You are on page 1of 11

1

Tara Jahprang Laika


(The Book of Deuteronomy)
Ga Hpaw
Tara Jahprang Laika gaw asak 120 ning rai sai Mawshe a hpang jahtum na num htet num ra ga ni
hpe ka da ai laika re. Karai Kasang ga sadi jaw tawn da ai lamu ga de shang sha lu na matu ala
nga ai Israela ban ningnan ni a matu, koi gam ra ai lam ni, shangang shakang ra ai lam ni, madat
mara hkannang hkansa ra ai lam ni hpe matsun da ai lam ni re. Israela ban ningnan ni hpe kaji
kawa ni, Karai a ga n madat ai majaw hkam mana sha lai wa sai dingnye ni hpe yu sharin la nna,
Yehowa Karai Kasang a ga hpe madat ai lam gaw asak hkrung lam a matu ahkyak dik re ai lam
sharin ya ai ga ni re. Tara Jahprang Laika hta Israela amyu sha ni nam mali hkrun lam hkawm ai
lam hte, Yawshu a woi awn ai npu hta Hkanan mung de shang ai lam lahkawng hpe matut
mahkai tsun dan da nga ai. Woi awn ningshawng ai lam hta mung Mawshe kawn Yawshu lit
galai la ai lam hpe tsun dan da ai re (34:4).
Hkanan mung lamu ga jarit de du ai shaloi Israela amyu sha ni hpe, Karai Kasng hte tawn
da ai ga sadi hpe kalang bai shangang shakang na matu Mawshe shadut ai re. Israela amyu sha ni
gaw, Abraham a lak htak kawn npawt hpang let Karai Kasang lata la ai amyu ni tai wa ai hte,
Egutu mung kaw mayam tai nga ai kaw nna hkye shalawt la hkrum ai re. Nam mali hkrun lam
hta mung Karai Kasang a makawp maga lam woi ai chyeju a majaw, mayak mahkak, ruyak shoi
hpa ni hkrum tim awng dang tawt lai wa lu ma ai re. Dai majaw, Karai Kasang hpe myit masin
ma hkra hte tsawra kam sham let, shada da kahpu kanau shinggyim nau na zawn tsaw ra hkat nga
ra ai. Grau nna, matsan mayan ni, gai dawng gai da ni, jahkrai nmai ni, tara maigan ni hpe tsaw
ra matsan dum yu lahku ai hku nna, Karai Kasang a chyeju hpe bai htang ra ai lam matsun da ai
re.
Laika buk Mying: English Chyum laika na mying Deuteronomy ngu ai mying gaw Greek ga
Deuteronomion ngu ai ga hpe mahta nna shamying ai lam rai nna, lachyum gaw ‘lahkawng ngu
na tara jaw ai lam (second law)’ (sh) ‘kahtap nna matsun ai tara (repeated law)’ ngu ai rai mali
ai.
Laika Ka Ai Wa: Tara Jahprang Laika hta lawm ai lam malawng maga hpe, Mawshe ka ai re
ngu chyum ninghkrin ni law malawng hkap la da ma ai. Chyum daw law law hta mung Mawshe
a tsun sharin shadum ai lam ni lawm nga ai hpe mu mada lu ga ai. Ga shadawn 1:1 hta ‘Mawshe
tsun ai ga’; 29:1,31:1;33:1;34:1 ni hta ‘Mawshe gaw’ ngu ai ga lang da ai re.
Rai tim Tara Jahprang Laika a jahtum daw de Mawshe a lam ka da ai hta ‘ngai’ (I) ngu ai
ga a malai, shi (he) ngu ai shingteng malai (pronoun) lang da ai hpe mu lu ga ai (34:1). Bai nna,
34:5 hta, “Mawshe Moba mung na shara yang si mat ai” ngu ka da ai re. Dai majaw jahtum daw
de na gaw, Mawshe si ai hpang Yawshu bai kahtap ka bang da ai daw ni re ngu chyum ninghkrin
ni law malawng hkap la da ma ai.
Laika Ka Ai Shaning: Chyum ninghkrin ni law malawng gaw, Tara Jahprang Laika hpe 7
century BC hta ka da ai re ngu sawn la ma ai. Nkau mi gaw dai hpe, Yuda hkawhkam Yoshia
gaw BC 621 hta Jep ai tara ni hpe bai mu tam la lu ai lam gaw Tara Jahprang Laika hte mung
matut mahkai nna sawn la ai lam rai ma ai. Bai nkau mi gaw Tara Jahprang Laika gaw Jep ai tara
2

