum spiritu sed etiam corpore,
quia corpora nostra sunt templa Sancti Spiritus. Illi offerebant
carnem animalium, nos offerimus corpus Xpi.; ,illi lauabant car·
nem corporum suorum aqua materiali, ut nos intelligamus la-
uandum esse ueterem hominem nostrum agua spiritali. Nos igi-
tur habemus externum cultum per quaedam f sensibilia opera,
tanquam complementum ueteris legis et figurarum eius, et non
iam ut aliquid aliud figuremus quod in hac uita expectari debeat.
Habemus quoque internum cultum per uerba Dei ac Xpi. et
ecclesiae, et simul per Spiritum Sanctum. llli igitur qui nihil
curant externum cultum, Xpi. 11 O humanitatem non intelligunt,
nec eam sanctitatem curant, quae debet esse et corporum et car-
nis nostrae. Nonnulla etiam habet ceremonialia noua lex, quae
sunt adumbracula quorumdam pertinentium ad gloriosum et coe-
lestem cultum diuinum.
267. In die sancti Gregorii episcopi, confessoris, summi-
d aeterni ms. -e cum ms. -f quem ms.
 624 F ABRI IVIONUMENT A
que pontificis et doctoris ecclesiae 3, ego sensi quasdam bonas
et uiuas gratiarum actiones, pro eo quod tantus doctor et pon-
tifex, maxime omnium doctorum nobis reliquerit doctrinam illam
quae est necessaria pro animabus defunctorum. Nisi enim tam
clara plurima illa fuisset locutus de purgatorio et de illis quae
pertinent ad subleuationem defunctorum, facile fieret ut adhuc
plures nostris temporibus essent de tanta pietate incredulitates g.
Benedictus igitur sit Deus, qui tantum doctorem diuinitus in-
struxit circa hanc animarum pietatem, et qui ipsis purgandis
tantum dedit aduocatum secundum Jesum Xpum. Hic ego pro·
positum sumpsi quod uellem posthac maiorem quam hactenus in
memoriis defunctorum habere huius sancti papae memoriam; et
non solum habere, sed etiam praedicare; quo fiat ut qui deuoti
sunt huius sancti, deuoti sint et defunctorum, et e contrario,
qui deuoti sint defunctorum, meminerint in tali suo negotio in-
uocare istius pontificis auxilium.
268. In die sancto Passionis do mini cae 4 , ego notaui et
sensi ea quae hic sequuntur: et primo, illud unum aduerti quod
in tota Quadragesima ego fui agitatus uariis m0tibus cogitatio-
num et spirituum, in quibus uidebantur renouari plagae miseria-
rum mearum ac imperfectionum, quibus fiebat ut, licet uellem,
nescirem tamen dolere nisi super me et super filiis meis, id est,
propter imperfectiones mei ipsius et operum meorum, quae sunt
uel in ordine ad Xpum., uel in ordine ad proximum, uel in ordi-
ne ad meipsum. Spiritus meus totus erat distractus a rebus in
quibus iampridem nouit esse pacem suam. Caro autem tota erat
in illis in quibus ab ineunte aetate deprehensa est mors sua et
inquietudo. Inordinationes porro actionum mearum, et torpor, et
ignoratio reuixisse uidebantur; omnia denique mala mea sen-
timenta, quae mortua pene putabantur, renasci in hac Quadra-
gesima uisa sunt. Merito igitur ego dolebam; merito ego incessi
tristis et aff!ictus inter tot motus, male tractantes spiritum et
animam et corpus meum.
g crudelitates ms.
Die 12. 4 Die n.
MEMORIALE.-MARTIO 1543
269. Dum autem uenit haec dies Passionis Dominicae, et
coepissem haec recolere, factum est ut non sine confortatione
spiritus senserim haec omnia fuisse mihi utilia . .Dies enim haec
et tempus hoc, de passionibus Jesu Xpi. est, tempus est 1 inquam 1
in quo plagae Xpi. corporales, et afflictiones, et mors, uituperia,
ignominiae et opprobria ipsius rememorantur. Vtile igitur fuerit
quod plagae meae spirituales et uestigia infi.rmitatum mearum,
nondum bene sanatarum, ex hoc tempore quasi renouentur, eo
tempore, quo passiones et merita Xpi. renouantur.
270. Hinc factum est per gratiam Dei ut ego ex animo
bono petiuerim gratiam a Domino, per Jesum Xpum. crucifixum
et mortuum, qua fiat ut tot ac tantae infirmitates curari possint.
Orabam ut uirtus effusi in terram sanguinis Domini purificaret
sanguines meos; illos, inquam, a quibus cupio liherari, dicendo:
5
ce Libera me de sanguinibus, Deus, Deus salutis meaebJ • Orabam
ut uirtus carnis corporis Xpi. in sepulchro posita adiuuaret infir-
mitates carnis et corporis mei. Orabam praeterea animam Xpi.,
quae separata a Xpi. corpore descenlllclit ad inferos, sanctifica-
ret spiritum meum et animam meam, expellendo ab ea omnem
uirtutem ac potestatem, ex qua hactenus uiuificari uidebar ad
peccatum, id est, inclinari ad male sentiendum secundum me-
ipsum. Ad haec ego, eodem die ueneris, proposui offerre sacrifi-
cium missae, quam die sabbati sequentis eram dicturus, quo pos-
sem a Deo impetrare gratiam alicuius bonae constructionis atque
reaedificationis mei ipsius; idque per meritum Xpi. Jesu, quo fa-
ctum est ut destrueretur templum illud suum sanctum, destru -
ctum, inquam, ita ut totus sanguis effusus sit, et per se reman-
serit in una parte, corpus in alia parte, et anima in alia usque ad
resurrectionem.
271. Hic coepi desiderare, spirituali quadam deuotione et
consideratione, ut fiam deuotior eius orationis, qua oratur: ((Ani-
ma Xpi., santifica me; corpus Xpi., salva me; sanguis Xpi., ine-
bria me; agua lateris Xpi., lava h me>J 6 • Maxime uero tactus sum
h inebria ms.
5 Ps. L, 16.
6 Hanc orationem frequenter recitabat Stus. Parens Ignatius.
FABRI MONUM. 40

FABRI MONUMENTA
singulari quadam cognitione circa beatitudinem ac uirtutem ani·
mae Xpi. abstractae ; a corpore et diuinitati unitae, qualem vi-
derunt sancti Patres, qui erant in limbo, et illi etiam qui purga·
bantur, quum descendit ad inferos. Dum etiam considerarem
exanimatum corpus Xpi. in sepulchro, unitum tamen diuinitati,
ego habui magnum desiderium, quo petebam ueram quandam
exanimationem ab omni ui peccati, uanitatis et erroris, et gra-
tiam qua possim uiuificari a Deo, per Iesum Xum. Dominum
nostrum, qui surrexit a mortuis.
272. In die sabbati, quae est uigilia Paschae 7, ego inueni
quasdam optimas considerationes circa illos duos articulas fidei:
ccPassus sub Pontio Pilato, crucifixus, mortuus et sepultus, de-
scendit ad ínferos, tertia die resurrexit a mortuisl) 8 • Datum est
quoque mihi, iuxta hoc, optare aliquid pati pro Xpo., ferre cru·
cem meam quotidie, morí peccato ac mundo, sepeliri in priuatio-
ne omnium sensuum huius uitae temporalis, et resurgere in no-
uitate spi.ritus et carnis, ut agar secundum spiritum Jesu Xpi.
Domini nostri, qui mortuus est propter peccata nostra et resur-
rexit propter iustificationem nostram, ut peccatis mortui, Xpi.
iustitiae uiuamus, et ita uiuamus, ut iam non moriamur, in pec-
cata reincidendo, nec permittamus mortem peccati nobis ultra
dominari í; quia «Xpus. resurgens a mortuis iam non moritur.
Mors illi ultra non dominabituni 9 •
273. In die sancto dominicae Resurrectionis 1 º, ego sensi
quandam insolitam consolationem in missa; et tamen mihi non
aderat sensibilis deuotio illa, uel quia nimium frequenter ad pro-
priam satisfactionem, et etiam ad aliorum aedificationem, appe-
titu quodam, in quo aliquid etiam de meo, concupiscebam; aut
saltem mouebar ad concupiscendum illam inordinato ímpetu ali-
quo, inordinato, inquam, quantum ad ipsam quantitatem deside-
rii insurgentis.
274. Hic sensi quamdam satis claram admirationem, con-
abstracta ms. -i ultra non dominad ms.
7
Die 24. s Ex symbolo fidei.
9 RoM., VI, 9. toDie 25.
l
MEMORIALE. - MARTIO I 543 627
siderationem, glorificationem totius humanitatis Xpi., divinitati
unitae. Admirabile ertim instrumentum operandi circa corporalia
omnia uerum esse corpus humanum unitum diuinitati; admirabi-
lius quoque verum principium illud corporis, quod est anima ra-
tionalis, dum ipsi diuinitati immediatae unitum est. Qualis enim
et quantus actus ad uitam sensibilem atque rationalem est actus
corporis physici, organici, omnipotenti deitati coniunctus? Spi-
ritus autem ipse humanus, id est, eaden:i anima quatenus abstra-
cte circa aeterna et spiritualia uersatur, longe maior appa l 12rere
potest, dum consideratur et ipse cum Deo omnipotenti unitus,
et ab ipso omnibus modis agi ac dirigi.
275. Hic mihi datum est ex ai<iimo orare Deum, per Jesum
Xpum. qui resurrexit a mortuis, ut aliquando fiat per gratiam
ipsius quod corpus meum et anima mea et spiritus meus glorifi-
cetur ad laudem ipsius, a quo, et per quem, et in quo est omnis
gratia et gloria, et meum esse bonum naturale.
Hic etiam optaui ut omnia corpora hominum et animae et spi-
ritus, quae sunt tam capacissima uasa per naturam sibi a Deo
datam, repleri possint gratiis et gloriis, idque per defluxum ab
illo summo uase, quod est Xpi. humanitas, quae capit tantam di-
uinitatis plenitudinem. Vtinam igitur ex hac abundantia replea-
mur et nos per ipsam!
276. Applicabam etiam quatuor dotes corporis Xpi. glorifi-
cati ad hoc ut peterem quasdam dotes pro spiritu meo; scilicet,
quod per gratiam fieret ut ego ad omnia bona opera facienda et
mala toleranda sim pastea magis agilis, magis subtilis, magis illu-
minatus ac clarus, et minus sensitiuus malorum, quod est fieri
impassibile.
277. In secunda feria Paschae 11 , post dictum matutinum,
ego incidí in meam iamdiu solitam crucem, quae est tristari tri-
plici ex causa: prima quidem quia non sentiam (prout desiderem),
signa diuinae dilectionis erga me; secunda, quod sentiam signa
ueteris Adae in meipso plusquam optarem; tertia, quod non pos-
sim facere fructum quem cupio circa proximorum salutem. In his
11
Die 26.
 628 F ABRI MONUMENT A
enim tribus fere concluduntur omnes afflictiones spiritus mei,
proinde quod crediderim ex his esse crucem meam.
278. Hoc igitur die, dum istud sic distinxissem, ego sensi
quasi responsum in meipso dicens: ,e Tu quidem optasti deponi de
cruce antequam sis mortuus; X pus. autem ipse in cruce sua mor-
tuus est. Quare igitur et tu non incipies uelle mori in ipsa tua
hac cruce? Sed tu uelles solum corripi et emendari, ut in eadem
uita possis renouari. Uiuificatio enim spiritus tui, quantum ad
consolationes accidentarias, quas tu solum adhuc percipis et sen-
tis, illa, inquam, uiuificatio tua fuit in laetitia quam accipiebas
ex eo quod sentires te deuotum ad Deum, in te non ita male in-
clinatum iuxta ueteris Adae conditiones, et dum uideres aliquem
fructum manuum tuarum, de quo posses edere tu, et uidentes
opera tua bona. Nunc iam opta mori huic tuae uitae, quia ni-
mium inconstans atque mutabilis k est.
279. Ei autem bene mori non poteris nisi per mortem cru-
cis, huic uitae contrariam, quae est in his tribus sequentibus:
primo, ut ex animo in hoc obdormias quod nullam accidentalem
deuotionem penitus sentire optes ex proprio affectu; secundo, ut
nihil uelis turbari, etiamsi totus uetus horno tuus, quantus fuit
unquam, in te surrexerit per suas radices ac concupiscentias,
quae sunt citra peccatum mortale ac ueniale; tertio uero, in hoc
quod nihil mouearis, si nullus fructus externorum operum in ma-
nibus tuis deprehendatur, uel a te, uel ab aliis, ab aliis, inquam,
qui te inspiciunt ac aspiciunt ad imitandum uel ad gaudendum
super benefactis tuis, siue ab his qui te suspiciunt ad calumnian-
dum, siue ab his qui te aspiciunt. Vbi hac morte fueris mor-
tu[u ]sin cruce, ac publice, (quantum ex affectu tuo est); ubi deni-
que in hoc fueris tanquam sepultus, extra conspectus, siue res-
pectus, siue suspicionis, siue despectionis, aut etiam expectatio-
113nis hominum quorumcumque; tune dabitur desiderare saltem
atque instituere nouam aliquam formam consolationis tui spiritus,
ex qua senties aliam quamdam uitam per resurrectionem corporis,
animae, ac spiritus; aliam, inquam, uitam cuius radix et ipse
k immutabilis ms,
MEMORIALE.-MARTIO 1543
fructus, et folia, frondes, flores non eiusdem conditionis erunt,
sed permanentiores, unumquodque per se in uno eodem statu
inuenientur 1•
280. Tu hactenus plus consolationis in magnítudine arbo-
ris, quae procedit ex diuina gratia, quam in radice ipsius in qua
est potissima uirtus, [quaesivisti]; ad frondes attendebas, ad flores,
ad folia, et ad fructus, quorum omnium quam maxima pars mu-
tabilis m est, qua tendunt ad perfectionem. Hinc fit ut non possit
esse constans ac firma consolatio. Noli igitur radicem huius ar-
boris quaerere propter fructus illos; sed potius fructus et reliqua
propter radicem. Quaere permanentiam maioremque in dies ac
maiorem radicationem tui ad radicem huius arboris, non autem
ita permanentiam ipsius fructus in te; non enim per uiam fru-
ctus uenies a'd gloriam arboris huius, sed potius per uiam radicis.
Appone igitur ad radicem quicquid poteris, quia aliquando radix
ipsa apparebit glorificata, sicut primam apparuit glorificata, in-
tra ipsam terram, dum descendit ad ínferos Xpi. anima, uera ra·
dix creata, quae facta est summus omnium creaturarum rationa-
bilium fructus gloriosus. Sicque conuersa est arbor haec, ut ra·
dix in supremum locum uenerit, dimissis omnibus fructibus suis
sub se, influens uirtutem suam a superioribus ad inferiora.
281. In futuris igitur bonis gloriae Dei, id est, in bonis
coelestibus, illud erit spectandum, quod fructus ipse, qui est radix
uera glorificata, ille, inquam, fructus melior erit quam reliquum
torpus arboris, quia sit conditio illius uitae beatae, ut in eo quod
der essentiam melius est, maiores quoque fructus et meliora ac-
cidentia collocentur. Sed non ita est in hac uita misera, quae
requirit ut quae meliora sunt, illa magis sint cooperta laboribus,
magisque obtecta, sicut accidit in radice quae, licet per essen-
tiam melior sit, non tamen perfectiora habet n accidentia, sed
potius magis imperfecta. Si ergo quaeris fructus, quaere illos
qui sunt alterius uitae; ita tamen ut nolis prius sentire acciden-
tia talium fructuum, quam accidentia earum sanctarum radicum,
quae tandem sunt glorificandae, et in fructum commutandae. ))
1 inueniuntur ms. -m imitabilis ms. -" habent ms.
 MEMORIALE.-APRILI 1543 63I
630 F ABRI MONUMENT A
peccata circa defectum huiusmodi cultus facta 1 ut simul restituí
possit ac reparari. Vtinam Deus, per intercessionem earum san-
[MENSE APRILI 1543]
ctarum et omnium aliorum istorum det mihi gratiam, ut possim
aliquando aliquid in tali reparatione, tam in eo quod uisibili ac
282. Alio quodam die infra has octauas Paschae 1 dum
. . .
pnmum mc1perem habitare domum
'
quam locaui, ego habui varia
manu factum est, quam in eo quod est spirituale.
285. Eodem die sub nocte, dum primum mihi soli esset in
sent.im:nta mentis et spiritus, circa desiderium prosperi ingres-
ipsa domo dormiendum, et sensissem nescio quam corporalem
sus m 1llam nouam habitationem. Hic ego, in singulis habitaculis
mutationem, et nescio quam miseriam in corpore meo, ex qua
et diuerticulis domus, genibus flexis, oraui orationem illam: «Vi-
oriebatur quaedam tristitia in spiritu, ego coepi rogare Dominum
»sita, quaesumus, Domine, habitationem istam; et omnes insidias
ut daret mihi prosperitatem aeris domus, aut (si uoluntas ipsius
»inim!ci ab ea longe repelle; Angeli tui sancti habitent in ea, qui
magis id fieri uellet) quicquid contagionis mihi expediret; pro
iJnos m pace custodiant; et benedictio tua sit super nos semper.
proximis autem, id est, pro hospite, et pro uicinis omnibus, ego
llPer Xpum. Dominum nostrum>i; hoc fieri cum bona deuotione
ex animo deuoto petiui omnem prosperitatem aeris totius uiciniae,
sentiens, quod esset conueniens et bonum ita fieri, quando de
defensionem a morbis, caeteris malis, et denique ut meus aduen-
nouo quemlibet locum ingredimur.
tus ad ipsos omnibus modis ipsis uicinis prosper et faustus esse
283. Angelos praeterea bonos, qui sunt custodes uicinorum
posset. Praeseruationes quoque ab igne et caeteris incomrnodis,
huius domus, ego inuocaui, et sensi quod hoc quoque esset con.
quae nunquam nisi iusta de causa a Deo mittuntur aut permita
ueniens et bonum, dum sic transitur in aliquam nouam uiciniam.
tuntur, optaui huic domui.
Optabam etiam orando ut nec mecum habitaturis, nec mihi no-
286. Hoc unum mihi datum est, circa hanc materfam, cum
c~re ~ial:ant mali spiritus uicinorum, maxime autem spiritus for·
gratiarum actione cogitare: id est, quemadrnodum tot et tan ua-
mcat10ms 114, quos non dubium est esse, ut meretricibus et for-
ria hospitia ego mutauerim, in toto tempore uitae meae, satis pe-
nicariis, caeterisque turpibus personis, quales audiui esse in hac
uicinia, regrinae et instabilis, iuxta Dei (ut credo) nutum, et própter quem
solum tot hospitia, ex quo meipsum noui, habitaui; considerans
284. Inuocaui etiam sanctam Ottiliam, sanctum Jodocum,
itaque tantam hospitiorum mutationem (haec autem non fuit quia
et sanctam Luciam, quibus dicata est capella, domui ei, quam lo-
uel quaererem commodiora corpori meo, uel quia fugerem incom- ,,,_
c~ui, propinqua; ubi sensi uarios tactus doloris spiritus, uidens
moda) gratias Deo agebam quod nunquam contigisset hactenus,
dictam capellam ita destructam, et quodammodo, propter uarias
propter talem mutationem, uel mori, uel infirmari, aut male ha-
fornicationes transeuntium per eam, conspurcatam. Ex hoc fa-
bere; et tamen fieri non potest quin frequenter ego inciderim in
ctu~ est ut se~ser.im magna desideria circa reparationem ipsius,
loca uariis periculis corporalibus affecta et subiecta. Fui enim
et cuca resusc1tat10nem cultus diuini in praedictis sanctis, quo-
saepe in hospitalibus parum mundis, saepius in diuersoriis pessi-
rum nulla est iam in ea capella deuota commemoratio, aut memo·
mae habitationis, quandoque etiam in multo frigore quandoque
ria deuotionis praedictorum sanctorum, cum tamen olim fuerit
in loco ubi praeter tectum domus, uel foenum, uel paleas, nihil
inibi. m~xima fides .et deuotio erga praesidium ipsius. Ego cele-
erat. Sed et mihi contigit sub dio dormire. Qui igitur in his omni-
bram m1ssam, apphcans ipsam in hoc ut esset remedium contra
bus me et caeteros eiusdem conditionis ac differentis conserua-
' Octava Paschae die T Aprilis fuit. Locatio autem domus a Fabro con- uit, ipse sit benedictus in saecula. Pro his gratias agebam, spe-
ducta~ initio eju~dem_ mensis probabiliter assignari poterit. Igitur sensa illa rans quod et in hac noua habitatione mihi non esset defuturus; et
de qmbus narrat10, die r habita fuisse videntur. '
 632 FABRI MONUMENTA
quando mihi uoluerit adesse per mortem, non propter hoc minus
bonum mihi uolet Deus' uitae et mortis, sed nec ego ideo minus
debeo pro incolumitate corporis et pro reliquis bonis quae de
manu eius hactenus suscepi.
287. Hic quoque oraui pro omnibus illis, quos contigerit
uel hactenus, uel posthac 115 continget diuertere uel demorad
in quocumque Iocorum eorum, ubi ego aliquando uel me recepi,
uel fui receptus, ad diuertendum, uel habitandum, aut orandum.
Deus meus, qui sentire ac desiderare haec et similia dedit, omnia
dignetur adimplere secundum uocem Uerbi sui sancti, et san-
ctum sensum sui sancti Spiritus, non autem ad liberam mearum
propriarum cogitationum ac iuxta sensum mei proprii spiritus.
288. Eodem die, duro rescriberem ad dominam comitissam
a Monfor et ad dominum vicarium in spiritualibus reuerendis-
simi episcopi spirensis, ego intellexi quaedam (et ea primum
sensi) circa resurrectionem quae nondum contigerat. Haec au·
tem fuerunt quaedam documenta sumpta ex eo quod animae no-
strae prius beatificantur extra corpus, sicut et Xpus. prius appa-
ruit beatus in spiritu quam in corpore glorificatus. Durn enim
consideramus animarn nostram posse esse, irno et de facto futu-
ram esse beatam absque suo corpore, id est, extra ipsum, faci-
lius spernirnus ipsa corpora, et melius sentimus quod non sumus
debitores carni ut secundum ipsius uoluntatem uiuamus; clarius
agnoscimus non ita studendurn esse corporis necessitatibus, ut
fit, quia ipsum non tam necessarium sit nobis quarn credere ui-
demur propter operarn, quam carni impendimus, quasi sine illo
nec beati esse possimus nec miseri, cum tarnen utrumque con-
tingat, id est, quosdam esse prius beatos in anima, et non pro-
pter corpus, aut in ipso, siue cum ipso; quosdam uero esse mise-
ros ac infelices, cum nondum resumpserint corpora sua. Faxit
igitur Jesus, qui mortuus est primum, et sanctos Patres bea.tifica-
uit anteq uam resurrexisset a mortuis, faxit, inquam, ut nos iarn
discarnus uiuere uitam spiritus separati a corpore; non ª miseram
illam, quae est in rnale cogitando, memorando, appetendo; sed
a cum ms.
MEMORIALE.-APRILI 1543 633
contrariam illam, scilicet quae sentitur per tres ipsius animae po-
tentias, rnemoriarn, uoluntatem et intellectum.
289. In die sancti Georgii martiris •, duro dicerem missam
in ecclesia sancti Christophori, et facerem rnemoriam cuiusdam
animae tune recens defunctae, cuius depositionis dies primus ce-
lebra[ba]tur, ego sensi magnam consolationem, in quadam uiua ap-
prehensione glorificationis animarum per Xpum. faciendae. Par-
ticulariter sentiebarn illam Xpi. liberalitatem, quam ostendit suis,
super o peri bus suis quae fecerunt, re[ d]dendo praemia unicuique
iuxta opera sua quae fuerint in fide ipsius. Non poterit enim non
magnum esse praerniurn cuiuslibet operis facti in gratia; (eorum
namque, quae non fuerunt facta in gratia Xpi., nulla in eo loco
et ternpore habebitur ratio a Deo) cum ipse omnipotens illa ope-
ra debeat ponderare et aestirnare iuxta charitatem et liberalita-
tern suae humanitatis, et praemiare per suarn infinitam potentiam
diuinitatis. Quia enim X pus. infinitae humilitatis est, fieri non
potest ut quantumcurnque minima opera facta in gratia obliuisca-
tur; quia uero simul in infiniturn diues est, non potest non muni-
ficentissime praemiare.
290. Hic sensi quemdam bonum dolorem, ex eo quod his
temporibm; sic detractum est bonis operibus, quodque nulla iam
ferme sit mentio praemiorurn bonorum operum: ex quo sequitur
quod neque malorum operum retributio tirneatur. Sic tollitur spes
inueniendi ea quae in lachrimis serninantur; ~t tollitur metus pec-
catorurn singulorum, quia non uidetur poena tali peccato respon-
dens.
291. In surnrna, dum tollitur respectus eorurn quae corpo-
raliter, siue bene, siue male, exercentur ab hominibus, tollitur
quoque notitia humanitatis diuinae; quia ideo per incarnationem
apparuit, ut salus nostra humaniter perageretur per Xpum. Deum
et hominem, qui iudicaturus est uiuos et mortuos, et recognitu-
rus ea quae quisque gesserit incorpore, in humanitate illa in qua
ascendens in coelum uisus est, iuxta illud: «Sic ueniet quernadmo-
dum uidistis euro ascendentem in coelumii 3 • Quidquid igitur hu-
3
AcT., I, II.
2 Die 23.
 F ABRI MONUMENT A
manae gratitudinis, et gratiae, et liberalitatis, in hominibus mor-
talibus intelligi potest erga sernos suos et officiales, hoc in Xpo.
eminentissime debet credi.
292. Clarum est autem 116 b unum aliquem mortalem
principem posse mirabiliter consolari unum ex minimis semis
suis ex sola consideratione operum ipsius, ita ut ille seruus, in
magno gaudio suo, rapiatur in admirationem quamdam ex tanto
sui principis respectu, quem habuerit ad huiusmodi opera, quae
alioquin seruus ille nihili faciebat. Quare igitur tam male nobis-
cum agitur ut non praedicetur in Christo humana sed diuina hu-
manitatis suae conditio? c. Aut quare tolluntur símiles compara-
tiones et similitudines inter Deum et homines, dum non tollitur
ab ipso nostra caro quam assumpsit? Ipse uoluit esse nobis cor-
poraliter similis, factus seruus ei, cui erat aequalis, ut nos in
nostra uilitate nati, Dei similitudinem nobis promissam facilius
crederemus ut signorum rationem melius teneremus, habentes
Deum et hominem, quem colimus ut Deum · nostrum, et ei ser-
uire debeamus non solum spiritualiter ut spiritui, sed etiam cor-
poraliter ut corporato Domino nostro, homini simili nobis in na-
tura in qua passus est, in qua nunc regnat sedens ad dexteram
Dei Patris omnipotentis. Quam equidem naturam nostram, a Deo
sic exaltatam, oportet ut nos ueneremur in sanctitate et iustitia,
uidentes illam esseDiuinitatis perfectum instrumentum, ad re-
demptionem nostram, ad uocationem, ad iustificationem, ad san-
ctificationem et ad glorificationem, quae est et templum totius
diuinitatis.
293. Primus angelus noluit descendere sub istam natu-
ram, ut sub se descenderet, per humilitatem, et nedum esse sub-
iectus Altissimo, sed uoluit propria uirtute intrare in gaudium et
in gloriam Domini Dei sui. Propositum est illi misterium ab aeter-
no ordinatum, id est, Filii Dei humilitas, qua ab aeterno uoluit et
decreuit fieri horno, et hoc pacto humiliari sub eo qui ipsum d ab
aeterno genuit sibi aequalem. Lucifer supra se abiit, quia noluit
b Sequitur decimus librarius. - e hujusmodi in X.º, sed diuina hu-
manitatis suae conditione. Haec ms. pro acto z•erbis praecedentibus, sed
perperam scripta censemus a librario. - d ipsam ms.
MEMORIALE.-APRILI 1543 635
humiliari sub humanatum Deum, qui est Christus, ex summo
factus minimus. Ille igitur, dum per fidem et gratiam, in qua
creatus est non uult humiliari usquam sub hanc naturam assu-
mendam ¿estituitur a gratia fidei et supra se abit, dicens: As-
cendam ~t similis ero Altissimo 4 ; qui ascensus fuit illi ruina et
descensus.
294. In die sancti Marci euangelistae 5
mane ante missam
,
quam eram celebraturus, ego sensi quemdam spiritum d.eorsun:
ducentem · uerum subintrauit in me tristitia propter hurnsmodi
motum, d~luique usque ad lachrimas, quod in carne mea .e~set
adhuc occasio eiusmodi agitationum, quam capere posset spmtus
ille cuius proprium est mouere spiritum nostrum .ret:orsum, :t
carnem deorsum. Petiui igitur in spiritu compunct10n.1s a Do~m­
no, id quod alias saepe cognoui esse ad uerum remedrnm tah~m
tentationum, id est, ut det mihi gratiam qua fiat ut semper sin:
conuersus in ea bona quae ante me restant, et supra me; et (s1
quidem dolendum sit ut oporteat) magis compungar propt~r ~e­
fectus uirtutum quae desunt, quam propter defectu~ commis~lO­
nis eorum, quae sunt in sentim. entis pecc~torum; id est, ut ista
desideria, quae sunt ad perfect10nem, me 1ta occ upent. in sui ac-
quisitione uel inquisitione, ut non restet locus memonae eorum,
quae deorsum ducunt uel retrorsur:1. . . . .
295. Hic etiam clare cognom, s1cut et ahas frequenhss1me,
quam sit necessarium ut, per desiderium cognoscen~i uel sen-
tiendi, apprehendantur uarii gradus nondum possess1, au: non-
dum perceptae cognitionis, aut uolitionis eorúm, q~ae Dei sunt,
ut illis sic apprehensis, simus in continuo motu a~ ~11~ b~na ha-
benda uel pacifice possidenda; non quia velimus 1mb1 qmescere,
sed q~ia hoc modo quaeramus nobis stabilire gradus ad. a~cen­
sum nostrum. Proficiendum est autem tripliciter, iuxta tnphcem
modum uirtutum: primo, quantum ad ea quae [sunt] diuinae co-
gnitiohis et affectuum qui ad spiritum directe spectant, et~.; ~e­
cundo, quantum ad ea quae spectant directe ad nostram perfect10-
4 lSAI., XlV, 14.
5 Die 25.
 MEMORIALE.-APRILI 1543 637
636 FABRI MONUMENTA

