You are on page 1of 7

1

SHINGGYIM AHKAW AHKANG HTE SENG AI KARAI MASA


(A Theological Concept of Human Rights)

Ga Hpaw

Shinggyim ahkaw ahkang ngu ai gaw shinggyim masha ni yawng a sak hkrung lu ai lam the seng
nna, bungpre ai lam (equality), masat masa lam (recognition), hkungga lara ai lam (respect) hte sari
sadang (Dignity) hpe tsun ai rai nga ai. Dai gaw marai langai ngai (sh) wuhpung wuhpawng langai ngai
(sh) mungup asuya ni jaw ya nna lu la ai baw n rai. Shinggyim masha tai lu ai a shingra tara, shingra
maka hku shinggyim masha tai lu ai ni yawng madu la lu ai chyeju nan rai nga ai. Dai ni chyum laika hta
mung, mungkan shinggyim ahkaw ahkang makawp maga ai masha/hpung ni mung, shinggyim masha
langai hkrai hte shinggyim wuhpawng a sari sadang hte hkum dingnum ngwi pyaw simsa rawt jat galu
kaba lam a matu shakut shaja matsun madun gawgap ya nga ai re. Dai majaw shinggyim ahkaw ahkang a
matu makawp maga lam (protection), masat masa galaw hkam la lu hkra shakut ai lam (recognition),
hkungga la ra lam nga hkra shakut ai lam (respect), tengman ai tsawra myit rawng hkra shakut ai lam
(love), shada garan gachyan shadaw shangang lam nga hkra shakut ai lam (sharing), bungpre ai ahkaw
ahkang rai hkra shakut ai lam (equality), lam shagu hta tara rap ra lam nga hkra shakut ai lam (justice),
shanglawt lu ai masha ni tai hkra shakut shaja ai lam (freedom) ni hpe shakut shaja gun hpai nga ma ai re.
Dai gaw shinggyim masha langai hkrai ngwi pyaw simsa ai sak hkrung lam lu la hkra jawm shakut ai lam
rai nga ai. Chyum laika hta shinggyim asak hkrung lam ngu ai gaw Karai jaw chyeju kumhpa rai nna, de a
dinghta mungkan sak hkrung lam pandung gaw asak hte hpring tsup ai sak hkrung lam (fullness of life)
rai nga ai. Dai majaw anhte Hkristan ni a matu mung, shinggyim masha langai hkrai (sh) shinggyim
wuhpung wuhpawng ni shinggyim ahkaw ahkang hpring hpring hkam la lu na matu ta tut shang lawm ai
lam gaw, Karai shatsam sasana magam bungli langai rai nga mali ai.

I. Chyum Laika hta sang lang dan da ai lam ni (Biblical perspective)

Shinggyim ahkaw ahkang (Human rights) ngu ai hpe myit ai shaloi, shinggyim masha ngu ai
Kadai rai ta? Kaning re ai hpe shinggyim masha ngu ai rai ta? ngu ai hpe shawng myit ra ai hku re.
Chyum laika hta gaw dai hpe hpanda ai lam hte hpanda ai a yaw shada ai lam hku htai dan da ai re.
Shinggyim masha gaw Karai Kasang jaw ai asak, sari sadang, manu, ahkang aya, lit ni hte hkrung nga ai
re. Dai majaw shinggyim masha ngu ai lam hte seng nna htai jang hpan da ai Karai Kasang hte
adingtawk seng ai lam, hpan da ai lam yawng hte mahkri shawn seng hkat ai lam, hpan da ai a yaw shada
ai lam ni hku htai ra ai re. Dai ningmu hku nna, shinggyim masha gaw hkrangbung sumla hte maren hpan
da ai ngu ai lam gaw, shinggyim ahkaw ahkang (human rights) hte seng ai chyum masa a ningpawt
hkridun rai nga ai (N.N 1:27-28). Shinggyim ahkaw ahkang (human rights) ngu ai hpe tsun jang, hpan da
ai shani kawn shinggyim masha a hkrung nga lu na matu, madu da lu ai ahkaw ahkang ni hpe tsun ai lam
rai nga ai. Chyum masa hku dai hpe sari sadang (dignity), maren mara rap ra lam (equality), hte lit lamang
(responsibility) ngu ai ga hkum masum hte ginchyum nna chye na la shangun ai re.