laika (Ningpawt Ninghpang, Pru Mat Wa Ai, Jaw Jau, Bu Hkawm) ni hta n mu lu ai dai pawt dai
hpang (source) kaw na yu hkrat wa ai laika hku sawn la nna, 7 century BC ngu hkam la ai lam rai
ma ai.
Tara Jahprang Laika a labau hpe ka ai ni (Deuteronomic Historian) hku nna gaw, Yuda
hkawhkam Yoshia Tara Jahprang Laika hpe bai mu tam sawk la ai BCE 621 a shawng daw de ka
ai laika she re ngu tsun ma ai.
Nkau mi gaw Tara Jahprang Laika hpe Manashe hte Kezekia hkawhkam (BCE 715-686)
ni a up hkang ai aten, myihtoi Amo a aten shawng e, I & II Samuela laika ni a shawng e ka da ai
laika re ngu sawn la ai ni mung nga ma ai.
Shingdu Labau (Historical Background): Tara Jahprang laika hta, Karai Kasang a ga shaka
hpe Israela ban ningnan ni a matu bai shangang shakang ya ai lam ni hpe mu lu ga ai. Mawshe a
hpang jahtum na shakram ga hku matsing ningting da ai laika mung re. Israela amyu sha ni nam
mali hkrun lam hpe shaning 40 ning hkawt hkawm ngut ai hpang, Hkanan mung de kabye shang
wa na matu jin jin rai nga sai aten re. Nam mali hkrun lam e shangai ai Israela ban ningnan ni
gaw, shawng ningnan lang galaw ai shalai wa ai poi ni, panglai hkyeng (nawng hkyeng) hpe lai
di ai lam ni hte, Sina bum hta jep ai tara (Tara kanu shi mung lawm ai) ni hpe hkam la lu ai
mahkrum madup ni n lu la ai ban ni rai ma ai. Dai re ai majaw, Israela ban ningnan ni, Karai
Kasang hte tawn da ai ga shaka hta mahta nna jep ai tara ni hpe tup hkrak hkan nang hkansa lu
na matu bai matsun da ai lam re. Kara hte tawn dea ai ga shaka hta mahta nna Karai a ntsa sadi
dung ra ai hpe bai shadum la ai lam re. Karai a matsun maroi mungga tara ni hpe madat mara
jang hkam la lu na chyeju ni a lam hte n madat mara jang hkam la lu na dagam dala lam ni hpe
mung kalang bai ningnan hku chye na hkam la shangun mayu ai majaw ka da ai laika re.
Yaw Shada Ai Lam: Hkanan mung de awng padang dip shang sha lu na matu, Yawshu hpe
ningbaw ningla lit rai n ap ya shi yang, Israela ban ningnan ni hpe (1) Karai Kasang a mau hpa
magam bungli hte ga sadi ni (2) Karai Kasang hte tawn da ai ga shaka a lit rai nga ai, Karai
Kasang shi langai hpe chyu sha kam sham ai hte madat mara hkannang hkansa asak hkrung ra ai
lam ni, (3)Karai Kasang hpe hkrit hkungga ai hte Karai Kasang hpe myit kraw lawang ma hkra
hte, n-gun lagaw ma hkra hte, myit mang ma hkra hte tsawra na matu shadum jahprang mayu ai
majaw ka da ai laika rai mali ai.
Laili laika hte seng ai lai shingni (Literary Style) : Tara Jahprang laika hpe Mawshe rai n si
shi yang hpang jahtum matsun ga shaga ai laika hkrang hku ka da ai re. Egutu masha ni a
laikyang shingni hte seng nna sharin achyin ai hkrang masa hte bung ai re. Up hkang ai
hkawhkam ni, ningbaw ni hku nna shawa masha hpe sharin achyin matsun ai hkrang masa hku
ka da ai laika re.
Ga Hkrang Masa (Outline)
Israela amyu sha ni hte Karai Kasang Sina bum e tawn da ai ga sadi hpe bai maram
masam yu ai lam, bai jahkum shatsup tsun htai lai ai lam hte, n-gun atsam bai la ai lam ni hpe
Tara Jahprang Laika hta mu lu ga ai. Tara Jahprang Laika hta Mawshe a tara hkaw ai lam masum
hpe mu lu ga ai. Numbat langai lang na tara hkaw ga (1:1-4:43) hta gaw, Egutu mung kawn
Yehowa Karai Kasang Isreala amyu sha ni hpe gara hku hkye shalawt wa nna, kaning re ai ga
3

shaka da ai ngu ai shingdu labau ni hpe sang lang dan da ai re. Ndai daw hta, Karai Kasang a
mau hpa hpung shingkang hte hkye shalawt, yu lahku bau maka wa ai lam ni hpe htawng madun
dan da nna, Karai Kasang a ga n madat jang tara jeyang ai hkrum hkra na lam shadum da ai re.
Numbat lahkawng ngu na tara hkaw ga (4:44-26-19) hta gaw, Karai Kasang hte tawn da
ai ga shaka hta mahta nna, ga sadi lamu ga hta shang ningngai ai shaloi, Pru Mat Wa ai Laika hta
lawm ai tara ni hpe ginra masa ningnan hte htap htuk ai tara byin tai hkra bai matsun madun ai
lam ni lawm ai re. Dai bai kahtap matsun ai tara ningnan hta, sumla nawku ai lam n galaw na
matu hte, tara mai gan ni a htunghking lailen ni hpe n hkan nang na matu sadi jaw da ai re. Dai
hta sha n-ga, mungdan gaw gap na matu hkyen lajang ai lam hte, san seng ai sum gaw gap na
matu n-gun jaw ai lam ni mung ndai daw hta lawm ai hpe mu mada lu ga ai.
Numbat masum ngu na tara hkaw ga (27:1-30:15-20) hta gaw, Mawshe hku nna tau
hkrau shingran ai ga ni hpe ka da ai daw lawm ai re. Kade nna yang, Israela amyu sha ni hkam la
lu na shaman chyeju hte dagam dala lam ni, htawm hpang prat e Israela ni grai tsan ai shara de
du mat wa ra na lam ni, rai tim bai nhtang wa lu na lam ni tsun dan da ai re. Jahtum hta Mawshe
Hkanan mung de n shang lu na re majaw, shi a malai Israela ban ningnan hpe woi awn na matu
Yawshu hpe lit jaw nna, shawa masha ni hpe shakram ga tsun ai re. Daw kaba 34 hta Mawshe si
mat ai lam lawm nna, dai daw hpe shi a hkang galai ai Yawshu bai ka matsing da ai lam re ngu
sawn la ma ai.
1. Mawshe a tara hkaw ga (I): Israela amyu sha ni a matu Karai Kasang galaw ya ai magam
amu ni (1:1-4:43).
1:1-8 Horeb kaw na htawt sa na hkang da ai lam.
1:9-18 Ningbaw san da ai lam.
1:19-25 Kin-yu dat ai lam.
1:26-46 Yehowa hpe gum lang ai lam.
2: 1-25 Nam mali e kayin hkawm ai lam.
2:26-37 Hesbon Hkawhkam Sehon Majan Sum ai lam.
3:1-11 Bashan Hkawhkam Oga majan sum ai lam.
3:12-20 Lamu ga karan ai lam.
3:21-29 Yawdan hka n rap na matu hkang da ai lam.
4:1-14 Tara hpe madat mara na lam.
4:15-31 Sumla naw ai lam hkum galaw.
4:32 – 40 Yehowa htani htana Karai Kasang rai nga ai lam.
4:41-43 Hprawng shingbyi ai mare ni.
2. Mawshe a tara hkaw ga (II): Israela amyu sha ni a ntsa Karai Kasang myit mada ai lam ni
(4:44-26:19)
4: 44-49 Tara hpe shachyen ya ai lam.
5:1-33 Tara Kanu shi.
6: 1-25 Hkang da ai ga kaba.
7:1-26 Amyu baw ni hpe gawt kau ai lam.
8:1- 20 Yehowa hpe hkum malap.
9:1- 6 Israela ni a dinghpring ai majaw n rai nga ai.
4