nem; tertio, quantum ad illa, quae tangunt proximum. Clarum est

298. I n die sanctorum martyrum et pontificum Cleti et
Marcellini 6 , post dictum officium matutinum, ego inueni ~a.­
enim quotidie nos indigere nouis cognitionibus et nouis ac reno-
gnam quandam deuotionem, considerando ~isericor.di~m ChnstI,
uatis affectibus, circa proximorum nostrorum utilitatem ac ne-
cessitatem spiritualem, et etiam corporalem. Ex omnibus autem
qua factum est ut sanctus pontifex Marcell111us, qm .tlmore. e m?r
tis semel fuisset conversus ad cultum idolorum, statlm red1ent
resultat perfectio nostra, licet nos non debeamus ex illis praeten-
ad cor xpianissimi martyris, sicque mercedem ac coronam mar-
dere ipsam nostram perfectionem, sed potius hanc desiderare et
hanc ordinare ad ipsum Deum, et propter Deum ad ipsum pro- tyris acceperit. ..
ximum. 299. Hic mihi datus est quidam bonus spmtus ad d:plo-
andas uarias retrocessiones et retrospectiones et retrouers10nes
296. Sed quoniam in nostra ipsorum perfectione necessario r . . . .
meas, quas nunquam satis deplorauero. ~oep~ et~~m miran
includitur expoliatio ueteris hominis, et non solum indumenta
quamdam Dei erga me siue misericordiam, s~ue m~t~ham,. q~ae
noui hominis, ideo, uelimus, nolimus, (quia expedit) habendae
· hoc füit quod aut raro aut nunquam sensenm Sp1ntum ipsms
rn .
erunt tentationes et stimuli in spiritu et in carne; et non solum
sanctum arguentem me, minantem mihi debitas poenas; aut im_-
tentationes illae et i!li stimuli, qui nos excitant et adigunt ad ea
properantem mihi peccata mea a~ de:ectus;. sed quod ita ~ecent
quae sunt uirtutum et pacis, sed etiam quae sunt ad mortem et
ut reprehensiones quas commurnter 111 me1pso hactenus contra
ad peccata; alioquin nesciremus uidere arenam nostram, super
me audiui ac sensi, fuerunt uel per propriam conscientiam, uel
quam aedificare nos contingeret, Christo lapide in nobis nondum
per spiritum ad exercitium mihi datum'. Hinc igitur _mihi da~u~
perfecto, sed nec potenti firmari nisi uetus fuerit exutus. Hoc
ex animo petere ac uelle q uaerere gratiam hanc ab ipso Alhss1-
igitur patienter ferendum erit. Illud uero quod supra dictum est,
uae est ut iam deinceps possem sentire uerba eius ac con-
omniOus viribus nostris [firman]dum, id est nitendum erit nobis mo, q . . · b
tritiones quae a Spiritu ipsius sunt pro peccatls me1s. Dice am
omnibus uiribus nostris ad ea quae restant; et patiendum erit,
ad hoc: c<Domine Deus meus, hactenus uideris tacuisse super
dum permiserit Dominas stimulos peccatorum.
peccatis meis praeteritis immo et super praesentibus defectibus
297. Sed q uoniam haec non ita obseruantur, ideo non sun
et imperfectionibus. Tu uideris mihi nullum u.erbum adhuc de
curandae huiusmodi distinctiones terminorum, quia sunt nouae
ore spiritus tui protulisse ad animam meam et a_d cor ~eum, su-
nec usitatae apud doctores positiuos aut etiam scholasticos.
per materia peccatorum, cum tamen tam ~ul~1s_ mod1s '.11e. ~o­
Cauendum est autem maxime ne recedamus a communi modo
cueris facere bona et sequi consilia tua. Inc1pe igitur a pnnc1p10,
loquendi doctorum catholicorum, nec est multiplicanda littera
et nouo quodam modo, id est, immediate per Spiritum tu~'.11'
eorum, praesertim sacrorum, secundum quod spiritus multiplica-
tur, cum sciamus eamdem litteram capere uarios spiritus. Quod m1'hi suggere uerba et sentimenta verae ac perfectae contnt10- .
nis· moue animam meam ad deplorandum peccata mea 111 tuo
si unusquisque studeat fac ere scripturas et scribere libros iuxta
erminos suarum conceptionum, hinc erunt (prout iam sunt) in- S piritu , sicut hactenus dedisti ipsa deplorare
. per. alios spiritus.1i
..
Sensi autem hoc desiderium, non occas10ne ahqua gr~uan_i1111s
finitae sectae doctrinarum, infiniti modi definiendi res ipsas etiam
peccatorum, aut quia sentirem remordentem me consc1entiam,
tsacras, et diuidendi et distinguendi. Oportet igitur ut nos traha-
mus, non Scripturas iam approbatas ad nostros terminos, sed nos- e redigerit ms.
tros terminos ad ipsas. Quidquid 117 sentimentorum spiritualium
et quicquid spiritus reduci non poterit sub terminos in ecclesiae s Die z6. Quae vero de lapsu sancti Marcellini infra dicuntur, ex re-
centibus Breviarii romani lectionibus sunt emendanda.
doctrina catholicae approbatos, hoc non erit accipiendum.
 638 FABRI MONUMENTA
quasi non esset satis pacata et quieta, sed quia sentiebam illum
altiorem Spiritum Dei in me, in quo ego optabam denuo ab ini-
tio renouari me ad nouum sensum ci>rca peccata, et circa ipsius
Dei offensi cognitionem.
300. Alio quodam die, dum uisitassem magistrum Petrum
Gueldriensem 7 , qui exercebatur iuxta modum Exercitiorum no-
strorum, ego habui quaedam argumenta magnae euidentiae, qui-
bus clarius quam unquam intellexi quamplurin:{um referre ad di-
scretionem spirituum, an cogitationes ac locutiones internas at-
tendamus, an ad ipsum spiritum, qui per desideria, per affectus,
per fortitudinem animi uel debilitatem, per tranquillitatem, uel
inquietudinem, per laetitiam uel tristitiam, et símiles affectus
spirituales sese prodere solet. Per haec sane facilius iudicari pot-
est d*e anima et eius hospitibus, quam per ipsas cogitationes.
301. Quidam enim sunt, qui per multas ac uarias diuerso-
rum exercitiorum spiritualium contemplationes aut orationes,
uix possint deprehendere uarietatem diuersorum spirituum, sed
semper uidentur agitari uno et eodem spiritu, licet hoc fiat se-
cundum magis ac minus. Efficacissimum autem medium, ad ex-
citandam hanc distinctionem, est propositio electionis uitae et
status; deinde postea in eodem uarii gradus ad perfectionem
tendentes; et generaliter q uo cuiquam altiorem t, ad agendum, uel
sperandum, uel credendum aut ad amandum, rem proposueris,
ut ad ipsam sese applicet affectualiter et effeetualiter, eo facilius
dederis argumenta excitandi differentiam spiritus boni ac malí.
302. In quibusdam quoque ideo agnoscitur spiritus malus
(et maxime in piis et diu uersatis in deuotione et extra peccata}
quia non habent neque cogitationes extra limites ueritatis ac bo-
nitatis, neque affectus manifeste inordinatos. Hos tamen, quan-
tumlibet sancti sint, si induxeris ut sese examinent in aliquo
gradu perfectionis uitae ac conuersationis, in statu proprio (si
immutabilis fuerit) aut in alio statu magis perfecto, facile erit ui-
f inquam altiora ms,
7
Petrus Canisius, qui cognomine geldrensis, a patria Geldria appella-
tur. Cf. BRAUNSBERGER, Canisii epist., I, 7 et 167. Praeterea Canisius tune
temporis a Fabro exercitiis Moguntiae excolebatur. Vide epist. 6b, armo t. u'"
MEMORIALE.-.APRIL 1543
dere utrumque ipsorum spirituum, id est, fortificatorem ac de-
bilitatorem, illuminatorem ac offuscatorem, ac maculatorem, id
est, bonum, et eum qui bono est aduersarius.
303. In die dominicae quintae post Pascha 8 , ego notaui
quaedam, quorum ordo et ratio in die veneris praecedente mihi
fuerat satis clare ostensa, et haec erant ad propositum eorum
quae in singulis colloquiis Exercitiorum, iuxta uarietatem qua-
tuor hebdomadarum, et quadrifariam distinctarum materiarum
Exercitiorum, peti solent aut commode possunt. In prima hebdo-
mada enim recte et conuenienter iuxta materiam peccatorum pe-
tuntur illae tres gratiae, id est: uera cognitio ac contritio peccato-
rum totius uitae anteactae, et haec est prima; secunda, cognitio
inordinationis ipsius uitae; tertia, cognitio et propositum uerae
emendationis uitae, et uerae ordinationis ipsius in futurum. In
secunda hebdomada, habenda iuxta scopum contemplationum
uitae Christi, qui est ipsum cognoscere ad imitandum, ponuntur
satis rationabiliter istae tres gratiae in colloquiis (loquor semper
de tribus colloquiis principalibus, ad Virginem, ad Christum, et
ad Patrem): abnegatio sui, prima; secunda, contemptus mundi
perfectus; tertia, perfectus amor seruitii Christi domini nostri.
Multi enim bene sibi sentire uidentur de primo, et ipsius perso-
nam diligere, quibus tamen non satis arrident negotia, in quibus
consistit Christi seruitus. Hi proinde saepe, non sine consolatio-
ne, multa cogitant de Christo et ipsius uirtutibus atque perfe-
ctionibus, nihil aut parum in l 18terea cogitantes de operibus illis
uariis, in quibus ipse optat suos ministros occupari et se sequi,
et ubi ipse fuit illi sint, qui postea futuri sunt ubi ille nunc est.
In tertia hebdomada, quae est circa materiam Passionis, mihi sa-
tis apte uidentur apponi illae g tres gratiae, iuxta materiam, vide-
licet: ut prima sit compassio Christi circa poenas corporales;
secunda, compassio Christi circa paupertatem atque omnium
propriorum destitutionem; tertia, compassio circa uituperia et
ignominias. Nimium enim multi sunt qui nesciunt sentire in spi-
g illi ms. illae Mem JI.
8
Die 29.
 F ABRI MONUMENTA
MEJIWRIALE. -MAJO 1543
ritu suo, et minus prompti esse ut sentiant in suo corpore hanc
cat, ex quo postea sequatur tristitia. Caueantur igitur, id est, ob-
malorum diuersitatem compatiendo. In quarta hebdomada, con-
seruentur extrema horum excessuum, siue principia, siue fines,
uenienter iuxta materiam resurrectionis (cuius scopus est cogno-
ut cognoscantur spiritus suggestores, et promotores, et termina·
scere Christum gloriosum et glorificatum) ponuntur illae tres
tores talium motuum animae atque impressionum spiritualium.
gratiae, generaliter multa bona optima complectentes: prima,
305. In die Ascensionis mihi contigit quidam bonus intel-
quantum ad praemium, amor Dei et Christi; secunda, gaudium
lectus eius, quod est quaerere Deum et Christum extra et supra
perfectum in Xpo. solo; tertia, pax uera, quae etiam non ms1 m
omnem creaturam, et uelle cognoscere eum in seipso. Et datum
ipso solo est.
est quoque intelligere quasdam differentias, et sentire eas in spi-
[MENSE MAJO 1543] ritu, circa illud quod est apprehendere creaturam sine Deo, siue
creaturam in ipso Deo, Deum in ipsa creatura, et Deum absque
304. In uigilia Ascensionis ª Domini ', dum solito more
creatura. Iste autem est uerus b ascensus mentis et spiritus, ut
conturbarer et desolarer, considerando quaedam generaliter mala,
per cognitionem creaturarum et affectus ascendamus ad Creato-
in quibus uidebatur obscurari seruitium Christi, non solum in
rem agnoscendum et amandum, in creaturis solis nullo pacto
genere, sed etiam in particularibus per me operandis, ego sensi
consisten tes.
quamdam confortationem spiritualem per opposita; in qua qui
306. Secundo ueniendum estad Creatorem, quatenus sal-
dem confortatione ego statim coepi consolari. Hic autem mihi
tem ipse est, et uiuit, et operatur in creaturis. Sed nec ibi con·
datum est uidere non minus fugiendas esse huiusmodi consola-
sistendum adhuc est, sed, quaerendus est Deus in seipso, et seor-
tiones, quae sunt in solis accidentibus, aut etiam possibilibus
sum, supra omnem creaturam et extra (non exclusus tamen ab
prosperitatibus rerum spiritualium, quam contrarias desolationes;
ulla crea tura), et infra. Postea ueniet ut in ipso creaturae cogno-
dico quantum ad extremum, quod frequenter solet nimium esse,
scantur omnes longe perfectius quam fuerint in seipsis notae;
et respiciendo ad ipsam cordis ueram stabilitatem, quae utroque
immo etiam perfectius quam in seipsis extiterint. O utinam bre-
modo impeditur, id est, per tristitiam uanam, et etiam per laeti-
ui ueniat [horal e, in qua nulla creatura absque Deo a me cerna-
tiam uanarn; et nonnunquarn magis per ipsam laetitiam; licet plus
tur ac ametur, sed potius Deus in omnibus a me cernatur et ame-
iuuet ad bene operandum ipsa laetitia, cui etiam aliquid uanita-
tur aut saltem timeatur. Hinc mihi fiat ascensus ad cognoscen-
tis spiritualis superueniat, quarn ipsa tristitia, cui aliquid frustra-
dum ipsum in seipso, et tandem in ipso omnia, ut ipse in aeter~
neae perturbationis est permixtum. Quae quidem perturbatio so-
num mihi sit omnia in omnibus.
let ortum suum habere a malo spiritu, licet in bonum spiritum
307. Pro bis gradibus, nitendum erit ut Christus, qui est
soleat terminari; sicut laetitia contraria solet quidem ortum ha-
uia et ueritas et uita 2 , inueniatur in centro cordis mei, et infra,
bere per spiritum bonum et saepe terminari in spiritum malum.
id est, intra meipsum ; deinde inueniatur supra meipsum per
Sicut enim bonus spiritus solet ex tristitiis sumere argumenta
mentem, et extra me per sensus. Ad haec, petendum erit ut Pa-
trahendi nos ad id quod solidum est bonum, ut nos uere conso-
ter, qui supra dicitur, det potentiam; et Filius (qui extra qua-
letur, annihilata falsa au t uana laetitia; ita quoq ue solet inimicus
dam ratione propter humanitatem dici potest) det sapientiam; et
sumere occasionem ex laetitiis, ut nos ad uanum gaudium dedu-
ut Spiritus Sanctus, qui quadantenus infra, id est, intra nos dici
a, Emendatum ex Assumptíonis.
b versus ms. -e Hoc 11erbum deest in ms. et habetur in Mem. JI.
' Die 3 Maji Ascensionis festum eo auno celebrabatur.
_TOAN., XIV, 6.
F ÁBRI MONUM. 41
 FABRI MONUMENTA
potest, det bonitatem. Alioqui enim nec interiora nostra aperiri
poterunt, ut intra Deus uideatur a mundo corde, nec superiora
nostra eleuari ad inuisibilia Dei, quae supra omnia sunt, nec
membra nostra mortificad, ut sentiatur ille qui est extra omnia
et per omnia. ·
308. Postridie Ascensionis 5 dum ageretur festum sanctis -
simae Crucis, ego celebraui in ecclesia quae dicítur Sanctae
Crucis, extra ciuit~tem Mogonti[n]ensem, ubi est memoria illorum
insignium miraculorum quae quondam contigerunt: quorum al-
terum fuit in crucifixo illo qui inibi seruatur, et qui inuentus
est super flumen Rheni, et natal l 9bat contra tractum fluminis
ascendendo; alterum est de altero crucifixo, qui ibi quoque adhuc
e::it, qui dum percussus fuisset a quodam lusore, et caput ipsius
amputatum, emisit sanguinem, qui usque in hodiernum diem
clarissime cernitur inundasse per imaginem •
4 recognoscerem in hoc magna beneficia facta esse homini, quod
lbi igitur dum missam celebrassem, ego inueni notabilissimam
deuotionem, et magnum sensi dolorem, quod talia miracula iam
sint in obliuione apud homines. Proinde orabam Dominum, ut
mihi daret spiritum in quo, omnium nomine, ego possem reco-
gnoscere talia ipsius beneficia, et quod acciperet sentimenta mei
spiritus, quasi ab omnibus nostrae Societatis et ab omnibus piis,
quos ego usquam noui, etc., et quasi ab omnibu.s offerretur hoc
sacrificium laudis et gratiarum actiones, et propitiationis pro his
et omnibus similibus maximis Dei beneficiis.
Feci etiam hic uotum redeundi ad eamdem ecclesiam una
alía uice antequam sim abiturus e Germanía, ut possem celebra-
re in altari superioris crucifixi, eius scilicet qui super aqua per se
natauit.
309. In fes to apparitionis diui Michaelis archangeli ª, in -
ciderunt mihi quaedam notabiles gratiarum actiones apud Deum
prd beneficiis factis ipsis angelis; singulariter autem ego agno-
scebam pro magno beneficio quod angeli nunquam fuerint cir-
cumdati infirmitatibus corporum humanorum, sicut sunt animae
nostrae intra ergastula corporum suorum immersae et circum·
4 Vide supra§, t19. 5 Die 8.
3 Die4.
MEMORIALE.-MAJO 1543
plexae; unde fit in ipsis tauta sentimentorum diuersitas atque
etiam contrarietas, quia saepe impugnantur et sollicitantur ad
mala ea, quae non possunt sentire simplices illae naturae. Ma-
gnum quoque momentum ad bonum affert ipsis angelis non habe-
re istam dupplicitatem et multiplicitatem in agendo; unde fit ut
intra ipsos non fuerint bella, etiam antequam essent in bono con-
firmati (1icet oppugnarentur a contrariis spiritibus).
31 O. In no bis autem tanta est uarietas, ut licet aliqua pars
uideatur esse bona, multae ex reliquis tamen ad malum tendunt.
Nec enim intellectum statim comitatur plena uoluntas, nec con-
tra, uoluntatem ipse intellectus; sensus quoque ipse aliorsum ni-
mium saepe tendit quam ratio appetitus ipsius. Fit igitur ut non
statim totus horno bonus ac rectus sit, cum una aliqua ipsius
portio recta aut bona fuerit. Hic tamen mihi etiam datum est ut
ita sit diuisus in agendo, ita discontinuus atque etiam mutabilis.
Ex hoc enim factum est ut, licet una aliqua ipsius portio appre-
hensa a malo aut etiam infecta fuerit, non tamen statim totus
ipse horno sit perditus; ítem quod, licet ad tempus sit totus per-
ditus, quia tamen mutabilis est et flexibilis, non in aeternum sit
perditus. Saepe sensualitas tota uidetur infecta esse, cum tamen
ratio ipsa ac spiritus dissentientes non corrump1mtur.
311. Haec autem in angelis non poterant contingere, etiam
antequam essent confirmati; unde maximum periculum inerat ut
ne ruerent cum caeteris apostatls. Statim enim ut apprehendis-
sent malum, propter simplicitatem naturae, factum fuisset ut
tota ipsorum natura fuisset infecta, nec fuisset locus ut, una in
ipsis parte consentiente, aliqua alía dissensisset; sed oportebat
statim aut totam naturam esse perfusam bono, aut totam malo
plenam atque infectam. Ego igitur, quod ad me attinet, quamdiu
sum tam inclinatus ad malum et circurndatus tam multis coin-
quinationibus carnis, mundi, et malorum spirituum, multum
gaudeo quod natura mea non sit adhuc simplex. Si enim simplex
esset, nimium cito fieret ut tota anima mea esset a malo aliquo
spiritu penetrata, proindeque tota inficeretur. Nunc uero, licet
aliquis malus spiritus penetret, uerbi gratia, carnem meam, aut
 FABRI l\IONUMENTA
intellectum, aut appetitum, etc., non tamen statim fit ut totus
sim malus; quia possum ~nolle talia mala, et eis per u.olunta-
tem dissentiendo contradicere. Optarem quidem a bono et op-
timo spiritu totus et totaliter et omnibus modis penetrari atque ·
optime affi.ci ab ipso, et sic ípsi tali bono spiritui esse omnino
simplex, et unum co11tinuum, et in se immutabile; sed dum in-
gruunt spirítualia nequitiae, et circumstantia me undique pecca-
ta, a quibus periculum est attingi, quando, inquam, haec inci-
dunt, tune malo inueniri non simplex, et ens per se non ita con·
tinuum atque immutabile: nimium enim periculum esset ut ne
totus statim inficerer, et ne, si caderem, irreparabiliter caderem.
312. Benedictus igi tur dominus noster Jesus Christus in-
carnatus et mortuus, per quem facti sumus tam multiplices tam-
que uariabiles in malis accidentibus; per cuius gratiam fiet tan-
dem ut ueniamus ad omnimodam simplicitatem et ad immutabi-
litatem, boni quidem in bonis coelestibus, damnati autem in ma-
lis; id est sic quod sancti totaliter penetrabuntur ab ipso summo
Bono, cui in aeternum unientur; et mali ab ipsa miseria iniquita-
tis, cui in sempiternum etiam conjungentur.
313. In die sancto Penthecostes 6 ego quaedam uiua desi-
deria habui ad Deum, ut mihi daretur, per Spiritum, spirituali-
ter spiritualia intelligere et velle. Petebam esse spirituale, uiue-
re spirituale, [sentir Je e' spirituale, et ipsum ratiocinari d spiritua·
le. Pro quibus uerbis magnum sensum ego habui. Videbam etiam
quamdam latissimam differentiam, quae est in ter commotio 120-
nes diuinas, quae esse possunt in homine quantum ad spiritum
uitalem, et illas quae esse possunt quantum ad spiritum anima-
le[m], et illas quae esse possunt quantum ad spiritum rationa-
le[mj; quando item considerabam quantum differat sentire aliquid
in carne, aut sentire in spiritu; esse in carne, aut esse in spiritu;
uiuere in carne, aut uiuere in spiritu.
Hic quogue multis precibus datum [est] petere gratiam Spiri·
tus Sancti, ut deinceps transferri possint esse meum, uiuere, et
e' Atramento charta maculata. - d id ipsum ratiocinari nis.
6 Die r3.
MEMORIALE.-MAJO 1543
sentire, ad ipsum Spiritum; ut sit negotium salutis animae meae
in illis intimis, quae patent Spiritui Sancto; et ut liberari possim
ab eo quod est sen tire carnalia et corporalia corporaliter; id est
(ut ita loquar) per corporales ac carnales cogitationes aut motio-
nes, idque in ipsa carne uel in ipso corpore. Tune enim res uere
sentiuntur, cum spiritu attinguntur rationali; maxime cum ipsae
sunt spirituales, et per Spiritum Sanctum suggeruntur.
314. Hic quoque notaui modum quo tam saepe sensi car-
nalia carnaliter et in carne. Aliquando autem contingit hoc sic,
guod carnalia per carnem sentiantur in carne; aliquando quod
carnalia per spiritum malum sentiantur in carne; aliquando uero
quod carnalia sentian tur per eumdem malum spiritum in ipso
spiritu uitali, aut animali, aut etiam rationali ipsius hominis.
Possunt quoque spiritualia guandoque satis carnaliter per spiri-
tum satis carnalem apprehendi, sicut corporalia spiritualiter con·
tingit intelligi et sentiri.
Rogandus est igitur maxime Spiritus Sanctus, ut ipse digne-
tur moderari omnem sµiritum in nobis, id est, tam eum spiritum
in quo uita in no bis administratur, et eum in quo sensatio cau-
satur, quam eum ipsum per quem cogitationes ac affectus procu-
rantur; idque fi.at donec ueniat tempus illud et illa foelicitas, cum
Deus erit omnia in omnibus ac perspicietur.
315. Alia quadam uice infra octavas Penthecostes, ego
sP.nsi magnam deuotionem in quibusdam discursibus postulatio-
num donorum Spiritus Sancti, considerando quidnam importet
donum seu spiritus intellectus, spiritus sapientiae e, spiritus ti-
moris, scientiae, consilii, pietatis et fortitudinis. Assí mismo me
uenía un certo modo de orar al f Espíritu Santo por quanto él
procede del Padre y por quanto procede del Hijo. Item, in quan-
tum ipse est director et sanctificator etc. animae Christi; immo
et in quantum ipse est de quo ipse Christus conceptus est. Item,
in quantum ipse est dotator virginis Mariae, angelorum, pro-
phetarum, apostolorum, martyrum, confessorum, monachorum,
virginum, continentium, viduarum, etc, Item, in quantum ipse
e scientiae ms. _f el ms.

