1

Dai Madu Hta Mungdan Hpe Bai Gawgap Ga

(Neh 2:17)

Daw I

Nehemia A Woi Awn Gawgap Masa

1. Shingdu Labau

Israela ni Babelon hta bawng dung nga ai aten, Bc 539 ning daram hta Persi (Persian) ni bai n gun
rawt wa ai hte Babelon empire hpe madu ting la sai. Persi (Persian) hkawhkam ni a myit masin hta Karai
shadut ya ai majaw, persian hkawhkam Kuru (Cyrus) gaw BC 539 hta Babelon e bawng dung nga ai
Israela nkau mi hpe Zerubbabel hte Yawshu (Joshua) woi awn ai hku nna Yerusalem nawku htingnu gaw
gap na matu tinang a buga de wa shangun wu ai (Ezra 1-6) Dai hpang 458 Bc hta Hkinjawng Ezra woi
awn ai hpung ni hpe mung bai wa shangun wu ai. Dai hpang Persi (Persian) hkawhkam Artahkere gaw,
BC 445 daram hta Nehemia woi awn ai hpung ni hpe mung Yerusalem bunghku wa gaw gap na matu wa
shangun dat ai re.

2. Nehemia A Woi Awn Gawgap Masa

(a). Israela ni a matu Karai Kasang labau hta bungli galaw ai lam

(i) Mawshe a tara hte hkrak nawku daw jau ai lam bai galaw shangun ai (ii) Jep ai tara hta mahta nna
Israela myu sha ni a yubak mara ni hpe yin la shangun ai re. (iii) Yerusalem bunghku gaw gap ai hte kyu
hpyi ap nawng ai lam gaw Israela wuhpawng a matu shim lum lam hte tinang hkum tinang hkungga ai
lam hpe hkam la lu shangun ai re (Neh12:27-43).

(b). Israel amyu hpe bai gram lajang mye shading ai lam

Karai Kasang hpe nawku daw jau ai lam hte jep ai tara hkan shadik ai lam hpe Ka-ang gindai
tawn let ga sadi lamu ga hta Karai a amyu hku ningngai nga na matu gram lajang mye shading ai lam rai
nga ai.Dai aten hta moi na the shingdaw yang Israela masha jahpan n law mat sai. Persi (Persian) empire
kata hta masha n law ai amyu ni law law wa kaga amyu ni hte kayau mat nna mat mat ai amyu law law re.
Dai majaw Israela amyu ni tinang a laklai ai masat kumla (Identity) hte matut grin nga lu hkra (i) Myu a
Lai wa sai aten na labau hte mahkri jashawn nna bai gaw sharawt ai lam (ii) wenyi lam, nga pra masa
lam hpe bai shangang shakang ai lam (iii) Jep ai tara ni hpe asak hkrung lam hta hkan sa lu hkra lachyum
htai ai lam ni galaw let woi gaw gap ai re.

(c) Myu a Lai wa sai aten na labau hte mahkri jashawn nna bai gaw sharawt ai lam

Nawku htingnu hte nawku daw jau lam hku nna, Israela ni a lai wa sai labau hte mahkri jashawn nna
Israela amyu a shawnglam hpe bai gram lajang gaw sharawt la ai re. Nawku htingnu hpe Solomon gaw
gap da ai hkrang hku bai gaw gap nna (Ezra 6:4; I Kgs 6:36; 7:12), Nabuhkaneza a lata kaw na bai zing la
lu ai hpe Persian hkawhkam Cyrus wa bai jaw dat ai nawku hitngnu na arung arai ni hpe bai mawn sumli
da ma ai (Ezra 1:7-11; 6:5). Nawku daw jau ai lai hpe mung Mawshe hku nna jaw ai tara hte Dawi matsun
da ai hku bai woi galaw ma ai (Ezra 3:3-6; 6:18; Neh 8:13-18; 10:29-30; 12:45). Dai hku nna jahten shaza
kau hkrum ai lam ni hpe bai gram lajang ai hte Karai a chyeju hte mara raw dat ya ai lam hpe chye na
 2

hkam la shangun ma ai ( I Kga 8:29-45). Bai Isarela ni a shata shagu na poi lamang ni hpe galaw shangun
let Israela ni a lak lai ai maka kum la hpe matut gaw gap woi ma ai.

