Professional Documents
Culture Documents
KACHIN MYU SHA NI A SHAWNG LAM SHINGRAN: Npawt Nhpang Karai Masa Hkridun.
Ga Hpaw
Karai Kasang gaw Chyurum W.P sha ni hpe ndai mungkan hta Shi a sali wunli tai ai amyu tai na matu lata
la ai re. Karai Kasang a yaw shada ai hku Kachin ni sak hkrung nga lu na matu, Karai Kasang sama shalat ai maka
hku sak hkrung ra ai re.
" Shaloi Yehowa gaw Abraham hpe, na a buga hte na a amyu, na a nwa nta na pru nhtawm ngai nang hpe
madun na ra de ai mung de sa wa su:2 ngai nang hpe amyu kaba shatai na de ai: nang hpe ngai shaman ya na de ai
rai nna, na a amying hpe galu kaba shangun ya na we ai; nang mung chyeju daju tai nga et. 3 Nang hpe shaman ya
ai wa hpe, ngai shaman ya na we ai; nang hpe dagam ai wa hpe ngai dagam kau na we ai: na a marang e ga
ningtsa na masha amyu shagu gumring gumrat lu la shajang na mara ai, ngu nna shaga wu ai (N.N 12 :1-3)."
"Nye a ga madat nna, nye a ga shaka hkan myit yang gaw, masha amyu nlang hte hta na nanhte nye a sali wunli tai
na marin dai; kaning rai nme law, lamu ga ting nye a rai nga li ai, Nanhte gaw nye a matu hkinjawng mungdan hte
chyoi pra ai amyu tai na marin dai. Ga ndai hte gaw Israela kashu kasha ni hpe nang tsun na ga rai nga ai (Pru 19:5-
6)."
“Makam masham hte seng ai ni gaw Abraham a kashu kasha ni rai nga ma ai, chye nga mu. :9 makam masham hte
seng ai ni gaw kam sham ai myit rawng ai Abraham hte rau gumring gumrat hkrum lu na mara ai (Galati 3:7) " ngu
ai chyum daw ni gaw anhte Abraham a kashu kasha ni rai ga ai ngu ai hpe tsun dan nga ai sha n-ga, Abraham hpe
shaman ya ai chyeju ni yawng anhte hkam la lu na re lam pahkam jaw da nga ai.
Dai ni na anhte a mung masa, sut masa, shinggyim nga pra masa ni a lapran hta Chyurum W.P sha ni Karai
Kasang a amyu sha langai tai let, ngang grin ai hku hkyik hkam ringchying galu kaba wa na matu lawu de na ahkyak
lam yan masa ni hte, gaw gap sa wa ra ga ai.
2) Tsaw ra myit hta madung dat ai Hkristan asak hkrung lam rai nga ra ai (love-based Christianity). Yubak
mara hta madung dat nna asak hkrung ai Hkristan asak hkrung lam (Sin-based Christianity) gaw tinang hkum hpe
(sh) masha ni hpe yubak mara ngu ai hte shawng shadawn daw dan ai re. Chyum laika hta gaw tsaw ra myit she
kaba dik, ahkyak dik re ai hku tsun sharin da ai hpe myit dum ra ai. Yesu a kaba dik ai hkang da ai tara gaw Karai
Kasang hte shinggyim masha hpe tsaw ra u ngu ai re. Dai gaw, Karai Kasang hta lai nna kaga hpara; masha amyu;
lama ma hpe kam hpa ai lam n mai galaw ai hte, hpanda ai manu hpe tsaw ra ai hte makawp maga shangun ai lam re.
Sadi dung, kangka ai; ga shaka hpe n jahten ai, Karai Kasang up hkang ai hpe hkam la nga ai masha, amyu,
mungdan tai let, asak hkrung ai lam re. Isarela ni ga shaka hpe jahten ai sadi n dung ai majaw, mayam bai tai ra ai,
jam jau ai, shaman chyeju ginlut ai hte, Yerusalem mare hte htingnu mung ya n rai yang hten hten rai mat ai re.