FABRI MONUMENTA
est destructor daemoniacarum impressionum; et in summa, in
quantum ipse est omnia replens, et in quo sunt omnia, in quo
uiuunt, et in quo omnibus bonis modis mouentur. Magnum quid
sensi esse, et maximam gratiam, habere fauorem tanti et tam in-
trinseci omnium rerum principii, medii et finis.
316. Habui etiam satis bonas orationes ad Spiritum San-
ctum, desiderando ipsius aeternum patrocinium et tutamen; immo
fl . . .
esse ipsum, et muere, et sentlre, et ratiocinationes contra ma-
lignos spiritus, id est, contra ipsorum mala[s] impressiones, quas-
cui_nque illi possunt et uolunt immittere, sicut sunt malae cogi-
tat10nes, malae affectiones, occultae uirtutes, malignitates ac con-
fortationes, ut malum possimus fortius operari aut sentire. Multa
enim possunt mali spiritus in corpora ipsa, c-;ntra quae nos mu-
nit Spiritus Sanctus per se et per bonos spiritus angelicos.
317. In die superexcellentissimae et sanctissimae Trinita-
tis , ego sensi magnum desiderium ut hoc festum solemnius ce-
7
lebraretur, cum complectatur tres illas Personas, quibus nihil di-
gnius potest excogitari nec credi.
Habui autem quasdam postulationes, quibus petebam ut
omnes uires meae et omne posse meum per Patrem roboretur g'
~t omn: _lumen et claritas, et ordo, et compositio, et ars, per Fi-
hum dmgerentur, expulsis omnibus contrariis; et ut omnes af-
fectus, desideria, appetitus, inclinationes, ac formae accidenta -
les, purificarentur per Spiritum Sanctum, expulsis cunctis malis
impressionibus carnis et spiritus,
318. Dum considerarem et satis bene apprehenderem per
fidem quomodo Deus, Pater, et Filius et Spiritus Sanctus, est
un~equaq~e extra omnia, et infra omnia, id est infra et per omnia,
e.t m on:mbus. nobis, ego sensi bonam deuotionem, petendo gra-
tiam ut 1pse d1gnaretur mihi dare gratiam quaerendi illum omni-
bus modis et inueniendi. Hic notabam et sensi quomodo Deus
dicitur omnipotens; id est, tantus, ut omnia possit facere esse,
quaecumque per se esse possunt, uel in alío ullo modo possibili,
ft et se ms.; esse Mem. JI. -g roboratur ms.
7 Die 20.
MEMORIALE.-MAJO 1543
corporali aut spirituali, et, ut generalius dicatur, substantiali aut
accidentali, simpliciter uel compositiue. Hic habui quemdam
discursum circa ordinem qui est a rebus imperfectioribus ad per-
fectiores: in quo ordine occurrebant primo omnia accidentia,
quorum perfectio ex subiectis, quibus adhaerere nata sunt, col-
ligi et etiam ordinari potest; secundo, occurrebat materia rerum
corporalium; tertio, formae substantiales inanimatorum corru-
ptibilium; quarto, formae coelorum; quinto, formae animatorum
corruptibiles, ut plantarum et brutorum animalium; sexto, com-
posita inanimata, et etiam uegetabilia corruptibilia; septirno,
composita coelestia, id est, coeli corporales; octano, animali[ a]
bruta; nono, anima h rationalis; decimo, horno ipse; undecimo,
Angelus. Post haec omnia, id est, super omnia, Deus superbe-
nedictus, Pater, Filius, et Spiritus Sanctus, 121 tres in personis
et unum in substantia onrn~bus modis perfectissima.
319. Feria tertia post festum sanctissimae Trinitatis 8 pro
officio matutino, ego sensi quamdam gratiam, quam nunquam
foeram expertus tam euidenter, licet frequenter mihi datum fue-
rit desiderium illam habendi. Ipsa autem erat in hoc, quod mens
mea firmius et stabilius solito eleuaretur ad conspectum Dei qui
est in coelis. Alias ego saepe sensi maiorem deuotionem, circa
intelligentiam uerborum, aut in aliquo spiritu qui animam meam
uel compungeret, uel quocumque modo deuotam faceret. Hic
uero fuit eleuatio apicis mentalis, in quo dabatur apprehendere
praesentiam Dei, prout ipse habitat in templo suo coelesti; et sic
coepi hic desiderare, et animo proponere, quod posthac uelim
quaere[re] ut augeatur talis gratia, ad dicendas h' quascumque
orationes meas uocales aut mentales. Difficilis nonnihil uidebatur
talis mentís tensio ad ipsum Deum; sed spes bona erat quod gra·
tia confortatura esset mentem meam.
320. Facilius quoque uidebatur posse tempore orationis
figi mentem uel in Christum crucifixum, quasi esset coram me,
h animal ms; anima Mem. II. -h' Sic Mem. II; discendas ms.
8 Die 22.
 FABRI IVIONUMENTA
uel in virginem Matrem, aut etiam aliquem sanctorum, etc. quam
in Deum, prout ~st in coelo.
Hic notaui haec tria esse summopere necessaria ut appre-
hendantur ab orante uerbaliter, siue mentaliter siue uocaliter,
uidelicet, ipsa persona ad quam funditur oratio, quae uelut col-
locetur in memoria; secundo, significatio uerborum quae sumun-
tur ad orandum; tertio, spiritus in quo omnia sentiantur ex affe-
ctu. Pro consummata igitur oratione habendus in memoria est
thronus maiestatis Dei Patris, et ipsa memoria eo usque eleuan-
da; in intellectu u ero habenda esset illustratio sapientiae Filii,
per quem omnia intelliguntur; in uoluntate autem cordis Spiri-
tus Sanctus, sine quo nihil sentitur ex intimis. Det Deus et Je-
sus Christus gratiam ut ad haec peruenire quotidie crescendo
ualeamus. Interim uero nitendum erit per partes, incipiendo niti
ad suprema et summa, ut in mediocribus melius proficere ua·
leamus.
Hoc mihi ipsi expediens esse his uisum est; et simul uisum
est quod hactenus nunquam exercuerim supremam partem ani-
mae meae, id est, mentis apicem, circa huiusmodi tensionem in al-
tum; quin potius quod habuerim illam hactenus totam conuersam
adhuc et intentam circa infima mea, id est, totam reflexam et
recuruatam circa considerationem infirmitatum carnis meae et
spiritus mei.
321. Intelligentia autem- quam habui drca materiam hanc
(quod fuit in hac tertia feria post festum Trinitatis) recognoscen·
da erit tanquam descendens ab ipsa sanctissima Trinitate, et
quasi reliquiae festi ipsius, mente altissima reponenda.
Hic quoque iüre optimo tibi decernendum est ut omnem pro·
fectum cuiuslibet anni in die sanctissimae Trinitatis referas; ibi-
que sit initium rationis fructuum tuorum annalium i, et finis
omnium profectuum animae tuae, et aedificationis templi tui,
quod praeparandum est in habitaculum sanctum et in mansio-
nem aeternam sanctissimae huius Trinitatis, in quam terminan-
tur omnium misteriorum Christi, per Ecclesiam ordinatae, sole-
i animalium ms.
ME!VIORIALE.-MAJO 1543
mnitates et omnes solemnitates festorum dierum et dominicalium
totius anni.
322. In festo sacratissimi sacramenti 9 Corporis Christi
Jesu domini nostri, ego sensi uarias intelligentias circa ipsius
solemnitatem celebrandam, circa ipsius adorationem, et circa
ipsius sumptionem. In processione, dum portabatur, ego tactus
fui uariis rnodis, et comrnotns ad deuotionem, uidens tarn uaria
adhiberi ad ornatum et ad celebritatem talis processionis. Gau-
debarn quod tam rnulti hornines concurrerent, tam multis modis
operantes ad laudem Christi. In surnma ego maxime afficiebar ad
illum externurn cultum, ad quern cultum omnes hornine.s possunt
aliquid expendere, uel operum, uel rerum suarum, uel affectuum
anirni, aut gestuurn corporis. Ad quern ítem cultum ornnes sen-
sus possunt exerceri corporaliter, omnes artes mechanicae pos-
sunt subseruire, rnernbra corporum humanorum possunt exerce-
ri utiliterque adhiberi. Inibi esse possunt cantus bumanae uocis,
instrumenta uaria manibus humanis confecta. Rustid frondes,
herbas, et serta ex his confecta adferunt ad hunc cultum; artífi-
i
ces uariis rnodis ad eumdem i se quoque exercent. Sic itaque fit
ut omnes omnino homines possint, etiam corporaliter, Christo
seruire omniaque membra sua eius obsequio exhibere, a quo
ipsa habent.
323. Eodern die ego sensi rnagnam deuotionem et bonum
1
spiritum ad offerendum me toturn in culturn Xpi. Offerebam in-
tellectum, memoriam, et uoluntatem, et quinque sensus exterio-
res, et quicquid reliquurn est in me. Offerebam, inquam, haec
omnia ipsi ad glorificandurn et colendurn ipsum; deinde etiam
ad seruie{\dum et obediendum ipsi in sanctificationem; et tertio
in hoc quod propter ipsum uelim totus exerceri et expendí ad
utilitatem proximi, propter charitatem ipsius.
324. Dabatur quoque ut optarem, secundurn omnes partes
animae et corporis, imitari ipsurn Christurn corporaliter, in bis
duobus, scilicet, in hoc quod me totum possem expendere et
eundum ms.
9
Die 24.
 FABRI MONUMENTA
comumere in bonis operibus propter ipsum, et in hoc quod pos-
sem secundum 122 me totum et quamlibet partem exerceri in
passionibus, sicut ille omnibus membris suis pro me et pro omni·
bus passus est usque ad mortem crucis.
325. In die octauae '° eiusdem festi, mihi datum est ut
cum maxima animi deuotione et anxietate super defectibus meis,
peterem gratiam qua fieri posset ut deinceps mihi remittantur
orones poenae peccatorum, quae sunt ex propriis habitibus malis
aut inclinationibus caeterisque tentationibus, quae ex propriis
concupiscentiis proueniunt.
326. Sensi etiam quodammodo quam mirabiliter Christus
excitatam uelit Ecclesiam sponsam suam, ex occasione tanti tam-
que admirandi sacramenti corporis sui et sanguinis. Dum enim
sub speciebus illis sensibilibus credimus esse corpus Domini, et
rursus sanguinem, exercemur in fide eorum quae non uidentur,
credentes adsistentiam realem et ueram corporis Christi sub spe-
cie panis; et credentes concomitantias eius et transubstantiatio-
nem ipsius panis; et sic de sanguine sub speciebus uini adsi-
stente k; et de concomitantiis corporis et animae, et totius pleni-
1
tudinis diuinitatis; eodem quoque modo de transsubstantiatione •
Exercemur praeterea in actibus colendi uariis modis tale sacra.
mentum, non solum in spiritu et intra nos per fidem et deuotio-
nem, sed etiam per actus latriae, tanquam ipse esset uisibiliter in
eodem loco. Tertio exercemur circa sanctificationem nostram,
utendo tali cibo ad animae nostrae substentationem, fortificatio-
nem, illumínationem, consolationem, et omnimodam perceptio-
nem thesaurorum coelestium, etc.
327. Nimium igitur miseri sunt, qui nolunt huic sacra-
mento tanta defferre, quanta defferrent propriae personae corpo-
rali ipsius Christi. Nihil enim minus nobis relictum est quam
fuit illud quod datum est in coena apostolis. Eis uero datum est
corpus quod mox erat tradendum et crucifigendum: non mor-
k adsistentis ms. _¡ transubstatiationem ms.
10 Die 31.
MEMORIALE.-JUNIO 1543
tuum, quia mortuum non tradebatur corpus Christi, sed uiuum;
nec iam mortnum erat cum crucifigeretur, sed uiuens.
[ MENSE JUNIO 1543]
328. Dominica quarta post Penthecostem ', dum irem ad
missam, datum est mihi petere gratiam qua posset anima mea
et spiritus defendí a malis spiritibus daemonum, et etiam a malis
spiritibus hominum. Hic notaui quod frequenter mihi hactenus
acciderunt turbationes, et maximae desolationes, ex consideratio-
ne malorum spirituum humanorum, id est, ex contemplatione
malorum animorum hominum, qui sese mihi offerebant cum va-
riis suspicionibus, imaginando ipsos homines per spiritum malum
insidiari anima<:o meae et spiritui meo, et considerare insectantes ª
penurias meas spirituales et humanas. Sentiebam sane magnam
~ebilitatem ad pugnandum contra tales malos animos imaginatos;
ita quod mihi uidebatur longe leuius si orones homines inten-
d.erent suas uires corporales in persecutione corporis mei, quam
s1 unus solus horno, per spiriturn suum malum, niteretur perse-
qui infirmitates animae meae. Inuocabam igitur protectorem ani-
mae meae. Hic et intelligebam multa de persecutionibus, quas
patimur in spiritu per malos spiritus daemonum et hominum.
329 •. Hic etiam notaui et ponderaui tormentum illud rneum
q~od mihi continuum est ex quo noui Germaniam, süper defe-
'
ctlone tali huius nationis. Auertat Deus ut ne hoc eueniat in re
ipsa, quod totiens apparuit in spiritu meo, non quidem per spiri-
tum bonum, sed potius per spiritum diffidentiae, qui tam multis
modis me hactenus diuexauit, hoc potissimum coniectans ut
omnino desperarem de fructu faciendo, et arriperem fugam in
animo primum, et deinde ut optarem abire extra sortero hanc
R[h]enicarn mihi deputatam.
O utinam malorum hominum, uerorum uel imaginariorum,
tepiditas, frigiditas, malitia ac defectio desinat inuadere animam
rneam et spiritum meum, satis alioqui in seipso pauperem tepi-
a insectanter ms.
' Die Io Junii.
 FABRI MONUMENTA
dum, frigidum ac deficientem. Utinam iam cesset haec mutabi-
i tas b mea, qua totiens factum est ut nunc omnia nimium pro-
spera et prosperanda uiderentur; nunc contra omnia perdita et
perdenda.
330. Haec non acciderent, si ego nescirem tam multa de,
causis et de occasionibus per quas e generantur mala aut augen-
tur. Sed in his quaerendis ac audiendis ego fui nimius, et ni-
mius etiam in pensandis illis ex meipso. Nimium studiose etiam
medita tus sum uim peccatorum, et artes errandi ·ac cadendi. Ex-
perientia quoque infirmitatum alienarum et defectum in hac
scientia mihi laborem addidit. Unde factum est ut multa praete-
rierim eorum, quae pertinent ad uirtutes, et ad bona quae Deus
seminauit in hominibus; quae bona si simplici oculo, id est, abs-
que praesentia alterius mali oculi 124 <l, considerarentur, pax
maior inueniretur; et si talia [bona J sic reperta prornouerentur,
maior fructus fieret.
331. In festo sancti Albani martyris, quod solemne est Mo-
guntiae, die 2 I. ª J unii, ego celebraui missam in summo altari
ecclesiae sancti Albaní, super quo expositae erant uariae reli-
quiae sanctorum corporum, vltra capsulam corporis eiusdem
beatissimi martyris. Inibi ego recepi multam deuotionem, consi-
derando tam longas peregrinationes huius martyris, et quod ipse
venisset tempore arianorum vt moreretur pro moguntinis.
332. In hoc ego animabar, et spem bonam cepi ad fructum
faciendum in tempore istarum haeresium lutheranarum, quae
hanc Germaniam totam prope euerterunt; quae haereses nihil
aliud sunt quam recessus ab ecclesia catholica, vt vnusquisque,
extra disciplinam matris suae positus, faciat impune, et credat,
et loquatur quidquid volet, ita vt vere dici possit haereticos
huius temporis esse doctores discessionis et retrocessionis. Det
Deus homines in contrarium sensum, id est qui factis et verbis
doceant veram vnionem, accesum ad disciplinam, progressum-
que ad omnes virtutes christianas.
b immutabilitas ms. -e quam ms. - d Iterum apparet manus se-
cundi librarii. Pagina praecedens vacua relicta est.
MEMORIALE.- ]UNJO 1543
333. In die sancti Joannis Baptistae 2 , ante missam, ego
sensi magnam deuotionem, in qua petebam gratiam bene ordi-
nandi meipsum, et omnia negotia mea, exercitia, et ea quae sunt
spiritus mei. Optabam ante omnia esse gratus et acceptus Deo
meo, per gratiam Jesu Christi domini nostri; secundo, vt digne
l 1
ea possim praestare, quae sunt sacerdotis, prout est orare, sacri ·
ficare, meditari, etc.; tertio, vt ea exercitia, quae mihi sunt ad
proximos, possim peragere iuxta praescriptum diuinae volunta-
tis; idque siue haec sint circa familiares meos, siue circa quos-
cumque alios; quarto, petebam specialem- gratiam pro directio-
ne eorum omnium, quos vnquam continget instrui per me. 125
334. Hic dum considerassem Joannem Baptistam typum
fuisse poenitentiae, quique Christum dígito demonstrauit, etc.,
ego sensi quaedam, quae multum conducunt in doctrinam eam
exercitiorum, quae sunt pro peccatis; vtpote quod oporteat inibi
coniectare id quod est agere poenitentiam, nec statim desidera-
re illam compunctionem lachrymosam, sed prius modum quae-
rendi, probando varios modos faciendi poenitentiam externam;
licet scopus ipse debeat esse in ipsa cordis compunctione vsque
ad lachrymas amaritudinis. Multi enim dolere solent quod non
habeant compunctionem cordis, qui tamen nondum patientiam
habent vt probent quidnam sit carnis compunctio. Hi vellent
sentire tormenta animae suae, et nolunt in vllo carnero suam tor·
quere.
335. Deus autem saepe differt perfectiora dona et ipsos
fines fructuurn, vt interea nos discamus inuenire minora dona et
media ad ipsos fines. Quidam nihil magis optant quam sentimen-
ta spiritualia, id est ipsius animae; quae vellent experiri in car-
ne cordis sui; qui tame.n nulla re magis egent quam patientia,
aut alia quapiam virtute, cuius defectum ipsi ignorant et non
sentiunt. Deus autem maxime vult ut possideamus animam no-
stram; ha:ec autem possideri non potest nisi per patientiam, jux-
ta illud: e< In patientia vestra possidebitis animas vestras 3 • JJ Qui
2
Die 24.
3
Luc., XXI, 19.
 F ABRI MONUMENT A
autem non possidet propriam animam per patientiam, quomoda
iustum est vt possideat Deum per sensibilem consolationem?
336. In die sanctorum martyrum J oannis et Pauli 4 , mane
postquam surrexissem, ego sensi satis notabilem gratiam ad
praeparandum cor meum ad officium dicendum, et ad hoc vt non
admitterem alienas affectiones, id est, vel tristitias de aliis rebus,
vel laetitias. Eram igitur interim, dum vestirem me, et dum ab-
soluerem illa necessaria, quae praecedunt officium meum, totus_
collectus ad hoc vnum 126 desiderandum, quod est bene et at-
tente et cum deuotione orare; ita vt in corde senserim ex hoc de-
siderio intrare quamdam bonam passionem, id est, timorem vt
me non possim conseruare e in ea dispositione. Haec bona dis.
positio durauit usque post missam, cum desiderio vt semper
eamdem viam possim tenere.
337. Hic notaui quod bonum esset vt cor nostrum semper
esset vel in quadam tristitia, propter priuationem diuinae assi-
stentiae atque illustrationis specialis quae ex deuotione actuali
solet percipi, vel in confortatione r ex praesentia eiusdem. In hoc
enim videtur quoddam exercitium perpetuum, vt sentiri possit
quidnam tandem aliquando priuari diuina visione et fruitio·
ne, et eamdem possidere; quorum alterum est vera damnatio, al-
terum vero gloria plena.
338. Missam ego huc die dixi pro anima illius deuotissimi
atque docti viri Lanspergii, ordinis Carthusiensium º, cuius fa-
uorem ego ex bono desiderio concupiui. In ipsa etiam missa,
dum facerem memoriam defunctorum, ego sensi quod ad maxi-
e conseruari ms, -f Sic Mem. JL· cohortatione ms.
4 Die 26.
5
Joannis Justi (Gerecht), cognomine Lanspergii, de patria Landsberg
in Bavaria, qui in Coloniensem Carthusiam ingressus et «subinde Canta--
vium (Vogelsang) prope Juliacum evocatus, priorem egit annis quatuor et
aliquandiu visitatoris ordinis socium>J. Hinc Coloniam reversus, «dolore in-
tenso de ruina tot animarum candidissimum Deo reddidit spiritum I I Au-
gusti r 539. Plurima reliquit scripta, quorum pleraque nonnisi post ejus pro-
dierunt mortem>J. HURTER, Nomenclator literarius, IV, rr54. Cf. etiam
, LE VASSEUR, Ephemer. ordinis carthus., III, 447, ubi ejus obitus ponitur-
in die 3o Septembris 1536.
MEMORIALE.- jUNIO 1543 655
mam boloriam Dei et sanctorum debet esse eductio vnius animae
de poena purgatorii.
339. Ego apprehendi etiam talem liberationem succedere
in magnum subsidium viuentium. In purgatorio enim quodam-
modo ligata videtur esse illa anima, vt ne possit negotiari circa
salutem nostram et circa gloriam Dei; omnes enim beati, post-
quam in coelis sunt, maxime procurant vt in ipsis coelis magis
ac magis glorificetur Deus et Christus eius, cum omnibus conci-
uibus suis; simul quoque procurant vt in terra appareat gratia g
Dei, per Jesum Christum, ad pacem animarum viuentium; et
baec duo sunt iuxta illum hymnum angelicum: ((Gloria in excel·
sis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis>J 6 •
340. Alia die infra octauas sancti Joannis, dum audirem
confessionem generalem cuiusdam personae, ego accepi 127 ma-
gnam quamdam cognitionem circa id quod est facere misericor-
diam in proximos viuos ac mortuos; ita vt haec cogitando inci-
derim in lachrymas; et tamen adhuc aduertebam ad confessio-
nem mei poenitentis. Intellexi quoque in hoc discursu, quam
efficax medium esset ad inueniendam erga nos Dei misericor-
diam facere misericordiam, et quam facile sit habere Deum gra-
tis datorem, si gratis nos et nostra ipsi dederimus. Si etiam circa
opera misericordiae corporalia fuerimus misericordes, Deus no-
bis reddetur in talibus misericors et etiam in spiritualibus.
341. Efficacius autem apud Deum meremur misericordiam
spiritualem, si exercemur in operibus misericordiae spiritualibus.
Hinc fit vt quidam valde occupati ad orandum quandoque non
inueniant ea quae vellent pro consolatione sui spirifus, ex hoc
quod non sint misericordes spiritualiter erga proximos. Quidam
vero ita occupantur circa salutem aliorum pure propter Deum,
qui, quamuis parum quaerant, inueniunt magnam Dei erga se
propitiationem, non solum quantum ad remissionem ac dimissio-
nem peccatorum suorum, sed etiam quantum ad assecutionem
variorum donorum Dei. Hinc ego accepi magnam intentionem
g Eadem manu emendatum ex gloria.
6
Luc., II, 14.
 MEMORIALE.-JUNIO 1543 657
FABRIMONUMENTA