(d) wenyi lam, nga pra masa lam hpe bai shangang shakang ai lam

(i) Kaga amyu ni hte dinghku n de na matu hkum pat wu ai. Kaga amyu ni hte hkungran nna tara maigan
htunglai ni hte gayau ma jang, hpang na ban ni gaw K.K a Jep ai tara mungga, Karai hte tawn da ai ga
shaka ni hpe n gawn nsawn di ai de du wa shangun nga ai. (ii) Nga pra masa hta kahpu kanau Yuda ni
shada mara shagun hkat mat ai hpe na ai shaloi Nehemia gaw, shanhte a yi hkauna ni, tsabyi sun ni,
tsanlun sun ni hte dum nta ni hpe mung, shanhte kaw na lahkawn la ai gumhpraw, nai mam, tsabyi jahku,
asau ni hpe mung, dai ni jang htam latsa hta htam mi nhtang ya mu, ngu hkang da wu ai. (Neh 5:6-13).
(iii)Nehemia shi nan kasi tai ai hku nna Yuda munggyi tai timung, 12 ning tup shi hte shi a hpu nau ni
lahka jarit n la ai sha ap nawng wu ai. (Neh 5:14).

(e) Jep ai tara (sh) Karai mungga hte bai gaw sharawt ai lam

(i) Ezra (Hkinjawng chyare wa) hte Nehemia(munggyi) (Neh 8:9) gaw Mawshe hku nna Yehowa Karai
Kasang jaw ai hkang tawng da ai tara hpe madung dat let Yuda wuhpawng hpe gaw gap na hte Yuda a prat
pra kum la hpe hkrang shachyaw woi ma ai. Jep ai tara sharin achyin ya ai hpe ahkyak dik sasana bungli
hku Ezra a aten kawn woi galaw ma ai (Ezra 7:25-26). Karai Kasang a nta hte seng ai amu mahkra a matu
mung, masha hkum shagu shekel htam masum hta htam mi, laning the laning a jaw nga na matu ga ndat
tawn da ma ai( Neh 10:32-33). (ii)Jep ai tara hta ka da ai hte maren, Karai Kasang a tawn hkungri ntsa e
ju na matu, shaning shagu madat da ai aten hta tinang a dap lakung hkan nna, hpun kumhpa la sa na matu
ga n dat da ma ai (Neh 10:34). (iii) Shawng ngai ai nsi nai si, namsi namsaw amyu myu Karai
Kasang a nta de la sa na matu mung; shawng shangai ai kasha alat hte, yam nga sagu dumsu ni hpe
Yehowa a nta hta daw jau nga ai hkinjawng wa hpang de la sa na matu mung; Shawng galaw ai muk
katsing, nwat hkungga ni, namsi namsaw amyu myu, tsabyi jahku nnan hte sau ni hpe Karai Kasang a nta
gawk ni hta daw jau nga ai hkinjawng ni hpang de la sa na matu mung; Lewi ni gaw mare kahtawng ni a
lamu ga hta na htam shi hta htam mi lu sha nga ai majaw, dai htam shi hta na htam mi shanhte hpang de la
sa na matu mung; ga ndat da ma ai (Neh 10: 35-38). Karai Kasang a nta hpe galoi nkau da na ga ai ngu
nna mung ga ndat da ma ai (Neh 10:39). (iv) Karai a tara laika hta ka da ai hte maren sumpoi woi galaw ai
lam, chyoi pra ai poi woi galaw ai lam ni galaw ma ai. (Neh 8). Asak hkrung lam, dinghku de ai lam,
nawku daw jau ai lam hte hpaga yamga lam ni yawng mung dai tara hta madung dat ai hku galai shai mat
wa na matu gaw gap ma ai (Neh 10:28-39; 13:1-3, 15-25). Dai hpe htung tara hku shadik ai lam n rai,
myit malai lu ai the nawku daw jau ai lam hku sung sung li li hkam la lu hkra woi shakut ma ai (Neh 8-9).
Lachyum gaw kalang bai nawku htingnu hte Mawshe hku nna Karai Kasang jaw ai tara npu kaw Israela
amyu a prat pra masa hpe gaw sharawt ai lam rai nga ai.