(A) sari sadang (dignity): N.N 1:27-28 hta (i) hkang bung sumla hte hpan da ai lam (ii) shinggyim num
hte la hpe hpan da ai lam (iii) kashu kasha shaprat let, ga ting hpe jahpring nna dai hpe up nga shangun ai
lam ni ngu ahkyakai lam 3 hpe htawng madun da ai re. Dai hpe la kap nna shinggyim masha a sari sadang
gaw Karai hte mahkri shawn kanawn mazum lam, masha shada mahkri shawn kanawn mazum lam,
hpanda ai lam yawng hte mahkri shawn kanawn mazum lam ni hku hkrung nga ai lam re ngu chye na la
mai nga ai.
2

Karai hte mahkri shawn kanawn mazum lam: Shinggyim masha gaw Shi a hkrang hte bung ai hku yaw
shada lam hte hkrak hpan da hkrum ai re. Hkrang bung ngu ai hta lasut lalap myit rawng ai (rational),
arawn alai lai kyang nga ai (Moral), wenyi rawng ai (Spiritual), mahkri shawn kanawn mazum chye ai
(relational), magam bungli galaw ai (functional) lam ningja hku nna kaga nga yawng danghta du sat du
myeng ni hte n bung ai lam hpe tsun ai re. De a asi gaw, Karai hpe chye ai, tsaw ra ai , Shi hpe daw jau ai,
Shi a man hta sadi sahka hte sak hkrung ai, shagrit shanem ai hte kam hpa shamyet shanat ai, Shi a
sharawng awng ai lam ni hpe chye ai hte hkang da ai tara ni hpe madat mara hkan sa ai lam ni rai nga ai.
Dai majaw ndau shabra lu ai (profess), galaw gun hpai lu ai (Practise), kam sham lu ai (religion), nawku
dawjau lu ai (worship), myitmang tsun shaga lu ai (thought and speech) shanglawt ahkang ni gaw Karai
Kasang hte mahkri shawn kanawn mazum lam hte adingtawk matut mahkai nga ai.

Shinggyim masha shada mahkri shawn kanawn mazum lam: Karai Kasang gaw Shi nan masum rai tim
langai ngu ai hku nga nga ai wa (Social being) rai nna, shinggyim masha hpe kanawn mazum chye ai
masha (social being) hku hpan da ai re. La sha gaw shi hkrai nga na n mai ai (N.N 2:18) ngu nna la sha
hte num sha hpe hpan da nna, hkum shan kanawn let kasha shaprat shangun ai re. Dai majaw hkum shan
kanawn ai lam gaw hpan da ai lam rai nna, dinghku gaw shinggyim nga pra masa ngu ai shada kanawn
mazum let nga pra ai (sh) manaw manang hte nga ai masa hpe gran da ya ai re. Dai gaw ngang (sex) hte
seng nna chyoi pra ra ai lam, hkungran ai lam, dinghku ngu ai lam ni; ngwi pyaw simsa ai hku rau nga rau
pra lu ai ahkaw ahkang; asak ban, num&la, myu baw sang, shan chyang/shan htoi/ shanhpraw, arawng
aya madang yawng hkungga lam lu la nga ra ai ahkaw ahkang ni gaw shinggyim masha shada mahkri
shawn kanawn mazum lam hte seng ai lam ni rai nga ai.