haec, inquam, vt ipsi diligentissime quaerant, cogitent sentiant

animi exhortandi omnes ad maiorem curam operum misericor - . . , '
diae; et simul ad hoc vt, si quis velit Deum sibi valde propitium 1mltentur, magnificent, dilatent etc., vt inde fiat ne perdantur ea,
quae pro salute nostra facta sunt.
et non respicientem ad iustitiae rigorem, ille debeat esse beni-
344. In die commemorationis sancti Pauli 8 , ego inueni
gnus et in omnes propitius, non autem nimium iustus aut au-
quem~am bonum intellectum, ad sentiendum quo pacto turpitu -
sterus.
342. In die apostolorum Petri et Pauli 7 , dixi missam pro do ammae offendit oculos sui Creatoris; fetor vero ipsius offendit
quodam amico, datumque est mihi sperare ei a misericordia olfactum; amaritudo gustum; nimia frigidítas mala ac caliditas
tactum. Turpitudo porro ac feditas pofüsime ex sordibus luxu-
Dei, et per intercessionem Virginis et horum apostolorum,
riae et peccatorum carnalium, id est, quae sunt propter affe-
quaedam quae mihi videbantur ipsi ualde necessaria. Item, in
ctum carnis propriae vel alienae, cognoscitur. Fetor vero ac
discursu mysteriorum uitae Christi, dum attentius considerassem
malus odor 129 deprehenditur ex malo nomine ac mala fama.
effusiones sanguinis eius, et alias abundantias passionum et ope-
Horno enim cuius vita scandalosa est, non solum apud bonos ho-
rationum ipsius, ego hoc modo oraui: c•Domine, Deus omnipo-
mines vinos fetere dicitur, sed etiam apud Deum; et longe prius
tens, rogo te, per meritum illius effusi in terram sanguinis, vt
apud Deum, quia ipse prius videt, et plura, et melius quam ho-
velis 128 concedere gratiam quam postulo tali personae, vt sic
mines. Amaritudo autem ac insipiditas quae diuino gustui displi.
non perdatur tafü abundantia, quae nondum est (vt ita dicam)
ceat, ex ira, superbia, inuidia, et peruersis odiis deprehenditur;
expensa." Imaginabar enim aliquas guttas sanguinis, ítem ali-
tactus autem diuinus offenditur per accidiam, in qua frigent ho-
quos labores particulares aliquorum membrorum Christi, item
mines respectu bonarum actionum, et in concupiscentiis habendi,
aliqua verba particularia, aut facta, vel etiam signa, aut passio-
quae est auaritia.
nes, aut sudores, aut famem, aut sitim, aut desideria humanita-
345. Probet igitur se horno ad proprios sensus internos,
tis eius, etc., et dicebam Deo Patri ta]ia forsitan: crO Deus meus,
quia facile vioebit offendi oculos mentis suae a turpitudine cor-
nemo vnquam petiuit h [haecJ sibi applicari particulariter in medi-
poralium immunditiarum et sorditatum suarum, luxuriae et gu-
cinam vel salutem: applicentur igitur ad hanc rem quam peto, vt
lae. Sentiet quoque ipse fetorem suum, si cogitet malam de se
minus deperdita dici possint, postquam tam bonum opus operata
opinionem; ita quod sibi etiam male olebit. Si deprehederit prae-
fuerint. 1>
t~re~ iram, vel choleram, vel inuidiam ac superbiam suam, sta-
343. Multa verba eius, sed non fuerunt admissa ad aliquas
hm m se amaricabitur, id est, sentiet se amarum esse, aut insi-
aures mentales, neque etiam fortasse corporales; multo adhuc
pidum: insipidum, propter superbiam, amarum propter alias pas-
plura fuerunt quidem audita, sed non intellecta; adhuc vero plu-
siones irae et inuidiae. Vbi demum senserit accidiam suam ac
ra quae fuerunt intellecta, sed non percepta ex visceribus cordis;
auaritiam, statim percipiet laedi tactum spiritus sui frigiditate
sed adhuc alía multa fuerunt percepta sensu cordis, quae non
nimia, qua nescit affici ad res bonas, aut calore quo videbit se
exequuta sunt per opus. Officium autem apostolorum, et disci-
non posse diuelli a curis rerum temporalium, vel ab amore ipsa-
pulorum Christi, et ipsorum sequacium est vt quidquid est Chri-
rum. Sentiet etiam alteras duas tactus qualitates, id est, molli-
sti, et quidquid est ex ipso, et per ipsum, et in ipso, et ipsius, et
tiem nimiam detinentem in quiete, et duritiam nimiam, qua fit
ad ipsum pertinens, et pro ipsius gloria ordinatum a Patre, etc.,
vt non possit penetrari a rebus diuinis. Probet igitur se horno,
h Sic Mem. JI: potuit m~.
s Die 3o.
7 Die 29. FABRI MONUM. 42
 FABRIMONUMENTA
maxime qui vult panero coelestem edere, qui est ci~us et vi~a
totius animae et corporis, et cuiuslibet sensus recreatlo ac glon-
ficatio. Nos autem niti debemus ad hoc, vt efficiamur pabulum
Christi et cibus quem digerendo ipse possit in corpus suum my-
sticum1 conuertere, ac digerere in viros perfectos, et in valida ac
vtilia membra eiusdem corporis. Proinde ergo cauendum est [ne]
apud aliquem sensuum Christi improbari possimus. 130
[ MENSE JULIO I 543]
1
346. Infra dies solemnitatis festi Visitationis , ego inueni
quadam vice, magnum desiderium ad eam gratia'.11, quae est
si quis in suis operibus clare posset cognoscere ?ei
voluntat~m
bonam beneplacitam ac perfectam. Magnam\promde consolat10-
nem t~nc concepi, ex quo circa quoddam negotium mihi aperta
fuerit mens ad intelligendum modum quem deberem tenere.
347. In die dedicationis summi templi Moguntini ego in-
ueni magnam deuotionem 1 in qua quidquid. orabam, ~u.t sen-
tiebam, aut recognoscebam, hoc facerem nomme et quas1 m pe~­
sona eorum, quos specialiter in memoria babeo. Venerabar Chn-
stum, verbi gratia, in mea persona, et tanquam repraesentare~
fratres meos, amicos, consanguíneos, etc. Item, venerabar reh·
quías sanctorum in ª altari expositas, etiam nomine aliorum, .et
maxime eorum, quos scio, lubenterque vellent posse coram eis·
dem reliquiis adstare. Optabam etiam ex animo vt sancti, qui
sunt in coelo, adorarent, honorarent, glorificarentque Deum, et
ei gratias, (nomine meo et omnium nostrum, qui sumus in terra)
aaerent in spiritu quem iam possident.
0
348. Pridie octauae apostolorum Petri et Pauli •, sub no-
ctem, ego sensi multa desideria, bona pro me, pro sociis meis,
pro parentibus, et generaliter pro multis aliis, ~ui ~ccur:ebant
menti meae. Sensi etiam magnum et viuum des1denum, m quo
a Pro in habet et ms.
1 Festum Visitationis die 2 Julii agitur.
• Die 5.
MEMORIALE.-}ULIO 1543
petebam a Domino vt dignaretur huiusmodi desideria acceptare,
tanquam si ipsimet, pro quibus sentiebam, illa sentirent et pete-
rent. Item, quod in hac parte me faceret vicarium Christi 1 maxi·
me in missa quam proponebam dicere, etc.
349. In die octauae 5 1 dum intrassem ecclesiam, ego habui
magnam deuotionem accipiendo aquam benedictam, et petii a
Deo Patre vt quidquid benedictionis et sanctificationis et virtutis
irnbet illa aq ua 131 mihi applicaretur in lotionem animae, et in
aspersionem benedictionis, et in defensionem contra hostes meos
in uisibiles.
350. Dum etiam me conuertissem ad imaginem crucifixi
ad orandum Christum, ego itiderr. sensi quamdam viuam intel-
ligentiam circa vtilitatem imaginum, quae ideo (vt tune primum
sensi) sunt repraesentationes personarum, quia denuo nobis
praesentes ipsas faciunt. Rogaui ergo cum magna deuotione
Deum Patrem, vt dignaretur mihi applicare hanc gratiam prae-
sentiae Christi, et ipsum praesentem facere mentí meae, iuxta
hanc virtutem repraesentatiuam, quam habent imagines sancto-
rum apud pie credentes ac catholice fideles. Idem quoque mihi
confirmabatur, dum conuerterer ad imaginero Virginis, per cuius
imaginis aspectum, optabam vt beata Virgo perquam praesentis·
sima fieret mentí meae.
351. Ex loco ipso etiam in quo eram, id est, ex templo,
optabam cum bona deuotione vt mihi daretur maior virtus oran.
di, iuxta pactum Dei, quod est vt fideles specialiter ibi exaudian.
tur. In summa, ego hic sensi magnas esse harum rerum virtutes
apud credentes, non solum propter pietatem fidei, sed etiam, et
primitus, propter Dei ordinationem, et propter verba ipsius, et
sanctae matris ecclesiae sensum.
352. Ante sacramentum positus, et flexis genibus humi-
liatus, ego sensi magnam deuotionem, considerando quod ibi
realiter sit corpus Christi, et ex consequenti assistentia totius
Trinitatis, quodam mirabili modo, quo non adsistit re:ius aliis,
nec in aliis locis. Alia igitur, vt imagines, vt aqua benedicta, vt
3 Die6.
 ----
~-
- -~ --~-- - -----------
-----
660 F ABRI MONUMENT A
templa, faciunt nobis adesse Christum, aut sanetos, aut ~irtut~,
spirituales, modo spirituali; Saeramentum vero hoe .fa.e1t no~1s
adesse Christum, et omnem Dei virtutem realiter sub ilhs spee1e-
bus. Sit nomen eius benedietum!. 132 b
353. Eodem die oetauae apostolorum, dum meminissem
gratiarum et beneficiorum Dei, aecidit mihi vt quasi ~u:rel~m
sentirem in anima, quam numquam senseram. Videbar rmh1 :m.m,
per gratiam Dei, mu1tis modis fieri abundanti~m et ~aeem m ~n­
terioribus meis; me uero male respondere grahae Dei per exteno-
ra mea id est per opera charitatis. Olim aliquando ego non sen·
tiebam' defeet~s meos, neque internos neque externos; et itidem
de gratia Dei, quia tune nee in tus nee extra ipsam experiebar, id
est, nec per externa mea neque per interna. Pastea faetum est vt
daretur mihi gratia, et daretur quaerere paeem eius; et tune eg.o
solum querebar de internis meis, quae videbantur absque senh-
mentis eum tamen corpus et mens labores sentirent. Demutn ad
maiore'm e cumulum misericordiae Dei aecesit, vt ego iam videar
nimium quiescere in Deo meo, et in charitate proximi, deficere
autem maxime in exeeutione, et in expensione tot et tantorum
talentorum. Faxit Jesus vt non nimium cito inuenerim tantam
pacem in meipso, quantum pertinet ad malas inclinationes et fr~­
giditates, etc.; nimium cito, inquam, id est antequam essem omm-
bus modis exercitatus in uictoria mei, et in pugna quae fit per
proprium corpus contra daemones, et ad extinguendas malas im-
'l pressiones.
354. Alio die infra easdem octauas Visitationis, dum sese
mihi offerrent variae hominum necessitates, penuriae, angustiae,
turbationes, aduersitates, oppression~s, etc., ego sensi magnum
desiderium mihi immitti, in quo optabam me posse perseuera-
re in tali consideratione miseriarum uiuorum et mortuorum, et
me posse semper orare pro illis, tanquam qui mor.e Moysis sust~­
neat manus eleuatas quamdiu alii pugnant et patmntur, aut ah-
quid boni praetendunt cum conatu, ad quod egeant auxilio alio-
rum, etc. Pro hac gratia obtinenda ego obtuli Deo sanctum sa-
b Sequit11r undecimus librarius. - e maius ms.
MEMORIALE.-jUL!O 1543 661
1
crificium, dicendo sacratissimum missae officium, in quo officio,
et dum peruenissem_ ad verba: «Orate, pro me fratresi>, ego sensi
vehemens desiderium ad hoc, vt cid33cumstantes mihi, orarent
pro me ex animo animaduertenti, et quia hoc non ita fit diligen ·
ter apud multos, ideo data d est mihi bona deuotio ad desideran ·
dum quod angeli, circumstantium hominum custodes, orarent
pro me, defectum sibi commissorum hominum supplentes.
355. Eodem die, ego satis clare sensi et agnoui quod qui
uolunt dilatari in_ Deo, ac eleuari, extendí, consolari, augeri, de-
bent primum bene exerceri in eo quod est in seipsis, id est, in
carne sua et in spiritu suo restringí, refrenari, humiliari, angu -
stari, lugere, diminui, etc. Ex mortificatione etenim carnis pro-
priae et proprii spiritus abnegatione procedere ad possessionem
Dei. Intrandum est enim per angustam portam; quae porta an-
gusta, si consideretur in unoquoque, ipsa est uia qua itur ad cor;
ad quod conuersi intrant in ueritatem et uitam. Cor enim in ho-
mine est primum, quod animatur ab anima nostra, et ultimum
quod deseritur. Oportet igitur ut paulatim reducamur, secun-
dum totam animam sensitiuam et rationalem, ad cor nostrum, vt
tandem illuc collecti et illic uniti, transeamus inde ad uitam in-
diuisibilem ac spiritualem, quae abscondita est in Deo cum
Christo.
356. In die oetauae Visitationis beatae Mariae 4 , ego iterum
recognoui gratiam tali die mihi factam, in hoc quod professus
fuerim modum viuendi, qui est secundum institutionem Societa-
tis Jesu Christi; et rogaui ex una cognitione vt rnihi detur gratia
crescendi in omnibus, iuxta uota hnius instituti; vt per castitatis
uotum possim tandem inueniri mundus et ablutns corpus agua
munda; per uotum paupertatis, vt possim esse purus ab omnibns
intentionibus mundanis, et imprimis ab omni intentione haben -
di; per uotum obedientiae, ut possim fieri instrumentum aptum
ad omne opus bonum exsequendum cum diligentia. Faxit igitur
d datnm ms.; data lvlem. JI.
'' Die 9. De professione votorum solemnium Fabri, facta die octava Vi-
sitationis, vide supra, §§ 23 et 45.
 ;"!