(f) Jasan jaseng ai lam (Cleansing or purification)

(i) Mawshe a tara hta Ammon the Moba masha ni gaw, Karai Kasang a shawa hpawng hta tut nawng
lawm na ahkang n nga ai lam, mu hkrup ai hte, shanhte gaw kayau kaya nga ai amyu masha ni hpe,
Israela amyu masha ni hta na jahka kau mu ai.(ii) Karai Kasang a nta gawk sin ai hkinjawng Eliaship gaw,
Tobia hte kanawn manang daw ai majaw, Tobia a matu n shawp ai amu ngu ai, gawk lajang da ai lam na
ai majaw, Nehemia jasan jaseng wu ai (13:4-9). (iii) Lewi masha ni hte seng ai daw mi hpe n jaw mu ai
majaw, Lewi masha ni hte mahkawn mangoi ai ni langai hte langai gaw, Karai Kasang a nta hpe kau da
 3

nna tinang a yi hkauna galaw sha mat nga ai hpe Nehmia mu chye wu aimajaw bai gram lajang wu ai
(Neh 13:10-14). (iv) Dai aten hta Yuda mung hta nkau mi gaw, laban nhtoi e tsabyi htum byen kabye ai
hte, hkauling lahkawn nna, lawze htaw nga ai mung, tsabyi jahku tsabyi si lakum si hte dut rai amyu myu
htaw let laban nhtoi hta Yerusalem e shashawn ai mung, Nehemia mu ai., majaw ya kaw nna dai zawn
nbyin pru na matu hkum pat wu ai (Neh 13:15-22). (v) Tara mai gan ni hte dinghku de ai lam hpe mung
daru nna hkum pat wu ai (13:23-27). (vi) Hkinjawng agyi shut ai a lam mung; Lewi masha ni ga shaka
hpe awu asin di kau ai hpe mu nna mung Karai Kasang kaw akyu hpyi wu ai (Neh 13:28-29).

(g) Daru magam hpung shingkang rawng ai Yehowa Karai Kasang a lata amu

Nehemia woi awn nna Yerusalem bunghku gaw gap ai hpe n ra ai hpyen ni gaw, Yuda ni
Yerusalem bunghku gaw gap ai hku nna Persain empire hpe gumlang hpang nga masai ngu 'ma da ga'
(rumors) tsun shapoi ma ai. "Yuda masha ni mung, Lit gun hpai ai ni n-gun yawm wa ai hte shanut
shanaw grai law nga ai majaw, mare bunghku hpe n kum lu sa ga ai, ngu nna aput angun ma ai. Hpyen ni
mung akajawng sha htim gasat na ngu jahkrit shama ma ai (Neh 4:10-12). Rai tim Karai Kasang a
lakawn lanawn ai lata amu a majaw Yerusalem bunghku gaw nhtoi 52 ya laman gnut kre lu ai re (Neh
6:15). Dai sha n-ga, Yehowa Israela hpe hkang tawn da ai Mawshe a tara laika hpe hti hkaja nna, sum poi
ni galaw (Neh 8) lu rai wenyi lam hta su hprang wa ma ai. Nehemia a woi awn ai aten hpe yu ai shaloi
myit daw myit hten na zawn re ai baw law law nga tim, Karai Kasang a mai kaja ai lata amu a chyeju
majaw lam shagu hpe awng dang lu ai lam rai lu ai (1:10; 2:8, 18).