9:7- 29 Ja Dumsu kasha sumla.


10:1- 11 Shawng na lungpa ni a malai lungpa ni.
10:12- 22 Yehowa hpe hkrit hkungga u.
11:1-32 Yehowa hpe tsawra madat mara na lam.
12:1- 31 Nawku shara langai.
13:1-18 Kaga hpara hpe hkum nawku.
14:1-21 San seng ai hte n san seng ai lu sha.
14:22-29 Htamshi.
15:1-11 Hka raw dat shaning.
15:12-18 Mayam dat ai lam.
15:19-23 Shawng hkrat ai ala.
16:1-8 Shalai dat ai poi.
16:9-17 Sum poi.
16:18-20 Tara agyi ni.
16:21-17:7 Kaga hpara hpe n mai nawku ai lam.
17:8-13 Tara rung a dawdan ai hpe hkam la ai lam.
17:14-20 Hkawhkam.
18:1- 8 Hkinjawng ni hte Lewi ni a matu hkungga.
18:9 – 22 Karai Kasang n ra ai matsat shabat lam.
19:1- 14 Hprawng shingbyi shara.
19:15-21 Sakse.
20:1- 20 Majan gasat sa ai lam.
21:1-9 Masha chyasi a matu htingrai htingrat hkungga.
21:10-14 Bawng num hte hkungran ai lam.
21:15-17 Kasha alat a ahkaw ahkang.
21:18-21 Gumlang ai kasha.
21: 22-22:12 Tara amyu myu.
22:13-30 Hkawn jet n re ai hkungran num.
23:1- 8 Shawa hpawng kaw na shapraw kau ra ai ni.
23:9- 14 Dap kata n san n seng ai lam.
23:10-25:19 Tara Amyu myu.
26:1-15 Shawng ngai ai nsi naisi hte htamshi.
26:16-19 Yehowa hkang da ai ga hpe hkan nga u.
3. Mawshe a tara hkaw ga (III): Israela amyu sha ni a matu Karai Kasang galaw ya ai lam ni
(27:1-34:12)
27:1-8 Ebala bum ntsa na tawn hkungri.
27:9- 26 Ebla bumkaw na dagam ai lam.
28:1- 14 Madat mara ai majaw chyeju lu la na lam.
28:15-69 N madat mara ai majaw dingnye lu la na lam.
29:1- 28 Ga shaka hkan shatup shajang na lam.
30:1-10 Yehowa kaw kayin wa ai hpang nga mu nga mai ai lam.
30:11- 20 Asak hkrung ai hte si ai hpe lata la u.
31:1-8 Mawshe a shara kaw Yawshu bai woi awn ai lam.
5

31:9-13 Tara hpe hti ai lam.