i\

¡
MEMORIALE.-jULIO 1543 663
662 FABRI MONUMENTA
ecclesiae caput, et sacerdos, et prínceps pastorum, de cuius ple-
Jesus ut sim mundus et purus et fidelis in omni dispensatione
nitudine omnes accipimus, et administrator gratiarum, donorum
mihi credita et credenda: mundus, inquam, in corpore et in ex-
ternis animae, purus in intimis spiritibus, et fidelis in operi- et virtutum et omnium bonorum noui testamenti.
359. Imperator autem christiani imperil obseuandus est
bus, 134
et timendus quasi minister Dei altissimi, quantum ad iustitiam,
357. In die sancti Anacleti 5, papae et martyris, dum essem
et quasi brachium potentiae Christi, in quantum ipse dominus
celebraturus missam, et propter hoc iturus ad rnonasterium fra-
dominantium est; sed quae omnia subiecta sunt sub pedibus
trum sancti Augustini, ego habui quamdam considerationem pro
Christi (licet ad l 35huc multa restent actualiter subiicienda). Et
adiuuanda intentione mea, quae erat celebrare ad petitionem
quia data Christo omnis potestas, siue in coelo, siue in terra, bine
prioris illius conuentus. Consideratio autem fuit, ut ego accipe-
fit vt sine autoritate uicarii Christi, qui est summus pontifex,
rem id quod est facere aliquid nomine illius prioris, quasi sit fa-
non possit esse ullus christianus imperator. Duo igitur nunc sunt,
cere illud pro discípulo sancti Augustini. Et ex hoc uenit in
qui Christum quodammodo repraesentant: summus pontifex et
mentem meam, et desideraui ut quicquid unquam ego possem
summus rex, id est, imperator romanus; et ille quidem Chri-
facere pro priore alicuius conuentus, esset factum tanquam pro
stum sacerdotem, prophetam, et pontificem, et pastorem, et mi-
discipulo primi institutoris eius ordinis; puta, sancti Augustini,
nistrum onmis sacrae dispensationis: hic autem Christum re-
sancti Francisci, Dominici, Benedicti, Bernardi, et ita de monia-
gem et dominatorem, et qui habet potestatem regendi in virga
libus. Si autem id fieret a me pro aliquo ex reliquis fratribus, ut
ferrea; sed quoniam talem autoritatem sibi acquisiuit (cum sua
ipsum fieret et a Deo acceptaretur, tanquam si fieret discípulo
esset) per passionem et obedientiam, ideo ipsa subiecta est pon-
discipuli, aut confratri discipuli illius sancti. Circa generales au·
tificatui ipsius 6 • Ad haec dici quoque et necdum intelligi [pot-
tem talium ordinum, ego desiderabam me habere tanquam ipsi
est ], quod pontifex summus administer est, loco Christi, miseri-
sint (prout sunt) vicarii talium sanctorum, et quasi ipsimet san-
cordiae et gratiae Dei, et occultorum iudiciorum quae sunt circa
cti essent.
animas, etc.; imperator autem administrator iustitiae Dei; et ille
358. Circa episcopos quoque simile aliquid incidebat; unde
quidern quodam modo repraesentat Christum humilem, qui ui-
optabam habere episcopum romanum, qui est summus pontifex,
xit in carne et mortuus est; hic vero Christum omnipotentem,
tanquam uicarium personae Christi, successorem et locum tenen-
qui surrexit et regnat 1n coelis, et uenturus est iudicare uiuos et
tem; caeteros autem episcopos tanquam uicarios reliquorum
Christi apostolorum, et quasi essent ipsimet apostoli Christi; mortuos et saeculum per ignem.
360. Alia quadam die, dum sensissen me distrahi ab ora-
sacerdotes uero tanquam si essent ipsius Christi discipuli, quia
tione, uenit in mentem ut peterem auxilium gratiae Dei; ad quod
et ipsi sint uicarii discipulorum eius; diaconos uero et reliquos
melius obtinendum, succurrebat mihi quod Christus Jesus do-
ecclesiae ministros tanquam discípulos apostolorum et discipu-
minus noster, dum mortalis esset, semper uixerit distractus a
lorum Christi; diaconi e enim huius temporis sunt tanquam suc-
gloria coelesti, quantum ad corpus, quod quidem statim ab in-
cessores et vicarii discipulorum apostolorum. !taque summus
stanti conceptionis fuit capax gloriae; nec ullum habuit obstacu-
pontifex ita mihi et omnibus christianis obseruandus est, quasi
lum in se, aut maculam, aut indispositionem, propter quam de-
esset persona Christi corporati, in quantum ipse Christus est
buerit primum mori; sed potuisset glorificari, et recipere dotes
e diacones ms.
6 Cf. SUAREZ, opera omnia, XXIV (Defensio fidei) 302-322.
5 Die 13.
 FABRI MONUMENTA
corporis, quas postea recepit, et prout in transfiguratione appa-
ruit, etc. Orabam igitur vt per meritum et gratiam huius distra-
ctionis Christi daretur mihi remedium contra distractiones spiri-
tus mei, et sic inueni magnam confortationem. Hic quoque mihi
inciderunt multae considerationes circa distractiones beatae Vir-
ginis, quibus fuit distracta, non a 136 gratia, quia semper plena
fuit, sed a gloria corporis et animae, cum tamen nullum impe·
dimentum haberet ex originali peccato, nec ex actuali; item, fuit
distracta ab aspectu illius Salutaris, quod postea ipsa concepit et
peperit et nutriuit; habuit etiam multas alias distractiones, quan-
quam istae non dicantur proprie distractiones, quia non prius
habentur. et postea perduntur; sed sunt remorationes, quibus et
Christus quantum ad corpus, et Virgo quantum ad corpus et
animam, detinebantur et retardabantur. a consecutione illius glo-
riae perfectae Dei. Et ipsa Virgo, et multi aut plerique omnes
alii sancti a variis desideriis ad q uae festinabant; vnde fiebat u t
non satiarentur, nec possent satiari, donec apparitura esset Dei
gloria.
361. Alía uice, id est, in die quo celebrabam officium san-
ctorum martyrum Processus et Martiniani 1 , ego habui satis vtilem
considerationem circa quinque plagas Christi; et mihi incidit ex
aspectu imaginis ipsius crucifixi. Considerabam autem eas plagas
manuum et pedum, quasi quae me admonerent esse nobis maxi-
me insistendum circa profectum bene operandi, et circa profe.
.' ctum bene desiderandi: sic ut operibus et affectibus laboremus;
item ut simus diligentes, nec timeamus pati ambulando et pere-
grinando pedibus nostris; sed potius ita uiuamus, ut tandem in
manibus et pedibus appareant uestigia laborum, sicut Paulus di-
cit de toto corpore suo: «Ego stigmata Domini in corpore meo
porto» 8 •
362. Circa plagam lateris, ego hoc notaui, quod videli-
cet ipsa facta fuerit post mortem Christi, vt consummatis omni-
bus et iam omnibus Christi meritis accumulatis, sanguis ille
7 '
Commemoratio.horum sanctorum agitur die 2 Julii.
8
GAL., VI, 17,
MEJIWRI~LE.-SEPT. 1543-jUL. 1544
tandem emanaret nobis cum aqua, qui secum portaret consum-
matum pretium meritorum Christi; simul autem ut doceamur,
quia nisi mortui fuerimus, nos non poterimus gustal37re illa in-
terna dona, quae sunt ad perfectam cordium salutem. Primum
ergo nobis fuerunt aperti fontes thesaurorum manuum et pedum
ante mortem, et postea thesauri dextri lateris ac uiscerum.
(SEPTEMBRI-DECEMBRI I543]
363. Circa hoc tempus ego accepi praeceptum obedien-
tiae, qua oportuit mihi recedere de Colonia in Portugalliam. Ad
quam profectionem ego me accinxi in mense Septembri. Veni
autem Antaerpiam, et dum non possem nauigare, rediens Loua-
nium, incidi in febrem tertianam, quae me detinuit forme duos
menses 1 •
364. Quodam autem die, cum grauarer infirmitate, et sen-
tirem meam ariditatem, uidererque mihi a Deo elongatus, occur-
rit mihi consolatio quaedam in intelligentia verborum illorum:
«Cum ipso sum in tribulationeii 2 • Sequenti die, uolens dormire
(parum enim septem diebus prae infinnitate dormieram) coepi co-
gitare et mente uoluere illud: ce In pace in idipsum dormiam et re-
quiesca1rni ". Sequen ti die, cum caput doleret et prae infirmitate
nimium grauarer, coepi co~itare caput Christi spinis obsitum, et
ibi vsque ad multas lachrymas compunctus, et datum est mihi
desiderare ut caput meum spinoso capiti Christi adhaereret et ibi
pungeretur.
[JANUARIO-JULíO I544]
365. In die Circumcisionis Domini, quae fuit prima anni
1544, ego cum multa deuotione agnoui Christum pro nobis cir-
cumcisionis signum accepisse, sicque voluisse tanquam esset
unus de populo iudaico reputari. Item, quod nomen inter homi-
nes accipere uoluerit. Ex his factum est in me magnum deside-
Vide epist. 76 et append. 7.
2
Ps. XC, 15.
Ps. IV, 9.
 FABRI MONUMENTA
666
rium, quo ex Deo petebam haec duo: primo videlicet vt, in hoc
die possem aliquod signum uerae circumcisionis per gratiam
De! in anima mea recipere, vnde iam annumerari possem intert
homines populi Dei: secundo petebam gratiam, qua fieret v
nunc primum nomen meum posset inscribi libro uitae.
366. Post festum Regum huius anni, ego reuocatus suw
ab incepta prol38fectione mea, quae erat ad Portugalliam; et
redii Coloniam 1 , dimissis in Portugalliam Francisco de Strada,
magistro Andrea Obiedo, domino Joanne de Aragon, et nouem
aliis, quos Louanii Domino per Jesum Christum acquisieramus:
qui fuerunt magister Petrus Faber de Halis, magister Hermes,
magister Joannes, magister Maximilianus, dominus Leonar-
dus, magister Jacobus, magister Daniel, Thomas, paruu:s Cor-
nelius •.
367. Rediens autem Coloniam, mecum duxi magistrum
Lambertum et Aemilianum; et locata Coloniae domo, inibi fui
vsque ad mensem Julium, ubi et latine praedicaui, in schola ar-
tium, omnibus diebus dominicis, et aliquot festis, absque extra-
ordinariis praedicationibus, relictis tandem ibidem domino Alua-
ro et nouem aliis secum scholaribus nostrae Societatis, quos
' bonum fundamentum isthic faciat suae Societatis 3 •
Jesus
368. Inde recessi, mandatum nouum accipiens ut in Portu-
galliam iuxta regis uoluntatem proficiscerer 4 • Recessi autem
duodecima die mensis J ulii, et mecum inde detuli septem capita
ex sanctis corporibus XI millium uirginum, cum aliis multis sa-
cris reliquiis Coloniae mihi datis. Vnum ex capitibus mihi dedit
conuentus carthusiensium coloniensium. Alterum conuentus
monialium sancti Maximini, eiusdem ciuitatis. Aliud, quod erat
minimum, conuentus albarum dominarum. Ali.a duo data sunt
ex conuentu santi Michaelis. Ex ecclesia parochiana diuae Co-
lumbae habui sextum. Septimum dedit dominus Aluarus Alfon-
sus pro domina Leonora Mazcareñas, qui et ipse dono acceperat
1 Die 9 Januarii. Vide epist. 78.
• Ibidem et etiam append. 12.
3 Vide epist. 88, 89 et 90.
4 Vide epist. 86 et 87; et append. 13.
MEMORJALE.-J ANUARIO I 545
a quadam sancta foemina coloniensi 5 • In die sancti Bartholo-
maei 6 apostoli, ego appuli Vlyss[i]ponem.
( MENSE J ANUARIO 1545)
1
369. In die trium Regum anni 1545 , haec mihi sese ob-
tulerunt ad praedicandum. 139 J esus Christus ideo inter caetera
uoluit latere in carne, vt homincs seipsos, quales et quanti erga
ipsum essent, ostendere discerent. Voluit quoque, hac de causa,
abscondere sub carne omnes thesauros sapientiae et scientiae di-
uinae, ut nobis occasionem daret expendendi thesauros, quos ab
ipsius maiestate accepimus. Fecit itaque ut tres Magi, et reliqui
omnes serui eius, thesauros aperirent uidentes paupertatem Do-
mini sui. In summa, dum abscondit suam potentiam, ipse facit
ut angeli descendant ad terras eamdem declaraturi; dum abscon-
dit suam puritatem, uolens baptizari a Joanne, ipse Patrem
mouet ut apperiat eam, dicendo: '.< Hic est Filius meus dilectus,
etc. 2 )); dum item non uult manifestare charitatem suam in nup-
tiis, ipse aperit thesauros Matris suae dicentis: ce Vinum non ha-
bent 5 >l; et que proinde cogit ipsum ante horam gloriam suam
manifestare. Ha bes hic tres apparitiones, q uas hodie celebrat ec-
clesia.
370. Magi obtulerunt Christo paruulo aurum, q4asi qui
pauperatem eius subleuare ab inopia uelint, confitentes quod ab
ipso habeant omne posse. Offerunt incensum in odorem suauita-
tis, quasi qui spiritum eius confortare uelint et animum, creden-
tes nihilominus ac testantes non posse ab alio impetrari bona desí-
deria aut bonum intellectum. Offerunt postremo myrrham, cum
desiderio ut factum illud paruuli corpus corruptionem non ui-
deat, per cuius passionem gloria corporum atque incorruptio est
acquirenda. Transeuntes magi per Hierosolymam magno discri-
mini sese et Christum exponere videbantur, quod stellae non est
5 Has sacras reliquias deinceps nostris externisque in Portugallia et
Hispania Faber donavit. Vide epist. Ioo, 102; et infra, §§ 404 et 430.
s Die 24 Augusti. Vide append. 14.
1 Die 6 Januarii. • MATTH., III, 17.
]OAN., II, 3.
 MEMORIALE.-j A1' UARJO 1.)45
668 FABRI MONUl>IENTA

poenitentium uoluntates, et quasi thesauri ad plurima suffi-

attribuendum, quae ipsis in hoc ducatum non praebuit. Et licet
ad maximum bonum haec Hierosolymorum uisitatio eis et toti cientes.
mundo cooperata 140 ª fuerit, per aliam igitur uiam merito re- 37 4. Dominica infra octauas Epiphaniae 5 , X pum. de
uersi in regionem suam dicuntur. praesentia perdunt parentes eius; sed tamen b ipsum requirunt
anxiis animis ínter cognatos et notos, ubi non inuenitur ab eis,
371. Hic ego sensi quamdam in anima mea difficultatem
et deinde in Hierusalem, ubi remanserat; ipsi tertio loco ipsum
et duritiem, qua prohibebar a gaudio et deuotione tam sanctae
et sublimis solemnitatis; super qua re tale habui responsum in inuenerunt in templo, sedentem in medio doctorum, audientem
meipso: «Dies est trium Regum et adorationís ueri Regis. Pate illos et interrogantem 6 ; quarto uero ipsum inuentum ad se suam·
que obedientiam reducunt.
re igitur hanc difficultatem et grauamen, sciens quod sic melius
uideas num sis rex tui necne. Parum enim est regere seipsum 375. Christus quoque hunc ordinem seruat in his, quae do-
ac uincere, cum iuxta Xpum. per deuotionem positi simus; uera cet nos anno duodecimo; primo uidelicet, quod uult se a parenti·
autem uictoria et uerum regimen ac potens magis cognoscitur, bus carnis suae absentare pro adimplenda Patris coelestis uo-
cum abesse uidetur Rex noster, qui bella nostra pro nobis gerere luntate; secundo, quod uult requiri a suis parentibus; tertio, in-
ueniri; idque in templo in medio doctorum; quarto, rehaberi ad
solet, donec reges nos ipsos effecerit. >>
subiectionem; 141 quinto, condescendere illis quamlibet paruis;
372. Dum dicitur: Omnes de Sabba ueni~nt et omnes re
sexto, habitare in Nazareth, qui flos interpretatur; septimo, esse
ges adorabunt eum, omnesque gentes seruient ei 4, ex abundan-
subditus illis.
tia bonae spei prophetarum et Spiritus, qui in ipsís loquebatur,
accipiendum est; qui uult omnes homines saluos fieri et omni.
376. Parentes reuertuntur secundum consuetudinem et
'
bus mediatorem sufficientem atque media dedit. Potest quoque
statum, absolutis consummatisque diebus ipsius solemnitatis.
Christus autem aliqua br habet maiora negotia in templo, quam
intelligi ex eo quod, si tam magni reges sese Xpo. subiecerint,
quae possent iuxta solitum absolui. Ideo nobis danda opera est
iustum fuerit idem sperare de caeteris aequalibus, aut etiam
ut ne nimium respiciamus ad communem consuefodinem, in re-
maioribus, et multo magis a minoribus.
cedendo corp01;aliter a diuinis: si nobis satisfactum est in diuinis
373. Pridie dominicae infra octauas Epiphaniae, dum au-
officiis, Deo forte satisfactum non est; unde non est recedendum
direm confessiones, ego consideraui quemadmodum confessor '
nisi prius examinauerimus, utrum Christus paratus sit nobiscum
'' non solum debeat habere curam eius animae, quae se ei submit-
descendere uel non; et siquidem ipse diutius optet ibi nostrum
tit erudiendarn, corripiendam, corrigendam et perficiendam, sed
obsequium, remaneamus propter Patrem eius et propter ipsum
etiam curare ut prouisio aliqua et fauor per poenitentes perue-
remanere adhuc cupientem. Malimus relinqui ab cognatis et notis
niat, uerbi gratia, ad defunctos, ad peccatores, ad caeterosque,
nostris, quam Xpum. derelinquere.
quicumque in corporali sine in spirituali necessitate esse possunt:
377. Quicumque docti sunt uel prudentes, habeant pue-
Talibus namque facile per orationes et memorias pietatis, ac
rum duodecim annorum sedentem in medio doctorum, audien-
elemosynas poenitentium, succurri potest. Sit igitur confessa
tem et interrogantem illos, habeant ipsum, inquam, in omnibus
rius procurator quidam bonus ac fidelis, dispensatorque aesti-
mans plurimum quod sibi subiiciantur tam multae tamque diuites b Ita Mem. II; Epiphaniae Xpi. de praesentia prodiuit parentes eius se-
cundum carnero Mem. I, errare librarii. -h' aliquando ms., aliqua Mem. II.
ª Sequitur duodecimus librarius.
5 Die IL 6
Luc., II, 46.
• lsA1., LX, 6; et Ps. LXXI, II.