Karai Kasang gaw shinggyim masha yawng (yubak kap ai wa mung lawm ai) hpe tsaw ra ai re. Masha hpe tsaw ra ai
ngu ai gaw hpan da ai manu hpe tsaw ra ai hte makawp maga ai lam re. Tinang hkum manu shadan ai zawn, kaga ni
hpe manu shadan ai lam re. Nang hpam lu sha, n se n sa hte n jahten ai. Shada lachyen ginhka, dip ka-up ai lam nnga
ai. Masu magaw kaling kachyit lam n galaw ai. Tara rap ra lam hkan ai hte shada pawnba shalawt ai. Ngwi pyaw
simsa ai hpe manu shadan let, Karai Kasang a mungdan a kashu kasha hku tsaw ra myuit hte asak hkrung ai lam ni
gaw htingbu wa hpe tsaw ra ai lam rai nga ai..
3) Myit malai hka lup hkam la ai, jet ai sape tai wa ai, asi si ai sape tai ai, nigbaw/la tai ai ngu ai hkum
dingnum hku su hprang galu kaba wa ra ga ai.
4) K.K hpan da ai shingra tara hpe tsaw ra hkungga ai hte makawp maga ai shinggyim wuhpawng tai wa ra
ai, ngu ai makam hte asak hkrung ra ai.
III. Shinggyim nga pra masa hte seng ai makam ngang kang ra ai
Gyip gyeng ai tinggyeng myit jasat masa (exclusive ideology) kaw na, yawng a matu ngu ai, hpawm
chyawm myit jasat masa (inclusive ideology) de lawan dik ai hku galai shai ra sai. Tinang a tinggyeng lam ni
(private sentiments) hpe sha machyu ai myit jasat ni hpe koi gam let, wuhpung wuhpawng myit masa (public spirit)
rawng ai ni law wa hkra shalat ra ga ai. Gashadawn-Tinang hte tinang a dinghku nta masha ni a matu sha, marang
jahtu ya shangun mayu ai tinggyeng myit jasat kaw nna, yawng a matu marang jahtu ya shangun mayu ai myit jasat
hte Karai kaw hpyi yang, tinang hte tinang a dinghku nta masha ni a matu mung, lawm sai ngu ai, dam lada ai myit
jasat hte asak hkrung ai myu sha ni law wa jang, lam shagu hta myu sha ni lawan dik ai hku galu kaba wa na re.
Sinna ni a individualism ka-up wa nga ai. Asia ni a communalism she K.K a kashu kasha ni hta nga ra ai
myit jasat the grau bung pre ai re. Lam shagu hta nang grau ngai grau lachyen ginhka ai dualistic thinking myit jasat
hpe koi gam let, yawng mayawng gaw lam shagu hta mahkri shawn matut mahkai madi shadaw hkat nga ai ngu ai
relativistic thingking myit jasat hte asak chye hkrung ra ai. Anhte a mayu da ma, Kahpu/nau myit jasat nan hkrak dik
sai. Dai myit jasat yawng kaw tup hkrak rawng wa hkra chyum laika masa hte sharin shalat la ra ai.
Golden rule – masha ni nanhte hpe hkan galaw na, nanhte tsaw matsaw hte maren, nanhte mung dai hku
shanhte hpe hkan galaw mu (Mt. 7:12) ngu ai mung ga hta mahta nna myu a shawng lam hpe gaw gap sa wa ra ai.