31:14- 29 Israela a gumlau ai lam.
32: 1-47 Mawshe a mahkawn ga.
32:48- 52 Nebu bum pungting hta Mawshe si na re ai lam.
33:1-29 Mawshe shaman ya ai lam.
34:1-12 Mawshe si mat ai lam.
Ahkayak Ai Ga Lami Ni
1. Lata la ai lam 7:6
Israela amyu sha ni hpe lata la ai lam gaw, Israela hte Karai kasang lapran ga sadi da ai
lam a npawt gindai re. Kaga chyum laika buk ni hta grau ai lam gaw, Tara Jahprang laika hta
gaw lata la ai lam hte seng nna grau tsun dan da ai re. Karai Kasang gaw Israela amyu sha ni hpe
lata la ai lam gaw, shanhte kaga amyu ni hta masha jahpan grau law ai majaw n re. Kaga amyu
sha ni hta grau kaja nna mung n re. Karai Kasang a tsawra myit hte matsan dum lama ai majaw
lata la ai lam she re.
7:6 Lata la ai lam.
4:37;7:6-7; 10:15; 14:2 Israela amyu ni hpe Karai Kasang lata la ai lam.
12:5, 11,14,18,26;14:23-25; 16:6-7,11,15-16; 17:8-10; 26:2 Karai Kasang gaw tinang a amying
ningsang grin nga na matu shara lata ai.
2. Bai htang ai lam 13:4
Karai Kasang hte matut mahkai lam hta galoi mung maga mi de na sha lit nga ai lam hku
n re. Karai Kasang gaw Israela amyu sha ni hpe tsawra ai hte maren, Israela amyu sha ni mung
Karai Kasang hpe bai tsawra na, kamhpa manoi manat na, tara ni hpe madat mara hkan nang
hkansa na, Karai Kasang jaw ai chyeju ni hpe bai dum chye na matu Karai Kasang ra sharawng
ai re. Yawhan laika 14:15 hta “nanhte ngai hpe tsaw ra myit dai rai yang gaw, nye a ga matsun
hkan shatup na myit dai” ngu matsun da ai hte maren, anhte langai hkrai a asak hkrung lam hta
mung Karai Kasang hpe bai tsawra na matu Karai Kasang ra sharawng ai re.
13:4 Bai htang ai lam.
6:5; 10:12-13; 11:1,13,22; 13:3-4; 30:6,16,20 Tsaw ra ai lam.
5:29; 6:2,13,24; 10:12,20; 14:23; 17:19; 31:12-13 Hkrit tsang ai lam.
4:1,5-6; 5:32-33; 6:3,24-25; 8:1,6; 10:13,11; 12:1; 15:5;26:16-27:1; 29:9; 30:16 Madat mara ai
lam.
4:10; 5:15; 7:18; 8:2,18; 9:7,27; 15:15; 16:3,12; 24:9,18,22; 32:7 Myit dum ai lam.
3. Shinggyim nauna garum ningtum lam 26:12
Tara Jahprang Laika kaw rawng ai jep ai tara ni hta lak lai ai tara langai gaw shinggyim
nauna garum ningtum lam hte seng ai tara re. Karai Kasang gaw Israela amyu sha ni hpe gai
dawng gai da ni, kanu kawa ni, tara maigan ni, manam ni, matsan mayan ni hpe, daru magam
rawng ai ni a baw daw sha, dang sha ai kawn makawp maga na matu jep ai tara jaw da ai re.
Shinggyim masha gaw, ja gumhpraw (sh) sut gan arung arai ni hta grau manu dan ai re majaw
tara agyi ni tara jeyang ai shaloi myiman n lata ai sha, Karai Kasang a tara nga ai hte maren tara
6

jeyang ra ai ngu matsun da ai re. Karai Kasang gaw Egutu mung hta n tara ai hku roi rip dip sha
hkrum lai wa ai Israela amyu sha ni hpe tsaw ra matsan dum ai hte maren, Israela amyu sha ni
mung matsan mayan ni hte gawngkya ai ni hpe tsawra matsan dum ai hte yu lahku na matu
sharawng awng ai lam chye la shangun wu ai. Dai ni anhte mung, Karai Kasang anhte hpe tsawra
matsan dum la ai hte maren, matsan mayan ni, duk hka hkrum ai ni, gyawng kya ai ni hpe tsaw
ra na matu matsun nga ai re.
15:1-11; 24:10-15 Matsan chyaren ai ni.
10:18; 14:29; 24:17-21; 26:12-13; 27:19 Gai dawng gaida hte jahkrai n mai ni.
1:16; 10:18-19; 14:21-29; 24:17-21; 26:1-13; 27:19 Tara mai gan ni.
1:16-17; 10:17-19; 16:18-20; 24:17; 27:9 Myiman n lata ai.
4. Ningnan bai byin tai wa shangun ai 29:10-13.
Israela amyu sha ni Hkanan mung lamu ga jarit e but nga ai shaloi, Mawshe gaw Israela
amyu sha ni hpe tengman ai Karai Kasang hte tawn da ai ga sadi/ ga shaka hpe ningnan bai byin
tai shangun ra ai lam matsun shadum wu ai. Karai Kasang Abrahm, Isak, Yaku ni hte tawn da ai
ga sadi hkum tsup wa sana hkyen ai aten re. Dai majaw Mawshe gaw, Sina bum n tsa hta hkrum
kadup ai mahkrum madup ni hpe bai maram masam yu shangun ai lam, Israela amyu sha ni hpe
Karai Kasang gara hku asak hkrung shangun mayu ai ngu ai hpe sadi jaw ai lam, shaman chyeju
hte dingnye hpe san lang dan ai lam, ga sadi hpe shatup ai ni shaman chyeju hkam la lu na rai
nna, ga sadi jahten ai ni dingnye hkam sha ra na lam ni hpe bai shadum wu ai. Dai majaw, Karai
Kasang hte tawn da ai ga shaka hpe ningnan bai byin shangun ra ai lam shadum sharin wu ai re.
Dai ni anhte yawng mung, Karai Kasang a chyeju ningnan de shang sha lu na matu, Karai
Kasang hte tawn da ai ga shaka ni hpe aten shagu ningnan bai byin tai hkra galaw ra ai hpe
shadum ya nga ai re.
29:10-13 Ningnan bai byin tai shangun ai lam.
1:8; 6:10; 7:8; 9:5; 29:12-13; 30:20 Abraham hpe jaw ai ga sadi.
1-3,5; 6:12;7:19; 8:14-18; 9:7-10:11 Labau hpe bai maram masam yu ai lam.
4-8; 11-26 Matsun maroi ga ni hpe bai maram masam yu ai lam.
27:15-26; 28:15-68 Dingnye ni.
28:1-14 Shaman chyeju ni.
29-31 Ningnan bai byin tai shangun lu ai lam a npawt gindai.
Karai Masa Munga
Tara Jahprang Laika gaw, Israela amyu sha ni Karai Kasang ga sadi tawn da ai Hkanan
mung de shang lu na matu, Yawdan hka sinpraw maga hta but nga ai shaloi, Mawshe Israela
amyu sha ni hpe numhtet numra tsun ai mungga 3 hpe ka mazing da ai laika re. Shawng daw hta
Israela amyu sha ni Sina bum lagaw hta but nga ai shaloi na mahkrum madup mabyin ni hpe bai
maram masam dan wu ai. Dai hpang Karai Kasang matsun da ai jep ai tara ni hpe hkan nang
hkansa asak hkrung na matu Israela kashu kasha ni hpe shadum shahprang wu ai. Jahtum daw
hta Karai Kasang jaw da ai jep ai tara ni hpe hkannang hkansa asak hkrung ai hku nna shaman
chyeju ni hkam la lu na lam hte, la ma n hkansa jang gaw dingnye hkrum na re lam shadum
sharin da ai re. Jahtum e gaw, Mawshe Israela kashu kasha ni hpe shaman ai shaman ga ni lawm
7