Hpanda ai lam yawng hte mahkri shawn kanawn mazum lam: “Nan kashu kasha shaprat nna mayat maya
wa mu; ga ting hpe jahpring nna dai hpe up nga lu mu; nammukdara hta rawng ai nga ni a ntsa e mung,
lamu kata na ntsa malen e pyen ai u ni a ntsa e mung, ga ntsa e nsoi nsa rawng ai shamu shamawt chye ai
baw mahkra a ntsa e mung a up nga mu” ( N.N 1:27-28) ngu Karai Kasang tsun ai re.. Dai gaw kam mara
madu tai nna jai lang mu, jahten kam yang jahten mu, tinggyeng akyu matu kam ai hku jai lang mu ngu ai
n rai. “Karai Kasang gaw shi hpan hpajang da ai amu yawng mayawng hpe yu yu nna, yu mu, dai gaw
nachying kaja nga ai” (N.N 1:31) ngu tsun da ai hte maren, kaja ai lam hpe matut grin nga na matu yu
lakawn let tinang a matu ra ai daram hpe jai lang na matu re. Hpan da ai lam gaw, shinggyim masha
yawng a matu re. Tinang (Sh) wuhpung wuhpawng langai a tinggyeng jai lang na matu sha n re. Yawng a
matu rap rap ra ra rai hkra hkungga la ra yu makawp maga let jai lang asung jashawn na matu rai nga ai.
Dai majaw shinggyim ahkaw ahkang (human rights) ngu ai shaloi shinggyim masha yawng hte seng ai lu
sha, bu hpun sumli lam, shanu shingbyi shara, hkam kaja lam, nga mu nga mai lam ni yawng mahkri
shawn nga ai re. Shinggyim masha yawng hpan da ai ninggawn tawa mungkan hta ngwi pyaw simsa ai
hte nga pra lu na matu gaw, hpan da ai mungkan hpe Karai ap lit hte maren hkang zing makawp maga, yu
gawn lajang let mahkri shawn nga pra ra ai lam rai wa ai re. Dai rai nna, shinggyim ahkaw ahkang gaw,
shinggyim masha ni a nga yawng dang hta hte mahkri shawn ai lam hte adingtawk seng hkat ai lam rai
nga ai. Dai hpe shinggyim masha yawng manu shadan chye ra ai.

Dai rai nna, shinggyim sari sadang gaw Karai hte mahkri shawn kanawn mazum lam, masha
shada mahkri shawn kanawn mazum lam, hpanda ai lam yawng hte mahkri shawn kanawn mazum lam ni
hku lu madu la nga ai baw re. Shinggyim masha a manu dan ai lam gaw hpan da ai wa jaw ai manu re.
Karai a yaw shada ai hku hkrung nga ai shaloi madu da lu ai manu re. Tinang a tinggyeng machyu sak
3

hkrung ai hku lu la ai baw n re. Dai majaw shinggyim ahkaw ahkang ngu ai mung tengman ai shinggyim
masha myit jasat sat lawat hte seng ai sari sadang hpe makawp maga ai lam rai ra nga ai.

(B) Shinggyim masha yawng a maren mara rap ra lam (Human Equality): Shinggyim masha yawng
gaw Karai Kasang jaw ai ningpawt ninghpang hkrang tara (principle) maren sha madu lu ai hte dai sari
sadang, manu lit ni hte sak hkrung nga lu ai ni hkrai re. (1) Hpan da ai chyeju majaw hpan da ai mungkan
hta hkrung nga lu ai ahkaw ahkang maren mara bung pre ai (the fruit of the work of creation) (2) Hkrang
bung sumla ngu ai sari sadang maren mara bung pre ai (dignity) (3) shada shamyet shanat nna sak hkrung
nga pra ra ai lam hta maren mara bung pre ai (interdependence of man and woman) (4) dinghkrai/langai
hkrai hte seng ai ahkaw ahkang maren mara bung pre ai (personal rights) (5) shada/ manang ni hte/
wuhpawng hte kawnawn mazum sak hkrung nga pra lu ai ahkaw ahkang ni bung pre ai (validity of social
rights) (6) hpanda ai mung kan nga yawng danghta hpe shamyet shanat nna asak hkrung nga pra na ahkaw
ahkang maren sha re (to use natural resources) (7) hpan da ai lam hpe ‘up nga mu’ ngu shatsam hkrum ai
lit maren mara bung pre ai ( to be the stewards of God’s creation).