3. Nehemia hpe awng dang shangun ai ningbaw ningla atsam ningja

1. Karai Kasang shi hpe shaga la ai ngu ai hpe atsawm chye ai. 2. Akyu hpyi ai lam hta manoi manat ai re.
3. Shingran nga ai hte galaw na magam bungli gaw hkik hkam ai amu kaba re ai lam hpe mu mada tawn
ai wa re. 4.Karai Kasang a daru magam hta tinang hkum ap da ai.5. Magam bungli hpe atsawm sha
ninghtan shinggyin nna woi galaw ai re. 6. Hpyen wa a zai ladat hpe tau chye lu ai wa re. 7. Bungli shakut
ai wa re.8. Kasi tai ai hku asak hkrung ai.9. Karai Kasang hpe sha shagrau ai. 10. Myit marai rawng ai. 11.
Kaga masha ni hpe magam bungli hta shang lawm wa lu hkra woi awn ai. 12. Gwi gwi daw dan ai .

Daw II

Yesu A Woi Awn Gawgap Masa

Yesu a mungga madung gaw Karai Kasang a mungdan ngu ai re. Lachyum gaw Karai Kasang up hkang ai
lam (the reign of God or the rule of God) marai langai hkrai a ntsa e mung, uhpung uhpawng a ntsa e
mung grin nga na matu re. K.K a up hkang ai lam hpe ma kaji zawn hkap la ra ai (MK 10:15). K.K a
mungdan the K.K a dinghpring ai lam shawng tam nna asak hkrung ra ai (Mt. 6:33). Na mungdan du wa
ru ga, Lamu tang hta, na a myit dik nga ai the maren, ga ntsa e mung dik lit ga law, ngu akyu hpyi let sak
hkrung ra ai (Mt. 6:10). K.K a mungdan hta shang ai ni gaw K.K a ga madat nna hkan sa ai ni rai ma ai
(Mt 21:28-31).

1.Ye su galaw ai magam bungli ni gaw: (a) Yubak kap ai ni hpe hkye la ai (I Tim 1:15). (b) Matsan mayan ni hpe
kabu gara shi ga hkaw tsun na matu, Bawng dung ai ni hpe shalawt na matu, myi kyaw ai ni hpe myi mu shangun na
matu, zingri zingrat hkrum ai ni hpe dat dat shangun na matu hte, Madu a sharawng awng ai shaning ni hpe hkaw
tsun da na matu re. De a hpunda gaw, asak hkrung lu na hte nhpaw n-ya lu la na matu re (Yawhan 10:10). Nhpaw n-
ya ngu ai gaw K.K a mungdan a nam chyim rai nga ai tsaw ra ai, tara rap ra ai, shanglawt shangun ai, ngwi pyaw
simsa ai lam ni hte asak hkrung nga lu ai hpe tsun ai re.
 4

II. Marai hkum hte seng nna lawt lu ai awng padang (personal liberation).

Hkri tung kaw nna kap nang wa ai mara (the original sin of Adam) hte, Karai Kasang a sharawng
awng ai hku asak n hkrung ai sha shut ai yubak mara (actual sin) ni a gyit hkang da ai npu kaw asak
hkrung nga ra ai lam kaw na shalawt ai ai re. Yubak a mayam, yubak a kang dang kaw na shalawt ai re.

Yawhan 5:24 - Yesu jaw ya ai chyeju a marang e, tinang a tinggyeng myit hte, tigyeng akyu hpe
sha machyu ai kaw na tinggyeng lu la na akyu nlawm ai sha, masha wa a akyu matu asak hkrung ai de
(From selfishness to genuine love and other-centerness), tingnang hkum tinang sha shagrau shatsaw mayu
ai myit kaw na, Karai Kasang a mying ningsang a matu asak hkrung ai de (from self-promotion to
glorification of God),arawng aya, hpaji, ja gumhpraw arung arai ntsa hta sha machyu ai kaw na Karai
Kasang a shaman chyeju npu kaw Karai Kasang hte rau asak hkrung ai de galai shai wa ai lu ai lam rai
nga ai. Lam mi hku nga yang, mungkan asak hkrung lam a shimlam pahkam hte, myit mada shara hpe, shi
a mungdan hte shi a dinghpring ai lam hpe shawng tam let lu la ai awng padang lam rai nga ai (Mt. 6:25-
34).