nna, Yerihko hte tawtap na Nebo bum a Pisga kawng hta Mawshe si mat ai rai tim, dai ni du hkra
Mawshe a lup wa hpe kadai n chye ya ai lam ka da ai re.
1. Kamsham ra ai lam (Creed)
“Israela amyu e, madat la u: anhte a Karai Kasang Yehowa gaw, shi chyu sha Yehowa rai
nga ai; dai, na a Karai Kasang Yehowa hpe, na a myit masin ma hkra hte, na a kraw lawang ma
hkra hte, na a n-gun lagaw ma hkra hte tsaw ra nga u. Dai ni ngai nang hpe hkang da ai ga n dai
hpe na kraw lawang e gun nga u: ga ndai, na nsha ni hpe nang sharin achyin ya nga lu na rai
ndai; nta e dung nga let mung, lam e hkawm sa let mung, taw nga rawt wa let mung, ga dai a
tsun nga lu na rai ndai. Ga dai hpe na a lata hta kumla tai nga na matu hkawn da nga nna, na myi
lapran e masat dingsat laika tai nga na rai lit dai: ga dai hpe na nta chyinghka hkindun hte, na
mare chyinghka hta mung ka da na rai ndai.” (6:4) ngu ai ga gaw Israela ni a matu makam
masham hte seng ai ga kanu rai mali ai. Dai hpe myit masin salum hta ka da nna, kashu kasha ni
hpe sharin achyin ya ra ai re. Israela amyu ni a lata hta kumla, myi lapran e masat dingsat laika
tai nga ra ai rai nna, mare chyinghka ni hta ka da ra ai re. N dai matsun ga gaw Israela amyu sha
ni shani shagu hkan nang hkansa ra ai matsun ga re. Yesu Hkristu mung dai hpe kaba dik ai
hkang da ai tara ngu nna sharin achyin ai re (Mahte 22:37). Ndai matsun ga hta Yehowa Karai
Kasang chyu sha hpung dagu rawng dik ai, Shi langai chyu sha Karai majing re ai hpe madi
madun ai lam rai nna, Karai law law nga ai ngu ai (polytheism) makam hpe ningdang kau
shangun ai lam re. Dai makam hte Israela amyu ni hte Yehowa Karai Kasang a lapran matut
mahkai seng hkat ai lam hpe gaw gap ai lam mung re. Dai makam gaw Israela amyu sha ni Egutu
kawn lawt pru wa ai ai hte, nam mali kata Karai a bau sin makawp maga jaw lu jaw sha ai
mahkrum madup ni hta mahta nna, Yehowa Karai Kasang hpe chyu sha nawku kam sham ra ai,
tsaw ra ra ai, daw jau ra ai ngu hkang da ai tara re.
2. Karai Kasang chyeju galaw ya ai lam ni.
Tara Jahprang Laikaa mungga madung langai gaw, Israela amyu sha ni a labau hta Karai
Kasang rau nga let magam bungli galaw nga ai ngu ai lam re. Israela amyu sha ni hpe, Hkanan
mung de shang na mahka hte, shang madu sha lu ai hpang, Karai Kasang labau hta galaw ai
magam bungli ni hpe ayan myit dum shangun mayu ai re. Yehowa Karai Kasang hpe myi hte n
mu lu ai, Karai hte seng ai hkrang shachyaw ai lam n mai galaw ai ngu ai lam ni gaw Sina
nammali mahkrum madup kawn lu la shangun ai mahkrum madup kaba re. Myi hte mu mada ai
jan, shata, shagan ni gaw ninggawn tawa hta Karai Kasang shinggyim masha ni a matu hpan da
ya ai she re. dai ni hpe tinang a hpara n mai shatai ai, sumla shachyaw nna n mai nawku daw jau
ai (4:19-20). Galu kaba dik htum ai Yehowa Karai Kasang a Egutu kawn hkye shalawt wa ai hpe
n malap na matu hte, kaji kawa ni hte tawn da ai ga shadi ga shaka hpe shadik ai Karai re ai lam
hpe ayan myit dum shangun ai re.
La ma Isreala amyu sha ni dai mabyin ni hpe malap mali di nna sum la nawku ai lam
galaw jang ga sadi lamu ga kawn gau shapraw kau ai hkrum na re. Lamu ga man shara shagu de
ayai aya rai mat wa na re. Rai ti mung, Karai Kasang hpang de teng man ai myit malai hte bai
nhtang wa nna, Karai Kasang hpe myit masin ma hkra hte tam let, madat mara jang Karai
Kasang gaw matsan dum lama chye ai Karai rai nga ai hte maren, kabai da kau na n re. Kaji
8