Shaloi masha wa a kasha hpe tinang a kasha zawn, masha wa a kajan/ kahpu kanau hpe tinang a kajan/ kahpu kanau
zawn, tsaw ra manu shadan chye ai myit masa kung hpan galu kaba wa na re. Dai hku nna hten za ai lam ni, shada
lachyen ginhka jahten shaza roi rip dip ka-up hkat ai lam ni, anhte a ginra hta hkoi mat wa nna, Karai Kasang a
mungdan a manu ni hpe mu mada wa na re. `
‘Mungkan de hpaji len shalai ai amyu tai saga’ ngu ai shingran hte woi awn ra ai. Chyurum W.P sha ni gaw
ga sut su ai, htunghking sut su ai, n hprang sut rai sut su ai, kraw dung machye machyang sut su ai amyu ni re. Dai
ni hpe hpaji ladat hte atsawm ka jahtuk nna mungkan de gin len jaw lu yang, mungkan shinggyim masha amyu baw
pa a matu, akyu kaja jaw lu ai hpaji ni rai wa na re. Dr. Ola Hanson gaw, ‘amyu langai galu kaba wa na matu hpaji
jawng hte sara law law lu ra ai. Nanhte hpaji jawng law law hpaw mu. Tara hkaw sara hte jawng sara tai na
sharawng mu’ ngu htet da ai re. Mungdan langai (sh) amyu sha langai hte seng ai maka (national identity) hpe gin
shalat ai shaloi hpaji byeng ya gaw ahkayk madung rai nga ai. Dai re ai majaw, hpaji hparat hpe tsawra hkungga ai
hte manu shadan let, myu wunpawng sha ni a shawng lam maka kaja hpe gin shalat la ra ga ai. Hpaji hkum sum hpa
hte seng ai jawng ni, college, Dakkasuni hpaw ra sai. Hpaji hkum sum hpa hta kung kyang ai ni law law nga yang
she hkamja ai, myitsawn ningchyoi kung ai, myit jasat sat lawat tsawm ai, shinggyim nga pra masa, sut masa, mung
masa hta kung kyang ai, yawng hpe lam woi ningshawng lu ai amyu tai na re. Hpaji hparat hpe chye tsaw ra let zai
ladat jaw jaw, jai lang chye yang she, myu wunpawng sha ni, lawan dik ai hku, lam shagu hta mungkan lahkam dep,
galu kaba kunghpan ai amyu tai wa na re.
VII. Sut Masa Lam Hta Rawt Jat Galu Kaba Wa Ra Ai.
(a) Karai Kasang gaw sut gan lu su chye ia atsam jaw nga ai, rai tim Karai Kasang hpe malap mali kau ai
yubak n du hkra sadi ra ai (Tara Jahprang 8:18)
(b) Hkraistan ni yawng gaw Abrahma a kashu kasha re majaw Abraham a sali wunli dagraw ai ni re
(Galati 3:26-27)
(c) Karai Kasang hpe kam hpa manoi manat ai hte ding ding man man bungli galaw shakut na sha ra ai.
Karai Kasang gaw sut su chye ai nyan hpaji jaw nga ai re.
(d) Karai Kasang gaw kunhting kaja zawn sut gan hpe rem kyem nna grau law htam wa hkra galaw
shangun nga ai Karai re (Mahte 20:1-16; Luka 19: 11-17),
(e) Rai tim lagu ai hte kaling kachyit masu magaw ai hku sut su shakut ai, alu mahkawng ai hpe Yesu
ninghkap ai (Marku 7:21).
(f) Sut gan gaw Karai Kasang sharawng awng ai hku jai lang na matu re. Tinang hte tinang a dinghku a
mai kaja lam a matu (Mahte 7:11), nawku hpung hte seng ai lam ni hte (Mahte 17:24; Marku 12:42;
Luka 21:1-4); kaji htum ai ni hpe garum shingtau na matu (Mahte 6:3; 25:40,45; Luka 18:22);
mungkan mungdan up hkang ai ni hta ai hkanse a matu (Mahte 22:17; Marku 12:14; Luka 20:22) jai
lang ra ai. Rai tim jai lang ai lam yawng gaw Yesu Hkristu hpe tsaw ra ai hte chyeju dum ai myit hte
jai lang ra ai (Mahte 26:6-13; Marku 14:3-9; Luka 7:36-50; Yawhan 12:2-8).
(g) Ya kaw nna pyi, Wunpawng ginra gaw ja hpaga nau ra rai nga sai. Kade daram Chyurum W.P sha ni ja
hpaga ginshalat hpaji, hpaga ga ai ladat, kun rai len shalai hpaji, sut hpaga wuhpawng hte woi awn ai
4
hpaji ni hpe chye da ai, hka ja da nga ga ai ngu ai gaw, Chyurum W.P sha ni a du na ra ai aten na dut
masa ring chying lam hpe hkrang shapraw ya na lam madung rai nga sai.