FABRI MONUMENTA
670
prae oculis, ut et ipsi uelint non sapere plus quam oportet sape-
re 7 • Habeant et ipsum in tali humilitatis forma et aeta te haere-
tici, ut audiant et interrogent doctores ecclesiae, in ipsorum me-
~io sedentes, ac quiete permanentes.
378. Christus dominus in utero Virginis, quasi in radice
arboris, habitauit nouem mensibus. A natiuitate autem usque ad
duodecimum annum, quasi habitauit in trunco arboris. A duode-
cimo rursus usque ad trigesimum habitauit in flore, flos ipse fa~
ctus. Pie credendum est quod postea habitauerit in fructu ma·
turatus, in fructum salutis nostrae.
Si tecum duxeris puerum Jesum in templum et in locum ui-
sionis pacis 8 , si insuper diligenter requisieris ipsum ubicumque
te dereliquerit, aut ubi, te nescio, remanserit; haec, inquam, si
feceris, facile fiet ut ipse descendat tecum ad te, et ut habitet in
:floribus spiritualis pueritiae spiritus tui, tandemq ue totus tibiad
uotum subiectus erit, paratus facere uoluntatem tuam, quam
aliquando fecisti tibi seruire in tuis iniquitatibus.
379. In octaua Epiphaniae 9 , cum accepissem pro tema te
1
sermonis: (Vidit Joannes Jesmn uenientem ad se) º, t(Ssemque
proxime sacrificaturus, tactus sum magno desiderio, ut ego in
missa possem uidere ac sen tire in cor de meo J ernm ad me uen -
turum in sacramento. Agnoscebam plane ipsum ad me uenisse
nimium saepe absque hoc quod ipsum uiderem uenire. Rogaui
igitur Deum, Virginem et sanctos aliquot, ut mihi et omnibus
fratribus meis, omnibusque communicaturis liceret uidere ipsum
uenientem, proindeque reuereri decenter, praepararique ipsi cum
digna aliqua exspectatione. Dum etiam induerer ornamentis sa-
cris, consideraui et hortatus 142 sum meipsum ad compositionem
illam, quam debet habere qui uidet Jesum ad se uenientem.
380. Joannes uere animaduertit, apertisque ocülis uidit Je-
sum ad se uenientem. Sic Petrus alicubi ipsum uidit, dum dice-
ret (Exi a me, quia peccator sum) u. Elisabeth quoque similes
aliqua ex parte oculos habuit, cum diceret (Unde hoc mihi ut ue·
RoM., XII, 3.
s Nempe in urbem Jerusalem, quae interpretatur visio pacis.
10 JoAN., I, 29. 11
9 Die 13. Luc., V, 8.
MEMORIALE.-]ANUARIO 1545 671
niat Mater Domini mei ad me?) u. Maria autem Mater Dei tune
maxime uidit Jesum ad se uenientem cum dixit (Eece aneilla
Domini, etc.) '".
381. Jesum Mater detinuit in longa obedientia subditum
usque ad annum trigesimum. Et ídem aliquo modo possunt qui-
cumque eumdem cum multa sollicitudine et timore obseruant;
sicut sponsa tenet subiectum sponsum propter nimium amorem,
quo fit ut non possit pati ipsum diutius abesse a suo conspeetu.
382. Jesus ab subiectione parentum recedens ad baptimum
Joannis, doeet oportere ut, qui relinquunt unum genus officii,
ipsi debeant non quaerere libertatem carnis, sicut solent mutan-
tes strictiorem obedientiam in laxiorem, sed potius ad duriora
conseendere; Christus enim hic relinquit parentum seruitutem,
ut ad Joannis serui sui transeat uelut disciplinam. Non quaerit
dominos suis parentibus honorationes, nec absolutionem ab omni
seruitute, qui omnium seruus fieri optat.
383. In lueem enim prodit, ut sese omnibus qui saluari uo-
lunt offerat. Uideat igitur quilibet mortalium, et excipiet eum ad
se uenientem. · Exeat obuiam ei, ut recipiat gratiam Agni Dei im· ·
maeulati, dati in pretium et gratiam eius, qui fert et aufert pee·
cata mundi. Ineipiat quoque iam oculos aperire, ut uideat Jesum
iudicem ad se uenientem, non ut prius iustificandum, sed iudi-
candum; post nos uenit nune in multa patientia, qui, antequam
essemus, quaerendus fuerat et erat ad ostium c. Jamdiu stat pul-
sans ignoratus a nobis Saluator. Exeamus ergo nos obuiam ei,
ne dormientes inueniat, quia nimium diu nesciuimus ipsum.
384. Hic magno desiderio affectus fui eirea illud ut ubi·
'
cumque administratur laicis saeramentum Eucaristiae, in prin-
cipio ostensionis eius, quando seilieet sacerdos tenens hostiam se
ad communicantes conuertit, dieerentur d intelligibiliter omnia
uerba haee: (( Uidit J oannes Jesum uenientem ad se, et ait: Ecce
Agnus Dei, ecce qui tollit peceata mundi>i 14 ,
e hostium ms. -d discerentur ms.; diceret Mem. [f.
13
12 Ibídem, I, 43. Ibídem, I, 38.
14 {(Ecce qui tollit peccatum mundi.» JoANN., I, 29.
 672 FABRI MONUllIENTA
385. Postridie octauae Epiphaniae 15 , dum adhuc occur-
rissent quaedam circaJesum iudicem ad nos appropinquanter ue-
nientem uenerunt in mentem 143 illa iudicii uniuersalis praeam-
bula, b~lla scilicet et seditiones, terrae motus, pestil~ntiae e: fa-
mes, quae in uariis locis quotidie experiuntur et contmgunt; .1:em
et illa magis communia quae nondum uisa sunt, pressura scil~cet
gentium in terris prae confusione sonitus maris et fluctuum ems,
obscuratio item solis ac lunae, uirtutumque coelorum commo-
tiones cum caeteris de coelo terroribus et apparitione signi ter-
1 fiducialiter supplicantes, et fac ne quemquam nostrum dies illa
ribilis Filii hominis; quae et ipsa contingent, ita ut homines
arescant prae timore et expectatione. Eorum uero signorum
omnium cum considerarem uiolentias et tremendos effectus, non
potui quin cum lachrymis optarem, et mihi et caeteris o~nibus,
tum christianis tum reliquis orbis habitatoribus, praesentibus et
futuris, quin optarem, inquam, omnibus mentem uigilantem ac
timentem Deum iudicem.
386. Furor belli cum inualescit in aliquam ciuitatem, ma-
gnopere concutit corda; et duriss~ma fame: quoqu.e, curn ~rassa­
tur e usque ad alicuius totius unms magm popu.h desol~t10nem,
magnas in animis omniurn illorum facit commot10n.es; ~ic terrae
motus animos in terrorem commouere solent et pestilent1ae. Lon-
ae autem amplius et fortius concutiunt mortales illa quae sunt
~agis communia, ut pressura illa gentium, e: soni:us fluctuu~
totaliter confusi maris, et terrores coelestes, s1 sentlrentur; qma
igitur haec omnia terribilia sunt illis omnibus, qui co~da habent
aperta et minime curis uitae huius, aut cr.a~ula vel ebnetate, gra-
uata bine fit ut ualde uigilantes ac solhc1tos oporteat esse ho-
min~s circa ipsurn ultimum diem Christi domini nostri, .que.m :am
multae tribulationes praecurrunt, et sunt praeparatonae 1psms.
387. Hic uenerunt in mentem uerba illa quae sunt ap~d
Lucam, cap. 2 r, e< Vigila te itaque, omni tempore orantes, ut di-
gni habeamini fugere ista omnia, quae futura sunt' e~ stare ante
Filium hominis. >> Ad hoc bona uisa est haec bratlo sequens,
e congrassatus ms; cum grassatur Mem. II.
•5 Die 14.
MEMORIALE.- ]ANUARIO 1545 673
quam optarem ab omnibus christianis priuatim et publice quoti.
die fieri.
ORATIO
a Domine Jesu Christe, Fili Dei uiui, qui nos in omni tempo-
re ad hoc uigilare et orare praecepisti, ut omnia mala tui tremen-
di iudicii praeambula fugere possimus, et ante Filium hominis
digne stare; exaudi nos, quaesumus, hoc ipsum cum timore et
opprimat 144 imparatum; qui uiuis et regnas cum eodem Patre,
in unitate Spiritus Sancti, Deus, per omnia saecula saeculorum.
Amen.»
388. Vna otra vez deziendo missa por mis hermanos e hijos
espirituales uínome aquello del apóstolo: (( Patres debent thesau- I!'
rizare filiis>i 11 ; ubi sensi magnum desiderium ut possim aliquid
spiritualis thesauri aliis reponere, quod olim in eorum consola-
tionem sit cessurum; et hoc ad imitationem eius, qui factus est
receptaculum omnium thesaurorum sapientiae et scientiae Dei.
Bonam spem concepi, considerando quod sancti Patres (siquidem
nos ueri filii fuerimus eorum) multos thesauros nobis accumula-
rint, non solum in coelis, in donis gloriosis, sed etiam in terris,
in donis gratiae. In hoc debent consolari, quicunque sub disci-
plina aliquorum patrum uiuentes, recte obedienterque r ministe·
rium quodcúmque exercent; in quo quidem ministerio, etsi non
habeant occasionem omnimodam pro se in spiritualibus sibi the-
saurizandi, sciunt tamen sibi magnum repositum esse thesaurum
apud illos Patres, quorum uices gerunt ipsi eorum superiores, sed
apud eosdem superiores, cum boni fuerint.
389. Ipsi uero superiores, cuicumque familiae praesideant,
ad hoc maxime attendére debent, id est, ut filiis suis et eis omni-
bús, quos Christus eis subiecit, thesaurizent, ante omnia ipsi fa-
cti thesauri spirituales. Generaliter etiam oportet ut qui metunt
temporalia, quae sibi aliquo modo per aliquos fuerunt accumula-
obidienterque ms.
IG II COR., XII, 14.
FABIU MONUM.
,1!
 674 FABRI MONUMENTA
ta ac reposita, seminent eisdem spiritualia atque reponant. Fru-
strarentur etenim qui personis spiritualibus thesaurizant tempo-
ralia, si nullum tandem aliquando thesaurum spiritualem per
ipsos asseruatum et aggregatum inuenirent. Et idem dixerim de
his omnibus qui Xpo. seruiunt in officiis minoribus ac uilioribus,
in ordine ad eos qui seruiunt in maioribus atque dignioribus. Sic
enim oportet, ut, comparticipes laborum et dolorum, compartid·
pes sint et quietis et consolationis. Ad hoc facit id quod omnibus
sanctis dicturus est Christus: dntra in gaudium Domini tui 11 )';
tu uidelicet, qui intrasti in labores et compassiones eiusdem.
390. In die sanctorum quinque martyrum, uidelicet Be-
rardi, Petri, Acurtii, Adiuti et Othonis 18 , cum interessem diui-
nis officiis in ecclesia Sanctae Crucis conimbricensis, ubi iacent
corpora eorumdem, hic, inquam, ego magno sentimento compas-
sionis affectus fui erga eos generaliter, qui sunt in periculis eui-
dentissimis suae dam11ationis. Veniebat in mentem Lut[h]erus,
rex Angliae et Turca, cum aliis aliquot 19 •
3 91. Considerabam autem pietatem illam Dei, qua fit ut
tamdiu uiuant huiusmodi homines sicut et alii multi peccatores,
quorum ego primus sum. Intellexi autem id, quod in meum iudi-
cium et mei simillimum facile accipi posset: fieri etenim potest
ut Deus non solum 145 det talibus tempus poenitentiae, exspe-
ctans eorum conuersionem, quam per se possent, ipso dante, ad-
huc operari, sed etiam ut exspectet utrum aliquis uelit amplius
orare pro talibus, aut dare operam circa eorum conuersionem.
''
!pse facile dat tempus turcae huic Solimano, ut etiam uideat
num aliquis ex nobis xpianis. tandem, antequam ille moriatur,
uelit ei succurrere. Nobis igitur, quibus data est praedicandi ac
·docendi potestas, ualde uidendum est ne multi pereant ob cul-
pam nostram, ét propter negligentiam nostrarn. Timendum ne
Deus multos nobis conseruet instruendos, ac de salute sua ad-
monendos. Multi ubique nos exspectant; festinemus igitur ere ..
:Scere cunctis et eisdem bene praeparari.
17 XXV, 2I.
l\iATTH., rn Die 16.
•1 9 Vide supra, §. 25
MEMORIALE.-jANUARIO 1545
392. Sanguis multorum martyrum nos inuitat ad eas gen-
tes [curandas], apud quas et pro quarum salute ipsi mortui sunt.
Vtinam igitur aliquando tandem aliqui ex nostra Societate occa·
sionem et animum habeant uisitandi marochianos illos, quibus
isti quinque martyres sese seminarunt in salutem. Ipsi enim erant
uerba uiua ipsius Dei et Xpi., et ideo dum n•m potuerunt inueni-
re terram, quae caperet uerba Euangelii, ipsimet tanquam grana
optima mori uoluerunt; ut inde, si nondum collectus est fructus
a1iquando tamen colligi per aliquos ueros Xpi. operarios possit.'
393. In die sanctorum martyrum Fabiani et Sebastiani •0 1
,quo tempore Coniiabricae aderat maxima aquarum inundatio,
multis modis nociua, non so1um praenascentibus f', sed etiam do.
mibus et rebus domesticis; hoc die, inquam, celebraui missam
pro quodam monacho defuncto, quem mihi Martinus Sanctae-
Crucis 21 commendarat ut uirum sanctum g. Sicque data est mihi
magna deuotio circa liberationem animarum defunctorum· et
quidam nouus sensus ac intelligentia specialiter circa eos qui ' pro
minimis inibi detinentur, quique quasi ex toto sunt foelices, Ima-
ginabar enim animas successiue et per incrementa beatam uitam
ingredi, fierique participes foelicitatis; quod intelligendum est de
accidentali beatitudine. Essentialis enim est tota simul et perfe.
eta possessio uitae interminabilis, statusque omnium bonorum
aggregatione perfectus.
394. Hic etiam ego recepi magnam spem circa temporis
serenitatem, aliquot iam diebus anxie desideratam et petitam.
Hnc sentimentum fuit dum rogassem Dominum ut dignaretur
parcere pauperibus, quorum domus, uel alia quaecumque bona,
per talem inundationem perdebantur. Petebam autem ut parceret
eis, quasi omnia illa bona pertinerent ad personas tam pias et de-
notas quam 146 fuerat sanctus ille monachus pro cuius anima ce-
lebrabam, aut quasi omnia pertinerent ad sanctos qui sunt in
coelis.
f' e terra nascentibus Menz. II. -g Emendatum ex facturo.
•0 Die 20.
2
L Ille Pater tune erat rector collegii conimbricensis. Vide epist. 99.
1
 FABRI MONUMENTA
395. Hic uenerunt in mentem quaedam desideria quorum-
dam sanctorum, ubi ego sensi nobis magnam operam dan~am
esse ut non solum Dei uoluntates per nos impleantur, sed illae
etia~ quas constat fuisse a Deo in sanctis eius. Sed et illud ma·
gnopere cupiui, uidelicet ut nos ipsi, qui uiuimus, demus operam
alter alterius sanctis desideriis adimplendis circa Dei honorem,
puta circa animarum salutem et circa nostrum ipsorum spiritua-
lem profectum.
396. Hinc factum est ut mihi datus sit pius quidam ausus
petendi ex Deo ut adimpleantur quaedam mea (quae ipsius .sunt),
circa restitutionem Germaniae, desideria, et circa reductlonem
aliarum gentium ad fidem, et vitam xpianae. ac perfectae disci-
plinae. Det Deus ipse fieri quae dat nobis pie ~esiderar~, :t per·
:ficiat ea omnia opera, quae per suas creaturas ipse conCiplt.
22
397. In die gloriosae virginis et martyris Agnetis , ego
in hoc celebraui ut Deus dignaretur quodam priuilegio speciali
donare nostram Societatem. Priuilegium esset si quidem pecca-
ta quae commiserunt ingressi hanc congregationem a~t ingres-
suri non imputata fuerint ipsi Societati. Loquor pnmum de
pec~atis commissis ante ipsum ingressum, deinde etiam ~e rel~­
quis omnibus. Hoc ideo petiui, quia senserim quen~am prnm 11-
morem ut ne propter peccata singulorum eorum qm sumus, uel
futuri sunt, rninus prosperanda sit ipsa Societas; maxirne quia
multi intrant qui Deum multis modis grauiter offendernnt. Noli
'1 ergo, 0 bone Jesu haec peccata particularia sing~lorum nostrum
huic santae communitati imputare. Cedant nob1s non prospere,
,quaecumque honori tuo et animarum nostrarum uel alienarum
saluti contraria unquam attentauerimus. In bis autem, quae
bona fuerint et aedificatiua, o Deus, ne quaeso memineris no-
strarum iniquitatum multarum. Quod si tibi uisum fuerit ut poe-
nas 1uamus uituperiorum, tribulationum corporalium, aut pau-
pertatis, at h saltem ne pennittas nos puniri illis flagellis, quae so-
h et 11!S,
" Die 2r, et etiam, secundo, die 28.
MEMORIALE.-FEBRUARIO 1545
lent esse, quando peccata et errores in poenas peccatorum con-
ceduntur miseris peccatoribus. Absint, Domine Deus, hae poe·
nae peccati ab hac 147 tua tenella familia! Haec occasionaliter
mihi occurrerunt, eo quod decreuissem pro quibusdam ex no-
stris specialiter orare, quorum generales confessiones (qui multi
sunt) audiueram i,
[MENSE FEBRUARIO I545]
398. In festo Purificationis t, ego sensi magnum et satis
uiuum desiderium non moriendi antequam recte compositeque se
habeant in anima mea ea, quae Dei sunt. Optaui prius uidere pa·
cem mentis meae quam absolutionem eius a corpore; et prius
gustare uitam, quae est Saluator, quam mortem; et cognoscere
uerum lumen uitae, quam intrare tenebras mortis, et gloriam
ecclesiae Xpi. ac Societatis nostrae, priusquam moriar. Optaui
etiam mihi dari gratiam, qua fieret ut nullum diem praeterire
sinerem absque notabili fructu. Deus enim uitam- dat ad salutem
operandam, et omnem diem computat in aliquod bonum opu<>.
Excita, o Deus, igitur desideria in me, non solum quae oporteat
adimpleri in fine uitae, sed illa etiam quae tu uis quotidie per:fici,
O quam felix esset, qui nosse posset quid in singulos dies ab ipso
requirat Dominus!
399. In die sancti Blasii •, caput unum ex sacris virgini-
bus, quod ego donaui magistro Simoni pro collegio coni[m)bri-
censi, deportatum est Conimbricam 3 • Faxit Jesus ut inibi usque
ad resurrectionem eius et aliorum omnium humanorum corporum
venerabiliter et denote reseruetur.
400. Feria sexta post diem Cinerum 4 , ego sensi magnum
desiderium ut ne Societas nostra aliquid perderet ex eo quod of-
ficium nouum romanum dicamus 5 • Timebam enim id quod fieri
i Hic desinunt exempla Mem. Il, Mem. VII, Mem. VIII et Mem. IX.
2
'Die 2 Februarii. Die 3.
3
Vide supra, ¡¡ 368. • Die 20.
5
Breviarium romanum a cardinale Sanctae Crucis, Francisco de Quiño-
nes, reformatum. Cf. FERRERES, El Breviario y las nuevas rúbricas, I, 23-34,
 MEMORIALE.-FEBRUARIO 1545
FABRIMONUMENTA
augenda, multa patiuntur, et multos uisibiles hostes inueniunt·
solet, id est, ne Nostri abutantur eo quod nec multa nec longa '
ita oportebat eos qui operam dant rebus spiritualibus, pro illis
officia uocalia cogantur dicere ª. Ad hoc igitur missam cele-
acquirendis, retinendis et multiplicandis, uaria et grauia pati per
braui, uidelicet cum desiderio ut, quod minus fecerimus in uo-
hostes inuisibiles.
calibus officiis, siue pro uiuis, siue pro defunctis, id totum per
402. Eodem die, sub vesperam, exiens de palatio Regis ',
officia operandi et meditandi ex corde sup(p]leatur; et boc facile
factum est ut inciderem in conspectum multitudinis equorum et
erit [apud] diligentes Deum et proximum, qui per praedicationes,
equitum, qui erant congregati ad recipiendum quendam ducem;
per confessiones, et per particulares exhortationes, simul cum
ita ut propter hoc maximus quasi ad maximum et nobilissimum
mentalibus orationibus, possunt iuuare et uiuos et defunctos 1
spectaculum esset concursus. Declinaui igitur a tanta turba et a
ipsorum necessitates multis fidelibus repraesentando, et eorum
tanto strepitu in ecclesiam, quae in propinquo erat; ubi, dum non
memoriam in seipsis continue uiuificando. Hoc si nescierimus,
nihil curiositatis ad exeundum et uidendum id quod declinave-
consultius 148 erit ut plus officiorum uocalium nobis imponatur,
ram incidisset, iniectis in imaginem crucifixi oculis, statim 149 b
et ut ne tantum temporis reliquis piis operibus et oraiionibus li-
cessauit talis motus animae meae; ita ut cum lachrymis gratias
berum relinquatur. Nema igitur tempore abutatur. Iuuemus ui·
egerim Deo meo, qui mihi aspectum suae imaginis concederet;
uos in omni genere necessitatis, spiritualis primum, deinde cor-
et hoc sensi esse uerum et reficiens spectaculum, memorari uide-
poralis. Iuuemus defunctos, eorum necessitates ad uiuum memo·
licet quomodo Deus omnipotens uoluit carnem accipere, et eam
riis nostris imprimendo, et caeteros, siue poenitentes, siue audi-
coram omni populo 1 inter duos latrones pendens, deponere.
tores siue nobiscum conuersantes, ut idem faciant exhortando.
) 403. Huc igitur spectent quicumque ad uidendum ea, quae
Efficiamus etiam multos nobis in hac re uicarios, qui uidelicet
extra se sunt, [ire] cupiunt; hic sane[ n ]tur oculorum et aurium,
orent uocaliter, id quod nos non possumus.
et caeterorum sensuum insatiabiles appetitus. Quod si nondum
401. Sabbato post diem Cinerum 6 , cum statim a prandio
possis eo penetrare, ut in talibus a[c]quiescas, perge quaerere;
me seorsim collegissem ad orandum, completa oratione, incidit
melior est huius spectaculi nuda cupiditas et laboriosa curiositas,
in mentem afflictio cuiusdam personae quae apud me cor suum
quam omnium aliorum temporalium et mundanorum uisibilium
aperuerat; dumque intrassem in discursum quemdam uariarum
spectaculorum ocularis aspectus atque fruitio. Si enim Maria in
aduersitatum et afflictionum, quas propter temporalia magna
monumentum sanctum ictrare permissa non fuerit, ne cesset
pars hominum patiuntur, sensi in animo meo compunctionem
propter hoc foris stare plorans ad monumentum.
quandam cum lachrymis, quod uiderem me absque ulla aduer-
404. El día de San Mathías apóstol s, yo presenté al rey
sitate in hoc mundo uiuere. Caeteri enim omnes, qui in mundo
de Portugal y á la reyna las dos cabezas de las onze mil, es á
sunt ut mihi uidebatur, uarias molestias patiuntur; ego uero
1 saber, al rey la que e huue del conuento de los cartuxos de Colo -
neminem sensi aduersantem mihi. Verum est quidem eum valde
nia d y á la reyna aquella que me dieron las monjas e .del conuento
liberum esse a tribulationibus carnalibus et temporalibus, qui
de San Maximino. Assí mismo les dí sendos huessos grandes de
uisibilia non habeat nec aueat, sed sola aeterna; sed dolebam, 'i
quod saltem pro inuisibilibus plura non paterer. Sicut enim b Iterum manus decimi librarii. -e che hic et infra. - d edon- 1

mundani homines, propter uisibilia a[c ]qui renda, conseruanda et ca ms. errare librarii, - e monias ms.

a discere nis. 7 J oannis III Portugalliae.