kawa ni hte dagam da ai ga shaka hpe malap mali di kau na n re ai lam hpe mung pahkam jaw
shadum sharin da ai re (4:25-31).
3. Israela amyu sha ni hpe lata la ai lam (Election of Israel)
Lata la ai (election) ngu ai ga hpe Ga Shaka Dingsa hta Hebre ga bahar hpe lang da nna,
lachyum gaw lata la na/ai (to choose) ngu ai re. Tara Jahprang Laika hta Lata la ai ngu ai ga
hkum 30 lang rawng ai hpe mu mada lu ga ai. Karai Kasang gaw Isreala amyu sha ni hpe shi a
Sali wunli dagraw hkam la na ni hku nna shaga la ai lam hpe lata la ai (election) ngu ai re. Karai
Kasang a lata la ai lam gaw hkrup mara pagawn para lata la ai lam n rai. Israela amyu hpe lata la
nna, kaga amyu ni hpe lachyen ginhka kau, shagrit shanem kau na matu mung n rai. Karai
Kasang a lata la ai lam gaw, ningnan bai hpan shalat ai lam re. Israela amyu sha ni gaw Karai
Kasang a matu chyoi pra ai amyu, Karai Kasang madu ging ai amyu shatai ai lam she rai mali ai
(7:6). Dai zawn lata la ai lam hta Israela amyu sha ni gaw kaga tara maigan amyu ni hta grau law
ai majaw mung n rai. Karai Kasang Israela amyu sha ni hpe tsaw ra ai majaw mung, straela kaji
kawa ni hte tawn da ai ga sadi ga shaka hpe shagrin da mayu ai majaw mung lata la ai lam re
(7:7-8). Dai zawn lata la ai a majaw, Yehowa madu sha shangun na mung de woi shawn wa ai
shaloi, Israela amyu ni hpe shanhte hta grau kaba nna law htam ai amyu sanit (Hiti, Gergashi,
Amori, Hkanani,Perizi, Hiwi hte Yebusi) ni hpe atsai awai sat kau shangun wu ai (7:1). Shanhte
hte ga shaka n mai tawn da ai; matsan dum myit mung n mai madun ai; shanhte hte mayu dama
shaw hkat ai lam n mai galaw ai;t inang a shayi sha ni hpe shanhte a shadang sha ni hte mung,
tinang a shadang sha ni hte shanhte a shayi sha ni hpe mung ya sha hkungran n mai galaw ai;
shahte a tawn hkungri ni hpe agrawp kau ya ra ai, shanhte a sumla shadaw ni hpe adawt daw kau
ya ra ai, tawk la ai sum la ni hpe mung nat kau ya ra ai ngu hkang da ai re. Kaning rai nme law,
hpara shaje hpe nawku na matu lau la ai n hkrum na matu (7:2-4) hte Karai Kasang Yehowa a
matu chyoi pra ai amyu, Karai madu ging ai amyu tai na matu re (7:6).
Kaga amyu, kaga mungdan ni hpe Karai Kasang hpa ga sadi ga shaka mung n da
ai. Israela amyu sha ni hte sha ga sadi ga shaka da ai re. Dai gaw Israela amyu gaw Karai lata la
ai amyu, Karai Kasang gaw Israela amyu ni a Karai byin tai nga na matu re. Ga Shaka Ningnan
hta Yesu hpe kam sham ai ni hte Mungkan hpe garan ginhka ai lam mung lata la ai ngu ai
lachyum hpe shaleng ai lam rai mali ai ( Yawhan 1:12; 8:42; 15:18; 1 Yawhan 2:15).
Rai tim, Karai Kasang gaw Israela amyu ni hpe lata la ai majaw, mungkan na kaga amyu
ni hpe n seng sai ngu ai lam n re. Kaga shinggyim amyu ni yawng hpe Karai Kasang myit n
shang sha ai (sh) yu lahku bau maka chyeju jaw ai lam n galaw sai ngu ai lam n rai. Israela amyu
sha ni hta hpaw shadan dan ai teng man lam gaw kaga amyu sha ni hte n seng ai ngu ai lam
mung n rai. Abraham hte shi a aru arat ni hpe lata la ai lam gaw, shanhte a marang e shinggyim
amyu ni yawng gumring gumrat ai shaman chyeju lu la na matu re (N.N 12:3). Israela amyu sha
ni hpe hpaw sahdan dan ai teng ai lam mung kaga amyu ni a kata hta tsim shang mat wa shangun
ai hku nna Karai Kasang a yu lahku bau maka ai lam hpe kaga amyu sha ni yawng mung hkam la
lu na matu lajang ai lam she rai mali ai.
Dai rai nna, Tara Jahprang Laika hta Karai Kasang matsun da ai hte maren Israela
amyu sha ni madat mara hkan nang hkansa na matu lak san matsun da ai re (12:1 f). Lama wa
Israela amyu sha ni lata la ai lam hpe malap mali, n gawn n sawn di nna asak hkrung jang, Karai
9