II. Htung tara shadik ai makam masham kaw na lawt lu ai awng padang (liberation from religion).

Yesu Hkristu gaw, htung shadik ai hpe sha, madung dat ai makam masham kaw na shalawt ya nga
ai (jasan jaseng la ai re). Dinghpring ai hpe kawsi hpang kara nga ai ni gaw a lu ma ai (Mt 5:6), dai ni
gaw kam sham ai hte Karai Kasang sharawng awng ai hku asak hkrung mayu ai ni re majaw, Karai
Kasang tsaw ra ai ni re ngu Yesu tsun sharin da nga ai. Dai majaw, Yesu gaw masha a tara shadik ai hte
dinghpring shakut ai hku nna hkye hkrang la ai lam lu la na n rai, kam sham ai hte sha hkye hkrang la ai
lam lu la mai ai ngu, jep ai tara a mayam tai ai kaw na lawt lu ai awng dang lam jaw nga ai re.

Dai ni mung, kam sham ai Hkristan nkau mi, nawku htung shadik ai hku, makam masham lam ni
hta shang lawm gun hpai nga ma ai, dinghpring shakut nga ma ai. Rai tim, dai ni a asak hkrung lam hta
Karai Kasang a mai kaja ai lam sakse n hkam la lu ai. Dai majaw, shaning na na wa hpung masha tai tim,
Yesu hta ningnan tai nna galai shai wa ai asak hkrung lam n lu la ai. Yesu madun lai wa sai kasi gaw,
Karai Kasang hpe kam sham ai hte Shi a ga madat mara nna, asak hkrung ai lam re. Dai she tengman ai
kam sham lam majing re. Dai hku asak hkrung ai hku nna, Yesu gaw nhpaw nya asak lu la shangun nga ai
(Yawhan 10:10).

III. Masha nga pra lam hte seng nna lawt lu ai awng dang lam (social liberation)

Yesu a hkye hkrang la ai lam gaw, wenyi sha n rai, asak hkrung lam yawng hte seng nga ai. Dai
rai nna, masu magaw, kaling kachyit, hkalem hkalau, roi rip dip sha, lachyen ginhka, n tara ai hku asak
hkrung ai lam yawng mung Karai Kasang sharawng awng ai lam hte nhtan shai ai re majaw, yubak hte
seng ai lam rai nga ai. Karai Kasang hpan da ai shinggyim masha ni hte n dai dinghta mungkan hpe Karai
Kasang sharawng awng ai hku, tsaw ra myit hte n daw jau ai lam ni mung yubak mara rai nga ai. Lk
4:18-19 hta Yesu gaw gap ai sasana amu hpe mu lug a ai re. Yesu a sasana ginchyum gaw Sumsing
mungdan a manu madung - Love, justice, reconciliation, forgiveness, freedom, peace shinggyim
uhpawng hta grin nga lu na matu re.
 5

Daw III

Dai Madu Hta Dai Ni Anhte Gawgap Ra Ai Magam Bungli

1. Shinggyim masha ngu ai hte seng ai makam ngang kang hkra gawgap sa wa ra ai:

Self- understanding Who are we? Who am I? ngu ai self- identity hpe
atsawm sha chye na hkawn hkranglet sak hkrung hkawm sa ra ai. Dai hpe atsawm
sha chye na hkawn hkrang let asak hkrung nga lu na matu (a) shinggyim masha
Hkrang bung sumla (b) Karai Kasang lata la ai Karai Kasang a masha/amyu Kachin
(Myu a rudi maka ni hpe tsaw ra manu shadan makawp maga, gaw gap (c) Kachin
Nazari (Nazarite) ngu ai madang hku ninggam hte ninggam atsawm chye na hkawn
hkrang ai hte, asak hkrung ai myu sha ni tai ra ga ai.

2. Karai masa makam jaw ra ai: (1) Kachin Karai makam, (2) Makam hta htunghking mahkri shawn ai
makam (3) Tsaw ra myit hta madung dat ai Hkristan asak hkrung lam rai nga ra ai (love-based
Christianity). (4) Hkum dingnum wenyi sak hkrung lam makam- nhpaw n-ya asak (5) Rawt jat galu kaba
war a ai ngu ai jat ai sape makam (6) Nga yawng dang hta hpe ahkyak da karai masa makam (7) Unity in
diversity myit hkrum lam makam.