VIII. Myu Sha Lam Yan (Mung masa) Hta Rawt Jat Galu Kaba Wa Ra Ai.
Mungdan langai (sh) amyu langai gaw chyum mungga hta rawng ai mungga hte maren asak n hkrung yang
hten za ai de du mat wa na re. Karai Kasang hpe shingdu dat kau ai amyu hpe Karai Kasang mung shingdu dat kau
na re. Kaning re ai ningbaw ningla, ahna, sut masa ring chying lam mung prat tup n grin lu ai. Namak lawhpa ai,
teng man ding hpring ai lam n nga ai sha sake manawn la nna bungli galaw ai, tara rap ra lam nnga ai, wo achyaw le
achyaw rai kaling kachyit hte woi awn ai, kap hpa yat hpa ladat hte arawng aya ahkaw ahkang tam la ai, in-group
hte kaga ni a ntsa n tara ai hku dang la shakut ai/hku dip ka-up ai lam ni gaw, hkrang bung sum la hku hpan tawn da
hkrum ai shinggyim masha langai hkrung ra ai, asak hkrung lam hte n htan shai nga ai. Dai zawn re ai masha law ai
mungdan (sh) amyu gaw galu kaba lam chyana mat ai hte ban lahkawng masum rai jang matsan mat ai. N galu kaba
jat mat ai sha, lam shagu hta hpang hkrat ngam nga mat na re.
Mungdan shagu (sh) amyu shagu hta nammak law hpa ai, teng man ding hpring ai lam nnga ai, tara rap ra lam hpe
tsaw ra hkunga lam nnga ai, kaling kachyit ladat hte wo achyaw le achyaw rai dang la shakut chye ai ni woi awn
jang htenza mat wa ai re. Chyurum W.P sha ni hta nammak law hpa myit hpe shagyawm lu ai, kaji htum ai ni hpe
garum shingtau ai, teng man lam hpe manu shadan nna tara rap ra ai lam ni hte asak hkrung ai mung masha ni law
law nga wa jang lam shagu hta, lawan dik ai hku galu kaba wa na re.
Ga Hpungdim
Shingran n nga yang, mung masha ni gumlu gum lang rai ma rai. Karai Kasang a lakawn lanawn lam
n nga ai amyu masha ni gaw kaming kamawng re ai mungdan tai mat na ra ai. Karai Kasang a tara hpe hkan
shatup ai wa gaw a nga ai (Ga Shagawp 29:18). Karai Kasang jaw ai shingran hte nga pra ai amyu tai na matu
gaw, Karai Kasang hta sha kam hpa manoi manat nga ai amyu, Karai Kasang madun ai kumla hpe chye yu ai amyu,
Karai Kasang a nsen hpe chye na ai amyu, Karai Kasang a ga hpe madat ai amyu, Karai Kasang sharawng awng ai
hku asak hkrung na ngu daw dan da ai amyu rai nga ra na ga ai. Israela ni a labau hta Karai Kasang lata la ai amyu
tai let, chyeju hkum sum hpa hkam la lu ai sha n-ga, mau hpa lamik kum la ni hpaw shadan dan ai hkam la lu tim,
Karai Kasang a mungga hte n htan shai ai hku hkrai asak hkrung ai majaw ru yak jam jau law law hkrum sha ra ma
ai re. Dai majaw, Karai Kasang myihtoi ni hku nna shadum ai lam gaw “Israela e Karai Kasang hpang de bai
nhtang sanu” ngu ai lam re.
Rai tim Israela ani, Myihtoi ni hku nna Karai Kasang shadum tim n hkap la ma ai. Karai Kasang Yesu
Hkristu hku shinggyim hkum hkrang dagraw nna du sa ti mung, mung masa/makam masham ningbaw ningla ni nan
she Yesu Hkristu hpe woi ninghkap ai hte, tinang a tinggyeng machyu nna she, myu a shawng lam hpe gaw gap ma
ai.Yesu a mungga ni gaw, Israela ningbaw/la ni a in-group hte n jaw n ngang ai hku pale sha ai lam ni, kaling
kachyit ladat the le achyaw, aw achyaw rai pale sha ai lam ni hpe madi madun nna galai shai shangun ai shaloi,
Yesu hpe she jawm ninghkap ma ai. Yesu hpe hpyen hku masat nna sat kau lu na matu shakut ai mung masa/makam
masham masa ningbaw ning la ni hte, shanhte a hpang hkan ai "Yesu hpe sat kau u, Baraba hpe dat kau" ngu
jahtau let Yesu hpe sat kau ai ni a majaw Karai Kasang a sali wunli gunlut ai amyu tai mat wa ai re. Dai ni Israela
ni, Yerusalem htingnu n lu mat sai. Moi na Karai Kasang shadum ai lam ni hpe myit dum let nyep myi pwi the sak
hkrung nga ra ma ai re. Israela mungdan gaw gap lu tim, prat dep hpaji ni lak nak ni lu da lu tim, ayan hkrit makja ra
ai, myit n sim ai, hpyen law ai, n ju n dawng ai ni law ai, jahten sharun na ni law ai masa hta sak hkrung nga ra ma ai
re. Yesu gaw teng man ai wa hte tengman lam re. Wenyi hte mung, tengman ai hte mung nawku daw jau ra ga ai.