Kasang a tsaw ra myit hte hpaw shadan dan ai tengman ai lam ni kaga amyu sha ni hpang de du
lu sana n rai. Dai majaw, Tara Jahprang Laika hta, Israela amyu ni Hkanan mung de shang jang
Karai matsun da ai matsun maroi ga, jep ai tara ni hpe ahkyak da hkan nang hkansa na matu sadi
jaw matsun da ai re.
4. Ga shaka hte makyit mahkai ai lam (Covenant Relationship)
Ga shaka (Covenant) a lachyum gaw ga sadi laika (contract) (sh) myit hkrum lam
(agreement) ngu ai re. Ga sadi laika (contract) (sh) myit hkrum lam (agreement) ngu ai gaw,
‘lama ma a matu lama mi’ ‘lu la ai manu hte maren bai jaw na myit hkrum ai lam’ ngu ai masa
re. Maga mi de na, ga sadi n grin jang (sh) myit hkrum lam hpe jahten jang kaga maga mi de na
lit n nga ai re. Rai tim, chyum laika kaw na ga shaka (covenant) gaw dai zawn re ai masa hte n
htan shai nga ai. Chyum laika na ga shaka (covenant) gaw awng dang lam (sh) hkrat sum lam a
ntsa mahta nna, n pawt da ai lam n nga ai sha Karai Kasang a tsawra myit a ntsa n pawt da ai ga
shaka re. Shinggyim masha ni hku nna ga sadi jahten dam tim, Karai Kasang gaw ga shaka hpe
galoi n jahten ai re (4:31; 7:8).
Karai Kasang Israela amyu sha ni hte ga shaka da ai lam hta myit mada shara ngu ai lam
hpe npawt daihpang shatai da ai re. Dai myit mada shara hta (1) Karai Kasang gaw tinang a matu
masha (sh) amyu hpe lata san da ai lam, (2) Kaji kawa ni hte ga sadi tawn da ai hte maren ga sadi
lamu ga hpe Israela aru arat ni hpe sali wunli hku jaw na lam (3) Dawi a hkaw hpe ban hte ban
grin nga shangun na ngu ai lam masum lawm ai re. Rai tim, Israela ni hku nna Ga Shaka Dingsa
labau hta ga shaka hte seng nna, hpa lit n nga ai ngu hkam la sawn la shut ma ai re. Kaja wa nga
yang Sina nam mali hta Mawshe hku nna jaw ai jep ai tara ni yawng gaw, ga shaka ntsa mahta
nna paw pru wa ai tara ni hkrai re. Dai majaw Israela amyu sha ni ga shaka a ntsa kangka sadi
dung let sak hkrung jang shaman chyeju lu la na rai nna, sadi n dung jang dagam dala hkam sha
ra ai re. Rai tim, Karai Kasang maga de na gaw tawn da ai ga shaka hpe dingyang shagrin da ai
re. Dai gaw chyum laika na Karai Kasang Israela amyu sha ni hte tawn da ai lak lai ai ga shaka
(covenant) rai mali ai.
5. Yubak hte seng nna hkam la ai lam (Concept of Sin).
Yubak mara hte seng ai lam hpe, Ningpawt Ninghpang Laika daw kaba 3 hta shinggyim
masha ni a hkrat sum lam mabyin kawn hpang wa ai hku tsun dan da ai re. Dai hpang hka sha-u
ing ai labau lam hta grau dan leng ai hku mu lu ga ai re. Buhkawm Laika hta gaw Israela ni
Mawshe hte Karai Kasang hpe aput a ngun nga, gumlang ai lam ni hpe yubak mara re ai hku tsun
dan da nna, Tara Jahprang Laika hta gaw, ga shaka hku nna makit mahkai da ai lam hpe gumlang
ai lam gaw yubak mara re ai hku tsun dan da ai re.
Karai Kasang Egutu mung kawn hkye shalawt wa ai hpe Israela amyu sha ni hku nna,
chyeju bai htang na lit nga ai re (6:20-25). Ga sadi lamu ga de shang sha lu na shaloi mung, dai
lam ni hpe myit dum let, jep ai tara ni hpe hkan nang hkansa ra ai re. Karai Kasang hpe tsaw ra ai
lam hte jep ai tara ni hpe hkan nang hkansa ai lam gaw, dingyang mahkri shawn nga ra ai lam re
(11:1,13). Rai tim, Israela amyu sha ni ga sadi lamu ga de du ai shaloi, Yehowa Karai Kasang
hpe malap mali di nna, kaga hpara ni hpang de lagaw ndung yawng mat wa ma ai. Dai majaw
Karai Kasang a tara jeyang ai hkrum sha ai re. Dai gaw, ga shaka hpe hkan ai lam gaw shaman
10