8 Die 24. Vide supra, § 368,
6 Die 21.

1.I
 680 FABRI MONUMENTA
los quatro que me dieron los canónicos de San Gereón, los qua-
les huessos sor. de la compagnía de san Gereón. Al príncipe
de Portugal dí un hqesso e• de la Compagnía de las onze mil
uérgines. Plega al redemptor y señor f de todos los santos dar-
les gratia para que glas tales reliquias sepan y quieran honrada-
mente h conseruar y mandar conseruar hasta el día que todos
hemos de resuscitar \ assímismo para que se sepan aprouechar
del fauor celestial de los tales sanctos, vt quorum corpora uene-
raturi sunt in terris, fauoren spirituum eorum ubique conse-
quantur. Yo les dije i que de mi parte non sabía cómo honorarlas
meior que en ponerlas en manos de sus altezas; y sus altezas me
los hizieron poner dentro de una caxa, y poner en el oratorio de
la reyna.
405. Feria quarta post [ dominicam] Inuocauit 9 , ego in
hoc oraui meas solitas letanias, ut mihi et omnibus fratribus pro-
dessent in specialem quemdam et desiderabilem profectum. In me
namque factum est nouum quoddam desiderium, quo petebam
gratiam ad omnia illa opera recte agenda, de quibus ego et cae-
teri reddituri sumus specialem rationem; scilicet pro quotidiana
ordinatione actionum nostrarum, pro recta examinatione con-
scientiae, pro persoluendis horis nostris canonicis; pro facienda
bona et lacrimabili confessione auriculari; pro celebratione mis-
sae, pro sumenda communione, pro administrandis sacramentis,
pro recta tractatione uerbi Dei, tam publice quam priuatim, pro
exercenda ubique sancta conuersatione inter uiros et mulieres.
Haec enim sunt septem genera actionum pro quibus usque ad
perfectum implendis, quotidie petendae sunt ex Deo et sanctis
eius gratiae. Propter quod et ego huc traxi omnes eas gratias,
quas ego in letaniis meis petere soleo, ad idem applicans missam
diei, qui secutus est dictam feriam quartam.
e' huosso ms. _f sinor ms. - g gratie pera que ms. - h horrada-
mente ms. _; il dia che todos hemos da resuscitar ms, - i dice ms.
9 Die 25,
MEMORIALE.- MARTIO I545 68r
(MENSE MARTIO 1545]
406. Die quarta mensis Martii, licentiatus Araoz ª et ego
obten ta tandem licentia a rege Portugalli[ ae], recessimus ex Ebo·
ra; et in die sancti Gregorii 1, Salamanticam peruenimus; die au-
tem decima octaua, qua scilicet celebratur festum diui Gabrielis
intrauimus Valesoletum. Et sic factum est, Deo dante et ducen-
te, ut impleretur illa obedientia, qua mihi praeceptum fuerat, ut
ex Colonia abirem usque ad Portugaliam, per regem inde trans-
mittendus Vallisoletum. Sit benedictus Deus, qui uiam tantae
peregrinationis semper et ubique felicem fecit.
407. Pridie sancti Benedicti abbatis ', sub noctem, ante-
quam irem cubitum, mihi data est lacrymosa deuotio, in qua me
Deo, beatae Virgini, omnibus sanctorum ordinibus commendaui,
mihique ex ipsis foelicem noctem precatus sum. Precatus sum
etiam quietam noctem defunctis, qui sunt in 15 O purgatorio. Item,
eis omnibus, qui in hac uita dolores et labores patiuntur. Preca-
bar quoque omnibus peccatoribus et peccantibus compunctionem
iuxta illud: ccLauabo per singulas noctes lectum meum, lacrimis
meis stratum meum rigabo» 5 •
408. Hic praeterea dum audissem quosdam nimium lae-
tos et garrulos, qui in uicinis cubiculis dissolutionis suae uer-
ba effunderent, coepi dolere quod et ipsi tam male se ad somnum
nocturnum componerent, et dixi orationem; ce Visita, quaesumus,
Domine, habitationes istas, et reliquas omnes in quibus homines
degunt, et omnes insidias inimicorum omnium uisibilium et in-
uisibilium ab eis longe repelle. Angeli tui habitent in ipsis, qui
nos et reliquos omnes in pace custodiant, pér Xpum, Dominum
nostrum, etc. ii 4 •
409. Quandoque fit ut apprehendamus bona et fauores
qui nos possibiliter contingunt et accidere possunt; quandoque
uero accidit contrarium, scilicet, ut apprehendamus mala quae
a Arahosius ms.
1
Die 12 Martii. 2
Die 20 Martii.
Ps. VI, 7. 4
Ad Compl. Off. divini,
 F ABRI MONUMENT A
682
nobi.s tantum possibiliter imminent. In priore dispositione.. c~uer..­
dum est ne eleuemur supra modum; in posteriore ne denciamur
plus quam oportet: bonusque spir~tus n~~ter t~trumque horum
temporum in alterius remedium nomt apphcare, id est.' abundan-
tiam contra penuriam, et penuriam contra abunda~~iam. Malus
· ·tus ex utroque malum nostrum efficere mtitur; nempe,
au t em sp1n . ·l · ·
elationem et praesuntionem [sic] ex abundantia; et pusil amm1-
tatem atque deiectionem boni animi ex pen~ria.. .
410. In die Sti. Benedicti º ego apphcam m1ssa:n specia·
liter in fauorem Societatis nostrae 1 orans patriarcham illum s~n­
ctum Benedictum, ut :ipse dignaretur eam ipsam, tanquam pms
· Xpo pater protegere ac defendere: defendere,
ac po t ens m · , . . .
· quam contra omnes spiritus formcat10ms, contra omnes sp1n
m ' .. t 413. Optabam etiam maxime ut nemo eorum qui nostrae
undi huius et contra omnes spiritus nequ1tlarum a que
t us m , . ·
malitiarum; protegere etiam ab omni errore, ab omm ignoran ia
mala, et ab omnibus peccatis.
411. Honora, reuerere et obserua maiores tuos, ma~rn1e
autem superiores, nec solum maiores tuos, sed eos omnes, qm uel
potestate, uel authoritate, uel doctrina aut uirtute'. aut aetate, etc.
sunt te ipso maiotes. Multi reperiuntur adhuc qm ?ªrente~ et s~­
periores suos amoris affectu prosequantur;. i~em qui obediant eis
atque succurrant in necessitatibus; sed qm msuper ho.norent e~
intimis ac uere reuereantur, pauci: tu ama omnes prox1mos tuos,
et omnibus, quantum datur, benefac; specialiter autem .erga ma-
iores habeas affectus reuerentiae, honoris et uerecund1ae, ~t re-
liquos affectus, qui inferiores recte ordinant. er.ga .s~penores;
erga aequales simul affectus fraternae dilect10ms, ~lhs semper
deferens. Erga minores autem esto beneuolus ac bemgnus a: fa-
cilis, tanquam conditionis illius amicus, et minimorum ultimo·
rumque consectator. Sic fiet ut orones ad d~sc~nsum pertra~as
ipse ad nouissimum uirorum descendens, qm fmt Xpus. crucrfi·
MEMORIALE.-MARTIO 1545 683
412. Alia uice, cum uenissem ad palatium, uolens audire
praedicationem in ca pella principis 6 , factum est ut prohiberer in-
trare, quippe quod essem ignotus ianitori. Sic permansi aliquan-
diu ante fores, ubi memini quod saepe permiserim intrare in ani-
rnam meam uarias cogitationes malas, et uarios spiritus nequam;
Jesum autem et uerba eius, ac Spiritum eius, ante ostium pulsa·
re et stare permiserim. Cogitabam etiam qualiter Xpus. tam
male receptus sit ubique a mundo. Oraui etiam pro me et pro ia-
.
nitore illo, ut nobis concederetur, ne ante fores paradisi nos diu-
tius purgandos stare exspectareque contingat. Alia quoque multa
mihi occurrerunt in eo loco, quibus ualde compunctus sum: unde
factum est ut magis amarem ipsum ianitorem, qui huius deuo-
. ..
tionis causa erat.
f Societatis futuri sunt, detrimentum unquam aliqnod ex siinilibus
repulsis, aut etiam maioribus, pati possit; detrimentum, inquam,
.
animae, quod solet contingere superbis et impatientibus c. Quis-
quis uero obedienter sub aliena potestate militare optat, is se to-
tum et omnes actus suos ac omnem suum modum sub benepla-
citum et sub iuditium sui superioris reiiciat, metiatur sese iuxta
formam eius, cui d se iudicandum et erudiendum tradidit. Parum
sit ei caeteris omnibus hominibus placere aut aliquid uideri, nisi
et suo iudici et arbitro placuerit in Xpo. Jesu domino nostro.
414. In die sanctissimae Annuntiationis uirginis Deipa -
rae 1 ; multa mihi occurrerunt, ut desiderarem bonas aliquot an-
nuntiationes, bona scilicet noua de mea salute. Optabam illum
diem, in quo certior fieri possim de uita aeterna; reputabam il-
lum beatum esse, qui probabiliter nouit se inuenisse gratiam
apud Deum, Deum esse secum, se aliquam benedictionem ínter
homines habfre, se facere opera Deo accepta. Miseri igitur sunt
illi, quibus prima cura est, num sint in gratia hominis alicuius