© Lit lamang (responsibility): Shinggyim masha hpe kaga nga yawng danghta hte n bung ai sha alak mi
lak lai ai hku hpan da ai gaw, Karai Kasang a shingdep shingtau (partners) tai let Karai Kasang a arawng
sadang hpung shingkang hpe shadan shadawng na matu re. Kaga nga yawng dang hta hpe n shatsam ai lit
“hpang da ai yawng hpe “up nga mu” ngu nna (N.N 1:27-28; Sh.K 8), shinggyim masha hpe sha shatsam
ai re. Chyum laika na kaba dik ai hkang da ai tara gaw Karai Kasang hpe tsaw ra u ngu ai hte, na htingbu
wa hpe na hkum hte maren tsawra u ngu ai rai nga ai. Dai majaw Yesu madun ai kasi gaw tinang a ahkaw
ahkang hpe pyi shagyawm kau nna, kaga wa a matu, shinggyim masha ni a matu hkungga tai hkam ai lam
hpe Karai shatsam shinggyim lit lamang hku kasi madun da ai re. Dai majaw Hkristan ni a matu gaw,
shinggyim ahkaw ahkang hte seng nna bung pre ai ahkaw ahkang mi nga tim tinang a tinggyeng akyu
shagyawm kau nna manang wa a ahkaw ahkang a matu hte, wuhpawng nga ginra a matu ahkaw ahkang
madung dat ra ga ai re. Hpan da ai lam hpe ‘up nga mu’ ngu ai mung “lamu tang hta, na a myit dik nga ai
hte maren, ga ntsa e mung dik lit ga law” ngu ai kyu hpyi ga hte maren, Karai Kasang myitdu myit dik ai
mungkan tai hkra daw jau ra ai lam re. Karai Kasang myitdu myit dik ai ngu ai gaw, Karai Kasang a
mungdan a manu ni rai nga ai tsawra myit (love), tara rap ra lam (justice), htinglu htinglai lam
(reconciliation), shanglawt lu shangun ai lam (freedom), ngwi pyaw simsa lam (peace) ni a manu nam
chyim hpe shinggyim masha shagu/ wuhpawng shagu hkam sha lu hkra daw jau ai lam rai nga ai. Dai
gaw Karai Kasang hte mung, shinggyim masha shada mung, nga yawng dang hta hte mung mahkri shawn
matut mahkai shamyet shanat gaw gap ra ai lam rai mali ai.

(D) Yesu A Sharin Achyin Lam (Jesus’ Teaching): Yesu tsun sharin ai hta mung, hkrat sum mat sai
hkrangbung sumla a sari sadang, manu, ahkawng ahkang , lit ni hpe tsun sharin, si hkam, bai hkrungrawt
lam ni hku gawgap ya ai hpe mu lu ga ai. Shinggyim masha ni Karai jaw hkrang bung sumla ngu ai sari
sadang, manu hte hkrung nga lu ai ahkaw ahkang hpe roi rip, shagrit, shamat kau ya hkrum nga ai a
majaw “sungsing mungdan du wa magang ra ai myit malai lu mu (MK 1:15)” ngu ndau ai re. Dai gaw
shinggyim masha shagu hta/ shinggyim wuhpawng hta tsawra myit (love), tara rap ra lam (justice),
htingrai htingrat lam (reconciliation), shanglawt lu shangu ai lam (freedom), ngwi pyaw simsa lam
(peace) ni grin nga lu na matu rai nga ai. Yesu yu mada ai hta, shinggyim asak hkrung lam gaw hkrit
tsang let hkrung ra, dip gamyet mayam tai ra nna shanglawt akyu n hkam sha lu, tara rap ra lam hpe
ahkaw ahkang lu ai ni kabye dip da rai nga ai hpe mu mada wu ai. Dai rai nna, Yesu gaw hkum hkrang
hku, sut masa hku, htunghking nga pra masa hku, makam masham hku, mung masa hku hkrang bung
4

sumla hpe hpa zawn n nawn ai, masat masa hkungga lam n nga ai, manu n shadai ai lam ni kawn hkoi mat
let, Karai a yaw shada ai lam bai dik tup wa u ga ngu “sumsing mungdan” ngu ai ga baw hte bai gaw gap
ya ai re. Nazaret ndau lam ngu ai LK 14:18-19 hta matsan mayan ni hpe kabu gara shi ga hkaw tsun na
matu, bawng dung ai ni hpe shalawt lu na lam, myi kyaw ai ni hpe myi bai mu na lam, zingri zingrat
hkrum ai ni hpe dat dat shangun na hte Madu a sharawng awng ai shaning hkaw tsun dan a matu” ngu nna
shinggyim masha ni a matu shi gawgap ya na lam ni hpe tsun ndau ai re. Dai gaw wuhpawng kawn, n-
gawn nsawn di hkrum ai ni, namkye kabye yu kaji roi sha hkrum ai ni, sari jahpoi hkrum ai ni, yubak lu ai
ngu yawng e jawm kabai da hkrum ai ni hpe shinggyim masha ngu ai masat masa shari sadang bai madu
la lu na matu gaw gap ya ai lam rai nga ai.