Dai anhte Kachin myu sha ni, lam shagu hta myit tsang ra wa nga ga ai, kaji kadun wa nga ai kum la ni a
kata hta sak hkrung nga ra wa nga ga ai. Hpa majaw dai hku rai wa nga ai kun? Myit yu ra ai. Yesu madun ai
Hkristan ningbaw ningla kasi hku woi awn ai ningbaw ningla n lu nga ga ai. Wenyi kawa/ Wenyi kanu hku makam
masham n-gun kaba ai ni taw mat wa nga ai. Mung masa, sut masa, hpaji byeng-ya masa, Karai masa, htunghking
ningni masa ni hta hpang hkrat ngam wa nga ga ai. Kachin amyu sha shada ga law ga la, lachyen ginhka, daw hka
wa nga ga ai. Maigan myu sha ni a myit sawn ningchyoi hpaji, myit jasat, Karai masa, htunghking, ga, laika ni hpe
htang kaba let, hpun tsat wa tsat kamawng ayai mat wa hkyen nga ga ai. Anhte Kachin ni 99.9% daram Hkristan tai
nga sai ngu shakawng nga na kun? Anhte Karai Kasang hpe n tat ai, kam ga ai, nawku daw jau nga ga ai le ngu bai
tsun shakawng na kun? Shawa wunawng wuwa hte nawku shakawn kungdawn poi ni, jubali poi ni lu galaw nga ga
ai le ngu nna shakawng nga na kun? Hkik hkam ai nawku htingnuni, rung ni, ginra ni, jawng ni lu madu da sai ngu
shakawng nga na ga kun? Moi Israela ni mung dai hku shakawng lai wa masai re. Rai tim Karai Kasang ra sharawng
ai tengman ai makam masham kaba ai ningbaw ningla ni hte, mungshawa ni n tai ai majaw Karai Kasang lang the
5
lang daru sharin ai re. Isralea ni hpe Karai Kasang shadum lai wa sai zawn dai ni anhte Kachin amyu sha ni hpe
mung, “Kachin amyu sha ni e Karai Kasang hpang de bai nhtang sanu” ngu shadum nga ai re.
Dai ni Churum W.P sha ni hta mung, tengman lam hpe tsaw ra manu shadan ai hte tengman lam tsun ai ni
hpe jawm n ju, manu n shadan, mying jawm sat re ai hku asak hkrung ai myu sha ni law wa jang "Yesu hpe sat kau
u, Baraba hpe dat kau u" ngu jahtau ai myu sha ni matut tai nga na hpe tsang ra ga ai. Chyurum W.P sha ni Karai
Kasang matsan dum ai hte lata la ai amyu tai nga saga ai re. Dai gaw nhtoi tai/jum tai let asak hkrung na matu re.
Yesu Hkristu ngu ai hkawhkam a hkinjawng ni, Yesu Hkristu hta shachyoi shapra la hkrum sai chyoipra ai amyu ni
tai nga na matu re. Yesu Hkristu ningbaw tai let woi awn ai hpe hkam la nna, Yesu Hkristu jaw ai shingran hte myu
a shawng lam hpe gaw gap na matu re.
Dai re ai majaw, tsaw ra ai Kachin amyu sha ni e, tengman ai myit malai the Karai Kasang hpang de bai
nhtang saga! Karai Kasang a mying ningsang hta myu a shawng lam hpe gaw gap ai amyu, Karai Kasang hpe tut
nawng shagrau sha-a ai amyu matut tai nga lu hkra jawm shakut sa wa ga. Shaloi teng sha Karai Kasang a sali wunli
tai ai amyu, Karai Kasang a chyeju daju tai ai amyu tai nga lu na ga ai law.
Lahpai Awng Li
Professor, MIT.