3. Kachin amyu a shawng lam hpe Karai Kasang a npu kaw gawgap sa wa ra ai. Karai Kasang hpe
hkrit hkungga ai. Chyum laika hte Karai Kasang hpan da ai shingra tara ntsa hta n pawt hkridun tawn nna
mungdan hpe gaw gap ai. Karai Kasang nam man chya ya ai mungdan. Karai Kasang a ga shaka n ntsa
mahta nna mungdan hpe gaw gap ai. Chyum laika gaw mungdan up hkang ai ni a matu madung matsun
laika buk hku shatai ai, hku gaw gap sa wa ra ai.

4. Shinggyim masha a sari sadang hte ahkaw ahkang ntsa hta mahta ai uhpawng tai hkra gawgap ra
ai. Shinggyim masha a sari sadang hte ahkaw ahkang gaw Karai Kasang hpan da ai shani kaw na jaw da
ai re. Dai hpe gumsan magam wa mung, mungdan a tara rung daju mung nmai roi ai, shapri kau ya lu ai,
hkungga ra ai.

5. Shanglawt ahkaw ahkang hpe manu shadan tsawra hkungga chye hkra gawgap ra ai. Karai Kasang
hpan da ai shingra tara hte Karai Kasang tara n pu hta shinggyim masha shagu shanglawt ahkaw ahkang
hte tara rap ra lam hkam la lu na hpe madung dat ai.

6. Num, la langai sha la ai dinghku htung lai masa (traditional monogamous family) hpe sha gawgap
sa wa ra ai. Karai Kasang nam man chya ya ai dinghku. N ta dinghu nig aw wuhpawng an pawt hkridun
ni re. Dinghku hta kanu hte kawa shada tsaw ra ai, kashu kasha ni hpe tsaw ra ai, kashu kasha ni mung
kanu/wa ni hpe tsaw ra ai hkungga ai madat mara ai. Dai zawn re ai nta dinghku ni hte mungdan hpe gaw
gap ai re.

7. Karai Kasang hta ka-ang tawng ai hpaji masa gawgap ra ai (God- centered Education). Yehowa gaw
hpaji byeng-ya jaw nga ai. Laban shani nawku jawng lung ra ai, chyum laika hti ai hte akyu hpyi ra ai,
chyum laika hta matsun da ai arawn alai shingni masa hpe hkan ra ai. Mungdan langai (sh) amyu sha
langai hte seng ai maka (national identity) hpe gin shalat ai shaloi hpaji byeng ya gaw ahkayk madung rai
nga ai. Dai re ai majaw, hpaji hparat hpe tsawra hkungga ai hte manu shadan let, myu wunpawng sha ni a
shawng lam maka kaja hpe gin shalat la ra ga ai. Hpaji hkum sum hpa hte seng ai jawng ni, college,
 6

Dakkasuni hpaw ra sai. Hpaji hkum sum hpa hta kung kyang ai ni law law nga yang she hkamja ai,
myitsawn ningchyoi kung ai, myit jasat sat lawat tsawm ai, shinggyim nga pra masa, sut masa, mung
masa hta kung kyang ai, yawng hpe lam woi ningshawng lu ai amyu tai na re.

8. Karai Namman chya ya ai dinghku (Divinely ordined Family) rai hkra gawgap ra ai: Karai kaw ga
shaka da ai dinghku (God-ordained and sacred of marriage) kaw nna hpang ra ai. Dinghku n zeng jang
uhpawng n zeng ai. Kashu kasha ni a hkum dingnum rawt jat galu kaba wan a masa hpe madung dat ai
dinghku ni rai hkra gaw gap ra ai.