Yesu a bum ntsa na tara hkaw ga Mahte 5:3-11 hta mung wenyi hta matsan mayan hkrum ai,
yawn hkyen hkrum ai ni hpe a lu ai ngu tsun nna, hkrangbung sumla ngu ai shinggyim myit jasat majing
rawng nna, tinang hkum hpe mung, manang wa hpe mung chye manu shadan tsaw ra ai myit sumnung ai
ni, ding hpring ai hpe kaw si hpang kara nga ai ni, matsan chye dum ai ni, myit san seng ai ni, shangwi
shapyaw chye ai ni, dingman lam a majaw zingri zingrat hkrum ai ni, Yesu Shi hpe kamsham ai a majaw
asawng asang di nna zingri zingrat ai hte masu ai hku hkan let mara amyu myu shagun hkrum ai ni a lu ai
ngu tsun sharin da ai re.

Yesu madung dat gawgap ai gaw, shinggyim asak hkrung lam a lachyum sari sadang re. Dai gaw
shinggyim masha langai hkrai hte shinggyim wu hpawng a nga pra masa, sut masa, mung masa, makam
masham masa ni hpe kalang bai gram lajang mye shading gawgap ai lam re. Dai hku gawgap nga yang
chyu sha hkrung nga lu ai ahkaw ahkang hpe yawng hkam sha lu nna, hkrung nga lu ai lam nan manu dan
ai, lachyum hpring ai, mai kaja hkik hkam ai, ngwi pyaw simsa ai lam lu la na re ngu ai lachyum rai nga
ai.

Karai Masa Ningmu

Karai masa hku nna shinggyim ahkaw ahkang (human rights) ngu ai hpe “nhpaw n-ya asak (Yaw
10:10) hte shadawn nna tsun masat ai re. Edin sun aten na “nachying kaja ai” ngu ai K.K a yaw shada ai
lam hte hkrak rai nga ai lam hpe kasi tsang madang masat ai re. Dai hpe Yesu hkrang shapraw gawgap ai,
sumsing mugndan a manu namchyim tsawra myit (love), tara rap ra lam (justice), htingrai htingrat lam
(reconciliation), shanglawt lu shangu ai lam (freedom), ngwi pyaw simsa lam (peace) ni hku nna shadawn
jitna da nna dawdan ai re. Dai madang tsang hte shai ai {masha myit n rawng ai (inhuman), tara rap ra
lam n nga ai (injustice), dip gamyet baw daw sha ai (exploitation), adip arip zingri dang sha ai
(oppression), lachyen ginhka da ai (marginalization), matsan chyaren hkrum ai (proverty)} lam ni yawng
gaw shinggyim ahkaw ahkang (human rights) hpe tawt lai ai ngu masat ai re. Dai zawn re ai lam ni hpe
tengman jaw ang ai de bai rai wa na matu mye shading sharai ai (correction) the, hkrang n sam ni galai
shai mat wa hkra (transformation) shakut ai lam ni gaw hkrang bung sumla a sari sadang, manu, ahkaw
ahkang, ni hpe gawgap ai Karai shatsam lit lamang re ngu hkam la ai lam rai nga ai.

Dai ni anhte Kachin myu sha ni hta tai hpyen luk suk a jahkrit shama zingri zingrat ai n pu hta
asak hkrun nga ra ai{ nta ni wan nat kau ya hkrum ai, kanu kawa/ kahpu kanu ni sat kau hkrum ai
htinggaw ni law law re, kanu kawa/ kahpu kanau ni mara kata sat kau hkrum ai majaw shanhte hpe pyi n
mu yu kau dat ai sha kaba wa ra ai ma ni law law re, tinang a dai daw buga nta htingra yi sum hkauna
tawn kau da nna hprawng hkawm ra ai ni law law re, luhka langhka hte seng nna hkrit tsang ra ai lam ni,
n bung hte seng nna hkrit tsang ra ai lam ni, ga gyi ga ru du hkra ladaw hte seng nna hkrit tsang ra ai lam
5