xus b. e Quae sequuntur, ad finem usque hujus paragraphi, cum praecedenti-

b Haec paragraphus, et quae infra sequentur, scilic~t, 416! 417, 418. bus non cohaerent. in Mein. III haec in paragrapho 418 ante illa verba
· d · u·em IlI habentur in medio paragraphi 41 huJ us nostrae Hic datum est posita habentur, et rectius quidein. - d qui ms.
et 419, in ca ice m• · . . .
editionís, postilla verba: peiorari circa obed1entiam. Vide pag. 512.
6 .Philippi II, austriaci. 7
Die 25.
0 Die 21.
 MEMORIALE.-l\IARTIO 1545 685
F ABRI MoNUMENTA
meam non esse bonam regulam; potius uelle sequi sensa patriae,
mortalis, et qüo pacto talis horno erga ipsos sese habeat; qui
suae, et magis timebunt displicere multis (sicut sibi uidetur)
quam uni mihi. Sic fiet ut impediar, ne possim uel audeam tale~
etiam maxime cupiunt scire quae bona sint recepturi; qui deni-
que nimium gaudent, dum audiunt opera sua et of:ficia siue ser-
reprehendere. Aliud est de inferioribus meis, qui meam uolunta-
uitia placere dominis suis.
tem et meum iudicium pro regula habent in bis, quae sunt bona
4t5. Hic dum considerasserr:. tali die Xpum. incarnatum
~el i~differentia, quique parati sunt subesse superiori suo, quam-
fuisse, proindeque exordium nostrae salutis de facto et re ipsa
hbet imperfecto, uolentes abnegare semetipsos in omnibus.
incepisse, dum, inquam, hoc sic cogitassem, oraui Dominum ut
418. Hoc ego non ita feci semel cum essem Parisiis et
det opere et de facto incipere quod hactenus in solis manet affe-
ctibus. Sit hic, o Deus meus, initium conuersionis desideriorum
m~hi aliqua imperaret Pater Ignatius, cui solebam respondere ~a­
tnam non ferre quaedam, quae sibi uidebantur. Hoc ergo propo-
affectuumque in opera et·effecta. Deus ab aeterno proposuit pro-
nebam apud me ad respondendum praedicto fratri, licet non fe-
pitiatorem Jesum X pum.; sed ante hunc diem Uerbum non est
cerim, intelligens esse meram tentationem, et infirmitatem spiri-
factnm caro. Conceptus Patris hoc die factus est caro; :fiant ergo
tus subesse in talibus uerbis g' sed et falsitatem. Hic datum est
conceptus nostri opera ac facta benedicta, siue fructus benedi-
nosse quod sim ego et fuerim hactenus debilis in ferendis repre-
ctus. Det Deus in singulis uerbis et actionibus, in quibus uersa·
~ensionib~s: superiorum enim reprehensiones me nimium saepe
mur et" exercemur, nouum aliquem modum proficiendi: hic inci-
m superbiam recalcitrandi erexerunt, ut minus humilem minus-
piamus e. que subiectum; inferiorum uero aut equalium correctiones me
416. Optaui reprehendí a quacumque persona siue sit su-
nimium deiecerunt. Det Deus gratiam seruandi in omnibus mo-
pra te, siue sub te, siue a dextris uel sinistris tuis. Item in quo-
d~m et gradum meum, sic scilicet, ut nec me male prosternat
cumque tempore, id est sine sis laetus, siue tristis, siue calidus,
mmor, nec male erigat superior. Det Deus ut magis sim atten-
aut frigidus, in qualibet tua imperfectione aut defectu, uero uel
tus ad emendationem, quam ad modum uerbaque eius qui me
apparenti, nec imponas modum reprehensori tuo, sed optes ut
reprehendit.
ips(eum modum seruet, qui te maxime possit affligere. Haec
419. Qui non habet in se aut non inuenit unde console-
dixerim considerando frucfum eius, qui reprehenditur, aut corri-
tur, facile succumbit sub onus reprehensoris: qui autem in se ipso
pitur, aut emendatur. habet uel putat se habere unde seipsum consoletur, cito se ipsum
417. Quidam significauit mihi se desiderare hoc bonum in
consolatur super reprehensionibus. Hinc :fit ut debeas caute re-
me, quod esset, si tam dare 151 r ipsum reprebenderem quam
prehendere eos, qui sibi ipsis nimium displicent; nimis enim deii-
clare ipse me reprehendit, cui ego seruaui hoc responsum. Cum
ciuntur, nisi bene admoneantur; sibi autem placentes facilius fe-
reprehensiones in ter nos non sint de rebus directe Deo displicen ·
runt reprehensiones. Aliter ergo te habeas erga melancolicum
tibus, sed solum de modis loquendi uel conuersandi, aut de aliis
aut flegmaticum, et aliter erga colericum ac sanguineum; sed da
modis se,habendi in ordine ad homines, dif:ficile est mihi, peregri-
operam tu ut ne sis colericus, nec sanguineus, quantum ad con-
no in omnibus, mihi dif:ficile est, inquam, corripere, aut emendare
sensum, nec flegmaticus aut melancolicus, iuxta illud: «Vir sa-
in talibus eos, qui mentem meam et sensum non faciunt sibi re-
gulam. Ego dicam facile: hoc mihi non sapit, uel displicet, aut g In _Mem. !JI post 1•erbum verbis, additur paragraphus «Quisquis ...
non uidetur. Secl respondebitur meum iudicium ac uoluntatem J esu D'.Jmmo nost_ro»
~uae in Mem. 1 superius, scilicet in n. 413 habetur.
Hic ~utem proprius e1usdem locus esse videtur. Verba autem quae supra
PrDxime sequuntur, nempe, sed et fa!sitatem, in Mem. III desiderantur.
e Hic desinit Mem. III. -f Sequitur decimus tertius librarius.
 686 FABRI MONUMENTA
piens dominabitur astris. » Hoc fit per gratiam domini nostri Jesu
Xpi., qui naturas in se ipso et per se ipsum, ex se ipso perficit h.
[MENSE APRILI I 545]
420. In die coenae Domini ' mihi ualde sapuit, quod Chri-
stus non solum apostolis suis, et deinde nobis omnibus relinque·
re uoluerit exemplum omnium bonorum operum, quae per cor-
pus suum exercuerat, sed ipsum quoque corpus et organum per
quod talia opera exercuerat, et in quo passurus erat mortem. O
infelices nos christianos, si habentes instrumentum diuinitatis
Dei pro cibo et potu, non euaserimus in operatores industrios.
421. In die parasceue 2 cum audiendi essent mihi quidam
iuuenes et paruuli ex minimis, qui erant de familia cuiusdam do-
mini, filii mei spiritualis, appropinquauerunt ad me quaedam su-
perbae cogitationes' et quidam a spiritus interius loquens et di-
cens, nunquidne tu huc uenisti, ut his minimis dares operam?
nonne melius erat esse in eo loco, ubi audire posses grauium ali-
quarum personarum confessiones? Sed ubi apud me decretum
fuit uelle per omnem uitam nihil aliud operari (siquidem Deo pla-
ceret) quam huiusmodi opera, quae apud illum specialiter uide-
bantur uilia esse et parua, subsecuta est magna confortatio in
spiritu humilitatis, apertusque est mihi melius quam unquam ua-
lor illorum operum, quae recta intentione minimis personis, uili-
busque secundum mundum et abiectis, impenduntur.
422. Erigantur igitur et huc lapides, et notentur non so·
lum bona, quae paruulis absconduntur a Deo, sed illa quoque
q uae aperiuntur dantibus operam suam eisdem paruulis, quod
ipsum est esse paruulum 5 • Hic optabam mea ex parte, et ualde
preciosum ducebam docere semper solos rudes, pueros, rusticos,
pauperes, et qnosque maxime derelictos; quamuis enim maior
h Hic desinit Mem. VII.
a quidem ms.
2
< Die 2 Aprilis. Die 3.
3 «Nisi efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum coe!orum.n
MATTH., XVIII, 3.
MEMORIALE.-APRILI 1545 687
fructus saepe uideatur, dum erudimus magnos secundum saecu-
lum, Deus tamen maiorem benedictionem dare solet ei fructui,
qui est circa minimos suos; qui enim dicit: {(Quod uni ex minimis
meis fecistis, mihi fecistis>J 4 , hic profecto paratus est pluris fa.
cere operam quam collocaueris circa unum aliquem, omnibus mo-
dis derelictum, quam illam quam circa imperatorem impenderis,
Vide igitur, charissime frater, ut quemadmodum Deo et Xpo. de-
relictus dicitur pauper, ita et tibi eum derelinqui putes, ut ei sis
adiutor, cum neminem alium habuerit.
423. Quadam alia uice ualde tristis reddebar et moestus;
considerans me nihil magnum operari; unde et reputabam me
caeteris coaequalibus meis non posse non esse longe infoelicio-
rem; non est quidem magnum inconueniens ad tantam de nobis
opinionem adduci; sed nimium misericors et nimium miserator
Dominus et paracletus Spiritus eius etiam in talibus miseriis no-
bis solet succurrere. Sciat igitur qui talia patitur, Deum in hoc
esse mirabilem, quod scilicet soleat nonnunquam de suo addere
rebus et operibus minimis; ideoque, si maxime quis ei uniatur,
maxime fiet ut opera eius taliter facta abbundantiorem benedi-
ctionem recipiant ex [ quo J et iuxta quem sunt facta. Ne admireris
ergo adeo quidnam sit, aut quantum sit opus quod uides, sed ex
et quali et quanta uirtute processerit; malis tu rep1eri gratia, et
magne parua operari, quam non crescere in teipso, et infirmiter
magna operari. Plus durant et plus aedificant minima opera cum
magna benedictione gratiae facta, quam maxima opera cum par-
ua gratia.
424. Verba illa: ce Popule meus (popule meus, quid feci tibi?
etc.) >J 5 , quae dicuntur ut prouocemur ad adorandam Xpi. cru-
cero, ualde me tetigerunt et penetrarunt; sentiebam melius quam
unquam illas querelas X.\ uidelicet, quod uinea sua sibi nimium
sit facta amara, quod, se derelicto, Barrabam [sic] petierit popu-
lus eius, qui ad columnam ipsum ligauerit flagellandum, qui per
ipsum in columna ignis aliquando fuerat illuminatus, quod aceto
ipsum 152 potauerit, qui ab eodem aquam de petra in potum ac-
4 MATTH., XXV, 40. 5 MICH., VI, 3.
 688 F ABRI MONUMENT A
6
ceperat in deserto, etc. , omnia autem in me dicta aperta intelli.-
gebam.
425. In die resurrectionis Domini 7 factum est ut nonnihil
inciperem a meipso ad Xpum. assurgere, ut in ipso cupiam et
gaudeam esse repositas causas mearum consolationum. Hacte-
nus etenim nimium et tristatus sum et laetatus ex his quae in me-
ipso sensi, siue bona siue mala. Vtinam posthac melius uideam
meipsum aestimemque ex pretio redemptionis meae, quam ex
operibus et transmutationibus meis accidentariis. Vtinam ad hoc
possim assurgere, ut magis timeam perdí ex eo quod emptus fue-
rim pretioso sanguine Xpi., quam ex eo quod periculum sit, ne
anima mea, ut mea est, poenas infernales patiatur, et a consor-
tio laudantium Deum sit arcenda. Vtinam posthac sciam lucra
mea reponere in eo quod est quotidie mori, ut Xpus. sit mihi ui-
uere et uita, salus et pax atque gaudium.
426. Vix horno intelligit qualiter se habuerit Deus erga se
in omnibus operibus suis, puta in creatione, in redemptione, et
in glorificatione; vix unquam, aut raro admodum, hoc respicit
horno, et tamen in rebus humanis uix est quisquam, qui in omni-
bus hominum operibus non intueatur seipsum, id est, qui non
consideret quis respectus ipsius et memoria atque uoluntas in
illis habeatur. Respice igitur illum, qui te in omnibus operibus
tuis respicit, et desine uelle ab hominibus respici in tuis actio-
nibus.
427. Nunc et deinceps cognoscemus refrigescere multo-
rum charitatem, quia pauci admodum sunt, qui operibus mise-
ricordiae spiritualibus gratis dent operam, aut ipsis qui animum
applicent eo modo quem describit Paulus, cum dicit: «Charitas
benigna est, charitas patiens estll etc. 8 • Illi ipsi, qui praesunt
charitatis operibus, male patientes sunt, male benigni, pauca cre-
dunt aut sperant, nulla grauamina sustinere possunt, nullasque
ualent ex animo laeto sufferre proximorum imperfectiones. Hinc
fit ut multi homines multos abusus tam in politia ecclesiastica
6 Vide Improperia, feria VI in Parasceve, ad Missam praesanctifica-
torum.
7 Die 5, 8 ICOR., XIII, 4.
MEMORIALE.-APRILI 1545 689
quam [in civili] b tollant de medio magis, ex impatientia infrigi-
dati, amarique zeli iustitiae quam ex feruore zeli ipsius charitatis.
Habeat igitur charitas illas conditiones guas Paulus enumerat,
, alioquin refrigescit.
428. Vice quadam dum essem in domo quadam uenit in
mentem id, quod audieram nonnullos in Portugallia dixisse: di-
cebant autem timendurn nobis esse [deJ quibusdam personis, id
quod nec fecimus hactenus, nec facturi sumus, cum sciamus illas
maxime omnium consentaneas esse et defensatrices catholicae
et sanae doctrinae, aduersari autem omnibus, qui non arnbulant
in ueritate docendi ac sentiendi. Ego nihilominus sensi in hoc
loco magnam deuotionem, orando Dominum ut ne perrnittat un.
quam uel ab illis, uel quibuscumque, exoriri ullam tempestatem
in nostram Societatem contra ipsius uoluntatem. Hic optaba'.11
hoc idem fecisse in omnibus locis, domibus, palatiis, urbibus
atque regionibus, in quibus unquam fui, orasse, scilicet, ut a
tali loco aut gente nulla n0bis aduersitas contra Dei uoluntatem
oriri possit, aut aliis quibuscumque recte incedentibus in uia
Do mini.
429. Alia uice dum expectassem quendam iuuene,m, qui
promiserat se uenturum ad confessionem, et bis me dec~perat;
cum, inquam, sic expectassem sentiremque aegritudinem e ani-
mi, ex eo quod iam sex horas in hac re perdidisse mihi uiderer,
magnam accepi confortationem hic a Domino, propter cuius ho-
norem hoc faciebam. Haec etiam ratio tune dabatur: si tu soles
propter Deum collocare multas horas ad ostium magnorum do-
minorum et principum, nec taedet te scientem tibi repositam esse
mercedem, quare magis grauaris cum alius quispiam ex mini-
mis Xpi. te expectare facit? numquid hic quam illic minor ex
Deo retributio prouentura est? quoties tu ipse facis Jesum stare
ad ostium tuum, et tamen vis ut ipse non defatigetur, utque non
p[o]eniteat ipsum hoc fecisse: uis ipsum non posse irritari, non
posse reddi impatientem aut amarum tibi? esto igitur et tu talis
b Pro in civili líbrarius scripsit multi, perperam, ut patet. -e egre,
titudinem ms.
FABRI MONUM.
 FABRl l\IONUl\IENTA MEMORIALE.-MAJO 1545
1
erga eius minimos: fac ips~ id quod nosti, eum facturum esse, si
possessores bonorum . 691
cia sua · ' per ipsos relictorum, non recte agere offi-
humanitas 153 eius in carne uisibili, uisibiliter et localiter esset.
Hic redibat in me illa frequens deuotio, quam mihi Dominus In hunc mod um a1·la et multa b
sese mihi obtulere ut ea d 'd ona per concilium procuranda
dedit erga singulas animas, et redibat uoluntas omnibus modis ' es1 erarem.
patiendi et laborandi pro ipsis, non solurn uniuersaliter aut ge-
(MENSE MAJO 1545]
neraliter (id quod minus laboriosum et magis honorificum est),
432. Alia quadam die du .
sed singulariter imitando illum: qui totus est cuiuslibet animae
depressus in quibusdam ' ~ fmssem ualde humiliatus ac
et pro qualibet uixit omnem uitam suam, pro eaque est passus et b d amm1 me1 m 1 ..
o efectum uerae charitatis f t o estus et amaritudinibus
mortuus. ben ra ernae et hu T · '
s_ores, ego nonnihil eleua . . . m1 Itatis erga repre-
430. Die decima sexta mensis Aprilis ego dedi unum ex omm a m'hºl m ammam in D eum, et uisa sunt.
9 I esse; sed et illud
capitibus reliquiarum undecim mil[l}ium uirginum prmcipi Hi- sum est pro me in t l'b unum remedi um opt1mum · mih1' u1º -
a i us quod t . -
tune enirn, id est, cum me~s 1 es m ~ola mentis eleuatione·
spaniae, id est domino Philippo, filio Caroli, imperatoris et regis
Hispaniarum, in qua equidem oblatione illud unum (a]egerrime neq · e euata est 1 1 · '
ue sentiuntur quaecumq . .. . n a hora, nihil laedunt
tuli, quod iuxta longum desiderium non potuerim efficere ut eo . ue 1m1c1 po~s t . .
usque emm non proared' :; un In ammam iacula
duo illa capita simul darentur et simul conseruarentur usque ad b º rnntur haec · . ,
mortem alterius ipsorum, id est, principis aut princípissae, Det
uer era, dico, non ascendunt us ue m1~11:'1a, siue uerba, siue
Deo, ad cuius tabernaculu q ad spmtum sic erectum in
Deus ut possim uidere diem illum, in quo ambo haec capita in E · · · m non appropi ·
nge 1g1tur mentem ab nquat ullum flagellum
una alia capsa reposita cernere ualeam; magis autem, ut per in- n . sque mora quand .
_um, sme uerbum, siue factum . . ocumque aliquid terre-
tercessionem undecim mil[l]ium virginum ipse prínceps cum sme sit ad aaudium h ' spmtum tuum attingit· ·¿
principissa uxore sua in perpetua pace et unitate uinculi uerae . . "' umanum siue d . . ' I que
p1t m me desiderium proficie d'. . a uanam tnstitiam. Hic éoe-
charitatis ac dilectionis permanere possint. 1
mi m,· cum quo ascende t n c1rca mist enum · ascensionis D
431. Vltima die Aprilis, quae est natalis sanctae Catheri- . n e nos ab o 'b o-
nunc qu1dem in spiritu ta d mn_1 us terrenis eleuamur
nae senensis, ego celebraui officium missae pro foelici successu d ' n em uero et1 . ,
urn sensus externos. 154 am m corpore et secun-
huius tam desiderati concili.i tridentini; ad quod ego inueni pro-
prium officium iuxta ritum huius vallesoletanae ecclesiae; peti- a 433.
. In .die a ppant10nis
· · sancti M' h
ppuh ad opp1durn M d 'd . IC aelis archangeli 1
tiones inde fuerunt, ut Dominus dignetur prospicere ecclesiae . d . a n ' uemens ex V 11' ego
quos am m Xpo · e t d ommos . uisit a !soleto
. ª ' ut am1cos
suae, mediante hoc concilio. Offerebant sese mihi necessitates
occurrerunt ad eruditionem e . darem: ~n ma hac multa mihi
peccatorum, qui facilius conuertentur, si ministri uerbi Dei et uo h' mus am mn sems · ex eorum offi .
sacramentorum reformati fuerint; item necessitates omnium tri- q s ispani sua lin gua uocant re b c10,
consolari quamdam mur . meros Datum est quoq
bulatorum, in quorum utili.tatem maximam faciet, quod refrige- t t rerem multis m d' d ue
o am mihi aperuit In d' .. o is esolatam quae s
scens charitas in uigorem suum redeat. Infirmi, uerbi gratia sese d· · rnersonrs ' ese
ae ificandum in doctrina et i h sem~er dabatur spiritus ad
mihi offerebant, quasi qui sperent auxilium; defuncti rursus quo· n ex ortat10ne . Et h oc ua 1de [bo-
ª E
rum pi.a desideria nunc defraudantur, sese mihi offerebant, quasi
mendatum ant ·
qui uehementer cruciantur, intelligentes ministros ecclesiae et Mem . IV h abet reneros
iqua
perpmanu ex Ba l eo l eto. - b Sic p .
eram. Fortasse l d erspicue ms.
i . egen um est romeros
Die 8 Maji. ·
9 Vide supra, § 368.
 FABRl MONUMENTA MEMORIALE.-MAJü T545 693
2
69 'd r
ta ud curiam eius, relinquere, m. e i- tendentem. Quidam religiosi hac diabolíca tentatione umcum.
n]um e est ~pud ~pum. ~ ~ domibus, ubi contingit nos dm~r-
tur, quod scilicet illico f nolunt ostendere suam professionem,
cet, in ommbus ~1~erson;s eet bonae conuersationis, ubique emm
ut caeteri, cum guibus sunt, magis audeant proferre et ostende-
sari, aliqua uestlg1a sane ~e 'd l tandum aut colligendum (est]:
t ubique ahqm P an · re suam impuritatem: timent ne, si ostenderint manifestis signis
aedifican d um e . . 'b in omni statu, in omm
. . sumus ommbus hom1m us . suam uel doctrinam uel pietatem, non liceat caeteris suam osten-
debitores emm . . nfortat altissimus Dommus
. t ubique nos resp1clt
loco, s1cu . et co - dere foeditatem. Tu operam dato, ut ne uel guis apud te, uel
. ~ umus coadmtores. . . coram te, audeat effundere proposita sui mali spiritus ad pec-
noster cmus no:; s r t'as quas hactenus adm1s1 candum.
H . agnoui multas neg igen 1 f
434. ic]' r 'bu~itmen . . 'b usm eiºs ' et eas maxime quae ue· 436. Infesto Ascensionis Domini 2 dum uenisset in mentem
in uariis et mu tlp 1c1 :; . admonitionem aut con-
d' . aut·correctlonem, dictum illud apostoli Pauli: «Cum essem paruulus loquebar ut
runt circa eru It10nem onuersari contigit mecum,
ersonarum quas e paruulus, sentiebam ut paruulus, sapiebam ut paruulus ">>,multa
solationem earum P · . ' . 'dere· nihil etenim fru·
. · lloqut aut etlam m ' . mihi occurrerunt ad appetendum spiritualem ascensionem, de
uel quas contlglt me a t ad nostram noh-
. d conspectum nostrum au .. puero scilicet ad uirum perfectum, de iacente in infimis senti-
stra deberet uemre a . t ihil otiosum perm1slt
. J - Xpus dommus nos er, n mentis et saporibus ad eum, cuius ccnuersatio sit in coelís. Ora-
tiam, qma esus .' ditum ullius uocis; sed nec
tum rerum non au d d bam ut iam nihil esset in me [eorum] quaecumgue transeunt,
esse, non aspee . d 'd edam loca deuerteret, quo a
aeternorum uero cresceret aestimatio et ualor: optabam post[h Jac
illud otiosum fmt, quo a. qua. d une in tena nunc in
· ulos direxent, quo n ' minus tangi ab his, quae oculis carnalibus uidentur, sicque ele-
quosdam hommes oc . . ter homines nunc solus, esse
· ne fon" nunc 1n , uari secundum omnes sensus mentis, ut spiritualia possent effi-
mari, nunc d om1, nu . . ~, d ipsius ambulare, ipsius co- caciter mouere et tangere spiritum meum.
. . . stare ipsms se ere,
uoluent; ipsms ' . . fuerunt. Nos igitur non
d . te ot10sa emm non 437. Quadam die, dum iter facerem rediens ex Galapagar
rnedere, orm1re, e . ' mlibet uel praetereun·
. uod ad unum que ' Valesoletum ", incidit deuotio orandi pro singulis locis, per quae
sinamus ot10sum esse q . accesserimus; minus
'd d uacumque occas10ne in ea uia transeundum erat et applicabam unicuique loco 155
dum uel m en um, q d l" u1'uendum e aliquo
autem si ad comeden d um d ' uel a a ns con unum Pater noster et Aue Maria, considerando uarias necessi-
tates, quae inibi esse poterant, gratiam quoque agendo et postu-
adducti fuerirn us, d' hic nota to contra tentationes
435. Vnum efficax reme mm -. . . i er diuer- lando ea, quae necessaria unicuique uiderentur. Deinde datum
s quae . aliter occurrere solent ilhs, qu p.
occas10n ris est ut deuotionem hanc extenderem in utilitatem magis uniuer.sa-
carna1e , . b' · git esse ornms gene
. d saeculanum, u 1 con 1111 • lem, orando uidelicet pro omnibus locis, in quae unquam uel ego
sona et per omos . Talibus namque max1-
. lieres coguntur transire. . uel alius quicunque de Societate nostra deuenissemus, in quem
uiros et et1am mu . . . . . t 't domus et in ipso aditu
d ·stat1rn m ipso m rm u . d equidem finem ego sequenti die missam applicaui, et ut ex meri-
me prodest. quo im non so1um d'ica. nt «pax
. , huic domun se. tis passionis Domini subleuentur, quae nos minus possumus, per
quarurnhbet personan ' fessores pietatis ac ven- ipsum.
. . . t ostendere se esse pro
etiam ut mc1pian fi t . t tim inceperis loqui uerba
d'fi tionem Hoc e s1 s a
tatis ad ~e ~ ca . . . . uae tecum sunt conuersatura~: f Dubia lectio.
aedificat10ms cum ~lh~ personl1s, q·~ d eccatum coinquinatio111s
hoc emrn. Pacto tib1 mam occ usen:s a p . d • Die 14.
e Atramenti macula hoc verb. partim
deletum est. _d commo an· • I CoR., XIII, II,
4
dum ms. - e conuiciendum ms. Pater Faber versabatur die 23 ValJisoleti. Vide epist. 106.

FABRI MONUMENTA
438. Quadam uice dum hora!" quasdam canonicas persol-
uerem, ego incidi in eum locum Psalmistae, ubi ait: «Ideo conuer-
tetur populus meus hic, et dies pleni inuenientur in eis ")) ;super
quibus uerbis magnus dolor mihi datus est ex eo quod hactenus
neque recte ad diuina conuersus sim, neque ullum diem uel ho-
ram recte impleuerim. Utinam atque utinam aliquando inuenian·
tur [in me dies pleni bonis actionibus; utinam tollantur omnia
otia et otiosae actiones de uita mea. Amen.
' ~ent~ in. domo sua, quae est ecclesia, dignaretur nostris tempo-
[JULIO- SEPTEMBRI I 545)
439. Pridie octauae Visitationis beatissimae virginis Mariae
hora 12 cum quartali peperit principissa domina Maria, filia regis
Portugalliae ', Die autem sequen ti ego celebraui missarn de Visi-
tatione, faciens commemorationem natiuitatis Xpi., natiuitatis
eiusdem virginis Mariae, et natiuitatis sancti J oannis Baptistae,
quas equidern tres commemorationes iam feceram die praeceden-
ti cum desiderio ut natus puer per adiutorium illarum trium na-
tiuitatum benediceretur. Data est rnihi autem hic satis magna
deuotio. Die autem eiusdem mensis Julii duodecima sub hora 4.ª
ad vesperum obiit eadem principissa, cnius anima requiescat in
2
sancta pace •
440. In die exaltationis sanctae Crucis ', durn irem cele-
bratum, et quidam me in uia alloqueretur, petens ex me ut uel·
lem ipsius confessionem audire ut expnrgari posset, ego respon•
di me optare esse Xpi. scopam pro ipsius conscientia emundan-
da. Hic igitur coepit in me desiderium hoc, ut incipiam ª esse
Xpi. scopa b et dici. Sicque factum est ut haberem varias circa
hanc sententiam interpretationes, quibus optabam appropiari
ipsi scopae, qua domus emundatnr, in hoc maxime quod semper
a Dubium an sit scriptum ut inquam an ut incipiam. -b
ms.
~ Ps. LXXII, IO.
Maria, uxor Philippi II, :filium Carolum die 8 Julii 1545 in lucem edi-
t
dit. Vide epist. !08, annot, 2.
2 Vide epist. w9. " Die 14 Septembris.
MEMORIALE.-SEPT. 1545-jANUAR. 154 6
relinquor miser et immundus in aliorum emundatione, et quod
contra [ho) uarias coinquinationes ex aliorum profectu, quem
Xp?. c?operante ministerialiter efficio. Uidebam quoque quam
fac1le d1ssoluar more scoparum, et nihilominus ego inueni ma-
gnam deuotionem in offerendo me Xpo. scopam domus suae ad
uerrendum, scilicet, domos spirituales. '
~41. Optabam quoque ut tota nostra Societas in hoc a Deo
destmaretur, ut Xpus., qui habet tam multa praeclara instru-
~1bus 111c1pere emundare domum suam, et ad hoc, ut quasi prima
mst~umenta et uilissima sibi faceret et formaret, id est, scopas ex
nobis, et ex omnibus, qui futuri sunt huius Societatis· in hoc ob-
tuli missae sacrificium de sancta cruce cum desiderio' ut in coe-
lis quoque merear esse et dici gloriosa Xpi. sccpa, si primum
executus fuero scopae vilissimae officium, quo dignus non sum.
EN NEL ANNO DE 1546 ª.
44.2. In die sanctorum Fabiani et Sebastiani 1 cum essem
cum quodam, qui egebat consolatione, hoc unum mihi occurrit
pro dele[c]tanda ipsius anima: ornnes omr;.ium hominum tribula-
ti~nes s~irituales huc quasi spectant, et ex hoc pendent, quod ni-
~1~um hmeant ne tandem aliquando ueniant ad statam similem
il.h, que~ Xpus. tenuit, aut Mater eius, aut bonus latro, aut dis-
cipulus erns; maxime autem turbantur quia timent uenire ad sta-
tum, quem Xpus. in cruce sortitus est. Oportebat autem consi-
d:r~re i.n talibus b, spirituali ac temporali, tribulationibus e hanc
dist~nct10n~m: aliqui timent sibi ne iuste decidant in damnationem
b.on_1 latron~s; ~li.i sibi timent ne iniuste m~niant ad statum Xpi.
~u.mlei~; ahqm t1ment non sibi, sed his quos diligunt; ne, scilicet,
11_ u~n.iant ad talem statum, et hoc est timere statum beatissimae
1 1
scopam ~irgirns Deiparae; alii timent his, a quibus diliguntur, et hoc est
timere statum dilecti discipuli Xpi., qui cum Matre stabat ante
crucem ei~s, a quo diligebatur. Sumantur igitur prae oculis illae
ª Sic in ms. -b qualibus ms. -e tribulatione ms.
1
Die 20 Januarii.
 FABRI MONUllIENTA

cilicet Xpus. pendens in cruce, bonus latro

quatuor personae, S J n
cruci alligatus, beata Virgo stans pro~e ~rucem, ~t sanct~fis r::d~
nes euangel1s. t a. Hoc die ego celebram rmssam de iesto,· o eir
'fi . d in hoc ut isti sancti martyres habeant mte igere
sacn cmm ' · t Societatis
super tribulationibus et aduersitatibu~ totl~s nos rae. a~
443. fo primis diebus huius nom anm ego .se~s~ quamd
. meorum d e fectuum ' ut nouo modo mc1prnm cogno-
renouat10nem . PROCESSUS •
scere eosdem ad nouam emendationem; maxime autem sens1 m.:
egere nouo modo recollectionis animae, et quod ad hoc opus s~ IN CAUSA APPROBATIONIS CULTUS
.
aliter me habere in extern1s .
me1s, u t sim magis
. .collectus
. et um- VEN. SERVI DEI PATRIS PETRI FABRI
. . .
tus si uolo muemre et retmere sp iritum Dom1m . sanctificantem,
. .h. SACERDOTIS E SOCIETATE JESU
, . raeci ue autem h1c mdebam m1 1
rectificantem et ungentem, p p . h. d" b
opus esse maiore silentio et solitudine; sensí quoque is . ie us, AUCTORIT.ATE ORDINARIA IN CIVITATE ANNECIEN. CONSTRUCTUS
.
per experientiam tentat10num, m1.h.1 opus esse multa. gratia .con- llCENSIBUS JUNIO, JULIO ET AUGUSTO ANNI 1869.
tra sentimenta paupertatis, et contra tentationes uanorum t1mo-
rum indigentiarum et penuriarum e. ANNECIEN

d sacrificio ms. -e Hic. etiam desinun

. t exem pla Mem . IV' Mem. V,
Approbationis cultus venerabilis servi Dei Petri Fabri, sacer-
et Mem. VI. dotis professi Societatis Jesu.
SESSIO PRIMA
In Dei nomine. Amen. Armo a salutífera Domini nostri Jesu
Christi nativitate millesimo octingentesimo sexagesimo nono, in-
dictíone romana duodecima, die vero vigesima tertia mensis Ju-
nii, hora tertia pomeridiana cum dimidiante, pontificatus autem
sanctissimi domini nostri Pii divina providentia papae IX, anno
vicesimo quarto: coram Illmo. ac Revmo. D. Patre Claudio Ma-
ria Magnin, episcopo annecien. in aulam publicae audientiae pa-
latii episcopalis annecien. convenerunt omnes judiciales et offi-
ciales, de quibus infra, una cum postulatore et cancellario curiae
episcopalis.
Revmus. episcopus aliique praesentes publica voce recitarunt
hymnum Veni Creator ad implorandum lumen Spiritus Sancti,

• Ex transumpto authentico in codice· Annecien. Process., ff. r-52. For-

mulae quaedam juramenti, quae a singulis testibus iterantur, aliaeque clau-
su!ae in Processibus usitatae, a no bis omittuntur, lectore tamen monito hisce
punctis ... ve! annotationibus, litteris ita!icis textui insertis.