9. Sut Masa Lam Hta Rawt Jat Galu Kaba Wa Hkra Gawgap Ra Ai: (a)Karai Kasang gaw sut gan lu su
chye ai atsam jaw nga ai, rai tim Karai Kasang hpe malap mali kau ai yubak n du hkra sadi ra ai (Tara
Jahprang 8:18). (b)Ya kaw nna pyi, Wunpawng ginra gaw ja hpaga nau ra rai nga sai. Kade daram
Chyurum W.P sha ni ja hpaga ginshalat hpaji, hpaga ga ai ladat, kun rai len shalai hpaji, sut hpaga
wuhpawng hte woi awn ai hpaji ni hpe chye da ai, hka ja da nga ga ai ngu ai gaw, Chyurum W.P sha ni a
du na ra ai aten na dut masa ring chying lam hpe hkrang shapraw ya na lam madung rai nga sai.(c) Bungli
galaw shakut ai. Karai Kasang ap da ai mungkan hpe up hkang , yu lahku, shatsawm jahtap na matu
bungli galaw shakut ai.

10. Karai Kasang hpan da ai shingra tara masa hpe hkungga ai, ahkyak ai ngu masat ai uhpawng tai
hkra gawgap ra ai (Respect and recognize the natural law) : Num shada, lashada, du sat, hpun makwa
arung aria the nga sha ai lam ninghkap ra ai (Homosexuality, etc). Makau grup yin shingra tara hpe tsawra
hkungga makawp maga ra ai (Everonment).

11. Tinang amyu a masat kumla (National Identity) ni hpe manu shadan tsawra chye hkra gawgap ra
ai. Lamu ga, aga, labau, maumwi mausa, htunghking, laili laika, myu sha lam yan masa, myit sawn
ningchyoi masa, etc).

12. Hkam kaja ai amyu sha ni tai hkra gawgap ra ai. Ma prat kawn, baw nu kaja na matu, hkum hkrang
bawng ring na matu, myit masa bawng ring na matu gaw gap ra ai.

13. Laili laika madang tsaw ai amyu tai hkra gawgap ra ai: Myu langai myi mungkan ntsa hta gade
daram galu kaba sai ngu ai hpe dai amyu a laili laika madang kade daram madang tsaw sai ngu ai ntsa
kaw daw dan ai re. Dai re ai majaw laili laika gaw myu langai a sari sadang hpe htai dan, hkai dan ai lam
madung nan rai nga ai. Laili laika a manu dan ai lam hpe rai n chye na shi ai amyu gaw, ti nang a amyu
mungkan ntsa hta gade manu dan ai ngu ai hpe nchye na lu ai. Chyurum W.P sha ni a ga hte sharin hkaja
mai ai dakkasu ni hpaw wa lu na hpe myit shingran let ya kaw nna, laika hpan amyu myu ka lajang (sh)
ga gale da ai lam nga wa hkra woi awn ra ga ai.

14. Myu Sha Lam Yan (Mung masa) Hta Rawt Jat Galu Kaba Wa Ra Ai: Mungdan langai (sh) amyu
langai gaw chyum mungga hta rawng ai mungga hte maren asak n hkrung yang hten za ai de du mat wa
na re. Karai Kasang hpe shingdu dat kau ai amyu hpe Karai Kasang mung shingdu dat kau na re. Kaning
re ai ningbaw ningla, ahna, sut masa ring chying lam mung prat tup n grin lu ai. Namak lawhpa ai, teng
man ding hpring ai lam n nga ai sha sake manawn la nna bungli galaw ai, tara rap ra lam nnga ai, wo
achyaw le achyaw rai kaling kachyit hte woi awn ai, kap hpa yat hpa ladat hte arawng aya ahkaw ahkang
tam la ai, in-group hte kaga ni a ntsa n tara ai hku dang la shakut ai/hku dip ka-up ai lam ni gaw, hkrang
bung sum la hku hpan tawn da hkrum ai shinggyim masha langai hkrung ra ai, asak hkrung lam hte n htan
 7

shai nga ai. Dai zawn re ai masha law ai mungdan (sh) amyu gaw galu kaba lam chyana mat ai hte ban
lahkawng masum rai jang matsan mat ai. N galu kaba jat mat ai sha, lam shagu hta hpang hkrat ngam nga
mat na re.

Ginlen shalai ai,

Rev. Dr. Lahpai Awng Li
MIT, Insein. Nhtoi 2.4.2017.