chyeju hpe lu la shangun ai lam rai nna, n madat n mara ai lam gaw shaman chyeju hpe ginlut
mat shangun ai lam hpe htawng madun ai lam rai mali ai.
Yubak mara yawng hta na kaga hpara ni a hpang hkan mat wa ai lam gaw, Karai Kasang
n ra dik ai yubak mara re. Dai zawn re ai wa hpe, Yehowa n lahpawt na re. Dagam dala ari
hkrum na rai nna, dai wa a amying hpe sumsing lamu npu na arut kau ai hkrum na re (29:19-20).
Dai zawn hpara shaje hpe jaw jau na lagyim gunglau ai wa hpe mung sat kau ra ai ngu hkang da
ai re (13:6-10). Hpara shaje hpe daw jau ai yubak mara gaw, ga shaka hte seng ai makit mahkai
lam hpe jahten shaza ai lam, shada tsawra myit hpe jahten sharun ai lam rai nna, langai hte langai
kam hkat ai lam (trust) hpe jahten sharun ai lam mung rai nna, de a shabrai gaw si ai lam rai nga
ai.
6. Labau a Karai Kasang (God in history).
Karai Kasang gaw, labau hta teng sha rau rai nga nna, bungli galaw ai Karai re. Dai gaw
Chyoi pra ai chyum laika a makam hte hkam la ai lam madung rai nna, kaga laili laika ni hta n
mu lu ai laklai ai lam re. Tara Jahprang laika hta mung, dai lam hpe ahkyak da nna tsun dan da
nga ai. Tara Jahprang Laika a daw kaba, daw kaji ni hta Israela amyu sha ni a matu Yehowa
Karai Kasang galaw ya ai magam bungli ni a lam tsun dan da nga ai. Egutu kawn, Israela amyu
sha ni hpe hkye shalawt wa ai lam, Sina nam mali hta jep ai tara jaw ai lam, aput apai ga ni hte
gumlang ai, baw ja ai Israela amyu sha ni hpe hkam sharang ai hte Yawdan hka makau de du
hkra lam woi bau maka wa ai lam ni lawm ai re. Laiwa sai aten na lam hte dai ni na byin da
masa, htawm hpang a matu shingran ni gaw Israela ni a labau hta Karai Kasang bungli galaw nga
ai lam hpe htawng madun dan nga ai re.
Tara Jahprang Laika hta laiwa sai aten na labau hpe hkai dan nna, du na ra ai aten
hkannang hkansa ra ai lam ni hpe madi madun da ai re. Laiwa sai aten na labau gaw, du na ra ai
shawng lam a matu sharin la hpa rai nna du na ra ai aten hpe shing-kang ka-up lu ai lam mung rai
nga ai. Chyum laika hta shinggyim masha ni a magam bungli a majaw Karai Kasang pawt
sindawng ai lam ni, myit daw ai lam ni nga ai lam ka tawn da tim, jahtum e gaw Karai Kasang a
yaw shada da ai lam chyu sha awng padang hkam la lu ai lam madi madun da ai re. Hpara-u a
daru magam hpe ninghkap gumlang kau let, Israela amyu sha ni hpe Egutu kawn hkye shalawt la
ai re. Israela amyu sha ni hpe ninghkap ai hkawhkawm ni hpe mung hkrat sum mat shangun wu
ai. Balam a dagam dala lam hpe mung, shaman chyeju shabyin shatai kau dat wu ai. Israela amyu
sha ni, Hkanan mung shang madu lu na matu n kam sham lu tim, Karai Kasang gaw shanhte hpe
Yawdan hka hkingau kaw Hkanan mung de shang na matu sharin achyin matsun madun wu ai.
Dai majaw Israela ni a labau hpe hkye hkrang la ai labau ngu shamying ai re. Dai hkye hkrang la
ai labau hpe shawng daw na Israela Myihtoi ni shanhte a ahkying aten hte shingdaw nna, sharin
achyin ai lam galaw ma ai. Hpang daw na myihtoi ni gaw dai hkye hkrang la ai labau hpe, du na
ra ai aten shawng lam hte shingrau nna, sharin achyin ai lam ni galaw ma ai. Shakawn
Kungdawn sara ni mung dai hkye hkrang la ai labau hpe jai lang ma ai. Dai hkye hkrang la ai
labau gaw, Israela amyu ni hpe Asuri hte Babelon de bawng dung ai aten hta mung hkam jan lu
ai atsam hte myit mada shara tawn nna, awng dang tawt lai lu ai n-gun atsam jaw ai re. Dai re ai
majaw, Israela ni a matu labau (history) gaw Karai Kasang a labau (God’s history) ngu na hkam
la ma ai re.
11

Sharin La Na Lam Ni
1. Israela amyu sha ni zawn sha, anhte ni a asak hkrung lam hta mung, Karai Kasang hte daw hka
mat na aloi sha re ai aten ni law law nga ga ai re. Dai majaw, Isreala amyu ai a mabyin labau ni
hpe sharin la nna, Karai Kasang a chyum mungga hpe madat mara let, Karai Kasang hte tut
nawng matut mahkai asak hkrung ra ga ai.
2. Karai Kasang hpe tsawra hkrit hkungga let, tut nawng kam hpa manoi manat ai lam gaw,
shinggyim masha ni a matu ahkyak dik ai chyeju mahkrun rai mali ai.
3. Israela amyu sha ni hpe, Egutu mung na hkye shalawt ai lam the, nam mali hkrun lam hta bau
sin makawp maga ai lam ni gaw Karai Kasang a tsaw ra myit hpe htawng madun ai lam ni rai
nga mali ai. Dai Karai madun ai tsaw ra myit hte, Israela amyu sha ni kaga amyu sha ni hpe
tsawra let kanawn mazum na matu Karai Kasang ra sharawng ai zawn, anhte yawng hpe mung
kaga amyu masha ni hpe, Karai Kasang kaw na lu la ai tsaw ra myit hte kanawn mazum na matu
Karai Kasang ra sharawng ai re. “ Ngai nanhte hpe tsawra made ai zawn nanhte mung shada
tsawra nga mu (Yawhan 13:34).

You might also like