ni law law re. Buga ginra a ngwi pyaw hkamja lam hpe madi shadaw garum ya nga ai hpun kawa ni du sat
dumyeng myu n kau mi htum mat wa nna nga jam jau wa ai lam ni law law re }; Tai hpyen ni a kan wang
akyu a matu Kachin ni a shadip jahpang lamu ga kata de tawt lai shang kabye rawng let dip gamyet sai
chyup sha ai hkrum nga ra ai; amyu shamyit masing hte majan amyu myu hkrum sha nga ra ai, num ma ni
hpe roi rip zingri ai, manu dan ai htunghking ningli ni shamat kau hkrum wa nga ra ai, wan tsi sai wan
lapran kaw sak hkrung nga ra ai ni, lu sha n grung chyana ai ni law law rai nga ga ai, etc lam ni hkrum
hkra nga ga ai re. Dai zawn re ai n tara ai hkrang masa (unjust structure), n rap ra ai ganawn mazum lam
(unjust relation), n tara ai myit jasat (unjust mind-set) ni hpe byin pru shangun ai mung masa gaw da ai
hkrang lailen masa (system), shinggyim nga pra masa (social set up), makam masham a ta tut hkrang
shapraw galaw gunhpai lam (religious practice) ni hpe ninghkap ra ai, galai shai mat wa hkra ladat shaw
ap nawng daw jau ra ai re. Dai nan mung Karai shatsam sasana magam lit lamang langai re ngu ai hpe
chye na hkawn hkran let woi awn ra ga ai.

United Nations, Universal Declaration of Human Rights (Simplified Version)


1. We Are All Born Free & Equal ( Anhte yawng wanglu wangling & maren mara shangai wa ai ni
hkrai re). We are all born free. We all have our own thoughts and ideas. We should all be treated in the
same way.
2. Don’t Discriminate (lachyen ginhka masat ai lam hkum galaw). These rights belong to everybody,
whatever our differences.
3. The Right to Life (sak hkrung na ahkaw ahkang nga ai ni hkrai re). We all have the right to life,
and to live in freedom and safety.
4. No Slavery (mayam n mai shatai ai). Nobody has any right to make us a slave. We cannot make
anyone our slave.
5. No Torture (Adip arip zingri zingrat n mai galaw ai). Nobody has any right to hurt us or to torture
us.
6. You Have Rights No Matter Where You Go (gara shara kaw rai tim masha langai re ngu ai
ahkaw ahkang hpe tara upadi hku masat hkrum ra ai). I am a person just like you!
7. We’re All Equal Before the Law (Tara upadi npu hta yawng gaw maren sha re). The law is the
same for everyone. It must treat us all fairly.
8. Your Human Rights Are Protected by Law (shinggyim ahkaw ahkang hpe tara upadi hku
makawp maga ya ra ai). We can all ask for the law to help us when we are not treated fairly.
9. No Unfair Detainment (tara rap ra lam n nga ai sha rim rawng sharen da n mai ai). Nobody has
the right to put us in prison without good reason and keep us there, or to send us away from our country.
10. The Right to Trial (Tara rung kaw jep ai shaloi shawa man kaw jep hkam na ahkaw ahkang
nga ai). If we are put on trial this should be in public. The people who try us should not let anyone tell
them what to do.
11. We’re Always Innocent Till Proven Guilty (Mara n madi madun lu shi ai aten hta anhte gaw,
mara n lu ai ni re) . Nobody should be blamed for doing something until it is proven. When people say
we did a bad thing we have the right to show it is not true.
12. The Right to Privacy (Langai hkrai a dinghkrai laksan ahkaw ahkang nga ai). Nobody should try
to harm our good name. Nobody has the right to come into our home, open our letters, or bother us or our
family without a good reason.
13. Freedom to Move (Hkawm sa shanu nga mayu ai shara ni hta wanglu wanglang hkawm sa lu ai)
. We all have the right to go where we want in our own country and to travel as we wish.
6

14. The Right to Seek a Safe Place to Live (Shim lum lam nga ai shara tam nna nga pra na ahkaw
ahkang nga ai). If we are frightened of being badly treated in our own country, we all have the right to
run away to another country to be safe.
15. Right to a Nationality (mungchying sha tai lu na ahkang nga ai). We all have the right to belong
to a country.
16. Marriage and Family (Asak ram sai num/la ni hkungran dinghku de lu na ahkaw ahkang hte
dinghku hta maren mara re ai ahkaw ahkang nga ai). Every grown-up has the right to marry and have
a family if they want to. Men and women have the same rights when they are married, and when they are
separated.
17. The Right to Your Own Things (Tinang a arung arai/ sut rai ni hpe madu lu na ahkaw ahkang
nga ai). Everyone has the right to own things or share them. Nobody should take our things from us
without a good reason.
18. Freedom of Thought, Conscience and religion (Myit sumru lam, htauli htaula myit ai lam,
makam masham lam ni hta wanglu wanglang ahkaw ahkang nga ai). We all have the right to believe
in what we want to believe, to have a religion, or to change it if we want.
19. Freedom of Expression (ningmu & hkam la ai lam ni hpe wanglu wanglang shaleng dan lu ai).
We all have the right to make up our own minds, to think what we like, to say what we think, and to share
our ideas with other people.
20. The Right to Public Assembly (Shawa jawm hpawng mai ai ahkaw ahkang nga ai). We all have
the right to meet our friends and to work together in peace to defend our rights. Nobody can make us join
a group if we don’t want to.
21. The Right to Democracy (Democracy nga pra masa hte nga lu ai ahkaw ahkang nga ai). We all
have the right to take part in the government of our country. Every grown-up should be allowed to choose
their own leaders.
22. Social Security (nga pra masa hte seng ai shim lam pahkam nga ai). We all have the right to
affordable housing, medicine, education, and childcare, enough money to live on and medical help if we
are ill or old.
23. Workers’ Rights (Bungli galaw masha hte seng ai ahkaw ahkang maren mara nga ai). Every
grown-up has the right to do a job, to a fair wage for their work, and to join a trade union.
24. The Right to Play (Hkringsa ai aten & ginsup ai aten hte seng ai ahkaw ahkang nga ai). We all
have the right to rest from work and to relax.
25. Food and Shelter for All (lu sha, bu hpun sumli lam, nga shingbyi shara, hkam kaja lam hte
seng ai npawt nhpang ahkaw ahkang ni nga ra ai). We all have the right to a good life. Mothers and
children, people who are old, unemployed or disabled, and all people have the right to be cared for.
26. The Right to Education (Hpaji sharin la lu na ahkaw ahkang nga ai). Education is a right.
Primary school should be free. We should learn about the United Nations and how to get on with others.
Our parents can choose what we learn.
27. Copyright (Madu lu ai ahkang ahkang nga ai) Copyright is a special law that protects one’s own
artistic creations and writings; others cannot make copies without permission. We all have the right to our
own way of life and to enjoy the good things that art, science and learning bring.
28. A Fair and Free World (Mungkan ting rap ra ai hte shanglawt ai shara ni tai nga na matu, htuk
manu ai gaw da ai hkrang masa nga ra ai). There must be proper order so we can all enjoy rights and
freedoms in our own country and all over the world.
29. Responsibility (Kaga wa /wuhpung wuhpawng a ahkaw ahkang hte shanglawt akyu hkam sha
7

lu na matu yawng hta lit la nga ai). We have a duty to other people, and we should protect their rights
and freedoms.
30. No One Can Take Away Your Human Rights (shinggyim ahkaw ahkang hpe kadai wa mung
jahten sharun kau ya n mai ai).

Ga Hpungdim

Karai Kasang gaw, yu maya shinggyim masha ni hpe gaw “Universal Human Rights” ngu ai hku
chye na la shangun nna shinggyim ahkaw ahkang hpe tsawra hkungga, makawp maga, gawgap chye na
matu sharin ya nga ai re. Hkristan ni hpe gaw hkrang bung sumla a sari sadang, manu, ahkaw ahkang , lit
hku chye na la nna sasana bungli hku gunhpai shangun nga ai re. Anhte Chyurum W.P Myu Sha HKristan
ni hpe gaw, hkrang bung sumla a sari sadang, manu, ahkaw ahkang , lit hpe grau nam nak rawng ai hku,
mayu dama kahpu kanau chyasam n nga “pu gang sin machyi” myit jasat htunghking ningli hte
shinggyim ahkaw ahkang a matu ap nanwng dawjau shangun nga ai re.

Shinggyim ahkaw ahkang hpe tsawra hkungga, makawp maga, gawgap ai lam gaw ngwi pyaw
simsa lam a matu re, asak hte hpring tsup ai asak a matu re, wumja tsawm htap galu kaba ringhkang
ganga ai wuhpawng tai na matu re. Shinggyim masha yawng a lit re. Hkristan ni a matu mung Karai jaw
sasana magam lamang langai re. Kachin ni a matu gaw Karai a Sali wunli daju tai ai amyu a shingni maka
rai mali ai law. To God Be The Glory!

Ginlen shalai ai,

Rev. Dr. Lahpai Awng Li

You might also like